347. 358. 4!2. 465. 471. 515. 53⁶. 577. 631, 644, 694, 732, 775, 783,
839, 895, 943, 952, 998, 1006, 1051, 1107, 1117, 1151, 1215, 1220, 1247

798, 902, 1065, 1139, rióö
Hoefnagel, K............................................287, 509, 626

260, 274, 282, 292, 307, 338, 354, 355, 357, 372, 386, 415, 423, 444,
460, 466, 467, 476, 497, 500, 507, 522, 540, 556, 583, 586, 592, 596,
606, 623, 632, 634, 639, 652, 667, 685, 696, 730, 756, 777, 778, 842,
918, 945, 947, 959, 984, 1001, 1015, 1016, 1046, 1056, 1084, 1106,
1113, 1120, 1132, 1138, 1158, 1163, 1170, 1171, 1210, 1216,1217,

Koopvernietigende gebreken. De practijk der (W. G. S. A. van Leeuwen) 436
Leptospirastam. Dierproeven met een genuine - van den hond (A. Kla-

Prolapsus uteri. Een complicatie van een — bij het rund (H. A. Pulles). . 877
Pyelonephritis. Beiderzijdsche — ten gevolge van anus vaginalis vestibularis

Steriliteit. Een en ander betreffende — bij runderen (F. C. van der Kaay) 445
Streptococcen-Mastitis. Hare bestrijding in het algemeen ; in het bijzonder

Enzyklopädie der praktischen Nutztierkunde (V. Stang und I). Wirth) 185, 996
Exterieur. Die b^deutung des — s und der Konstitution des Pferdes für seine

Bladz. 104, 120, 184, 244, 264, 274, 282, 338, 357, 386, 423, 444, 460, 497,
500, 507, 556, 606, 623, 667, 685, 777, 842, 918, 984, 1001, 1016,

Vleeschkeuringswet. Artikel 1 der — in de praktijk (W. F. van Beek). . . . 242
Vleeschkeuring. Het doel der — (Hoefnagel, Reeser, Veenstra)

509, 510, 626, 772
Vivisectie? De brochure ,,—"? door H. D. Erdman Schmidt (J. D. Erd-

Dr. W. K. Picard : Bestrijding van pluimveeziekten. Dr. W. Treffers:
Ervaringen in zake de Sacharomycose-bestrijding te Semarang. Dr. Otto
Nieschulz en S. A. S. Ponto : Zoölogische bijdragen tot het surraproblcem.
Ir. A. W. Huidekoper : Een onderzoek naar de pluimveeteelt in Ned.-
Indië. Dr. Otto Nieschui.z en S. A. S. Ponto : Over het voorkomen van
coccidiën bij schapen en geiten op Java. D. Koiten : Voederproef met
lelenoekbladeren bij een karbouw. M van Zwieten : Naganol-atoxyl als
curativum bij surra.

F. C. Kraneveld : Tenaciteit van de bacillus bubalisepticus. Dr. Otto
Nieschulz en S. A. S. Ponto : Zoölogische bijdragen tot het surraprobleem.
Dr. W. K. Picard : Vogeltuberculose. Nieschulz en Ponto : Verspreiding
van het varkenscoccid, Eimeria Debliecki (I)ouwes) op Java. Dr. R.
Soeratmo : De rundveefokkerij op het eiland Soemba. S. Bakker : Be-
strijding van surra met naganol in Kediri.

In memoriam Dr. Jan Stapensea. Dr. F. L. Huber : Immunisatie tegen
septicaemia haemorrhagica, in het bijzonder bij den Indischen buffel.
Dr. W. Treffers : Vergiftiging met ol. chenopodii bij honden. Dr. G.
A. van Lier : Bestrijding van tuberculose te Soerabaya in 1926. Dr. W.
K. Picard : Coccidiosis. W. R. Knaap : De runderfokkerij in de afd.
Flores. J. P. Fooy : Cysticercus inermis. J. Heck : Ontwikkeling van het
hengstendepot te Balige en het hengstveulenfokstation te Bahalbatoe.
W. R. Knaap : Veeteelt in het Oostelijk gedeelte van het eiland Flores.
Vergadering N.-I. Vereeniging voor Diergeneeskunde.

Deel XL, afl. i. 1928..............................................................................................1002

Dr. W. K. Picard : Pseudo-vogelpest. F. C. Kraneveld : De tenaciteit
van den bacillus septicus. Dr. C. P. A. Dieben : Enkele surra-overbren-
gingen met stomoxys calcitrans en Ctenocephalus canis. R. Noto-Soediro:
Een nieuwe Gaigeria A. P. le Coultre : De runderfokkerij op Bali.

Ziekten van vogels ............................................ 7⁸⁸. ¹⁰⁶¹

Den 22en November 1927 is te Semarang in den ouderdom van
ruim 47 jaar overleden, Dr. Jan Stapensea, Gemeente-veearts,
Hoofd van den Veterinair-Hygiënischen Dienst, Lid van de Com-
missie voor Slac.htbedrijven, aldaar.

Geboren den 2ien Januari 1880 te Menaldum, ontving hij aldaar
zijn lagere schoolopleiding, om na het einddiploma van de R.H.B.S.
te Leeuwarden in 1900 te hebben behaald en aan zijn militaire
verplichtingen te hebben voldaan, in December 1900 zijn studie
aan de toenmalige Veeartsenijschool aan te vangen. 29 Juli 1904,
werd Stapensea tot Veearts bevorderd en van 20 Augustus 1904
tot 16 Juli 1905, bleef hij als assistent voor de vakken van wijlen
den Leeraar Dr. M. H. J. P. Thomassen aan de Inrichting ver-
bonden.

Na afloop van zijn assistentschap bepaalde hij zijn richting ; hij
voelde zich het meest tot de hygiënische zijde aangetrokken en
koos den abattoir-werkkring.

Met ingang van 16 Juli 1905 werd hij benoemd tot Adjunct-
Directeur van het Openbaar Slachthuis te Nijmegen, in welke
functie hij tot 1912 werkzaam bleef, Zijn drukke werkzaamheden
aan het abattoir beletten hem niet tevens nog cursussen te geven,
maar ook de melkhygiëne had, getuige zijn publicaties uit dien
tijd, zijn volle belangstelling.

Stapensea had zijn richting goed gekozen; ambitieus, plichts-
getrouw, met veel lust tot wetenschappelijken arbeid, vond hij
voor zich zelf voldoening in zijn werk en werd hij door anderen
gewaardeerd.

Toen in 1911 de functie van Gemeente-veearts en Directeur
van het op te richten Abattoir te Semarang openkwam aarzelde
hij dan ook niet deze moeilijke taak te aanvaarden. Hij zag daarin
niet alleen een werkkring, die hem aanstond, maar tevens een
mooie levenstaak.

In November 1911 werd hij als zoodanig benoemd en in Februari
1912 vertrok hij naar Indië.

Na 8 jaar kwam hij in 1920 ernstig ziek met vervroegd verlof
naar Holland. Wij vreesden, dat hij niet meer zou terugkeeren,
maar hij herstelde en zoodra hij het zich lichamelijk ook maar
eenigszins weder kon veroorloven benutte hij zijn verdere verlof
voor zijn studie en zijn werk in Indië. Den 2ien Juni 1922 promo-
veerde hij met lof aan de Veeartsenij kundige Hoogeschool op een
proefschrift, getiteld : „Bijdrage tot de kennis der nieuwvormingen
in de bijnierbast van het paard", een onderwerp, waaraan hij reeds
te Nijmegen werkte.

Na de besprekingen en voorbereiding voor den bouw van het
abattoir te hebben beëindigd vertrok hij in 1922 weder naar Indië,
vol van zijn plannen om zijn werk af te maken en eindelijk het
resultaat te zullen aanschouwen. Zijn gezondheid stelde hem daar-
toe weder in staat.

Zijn voornaamste werk in Indië is geweest de hygiënische dienst,
de verbetering van de melkwinning en het tuberculose-vrij maken
van den veestapel. Hierin is hij volkomen geslaagd ; kort voor
zijn dood mocht hij de voldoening smaken, dat de veestapel van
Semarang vrij van laatstgenoemde ziekte was. Dat zijn werk voor
dien dienst goed is geweest bewijst wel het feit, dat de hygiënische
dienst van Semarang, waaraan sinds 1921 tevens een onder-direc-
teur en behalve inlandsche opzichters ook 3 Europeesche opzichters-
keurmeesters zijn verbonden, algemeen wordt erkend een aller-
eerste plaats in te nemen.

Veel heeft hij moeten strijden voor het tot stand komen van het
abattoir, waarbij hij allerlei tegenwerking ondervond en eigenlijk
is zijn geheele Indische diensttijd een voortdurend vechten ge-
weest om dien tegenstand te overwinnen.

Toch heeft hij, hoewel door zijn wankele gezondheid ernstig ge-
handicapt, dank zij zijn enorme wils- en werkkracht, zijn helder
inzicht, zijn eerlijkheid, maar bovenal door zijn buitengewone mate
van plichtsbetrachting, dien strijd, in de vaste overtuiging, dat hij
met het uitvoeren van zijn plannen het algemeen belang diende,
gestreden. En inderdaad niet te vergeefs, want Stapensea heeft
gewonnen.

4 weken voor zijn dood betrok hij de directeurswoning, terwijl
de administratie-gebouwen en dienstwoningen eveneens gereed
waren en met den bouw van het eigenlijke slachthuis juist zou
worden begonnen.

Al moge hem dit zeer zeker voldoening hebben gegeven, toch
valt het ten zeerste te betreuren, dat hij het eindresultaat van zijn
harde werken, van zijn onvermoeid strijden, van zijn geslaaf,
niet heeft mogen beleven

Hoe gaarne hoopte hij hierop. Zijn werk had hij zoo lief en vast
stond het dan ook, dat hij niet zou repatrieeren voordat hij een
werk, dat geheel af was, had afgeleverd — zijn plichtsbesef liet hem
geen anderen weg open.

Talrijke publicaties, waarvan vooral die op het gebied van de
melkhygiëne de aandacht hebben getrokken, zijn van zijn hand
verschenen.

Terecht kan van Stapensea worden getuigd, dat hij heeft ge-
werkt zooveel en zoolang hij kon.

Door zijn ontijdige dood is ons een kundig, werkzaam en prettig
Collega ontnomen, een Collega, die zijn levenstaak op de meest
eervolle wijze heeft uitgevoerd en die in Indië voor ons een waardig

vertegenwoordiger is geweest. Grooten dank zijn wij hem daar-
voor verschuldigd.

Persoonlijk betreur ik het verlies van een besten vriend, iemand
wiens trouwe en oprechte vriendschap ik met dankbaarheid zal
gedenken.

Zijn vrouw, zoon en dochter verliezen een liefhebbenden echtge-
noot en vader. Moge het hun in hun smartelijk verlies eenigszins
tot troost strekken, dat het werk van Stapensea in veeartsenij-
kundige kringen en ook daarbuiten eerbied heeft afgedwongen, in
ruime mate wordt gewaardeerd en dat ook daar zijn ontijdig heen-
gaan ten zeerste wordt betreurd.

Op den 2en December 1927 overleed te Oudewater, na een
korte, hevige ziekte (pneumonie) de aldaar gevestigde dierenarts,
H. Anker, waarmede aan de Veeartsenijkunde een der nestoren,
tevens een zeer verdienstelijk man is ontvallen.

Hendrik Anker werd 3 September 1859 ^te Stolwijk geboren.
Na de lagere school aldaar te hebben bezocht kwam hij bij zijn
vader op de boerderij. Niet lang evenwel zou dat duren ; een ern-
stige ziekte waarvan hij wel is waar herstelde, maar die zich nu
en dan, zij het in geringer mate, herhaalde, was oorzaak dat Anker
de boerderij eraan gaf, en aangetrokken door de liefde tot de Vee-
artsenijkundige studie, kwam de jonge Anker via H.B.S. en kost-
school in September 1878 aan de toenmalige Veeartsenijschool.
In 1884, dadelijk na het behalen van zijn Veearts-Diploma, vestigde
hij zich te Oudewater, alwaar hij tot zijn dood is gebleven. Even-
als toentertijd alle jonge Collega\'s, had ook Anker een zware
strijd te voeren tegen de allerwege gevestigde empiristen, en hij
vond in Oudewater allerminst zijn bedje gespreid. Met trots en
voldoening kon hij vertellen van zijn successen uit die dagen, hoe
het den eersten tijd vóórkwam, dat Anker slechts die patiënten te
dokteren kreeg die door de empiristen als verloren werden be-
schouwd. Aan zijn groote ijver, kennis en liefde voor zijn vak
gepaard aan een practischen scherpen blik was het te danken dat
Anker\'s praktijk steeds meer in omvang toenam en ten slotte
werd tot een der besten in den lande. Van het jaar 1910—1911
werd hij daarin bijgestaan door zijn neef, collega D. Oskam, thans
te Lekkerkerker. Van 1911 tot aan zijn dood had ondergeteekende
het voorrecht met hem samen te werken.

In 1888 trad Anker in het huwelijk met Mejufffrouw B. van
Dam, welk huwelijk kinderloos bleef.

Wat deze goede verstandige gade bijgedragen heeft in Anker\'s
levensgeluk kan slechts hij bij benadering beseffen, die het voor-
recht had telkens weer te aanschouwen hoe zij levendig belang-
stelde in- en innig meeleefde met alles wat Anker\'s levenstaak
was.

Anker was vóór alles practicus. Gewapend met een scherp ver-
stand, uitgebreide theoretische- en bovenal practische kennis van
Veeartsenij- en landbouwkunde, kon het geen verwondering wek-
ken dat hij uren in den omtrek het volste vertrouwen der vee-
houders genoot. Hun belangen wisten ze bij hem uitmuntend ver-
zorgd. Voorstander als hij was de jongere veehoudersgeneratie
meer ontwikkeling bij te brengen, gaf hij jaren achtereen
cursussen op velerlei gebied, welke zich in een druk bezoek steeds
mochten verheugen. Spoedig na zijn vestiging werd hij benoemd
tot gemeente-Veearts en -keurmeester van Oudewater. Bij K. B.
van 19 November 1892 werd hij voor den tijd van drie jaar be-
noemd tot plaatsvervanger van de districtveeartsen, zetelende te
\'s-Gravenhage en Utrecht — de definitieve benoeming volgde bij
besluit van 26 Oct. 1895, terwijl hem op verzoek eervol ontslag
werd verleend bij besluit van 27 Juni 1911, No. 66. Dat hij als
Veearts een goede reputatie genoot, moge blijken uit zijn benoe-
ming tot lid van de Commissie belast met het afnemen van het
Veeartsenij kundig examen aan \'s Rijks-Veeartsenijschool voor de
jaren 1899—-1902. Dat de jaren geen beletsel vormden zich ook
in de jongere takken der Veterinaire Wetenschap te bekwamen
blijkt uit zijn volgen eener cursus in Vleeschkeuring in 1908 te
Utrecht gehouden. Bij K. B. van 20 Juli 1910 werd hij voor den
tijd van een jaar benoemd tot gouvernements-veearts, belast met
het klinisch onderzoek van voor uitvoer bestemd rundvee, welke
benoeming bij besluit van 20 Juli 1911 weer voor een jaar werd
verlengd. Ondanks zijn zeer drukke werkkring, vond hij nog den
tijd voor experimenteeren en ik verwijs in dit verband naar zijn
immunisatieproeven van het rundvee tegen het Mond- en Klauw-
zeer. Anker was een getrouw bezoeker der vergaderingen van de
Afdeeling Utrecht en heeft in woord en geschrift steeds op de bres
gestaan, waar het de belangen van den veearts gold. Jarenlang
bekleedde hij van bovengenoenmde Afdeelig het Voorzitterschap.

Met het inwerking treden der Vleeschkeuringswet werd hij be-
noemd tot waarnemend keuringsveearts van „kring Oudewater"
en van verschillende gemeenten in den omtrek.

Bij dit alles zat Anker ook op Maatschappelijk gebied niet stil.
Begaafd met een tact om vergaderingen te leiden als weinigen,
wisten verschillende corporaties in zijn omgeving beslag te leggen
op den toch reeds zoo druk bezetten tijd en gaf hij mede de stoot

tot de oprichting der Onderlinge Brand-Assurantie „Oudewater
Stad" en der „Coöperatieve Aankoop- en Bankvereeniging Oude-
water" van welke organisaties hij de ziel en voorzitter was. Voorts
was hij één der pioniers en oprichters der Coöperatieve Kaaspro-
ducenten-Vereeniging, zetelende te Gouda.

De afdeeling Oudewater der Hollandsche Maatschappij van
Landbouw koos hem verscheidene malen tot haar voorzitter. In
deze kwaliteit heeft hij veel voor den boerenstand, vooral in de
moeielijke oorlogsjaren, tot stand gebracht.

Ziehier in kort résumé een staat van dienst die eerbied afdwingt.
Zoover mij bekend, heeft Anker nooit vacantie genomen. Boer
in zijn hart, vond hij de noodige afleiding op zijn boerderij in de
gemeente gelegen. Het was zijn grootste pleizier te verwijlen bij
zijn uitstekende rundveestapel of uitgebreide varkensfokkerij en
-mesterij, welk bedrijf ten slotte toch ook weer zijn zorgen mee-
bracht.

Van Ankf.k kan getuigd worden dat hij gewerkt heeft zoo lang
het dag was tot zegen van de streek die hij tot zijn arbeidsveld
had gekozen.

De begrafenis had onder groote belangstelling plaats. Onder
meer voerden de collega\'s Dr. ten Thije uit Utrecht en G. Hupkes
uit Gouda het woord, de eerste namens de Afdeeling Utrecht, de
laatste namens de collega\'s uit den omtrek.

Alle brachten treffend en dankbaar de verdiensten van den
overledene naar voren. Voorts waren aanwezig de Vet. Inspecteur
van de Volksgezondheid, Dr. S. G. Zwart, de burgemeesters van
Oudewater en van naburige gemeenten, verschillende bevriende
collega\'s, verschillende deputaties van Vereenigingen, waarin Anker
werkzaam was geweest.

Ondergeteekende dankte namens de Weduwe en familieleden
voor de hartelijke belangstelling en nam hierna met een kort woord
afscheid van zijn trouwe collega.

Uit het Instituut voor Parasitaire-en Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

Belangrijker dan vogelcholera, Kleinsche ziekte, leucaemie en
tal van andere ziekten is voor onze pluimveehouderij de besmet-
ting met wormen.

Komen eerstgenoemde ziekten betrekkelijk sporadisch in Neder-
land voor, de besmetting met wormen is een kwaal, waarmede
zeer veel hoenderbedrijven te kampen hebben. Het zijn voorna-
melijk de natte zomers, die te duchten zijn.

Eerst in den allerlaatsten tijd is men en in Amerika en in Hol-
land ervan doordrongen geraakt, dat de worminvasie een der
ergste ziekten is, waaraan onze hoenderstapel lijdende kan zijn.

In Amerika heeft men sindsdien deze kwestie ernstig onder de
oogen gezien en talrijk zijn de medicamenten, die in den aller-
laatsten tijd als anthelmentica zijn aanbevolen.

Alvorens tot eene nadere bespreking van eenige dezer middelen
over te gaan, lijkt het mij gewenscht de voornaamste worm-
soorten bij kippen in het kort te vermelden.

Verschillende soorten van deze parasiet zijn reeds beschreven.
Haarwormen worden voornamelijk aangetroffen in het voorste
gedeelte van de dunne darmen. Zeer vele hoenders zijn met capil-
laria besmet.

Is het aantal gering, dan worden de ziekteverschijnselen meestal
niet opgemerkt. Bij een grooter aantal verwekken zij evenwel
een chronische enteritis.

De dieren geraken uit conditie, de eierproductie vermindert
om ten slotte geheel op te houden, bloedarmoede, zich uitende
door bleeke kam, wangen en lellen is bij zeer veel dieren waar
te nemen ; verminderde eetlust en vermagering treedt op en ten
slotte gaan verschillende exemplaren aan cachexie te gronde.

Men heeft hier dus te doen met een chronisch lijden, hetwelk
meestal in meer of mindere mate den geheelen toom aantast.

Men heeft waargenomen dat kuikens en jonge hennen gevoeliger
zijn dan overjarige dieren. Zij kunnen in enkele weken aan de be-
smetting te gronde gaan.

Een enkele maal hebben wij meenen op te merken, dat door
deze haarwormen ook verlammingsverschijnselen kunnen worden
opgewekt.

Bij de sectie valt ons in de allereerste plaats op de bleeke tint
der slijmvliezen. Vooral is dit merkbaar aan het darmslijmvlies.
De geheele darmtractus kan een zeer bleeke kleur vertoonen.
Verder is de hartspier uitermate slap van consistentie en zijn de
wanden der kamers ingevallen. Vetverlies en spieratrophie treden
op den voorgrond. Steeds is een darmcatarrh aanwezig met sterke
slijmsecretie. Meestal is deze catarrh het meest geprononceerd
in het duodenale gedeelte van den darm.

Men vindt in de literatuur aangegeven dat de haarwormen
bloedzuigen. Wij zelf hebben evenwel nimmer erythrocyten in
hun lichaam kunnen waarnemen. Evenmin zijn zij voorzien van
gewapende monddeelen.

Met het bloote oog zijn de haarwormen ternauwernood zicht-
baar. Het beste kan men de grootte vergelijken met een zwevend
stofdraadje. Lengte ± 13—19 millimeter. In veel gevallen kan
men ze bij honderdtallen in het darmslijm aantreffen.

De haarwormen komen op tal van hoenderparken voor en be-
dreigen in ernstige mate de rentabiliteit van het bedrijf.

De capillaria zijn z.g.n. enkel-gastheerwormen, d. w. z. zij heb-
ben voor hunne ontwikkeling slechts de vogel als hospes noodig.

Er zijn mannelijke en vrouwelijke exemplaren, waarvan de
laatste talrijke zeer kleine, ovale eieren leggen, welke iets grooter
zijn dan de gewone coccidiën-oöcyste en waarvan de openingen
aan de polen door een prop zijn gesloten.

De eieren worden met de faeces op den bodem gedeponeerd,
waar zij waarschijnlijk in analogon met andere wormen maanden-
lang hun ontwikkelingsvermogen behouden.

Zij komen in poelen en slooten terecht en worden door de hoen-
ders op deze wijze opgenomen.

Deze parasiet is de grootste ronde worm, die wij bij de kip ken-
nen. De jonge exemplaren, die een grootte hebben van ongeveer
3 c.M. worden voornamelijk in het voorste gedeelte van den darm-
tractus aangetroffen.

De grootere, oudere exemplaren ziet men gewoonlijk huizen in
het middelgedeelte. Evenals bij capillaria neemt men mannelijke
en vrouwelijke exemplaren waar. De vrouwelijke zijn het grootst :
6—12 c.M. De mannetjes bereiken een lengte van 3—8 c.M. Aan

het uiteinde van het lichaam neemt men bij het mannelijk exem-
plaar een door papilvormige ribben gesteund vleugelvormig or-
gaan waar, welk orgaan men kan vergelijken met de bursa copu-
latrix der andere nematoden.

Bovendien bevinden zich daar ter plaatse de beide spicula, die
bij de copulatie dienst doen.

De eieren zijn ovaal, grooter dan die der haarwormen en missen
aan de polen de proppen, zooals wij deze bij capillaria hebben
leeren kennen.

Alhoewel de Ascaridiae bloedarmoede veroorzaken, geschiedt
zulks niet door direct bloedzuigen, doch moet deze toestand van
den hospes meer worden geweten aan de abnormale prikkeling, die
deze wormen in den darm veroorzaken. Deze prikkeling kan zijn
rein mechanisch, eventueel van chemischen aard.

Men heeft n.1. geconstateerd, dat wormextracten een toxischen
invloed op het organisme kunnen uitoefenen. Ook door voedsel-
onttrekking kunnen toestanden als anaemie en vermagering bij
den hospes verklaard worden. Ook kan bij een groot aantal wor-
men het geheele darmlumen verstopt zijn.

Bij een sterke besmetting met Ascaridia perspicillum ziet men
dat de geheele toom onder den indruk is. Bleeke wangen, kam
en lellen, loomheid, vermagering, geringe eetlust, slechte eier-
productie worden bij een meer of minder groot aantal dieren waar-
genomen. Eveneens doen zich voor en na plotselinge sterfgevallen
voor.

Ook de Ascaridia hebben evenals de haarwormen voor hunne
verdere ontwikkeling geen tusschengastheer noodig.

De eieren worden in groot aantal met de faeces op den bodem
gedeponeerd, waarin zij maandenlang in leven kunnen blijven.

Poelen, plassen en slooten worden besmet en deze smetstof-
bronnen houden de wormziekte in stand. Voor de ontwikkeling
van ei tot volwassen worm is ongeveer 3—4 weken noodig.

Deze ronde worm, die voornamelijk leeft in de blinde darmen
van de kip is aanmerkelijk kleiner dan de Ascaridia s. Heterakis
perspicillum.

De lengte van het wijfje is ongeveer 10—15 m.M., die van het
mannelijk exemplaar 13 m.M.

Het lichaam van het wijfje loopt achter in een spitse punt uit.
Bij het mannetje vindt men aan het uiteinde van het lichaam
eveneens een soort bursa copulatrix met spicula.

De eieren zijn ovaal en missen de poolproppen. De ontwikkeling
van ei tot volwassen parasiet neemt ongeveer 60 dagen in
beslag.

De eieren verlaten met de faeces het lichaam en besmetten den
bodem. Zij zijn zeer resistent tegen vorst en uitdroging. In normale
conditie kunnen zij het minstens 12 maanden in den bodem uit-
houden.

Voor de verdere ontwikkeling is geen tusschengastheer noodig,
zoodat de infectie van de kip plaats vindt door het drinken van
met eieren besmet water.

In Nederland is deze worm zoo verbreid, dat zeker 50 % der
kippen er in meer of mindere mate mee besmet is.

De symptomen zijn dan ongeveer dezelfde, zooals wij deze bij
Ascaridia. s. Heterakis perspicillum hebben leeren kennen.

Deze worm, die een lengte heeft van ongeveer i a c.M. is
meestal gelegen in en onder het slijmvlies van de spiermaag. Zij
veroorzaken knobbeltjes, in welks centrum de worm zich bevindt.

In Amerika schijnt deze worm vrij veelvuldig voor te komen
en de oorzaak te zijn van anaemische toestanden, vermagering,
cachecxie, loomheid en verminderde legcapaciteit.

De Dispharagus hamulosa behoort tot die wormen, wier levens-
cyclus zich afspeelt bij 2 gastheeren. De eigenlijke gastheer is de
kip, terwijl als tusschengastheer waarschijnlijk vliegen een rol
spelen.

Voor zoover bekend speelt deze maagworm in Nederland geen
rol. Stelselmatig hebben wij gedurende eenigen tijd de magen van
de ons toegezonden kippen aan een nauwkeurig onderzoek onder-
worpen, zonder evenwel een enkele maal deze worm te ontmoeten.

Dispharagus uncinatus wordt evenwel in de voormaag bij eenden
in Nederland wel aangetroffen.

Deze parasiet wordt aangetroffen in den slokdarm, voormaag,
spiermaag en in den darm van de kip.

Voor zoover mij bekend is deze worm nog nimmer in Holland
gevonden. Systematische onderzoekingen zijn evenwel waar-
schijnlijk niet verricht.

Het is een zeer fijne en kleine worm, waarvan het mannetje ±
5 m.M. en het wijfje 8—11 m.M. lengte heeft.

Het lichaam is draadvormig, terwijl het staarteinde meestal
draadvormig is opgerold.

De wormen bevinden zich in en op het slijmvlies. Ter plaatse
bestaat er een vrij sterke ontsteking met veel hyperaemie en slijm-

vorming. Zijn de dieren ernstig besmet, dan ziet men dat de klier-
maag zich sterk gaat verwijden en een andere vorm aanneemt.

Voor de ontwikkeling van de Dispharagus nasutus is een tusschen-
gastheer noodzakelijk. Watervlooien en pissebedden worden
hiervoor aansprakelijk gesteld.

De ziekteverschijnselen bij het aangetaste dier komen grooten-
deels overeen met die, welke bij de vorige wormen zijn beschreven.

Behalve genoemde ronde wormen vindt men in de literatuur nog
eenige andere soorten beschreven. Voor de praktijk hebben zij
evenwel geen bijzondere waarde.

Deze worm veroorzaakt de z.g.n. gaapziekte bij kuikens en jonge
hennen van kippen en kalkoenen. De worm is evenwel ook waar-
genomen bij duiven en fazanten, papegaaien, kraaien, eksters en
spreeuwen.

Waarschijnlijk zijn het de in het wild levende vogels, die de
besmetting van de eene plaats naar de andere overbrengen.

De syngamuswormen zitten gepaard in de trachea en groote
bronchiën en zuigen bloed. Zij hebben dientengevolge een roode
kleur. Zij veroorzaken benauwdheid, gapen, slingeren met de kop,
verlies van eetlust, vermagering, anaemie en ten slotte den dood.

Men zij er evenwel op bedacht dat de ziekte bij kippen en kip-
kuikens in Nederland uiterst zelden voorkomt. Bij de duizende
kipkuikens, die in den loop der jaren door ons zijn onderzocht is
deze worm nog nimmer door ons waargenomen.

Telkens komen kuikens ter onderzoek met de anamnese ,,gapen"
doch nooit werd de syngamus gevonden. Wel evenwel bij kalkoen-
kuikens.

Meestal zijn het bij kipkuikens coccidiosis of lintwormziekte,
die het verschijnsel „gapen" te voorschijn roepen.

In ieder geval mag men gerust aannemen, dat voorloopig voor
onze hoenderparken de echte gaapziekte nog van weinig belang is.

De ziekte schijnt voornamelijk instand te worden gehouden
door aardwormen. Deze laatste nemen de larven van syngamus
trachealis in zich op.

Een speciale ontwikkeling in het lichaam van de aardworm
schijnt niet plaats te vinden.

Individueel kan men de dieren tegen syngamus behandelen,
door in de trachea een met terpentijn gedrenkte veder rond te
draaien.

Men plukt de veer zoodanig, dat alleen de schacht met een top-
veertje overblijft.

Men kan de veerbehandeling ook zonder terpentijn probeeren.
De wormen worden door het heen en weer bewegen van de veer
losgemaakt en daarna door het dier uitgehoest.

Door Klee worden intratracheale injecties van 5 % natrium-
salicylaat aanbevolen. De inspuitingen geschieden met een ge-
bogen canule door de mond of met een fijne rechte canule door
de huid direct in de trachea.

Drinkwater met 3 druppels creoline per Liter zou voldoende
zijn om de ziekte te voorkomen.

Gezien evenwel de overbrenging door aardwormen verdient het
aanbeveling in een besmette omgeving de jonge dieren \'s morgens
niet uit te laten loopen, voordat de dauw van het land is. Ook bij
regenval de dieren zooveel mogelijk binnenhouden. Op deze wijze
wordt het eten van aardwormen tot een minimum beperkt. Deze
maatregelen neemt men echter alleen daar, waar de ziekte in-
heemsch is.

Bij de kip komen verschillende soorten van lintwormen voor.
De meest gevaarlijke is de Davainia proglottina.

Deze worm behoort tot de familie der Davaineidae. Zij heeft een
lengte van i—1.5 m.M., breedte 180—500 ,/<. De scolex draagt
een dubbelen krans van haken, iedere krans bestaat uit 25—45
haken. De randen der zuignappen dragen eenige rijen van dorens.
De worm bezit meestal slechts 4 a 5 proglottiden, waarvan de
laatste de grootste en veel langer dan breed is.

Davainia proglottina is uitermate verbreid en wordt na natte
zomers, wel bij 30 a 40 % der kippen aangetroffen. Dit wil even-
wel niet zeggen dat al deze dieren aan lintwormziekte lijden. De
lintwormziekte neemt men alleen waar in sterk besmette toornen.

In dergelijke gevallen wordt Davainia proglottina bij honderden
in den darm van het besmette dier aangetroffen.

D. proglottina leeft voornamelijk in het duodenaal gedeelte van
den darm en veroorzaakt ter plaatse een heftige chronische
enteritis. Het slijmvlies is verdikt, fluweelachtig, en in veel ge-
vallen sterk haemorrhagisch.

De serosa van het duodenale darmgedeelte is meestal sterk ge-
injicieerd. Het lumen is geheel met slijm opgevuld.

De besmetting doen de dieren op van af den bodemen het zijn
voornamelijk de weilanden, die te dien opzichte zijn te vreezen.
Hier leven de naakte slakjes (Limaxsoorten) die de cysticercoiden
herbergen. Soms 20 a 30 in aantal bij een slak.

Brengt men b.v. gezonde kippen in een zeer besmet milieu, dan
kunnen de dieren na 3 a 4 dagen reeds ziekteverschijnselen ver-
toonen. Zij zitten in elkaar en weigeren voedsel (enteritis). Bij
microscopisch onderzoek vindt men tal van lintwormkoppen in
het slijmvlies vastgehaakt.

Heerscht de ziekte reeds eenigen tijd dan kan men het volgende
ziektebeeld bij den toom waarnemen. Anaemische dieren, te ken-
nen aan bleeke kam, lellen en wangen, vermagering, geringe eier-
productie, bij tal van dieren verlammingsverschijnselen aan been
en andere lichaamsspieren. Niet alleen dat de dieren niet meer
kunnen loopen, doch ook eigenaardige draaibewegingen van hals
en kop worden opgemerkt.

Een veel voorkomend verschijnsel is gapen en in erge gevallen
ook diarrhee. Vele dieren gaan aan uitputting te gronde.

Bij andere ingewandsstoornissen heeft men eveneens gapen en
ook wel eens verlammingsverschijnselen waargenomen (coccidiosis).

Dit laatste heeft men ook in Amerkia meenen op te merken.
Het is daarom moeilijk te zeggen of de verlammingen veroorzaakt
worden door een toxisch agens, afkomstig van den lintworm of
dat de bijzondere chronische enteritis de oorzaak is.

Wat hier van zij, in ieder geval dient men bij verlammings-
verschijnselen en gapen het allereerst aan een lintwormbesmetting
te denken.

Daarnaast blijft het mogelijk, dat er ook verlammingen bij
kippen voorkomen door een filtreerbaar virus.

Enkele in de literatuur beschreven proeven wijzen in deze rich-
ting. Bestaat er inderdaad een virusverlamming, dan is zij m. i.
bij de lintwormparalysc sterk in de minderheid.

Bij een toom kippen met lintwormbesmetting zijn natuurlijk
lang niet alle dieren in dezelfde mate ziek. Op een gegeven oogen-

blik kan men echter steeds een aantal dieren met bovenbeschreven
symptomen waarnemen.

De uitgebreidheid der ziekteverschijnselen hangt natuurlijk ten
nauwste samen met de hevigheid der besmetting.

Deze parasiet leeft in het voorste en midden gedeelte, van den
kippendarm. De lengte varieert van 2 tot 23 c.M., terwijl de breedte
± een paar m.M. bedraagt.

De kop is ovaal en van 16—20 haken voorzien. Steeds is de worm
met de kop aan het darmslijmvlies vastgehecht.

Als regel treft men in Nederland deze lintworm niet in groote
getale in den kippendarm aan ; zoodat in het algemeen de ziekte-
verschijnselen bij dezen worm niet zoo op den voorgrond treden
als bij de Davainia proglottina. Toch kunnen ook ten gevolge van
deze parasiet, enteritis, diarrhee, vermagering, anaemie, cachexie
en den dood optreden.

Als tusschengastheer fungeert de gewone huisvlieg (Musea do-
mestica), zoodat de kippen zich infecteeren door het eten van
besmette vliegen.

Ten slotte wordt in Holland een 3de lintworm aangetroffen de
Amoebotaenia sphenoides.

Zij komt betrekkelijk weinig voor. Het eerst is zij in Nederland
gedetermineerd door Dr. Baudet. Beschreven is zij evenwel niet.

De grootte der parasiet is \\\\—4 m.M., terwijl haar uiterlijk ge-
kenmerkt is door een typische wigvorm. Meestal zijn niet meer
dan 8—12 leden voorhanden, die naar achteren sterk in breedte
toenemen. De kop is klein, met ovale zuignappen. Het duodenaal
en middengedeelte van den kippendarm zijn meestal het sterkst
aangetast. Ook deze lintworm kan in groot aantal aanwezig zijn
en een enteritis veroorzaken.

Ten slotte rest ons nog gewag te maken van het feit dat in
Holland ook een besmetting voorkomt bij kippen met trematoden
n.1. het geslacht Echinoparyphium.

Deze worm is voornamelijk gezeteld in het duodenaal gedeelte
van den darm. Lengte 2 a 3 millimeter.

Zij is, zooals de naam reeds gedeeltelijk aangeeft met stekels
bezet en is in staat zich door middel van een mondzuignap en een
dubbele krans van stekels aan den darmwand vast te hechten en
een hevige irritatie van het slijmvlies te voorschijn te roepen.

De klinische verschijnselen, welke bij de besmette dieren worden
waargenomen zijn: vermagering — anaemie — verminderde eier-
productie — parese der beenspieren, cachexie en ten slotte de dood.

Het klinische en ook het patholoog-anatomische beeld, komt
vrijwel geheel overeen met dat der Davainia proglottina ook de
haemorrhagische enteritis is aanwezig, terwijl in het vermeerderde
darmslijm talrijke trematoden worden waargenomen.

De diagnose „helminthiasis" kan het beste gesteld worden bij
het gestorven dier.

Zijn er geen gestorven dieren aanwezig, dan laat men een ziek
exemplaar afmaken.

Men moet zich steeds voor oogen houden, dat de kippenpraktijk
als regel een massabehandeling vraagt en niet de behandeling van
den enkeling.

Bij de sectie springt meestal direct het anaemische en cachec-
tische voorkomen van het cadaver in het oog.

Meestal is het duodenaal gedeelte van het darmslijmvlies min
of meer rood van kleur, gezwollen en bedekt met een meer dan
normale hoeveelheid slijm. De serosa van den darmwand is vaak
sterk geïnjicieerd.

Het duodenale darmgedeelte en de beide blinde darmen zijn
meestal de praedilectieplaatsen voor de ronde wormen. De lint-
wormen en trematoden zijn voornamelijk gezeten in het duodenale
gedeelte van den darm.

De langere lintwormen zooals o. a. Choanotaenia infundibulum
treft men ook zeer dikwijls aan in het verdere deel van den darm.

De grootere wormsoorten, die in het algemeen niet de schade-
lijkste zijn kan men gemakkelijk met het bloote oog waarnemen,
n.1. Choanotaenia, Ascaridia perspicillum, Heterakis vesicularis.

De kleine gevaarlijke soorten o. a. de Capillaria syn. trichosoma
(haarwormen), Davainia proglottina, Echinoparyphium zijn zoo
fijn en klein van vorm, dat zij geheel in het slijm verloren gaan en

Ten einde deze kleine wormen en ook hare eieren waar te nemen,
neemt men een weinig darmslijm, spreidt het in een niet al te
dunne laag uit op een voorwerpglas en drukt er een ander voor-
werpglas boven op. Men verkrijgt op deze wijze een gelijkmatige
slijmlaag, die zich zeer goed leent voor microscopische bezichti-
ging. Kleine vergrooting-niet te sterke belichting.

Vindt men geen wormen, dan is het raadzaam het bovenste
voorwerpglas te vervangen door een dekglas en de slijmlaag met
sterke vergrooting te bestudeeren op de aanwezigheid van coccidiën.

Men vergete hierbij dan niet naast het duodenumpraeparaat
ook een praeparaat te vervaardigen van het slijmvlies der
blinde darmen. Zooals men weet is de blinde darm een praedilectie-
plaats voor coccidiën.

ie. door het vervaardigen van een gewoon faecespraeparaat,
(dunne laag faeces tusschen 2 voorwerpglazen).;

Men gaat hierbij als volgt te werk : Een weinig faeces wordt
met een verzadigde oplossing van keukenzout tot een brij gewre-
ven en daarna onder toevoeging van dezelfde oplossing door een
zeef van fijn koperdraad gezeefd.

Men vangt de nog eenigermate troebele vloeistof op in een
Erlenmeyerkolfje en laat ze eenige uren rustig staan.

Men vervaardigt de ongekleurde praeparaten uitsluitend uit de
bovenste vloeistoflaag tusschen voorwerp- en dekglas. Men bekijkt
eerst met kleine en daarna voor eventueele coccidiën met sterke
vergrooting.

Het constateeren van wormeieren in de faeces van de kip met
of zonder Anreicherungsmethode geeft ons een slechte maatstaf
ten opzichte der uitgebreidheid van de wormbesmetting.

Bijna iedere kip herbergt eenige wormen. Alleen het constateeren
van een groot aantal exemplaren, gepaard gaande met overeen-
stemmende klinische en patholoog-anatomische verschijnselen,
rechtvaardigt de diagnose ,,helminthiasis".

Het komt voor dat in het duodenum de lintwormen bij duizen-
den aanwezig zijn, terwijl men ze in de faeces van de levende kip
niet kan aantoonen.

Het faecesonderzoek speelt dus voor het vaststellen van worm-
ziekten bij de kip een onbelangrijke rol. Betrouwbare gegevens
omtrent aard en graad der wormbesmetting verkrijgt men alleen
door het onderzoek van het afgemaakte of pas gestorven dier.

Bij de bestrijding der wormziekten treden voornamelijk twee
systemen op den voorgrond.

ie. de massale behandeling, d. w. z. de behandeling ineens
van den geheelen toom b.v. door middel van een worm-
middel door het voer ;

Er zijn evenwel dergelijke bezwaren aan verbonden, dat de indi-
vidueele behandeling zeer zeker de voorkeur verdient.

Bij de massale behandeling heeft men steeds het groote nadeel,
dat het eene dier veel meer van het geneesmiddel naar binnen
krijgt, dan het andere.

De zwakkere, meest geïnfecteerde dieren, krijgen er in den regel
het minst van. En juist deze dieren hebben het middel het meest
noodig. Steeds worden zij door de gezonde, sterkere dieren verdron-
gen en verjaagd ; zoodat de hoeveelheid, die zij van het worm-
middel opnemen te gering is om eenig afdoende werking te hebben.

Aangezien bij de massale behandeling het geneesmiddel meestal
met vochtig brood of in een vochtige meelbrij wordt verstrekt,
ziet men vaak dat de gezonde dieren te veel eten en zoodoende
een te groote dosis naar binnen krijgen. Dit gebeurt des te eerder
daar de dieren bij een goede toediening 24 uur van te voren hebben
gevast. Vooral bij jonge gevoelige individuen kan dit wel eens
schadelijke gevolgen met zich mede brengen.

Ook in Amerika geeft men tegenwoordig de individueele behan-
deling de voorkeur.

Onderstaande hoeveelheden zijn berekend voor volwassen kippen. Voor kuikens
neme men dezelfde quantiteiten, daar zij van het mengsel naar verhouding toch
minder opeten.

1. Voor 100 kippen 450 gram gemalen tabaksbladen of tabakstelen gedurende
2 uren weeken in warm water, juist genoeg water, dat het poeder vochtig is.

2. Daarna vermengen met de halve hoeveelheid meelvoer, die door 100 vol-
wassen kippen ineens kan worden opgegeten.

3. De kippen moeten 24 uur vasten van meelvoer. Wel \'s avonds tevoren
graanvoer geven (half rantsoen).

5. 2 uren daarna 1/4 hoeveelheid vochtig meelvoerrantsoen (voor volwassen
kippen berekend), waarin 300 gram Engelsch zout (Magnesiumsulfaat) per
100 kippen. Dus per kip 3 gram, dat is ongeveer een theelepel.

Deze methode heeft het nadeel dat tabaksstof in sommige gevallen zeer weinig
werkzaam bestanddeel (nicotine) bevat.

Mengen met halve hoeveelheid ochtendvoer. Zorgen dat ze er alle ongeveer
evenveel van eten.

Ook wij zullen ons bij de wormbestrijding evenals in Amerika
meer op de individueele behandeling dienen toe te leggen.

Daarvoor is in de allereerste plaats noodig een gemakkelijke
toediening van het geneesmiddel. Zeer geschikt zijn de capsule
en de pilvorm.

Het ingeven van capsules en pillen gaat bij de kip zeer gemak-
kelijk. Men stopt de capsule achter in de bek, sluit deze vervol-
gens en het dier slikt.

Het toedienen van capsules of pillen, na voorafgegane demon-
stratie door den dierenarts, zou zeer goed aan den eigenaar kun-
nen worden overgelaten.

Het bezwaar, dat momenteel aan de individueele behandeling
kleeft, is dat de dierenarts geen tijd heeft voor het maken van
zulk een groot aantal capsules of pillen.

Dit bezwaar is in Amerika opgeheven, door het in den handel
verkrijgbaar stellen van dergelijke gecapsuleerde geneesmiddelen.

Daar de individueele therapie sneller en zekerder tot het doel
voert dan de massale behandeling, is het gewenscht dat ook in
Holland dergelijke gecapsuleerde geneesmiddelen verkrijgbaar
worden gesteld.

In Amerika verstrekt men voor de bestrijding van ronde-
wormen. Nicotine sulfaat in capsules.

5 a 10 druppels anijsolie op 1 of 2 theelepels slaolie per kip. Met het ingeven
van prikkelende vloeibare medicamenten zij men voorzichtig. (Pneumoniën).

Voor het verwijderen van Heterakis vesicularis welke in de
blinde darmen leven, worden door Hall en Shillinger rectale
injecties met ol. chenopodii aanbevolen.

Kuikens ontvangen 0.1 c.c. ol. chenopod. in 5 c.c. raapolie.
Kippen verdragen 0.2 c.c. ol. chenopod. in 10 c.c. raapolie. De
vloeistof wordt door middel van een gewone rectaalspuit met
ebonieten canule ingespoten.

Vrijwel algemeen is men het er over eens dat men in Kamala
een der beste lintwormmiddelen heeft die bestaan.

De toediening kan weer massaal en individueel zijn. Ook hier
verdient de individueele verstrekking van het middel de voor-
keur boven de massale behandeling.

Daarna de Kamala mengen met een kleine hoeveelheid meelvoer. Deze hoe-
veelheid moet zoodanig zijn, dat de dieren alles ineens opeten.

De te gebruiken dosis kamala bedraagt 1 a 1! gram per kip. Men drage zorg,
dat alle dieren hun deel krijgen.

Bij de wormen die slechts 1 gastheer (de kip) bezitten, komen
de eieren met de faeces op den bodem terecht, en kunnen maanden-
lang hun ontwikkelingsvermogen behouden. Elke nieuwe generatie
van dieren, die men op dezen bodem brengt, zal aan een ernstige
besmetting met wormeieren bloot staan. De wormeieren komen
in poelen en slooten terecht en worden bij het drinken door het
dier opgenomen.

Op deze wijze zal de besmetting geschieden bij de geslachten
Capillaria, Ascaridia, Heterakidae.

Wanneer men dus bij de wormbestrijding alleen het oog gericht
houdt op den gastheer en deze door toediening van wormmiddelen
van zijn parasieten tracht te bevrijden, dan vergeet men dat de
bodem in den besmettingscyclus een zeer belangrijke rol speelt.

Herms en Beach bevelen op grond van eigen ervaring de vol-
gende bodemdesinfectie aan : Begieten van den bodem met 1 : 1000
sublimaat. Ten einde een voldoende doordrenking van den bodem
te verkrijgen is 4 Liter sublimaatoplossing noodig per M². Voor
een terrein van 1000 M². is alzoo 1 K.G. sublimaat noodig, het-
geen een kostprijs van ± ƒ 6.— met zich mede brengt.

Eerst nadat de grond geheel is opgedroogd worden de dieren
op het ontsmette terrein toegelaten.

Komen wormvrije dieren op een dergelijk ontsmet terrein, dan
blijven zij vrij van wormen.

Op een besmet terrein gebracht kan men na eenigen tijd bij alle
dieren wormen aantoonen.

Tevens is het bij de wormbestrijding raadzaam dat de dieren
zoo weinig mogelijk met faeces in aanraking komen. In dit verband
zijn daarom mestplanken in de hokken aan te bevelen.

Eenigermate anders ligt de zaak bij die wormen, die er een
tweede gastheer op na houden onder de lagere diersoorten.

Zoo komen b.v. voor verschillende Dispharagussoorten (spiroptera)
de watervlooien (Daphnia pulex) in aanmerking.

Voor Davainia cesticullus (kip-kalkoen) en Choanotaenia in-
fundibulum kan de gewone huisvlieg (Musea domestica) als tus-
schengastheer fungeeren.

Verschillende Hymenolepissoorten leven als cysticercoid in ver-
schillende zoetwaterschaaldieren (Copepoden Ostracoden).

Aangezien in Holland de bestrijding voornamelijk gericht dient
te zijn op de Davainia proglottina, is het dus van belang de ver-
nietiging der naakte slakken te bewerkstelligen.

In de laatste jaren heeft men in Engeland bij de bestrijding
der naakte slakken zeer goede resultaten verkregen met een meng-
sel van kainiet en kopersulfaat (kopervitriool).

Men gebruikt voor de bereiding van dit mengsel fijn gemalen
kopersulfaat (dus niet de fijne kristallen). Men neemt daarvan
één deel op 20 deelen kainiet. Voor het kainiet kan de gewone
in den handel verkrijgbare fijne kainiet worden genomen.

Van het mengsel strooit men per H. A. 400 K.G. uit bij droog
weer en wel des nachts, als de slakken vretende zijn, in elk geval
dus voor zonsopgang, daar de slakken zich spoedig daarna in sple-
ten van den grond en andere schuilhoeken terugtrekken.

Daar ook vliegen de overbrengers van lintwormen kunnen zijn,
verdient het aanbeveling ook de hokken zooveel mogelijk vliegen-
vrij te houden.

Gebruik van vliegendoodende middelen (spray) is daarom uit
deze overweging aan te bevelen.

Ten slotte zorge men er voor dat poelen en plassen zooveel
mogelijk verdwijnen. Draineering van het terrein is in dit verband
aan te bevelen. En verder dienen de dieren als allereerste eisch

Verfasser beschreibt Helminthiasis bei Hühnern, besonders die welche in Hol-
land vorkommen und die Behandlung derselben.

The author discusses Helminthiasis in hen, specially those which occur in Hol-
land and how to deal with same.

L\'auteur discute les Helminthiases des poules, spécialement celles qui se pré-
sentent en Hollande, et le traitement de ces maladies.

De literatuur der dactyloscopie gaat terug tot in de eeuwen voor
onze jaartelling. Robert Heindl ^x) wijdt in zijn uitgebreid werk
over dit onderwerp eenige hoofdstukken aan de wereldliteratuur
en behandelt daarin het toepassen van den vingerafdruk o. a. bij
Oostersche volken en bij de Egyptenaren.

De waarde van den vingerafdruk ligt in twee omstandigheden :
het verschil tusschen de afdrukken van twee verschillende indivi-
duen en de onveranderlijkheid der afdrukken van hetzelfde indi-
vidu op verschillende leeftijden. De vingerafdruk is dus te allen
tijde specifiek voor eenzelfde individu.

De omstandigheid, dat de neus van den hond en van het rund een
samengestelde papillaire structuur vertoont, heeft er toe geleid
te zoeken naar een voor de practijk gemakkelijk uitvoerbare metho-
de, waarmee het papillaire beeld zou kunnen worden vastgelegd.

Het beeld, dat de neusafdruk van den hond oplevert, wijkt sterk
af van dat, hetgeen de vingerafdruk doet zien. In het laatste
geval zijn het figuren, samengesteld uit lijnen, die deels confluen-
ceeren, wervels en lissen vormen, welke ten slotte in hoofdzaak
het individueele karakteristieke beeld geven.

Het neusoppervlak van den hond bestaat uit papillen, die on-
regelmatig van vorm en meer of minder in rijen gerangschikt zijn.
De afdruk vertoont daarom niet de streepfiguren, maar de eiland-
jesteekening.

Het verkregen beeld wisselt, al naar den vorm, de hardheid, de
grootte en de rangschikking der papillen. Harde, niet elastische

papillen geven meestal een onbetrouwbaar en in ieder geval een
niet volkomen bevredigend beeld.

Men zou den neusafdruk op verschillende papillaire vlakten kun-
nen nemen: dorsaal, lateraal enz. Het verdient echter aanbeveling
het beeld vast te leggen van de voorzijde van de neus en vooral
van de papillen in den omtrek van het bovenste deel van de mediale
neusspleet.

Dit gedeelte van het neusoppervlak leent zich om verschillende
redenen het beste voor het doel. De neusspleet zelf is vaak ver-
schillend van vorm, zoodat men de verschillende type zou kunnen
verdeelen in puntige, gelobde, stompe, breede enz. Een groot voor-
deel is verder, dat de neusspleet een gemakkelijke oriëntatie ver-
schaft, welke een snellere vergelijking van den papillairen struc-
tuur der twee beelden mogelijk maakt.

Bij het rund is het neusspiegelbeeld geheel anders. Ook hier ver-
dient het aanbeveling de afdruk te nemen van de voorneusvlakte.
De huid vertoont daar papillaire lijnen, die gekronkeld verloopen,
breed en verschillend lang zijn en van elkaar gescheiden zijn door
vrij smalle verdiepingen. De papillaire lijnen divergeeren van af de
mediale lijn naar boven, dit divergeeren wisselt sterk bij verschil-
lende individuen, zooals de afbeeldingen doen zien.

De bovenlip vertoont weer meer de eilandjesstructuur : korte
onregelmatig gevormde papillen, zonder regelmaat gerangschikt
ten opzichte van elkaar.

Bij het vervaardigen van neusafdrukken zijn moeilijkheden te
overwinnen, die de techniek in vergelijk met de dactyloscopie van den
mensch aanzienlijk verzwaren : de neus is geen flat, vlak veelal vochtig
en geen onbeweeglijk object. Vooral de laatste factor is hinderlijk,
zooals dit in nog sterker mate is bij de toepassing der rönt-
genographie. Ofschoon deze bezwaren het vervaardigen van onfeil-
bare afdrukken in den weg staan, gelukt het toch vrijwel altijd,
door serieafdrukken volkomen betrouwbare beelden van de neus-
oppervlakte van hond of rund te verkrijgen.

Verschillende methoden, die ons door bestudeering van het
werk van Heindl bekend waren of die ons welwillend door den
deskundige Van Ledden Hulsebosch waren verstrekt, werden
door ons toegepast. Zoo maakten wij gebruik van beroet papier
of glas, dat op de te voren droog gewreven neusspiegel werd ge-
drukt. De afdrukken, die bij rustige dieren vaak zeer goed waren
en zich door canadabalsem en dekglas, respectievelijk door platen-
fixatief goed duurzaam lieten maken, hadden het nadeel, dat
de minste beweging van het dier ze bedierf en dat, voor zoover
het papierafdrukken bij honden betreft — het lezen van de
witte papillen op de zwarte achtergrond, moeilijk was.

Ook de plastische afdrukken b.v. in paraffine van verschillend
smeltpunt, voldeden niet, al waren ze op zich zelf goed; zij leenden
zich, behoudens door fotografie, niet voor reproductie.

De neusspiegel wordt droog gewreven en onmiddellijk daarop
berold met een gummirol, welke een dun laagje vette, zwarte druk-
inkt bevat of wordt bedrukt met een stempelkussen. Snel wordt
daarna een glanzend, vrij dun papier voorzichtig op de neus ge-
drukt, waardoor een afdruk ontstaat, zwart op wit. Het voordeel

van deze methode is : de vette kleur-substantie wordt slechts gering
beïnvloed door het vocht, dat vooral bij koeien snel uit de neusporiën
loopt. Zij maakt eveneens, dat beweging van het dier tijdens het
afdrukken minder nadeelig is voor de scherpte van den afdruk,
dan b.v. een roetlaag is. Ten slotte verkrijgt men steeds een afdruk,
die onuitwischbaar is en niet meer vlekt. De methode lijkt ons
eventueel voor de practijk geschikt.

Vóór het in toepassing brengen van de neusspiegelafdrukken ter
identificatie dient nog een uitgebreid materiaal verwerkt te wor-
den om na te gaan of evenals bij den vingerafdruk, het beeld van
een bepaald individu steeds afwijkt van dat van andere individuen
en of de rangschikking der papillen steeds bij hetzelfde dier dezelfde
blijft, of m. a. w. voor de papillaire structuur van de neus dezelfde
wetten gelden als voor die van de vingers van den mensch.

Wij gelooven, dat het bezit van een volkomen betrouwbaar
identiteitskenmerk voor den hond en ook mogelijk voor het rund
in sommige gevallen nuttig kan zijn. Het kan goede diensten be-
wijzen, voor zoover de hond betreft bij koop- en verkoopkwesties
van waardevolle dieren, bij diefstal, bij eerste nestkeus, bij ver-
zekering tegen ongeval of ziekte, bij de registratie van zieken-
fondsen, zoowel als bij inschrijving in het stamboek. In hoeverre
de afdruk bij het rund voor de identiteitsbepaling van een be-
paald dier van belang is, laten wij gaarne aan meer bevoegden
ter beoordeeling over. Systematisch vervaardigde afdrukken kun-
nen mogelijk ook ter bestudeering van erfelijkheidsvraagstukken
van nut zijn.

Ten slotte meenen wij er nog op te moeten wijzen, dat de toe-
passing der neusspiegelafdrukken bij het dier een geheel andere
beteekenis heeft, dan bij den mensch.

In de criminaliteit gaat het om het zoeken van een vinger-
afdruk in het politiearchief, die overeenkomt met den gevonden
vingerafdruk van een al of niet bekend persoon. Een uitge-
breide systematiek is daarvoor een vereischte. Bij het dier-gaat
het echter om het vergelijken van een afdruk van een dier met
één bepaalden afdruk, welke vroeger van dat dier werd gemaakt
en welke berust bij den kooper, den eigenaar of in het archief
van een verzekeringsmaatschappij of ziekenfonds. Een uitgebreide
systematiek is daarvoor onnoodig, hetgeen de practische toepas-
sing ten goede komt.

Es ist erwünscht, für Hunde ein Identitätskennzeichen, das bei ein und dem-
selben Tier unverändert bleibt und sich von demjenigen eines andern Tieres unter-
scheidet, zu besitzen. Verff. meinen, dass ein derartiges Kennzeichen durch den
Abdruck des Nasenspiegels — vom vordersten Teil des Nasenrückens — zu be-
kommen ist. Der Abdruck hat nicht eine dem Fingerabdruck ähnliche Linien-
zeichnung, sondern besteht aus Inselchen. Die Form des Nasenspiegels, besonders

die Anordnung der Papillen ist für jedes Tier typisch. Auch beim Rind hat der
Nasenspiegel eine charakteristische Form. Die Anfertigung eines solchen Abdruckes
geschieht auf die Weise, dass man den Nasenspiegel mit einer mit fetter Drucker-
schwärze bestrichenen Platte, Rolle oder Kissen berührt und nach trockenreiben,
vorsichtig ein geschmeidiges Stück Glanzpapier dagegen drückt. Ein derartiger
Abdruck ist auch haltbar.

In dogs we want a caracteristic mark of identity, that always remains the same
for the same individual and always differs from that of other individuals.

Such a mark of identity we suppose to have in the print of the papils of the
anterior part of the nasal plane near the upper part of the split of the nose. The
papillar drawing is not, like in finger prints, composed of lines, but of small isles.
The form of the split of the nose especially the arrangement of the papils is carac-
teristic for a special animal.

Also in cows the print of the nasal plane is caracteristic and perhaps of genetic
value.

The printing is obtained most easily by touching the dried nasal plane, by a
plate, roller or pad, spread over with fat printing-ink, and by carefully pressing
a soft and brillant, thin piece of paper against the inked nose.

Chez les chiens nous avons besoin d\'une marque d\'identité caractéristique,
restant toujours invariable pour le même individu et donnant toujours une diffé-
rence avec celles d\'autres individus.

Nous croyons posséder une telle marque en l\'empreinte des papilles de la partie
antérieure du planum nasale près de la partie supérieure de la crevasse nasale.
Le dessin papillaire ne montre pas des lignes, comme celui de l\'empreinte du doigt,
mais de petites îles.

La forme de la crevasse nasale et surtout l\'arrangement des papilles est carac-
téristique pour chaque animal.

Aussi pour les vaches l\'empreinte du planum nasale est caractéristique et peut
être d\'importance pour la génétique.

L\'empreinte est le plus facile à faire, en touchant le nez séché, d\'une plaque,
d\'un rouleur ou d\'un tampon couvert d\'encre d\'imprimerie graisse et ensuite en
y pressant avec soin un papier mince, souple et brillant. L\'empreinte est alors
bien tenable.

Sedert tientallen jaren sterven zoo nu en dan enzoötisch in
Noord-Amerika, vooral in de „Midden-West" veel paarden aan
een intoxicatie met voedingsmiddelen, n.1. gekuild gras of bieten-
bladeren, hooi en stroo, haksel en kaf.

Veelal werd de ziekte bestempeld met den naam bulbair para-
lyse, forage poisoning, of ook cerebro-spinaal menengitis, zonder
dat echter ooit ontsteking van het centrale zenuwstelsel was aan-
getoond.

De verschijnselen bestaan in parese, resp. paralyse der lede-
maten, plus speekselen, kauw- en slikbezwaren.

Bij lichtere, of ook chronisch verloopende gevallen treden de
kauw- en slikbezwaren niet op. In ernstiger gevallen is de parese
meestal eerder aanwezig dan de slikbezwaren.

Bij acute gevallen liggen de paarden soms dood in den stal,
zonder dat men tevoren iets aan het dier zag.

Experimenteel kon dikwijls het giftige voedsel worden aange-
wezen, maar de oorzaak bleef lang onbekend.

Nadat in 1895 door van Ermenghem de bac. botulinus werd
gevonden, die bij den mensch en bij proefdieren aanleiding kan
geven tot parese, verlamming van het slikapparaat, speeksel-
vloed, aphonie, pupil verwijding en ptosis ; kwam Leonard
Paerson op de gedachte, dat deze zgn. voederintoxicatie bij paarden
wel eens in verband kon staan met een vergiftiging door het vergif
van de bac. botulinus.

Intusschen bleef men voorloopig denken aan schimmels, roest, en
vergiftige planten als oorzaak en werd deze gedachte niet verder
uitgewerkt voor 1917, toen een drietal Amerikaansche onder-
zoekers (Graham, Bürkner en Pontius) in het coecum van een
aan deze ziekte gestorven paard, een bacterie vond, die identisch
scheen met de bacil van de botulismus bij den mensch. Het voedsel
hetwelk dit dier had gehad, was schijnbaar overigens niet slecht,
maar bleek met kippenfaeces bezoedeld.

Met deze bacterie en hare toxinen kon men de typische ver-
schijnselen bij paarden opwekken. Uit de giftige voedermiddelen
en uit de faeces der losloopende kippen, kon men eveneens deze
bacil kweeken.

\') Voordracht gehouden op de Algemeene Vergadering der Maatschappij voor
Diergeneeskunde October 1927.

Reeds eerder bleek, dat ook met een echte bacillus botulinus,
uit kaas afkomstig, bij paarden de ziekte kon worden opgewekt.

Hoewel de onderzoekers zelf volstrekt niet beweerden, dat alle
gevallen van „forage poisoning" zouden worden veroorzaakt
door de bac. botulinus, werd sedert voederintoxicatie in Amerika
„Botulismus" genoemd.

Ook in Australië werd deze ziekte bij paarden waargenomen
(Cameron, Gilruth, Bull, Seddon).

Bewezen werd echter vooreerst niet, dat ook hier de bac. botu-
linus de oorzaak was, hoewel Bull wel een anaerobe bacil uit het
graan cultiveerde, die bij caviae de verschijnselen opwekte.

In Australië heerschte echter nu en dan een ziekte onder de
koeien, met soortgelijke verschijnselen als bij de „botulismus" der
paarden — met de bulbaire symptomen en met de paralyse, resp.
de parese der ledematen, die evenals de „lamziekte" der koeien uit
Zuid-Afrika (Theiler) door Seddon werd toegeschreven aan het
knagen der dieren aan de beenderen van cadavers, die op het veld
waren blijven liggen.

Seddon isoleerde uit die cadavers een bacterie, die veel gelijkt
op de bac. botulinus, alleen minder beweeglijk, is en minder gas
produceert en die hij daarom noemde bac. parabotulinus bovis.

Ook hiermee en met de toxinen kon men bij paarden (en
koeien) de typische ziekteverschijnselen opwekken.

Later deelden Seddon en Came mede, dat zij een ander type
van botilismus-bacterie gekweekt hadden uit maissilo en daar-
mee ook bij paarden en koeien de ziekte konden opwekken door
voedering.

Deze bacillus parabotulinus schijnt veel in rottende dierlijke
lichamen voor te komen — bij muildieren zag Theiler de ziekte
ontstaan, doordat in het voedsel een rattencadaver was terecht
gekomen.

Met een brij van dat cadaver konden door hem per os paarden
worden geïnfecteerd. In deze brij werd de bac. parabotulinus
aangetoond.

Theiler en Robinson achtten het echter ten slotte toch beter
het „para" te laten vervallen en ook deze ziekte (dus ook de „lam-
ziekte") tot een vorm van „botulismus" te rekenen, temeer omdat
deze bacterie in Amerika ook wel is gezien en daar bekend staat
als bacillus botulinus type C.

Ik heb mij de vraag gesteld, in verband met een door mij meer-
malen waargenomen ziektebeeld, of ook in Nederland deze „botu-
lismus" bij paarden voorkomt.

Uit de literatuur is bekend, dat in de vorige eeuw in de om-
geving van Brugge, Damme en Knocke en ook in Zeeuwsch-
Vlaanderen een ziekte onder de paarden voorkwam, die het volk
bestempelde met den naam „mal du gorge" of „keelplaag".

Deze ziekte uitte zich in typische verschijnselen van bulbair-
paralyse, nl. lip-, tong-, pharynxverlamming en onvermogen om
te kauwen ; echter kwam daarbij niet voor verlamming van de
extremiteiten, of in ieder geval trad die sterk op den achtergrond.

Thomassen beschreef in 1903, onder den naam „enzoötische
bulbairparalyse," een ziekte bij paarden in Cadzand in Zeeuwsch-
Vlaanderen, die misschien identisch was met de keelplaag, waarbij
ook verlamming van lippen, tong en keel optrad, nevens paralyse,
vooral van de voorhand.

Hij schreef dit toe aan het voederen van toxisch werkende
bieten, echter zonder dat deze afwijkend werden bevonden.

Deze ziekte, zooals Thomassen die beschreef, met de typische
slikbezwaren, lijkt frappant veel op de „botulismus" uit Amerika.

Noch in België, noch in Zeeuwsch-Vlaanderen hoort men meer
van deze ziekte, waarbij de slikbezwaren op den voorgrond traden.

Zou ze in verband hebben gestaan met het gebruik de cadavers
op het boerenerf te begraven, zooals dat vroeger bestond en
het is geweest de „parabotulismus" van Seddon?

Ik heb niet vernomen, dat sedert deze verschijnselen in Zeeland
en Vlaanderen meer door veeartsen zijn waargenomen.

Wel komt een soortgelijk ziektebeeld in Zeeland voor, waarbij
echter (meestal) de keelverschijnselen ontbreken. De mogelijkheid
bestaat overigens zeer wel, dat een ziektebeeld in den loop der
tijden zich eenigszins wijzigt — dat is meer vertoond.

In 1913 werd ik in consult geroepen bij een ziekte onder paarden
te Aardenburg, waarbij een stal uitstekende Belgische paarden
vrijwel uitstierf.

De verschijnselen waren een vrij plotselinge totale verlamming
voor en achter, zonder dat pathologisch-anatomisch en ook bac-
teriologisch de oorzaak kon worden ontdekt.

Ik dacht natuurlijk aan schimmelintoxicatie, zooals Thomassen
ook had gedacht in Cadzand, maar kon het schimmelige voer
niet vinden.

Bij dat onderzoek bleek mij, dat deze ziekte, nl. verlamming
zonder bulbaire symptomen, dus zonder slikbezwaren, in Zeeland
bekend was, onder den naam van „lendentyphus" en omdat men
overtuigd was, dat in het voedsel de oorzaak schuilde, men van

oudsher het giftige voedsel kookte en daarmee dikwijls de ziekte
tot staan wist te brengen.

De naam ,,lendentyphus" was aan deze ziekte gegeven door
den veearts C. Mazurk uit Zierikzee, die in 1851 in het Reper-
torim en in 1874 in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde onder
dezen naam het lijden beschreef.

Mazurk beschrijft de ziekte, zooals hij die in Zeeland, vooral
op Schouwen, vrijwel jaarlijks zag, als volgt : „Veelal worden de
paarden des morgens liggend in den stal gevonden, zonder dat ze
in staat zijn te kunnen opstaan, wel kunnen ze veelal staan als
ze opgeheschen worden" ; behalve deze verlamming werd soms
lichte koliek en pupilverwijding waargenomen. Van kauw- en slik-
bezwaren spreekt Mazure niet.

Mazure was overtuigd, dat in het voedsel de oorzaak moest zijn
gelegen, omdat bij ophouden met het voederen van het verdachte
voedsel de ziekte tot staan kwam, en weer verscheen als dat voed-
sel weer werd verstrekt. Als oorzaak dacht hij aan schimmel.

K. Laméris uit Warfum beschreef in 1874 deze ziekte vanuit
een bepaalde streek in het Noorden van Groningen (Warfum,
Baflo, Uithuizen) waar in 1863 en \'64, 80 paarden stierven ; ook
in 1873 en 1874 stierven in die streek nog verscheidene paarden
aan deze ziekte.

Ook Laméris nam waar, dat de dieren van schijnbaar goed
gezond meestal plotseling neervielen en niet meer konden opstaan,
door verlamming van het achterstel — later ook van het voorstel.
De dieren vertoonden geen diarrhee, noch koliek en de psyche
was normaal.

Het voedsel kon naar zijn meening moeilijk de oorzaak zijn,
omdat met allerlei voedsel de verschijnselen optraden en het
bovendien dikwijls onberispelijk scheen. Hij dacht aan stal-
miasma of roest.

Van groote beteekenis is, dat Laméris in enkele stallen waar
de ziekte onder de paarden voorkwam, bij koeien verlamming
van het slikapparaat waarnam. Deze koeien werden met hetzelfde
stroo en dezelfde haver gevoerderd als de paarden.

De ziekte, die ik voor het eerst in het consult te Aardenburg
zag, was dus feitelijk geen onbekende hier te lande.

Na 1913 heb ik op verschillende plaatsen in Nederland met
deze ziekte kennis gemaakt hetzij als stalziekte, enzootisch, hetzij
in den sporadischen vorm. Vooral in Zeeland (Axel, Middelburg,
Tholen, St. Annaland, Zierikzee, Heinkenszand. Ook in West-
Noordbrabant, (Zevenbergen, Rosendaal en Fijnaart) en in Limburg
( Heerlen). Verder in Nieuwendam, Harderwijk, Hardenberg, Blij-
ham, Bussum, Doorn, Utrecht. Amsterdam en den Haag.

Dat de ziekte op afwijkingen in het voedsel kon berusten \\v;> -
meestal heel duidelijk.

Bijna steeds was het voedsel afwijkend, hetzij dat oude klaver,
met rotte stammen was gevoederd, of ook bieten met groote hol-
ten, die stinken naar modder, of ook sterk schimmelig hooi met
een modderlucht, of haver die niet omgezet werd en modderig
of zuur rook, of zuur riekend haksel, of mais met een boterzuur-
geur, of zure Canadeesche haver (3 maal). Vrijwel steeds was er een
modderlucht of een zure lucht aan een deel van het voedsel waar
te nemen.

Slechts in enkele gevallen was het voedsel niet afwijkend. In
twee van die gevallen was het drinkwater de oorzaak van de
ziekte.

1. Een hengst was des avonds volkomen gezond; werd des
morgens om 5 uur gevoederd en at goed. üm 6 uur hoorde men het
dier neervallen en kon het niet meer opstaan.

De temperatuur was eerst normaal, na 1 dag steeg ze tot 39 .
De pols was iets frequent (60). De pupil iets verwijd en de slijm-
vliezen geel.

De psyche was normaal; geen orgaan verschijnselen ; eerst nog
wel eetlust, later niet meer ; ten slotte voortdurende zijligging en
na enkele dagen dood.

Het dier kreeg oude, modderig ruikende klaver te eten. De
andere paarden bleven gezond.

2. Een goed gevoed, best, 5-jarig Belgisch paard ging gezond
van huis, viel na korten tijd werken op het land plotseling neer.
Het dier kwam nog op de been maar waggelde sterk en werd met
moeite in den dichtstbijzijnden stal gebracht. Gedurende ongeveer
drie weken kon het paard zich slechts met moeite op de been
houden, later verbeterde de toestand langzamerhand. De psyche was
normaal. De eetlust was steeds uitstekend.

Mij bleek, dat als oorzaak moest worden beschouwd het eten
van zuur riekend haksel.

Dit paard is door mij als proefpaard aangekocht en lang behan-
deld. Langzamerhand verdwenen in stap de paretische verschijn-
selen ; ten slotte draafde het dier ook weer, maar slechts voor
enkele meters goed, dan begon het een sleependen gang te krijgen,
vooral met het linkerachterbeen. Eerst na een jaar ongeveer waren
de verschijnselen zoo goed als verdwenen, en kon het paard vrijwel
genezen worden verklaard.

3. Een landbouwer te Nieuwendijk (bij Gorkum) verloor drie
paarden aan deze verlamming. Een der overige paarden lag en
kon niet opstaan, was overigens schijnbaar gezond.

Dezelfde eigenaar had andere paarden aan de andere zijde van
den dijk gestald, deze dieren bleven gezond. Het voedsel was van
alle paarden precies gelijk, alleen het drinkwater verschilde.

De zieke paarden hadden drinkwater gekregen uit een sloot met
stilstaand water. Nadat dit water niet meer werd gegeven is de
ziekte verdwenen.

Ook eenige jaren vroeger was op deze boerderij de ziekte voor-
gekomen, er waren toen 5 paarden gestorven.

4. Bij een boer te Wouw stierven twee paarden aan een vrij
plotseling opgetreden verlamming. De twee zieke dieren die ik
zag, konden niet opstaan, wel met behulp van een broek staan.
Pols frequent (60—80), koorts afwezig, bij een enkel dier lichte koliek
en diarrhee. Eerst vertoonden deze dieren geen kauw- en slikbe-
zwaren, later wel. Zij regurgiteerden en kauwden het hooi niet
voldoende en lieten het vallen. De oorzaak was niet duidelijk:
hooi en haver waren van goede kwaliteit, boonstroo en ligstroo
iets schimmelig. Drinkwater oogenschijnlijk goed. De sectie gaf
geen verklaring.

Bij militaire- en luxepaarden is dikwijls zure Canadeesche haver
de oorzaak der ziekte. Hierbij kan het ziektebeeld in zooverre
afwijken, dat de paarden soms hooge temperatuur vertoonen.

Meestal verloopt de ziekte, ten minste in den aanvang, koorts-
loos. Verschijnselen van den kant van de maag — al zijn ze soms
aanwezig - , treden niet op den voorgrond, maar toch komt
anorexie en ook diarrhee wel voor, terwijl dan bij sectie lichte
darmontsteking wordt geconstateerd.

Typisch is overigens, dat vrijwel altijd de pols te frequent is
ook bij koortsloos verloop ; soms is de pols sterk onregelmatig.

Verschijnselen van bulbairparalyse, heb ik onder al die ge-
vallen slechts één keer duidelijk gezien, meestal is — ten minste
bij meer chronisch verloopende gevallen het slikken normaal
en treedt ook geen tongverlamming op. Bij zeer ernstig zieke
paarden, die plat liggen en niet eten of drinken is deze verlam-
ming trouwens klinisch niet gemakkelijk te constateeren.

Wanneer ik deze ziekte toch houd voor iets als „botulismus",
waarbij door bacteriën in het voedsel (en in de darmen ?) een
sterk werkend gif wordt gevormd, is dat op eigenlijk zeer weinig
wetenschappelijke gronden en wel in hoofdzaak :

1°. Omdat het ziektebeeld, afgezien van de slikbezwaren, die
trouwens ook in Amerika niet steeds werden geconstateerd, toch
veel gelijkt op de „botulismus", en stamverschillen der bacteriën
het ziektebeeld zeer wel zouden hebben kunnen wijzigen. In
Amerika onderscheidt men tegenwoordig zelfs drie typen. Over\'gens

ziet men ook bij experimenteele infectie der paarden met bac.
botulinus, niet steeds slikbezwaren naast de paralyse.

2°. Omdat dikwijls aan het voedsel een boterzuurlucht is te
constateeren geweest, terwijl de culturen van de bac. botulinus
ook naar boterzuur rieken.

3°. omdat schimmel wel niet de oorzaak kan zijn, aangezien
niet steeds schimmel op het voer werd gevonden en daarbij boven-
dien meer de hersenverschijnselen als somnolentie en amaurosis
optreden. Schimmel kan overigens zeer wel den groei van anaerobe
bacteriën bevorderen — wat ook in het laboratorium is
aangetoond.

4°. Omdat ook drinkwater, wat veel organische stoffen bevat,
de ziekte kan veroorzaken.

5°. Omdat de ziekte zich in bepaalde stallen en streken herhaal-
delijk voordoet, terwijl in de omgeving soms in zeer nabij gelegen
stallen waar het gegeven voedsel niet beter is. de ziekte niet op-
treedt.

6°. Omdat tegelijkertijd bij koeien tong- en keelverlamming
kan optreden (Laméris) zooals bij „botulismus."

7°. Last not least omdat er een incubatietijdperk bestaat,
waarin zich de ziekte voorbereidt.

Op een 8 tal boerderijen van een ontginning in Groningen stier-
ven een 8 tal paarden aan deze ziekte, zeer waarschijnlijk omdat
in een drogen tijd het drinkwater van deze boerderijen was veront-
reinigd met afvalwater van een aardappelmeelfabriek, waarin
zich de betreffende lagere organismen hebben kunnen ontwikkelen.

Het cadaver van het laatst gestorven paard werd afgehaald
door een paard uit een vrij ver afgelegen dorp, waar de ziekte nog
nooit was voorgekomen.

In verband met deze incubatie stel ik mij voor, dat de
pathogenese deze kan zijn, dat het lager organisme met het drink-
water of het voedsel in de dannen komende, zich daar nestelt,
zich ontwikkelt, toxische stoffen doet ontstaan, die bij resorptie
tot de verschijnselen aanleiding geven.

Ik denk dus niet zoozeer, of ten minste niet steeds, aan een
gepraeformeerd vergift, maar aan auto-intoxicatie door vegetatie
der lagere organismen in de darmen.

Slechts een uitvoerig en nauwkeurig bacteriologisch onderzoek
kan een en ander eventueel waar maken.

De prognose is ongunstig. Wanneer verscheidene paarden zit-k
worden is de ziekte meestal kwaadaardig, en sterft een groot
aantal der aangetaste dieren.

De sporadisch voorkomende gevallen zijn niet zoo ernstig.
Echter blijven deze dieren langen tijd slap en onbruikbaar.

De therapie bestaat in het ophijschen van het liggende paard.
Veelal blijkt het dan, dat het paard niet op kan staan, maar in den
broek wel kan staan. (Het is in het begin meer onvermogen om
zich te verheffen dan wel paralyse. Het aangrijpingspunt schijnt
in de spieren te zetelen, evenals bij curarevergiftiging.)

Als staan mogelijk is, is de prognose niet zoo ongunstig ; hoewel
ook dan geheel herstel lang op zich laat wachten en men dikwijls
weken lang het dier op de been moet zetten.

Overigens worde het verdachte voer, zoo noodig al het voeder
door ander uit een andere streek of stal vervangen, of slechts
gekookt voedsel gegeven.

Als medicament, calomel of creolin inwendig. Bij chronisch ver-
loop meen ik met arsenik wel eens goede resultaten te hebben ge-
zien.

In Amerika spuit men met succes immuunserum in, of ook soms
serum van geiten, die blijkbaar over een natuurlijke immuniteit
beschikken.

Prophylaetisch : veranderen van voedsel, eventueel van drink-
water. Met deze maatregelen kan men meestal de ziekte bedwingen.

In Amerika werd meestal waargenomen, dat het toxisch voedsel,
hetwelk bij paarden „botulismus" veroorzaakt (Bac. botulinus
Type B), niet schadelijk bleek voor koeien, en ook het toxine van
een uit menschelijk voedsel gekweekte botulinusstam, die paarden
en ezels doodde, gaf ook in zeer groote dosis bij koeien geen
ziekteverschijnselen. Slechts met een enorme hoeveelheid cultuur
gelukte het een enkelen keer bij koeien verlammingsverschijn-
selen op te wekken.

Toch werden in Amerika, tegelijk met het endemisch voorkomen
van voederintoxicatie bij paarden, een enkele keer ook wel koeien
ziek, vooral met geënsileerd graan.

Theii.er en Robinson zagen met zeer groote dosis cultuur wel
de ziekteverschijnselen optreden bij koeien, zij het dan niet steeds.
De dieren kregen de verschijnselen van de zgn. „lamziekte".

Deze lamziekte treedt op bij koeien in Zuid-Afrika, die lijden
aan phosphorhonger („Stijwesiekte"), waardoor ze met graagte
aan beenderen van gestorven runderen knagen, die op het veld
zijn blijven liggen (osteophagie). Zij nemen daarbij de bac. para-

botulinus en zijn toxinen op (Sedoon), en krijgen daardoor ver-
lamrningsverschijnselen, die overigens niet in alle deelen op de
verschijnselen van „botulismus" bij paarden gelijken Deze bacterie
zou identisch zijn met de type C. van de Amerikaansche bac..
botulinus en ook de botulismus van de kippen („limberneck")
veroorzaken. Ook in Australië (Seppon) en in Texas is deze
ziekte waargenomen.

Wat Nederland betreft staan mij persoonlijk zeer weinig ge-
gevens ten dienste, die mij aanleiding kunnen geven te denken,
dat ook hier de „botulismus" bij het rund voorkomt. Wel heb ik
veel ziektegevallen gezien, die gepaard gaan met verlammings-
verschijnselen, echter zonder de slikbezwaren.

In één geval verdween de ziekte uit den stal, nadat ik zure ze-
melen als oorzaak had aangewezen.

Uit de Nederlandsche litteratuur blijkt overigens dat K.
Laméris in Warfum bij koeien de spinale verlamming en ook slik- en
kauwbezwaren zag optreden in een stal, waar paarden stierven
onder verschijnselen van verlamming. Hij schreef dat, zeker wel
terecht, toe aan één en dezelfde oorzaak. Dit lijkt mij vrij zeker
„botulismus" te zijn geweest.

Hofstra beschrijft in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
(1918) een geval van bulbair-paralyse met parese, waarbij haard-
symptomen nl. een unilaterale facialisparalyse was waar te nemen,
en wat dus wel niet aan een algemeene intoxicatie is toe te schrij-
ven geweest.

Meestal worden verlammingsverschijnselen, die men op toxi-
schen basis meent te moeten zetten, ook bij koeien toegeschreven
aan schimmels of roest. Het is echter m. i. zeer gewenscht, in ver-
band met de gegevens uit Amerika, Australië en Zuid-Afrika,
voor het vervolg ook bij koeien evenals bij paarden, aan de moge-
lijkheid te denken, dat hier een bacterie-vegetatie, hetzij in het
voedsel, hetzij in c!e darmen in het spel kan zijn.

(Jok aan de mogelijkheid van bezoedeling door cadavers dient
men te denken. Dithorn (B. T. W. 1920) beschrijft een geval,
waarbij eerst een paard stierf onder verlammingsverschijnselen,
en enkele dagen later verschillende koeien moesten worden afge-
maakt wegens depressie en slikbezwaren. Sommige dieren bleken
bij sectie een enteritis te hebben, anderen niet. De dieren roken
naar aas. In het voedsel werd een doode kat gevonden.

Waarschijnlijk moet de zgn. „Wasenmeisterkrankheit" in
vilderijen(Beijeren) ook op deze wijze worden verklaard.

Het is eigenaardig, dat in al de gevallen, die beschreven zijn,
waarbij tegelijk paarden en koeien aangetast waren, bij de koeien
de slikbezwaren op den voorgrond traden en bij paarden meestal
alleen de spinale verlamming werd waargenomen.

Deensche litteratuur veel beschrijvingen te vinden van enzoöti
sche tong- en keelverlammingen, met of zonder spinaalparalyse
Nu en dan ook tegelijk met verlammingen bij paarden.

Vrijwel steeds verloopt de ziekte zonder temperatuursverhooging,
terwijl de sectie veelal negatief is. Veelal kon men met voed
>el verandering de ziekte tot staan brengen en werd de ziekte
aan schimmelig of roestig voedsel toegeschreven.

Het komt mij voor, dat verschillende van deze gevallen uit de
litteratuur bekend zeer wel vormen van ,,botulismus" kunnen zijn
geweest. Het is overigens bekend, dat experimenteel de van
oudsher zoo gevreesde roest niet erg giftig bleek te zijn.

Trouwens ook zonder dat eenige schadelijkheid aan het voedsel
werd waargenomen kwam enzoötisch sterfte onder de hier be-
doelde verschijnselen wel voor.

Dr. v d. Hoeden. Het is mij niet duidelijk geworden ol\' Prof. Wkster een
parallel wenscht te trekken tusschen botulismus bij den mensch en de door hera
hier te lande waargenomen gevallen van verlammingen bij dieren, welke hij iden-
tiek acht met de in Amerika en Z.-Afrika beschreven aandoeningen van botu-
lisme of parabotulisme bij paarden De klinische symptomen hebben inderdaad
verschillende punten van overeenkomst. Maar veel van het hier medegedeelde
pleit ervoor, dat Prof. Wester met een bacterieele infectie te doen heeft gehad,
hij onderstelt dit trouwens zelf: Botulismus bij menschen is daarentegen een in-
toxicatie, veroorzaakt door buiten het lichaam in het voedsel gepraeformeerde
giften ; de bacillus botulinus is een toxigene saprophyt, welke zich niet in het
lichaam kan vermeerderen en daar geen toxine vormt. Ken infectie met de bacil
van van Ermenghem zal daarom zeer onwaarschijnlijk zijn. De lange incubatietijd
echter pleit tegen een intoxicatie. Het komt mij gewensclit voor om, voordat de
aetiologie van deze ziekte bij paarden en runderen vaststaat, niet te spreken van
botulismus, al doen de klinische verschijnselen in die richting denken. Het woord
botulismus is eenmaal gegeven aan een goed omschreven ziekte, met geheel be-
kende aetiologie.

Prof. Wester Niet ik, maar de amerikaansche onderzoekers trokken een
parallel tusschen dc botulismus bij den mensch en de voederintoxicatie bij paar
■den. die zij meencn „botulismus bij paarden" te mogen noemen. Ik trok slechts
<?en parallel tusschen de ziektegevallen, die hier te lande voorkomen en deze ,,bo
tulismus" bij paarden.

Overigens hebben de amerikaansche onderzoekers een bacil, die in ieder geval
veel gelijkt in vorm, cultuur etc. op de echte bac. botulismus, gevonden in het
■coecum bij paarden — niet in het bloed of andere organen en ik betwijfel zeer
of men bij de aan botulismus lijdende menschen wel ooit de faeces in deze rich-
ting heeft onderzocht, of bij aan deze ziekte gestorven menschen een nader on-
derzoek in deze richting heeft ingesteld.

Voor intoxicatie pleit zeker o.a. het feit, dat de ziekte bij den mensch zoo
spoedig na het eten van de giftige vleeschwaren optreedt, echter zijn er toch
ook gevallen bekend, waarbij moest worden gesproken van een incubatie van
3- 5 dagen, indien ik mij niet zeer bedrieg.

A variety of the Bac. botulinus was cousidered as the cause of „forage poi-
soning" (with paralysis and difficulty in cbewing and swallowing) in horses in
America (1017I. Another variety (bac. parabotulinus) caused mortality among

horses and cattle in Australia. The saine variety is said to be the cause of ,.lan -
siekte" in South Africa.

The possibility exists that todderintoxications in horses und cattle in Holland
(and in other countries in Europe) with symptoms of paralysis with or without
difficulties in swallowing must also be put down to varieties of bac. botulinus
which may be encountered in foodstuffs or drinkingwater or in the intestina\'
canal of the animals in question. So far these intoxications are generally attri-
buted to moulds or dnsthand.

Fine Varietät des Bacillus botulinus wurde fiir die Ursache gehalten der „fora«-\'
poisoning" (mit Lähmung, Kau- und Schlurkbeschwerden) bei Pferden in Amerika
(1917). Eine andere Varietät (Bac. parabötulinus) verursachte Todesfälle bei
Pferden und Kühen in Australien.

Die selbe Varietät soll auch die Ursache sein der ,,lamsiekte" in Südafrika.
Die Möglichkeit ist nicht ausgeschlossen dass Futtervergiftungen bei Pferden
und Kühen in Holland (und in andern Ländern Europas) die sich äussern in
Lähmung mit oder ohne Schluckbeschwerden auch an Varietäten des Bac botu-
linus in Futter, Trinkwasser oder im Darmkanal der betreffenden Tiere, zugi
schrieben werden müssen. Diese Vergiftigungen wurden bisher meistens an
Schimmel- oder Brandpilzen zugeschrieben.

Une variété du bacillus botulinus ■.\'•tait considérée comme la cause du „forage
poisoning" (avec de la paralysie, des difficultés dans la mastication et dan^
déglutition) chez des chevaux en Amérique (1917). Une autre variété (bac. para-
bötulinus) causait des cas de mort parmi les chevaux et le bétail en Australie.
La même variété est probablement cause de la „lamsiekte" en Afrique du sud.

Aussi la possibilité existe que des intoxications d\'origine alimentaire chez des
chevaux et des bovidés en Hollande (et dans les autres pays de l\'Europe) se ma-
nifestant par de la paralysie, avec 011 sans difficultés dans la déglutition, doivent
être attribuées à des variétés du bacillus botulinus qui se trouvent dans la nour-
riture, dans l\'eau potable ou dans le conduit intestinal des animaux en quest: n
Jusqu\'ici on a généralement attribué ces intoxications à des mol-sures.

In de laatste jaren is meer en meer de aandacht gevestigd op de
hygiënische beteekenis van een geregelde huidverpleging. Vroeger
kende men wel het rossen en borstelen, soms ook het wasschen van
paarden, doch veelal bepaalde het zich tot luxe-, militaire- en een
deel gebruikspaarden, een groot aantal gebruiks- en landbouw-
paarden werd zelden of nooit geborsteld. Liepen de dieren in de
weide, dan zorgde de regen voor de reiniging, op stal liet de huid-
verpleging bij paarden veelal te wenschen over. Bij runderen
was dat in nog sterkere mate het geval, zoowel in potstallen

als in de Zuid-Hollandsche of Friesche stallen behoorde een ge-
regelde huidverpleging tot de groote uitzonderingen en bij geiten
en varkens wordt aan huidverpleging niet gedacht.

Betere hygiënische begrippen hebben verbetering in de huid-
verpleging gebracht. Zoowel uit een oogpunt van vuilverwijdering
in verband met voorkomen en bestrijden van ziekten als ter be-
vordering eener goede warmte-reguleering, eener betere circulatie
en eener betere stofwisseling, heeft men zich meer met huidver-
pleging bezig gehouden.

Vooral het streven naar een betere melkwinning heeft er toe ge-
leid dat een geregelde huidverpleging bij melkvee is ingevoerd.
Dikwijls worden bij koeien de haren aan het achterstel en in de
omgeving van den uier weggeknipt om het aankleven van vuil
te voorkomen en een gemakkelijk rein houden mogelijk te maken.
Ook worden koeien wel geheel gewasschen.

Natuurlijk is gezocht naar de beste wijze van huidverpleging
en vuilverwijdering, waarbij voorkomen wordt, dat het vuil weer
op andere dieren neervalt, of in de melkveestal b.v., in de melk
geraakt. Om dit te voorkomen tracht men paarden zooveel moge-
lijk buiten of ten minste buiten den stal te rossen en te borstelen,
terwijl men in melkveestallen voorschrijft, dat het borstelen der
koeien niet mag plaats hebben kort voor of kort na het melken.

Ten einde nu een goede huidreiniging te verkrijgen, zonder ver-
spreiding van stof in de stal, wordt de electrische stofzuiger aan-
bevolen. Mij werd een Electrolux-stofzuiger ter beschikking ge-
steld, opdat ik mij van de practische waarde van het gebruik zou
kunnen overtuigen.

I)e nieuwe electrische huidreiniger bestaat uit een gewone
electrolux-stofzuiger, zooals die in veel gezinnen voor het schoon-
maken van kamers wordt gebezigd. Het toestel wordt op den
rug gedragen en aan de metalen slang kan naar verkiezing een
daarvoor geconstrueerde roskam of een rosborstel verbonden
worden, zoodat zoowel rossen als borstelen mogelijk is. Aan elk
stopcontact of aan elke lampenhouder kan de electrische snoer
verbonden worden, terwijl door druk op een knopje de electrische
stroom respectievelijk in- en uitgeschakeld kan worden. Een nadere
beschrijving van de stofzuiger is niet noodig, daar ieder de con-
structie kent. De stofzuiger kan in plaats van op den rug gedragen,
ook op een slede geplaats worden. De stof wordt door de buis
opgezogen en in een stofdichte zak verzameld, welke zich binnen
in het toestel bevindt en gemakkelijk geledigd kan worden.

Vooreerst heb ik de stofzuiger beproefd bij paarden en heb ik
ter goede vergelijking paarden voor de eene b.v. de rechter helft
door een goede stalknecht op de gewone wijze laten rossen en
borstelen en voor de andere b.v. de linker helft laten reinigen met
de stofzuiger.

I. Bij twee paarden, die van buiten in de stationnaire chirurgische
kliniek waren aangebracht, en die er slecht verpleegd uitzagen.

Het met de hand rossen en borstelen van de eene helft eischte
iets meer tijd en meer inspanning dan de reiniging van de andere
helft.

De gewone stalknecht kon de roskam en de borstel aan de
stofzuiger verbonden, even goed hanteeren als die welke hij ge-
woonlijk gebruikte en de paarden lieten de behandeling ook even-
goed toe.

De hoeveelheid vuil, bestaande uit haren, huidschilfers en stof,
door het gewone rossen en borstelen verkregen werd door uit-
kloppen en opvangen op een papier verzameld, de stof door de
stofzuiger verzameld bevond zich in de stofzak.

Bij de reiniging van het halve paard met de gewone roskam en
borstel werden verkregen :

Bij het reinigen met de stofzuiger werden meer stof, en vooral ook
meer losse haren verkregen. Opvallend was het stuiven bij hand-
reiniging en de afwezigheid van stof in de lucht bij reiniging met
de stofzuiger.

II. Eenzelfde paard, dat geregeld met de hand gerost en ge-
borsteld wordt, werd op verschillende dagen voor de helft met
de hand en voor de helft met de stofzuiger behandeld.

Elke dag werd dus meer vuil verkregen met de stofzuiger,
zoodat zeer zeker een betere huidreiniging plaats had.

Daar de stofzuiger overigens geen bezwaren oplevert, verdient
in paardenstallen waar electrische stroom aanwezig is, het gebruik
aanbeveling.

Ook in de rundveestal heb ik de stofzuiger gebezigd, voor de
huidverpleging. Het poetsen geschiedt daar alleen met de roskam,
voor zoover het grof vuil en grove korsten betreft. Verder wordt
hier uitsluitend de rosborstel gebruikt, waarbij het midden ge-
deelte ook eenigszins als roskam dienst doet. De koeien laten het
borstelen ongestoord toe op alle deelen van het lichaam. De uier
moet natuurlijk afzonderlijk gereinigd en gewasschen worden.

De eerste dag was de vuilhoeveelheid liet grootst, omdat de
koeien uit de weide kwamen. Binnen enkele dagen kregen wij bij
alle koeien een sterke daling van de vuilhoeveelheid, terwijl nadat
op 8 en 9 Nov. weer gewoon met de hand geborsteld was, op io Nov.
dadelijk een stijging was waar te nemen.

Dat de stof, niet zoo als bij borstelen geschiedt, in den stal ver-
spreidt, doch in de stofzak gezogen wordt, is vooral daar waar veel
zorg aan een goede melkproductie besteed wordt, van groote be-
teekenis.

Fiir die Reinigung der Pferde und Hinder empfielt Verfasser den Staubsauger
anstatt Striegel und Barste.

Instead of curry-comb and brush the autlior recommends the vacuuni cleaner
for the cleaning of horses and cattte.

Au lieu de l\'étrille et la brosse l\'auteur recommande l\'aspirateur de poussière
pour nettoyer les chevaux et le bétail.

In mijn artikel over „de wenschelijkheid van Wettelijke maatregelen tegen
de sarcoptes-schurft bij het rund.", in afl. 24 deel 54 van dit Tijdschrift, is
door mij een onjuistheid vermeld, die. om verkeerde gevolgtrekkingen te ver-
mijden, rectificatie behoeft.

Het was niet in mijn verslag aan den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen
f)ienst 1925 dat ik melding maakte van het vele voorkomen van gevallen van
sarcoptes-schurft bij het rund en haar gebleken besmettelijkheid bij den mensch,
en over het voorkomen van sarcoptes-schurft bij katten, enz. Ik had dit ge-
ruimea tijd na de inlevering van bedoeld verslag in een speciaal schrijven aan
den Inspecteur verm?ld, ten einde zijn aandacht op de ziekte te vestigen.

Naar aanleiding van de wijziging, gebracht in de belooning van Kijkskeur-
meësters in bizonderen dienst, heeft het Hoofdbestuur onderstaand schrijven ge-
richt tot den Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw. Het antwoord

Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde, kennis genomen
hebbende van de bezwaren, welke in de op 19 November te Utrecht gehouden
vergadering van Rijkskeurmeesters in bizonderen Dienst naar voren zijn gebracht,
waar het betreft de uitvoering van Uw voornemen, in Uwe missive van 2 Nov. 1927
Directie van den Landbouw, je Afd., No. 1148 aan die keurmeesters ter kennis
gebracht, acht het zijn plicht, daar ook de materieele belangen der leden door hi t
Hoofdbestuur moeten worden behartigd, onderstaand schrijven tot U te richten.

Als algemccne opmerking is in genoemde vergadering naar voren gebracht,
dat het aller verwondering, zoo niet sterker, heeft gewekt, dat een voor de belang-
hebbenden zóó ingrijpende verlaging der belooningen, zonder ecnig overleg niet
deze of met eenige onder de dierenartsen bestaande corporatie is ontworpen.

De motiveering van de voorgenomen wijziging is grievend, daargelaten dat er
allerminst sprake is van eenige waardeering van bewezen diensten, maar de be-
dekte beschuldiging komt naar voren, dat zij, die de meeste werkzaamheden ver-
richtten met eene betrekkelijk geringe vergoeding moeten tevreden zijn, terwijl
het Hoofd van den Dienst voor zijn controle een buitensporig hoog bedrag ont-
vangt .

Het Hoofdbestuur gevoelt mede het grievende van deze betichting en spreekt
er zijn verbazing over uit, dat de diensten van Rijkskeurmeesters en helpers in dit
betoog als gelijkwaardig worden beschouwd, alsook dat allerminst rekening is
gehouden met de zeer verschillende omstandigheden waaronder de Rijkskeur-
meesters i b. d. werkzaam moeten zijn. De Rijkskeurmeester-practiseerend dieren-
arts en de Rijkskeurmeester-Directeur van een slachthuis kunnen in géén opzicht
met elkander worden vergeleken wat hunne werkzaamheden en den daarvoor
geëischten tijd betreft en het Hoofdbestuur is er dan ook van overtuigd, dat het
onmogelijk is een billijke regeling der belooningen vast te stellen, wanneer met dit
feit geen rekening wordt gehouden.

Dat de werkzaamheden in hoofdzaak verricht worden gedurende den lijd,
„waarin ook andere slachtingen en keuringen plaats vinden" kan toch zeker uit-
sluitend bedoeld zijn voor de keuringen in openbare slachthuizen, doch ook in
dit geval is die opmerking niet geheel juist, daar veelal buiten de uren, waarop
die inrichtingen voor het publiek zijn opengesteld, bij avond en nacht, voor de
Rijkskeuring moet worden gewerkt. Voor den keurmcester-practiseerend dieren-
arts klopt in dit opzicht het betoog in het geheel niet. Doch al zou de opmerking
juist zijn, dan kan toch het feit niet worden weersproken, dat de dubbele werk-
zaamheden ook vermeerderde inspanning kosten.

Wanneer de belooningen in enkele diensten buitensporig hoog zijn geworden,
wat niet kan worden ontkend, dan dient daarin verandering te worden gebracht ;
hetgeen naar onze meening kan geschieden door een vaste belooning aan den be-
trokkene toe te kennen, of een Rijkskeurmeester in algemeenen Dienst aan te
stellen.

Wat de belooningen voor het hulppersoneel aangaat, is het ons gebleken, dat
deze over het algemeen billijk zijn. De verhouding is meermalen 5 : 2, in enkele
gevallen 1/3 van de belooning, in andere diensten wordt de belooning gelijkelijk
tusschen alle medewerkers verdeeld. Mocht bij Uwe Excellentie de overtuiging
bestaan, dat van het hulppersoneel, wat belooning betreft, misbruik wordt ge-
maakt, dan ware toch niets eenvoudiger dan dat daarvoor door U een vasten
regel wordt gesteld

Wat nu het voorgestelde regressief tarief betreft, wenscht het Hoofdbestuur
op te merken, dat het met groote verbazing hiervan kennis heeft genomen.

In de diensten van eenige beteekenis zal in den vervolge de belooning, practisch
gesproken, neerkomen op 5 centen per gekeurd varken, nuchter kalf, schaap ol
geit, een belooning, welke naar ons gevoelen voor een wetenschappelijk keur-
meester niet mag gelden, gezwegen nog van de omstandigheid, dat hij dit bedrag
met zijn helpers deelen moet. Wat wordt onder deze belooning het uurloon, toege-
kend voor werkzaamheden, welke meermalen bij nacht en ontij en op Zon- en
Christelijke feestdagen, moeten worden verricht? Het daalt in sommige diensten
tot f 1.25 per uur .

Bovendien is het resultaat van deze regeling, dat zoodra het getal 1500 gekeurde
die^ren is bereikt, bij een belooning van 5 ets per stuk aan den helper, de Rijks-
keurmeester zijn diensten gratis verricht ; een lagere belooning voor de helpers
toch zal zeer zeker door Uwe Excellentie niet worden gewenscht .

Bevreemdend mag het worden genoemd, dat in deze regeling het varken niet
nuchter kalf, schaap en geit in dezelfde groep is geplaatst, gezien het feit, dat het
onderzoek van één varken denzelfden tijd eischt welke voor het onderzoek van vijf
nuchtere kalveren of schapen noodig is. De belooning wordt daardoor in het eene
geval vijf maal grooter dan in het andere.

Bovendien eischt de billijkheid dat onderscheid wordt gemaakt in de belooning
van den arbeid aan het voor bacon-bereiding bestemde varken besteed en aan
dat, waarbij met het onderzoek na slachting de werkzaamheden zijn geëindigd.

malen grooter. daar ook aan hem is opgedragen het toezicht op de pekeling en
de verpakking, een herhaald onderzoek vóór die verpakking enz. moet worden
ingesteld, welke laatste bezigheden, vooral ook in verband met de expeditie van
organen en deelen, herhaalde bezoeken aan de daarvoor bestemde inrichtingen
vereischen.

dat de voorgestelde regeling uitermate onbillijk is en niet overeenkomstig met
het aanzien van den dierenarts ;

dat bij de regeling met bestaande toestanden geen rekening is gehouden en deze
daartloor zeer ongelijk moet werken ;

dat wel de groote exporteurs, doch zeker niet de landbouw de voordeelen van
de regeling zullen genieten, ten koste van de Kijkskeurmeesters in b. d. Wanneer
de als voordeelen voor den landbouw genoemde / 50.000 verdeeld worden over
het aantal kilogrammen voor export bestemd vleesch, dan komt men tot een
nietswaardig bedrag ;

dat de resultaten van den dienst, wordt Uw voornemen werkelijkheid, zeer
zeker niet zullen verbeteren en daardoor eer schade dan voordeel voor den land-
bouw zal ontstaan ;

dat geen enkel dierenarts onder de door Uw voorgestelde belooning de benoe-
ming tot Rijkskeurmeester in. b. d. uit vrijen wil kan aanvaarden, maar slechts
noodgedwongen zich daaraan zal moeten onderwerpen.

Redenen waarom het Hoofdbestuur Uwe Excellentie beleefd verzoekt de aan-
gevoerde opmerkingen in ernstige overweging te nemen.

Uw nevenvermelde schrijven geeft mij aanleiding op te merken, dat de nieuwe
regeling in zake belooningen voor verrichte keuringen door de rijkskeurmeesters
in bijzonderen dienst, allerminst kan worden opgevat als gebrek aan waardeering
voor de door de betrokken ambtenaren bewezen diensten.

Waar in de laatste jaren nagenoeg alle wedden en belooningen aan vermindering
waren onderworpen, kan en mag het onderwerpelijk, nieuwe tarief, zoodanige
onderstelling niet doen ontstaan.

Ten aanzien van de zakelijke, door U te mijner kennis gebrachte bezwaren en
beschouwingen, handhaaf ik onveranderd de den Rijkskeurmeesters i. b. d. mede-
gedeelde overwegingen welke mij aanleiding hebben gegeven tot het doen vast-
stellen der nieuwe tarieven.

Het kan dan ook niet mijne bedoeling zijn in te gaan op alle onderdeelen van Uw
genoemd schrijven. Ik zal mij bepalen tot de hoofdzaak, het tarief als zoodanig.

Zou men de rubriceering der slachtdieren meer in bijzonderheden willen door-
voeren, en daardoor handelen in den geest van Uwe betrekkelijke opmerking,
dan zou ook de daarin bedoelde onderverdeeling aan rechtmatige critiek kunnen
worden onderworpen, en zouden die meerdere rubrieken in verband met ver-
schillende factoren waarmede rekening te houden is, tot consequenties voeren wier
practische toepassing in het algemeen niet wenschelijk wordt geacht.

In Uw schrijven komt met betrekking tot Uwe berekening van eene belooning
van 6< cent per gekeurd varken enz., naar mijn gevoelen, niet voldoende naar
voren, dat zulks slechts als zéér hooge uitzondering zal plaats hebben en dan nog
alleen in één of ten hoogste een paar diensten, met een zeer groot aantal slachtingen.

Om aan te toonen tot welke onjuiste gevolgtrekking U gekomen is, zij onder-
staande staatje te Uwer kennis gebracht, geput uit de officieele gegevens betref-
fende (le 34 Kijksuitvoerkeuringsdiensten waarin gedurende het 3e kwartaal
1927 werd gekeurd.

Waar het in de bedoeling ligt zooveel mogelijk te bevorderen dat de diensten
met de laagste belooningen, ipso facto waar het meest wordt geslacht, door vast
personeel te doen bedienen, zult U bij nadere overweging tot de erkenning komen,
dat de gemiddelde belooning per stuk ver uitgaat boven het bedrag door U ge-
noemd. Ik voeg hieraan toe dat nadere overweging mij heeft doen besluiten de
vergoeding voor administratieve werkzaamheden te handhaven

Mocht naderhand, als het nieuwe tarief eenigen tijd gewerkt heeft blijken dat
de regeling in haar geheel of in onderdeelen den toets der billijkheid niet kan
doorstaan, dan ben ik bereid eene herziening in overweging te nemen.

Uwe meening dat wel de groote exporteurs, docli zeker niet de landbouw de voor-
lieden van de regeling zullen genieten, wordt door de landbouworganisaties zeiven
niet gedeeld, getuige hare verzoeken om vermindering der keurloonen.

Na deze schriftelijke gedachtenwisseling wil het mij voorkomen dat de reden
voor persoonlijk onderhoud over de aangelegenheid, is komen te vervallen.

In de vergadering van het Hoofdbestuur van 16 November 1927 is een concept-
contract, opgemaakt door den Heer S. Simons, dierenarts te Vreeland, bevattende
de voorwaarden onder welke dierenartsen zich verbinden kunnen werkzaam te
zijn voor het Ziekenfonds voor paarden en runderen van het Nationaal Boeren-
veefonds, besproken. In overleg met den Heer Simons zijn zoodanige wijzigingen
aangebracht, dat thans tegen de voorwaarden in onderstaand contract door het
Hoofdbestuur geen bezwaar gemaakt wordt.

Het Hoofdbestuur verklaart evenwel nadrukkelijk, dat het zich van iedere
aanbeveling onthoudt. De Secretaris,

Overeenkomst tusschen de Onderlinge Ziekteverzekering, afdeeling van het
Nationaal Boerenveefonds, en den Heer Dierenarts ................ te ......

De Onderlinge Ziekteverzekering voor Runderen en Paarden, Afdeeling van
het Nationaal Boerenveefonds te Utrecht, (verder in deze overeenkomst aange-
duid met den naam ,,Ziekenfonds") ter eene zijde, en medeondergeteekende, de-
Heer : Dierenarts te

(verder in deze overeenkomst aangeduid met den naam Dierenarts), ter andere
zijde, verklaren door onderteekening van deze overeenkomst het navolgende te
zijn overeengekomen :

De Dierenarts verleent diergeneeskundigen raad en bijstand en verstrekt medi-
cijnen en verbandstoffen aan runderen ouder dan zes maanden en aan paarden
ouder dan drie maanden, van veehouders welke aangesloten zijn bij het Zieken-
fonds te Utrecht.

De Dierenarts geeft aan het Ziekenfonds binnen drie dagen kennis, op liet door
het Ziekenfonds te verstrekken formulier, als zijn hulp voor een zieke, aangesloten
l»ij het Ziekenfonds, wordt ingeroepen, en ook als hij een recept of/en verband-
stoffen afgeeft.

De kosten, aan het geven van deze kennisgevingen verbonden, worden door het
Ziekenfonds vergoed.

De Dierenarts zal direkt aan het Ziekenfonds kennis geven indien, naar zijn
oordeel, ziekten of verwondingen zijn toe te schrijven aan nalatigheid, zorgeloos-
heid 01 moedwil van den eigenaar of derden.

Bij het aangaan van de Ziekteverzekering .«est de veehouder een Dierenarts ;
hij houdt dien dierenarts minstens een jaar, tenzij de Dierenarts anders wenscht.

A. 1. Per visite wordt ƒ 2.50 betaald voor afstanden welke 5 K.M. of minder
bedragen van huis Dierenarts tot verblijfplaats patiënt.

Voor afstanden grooter dan 3 K.M. wordt betaald / 2.— per visite, verhoogd
niet 20 cent per K.M. van huis Dierenarts tot verblijfplaats patiënt (de afstand
mag slechts éénmaal berekend worden).

A. 2. Voor elk verder gelijktijdig onderzoek van een dier van denzelfden eige-
naar wordt / 1.— betaald.

A. 3. N oor een eenvoudig onderzoek van het dier, ten huize van.den. Dierenarts
wordt / 1.— betaald.

Voor elk verder gelijktijdig onderzoek van een dier van denzelfde\'n eigenaar
wordt / 1.— betaald.

A. 4. Voor elk consult zonder patiënt ten huize van den Dierenarts of per te-
lephoon, wordt f 1.— betaald.

A. 5. Voor aangevraagde nachtbezoeken wordt iJ maal het tarief betaald.
Nachtbezoeken zijn van 21 uur tot zeven uur. Voor aangevraagde bezoeken op
Zondag wordt 11 maal het tarief betaald.

B. Verstrekt recepten en verbandstoffen tegen den voor den Dierenarts kos-
tenden prijs verhoogd met hoogstens 100%. Minimum prijs voor een recept is
echter / 1.—.

( . Voor uierinsufflatie of eventueele insufflatie in halsstreek wordt een visite
vergoed, verhoogd met / 2.—.

Deze tuberculinaties worden alleen vergoed als de toestand van het dier een
dergelijk onderzoek vereischt

F. Voor sputum-, melk-, urine-, en faecesonderzock wordt ft. per onder-
zoek vergoed, indien de toestand van het dier een dergelijk onderzoek vereischt.

1 Voor inspuitingen wordt het recept betaald, verhoogd met ƒ 1.- per in-
spuiting Inspuitingen met sera en vaccins worden door het Ziekenfonds niet ver-
goed.

G. Voor operaties als katheteriseeren, trocareeren, aanleggen ligaturen en
kleine hechtingen, openen abscessen en haematomen, gewone irigatie uterus,
inbrengen slokdarmsonde, wordt een visite betaald, verhoogd met f 1.50.

H. Voor operaties als : wegnemen nageboorte en irigatie, aderlaten, branden,
tandoperatie, staartamputa tie (niet als mode-operatie), wordt een visite betaald,
verhoogd met ƒ 2.50.

J. Voor operaties als: tracheotomie, trepanatie, repositie prolapsus uteri,
wordt een visite betaald, verhoogd met / 5.—.

Voor operaties welke duurder dan / 5.— zijn, moet eerst toestemming van
liet Ziekenfonds verkregen worden. Hiervan zijn uitgezonderd gevallen, waarbij
niet direkt ingrijpen levensgevaar voor het dier zou opleveren.

13. Operaties en ingewikkelde werkzaamheden, welke buiten de visite duurder
dan / 5.— zijn, tenzij het Ziekenfonds daartoe schriftelijk toestemming heeft ver-
leend.

Uitgezonderd hiervan zijn : Gevallen waarbij niet direkt ingrijpen levensgevaar
voor het dier zou opleveren

Naziekten worden wel voor rekening van het Ziekenfonds behandeld en ook
de gevallen onder (., H en j genoemd.

Per koe wordt per jaar hoogstens / 20.—, per paard hoogstens / 40.— aan vi-
sites, medicijnen, enz. te zamen vergoed ; meerdere uitgaven per koe of per paard,
per jaar, moeten door den eigenaar zelf worden bijbetaald aan den Dierenarts.

Als de Dierenarts merkt voor de behandeling, o in den loop van de behan-
deling, dat de koster, per koe meer dan ƒ 20.—, of per paard meer dan ƒ 40.—
.zullen bedragen, geeft bij daarvan direkt kennis aan het Ziekenfonds.

De Dierenarts kan iedere drie maanden zijn rekening indienen, welke gespe-
cificeerd moet zijn ; welke rekening na goedkeuring uiterlijk binnen een maand
betaald wordt, terwijl voor 1 Februari de rekeningen van het voorgaande jaar
moeten ingediend zijn.

Deze overeenkomst vangt aan per 1 Januari 1928 en eindigt per 31 December
19 . . . ., tenzij het Ziekenfonds eerder hare werkzaamheden mocht eindigen.

Indien de Dierenarts deze overeenkomst wenscht te beëindigen, geeft hij daar-
van het Ziekenfonds minstens drie maanden voor het einde van dit contract per
aangeteekend schrijven kennis. Wordt het contract niet opgezegd, dan wordt
het stilzwijgend van jaar tot jaar verlengd.

Het Ziekenfonds geeft den Dierenarts regelmatig het aantal dieren op van den
eigenaar die bij het fonds verzekerd is en waarvan het Ziekenfonds het risico
draagt.

Als de Dieienarts in de uitoefening van zijn praktijk, merkt dat de veehouders
feiten plegen welke schadelijk zijn voor het Ziekenfonds, geeft hij hiervan zoo
spoedig mogelijk kennis aan het Ziekenfonds.

Ook geeft de Dierenarts direkt kennis aan het Ziekenfonds, als volgens zijn
meening de veehouder niet handelt volgens de aanwijzingen welke de Dierenarts
gegeven heeft. Dit alles in den ruimsten zin des woords.

Indien over het een of ander, dit contract betreffende, verschil mocht ontstaan,
zal de beslissing hiervan worden opgedragen aan een Commissie van arbitrage,
bestaande uit drie personen, waarvan een aan te wijzen door het Ziekenfonds,
een door den Dierenarts, en de derd; door de beide arbiters te zamen.

Deze commissie beslist in hoogste ressort, aan de uitspraak waarvan beide par
tijen verklaren, zich onvoorwaardelijk te zullen ondeiwerpen.

Aldus opgemaakt, om te goeder trouw en naar beste weten te worden uitge-
voerd , te

Aanwezig : 25 leden. Als lid der afd. werd aangenomen de dierenarts J. P. dk
Vries te Stadskanaal.

Van de afd. Nieuwolda—Nieuw Scheemda der Gr. M. v. L. is een schrijven
ingekomen betreffende het optreden van de politie tegen het gebruiken van paar-
den met onbeduidende huidverwondingen en het verwaarloozen der deskundige
verklaringen daarbij door den rechter. Uit de discussies bleek dat de meeningen
bij de leden der afdeeling nog al verdeeld zijn. Sommigen achtten het optreden
der politie dikwijls overdreven, anderen hadden reden om het politietoezicht en
het af het toe verbaliseeren toe te juichen, omdat vele paardenhouders in deze
streken zeer ruw te werk gaan ten opzichte van het gebruik hunner dieren, alle
voorbehoedende maatregelen, zooals huid- en tuigverpleging, verwaarloozen en
de dieren met open borsten en -schoften laten trekken. Is er echter in een, voor
den rechter gebrachte, zaak een deskundige verklaring afgegeven, dan wordt het
algemeen wenschelijk geacht, dat daarvan door den rechter notitie wordt genomen.
Werd besloten het ingekomen schrijven ter kennis van het H. B. te brengen, met
vermelding van de meening onzer afdeeling.

Het verslag van Dr. C. J. G. van der Kamp als afgevaardigde der algemeene
vergadering in Oct. j.l. werd dankbaar aanvaard.

De uitnoodiging toe te treden tot de overeenkomst met het onderling zieken-
fonds, afdeeling van het Nationaal Boerenveefonds, vond onder de praktici niet
veel bijval en werd voor kennisgeving aangenomen.

Door Dr. J. Staal (Assen) werd een interessante inleiding gegeven over Virus-
pest. Hij wees op de verwarring in de nomenclatuur der verschillende varkens-
ziekten en wilde in zijn betoog speciaal de aandacht vestigen op de viruspest.
Er werd door sommigen beweerd, dat de viruspest moeilijk klinisch te consta-
teeren is. Dr. Staal acht de diagnose zeer goed te maken. Een typisch verschijnsel
is de hooge temperatuur, tot boven 41⁰ ; verder valt te constateeren dat de pest-
varkens beter in beweging gebracht kunnen worden dan vlekziekte-patiënten :
zij zijn niet zoo gevoelig bij betasten ; hebben vaalbleeke huidkleur, glansloos haar,
dikwijls gezwollen neusslijmvlies en dito ledematen, slingerachtig in den gang,

opgetrokken rug en neerhangenden staart. In het verder verloop der ziekte treedt
een hardnekkige diarrhee op, huidhaemorrhagiën en zweren, verkleuring van
de huid aan ooren, schedel en rug.

Wij moeten aannemen, dat de verspreiding der viruspest in de noordelijke
provinciën meestal van uit Duitschland geschiedt, al worden dan ook elders hier
<\'ii daar haarden aangetroffen.

De niet spoedige onderkenning van pest*heeft reeds vele oeconomische nadeelen
- - ook bij de entingen — veroorzaakt en het feit, dat uit zieke koppels, de nog
niet aantgeaste dieren naar de markten worden gebracht, heeft zeer veel tot ver-
spreiding der pest aanleiding gegeven. De opkoopers van deze varkens trekken
er mee van markt tot markt, van bedrijf tot bedrijf, in groote wagens, welke niet
worden ontsmet en ook weer voor varkens uit niet besmette hokken worden ge-
bruikt.

Zoodoende hebben de veemarkten een slechte reputatie gekregen ten opzichte
van de verspreiding der ziekte en eischt men tegenwoordig reeds de levering van
biggen met drie weken garantie.

Ook de entingen tegen vlekziekte en andere varkensziekten hebben, door het
heerschen van viruspest, in bepaalde gebieden een knak gekregen, omdat men het
optreden van pest, na de enting, aan het bezigen van ondeugdelijke entstoffen
meende te moeten wijten, terwijl feitelijk de heerschende viruspest, afgezien van
de enting, de nadeelige gevolgen opleverde.

De conclusie van Dr. Staal luidt : Ons te wenden tot liet H.b. met verzoek
pogingen in het werk te stellen tot het doen opnemen van viruspest onder de vee-
ziekten, die, volgens de veewet moeten worden bestreden, omdat ten ie. door het
niet toepassen van wettelijke bepalingen ter beteugeling dezer ziekte een sterke
depreciatie voor de entingen is ontstaan ; 2e. in de noordelijke provinciën een
groote oeconomische schade aan de varkensstapel is toegebracht en de markten
in discrediet zijn geraakt ; 3e. omdat is gebleken, dat tengevolge van den handel
in pestvarkens, vele dezer dieren spoorloos verdwijnen, zonder door de keurings-
dienst te worden bereikt ; 4e. acht hij de klinische diagnose niet bezwaarlijk.

De vergadering ging met het voorstel en de conclusies mee, na nog eenige
discussie omtrent de verspreiding en de klinische verschijnselen van viruspest.

Names het gedeligeerd hoofdbestuurslid voor de afd. Groningen—Drenthe,
deelde de Voorzitter mede, dat de firma Brocades en Stheeman te Meppel in
het vervolg geen entstoffen of medicijnen zal leveren aan dierenartsen, die aan
«iei-dierenartsen, sera- en entstoffen verstrekken. Tevens werd meegedeeld dat
liet H.B. een aandenken wil stichten gewijd aan de nagedachtenis wijlen Prof.
Dr. D. A. de Jong en is de vraag of de afd. daarmee accoord gaat. Unaniem\' werd
dit denkbeeld gewaardeerd.

Bij rondvraag maakte Venema de opmerking dat aan particulieren twee maal
per jaar een huisslachting is toegestaan. Hiervan wordt misbruik gemaakt, door-
dat na de twee huisslachtingen de zaak bij vrienden en buren wordt voortgezet.
Veel van het aldus geslachte, wordt verhandeld.

Nadat nog eenige mededeelingen werden gedaan betreffende de werking van
enkele nieuwe geneesmiddelen, werd de bijeenkomst gesloten en bleef een 15-tal
leden nog geruimen tijd samen aan den gemcenschappelijken disch.

Benoemd tot afgevaardigde in het H.B. van de Afd. Zuid-Holland : Dr. P.
Vermaat te Oud-Beijerland.

Benoemd tot eere-Iid van de Afd. Noord-Holland Dr. J. Mazure Czn te
\'s Gravenhage.

Van de Alg. Afd. zijn lid geworden : Dr. J. Merkens te Buitenzorg, \\Y. A.
Eis.ma te Groenlo, A. P. Middelkoop te Schoonrewoerd, 1.. Hofstra te Grouw,
J. Siebenga te Tjalleberd, H. ter Borg te Utrecht, N. C. W. Hesse te Arnhem,

C. van Ginkel te Hengelo (O ), \\V. C. P. Meijer te Apeldoorn. J. Jansen te
Scherpenzeel (Fr.).

Lid geworden van de Afd. Utrecht : Dr. J. van der Hoeden, P. J. van Endt,
J. H. van Vugt, W. van der Burg en H. A. Meiling, allen te Utrecht; van de
Afd. Noord-Holland : P. J. Hilarides te Enkhuizen, J. Kraak te Lisse (van de
Alg. Afd.), P. M. Veenstra te Hoorn (van de Afd. Utrecht), P. Stehouwer (van
de Afd. Zeeland); van de Afd. Groningen—Drente : J. P. de Vries te Stadskanaal;
van de Afd. Friesland : J. J. Feddema te Ferwerd, F. Roders te Donkerbroek,
R Kooistra te Surhuisterveen (van de Alg. Afd.), J. F. Zantinga te Gorredijk
(van de Alg. Afd.); van de Afd. Gelderland-Overijsel : J. Frickers te Apeldoorn;
van de Afd. Noord-Brabant : P. J. M. Brooijmans te Steenbergen (van de Alg.
Afd.).

Bedankt voor het lidmaatschap : H. (\'.. van Harrevelt te \'s-Gravenhage
en Dr. B. Eggink te Weltevreden.

Donderdag, i December, is het nieuwe abattoir te Uithoorn officieel geopend.
Daar Uithoorn maar een kleine gemeente is, met een gering aantal slagers
(7 è. 8), werd pas tot den bouw van een slachthuis besloten, toen de firma Steen-
kamp en de Jong (de Uithoornsche Baconfabrieken) zich bereid had verklaard
op het abattoirterrein een baconfabriek te bouwen, waardoor een flinke opbrengst
aan slachtloonen werd gegarandeerd. De bouwkosten hebben / 120.000 bedragen.

Nadat de Burgemeester van Uithoorn de openingsrede had gehouden, werd
o. a. nog het woord gevoerd door Collega Galesloot, als directeur van de inrichting
en door Dr. ten Sande.

In het jaar 1926 heeft de wereldproductie van bevroren en gekoeld vleesch van
runderen en schapen bedragen i. 199.828 ton. Deze hoeveelheid bestond uit 265.95(1
ton bevroren schapenvleesch en 933.872 ton rundvleesch, waarvan 440.358 ton
bevroren en 493.514 ton gekoeld waren.

Tot deze productie worden de genoemde landen in staat gesteld door de volgende
veestapels en vleeschfabrieken.

Uit deze staat blijkt, dat Argentinië b2 % van de wereldproductie voor hare
rekening neemt, terwijl deze productie voor 92 % bestaat uit rundvleesch van
over \'t geheel beste kwaliteit. Dit rundvleesch wordt in hoofdzaak gekoeld naar
Europa gebracht.

Engeland is de groote afnemer van het bevroren en gekoeld vleesch. Wat deze
industrie voor dat land beteekent moge uit het volgende blijken. Het totale ver-
bruik van rund- en schapevleesch in het Vereenigde Koninkrijk (Engeland en Ier-
land) heeft in 1926 2.055.023 ton bedragen. Door de eigen veestapel werd hiervan
geleverd 809.000 ton rundvleesch en 296.000 ton schapevleesch, samen dus 1.105.600
ton.

Om in het te kort te voorzien zijn ingevoerd 23.098 ton rundvleesch in den vorm
van levende dieren uit Canada, 1.548 ton versch vleesch uit verschillende landen
266.783 ton bevroren schapevleesch, 170.335 ton bevroren en 483.365 ton gekoeld
rundvleesch. Dus een totaalinvoer van 945.729 ton, waarvan 920.483 ton rund-
vleesch en schapevleesch, welke door koude waren geconserveerd. Deze hoeveel-
heid maakt 77 % van de wereldproductie uit. (Vee- en Vleeschhandel).

In de raadsvergadering der gemeente Mijdrecht van 1 Sept. j.1. werd besloten
tot oprichting van een zelfstandigen keuringsdienst van vee en vleesch en opzeg-
ging van de gemeenschappelijke regeling met Uithoorn. In verband hiermede
werd de keuringsverordening gewijzigd en het besluit verzonden naar Ged. Staten
ter goedkeuring.

Er is nu bericht ingekomen van Ged. Staten tegen goedkeuring der wijziging,
omdat zij zich niet kunnen vereenigen met losmaking van Uithoorn, zich stellende
op het standpunt van den Veter. Inspecteur van den Volksgezondheid, dat aan-
sluiting bij den ambtelijken vleeschkeuringsdienst Uithoorn voor de gemeente
Mijdrecht de aangewezen weg is, om te komen tot een in alle opzichten gewaarborgde
goede uitvoering der vleeschkeuringswet. Hierna werd, 11a uitvoerige discussie,
besloten weder nader in overleg te treden met Uithoorn. Gaat Uithoorn met de
concept-overeenkomst accoord, dan wordt tevens geacht dat in deze vergadering
is ingetrokken het besluit tot wijziging der vleeschkeuringsverordening.

In een vergadering van de Nederl. Grossiersbond voor den vleeschhandel te
\'s-Gravenhage werd besloten om landelijk te ageeren tegen de hooge winsten,
door openbare slachthuizen gemaakt.

Ook is, namens verschillende slagerspatroons- en vleeschgrossiersvereenigingen
te \'s-Gravenhage, in een adres aan den gemeenteraad verzocht de thans geldende
slaclittarieven voor het openbaar slachthuis aldaar te verlagen. B. en W. willen
hier echter niets van weten. de Graaf.

Door de particuliere zuivelfabrieken in Eriesland en Groningen is een gezond-
heidsdienst voor vee ingesteld, waarvan de uitvoering geschieden zal door de
Vereeniging voor Zuivelindustrie en Melkhygiëne onder leiding van Dr. Y. M.
Kramer, Dierenarts.

Zooals bekend is, wordt allerwegen de opvatting gehuldigd, dat bij de bestrijding
van veeziekten en speciaal van de rundertuberculose, voor de zuivelfabrieken een
belangrijke taak is weggelegd. Men ziet de zuivelfabrieken als centra die bij deze
bestrijding leidend en helpend kunnen optreden. Bovendien is de daadwerkelijke
steun van de zuivelfabrieken noodig doordat een volledige bestrijding eerst mogelijk

is als de zuivelfabriek op zich neemt te zorgen voor het teruggeven aan de melk-
leveranciers van gegarandeerd ziektekiemvrije afvalproducten.

Ook buiten het gebied van de tuberculosebestrijding zal de nieuwe dienst haar
werkzaamheden uitstrekken en wel op het gebied der bestrijding van streptococcen-
mastitis, en in het algemeen ter bevordering van een hygiënische melkproductie
en melkwinning.

De bovenbedoelde particuliere zuivelfabrieken hebben gemeend, door den ge-
noemden dienst ter beschikking te stellen van hunne melkleveranciers, bij te dra-
gen tot de gezondmaking in den meest ruimen zin des woords van den veestapel
in de provincie Friesland en Groningen.

Het in werking stellen van den dienst is thans in voorbereiding en zal spoedig
zijn beslag hebben. Voor een deel is met de noodige maatregelen reeds aangevangen.
Voor de uitvoering der werkzaamheden zal de medewerking der plaatselijke dieren-
artsen gezocht worden. De dienst is bereid, ook voor niet bij de vorengenoemde ver-
eeniging aangesloten bedrijven de in dit verband noodige werkzaamheden te ver-
richten, evenals voor veehouders die den wensch daartoe te kennen geven.

Door den Minister van Koloniën is aan Dr. C. Bubberman, Directeur van het
Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg, met verlof in Nederland, opgedragen :
,,in den loop van de maand Februari 1928 naar Nederlandsch-Indië terug te kee-
ren via Britsch-Indië, ten einde daar te lande gedurende ongeveer 6 weken eene
studie te maken van de daar toegepaste methoden van bestrijding van veeziekten".

Het hoofddoel is een bezoek aan de Imperial Bacteriological Laboratories te
Muktesar (United Provinces of Agra and Dudh).

Het Bestuur van de Veterinaire Faculteit van Unitas Studiosorum Rheno-
Trajectina, heeft zich voor 1927—1928 als volgt samengesteld :

Bovendien is een der veterinaire leden van Unitas, n.1. den Heer j. D. van Weel
benoemd tot lid der Senaat

Wat de lezingen betreft : Vast staan lezingen van Dr. Bol van Nijmegen op 20
Januari over: ,,De Postduif, haar orienteeringsvermogen en overerving van de
meest voorkomende kleuren en veerpatronen" en van Dr. H. A. Zwijnenberg
van Enschede over; „Enkele grepen uit de geschiedenis van de hondsdolheid."
Deze lezing zal in Maart 1928 worden gehouden.

Op 13, 14 en 15 Jan 192S zal in de „Dierentuin" te den Haag de 43e internatio-
nale tentoonstelling van „Avicultura" worden gehouden. Zij zal zeer uitgebreid
zijn en bevatten : hoenders, watervogels, duiven, konijnen, pelsdieren, zangkana-
ries, kamer- en volièrevogels. Vr.

Wij ontvingen een proelnummer van „Het Paard", een nieuw geillustreerd
weekblad voor paardenfokkerij, paardenkennis, rijkunst, gezonheidsleer, draf-
en rensport, hoefbeslag, tuigenkennis. Redacteur: R. v. d. Hoek, (Barendrecht)

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal gevallen aan die begin Novem-
ber nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 8 eigenaars, waarvan in Groningen bij 1 ; in Gel-
derland bij 3; in Utrecht bij 2 ; in Noordholland bij 1 en in Zeeland bij 1 eig.

Scabiês (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 481 gevallen bij
16 eig. (314 bij 19 eig,), waarvan in Groningen 375 bij 3 eig. (88 bij 3 eig.);
Friesland 4 (paarden) bij 2 eig. (nr, waarbij 2 geiten, bij 4 eig.): Drenthe g

bij 2 eig. (47 bij 6 eig.); Overijsel 12 bij 1 eig. ; Gelderland 4 bij 1 eig.;
Utrecht (39 bij 4 eig.); Noordholland 1; Zuidholland 75 bij 5 eig. (29 bij 2 eig );
Noordbrabant 1.

Rotkreupel bij schapen : 180 gevallen bij 26 eig. (1965 bij 103 eig.), waarvan
in Groningen 6 bij 2 eig. (89 bij 8 eig.) ; Friesland 12 bij 6 eig. (202 bij 27 eig.);
Drenthe 1, (28 bij 9 eig.); Overijsel 5 bij 1 eig.; Noordholland 60 bij 9 eig.
(589 bij 46 eig.); Zuidholland 96 bij 7 eig. (140 bij 8 eig.); Zeeland (917 bij
5 eig.).

Anthrax; 34 gevallen bij 34 eig., waarvan in Friesland 4, Overijsel 3, waar-
bij i varken, Gelderland 4, Utrecht 1, Noordholland 4. Zuidholland 7, Noord-
brabant S, Limburg 3.

P. J. van der Hem van Ternaard naar Amsterdam.
D. Kruyt van Soest naar Oosterbeek.

Kiersig (D. T. W., 1927, No. 4), wijst erop dat vroeger de tuberculeuse afwij-
kingen van het genitaalapparaat der runderen, maar al te vaak als sterilitcits-
factor verwaarloosd zijn. De vóór den oorlog verkregen statistische gegevens
gaven percentages van o 005—0.008. Deze cijfers beantwoordden weinig aan de
werkelijkheid. Dank zij de verbeterde methoden van het klinisch onderzoek, was
het mogelijk het percentage in het jaar 1923 op 0.38 te stellen. Schumann ver-
kreeg ten minste dit cijfer. Kiersig meenl dat althans voor Sleeswijk—Holstein
dat cijfer v<?el te hoog is. Een vraag van beteekenis is deze : treedt het lijden zelf-
standig op, of is het vaak gecombineerd met afwijkingen in andere organen?
Schumann vond 177 gevallen van baarmoedertuberculose in 47 gevallen tegelijker-
tijd verschijnselen van longtuberculose. Kiersig vond in 200 gevallen waarbij
slachting bevolen werd, slechts 4 maal zelfstandige uterustuberculose. Hij
wijst erop dat de door Schumann gereleveerde symptomen van zelfstandige t b c
der genitaalorganen als daar zijn : nymphomanie, stille bronst, etterige uitvloeiing,
geen uitvloeiing, melkachtig troebele uitvloeiing, heldere uitvleoiing, eenzijdig
of beiderzijds geknikte banden, weinig typeerends bieden ; ook bij andere aandoe-
ningen van den genitaaltractus kan dit symptomencomplex aanwezig zijn. De
tuberculeuse aandoening der scheede acht schrijver als steriliteitsfactor praktisch
te kunnen uitschakelen. (Wij deelen deze meening niet ten volle Ref.). De Gart-
nersche gangen zijn nogal eens tuberculeus aangedaan ; is dit het geval, dan heeft
men rekening te houden met het aanwezig zijn van baarmoedertuberculose. De
klinische diagnose der laatste is niet zóó gemakkelijk.

Palpatie per rectum zal vooral in het beginstadium al zeer moeilijk zijn ; het-
zelfde geldt voor t b c. der eileiders. (Bij uitgebreide peritoneaal t b c. vond Bugge
zeer vaak tegelijkertijd de eileider per continuitatem aangedaan. Ref ). Schrij-

ver vond dit in 45 % der gevallen. Hij is van meening, eene meening welke wij
onderschrijven, dat met het oog op een rationeele bestrijding, degelijk rekening
dient gehouden te worden met het feit, dat de diagnose van genitaal-t.b.c. uiterst
moeilijk is en vaak bron is van onjuiste uitkomsten. De vaststelling open of ge-
sloten genitaal-t.b.c. behoort voor de praktijk der bestrijding weinig verschil
op te leveren.

Schrijver stelt zich op het standpunt dat in beide gevallen spoedige verwijdering
uit den koppel geboden blijft. Of in het aanvangsstadium van baarmoedertuber-
culose implantatie van het ei blijft, acht schrijver bevestigend te kunnen be-
antwoorden .

Inmiddels ontbreken exacte gegevens omtrent den graad en den omvang van
het lijden, waarbij dit niet meer mogelijk is. Bugge en Hoffmann zagen bij gra-
vide uteri nooit tuberculeuse afwijkingen. Radtke evenwel zag 5 gevallen waar-
bij in de gravide uterus tuberculeuse afwijkingen aanwezig waren ; deze meent
echter dat die veranderingen lang nè. conceptie, pl.m. 5 maanden, ontstonden.

Uit praktische overwegingen acht schrijver het veilig, al die dieren van de teelt
uit te sluiten, waarbij verandering van den genitaaltractus klinisch is vastge-
steld.

Berngruber (T. Rundschau 20 Februari 1927) stelde zich tot taak na te gaan
in hoeverre de bewering waarheid bevatte, dat het vinden van tuberkelbacillen
in longsecretum, zoo uiterst moeilijk zou zijn, in verband met de betrekkelijke
bacillenarmoede van het sputum. Bij 78 runderen werd het nd de slachting ver-
zamelde bronchiaal secretum bakterioscopisch op t.b.c.-bacillen onderzocht en
vergeleken met de pathologisch-anatomische afwijkingen. Ten einde eene verge-
lijking mogelijk te maken was bij dezelfde runderen vóór de slachting getracht
met de slijmvanger bronchiaalsecretum te verzamelen. Getracht werd dus de
strijdvraag : Is liet aantal gevallen van open longtuberculose, welke clinisch ter
observatie geraken, niet aanzienlijk geringer dan in werkelijkheid het geval is,
nader tot eene oplossing te brengen. Schrijver bediende zich van de slijmvanger
volgens Schmitt-I\' röscholt en 1 alcreen. Schrijvers onderzoek voerde tot het
resultaat dat de positieve postmortale bevindingen veel beter zijn, dan die tijdens
het leven der dieren verkregen Bij een onderzoek van 30 gevallen van open long-
tuberculose konden postmortem in 28 gevallen in het bronchiaal-slijm tuberkel-
bacillen worden aangetoond. Tijdens het leven gelukte dit slechts in 18 gevallen.
Kr bestaat dus een belangrijk verschil in uitkomst, hetwelk wel degelijk voor de
pr^ctijk der bestrijding (Ostertagsche systeem) van groot belang is te achten.
Schrijver probeerde met de tracheaal-canule-methode ook sputum te verzamelen.
Hij meent dat het door Dürbeck en Haller aangegeven instrument deze fout
bezit, dat de ingevoerde zeer buigbare dunne metaaldraad niet in staat is het
taaie, vast aangekleefde bronchiaalslijm van de trachea af te strijken. Schrijver
construeerde een instrument, dat het mogelijk maakt deze kunstfout te voor-
komen. Zwijnenberg.

Kan men Longtuberculosis veroorzaken bij het dier? (Revista de Higiene y
Sanidad Pecuarios. Prof. Petit, van Alfort).

Een zuivere pulynonairc infectie bij het dier, welke het clinische type van men-
schelijke tuberculosis met kaasachtige cavernes vertoont, is tot nog toe nooit
duidelijk kunnen veroorzaakt worden.

Intraveneuze injectie van smetstof verwekt uitgebreide tuberculose, snel doo-
delijk ; onderhuidsche injectie een locaal absces met generalisatie. De inhaleer-
methode is ook gevaarlijk voor den operateur en men krijgt er locale haarden
door in de longen, maar niets, dat op menschelijke tuberculosis lijkt. Door het
digestiekanaal, onzekere methode, krijgt men een intestinaal of mesenteriaal
lijden met mogelijke verspreiding door de longen. De intratracheale injectie,
door Xocard o. a. bij runderen toegepast, gaf toevallige resultaten ; bij het ko-

nijn gelukte het misschien iets beter. Door de borstwand heen inspuiten werkt
ook nog onzeker

De beste methode is direct in de longen in te spuiten met welk virus men wil
nemen.

Men gebruikt daartoe een draadvormige en buigzame holle sonde, de lengte
in overeenstemming met het proefdier ; deze sonde duwt men door een operatie-
opening in de trachea, zoolang naar beneden, tot men niet verder kan. Men zet
er nu de spuit met cultures op en spuit in, haalt de spuit er af en spuit na met
kunstmatig serum.

De smetstof dringt nu tot in het longweefsel door als in een spons, hetzij rechts
of links of beiderzijds van de bifurcatie.

Proeven met kleurstof en daarna genomen radiofoto\'s hebben duidelijk de juist-
heidder methode bewezen. De konijnen en honden worden vooraf geanaestheseerd.

Een dertigtal honden is op deze manier geïnfecteerd en twee, drie, zes maanden
en ook langer daarna gedood, zonder dat clinisch tuberculosis was aangetoond,
wel echter door de tuberculineproef en sero-diagnostisch onderzoek.

Bij de autopsie vertoonden ze alle caverneuze, kaasachtige haarden. Zij waren
alle geënt met bacillen van den mensch of met menschelijk, geïnfecteerd sputum
verdund i op 4.

Vier oude, doch gezonde paarden werden eveneens geënt. Geen opvallende
clinische verschijnselen werden bij drie waargenomen, doch tuberculinisatie en
sero-diagnostiek bewezen, dat ze aangetast waren. De tuberculosis trad zeer
langzaam op.

Het vierde paard, hetwelk bezweken is, werd 4 x geënt met stijgende doses
van virus n.1. 30 c.c. virus 10 Nov. 1925; 90 c.c. virus 23 Jan. 1926; 150 c c.
virus 19 Maart J927 ; 300 c.c. virus 22 Mei 1927.

De techniek van de inspuiting is als bij de kleine dieren, alleen de tracheotubus
blijft zitten. De holle sonde is 1.30 M. lang en zeer buigzaam.

Bij iedere injectie rees de temperatuur tot 39° a 40°, ten gevolge van de choc,
maar was na 48 uur weer normaal. Wat gereutel, wat zwakheid, iets hoesten,
40 K G. gewichtsverlies, maar alles betrekkelijk ! De diepte van den zetel van het
kwaad verhinderde auscultatie. Ter wille van het serum werden de laatste 10 L.
bloed afgetapt, ten einde de polyvalente antigeenstoffen te behouden.

Bij de sectie werden zoowel rechts als links van de bifurcatie talrijke en opvol-
gende tuberculosishaarden gevonden van 1 4 c.M. middellijn, in volle verkazing,
alleen of samenvloeiend in het midden en in de toppen der longen.

Een paard, ofschoon van nature sterk refractair, intraveneus geënt, hetzij met
humaan of bovin tuberculosisvirus, sterft binnen eenige weken aan een alge-
meene infectie, maar van 4 bronchiaal geënte is er één, na één jaar gestorven,
de andere leven nog, betrekkelijk welvarend.

Deze methode van enten (vreemd dat ze nooit eerder is toegepast) geldt zoowel
voor kleine als groote mammiferae. Men krijgt dusdoende een ontwikkeling van
de tuberculoss als bij den mensch.

Beschouwd van een clinisch, serologisch, anatomisch-pathologisch en zelfs
therapeutisch standpunt, opent deze methode nieuwe tot nog toe ongekende
gezichtspunten aan experimenteurs. Breedveld.

M. H. Alvorens over te gaan tot het houden van mijn voor-
dracht, moet ik U bekennen, dat de keuze van dit onderwerp
allerminst berust op groote liefde voor deze materie, integendeel,
ik kan U verzekeren, dat ik de kwesties, die zich hierbij voordoen
in het algemeen erg onaangenaam vind. Maar, hoewel dit onder-
werp mijn liefde niet heeft, het heeft wel mijn belangstelling al
is het ook malgré moi. Herhaaldelijk toch wordt mijn oordeel
gevraagd omtrent antidateering van bepaalde gevallen, of wel
men wijst mij als scheidsman aan tot minnelijke schikking bij
koopkwesties.

Een ieder, die met deze materie te maken heeft, bemerkt al
zeer spoedig, dat de artikelen van het Burgerlijk Wetboek die
speciaal betrekking hebben op den verkoop van dieren, ruimte
te over laten voor allerlei uitlegging door den rechter, tot de moge-
lijkheid voor de advocaten om allerlei zijpaden te betreden, waar-
door het voor de betrokken partijen bijna altijd heel moeilijk,
vaak zelfs onmogelijk is om recht te verkrijgen. Herhaaldelijk
worden processen, die toch bedoelen recht te verschaffen aan den
benadeelde, juridische tournooien, waarbij men met succes
zou kunnen wedden op den uitslag, doch waarbij men met zeer
weinig succes den afloop kan voorspellen indien men dit als des-
kundige op grond van de noodige kennis van het geval zou wagen
te doen.

Mijn ervaring is zoo, dat ik in voorkomende gevallen, de par-
tijen aanraad er liever maar om te loten of maar te berusten in de
geleden schade, liever dan te gaan procedeeren.

Ik ben niet de eerste, die op dezen wantoestand wijst, reeds
herhaaldelijk is van verschillende zijden aangedrongen op ver-
betering van rechtsbedeeling in deze materie, doch tot nu toe
steeds zonder succes. Groote landbouworganisaties en onze Maat-
schappij hebben herhaaldelijk vergeefsche pogingen in het werk
gesteld om te trachten tot een beteren toestand te geraken. Wan-
neer men nagaat wat er de laatste twintig jaren over geschreven
en gesproken is in onze Maatschappij, dan komt men tot de con-
clusie, dat alle pogingen tot verbetering op niets zijn uitgeloopen
wegens gebrek aan overeenstemming, maar vooral ook wegens
gebrek aan werkelijke belangstelling.

>) Voordracht gehouden op de algemeene vergadering der Maatschappij voer
Diergeneeskunde te Utrecht, den ijen October 1927.

Er zijn verschillende rapporten uitgebracht, meerderheids-
en minderheidsrapporten, waarover weinig of geen discussie
plaats vond, de commissies bleven diligent of werden ontbonden
om plaats te maken voor nieuwe, doch iets daadwerkelijks gebeurde
tot nu toe niet. Er verschenen verschillende artikelen in het tijd-
schrift doch hierop werd niet verder gereageerd.

Is deze zaak dan zoo weinig belangrijk, is het meer een belang
van landbouwers en veehandelaars dan van ons? In finantieel
opzicht zeer zeker. Onze portemonnaie wordt slechts zelden direct
geschaad door bedoelde kwesties, wel echter onze standsbelangen,
wel de goede verhouding tusschen de collega\'s, en zeer zeker ook
het algemeen belang. Het eigenaardige geval doet zich voor, dat
de voornaamste belanghebbenden, zij die direct bij den handel in
dieren betrokken zijn, zichzelf niet kunnen helpen ; zij zijn aange-
wezen op veterinairen en op juridischen steun. In het groote
meerendeel der gevallen is deskundige, veterinaire voorlichting
noodzakelijk, de berechting der kwesties is verder onmogelijk
zonder directe of zijdelingsche hulp van de zijde der juridische
wetenschap.

Wanneer wij de verschillende desiderata beschouwen in de
laatste twintig jaren naar voren gebracht, dan ontdekken wij weinig
eensgezindheid in ons kamp ; eigenaardig genoeg wordt vooral
van onze zijde gewezen op de onvolkomenheid der wettelijke
bepalingen en kortelings betoogde een jurist in ons tijdschrift
zelfs, dat de betreffende artikelen in het Burgerlijk Wetboek niet
alleen geheel onnoodig zijn, doch door hun dubbelzinnigheid en
overtolligheid maar üetst geheel en al dienen te verdwijnen. Dat
de bepalingen in het Burgerlijk Wetboek en de hanteering daarvan
door de rechters, aanleiding geven tot oneindige en kostbare pro-
cessen zal wel niemand willen ontkennen, doch eigenaardig is
wel, dat wij onze eigen fouten niet willen erkennen, of wel, dat
deze blijkbaar tot nu toe niet door ons zijn opgemerkt.

Het ligt in mijn bedoeling om U mijn meening te geven over de
vigeerende wetsartikelen, over de hanteering ervan, over den rol,
die wij in deze tragedie spelen en die welke wij naar mijn meening
behooren te spelen. Ik kan natuurlijk niet volledig zijn, daarvoor
is de stof veel te groot, het zou voor een voordracht ook te ver-
moeiend zijn. trouwens een uitvoerig overzicht kan men vinden
in het bekende boek van Prof. Westfk „Verborgen gebreken bij
dieren", terwijl Dr. van Leeuwen in „Koopvernietigende gebre-
ken in den veehandel" eveneens veel wetenswaardigs vermeldt.

De rechtsbedeeling bij kwesties, die ontstaan bij verhandeling-
van dieren met verborgen gebreken, berust in hoofdzaak op twee
principes n.1. het Romeinsche rechtsprincipe en het Germaansche,
daarnaast vinden wij een leekenrechtspraak, de arbitrage, die
gebaseerd moet zijn op bovengenoemde rechtsprincipes.

Het Romeinsche rechtsprincipe is uit een juridisch en ook uit
een theoretisch veeartsenijkundig oogpunt bezien het eenige
juiste. I)e rechtspraak is gebaseerd op algerneene wetsregels, er
is een vaste lijn in, die bedoelt het rechtsgevoel te bevredigen en
die het mogelijk maakt alle voorkomende gevallen te berechtigen.
In ons Burgerlijk Wetboek vinden wij speciale bepalingen voor
kwesties, die zich kunnen voordoen bij den verkoop van dieren.
Hiervan is Art. 1540 wel het voornaamste, dit luidt immers :

„De verkooper is gehouden tot vrijwaring wegens verborgen
„gebreken van het verkochte goed, die hetzelve ongeschikt maken
„tot het gebruik waartoe het bestemd is, of die dat gebruik in
„dier voege verminderen, dat, bijaldien de kooper de gebreken
„gekend had, hij het goed, of in het geheel niet, of niet dan voor
„eenen minderen prijs zoude gekocht hebben."

Een zestal volgende artikelen geeft nog verschillende aanwij-
zingen van secundair belang, in hoofdzaak bevatten deze aanwij-
zingen hoe te handelen onder verschillende omstandigheden, of
wel m.i. overtollige bepalingen. Volgens Mr. Jaap van Gelderen,
die in ons tijdschrift over de artikelen 1540—1547 ^{een zeer} interes-
sante beschouwing hield, kunnen zonder eenig bezwaar deze ar-
tikelen uit ons Burgerlijk Wetboek verdwijnen, ja zelfs, hij zou
dit een groote verbetering achten.

In het Derde boek, eerste titel van ons Burgerlijk Wetboek
waarin bepalingen voorkomen over ,,verbintenissen in het algemeen"
lezen wij in het eerste lid van Art. 1302 :

„De ontbindende voorwaarde wordt altijd verondersteld in
„wederkeerige overeenkomsten plaats te grijpen in geval eene der
„partijen aan haar verplichting niet voldoet".

Genoemde jurist nu betoogt, dat dit artikel door zijn algerneene
strekking ruimschoots voldoende is om de Artt. 1540 -1547 te
vervangen, en daarmede zouden een aantal dubbelzinnigheden
verdwijnen, die nu zoo\'n dankbaar terrein bieden aan advocaten
om de processen zoo langdurig en kostbaar te maken. Het betoog
van Mr. van Gelderen lijkt mij juist, doch als absolute leek wil
ik niets anders doen dan de aandacht er op vestigen.

Wanneer dus een goed, resp. dier, wordt verkocht, mag dit
geen verborgen gebrek bezitten. Het moet werkelijk zijn zooals
het zich voordoet en geschikt zijn tot het gebruik waartoe het be-
stemd is. Dit is zeer rationeel. Wanneer men een schijnbaar ge-
zonde koe koopt, mag deze niet lijdende zijn aan tuberculose,
want had de kooper dit geweten, clan zou hij het dier of niet ge-
kocht hebben of wel voor minderen prijs.

Denkt men zich in den gedachtengang van den wetgever in,
dan moet men toegeven, dat dit artikel theoretisch beschouwd zeer
juist is, doch nu de practijk. Wester geeft in zijn meergenoemd
boek een lange en interessante opsomming van de opvattingen

die de verschillende rechters hebben over de vragen, die zich bij
Art. 1540 kunnen voordoen. „Wat is een gebrek?" „Worden onder
gebreken ook ziekten bedoeld?" „Wat is een verborgen gebrek?"
„Wat is een zichtbaar gebrek?" „Wat is de bestemming van een
dier?" enz. Talrijk zijn de vragen die hier komen opduiken, ver-
schillend zijn de opvattingen der rechters. Zoo is het ook bij de
andere artikelen.

De kooper, die in de vaste overtuiging verkeert, dat hem door
den verkooper onrecht was aangedaan, en na falen van een min-
nelijke schikking overgegaan is tot procedeeren, zal het vaak
benauwd om het hart worden als hij bemerkt op welke zijpaden
de juristen zich vaak begeven.

Doch gelukkig heeft zich gaandeweg een jurisprudentie gevormd
en zullen advocaten, die zich ter zake gespecialiseerd hebben wel
kans zien de meeste klippen te omzeilen, doch niet alle.

Laten wij echter veronderstellen, dat het mogelijk is voor
juristen, om de wetsartikelen zoodanig te redigeeren, dat al dat
vage, dat nu aanleiding is tot eindelooze procedures uit de wet
wordt geécarteerd, hebben we dan het ideale bereikt? Geenszins.

Ons Burgerlijk Wetboek is gebaseerd op het Komeinsche prin-
cipe, en dit maakt het mogelijk om te procedeeren over alle ver-
borgen gebreken, ook nog vele maanden na den koop. Art. 1547
luidt :

„De regtsvordering voortspruitende uit gebreken, die de ver-
nietiging van den koop ten gevolge hebben, moet door den kooper
„aangelegd worden binnen eenen korten tijd overeenkomstig den
„aard der gebreken en met inachtneming der gebruiken van de
„plaats alwaar de koop gesloten is."

De jurisprudentie is deze, dat algemeen wordt aangenomen,
dat deze korte termijn 6 weken bedraagt, doch in het artikel staat
niet wanneer de termijn begint te loopen. De opvattingen hierover
zijn in den loop der tijden nogal eens gewijzigd, sinds een arrest
van den Hoogen Raad (13 December 1918) wordt echter aange-
nomen, dat die zes weken beginnen te loopen vanaf het tijdstip
waarop het gebrek werd ontdekt.

Dit is 111.i. volkomen juist, het ligt in den lijn van ons rechts-
principe. Men kan over alle verborgen gebreken klagen, hoe kan
men nu klagen over een gebrek, dat men niet heeft ontdekt ;
heeft de kooper het ontdekt, dan gaat het toch niet aan hem zijn
recht te ontnemen ook al is de koop langen tijd geleden gesloten.
Dat het onmogelijk is voor deskundigen om na langen tijd nog uit
te maken of bij den koop het gebrek reeds bestond doet weinig ter
zake, het principe is gered. Uit het tijdschriftartikel van Mr. van
Gelderen blijkt duidelijk, dat juristen ons Wetboek vrij willen
houden van Germaansche smetten, het Romeinsche principe moet
streng worden volgehouden.

Het moet vast komen te staan, dat een gebrek, dat enkele
dagen, weken of maanden na den verkoop worclt ontdekt bij den
verkoop aanwezig was. Zal de wet goed zijn, dan mag dit niet in
enkele gevallen mogelijk moeten zijn, maar bij alle denkbare ge-
breken, die verborgen kunnen zijn. De voorstanders redeneeren
aldus : onze wetenschap is nog jong, wij leeren steeds meer om-
trent de ontwikkeling der ziekteprocessen, er zal een tijd
komen, dat wij het wel kunnen, en als dan de juridische steenen
des aanstoots zijn opgeruimd, door een goed gevestigde jurispru-
dentie, dan hebben wij het ideaal bereikt. Deze redeneering onder-
schrijf ik allerminst. Het is toch een bekend feit, dat een bepaalde
materie moeilijker en ingewikkelder wordt al naarmate men er
dieper in doordringt. Hij eiken stap, die men in voorwaartsche
richting doet, duiken weer een aantal nieuwe duistere punten op,
die ook weer twijfel doen opkomen omtrent de juistheid van
inzichten omtrent punten, die men meende zeker en goed te ken-
nen. Hoe meer men een bepaalde tak van wetenschap bestudeert,
des te zekerder komt men tot de overtuiging, dat men zoo bitter
weinig positiefs kent.

Natuurlijk komen ook een aantal vraagstukken tot een goede
oplossing, maar even natuurlijk komt men tot de wetenschap,
dat een aantal vraagstukken nooit zullen worden opgelost. Ik
spreek hier natuurlijk in het bijzonder over pathologie. Nog niet
zoo heel lang geleden wisten wij vrij zeker van een aantal ziekten
hoe langen tijd zij noodig hadden om tot ontwikkeling te komen
eigenlijk wisten wij het niet zoozeer, wij meenden het te weten,
omdat het ons zoo geleerd werd en omdat anderen het ook zoo
zeiden. Ervaring en experimenten leerden echter vaak heel anders.
Omdat wij zoo dikwijls worden geraadpleegd in koopkwesties,
hebben wij in het Pathologisch Instituut speciaal onze aandacht
aan den ontwikkelingsduur van verschillende processen gewijd
en zijn daarbij tot verrassende resultaten gekomen.

Het is hier niet de plaats om op verschillende gevallen nader
in te gaan, collega ten Thye heeft in de laatste afleveringen van
ons tijdschrift een bloemlezing gegeven uit ons materiaal, hieruit
kunnen belangstellenden veel wetenswaardigs putten. Hier wil ik
mij meer tot algemeenheden bepalen.

Waarom kunnen wij zoo zelden antwoord geven op de vraag,
hoe oud een bepaald proces is. De meeste ziekteprocessen hebben
een ontsteking tot basis, en nu is een der kenmerken van ontsteking,
dat deze onder de meest uiteenloopende vormen kan voorkomen
en dat het geen continu proces is. Allerlei factoren oefenen invloed
uit op het karakter van het ontstekingsproces, b.v. orgaan of
weefsel, diersoort, individu, en niet het minst ook de ontstekings-

oorzaak. In enkele gevallen gaat een ontstekingsproces continu
voort, tot aan het moment, dat een orgaan of weefsel zoodanig
gedestrueerd is, dat de dood er een einde aan maakt. Ging dit nu
altijd zoo, dan zou men met kans op succes kunnen beweren,
dat het in de verre toekomst misschien mogelijk zou zijn om uit de
veranderingen te concludeeren, hoe oud een ziekteproces is. De
ontstekingen verloopen echter zelden continu, herhaaldelijk ziet
men stilstand, soms langdurige pauzen, om daarna weer voort te
schrijden. Heeft men veel ervaring en beschikt men over de noo-
dige hulpmiddelen, dan kan men van een bepaald geval zeggen,
dat het ± zes weken noodig heeft gehad om tot ontwikkeling te
komen, dit wil echter geenszins zeggen, dat het proces niet 3 of 6
maanden oud kan zijn. Komt nu zoo\'n geval voor den rechter,
dan zullen deskundige getuigen worden gehoord, A beweert dat
zoo\'n proces in zes weken zich kan ontwikkelen, B dat het minstens
drie maanden oud is.

Nu komt de groote moeilijkheid voor den rechter, want zelf
is hij allerminst ter zake kundig. Wel zal de rechter zich niet om
den tuin laten leiden door spitsvondige juridische betoogen, want
dit terrein kent hij, hij zal het kaf van het koren weten te scheiden ;
op het gebied der pathologie is hij echter volkomen leek, en zal bij
geschil tusschen de deskundige getuigen niet weten waaraan zich
te houden.

Getuige A, die voor den verkooper opkomt beweert, dat het
proces zich gemakkelijk in zes weken kan ontwikkelen, de koop
is zeven weken gesloten, dus de verkooper gaat vrij uit.

Getuige B houdt vol dat het proces minstens drie maanden
oud is, haalt er nog een tweede getuige-deskundige bij die het-
zelfde beweert. Nu wordt het critiek voor den verkooper, want het
staat nu twee tegen één. Doch gelukkig heeft ook de verkooper
nog hulptroepen en een tweede getuige voor hem komt verklaren,
dat het geval gemakkelijk in zes weken kan zijn ontstaan.

Wat staat den rechter nu te doen. Hij kan den getuigen van
den verkooper vragen of het ook mogelijk is dat het proces drie
maanden oud is : bij een bevestigend antwoord, en dit zal bijna
steeds bevestigend luiden, is het waarschijnlijk, dat de verkooper
de lijdende partij is.

Misschien ook wordt een deskundige benoemd, die buiten de
partijen staat. De rechter zal hem vragen : acht U het mogelijk
dat het proces drie maanden oud is? het antwoord zal bevestigend
luiden, en de deskundige zal er aan toevoegen, dat het ook wel
binnen zes weken kan ontstaan. Of wel de rechter zal vragen :
kan het proces zich binnen zes weken hebben ontwikkeld, waarop
een bevestigend antwoord komt, vraagt de rechter verder nog of
het ook wel drie maanden oud kan zijn, dan zal ook hierop bevesti-
gend worden geantwoord.

Wat zal de uitspraak zijn? Dat weet niemand vooruit. Voor
mijn rechtsgevoel zou de verkooper vrij moeten uitgaan, maar
dat is niet steeds het geval. Mij is een vrij recent proces bekend, dat
zich als boven geschilderd heeft toegedragen en waarbij de ver-
kooper in het ongelijk werd gesteld.

Ik moet hieraan toevoegen, dat de getuige-deskundige, die
beweerde dat het geval minstens drie maanden oud was, met
groote beslistheid zijn meening, die volstrekt niet wetenschappelijk
gefundeerd was, verkondigde, terwijl de getuige der andere partij,
die zijn taak zeer ernstig opvatte, natuurlijk niet zoo beslist in
zijn uitspraak was.

Een ieder, die met deze kwesties\'te maken heeft gehad weet,
dat een rechter meer voelt voor een positieve, dan voor een wei-
felende verklaring ; natuurlijk, aan een positieve verklaring heeft
de rechter iets. En nu moge die positieve verklaring alle weten-
schappelijke basis missen, wanneer de getuigen overigens als even
deskundig kunnen worden beschouwd, geeft die verklaring den
doorslag. Heel wat verkeerde vonnissen zijn geveld op grond van
weifelachtige verklaringen van consentieuze getuigen tegenover
positieve verklaringen van minder ernstige getuigen.

Ik ben uitgegaan van de veronderstelling, dat het proces gaat
om een ziekte waarvan de ontwikkelingstijd vrij goed bekend is.
In den regel is de ontwikkelingstijd niet bekend, is deze alleen door
een speciaal deskundige te schatten. En nu komen wij aan een teer
punt in de procedure.

Een kooper ontdekt bij het door hem gekochte paard een ge-
brek waarvan hij vermoedt, dat het bij den koop bestond en toen
voor hem verborgen was ; hij raadpleegt zijn dierenarts, die het
dier voor hem onderzoekt.

De dierenarts constateert het gebrek, dat volgens zijn oordeel
verborgen is of was. Ieder goed dierenarts kan dit natuurlijk en
kan van zijn bevindingen een goed, uitvoerig, objectief verslag
opmaken. Niet echter kan men van den dierenarts vergen, dat
hij van elk voorkomend geval uit eigen wetenschap en ervaring
met vrij groote zekerheid de ontwikkelingsduur van het lijden
kent. Het zou te dwaas zijn om dit te verlangen. En toch vraagt
de kooper om een attest en hoewel niet absoluut zeker van zijn zaak,
zal de dierenarts volgens zijn overtuiging een attest afgeven,
waarin staat, dat het gebrek bij den verkoop bestond. Dikwijls
kan zoo\'n attest gunstige gevolgen hebben, kooper en verkooper
kunnen het eens worden. Is dit niet het geval en verklaart de die-
renarts van den verkooper, dat het geval jonger is, dan wordt
de zaak moeilijker.

Hoe komt het, dat de attesten bijna steeds tegenstrijdig zijn?
Wanneer het gaat om een twijfelachtig geval moeten allerlei over-
wegingen tot een conclusie leiden, zoo ook de mededeelingen van

de eigenaars, wier belangen men waarneemt. Men voelt zich ge-
roepen om voor de belangen van den vermeenden verongelijkte
op te komen, men voelt zich advocaat, en als algemeen mensche-
lijke eigenschap is men steeds geneigd tegen een anders meening
stelling te nemen, deze te becritiseeren en tot een andere con-
clusie te komen. Er is hier geen sprake van kwaden trouw, maar
men spreekt zijn overtuiging uit die gebaseerd is op allerlei over-
wegingen, die niet steeds van zuiver wetenschappelijken aard zijn,
welke onbewust voeren naar de belangen van zijn cliënt.

Moet de dierenarts zich dan onthouden? Neen, want dan ver-
liest hij het vertrouwen van zijn cliënt en zal er een ander gevonden
worden, die wel zoo\'n attest afgeeft en volgens den eigenaar diens
belangen beter behartigt.

Het is een harde noodzaak voor den dierenarts om een attest
af te geven, waarvan hem later allerlei onaangenaamheden staan
te wachten. Want komt het tot een proces, dan worden de attesten
tegen elkander uitgespeeld, krijgt men vaak minder aangename
dingen te hooren en ontspruiten hieruit vaak slechte verhoudingen
tusschen de betrokken collega\'s.

Voor kooper en verkooper zijn de tegenstrijdige attesten erg
kostbaar omdat het vooral deze attesten zijn, die het proces zoo
lang rekken, de rechter weet niet welke conclusie hij er uit moet
trekken, de advocaten alleen trekken er profijt van.

Is dit alles nu niet te voorkomen? Wanneer de deskundige
van den kooper een verborgen gebrek ontdekt en hij is niet abso-
luut zeker van zijn zaak wat de antidateering betreft, laat hij dan
in het belang van alle betrokkenen en in zijn eigen belang niet het
minst een uitvoerig, objectief rapport opmaken, zonder eenige
conclusie te trekken omtrent ouderdom en verborgen zijn. Laat
hij dan met den dierenarts van de tegenpartij indien deze een
andere meening is toegedaan trachten kooper en verkooper te
bewegen een derde deskundige over het geval te laten oordeelen
en diens uitspraak vooraf bindend doen verklaren. I)e derde
deskundige, die als scheidsman optreedt moet natuurlijk iemand
zijn met groote ervaring en het volle vertrouwen bezitten van de
beide andere dierenartsen. Kan de scheidsman een uitspraak doen,
dan is de kwestie spoedig en goedkoop geregeld, kan hij het niet
op grond van veeartsenij kundige of juridische gronden, dan zal,
wanneer partijen uit zichzelf niet tot elkaar komen een proces
moeten volgen. Hierin kunnen dan de objectieve rapporten der
eerste deskundigen goede diensten bewijzen.

Deze wijze van handelen wordt in de laatste jaren veel gevolgd
en voorkomt vele processen.

Misschien zal men het mij kwalijk nemen, als ik beweer dat
de dierenarts-raadsman, graag voor advocaat optreedt, en daarbij
wel eens te veel uit het oog verliest, dat hij alleen als deskundig

dierenarts behoort op te treden, ook al strijdt dit tegen de belangen
van zijn cliënt. En toch is het zoo, wanneer eenmaal een zaak
in gang is, zal de dierenarts alles in het werk stellen om zijn cliënt
het proces te doen winnen. Mij zijn meerdere gevallen bekend
waarbij de dierenartsen zich zoo actief in de zaak mengden, dat
zij den juridischen raadsman op allerlei dingen attent maakten,
die nu juist niet op ons terrein liggen. Ik wil er echter direct aan
toevoegen, dat ik het wellicht zelf ook zou doen.

In Deel 47 van dit Tijdschrift, heb ik de resultaten van een
anatomisch onderzoek, ingesteld bij gebitten van Friesche run-
deren, medegedeeld, en op grond daarvan geconcludeerd : „of
de geldende leer van de ouderdomskenmerken bij het rund is aan-
vechtbaar, of indien na een uitgebreid onderzoek van stamboek-
vee, waarbij men onderscheid dient te maken tusschen de drie
hier te lande aanwezige veeslagen, blijkt, dat zij in de practijk
wel degelijk opgaat, hierdoor toch het bestaan van onbekende,
maar krachtige factoren, die de ontwikkeling der blijvende tanden
ten zeerste beïnvloeden, is aangetoond". In een Naschrift deelde
ik mede, dat de bovenstaande conclusie omtrent de aanvecht-
baarheid der gekiende leer van de leeftijdsbepaling, voor het
Friesche vee gebleken is juist te zijn, omdat ik bij een door mij
ingesteld onderzoek, hetwelk zich uitstrekte over ongeveer 700
jonge stamboekdieren, ruim 70 °₀ afwijkingen dezer leer vond.

In het door mij ingezonden antwoord op de door den Senaat
der Veeartsenij kundige Hoogeschool uitgeschreven prijsvraag,
heb ik laten zien, hoe ik tot de vaststelling van dit percentage
was gekomen ; dat echter mijn onderzoek niet geheel en al aan dit,
overigens zeer belangrijk, punt was gewijd, zal misschien straks-
wel blijken. De lezers van dit orgaan, hebben kunnen zien, dat
in het over mijn onderzoek uitgesproken oordeel, een vernietigende
critiek op het zoötechnisch gedeelte ervan is uitgeoefend (Deel
49, bl. 730), een critiek, die er zich uitsluitend toe bepaalde, aan
te toonen, althans te trachten aan te toonen, dat dit percentage
te hoog was. En daar deze critiek, die een in dit Orgaan opgegeven
percentage als te groot voorstelt, den lezers hiervan niet onthouden
is, zal ik er ook hier op moeten terugkomen. Intusschen is de plaats-

ruimte niet onbeperkt en daardoor is een grondige bespreking
dezer critiek niet wel mogelijk. In verband hiermede, zou mis-
schien de vraag kunnen worden gesteld, of het wel van groote
kieschheid getuigt, een oordeel over een werk, dat niet gepubli-
ceerd is, en in den vorm waarin het ter beoordeeling is aange-
boden niet gepubliceerd kan worden, wereldkundig te maken,
op een wijze zooals hier is geschied. Ik erken intusschen gaarne,
dat hieromtrent verschil van opvatting mogelijk is, evenals trou-
wens over de vraag, in welke bewoordingen een dergelijk oordeel
behoort te worden vervat. Maar dat de zakelijke inhoud van een
dusdanig oordeel, van een oordeel derhalve waarvan de juistheid
cloor de buitenwereld veelal niet kan worden gecontroleerd, abso-
luut vast behoort te staan — daarover zal stellig geen verschil
van meening mogelijk zijn.

Na deze korte inleiding, kan ik de resultaten van mijn onder-
zoek inzake de tandwisseling bij het Friesche vee, in beknopten
vorm, maar ongewijzigd, uit mijn antwoord op de prijsvraag over-
genomen, laten volgen.

Onderzocht werden 682 dieren alle ingeschreven in het F.R.S.
De eigenaren deelden mij de namen en de geboortedata mede,
waarna ik de monden onderzocht en mijne bevindingen noteerde.
De juistheid der verstrekte gegevens is op het bureau van het
Friesch Rundvee-Stamboek gecontroleerd. Het is mij een aange-
name plicht, den Heer Secretaris van het F.R.S. op deze plaats
dank te zeggen voor zijn welwillende hulp en medewerking.

Mijn onderzoek vond plaats in het laatst van Maart en in het
begin van April IQ20 ; het werd echter gerekend te zijn geschied
op 3 April van dat jaar. Vervolgens werd nu naar boven en beneden
6 weken afgerond. Aldus werden de dieren geboren tusschen 15
Februari en 15 Mei 1918, 2 jaar genoemd enz. De dieren werden
•aldus in 11 groepen ingedeeld, en vervolgens elke groep in ver-
schillende rubrieken, naar het beeld, dat de mondholte, wat de
tanden betreft, bood. Zoo ontstond dus een overzicht, van de wijze
waarop de tandwisseling bij genoemd veeslag plaats vindt.

Nadat dit geschied was, werd nagegaan, welk aantal dieren
normaal wisselde, d.w.z. in overeenstemming met de leer der leef-
tijdsbepaling (Kroon), hoeveel te vroeg, te laat of abnormaal
wisselden. Deze leer luidt als volgt :

33
i

3-6%

Hoektanden juist zichtbaar. . .
Hoektanden nog niet i/d rij .
Hoektanden bijna i/d rij . .. .

21
i
i

3
i

r Normaal ................

i Te aat .................

3 Aantal afwijkingen 50 ....

.9% Groep XI. Oud 4 jaar 3 mnd.
Aantal onderzochte dieren.

Men ziet dus, dat een vergelijking van de in dit overzicht ge-
rangschikte gegevens met de thans geldende leer der leeftijds-
bepaling, een percentage afwijkingen oplevert van 71.7 ; het Frie-
sche vee wisselt over het algemeen later, dan men op grond van
deze leer zou verwachten.

Verbazing behoeft intusschen dit hooge percentage afwijkingen
niet te wekken daar deze leer ten slotte slechts op cijfers berust,
„in een bepaalde streek verkregen, en daar voor ras en omstandig-
heden passend" (Kroon, De leer der leeftijdsbepaling bij de huis-
dieren, bl. 65). De hier bedoelde streek is niet Friesland, en het ras
waarvan hier sprake is, is niet het zwartbonte Friesche vee.

Aan het tabellarisch overzicht waren graphische voorstellingen,
weergevende de krommen van 2, 4, 6 en 8 breede tanden tegen
den leeftijd toegevoegd (resp. bl. 71, 72, 73 en 74 antwoord prijs-
vraag). Elke graphische voorstelling was toegelicht in een tabelletje,
aangevende hoeveel procent der onderzochte dieren in het bezit
van 2, 4, 6 of 8 geheel ontwikkelde breede tanden was. Bovendien
behoorde bij mijn werk een groote graphische voorstelling, weer-
gevende de verzamelde krommen. Wat hier gezegd is voor het
Friesche vee, geldt ook voor de beide andere veeslagen : mijn
zoötechnische onderzoek bevatte derhalve 3 tabellarische over-
zichten, 15 graphieken en 12 tabelletjes ter toelichting hiervan,
terwijl ik, zooals men heeft kunnen zien, de in de genoemde over-
zichten vervatte gegevens met de thans geldende leer der leeftijds-
bepaling had vergeleken. Behalve de bedoelde overzichten ^l)
kunnen hier voor elk veeslag slechts de graphische voorstelling

weergevende de verzamelde krommen, benevens het hiermede
correspondeerende verzameltabelletje worden opgenomen.

In de Inleiding van het zoötechnisch onderzoek zeide ik omtrent
die graphieken : „Bij het tabellarisch overzicht van elk veeslag
zijn graphische voorstellingen gevoegd, ten einde een duidelijk
beeld te geven. De kleine bijlagen, genummerd i, 2, 3 en 4 geven
van elk veeslag de krommen resp. van 2, 4, 6 en 8 breede tanden
tegen den leeftijd aan ; de groote, genummerd I, II en III, de ver-
zamelde krommen. Op de abscis van het coördinatensysteem zijn
afgezet, de leeftijden der onderzochte dieren in maanden ; op de
ordinaat het percentage der dieren dat in het bezit was van 2, 4,
6 of 8 breede tanden. De kromme van 2 is met zwart, die van 4
met groen, van 6 met rood en die van 8 tanden met blauw aange-
geven. Strikt genomen zijn deze graphische voorstellingen niet
juist. Zooals men ziet komen de krommen van 2 en 4, soms ook
die van 6 tanden op zekere leeftijden weer in de abscis uit, waaruit
zou volgen dat op die leeftijden de dieren niet meer in het bezit
van 2, 4 of 6 breede tanden waren, hetgeen natuurlijk niet juist
is. Toch heb ik ter wille van de duidelijkheid het voorgesteld alsof
dit inderdaad het geval was. Ik zal dit met een voorbeeld toe-
lichten. Stel dat van de onderzochte 2j-jarige dieren 25 % 2
breede tanden bezit, dan geef ik dit in de figuur aan. Van de
dieren die 3 maanden ouder, dus 33 maanden zijn, zijn bij som-
mige de binnenmiddentanden doorgebroken. Bij de rest dezer
dieren is de tandwisseling al verder gevorderd, zij zijn al in het
bezit bijvoorbeeld van 4 of 6 breede tanden. Ik stel het dan voor
dat geen der, 33 maanden oud zijnde, dieren meer 2 breede tanden
heeft. Uit de graphische voorstelling blijkt dan direct, dat een dier,
hetwelk 2 blijvende tanden en aan weerszijden hiervan 3 melk-
tanden bezit, nog geen 33 maanden is."

Ik laat thans eerst de verzameltabel van het Friesche vee volgen,
en wat daarop volgt, is ongewijzigd uit mijn antwoord op de prijs-
vraag overgenomen.

„Beschouwingen over de tandwisseling van het Zwartbont
Fricsch-Hollandsch Vceslag.

Uit het tabellarisch overzicht blijkt, dat het aantal afwijkingen
van de ouderdomskenmerkenleer groot is ; van de 682 onder
zochte dieren bleken 489 hiermede niet in overeenstemming te
zijn (71,7 %)■ Dit stemt overeen met wat Hibma \') hieromtrent
mededeelde. Het is dus noodig deze leer door een andere te ver-
vangen. Is dit echter mogelijk? Ik meen deze vraag in ontkennende
zin te moeten beantwoorden. Men beschouwe in dit verband
bijlage I, de verzamelde krommen van het Friesch-Hollandsch
veeslag. Men ziet dan gemakkelijk dat een 21-jarig dier 2, maar
ook 4 breede tanden kan hebben, een 3-jarig, 4 maar ook 6, een
4-jarig 6 of 8. Op 3i-jarigen leeftijd kan men zoowel dieren aan-
treffen met 4 en 6 alswel met 8 breede tanden. Het blijkt niet mo-
gelijk, uit het aantal breede tanden dat een dier bezit, ook maar onge-
veer, dat is bijvoorbeeld tot op 3 maanden nauwkeurig, den leeftijd
er van op te geven.

1. Een dier met 2 breede tanden is ouder dan 1 jaar en 9 maanden,
maar heeft den leeftijd van 2 jaar en 9 maanden nog niet be-
reikt. In de meeste gevallen zal zoo\'n dier 2—2\\ jaar oud zijn.

2. Een dier met 4 breede tanden kan 2 maar ook 3i jaar zijn.
In de meeste gevallen zal zoo\'n dier ongeveer 2i tot ruim 3
jaar oud zijn.

4. Een dier met 8 breede tanden is ouder dan 3 jaar, in de meeste
gevallen ook ouder dan 3J jaar.

Zooals men zal hebben bemerkt, is één dier met 2 breede tanden
oud 3 jaar en 3 mud. hierbij verwaarloosd.

Ik zal niet spreken over hetgeen ik in een „Overzicht" omtrent
de waarde dezer conclusies voor de praktijk, had medegedeeld.
Evenmin zal ik vermelden tot welke gevolgtrekkingen ik kwam,
door deze conclusies te vergelijken met de overeenkomstige der
beide andere veeslagen (zie verder), door deze 12 conclusies o.a.
te beschouwen in verband met hetgeen Numan omstreeks 1830
leerde, met de resultaten van Veenstra\'s onderzoek in 1906, en
met de waarnemingen van Kroon, in 1915 medegedeeld. Er zijn
thans andere zaken, die de aandacht vragen.

Nog zij opgemerkt, dat ik in mijn antwoord op de prijsvraag,
van „het zwartbont Friesch-Hollandsch veeslag" heb gesproken.
Zooals men heeft bemerkt, spreek ik in dit artikel van het Friesche
vee. Dit laatste lijkt mij juister daar mijn onderzoek betreffende
de tandwisseling bij het zwartbond vee, in Friesland plaats vond.

•) Onderzoek omtrent de tandwisseling enz. bij enkele huisdieren. Tijdschrift
voor 1 >iergcneeskunde 15 Mei, 1920.

De Senaat begint met te zeggen, dat de schrijver tot de verrassende conclusie
komt, dat van de 682 onderzochte runderen, behoorende tot het Friesch-Hollandsch
veeslag, 489 exemplaren (71.7 %) niet met de thans geldende leer der ouder-
domsbepaling in overeenstemming zijn, en vervolgt dan : „Dat zulke groote af-
wijkingen geconstateerd werden, moet toegeschreven worden aan het feit, dat de
schrijver het door hem verzamelde feitenmateriaal niet op de juiste wijze heeft
verwerkt, waardoor de betrouwbaarheid der conclusies, waartoe hij komt, in hooge
mate is verminderd". Voor deze uitspraak worden 3 argumenten aangevoerd,
waarover straks nader. En dan eindigt de Senaat aldus : „Naar het oordeel van
den Senaat, zou de schrijver tot veel juister conclusie gekomen zijn, wanneer hij niet
den leeftijd als grondslag voor zijn rubriceering had gekozen, maar groepen ge-
maakt had op grond van de tandwisseling. Hij had de dieren moeten indeelen
naar het aantal gewisselde snijtanden. In elk dezer groepen had elk onderzocht
dier vermeld moeten worden met den werkelijken leeftijd, zooals die uit de stam-
boeken blijkt. Dan ware het aantal en de grootte der afwijkingen van de bestaande
ouderdomsteer vast te stellen geweest en ware het materiaal in een ook voor een
lateren onderzoeker bruikbaren vorm vastgelegd geworden, terwijl de gegevens,
zooals zij door den schrijver gepubliceerd zijn, thans niet voor omwerking en con-
trole geschikt zijn.

Men ziet dus, dat de Senaat begonnen is met een bespreking van de gevonden
afwijkingen, en dat hij daarmede doorgegaan is tot het bittere einde toe. Alle
aandacht is blijkbaar geconcentreerd geweest op het vinden van „zulke groote
afwijkingen", en daardoor schijnt van al het overige geen nota te zijn genomen ;
hiervan is althans in het oordeel met geen enkel woord melding gemaakt. Ik geloof
dan ook, dat die groote afwijkingen den Senaat hebben belet, de groote lijnen van
mijn onderzoek in het oog te houden.

Wanneer de Senaat inderdaad op grond van deugdelijke argumenten tot de over-
tuiging was gekomen, dat het gevonden percentage afwijkingen van de bestaande
ouderdomsleer veel te hoog was, ware het m i. juist geweest, indien hij had gezegd r
de schrijver heeft het door hem verzamelde feitenmateriaal verwerkt tot een
tabellarisch overzicht omtrent de tandwisseling bij het Friesche vee en komt 11a
hergroepeering van bepaalde, daarin vervatte gegevens tot zekere conclusies betref-
fende de wisseling — of dat alles juist is zullen wij straks beoordeelen maar het
aldus verwerkte materiaal kan niet met de thans geldende leer der leeftijdsbepaling
worden vergeleken, want — volgen de deugdelijke argumenten.

Deze conclusie, en deze conclusie alleen, was naar mijne meening geoorloofd,
indien de Senaat ervan overtuigd was, dat er inderdaad te veel afwijkingen waren
gevonden, en indien deze overtuiging ook op deugdelijke gronden steunde. En
daarna had de Senaat m. i. moeten nagaan, of de wijze waarop het verzamelde
feitenmateriaal was verwerkt een goed beeld gaf van de tandwisseling bij het
Friesche vee, en of de geconstateerde feiten, vervat in de beschouwing en in de
conclusies, inderdaad vaststonden. En de Senaat, zou naar het mij voorkomt,
eerst het recht hebben de bedoelde wijze minder juist te noemen, wanneer hij had
aangetoond, dat noch het een noch het ander het geval was. Dat is niet aange-
toond, er is zelfs geen poging gedaan 0111 het aan te toonen, en op grond daarvan,
kan ik de uitspraak van den Senaat, dat de door mij gevolgde methode minder
juist was, niet zonder meer aanvaarden.

Ik zal thans de argumenten behandelen, die de Senaat aanvoerde tot staving
van zijn meening, dat het vinden van zulke groote afwijkingen toegeschreven
moet worden aan het feit, dat het verzamelde materiaal door mij niet op de juiste
wijze was verwerkt, waardoor de betrouwbaarheid van de conclusies (dat wil
zeggen de conclusie omtrent het aantal afwijkingen van Kroon\'s leer, en niet de
hoofdconclusies waarover niet gesproken is), waartoe ik kwam, in hooge mate is
verminderd. Het doet mij leed, dat ik van deze argumenten niet veel goeds kan

zeggen. Ik zal ze stuk voor stuk overnemen en bespreken, hoewel een bespreking
op deze plaats uit den aard der zaak niet volledig zal kunnen zijn.

a. ,,In de eerste plaats onderscheidt de schrijver naar den ouderdom te veel
rubrieken en wel niet minder dan twaalf, die telkens drie maanden in leeftijd
verschillen. Dit aantal is te groot met het oog op het aantal onderzochte runderen,
daar sommige dezer rubrieken zoo weinig runderen omvatten, dat aan een per-
centsgewijze berekening van het aantal afwijkingen in de tandwisseling geen
waarde is te hechten".

Men zal toegeven, dat dit een vrij eigenaardig argument is. De Senaat zegt
geen waarde te hechten aan de percentsgewijze berekening van het aantal af-
wijkingen in de groepen, goed, maar waarom deze percentsgewijze berekening
dan aangevoerd ten bewijze van het feit, dat zulke groole afwijkingen zijn ge-
vonden? Evenwel afgezien hiervan, men kan het moeilijk een argument noemen,
want de bedoelde percentsgewijze berekening heeft niet de minste invloed op
het totaal percentage afwijkingen uitgeoefend Dit toch werd vastgesteld, op
grond van het feit, dat van de onderzochte 682 dieren, 489 niet in overeenstemming
wisselden met de thans geldende ouderdomsleer, d. i. 71.7 %. En ten slotte merk ik
op, dat ik bij het Friesclie vee niet twaalf rubrieken heb onderscheiden, doch elf.
Men heeft dit boven kunnen zien. Ik geloof dus wel te mogen vaststellen, dat dit
argument niet veel bewijst, althans niet veel wat betrekking heeft op de resul-
taten van mijn onderzoek t.o.z. van het gevonden percentage afwijkingen van
Kroon\'s leer.

b. ,,In de tweede plaats zijn de rubrieken niet juist gekozen, waardoor de schrij-
ver een te groot percentage aan afwijkingen vindt. Elke rubriek van den schrijver
omvat dieren van een bepaalden leeftijd, waarbij een bepaalde tandwisseling
juist geschiedt. Hij rekent daartoe zulke, die zes weken en minder ouder zijn, en
zulke die zes weken en minder jonger zijn. Vele dieren uit zulk een rubriek zijn dus
nog te jong en zullen de betreffende tandwisseling nog niet vertoonen. Zulke te
jonge dieren worden door den schrijver als afwijkingen geteld".

Naar het mij voorkomt, is <lit argument zeker niet gelukkiger gekozen dan
het eerste, en dit maakt een bespreking niet gemakkelijk. Ik zal maar beginnen,
met de mededeeling van den Senaat, dat elke rubriek dieren omvat van een be-
paalde leeftijd, waarbij een bepaalde tandwisseling juist geschiedt. Ik meen daar-
omtrent te mogen opmerken, dat indien de Senaat wenscht te beoordeelen, of de
door mij op een bepaalde wijze gerangschikte gegevens al of niet geschikt zijn om
met de thans geldende leer der leeftijdsbepaling vergeleken te worden, hij er zich
toch eigenlijk van op de hoogte had dienen te stellen, op welke leeftijden, volgens
deze leer, een bepaalde tandwisseling juist geschiedt. Dat acht ik ten minste voor
een dergelijke beoordeeling noodig. En wanneer de Senaat dit gedaan had, zou hem
ongetwijfeld zijn gebleken, dat op de leeftijden van 2 jaar, 3 jaar en 3 maanden,
4 jaar en 4 jaar en 3 maanden, volgens de bedoelde leer, geen tandwisseling plaats
vindt.

Deze 4 groepen omvatten te zamen 40S dieren, derhalve de groote meerderheid,
en daarbij heb ik de te jonge dieren zeer terecht als afwijkingen geteld, indien zij
de betreffende tandwisseling, die voor 3 maanden moest plaatsvinden, nog niet
vertoonden. Met de meening van den Senaat, dat elke rubriek dieren omvat van
een bepaalden leeftijd waarbij een bepaalde tandwisseling juist geschiedt, kan ik
dan ook moeilijk accoord gaan.

Bij de andere groepen zullen stellig eenige te jonge dieren ten onrechte als af-
wijkingen zijn geteld , bij de voortgezette bewerking, is mij bovendien gebleken,
dat een dier, oud 3 jaar en 2 mnd.. abusievelijk in de groep 3-jarige dieren, in
plaats van in de groep, dieren oud 3 jaar en 3 maanden is opgenomen. Moge ten
gevolge hiervan het gevonden percentage iets te hoog zijn, daartegenover staat,
dat er ook te jonge dieren ten onrechte normaal zijn genoemd. Bovendien moet
niet uit het oog worden verloren, dat volgens de bekende leer, de tandwisseling
op 3 jaar en 9 maanden is afgeloopen, en in verband daarmede is een voortgezette

vergelijking van de oudere dieren daarmede, niet wel mogelijk. Bedroeg toch het
percentage afwijkingen op den leeftijd van 3 jaar en 9 maanden nog 91.7 %, bij de
4-jarige dieren heeft men kunnen zien. dat het tot 56.2 % daalde, terwijl het bij de
dieren oud 4 jaar en 3 mnd. nog slechts 40 % bedroeg. Had ik ook 4|-jarige dieren
onderzocht, dat zou hierbij het percentage afwijkingen misschien nul zijn geweest,
want het Friesche vee moge laat wisselen, eens krijgt het toch 8 breede tanden.

Ik geloof dus ook niet. dat het tweede argument van den Senaat, dat zegt, dat
de rubrieken niet juist zijn gekozen, waardoor een te groot percentage aan af-
wijkingen gevonden wordt, zonder meer kan worden geaccepteerd. Juist echter
het feit, dat ik deze rubriceering koos, en ook de 4 genoemde groepen,, in het bij-
zonder de groepen X en XI aan een vergelijking met de bestaande leer onderwierp,
had den Senaat, ik zou haast zeggen, moeten doen opmerken, dat er bij dit onder-
zoek andere bedoelingen voorzaten, dan alleen op te geven, of 71 % dan wel 72 %
van het Friesche vee niet in overeenstemming met deze leer wisselde.

c. ,,In de derde plaats onderscheidt de schrijver in zake den groei der tanden
na de doorbraak vier stadiën en wel : juist doorgebroken, nog niet in de rij, bijna
in de rij en in de rij. Daar nu deze stadiën niet meer dan twee a drie weken uit
elkaar liggen en elke rubriek dieren omvat die belangrijk meer in leeftijd van elkaar
verschillen, en daar bovendien de indeeling van een bepaald individu bij een aan
een dezer stadiën beantwoordende groep soms meer of minder willekeurig is,
ontstaat hier een bron van onnauwkeurigheden en wordt het aantal miswij-
zingen door deze te ver gaande rubriceering onnoodig vergroot".

Over dit argument kan ik kort zijn. Er zij opgemerkt, dat de meening betref-
fende de tijdsruimte tusschen de verschillende stadiën mij minder juist schijnt
te zijn. Tusschen de stadiën i en 2 ligt meen ik een tijdsruimte van ongeveer 6
weken, tusschen de stadiën 2 en 3 een van klein 6 weken, terwijl niet kan worden
gezegd, hoever de stadiën 3 en 4 uit elkaar liggen. Deze tijd kan varieeren van
cenige dagen tot 6 maanden, immers volgens de bekende leer heeft een dier onge-
veer 6 maanden lang een mond met 2 breede tanden. De Senaat zou wat dit laatste
betreft tot op zekere hoogte gelijk hebben gehad, indien ,,iuist in de rij" het vierde
stadium was geweest. Dit was echter niet het geval. «

Over het argument zelve zou een discussie slechts mogelijk zijn, indien de Se-
naat had aangetoond, dat door de, naar zijne meening, ontstane ,,bron van on-
nauwkeurigheden", het aantal miswijzingen inderdaad vergroot is geworden.

Ik geloof hiermede de 3 argumenten voldoende besproken te hebben. Naar mijn
oordeel, had men beter gedaan ze niet aan te voeren.

Vervolgens geeft de Senaat aan, welke methode had moeten worden toegepast,
zou het aantal en de grootte der afwijkingen van de bestaande ouderdomsleer
vast te stellen zijn geweest. Men moet dan, zoo wordt gezegd, de dieren indeelen
naar het aantal gewisselde snijtanden en in elk van die groepen elk onderzocht
dier vermelden met den werkelijken leeftijd zooals die uit de stamboeken blijkt.

Ik ben zoo vrij, daaromtrent met den Senaat van meening te verschillen. Naar
het mij voorkomt, hangt ten slotte het vinden van meer of minder afwijkingen
vooral af van het kiezen van het tijdstip van onderzoek en van het materiaal.

Het is bekend, dat het overgroote meerendeel der kalveren in Friesland in het
voorjaar geboren wordt. Onderzoekt men nu het Friesche vee in het laatst van
het jaar, dan zal men vele dieren aantreffen, die 1 jaar 9 mnd., 2 jaar 9 mnd. en
3 jaar en 9 mnd. oud zijn. Op deze leeftijden vindt volgens de bekende leer juist
een bepaalde tandwisseling plaats, en daar het Friesche vee laat wisselt, zal dan
het gevonden aantal afwijkingen groot zijn. Veel grooter, dan wanneer men b.v.
tusschen 15 April en 15 Mei het onderzoek verricht en er daarbij zorg voor draagt
een groot aantal dieren oud 2 jaar en 1 mnd. en 2 jaar en 2 mnd. te onderzoeken.
Deze dieren zijn resp. 4 en 5 maanden ouder dan 1 jaar en 9 maanden, dus dan het
tijdstip, waarop volgens de ouderdomsleer twee volkomen ontwikkelde breede
tanden aanwezig moeten zijn. Men kan dan de vele dieren, die 3 maanden later
wisselen dan wordt aangegeven, normaal noemen.

Ik geloof dan ook niet, dat het goed mogelijk is, het aantal en de grootte van de
afwijkingen van Kroon\'s leer op te geven. Dit zou misschien alleen kunnen, wan-
neer men geregeld de monden van een groot aantal dieren inspecteerde. En wan-
neer de Senaat, op grond van het hier medegedeelde had gezegd, dat een verge-
lijking met de thans geldende leer der leeftijdsbepaling beter achterwege had kun-
nen blijven, zou ik mij daar heel goed mee hebben kunnen vereenigen. Maar hoe
de Senaat op grond van de besproken argumenten tot de conclusie is gekomen,
dat het gevonden aantal afwijkingen te groot was, en dat dit veroorzaakt is door
een minder juiste wijze van verwerking van het verzamelde feitenmateriaal, is
mij even raadselachtig, als het feit, dat met geen enkel woord van de hoofduit-
komsten van mijn onderzoek, die in mijn werk toch zoo herhaaldelijk ter sprake
zijn gebracht, in het oordeel melding is gemaakt. Ik sta dan ook eenigszins vreemd
en afwijzend tegenover het oordeel, dat de Senaat over mijn antwoord op de prijs-
vraag meende te moeten uitspreken.

In het voorjaar van 1921* onderzocht ik 252 runderen in het
Westerkwartier. Ook dit onderzoek werd gerekend te zijn geschied
op i April van dat jaar. Evenals bij het Friesche vee had ik ook
hier een tabellarisch overzicht van de tandwisseling gegeven, de
aldus gerangschikte gegevens met de geldende leer der leeftijdsbe-
paling vergeleken, en vervolgens beschouwingen gehouden en con-
clusies getrokken. Het tabellarisch overzicht moet hier terwille
van de plaatsruimte worden weggelaten ; de conclusies en de
graphische voorstelling zijn echter wel opgenomen. Op grond van
de vergelijking der op de gewone wijze gerangschikte gegevens
met de bekende leer, vond ik een percentage afwijkingen van
70.6 %. Van de 252 onderzochte dieren wisselden toch 178 af-
wijkend. Hiervan wisselden 173 te laat (97.2 %), 3 te vroeg (1.7 %)
en 2 abnormaal (1.1 %). Dat komt dus vrij nauwkeurig overeen
met de gevonden resultaten hieromtrent bij het Friesche vee.

Ik heb mij de moeite getroost, het Groninger materiaal om te
werken, daarbij nu niet den leeftijd, maar de tandwisseling als basis
voor de rubriceering kiezend. Als men de volgens deze methode
gerangschikte gegevens nu aan een vergelijking met Kroon\'s
leer wenscht te onderwerpen, loopt men geen gevaar, te jonge
dieren ten onrechte als afwijkingen te tellen, terwijl van een te ver
gaande rubriceering inzake de wisseling, moeilijk sprake zal kun-
nen zijn. Aan deze beide omstandigheden, hechtte de Senaat,
zooals men heeft kunnen zien, groote waarde, al was dan ook niet
geheel en al duidelijk waarom. Wij zullen dus thans hebben na te
gaan, of er nu veel minder afwijkingen worden gevonden.
Groep I. Alle melktanden. Groep II. Biunent. wisselen.
i jaar 5 mnd................ 1 1 jaar 10 mnd................. 1

Wij kunnen de verkregen resultaten in de volgende graplüek
samenvatten, waarbij de cijfers in de dikomlijnde vakjes de geval-
len voorstellen, waarin de tandwisseling overeenkomstig de thans
geldende ouderdomsleer plaats vond.

Men ziet hieruit, dat thans van de 252 onderzochte dieren, 8i
wisselden in overeenstemming met de gebruikelijke leer der leef-
tijdsbepaling, d.i. 32.1 %. 171 dieren (67.9 %) vertoonden een af-
wijkende tandwisseling; hiervan wisselden 166 te laat (97 %),
3 te vroeg (1.7 %) en 2 (1.1 %) abnormaal.

Het gevonden percentage afwijkingen bij de volgens deze methode
gerangschikte gegevens, verschilt dus niet noemenswaard van dat,
waartoe ik oorspronkelijk was gekomen, en daarmede meen ik
opnieuw te hebben aangetoond, dat de beide laatste argumenten
van den Senaat moeilijk steekhoudend kunnen worden geacht,
en — evenals het eerste — de conclusie waartoe de Senaat kwam,
niet wettigden.

En als men nu nog mocht willen volhouden, dat de oorzaak
van het vinden van „zulke groote afwijkingen" bij mij ligt, dan
moet ik wijzen op de resultaten van van der Plank, die omstreeks
Februari 1920, ook in het Wester kwartier, het blaarkopvee onder-
zocht en daaromtrent in Deel 49 van dit Tijdschrift (bl. 824) mede-

deelde : „Terwijl de roodbonten ook in den regel wel iets ouder
bleken te zijn dan volgens schatting, doch deze afwijking practisch
wel verwaarloosd kon worden, zien we bij de Groninger blaar-
koppen bijna steeds verschillen in dezelfde richting van ongeveer
3 mnd." En van de tandwisseling bij het, te Ouden-Rijn en op de
Veluwe, onderzochte zwartbonte vee, wordt o.m. gezegd : „Voor
de zwartbonten geldt dezelfde opmerking, als ik bij de blaarkoppen
maakte" (bl. 827).

In een „Naschrift" (bl. 828) deelt van der Plank mede : „In
verband met een inmiddels door den Senaat der Veeartsenijkundige
Hoogeschool uitgeschreven prijsvraag heb ik gemeend eerst nu
deze gegevens te moeten publiceeren". En daarmede moet het
verdrietig feit worden geconstateerd, dat terwijl in het Instituut
voor Zootechniek en Hoefkunde, de resultaten van een zoötech-
nisch onderzoek betreffende de tandwisseling bij het Nederland-
sche vee op publicatie lagen te wachten, resu\'taten waaruit bleek,
dat het aantal afwijkingen van de bestaande ouderdomsleer bij de
zwartbonten en zwartblaarden, zóó groot was, dat voorgesteld
moest worden, om de tijdvakken waarin de tandwisseling wordt
verdeeld voor deze veeslagen „eenigszins" te wijzigen, de Senaat,
bij de beoordeeling van een ander zoötechnisch onderzoek omtrent
dit onderwerp, zich beijverde om aan te toonen, dat het vinden
van „zulke groote afwijkingen" toegeschreven moet worden aan
het feit, dat bij dit onderzoek het verzamelde feitenmateriaal
„niet op de juiste wijze" was verwerkt, en er ook in slaagde, daar-
voor argumenten — zij het dan ook naar mijn meening niet zeer
gelukkige — bij te brengen. Deze merkwaardige coïncidentie moet
wel de erkenning afdwingen, dat de ironie van het Noodlot, soms
wreed kan zijn.

Ik laat thans de verzameltabel alsmede de conclusies betreffende
de tandwisseling bij het Groningervee volgen :

Men beschouwe hierbij de graphische voorstelling van de tand-
wisseling bij dit veeslag. De beide dieren oud 3 jaar en 3 jaar en
i mnd., die nog slechts 2 breede tanden hadden, zijn hierbij ver-
waarloosd.

1. Een dier met 2 breede tanden is ouder dan 1 jaar en 9 mnd.,
maar heeft den leeftijd van 2-1 jaar nog niet bereikt. Zoo\'n
dier zal in de meeste gevallen 2 tot ruim 2 jaar en 3 mnd. oud
zijn.

?.. Een dier met 4 breede tanden is ouder dan 2 jaar, maar niet
ouder dan 3 jaar en 9 mnd. Zoo\'n dier zal in de meeste ge-
vallen 2h jaar tot 3 jaar en 3 mnd. oud zijn.

3. Een dier met 6 breede tanden kan 3 jaar, maar ook wel 4 jaar
en 3 maanden zijn. In de meeste gevallen zal het 3 tot 4 jaar
oud zijn.

Het onderzoek van dit verslag vond in het voorjaar van 1921
plaats in de omstreken van Olst, Wijhe, Deventer, Brammen,
Steenderen, Hengelo en Delden, en strekte zich uit over 276 dieren.
Het resultaat was als volgt :

Een vergelijking van de in dit overzicht vermelde gegevens met
de thans geldende leer der leeftijdsbepaling, doet zien, dat van de
276 onderzochte dieren, 154 niet in overeenstemming met deze
leer wisselen, d.i. 55.8 %. Hiervan wisselen 144 te laat (93.5 %),
3 te vroeg (1.9 %) en 7 abnormaal (4.5 %). De tandwisseling bij
dit veeslag komt dus meer met Kroon\'s leer overeen ; er worden
hier minder afwijkingen aangetroffen.

1. Een dier met 2 breede tanden is ouder dan anderhalf jaar,
maar heeft den leeftijd van 2\\ jaar nog niet bereikt. In de
meeste gevallen zal zoo\'n dier 2 jaar tot ruim 2 jaar en 3
maanden oud zijn.

2. Een dier met 4 breede tanden is ouder dan 2 jaar en 3 maanden,
maar heeft den leeftijd van 3 jaar en 6 maanden nog niet
bereikt. Meestal zal het 2i tot 3 jaar oud zijn.

3. Een dier met 6 breede tanden is ouder dan 2\\ jaar, maar nog
geen 4 jaar en 3 maanden. Meestal zal het 3 tot 3! jaar oud zijn.

Nadat de Senaat de gevonden afwijkingen uitvoerig had besproken, zooals ik
boven heb doen uitkomen, zegt hij ten slotte omtrent het zoötechnisch gedeelte
van mijn onderzoek : ,,Het slot der verhandeling vormt een verdienstelijk hoofd-
stuk over de factoren, die invloed uitoefenen op de tandwisseling. De invloed van
de precociteit, de voeding en de drachtigheid worden goed in het licht gesteld.
Misschien had ook eenige aandacht besteed kunnen worden aan de ziekten van
het jonge dier".

Ik weet niet precies wat de Senaat onder de ziekten van het jonge dier verstaat,
maar ik geloof wel aandacht aan de invloed welke die ziekten op de tandwisseling
kunnen hebben, te hebben geschonken. In het bedoelde hoofdstuk (pag. 126)
schreef ik o.m. met betrekking tot de tandwisseling bij het roodbonte riviervee :
,,Zooals reeds gemeld, geschiedde mijn onderzoek in een ongunstigen tijd (voedernood).
Dit klemt des te meer als men bedenkt, dat in dien tijd hel mond- en klauwzeer hevig
woedde. Het bovengenoemd verslag voor Overijsel \') zegt hieromtrent : ,,1919 is gern
zeer gunstig jaar geweest voor de veehouderij. In den zomer verbreidde zich vrij alge-
meen het mond- en klauwzeer waaraan een groot aantal dieren (vooral jongvee) stierj,
en waarvan talloos vele langdurige of blijvende nadeelen omdervonden in den vorm
van uierziekten, dampigheid, enz."

Mijne opgaven zijn nu waarschijnlijk ten gevolge van deze ongunstige omstandig-
heden, eenigszins aan den laten kant".

De Senaat eindigt aldus : „De minder juiste wijze, waarop de verzamelde ge-
gevens verwerkt zijn, nopen den Senaat den inzender een bekroning te ont-
houden, maar anderzijds kent hij hem gaarne een eervolle vermelding toe, zoowel
met het oog op de verdienstelijke bewerking van het anatomisch gedeelte en van
het hoofdstuk over de factoren, die op de tandwisseling van invloed zijn, als om
den grooten ijver en niets ontziende opoffering van moeite en tijd, waarmee het
onderzoek verricht is".

In verband hiermede veroorloof ik mij op te merken, dat ik den Senaat ten
zeerste erkentelijk ben voor deze waardeerende woorden, maar dat, naar mijn be-
scheiden meening, een dergelijk onderzoek beter lot had verdiend, dan beoordeeld
te worden, op een wijze zooals hier is geschied.

Verf. hat den Zahnwechsel beim friesischen Rind untersucht und die folgenden
Ergebnisse erhalten : 1. Ein Tier mit zwei breiten Schneidezähnen ist älter als ein
Jahr und neun Monate, aber jünger als zwei Jahre und neun Monate. In der Mehr-
zahl der Fälle ist das richtige Alter : 2—2J Jahre. 2. Ein Tier mit vier breiten
Schneidezähnen kann zwei Jahre, aber auch drei und ein halbes Jahr alt sein.
In den meisten Fällen beläuft sich das richtige Alter auf : 2A bis reichlich 3 Jahr.
3. Ein Tier mit sechs breiten Schneidezähnen kann 3 Jahre, aber auch 4 Jahre
und drei Monate alt sein. 4. Ein Tier mit acht breiten Schneidezähnen ist älter als
drei Jahre, meistens auch alter als 3J Jahre.

The author examined the age at which the frisian cattle casts the teetli, and
obtained the following results :

1. An animal with 2 permanent incisors (dentes incisivi permanentes) is older
than 1 year and 9 months but younger tlian 2 years and 9 months.

3. An animal with 6 permanent incisors may be 3 years old but also 4 years
and 3 months.

4. An animal with 8 permanent incisors is older than 3 years, in most cases
even older than 3J years.

\') Bedoeld is hier het Verslag van de Veeverbeteringscommissie voor Over-
ijsel over 1919—1920.

L\'auteur a fait des recherches, sur la seconde dentition chez le bétail frise et a
obtenu les résultats suivants.

1. Un animal avec 2 dentes permanentes (incisiv es) est plus âgé qu\' 1 an et 9
mois mais plus jeune que 2 ans et 9 mois.

2. Un animal avec 4 dentes permanentes peut avoir 2 ans mais aussi 3J ans.
Le plus souvent il aura 2J à plus de trois ans.

3. Un animal avec 6 dentes permanentes peut avoir 3 ans mais aussi 4 ans et
4 mois.

4. Un animal avec 8 dentes permanentes a plus de trois ans et le plus souvent
même plus de 3J ans.

FRIESCH VEE.
Verzamelde krommen.
- Kromme van 2 breede tanden tegen den leeftijd.

y>
u

lo
/s

le
f

Noodige verbeteringen bij de exploitatie van vee en pluimgedierte speciaal nummer
van ,,Dierenbescherming" orgaan van de Nederlandsche vereeniging tot bescher-
ming van Dieren (V.D.B.) Dec. 1927 \'s Gravenhage.

De Nederlandsche vereeniging tot bescherming van dieren heeft gezocht naar
uitbreiding harer werkzaamheden en meent nuttig werkzaam te kunnen zijn
door verbetering te brengen in verschillende toestanden bij de exploitatie van vee
en pluimgedierte. Een vaste commissie werd ingesteld die tot taak kreeg een
onderzoek in te stellen naar wat gedaan zou moeten worden. Deze commissie heeft
aangeklopt bij verschillende autoriteiten en deskundigen en van vele zijden mede-
werking ondervonden. De verschillende adviezen en beschouwingen zijn samen-
gebracht in dit speciaal-nummer van het orgaan der Vereeniging.

Behalve artikelen van Dr. van der Zande, Inspecteur van het Landbouw-
onderwijs van I. G. J. Kakebeeke, Inspecteur van den Landbouw van Dr. H.
Molhuysen, Secretaris en van Ir. V. R. Y. Croesen, Voorzitter van het
Koninklijke Nederlandsch Landbouw-Comité, van Ir. I elix Ortt en verschil-
lende deskundigen op het gebied van veehandel, marktwezen, veevervoer,
pluimveetentoonstellingen en markten van pluimveevervoer enz., vinden wij in
dit geschrift een aantal artikelen van diergeneeskundige zijde. Wij geven deze
hier op in de volgorde, waarin zij geplaatst zijn.

Prof. Dr. J. H. Hartog : Het doen van heelkundige operatiën op gezond vee
aan ieder geoorloofd.

Prof. Dr. G. Krediet : Kapoeneeren van hanen is een operatie, die niet door
iedereen mag worden uitgevoerd.

Prof. Dr. }.. de Blieck : Het snel toenemend belang van de pluimveeteelt
stelt zijn eischen.

Wij twijfelen niet of de Administratie van Dierenbescherming Prinses Made-
straat 40, Den Haag, zal dit speciaalnummer wel willen toezenden aan dieren-
artsen, die er belang in stellen. Kroon.

Die Lehre von der Vererbung van Prof. Dr. Richard Goldschmidt 2. Band
van Verständliche Wissenschaft, Julius Springer, Berlin 1927.

Goldschmidt, de schrijver van het bekende boek over genetica heeft nu in een
klein werkje in zeer popu\'airen vorm jen overzicht trachten te geven van de
erfelijkheidsleer. Zulke werkjes bestaan er al vele in onderscheidene talen, vooral
in het Duitsch. Ook in het Nederlandsch kennen wij werkjes van Prof. Bakker.
Ir. van Riei. van van Ree, van Dr. Timmermans. Er bestaat mijns inziens absoluut
geen behoefte meer aan een werkje als Goldschmidt nu publiceerde. Daarbij
wil het zoo populair en overduidelijk zijn, dat het voor iemand, die eenigszins
ter zake kundig is, niet aangenaam te lezen is. Voor wie niets van genetica weet
is het werkje wel geschikt om hem in de voor hem nieuwe materie in te leiden.

Overzicht van het verhandelde in de Vergadering van het Hoofdbestuur van
26 November 1927

In een concept-contract, opgemaakt door coll. Simons te Vreeland, bevattende
de voorwaarden onder welke dierenartsen zich verbinden kunnen werkzaam te
zijn voor het ziekenfonds van paarden en runderen van het Nationaal Boeren-
veefonds, zijn, in overleg met den Heer Simons, zoodanige wijzigingen aange-
bracht kunnen worden, dat het H.B. tegen de thans daarin gestelde voorwaarden
geen bezwaren heeft. Het gewijzigde concept is in het Tijdschrift van i Jan. af-
gedrukt.

Een aantal deskundigen op het gebied van pluimveeziekten heeft met het H.B.
de pulloram-bestrijding besproken. Het resultaat hiervan is geweest, dat nadruk-
kelijk is vastgesteld, dat het blöedaftappen uitsluitend door den dierenarts moet
geschieden. De bewerking moet steriel worden uitgevoerd, omdat overbrenging
van ziekten mogelijk is. Echter, het gaat bij de bestrijding niet alleen, wellicht
zelfs niet in de eerste plaats om het bloedonderzoek, ook andere, b.v. hygiënische
factoren spelen hierbij een groote rol. Van overwegend belang voor den strijd
tegen deze economisch zeer belangrijke ziekte is tevens de voor ichting van den
fokker-pluimveehouder. Het geven van adviezen van algemeen-hygiënischen aard,
ter bestrijding dezer ziekte, behoort bij de taak van den dierenarts. Het H.B.
heeft besloten in de respectieve afdeelingen der Maatschappij vervolgcursussen
in pluimveeteelt en pluimveeziekten te organiseeren. Van verschillende zijden
is de opmerking gemaakt, dat het blöedaftappen bij vogels voor dierenartsen te
tijdroovend en te weinig loonend is. Hiertegen moet worden aangevoerd, dat
het onderzoek niet, zooals het enten, spoedeischcnd is en het geleidelijk kan wor-
den afgewerkt. Het zijn in de eerste plaats de fokcentra welke het onderzoek
zullen begeeren. Het tarief moet natuurlijk economisch blijven; hier behoort
bovenal het groote, algemeene belang in het oog te worden gehouden. De bloed-
monsters kunnen door de dierenartsen, zoo zij zelven niet voor de agglutinatie-
proef zijn ingericht, naar een laboratorium gezonden worden. Laat ons hopen,
dat de regeering de gelegenheid zal verschaffen dit bloedonderzoek gratis te doen
plaats vinden.

De Voorzitter en de Secretaris hebben een Vergadering van Rijkskeurmeesters
in bizonderen dienst, gehouden te Utrecht, den 19 November j.1., waarin het voor-
nemen van den Minister van Landbouw op 1 December a.s. een nieuwe regeling
van de belooning der exportkeuringen in werking te doen treden, is besproken,
bijgewoond. De nieuwe voorschriften, tot stand gekomen zonder eenig overleg
met belanghebbenden, hebben algemeene verontwaardiging opgewekt. Een tele-
gram is aan den Minister van Landbouw gezonden met verzoek de uitvoering
van het besluit op te schorten tot bezwaren zijn naar voren gebracht, terwijl een
audient e is aangevraagd. Het H.B. heeft besloten de actie der Rijkskeurmeesters
i . b. d. zoo krachtig mogelijk te steunen, den Minister een uitvoerig gedocumenteerd
protest aan te bieden en de Maatschappij ter audientie door den Voorzitter te
doen vertegenwoordigen.

De afgevaardigde in het H.B. van de Afd. Zuid-Holland heeft bericht niet
meer voor een herkiezing als zoodanig in aanmerking te kunnen komen. In zijn
plaats is benoemd Dr. P. Vermaat te Oud-Beverland.

Voor een blijvende hulde aan de nagedachtenis van wijlen Prof. Joest heeft
het H.B.. namens de Maatschappij, / 25.— beschikbaar gesteld.

Er zijn verschillende klachten ingekomen over het diner, gehouden na afloop
van de laatste Algemeene Vergadering. Besloten is een volgend maal naar een
beter adres uit te zien. de Secretaris,

Zooals ik vroeger reeds heb medegedeeld, heeft het Hoofdbestuur van de Hol-
landsche Maatschappij van Landbouw een onderzoek doen instellen naar de hoogte
der abattoirkosten in eenige steden n.1. in Alkmaar, Amsterdam, Leiden, den Haag,
Rotterdam en Dordrecht. Dit vooral in verband met het feit, dat de abattoir-
kosten, naast den accijns, meermalen het belangrijkste bedrag vormen, dat bij
den afzet van slachtvee, moet worden opgebracht.

Naar Ir. Huisman, Secretaris van de Holl. Mij. van Landbouw, in het Alg.
Ned. Landb. blad mededeelt, is bij dit onderzoek gebleken, dat het onmogelijk is,
een onderlinge vergelijk\'ng der abottoirtarieven te maken. De slachthuizen zijn
n.1. te verschillend opgebouwd, terwijl bovendien een modern ingericht abattoir
zooveel meer voordeelen boven een ouderwetsche inrichting geeft, dat een ver-
schil in de tarieven zeer redelijk mag worden genoemd. Het Hoofdbestuur is dan
ook tot de conclusie gekomen, dat niet de hoogte der abattoirkosten de onbillijk-
heid aangeeft, doch de winsten, welke de gemeenten op het slachthuisbedrijf
maken. Deze winsten geven het bedrag aan, waarmede de tarieven het billijke
hebben overschreden. Billijk is het alleszins, dat tarieven worden geheven, op grond
van het feit dat een goed ingericht abattoir aan de slagers en grossiers vele voor-
deelen biedt en als zoodanig een schakel vormt in den afzet van vleesch, die niet
alleen voor de consumenten van belang is. Deze tarieven mogen echter niet hooger
zijn dan noodig is, om de zaak zich zelf te doen bedruipen.

Teneinde nu na te gaan, welke groep van personen de slachtgelden, keurloonen
enz. betaalt heeft de H. M. v. L. deze vraag voorgelegd aan eenige directeuren van
abattoirs, aan den Nederl. Slagershond, aan den Ned. R. K. Hanzebond van
Slagerspatroons, enz. Uit die antwoorden bleek, dat er nog veel verschil van mee-
ning bestaat. De H. M. v. L. komt tot de conclusie, dat èn de consumenten èn de
producenten meedragen in de te hooge abattoirkosten, zoodat de gemaakte winsten
te beschouwen zijn als een indirecte belasting op het volksvoedsel vleesch en een
indirecte belasting op de veehouders.

Ook de Ned. Slagershond voert een actie om te komen tot verdwijning der
abattoir winsten en tot medezeggenschap in het beheer der abattoirs, terwijl ook
diverse afdeelingen van de Ned. R. K. Hanzebond van Slagerspatroons daar-
tegen ageeren.

Een veroordeeling wegens het niet voldoen van een slachtplaats aan de wette-
lijke eischen.

Begin Aug. 1927 werd door den keuringsdienst van vee en vleesch te Alkmaar
proces-verbaal opgemaakt tegen een slager te Egmond aan den Hoef, daar zijn
slachtplaats niet voldeed aan de eischen, gesteld in het Kon. Besl. van 10 Juli
1926, Stbl. 233, tot uitvoering van artikel 19 der vleeschkeuringswet, meer in het
bijzonder niet aan die eischen, welke vermeld zijn onder artikel 2, letter D, 2de
alinea. De uitspraak der rechtbank was f 25.— boete, subsidiair 10 dagen hechtenis.

Meermalen komt het voor, dat door de ambtenaren der directe belastingen
en accijnzen een koe wordt benaderd, waarvan de slager reeds het keurloon heeft
betaald en waarvan de levende keuring reeds heeft plaats gehad. Na deze benadering
wordt dan zoo\'n koe door de ambtenaren uit de gemeente verwijderd, om elders
te worden verkocht.

Een collega vroeg mij, of men het verwijderen van een koe door de ambtenaren
niet als een overtreding van art. 5 der vleeschkeuringswet moet beschouwen?
Ook vroeg hij of de gemeente aan den betreffenden slager het keurloon geheel
moet terugbetalen, op grond dat hij zijn voorgenomen slachting niet ten uitvoer
kan brengen of dat slechts een gedeelte terugbetaald moet worden op grond dat
reeds een aanvang met de keuring heeft plaats gehad (n.1. de keuring voor het

slachten). Indien de gemeente niet verplicht is het keurloon terug te betalen, mag
de slager dan het keurloon van de belastingambtenaren terugvorderen?

Eerstens bestaat er, als de ambtenaren der directe belastingen en accijnzen
een koe benaderen, welke reeds levend is gekeurd, geen „overtreding" van art. 5
der Wet. Dit artikel is een administratief voorschrift; onder de strafbepalingen
van de Wet wordt nergens het niet nakomen van dit voorschrift met straf bedreigd.
De redactie van dit artikel is echter minder gelukkig gekozen. Het bedoelt te
zeggen dat „slachting en keuring na de slachting slechts plaats mogen hebben,
als in de gemeente, waar de slachting geschiedt, eerst het dier levend is gekeurd."

Zooals het artikel thans luidt —■ althans de vraagsteller meent het te moeten
lezen — zou men het eigenaardige krijgen, dat men de slachting van een levend
gekeurd dier niet zou mogen nalaten, zou dus door dit artikel het eigendomsrecht
worden geschonden.

Neemt men echter aan, dat een niet nakomen van het voorschrift van art. 3
wel strafbaar zou zijn, dan nog zijn de accijnsambtenaren niet strafbaar, omdat
zij in de rechtmatige uitoefening hunner bediening waren en art. 42 van het Wet-
boek v. Strafrecht, „niet strafbaar" stelt hem, die een feit begaat ter uitoefening
van een wettelijk voorschrift.

Wat de geheel of gedeeltelijke terugbetaling van het keurloon betreft, wil het
mij voorkomen, dat het niet meer dan billijk is dat de gemeente het keurloon
aan den slager restitueert. Immers is door deze slechts voor een onbeduidend
deel gebruik gemaakt van datgene, waarvoor hij betaald had. Dit was een gevolg
van de benadering, waarvan niet vaststaat, dat die door schuld of nalatigheid
van den slager geschiedde. Dat de slager niet slachtte en geslacht liet keuren was
dus feitelijk een gevolg van overmacht.

Indien in de verordening op de invordering der keurloonen geen bepaling voor-
komt, die teruggave van onverschuldigd keurloon verbiedt, kan dat keurloon
ook worden teruggegeven. In de meeste verordeningen van abattoirgemeenten
staat echter „dat geen teruggaaf van betaalde rechten geschiedt, ook al wordt
van hetgeen, waarvoor betaald is, geen gebruik gemaakt." Deze bepaling wordt
nu meestal zoo uitgelegd, dat niet betaald is voor het slachten van een bepaald
rund, maar voor het gebruik maken van de inrichting tot slachten en van de keu-
ring „ten behoeve van een willekeurig rund". Het komt dus hierop neer, dat,
wanneer een benaderd rund wordt weggevoerd, de reeds betaalde en niet besteede
rechten blijven gelden voor een volgend rund van denzelfden eigenaar. In de meeste
plaatsen mag dus de slager een nieuw rund ter slachting en keuring aanvoeren,
zonder dus opnieuw slachtrechten en keurloon te betalen Tegen deze opvatting
is tot heden nog nimmer door eenig gemeentebestuur bezwaar gemaakt.

Het terugvorderen van het keurloon van de belastingambtenaren lijkt mij on-
mogelijk. Zij toch hebben de keuring niet aangevraagd, noch is de innerlijke waarde
van het rund door de levende keuring verhoogd.

Gedurende de maand November 1927 werden voor uitvoer goedgekeurd 112.778^
varken, 3395 vette kalveren, 5049 graskalveren, 5431 nuchtere kalveren, 36.088
schapen en 1360 runderen. Naar aanleiding van deze cijfers schrijft de N. R. Ct. :

De uitvoer zoowel van rund-, en kalfvleesch als van geslachte schapen blijft
vrij geregeld doorgaan en vertoont, bij vergelijking met de verzonden hoeveel-
heden in de vorige maand, alsmede met Nov. 1926 slechts geringe schommelingen.
Met de varkens, de voornaamste groep zoowel in aantal als in gewicht, is het eenigs-
zins anders gesteld. In vergelijking met de maanden Nov. van de jaren 1924, 1925
en 1926 is er een belangrijke achteruitgang waar te nemen (van 158.155 tot 112.778).
Voor een aanzienlijk deel is dit het gevolg van een mindere baconfabricage, die
in Nov. 1927 58.372 stuks bedroeg en in Nov. 1926 zelfs 87.134. Verder is van
belang, dat de varkensfokkerij een moeilijken tijd doormaakt. Het voornaamste
varkensvoeder, de mais, vertoont een niet onbeduidende prijsstijging, terwijl

liet varkensvleesch gestadig in waarde daalt, voornamelijk als gevolg van de sterk
opgevoerde invoerrechten in de landen, die voor onzen vleeschexport in aanmer-
king komen.

In hooge mate is het verontrustend te moeten waarnemen, hoezeer de ons in
de weg gestelde slagboomen al hooger en hooger worden opgetrokken. De steeds
stijgende invoerrechten, gepaard aan regelmatig opgevoerde keuringseischen,
blijven een ernstige bedreiging vormen.

Zeer terecht werd dan ook door den directeur van den veeartsenijkundigen
dienst, die deelnam, als lid der landbouw-wetenschappelijke commissie, aan de
in de vorige maand gehouden vergaderingen van het Internationaal Landbouw-
Instituut te Rome, een betoog gehouden over de noodzakelijkheid, de keuring
van vleesch in alle cultuurlanden op gelijke wetenschappelijke basis te schoeien
Tevens werd, mede dank zij de invloed van onze delegatie op de economische
conferentie te Genève het beginsel aangenomen, dat het handelsverkeer der vol-
keren dient te worden bevorderd zoo niet door algeheele opheffing, dan toch door
verlaging van tarieven.

Ten slotte vestigt de N. R. Ct. de aandacht op eenige vragen, die gesteld zijn
in het Engelsche parlement en waaruit zou blijken, dat de Engelsche regeering
met twee maten meet. Tot goed begrip van de zaak laat de schrijver het volgende
vooraf gaan.

Engeland, dat zelf slechts voor de helft in zijn behoefte aan vleesch kan voor-
zien, is aangewezen op import. Uit politieke overwegingen moedigt de Engelsche
regeering gaarne de eigen fok zooveel mogelijk aan, terwijl zij verder streeft naar
aanvulling van het blijvende tekort door de Dominions. Verder zou de thans regee-
rende meerderheid gebonden zijn door de verkiezingsleuze ,,geen belasting op
voedingsmiddelen". Zorg voor gezondheid van bevolking en veestapel speelden
verder een rol, toen de wering van vreemd vleesch werd voorbereid. Het verbod
van invoer van het vasteland van Europa werd toen doorgevoerd, maar aan uit-
sluiting van Z.-Amerika durfde men zich toen nog niet wagen, omdat men zeer
goed inzag, dat de Dominions niet, althans nóg niet in staat zouden zijn, het tekort
aan te vullen. Sedert heeft de regeering eenige tegenvallers gehad, waarvan wel
de voornaamste is, dat al de landen, die vroeger in aanmerkelijke mate vleesch
naar Engeland zonden, vrijwel geheel vrij zijn van mond- en klauwzeer, en Engeland
zelf besmet blijft (volgens een bericht in de N. R. Ct. van 27 Dec. zou het mond-
en klauwzeer toen in 26 verschillende haarden in 6 ver uit elkaar liggende centra
van besmetting zijn uitgebroken, waardoor een vervoerverbod in vrijwel de ge-
heele Midlands en gedeelten van Yorkshire en Lancashire is afgekondigd). De
tweede tegenvaller is, dat de prijsverhooging van producten van eigen bodem,
die de boeren in uitzicht was gesteld om de mesterij aan te moedigen, is verkeerd
in prijsdaling.

Ten slotte heeft de Engelsche Mond- en Klauwzeer Commissie aangetoond,
dat van een vierendeel vleesch, bewaard bij een vriestemperatuur van —10 tot
—-15° Fahrenheit, het bloed nog besmettelijk was na 42 dagen en het beenmerg
na 72 dagen.

Enkele leden van het Engelsche parlement hebben nu enkele vragen gesteld,
die in het kort hierop neerkomen.

Is het den minister ook bekend, of hier in de laatste jaren vleesch uit Zuid-
Amerika aankwam, dat verschijnselen van mond- en klauwzeer vertoonde en zoo
ja, is de aandacht van de regeering van het land van herkomst dan gevestigd
op de leemte in de keuring, en is zulk besmet vleesch soms ook ontsnapt aan den
aandacht van den keuringsdienst in de haven van ontscheping?

Een ander lid, vernomen hebbende, dat een rijksveearts naar Z.-Amerika is
gezonden om daar de keuring te bestudeeren. vraagt of de minister het niet nood-
zakelijk acht, dat de onder-minister dezen veearts gaat vergezellen? Het antwoord
op de eerste vraag was ontkennend, op de tweede vraag bevestigend, waaraan nog

werd toegevoegd, dat de regeeringen van Argentinië, Brazilië en Uruguay haar
volle medewerking voor een onderzoek hebben toegezegd.

Uit dit alles blijkt overduidelijk, dat de Engelsche regeering met twee maten
meet, aldus de medewerker van de N. R. Ct.

De gemeenteraad van Schagen besloot met algemeene stemmen in de gemeente
een centrale noodslachtplaats en verwerkingsinrichting te stichten, waarbij acht
gemeenten uit den omtrek zich zullen aansluiten.

B. en \\V. van Kerkrade vragen den raad een crediet van f 292.500 voor den
bouw van een nieuw slachthuis met ijsfabriek aan den Hammolenweg.

In een raadsvergadering te Roosendaal kwam wederom ter sprake de kwestie
van den bouw van een abattoir in beheer bij de R.K. Slagersorganisatie. Ged
Staten wenschten tot 60 % zekerheidstelling in papieren van staat, provincie
•of gemeenten. De slagers verklaarden zich hiermede accoord. Een der raadsleden
meende, dat nu de zaak kon worden uitgevoerd, doch de voorzitter meende, dat
eerst de totale som der zekerheidstelling moet bepaald zijn. Een ander raadslid
deed nog het voorstel, een abattoir van overheidswege te bouwen, doch dit voorstel
werd niet ondersteund. De Graaf.

Met het oog op het in werking treden van nieuwe voorschriften terzake ,,uit-
voering van de Trekhondenwet" zou de Redactie gaarne dit onderwerp eens
in het tijdschrift behandeld zien; zij verzoekt collega\'s, die genegen zijn hierover
■een artikel te schrijven, zich in verbinding te stellen met den secretaris (Prins
Maurits aan 9, den Haag).

De Directeur van het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten, Bilt-
straat 168 te Utrecht, vestigt er de aandacht op, dat bij alle inzendingen van
levende- of doode dieren of ziektemateriaal aan genoemd Instituut, een bege-
leidend schrijven moet zijn ingesloten. Naam en adres van den afzender moeten
-duidelijk vermeld zijn.

Daar aan dit Instituut geen gelegenheid bestaat zieke dieren ter verpleging
■op te nemen, kunnen levende dieren uitsluitend opgenomen worden indien zij
voor het onderzoek kunnen gedood worden, tenzij na correspondentie anders
is overeengekomen.

Met het oog op den Zondag is het noodzakelijk zoo veel mogelijk er voor
te zorgen, dat inzendingen uiterlijk Zaterdags vóór 10 uur \'s morgens aan het
Instituut zijn.

Verzocht wordt in het Leesgezelschap een groep samen te stellen van ky.no-
logische bladen zoo mogelijk ook bevattend bladen betreffende pelsdierteelt.
Opgave van medelezers onder duidelijke vermelding van meening over de
toevoeging dezer laatste bladen wordt bij ondergeteekende ingewacht.

Voor 1928 bestaat verder nog gelegenheid tot medelezen in een groep
Geneeskunde (tijdschrift van Geneeskunde) in een Engelsch-Amerikaansche groep
(Vet. Journ., Journ. of. Amer. Ass. en Vet. Ree.) verder ineen Veeteelt groep
(Live Stock Journ., D. landw.sch. Zeitung., Boerderij en nog enkele toegevoegde
bladen), en in een Pluimvee groep (1\'Aviculteur, Poultry, D, Geflügel Zeitung
Bedrijfspl.vee houder). Daar het aantal plaatsen zeer beperkt is, zullen slechts
-zij, die zich het eerst aanmelden ingelascht kunnen worden.

Voor een uitgebreid onderzoek behoeven Prof. Hartog en ondergeteekende
een groot aantal mannelijke (zoo mogelijk ook vrouwelijke) pseudohermaphrodieten
z.g.n. kweenen. Bij voorkeur geiten en jonge varkens. Zij wenschen deze dieren
te koopen en verzoeken U dus vriendelijk, zoo gij een dergelijk dier in Uw
praktijk ontmoet, één van hen daarvan mededeeling te willen doen, zoo-
mogelijk met opgave van den prijs. In het belang van de subsidies der beide
instituten verdient het in het algemeen aanbeveling den eigenaar niet mede
te deelen, dat er professoren zijn, die de dieren noodig hebben, omdat de
ervaring leert, dat dit dikwijls een prijsstijging ten gevolge heeft.

Wij ontvingen de prijscourant 1928, van de Koninkl. Pharmaceutische Fabrie-
ken, voorheen Brocades-Stheeman en Pharmacia (hoofdkantoren te Meppel en
Amsterdam, filialen te Rotterdam, den Haag en Sneek.) Het is een boekdeel
van 436 bladzijden; in de inhoudsopgave zijn o.a. vermeld : de meest verschil-
lende reagentia, voedingsbodems, chemicaliën, tabletten, steriele injectie-vloei-
stoffen, specialités laboratorium- en apoteekbenoodigdheden, verbandstoffen.

Verlof naar Europa verleend, 8 maanden : (met ingang van febr. 1928) aan de
gouv. veeartsen T. C. Schol, C. S. de Visser en A. T. le Coultre, (met ingang
van Maart 1928) aan den Inspecteur der Burg. Veearts. Dienst Dr. J. Kok, en den
gouv. veearts W. K. Knaap, (met ingang van Mei 1928) aan den gouv. veearts.
W. F. van Rooy.

Paardenmarkten 1928 Samengest, door de Redactie van „Paard en Paarden-
wereld". \'s Gravenhagc. 1927. KI. 8°. 33 blz. / 0.40.

F. A. A. van Diermen, Bijdrage tot de kennis der pathologisch-anatomische
veranderingen van de longen bij infectieuze varkensziekten. Proefschr. a. d. Vee-
artsenijkundige Faculteit. Utrecht, Drukkerij Zuidam, 1927. S°. VII 188 blz.
m. O microfotos op 3 pl. buiten text.

J. II van den Berg, Haematologische onderzoekingen bij het paard, tevens
een bijdrage tot de kennis van het normale bloedbeeld bij het Australische paard
in Nederlandsch Oost-Indië. Proefschr. a. d. Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht,
Fa. Schotanus & Jens, 1927. 8°. 132 blz. met 4 lig., waarvan 2 op pl.

C. S Th. van Gink, De leghorns, hunne kleurslagen, kenmerken, eigenschappen
en teelt. 2e dr. Assen, Uitg.-Maatschappij v.h. W. van Gorcum, 1927. 8°. 64 blz.
met 40 afb. en 1 gekl. pl. ƒ 0.75.

F. Corsy, Les néoplasies du testicule du cheval et leur importance pour l\'em-
bryologie et la pathologie générales de l\'épithélioma séminifère. Paris, Masson
et Cie, 1927. 8°. 27 p. av. fig.

Extr du „Bull, de l\'Association franç. pour l\'étude du cancer" T. 16. n°. 3.,

!.. Leinati, Manuale de technica délia autopsie e Diaganostica anatomo-pato-
logica veterinaria. Milano, lstituto sceroterapico, 1927. 234 p. av. 10 pi. lire 20.—

I. Vasilin, Etude sur les tumeurs des végétaux et leur analogie avec les tumeurs
animales. Paris, Masson et Cie, 1927. 8°. 23 p. av. fig.

Extrait du,,Bull, de l\'Association française pour l\'étude du cancer" T. 16. nr. 4.

G. Jannin, La vache laitière de rapport Description, races, choix, sélection,
alimentation, hygiène, accidents, maladies, remèdes. 2e éd. Paris, Hachette,
1927. 16⁰. 192 p. av. fig.

R. Cruchet, A. Ragot et J C.aussimon, La transfusion du sang de l\'animal
à l\'homme. Paris, Masson et Cie, 1927. 8°. 106 p. av. 10 fig. fr. 12.—

A. Croxton Smith, Greyhound racing and breeding. London, Gay and Han-
cock, 1927. 8°. 6 full-page photogr. ill. Sh. 2.6.

E. H. Farrington, A guide to quality in dairy products. Madison, Mendota
Book Co., 1927. 8°. VII 247 p. w. 1 pi.

A. T. R. Mattick, The production and contribution of clean milk. London,
Dairyman Ltd., 1927. 8°. 76 p. w. 26 fig.

W. L. Gaines. Persistency of lactation in dairy cows, Urbana, Agric. Exp.
Stat., 1927. 8°. 69 p. w. diagr.

W. B. Nevens, Experiments in the self-feeding of dairy cows. Urbana, Agric.
Exp. Stat., 1927. S¹: 25 p. w. ill. a. diagr.

!•\'. S. Hultz, Wool studies with Rambouillet sheep. Wyoming, Agric. Exp.
Stat:., 1927. 8°. 27 p.

Report of the Veterinary Director general (G. Hilton) for the year ending 31
March. 1927. Ottawa, F. A. Acland, 1927. Gr. 8 . 62 p. w. 8 fig.

B. F. Kingsbury and O. A. Johannsen, Histological technique. New York,
J. Wiley & Sons, 1927. 8°. 142 p. w. 16 ill. Cloth 2.25.

H. van Roekel, Control of bacillary white diarrhea. Amherst, Mass. Agric.
Exp. Stat., 1927. 8°.

J. B. Francioni Jr. and H. Morris. It pays to worm pigs. Baton Rouge,
Louis. State Univ. & Agr. & Mech. Coll., 1927. 8 \'. 10 p. w. ill.

Annual report and balance sheet of the National Veterinary Medical Associa-
tion of Great Britain and Ireland. Annual congress at Torquay. London. 1927.
8°. 218 p.

J. B. S. Haldane and J. Huxley, Animal biology. London, Oxford Press,
1927. 8°. 360 p. Sh. 6.6.

R. Mannering, Canaries and cage birds for pleasure and profit. London, Fouls-
ham, 1927. 18⁰. 94 p.

W. W. Smith, The elements of live stock judging. London, Lippincott, 1927.
8°. Sh. 10.6.—.

M. A. Jull and A. R. Lee, Feeding chickens. Washington, Government Prin-
ting Office, 1927. 8°. 24 p. w. ill.

F. Kleinheinz, Sheep management, breeds and judging. 6th ed. Madison,
Author, 1927. 12°. 330 p. w. ill. S 1.75.

W. L. Judy, Training the dog. Chicago, Judy Publ. Co., 1927- 12⁰. m p. w.
ill. a. diagr. S i-5°-

Annual administralion reports -of the Bombay Veterinary College, Bombay
City and Harbour Veterinary Department and Civil Veterinary Department in
the Bombay Presidency (incl. Sind) for the year 1926—27. Bombay. 1927. 55 p.

L. Ariess, Die Kolik des Pferdes und ihre Behandlung. Wolfegg, Selbstverlag,
1927. 4°. 400 S. m. Abb. Geb. M. 18.

W. Sulzberger, ,,Ferro", Werdegang eines Derby Siegers. Berlin, A. Reher,
1927. 8 . 194 S. M. 4.50.

H. J. Jordan, Uebungen aus der vergleichenden Physiologie. Atmung, Ver-
dauung, Blut, Stoffwechsel, Kreislauf, Nervenmuskelsystem. Unter Mitw. von
G. C. Hirsch. Berlin, J. Springer, 1927. Gr. 8°. VIII 272 S. m. 77 Abb. M. 18.—.

E. Bade, Der Kanarienvogel, igte Aufl. Berlin, A. Scliultze\'s Verlag, 1927.
8°. So, 17 S. m. Vollbild, u. Textill. M. 1.—.

W. A. H. Canenbley, Das deutsche veredelte Landschwein auf den Ausstel-
lungen der Deutschen Landwirtschafts-Gesellschaft. Hannover, M. & H. Schaper,
1927. 8°. VII 49 S. M. 4.-—.

Abhandlungen des Instituts f. Tierzucht und Molkereiwesen an der Universi-
tät Leipzig. H. 6.

Pfizexmaier, Die Milch, ihr Wesen, ihre Behandlung und Untersuchung. Berlin
P. Pary, 1927. 8°. 82 S. m. 1 Tal. M. 2.60.

Jahresbericht über die gesamte Physiologie und experimentelle Pharmakologie
mit vollst. Bibliographie. Zusammengest, von \'1\'. Peterfi. Hrsg. von P. Roka
und K. Spiro. Bd. 0. Bericht ii. d. Jahr 1925. München, J. F. Bergmann, 1927.
4⁰. XI 1039 S. M. 98.—

M. Grünhaldt, Die Katze, ihre Haltung, Zucht und Pflege. Leipzig, Hach-
meister & Thal, [1927]. Kl. 8°. 64 S. m. 23 Abb.

Die Futterkonservierung. Hrsg. vom Verein zur Förderung der Futterkonser-
vierung. H. 2. Berlin, P. Parey, 1927. 4 . 136 S. m. 1 Textabb. u. 1 graph. Dar-
stellung. M. 4.50.

G. Frölich, Das Institut für Tierzucht und Molkeiciwesen an der Universität
Halle (Saale), der Haustiergarten, die Sammlungen, das Molkereilaboratorium
und das Versuchsgut Domäne Lettin bei Halle. Halle. 1927.

(A). Reher\'s Deutsches Hengst-Buch. Die in Deutschland aufgestellten Voll-
blut-Beschäler. Ausg. 4. 1928. Berlin, A. Reher, [1927]. Gr. 8°. 132 S. m. Abb
u. mehr. Hengst-Statistiken. M. 5.—

C. G. Wrangel, Das Buch vom Pferde. 6te Aufl. von F. W. Iv. Plessing. Bd.
2. Stuttgart, Schickhardt & Ebner, 1928. Gr. 8°. IV 761 S. 111. 339 Abb. u. 10
Kunstbeil. (Taf.) Geb. M. 30.—.

Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden. Hrsg. von E. Abderhalden. Abt.
9, Tl. 1, Hälfte 2, H. 5. Berlin u. s. w., Urban und Schwarzenberg, 1927. 4⁰.

Abt. 9 Methoden der Erforschung der Leistungen des tierischen Organismus.
Tl. 1, Sprz. Methoden : Tierhaltung und Tierzüchtung. Hälfte 2, H. 5 : R. Neun-
zig, Vogelpflege uud Vogelzucht. 147 S. m. 68 Abb. im Text. M. 8.—.

Formulare zur Anordnung von Schutzmassregeln bei Maul- und Klauenseuche.
Bearb. von Wieman. Berlin, R. Schoetz, 1927.

R. Goldschmidt, Die Lehre von der Vererbung. Berlin, J. Springer, 1927. S .
217 S. Geb. M. 4.80

C. Kronacher, Allgemeine Tierzucht. Abt. i. 3te Aufl. Berlin, P. Parey, 1928.
Gr. 8^a. XXVII ₄99 S. m. 366 Textabb. M. 29.—

Abt. 1 Wirtschaft und Tierzucht. - Wesen und Aufgaben der allgem. Tier-
zuchtlehre. — Haustierwerbung.

R. Milbrod, Milchwirtschaftliches Rechnen. Berlin, P. Parey, 1928. Gr. S .
62 S. m 20 Textabb. M. 2.—.

l\'oxonet, De la hernie ombilicale. Nouvelle méthode de traitement par la liga-
ture sur l\'animal debout. Thèse de Toulouse. 1927.

Rivasseau, Influence de l\'alimentation sur la composition et sur la valeur
hygiénique du lait. Thèse de Toulouse. 1927

Rose-Rosette, Traitement de la hernie inguinale chronique du cheval. Thèse
de Toulouse. 1927.

Jonquet, Population bovine ruffecoise et l\'industrie laitière dans cette ré-
gion. Thèse de Toulouse. 1927.

H. I ). A. Cauderuau, Etude de la vitesse de la coagulation du sang chez le chien.
Thèse de Paris. 1927.

1\'. M. R. Chevrf.l, Contribution à l\'étude de l\'ostémalacie chez le porc. Thèse
de Paris. 1927.

G. E. A. Gali.ot, Etude sur le P. H. du sérum de cheval. Thèse de Paris. 1927.

P. Gutknecht, Rôle des sécrétions génitales dans la constitution des tempé-
raments animal et humain. Thèse de Paris. 1927.

C. J. B. HEUzé, De la bronchite vermineusedans le Bessin. Thèse de Paris. 1927.

P. Pernot, Contribution à l\'étude clinique de la piroplasmose en Tunisie. Thèse
de Paris. 1927.

G. E. Hugot, L\'avortement épizootique dans l\'espèce bovine et sa prévention.
Thèse de Paris. 1927.

11. Becker. Untersuchungen über die Verteilung der Kohle aus Granulat-
stüben bei Fiebertemperatur und ihre Wirkung auf die Schleimhaut. Inaug.-Diss.
Berlin. 1927.

H. Stiasny, Ueber Narkose mit Avertin (E 107) und ihren Einfluss auf den
Serumkalziumspiegel beim Hunde. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

o. Möller, Beiträge zur Behandlung der Brustseuche mit Arsalyt. Inaug.-
Diss. Berlin. 1927.

E. Hangard, Histologie und Spermatogenese eines Rothirschhodens ausserhalb
der Brunstzeit. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

a. Karnatz, Entwicklung und Stand der Pferdezucht in den Provinzen Nieder-
lind Oberschlesien. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

M. Hermann, Die Entstehung der multiplen Muskelblutungen beim Schwein.
Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

H. Hoffmann, Ist die niedrig pasteurisierte, angeblich tuberkelbazillenfreie
Handelsmilch frei von Tuberkelbazillen? Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

O. Einfeldt, Individualitätsreaktionen. (Isoagglutination, Isolysis, Heteroag-
glutination und Heterolysis) des normalen Pferdeblutes. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

G. Kuczka, Die Mast von im Wachstum zurückgebliebenen Schweinen. Inaug.-
Diss. Breslau. 1927.

H. Schenkenbach, Der Einfluss des Weideganges auf die Bildung von roten
Blutkörperchen im Vergleiche zur Stallhaltung. Inaug.-Diss. Breslau. 1927.

E. Günther Stegmann, Die Beeinflussung des durchschnittlichen Fettge-
haltes der Milch durch die Zahl der Trächtigkeitsperioden. Inaug.-Diss. Breslau.
1927.

sichtigung der Abnutzungsanomalien und der Altersbestimmung nach dem
Zahnwechsel. Inaug.-Diss. Halle. 1927.

P. Boysen, Wechselbeziehungen zwischen messbaren Körperformen und der
Milch-bzw. der Fettleistung am Angler Kinde. Inaug.-Diss. Halle. 1927.

W. Elbe, Untersuchungen an den aufdem I). L. G. Schau in Hamburg 1924
geschorenen Landscliafvliesen. Inaug.-Diss. Halle 1927.

E. Elbers Kann man bei Schafen auf Grund des Gebisses zuverlässige Alters-
bestimmungen machen und wie verhält es sich bei den einzelnen Schafrassen ?
Inaug.-Diss. Halle. 1927.

H. Grosse, Untersuchungen an Schädeln von deutschen Landschafrassen.
Inaug.-Diss. Halle. 1927. du Buy.

In het N. T. v. G. (1927, II, blz. 2026) schrijven Gorter en v. Nederveen.
opnieuw over de koepokinenting. Zij handhaven hunne in hun vorig artikel geuite
zienswijze, (zie 15 Nov. afl., blz. 1082) ook wat betreft de grootere neurotropie
van de neurovaccine (boven de dermovaccine) die ook reeds Levaditi vaststelde
Ook de dermo-vaccine heeft neurotrope eigenschappen, verschillende stammen
in verschillende mate. Ook de virulentie van verschillende stammen is (zooals
bekend) verschillend. Een verzwakte virulentie (de min of meer hevige reactie
na huidenting) kan b.v. door passage door een andere diersoort weer worden ver-
sterkt, maar niet tot in het oneindige, niet hooger dun de oorspronkelijke virulentie
van die stam.

Virulentie en neurotropie zijn twee gescheiden begrippen en een directe invloed
van de virulentie op de postvaccinale encephalitis is niet waarschijnlijk ; een
indirecte invloed mogelijk wel, n.1., het bevorderen der neurotropie. Het is met
het oog daarop, raadzaam met een niet te virulente vaccine te enten.

Schrijvers blijven van meening dat de konijnenpassages van het vaccinevirus
wel degelijk een rol hebben gespeeld bij het ontstaan van encephalitis postvacci-
nalis. Vroeger werd na koepokenting geen encephalitis waargenomen. Dat de ziekte
toen niet zou zijn herkend is onwaarschijnlijk. Het vaccine-rapport van Hermanides
in 190», looponde over 2| millioen entingen, vermeldt geen enkel geval.

Het feit dat in het laatste jaar de vaccine van Amsterdam geen konijnenpassage
heeft gehad is nog geen bewijs voor de onschuld van het konijn, daar het zeer goed
mogelijk is dat het (hypothetiese) filtreerbare virus van de encephalitis waarmee
het vaccinevirus eventueel besmet zou zijn, zich ook gedurende de kalfpassages
in stand houdt. Met het oog op dat (hypothetiese) encephalitisvirus is het zaak de
vaccinebereiding te doen in afzonderlijke inrichtingen waar niet met andere smet-
stoffen wordt gewerkt en uit te gaan van spontane koepokken waaruit nieuwe
vaccinestammen kunnen worden opgebouwd. Daar die stammen door voort-
durende kalf-passage neiging zullen hebben te verzwakken, is het noodig talrijke
stammen te hebben en deze voor zoover de gelegenheid zich voordoet (natuurlijke
koepokken) aan te vullen.

De cijfers en tabellen van Terburgh (waaruit deze besluit dat ,,een onder de
bevolking aanwezige smetstof" de ziekte veroorzaakt, als die tijdens de vaccinatie
in het lichaam aanwezig is) geven volgens schrijvers geen beslissing over de vraag
wie de schuldige is. Een parallelisme tussen ziektegevallen en aantal vaccinaties
dat Terbrugh ontkent, bestaat (als men de gegevens van Terbrugh nagaat)
wel degelijk.

Pondman (pl.v.-dir. v. h. Centraal-lab. v. d Volksgez.) schrijft in hetzelfde
tijdschriftno. (blz. 2037) over bacteriologische onderzoekingen naar aanleiding van

<ncephalitis postvaccinalis. Hij is niet van meening dat het vaccinevirus de directe
oorzaak der encephalitis is. Dan moest bij die ziekte liet vaccinevirus in de her-
senen groeien en de hoeveelheid grooter zijn dan het geval is ; entingen van derge-
lijk hersenmateriaal op konijnen mislukt gewoonlijk ; twee positieve gevallen
zijn vermeld en hierbij ging bij verdere overentingen de virulentie steeds achter-
uit (bij neurovaccine ziet men het tegendeel). Deze positieve gevallen hingen dus
klaarblijkelijk niet samen met vaccinevirus : enting met die hersenstof op cornea
en huid bij konijnen gaf trouwens ook negatief resultaat.

Pondman deed onderzoek naar den aard der bacterieele verontreiniging van
pokstofmonsters die tot encephalitis aanleiding hadden gegeven. Hij ging daarbij
uit van de veronderstelling dat een microörganisme in het spel is, dat een toxine
produceert dat een bizondere affiniteit ten opzichte van liet zenuwstelsel heeft
(zooals bij tetanus b.v.) ; een dergelijk microörganisme kan dan op een afstand
werken (in de hersens is bij de postvaccinale encephalitis nooit een organisme
gevonden dat als de oorzaak kan worden beschouwd.)

Rotterdamse poklymphe werd op de gewone voedingsbodem gebracht ; het
aantal bacteriën bleek niet gering te zijn. Zoowel de aerobe als de anacrobe cul-
turen werden bij konijnen subcutaan ingespoten. De reactie was negatief of hoog-
stens een plaatselijk abces.

Vervolgens werd de koepokstof gebracht in Tarozzi-bouillon (bouillon, waaraan
toegevoegd steriele orgaanstukken ; in dit geval steriele vleesbrij) bij 37⁰; na
9 dagen werd een deel der cultuur gefiltreerd (door een „Entkeimungsfilter" van
Leitz), een ander deel niet. Konijn a, intracerebraal geënt met ongefiltrcerd mate-
riaal stierf binnen 24 uur ; konijn b, geënt met gefiltreerd materiaal, vertoonde
na 7 weken verlammingsverschijnselen en stierf 3 dagen later. Sectie : pleuritis en
pericarditis fibrinosa, pneumoniese haarden en ascites. In de hersenen werden
bij bacteriologies onderzoek geen microben gevonden. -Met hersensubstantie van
dit konijn b. werden 2 konijnen geënt, een subcutaan dat gezond bleef, en een
intracerebraal dat na 10 weken paralyties was en 6 dagen later werd gedood.
Sectie : etter in verscheidene gewrichten, fibrineuze pleuritis en pericarditis,
pneumoniese haarden. Bacteriol. onderzoek der hersenen negatief.

Opnieuw werden nu op verschillende wijze 4 konijnen geënt ; een er van stierf
na een week ; sectie : fibrineuse pleuritis.

Met hersenmateriaal van dit dier (weik hersenmateriaal bij bact. onderzoek
weer steriel bleek) gelukten zonder moeite verdere overentingen. Bovendien werd
nu voor de eerste maal in het bloed een Gram-negatieve zich bipolair kleurende
bacil geïsoleerd die gedetermineerd werd als bacillus bipolaris septicus (pasteurella).
Het bleek bij proeven dat deze bacil een Hntkeimungsfilter passeerde.

Een konijn rechtstreeks intracerebraal geënt met de koepokstof waarmee boven-
genoemde proeven waren genomen, stierf 11a 3 dagen. Ook hier kon dezelfde pasteu-
rella uit het bloed worden gekweekt. Het gelukte echter niet de bacil direct uit
de pokstof (in vitro) te kweeken; telkens werd die indirect gevonden, na dier-
passage.

I.evaditi en Bijl die bij hun proeven met dezelfde kiem te doen kregen, dachten
aan toevallige verontreiniging. Pondeman meent echter dat het mogelijk zou
zijn dat deze bacil toevallig in de koepoksto gekomen is door passage door een
kalf lijdende aan pasteurcllose.

Amsterdamse poklymphe-cultuur in Tarozzi-bouillon, intracerebraal ingespoten
bij een konijn had na 24 uur den dood ten gevolge, met sectieverschijnselen van
haemorrhagiese septichaemie.

Verder bleek dat de kalveren aan de koepokinrichting te Amsterdam reeds
geruimen tijd, steeds na de enting oedemen kregen. Twee met Amsterdamse pok-
stof geënte kalveren werden ziek, aandoening van neus- en keelslijmvlies. (Hierbij
behoeft nog niet aan haemorrh. septichaemie gedacht te worden. Ref.) Verband
tussen de gevonden bacil en de encephalitis dient nog verder onderzocht te worden.

Turnbull en MacIntosch vonden bij aan eneephalitis postvaccinalis gestorven
kinderen, haemorrhagiese ontstekingen en longaandoening. Het zou denkbaar
zijn, dat in zeldzame gevallen onder daarvoor gunstige omstandigheden, de bacil
ook voor den mens pathogeen wordt.

Ook buitenlandse lymphe-monsters werden onderzocht op aanwezigheid van
pasteurella. Alle monsters doodden, na een verblijf van 24 uur in Tarozzi-bouillon,
de konijnen na intracerebrale enting. Eenige van deze pokstoffen werden ook
in verdere dierpassage nagegaan. Bij twee met de Hamburgse stof geënte konijnen
(ie en 4e passage) werd in het bloed een Gram-negatieve bacil gevonden, overeen
komende met coli-bacil. Ook bij direct bacteriologies onderzoek werd deze bacil
in de Hamburg\'se pokstof gevonden.

Konijnen stierven, na intracerebrale en intraveneuze inspuiting met deze coli-
stam binnen 24 uur, onder verschijnselen van hacmorrhagiese septichaemie.

Ook kon Pondman, direct en indirect, colibacillen isoleeren uit hersenmateriaal
van een konijn, uit een reeks, waarbij een positieve overenting had plaats gehad,
uitgaande van materiaal van een aan eneephalitis postvaccinalis overleden kind.

(Intracerebrale inspuiting met andere bacteriën uit de vaccine, staphylococcen
en streptococcen in Tarozzi-bouillon, was ook soms in staat konijnen te dooden,
meestal echter niet, en niet zoo spoedig als coli en pasteurella). Coli en Pasteurella
zijn verwante bacillen.

Pondeman uit nu de veronderstelling dat : het vaccinevirus als filtrabel virus
een tot de groep der pasteurellae behoorende bacterie activeert en dat door de dien-
tengevolge geproduceerde neurotoxine het individu te gronde gaal.

(Het is zeker zaak het door Pondman aangegeven gezichtspunt en de eventueele
verontreiniging der vaccine met de door hem gevonden bacillen nader te onder-
zoeken, ook van diergeneeskundige zijde. Nu de haemorrhagiese septicaemie-bacil
mede in het debat geraakt, komt de kwestie meer speciaal op ons terrein. Dat
de haemorrhagiese-septichaemie-bacil de oorzaak der postvaccinale eneephalitis
zou zijn, lijkt niet erg waarschijnlijk, daar de hersenen niet tot de organen behoo-
ren, waartegenover deze bacil een speciale affiniteit heeft Kef.).

De Feijfer (N. T. v. G., 1027, 11, blz. 2192) heeft de literatuur geraadpleegd
en vond een verhandeling over pokken van Sydenham, waarin als verschijnselen
worden genoemd : epileptiese toevallen, slikstoornissen en slaaptoestand.

Marschai.l (1792) vermeldt ook stuiptrekkingen en slaapzucht. Het blijkt dus dat
bij natuurlijke pokken zich encephalitiese verschijnselen kunnen voordoen, waar-
om, zegt de Feijfer, dan niet bij kunstmatig verwekte ?

Hij gelooft niet dat het pokkenvirus met encephalitis-kiemen is besmet, maar
dat de virulentie van de pokstof, door welke oorzaak dan ook, ten kwade ver-
anderd is. Men zal dus moeten trachten een meer goedaardig pokvirus te kweeken

Pondman merkt nog op dat in Indië door voortdurende karbouwen-passage
de virulentie der pokstof ook achteruitgaat, evenals bij enting van kalf op kalf.
Men maakt in Indië ook gebruik van konijnenpassage. Na één konijnenpassage
komt één kalfpassage, dan 3 karbouwenpassages daarop weer één konijnenpassage,
enz.

Dr. J. Sanders (N. T. v. G., 1927, II, blz. 2238) komt dooi berekening, tot
de conclusie dat Gorter en v. Nederveen ten onrechte een parallelisme tussen
het aantal inentingen en het aantal ziektegevallen hebben gezien in de tabellen
gepubliceerd door Terburgh. Die tabellen pleiten volgens hem juist tegen een
parallel isme.

Dr. de Haas (N. T. v. G., 1927, II, blz. 2338) is met Dr. Koetser van meening
dat de in de laatste jaren opgevoerde virulentie van de Nederlandse vaccine niet
van invloed is op de postvaccinale eneephalitis, omdat sommige buitenlandse
entstoffen veel virulenter zijn en toch bij enting geen encephalitisgevallen tenge-
volge hebben.

Ook gelooft de Haas niet dat de konijnen-passages schuld hebben. Van 1910-
1920 werden in de Rotterdamse vaccine-inrichting herhaaldelijk konijnen-passages

toegepast, en kwam postvacc. encephalitis niet voor. In de laatste 6 jaar kwamen
geen konijnepassages meer voor en wel postvacc. encephalitis.

De Haas zoekt de specifieke oorzaak der postvaccinale encephalitis niet in de
vaccine, maar meent dat die oorzaak in of op of bij de geënte of diens gezin aanwezig
is. Het enten, onafhankelijk van den aard der stof, doet dan de postvacc. encephalitis
ontstaan. Zijn statistiese gegevens maken zulks in hooge mate waarschijnlijk.
Van de 17 door hem in de laatste 4 jaar waargenomen gevallen, op 150.000 entin-
gen, waren 6 kinderen, 2 aan 2 familie. Verder pleit de ongelijkmatige verdeeling
der gevallen over het land, waarbij het samentreffen van verscheidene gevallen
op betrekkelijk weinig plaatsen opvalt, (zelfs een buur-geval kwam voor) voor
zijn zienswijze. De Haas vindt het aanbevelenswaard 0111 met de encephalitis
postvaccinalis te handelen als ware het een besmettelijke ziekte ; het is denkbaar
dat plaatselijke ontsmetting in gezin en woning, secundaire gevallen kan voor-
komen .

Verder acht hij het wenselijk dat de bestaande entstofinrichtingen mogen door-
gaan met vaccine te verstrekken. Alle medici moeten verplicht worden, alle encepha-
litisgevallen, na enting en zonder enting, nauwkeurig aan te geven ; een nauw-
keurige statistiek moet worden gemaakt en geregeld gepubliceerd. De praktijk zal
dan hare ervaring opdoen en de weg wijzen.

In hetzelfde tijdschrift No., schrijft Leopold over het vaccinatievraagstuk ;
hij toont de juistheid aan van de opmerking van Gorter en v. Nederveen (met
betrekking tot het artikel van Terburc.h) dat het aantal ziektegevallen stijgt,
indien er meer vaccine wordt afgeleverd.

Dr. Bijl (Verslagen en Mededcelingen betr. de Volksgezondheid, Oct. Nov.-No.)
is, op grond van onderzoekingen, van meening dat het niet onwaarschijnlijk is
dat de postvaccinale encephalitis door het vaccinevirus zelf wordt veroorzaakt;
de encephalitis zou dan een complicatie zijn van het door het vaccinatie veroor-
zaakte ziekteproces. Het gelukte hem echter niet om bij konijnen, door besmet-
ting met vaccinevirus, tenzij door directe enting in de hersenen, encephalitis te
veroorzaken. Volgens hem moeten echter de proeven op grootc- schaal worden
voortgezet, ook met andere proefdieren, omdat het mogelijk zou zijn dat het
konijn daarvoor minder geschikt is. Toch acht Bijl een combinatie met een ander
virus niet uitgesloten ; het zou dan kunnen zijn dat de hersenen door het vaccine-
virus alleen tot een locus minores resistentiae zijn gemaakt. Ook Bijl dringt aan
op verder klinies en experimenteel onderzoek.

I\'late (N. T. v. G., 1927, II, blz. 2452) acht de geuite bewering dat, als encepha-
litis postvaccinalis in vroegere jaren was voorgekomen, de vermoedelijke samen-
hang met vaccinatie aan de geneeskundigen wel zou zijn opgevallen", niet over-
tuigend Men was zoozeer overtuigd van de onschadelijkheid van de vaccinatie,
dat men dat verband niet gemakkelijk vermoedde. Om deze zelfde reden acht hij
ook de bewering dat de ziekte in Indië niet zou voorkomen, aanvechtbaar. De
controle in Indië op de duizenden vaccinaties is onmogelijk. Hij zelf nam in 1919
in Indië een geval van encephalitis waar drie weken na de vaccinatie en vermoede-
lijk daarmee in verband staande.

Onder den titel „Fortschritte in der Technik der Schutzimpfung" schrijft
Prof. Gins, van het Institut fiir Infekt. kr. „Kobert Koch" te Berlijn, (For-
schungen und Fortschritte, 1927, No. 33, blz. 261). over pokken-enting. Deze is
in haar 130-jarig bestaan herhaaldelijk gewijzigd. De methode van Jenner, van
arm op arm, met gehumaniseerde vaccine, die slechts in de huid van den mens
werd voortgekweekt, was in den eersten tijd bevredigend. Maar reeds 11a 20 jaar
bleek, dat de aldus verkregen immuniteit niet levenslang duurde. Later merkte
men groote verschillen in de entreactie. Was de vaccine kort geleden van de koe
genomen (met weinig mens-passages) dan zag men een krachtige locale en alge-
meene entreactie ; was de vaccine langen tijd van mens op mens voortgekweekt
dan veroorzaakte zij slechts een zwakke kliniese reactie. Gins kon uit statistieken

aantoonen dat tussen de jaren iSio en 1860 een verband bestond tusschen de dege-
neratie der entstof en het aantal pokkengevallen en sterfgevallen aan die ziekte.
De animale vaccine bracht verbetering. Op de het eerst in 1800 in Italië door
Sacco verrichtte vaccinatie van runderen voor entstofwinning werd weinig acht
geslagen; in 1840 gebruikte ook Reiter in München met succes deze methode.

Ook dit werd weer vergeten en pas in 1860 werd de runderenting in Italië op-
nieuw ontdekt en daarna in andere landen nagevolgd \').

Door invoering van de animale vaccine is de beschikbare hoeveelheid vaccine
onbegrensd vermeerderd en de werkzaamheid toegenomen. De grootte van een
vaccine-oogst hangt af van het entmateriaal. Sedert Gins de (altijd iets verzwakte)
glycerinevaccinc uitgeschakeld heeft en zijn kalveren ent met verse vaccine van
een andere (dier)soort (kind of konijn) zijn zijn vaccine-oogsten verdubbeld.

Paschen kon door vroeg-afnemen van de vaccine van liet geënte kalf (48 uren
na de enting tegen vroeger 120 uren) de werkzaamheid der vaccine sterk verhoogen.

De werkzaamheid der vaccine in Duitsland is dus sterk verhoogd, de kliniese
reactie na de enting echter lang niet in die mate.

Door de verplichte bacteriologiese onderzoeking is verspreiding van andere
ziekten, met de vaccine, uitgesloten ; door proefenting op een dier, vóór de kinder-
enting, (om de sterkte der reactie te controleeren), kan een te sterke reactie worden
uitgeschakeld.

(Gins zegt niets over encephalitis postvaccinalis, die schijnt in Duitsland niet
voor te komen. Ref.)

Kii en Kasai (Journ. Jap. Soc. Vet. Sci., Trop. Vet. bulletin 1927, No. 4, blz.
157) vonden liet volgende : Variola-vaccine op schapen geënt geeft vaccine-blaren
tot de 8e passage ; van de 9e en 14e passage alleen vervelling, daarna weer een
langzaam herstel van de virulentie tot aan de 23c passage.

Ge-oviniseerde lymphe op kalveren geënt, veroorzaakt blaren tot de 8e passage ;
na de ne passage niet meer. Volkomen geoviniseerdc lympli is niet virulent voor
kalveren en konijnen.

Ge-oviniseerde lyniph (20e passage) werd op 2 kinderen geënt, tegelijk met
gewone vaccine lyniph. Deze laatste veroorzaakte de typiese reactie, de geov.
lympli gaf geen reactie.

Schapen werden met variola geënt ; lyniph van de eerste passages beschutte
tegen variola, maar niet tegen ge-ov vaccine ; lyniph van latere passages beschut-
te niet meer tegen variola maar wel tegen schapepokken ; deze laatste immuniteit
is echter te zwak voor praktiese toepassing.

Schape-pokkenvirus werd in konijnetestikel geënt en daarna in konijnepassages
verder geënt. In de 2e 4e passage werd het nu virulent voor runderen en veroor-
zaakte bij kalveren de typiese laesies van runderpokken (cow-pox). De lyniph
van aldus geënte kalveren gaf bij mensen een typiese vaccine-reactie.

De konijnen en de kalveren geënt met het (konijnen-passage) schapepokken
virus waren immum tegen Cow pox.

Konijne-passage van schapepokken-virus deed de virulentie voor schapen
verminderen. Schapen er mee geënt konden door intraveneuze inspuiting met
vers schaappokken-virus nog besmet worden.

Prof. Dr. Otto Lanz (N. T. v. G., 1927, II. blz. 1504) heeft den indruk dat
in Nederland de krop-gevallen toenemen. Van endemiese krop kan men echter
niet spreken : de (sporadiese) struma komt het veelvuldigst voor te Utrecht,
verder te Breda en langs de groote rivieren. Aangeboren krop zag Lanz maar
tweemaal in Nederland ; meestal treedt het op in de tweede levensdecade en het
meest bij meisjes.

Lanz is van meening dat verschillende factoren samenwerken. Volgens hem is
endemies struma een gevolg van de beschadiging van de kliercel (functie). Dien-
tengevolge wordt haar secreet veranderd en ten slotte de afvoer van het colloïd be-
lemmerd. Een tekort aan jodium verklaart dit onvoldoende. Het acute ontstaan
en het epidemies voorkomen wijst op een primairen infectieusen factor, in de
eerste plaats wel op een besmetting van het drinkwater. Men vindt dan ook in
streken waar krop endemies voorkomt, open waterleidingen, blootgesteld aan
allerlei verontreinigingen van dier en mens ; dikwijls de mesthoop naast de bron.
Gebrek aan hygiëne, gebrek aan lucht en licht, pauperisme, ondoelmatige voeding,
kortom primitieve levensomstandigheden werken de besmetting in de hand.
Daarbij komt dan nog het gebrek aan het natuurlijke tegengif, jodium, en de erfelijke
factor die de dispositie van een thyrasthenie heeft geschapen en de schildklier
gevoelig heeft gemaakt. Een en ander geldt voornamelijk voor den krop op het
platteland, die met den endemiesen krop de meeste overeenstemming vertoont.
Voor den overwegend toxischen stadskrop zijn nerveuze factoren mede aanspra-
kelijk.

Men kan een diffuse krop en een struma nodosa onderscheiden; deze komen
ook vaak gemengd voor. Het Zwitserse type is de struma nodosa (in den regel
met verminderde klierfunctie), het Hollandse type is struma diffusa (in den regel
met vermeerderde of veranderde functie). De diffuse vorm is de eerste phasen
der aandoening, die met de jaren veelal overgaat in de circumscripte, vooral in
Zwitserland. In Holland blijft de diffuse vorm overwegen.

Klinies kan men, naar het al of niet voorkomen van toxiese verschijnselen,
spreken van struma toxica en struma atoxica. Bij de toxiese vorm is in Holland
de (primaire (ziekte van Basedow regel, in Zwitserland uitzondering ; daar is
de (secundaire) ziekte van Basedow nog al eens het gevolg van jodiumtherapie
(te groote doses).

In Zwitserland gaat cretinisme samen met struma ; in Holland hebben de weinige
cretins die er zijn geen struma maar een atrophiese schildklier.

Verder kunnen bij struma verschijnselen optreden door druk op zenuwen of
op bloedvaten en hart (cvanose van het gelaat), ademhalingsstoornissen door druk
op trachea.

Als prophylacticum is Jodium het middel, echter in minimale doses, daar krop-
lijders bijzonder gevoelig er voor zijn. In Holland is geen algemeene jodium-keu-
kenzout-prophylaxe noodig, zooals die in Zwitserland wordt toegepast. Ook een
reeds aanwezig struma, tijdig herkend, is, zoolang het nog week en parenchyma-
teus is, in den regel met kleine giften jodium te genezen. Verder hygiëne. (Lanz
verbiedt aan jonge meisjes, die in Zwitserland op kostschool gaan of een vacantie-
reis in de bergstreken maken, ongekookt water en ongekookte groenten te ge-
bruiken).

Voor struma is Lanz geen voorstander van de Röntgen-behandeling ; zoodra
een struma nodosa begint mechaniese of Basedowverschijnselen te vertoonen,
is volgens hem chirurgiese behandeling aangewezen.

Oswald en Liek (N. T. v. G., 1927, II, blz. 2169) betwijfelen of gebrek aan
jodium de oorzaak van krop is. Wel geeft Oswald de gunstige invloed van jodium
toe, hij acht dit echter een zuiver empyriese behandeling.

Te Dantzig werd niet jodiumbehandeling geen gunstige invloed waargenomen.
Ofschoon de bevolking daar met het voedsel een overmaat van jodium gebruikt,
is daar sedert de oorlog het aantal kropgevallen aanmerkelijk toegenomen.

Schakrer wil als prophvlaxis tegen krop verschillende voedingsmiddelen op
natuurlijke wijze rijker aan jodium maken.

Het gelukte hem het jodiumgehalte der melk van geiten en koeien belangrijk
te verhoogen door aan de dieren kleine giften jodium toe te dienen, die hen en
het gehalte der melk niet schaden. Ook het jodiumgehalte van planten en veld-
vruchten kon, door toevoeging van jodium aan de mest, worden verhoogd.

Ruhl (Ziegler\'s Beitrage, ref. van Hulst in X. T.v.G.. 1927. 11, blz. rf>33 en
1763) kwam, door proeven en studie van hersenbloedingen bij mensen, tot de vol-
gende meening : de primaire oorzaak der bloeding is steeds een zware vorm van
arleriosclerose der hersenvaten, terwijl de meestbegunstigende factor een verhoogde
bloeddruk is. De in de hersenvaten eigenaardige vorm van acteriosclerose voert
tot groote atheromateuze haarden, die vervallen, en waarbij de sterk beschadigde
vaatwand niet meer tegen den hoogen druk bestand is. Door de bloeding wordt
hersenweefsel vernield en komt het tot doorbraak in de hersenkamers. Door de
primaire bloeding wordt aan grootere vaatgebieden getrokken en kan het komen
tot verscheuren van aderen en slagaderen, welker wand niet ziek is.

De in de literatuur genoemde aneurysmata zijn intra- of extramurale bloedingen
van den vaatwand, welke volgen op de primaire bloeding.

Staemmler kwam tot de conclusie dat de opvatting van Pick juist is en de
apoplexie ontstaat door het barsten van een of meer groote vaten, een enkele
maal mischien door een summatie van kleine bloedingen.

Hij acht de opvatting onjuist van Westphal, Rosenbi.ath e. a., die meenen
dat veranderingen van de hersenstof, met vaatnecrosen enz. aan de apoplexie
zouden voorafgaan ; die veranderingen zijn secundair. Wel is het mogelijk dat
door een trauma een plaatselijke hersenbeschadiging ontstaat die vaatveranderin-
gen ten gevolge heeft, waardoor dan na een of meer dagen een apoplexie tot stand
komt.

Böhme meent dat als begin der aandoening beschouwd moet worden een ischae-
mie met versterf van hersenweefsel, ten gevolge van storing in de circulatie in de
sterk arterioscleroties veranderde hersenvaten. In die verweeking komt het tot
een slijmige ontaarding der vaatwand. Door de verminderde weerstand van de
vaten en van het omgevende weefsel en door verhoogde bloeddruk treden roode
bloedcellen (diapedese) en bloedplasma in de perivasculaire ruimten. Deze toestand
kan blijvend zijn ; gewoonlijk echter sluit zich aan dit stadium de apoplexie aan.
doordat in de verweekingshaard een beschadigd vat barst. Het bloed verdringt
het gezonde hersenweefsel in de omgeving en kan in de ventrikels dringen.

(Journal of Parasitologie, Wiener tier. Monat., 1927, blz. .599). Door velen wordt
die identiteit aangenomen. Volgens onderzoekingen van Koino en Payne zijn de
spoehvormen van mens en varken verschillend.

Caldwell zag in een streek, waar 46^ % der varkens A.suilla had, en waar
de besmettingskans van varkens op mens en omgekeerd zeer groot was. minder
dan i % gevallen van ascaris-aandoening bij mensen. Dit feit pleit er voor dat
de beide verschillend zijn.

Volgens Wolff (Klin. Woch., X. T. v. G., 1927, 11, blz. 1544) zou het wezen
den aanval van angina pectoris een gevolg zijn van tijdelijke zwakte van de linker-
hart-spier. Door oorzaken die de hartarbeid verhoogen wordt de linkerkamer
uitgerekt en stijgt daarin de bloeddruk ; tegelijk worden de contracties sterker.
Door deze factoren wordt de bloedsomloop in de kransslagaderen bemoeilijkt,
waardoor stuwing in en uitrekking van deze slagaderen en het begin van de aorta.
De uitwerking hiervan is de prikkel voor den aanval van angina pectoris.

Volgens Fahr (Klin. Woch., N. T. v. G. 1927, II, blz. 2520) is het aantal sterf-
gevallen ten gevolge van thrombose en longembolie, op de afdeelingen voor inwen-
dige ziekten, zeer toegenomen. Hij schrijft dat toe aan de veelvuldige toediening
van allerlei hartmiddelen langs intraveneuzen weg.

Kimura, Taguma en Wada (Ref. in Trop. Vet. bulletin, 1927, X"o. 4, blz.
137) vonden in de longen van slachtossen in Japan onregelmatige holten van de
grootte van boon tot vuist, communiceerend met de bronchiën en een roomachtige.

■soms gedeeltelijk verkalkte etter bevattende. In de kleinere (niet in de grootere)
holten werden parasieten gevonden van 15 bij 4—5 m.M. grootte die zij voor
fasciola hepatica houden.

Hoogenboom (N. T. v. G., 1927, II, blz. 2470) zag in drie gevallen van perni-
cieuze anaemie gunstige resultaten door een dieet waarin 1 V ons gekookte lever,
per dag.

Baermann en Smits (N. !•\'. v. (.\'.., 1927. 11. blz. 2478) stelden door onderzoekingen
bij ruim 300, meerendeels lichte gevallen (op Sumatra) vast, dat de groote der
als ,,spirochaetonis febrilis" aangeduide koortsige ziekten één biologiese en in
verschillende graden) ook één kliniese eenheid vormen, n.1. de Weil\'se ziekte.

De infectie heeft steeds van het water (slijk) uit plaats ; langdurige aanraking
met het bepaalde water schijnt een voorwaarde te zijn ; de ratten behoeven geen
rol te spelen, (zie ook ref. blz. 840, jaarg. 1927). Vrijburg.

Onder dezen titel publiceeren Theiler en Robinson eene lijvige verhandeling,
{Zeitschr. für Inf. krankh., par. krankh. und Hyg. der Haust., 30 Juli 1927) over
een onderwerp dat sedert de publicatie van Van Ermengem in het volle licht
der belangstelling was geplaatst ; daaruit weder verdween, doch in den al er-
laatsten tijd hernieuwd de aandacht vraagt Van Ermengem stelde vast, dat de
auaerobe Bac. botulinus langs zuiver toxigenen weg bij den mensch een ziektebeeld
kan verwekken, in hoofdzaak gekarakteriseerd door motorische verlammingen
(Mvdriasis, Ptosis, Aphonie, Dysphagie), terwijl maag en darmstoornissen zeer
vaak afwezig blijken te zijn, zoo ook stoornissen in het bewustzijn.

Serologische onderzoekingen van recenten datum gaven het bewijs, dat de
variabiliteit der Bac. botulinus zeer groot is. In Amerika werden 3 typen gediffe-
rentieerd, typen welke met de oorspronkelijke variëteit, door Van Ermengem,
niet zijn overeen te brengen. Van de 3 in Amerika gevonden typen, overheerscht
bij ziektegevallen het z. g Type B. Serologische differentiatie van het type A.
is niet mogelijk Proeven bij huisdieren wezen uit, dat de z. g. ,,forage poisoning"
bij paarden in haar ziektebeeld indentiek is met de aandoening, veroorzaakt door
Bac. botulinus type B. Het type C. door Graham en Boughton uit cadavers
van kippen geïsoleerd, is te classificeeren tot de groep welke in Australië bij paar-
den en runderen de z.g. Bulbair-paralyse veroorzaakt. In 1919 bracht Theiler
het bewijs dat de z.g. Lamziekte der runderen in Zuid-Afrika veroorzaakt wordt
door opname van in rottingstoestand verkeerende beenderen. Ook hier werd later
een specifiek toxine gevonden. In de laatste 2 jaren gelukte het Theiler bij de
z.g. spinale verlamming der paarden een bacillus te kweeken, welke gerekend
kon worden tot de klasse der Bac. Parabotulinus, Clostridium parabotulinum
equi genoemd.

De clostridiae botulini, speciaal dus de groep van het C. type, veroorzaken in
Zuid- Afrika bij paarden, runderen en vogels eene reeks van ziekten, welke in hoofd-
zaken wat het clinische beeld betreft, identiek zijn met het ziektebeeld door Van
Ermengem reeds vroeger bij menschen beschreven : koortsloos, verlammingen
der lokomotorische zenuwen en van kauw- en slikorganen. Daar de laatste functies
verzorgd worden vanuit de medulla, kan het symptomencomplex hieruit voort-
spruitende, als bulbairparalyse beschouwd worden. De peracuut vcrloopende
gevallen zijn uiterst lastig te diagnostiseeren ; in de andere gevallen levert de
diagnose weinig moeilijkheden. Schrijvers geven vervolgens een uitvoerig litera-
tuur-overzicht. Hieruit blijkt duidelijk dat de ziekte bij paarden reeds geruimen
tijd onderkend is. Uit het overzicht omtrent de kennis van de ziekte bij runderen
wordt voor Holland nog verwezen naar het door Hofstra beschreven geval.
(Tijdschr. voor D. G. 15 Januari 1918) Theiler wijst erop dat het toxine reeds
in uiterst minimale hoeveelheden zijne werking kan ontplooien. Hij onderscheidt

de typen A. en 13. in de parabotulinusgroep, welke dan identiek zouden zijn niet
het type C. der Amerikaansclie onderzoekers.

De cultureele eigenschappen en verschillen worden uitvoerig beschreven. Op
één punt stemmen nagenoeg alle onderzoekers overeen : de ziekte kan veroor-
zaakt worden door voedering van verontreinigd voedsel. De Amerikaansclie
onderzoekers vonden dat de ziekte vooral op kan treden na voedering met voedsel,
dat bewaard werd in silo\'s. In deze magazijen zou de mogelijkheid tot ontwikke-
ling van een anaerobe bacterie aanwezig kunnen zijn. Theiler daarentegen wijst
er met nadruk op, dat de bacterie in het bizonder groeit in media waarin vleesch-
producten zijn verwerkt (vleeschmeel). Ook zouden cadavers van muizen, ratten
en katten vaak in het voedsel terecht kunnen komen. Ook zouden in sommige
weiden, welke arm aan phosphor zijn, de dieren ter compensatie van dit tekort,
zich vaak tegoed doen aan cadaverresten, in het bijzonder skeletdeeleii. Schrijvers
meenen een duidelijk verband tusschen dit verschijnsel en de Botulismus te kun-
nen opmerken. Klimaat en bodemverhoudingen schijnen dus eene groote rol in
het proces te spelen. Uitvoerig worden achtereenvolgens de klinische verschijn-
selen beschreven. Wij mogen hiervoor naar het origineele artikel verwijzen. Reci-
dief is zeer wel mogelijk ; zoo zijn gevallen bekend waarbij eenzelfde rund 4 maal
achtereen ziek werd. Pathologisch-anatomisch levert het ziektebeeld weinig merk-
waardigs op ; vaak worden in de voormagen tal van corpora aliena aangetroffen.
I "rij constant wordt een muco-haemorrhagische catarrh van den dunnen darm en soms
van den dikken darm aangetroffen. Het botulismus-toxine schijnt in hoofdzaak te
werken op de motorische zenuwen. Schrijvers stellen zich weinig voor van een
curatieve of prophylactische serum-behandeling ; veel meer succes stellen zij
zich voor van een regelmatige toediening van beendermeel.
Yatren.

Sachweh (Münster) D. T. W. 1927, No. 4, wijst op den respectabelen omvang
der literatuur, tot dusverre met betrekking tot dit middel gelanceerd. Kr zijn
slechts weinig onderdeelen der geneeskunde te noemen, waarop liet middel niet
te pas of te onpas aangewend is. Sachweh heeft nu getracht door eigen proeven
na te gaan, óf en in hoeverre, dit middel als toevoeging gegeven kan worden ten
einde het bactericidc vermogen van entstoffen te verhoogen. Colibacillen in het
bijzonder weerstaan het best de inwerking van Yatren. Het viel schrijver op dat
de Yatren-concentratie bij versch uit het lichaam gekweekte bacteriën veel lioo-
ger diende genomen te worden.

Ken uitzondering op dezen regel maakte de miltvuurbacil, l.iet men 2 6 dagen
lang op eene suspensie van miltvuursporen eene 5 % Yatren-oplossing inwerken,
dan was het niet meer mogelijk door kweekproeven de levensvatbaarheid aan te
toonen. Enting van muizen echter met 0.002 c.c. van hetzelfde materiaal gaf
binnen 24 uren een duidelijk positief entresultaat. Xa 7 dagen inwerken verdween
ook dit verschijnsel. Hierdoor werd aangetoond dat aan entproef tegenover cul-
tuurproef den voorrang dient gegeven te worden. Bij vlekziekteculturen verliep
het geheel eenigszins anders. Voegde men 0.1 tot 1 c.c. eener 5 % Yatren-oplossing
toe aan vlekziekteculturen dan bleek bij hooge concentratie der Yatren-oplossing
sterke aglutinatie der bacteriën op te treden. Werden buisjes met Yatren-vlck-
ziektecultuur-oplossing nageënt met vlekziektebacillen, dan trad bij de eerste
keer na 6 dagen zelfs geen groei op, bij de tweede naenting wel ; de dubbele inwer-
kingsduur van het Yatren had dus niet zóó schadelijk ingewerkt als de proef in
vitro wel zou doen vermoeden. Interessant zou zijn na te gaan of bij duiven na
enting met Yatren-oplossing in het organisme ook veranderingen op zouden tre-
den, welke zouden kunnen leiden tot een verhoogde actie tegen vlekziekte-bacillen.

Yatren verhield zich dus tegen deze bacterie als volkomen refractair. Op grond
van deze gegevens acht schrijver de poging der Behring-Werke om door toevoeging
van Yatren langs onspecifieken weg het specifiek vermogen van vlekziekteserum
te verhoogen, volkomen nutteloos. Schrijver stelt de vraag, of deze toevoeging

\\ .in Yatren aan sera en vaccins niet volkomen overbodig is te achten. Zijn er wel
voldoende vergelijkende proeven genomen om vast te stellen hoe het serum of
vaccin alleen werkt ? Zou niet de neiging om al wat nieuw is met graagte te intro-
duceeren, hier dezen therapeutici parten hebben gespeeld? Schrijver waarschuwt
en terecht de specifieke therapie niet al te innig te verankeren aan de onspecifieke.
Tegen actinomycose blijft volgens schrijver Yatren het aangewezen middel.

Miessner (1). T. W. 7 Mei 1927) wijst erop dat paarden en geiten, in tegenstelling
met runderen eene mindere gevoeligheid vertoonen tegenover dit metaal. Hoen-
ders daarentegen zijn hoogst gevoelig. In de buurt van Josstan alleen, vielen in
het tijdvak 1881- 1906, 185 koeien aan loodvergiftiging ten offer. In de vrije
natuur wordt het lood meest aangetroffen als PbS, steeds verontreinigd door
sporen arsenicum. Door oxydatie kan dit PbS overgaan in PbO en PbSü₄. Schrij-
ver nam eene reeks voederproeven met chemisch zuiver lood, PbS, PbO en PbSÜ₄.
Vooraf werden op benaderende wijze de toxische doses van bovengenoemde ver-
bindingen vastgesteld. Miessner\'s proeven voerden tot de volgende slotsom :
Chemisch zuiver lood, vrij van arsenicum, is vrij giftig ; groote doses in korten
tijd toegediend, voeren vrij spoedig tot den dood, kleinere doses werken pas na
geruimen tijd. PbS wordt door runderen en gevogelte vrij goed verdragen; schrij-
ver meent dat de moeilijke oplosbaarheid hierbij eene rol speelt. I.oodoxyde schijnt
eene heftig toxische werking te bezitten Zeer spoedig vertoonden de proefdieren
(klein en groot) het complete beeld eener loodvergiftiging. Het middel werkt 2- 3
maal zoo sterk als chemisch zuiv er lood. Daar hier een praeparaat gebruikt werd,
vrij van arsenicum, is het bewijs geleverd dat de intoxicatie van dieren in de buurt
van loodgroeven niet te wijten is aan het arsenicum, doch bepaaldelijk aan het
lood zelve. PbSO, vertoonde zoo goed als geen giftige werking, dit behoort te wor-
den toegeschreven aan de zeer geringe oplosbaarheid in het darmkanaal.

Steck. (Schw. Archiv. f. Tierheilk., Oct. 1926) publiceert een eenvoudige methode
welke gerekend dient te worden tot de directe, d. w. z. verricht zonder centrifu-
geeren. Voor de bepaling van het aantal wordt gebruik gemaakt van eene eenvou-^-dige glasplaat met verdeeling door middel van horizontale en verticale lijnen. On-
geveer 100 gram der faeces wordt vermengd met eene gelijke hoeveelheid water
en geroerd tot eene homogene massa Een gedeelte hiervan wordt uitgegoten in
een bekerglas van circa 100 c c. inhoud, tevoren bedekt met een stukje gaas.
Zoodra de filtratie begint (nadat pl.m. 1 c.c. doorgevloeid is) wordt het gaas verwij-
derd en van de aldus van grove faecesbestanddeelen bevrijde massa wordt door mid-
del van een pipet o. 1 c.c. op de glasplaat gebracht, waarna eene 4 m.m. öse met 10 %
waterige Nigrosin-B-oplossing toegevoegd wordt en het geheel verdeeld wordt
over een 10 c.M-, groot veld. Hierna telling van het aantal eieren. Vermenigvuldigt
men het gevonden getal met 10, zoo verkrijgt men het juiste getal per c.c. faeces-
oplossing. Zwijnenberg,

Dr. Weichlei.v beschrijft hier de werking van aniline-kleurstoffen op bac-
teriekuituren.

Doel van de actieve immunisatie moet zijn : talrijke antilichamen te vormen
bij geringe reactie. Bij de meeste infectieziekten van bacterieele oorsprong kan
eene voldoende onvatbaarheid van goede sterkte en langen duur meestal slechts
worden opgewekt door het inbrengen van levende, volvirulente kuituren. Deze
methode heeft echter vele nadeelen (o. a. te sterke reactie, uitscheiding van smet-
stoffen). Vandaar dat men tracht het doel te bereiken met verzwakte en gedoode
culturen. Men kan dooden door hitte, maar ook door chemicaliën of physische
maatregelen (schudden, wrijven).

verminderd of opgeheven. Het geldt nu dus eene methode te vinden, waarbij
deze werking behouden blijft.

Dr. W. meent nu, dat hij met behulp van anilinekleurstoffen, het doel zeer nabij
is gekomen. Hij experimenteerde hoofdzakelijk met melhyleenblauw en fuchsine,
en voornamelijk bij vlekziekte en vogelcholera.

Wat de vlekziekte betreft meent W., dat het gelukt met door kleurstof gedoodi.-
culturen de immuniteitswaarde bij vlekziekteserumdieren in dezelfde mate te
verhoogen als door enten met virulente culturen. De vlekziekteserum leverende
dieren van I\'renzlau werden dan ook den laatsten tijd slechts behandeld met
„kleurstof-entstoffen". Hartzwakte en gewrichtsaandoeningen zouden ook veel
minder voorkomen.

Ook bij preventieve behandeling van varkens tegen vlekziekte zouden deze ent-
stoffen goede diensten bewijzen, en eveneens bij paratyphus van jonge varkens,
en bij vogelcliolera.

Op blz. 40 (1 Jan. no.) staat in de laatste regel résumé : moissures, moet
zijn: moisissures.

Op blz. 9 en 11 Afl. 1 (1 Jan. no.) staat bij de foto\'s der wormeieren, dat
de vergrooting 1500 bedraagt. Dit moet zijn: -j- 350 x.

In den cursus 1926—1927 verwierven 16 doctorandi het diploma van veearts.
In deze periode stierven volgens de „Personalia" in dit Tijdschrift 13 dieren-
artsen, terwijl de algemeene lijst in liet jaarboekje 1927 803 namen telde. Ruw
gesproken vermeerderde dus het aantal dierenartsen met 3 of nog niet 0.4 %
Van de 13 overledenen waren er 3 rustend dierenarts of daarmede gelijk te
stellen. Indien er niet op andere wijze plaatsen openkwamen zouden dus O jonge
dierenartsen zich een geheel nieuwe werkkring hebben moeten scheppen. In deze
periode komen in genoemd tijdschrift echter 19 aanbiedingen tot practijk-
overname of oproepingen tot betrekkingen voor. De jongste generatie kon dus
wel opgenomen worden, waarmede niets gezegd is over de maatschappelijke positie
van de oudere „jaargangen", en de „toekomst" van den veterinairen student
Van de 13 gestorvenen waren er 2 niet in het jaarboekje 1927 vermeld. Er stier-
ven dus 13 op de 805 personen ; dat is ruim 16 per 1000. In vergelijking met de
algemeene sterfte is dit een zeer hoog getal. In hoevere dit voortkomt uit de
omstandigheid, dat de leden van deze groep alle ouder dan 23 jaar zijn, dan wel
of hier werkelijk ongunstige levensomstandigheden in het spel zijn, is niet gemak-
kelijk uit te maken. Het zou de moeite loonen hiernaar eens een onderzoek in te
stellen.

Uit de Kliniek voor Verloskunde en Buitenpraktijk van de Faculteit der Vee-
artsenijkunde der Rijks-Universiteit te Utrecht. Dir.: Prof. Dr. W. J. PAIMANS

In het cursusjaar i September 1926—1 September 1927 werd
door de Kliniek voor Verloskunde der Veterinaire faculteit ver-
loskundige hulp verstrekt bij 274 runderen, xo paarden, 9 schapen,
5 geiten, 56 varkens, 34 honden en 13 katten, te zamen 4oidieren.
Runderen :

Van de 274 runderen, waarbij onze hulp werd ingeroepen, kalf-
den 119 dieren normaal, terwijl bij 155 koeien de partus een ab-
normaal verloop had.

Onder dit laatste aantal bevinden zich de volgende gevallen :
48 malen bleef het kalf, hetzij nadat de eigenaar het voorstel
had doen geboren worden, of nadat wij den partus zoover hadden
getermineerd, kruis op kruis zitten. Het grootste gedeelte betrof
relatief te groote vruchten, absoluut te groote kalven waren er
veel minder. In 47 gevallen werd het achterstel met de ketting-
zaag gehalveerd. In één geval was het wegnemen der ingewanden
voldoende om den partus te beëindigen. Dit had plaats bij een vol-
wassen rund, waarvan met absolute zekerheid vast stond, dat het
14 maanden drachtig was. Bij de geboorte was dit kalf dood en
iets emphysemateus, het gewicht bedroeg 125 pond.

Bij een dezer patiënten ontwikkelde zich na drie dagen in de
vulva een sterke phlegmoneuze ontsteking, welke zich ook nog
over geruimen afstand uitstrekte tusschen de achterbeenen.
(Geburtsrauschbrand). Gelukkig bleef het phlegmoon beperkt
tot de vulva en omgeving, maar breidde zich niet in de diepte uit
in het perivaginale weefsel, hetgeen al spoedig bleek, daar de koe
niet, of zoo goed als niet perste. Treden deze ontstekingen op of
breiden zij zich van uit de vulva naar het perivaginale weefsel
uit, dan gaat zulks steeds gepaard met heftig persen. Zulk een
phlegmoon van de vulva is prognostisch gunstiger dan wanneer
het perivaginale weefsel er bij betrokken is, maar steeds is het lijden
ernstig en sterven veel dezer patiënten. Deze phlegmonen na den
partus behandelen wij alleen met voortdurend nat houden met een
of andere desinfecteerende vloeistof. Insnijdingen in zoo\'n phleg-
moon worden door ons nooit gemaakt, daar het resultaat hiervan
zeer gering is. Ook van injecties in de omgeving van het proces
met H₂.0₂. of andere aanbevolen medicamenten hebben wij
weinig, meestal geheel geen succes gezien. Het nadeel van deze
injecties is, dat men op de geïnjiceerde plaatsen het weefsel be-
leedigt en als het ware een locus minoris resistentiae krijgt, het-
lv s

geen, zoo gauw liet desinfeciens geresorbeerd is, een prachtig
aangrijpingspunt vormt voor uitbreiding van de infectie. In dit
geval verliep het proces gunstig. De geheele vulva plus een gedeelte
van het weefsel tusschen de achterbeenen werd necrotisch ; na
demarcatie volgde vrij vlug genezing.

In 28 gevallen kwamen het hoofd plus de voorbeenen in de
vagina en was een embryotomie noodzakelijk om den partus te
termineeren.

Wij namen in deze gevallen steeds het hoofd weg met het toe-
stel van Thygesen of met de prionofoor van Eikelenboom, één
voorbeen subcutaan, daarna werd het voorstel geboren, de inge-
wanden weggenomen en het achterstel met de kettingzaag gehal-
veerd. Deze methode blijft ons steeds het beste bevallen.

De prionofoor van Eikelenboom en het toestel van Thygesen
geven beide hier goede resultaten.

In één geval was het noodzakelijk het hoofd en 2 voorbeenen
te verwijderen om het kalf kruis op kruis te kunnen trekken.

In 12 gevallen liet de afmeting van het bekken der koe niet
toe, dat het hoofd en beide voorbeenen van het kalf te gelijk in
den geboorteweg kwamen. De hier noodzakelijke embryotomie
vingen wij steeds aan met de subcutane verwijdering van één
voorbeen, nadat het hoofd wat terzijde was geduwd. In al deze
gevallen was het dan mogelijk door trekkracht aan het hoofd en
het andere voorbeen uit te oefenen het kalf tot kruis op kruis te
doen geboren worden, waarna de kettingzaag dan werd aangebracht
om het achterstel te halveeren. Deze methode bevalt ons beter dan
eerst in den uterus het hoofd met het toestel van Thygesen af
te zagen. Men krijgt dan wel iets meer ruimte om het voorbeen
te verwijderen, maar dit weegt toch niet op tegen het nadeel,
wanneer het andere voorbeen ook verwijderd moet worden, men
aan den halsstomp niet een gemakkelijk punt heeft om het kalf
te laten aantrekken ; ook het terugbrengen der voorbeenen en het
dan naar buiten trekken van het hoofd om dit te amputeeren en
daarna weer de voorbeenen te reponeeren en één subcutaan te
verwijderen, brengt steeds meer arbeid mede, dan wanneer wij
direct beginnen met het wegnemen van een voorbeen, want de
verwijdering van het hoofd alleen maakt de geboorte zoo goed
als nooit mogelijk. Door met het wegnemen van een voorbeen te
beginnen, werkt men steeds het snelst en behoeft men het minste
in den geboorteweg te manipuleeren.

In 2 gevallen moesten 2 voorbeenen weggenomen worden,voor-
dat het hoofd en het voorstel in de vagina gebracht konden worden
en daarna werd het achterstel met de kettingzaag gehalveerd.

In 6 gevallen vormde een abnormale ligging van het hoofd, een
beletsel voor een normalen partus. In twee dezer gevallen bleef het
hoofd voor het bekken liggen zonder dat de ligging veel afweek.

Terugduwen der voorbeenen en een touwtje om de onderkaak
waren voldoende om den partus te bewerkstelligen. Tweemaal
was het hoofd opzijde teruggeslagen, waarbij eenmaal tevens een
carpaalligging bestond ; beide malen was repositie mogelijk. In de
overige 2 gevallen bestond een kruinligging, ook hierbij was de
repositie niet moeilijk.

In 11 gevallen was de repositie zeer gemakkelijk en volgde de
geboorte normaal. In één geval bestond er een contractuur van de
buigpezen en was volledige repositie niet mogelijk. Tevens was
hierbij een embryotomie noodig, daar hoofd en voorbeenen niet
te zamen in de vagina gebracht konden worden. Voordat 1 voor-
been verwijderd was, bleek er een ruptuur.van de uterus te zijn
ontstaan, zoodat slachting direct moest plaats hebben.

In 3 gevallen werd onze hulp bij schouderligging verzocht. Een-
maal bestond een tweezijdige schouderligging, welke gereponeerd
werd.

Eenmaal een eenzijdige, waarbij na repositie \'het kalf kruis op
kruis kwam en toen met de kettingzaag gehalveerd moest worden.
In het derde geval was het hoofd reeds gedeeltelijk buiten de vulva
met een gedeelte van een been, terwijl het andere in schouderlig-
ging lag. Extractie zoo lukte niet ; daarom werd het hoofd geam-
puteerd en het kalf in den uterus teruggeduwd, waarna repositie
kon plaats vinden, en het kalf geboren worden.

Bij normale stuitligging werd 8 maal onze hulp ingeroepen. In
één geval werd het achterbeen subcutaan verwijderd. In de overige
zeven gevallen vond dit plaats met het toestel van Thygesen of
de prionofoor van Eikelenboom. Bij het laatste toestel brachten wij
de knoppen niet uit elkaar. Het breede achterste gedeelte van de
prionofoor is niet steeds een voordeel. Gebruikt men een dezer toe-
stellen om een achterbeen af te zagen, dan is het aan te raden, het
weg te nemen been onder het zagen zacht te laten aantrekken. Men
gaat dan vrij zeker door het heupgewricht heen en loopt geen kans
dat een klein gedeelte van de femur voorzien van den trochanter
major blijft zitten. Dit gedeelte daarna te verwijderen kost steeds
cenige moeite, omdat er sterke spieren aan vastgehecht zitten.
Nadat het achterbeen weggenomen was, namen we ook steeds de
ingewanden weg, waardoor het achterstel nog meer spits toeloopt
en de geboorte verder gemakkelijker kan volgen.

Bij normale stuitligging werd in 5 gevallen een achterbeen op
boven beschreven manier afgezaagd en de ingewanden verwijderd ;
het voorstel kon in deze gevallen evenwel niet geboren worden.
We namen dan steeds het achterstel weg, waarbij de huid zooveel
mogelijk gespaard bleef, duwden dan het voorstel terug in den
uterus en namen een voorbeen weg volgens de methode van Lint-

horst. Bij een dezer gevallen hadden we met een klein kalf te
maken, waarbij twee krom gegroeide achterbeenen plus een voor-
been in den geboorteweg kwamen. Nadat een achterbeen afge-
zaagd was, kon het achterstel geboren worden. Ook nadat de inge-
wanden verwijderd waren, gelukte de geboorte van het voorstel
niet zonder meer. Een voorbeen moest volgens de methode Lint-
horst verwijderd worden, hetgeen eenig bezwaar met zich bracht,
daar dit ook eenigszins krom gegroeid was en gedurende het
fixeeren radius en ulna braken. Na verwijdering van dit been was
de partus nog niet mogelijk, daar het hoofd naar opzij de vergroeid
was. Dit werd met behulp van het toestel van Thygesen geampu-
teerd, daarna kon de borstkast geboren worden en ten slotte ver-
wijderden wij het hoofd.

Tweemaal moesten-we hulp verleenen bij een tarsaalligging.
In het eerste geval betrof het een ruime oude koe, waarbij beide
achterbeenen van het kalf in den tarsus gebogen waren. Daar er
ruimte genoeg was, vooral ook omdat de hulp vlug was ingeroepen,
zoodat de uterus nog niet sterk gecontraheerd was, gelukte de
repositie gemakkelijk. In het tweede geval betrof het eene vaars,
welke 3 weken te vroeg kalfde ; het kalf was dood, één been lag in
tarsaalligging, het andere in heupligging ; de cervix was onvol-
doende verstreken en de uterus vrij sterk gecontraheerd. Repo-
sitie was hier sterk te ontraden, beide beenen werden met het toe-
stel van Thygesen in de heup afgezaagd, de ingewanden verwij-
derd en daarna met behulp van een touwtje om de lendenen werd
het kalf geboren.

Bij heupligging werd 3 maal hulp vereischt, éénmaal was één
been in heupligging gelegen, het ander normaal. Het kalf was
dood, de geboorteweg rigide, daar de partus een week te vroeg
plaats vond, reden waarom van repositie werd afgezien en het
teruggeslagen been met behulp van het toestel van Thygesen
werd afgezaagd, de ingewanden verwijderd en toen de partus ge-
termineerd. In het tweede geval bestond beiderzijdsche heuplig-
ging, terwijl het kalf dood was en de haren reeds los lieten. Een
been werd toen afgezaagd met het toestel van Thygesen en na
wegname der ingewanden kon met behulp van een Weinmannsche
lus het kalf geboren worden. Het tweede kalf, dat toen nog
aanwezig bleek te zijn, werd gemakkelijk geboren. In het
derde geval was repositie mogelijk en had daarna de geboorte
plaats.

Tweelingdrachtigheid vroeg in drie gevallen onze hulp. Een koe
hiervan zou een maand te lang gedragen hebben volgens den
eigenaar.

Het dier had een buitengewoon grooten buikomvang. Acht
dagen voor den partus ontstond er rechts een groote hernia ven-
tralis. Het eerste kalf werd normaal geboren, bij het tweede lag

het hoofd op zijde teruggeslagen ; na repositie hiervan verliep de
partus normaal. Bij de 2 andere kwamen beenen van verschillende
kalveren in den geboorteweg. Na correctie hiervan, leverde de
partus verder geen bezwaren op.

Torsio uteri werd 11 maal gevonden, als een belemmering voor
een normalen partus. Drie hiervan waren praecervicaal, waarvan
twee naar rechts en één naar links. Bij de eerste praecervicale tor-
sie was door een veeverloskundige hulp verleend ; deze meende
de torsie opgeheven te hebben, maar de cervix wilde toen niet
ontsluiten, waarvoor onze hulp werd ingeroepen. Bij onderzoek
bleken in de vagina geen plooien aanwezig te zijn en was de cervix
nog geheel gesloten, maar bij rectaal onderzoek bleek er een zeer
sterke praecervicale torsie naar rechts te bestaan.

Gedurende het wentelen ontstond er plotseling een sterke bloe-
ding uit de vagina, terwijl de torsie niet verminderd was. Het dier
werd erg slap, de slijmvliezen zeer bleek en wegens deze sterke
aanwijzing voor uterusruptuur werd aangeraden het dier te slachten,
waarbij onze diagnose werd bevestigd. Bij de tweede was vaginaal
niets van een torsie te voelen en was zelfs in de verte het kalf te
bereiken. Rectaal was duidelijk een praecervicale torsie aanwezig.
Manueel deze op te heffen gelukte niet, daar het kalf onvoldoende
te bereiken was. Met wentelen en eenige fixatie van het kalf, was
de torsie spoedig opgeheven. Nadat de torsie was opgeheven,
bleek de cervix geheel verstreken te zijn, maar craniaal van de
cervix bestond een sterke contractiering. Ook na eenigen tijd
wachten verminderde deze niets. Voorzichtig en langzaam werd
het kalf nu aangetrokken, waarop de geboorte vrij gemakkelijk
volgde, maar hierna bleek, dat bij den contractiering de uterus was
ingescheurd en zoodoende slachten noodzakelijk. Bij het derde
geval bestond een geringe praecervicale torsie naar links, welke
na rectaal te zijn gediagnostiseerd met de hand kon opgeheven
worden, maar weer deed zich de eigenaardige contractiering voor
als hierboven beschreven. Hoewel ook hier het kalf langzaam werd
aangetrokken, scheurde de uterus in, ter hoogte van dezen ring,
zoodat de koe geslacht moest worden.

Van de overige torsies waren er vijf naar links en drie naar
rechts, geen van alle waren verder dan 180⁰ gedraaid. Bij zeven was
manueel de torsie gemakkelijk op te heffen. Bij één ging dit moei-
lijker. Het betrof hier een schot, welke een maand te vroeg kalfde
en reeds een week sterk vuilde. We vonden een torsie van ongeveer
180⁰ naar rechts, de cervix was niet voor de hand passeerbaar.
Herhaaldelijk wentelen op den grond gaf geen succes. Voorzichtig
werd nu de cervix zoover gerekt, dat de hand kon passeeren. Nu
kon manueel de torsie zeer gemakkelijk opgeheven worden en
vond de geboorte van het kleine kalf na repositie van een achter-
been vrij gemakkelijk plaats. De cervix vertoonde na den partus

geen perforeerende scheur, maar na enkele dagen stierf het dier
aan een hevige endometritis.

Enkele koeien werden ons aangeboden ter behandeling, welke
valsche weeën vertoonden. In de meerderheid der gevallen, wan-
neer deze koeien naar de kliniek gebracht worden, gedragen zij zich
bij ons verder geheel normaal, doordat tijdens het vervoer de uterus
met zijn inhoud weer op zijn plaats komt. Eén evenwel, een schot,
werd gebracht, omdat zij reeds 2 dagen lang heftig perste, zonder
dat er iets van het kalf te voorschijn kwam. Hoewel dit dier over
een afstand van ongeveer 30 K.M. per auto naar de kliniek was
vervoerd, perste het bij aankomst nog heftig. De cervix was ge-
sloten, maar naast de vagina waren in het bekken 2 voorbeenen
en een klein gedeelte van het hoofd van het kalf te voelen. Deze
deelen werden terug gebracht in de buikholte en het dier achter
zoo hoog mogelijk geplaatst. De koe bleef echter heftig persen,
ook nadat sedativa waren toegediend. 24 uur later kalfde het dier
normaal, maar ook daarna hield het persen nog enkele dagen aan,
langzamerhand werd het wel minder intensief en frequent, maar
eerst na 7 dagen was het vrijwel geheel verdwenen.

Bij abortus moesten wij in drie gevallen hulp verleenen. Eenmaal
vond de abortus plaats op 7 maanden. Bij dit vaarsje was de ge-
boorteweg zeer nauw en de cervix onvoldoende verstreken, terwijl
het kalf iets emphysemateus was. Met veel lijnmeelpap werd de
geboorteweg zoo glad mogelijk gemaakt en kon met heel langzaam
trekken zonder diepe inscheuring het kalf geboren worden. Bij het
tweede geval vuilde de koe reeds een maand lang en perste zij de
laatste dagen. Hierbij vonden wij een kalf, dat begon te mace-
reeren, gedeeltelijk in den uterus en gedeeltelijk in de vagina lig-
gen. Het derde geval betrof een koe, waarbij een week voor onze
hulp werd ingeroepen, op 7 maanden een dood kalf was geboren
en welke steeds bleef persen. De cervix was nog juist voor de hand
passeerbaar en in den uterus bevond zich nog een tweede vrucht.
Hoewel het kalf zooveel mogelijk werd verkleind, was de cervix
zoo nauw en rigide, dat deze bij het doortrekken van het hoofd
inscheurde en de koe daarna moest geslacht worden.

Twee koeien met duidelijke hydrallantois werden behandeld.
De eerste was nog 3 maanden voor den partus, at nog maar zeer
weinig en kon met groote moeite opstaan. De buikomvang bedroeg
den t)den December 2 M. 56 ; 45 L. vloeistof werden na punctie
afgetapt, en daarna was de buikomvang 2 M. 46 en at de koe weer
beter. Den I4den December bedroeg de buikomvang 2 M. 46, den
I5den 2M.50, den ióden 2 M. 54, den 20Sten 2 M.55 en den 2isten
2 M. 52. Wederom werden 45 L. vloeistof na buikpunctie verwij-
derd. Daarna was de buikomvang 2 M. 42. Den 23sten December
kalfde de koe, waarbij de cervix onvoldoende verstreek, zoodat
het kalf heel voorzichtig naar buiten getrokken moest worden.

De secundinae gingen niet op tijd af : de koe is langzaam genezen;
De tweede koe zou over 14 dagen aan het einde der dracht zijn.
De buikomvang was zeer groot. Rijzen kon de koe nog maar met
veel moeite, eten deed zij zeer weinig ; meestal lag ze en steunde
veel. We durfden het einde der drachtigheid niet af te wachten
en gingen onmiddellijk over tot punctie van den uterus, waarbij
60 L. vloeistof werd afgetapt. Zes en dertig uur hierna werd een
nog levend kalf geboren. Ook hier wederom retentio-secundinarum,
maar heel langzaam aan is de koe toch nog genezen.

Tweemaal moesten wij hulp verleenen bij koeien, waarbij de
vagina sterk vernauwd was. In het eerste geval betrof het een
schot, welke 3 maanden te vroeg kalfde en welke het vorig jaar
zwaar gekalfd had.

Ter hoogte van het diaphragma pelvis was de vagina door bind-
weefselnieuwvorming slechts voor 2 vingers passeerbaar. Deze
vernauwing strekte zich ongeveer 5 c.M. in de richting van de
cervix uit ; achter de vernauwing was het kalf te voelen. Voor-
zichtig kon met borende bewegingen der hand het hier gevormde
bindweefsel zoover ingescheurd worden, dat het kalf bereikt kon
worden en werd dit voorzichtig naar buiten getrokken. In het
tweede geval was de vergroeiing veel sterker, hier was van het
kalf vaginaal niets te voelen. De vagina was van af het diaphragma
pelvis tot aan de cervix zeer sterk vernauwd. We vonden slechts
een kanaal van hoogstens 2 c.M. diameter. Langzaam borende
kon met de hand het bindweefsel zoover gerekt en gescheurd wor-
den, dat het kalf te bereiken was en dit langzaam trekkende nog
levend ter wereld kwam.

In één geval was een ruptuur van den uterus opgetreden in
den aanvang van den partus, waarbij de diagnose niet gemakkelijk
te stellen was. Bij de anamnese vertelde ons de eigenaar, dat de
koe ongeveer 10 uur aan het kalven was, maar de veeverloskundige
kon het kalf niet bereiken. Vaginaal waren duidelijk 2 plooien te
voelen, welke op een torsie naar links schenen te wijzen. De cervix
was geopend, bij diep doorexploreeren was de elleboog van een
voorbeen te voelen, terwijl het kalf op de rechterzijde lag. Een
sterke uterusplooi was aan den linkerkant te voelen ; hier achter
verdwenen de 2 voorbeenen en scheen ook het hoofd verborgen te
liggen, hetgeen niet te bereiken was. De klauwen der voorbeenen
waren door den vaginawand naast de vagina te voelen. Rectaal
verliep de rechter baarmoederband van rechts boven naar links
beneden, en was de linkerbaarmoederband geheel niet te voelen.

De uterus was sterk gecontraheerd. Om meer ruimte te krijgen
voor een vollediger onderzoek werd een voorbeen met behulp van
het toestel van Thygesex boven het ellebooggewricht geampu-
teerd en kon dan van achter de plooi te voorschijn gehaald worden,
hetgeen eerst geheel onmogelijk was. Het overige deel van het

voorbeen werd met de vingers los gemaakt en dan verwijderd.
In de rechter uterushelft konden we nu ook een achterbeen voelen,
dat achter een uterusplooi schuil ging. Het was ons nu mogelijk
de diagnose te stellen. De sterke plooi, waarachter het hoofd en
het andere voorbeen verdwenen waren, bleek gevormd te worden
door een uterus-ruptuur, waardoor hoofd en voorbeen gezakt
waren. Aan de eene zijde dezer plooi waren duidelijk de carunculae
te voelen en aan de andere zijde de gladde oppervlakte van het
peritoneum. Dus deze ruptuur deed ons eerst denken aan een
lichte torsie, daarna aan een retroversio van den uterus en eerst na
gedeeltelijke embryotomie bleek een ruptuur van den uterus aan-
wezig te zijn.

Bij io paarden werd verloskundige hulp verleend. Een hiervan
veulende abnormaal 8 dagen voor het einde der drachtigheid. Het
veulen lag in stuitligging, de twee achterbeenen lagen in tarsaal-
ligging en tevens waren de twee voorbeenen in den geboorteweg
aanwezig. Heel diep in den uterus was het naar achteren terugge-
slagen hoofd te voelen.

Om ruimte te krijgen voor de noodzakelijke embryotomie werd
begonnen met de 2 achterbeenen beneden den tarsus met behulp
van het toestel van Thygesen te amputeeren. Nu was er zooveel
ruimte, dat beide voorbeenen subcutaan verwijderd konden wor-
den. Touwtjes werden nu om de stompen der beide achterbeenen
aangebracht en voorzichtig trekkende werd het achterstel geboren.
Even bleef het voorstel nog zitten, omdat we met een kromhals
te doen hadden, maar zonder verdere embryotomie was de partus
te termineeren. De secundinae zaten voor het grootste gedeelte
los en verder werden ze los gemaakt en verwijderd. Zeer tot onze
spijt is het paard 3 dagen daarna aan sepsis gestorven. De endo-
metritis, welke was opgetreden, was slechts een geringe.

Bij 9 schapen werd verloskundige hulp verleend. Zeven maal
betrof het hier reposities van hoofd en (of) ledematen. Een schaap
vertoonde valsche weeën, maar lamde een dag daarna normaal.
Bij een schaap bestond een sterke prolapsus vaginae. I)it laatste
lijden neemt veelal een ongunstig verloop ; vooral als niet tijdig
hulp wordt ingeroepen, treedt er infectie op van het geprolabeerde
deel, welke zich tot ver in den uterus voortzet, waarna de lam-
meren afsterven en na den partus een retentio secundinarum op-
treedt, welke, zoo de dood al niet eerder is ingetreden, het dier
nu toch nog doet bezwijken.

Vijf geiten werden ter behandeling aangeboden. Twee leden aan
een sterke prolapsus vaginae, waarvan evenals bij de schapen de
prognose ongunstig is. Een hiervan stierf voor den partus, de an-

dere lamde vrij normaal en genas nog. Een geit leed aan osteo-
malacie en prolapsus vaginae en hoewel de meeste dezer dieren
sterven, is deze na den partus geheel hersteld. Een geit lamde nor-
maal en bij de andere was repositie van een achterbeen noodzakelijk.

Bij 56 varkens werd verloskundige hulp verleend. Veertien
maal werd sectio saesarea verricht ; hiervan genazen tien dieren,
drie varkens stierven en van een is de uitslag onbekend. Zoolang
er levende biggen aanwezig zijn en de geboorteweg nog niet veel
te lijden heeft gehad, kan men de prognose bij keizersnede steeds
gunstig stellen. Toch waren er onder de xo geslaagde operaties 2
waarbij alle biggen dood en reeds emphysemateus waren. Dit jaar
werd steeds onder locale anaesthesie geopereeerd met behulp van
Tutocaïn oplossing. Tutocaïn m. gr. 150 Sol. adrenalini 1/1000
m.gr. 250, aquae 50. Chlorofoi\'m- of aether-narcose is bij deze varkens
absoluut af te raden. We hebben den indruk, dat ook adrenaline
een slechten invloed heeft op het moederdier, zoodat dit slechts
in zeer geringe hoeveelheid gebruikt wordt. Voor de anaesthesie
gaan we uit van den omtrek van een cirkel met een middellijn
van 10—20 c.M. Zoo diep mogelijk wordt de anaestheseerende
vloeistof op xo—20 plaatsen van den cirkelomtrek met naar het
centrum gerichte canule ingespoten. Voor een varken werd 150—
250 c.M³. van bovengenoemde oplossing gebruikt. In het midden
van dezen cirkel wordt dan de gebruikelijke snede zoo klein moge-
lijk gemaakt. De anaesthesie op deze manier verkregen, is uit-
stekend. Voor wij den uterus uit de buikholte te voorschijn halen,
hechten we het peritoneum met 6 of 8 knoophechtingen aan de
huid vast. Dit vergemakkelijk het opereeren, terwijl ook de spier-
laag niets heeft te lijden en geen bloed van uit de buikwond in de
buikholte kan loopen. We waken er steeds met groote zorg voor,
dat er geen darmen buiten de buikholte komen. Het bleek ons,
wanneer veel darmen naar buiten waren gekomen, dat het gene-
zingsproces vaak werd vertraagd. Na de verwijdering der biggen
reinigen we den geheelen uterus met een i°/₀₀ rivanol oplossing
37⁰ C. of Phys. Na.Cl. Sol. Na de operatie spuiten we steeds en
kele c.M^r:. pituglandol subcutaan in om de uterus zoo vlug mogelijk-
te doen samentrekken. I)e levende biggen laten wij na de ope-
ratie steeds bij het moederdier, omdat de prikkeling van het
zuigen de uteruscontracties gunstig beïnvloedt.

Vijf werden voor den aanvang van den partus ter behandeling
aangeboden. Is de partus nog niet binnen enkele dagen te ver-
wachten, dan brengen wij steeds de gebruikelijke hechtingen en
ondersteuningshechtingen aan. De werking van den uterus is bij
deze varkens gedurende den partus meestal slecht. Bij 2 verliep
de partus met behulp van pituglandol normaal. Een stierf plot-

seling nadat i big geboren was, de andere bleken emphysemateus
te zijn. Bij een bestond een sterke prolapsus vaginae ; hierbij heb-
ben wij keizersnede verricht even voor de partus begon. 13 levende
biggen werden verwijderd, de zog genas zonder bezwaar. Bij één
bestond een matig sterke prolapsus vaginae, we hadden hier hoop,
dat we met pituglandol toedienen de partus wel zouden kunnen
termineeren ; 2 doode biggen werden zonder hulp geboren. Daar
we bang waren, dat nog meer doode biggen aanwezig waren, spoten
we 5 c.c. pituglandol intraveneus in om de uterus zoo flink moge-
lijk aan te zetten. Enkele minuten hierna kreeg de zog een aanval
van eclampsie, ze werd sterk benauwd, zeer cyanotisch en trok nu
en dan krampachtig met haar ledematen. Spiritus camphoratus
werd subcutaan verstrekt om het hart te stimuleeren. De aanval
van eclampsie is na een uur verdwenen. Gedurende dezen tijd
werden nog 4 levende biggen geboren. Daarna moesten we nog
2 doode manueel verwijderen, daar de uterus schijnbaar uitgeput
was. De zog genas verder voorspoedig. Dit is de eenige maal, dat
wij nadeel zagen van een pituglandolinjectie.

Bij een varken, dat een zeer geringe prolapsus vaginae voor de
partus vertoonde, werden bij den eigenaar 2 levende biggen ge-
boren ; daarna bleef de zog erg persen en werd de prolapsus veel
grooter. Meer biggen bleken bij onderzoek niet aanwezig te zijn ;
de vulva werd gehecht en langzamerhand verminderde liet persen.
Bij de overige 36 varkens werden de biggen meestal manueel ver-
wijderd, veelal met behulp van pituglandolinjecties. Bij enkele
werd geadviseerd tot slachten voor de biggen verwijderd waren,
omdat de vruchten sterk emphysemateus waren en de toestand
van het moederdier zeer slecht was, of wel dat de geboorteweg
door den eigenaar reeds te sterk was beleedigd om nog succes te
kunnen verwachten.

Bij 34 honden werd verloskundige hulp gevraagd. Tien dieren
jongden normaal, bij zeven dieren moest operatief ingegrepen
worden. Zes maal werd hierbij hysterectomie verricht, waarvan
2 keer met succes. Indien deze operatie tijdig kan geschieden, is de
prognose, vooral wanneer onder locale anaesthcsie geopereerd
wordt, gunstig. Zijn de jongen reeds dood en soms emphysemateus,
dan is de kans op succes een zeer geringe. Eenmaal werd sectio
caesarea verricht met succes. 3 levende jongen werden verwijderd.
Bij de overige 17 honden vond de verlossing met behulp van een
pituglandol injectie, soms gepaard gaande met een tangetje plaats.
Ook bij honden voldoet pituglandol als weeënversterkend middel
steeds zeer goed.

Bij 14 katten moest verloskundige hulp verleend worden. Hierbij
hadden meestal tangverlossingen plaats ; ook hierbij is pituglandol
een uitstekend werkend uterinum.

Uit de Parasitologische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en Infectie-
ziekten der Rijks-Universiteit, te Utrecht Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Cooperia oncophora (Railliet 1898) werd in ons land het eerst
waargenomen door Iiile in 1917. I)eze wormen waren afkomstig
uit den darm van een kalf van de kliniek voor inwendige ziekten.
In hoeverre deze parasiet oorzaak geweest is van ziekteverschijn-
selen wordt daarbij niet vermeld.

Korten tijd geleden werden mij door het Pathologisch Instituut
een aantal wormen ter determinatie toegezonden, welke in een
zeer groot aantal bij een kalf gevonden waren. Prof. Schornagel
was zoo vriendelijk mij een afschrift van liet sectieformulier te
doen toekomen, waarvan de inhoud als volgt luidde :

Longen vrij slecht samengevallen, emphys. oedemateus, enkele
kwabjes met atelectase. Bronchiaalslijmvlies : onregelmatig rood,
iets korrelig, wat muco-pus en matige hoeveelheid strongvliden
in de bronchiën.

Milt. Iets gezwollen. Nieren en Lever. Geen macroscopische af-
wijkingen. Maag en darmen. Lebmaag gezwollen, roode, iets kor-
relige mucosa, iets oedemateus.

Maaginhoud dun, iets slijmig. Hevige darmstrongylosis. (Zeer
veel strongyliden) Mucosa van den darm iets gezwollen, iets te
rood.

Collega van der Kaay, die de kalveren, waarvan bovenge-
noemd dier afkomstig was, behandeld had, verstrekte mij wel-
willend enkele gegevens omtrent het ziektebeeld. De kalveren
werden mager, hoestten en enkele hadden diarrhee. Daar long-
wormeieren in het sputum aanwezig waren, werden de dieren
intratracheaal behandeld. Na de behandeling hield de diarrhee
op, de ontlasting werd vaster van consistentie. Tien dagen na de
behandeling kwam er weer een sterfgeval voor, met voorafgaande
verschijnselen van diarrhee. Dit dier kwam ter sectie aan het
Pathologisch Instituut, waarvan het verslag hierboven vermeld is.
Ook voordat diergeneeskundige hulp ingeroepen was, bleek reeds
één kalf gestorven te zijn. In afwachting van den uitslag van de
sectie had collega van der Kaay de dieren onmiddellijk doen op-
stallen, zoodat de verdere besmetting der kalveren zooveel mogelijk

beperkt was. Dit reeds bleek voldoende om verdere sterfgevallen
te voorkomen. Daar volgens mededeeling van den eigenaar de
dieren weer opgeknapt waren, zag deze van een verdere behandeling
af.

Het stuk dunne darm, dat mij ter onderzoek gegeven werd,
bevatte een zeer groot aantal kleine nematoden, waarmede het
slijmvlies bezaaid was. Eenige honderden exemplaren werden ver-
zameld en volgens de gebruikelijke methode in warme 70 % alcohol
gefixeerd. Bij nader onderzoek bleken deze wormen alle te be-
hooren tot de familie der Trichostrongyliden en wel het geslacht
Cooperia.

De tot de Trichostrongylidae behoorende wormen, die als darm-
parasieten van de herkauwers bekend zijn, behooren verder nog de
geslachten Ostertagia, Haemonchus, Nematodirus en Tricho-
strongylus. Veelal worden bij parasitaire darmaandoeningen der
herkauwers verschillende dezer soorten en de geslachten gecom-
bineerd aangetroffen. Het is daarom merkwaardig dat bij onze
kalveren slechts één geslacht en hiervan uitsluitend de soort
Cooperia oncophora gevonden werd.

Het lichaam van de wormen tot het geslacht Cooperia behoorende
is draadvormig en bezit een cuticula, die over de geheele lengte
met lengtestrepen bezet is. Deze strepen zijn te herkennen als
lichtbrekende puntvormige dicht aaneensluitende verhoogingen.
Bij sterk doorvallend licht zijn zij niet waar te nemen. De kop is
afgerond zonder duidelijke papillen of lippen.

Kop 30—35 11 breed. Achter de kop verbreedt de cuticula zich
tot op een lengte van 90—122 fi (Eig. I v.c.)

De dwarsstreping van dit verbreede kopgcdeeltc was niet aan
alle exemplaren even duidelijk te zien. Bij vele exemplaren
liep deze dwarsstreping niet tot aan de grens van het verbreede
cuticulaire gedeelte, doch eindigde halverwege daarvan. (Fig. I
v.c.).

De lengte van den oesophagus varieerde tusschen 300—384 u,
terwijl de breedte hiervan aan het caudale gedeelte 35—38 »
bedroeg. Aan de maten van den oesophagus kan men als soorts-
kenmerken niet te veel waarde toekennen, daar de lengte van dit
orgaan ten opzichte van den geheelen worm varieert al naarmate
men met een volwassen of onvolwassen individu te doen heeft.
Op de grens van 2^C en laatste 3^e gedeelte bevindt zich de zenuw-
ring (Fig. I z.r.). De oesophagus gaat met een verbreeding in den
darm (d) over.

De beide uteri zijn aan het distale einde met een gespierd ge-
deelte voorzien, de ovejectoren.

gaan op ongeveer 2—21 m.M. van het uiteinde van het lichaam
ligt. De vulva heeft duidelijk zichtbare lippen, welke min of
meer uitstulpbaar zijn (Fig. IV v.).

Aan de ovejectoren ziet men 3 scherp van elkander gescheiden
gedeelten. Een cylindrisch gedeelte, dat meestal een weinig bol-
vormig is uitgezet. Deze cylindrische gedeelten der beide ovejecto-
ren komen ter hoogte van de vulva te zamen. (Fig. IV 0.1). Daarop
volgt een korte meer kegelvormige ovejector (Fig. IV. 0.2), waaraan
men duidelijk den gespierden wand kan waarnemen. Deze sluit
aan den 3^ea ovejector, die met een verbreeding in den uterus
overgaat (0.3). Ter hoogte van de vulva, waar het lichaam boven-
dien verbreed is, (Fig. IV. v.) vertoont de worm een knievormige
bocht, waardoor de wijfjes reeds dadelijk met het bloote oog van
de mannetjes te onderscheiden zijn.

In den uterus en in de ovejectoren vindt men bij de wijfjes tal-
rijke eieren, die in den uterus in een enkelvoudige rij dicht achter
elkander gelegen zijn. Bij de jongere exemplaren vindt men deze
meestal in eikaars verlengde liggen, bij de volwassen wijfjes liggen
zij hoofdzakelijk dwars in den uterus. In de ovejectoren treft men
de eieren grootendeels ook in eikaars verlengde aan (Fig. IV e.).
De lengte der beide gemeenschappelijke ovejectoren bedraagt
ongeveer 800—900 /<. Deze maten zijn betrekkelijk moeilijk te
nemen omdat de worm ter plaatse juist knievormig gebogen is.
I.)e lengte der eieren inde ovejectoren gemeten bedroeg 52—70 //;
de breedte 30—32 /i. Men vindt echter ook andere maten opgege-
ven varieerend tusschen 60—92 /< lang bij 30—38 /< breed. Dit is
zeer goed mogelijk daar men bij de nematodeneieren zelfs van één
soort dikwijls belangrijke verschillen in grootte kan waarnemen.

De grootte der eieren zal dan ook nimmer den doorslag mogen
geven bij het determineeren van wormen.

De afstand van den anus tot het einde van het lichaam bedroeg
volgens de door mij waargenomen maten 150—175 u. De lengte
van het mannetje bedroeg gemiddeld 6—11 m.M. De bursa wordt
door lange ribben gesteund. De ventroventrale rib (Fig. II v.v.)
is dun en korter dan de overige ribben. Op de teekening is de bursa
wijd open gespreid ; dit was noodzakelijk om de ribben duidelijk
zichtbaar te maken. In werkelijkheid is de bursa klokvormig samen-
gevouwen. De lateroventrale rib (l.v.) is veel zwaarder gebouwd
en ook langer dan de ventroventrale. Beide ventrale ribben zijn
aan het uiteinde sterk gebogen. De grootste rib is de externola-
terale (e.1.). Deze ontstaat uit denzelfden stam als de beide ventrale
ribben. De mediolaterale en posterolaterale ribben (m.l. en p.l.)
zijn weer veel smaller. Zij ontspringen beide afzonderlijk uit het
lichaam van den worm. De verschillende dorsale ribben zijn dun

en lang en ontstaan uit een gemeenschappelijken stam. De dorsale
rib ontspringt hoog aan het dorsale lichaamsuiteinde (Fig. II Id.).
Deze rib verdeelt zich aan het einde in tweeën, waarvan elke tak
zich nog eens splitst (Fig. II en Illrf.). De van deze rib afkomende
externodorsale ribben (Fig. II c.d.) zijn symmetrisch en omsluiten
de dorsale rib boogvormig. Op fig. III is alleen de dorsale rib ge-
teekend ; de externodorsale ribben zijn daar weggelaten. In dit
figuur ligt de parasiet op de zijvlakte. De juiste stand der overige
ribben is hierin niet waar te nemen ; zij zijn daarin eenigszins door
elkander geteekend. De genitaalconus, waarin het lichaam eindigt
(Fig. II g.c.) steekt duidelijk uit en is met twee knopvormige uit-
steeksels (k.u.) voorzien, terwijl bovendien twee zijdelingsche
uitsteeksels (z.u.) zijn waar te nemen, die bij de meeste door mij
onderzochte mannetjes een tamelijk groote lengte bereikten.

De lengte der spicula (Fig. II sp.) varieerde tusschen 210—300 11.
Deze organen, welke bij de copulatie dienst doen, hebben een min
of meer gedraaiden vorm en zijn zonder uitsteeksels en scherpe
randen. Beide uiteinden zijn min of meer knopvormig ; het distale
uiteinde eindigt met een typischen platten knop. Tusschen het
dikste uiteinde der spicula en den lichaamswand bevindt zich
een blaasvormige holte, (Fig. II sp.z.) aangeduid met den naam
van spiculumzakje. De spicula der verschillende Trichostrongy-
liden hebben een zoodanigen typischen en van elkaar afwijkenden
bouw, dat men aan deze organen alleen reeds dikwijls met vrij
groote zekerheid de soort bepalen kan.

Verbreede cuticula, v.c. ; de dwarsstreping loopt tot halverwege van dit ver-
breede gedeelte.

Fig. II. Mannetje. Ventroventrale rib. u.V.: lateroventrale rib I.V.\', externo-
latcrale rib, e.l. ; mediolaterale rib, m l. ; posterolateral rib, p.l. ; dorsale rib, d. ;
externodorsale rib e.d. ; klein uitsteeksel, k.u. ; zijdelingsch uitsteeksel, z.u. ;
genitaalconus, g.c. ; spiculum sp. ; spiculumzakje, sp. z. ;

Fig. III. Worm in zijligging; dorsale rib, d. De externodorsale ribben zijn op
dit figuur niet geteekend. Overige ribben zijn niet duidelijk afzonderlijk te zien.

Fig. IV. Wijfje. Knievormig gebogen gedeelte ; l\'tcrus, Ut. ; darm, d:, Ovejec-
tor i, 2 en 3 ; 0.1, 0.2, 0.3 ; ei, e. ; vulva, v.

W. Stödtf.r, Die Strongyliden in dem Labmagen der gezähmten Wieder-
käuer und die Magenwurmseuche.

A. Looss, Notizen zur Helminthologie Aegyptens. Das Genus Trichostrongylus
n.g., mit zwei neuen gelegentlichen Parasiten des Menschen.

B. H. Ransom, The nematodes parasitic in the alimentary tract of cattle,
sheep and other ruminants.

Verfasser gibt eine Beschreibung der Cooperia oncophora aus dem Darmkanal
eines Kalbes. Das Tier zeigte Vermagerung und Diarrhoe und verendete.

In this paper Dr. Baudet describes Cooperia oncophora found in the intestinal
canal of a calf. The animal died, showing symptoms of emaciation and diarrhoea
for which according to the authors\' opinion this worm was responsible.

Dans cet article le Dr. Baudet décrit Cooperia oncophora provenant du conduit
intestinal d\'un veau. L\'animal mourût présentant des symptômes d\'amaigris-
sement et de diarrhée. Ces symptômes étaient rapportés au ver.

Volgens Marcel Cahen (Presèe méd., N. T. v. G. 1927 II. blz. 2416) is het
verschil tussen hond en kat, dat de hemd genegenheid betoont en de kal genegenheid
eist. Zij die van honden houden hebben behoefte genegenheid te ontvangen ;
zij die van katten houden hebben behoefte genegenheid te schenken. In de vriend-
schap voor honden staan de mannelijke karaktertrekken op den voorgrond ;
in de genegenheid voor katten komen de vrouwelijke karaktertrekken meer uit.

In 1827 vervaardigde de engelse apotheker Walker de eerste prakties bruik-
bare lucifers ; zij waren 10 c.M. lang en £ c.M. dik, met koppen die bestonden uit
een mengsel van kaliumchloraat, zwavelantimoon en zwavel en werden afge-
leverd in blikken doozen van 84 stuks, met een stuk schuurpapier voor het aan-
strijken. Hetzelfde jaar werden de fosforlucifers uitgevonden. De tegenwoordige
lucifers worden zonder fosfor en zwavel gemaakt. (Pharm. Weekbl.).

De kinaboom is oorspronkelijk inheems in Peru en in het geheele Amazone-
gebied, (werd indertijd uit Peru naar Java gebracht). Ten gevolge van onoordeel-
kundig oogsten en moedwillige vernieling, zonder te zorgen voor nieuwe aan-
plant, is hij tans schaars in Zuidamerika. Kinabast wordt nog geoogst in enkele
provincies van Peru en uitgevoerd vooral naar Frankrijk en Duitsland. Ter
bestrijding van de veel voorkomende malaria is Peru aangewezen op kinine uit
het buitenland.

Het kinamonopolie is in handen van Java. Van amerikaanse zijde wordt de
wenselijkheid bepleit de kina-cultuur in Peru te bevorderen. Hiervoor zal regee
ringssteun noodig zijn.

Mogelijk kan het zijn nut hebben, in ons Tijdschrift onze er-
varingen omtrent deze klauwaandoening mede te deelen, temeer,
daar uit gesprekken met practiseerende collega\'s ons dikwijls
blijkt, dat velen hunner bezwaren opperen tegen de amputatie,
die wij als beste therapie (naar onze meening) bij dit lijden toe-
passen.

Veel nieuws kunnen wij niet brengen, wel kunnen wij bogen
op een groote ervaring, die ons het recht geeft vele der gehoorde
bezwaren als te hoog aangeslagen te beschouwen.

Sommigen beweren : de operatie is niet oeconomisch, het rund
blijft te lang sukkelende en wordt toch nooit weer geheel goed,
kan niet meer worden opgestald en moet dus binnen korten tijd
worden opgeruimd.

Verder worden de kosten volgens velen te hoog, wil de behan-
delende dierenarts er ten minste nog iets op verdienen en het is
om deze reden, dat zij uit onze omgeving, die principieel niet tegen
de operatie zijn, hun cliënt adviseeren, het dier liever naar onze
kliniek te zenden.

Nog weer anderen beweren, dat de operatie in het meerendeel
der gevallen overbodig is, omdat, als men maar lang genoeg ge-
duld oefent, ook zonder operatie de zaak terecht komt ; zij zijn
dus voor een meer conservatieve therapie.

Wat dit laatste betreft : zeker, ook wij weten, dat dikwijls een
podarthritis purulenta heel aardig, en eigenlijk tegen onze ver-
wachting in, terecht komt, als men zorgt voor een flinke afvloeiing
van den etter door ruime openingen te maken, eventueel een dracht
door het gewricht te halen. Voetbaden met desinfecteerende mid-
delen als creoline, sulfas cupricus, soda e.d. kunnen, mits goed toe-
gepast (en dat zegt wat in het meerendeel der gevallen !) deze ge-
nezing ongetwijfeld bespoedigen, maar toch zijn wij in den loop der
jaren tot de conclusie gekomen, dat deze behandelingsmethode in
het algemeen niet in het belang van den eigenaar is. Het duurt
te lang, de voedingstoestand van het dier lijdt ten zeerste er onder
en ten slotte is het resultaat slechter, dan wanneer amputatie was
verricht.

Of de opgetreden ankylose, öf de achterblijvende verdikking
van het balgedeelte der aangetaste klauw, öf het sterk opwippen
van het toongedeelte ten gevolge van de genecrotiseerde diepe

buiger, maken dat de gang van het dier toch ook gebrekkig blijft.
En zeker is ook het uiterlijk van een dergelijken voet niet mooier,
dan na een klauwamputatie.

De laatste jaren gaan wij zelfs zoover, dat wij bij diepgaande
klauwfistels, vooral aan het achterste gedeelte, waarbij de pees
in het proces betrokken is, ook wanneer het gewricht nog niet is
aangetast, al heel gauw tot resectie van het klauwbeen besluiten,
als wij niet spoedig verbetering zien na het openleggen van de
fistel en verwijdering van het necrotische weefsel.

De ervaring toch heeft ons geleerd, dat een lang voortgezette
conservatieve behandeling van klauwfistels niet oeconomisch is.
In vele gevallen komt het op den duur toch tot een arthritis en dan
zijn weer vele weken noodeloos voorbijgegaan.

De resultaten met de door sommigen aanbevolen behandeling
door middel van nitras-argenticus-staafjes hebben deze meening
niet kunnen veranderen.

Behalve bij klauwfistels passen wij de amputatie eveneens al
gauw toe als een zeer chronisch lijden van de matrix bestaat met
sterke neiging tot woekering.

Wat de techniek der klauwamputatie betreft, wij voeren deze
operatie steeds als volgt uit :

Nadat het dier op den grond is geworpen met het zieke been
naar boven (meestal is een buitenklauw achter aangetast), blijven
de drie gezonde beenen te zamen gebonden, terwijl het te opereeren
lidmaat op het bovenste voorbeen bevestigd wordt op de wijze
als op de foto duidelijk is.

Het been is dan vrijwel onbeweeglijk gefixeerd, wat een groot
gemak is. De beenen worden omhoog gehouden aan een katrol
aan den zolder (op buiten-praktijk doen wij de operatie liefst in
een boomgaard, en slaan een touw aan een stevigen tak).

De zieke ondervoet wordt nu grondig gereinigd en liefst met scheer-
poeder tot boven het kogelgewricht geschoren, gedesinfecteerd
met brandspiritus en ingesmeerd met jodiumtinctuur, waarna de
halve ondervoet gevoelloos wordt gemaakt door twee injecties van
novocaïne-adrenaline-oplossing ; de ééne geschiedt in de mediaan-
lijn op de kogel, met de naald lateraal gericht; de andere aan de
voor-bovenzijde van het bijklauwtje.

Onmiddellijk daarna wordt boven de kogel een Esmarcksche lis
aangelegd. Na een kwartier is totale anaesthesie verkregen en
wordt met een zaag de geheele klauw afgezaagd langs een lijn even-
wijdig met den kroonrand en i c.M. hier beneden.

Deze zaagsnede gaat dan precies door het gewricht en spaart
de kroonrand, wat van groot belang is voor de latere hoorngroei.
Nu worden de restes van klauwbeen, het straalbeen en verder alles
wat necrotisch is verwijderd, waarbij met voordeel gebruik is te

maken van een scherpe dubbele haak voor fixatie der deelen en van
stevige saliebladen en curet.

Het meestal reeds grootendeels geüsureerde gewrichtskraakbeen
wordt geheel met de curet verwijderd (op intact kraakbeen vormt
zich geen granulatieweefsel) ; na met een droge tampon alle losse
deeltjes weggeveegd en de geheele wondvlakte overgoten te hebben
met een oplossing van jodoform in aether (versch bereid!), wordt
een stevig drukverband aangelegd, dat daarna goed geteerd wordt.
Een zak of schoen ter bescherming van dit verband is wenschelijk.

Vroeger verbonden wij dergelijke patiënten veelal om den an-
deren dag, de laatste jaren zijn wij daarvan teruggekomen en laten
wij de verbanden gerust een dag of zes zitten. Hoe zindelijker wij
hebben gewerkt en hoe beter wij alle doode weefsel hebben ver-
wijderd, hoe minder last wij uitteraard van ettering onder het
verband hebben.

Verwonderlijk snel granuleert de wond en vaak kan na 3 weken
de patiënt reeds naar huis worden gezonden, bijna rad, in ieder
geval geschikt om in de weide te worden gelaten.

Een enkele maal blijkt het noodig ook het kroonbeen geheel of
gedeeltelijk weg te nemen.

Een onaangename complicatie is het optreden van een purulente
peesscheede-ontsteking, zich kenbaar makende door hevige kreu-
pelheid en fluctueerende zwelling boven de bijklauwtjes. Wel
geneest ook deze in de meeste gevallen, hetzij door alcoholver-
banden, hetzij eerst na openlegging en drainage der peesscheede,
doch de behandeling wordt er toch een paar weken mede verlengd.

Gelukkig komt zij in onze kliniek hoe langer hoe minder voor,
nu de veehouders niet zoo lang meer wachten met hulp in te roe-
pen, doordat zij zelf overtuigd zijn geraakt, dat spoedige operatie
niet anders dan in hun voordeel is.

Verwaarloosde gevallen komen daardoor veel en veel minder
voor en ons succes is grooter geworden.

Dragen wij dierenartsen zelf ook niet vaak een deel der schuld
als veehouders bij kreupele runderen niet dadelijk deskundige
hulp inroepen?

Een aangenaam werkje wacht ons niet altijd bij de behandeling :
zij is dikwijls tijdroovend, behoort niet tot de meest loonende uit
een finantieel oogpunt, en zoo is het verklaarbaar - zij het ook
niet goed te praten — dat men het zich wel eens te gemakkelijk
maakt en met enkele voorschriften aan een boer en een potje zalf
een genezing tracht te verkrijgen.

De voorschriften worden niet opgevolgd, het potje zalf, aange-
wend op een niet gereinigden voet helpt al evenmin en is het dan
te verwonderen dat de eigenaar over dergelijke veeartsenij kundige
hulp niet enthousiast is?

spoedig wij door een werkelijk goede behandeling (waartoe het
wel haast steeds noodig zal zijn de koe neer te leggen, zelf de rei-
niging van de klauwen ter hand te nemen, zelf te verbinden enz.)
genezing van tusschenklauwpanaritium, zoolzweren, pododer-
matitis, mok e. d. verkrijgen en complicaties (fistels, arthritis)
voorkomen, hij niet zal verzuimen werkelijk tijdig onze hulp in te
roepen.

En hoeveel kapitaal wordt dan niet gespaard, vooral in tijden
van mond- en klauwzeer?

Geheel eens zijn wij het met collega Broersma, die twee jaar
geleden een artikeltje in ons Tijdschrift over dit onderwerp schreef,
dat ,,de behandeling der klauwziekten na mond- en klauwzeer
een zeer zware, vooral veel lichaamsinspanning eischende taak is,
maar ook een zeer dankbare".

Zooals wij boven de amputatie beschreven is zij door iedereen
zonder al te veel inspanning te doen.

Dat wij door locale anaesthesie en door het aanleggen van een
Esmarchsche lis haar zonder pijn en zonder last van bloeding te
hebben, kunnen uitvoeren, achten wij een zeer groote verbetering,
zoowel voor het dier als voor den operateur. Beide hadden vroeger
een slecht uurtje.

Collega van Leeuwen, wien de eer toekomt reeds een 30-tal
jaren geleden in ons Tijdschrift de aandacht op deze operatie te
hebben gevestigd, schreef toch indertijd :

. ,,De hier beschreven operatie is inderdaad niet gemakkelijk en
kost soms menigen zweetdruppel, terwijl ze zeer pijnlijk en bloedig
is."

Om beter te kunnen beoordeelen, hoe de veehouders zelf over de
resultaten van de operatie denken, hebben wij een kleine enquête
gehouden en gevraagd aan een 125 tal eigenaars van koeien, waarbij
klauwamputatie was verricht in de laatste vijf jaren, naar den
afloop ervan.

Het deed ons genoegen, dat bijna allen de daarin gestelde vragen
uitvoerig beantwoordden, velen zelfs mondeling een en ander
kwamen toelichten, waardoor wij in staat waren een goed gefun-
damenteerd oordeel te verkrijgen.

Verreweg de meeste koeien waren thuis iets gevoelig gebleven,
konden echter zich best redden in de weide, hadden ook op stal
geen last gehad en waren niet minder productief geweest dan de
andere koeien.

Om de klauwaandoening behoefden slechts weinige dieren vroeg
of laat te worden opgeruimd, vele koeien waren nog (na 3 jaar bv.)
in het bezit van denzelfden eigenaar.

Van beteekenis voor de beoordeeling der waarde van de operatie
is ook, dat ons verscheidene veehouders bekend zijn, die meer-

malen ons runderen zonden voor klauwamputatie, wat zij zeker
niet zouden doen als ze er geen voordeel in zagen.

Resumeerende mogeu we dus gerust de operatie aanbevelen
bij onze practiseerende collega\'s.

Het spreekt vanzelf, dat ieder geval op zichzelf beoordeeld
moet worden en dat wij bv. niet tot de operatie zullen overgaan
bij een guiste koe, die voldoende vleesch heeft voor de slachtbank.

Wij hadden gelegenheid bij eenige zware dekstieren de operatie
uit te voeren en wel aan een voorbeen.

De dieren zijn allen genezen en volkomen geschikt gebleven
voor het dekken. Of de operatie aan een achterklauw bij een dek-
stier aan te raden is, achten wij twijfelachtig. Ervaring daarvan
bezitten wij niet.

Ook hebben wij bij twee koeien geprobeerd aan twee achter-
beenen gelijktijdig amputatie te verrichten.

Zooals te verwachten was, was het succes hiervan niet groot,
De gang bleef zeer gebrekkig.

Beter resultaat gaf een beiderzijdsche amputatie bij een koe.
die met een half jaar tusschenruimte werd geopereerd.

Bij één rund amputeerden wij dit jaar beide klauwen van één
achterbeen, waarvan dit natuurlijk blijvend korter bleef. Volgens
ingekomen bericht heeft dit dier het geheele weideseizoen goed
medegemaakt.

Ten gevolge van het sparen van den hoornzoom groeit over de
stomp mettertijd een vrij aardige hoornmassa, zoodat vooral aan
het balgedeelte een behoorlijke steun wordt verkregen. Als de
punt van deze hoorn last veroorzaakt, doet de eigenaar verstandig
deze bijtijds in te korten, anders wordt deze niet zelden afgetrapt,
wat een heftige kreupelheid, door beleediging der keratogene
membraan, ten gevolge heeft.

Trouwens zoo nu en dan de geopereerde klauw eens te contro-
leeren en wat op te knappen, is natuurlijk aan te bevelen.

In den letzten Jahren verrichteten Verfasser in 125 Podarthritis-purulenta-
Fällen beim Rind Klaue-amputation unter lokaler Anästhesie.

Die Operation ist oft der konservativen Behandlung vorzuziehen. Heilung
meistens innerhalb 3 Wochen. Klaue-amputation an zwei Beinen ist möglich
jedoch nicht zu empfehlen ; auch nicht Amputation der beiden Klauen an einem
Bein.

During the last few years the authors performed hoof-amputation under local
anaesthesia in 125 cases of podarthritis purulenta in cattle.

The operation is often to be preferred to the conservative treatment ordinarily.
Recovery of the animals takes place after three weeks.

Amputation of a hoof on two legs is possible but not recommendable ; ampu-
tation of both hoofs of one leg is not recommendable either.

Pendant ces dernières années les auteurs ont fait 1\'amputation de 1\'onglon avec
anesthésie locale en 125 cas de podarthritis purulenta chez les bovidés.

L\'opération est souvent a préférer au traitement conservateur; ordinairement les
animaux sont guéris aprés trois semaines.

L\'amputation de 1\'onglon ä deux pieds est possible mais ce n\' est pas ä recomman-
der, aussi peu que l\'amputation des deux onglons d\'un pied.

Om te resumeeren zou ik dus willen hebben rapporten waarin
alleen feiten worden geconstateerd, zoo goed mogelijk omschreven
en daarnaast zoo noodig een derde onpartijdige deskundige, die
hieruit conclusies trekt ; de dierenartsen die de rapporten op-
maakten, mogen alleen als getuigen worden gehoord en niet als de
tweeslachtige wezens, die men getuige-deskundige noemt, die de
zaak gedeeltelijk objectief gedeeltelijk subjectief bezien en in hun
ijver de belangen hunner cliënten te dienen, de zaak steeds ver-
warder maken en er het hunne toe bijdragen om de processen
lang en kostbaar te maken.

Men meene niet, dat ik, gesteld dat men steeds volgens mijn
voorstel handelde, tevreden zou zijn. Het zou alleen verbetering
geven, doch wij zouden blijven zitten met ons Romeinsche prin-
cipe, dat ik uit een practisch oogpunt onmogelijk acht.

In een aantal gevallen kan een deskundige wel uitmaken of een
gebrek binnen een bepaalden tijd kan zijn ontstaan, doch in vele
gevallen tast hij in het duister en dit zal zoo blijven. Er zijn te
veel onberekenbare factoren, die invloed uitoefenen op den gang
van een ziekteproces, dan dat wij ooit in de mogelijkheid zullen
komen met zekerheid den ouderdom van een ziekteproces te be-
palen ; hoe grooter tijdsruimte er ligt tusschen koop en onder-
zoek, des te moeilijker wordt een goede beoordeeling. Zoo is het
in de pathologische anatomie en ik geloof niet dat de cliniek er
gunstiger voor staat.

Als voorbeeld vertoon ik U hier enkele praeparaten waarvan
ons den ouderdom nauwkeurig bekend is, grootendeels zijn het
natuurlijke gevallen, een enkele is experimenteel.

a. Malleus van de neusschelpjes met uitgebreide zweervorming ;
het betreffende paard had bij toeval één nacht gestaan naast
een paard met neusmalleus ; sectie 13 dagen na de besmetting.

b. Hevige uitgebreide tuberculeuze mastitis met bijbehoorende
lymphklier, hoogstens 3 weken oud.

c. Tuberculeuze boegklier, verkazing, verkalking, veel bindweefsel-
vorming van een nuchteren kalf.

d. Zeer sterke verkazing van een tuberculeuze lymphklier van
een kalf, proces hoogstens 35 dagen oud.

e. Hevige tuberculeuze orchitis en epididimitis, testikel dubbel-
vuistgroot, uitgebreide verkazing en verkalking, kalf J jaar
oud, veranderingen slechts enkele weken te voren opgemerkt.
/. Bronchiale lymphklier met zeer geringe tuberculose, weinig
verkazing, geen verkalking, geen bindweefselvorming, min-
stens 8 maanden oud.

g. Necrotiseerende metritis, peri- en parametritis, uitgebreide
necrose en bindweefselnieuwvorming, 12 dagen oud.

1. de attesten waarin deskundige getuigen zich niet bepalen tot
een nauwkeurige beschrijving van het ziektegeval, maar
conclusies trekken omtrent den ouderdom van het gebrek.

Het Germaansche principe geeft rechtszekerheid. Een aantal
ziekten en gebreken zijn in de wet genoemd, hiervoor moet de
verkooper vrijwaren, worden deze gebreken binnen een bepaalden
tijd geconstateerd, dan wordt aangenomen, dat zij reeds tijdens
den verkoop aanwezig waren.

Bij dit principe weten kooper en verkooper waar zij aan toe zijn.
Den verkooper hangt niet steeds het dreigend zwaard boven het
hoofd, dat hij na vele maanden kan worden aangesproken over
een ontdekt gebrek, dat misschien wel, misschien niet aanwezig
was tijdens den verkoop, wat overigens niemand kan uitmaken ;
de kooper weet, dat als hij een der genoemde gebreken binnen dien
termijn ontdekt, dat hij zonder veel moeite den koop ongedaan
kan maken.

Volgens dit principe is de onderhavige materie in de ons
omringende landen geregeld. Meermalen zijn ook hier te lande
stemmen opgegaan om de bestaande wettelijke bepalingen in dezen
zin te wijzigen. Algemeen wordt erkend, dat het aantal processen
sterk is verminderd en de processen minder kostbaar zijn. Hier
staat tegenover, dat slechts voor een betrekkelijk gering aantal
gebreken vrijwaring bestaat en in andere gevallen er voor den
kooper geen recht is te verkrijgen. Het aantal processen is dus
verminderd omdat den koopers de pas is afgesneden om te pro-
cedeeren. Dit argument weegt zwaar.

Een ander argument, dat bij velen eveneens zwaar weegt, doch
dat ik niet zoo hoog aansla, is dit, dat het onmogelijk is om voor

een aantal ziekten de ontwikkelingstijd aan te geven en ook het
feit, dat de opgesomde gebreken niet steeds verborgen zijn. Wat
dit laatste betreft kan de rechter eenvoudig vragen aan den des-
kundige, die steeds gehoord dient te worden, of het gebrek als ver-
borgen behoort te worden beschouwd. Overbeek stelt dit voor
als minderheid der commissie van Dulm, Overbeek, Quadekker,
dit komt mij zeer rationeel voor.

Wat den ontwikkelingstijd der ziekte betreft, ja het gaat niet aan
hiervoor een lijst op te maken, welke den toets der wetenschap-
pelijke kritiek kan doorstaan. Maar is dat nu zoo erg, zijn wij er
onder het Romeinsche principe dan beter aan toe ? Nu moet toch
ook een antwoord worden gegeven wanneer gevraagd wordt of een
bepaald gebrek zich binnen 10 dagen kan hebben ontwikkeld.
Nu gaat in vele gevallen toch ook schijn voor werkelijkheid door.
Is het niet beter vaste termijnen te bepalen voor een aantal gebre-
ken, dan den tegenwoordigen toestand te doen voortduren waarbij
de meest verschillende opvattingen van niet ter zake gespeciali-
seerde deskundige getuigen als vaststaand worden aangenomen?
Wanneer zoo\'n lijst wordt gemaakt wil dit niet zeggen tubercu-
lose is binnen vier weken clinisch niet waarneembaar, doch wel
als men binnen vier weken tuberculose constateert, wordt aange-
nomen, dat deze tijdens den verkoop bestond. Wordt de ziekte
later geconstateerd, dan kan zij wel bij den verkoop aanwezig
zijn geweest, doch de eischer is niet meer ontvankelijk, hij heeft
ruimschoots tijd gehad zijn dier te laten onderzoeken.

Een lijst van gebreken inet waarborgtijden pretendeert niet te
zijn een wetenschappelijk gefundeerde opsomming van de ont-
wikkelingstijden van de genoemde gebreken, alleen een opsomming
van gebreken waarvoor de verkooper gedurende zekeren tijd moet
instaan. Dit zal aanleiding geven tot onbillijkheden, maar zeker
niet tot meer onbillijkheden dan nu plaats vinden.

Het eerste bezwaar echter, dat slechts voor weinig gebreken
garantie wordt verleend weegt zwaar.

Overbeek wil naast de lijst met gebreken waarvoor een waar-
borgtijd is aangegeven, vrijwaring voor alle gebreken, ook voor
de genoemde wanneer ze na den aangegeven tijd zijn geconsta-
teerd, volgens het Romeinsche principe. Een gemengd principe
dus, gedeeltelijk Germaansch gedeeltelijk Romeinsch. Een ver-
betering ware dit wel, doch mij dunkt dat het aantal processen er
niet belangrijk door zou dalen en dat vooral de moeilijke gevallen,
die juist de lange processen geven, zouden blijven voortbestaan.

Wester als minderheid van de commissie Mazure, Wester,
Poels, blijkt de voorkeur te geven aan arbitrage en spoedbe-
handeling, maar daar dit echter voorloopig wel niet bereikbaar zal
zijn, geeft hij een andere oplossing n.1. aanleggen van een lijst
van gebreken waarover binnen zeer korten tijd (14 dagen) moet

worden geklaagd, daarnaast kan over alle andere verborgen ge-
breken een actie worden ingesteld, mits binnen zes weken ; dit
voorkomt, dat nog maanden na den verkoop een actie kan worden
ingesteld. Dit laatste vooral acht ik van groot belang.

Met deze opvatting van Wester, welke als een uitbouwing van
het systeem Overbeek kan worden beschouwd kan ik mij het best
vereenigen, ook met zijn wenschen, dat de zaken voor een kanton-
rechter komen, waardoor meer spoed kan worden betracht, dat de
lijst bij K.B. wordt opgesteld, en een lijst van deskundigen wordt
aangelegd, die zich in het bijzonder in deze materie hebben gespe-
cialiseerd.

Later, in zijn reeds eerder genoemd boek, geeft Wester een
aantal desiderata. Het blijkt, dat Wester evenals vele anderen
het meeste heil verwacht van arbitrage, is dit onbereikbaar, dan
acht Wester het meest gewenschte :

2. de rechtsvordering moet door den kooper worden aangelegd
binnen een maand na de levering ; betreft het gevallen, die
niet binnen een maand door den kooper kunnen worden ge-
constateerd, dan bestaat de mogelijkheid om een actie in te
stellen wegens wanprestatie (Art. 1302, B.W.).

Van deze wenschen zie ik het groote voordeel van de sub 1
genoemde niet in. Wanneer de niet-officieele dierenarts een goed
rapport opstelt van zijn bevindingen, zonder meer, en dit kan
men toch eischen, dan acht ik dit alleszins voldoende. Zooals ik
rceds zeide, kan men toch van een dierenarts eischen, dat hij in
staat is een dier goed te onderzoeken en dat hij van zijn bevin-
dingen een volledig, objectief rapport kan opstellen, dat later ev.
onder eede bevestigd wordt. Dit is de meest vlugge en eenvoudigste
manier, want een kooper zal als regel eerst zijn dierenarts raad-
plegen. Met Mr. van Gelderen ben ik van oordeel, dat de instel-
ling van officieele experts, wier bevindingen bindend en onaan-
vechtbaar moeten zijn, die dus een deel der feiten voor bewezen
zullen verklaren en daardoor een deel van den taak des rechters
uit diens handen zouden nemen niet gewenscht is, vooral omdat
over deze officieele stukken weer met succes kan worden gepro-
cedeerd.

Wat de instelüng van rechtsvordering binnen korten tijd na
levering betreft, b. v. een maand, dit acht ik een groote verbetering.

Ook wijziging van Art. 1546 voor zooverre het de onbillijke
alinea : „Doch het verlies, door toeval veroorzaakt, is voor re-
kening van den kooper", betreft is naar mijn meening zeer noodig.

De verplichte arbitrage zou echter volgens zeer velen alle heil
brengen. Ik zie nog niet in waarom. De arbiters moeten toch vol-

gens een bepaald systeem werken en zouden de arbiters nu vooi
mindere moeilijkheden komen te staan, dan de beroepsrechters?
Ik geloof het niet. Wel zal alles gemakkelijker gaan, de arbiter?
zullen leeken zijn in de rechtspraak, doch deskundig wat de ge-
breken betreft, dit beteekent, dat een vonnis spoedig geveld zal
zijn.

Zal er echter beter recht gesproken worden? Ik betwijfel dit
zeer. Wij beweren, en terecht, rechters en advocaten zijn niet
deskundig in veterinaire aangelegenheden, doch zijn wij dan we)
deskundig op juridisch gebied? Iedereen weet, dat de koopkwesties
afgezien van de antidateering en het verborgen zijn, niet steeds
zoo eenvoudig zijn. Zeker, de leeken zullen, uit gebrek aan juri-
dische kennis, de knoop wel doorhakken, doch is dit rechtspraak?
Naar mijn meening zou in zoo\'n leekenrechtbank de meening
van den jurist den doorslag moeten geven en zouden dierenarts
veehouder, handelaar alleen maar adviseurs moeten zijn. Maai
zouden wij dan zooveel beter af zijn dan met een behandeling vooi
den kantonrechter, ik geloof het niet. Verder meen ik, dat de in
het ongelijk gestelde partij zijn vonnis gelatener zal dragen, wan
neer dit volgens de regelen der kunst is geveld, dan wanneer dit
door zoo\'n gelegenheidsrechtbank geschiedt.

Vrijwillige arbitrage lijkt mij nog het best, dit kan desnoods
door een enkelen scheidsman geschieden. Hier kunnen de dieren-
artsen in de eerste plaats goed werk verrichten. Regel is toch
dat bij ontdekking van een gebrek dierenartsen worden geraad
pleegd door den kooper en door den verkooper. Wanneer nu deze
deskundigen het niet eens kunnen worden en hun zuiver objec-
tieve bevindingen zonder nadere conclusie in handen geven van
een scheidsman, waarbij partijen zich verbinden zich bij diens-
uitspraak neer te leggen, dan kunnen heel wat kwesties snel, goed
koop en goed geregeld worden. Dit geschiedt in den laatsten tijd
herhaaldelijk. Het is het voordeeligst voor de betrokken partijen
en het is vooral nuttig voor de betrokken collegae omdat ze dan
niet als pleitbezorgers van vijandige partijen tegenover elkaai
komen te staan.

Vrijwillige arbitrage zal echter nooit regel kunnen worden en
in moeilijke gevallen zal de scheidsman zich zelf wel eens incom-
petent moeten verklaren.

waarborgtijden voor een aantal gebreken en daarnaast moge
lijkheid van actie voor alle verborgen gebreken alleen binnen
korten termijn (4—6 weken) na levering.

2. uitvoerige, objectieve attesten, zonder conclusies omtrent
ouderdom van het gebrek.

zoo mogelijk afschaffing van de hybride getuige-deskundige,
de dierenartsen der partijen uitsluitend als getuige te hooren,
steeds benoeming van een deskundige, die den rechter kan
voorlichten.

Dr. Lubberink. Ik ben teleurgesteld door het feit, dat men het voorstel, mij als
lector in de gerechtelijke veeartsenijkunde aan te stellen, heeft tegengewerkt.
Van Prof. Schornagel had ik gehoopt gevallen uit de praktijk, getoetst aan patho-
logisch-anatomische waarnemingen, te vernemen, ik had dan zijn ervaringen
eens met de mijne, welke vanaf 6 April 1926 tot heden 160 gevallen betreffen,
kunnen vergelijken. Prof. Schornagel heeft de artikelen 1540—1547 even ge-
noemd, terwijl ik had verwacht, dat hij daar uitvoerig over gesproken zou hebben.
Het komt in de praktijk herhaaldelijk voor, dat de artikelen 1540, 1541 en 1546
niet goed begrepen worden. Zelf heb ik ondervonden, dat Prof. Schornagel
geen zuiver begrip heeft van hetgeen art. 1547 verstaat onder „Korten tijd".
Men mag niet aansturen op een proces, als de gebruikelijke zes weken reeds lang
voorbij zijn. Onze practici moeten op dit gebied ook juridisch goed op de hoogte
zijn, menig kostbaar proces kan dan worden voorkomen. Over art. 1888 is in het
geheel niet gesproken, terwijl het toch van zoo groote beteekenis is ; in gevallen
waar partijen overeenkomen het dier in kwestie te doen slachten, is het van het
grootste belang, dat een dergelijke overeenkomst schriftelijk bevestigd wordt.

Prof. Schornagel. Als ik zeg, dat de dierenarts zich niet moet bemoeien met
juridische kwesties, doch zich zuiver en onpartijdig moet bepalen tot hetgeen hij
krachtens zijn kennis ook kan verantwoorden, dan bedoel ik de gewone dierenarts,
dus zooals wij hier bijeen zijn, uitgezonderd dan Dr. Lubberink. Dr. Heer Lub-
berink is door zijn uitgebreide juridische kennis misschien menig advocaat de
baas. Nadrukkelijk wil ik er echter nogmaals op wijzen, dat juist door de bemoei-
ingen van leeken, in casu de dierenartsen op juridisch gebied, de kwesties vaak
onnoodig gecompliceerd worden. Het is niet onze taak iemand coûte que coûte
een proces te doen winnen, maar wij moeten met onze Veeartsenijkundige weten-
schap het recht dienen cn de juridische zijde aan juristen overlaten. Een ieder
blijve op eigen terrein, wij zouden het toch ook ten zeerste afkeuren als juristen
zich met vétérinaire kwesties bemoeiden. Voor bizondere gevallen verwijs ik naar
de artikels van collega ten Thije. Ik weet zeer wel wat art. 1547 bedoelt met
„Korten tijd", ik heb hier juist de aandacht op gevestigd, verder herinner ik mij
maar één geval, dat ik een collega raad gaf op een proces aan te sturen, het gold
een geval waarbij de eene partij zeer sterk stond en de andere partij op aanraden
van zijn veterinairen adviseur, op juridische gronden, toch weigerde aan zijn ver-
plichtingen te voldoen. Ik weet niet of de Heer Lubberink dit geval bedoelt. Dit
was echter een geval, waarin de dierenarts een rol speelde, welke ik veroordeel.
Dat ik niet ben ingegaan op de artikelen 1540—1546 spreekt wel vanzelf, dit is
juridisch terrein en niet het mijne, trouwens deze art kelen zijn uitvoerig be-
handeld in de door mij genoemde leerboeken. Mijn geheele betoog is er op gebaseerd,
dat wij te veel letten op de juridische zijde en daar fouten zien of meenen te zien,
terwijl er op zuiver veterinair gebied ook nog wel iets te verbeteren valt. Ten slotte
het lectoraat waarover de Heer Lubberink sprak. Ik ken de bizonderheden van
deze aangelegenheid niet. Naar mijne meening is het niet noodig het onder-
wijs in de onderhavige materie uit te breiden, ik meen dat het thans ruimschoots
voldoende is. Ook vrees ik dat het geven van juridisch onderwijs door een dieren-
arts zal leiden tot beunhazerij. Mocht echter deze uitbreiding op den duur wen-
schelijk blijken, dan zou dit gedeelte van het onderwijs gegeven moeten worden
door een bekwaam jurist.

Das römische Rechtsprinzip führt zu Rechtsunsicherheit weil man nie mit
Gewissheit feststellen kann, wie lang die Fehler worüber prozessiert wird, schon
existieren.

Das germanische Rechtsprinzip gibt zwar Rechtssicherheit aber es ist nicht
gerecht, weil nur für wenig Fehler Garantie geleistet wird.

Verfasser wünscht : Gewährleistung dem germanischen Rechtsprinzipe gemäss
für einige Fehler ; ausserdem das Recht eine Klage su erheben für alle andere
Fehler, vorausgesetzt dass dieselbe stattfindet innerhalb sehr kurzer Frist (4—6
Wochen, nach dem Verkauf).

Verpflichtete Arbitrage hält Verfasser nicht für ratsam weil in dem Fall die
Jurisprudenz in Laienhände gelegt wird.

Bei Prozessen soileu die Atteste der Tieiärztt der Parteien immer cbjcctiv sein.
Die Ernennung eines Sachverständigen der den Richter unterrichten kann, ist
erwünscht.

The Roman principle of justice leads to judicial insecurity because it is impos-
sible to ascertain how long the defects which are litigated have already existed.

The Germance principle of justice does give judicial security but is not just
because guarantic is given only for a few defects.

The author desires : times of guarantee on the Germanic principle of justice
for a number of defects ; moreover the right to bring an action for all other defects
provided it is done within a very short time (4—6 weeks) after the sale.

The author is of opinion that obligatory arbitration is undesirable because in
that case the jurisprudence comes into the hands of laymen.

At law-suits the certificates from the veterinary surgeons of the party should
always be objective. The appointment of an expert who can enlighten the judge,
is desirable.

Le principe de droit romain ne donne pas toujours des guaranties légales parce
qu\'il est impossible de fixer avec certitude la dureé de l\'existence des défauts qui
sont en litige.

Il est vrai que le principe de droit germanique donne des guaranties légales,
mais le principe n\'est pas juste parce que de la garantie est donnée seulement
pour peu de défauts.

L\'auteur désire, des temps de guarantie aux térmes du principe de droit ger-
manique pour un certain nombre de défauts ; en outre le droit d\'introduire une
demande en justice pour tous les autres défauts à condition que cela soit fait dans
très peu de temps (4—6 semaines) après la vente.

L\'auteur est d\'avis que l\'arbitrage obligatoire n\'est pas désirable parce qu\'
alors la jurisprudence tombe entre les mains de läiques. En cas de procès les cer-
tificats des vétérinaires des parties intéressées, doivent être objectives. La nomi-
nation d\'un expert qui peut éclairer le juge est à désirer.

Die wichtigsten Krankheiten des Kaninchens, von Dr. Oskar Seifried, Privat-
dozent. Universität Giessen. 1927. (160 blz. en 54 afbeeldingen). Prijs M. 15.—.

Voor den dierenarts, die met de teelt van konijnen in nadere aanraking komt,
een zeer belangrijk werk.

Met groote accuratesse worden alle bij konijnen spontaan voorkomende para-
sitaire- en infectieziekten uitvoerig behandeld.

Met betrekking tot het onderwerp coccidiosis, wellicht de meest belangrijke
konijnenziekte, zou ik gaarne enkele opmerkingen plaatsen.

In de allereerste plaats is het bestaan van een rhinitis „coccidiosa" zeer aan
twijfel onderhevig en is het meerendeel der onderzoekers op heden de meening
toegedaan, dat de bij deze ziekte geconstateerde coccidien aan een verontreiniging
met faecesmateriaal moeten worden toegeschreven.

Door Seifried wordt deze meening wel even gememoreerd, doch bij de behande-
ling van het onderwerp komt zij niet voldoende tot haar recht, zoodat men den
indruk bewaart, dat er met zekerheid een rhinitis coccidiosa bestaat. En ten slotte
wordt de propliylaxis ende therapie van deze zoo uiterst belangrijke konijnenziekte,
te kort behandeld. Hierover zou veel meer te zeggen zijn geweest. De creoline-
therapie, die men tegenwoordig met zooveel succes evenals bij rundercoccidiosis
toepast, wordt door Seifried niet genoemd.

Behalve deze enkele opmerkingen, acht ik het werk goed geslaagd, en raad
ik het iederen dierenarts ter bestudeering aan. v. Heelsbergen.

In het afschrift van de missive door den Minister van Arbeid, Handel en Nijver-
heid gezonden aan de Veterinaire Inspecteurs van de Volksgezondheid, dat wij
einde Juli ontvingen, wordt o.m. opgemerkt, dat op boerderijen geregeld wordt
geslacht met het doel het vleesch te verkoopen en de afvallende deelen voor eigen
gebruik te houden, en wordt er op gewezen, dat dit slechts zou kunnen worden
toegestaan tot ten hoogste 2 dieren per jaar zooals destijds door den bovenge-
noemden Minister in de Tweede Kamer als norm werd aangegeven.

„Zeilend op het kompas van deze Ministerieele woorden" kunnen wij derhalve
degenen, die aldus wenschen te slachten ongemoeid laten ; wij hebben er slechts
op toe te zien, dat van de toegestane vrijheid geen misbruik wordt gemaakt, in
dien zin, dat de boeren meer dan 2 dieren op een dergelijke wijze per jaar slachten.

Ik wensch er echter op te wijzen, dat ook door anderen, in casu slagers, die
alleen een vleeschwinkel hebben (en geen slachtplaats), deze vrijheid kan worden
misbruikt. Zij koopen eenvoudig nu eens bij deze, dan weer bij een andere veehou-
der een dier, dat zij wenschen te slachten (mits niet meer dan 2 per jaar van de-
zelfde eigenaar) ; de verkoopers vragen huisslachting met keuring aan; de dieren
worden in de schuren geslacht en de slagers vervoeren geheel of gedeeltelijk het
vleesch naar hunne winkels. Iemand die een eigen zaak wenscht te beginnen, be-
hoeft zich dus niet meer het hoofd te breken over de vraag, waar een geschikt
pand of terrein voor dat doel is te vinden en waar hij de gelden, benoodigd voor
het bouwen van een slachtplaats die aan de wettelijke voorschriften voldoet,
vandaan moet halen. Een klein winkeltje zal in het vervolg voldoende zijn.

Ik geloof intusschen niet, dat dit gevolg der bekende Ministerieele wetsinter-
pretatie geheel strookt met de bedoeling der Vleeschkeuringswet, en daarom
zou wellicht een aanvullingsmissive, meldende hoeveel aldus gekochte dieren
ten hoogste per jaar door bedoelde slagers mogen worden geslacht, niet geheel
onnoodig zijn.

Tot zoolang is in deze Gemeente voorgeschreven — zonder eenige bepaling
daaromtrent in de gemeentelijke verordening (art. 150 gemeentewet ) — dat
ieder die keuring verlangt moet slachten in een goedgekeurde slachtplaats, terwijl
indien men wenscht uit te ponden, dit moet geschieden in een goedgekeurde vleesch-
winkel (zie hierbij de Gemeentestem van 1 Oct. 1927). En wanneer des ondanks
getracht zou worden (verg. Algem. Ned. Landbouwblad van 31 Dec. 1927), thuis
te slachten en uit te ponden, zou gebruik worden gemaakt van de ons in art. 4
K. B. van 5 Juni 1920 toegekende bevoegdheid om aan het afgeven van slacht-
vergunningen bepaalde voorwaarden te verbinden, een punt, dat zooals van Oyen
in zijn Keuringsregulatief opmerkt, geheel aan onze prudentie is overgelaten.
En bijaldien in strijd met de vastgestelde voorwaarden werd gehandeld, zou zon-
der eenige twijfel proces-verbaal worden opgemaakt wegens overtreding der Vleesch-
keuringswet (art. 34, iste lid).

(Zeer zeker is bovenstaande handelwijze, door H. genoemd, mogelijk. Wil een
dergelijke slager echter bij voortduring zijn zaak op een dergelijke wijze van vleesch
voorzien, dan moet er noodzakelijk tusschen hem en verscheidene veehouders uit zijn
woonplaats een belangengemeenschap zijn, wat wel eens zal kunnen voorkomen,
doch mij al zeer apocrief toeschijnt. Ook vermoed ik, dat een dergelijke slager
onder zijn collega\'s minder goed zal zijn aangeschreven ; immers hij doet hun
min of meer een oneerlijke concurrentie aan, wat op den duur toch wel tot bot-
singen aanleiding zal geven. De bestaansmogelijkheid van een dergelijke zaak
lijkt mij dan ook zeer dubieus.

Het uitpondingsvraagstuk schijnt mij intusschen wel van zooveel belang, dat
deze kwestie van hooger hand eens duidelijk omschreven en geregeld wordt, de G.)

In October 1925 stelde de Raad der gemeente Amersfoort krachtens art. 4,
sub 3⁰ der Hinderwet een verordening vast, betreffende het oprichten, hebben of
gebruiken van slachterijen en andere inrichtingen, welke verordening eerst kon
worden afgekondigd, nadat Ged. Staten van Utrecht, ingevolge art. 167 der Ge-
meentewet, op 5 April 1927 bericht van ontvangst hadden ingezonden.

Volgens art. 2 dier verordening kunnen B. en W. vrijstelling verleenen van het
verbod om elders dan op het terrein van het openbaar slachthuis een slachterij,
vilderij van vee, e.d. op te richten, te hebben of te gebruiken.

Nu het openbaar slachthuis in Amersfoort onlangs in gebruik is genomen, hebben
B. en W. van hun bevoegdheid gebruik gemaakt door aan een aldaar gevestigde
groote vleeschwaren-conservenfabriek (de firma Noack) toe te staan, in haar
eigen inrichting te blijven slachten.

De Raad van Amersfoort stelde nu op 14 Nov. 1927 een verordening op de hef-
fing (en invordering) van loonen voor keuringen buiten het openbaar slachthuis
vast.

Naar aanleiding van den eigenaardigen toestand, welke men dus te Amersfoort
heeft n.1. een openbaar slachthuis, waarvan elke slager gebruik moet maken voor
het slachten en laten keuren van vleesch, enz. en een firma, welke geheel in een
eigen inrichting baas blijft, verscheen in het Maandblad van de inrichting voor
Gemeente-Administratie van Jan. 1928 een mededeeling en beschouwing, welke
ik hier weergeef.

Allereerst wordt er op gewezen, dat de vleeschwarenfabriek geen slacht- en koel-
recht aan de gemeente verschuldigd is, zoolang zij voor het slachten en koelen geen
gebruik maakt van het openbaar slachthuis. Met het keuren staat het anders.

Het keuren vóór en na de slachting moet geschieden door het keuringspersoneel
der gemeente, ook al geschiedt deze keuring in de fabriek. Telkens wanneer de
fabriek wensclit te slachten, moet eerst een keurmeester der gemeente de te slach-
ten dieren keuren en na de slachting moet bedoelde ambtenaar nogmaals keuren.
Hiervoor moet de fabriek een keurloon betalen.

De heffing van deze keurloónen kan niet geschieden op grond van de verorde-
ning, regelende de heffing van rechten voor het gebruik van het openbaar slacht-
huis. Immers er wordt door de fabriek in geen enkel opzicht van het openbaar
slachthuis gebruik gemaakt, daar niet alleen het slachten en het keuren, maar
ook het koelen in de eigen inrichting der fabriek plaats heeft.

Er moest dus een verordening in het leven worden geroepen tot regeling van de
heffing (en invordering) van loonen voor keuringen voor buiten het openbaar
slachthuis te slachten dieren.

Ter toelichting van de grondslagen van deze keurloonen kan er op gewezen
worden, dat, als er thans gekeurd moet worden buiten het slachthuis, zulks in het
belang van hen, die daarom gevraagd hebben, dit bijzondere eischen stelt aan
den dienst, eischen, waarnaar ook andere en wel eenigszins hoogere betaling moet
plaats hebben.

Art. i. Er wordt in de gemeente Amersfoort een keurloon geheven voor buiten
het openbaar slachthuis te slachten dieren.

Het keurloon is verschuldigd door degenen, die de beschikking over de te keu-
ren dieren hebben, of door degenen, die deze ter keuring aanbieden.

Art. 3 enz. Wanneer het betreft de keuring van een groot aantal varkens, dan
zijn de bedragen, genoemd in art. 2, te hoog. Vergeten moet immers niet worden,
dat de fabriek, die de dispensatie heeft verkregen in haar eigen inrichting te blijven
slachten, wekelijks een groot aantal varkens slacht, maar van het gemeentelijk
slachthuis geen gebruik maakt. Het gemeentebedrijf wordt dus als het ware ont-
last, waardoor ruimer gelegenheid bestaat tot slachting voor export.

De eenige kosten, die de gemeente heeft, worden veroorzaakt door uitbreiding
van het keuringspersoneel, dat intusschen niet voortdurend voor de fabriek werk-
zaam behoeft te zijn. Er zijn altijd dagen, waarop weinig of niet geslacht wordt
en dus ook weinig of niet gekeurd behoeft te worden, In die tijden kan het perso-
neel voor het slachthuis benut worden.

Hieruit blijkt wel, dat de kosten van het keuren voor de gemeente niet hoog
zijn. Daarom zijn de tarieven, in art. 2 genoemd, bij slachting van een groot aantal
dieren te hoog. Aanvankelijk was dan ook aan genoemd artikel een tweede lid
toegevoegd, luidende :

,,B. en W., gehoord de commissie van bijstand voor bet openbaar slachthuis
kunnen, onder door hen te stellen voorwaarden, voor het keuren van een groot
aantal onder het eerste lid bedoelde slachtdieren, lagere rechten bepalen, afwijkende
van de in het eerste lid genoemde bedragen".

Tegen deze bepaling hadden de Ministers van binnenlandsche zaken en land-
bouw en van arbeid, handel en nijverheid bezwaar. Het wilde den Minister voor-
komen, ,,dat deze regeling den weg tot willekeur zou kunnen openen, immers
burgemeester en wethouders kunnen een lager recht heffen : de reductie is derhalve,
facultatief. Zoowel de heffingsgrondslag als het bedrag der belasting, voorge-
schreven bij art. 232 der gemeentewet, ontbreken bij deze regeling".

In verband met deze zienswijze van genoemde Ministers is de bedoelde bepaling
niet in de verordening opgenomen.

Er zit nu niets anders op dan dat aan het meergenoemde artikel 2 een tweede
lid wordt toegevoegd, waarbij voor massakeuringen lagere tarieven worden vast-
gesteld, met vermelding van de bedragen, d. w. z. dus dat de Raad zelf, en niet
burgemeester en wethouders, het bedrag der lagere tarieven vaststelt.

Bij Koninklijk Besluit van 30 Dec. 1927, No. 50, zijn ingetrokken de besluiten
van 6 Juni 1922, No. 41, 19 Oct. 1926, No. 37 en 22 Januari 1927, No. 1 en is het
volgende bepaald :

Art. 1. Ten behoeve van de keuring van voor uitvoer bestemd vleesch wordt
eene vergoeding geheven, berekend als volgt :

b. voor de keuring van varkens, vette kalveren en graskalveren, de laatste met
een slachtgewicht van niet hooger dan 124 K.G. /o.27 per s uk ;

c. voor de keuring van alle andere runderen en van eenhoevige dieren ƒ 0.90 per
stuk ;

d. voor de keuring van organen, of deelen, bedoeld in art. 22 van het Koninkl.
Besluit van 6 Juni 1922, No. 40, vastgestelde voorschriften, ƒ0.15 voor iedere
25 K.G. of een gedeelte daarvan, met uitzondering van aan de voorschriften van
het Koninkl. Besluit van 23 Nov. 1925, No. 31, onderworpen gesmolten vet, waar-
voor eene vergoeding wordt geheven van ƒ 0.50 voor iedere 100 K.G. of een gedeelte
daarvan, met dien verstande, dat voor ieder etmaal, waarin in eene inrichting
keuringsdienst zal zijn, eene minimumvergoeding geheven wordt van ƒ 10.— of
van / 5.—, indien de keuring niet langer dan 5 achtereenvolgende uren duurt.

Art. 2. De slotbepaling van artikel 1 is niet toepasselijk op inrichtingen, als be-
doeld in artikel 4, 3e der Hinderwet.

Art. 3. Door den Minister kan, op grond van bijzondere omstandigheden, het
bedrag der minimumvergoeding, genoemd in de slotbepaling van art. 1, worden
verlaagd of een minimum vergoeding voor een langeren termijn dan één etmaal
worden vastgesteld.

Art. 4. De invordering van de vergoeding, bedoeld in artikel 1, geschiedt volgens
regelen, door den Minister vast te stellen.

Het verwerken van afgekeurd vleesch tot diermeel en technisch vet door parti-
culieren.

In één der laatste nummers van de Vee- en Vleeschhandel oppert een der mede-
werkers aan dat blad bezwaren tegen de verwerking van afgekeurd vleesch door
particulieren, zooals de Ned. Thermo-Chemische Fabrieken. De m. i. zeer juiste
opmerkingen laat ik hier volgen.

De onschadelijkmaking van afgekeurd vleesch is de uiteindelijke handeling,
voortvloeiende uit de uitoefening van den keuringsdienst. Het belang en de ver-
antwoordelijkheid dezer taak worden meer dan eens onderschat. Een uitstekend
functionneerende keuring wordt van minder waarde, indien de absolute zekerheid
niet aanwezig is, dat al het afgekeurde vleesch ook inderdaad die bestemming
volgt.

Het mag dan ook wel eigenaardig genoemd worden, dat de verschillende voor-
schriften van de Vleeschkeuringswet en krachtens die wet uitgevaardigd, de keu-
ring tot in de puntjes regelen en de uitvoering van die keuring tot een zuivere
overheidstaak stempelen, terwijl diezelfde wet toelaat, dat de laatste en zeker
een der belangrijkste handelingen, n.1. het vervoer en de verwerking van het afge-
keurde materiaal, door een particuliere onderneming geschiedt.

Wel is waar is in art. 63 van het Kon. Besluit van 5 Juni 1920, Stbl. 285, ter
uitvoering o. m. van art. 18, letter i, der Vleeschkeuringswet bepaald, dat het
vervoer van afgekeurd vleesch geschiedt onder verantwoordelijkheid van het be-
trokken gemeentebestuur, doch deze verantwoordelijkheid kan feitelijk slechts
gedragen worden, indien dit vervoer vanwege den keuringsdienst zelf geschiedt.
Hoe kan nu een gemeentebestuur de verantwoordelijkheid dragen voor de bewer-
king van afgekeurd materiaal in een particuliere inrichting, welke gelegen is op

zeer grooten afstand, of soms in een andere provincie? Als men de zaak nuchter
beziet, dan kan deze laatste vraag niet anders beantwoord worden dan : „die ver-
antwoordelijkheid is een wassen neus".

Door de Ministers van Arbeid, Handel en Nijverheid en van Binnenl. Zaken en
Landbouw is bij gemeenschappelijke beschikking van 10 April 1926 een regeling
getroffen, waarbij verschillende voorschriften zijn gegeven nopens de inrichting
van de gebouwen, waarin destructors zijn gevestigd, het toezicht op die gebouwen
en het vervoer van het afgekeurde vleesch. Art. 18 der Vleeschkeuringswet geeft
aan de Kroon, bij Algemeenen Maatregel van Bestuur te bepalen, „op welke wijze
vleesch en vleeschwaren voor mensch en dier onbruikbaar moeten worden ge-
maakt", en aan welke voorwaarden bij het vervoer van vleesch van de eene ge-
meente naar de andere moet worden voldaan. Het is dus aan gerechten twijfel
onderhevig, of de Min. bevoegd is, op grond van de artt. 61 en 63 van het boven-
aangehaalde K. B., allerlei eischen te stellen aan een gebouw, waarin een destructor
is gevestigd, alsmede of het vervoer van afgekeurde vleeschwaren in art. 63 ge-
noemd mag worden. De wet spreekt immers slechts van vervoer van „vleesch".

In die beschikking van de Min. dan wordt bepaald, dat het toezicht in een
particuliere inrichting tot vernietiging van vleesch door den keuringsveearts hoofd
van dienst, wordt uitgeoefend en dat de Min. een hulpkeurmeester mede met dat
toezicht kan belasten, wiens salaris door de beheerders der inrichting betaald wordt.
Aannemende, dat dit alles formeel mogelijk is, kan nog allerminst gezegd worden,
dat dit toezicht voldoende is, om de verantwoordelijkheid te dekken van alle ge-
meenten, die afgekeurd vleesch aan de particuliere instelling afstaan. Zeer zeker
is het vervoer toch ambtelijk geheel ongedekt. Voorts is de positie van een ambte-
naar, die betaald wordt door dengene, dien hij moet controleeren, ook zeer eigen-
aardig.

Ontegenzeggelijk is het voor de Regeering gemakkelijk, om de aansluiting der
gemeenten bij een particuliere onderneming aan te bevelen ; zij is er dan af. Maar
o. i. schiet zij daarbij tekort in haar plicht als overheid.

Men zou in het tegenovergestelde geval ook het begraven van afgekeurd vleesch
aan een particulier op kunnen dragen. Het moet voor de overheid hoofdzaak zijn,
dat het vleesch doelmatig vernietigd wordt ; de finantieele uitkomsten van het
vërnietigingsbedrijf komen daarna. Schrijver wijst er verder op, dat er verschil-
lende gemeenten zijn, welke jaarlijks een vrij groote bate putten uit den keurings-
dienst van vleesch, maar desniettegenstaande de vernietiging van het afgekeurde
vleesch op de meest primitieve wijze doen verrichten. De regeering behoorde het
recht te hebben, de keuringstarieven zoodanig te doen vaststellen, dat hieruit
ook het op behoorlijke wijze vernietigen van het afgekeurde vleesch kon worden
bestreden.

Zooals vanzelf spreekt, is ook samenvoeging van gemeenten, wat het destru-
eeren van vleesch betreft, een gebiedende eisch. De financieele resultaten worden
voor een groot deel beheerscht door de kosten van het vervoer. Ook om die reden
is samengaan van gemeenten gewenscht, d. w. z. in niet te grooten omvang.

Naar onze meening is het hebben van een destructor aan openbare slachthuizen
een besliste eisch. De conclusies, waartoe schrijver komt, zijn :

1) Het vernietigen van afgekeurd vleesch is een zuivere overheidszorg en dient
dus zooveel mogelijk van overheidswege te geschieden.

2) De gemeentebesturen kunnen onmogelijk de wettelijke verantwoording dra-
gen voor den gang van zaken in een particuliere inrichting, zonder dat én het ver-
voer én de verwerking onder voortdurende nauwgezette ambtelijke controle staan.

3) Voor openbare slachthuizen der grootere gemeenten is het voordeeliger zelf
een destructor te exploiteeren, dan het afgekeurde vleesch om niet af te staan.

De Amsterdamsche Vereenigingen van grossiers en slagers zetten een actie in
tot verlaging der abattoirtarieven.

vereenigingen van grossiers en slagers om een verlaging van het slachtgeld, het
keurloon en het weegloon. In het geheel zou deze verlaging, volgens de bij het adres
gevoegde toelichting, een vermindering van het batig saldo geven van rond
/ 232.000, waardoor het totale winstcijfer slechts / 40.000 zou bedragen.

Na den oproep van bij te dragen tot het JoEst-fonds (zie Tijdschrift van
15 Dec. 1927) zijn bij ondergeteekende de volgende giften ingekomen :

Aan Sir Arnold Theiler is, voor het vele en belangrijke werk door hem in
Zuid-Afrika verricht, vooral op het gebied der bloedziekten, de Laveran-gouden
medaille van het Institut Pasteur te Parijs verleend.

Volgens het Ministerie van Landbouw in Engeland. (Vet. record 1928, blz. 19)
ïs, sedert 10 Dec. mond- en klauwzeer uitgebroken op 71 hoeven in de ,,North
Midlands". Bij onderzoek bleek dat op elf markten zieke dieren waren geweest.

De voornaamste oorzaak van de verbreiding was het verzwijgen van de eerste
ziekteverschijnselen door eenige eigenaars (dus te laat aangeven).

In 12 gevallen bleek de ziekte reeds meer dan 4 dagen aanwezig en in 10 daar-
van zelfs langer dan een week.

Onze Engelse collega\'s belast met de bestrijding der ziekte zijn waarlijk niet
te benijden. Indien het zoo doorgaat zal het ,,afmaaksvsteem" finantieel bijna
niet vol te houden zijn, en geeft men dat prijs, dan zal het uiterst moeilijk zijn
een epidemiese verbreiding der ziekte te verhinderen. Vr.

Beleefd verzoek aan H.H. medewerkers, om de hun gezonden ruiltijdschriften,
Jaargang 1927, (na gebruik) voor 1 Maart a.s. terug te zenden aan het adres der
Redactie : Prins Mauritslaan 9, den Haag.

Wij ontvingen van de Amsterdamsche Chininefabriek (afdeeling Pliarmaceutische
Groothandel), de Wittenkade 48—50, Amsterdam, de prijscourant 1928, van
pliarmaceutische preparaten, verpakte geneesmiddelen, chemicaliën, reagentia,
kleurstoffen, verbandstoffen en diversen.

Doctoraal-examen Veeartsenijkunde (2e gedeelte) : Geslaagd de Heeren W. D.
Graafsma, W. Parree en W. Wagenvoort.

Benoemd : tot gouv.-veearts met (tijdelijke) standplaats Buitenzorg : P. C. M.
I Jpma.

Elliot (Hila, Hawaii) bestrijdt in het Juninummer van The Vet. Journ. de
meening van Wallace Kerr, in het Februari-nummer van dit Tijdschrift weer-
gegeven. Terwijl Kerr in Engeland voor de bestrijding zijn toevlucht wil nemen
tot de sero-simultaanmethode om te immuniseeren tegen de pest, adviseert Elliot
voor de Vereenigde Staten dit systeen niet verder door te voeren. Immunisatie,
zegt E. is een goed hulpmiddel ter bestrijding, maar ook niet meer. De fout van
het Britsche uitvoeringssysteem was, dat niet voldoende acht geslagen werd
op het voeren van afval, spoelwater, ingewanden, etc., m. a. w. pas op voor de
infectie, voor het inhalen van de smetstof, neem hygiënische maatregelen.

Het keerpunt in de bestrijding van de pest ligt in het tijdstip, waarop de sero-
simultaanmethode haar intrede deed (the Dorset-Niles) in de Vereenigde Staten.
De geschiedenis daar (zegt E.) is een sprekend voorbeeld van de groote gevaren,
welk er dreigen, wanneer men uitsluitend zijn heil zoekt in de immunisatie en dus
de eigenaren de last op de schouders legt om zichzelf te beschermen. De basis
van het Amerikaansche systeem is vrijwillige immunisatie en dit is een groote
fout zegt E., van vrijwillige immunisatie komt niets terecht. De verwoestende
epidemie van varkenspest verleden zomer en herfst zou dit bewijzen.

Schmidt te Hamburg, (T. R., No. 6, 1927) beschrijft verschijnselen, welke
optraden bij 3 varkens na vlekziekteëntingen.

ie. In een groote varkenshouderij brak vlekziekte uit (Nesselfieber). Een hoog-
drachtige zeug van -4- 400 pond werd geënt met dubbele serumdosis. Een half
uur daarna vertoonde dat varken een gelijkmatig, diffuus, blauwroode verkleu-
ring van de huid, versnelde ademhaling en onrust; geen koorts. Na 45 minuten
was het dier weer normaal.

2e. Een bronstige zeug werd behandeld met serum en kuituur. Een half uur
na de enting begon het dier tc braken, en ontstonden op de huid verspreide, blauwr-
roode vlekken. Verder versnelde ademhaling en onrust. Geen koorts. Na een half
uur waren de verschijnselen verdwenen.

3e. In een koppel, waar de ziekte was uitgebroken, werden de varkens 11 dagen
na een serumbehandeling, simultaan geent. Een paar dagen daarna werd de dieren-
arts opnieuw geroepen. Een der varkens vertoonde : diffuse, intensieve roodkleu-
ring der rughuid en glanzig oedemateuse zwelling van de vulva. Het dier leek
gezond en at goed. Na seruminjectie was dit dier den volgenden dag weer genezen.

Schmidt denkt nu in deze gevallen aan eenc prikkeling van het centrale zenuw-
stelsel met verhoogde ,,Durchlässigkeit der Hautkapillären".

Immunisatie van zuigende biggen tegen pest door simultaanenting. (Journal
Amer. Vet. Med. Ass., Jan. 1927).

Graham, Boughton en Tunnicliff (Illinois) hebben proeven genomen met
de immuniseering van jonge biggen tegen de pest door behandeling met virus en
serum, vanwege het Laboratory of Animal Pathology and Hygiene. 24—4—1923.

Er werden ingespoten 643 biggen op een leeftijd van 2—8 weken. Tot 6 weken
na de behandeling bleven de diertjes goed gezond. Daarna werden vele ziek, zooals
bij onderzoek bleek, aan worminfectie (Ascaris e. a.), ook werden laesies gevonden
van eene Colitis. Er stierven ten slotte 253, aan andere ziekten dan pest volgens
de onderzoekers.

De ziekte begon in Juni, terwijl na Nov. geen biggen meer stierven. De grootste
verliezen hadden plaats in de koppels, die het jongste waren toen de enting plaats
had en deze verliezen waren onafhankelijk van de boerderij, waar de dieren waren
gefokt.

was voldoende. Tegen den tijd, dat de dieren klaar waren voor de markt werden
310 varkens in drie groepen van 100, 106 en 104 twee mijlen van de boerderij
verwijderd en ontving ieder der eerste 2 groepen 5 c.c. pestvirus ; de derde groep
werd ondergebracht in met pest geïinfecteerde hokken.

Verscheidene varkens kregen nu verhoogde temp. Deze werd voor een deel
toegeschreven aan het koude en „onaangename" weer.

Het resultaat van de besmettingsproeven was als volgt : Van 168 varkens,
geïmmuniseerd op den leeftijd van 7 a 8 weken en blootgesteld aan infectie op den
leeftijd van 7 maanden 23 dagen, tot 9 maanden 16 dagen, stierven er 11, d. i.
6-54 %•

Van 75 varkens uit een groep van 181 biggen die geïmmuniseerd werden op den
leeftijd van 6 a 7 weken en blootgesteld aan infectie met virus op een leeftijd
van 7 maanden en 16 dagen tot 9 maanden en 5 dagen, stierven 12, cl. 1. 16 %.
35 varkens van een koppel van 115, geïmmuniseerd op den leeftijd van 5 a 6 weken
en aan eene besmetting blootgesteld tusschen 7 en 9 maanden, leden aan pest
een verlies van 8 dieren, d. i. 22.85 %.

Van 18 varkens van een andere groep van 50, die geïmmuniseerd waren toen ze
4 a 5 weken oud waren, stierven er aan pest 27.77 %■

Van 4 varkens van een groep van 5 en van 4 varkens van een groep van 23
geïmmuniseerd toen ze respectievelijk 3 a 4 en 2 a 3 weken oud waren, stierven
er geene toen ze, 5 tot 6 maanden oud, aan besmetting werden blootgesteld.

Van de 304 varkens, geënt toen ze nog bij de zeug waren, stierven er dus in \'t
geheel 36 stuks (11.84 %)■

In hoeverre darmparasieten invloed kunnen hebben op grootere vatbaarheid
voor virusinfectie, is moeilijk uit te maken ; hetzelfde is het geval met weersinvloe-
den.

Behalve deze nauwkeurig genomen proeven zijn in Amerika ook nog enkele
andere, niet gepubliceerde waarnemingen gedaan en men is daar de meening toe-
gedaan, dat immunisatie van nog zuigende biggen tegen viruspest mogelijk is.

Op de boerderij van het proefstation werd in 1924 eene dergelijke proef genomen
met 260 biggen. Den 13 Mei ontvingen die op den leeftijd van 2 a 12 weken 3 c.c.
virus en 10 a 30 c.c. serum. Verliezen, zooals, door parasitaire ziekten, (wormen)
plaats had bij de proef op de Horris boerderijen het vorige jaar, kwamen hier
niet voor.

Den 11 Sept., toen de dieren van 4^ tot ruim 6 J maand oud waren, had weder
eene subcutane injectie plaats van 5 c.c. pestvirus én wel bij 65 varkens. Al deze
65 varkens bleven gezond.

Den 9 Oct. werd hetzelfde gedaan bij 120 varkens. Twee dagen na de inspuiting
werden vele van deze varkens ziek : verlies van eetlust, achteruitgang in gewicht,
kortademigheid en verhoogde temp. Bij de meesten verdwenen deze symptomen
weer, andere bleven sukkelen, terwijl 13 dieren, d. i. 10.83 % stierven.

Dezelfde verschijnselen werden ook geconstateerd bij die varkens, welke geen
virus hadden ontvangen maar hier had zoo goed als geen sterfte plaats.

Dat de dieren werkelijk aan de viruspest stierven werd vastgesteld door de
sectie en proefenting van biggen met gefiltreerd bloedserum van gestorven dieren.

De onderzoekers merken ten slotte op, dat het niet hunne bedoeling is, om deze
wijze van immunisatie (n.1. bij zuigende bigjes) in de plaats te stellen van die
na het spenen, maar dat in overleg met den eigenaar dit toch kan plaats vinden.

De waarde van het te behandelen dier is dan nog minder groot en er schijnt
eene voldoende mate van immuniteit te worden verkregen.

(Uit bovenstaande proeven blijkt niet wat men verstaat onder 3 of 5 c.c. virus.
De dosis lijkt ongewoon groot, daar volgens onze ervaring de varkens reeds bij
veel kleiner dosis sterven.

Voor ons land dunkt ons eene preventieve, simultaanenting tegen varkens-
viruspest nog niet aan te bevelen Ref.).

Dr. W. Geiger (Eystrup) heeft in de 89ste Bijeenkomst van Duitsche Natuur-
vorschers en artsen eene voordracht gehouden over bovenstaand onderwerp.
(D. T. W., No. 11, 1927).

In tegenstelling met vlekziekteserum bezit pestserum geen genezende, maar
alleen beschuttende werking. Na intramusculaire aanwending bedraagt de ge-
middelde passieve immuniteit 14 dagen (langste 28, kortste 10 d.).

Met het oog op dezen korten duur is dus in gezonde koppels deze serumenting
niet aan te raden, behalve dan bij handelsvarkens en voor tentoonstellingen.

Als een overgang tot noodenting kan ook de serumbehandeling van gezonde,
zuigende bigjes in chronisch besmette stallen worden beschouwd. In Zuid-Duitscli-
land heerscht de viruspest voornamelijk in chronischen vorm. Daar vormt zij de
hoofdoorzaak van het zoo gevreesde „Ferkelsterben", waardoor meermalen de
varkensfokkerij onmogelijk wordt gemaakt.

Over het algemeen zijn daarbij de volwassen varkens gezond. Maar de jonge
biggen worden reeds na eenige dagen ziek. Zij worden traag en loom, kruipen
weg in het stroo, beginnen te hoesten, krijgen diarrliee, worden mager. Sommige
sterven spoedig, anderen worden tot „slijters", groeien in elk geval onvoldoende,
brengen geen voordeel meer aan. Men wendt daar dikwijls pestserum aan, op
deze manier, dat de jonge biggen reeds op den leeftijd van 2 a 3 dagen met 3—5
c.c., op dien van 10—14 dagen met ongeveer 10 c.c. en soms nog kort voor het
spenen (8 a 10 weken) met 15 c.c. serum worden ingespoten. Over het succes
van deze behandeling schijnt men tevreden te zijn.

Verder wordt in Duitschland, evenals bij ons, nog veel verricht de noodenting
der nog gezonde varkens in pas geïnfecteerde koppels. Hierbij moeten de reeds
zieke dieren geslacht worden. Bij de overige varkens is noodig opneming van
temperatuur en het beste is dan alle dieren met koortstemperatuur te slachten.
Wenscht de eigenaar hiertoe niet te besluiten, dan spuit men deze varkens met
groote doses in. Bij deze dieren heeft het serum nog al eens eene gunstige werking.
In sommige gevallen kan de simultaanenting worden toegepast, waarbij den eige-
naar dient te worden meegedeeld, dat deze methode hare gevaren heeft.

Geiger behandelt tenslotte nog weer eens het optreden van pest na vlekziekte-
enting. Door sommigen wordt hierbij wel een mengsel van vlekziekte- en virus-
pestserum gebezigd. Maar in dit mengsel is in den regel de dosis pestserum veel
te klein en die van vlekziekteserum onnoodig hoog.

G. meent dan ook, dat het de voorkeur verdient beide sera afzonderlijk in te
spuiten.

Volgens G. is bij vlekziektcönting het gevaar van een optreden van pest, d. i.
van zoogenaamd latente pest of in het incubatiestadium verkeerende acute pest
overschat. Hij meent de oorzaken hiervan te moeten zoeken in het overbrengen
van de smetstof door verontreinigde entstoffen of instrumenten.

In dezelfde bijeenkomst heeft Prof. Schnürer te Weenen eene verhandeling
gehouden over vlekziekte.

Wat de bacteriologie betreft zegt S., dat alle onderzoekingen hebben uitge-
maakt, dat stamverschillen niet voorkomen. Afwijkingen van den staafjesvorm,
zooals: kokkenvorm, draadvormen met vertakkingen, mogelijk ook wel de strepto-
thrixvormen (als geleiachtige klompjes) geven evenmin het recht te spreken van
stamverschillen als nevelvlek en „Schnörkel"- en andere afwijkende vormen op
vasten voedingsbodem. Al die vormen zijn afwijkingen, die bij de vlekziektebacil
nu en dan voorkomen. Ook is de zoogenaamde B. murisepticus geen speciale vorm,
want apathogeniteit van het varken komt ook wel voor bij stammen, die uit vlek-
ziekte-zieke varkens afkomstig zijn.

Verder bespreekt G. nog het optreden van pest na simultaanenting tegen vlek-
ziekte. Hij geeft hier weinig nieuws tenzij dan de uitspraak : „Man hat mit Recht

die Serovakzination bei Rotlauf als bestes diagnostisches Mittel zur Aufdeckung
latenter Pestherde bezeichnet".

Het stuk laat zich moeilijk refereeren, daar het op zichzelf reeds een referaat is.
terwijl achteraan nog eene literatuuropgave komt van 148 nummers.

ie. Wij moeten ons niet neerleggen bij de tegenwoordige kennis van de vlek-
ziektebacil als verwekker van de vlekziekte. Integendeel dient er nog eene nadere
studie van te worden gemaakt, welke invloeden uit de saprophytische bacterie
er een maken die voor varkens pathogeen is. Tot deze invloeden behooren o. a.
verkeerde fokkerij, opfok, verpleging en voedering ; het mechanisme dient te wor-
den vastgelegd.

2e. Het is dringend noodig, dat er eene vertrouwbare onderscheiding tusschen
viruspest en vlekziekte kan worden gemaakt op grond van klinische en patliolo-
gisch-anatomische verschijnselen vooral met het oog op de bestrijding van vlek-
ziekte.

3e. Een duidelijk en statistisch succes van vlekziekteentingen bij de bestlijding
van de vlekziekte is alleen te verkrijgen wanneer stelselmatig op een breeden grond-
slag opgestelde, verplichte entingen worden ingesteld volgens eene methode, die
volkomen betrouwbaar is.

S. en F. namen bij muizen proeven met goudpreparaten. Sanoerysine en andere
van deze verbindingen vertoonden bij muizen curatieve werking, wanneer deze
intraperitoneaal geïnfecteerd werden en het goudpreparaat eveneens intra-peri-
toneaal werd ingespoten.

D. T. W. No. 18, 1927. Nieberle en Stolpe beschrijven twee gevallen van
miltvuur bij varkens, waarbij speciaal de huid veranderingen vertoonde, en met
talrijke roode plekken (bloedingen) bedekt. Deze roode plekken zijn maar klein
en zij verheffen zich niet boven de oppervlakte en zijn door een meer bleekrood
randje omgeven.

Het is bekend, dat Besredka indertijd aangaf, dat de huid eigenlijk het eenige
orgaan zou zijn, dat gevoelig voor miltvuurinfectie is. Latere proeven hebben
wel bewezen, dat dit niet opgaat. Maar toch toonen ook deze twee gevallen van
huidmiltvuur bij het varken weer aan, dat dit orgaan ook bij deze diersoort een
gevoelig orgaan ten opzichte van deze ziekte is. B.

Rudolf (T. Rundschau, 17 Juli 1927), wijst er op hoe de variabiliteit der coli-
bacil oorzaak is dat de serumbehandeling van kalveren bij kalverdiarrhee zoo wei-
nig effect heeft. Jensen heeft daarom voorgesteld een andere weg in te slaan, n.l.
actieve immunisatie der hoogdrachtige moederdieren met behulp van stalspeci-
fieke stammen. Reeds in 1908 is deze methode met behulp van de z.g. moeder-
entstoffen in Duitschland geïntroduceerd. Deze entstoffen bestaan uit polyvalente
kiemvrij bacillen-extracten.

De resultaten, hiermede verkregen, schijnen vrij gunstig te zijn. Schrijver be-
diende zich, ter verkrijging dezer entstoffen, van de volgende eenvoudige methode :
de verschillende uit varkenscadavers gewonnen stammen, werden gekweekt op
vaste voedingsbodems, van de plaat gewasschen en ingedroogd. 1 gram van dit
poeder werd opgelost in 1000 c.c. eener £ % carbolkeukenzoutoplossing. De moeder-
dieren werden met deze entstof tweemaal in stijgende dosis geënt. Bij varkens
werden de biggen direct na de geboorte nogmaals gevaccineerd. Schrijver meent
gunstige resultaten te kunnen boeken. Zwijnenberg.

Een zestigtal varkens liep op een hof, waar de mest uit een paardenstal was
neergeworpen. Verder lagen er talrijke gebroken flesschen en conserveblikjes. De
varkens schuurden zich aan de harde voorwerpen en rolde zich in de mest en urine.

Enkele pas gecastreerde dieren werden ziek en stierven, doch er werd geen acht
op geslagen. Toen een zeug ziek werd, werd de dierenarts geroepen. Het dier ver-
toonde hevige tetanusverschijnselen en stierf kort daarop. (De andere hadden
dezelfde verschijnselen vertoond). Bij onderzoek werd aan de basis van het oor
een wond gevonden, waaruit pus kwam. Preparaten vertoonden in groote hoeveel-
heid de tetanusbacil te midden van vele andere soorten.

Nog een varken werd aangetast, doch de ziekte hield op, toen de dieren in betere
sanitaire verhoudingen kwamen. Zeven stuks in het geheel stierven.

Hutyra en Marek, Fröhner-Zwick, Lopez y Gordon, Courmont en anderen
zeggen dat het varken zeldzaam tetanus krijgt, terwijl Kolle en Hetsch, Dopter
en Jacuépée, Besson het niet vermelden als ontvankelijk.

De ondervinding van Folgada wijst er op, dat men zulke verklaringen weer
onder voorbehoud moet aannemen. Breedveld.

Untersuchungen über die Brauchbarkeit des Bromkaliumlösung als Lokalanaesthe-
tikum. W. Schmidt : Inaug.-Diss. 1925. Ref. Deut. Tierarztl. Woch., No. 39, 1927.

Schmidt vond dat dit broomzout gemakkelijk in water oploste en een oplossing
hiervan zich goed liet steriliseeren. Wegens onvoldoende werking op slijmvliezen
kon het als oppervlakte-anaestheticum niet in aanmerking komen, maar wel
leverde het bevredigende resultaten als locaalanaestheticum op, wanneer een 4 a
5 %-oplossing daarvan subcutaan werd aangewend. De subcutane injecties van
laatstgenoemde oplossingen bleken weinig pijnlijk te zijn.

Massenhafte Nebenmilze traumatischen Ursprunges beim Hund. K. Jarmai :
Deut. Tierarztl. Woch., No. 39, 1927.

Jarmai zegt hier, dat één der veelvuldigst voorkomende misvormingen van de
milt is, de aanwezigheid van z.g. bijmilten. Deze zouden meestal gelegen zijn
in het lig. gastrolienale.

In een tweetal gevallen, welke hij uitvoerig beschrijft, werden door hem bij
den hond een zeer groot aantal van dergelijke bijmilten aangetroffen. Een vroeger
plaats gehad hebbend trauma, zou volgens hem de oorzaak daarvan zijn geweest.
Hierdoor n.1. zou de kapsel scheuren, de miltpulpa uitvloeien, over het net zich
uitbreiden en zoo hier als het ware worden uitgezaaid en ingeplant.

Anthelmintic propertjes of santonin. J. E. Shillinger : The Vet. Ree. No. 40,
1927.

Shillinger wijst allereerst op het feit, dat van verschillende, reeds lang bekende
en dagelijks gebruikte geneesmiddelen, de goede werking meer wordt aangenomen
dat dat deze steeds wel voldoende bewezen is. Zoo ook wordt santonine algemeen
beschouwd als te zijn een goed antascaridum. De wijze van toediening daarvan
wordt verschillend aangegeven. Sommigen n.1. geven één groote dosis ; anderen
daarentegen weer geven er de voorkeur aan, het toe te dienen in kleine, herhaalde
hoeveelheden.

Nu eens wordt de santonine gegeven tegelijk met een laxans, dan weer wordt
vóór of na het geven van de santonine het afvoermiddel toegediend.

Shillinger gebruikte voor zijn proeven zuivere santonine al dan niet te samen
met een purgans (calomel of ol. ricini.) Het middel werd in gelatinekapsels ver-
strekt. De dosis bedroeg al naar het gewicht van den hond 1—6—12 grains (0.065—
0.78 gram). Deze hoeveelheid werd slechts éénmaal gegeven. De resultaten die
hij daarbij verkreeg waren niet zeer gunstig. Slechts een zeker percentage der
wormen kon worden afgedreven. Ook bij varkens en paarden werden met santo-
nine geen al te gunstige resultaten verkregen. (Ook ref. is gebleken dat met san-

tonine op de gebruikelijke wijze in de aangegeven hoeveelheden toegediend, niet
steeds een voldoende antiparasitaire werking werd verkregen).

Een voordeel van het middel is evenwel, dat het niet prikkelend werkt op maag
en ingewanden en daarom dan ook bij tegelijktijdig bestaande gastrointestinale
aandoeningen kan worden aangewend.

In dit artikel wordt door hem een geval van „fright disease" of „running fits"
beschreven, waarbij genezing werd verkregen door wijziging van het voedsel
(rauw vleesch, melk, brood, groenten). Vooral rauw vleesch zou een gunstigen
invoed uitoefenen en zelfs reeds op zeer jeugdigen leeftijd aan de dieren dienen
te worden gegeven.

Der Analbeutelabscess beim Hunde mit besonderer Berücksichtigung seiner
operativen Beiiaudlung. Eine neue Operationsmethode. J. Carlik : Arck. f. Wiss.
u. Prakt. Tierheilk., Bd. 56, 1927.

Uitvoerig worden de anatomische verhoudingen en de klinische verschijnselen
welke zich bij ontstekingen van de anaalzakken bij den hond voordoen, beschre-
ven (o. a. veelvuldig likken omgeving anus, pijnlijkheid bij de defaecatie).

De gewone behandeling (splijting absces, het uitkrabben met scherpe lepel en
het penseelen met tinct. jodii) gaf vaak geen blijvend herstel.

De laatste jaren verricht hij daarom de totaalexstirpatie. De operatie wordt
verricht onder locaalanaesthesie. Aan weerszijden van de anus wordt een verticale
huidsnede gemaakt en de geheele zak zoo mogelijk losgeprepareerd.

Mediaal is n.1. de anaalzak slechts door een weinig bindweefsel van den wand
van het rectum gescheiden. Nadat de uitvoergang is onderbonden, wordt de zak
verwijderd. De resultaten op deze wijze verkregen zouden zeer goed zijn geweest.

De behandeling van de demodicosis van den hond. Koblasa : Klinische mede-
deeling Veeartsenij kundige Hoogeschool. Briinn, deel I, 1924.

De genezende werking der bij demodicosis aanbevolen middelen hangt nauw
samen met de wijze waarop behandeld wordt.

Een inwrijving welke slechts korten tijd wordt gedaan is niet voldoende ; een
eenigszins langdurige inwrijving is noodig.

De keuze van het middel en de behandelingsmethode, richt zich naar den aard
van het lijden.

Behalve een antiparasitaire werking, oefenen deze middelen tevens ook een prik-
kelende werking uit.

De hyperaemie, sereuze en kleincellige infiltratie, alsmede de verhoogde des-
quamatie in de follikels, opgewekt of eventueel versterkt door voorzichtige inwrij-
vingen, verhoogen het therapeutisch effect.

Een huid, welke op de parasitaire invasie reeds met maximale ontsteking rea-
geert, verdraagt prikkelende antiparasitaire middelen slecht.

De beste resultaten bij de behandeling van den squameuzen vorm van demodi-
cosis gaven inwrijvingen met styrax en ol. lini aa, 10—20 min. lang gedaan. Bij
slechts geringe huidreactie werden ook goede resultaten verkregen door inwrijvin-
gen met : bals. peruv. 50 ; ol. thereb. pic. liq. aa 5 ; formol 3 ; spir. dil. 20. (Kral.)

De pustuleuze vormen van demodicosis werden gunstig beïnvloed door intra-
veneuze injecties van staphylo-Yatren en gelijktijdige uitwendige behandeling
met antiparasitaire middelen.

Onspecifieke eiwittherapie bij hondenziekte ; inspuiting met eigen bloed of met
bloed van een anderen hond. Neumann : Klinische mededeelingen Veeartsenijkundige
Hoogeschool, Briinn, 1924, deel I.

Conclusies : Zoolang niet opgelost is, met welke smetstof men bij hondenziekte
te doen heeft, is een specifieke behandeling problematisch.

Het schijnt dat hier niet één enkele ziekte-oorzaak, maar verschillende oorzaken.

het ziektebeeld beheerschen, welke klinisch evenwel niet van elkaar kunnen wor-
den gescheiden.

Verschillende, den laatsten tijd in den handel gebrachte z. g. specifiek werkende
middelen tegen hondenziekte, oefenen daarom een eenigszins gunstigen invloed uit,
omdat erin voorkomen eiwitten, die werken in den zin der onspecifieke eiwitthe-
rapie.

In plaats van deze meestal dure praeparaten, gebruikte Neumann z.g. eigenbloed
of bloed van een dier van dezelfde soort.

Voor het verkrijgen van de noodige hoeveelheid bloed, werd door hem hart-
punctie verricht en wel aan den linkerkant tusschen de 5de en 6de rib.

Verscheidene honden werden wel viermaal daags gepuncteerd gedurende vier
achtereenvolgende maanden, zonder dat hij ooit daarvan nadeelige gevolgen zag\'

Het aldus verkregen bloed werd direct daarop subcutaan weer ingespoten bij
denzelfden hond of bij een anderen hond. De hoeveelheid bedroeg 0.5—2 c.c.m.
per K.G. lichaamsgewicht.

Van de 30 op deze wijze behandelde en aan hondenziekte lijdende honden
genazen er 21.

In de gevallen van nerveuzen vorm van hondenziekte, meent hij goede resul-
taten te hebben gezien van ovolec.ithine. Éénmaal daags werd een poeder verstrekt
volgens het volgende recept: ovolecithine 0.15; pliosph. calc. 1.5; carb. magn.
0.50. Dit medicament zou ook prophylactisch werken en de ontwikkeling van den
nerveuzen vorm van hondenziekte kunnen voorkomen.

De meest opvallende verschijnselen welke na de inspuitingen werden opge-
merkt waren : snelle temperatuursdaling, krachtiger pols, betere eetlust.

In gevallen van nerveuzen vorm van hondenziekte verergerde na de injecties
de toestand. De aandoening kreeg dan een meer acuut verloop en de ziekte eindigde
dan met een snelleren dood. Hier zou alzoo deze behandelingsmethode contra-
geïndiceerd zijn. Dezelfde waarneming zou men ook bij tabes van den mensch
gedaan hebben na melkinjecties.

Wezen en beteekenis van de veranderingen van het bloed bij hondenziekte door
injecties met eigen- of soort-eigenbloed. Sobra : Klinische mededeelingen Vee-
artsenijkundige Hoogeschool, Brünn, 1924, deel 1.

Conclusies : De systematische waarneming van de kwalitatieve en kwantitatieve
bloedveranderingen in het verloop van de hondenziekte en bij de behandeling
daarvan met eigen- of soorteigenbloed, verrijken de klinische bevinding met nieuwe
symptomen, en maken de beoordeeling van het verloop en het stellen van de
prognose gemakkelijker.

Door de bloedinjecties treden kwalititatieve en kwantitatieve veranderingen
van het bloed op, welke nauw verband houden met liet reactievermogen van de
haemapoëtische organen.

De kwantitatieve waarde van deze veranderingen maken de beoordeeling van
de therapeutische werking van het geïnjicieerde bloed mogelijk, als daarbij tevens
de temperatuur van het zieke dier wordt gecontroleerd.

De kwalitatieve eigenschap van de veranderingen van het bloed heeft slechts
waarde voor de beoordeeling van het ziekteverloop omdat na de injectie het bloed
niet belangrijk verandert.

De tuberculose van den hond. Kolda : Klinische mededeelingen Veeartsenij-
kundige Hoogeschool, Briinn, 1924 deel I.

Het gelukte hem twee honden door intracardiale injectie met 0.02 gr. van een
6 weken oude cultuur van tubercelbacillen te infecteeren. In het eene geval werd
hiervoor gebruikt typus humanus, in het andere typus bovinus.

Bij een derden hond werd eenzelfde hoeveelheid cultuur van tubercelbacillen
van het humane typus intrathoracaal ingespoten, waarna tuberculose optrad.

Een vierde hond, die intraperitoneaal werd ingespoten met een cultuur van
het bovine typus, bleef gezond en werd eerst ziek nadat intracardiaal 0.04 gr.
van een mengsel van beide culturen werd ingespoten.

De spontane tuberculose van den hond zou meestal eveneens van menschelijken
oorsprong zijn. Longtuberculose zou het veelvuldigst voorkomen.

Bij iedere pleuritis en exsudatieve peritonitis van den hond dient aan tuber-
culose gedacht te worden.

Als algemeen verschijnsel, welke het meeste constant zou voorkomen, wordt
genoemd de dagelijksche geringe temperatuurstijgingen in den namiddag.

Verkalking komt zeldzaam voor. De karakteristieke structuur van de tubercels
ontbreekt hier ; deze is meestal slechts van epitheloïde natuur.

Keuzencellen ontbreken. Verkazing treedt eerst laat op en wordt voorafgegaan
door hyaline degeneratie.

De tubercelbacillen kunnen het gemakkelijkst in het pleuravocht worden aan-
getoond ; om ze in het bloed of in de urine te kunnen vaststellen moet het experi-
ment te hulp worden geroepen.

De complementbindingsreacties met antigeen van Besredka of van Boquet-
Nègre gaven de beste resyltaten. Hiermede kan de tuberculose reeds worden
vastgesteld, wanneer klinisch nog niets daarvan aan het dier te merken is.

Bij gezonde honden en bij honden, die lijdende zijn aan hondenziekte of typhus
canum verloopen deze reacties negatief.

De praecipitaatreactie, welke met filtraat van een bouilloncultuur werd gedaan,
gaf eveneens goede resultaten en kan omdat de techniek daarvan zooveel een-
voudiger is, ook voor de kliniek worden aanbevolen.

De serologische methoden komen enkel in aanmerking wanneer de dieren koort-
sig zijn en de subcutane tuberculinatie daardoor niet kan worden uitgevoerd.

De subcutane tuberculinaties welke vrij veel tijd eischen, kunnen zeer goed
worden vervangen door de intradermale.

De allerbeste resultaten verkreeg Kolda met intradermale injecties van 0.2
c.c.m. phymatine verdund 1 : 10 en van tuberculine brute en tuberculine Kooi
verdund 1 : 5. Ten einde het resultaat der intradermale injectie beter te kunnen
beoordeelen, werd tevens steeds een contrôle injectie met physiologische keuken-
zoutoplossing verricht.

De cutané- en de ophthalmo-tuberculinaties gaven geen bevredigende resul-
taten.

Myoclonia canum postinfectiosa. Krâl : Klinische mededeelingen Veeartsenij-
kundige Hoogeschool, Briinn, 1924, deel 2.

De zoowel klonische als tonische rythmische spiercontracties, selke nog aleens
in het reconvalescentiestadium der hondenziekte optreden, dienen niet met den
naam van ,,chorea" te worden aangeduid.

Ook het gebruik van den naam ,,Staupetic" is niet aan te bevelen, omdat hierin
niet het ware karakter van deze rythmische myoclonic tot uitdrukking komt.

Door chloorformnarcose verdwijnen de spiercontracties eerder dan de cornea-
reflex, (hierdoor onderscheiden deze proeven van Krâl zich van die van Dexler).

De localisatie van deze excitomotorische verschijnselen is met de tegenwoordige
klinische onderzoekingsmethoden moeilijk vast te stellen, daar deze zeer verschil-
len kan en cle verschijnselen zoowel op een verhoogde werkzaamheid van zenuw-
cellen en vezelen als spiercellen en vezelen kan berusten. Veenendaal.

Compes (B. T. W. ii Maart 1927) deelt een geval mede van een Dobermann-
pinscher, welke in verband met sterk rachitische verschijnselen tot dusverre
zonder succes behandeld was met levertraan. Schrijver bereidde voor het dier
een infusie van sec. cornutum 1 : 100 en liet het hiervan dagelijks een eetlepel
toedienen. Na 14 dagen reeds was het resultaat der behandeling zichtbaar. Aange-
moedigd door dit resultaat werden vervolgens nog een groot aantal dieren op
dezelfde wijze behandeld. Ook hier was het resultaat frappant. Schrijver stelt
groote verwachtingen in de toekomst aan deze therapie. Ook bij varkens en geiten
werkt het middel uitstekend. Zwijnenberg.

Bottiglieri geeft een uitvoerig exposé van de literatuur over het inslikken
van vreemde voorwerpen bij honden. Zij kunnen blijven steken in pharynx of
oesophagus, in de maag of in de darmen, Speciaal in de maag kunnen ze soms
lang verblijven, zonder verschijnselen te veroorzaken. Al naar aard en grootte
kunnen ze den darm geheel of gedeeltelijk afsluiten. Bij geheele occlusie zijn de
verschijnselen hardnekkig braken, geen eetlust, geen ontlasting, Purgantia of
braakmiddelen geven soms succes, niet altijd. Twee gevallen van operatief in-
grijpen worden beschreven.

Geval I : 20 Mei 1920 ; een gekruiste Iersche Setter had vóór 15 dagen een stalen
kogel ingeslikt. 12 dagen zonder verschijnselen ; de laatste 3 dagen wat buikpijn-
verschijnselen, geringe eetlust, lichte koorts. Defaecatie had nog plaats ; geen
braken. Bij palpatie van de buik was een vreemd lichaam te voelen, een weinig
links van de mediaan, 7 c.M. achter proc. xyfoideus, en door de zwaarte blijkbaar
naar de fundus der buikholte getrokken. Er werd tot operatie besloten, welke
door Prof. Bernardini werd verricht.

Algeheele narcose door intraperitoneale injectie van chloralhydraat (5 c.c. per
K.G. gewicht, van een isotonische opl.).

Na voorbereiding van de huid enz. (in laatste instantie met joodtinctuur) werd
geïncideerd, 5 c.M. lange wonde 2 vingerbreedte vanen naast linea alba., op het
punt waar het voorwerp te voelen was. Na klieving van het peritoneum bleek
dat het voorwerp zat in de bocht van het colon. De vóór het vreemde voorwerp
stagneerende faeces werden door geschikten druk naar voren geschoven ; in het
leege deel tusschen vreemd voorwerp en weggeschoven voedsel werd de darm
(die eerst met steriel materiaal buiten het lichaam was gefixeerd) ingesneden in
longitudinale richting, en een kogel van 22 m.M. diametei, zwaar 42 gram, werd
verwijderd. Damrhechting van Lembert ; peritoneum, spieren en huid afzonder-
lijk gehecht.

Complicatie : In het laatste deel der operatie bleek de narcose te diep. Adem-
haling minimaal ; oogreflex opgeheven ; slijmvliezen en tong cyanotisch. In af-
wachting van zuurstof werd kunstmatige ademhaling toegepast gedurende een
kwartier. Daarna werd zuurstof toegediend volgens de methode Metzer-Auer,
n.1. door een canule in de trachea. Enkele minuten hierna was de blauwe kleur
van de slijmvliezen verdwenen. Na 20 minuten werd de hoeveelheid 0₂ vermin-
derd ; na 5 uur de geheele zuurstof-toediening stop gezet.

Een soortgelijke zuurstofbehandeling werd in 1909 door Prof. Bernardini
toegepast bij een poema, die een kiesbehandeling moest ondergaan, vóór de operatie
niet gewogen kon worden, blijkbaar twee maal te zwaar werd geschat met gevolg
dat een twee maal te groote hoeveelheid chloralhydraat intraperitoneaal werd
geïnjiceerd.

In beide gevallen was blijkbaar het respiratorisch centrum verlamd door het
narcoticum.

had sedert 5 dagen waargenomen, dat het dier onrustig was, met gevoeligheid
aan het abdomen ; achterstel werd weinig bewogen.

Bij palpatie een hard lichaam in de buikholte te voelen. Purgans (Ol. Ricini)
en lavementen hadden geen succes. T. 37.7⁰ C., slijmvliezen rood; intermittee-
rende hartslag. Vreemd voorwerp te palpeeren boven de punt van de penis.

Na operatief ingrijpen bleek in het colon transversum een perzikpit te zitten ;
de scherpe kanten van de pit hadden de darmwand nogal beleedigd, daar waar
de pit was blijven stagneeren. Deze laesies werden snel met aethertampon be-
handeld, en gedicht.

5 dagen na de operatie werd het tot nu toe vooruitgaande diertje zieker en
stierf. Sectie : peritonitis, in aansluiting aan een perforatie van den darm even
vóór de plaats waar de pit gezeten had. Blijkbaar had de scherpe pit ook daar
een wondje in den darm gemaakt, dat door den operateur over t hoofd is gezien.

Uit het feit dat in beide gevallen het vreemde voorwerp in het colon en niet
in de dunne darmen was blijven vastzitten, is nog te concludeeren, dat bij den
hond het lumen der dikke darmen weinig grooter is dan dat der dunne darmen.

Een artikeltje, niet nieuw wat inhoud betreft doch met een paar overzichte-
lijke tabellen welke ik hieronder weergeef.

In afwijking met de steeds verwarring gevende indeelingen van Jansky en Moss
wordt ook hier de ab-groep (d. w. z. waarin beide agglutinabele stoffen ontbreken)
de O-groep genoemd.

De onderstaande genotypen geven de erachter genoemde phenotypcn, waarbij
niet-A gelijk te stellen is met a, d. w. z. het ontbreken van de agglutinabele stof
A. Voor niet-B geldt hetzelfde.

Bij het onderzoek naar het vaderschap kunnen in de volgende gevallen mannen
behoorende tot bepaalde bloedgroepen worden uitgesloten.

De schrijver heeft echter één vergissing gemaakt in deze tabel.
Wanneer een kind behoort tot de AB-groep en de moeder tot de O-groep dan
kan een vermoedelijke vader wel behooren tot de AB-groep. Indien de man n.1.

tov. van de bloedgroepen voorgesteld kan worden door AABB kan hij gepaard
met een vrouw, aabb, kinderen geven Aa Bb (dus ook tot AB-groep behoorend
alhoewel niet homozygoot). Is een man AaBb dan krijgen wij Aa Bb x aabb.

De mannelijke geslachtscellen zijn dus AB, of Ab of aB of ab. ; hier is dus </i
kans dat de Aa Bb individu wordt gevormd.

Is de vader Aa BB of AABb dan zijn de gameten AB of aB in het eerste geval
en AB of Ab in het tweede geval. In beide gevallen is de kans dat met de moeder
aabb een AB individu gevormd wordt 50%.

Het percentage der gevallen waarin men gerechtelijk iets heeft aan de bloed-
groepenbepaling is alles bij elkaar genomen dus betrekkelijk klein.

(Prof. Dr. Deünert, Godesberg, Forschungen und Fortschnitte der Wissen-
schaft, 20 Okt. 1927).

In dit artikel geeft de schrijver een overzicht met voorbeelden van het (niet
nieuwe, 1922) Pirquetsche systeem der voeding.

Pirquet heeft als basis de calorie, welke in \'t algemeen als eenheid de men-
schen weinig zegt. vervangen door de melkwaarde. Hij gaat daarbij uit van
vrouwenmelk met een verbrandingswaarde van 667 calorieën.

Als voedingseenheid neemt Pirquet i gram van deze melk (dus 0.67 calorieën)
en noemt die Nem (Nahrungs-Einheit-Milch).

Andere voedingsmiddelen worden in de melkwaarde omgerekend met behulp
van de caloriewaarde. Hoofdzaak van het systeem is dus de betere overzichtelijk-
heid voor den leek.

Hoeveel calorieën voor verschillende menschen per dag noodig zijn werd vroeger
berekend (of geschat) naar lichaamsoppervlakte (zuivere doch practisch te lastige
maatstof) en lichaamsgewicht (geen zuivere basis). Pirquet vond nu dat de zit-
hoogte (afstand van zitvlak tot schedel) een goede maat is voor de berekening
van benoodigd voedsel. 1/10 x het kwadraat dezer maat is namelijk te verge-
lijken met de vroegere maatstaf door Rubener bepaald.

De darmlengte is 10 x de zithoogte en het kwadraat der zithoogte gelijk aan
de voedselsappen resorbeerende darmoppervlakte.

Bij de dagelijksche voedselhoeveelheden worden onderscheiden : het maximum,
de hoeveelheid die zonder schade door het darmkanaal verdragen wordt ; het
minimum, wat voor het lichaam noodig is bij bedrust, het optinuum, waarbij het
lichaam gedurende prestatie van arbeid het beste gedijt.

Het maximum bedraagt voor iedere vierkante centimeter der voedingsopper-
vlakte i Nem. Is die voedingsoppervlakte dus Si² (quadraat zithoogte) dan is
dus het maximum Si² Nem. Een zuigeling, met 40 c.M. zithoogte heeft dus per
dag noodig 1600 Nem. (1.6 L. melk). Meerdere voorbeelden worden dan nog ge-
noemd.

(Overbrengen van deze berekeningen op dezelfden basis in de zootechniek
zou onmogelijk zijn, overigens hebben wij de caloriewaarde reeds eerder dan P.
het deed, vervangen door zetmeelwaarde en melkwaarde. Ref.).

Over de biologische waardebepaling van aftreksels van de achterste hypophyse-lob

schrijft Simonnet in het Recueil de Méd. Vél. ClII, 1927, 605—623. Van de zeer
talrijke werkingen van extracten van de lobus posterior der hypophyse leenen
er zich maar enkele tot toepassing bij de quantitatieve bepaling. Men kan de wer-
king op den bloeddruk, op den uterus, op de diuresis en op de melanophoren van
de kikkerhuid gebruiken. Van deze vier is de uterus-methode verreweg de meest
gevoelige. S. beschrijft in bijzonderheden zijne werkwijze en geeft nuttige wenken.

Hij gebruikt een eenigszins gewijzigde vloeistof van Tyrode, die hij in twee
sterke stam-oplossingen altijd voor het gebruik gereed houdt. Hij werkt bij voor-
keur met maagdelijke uteri van dieren, die niet ver van de puberteit verwijderd
zijn. Uteri van te jonge dieren zijn niet gevoelig genoeg, uteri van dieren, die

ovuleeren, vertoonen rhythmische samentrekkingen en zijn overgevoelig. Caviae
verdienen de voorkeur boven ratten, omdat er meer tijd ligt tusschen twee ovulateis
(15 dagen : 4 a 5 dagen). Als vergelijkingsmateriaal gebruikt hij om verschillende
redenen noch histamine, noch pilocarpine, noch KC1, doch het standaardpoeder
van VoEGTLiN. De verschillende beoordeelingswijzen worden besproken (methode
der submaximale samentrekkingen, methode der minimale samentrekkingen,
respectievelijk met één of twee omspoelingsvloeistoffen) en vergeleken. De uterus-
methode is uiterst gevoelig ; 0.2—0.5 duizendste milligrammen (y) kunnen er
mee worden aangetoond. De nauwkeurigheid is niet zoo groot, de fout is gemid-
deld 10 %.

In het Veterinary Record 1927, blz, 1017 en 1018, bespreekt Greig de talrijke
publicaties van den laatsten tijd over de kalfziekte, hij vergeet hierbij de Holland-
sche (Toman, Sjollema : acetonaemie). Het is zeker opmerkelijk, dat plotseling
van verschillende zijde de aandacht wordt gevestigd op het suikergehalte van het
bloed als aetiologische factor. Beschouwt men echter de nu gepubliceerde resul-
taten op den keper, dan ziet men slechts een menigte tegenstrijdigheden. Hayden
en Sholl vinden als normaal cijfer 52 mgr. per 100 c.c. bloed, (melkgevende
koeien). Bij kalfziekte daarentegen zou Ay/>erglykaemie bestaan : 84 mgr. Wid-
mark en Carlens vinden normaal 80 mgr. bij droogstaande dieren, 60 mgr. voor
melkgevende, kalfziekte zou/iy/>oglykaemie geven. Auger en Maguire bevestigen
dit. (Toman vindt nu eens veel, dan weer weinig bloedsuiker. Ref.)

Widmark en Carlens stellen een voorbijgaande, doch duidelijke stijging van
het bloedsuikergehalte bij uierinsufflatie vast (dat zag Toman soms ook ; in andere
gevallen daarentegen constateerde hij een daling. Ref.) Al deze onderzoekers be-
klaagden er zich over, dat zij het glycose- en het lactosegehalte niet konden diffe-
rentieeren. Deze technische moeilijkheid schijnt thans opgeheven te zijn door een
methode van Folin en Svedburg (1926), die van de gistingseigenschappen ge-
bruik maken. Fish en Hayden hebben hiermede gewerkt. Weer vinden zij liyper-
glvkaemie en ditmaal konden zij vaststellen, dat er glucose in overmaat aanwezig
was. Inflatie geeft vooral een stijging van het lactose-cijfer, in mindere mate ook
van het glucose-gehalte.

Ziehier een wirwar van grootendeels tegenstrijdige gegevens. Greig besluit
m. i. terecht, dat wellicht het bloedsuikergehalte geen direct causale factor is ;
dat de oorzaak dieper ligt. (Toman is trouwens al in deze richting gaan zoeken.
Ref.).

E. Freidberger : Forschungen und Fortschritte. 3. 1927. 207. Van proefdieren,
gesensibiliseerd voor eenzelfde soort-vreemd eiwit, werd de eene helft in een koude
stal gehouden (4° C.), de andere in een verwarmd vertrek (20° C.). De overge-
voeligheid (anaphylaxie) van de in de warmte gehouden dieren bleek sterker
te zijn, de koude-dieren verdroegen 150 maal de voor hen doodelijke dosis.

Over de beteekenis van de voeding voor de vatbaarheid voor infectieziekten
schrijft Neufeld in Forschungen und Fortschritte. 3. 1927. pp. 213 en 214, naar
aanleiding van een groote Cavia-sterfte in het instituut „Robert Koch ". Door
het ontbreken van het C.-vitamine in het voedsel (scheurbuik) bleken de dieren
gevoelig geworden te zijn voor bacteriën, die anders geen ziekmakende eigen-
schappen hebben. Overeenkomstige ontdekkingen zijn ook elders reeds gedaan.

Den gen Januari overleed te Woerden G. C. Verkaik, in leven
practizeerend dierenarts aldaar.

Gerrit Cornelis Verkaik werd 24 Mei 1867 te Snelrewaard
bij Woerden geboren, ontving het eerste onderwijs te Oudewater,
daarna in Zeist en deed in 1886 vanaf het destijds in Utrecht
bekende opleidings-instituut het toelatingsexamen der Rijks-vee-
artsenijschool. 11 Juli 1890 slaagde hij voor candidaat en ver-
kreeg op 8 Juli 1892 zijn diploma als veearts.

Verkaik gevoelde veel voor de streek zijner geboorte en zoo
vestigde hij zich op 2 Januari 1893 te Woerden waar de vee-
artsenijkundige practijk nog grootendeels in handen van den em-
pirist was. Kort na zijn vestiging werd hij benoemd tot Gemeente-
Veearts en Keurmeester van vleesch en visch, welke betrekking
bij in werking treden der Yleeschkeuringswet gewijzigd werd in
„Hoofd van de Keuringsdienst", terwijl er de Gemeenten Har-
melen, Linschoten en Snelrewaard aan toegevoegd werden.

Als Plaatsvervangend Districtsveearts werd hij benoemd in
1897 voor Utrecht en in 1908 voor Noordelijk Zuid-Holland.

Tot ongeveer een half jaar voor zijn dood heeft Verkaik ge-
werkt om zoo te zeggen zoolang het dag was ; handig en prac-
tisch als hij was en daarbij uitstekend kunnende omgaan met de
veehouders wist hij zich gaandeweg een zeer uitgebreide practijk
te vormen en daar hij alles per rijtuig af moest doen was hij zelden
thuis. Eerst in den oorlog wisselde hij nood gedwongen zijn paar-
den tegen rijwiel en motorrijwiel, welke vervoermiddelen zijn ge-
zondheid noodlottig zijn geworden en hem een hartlijden hebben
veroorzaakt waaraan hij nu is gestorven.

Verkaik was niet iemand van het officieele; op vergaderingen
enz. zag men hem weinig; hij leefde slechts voor zijn gezin, zijn
practijk en zijn liefde voor het leven in de natuur. Vacantie nam
hij zelden, deze vond hij in het ronddwalen met geweer of visch-
tuig in den polder te midden van zijn practijk, dan genoot hij.

Zeer gelukkig was zijn gezinsleven ; gehuwd met Mej. van
Wijngaarden had Verkaik twee zoons en een dochter. De
jongste zoon was bestemd zijn vader in de practijk op te volgen.
Helaas is het Verkaik niet vergund geworden te zien dat zijn
kinderen hun bestemming hadden bereikt daar zij bij den dood
huns vaders de studie nog niet hadden beëindigd.

Een groote schare van belangstellenden waaronder de Burge-
meester van Woerden, de Voorzitter der Afd. Utrecht der Maat-
schappij van Diergeneeskunde en verschillende collega\'s brachten
den afgestorvene een laatst vaarwel op het kerkhof te Woerden
op 13 Januari.

in de Veterinaire Physiologie aan de Rijks-Universiteit te Utrecht
op den 6en Februari 1928 door

Mijne Heeren Curatoren, Dames en Heeren Pro-
fessoren, Lectoren, Privaatdocenten en Studenten
aan deze Universiteit, en voorts gij allen die
door Uwe tegenwoordigheid van Uwe belangstel-
ling blijk geeft.

De meest karakteristieke eigenschap, die alle levende substantie
bezit bestaat in haar vermogen, haar werkzaamheid op karak-
teristieke wijze te kunnen veranderen als antwoord op invloeden,
die van buiten af op haar inwerken. Men vat deze invloeden,
die van zeer uiteenloopenden aard kunnen zijn, tezamen onder de
benaming prikkel, terwijl de eigenschap, die de werking van den
prikkel mogelijk maakt en dus het verband tusschen organisme en
zijn omgeving tot stand brengt, als prikkelbaarheid wordt aan-
geduid.

Zoo vormt het licht dat wij waarnemen een prikkel voor het
netvlies van ons oog. De kegels en de staafjes, die de voor licht
prikkelbare laag vormen, zetten een proces in dat, door de ge-
zichtszenuw voortgeleid, in de schors der groote hersenen de ge-
zichtsgewaarwording doet ontstaan.

De studie van deze twee voor het leven zoo uiterst gewichtige
begrippen, prikkel en prikkelbaarheid, moet in belangrijke mate
bijdragen tot het verkrijgen van meer inzicht in de verschijn-
selen van het leven. En daar aan de physiologie de taak is toe-
bedeeld de levensverschijnselen, die zich in zoo saamgestelden
vorm aan ons voordoen te herleiden tot meer eenvoudige phy-
sische en chemische processen, moet de studie van prikkel en
prikkelbaarheid wel een goeden weg aanwijzen.

Deze vraagstukken bleven tot het einde van de 18de eeuw on-
aangeroerd, doordat elk begrip omtrent prikkel en prikkelbaarheid
volmaakt ontbrak ; en dit ondanks het feit, dat het reeds vanaf
de oudheid niet ontbroken heeft aan fantasieën betreffende ziekte-
oorzaken voor mensch en dier. Omtrent den samenhang van oor-
zaak en gevolg maakte men zich geen voorstelling.

Met John Brown kwam in de 2e helft van de 18de eeuw ver-
betering. Deze Engelsche plantkundige nam het breede standpunt
in, dat al wat leefde, hetzij plant of .dier, in tegenstelling met de

levenlooze stof een fundamenteele eigenschap bezat, die hij prikkel-
baarheid noemde. Gevoel en andere psychische functies zoowel
als beweging moesten volgens Brown worden opgevat als speci-
fieke processen, die door de werking van „stimuli" op prikkelbare
organen te voorschijn werden geroepen.

Brown ging verder. Hij ontwikkelde de voorstelling, dat al
wat leeft bij voortduring onderhevig is aan prikkels, die hetzij
van buiten af inwerken, zooals warmte, koude, voedsel, vreemde
voorwerpen en vergiften, hetzij gevormd worden in het lichaam
zelf b.v. door den invloed die het eene orgaan uitoefent op het
andere. En alleen tengevolge van deze werking van prikkels, die
dus in de prikkelbare weefsels voortdurend reacties opwekken,
achtte hij het voortzetten van het leven mogelijk. Een beschou-
wingswijze dus, waarmede wij thans nog volkomen instemmen.

Wij gaan de oudere opvattingen, die het algemeene karakter
dezer twee begrippen miskenden met stilzwijgen voorbij. Zij waren
niet in staat de begrippen vrij te maken uit de gevangenschap
der vitalistische beschouwing, waar zij ontoeganklijk bleven voor
onderzoek.

Brown had zich tevens afgevraagd, welke betrekking er zou
bestaan tusschen prikkel en prikkelbaarheid eenerzijds, en gevolg
anderzijds, en was daarbij tot het besluit gekomen, dat èn de
graad van prikkelbaarheid èn de sterkte van den prikkel het
effect moest beïnvloeden. Hoe grooter de eerste twee, hoe grooter
moest het effect zijn. Wij willen deze uitspraak, die nu juist i|
eeuw oud is, met een voorbeeld nader toelichten.

Beschouwen wij een verlicht veld op een scherm, dan krijgen
we een lichtgewaarwording van een bepaalde sterkte. Laat men
de lichtintensiteit van het veld toenemen door bijvoorbeeld als
lichtbron een lamp van grootere lichtsterkte te gebruiken dan
neemt, althans tot een zekere grens, de intensiteit van onze ge-
waarwording toe. Wij onderscheiden het tweede veld van het eer-
ste door zijn grootere helderheid. De sterkere prikkel, dien het
tweede veld aan ons netvlies gaf heeft dus tot gevolg dat het
effect, de lichtgewaarwording, wordt vergroot.

Als tweede voorbeeld geven wij de skeletspieren, die in het
dierlijk lichaam de prikkels tot samentrekken ontvangen door
tusschenkomst van zenuwen. Neemt men een spier met haar mo-
torische zenuw uit het lichaam, dan bezitten wij hierin een proef-
object, dat ons in staat stelt de werking van prikkels te onder-
zoeken. Wij laten de spier volgens de methode, door Helmholtz
in de physiologie ingevoerd, haar verkorting opschrijven op een
cylinder, die door een uurwerk of motor om haar as gedraaid
wordt. Prikkelt men nu de zenuw b.v. electrisch met behulp van
twee prikkelelectroden, dan zal telkens als deze geprikkeld wordt
de spier een samentrekking uitvoeren, en deze registreeren.

Bij het toepassen van prikkels van verschillende sterkte blijkt
nu het volgende.

Begint men met een zeer zwakken stroom of een uiterst zwakken
inductieslag, dan moet men dezen tot een bepaalden graad ver-
sterken alvorens een contractie optreedt. Den prikkel, die juist
deze drempelwaarde bereikt noemen wij minimalen prikkel. Ver-
sterken wij hem, dan zien we de spiercontractie toenemen, totdat
een grens bereikt wordt, waarboven sterkere verkorting van de
spier niet door verdere versterking van den prikkel te bereiken is.
Hier heeft de contractie een maximum bereikt, reden waarom
wij haar als maximale betitelen. Tusschen deze en de minimale
contractie vinden we dus een zone, waarin versterking van den
prikkel tot versterking van het effect leidde.

De hier beschreven afhankelijkheid van het effect ten opzichte
van de prikkelsterkte heeft algemeene erkenning gevonden. De
kwantitatieve verhouding tusschen beide werd door Ernst Hein-
rich Weber voor de zintuigen vastgesteld in een wet, die latei-
door Fechner op wiskundigen grondslag werd geschoeid en uit-
gebreid. Preyer trachtte hare geldigheid voor de spierprikkeling
in zijn myophysische wet te belichamen, door Pfeffer werd zij
toegepast op de verhouding tusschen intensiteit van chemischen
prikkel en chemotaxis van bacteriën. En het heeft niet aan po-
gingen ontbroken om hare bruikbaarheid voor de geheele levende
natuur te bewijzen.

Sedert ruim een halve eeuw doet zich op den regel, dien ik U
beschreef en met een enkel voorbeeld toelichtte, een uitzondering
voor.

Jn 1871 verrichtte Bowditch onder Ludwig\'s leiding een on-
derzoek naar de eigenschappen van de hartspier. Hierbij trad het
merkwaardige feit aan het licht, dat elke electrische prikkel die
in staat was om het stilstaande kikvorschenhart tot contractie op
te wekken dadelijk de maximale contractie gaf. Werd de prikkel
sterker, dan bleef zij onveranderd ; nam hij in sterkte af, dan
behield zij eveneens haar aanvankelijke grootte, totdat ze plots
verdween, als de prikkelsterkte beneden een zekere minimum-
waarde was gedaald. ,,Der Induktionsstrom bewirkt entweder eine
Zuckung oder er vermag dieses nicht" zegt Bowditch, ,,und ver-
mag er das erstere, so ruft er auch gleich die umfangreichste
Zuckung hervor, welche der Induktionsstrom zur gegebenen Zeit
überhaupt auslösen kann".

De ontdekking van Bowditch was in tweeërlei opzicht belang-
rijk. Allereerst voerde zij in de physiologie een tot nu toe onbe-
kend begrip in ; in de tweede plaats vestigde zij de aandacht op
een bijzondere eigenschap van de hartspier, waardoor deze zich
onderscheidde van alle andere weefsels en met name van de rest

der contractiele weefsels, waarmede zij overigens zooveel gelij-
kenis vertoonde.

Het is mijn voornemen, geachte Hoorders, de leer waarvoor de
ontdekking van Bowditch het uitgangspunt werd, en die de leer
van het alles-of-niets genoemd wordt, met U te bespreken.

De bevinding van Bowditch bij het kikvorschenhart werd door
verschillende onderzoekers bevestigd. Mac. William toonde aan,
dat het hart van verschillende warmbloedige dieren : hond, kat,
konijn, guineesch biggetje en rat zich op overeenkomstige wijze
gedroeg. Deze eigenschap, zegt Mac William „constitutes a fun-
damental point of difference between the behaviour of the cardiac
muscle and that of voluntary muscle." Van welk belang voor
de hartspier de vondst van Bowditch door zijn tijdgenooten ge-
acht werd, moge blijken uit een uitlating van Kronecker die,
de werkzaamheid van het hart besprekende in een bijdrage voor
den feestbundel aan Karl Lidwig gewijd, aldus zich uitdrukt :
Stets arbeitet es mit voller Kraft und in passenden Tempo, wenig
gestort durch unzeitgemasse Antriebe, gar nicht beriihrt durch
den Wechsel der Reizstarke, wie es seine Bestimmung zu stetem,
gleichmassigem Fördern relativ grosser Lasten erheischt.

Een enkel disaccoord dat spoedig verdween, weerklonk onge-
veer tien jaar later, toen Mays onder Kroxecker\'s leiding ver-
schijnselen meende waar te nemen, die de onafhankelijkheid van
de contractiegrootte van de prikkelsterkte weerspraken.

Wij willen bij deze mededeeling niet lang stilstaan, omdat al-
ras bleek, dat zij het alles-of-nietsbeginsel onaangetast liet. Maar
we willen haar noemen, omdat zij tot nuttige beschouwingen
aanleiding gaf. Nadat Mays gezien had, dat de contracties in
grootte met die van den prikkel toenamen werd hij getroffen
door het feit, dat deze verschillen gewoonlijk ophielden zoodra de
hartpunt, alleen deze gebruikte hij voor zijn proeven, spontaan
weer kloppen ging. Blijkbaar dus deden zij zich alleen bij zoo-
danige harten voor, die in hun werking ernstig beschadigd waren.
De verklaring van de waargenomen verschijnselen lag voor de
hand. Was het hart in goeden doen, dan reageerde het op prikkels
zooals de bevinding van Bowditch voorschreef. Had het daar-
entegen zijn normalen toestand verloren, dan waren ook zijn
normale eigenschappen, de prikkelbaarheid, zijn contractiliteit en
bovenal zijn geleidingsvermogen zoodanig verminderd, dat een
zwakke electrische prikkel zijn effect beperkt zag tot het spier-
gedeelte in de onmiddellijke nabijheid van de electroden, zooals
Mays inderdaad eenige keeren waarnam ; want de prikkel werd
niet voortgeleid naar andere hartgedeelten. Was hij sterker, dan
werden ook verderaf gelegen spierelementen door lussen van den
sterkeren stroom rechtstreeks getroffen.

prikkelde hartgedeelten leeren ons de resultaten van Mays niets.
De contractie moge daar volledig zijn, zij moge aan de alles-of-
nietswet beantwoorden, wanneer men de volumeverandering van
de kamerpunt registreert, zooals Mays deed, dan neemt men of
geen, of een slechts kleinen uitslag waar die grooter wordt, al
naar mate de prikkel toeneemt. De juistheid dezer verklaring
vindt steun in de waarneming van Engelmann, dat de duur van
de systole niet toeneemt bij toeneming van de hefhoogte ; wat men
zou verwachten, indien aan voortgeleiding van de contractie het
samentrekken van een grooter gedeelte van den kamerwand toe-
geschreven moest worden. De onvolledige contractie van de kamer
bleek een volledige contractie van een gedeelte harer spiervezelen.

Wellicht zal bij U de vraag opkomen : Is het dan niet juister te
spreken van een alles-of-nietswet voor de hartspiervezelen, dan
van een zoodanige wet voor het hart in zijn geheel? Inderdaad
is voor deze opvatting veel te zeggen wanneer men aanneemt,
dat ook het beschadigde hartspierweefsel aan het alles-of-niets-
beginsel beantwoordt ; zij het dan, dat dit „alles" zich door de
veranderde omstandigheden heeft gewijzigd. Doch deze uitbrei-
ding van het beginsel heeft alleen in Kato een verdediger gevon-
den. Als bewezen kunnen wij haar nog moeilijk beschouwen.

Heeft men daarentegen alleen het hartspierweefsel in normalen
toestand op het oog, dan verdient het de voorkeur, ons oog op
de hartspier in haar geheel gericht te houden, omdat zij zich in
haar geheel overeenkomstig de leer gedraagt, in tegenstelling juist
met andere weefsels.

I)e omschrijving, die wij nu van dit beginsel kunnen geven
luidt aldus : de grootte van het prikkeleffect is niet afhankelijk
van de sterkte van den prikkel ; zij is niet onveranderlijk in dien
zin, dat zij door geenerlei factor, die den toestand van het orgaan
beïnvloedt zou kunnen worden gewijzigd, doch van de prikkel-
sterkte is zij onafhankelijk.

Tot omstreeksch het begin van deze eeuw heeft het hart van
de gewervelde dieren (alleen van deze is hier sprake ; het hart
van de ongewervelde volgt dezen regel niet) zijn principieele uit-
zonderingsplaats te midden van andere organen en weefsels be-
houden. Wel was men aan het goede recht hiervan eenigen twijfel
gaan opperen. Zoo zei Fick reeds in 1882, deze merkwaardige
eigenschap van de hartspier besprekend : „ich kann in dieser
seltsamen Erscheinung nicht sowohl eine ganz besondere Eigen-
thümlichkeit des Herzmuskels als vielmehr blos die extreme Ent-
wickelung einer Eigenschaft, welche jeder Muskelfaser zukommt,
sehen." Grützner sprak zich enkele jaren later nog positiever uit.
Hij geeft als zijn persoonlijke meening, dat zwakke contracties van
de spier door contractie van slechts weinig, en sterke door con-

tractie van vele of van alle vezels veroorzaakt worden. Hij gelooft
niet, dat alle elementen waaruit de spier bestaat, tegelijkertijd
en alle even zwak in werking zouden komen, evenmin als, zooals
Grützner het illustreert, elke man van een geheel legerkorps,
dat slechts een kleine strategische opdracht te vervullen heeft,
in geringe mate aan het gevecht zou deelnemen. Ook Hermann
en Tigerstedt achtten het getal contraheerende vezelen van
groote beteekenis voor den contractiegraad van de heele spier.

Pogingen om het vraagstuk tot oplossing te brengen werden
evenwel niet gedaan, totdat Gotch 25 jaar geleden het experiment
te hulp riep. Hij betrok niet alleen de spier, maar ook de zenuw
in zijn onderzoek. Voor deze gold overigens geheel hetzelfde
vraagstuk, want de telkens weer opnieuw opgedane ervaring, dat
zoowel de direct als de indirect geprikkelde spier een contractie
gaf, welker grootte van de prikkelsterkte afhing, had ook voor
het zenuwweefsel de meening doen post vatten, dat zijn graad
van werkzaamheid verandert, al naar de grootte van den prikkel.

Gotch legde zich nu de vraag voor : moeten wij een onvolledige
contractie van de skeletspier toeschrijven aan de som van de
onvolledige contracties harer spiervezelen, of is zij het gevolg van
een volledige contractie van enkele dezer? Daarbij rekende hij
op de mogelijkheid van een combinatie dezer twee factoren.

Tot juist begrip dezer vraag zij in herinnering gebracht, dat de
skeletspier is opgebouwd uit een groot aantaal van elkaar onaf-
hankelijke gelijkwaardige spiervezelen die, elk voor zich omgeven
door het celvlies of sarcolemma en elk toegerust met een volledig
orgaantje, dat de verbinding met de motorische zenuwvezel be-
werkstelligt, als volmaakt zelfstandige spiereenheden moeten wor-
den opgevat. Elke spiervezel ontvangt den prikkel individueel
en kan dezen niet verder geleiden naar andere vezels. Wel is dit
mogelijk bij het hart, waar de spierelementen door zijtakjes aller-
wegen met elkaar samenhangen en een spiernet vormen, dat men
als syncytium aanduidt.

Ik kan mij het genoegen niet ontzeggen voor enkele van de
door Gotch en zijn geestverwanten, w. o. Keith Lucas en Adrian,
met zooveel vindingrijkheid uitgedachte proefnemingen enkele
oogenblikken Uwe aandacht te verzoeken. Ik zal in mijn be-
schrijving uiterst kort zijn.

Bracht Gotch de kuitspier van den kikvorsch tot samentrekken
door prikkels van verschillende sterkte en liet hij deze samentrek-
kingen opteekenen op een speciaal daarvoor ingerichte trommel,
clan zag hij, dat de tijd die verliep tusschen het moment van
prikkelen en het bereiken van den top van de kromme gelijk
bleef, onverschillig of hij met maximale of met submaximale prik-
kels had gewerkt.

En daar tot voor kort de eenige manier om haar geleidingsproces
zichtbaar te maken bestond in het registreeren van de electrische
golf die het geleidingsproces vergezelt, registreerde hij deze, nadat
hij weer met prikkels van verschillende sterkte had geprikkeld.
De overeenkomst der krommen was hier minstens zoo duidelijk.
De tijden, waarop het electroneurogram na den prikkel begon,
zijn top bereikte, door de nullijn ging en weer verdwenen was
stemmen goed overeen, onverschillig hoe sterk de prikkel was.
En de hoogten der toppen vertoonden geleidelijke verschillen tus-
schen minimaal naar maximaal op overeenkomstige wijze, als de
skeletspier dit te zien geeft. Hoe moesten deze verschillen in
grootte worden opgevat? Op deze vraag trachtte Gotch door de
volgende proeven een antwoord te vinden. De zit beenzenuw van
den kikvorsch ontvangt haar zenuwvezelen uit twee takken van
de zitbeenvlecht. Prikkelde hij deze twee (een derde zeer klein
takje liet hij buiten beschouwing) elk voor zich maximaal, dan
kwam het electrogram dat hij van den stam afleidde geheel over-
een met dat, hetwelk bij maximale prikkeling van den stam ver-
kregen werd. En prikkelde hij één hunner maximaal, dan was
het effect overeenstemmend met dat, hetwelk bij submaximale
prikkeling van den stam werd geregistreerd. Hiermede in over-
eenstemming waren de resultaten bij de kuitspier verkregen, door
prikkeling van de twee zenuwwortels die haar innerveeren. Ook
hier weer een submaximaal effect van het geheel, door maximale
prikkeling van een gedeelte ; zoodat Gotch tot de conclusie kwam :
een zeer belangrijke factor voor het tot stand komen van een
submaximaal effect moet wel gelegen zijn in de beperking van den
prikkel tot een gedeelte van de samenstellende elementen.

De richting, door Gotch aangewezen trok Keith Lucas en
Adrian tot verder speuren aan. Lucas begon zijn onderzoek bij
de spier en koos als proefobject een uiterst dun spiertje van den
kikvorsch ; een huidspier die, schoon uit slechts 150—200 spier-
vezelen bestaande, Lucas nog te saamgesteld voorkwam. Hij
splitste er in de lengterichting een gedeelte af van ongeveer 30
vezelen dat, terwijl het eene einde aan hare beenige aanhechting
bevestigd was gebleven met het andere, nog bedekt door een
stukje huid, werd verbonden aan een licht hefboompje, welker
bewegingen optisch geregistreerd werden. Prikkelde hij nu dit
spiertje met inductieslagen wier sterkte hij zoo geleidelijk mogelijk
liet oploopen, dan namen de contracties in grootte toe. Evenwel
kwam deze toeneming niet geleidelijk doch, en dit is het merk-
waardige, sprongsgewijze.

Steeds bleef het aantal sprongetjes ver beneden dat van het
aantal spiervezels, hoe voorzichtig hij ook den prikkel varieerde.

Bij prikkeling van het uit 9 of 10 vezelen bestaande zenuwstren-
getje, dat dit spiertje innerveerde kreeg hij het zelfde resultaat.

Dat geen geleidelijke overgang tusschen de hoogten der con-
tracties bestond was moeilijk te verklaren, indien men in den
graad van contractie van elke spiervezel de oorzaak dezer ver-
schillen zocht. Sprongsgewijze verandering zonder overgangen zijn
in het contractieproces van een enkele speirvezel niet aan te
nemen. Maar voor de hand lag de onderstelling, dat het aantal
vezels besliste. Intusschen bleef het aantal sprongetjes te gering ;
een gevolg waarschijnlijk van de moeilijkheid om de prikkel-
sterkte juist te regelen. Een streng bewijs was hier niet te putten.

Gunstiger schenen de mogelijkheden bij de zenuw te liggen.
Het was gebleken, dat men hare physiologische eigenschappen,
haar prikkelbaarheid en haar geleidingsvermogen, beïnvloeden en
de veranderingen nauwkeurig waarnemen kan door haar over een
bepaalde uitgestrektheid te omgeven met een mantel, waarbinnen
een verlammende damp of vloeistof. Deze methode was reeds in
1872 door Grünhagen in de physiologie ingevoerd, ter bestu-
deering van de werking van koolzuur op de zenuw. Thans had
men alcohol-, aether- of chloroformdamp gebruikt, of men had
den mantel met een voedingsvloeistof doorstroomd, waarin eenige
procenten alcohol waren opgelost. Verschillende onderzoekers nu,
waaronder Piotrowski, Raimist en Fröhlich hadden deze me-
thode met de z.g. genarcotiseerde zenuw toegepast met het vol-
gende resultaat : prikkelden zij centraal van de narcoseplaats
minimaal, dat is dus met een prikkel, die nog juist in staat was
om een spiercontractie op te wekken, dan bleef in den aanvang
van de narcose het effect onveranderd. Wat er bij voortgezette
narcose gebeurde, was niet constant ; doch soms deed zich het
merkwaardige verschijnsel voor, dat het effect geruimen tijd on-
veranderd bleef totdat het plots verdween. En van dit oogenblik
af was noch een tien-, noch een honderdmaal sterkere prikkel
in staat, om een contractie teweeg te brengen.

Hoe moet men dit verschijnsel verklaren? Gaat men van het
beginsel uit, dat de geleidingsgolf, die in de zenuw wordt opge-
wekt naar hare grootte afhankelijk is van de sterkte van den
prikkel, dan is dit verloop onverklaarbaar. Want dan zou een
stadium gevonden moeten worden, waarin sterkere prikkels nog
in staat zijn een golf van zoodanige grootte op te zetten dat het
genarcotiseerde zenuwstuk wordt gepasseerd, terwijl zwakkere dit
niet meer vermogen. Immers uit tal van onderzoekingen, wij
noemen die van Werigo, Wedensky, Boruttau en Fröhlich
was gebleken, dat de afneming van het geleidende vermogen ten-
gevolge van de narcose geleidelijk tot stand komt. Een geleidelijk
versterkte prikkel zou dus aan dezen geleidelijk grooter geworden
weerstand het hoofd hebben kunnen bieden. Hier was dat niet
het geval. De veronderstelling, dat de grootte van de geleidings-
golf af zou hangen van de prikkelgrootte is dus onhoudbaar.

Men moest hieruit besluiten tot een alles-of-nietsverhouding tus-
schen prikkel en golf. Dat wil zeggen : men moest tot de voor-
stelling komen dat de golf, door den prikkel opgewekt, onafhan-
kelijk is van diens sterkte. Is de prikkel sterk genoeg om tot een
geleidingsgolf aanleiding te geven, dan heeft deze ook dadelijk
haar maximale hoogte. Heeft de narcose een graad bereikt, waar-
door het vermogen tot geleiden afgenomen is, dat deze golf wordt
uitgedoofd, dan heeft ook een sterkere prikkel geen effect, want
hij zal geen grootere golf kunnen verwekken. Aanvaardt men het
alles-of-nietsbeginsel, dan vindt het beschreven verloop, hoe ver-
rassend het zich ook voordeed, een eenvoudige, aannemelijke
verklaring.

Het is wellicht nuttig hier op te merken, dat men onder het
begrip geleidbaarheid van de zenuw te verstaan heeft, haar ver-
mogen tot geleiden. Hoe grooter dit vermogen, hoe kleiner een
golf mag zijn om, zonder uitgedoofd te worden de zenuw te pas-
seeren. Neemt dit vermogen af, bijvoorbeeld door narcose, dan
zou hiertoe een grootere golf vereischt worden ; een kleinere dooft
uit. Verminderd geleidingsvermogen doet dus de golf afnemen.
Deze afneming duidt men aan als decrement, waarin men dus een
maat heeft voor de vermindering van het geleidingsvermogen.
Dat dit laatste in het beschreven experiment plots verdween was
slechts schijnbaar, zooals uit andere proeven zou blijken. Het
nam in werkelijkheid geleidelijk af, doch zijn afneming ontging in
het begin de aandacht, doordat de golfrest, die het genarcotiseerde
stuk passeert, zich weder herstelt zoodra zij het normale zenuw-
gedeelte heeft bereikt. Onverschillig hoe groot haar decrement
was, indien slechts een golf topje de hindernis vermag te over-
winnen herleeft het, zoodra het vrije terrein weder is betreden.

Dat het geleidingsvermogen van de zenuw niet plotseling ver-
dwijnen kan, doch langzaam aan afneemt, bewees Lucas opnieuw
door een andere proefreeks, waarin hij het minimale tijdsinterval
bij verschillenden graad van narcose bepaalde, dat tusschen twee
elkaar volgende prikkels moet aanwezig zijn, zullen zij tot sum-
matie aanleiding geven. Is deze tijd te kort, dan heeft de tweede
prikkel geen effect, doordat hij in een stadium van vermoeienis
der zenuw valt, het z.g. refractaire stadium, door den eersten
veroorzaakt. Dit refractaire stadium nu neemt toe met den graad
van decrement. Het tijdsinterval dat Lucas als minimum vond
was dus langer al naar zijn prikkel, die in de narcosekamer ge-
geven werd, een langer of korter genarcotiseerd zenuwstuk te
doorloopen had. Zoo bleek reeds in den aanvang van de narcose
een decrement te bestaan.

Geachte Hoorders, ik voel mij verplicht Uwe aandacht erop
te vestigen, dat de in het voorgaande gegeven beschouwingen
niet in alle daartoe ingerichte proeven bevestiging vonden. Want

zeer vele experimenten hadden geheel andere resultaten opge-
leverd. Het is de groote verdienste van Lodholtz, Adrian en
Keith Lucas voor deze beschouwingen een vasten grond te heb-
ben gevonden. Met name door de talrijke proeven van de twee
eerstgenoemde werd in het licht gesteld, dat het beschreven ver-
loop niet uitzondering was zooals het had geleken, doch regel is,
en telkens wordt teruggevonden, mits men voorkomt dat door
technische fouten, waarmede ik U niet wil lastig vallen, nieuwe
onbekende invloeden in het geding komen.

Tot welke opvatting aangaande de functie van de zenuw heb-
ben ons deze experimenten gebracht?

Naar Keith Lucas had aangetoond moest men als gevolg van
een prikkel tweeërlei processen in de zenuw onderscheiden.

In de eerste plaats wordt in de onmiddellijke omgeving van de
electroden in de zenuw een chemisch proces in werking gesteld;
dat Lucas typeerend als „local disturbance" aanduidt. Heeft deze
plaatselijke verstoring een zekere hoogte bereikt, dan geeft zij
aanleiding tot een zich langs de zenuw verplaatsend proces, door
hem de „propagated disturbance" genoemd. Deze twee processen
zouden geheel van elkaar verschillend zijn, gezien den verschil-
lenden toestand, waarin zij de zenuw achterlaten. Laat het eerste
een verhoogde prikkelbaarheid na, met het laatste is het tegen-
overgestelde het geval : de zenuw blijft in een toestand van ver-
moeienis achter. Zoolang nu de plaatselijke verstoring deze hoogte
niet bereikt heeft, treedt geen voortgeleiding op. Van den toestand
van de zenuw ter plaatse van de prikkelelectroden hangt af, welke
prikkelsterkte vereischt wordt voor het opwekken van de plaat-
selijke verstoring van de gewenschte grootte. Het is deze toestand
dien wij gewoonlijk als prikkelbaarheid aanduiden. Wordt een
grootere prikkelsterkte vereischt, dan is deze noodzakelijk, niet
om aan den eisch van een grootere voortgeleide verstoring, door
ons geleidingsgolf genoemd, te voldoen, doch om den weerstand te
overwinnen, die het aangroeien van de plaatselijke verstoring tot
de vereischte grootte tegenhoudt. Deze voorstelling krijgt door de
experimenten met genarcotiseerde zenuwen een uitbreiding. Zoo-
als bekend is wordt in de normale zenuw de geleidingsgolf zonder
decrement, d.w.z. zonder merkbare verzwakking en met onver-
minderde geleidingssnelheid voortgeleid naar de spier waar zij,
de zenuweindorgaantjes passeerend, contractie ten gevolge heeft.
Wij willen ter illustreering het door Pflüger en later door Her-
mann gebruikte, naderhand verworpen doch weer in eer herstelde
beeld in herinnering brengen van de lont, die naar een ontplof-
fingslading leidt. Brengt men het vrije lonteinde of hare opper-
vlakte in aanraking met een lichaam van hoogere temperatuur,
dan kan ter plaatse een smeulend proces ontstaan, mits de tem-

peratuur van het voorwerp daartoe voldoende was. Heeft zich dit
plaatselijke chemische proces ontwikkeld, dan is de mogelijkheid
voor voortgeleiding langs de lont en daarmee tot de explosie
gegeven.

Beschouwen wij nu de genarcotiseerde zenuw. Wat geschiedt
er met de geleidingsgolf in het genarcotiseerde gedeelte? Zij on-
dergaat volgens deze onderzoekers een decrement, welks grootte
naar Fröhlich en Adrian aantoonden, toeneemt met de lengte
van het genarcotiseerde gedeelte en met den graad van de nar-
cose. Van deze twee zal het afhangen, of de golf geheel uitgedoofd
wordt dan wel of ze, zij het ook verzwakt, het perifere normale
zenuweinde zal bereiken. Is dit laatste het geval, dan zal zij tot
een spiercontractie aanleiding geven. Dat in het eerste geval ver-
sterking van den prikkel geen nut kon hebben, zagen wij reeds.
De hoogte van de geleidingsgolf en haar decrement bepalen im-
mers den afloop, en op geen dezer twee heeft de prikkelsterkte in-
vloed.

Kunnen wij het beeld van de lont ook bij de genarcotiseerde
zenuw toepassen? Wij willen het beproeven. Stellen wij ons voor,
dat haar middendeel in zijn gewone werkzaamheid is geschaad,
door b.v. vocht. Het voortgeleide smeulende proces, dat zonder
verzwakking het droge gedeelte passeerde, stuit hier op een weer-
stand die ongestoord verder smeulen onmogelijk maakt. Is de
graad van vochtigheid boven een zekere grens, dan zal het smeu-
lende proces worden uitgedoofd. Doch wordt het alleen verzwakt,
en mogelijk vertraagd in zijn tempo van voortschrijden, dan zal
als slechts één enkel sj)rankje vuur erin slaagt, het droge stuk te
bereiken, het geleidingsproces zijn ouden vorm hernemen, terwijl
zijn grootte bepaald wordt door de eigenschappen van de lont ;
en het effect zal onverminderd zijn. Zelfs is het, om een onver-
zwakte explosie te verkrijgen niet noodig, dat het smeulen in het
laatste lontstuk zijn aanvankelijke grootte weer aanneemt.

Wij gebruikten hier de lont als een beeld, zonder daarmede
te kennen te willen geven, dat de geleiding hetzij in de normale,
hetzij in de genarcotiseerde zenuw op één lijn gesteld moet worden
met het proces, dat in een smeulende lont wordt voortgeleid.

Zijn de verschijnselen bij prikkeling van de zenuw in het ge-
narcotiseerde gedeelte eveneens langs dezen weg te verklaren? Dat
vanaf het begin van de narcose de drempelwaarde van den prikkel
stijgt tengevolge van de afgenomen prikkelbaarheid, waardoor het
bereiken van de noodige grootte van de plaatselijke verstoring
bemoeilijkt wordt, is duidelijk. Deze prikkelbaarheid blijft gelei-
delijk afnemen, zelfs ook dan nog, wanneer de diepere narcose
den centraal toegepasten prikkel reeds geblokkeerd heeft. Ook dit
is aannemelijk indien men overweegt, dat de golf hier slechts een
gedeelte van het decrementterrein te doorloopen heeft. En daar

hare afneming een geleidelijke is, kan zij door het narcosegebied
heenkomen, terwijl haar zuster op den langeren weg sneuvelde.

De voorstelling waartoe wij komen kan niet anders dan den
indruk vestigen, dat de taak van de zenuw uit twee van elkaar
gescheiden en blijkbaar zelfs van elkaar onafhankelijke gedeelten
moet bestaan. Immers zagen wij in de narcoseproeven het ge-
leidingsvermogen verdwijnen terwijl de prikkelbaarheid voortbe-
stond. Overeenkomstige resultaten werden door verschillende
onderzoekers verkregen, onverschillig op welke wijze zij de zenuw-
werking doofden. Zelfs hadden vroeger Stawyer en Protrowski
proeven beschreven, waarbij de prikkelbaarheid toenam, terwijl
de geleiding zou zijn afgenomen, ja zelfs geheel verdwenen zou zijn.

Naarmate men dieper in het vraagstuk doordrong bleek deze
strenge scheiding minder houdbaar. De reeds genoemde arbeid
van Lucas, die het bewijs leverde dat reeds in den aanvang van
de narcose decrement bestaat, stelde de vroegere waarnemingen
bij de genarcotiseerde zenuw in een geheel ander licht. Het de-
crement bleek geheel parallel te loopen met de afneming van de
prikkelbaarheid. En ook Adrian moest in 1916, overtuigd door
het zich tegelijk herstellen van geleidingsvermogen en prikkel-
baarheid na de narcose, zich weder verklaren voor de oude op-
vatting, dat de twee processen ten nauwste samenhangen. Men
moet naar Adrian\'s laatste opvatting de geleiding beschouwen als
een uitbreiding of een verspreiding van het excitatieproces ; een
uitspraak, die weer wonderlijk gaat convergeeren met de door
Hermann verdedigde meening, dat het voortgeleide proces niet
anders was als een zich van doorsnede naar doorsnede verplaat-
sende prikkeling.

Wij willen nu de beteekenis van het alles-of-nietsbeginsel wat
nader preciseeren en ons de vraag voorleggen, voor welke eigen-
schappen van de zenuw de voorstanders van deze leer haar van
toepassing achten. Geldt zij voor de prikkelbaarheid, voor de
geleidingssnelheid, voor de hoogte van de geleidingsgolf, voor
eenige hiervan of voor alle? De geleidingssnelheid werd slechts
terloops aan een onderzoek onderworpen wat niet verwonderen
kan, daar reeds Engelmann ons had geleerd, dat in de zenuw
zoowel als in de skeletspier deze niet van de prikkelsterkte af-
hangt. Adrian vond zelfs in het genarcotiseerde zenuwstuk haar
afneming uiterst gering. Voor de twee andere genoemde stelden
zij hun beginsel op. De voortgeleiding begint zoodra het plaatse-
lijke verstoringsproces een zekere hoogte heeft bereikt. Hierin is
een grens gelegen van de grootte van dit plaatselijke proces, dat
dus onafhankelijk is van de prikkelsterkte, mits men aanneemt,
dat het vertrekken van de golf niet door deze laatste kan worden
beïnvloed. En dit staat vast, indien de zenuwvezel slechts een

golf van een en dezelfde grootte geleiden kan. Bij prikkeling onder
normale verhoudingen zal er inderdaad slechts van één golf-
grootte sprake kunnen zijn. Immers : een prikkel moge al sterker
zijn dan noodig is voor het verwekken van de plaatselijke ver-
storing van de vereischte grootte, het surplus heeft geen effect,
daar de golf vertrekt en een refractairen toestand achterlaat. De
normale zenuwvezel geleidt dus, aldus geredeneerd, bij kunst-
matige prikkeling uitsluitend een geleidingsgolf van bepaalde
grootte. Mogen wij hierin een uitbreiding zien van de leer der
specifieke energieën, die onder meer ons leert, dat het proces, in
een zenuwvezel opgewekt, onafhankelijk is van de kwaliteit van
den prikkel? Aanvaardt men het alles-of-nietsbeginsel in boven-
beschreven zin, dan meenen wij deze vraag bevestigend te moeten
beantwoorden. Immers het proces, dat in de zenuwvezel opge-
wekt wordt is dan niet alleen onafhankelijk van de kwaliteit van
den prikkel, zooals de leer van Johaxxes Müllek wil, doch ook
van diens quantiteit.

Wij achten deze uitbreiding echter niet zonder bedenking, wan-
neer men de door Adrian gemaakte restrictie aanvaardt, dat het
zeer wel mogelijk zou zijn, dat een vezel in staat was verstoringen
van verschillende grootte te geleiden, mits de verschillen werden
veroorzaakt tijdens de geleiding. Bij aanvaarding van deze restric-
tie zou het alles-of-niets ophouden een specifieke energie van de
zen uw vezel te zijn.

En zelfs is de vraag gewettigd, of de vezel zich dan niet in
strijd met deze een eeuw oude leering gedragen zou.

In het voorgaande gaf ik U een overzicht van eenige proeven,
die tot den opbouw van de leer van het alles-of-niets hebben
geleid. Nieuwe uitbreiding tracht Kato aan deze leer te geven
door haar niet alleen voor de normaalgeleidende zenuw, doch
ook voor het genarcotiseerde gedeelte (en zelfs voor de genar-
cotiseerde hart- en skeletspier) geldig te verklaren. Dan zou dus
ook in het genarcotiseerde zenuwstuk een golf worden opgezet,
welker grootte wel wisselt al naar den narcosegraad, doch on-
afhankelijk is van de prikkelgrootte. Zijn meening, die nog geen
verdere bevestiging gevonden heeft, aanvaardt dus niet een decre-
menttoeneming afhankelijk van de lengte van het genarcotiseerde
zenuwstuk.

Wij gingen verder na, in hoeverre deze proeven hebben bij-
gedragen om ons inzicht in het zoo moeilijke probleem van de
zenuwfunctie eenigszins te verduidelijken.

Ik wil thans trachten, eenige moeilijkheden die deze leer op-
levert, naar voren te brengen.

die een afstervende skeletspier vertoont op de plaats, waar zij
geprikkeld wordt, en die in breedte toeneemt bij versterking van
den prikkelenden stroom, geeft geen moeilijkheid voor het alles-
of-nietsbeginsel. Rechtstreeksche prikkeling van verderaf gelegen
spiergedeelten door stroomlussen van den sterkeren prikkel is
hiervan de oorzaak. De spiervezel gedraagt zich analoog met het
beschadigde hart, waarbij Mays den invloed van de prikkelsterkte
beschreef.

Richten wij ons oog nu op een motorische zenuw. Onderdrukt
men haar functie plaatselijk volgens de methode, die wij reeds
beschreven, b.v. door narcose, verstikking of afkoeling, en past
men centraal daarvan een serie snel op elkaar volgende prikkels
toe, dan kunnen zwakke prikkels een tetanus van de spier geven,
terwijl bij gebruik van sterkere deze uitblijft, of zich tot een kort-
durende begintetanus beperkt. Dit laatste verschijnsel, door
Schiff het eerst als remmingsverschijnsel beschreven, naderhand
door Wedensky en Hofmann onderzocht, is ondanks de ver-
klaring van Lucas en Adrïan niet gemakkelijk los te maken van
de voorstelling, dat de geleidingsgolf, die door de zenuw loopt,
in beide gevallen verschillend is. En daar dit verschil, gezien de
proeven van Gotch, niet in de tijdsverhoudingen kan gelegen zijn,
moet men de hoogte van de golf daarvoor verantwoordelijk stel-
len. Veszi trachtte dit bezwaar te overwinnen door het remmings-
verschijnsel aan vermoeienis toe te schrijven, welke verklaring met
die van Lucas en Adrian overeenkomst vertoont. Zij kan echter
niet geheel bevredigen als men bedenkt, dat hij bij een frequentie
van 30 prikkelingen per seconde de zenuw bij het aankomen van
den tweeden prikkel reeds in een toestand van vermoeienis vond.
Was zijn eerste prikkel zoo sterk, dat hij de zenuw vermoeide,
dan kunnen zijn proeven moeilijk bijdragen tot wegnemen van de
gerezen moeilijkheid. En is dit niet het geval, dan kunnen zij dit
evenmin, want bij het aanbrengen van een enkelen prikkel kan
toch moeilijk van faradaysche prikkeling sprake zijn. Wil men,
bij aanvaarding van Veszi\'s resultaten, het alles-of-nietsbeginsel
voor de zenuw handhaven, dan zou men dit aldus moeten om-
schrijven : de zenuw beantwoordt aan de leer van het alles-of-niets,
zoolang zij niet geprikkeld wordt.

Ik verzoek U thans, mij te volgen naar het centrale zenuw-
stelsel, en Uw aandacht te vestigen op de rhythmische impulsen,
die door de gangliencellen van de hersenschors uitgezonden wor-
den. Zij geven aanleiding tot summatie in lager gelegen neuronen,
aan welk verschijnsel men zou kunnen toeschrijven, dat verschil
in ontladingsintensiteit van de corticaalcel niet verloren gaat door
een eventueel volgen van het alles-of-nietsbeginsel door de neurit.

De invloed van de lengte der reeks is hierdoor te verklaren, maar
heeft de grootte der impulsen die niet steeds dezelfde zal zijn,
naar men aanneemt, dan geenerlei beteekenis voor het effect? Op
deze vraag nu geeft Verworn een bevestigend antwoord, dat hij
in overeenstemming met de alles-of-nietsleer wil brengen door ver-
moeienis aan te nemen in de zenuwvezel, en die zou afhangen van
de intensiteit dezer rhythmische ontladingen. Daar nu Thörner
aantoonde, dat bij een frequentie van 8—12 prikkels per seconde,
een getal dat met de in het ruggemerg van den kikvorsch aan-
getoonde frequentie overeenstemt, vermoeienis in de merghou-
dende zenuwvezel reeds duidelijk aan den dag treedt, verliest de
zenuwvezel al heel spoedig haar alles-of-nietseigenschap. Dank zij
deze vermoeienis zou dus de zenuwvezel in het lichaam alras het
vermogen krijgen, op zwakkere prikkels met zwakkere golven te
antwoorden dan op sterke.

Deze uitlegging van de zijde van een warm voorstander van
de alles-of-nietsleer voor de zenuw kan ons niet bevredigen.

Evenals in het experiment zou hier in het lichaam onder vol-
komen natuurlijke verhoudingen het alles-of-nietsbeginsel om duld-
baar te zijn naast de feiten, door morphologie en physiologie ge-
bracht, moeten verdrongen worden, zoodra het orgaan gaat func-
tioneeren. Een zoo onpractisch mechanisme lijkt ons, zoolang geen
dwingende bewijzen aanwezig zijn, moeilijk te aanvaarden. In
dezen vorm zou het beginsel de feiten in den weg staan, en is
slechts te redden door het op te bergen, zoodra het zich kan doen
gelden.

Een onderwerp, waarvoor ik thans Uwe aandacht vraag is de
summatie. Bij de skeletspier brengt deze geen moeilijkheden.
Prikkelt men de beweegzenuw van een spier tweemaal achtereen
met een tusschenpoos van bijv. \'/ioo seconde, dan zal de verkorting
die de spier als gevolg van den eersten prikkel te zien gaf, toe-
nemen. En bij vaker herhalen van den prikkel zal deze een ge-
durende de prikkeling aanhoudende verkorting te zien geven,
eenige malen grooter dan die, na den krachtigsten enkelvoudigen
prikkel. Hoe moeten wij de toeneming van deze verkorting ver-
klaren? De verkortingsgraad der spiervezelen bepaalt de verkor-
ting van de spier. Moet men aannemen, dat de vezels die in con-
tractie zijn deze vergrooten, wanneer zij door volgende prikkels
getroffen worden? Of kan men het verschijnsel overeenkomstig
het alles-of-nietsbeginsel verklaren en dus het aantal vezelen ver-
antwoordelijk stellen voor het verschil? Dat alleen de sterk be-
laste spier deze 3 tot 4 maal zoo groote verkorting te zien geeft,
terwijl de vrij hangende onbelaste spier in tetanus een verkorting
toont die slechts weinig van die na enkelvoudige prikkeling ver-
schilt, pleit voor de juistheid van laatstgenoemde verklaring. De

spiersummatie, of juister de spiersuperpositie is voor het over-
groote deel numerieke superpositie.

Anders wordt echter de zaak, wanneer wij de zenuw gaan be-
schouwen. Hier kan snelle opeenvolging van twee prikkels, elk
voor zich ontoereikend, een locale verstoring van zoodanige grootte
ten gevolge hebben, dat een geleidingsgolf ontstaat. Deze prikkels,
die los van elkaar geen enkel op zich zelf waarneembaar proces
in de zenuw opzetten en dus subminimaal genoemd worden, zijn
in werkelijkheid niet zonder werking. Aan Adrian en Keith
Lucas is deze moeilijkheid, een gevolg van hun eigen theorie,
naar het mij voorkomt ontgaan. In een reeks proeven, die in
vindingrijkheid niet onderdoen voor de talrijke, waarop zij hun
alles-of-nietsleer opbouwden, maken zij deze locale summatie zeer
aannemelijk en stellen haar scherp tegenover die, welke door
samenvoeging van voortgeleide prikkelgolven kan ontstaan.

Wij kunnen in deze summatie van locale processen niet anders
zien dan een bewijs, dat al naar de sterkte van den prikkel de
grootte van de locale verstoring zich kan wijzigen.

Bij de prikkelsummatie door de hartspier doet zich hetzelfde
voor, wanneer men althans de contractie, overeenkomstig de theorie
van Engelmann, als van myogenen aard beschouwt. Neemt men
daarentegen tusschen prikkeling en contractie de tusschenkomst
aan van zenuwvezelen, waartoe de fraaie onderzoekingen van
Boeke mede aanleiding geven, dan beperkt zich het summatie-
verschijnsel hier tot het zenuwweefsel, hetzij dan, dat ganglien-
cellen er al of niet aan medewerken.

Wat wij hier zeggen van de hartspier geldt in zooverre voor
alle uit onwillekeurige spieren opgebouwde organen, dat ook zij
de summatie van prikkels te zien geven, dat wil dus zeggen, de
summatie van subminimale prikkels. Doch ook deze zijn zoo rijk
aan zenuwelementen, met name gangliencellen, dat het verschijnsel
zich moeilijk laat analyseeren. En in plexusvrije preparaten van
den kattedarm konden Magnus en van Esveld wel superpositie
van contracties aantoonen, doch summatie van subminimale prik-
kels vonden zij blijkbaar niet.

Overzien wij nu het terrein, waar men getracht heeft de geldig-
heid van de leer van het alles-of-niets te bewijzen dan blijkt, dat
zij voor het hart als geheel zoowel als voor de hartspiercellen
hare oude waarde onverminderd heeft behouden. Voor kort nog
kon Winterstein haar opnieuw bevestigen door aan te toonen,
dat het zuurstofverbruik door dit orgaan hetzelfde blijkt, onver-
schillig met welke sterkte van prikkel het tot contractie wordt
gebracht.

Voor de skeletspier mag men de juistheid van het alles-of-niets-
beginsel als bewezen beschouwen. Het heeft onze opvatting van

de spiersamentrekking verruimd ; het bracht de waargenomen
doch onverklaarde feiten tot inzicht, en bracht het complex van
de spiercontractie terug tot de minder saamgestelde contractie
harer vezelen.

Minder gunstig liggen de verhoudingen bij de zenuw, of juister
gezegd bij de merghoudende zenuwvezel. Hier liggen talrijke
technische vraagstukken, die het onderzoek nog in den weg staan.
Wij brachten verder enkele moeilijkheden naar voren die ons
beletten, de geldigheid van de alles-of-nietsleer hier als bewezen
te beschouwen.

Doch wij mogen niet uit het oog verliezen, dat deze nog jonge
leer tegenover de veel oudere zusterwetten, wij noemden de wet
van Fechner en de leer van Johannes Müller, een bijzonder
moeilijke plaats inneemt. Zij is minder dan deze een empirische
wet, doch uitsluitend uit het experiment omgekomen en door het
experiment tot groei gebracht. Het is de verdienste harer grond-
leggers dat deze haar willen beperken tot de grenzen, waarbinnen
haar geldigheid proefondervindelijk is komen vast te staan. Maar
ons experimenteel kunnen is beperkt, en bovenal ons anatomisch
weten behoeft uitbreiding om de juistheid harer beginselen vol-
doende te kunnen toetsen. Men moge het Gotch tot zekere hoogte
willen toegeven, dat de reactie van gedeelten van een orgaan
(zijn partial effect), een gunstige basis voor het alles-of-niets-
beginsel, voor moet komen in al die weefsels, die uit een complex
van physiologische eenheden bestaan, vele van deze eenheden zijn
ons op dit oogenblik èn functioneel èn anatomisch volmaakt on-
bekend. Wat is in dezen zin de eenheid in het leverweefsel en van
afscheidende organen in het algemeen? Is niet de cel op haar
beurt weer een kunstig en samengesteld mechanisme, dat voor
den veelzijdigen chemischen en physischen arbeid die van haar
gevraagd wordt haar taak in tal van celgedeelten zal onderbren-
gen, welker afgrenzing ons onbekend is?

En hadden de talrijke onderzoekers, die de geheimen van het
proces in de zenuwvezel trachtten te benaderen, met een functio-
neele eenheid te doen? Bestaat niet elke vezel uit een bundel
fibrillen, die aan elk individueel experimenteel verhoor ontsnap-
pen, en de resultaten belangrijk compliceeren kunnen?

Dit alles mag ons echter niet ontmoedigen! Heeft niet de studie
van de hartphysiologie ons de laatste kwarteeuw resultaten ge-
leverd, w^raarop de cliniek der hartziekten gebaseerd werd, en die
voor de physiologie een nieuw terrein van onderzoek openden?
En dat, terwijl een juiste anatomische basis niet alleen ontbrak,
doch onze morphologische kennis niet bij machte was om de phy-
siologisch vastgestelde feiten te verklaren. Door vergelijking van
de clinische bevinding bij patiënten met den vorm van hun electro-
cardiogram kwam Einthoven tot de conclusie, dat een vergroo-

ting van de ORS-groep in de 3e afleiding samenhing met een
overwicht van de rechter hartkamer op de linker ten opzichte
van de normale verhoudingen. Met de gangbare opvatting, dat
de cellen van de hartspier één samenhangend geheel vormden,
waarbij zij hare zelfstandigheid tijdens het leven hadden ver-
loren, een opvatting, door Engelmann verdedigd en zoo karak-
teristiek uitgedrukt met de woorden : zij leven tezamen, zij ster-
ven afzonderlijk, was dit verschijnsel niet overeen te brengen.
Ware toch laatstgenoemde opvatting de juiste, dan zou de ge-
noemde electrische hartkromme integendeel een overwicht van
de linker hartekamer moeten beteekenen. Inderdaad kan men in
de literatuur deze onjuiste interpretatie van het afwijkende electro-
cardiogram vinden. Einthoven ging twijfelen aan de juistheid van
de gangbare anatomische meening en vond steun in de ervaringen,
door Lewis opgedaan bij het dierexperiment. Zoo ontstond de
theorie, dat elk hartspiercelletje geheel zelfstandig den prikkel
tot contractie moet ontvangen en zich dus zelfstandig moet con-
traheeren. En nu brengt Boeke ons het anatomische bewijs, dat
de hartspierelementen elk op zich zelf een innervatie bezitten,
niet alleen bestaande in een perimusculairen plexus, doch zij
dragen een zenuweindorgaan in den vorm van een netje of een
eindring, analoog de innervatie, die de skeletspiervezel bezit.

Met dit alles voor oogen kan ons het feit, dat een uitzonderings-
toestand van een orgaan in de laatste kwart eeuw uitgroeide tot
een beginsel op proefondervindelijken basis niet anders clan met
tevredenheid en hoop vervullen.

Zou de leer van het alles-of-niets, zoo zouden wij willen vragen,
als algemeene wet ooit vereenigbaar zijn met de twee genoemde
leerstellingen in de physiologie? Of moeten wij verwachten, dat
zij steeds beperkt zal blijven tot die weefsels, waarvoor hare gel-
digheid op dit oogenblik is onderzocht?

Zooals wij reeds opmerkten is zij met de leer van Joh. Müller
in overeenstemming. Zelfs is het denkbaar, dat zij deze een uit-
breiding kan geven in dien zin, dat de opgewekte processen niet
alleen onveranderlijk zijn naar den aard, maar ook naar de grootte.
Op het oogenblik bestaat voor deze uitbreiding echter geen grond.

Is bij ons oog de leer van het alles-of-niets niet in flagranten
strijd met de eenvoudige ervaring en met de wet van Fechner
die wil, dat de intensiteit van de waarneming toeneemt volgens
een rekenkundige reeks, wanneer de prikkelingsintensiteit volgens
een meetkundige aangroeit? Wij namen duidelijk verschil waar
tusschen de twee verschillend sterk verlichte velden. Dat een
verschillend getal geprikkelde kegels van ons netvlies de oorzaak
hiervan zou zijn, mogen wij uitsluiten. In de gezichtszenuw zou
dus in beide gevallen een evengroot aantal vezelen geleiden. Toch

kon de Haas aantoonen, dat de photo-electrische reactie, afge-
leid van de gezichtszenuw en welker grootte naar algemeen wordt
aangenomen, bepaald wordt door het getal geleidende vezelen,
toeneemt met de intensiteit van de lichtprikkeling van het netvlies
en, met eenige afwijking aan de grenzen, de wet van Fechner
volgt. Moeten wij hieruit besluiten dat de geleidingsgolf van eiken
vezel in grootte wisselt al naar de intensiteit waarmee een kegel
geprikkeld wordt?

Eerder dan hierin een besluit te nemen, moeten wij er ons
rekenschap van geven, dat hier talrijke geheimen verborgen lig-
gen. Wij weten mets van de processen, die zich afspelen tusschen
den kegel en zijn zenuwverbinding.

Biedt het gehoororgaan, waar wij ter verklaring van de geluids-
waarneming nog steeds steun vinden in de leer, door Helmholtz
opgebouwd een gunstiger vooruitzicht? Laat zijn resonantie-
theorie, die het waarnemen en onderscheiden van duizenden tonen
naar hunne hoogte verklaart in het resoneeren van fijne snaartjes,
gelegen in de basillairmembraan van het slakkenhuis van het
inwendige oor, een verklaring toe van het sterker waarnemen
van den donder dan van de fluisterstem, die met het alles-of-niets-
beginsel in overeenstemming zou zijn? Hier ligt ongetwijfeld in
de amplitudo van de medetrillende snaartjes de grond voor het
intensiteitsverschil van de waarneming. Maar hoe moeten de ver-
schillen naar de hersenen worden overgebracht? Zelfs als men
met Mc. Kexdrick wil aannemen, dat het getal vezelen van de
gehoorzenuw, het aantal snaartjes van de basillairmembraan en
het getal haarcellen en bogen van Corti met het aantal te onder-
scheiden toonhoogten ten naaste bij overeenkomt, dan laat toch
een verklaring voor het enorme aantal intensiteitsverschillen van
den toon op de basis van de alles-of-nietsleer voorloopig op zich
wachten. Al achten wij deze niet uitgesloten, wij denken aan de
mogelijkheid van summatie, zoolang wij niet meer weten van de
geheimen die sluimeren in de verbinding tusschen het orgaan van
Corti en de zenuwvezel, tasten wij volmaakt in het duister.

Wij zien hierin slechts een nieuw bewijs voor de kleinheid van
ons weten en een spoorslag tot inspanning van onze beste krachten.

Het zij mij vergund, U mijne groote erkentelijkheid te betuigen
voor het vertrouwen dat U in mij stelde, toen U mij een plaats
als hoogleeraar aan deze Universiteit waardig keurde.

Geroepen te zijn om mede te mogen werken aan de wetenschap-
pelijke vorming van jonge mannen in een wetenschap, die sedert
Donders onafgebroken tot en met den dag van heden in belang-

rijke mate heeft bijgedragen tot den roem dezer Universiteit, doet
mij de verantwoordelijkheid die U op mijne schouders hebt gelegd
des te zwaarder gevoelen.

Nog is het laboratorium dat U aan mijn zorgen hebt overge-
geven jong en ongevormd. Dit heeft voor mij ongetwijfeld zijn
bekoring doch stelt tegelijkertijd den eisch, met kracht den op-
bouw ter hand te nemen, opdat ik de mij toebedeelde taak naar
behooren zal kunnen vervullen. Dat ik daarbij op Uwen onont-
beerlijken krachtigen steun en Uwen machtigen invloed zal mogen
rekenen, de medewerking die ik van Uw College, en in het bijzon-
der van Uwen hooggeschatten Secretaris I)r. Baron de Geer van
Jutphaas reeds mocht ontvangen, schenken mij daartoe vol ver-
trouwen.

Weest overtuigd, dat het mij niet zal ontbreken aan ijver en
toewijding, ten einde de werkkring die mij wacht overeenkomstig
Uwe verwachtingen te vervullen.

Als jong ambtgenoot bij de jongste Uwer faculteiten zult Gij
den schroom, waarmede ik Uwen kring binnentreed kunnen recht-
vaardigen. Het voorrecht dat mij te beurt valt, mij onder Uw
veelzijdig weten te mogen koesteren weet ik op zijn waarde te
schatten. Doch vergun mij den wensch uit te spreken, dat ik
daarnevens mij in Uwe gezindheid, zoo mogelijk in Uwe vriend-
schap moge verheugen.

In dubbele mate geldt dit U, hooggeschatte Zwaardemaker.
Uw groote kennis en Uw rijpe ervaring op het zoo uitgestrekte
gebied der physiologie, doch bovenal Uw vaderlijke hulpvaardig-
heid, waarmede Gij niet alleen nu doch reeds 17 jaar geleden
mij tegemoet trad hebben het vertrouwen in mij wakker gemaakt,
dat ik ook in de toekomst niet tevergeefs bij U zal aankloppen
om raad, wanneer de vervulling van mijn schoone doch moeilijke
taak die van noode heeft.

Daarnevens hoop ik, hooggeschatte Jordan en Ringer op Uwe
gezindheid ; zij zal niet alleen mij persoonlijk doch ook mijn werk
hoogst welkom zijn.

Dat U mij hebt aangewezen tot vervulling van de vacante leer-
stoel in de veterinaire physiologie stemt mij tot hartelijken dank.
De taak die Gij in de opleiding van de aanstaande dierenartsen
aan mijne handen hebt toevertrouwd is eene belangrijke ; voor

Uw aller onderwijs is grondig inzicht in de levensverrichtingen
een onafwijsbare eisch. Uw vriendelijke ontvangst, en bovenal de
tegemoetkoming van Uwen Voorzitter en Uwen Secretaris moge
het begin zijn van een lange periode van harmonische samen-
werking met U allen. Dat ik vele jaren in de gelegenheid was
om mij te overtuigen van de eischen, die de cliniek stelt aan het
physiologisch weten van den dierenarts, kan naar het mij voor-
komt aan deze harmonische samenwerking slechts ten goede ko-
men ; het zal mijn onderwijs overeenkomstig eigen inzicht toegan-
kelijk maken voor Uw aller wenschen.

Het verheugt mij, mijne Oud-leermeesters Wester, Sjollema,
Paimans en Kroon terug te vinden. Tot mijn leedwezen kan ik
niet het ambt overnemen uit de handen van mijn hooggeschatten
voorganger Dekhuyzen, die ongeveer een kwart eeuw het onder-
wijs in de physiologie heeft geleid en mij in kennis bracht met
de wetenschap, die mij niet meer los zou laten.

Met diepe droefenis vervult mij de gedachte het deel mijner
toespraak, dat ik zoo gaarne had uitgesproken en opgedragen aan
degenen, dien ik zooveel verschuldigd ben, ja wier invloed be-
slissend is geweest voor mijn leven, niet anders dan aan Hunne
gedachtenis vermag te wijden.

Toen ik ruim zeventien jaren geleden als zoekende jonge man
kennis maakte met den toen juist benoemden hoogleeraar in de
vergelijkende pathologie aan de Leidsche Universiteit Dr. I). A.
de Jong, en het gesprek kwam op onderwerpen van algemeen
medischen en ethischen aard werd het mij terstond klaar den weg
te hebben gevonden tot een persoonlijkheid, waarvan ontzettend
veel te leeren viel. De jaren, Professor de Jong, gedurende welke
ik mij daarna Uw assistent mocht noemen zijn mij van onschat-
bare waarde geweest. Meer nog dan Uw groote kennis heeft Uw
persoonlijkheid, gekenmerkt door Uw practisch idealisme, dat U
voor geen moeilijkheden deed terugdeinzen en U instinctmatig
den weg wees om Uwe idealen te benaderen en zoo mogelijk toe
te passen, indruk op mij gemaakt en is mij ook gedurende de
latere jaren steeds voor oogen gebleven. Zij zal mij altijd een
voorbeeld blijven, mijn verder leven lang.

Een droef noodlot mag ik het heeten dat ik dengeen, die nog
de eerste kon zijn om mij geluk te wenschen met het nieuwe ambt
dat ik heden openlijk aanvaard hier thans moet missen. Dat ik
hier sta dank ik voor het overgroote deel aan U, Professor Eint-
hoven. Wie zich aangetrokken voelt tot die geheimen der Natuur,
welker ontsluiering het ideaal vormt van den physioloog, moet

bevangen worden door den zuiveren, gewijden geest van weten-
schap, die in het Leidsch physiologisch laboratorium heerschte.
Kan het anders, dan dat het werken op zich zelf daar, onder Uwe
leiding, een voldoening was, een belooning voor moeite, een ver-
kwikking voor vermoeienis! Welke plaats Gij het Leidsche labora-
torium hebt gegeven kan ik niet juister uitdrukken dan met de
woorden door U, Professor Went gebruikt, toen U het in de
Koninklijke Akademie van Wetenschappen de bedevaartplaats
noemde, waarheen geleerden van alle oorden samenkwamen. En
voor degenen, die het voorrecht genoten vele jaren achtereen op
het Leidsche laboratorium te werken bleef het een heilige plaats,
waar zij eiken dag opnieuw getroffen werden door den geest die
het werk bezielde en het merkwaardige beheerschte, doch onver-
flauwde enthousiasme en de onbegrensde werklust van den leider.

Mocht mij het voorrecht te beurt vallen, één vonkje van dien
rijken gloed door U, Professor Einthoven, van hier naar Leiden
overgedragen aan deze Universiteit terug te schenken, ik zou mij
dan gelukkig achten.

Dat het mij moge gelukken, U in mijn werk te doen voortleven
is mijn innige wensch.

Van deze plaats moge ik een enkel woord van afscheid richten
tot mijn Leidsche vrienden en kennissen, die in belangrijke mate
hebben bijgedragen, om de 17 jaar die ik in Leiden doorbracht
tot een gelukkige periode van mijn leven te maken. Een woord
van dank wil ik in het bijzonder richten tot U, hooggeschatte
Tendeloo, Zaaijer, van der Hoeve, Gorter, Storm van
Leeuwen, Flu, Lignac en de Bruïne Groeneveldt, die mij Uw
weten en willen en middelen waar en wanneer het gevraagd werd,
ter beschikking stelden. En niet minder waardeer ik de gastvrij-
heid die Gij, hooggeschatte Stuurman zoowel als Uwe mede-
werkers mij steeds op het laboratorium van Uw Slachthuis ge-
boden hebt.

Dat Gij na een in dubbelen zin niet-physiologische rustperiode
van meer dan een half jaar weder in de gelegenheid zijt om onder-
wijs in de physiologie te volgen, zal U hebben verheugd. Ik hoop
van harte, deze vreugde ongestoord te kunnen doen voortduren.
De jaren die verloopen zijn, sedert ik op Uwe collegebanken zat
zullen daaraan niet in den weg staan. Doch naast dit streven
bezielt mij de plicht, U met de beginselen der physiologie ver-
trouwd te maken.

Hebt Ge U reeds geplaagd met de vraag, wat onder veteri-
naire physiologie zou worden saamgebracht, of hebt Ge U ver-
heugd met het antwoord dat wellicht het uitheemsche voorvoegsel
een flinke beperking verbergen zou? In dat laatste geval zou ik
reeds nu Uwe vreugde moeten bederven. Het gebied der dier-
physiologie heeft verre grenzen ; het is de grond, waarop alle
physiologisch denken en weten is gebouwd. Hoe zouden wij ons
deze wetenschap moeten voorstellen, indien Bernard, Marey,
Chauvf.au, Ludwig, Pawlow, Sherrington en Magnus, om
enkelen te noemen, niet de dierphysiologie het onderwerp hunner
studie hadden gemaakt? Is voor elk physiologisch weten hun werk
onontbeerlijk, voor U heeft het bovendien rechtstreeksche betee-
kenis. Daarnevens staan talrijke vraagstukken die, hoewel prin-
cipieel niet steeds nieuw, om diergeneeskundig-technische redenen
bij verschillende diersoorten besproken moeten worden, terwijl
aan den anderen kant de zintuig-physiologie den mensch als proef-
object vraagt.

Wanneer het mij gelukken mag, Uwe belangstelling te wekken
dan zal, daarvan ben ik overtuigd, ons beider werk aangenaam
en vruchtdragend zijn. En Uw vreugde behoudt Gij ongestoord,
moge het zijn voor Uw heele leven.

Dat de abnormale verlossingen nog steeds ontzettend veel van
ons uithoudingsvermogen eischen, zal niemand die de verloskunde
uitoefent mij willen tegenspreken ; vooral voor den practicus die
pas begint, zijn ze dikwijls een geweldige teleurstelling en sommigen
weerhouden ze zelfs om de praktijk in te gaan.

Zijn er in de omgeving veeverloskundigen, dan komt het dik-
wijls voor, dat men de verlossingen er aan geeft en dit is m.i. zeer
te betreuren, daar dan een terrein wordt prijsgegeven waarop veel
succes is te behalen. Hoort men thans niet dat de veeverloskun-
digen een week later komen irrigeeren, dat zij medicijnen afgeven
voor koeien met retentio sec.undinarum, ook deze irrigeeren en dat
de emperie meer en meer terrein wint.

Dat de oude methode niet voldoet, blijkt, zou ik willen zeggen,
uit de vindingen van Trygesen en collega Stüven, doch afdoende,
zoodat wij met deze instrumenten de verlossing volledig tot stand
kunnen brengen, zijn ze m.i. niet.

Het is daarom, dat ik sinds een paar jaar getracht heb een in-
strument te verkrijgen van dien aard, dat ik het overige instru-
mentarium, behalve het ideale verloskundige instrument ,,de ket-
tingzaag", zou kunnen missen. Juist de kettingzaag moest ik meer
kunnen gebruiken en het is mij dan ook gelukt, door deze zaag
over katrolletjes te laten loopen, aangebracht in twee buizen,
van mij af te zagen ; de buizen zijn door een staaf, waarin een
scharnier ligt, verbonden, zoodat de afstand tusschen de eind-
punten grooter en kleiner was te maken.

De schouder kon ik aldus gemakkelijk er af zagen en bij stuit-
ligging werd het kruis op de gewone manier doorgezaagd.

Het feit, dat er veel van de zaag geëischt werd, doordat zij niet
altijd direct lag in het vlak van de buizen en ik gedwongen was
de oude instrumenten voor de verdere embryotomie te handhaven,
deed mij besluiten de draadzaag van van Staa aan te wenden,
zoodat ik onder een hoek zou kunnen zagen, maar de soliditeit
van deze zaag was oorzaak, dat ik ook deze mogelijkheid voor het
gebruik uitgesloten achtte.

Van collega van der Kaay, dien ik mijn instrument onder
toezicht van Prof. Paimans demonstreerde op het phantoom en
later bij een abnormale verlossing, hoorde ik, dat de zaag van
Thygesen nog al meeviel, wat het breken betrof, zoodat ik toen
besloot de katrolletjes in de knoppen te laten vervallen en zoo-

\') Voordracht gehouden op de 71ste Algemeene Vergadering October 1926
te Utrecht.

doende dus een ronde knop te krijgen, waardoor ik in iedere rich-
ting zou kunnen zagen. Hierbij kwam een groot voordeel n.i.
dat de zaag van Thygesf.n de ribben fijn doorzaagt, terwijl ik
met de kettingzaag last had van versplinteren, hetgeen, daar
ik percutaan werkte, gevaarlijk zou kunnen zijn hetzij voor den
arm van den operateur of, wat erger is, het laedeeren van cervix
of vagina van de koe.

Wanneer gij mij vraagt in verband met de proefnemingen van
dit voorjaar, hoe de resultaten zijn geweest, dan kan ik niet anders
zeggen dan meegevallen. Het spijt mij dat ik niet meer verlos-
singen heb gehad, omdat hoe grooter het aantal, des te meer kans
ik gehad zou hebben, dat het instrument mij eens in den steek
zou laten, terwijl ik nu op theoretische grond, met een weinig
praktijk aangevuld, slechts kan verklaren, dat zulks niet te ver-
wachten is.

Een onaangenaamheid wil ik echter noemen en dit is de breek-
baarheid van de zaag van Thygesen, maar een bezwaar is dit
echter niet en ik twijfel er niet aan of er zal wel een sterkere zaag
te maken zijn.

Dat men in de verloskundige praktijk over routine en Ausdauer
moet kunnen beschikken blijkt op vergaderingen of onderlinge
besprekingen van dierenartsen nog maar steeds, maar door mijn
instrument is Ausdauer, die altijd natuurlijk gewenscht is, geen
vereischte meer, routine echter wel.

Het gewicht van het instrument zal, meen ik, ook niemand
afschrikken, want men is voor dergelijk werk toch aan voldoende
stevigheid gebonden, terwijl het schoonmaken ook eenvoudig is.

1. Decapitatio. Breng het instrument in de vagina; de beenen
moeten zoonoodig teruggebracht worden ; de zaag wordt om de
kop gebracht tot achter de ooren ; de knoppen komen tegen de
zijbovenvlakten van de hals, waarna men spoedig de kop met
meer of minder hals van de rest afzaagt.

2. Wordt het onderliggende been teruggebracht, daarna wordt
het instrument gebracht tusschen hals en bovenliggend voorbeen ;
de knoppen worden daarna van elkaar verwijderd ; het been gaat
over de verbindingsstang ; een buis gaat onder de elleboog door,
de andere komt voor het schouderblad ; de zaag wordt om de
hals gelegd en het been gefixeerd aan de achterste verbindingsstang,
nadat de knoppen tot een afstand van 12 a 14 c.M. zijn bij elkaar
gebracht. Wanneer de knop ligt halverwege het schouderblad
wordt niet alleen de hals, maar (ook) bovendien de eerste soms de
tweede rib doorgezaagd (gedeeltelijk).

Is de zaag door bet been van den wervel (aan het zagen te hooren
of te voelen), dan wordt het instrument opgeschoven tot minstens
het derde bovenste gedeelte van het schouderblad en daarna nog

gezaagd tot een rechte verbindingslijn van de knoppen. Zoo noo-
dig, zaag ik het voorbeen er af, anders behoud ik het liever voor
trekkracht.

Met de hand ga ik nu door de ingang naar de borstholte, ver-
wijder longen en hart en daarna de buikorganen. Door tractie
kan dan het kalf als regel al tot kruis op kruis komen.

3. Zijn de afmetingen van het kalf van dien aard, dat het niet
paseeren kan na wegneming van hals en voorbeen, dan zet ik een
knop in de borstholte en de ander naast de doornuitsteeksels der
rugwervels bovenliggende zijde, en zaag zooveel\'mogelijk ribben
door ; daarna evenzoo de ribben aan de onderliggende zijde, waarna
het kalf zeer zeker tot kruis op kruis komt.

Bij stuitligging neemt men het achterbeen weg evenals met het
instrument van Thygesen, daarna verwijder ik borst en buik-
organen ; indien extractie niet mogelijk is, zaag ik met de ketting-
zaag het voorbeen er af en zoonoodig de ribben met het instru-
ment.

Bij afwijkingen van de kalveren zelf, zooals monstervruchten,
bewijst het instrument zeer belangrijke diensten ; aan Prof. Kre-
diet heb ik een Schistosoina reflexum toegezonden, waarvan kop,
achterbeen en voorbeen getuigen dat ze zeer mooi door het instru-
ment zijn weggenomen.

Het -groote voordeel is, dat de operateur niet moe wordt, de
vagina of uterus niet licht verwond en zoodoende de kans op
infectie enorm verminderd.

Bij het gebruik van den Rachiofor is gebleken, dat men in de
meeste gevallen tot andere instrumenten zijn toevlucht moet
nemen om de partus te bewerkstelligen ; zegt Dr. Verhaat dit
niet in ons Tijdschrift, Deel 51 Afl. 2? Verder zegt hij, dat het
hem waarschijnlijk lijkt, dat met dit instrument gecombineerd
met dat van Thygesen bijna alle foetotomieën zonder bijzondere
krachtsinspanning of buitengewone vermoeienis van den dierenarts
zullen kunnen worden verricht. Dit laatste zou z.i. ruimschoots
opwegen tegen de vrij hooge prijs, die voor beide instrumenten
moet worden betaald.

Aangezien met den Prionofor de rugwervels zoo noodig totaal
w\'eggenomen kunnen worden zal dit veel meer ruimte geven dan
de verbrijzeling met den Rachiofor. De diensten, die het instru-
ment van Thygesen bewijst, worden ook met mijn Prionofor
verkregen en dan lijkt mij toch één instrument eenvoudiger en
prettiger toe dan twee, terwijl de mindere aanschaffingskosten
ook voor velen van belang zullen zijn.

Ik moet echter nog op een belangrijk iets wijzen n.1. dit, dat
het laatste gedeelte huid, dat tusschen de ruimte van de knoppen
komt te liggen niet door de zaag wordt doorgezaagd, tenzij men
dit met de vingers naar beneden drukt of trekt. In het begin on-
dervond ik hier last van, maar deze kleinigheid is aldus gemakke-
lijk te verhelpen.

Ten einde verschillende vragen te voorkomen wil ik de abnor-
male verlossingen van dit voorjaar even met U bespreken.

Het gebruiken van een nieuw instrument moet voorzichtig
geschieden om vooral geen verkeerde indruk te geven en daarom
besloot ik te beginnen met de kop en c.q. achterbeen af te zagen,
gecombineerd met de oude methode (ie groep) om daarna op een
gegeven oogenblik het oude instrumentarium achterwege te laten
(2e groep).

4 maal een stuitligging, 14 maal een kopligging en bij een veulen
de beide achterbeenen in de sprong, dus 19 abnormale verlossingen.

Thans rest mij nog te spreken over drie gevallen, te weten :
i koe met Schistosoma reflexum, 1 vaars met doode vrucht en
1 paard met buikdwarsligging en tarsaalligging van het veulen.

Dc Prionofor (zaaglcider) bestaat uit twee buizen 1 en 2 voorzien van kogel-
vormige knoppen, 6—6, verbonden door de van een scharnier voorziene verbin-
dingsstukken 3 en 4 ; aan het achtereinde van de buis 1, gemerkt 7, is een van
tanden voorziene staaf 8 draaibaar bevestigd, zoodat buis 2 door middel van een
vleugelmoer 9 in eiken stand bevestigd kan worden. Door de buizen 1 en 2 loopt
de draadzaag 10. waarmede in den stand volgens fig. i of 2, elk deel van het foetus
kan door- of afgezaagd worden.

Bij de koe met Schistosoma reflexum kwamen drie beenen in de vagina, terwijl
het vierde been, een voorbeen, geheel in een huidplooi zat. Trok men er aan, dan
verzette de koe zich en gaf pijn te kennen, zoodat de beenen niet uit de vagina
te voorschijn kwamen. De knoppen werden in de omgeslagen huidzak gebracht
en de zaag zoo ver mogelijk om een been naar het boveneinde geschoven ; nadat
alzoo drie beenen waren afgezaagd en ook de kop was afgezaagd kon de rest, zonder
dat er eenig gevaar voor het moederdier bestond, worden geboren.

Bij de vaars met doode vrucht was het kalf ruim twaalf uur dood en de uterus
begon reeds om het kalf te contraheeren, terwijl alles reeds stroef was. Na weg-
neming van de kop, kon het instrument, niettegenstaande de reeds gecontraheerde
uterus toch nog aangebracht worden en hals en voorbeen weggezaagd. Daarna
moest de ribwand worden doorgezaagd en na wegneming van ingewanden en
ruim insmeren met lijnmeelpap kon ook dit kalf tot kruis op kruis worden ge-
trokken.

Het paard met ..Bauchquerlage" wilde \'s morgens 8 uur werpen, maar er kwam
niets ; daarop werd een veeverloskundige gehaald, die er niets aan kon doen en
adviseerde tot slachting. Circa 2 uur n.m. kwam ik bij de merrie en consta-
teerde dat de beide spronggewrichten en de hoeven van de voorbeenen bij
de bekkeningang lagen en de uterus er strak om heen. Trekken aan voorbeenen
of de spronggewrichten gaf niets. Ik bracht toen de zaag om het spronggewricht
en plaatste de knoppen bij het hielbeen, zoodat een gedeelte hiervan niet werd
afgezaagd, teneinde later een touw aan de tibia te kunnen bevestigen, zoodat
dit niet kon afglijden. Het andere spronggewricht werd ook aldus doorgezaagd
en de tibia met een touw gefixeerd. De voorbeenen werden iets terug geduwd,
aan de beide tibiae liet ik trekken en met de hand bracht ik den gecontraheerde
uterus over de zitbeensknobbels ; het veulen draaide tevens, zoodat het een ge-
wone stuitligging werd. De borstkas kon echter niet passeeren en toen bleek, dat
de kop van het veulen teruggeslagen op de borstkas lag. Door de kop terug te
duwen kon de geboorte plaats hebben en bleek dat er een tortuicollis met campy-
lorhinis aanwezig was geweest. l)e merrie kon den volgenden morgen naar de weide.

1. Bij juveniel bekken of bij te groote vruchten kunnen
Prionofor en kettingzaag te zamen de verlossing tot stand brengen.

2. Na wegnemen van kop, hals en voorbeen zullen de meeste
abnormale verlossingen, na verwijderen van borst en buikorganen,
tot kruis op kruis getrokken kunnen worden.

3. Bij zeer zware vruchten of juveniel bekken in flinke graad
zal het noodig zijn de ribben aan één, zelden aan beide zijden van
de wervelkolom door te zagen.

4. Bij afwijkingen van het kalf, monstervruchten, is het in-
strument van buitengewoon veel belang.

5. Het instrument spaart kracht voor den operateur en geeft
minder kans op vaginitis, verwondingen en dientengevolge infectie
van de patiënten.

Naschrift : Gezien de resultaten van het eerste jaar, begon ik
dezen winter vol enthousiasme aan de abnormale verlossingen.
Ik stelde mij voor de hals te laten zitten en te zien wat er bereikt
werd na wegzagen van kop en één voorbeen, want het doorzagen
van den wervelkolom en eveneens van meer huid eischten nog
al wat tijd.

In het kort wil ik mededeelen, dat mij dit uitstekend bevallen
is, daar bij 13 kopliggingen het sleehts 1 maal noodig was later
de hals met eenige ribben weg te zagen. Dit betrof een kalf van
een 4-jarige koe, waarvan de stukken na de verlossing 63.5 K.G.
wogen.

Dit jaar ben ik dan 00k zeer versterkt in mijn meening, dat
men de abnormale verlossingen zonder veel krachtsinspanning
van den Operateur en, daar geen enkel dier bezweken is, zonder
gevaar voor de koe, met den Prionofor kan verrichten.

Der Prionofor ist ein neues Instrument wobei mit Hilfe einer Drahtsäge alle
abnormale Geburten ohne besonderen Kräfteaufwand erledigt werden können.

Nach dem absägen des Kopfes und eines Vorderfusses kann i. d. R. das Kalb
bis zur Kreuzlage entwickelt werden. — Halbierung der Hinterhand wird mit
der soliden Kettensäge ausgeführt. Ist die Entfernung einer Schulter nicht ge-
nügend, so wird der eine Knopf des Instrumentes durch die Thorax-apertur in die
Brusthöhle eingeführt, der zweite Knopf seitlich an den Dornfortsätzen der Wirbel
angelegt und werden die Rippen van vorne nach hinten durchsägt. Durch anlegen
der Knöpfe auf der entgegengesetzten Seite der Wirbelsäule wird ein Wirbel quer
durchsägt, zieht man den Prionofor zurück und werden die Rippen seitlich abgesägt
so dass der Hals und die Rückenwirbel van dem restlichen Teil des Foetus ab-
getrennt werden. Bei Missbildungen und nicht-reponiblen Lageveränderungen
(z. B. bei Schistosoma reflexum und Bauchquerlage) kann der Prionofor wert-
vollen Dienst tun, da die als Gebürtshindernis vorliegenden Teile im Uterus am-
putiert werden können, ohne dass irgendwelche Gefahr für Cervix- und Scheiden-
läsionen besteht.

Verf. hat das Instrument während 2 Jahre bei 35 abnormalen Geburten ange-
wendet, auch andere Tierärtze haben damit erfalgreich gearbeitet.

The Prionofor is a new instrument, by which one can do all abnormal deli-
verances by means of a wire-saw, without great exertion and without any danger
for the dam.

The head and one fore-leg being sawn off, most of the abnormal deliverances
come in the position of croup on croup, after which this part of the deliverance
will be fineshed by the use of the much stronger chainsaw (Perssons obstetric
saw). If it is not possible to get the fetus croup on croup, after removing a fore-
leg, one brings one knob through the entrance of the thorax in the thoracic cavitv
and the other one at the side of the spinal processes of the vertebrae, after which
one can saw the rips from before backward into pieces ; by removing the knobs
to the other side of the spinal column, one can saw just through one vertebra
and by pulling back the prionofor, the ribs of this side into pieces, so that cervical
and thoracic vertebrae are separated from the rest of the fetus.

In cases of deformed fetus and unchangeable situations (e.g. schistosoma re-
flexum, and transverse presentation) the prionofor renders important services
because the parts that hinder the deliverance can be sawn off in the uterus without
any danger for damage of the cervix or vagina.

The author has used this instrument during two years in 35 abnormal deli-
verances, and several colleagues got very good results with it.

Le Prionofor est un nouvel instrument, au moyen duquel avec un scie en fil
d\'acier, on peut terminer tous les délivrances laborieux, sans avoir recours à une
force extraordinaire et sans aucun danger pour la mère.

Après que la tête et une jambe sont sciées, dans la plupart des cas le foetus
est encore retenu dans la position de croupe sur croupe ; alors cette partie doit
être scieé avec la scie à chaînette qui est beaucoup plus forte.

Si on ne peut pas, après que la jambe de devant est mise de côté, placer le foe-
tus en position de croupe sur croupe on introduit un bouton de l\'instrument à
travers l\'entrée de la poitrine dans la cavité thoracique et l\'autre bouton sur le
côté des procès spinaux des vertèbres, après quoi on scie les côtes par devant en
arrière. En plaçant le bouton de l\'autre côté de la colonne vertébrale on scie une
vertèbre en travers et ensuite on scie les côtes de ce côté-ci eu retirant le priono-
for, ainsi que la colonne vertébrale cervicale et thoracale sont separées du reste
du foetus.

En cas de monstres ou de situations impossibles à changer (par ex. schistosoma
reflexum et présentation transversale) le prionofor rend de très grands services,
parce qu\' on peut scier facilement, et sans blesser le col utérin et le vagin, les par-
ties du foetus, qui entravent la délivrance.

l\'Auteur a fait usage de cet instrument pendant 2 ans pour 35 accouchements
laborieux ; de même plusieurs confrères ont obtenu de très bons résultats.

In Saksen zijn met goeden uitslag proeven gedaan door von Schiemenz (Zeit-
schr. f. Fleisch. u. Milch liyg. 1927. Oct. bl.z 15). Een electriese stroom werd door
een vijver geleid. De vissen trachtten zich door de vlucht aan de electriese werking
te onttrekken, werden echter bewegingloos, kwamen aan de oppervlakte en konden
uit een bootje gemakkelijk gevangen worden. Werd de electriese stroom ver-
plaatst naar een ander gedeelte van den vijver dan kwamen de vissen uit het eerste
gedeelte langzaam weer bij en verdwenen in de diepte. Op de kleinere vissen scheen
de electr. stroom minder sterk in te werken dan op de groote, hetgeen van belang
is, daar men de jonge vissen in leven wil houden. Oude snoeken die te slim waren
om zich nog aan de hengel te laten vangen en in hun schuilhoeken ook niet met
netten waren te vangen, werden gemakkelijk met electriciteit buit gemaakt.

Rubner (Reichsgesundheitsblatt, N. T. v. G. 1927. II blz. 1442) zegt hierover .
wij voelen ons behagelijk als de liuidtemperatuur onder de kleeren 32⁰ tot 33° C:
bedraagt.

Onder normale omstandigheden is de lucht tussen onze kleeren droger dan die
in het vertrek, hetgeen echter verandert wanneer door arbeid zweetafscheiding
wordt opgewekt.

Het gewicht van de kleedingstukken hangt af van de relatieve vochtigheid van
de lucht. Wol kan ongeveer 30% in gewicht toenemen, linnen en katoen ongeveer
15%. Vochtigheid vermindert het warmhoudende vermogen der stoffen, doordat
de warmte beter geleid wordt. Ieder niet poreuse laag verhindert de daaronder
gelegen laag in afgifte van warmte. Linnen en katoen behooren tot de moilijkst
permeabele en luchtarme stoffen. Bij een doelmatige kleeding moeten vooral
de voeringstoffen poreus zijn. Te dikke en overvloedige kleeding verhoogt de
temperatuurgrens tussen huid en kleeding en verwekelijkt en is zeker af te keuren.
Rubner waarschuwt echter ook tegen ontoereikende kleeding zooals de tegen-
woordige vrouwen-mode die eist. Vr.

herausgegeben von Dr. V. Stang und Dr. D. Wirth. 4ter Band. (Futterberech-
nungen-Granatrinde) .

Van deze hier meermalen aangekondigde encyclopedie is nu het 4de deel ver-
schenen. Zeer uitvoerige artikelen komen o.a. voor over : Futtermittel, Gallen,
Gangarten, Gasödemerkrankungen, Gebärmutter, Geburtschirurgie, -pathologie
u.s.w., Gefiügelkrankheiten, Geflügelzucht, Gehirnkrankheiten, Geschirkunde, Ge-
schwülste, Gestütswesen. Gewährleistung, Gräser, verder een aantal minder uit-
voerige en korte artikelen over allerlei onder diergeneeskunde of veeteelt te re-
kenen onderwerpen. Van Nederlandsche auteurs, treffen wij in dit deel alleen
bijdragen aan van Prof. Dr. H. Jakob, over Galläpfel, Gentiana, Glaskörper-
erkrankungen, Glaukom en Granatrinde.

Druk, papier, illustraties en verder de geheele uitvoering van het werk zijn
zoodanig, dat deze encyclopedie een sieraad van iedere boekenkast uitmaakt.

Die Bedeutung des Exterieurs und der Konstitution des Pferdes für seine Leis
tungsfähigkeit. Eine Untersuchung von Birger Rösiö. Verlag Berlin Rieh.
Schoelz, Upsala Almguisl & Wikseils 1927. Prijs Mk. 9.—.

Rösiö heeft een studie gemaakt van de beteekenis van exterieur en lichaams-
constitutie van het paard voor zijn productievermogen. Vooral werden de waar-
nemingen gedaan bij 55 Noord-Zweedsche en 20 warmbloedige harddravers. Van
elk werden 26 lengtematen genomen en verder 7 gewrichtshoeken gemeten. Om
de praestaties te leeren kennen werden van elk paard de paslengte, het aantal
passen, de pas-tijd en de kilometer-tijd op de harddraversbaan vastgesteld. Voor
elke waarde werd het gemiddelde berekend, en daarna werden correlatietabellen
opgesteld en de correlatiecoëfficiënten bepaald van elk der lichaamsmaten of ge-
wrichtshoeken eenerzijds en kilometertijd, paslengte, enz. anderzijds. Daarna
wordt bij de onderscheidene dieren nagegaan in hoeverre de exterieurfactoren ver-
band houden rnet de praestaties op de harddraversbaan. Opvallend is het, dat
in de schetsteekeningen steeds de tuber ischiadicus te ver naar achteren geplaatst
is, zoodat de loodlijn daaruit neergelaten steeds te ver achter de liielbeenshoek
en de pijp komt te liggen.

Ter bepaling van de constitutie werd de dikte en de sterkte van een 20-tal
maanharen van ieder paard nagegaan. Mijns inziens wordt niet duidelijk gemaakt,
waarom juist de genoemde eigenschappen der maanharen de constitutie zouden
aangeven. Wel concludeert Rösiö, dat volgens de haaronderzoekingen het vol-
bloed de beste constitutie heeft, dan volgt het halfbloed, daarop het Noord
Zweedsche paard en ten laatste de Ardenner.

Een nadere studie van de verkregen resultaten kan leiden tot waardevolle ge-
gevens. De schrijver zelf heeft zich echter slechts tot het maken van enkele con-
clusies bepaald. Kroon.

Algemeine Tierzucht. Ein Lehr- und Handbuch für Studierende und Züchter
von Prof. Dr. C. Kronacher. 3te völlig neubearbeitete Auflage. Th. I.

Van het bekende groote werk over algemeene veeteelt in den meest uitgebreiden
zin, begint nu een derde druk te verschijnen. Van deel I is de nieuwe editie kort
geleden uitgekomen en nu blijkt dat de stof grootendeels omgewerkt en weer
belangrijk uitgebreid is (van 256 pag. tot 497 pag.). Deze nieuwe bewerking geeft
het boek zeker meer waarde als handboek; door de groote uitgebreidheid en dik-
wijls ook wijdloopigheid wordt het echter steeds minder geschikt als leerboek.
De student, die zich in het vak moet inwerken, verdrinkt licht in de stof. Kro-
nacher\'s werk is daarom van groote waarde voor de zoötechnici, Wenschelijk

is het dat daarnaast een meer gecomprimeerd leerboek, desnoods als extract
van het groote werk, bewerkt wordt.

Wat de statistische gegevens betreft is het jammer, dat, terwijl een mooi over-
zicht gegeven wordt van het aantal der onderscheidene huisdieren in vele landen
der verschillende werelddeelen, wat Nederlandsch-lndië betreft alleen aangegeven
is het aantal buffels, en niet het aantal paarden, runderen, schapen, geiten, var-
kens, zooals dat van bijna alle landen wel het geval is. In de jaarverslagen van den
Indischen veeartsenijkundigen dienst en in verschillende publicaties over den
veestapel in Nederlandsch-lndië zijn deze gegevens te vinden, en de beteekenis
van onzen kolonialen veestapel is wel zoo groot, dat die niet ontbreken mocht.

In de eerste afdeeling is een breedvoerig oeconomisch agrarisch betoog in-
gevoegd, waarin vooral stilgestaan wordt bij de groote levensmiddelenimport,
en betoogd wordt, dat alleen een vermeerdering van de landbouwproductie Duitsch-
land redden kan. Met klem wordt gewezen op de slechte toestanden in Duitscli-
land en het gemis aan koloniën. Duitschland moet geheel onafhankelijk worden,
het einddoel moet niet alleen zijn „Ernährung des Landes aus eigener Scholle",
doch inplaats van import, moet een export, vooral ook van dierlijke producten
komen. „Zollschutz, Steuerpolitik en obligatorische landwirtschaftliche Fortbil-
dungschule" voniien hierbij schering en inslag. In bijzonderheden wordt nagegaan
hoe in de fokkerij moet worden gestreefd naar veredeling van den veestapel, meer
verbouw van groenvoeder; in een woord het geheele probleem wordt van het
tegenwoordig in Duitschland ingenomen standpunt belicht. Het is goed dat de
buitenlandsche fokker hiervan kennis neemt, zeker zal hij het in verschillende
opzichten met den schrijver niet eens zijn.

Een nieuw hoofdstuk is in deze druk opgenomen „Veränderungen durch die
Domestikation." Alle kenmerken en eigenschappen welke in de huisdierenstaat op-
treden worden nagegaan en in vele gevallen afgebeeld en getracht wordt de oor-
zaken aan te geven, waardoor deze veranderingen ontstaan zijn. Dat de schrijver
hier vele raadsels niet zal kunnen oplossen en zich in hoofdzaak tot veronder-
stellingen moet bepalen is niet te verwonderen. Mutatie, hybridisatie, overerving
van verworven eigenschappen worden natuurlijk in het geweer gebracht, weten-
schappelijk vaststaand is hier echter nog zeer weinig.

Het hoofdstuk : „Afstamming, prehistorische en historische ontwikkeling der
huisdieren" is geheel omgewerkt, wat zeer noodig geworden was na de publicaties
over deze onderwerpen van Adametz, Antonius, Äugst, Stegmann, v. Pritz-
wai.d e.a. Tal van nieuwe mooie afbeeldingen zijn opgenomen.

Het is wel waar dat over zootechniek, vooral over de onderwerpen in dit
deel behandeld, het meest in het Duitsch geschreven is. Toch wil het mij
voorkomen, dat de literatuurlijsten bijna uitsluitend publicaties in het Duitsch
bevatten en opvallend weinig verwezen wordt naar geschriften in andere talen.

De uitvoering van het geheele werk is nu veel mooier dan bij de tweede editie.
Toen was aan papier, enz. nog de slechten tijd na den oorlog te bemerken. In dit
deel heeft de uitgever weer getoond, hoe een standaardwerk als dit er behoort
uit t.e zien.

Wij wenschen schrijver en uitgever verder succes met dit werk, zij verdienen
dit ten volle. Kroon.

„De Leghorns" door C. S. Th. van Gink (zen druk) in de bibliotheek „Weten
en kunnen" afdeeling kleinveeteelt (Uitg.-Mij. Kosmos Amsterdam en Uitg.-Mij.
v.h. fa. W. v. Gorcum, Assen). Prijs /0.75.

Een tweeden druk van het bekende werkje door van Gink. Hierin is de heer
van Gink volkomen op zijn terrein. Weinig anderen hebben als hij, de geschie-
denis van verschillende hoenderrassen nageplozen terwijl hij tevens de standaards
van rassen en kleurslagen goed kent.

Zijn vaardige teekenstift maakt een werkje als dit aantrekkelijk. Voor dengene
die op de hoogte wenscht te komen van verschillende typen en kleurslagen der
leghorns een onmisbaar boekje. v. d. Plank.

In dezelfde bibliotheek is opgenomen een boekje Cavia\'s (hunne huisvesting,
voeding, teelt en soorten) door J. Eyma te Maarssen (U.). Prijs / 0.75.

Over de cavia bestaat niet veel literatuur. Dit boekje is vooral bedoeld voor
den beginnende fokker, voor hem die de caviateelt wil gaan beoefenen, ten einde
ook tentoonstellingsexemplaren te verkrijgen.

„Het houden, kweeken, verzorgen en africhten van kanarievogels" door A.
Bartels. ,,Weten en Kunnen" No. 144. Uitgave : ,,Kosmos", Amsterdam en
fa. W. v. Gorcum, Assen Prijs ƒ 0.75.

De lieer Bartels, een bekende figuur bij de kanarieliefhebbers, en meer dan
25 jaar keurmeester, geeft in dit boekje een leiddraad speciaal voor hen, die zich
met de kanarieteelt bezig houden. In ruim 50 blz. wordt behandeld : het houden
van kanaries ; het broeden ; het kweeken ; het behandelen der zelfstandige jongen ;
het kanarielied ; de zangopleiding.

Aan het slot worden een viertal pagina\'s gewijd aan kanarieziekten enz. van
eenvoudigen aard, als onnatuurlijke rui ; door steekmuggen veroorzaakte zwel-
lingen aan klauwtjes en teenen ; beenbreuken ; legnood ; vederparasieten, enz.
Op bescheiden wijze geeft de Heer Bartels hiervoor eenige raadgevingen.

Ken zeer goed bezochte vergadering ; aanwezig 43 leden en 3 genoodigden :
een buitengewoon succes voor Deventer op een Zaterdag.

De heertn J. Frickers en T. C. v. Soest werden als leden der afdeeling aange-
nomen .

In plaats van Prof. Dr. D. E. Bakker, die niet herkiesbaar is, werd tot onder-
voorzitter benoemd de heer P. j. de Jong.

De contributie werd, evenals vorige jaren, vastgesteld op / 2.50 boven de con-
tributie der Maatschappij.

Bij het uitbrengen van zijn verslag wees de afgevaardigde ter Algemeene ver-
gadering er op, dat het voorstel der afdeeling, om eens ergens anders dan in Utrecht
te vergaderen, niet ongunstig ontvangen is. Het eenige bezwaar, dat feitelijk inge-
bracht werd, was, dat de projectiemiddelen elders niet zoo goed zouden zijn. Dit
wordt een beetje gezocht geacht, zoodat de afdeeling dit jaar weer met haar voor-
stel zal komen.

Vervolgens deed de afgevaardigde in het H.B. eenige mededeelingen. Met het
plan de nagedachtenis van Prof. de Jong te eeren en de houding door het H.B.
aangenomen t.o.z. van de pullorumbestrijding, nl., dat het bloed bij de kippen
door dierenartsen genomen wordt, kon de vergadering zich vereenigen, evenals
met het plan een cursus in pluimveeziekten voor de afdeeling te organiseeren.
Grashuis wees in verband met de pullorumbestrijding erop, dat het gewenscht
is, dat fokkerijen, waarvan de kippen onderzocht zijn en die broedeieren ver-
kooien, voortdurend onder controle blijven, daar anders kans voor knoeierij

bestaat en de bestrijding fictief wordt. Hem is n.1. bekend, dat iemand 50 kippen
liet onderzoeken en later van 100 kippen broedeieren verkocht. Controle achtte
men algemeen gewenscht, maar meende dat dit de taak van de pluimveevereem-
gingen is.

De verkoop van antidiphterine wordt volgens onzen afgevaardigde, met vol-
komen medewerking van de firma Brocades en Stheeman, voortdurend gecon-
troleerd. Ook hier kon de vergadering zich geheel met de handelwijze van het
H.B. vereenigen en zij waardeerde ten zeerste de getoonde activiteit. Doch nu
had de heer van Heusden nog een mededeeling, waardoor de rustige, waardeerende
vergadering wel een beetje in beweging kwam. Hij deelde n.1. mede, dat nadat
in het Tijdschrift er op is gewezen, om niet in te gaan op aanbiedingen van de
„Onderlinge Ziekteverzekering, afdeeling van het Nationaal Boerenveefonds\'
er een bespreking heeft plaats gehad met den heer Si.mons, waarna eenige wijzi-
gingen zijn aangebracht in de voorwaarden, en dat nu in het eerstkomend num-
mer van het Tijdschrift die voorwaarden zullen worden gepubliceerd met de mede-
deeling, dat tegen het aangaan van een overeenkomst geen bezwaren meer be-
staan. De vergadering was van meening, dat deze mededeeling, na hetgeen is voor-
afgegaan, een aanbeveling insluit ; wenscht het H.B., dat het niet zoo wordt
opgevat, dan had het niets moeten doen ; nu zal van die goedkeuring en van den
naam van onze Maatschappij, evenals van den naam van eenige onzer Hoogleerareii,
door die Ziekteverzekering en het Boerenveefonds gebruik gemaakt worden. In
verband hiermede werd gevraagd, op welke gronden het H.B. tot de conclusie is
gekomen, dat tegen het aangaan van een verbintenis thans geen bezwaar meer
bestaat. Wij krijgen hier te doen met een, gedeeltelijk, financieele overeenkomst ;
heeft het H.B. nagegaan welke garantie het op te richten verzekeringsfonds kan
bieden, dat zij haar financieele verplichtingen tegen over de contracteerende
dierenartsen zal nakomen? De afgevaardigde in het H.B. deelde mede, dat dit
niet is geschied, maar dat de algemeene meening was, dat er van dit fonds toch
niets terecht kwam en dat het H.B. meende, gezien de lijst van dierenartsen die
bereid waren een verbintenis aan te gaan, dat er onder de practici wel wat voor
gevoeld werd. Uit de vergadering werd toen inzage van de lijst gevraagd, waarbij
bleek, dat deze niet geheel met de werkelijkheid overeenkwam.

l-\'en der aanwezigen, die heette geteekend te hebben, merkte op, dat dit niet
het geval was ; hij had geschreven, dat hij wel wat kon voelen voor het idee ziekte-
verzekering. Een ander deelde mede, dat hem bekend is, dat er namen op de lijst
voorkomen van personen, die op verzoek van den heer Simons, uit vriendschap
voor hem, geteekend hebben. Door dit alles werd de stemming voor het ziekte-
fonds er niet beter op en na nog eenige discussie werd besloten den Secretaris
van het H.B. telegrafisch te verzoeken de publicatie op te schorten en eerst nog
eens een onderzoek in te stellen naar het al of niet wenschelijk zijn van liet aan-
gaan van verbintenissen. Mocht dit telegram geen resultaat hebben, dan wordt
den afdeelingssecretaris opgedragen een uitgebreid verslag van deze bespreking
in het Tijdschrift te plaatsen, opdat alle collega\'s weten, hoe een groot deel van
de afdeeling Gelderland-Overijssel er over denkt.

Dit geschiedt bij dezen ; doch tevens maakt ondergeteekende van deze gelegen-
heid gebruik 0111 mede te deelen, dat door afwezigheid van den Secretaris van het
H.B. eerst later het telegram schriftelijk is beantwoord, waarbij werd bericht,
dat het H.B. zich moreel gebonden achtte aan den heer Simons en dus tot plaat-
sing moest overgaan, maar, dat er uitdrukkelijk zou worden bijgezegd, dat het
H.B. zich van iedere aanbeveling onthield.

Nu dus de zaak zoo staat, dat het H.B. zich van iedere aanbeveling onthoudt,
onze vertegenwoordiger in het H.B. zegt : er komt toch niets van terecht, de se-
cretaris van het H.B. schrijft : iedere practicus moet nu maar weten of hij de koek
lust of niet, is het toch wel wat vreemd dat het H.B. zoo lichtvaardig met een
nog niet werkende Maatschappij, wier arbeidsveld voor ons van zooveel belang
is, in zee gaat.

Ware het niet beter geweest als de kwestie van het ziekteverzekeringswezen
eerst eens in studie was genomen ; de meening van de practici eerst eens gevraagd
was en nagegaan was of bij deze of bij de veehouders behoefte werd gevoeld aan
een dergelijke verzekering?

Na de pauze kwamen de tarieven aan de orde, naar aanleiding van een bij de
tarievencommissie ingediende klacht. Bij onderzoek was gebleken, dat een lid
gebruik (volgens sommigen misbruik) had gemaakt van een artikel van het vast-
gestelde tarief. Twee leden van de tarievencommissie waren van meening, dat
hier niets tegen te doen was en verzochten de vergadering middelen ter verbe-
tering van het tarief aan te geven. Een lid der commissie meende de oplossing
te moeten zoeken in de richting, als door den heer P. J. de Jong in zijn toelichting
ter algemeene vergadering gegeven.

Ten slotte werden de vragen gesteld : is men vóór een tarief en zoo ja, wat zijn
de bezwaren tegen dit tarief? Hierop werd uit de vergadering geen antwoord
ontvangen. Daar de commissie er toch niet van overtuigd was, dat dit stilzwijgen
instemming beduidde, werd besloten alle leden nog eens een lijst te zenden met
vragen, het tarief betreffende, om op die wijze te trachten tot een resultaat te
komen.

Alvorens over te gaan tot vertooning van het film over tuberculosebestrijding
sprak de voorzitter een woord van afscheid tot ons medelid, de heer B. de Jong
uit Olst, die de afdeeling, in verband met het neerleggen der practijk, ging ver-
laten. Na het meer dan veertig jaar, op uitnemende wijze, uitoefenen zijner practijk
werd hem nog een reeks van jaren van welverdiende rust, na een welbesteed leven,
toegewenscht.

Daarna werd het film vertoond, propagandeerende de bestrijding van de tuber-
culose onder het rundvee. Dit film is het eigendom van de Overijsselsche land-
bouwmaatschappij en wordt in Overijssel vertoond, ten einde bij de veehouders
propaganda te maken voor de tuberculose-bestrijding. Het is dus uit den aard
der zaak een populair film en beantwoordt als zoodanig geheel aan het doel.
Jammer is, dat aan de vertaling der verklarende tekst (het is een Duitsch film)
niet even veel moeite, als kosten zijn besteed. Verder is de bestrijding wel wat
erg gemakkelijk voorgesteld, een opvatting, die in vele leidende landbouwkringcn
schijnt te bestaan en was het uit een propagandistisch oogpunt beter geweest,
als de dieren met open tuberculose in het niet onder controle staande bedrijf waren
aangetroffen. Dit neemt echter niet weg, dat het film voor zijn doel, het bekend
maken van de tuberculose-bestrijding aan de veehouders, ten zeerste geschikt
is en meer uithaalt dan een reeks van lezingen. Het is te hopen, dat de aanzien-
lijke kosten, die de O. L. M. zich getroost heeft, rente zullen afwerpen.

Bij de vrije mededeelingcn demonstreerde v. d. Bosch een toestel tot het merken
van slachtvarkens, dat te gebruiken zou zijn in plaats van de oormerken, die niet
erg voldoen.

.Met voorbeelden uit de practijk werd toen nog eens weer aangetoond de moei-
lijkheid van het tijdig aantoonen van open tuberculose, wat bij de tuberculose-
bestrijding ook wel het groote struikelblok zal blijken te zijn.

Ten slotte kwam nog ter sprake het nog steeds heerschen van een besmettelijke
varkensziekte in Gelderland en Overijssel. Besloten werd een schrijven te richten
aan het Hoofdbestuur met verzoek zich in verbinding te willen stellen met den
Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, opdat op uitgebreide schaal een
onderzoek naar deze ziekte worde ingesteld en maatregelen genomen haar zoo
mogelijk te bestrijden. De Secretaris,

Afdeeling Groningen-Drenthe. In de 28 Januari j.1. gehouden vergadering,
welke werd bezocht door 25 leden, werd, op verzoek van het Genootschap van
Landbouw in Drenthe, een vertegenwoordiger van onze afdeeling, wonende in
Drenthe, aangewezen als lid van de commissie ter bestrijding der rundertuber-
culose. Als zoodanig werd gekozen Dr. J. Staal te Assen.

Naar aanleiding van de t.b.c.-bestrijding in Groningen ontspon zich eenige
discussie, omdat uit verspreide circulaires blijkt, dat er tarieven voor tuberculi-
natie zijn vastgesteld zonder dat daar de dierenartsen in gekend zijn. Door den
secretaris zal worden onderzocht hoe de prijsbepaling in de circulaires is ont-
staan, terwijl den dierenartsen op het hart werd gedrukt in deze solidair te blijven.

Uit het verslag van den penningmeester bleek, dat de kas een batig saldo van
/ 154.22 aanwijst. De contributie van 1928 werd bepaald op / 23.—.

Voor een eventueel te houden cursus in pluimveeziekten meldden zich, staande
de vergadering, voorwaardelijk 17 leden aan. Definitieve deelneming werd in
verband gebracht met plaats waar den cursus zal worden gehouden, den tijd van
het jaar, het aantal lessen en de vereischte financieele bijdragen.

De heer j. Bruijel hield een voordracht over „Dierenmishandeling en dieren-
bescherming", welke ter opneming aan het T. v. D. zal -.vorden aangeboden. !>•■
voordracht ontlokte nogal eenige discussie.

Door den heer J. Goedhart werd ingeleid ,,De trekhondenwet". Spreker kwam
tot de conclusie, dat de beoordeeling van exterieur der trekhonden door dieren-
artsen zal moeten geschieden.

Het H.B. zal worden uitgenoodigd zich per circulaire tot de gemeentebesturen
in den lande te wenden, waarin op deze wenschelijkheid attent wordt gemaakt.

Bij rondvraag kwam nogmaals aan de orde de door Dr. Staal in de vorige ver-
gadering geuite wenschelijkheid van het opnemen der viruspest onder de ziekten
waartegen volgens de veewet maatregelen moeten worden genomen.

De heer ten Hoopen wees op de moeilijke onderkenning dezer ziekte als een
reden om zich niet voor die opneming te verklaren, waarna de heer Detmers
opmerkte, dat het toch zeer te betreuren zou vallen de bestrijding dezer ziekte,
die dikwijls zooveel varkenshouders ruineert, zooveel schade toebrengt aan den
handel en zoodanig ons veemarktwezen in discrediet brengt, niet ter hand te
kunnen nemen omdat de diagnose zoo lastig is. Kan er, vroeg hij, dan geen
partieele toepassing van bestrijdingsmaatregelen genomen worden, b.v. als een
der voornaamste : verbod van vervoer van zieke varkens?

De mogelijkheid van een dergelijk ingrijpen werd niet ontkend en de wensche-
lijkheid werd betoogd, dat betrokken gemeentebesturen met voorstellen komen,
welke maatregelen zij, ter beteugeling van het euvel, wenschelijk achten. Een
verplichte ontsmetting van particuliere voertuigen, zal, hoe wenschelijk ook,
zeer vele bezwaren opleveren.

De heer Bakker vroeg inlichtingen over de waarde van distol en trematosiet
als middelen ter bestrijding der distamatose bij schapen en runderen.

De heer Vink zag van distal bij schapen en ook bij runderen zeer goede resul-
taten. De heer Oosting eveneens ; het middel is echter nog al duur en daarom
beproefde hij een ander praeparaat, n.1. Filex, dat ook goede resultaten gaf, doch
tot zijn spijt niet meer verkrijgbaar is. Kroes.

De 4 driemaandelijksche vergaderingen der afdeeling Groningen—Drenthe wer-
den gehouden in Januari, Mei, September en December. De ledenopkomst was
bevredigend, en vooral het bezoek der jongere leden onderging een merkbare
verbetering alsook de animo tot het geven van inleidingen en mededeelingen,
waarvan het gevolg was, dat in dit vereenigingsjaar slechts eenmaal een spreker
van elders werd uitgenoodigd ten einde in onze vergadering een onderwerp in
te leiden, n.1. de heer A. Veenbaas te Leeuwarden die de onvruchtbaarheid be-
handelde. Overigens werd door den heer W. ten Hoopen een uiteenzetting ge-
geven van de veewet en de t.b.c.-entingen volgens de methode Calmette-Guerin,
terwijl de heer Dr. J. Staal de viruspest behandelde.

Besprekingen en discussies hadden plaats naar aanleiding van verschillende
vraagpunten, zooals : standsbelangen, commissie van beroepsbelangen, enttarie-
ven, huisslachtingen, stempeling en vervoer van vleesch, dierenmishandeling,

verhouding tegenover landbouworganisaties, initiatief nemen ter bestrijding van
rundertuberculose, verruiming van het arbeidsveld voor de diergeneeskundigen.

Naar aanleiding van de kwestie der beroepsbelangen werd in een der verga-
deringen een voorstel geformuleerd voor plaatsing op de agenda der algemeene
vergadering.

De besprekingen aangaande dierenmishandeling hadden plaats naar aanleiding
van een schrijven der landbouwvereeniging Nieuwwolda-Nieuwscheemda.

Uit het verslag van den penningmeester bleek dat de kas een batig saldo van
~ f 5⁸-— aanwees.

Er werden drie leden door de afdeeling aangenomen terwijl door overschrijving
naar de algemeene afdeeling twee leden afvielen ; hun aantal bedroeg op 31 De-
cember 1927 : 66. Het bestuur onderging geen verandering en bestaat uit de hee-
ren : J. M. A. van Nes, voorzitter, Dr. J. Staal, vice-voorzitter, J. Goedhart,
penningmeester, H. A. Kroes, ie secretaris en B. Jonker, 2e secretaris.

Jaarverslag der Afd. Utrecht van de Mij. voor Diergeneeskunde over het jaar 1927

Was in 1926 het bezoek aan de vergaderingen matig, ook in 1927 bleek de be-
langstelling der leden niet boven het middelmatige uit te gaan. Een bepaalde
kern van vaste bezoekers kwam trouw ter vergadering, echter het meerendeel
der leden schitterde door afwezigheid.

Dat een nauwere aaneensluiting van alle dierenartsen ten zeerste gewenscht is,
bleek herhaaldelijk uit de discussie\'s, welke in de vergaderingen gevoerd werden.
Het is daarom te hopen, dat er in 1928 meer belangstelling in onze afdeeling naar
voren mag komen.

In December 1927 had de afdeeling het verlies te betreuren van één harer
trouwste bezoekers, n.1. den Heer Anker te Oudewater. Er behoeft hier zeke-
niet nader betoogd te worden, welk een warm hart de overledene de afdeeling toe-
droeg. In verschillende bestuursfunctie\'s heeft hij herhaaldelijk zitting genomen
meermalen hield hij een inleiding over onderwerpen uit de praktijk ; dikwerf
was hij het juist, die meer maatschappelijke vraagstukken te berde bracht. Her-
innerd zij hier b.v. aan zijne bemoeiingen en mededeelingen inzake het enten
tegen vlekziekte door leeken, enz. Zeer zeker zal zijn verscheiden dan ook eer:
leege plaats in de afdeeling achterlaten. In onze harten zullen wij echter steeds
een herinnering blijven behouden van den stoeren grijsaard, die op elke afdeelings-
vergadering tegenwoordig was en steeds in alle vraagstukken, den veterinairen
stand betreffende, de grootste belangstelling toonde.

Aangenomen werden als nieuw lid de Heeren P. M. Veenstra, J. van Vught,
W. Heere, C. C. Weertman, W. van der Burg en P. J. van Endt. Wegens ver-
trek naar elders werden op andere afdeelingen overgeschreven de Heeren Dr.
J. G. W. Schotsman, Dr. W. K Picard en P. M. Veenstra. Het aantal leden
onderging dus een geringe vermeerdering. Einde 1927 bedroeg het aantal leden
81, waaronder één buitengewoon lid.

In het bestuur kwam eenige wijziging. De ondervoorzitter Dr. D. M. Hoog-
land moest periodiek aftreden. In zijn plaats werd benoemd de Heer M. H. Hoog-
land te Barneveld.

De finantieele toestand der afdeeling is goed. Het batig saldo bedraagt / 62.99.
Zeer zeker komt een woord van dank toe aan de Heeren Prof. Kroon en Prof.
Schornagel, die hun collegezalen welwillend ter beschikking stelden aan de
afdeeling, waardoor een uitgave van zaalhuur niet voorkwam.

Slechts 3 vergaderingen werden in den loop van het vereenigingsjaar gehouden ;
n.1. op 22 Januari, 23 April en 24 September. De Decembervergadering moest,
wegens ziekte van een der bestuursleden, worden uitgesteld.

Naast de vele huishoudelijke en maatschappelijke onderwerpen (o.a. verkie-
zing van een voorzitter der Mij. voor Diergeneeskunde, kwestie Dijkstra, enz.)

werden op de verschillende vergaderingen korte voordrachten en demonstratie\'s
gehouden. Zoo demonstreerde in de Januarivergadering de Heer ten Thije eenige
pathologisch-anatomische praeparaten en deelde de Heer Veenendaal het een
en ander mede over eenige zeldzame ziektegevallen bij hond en kat. In de April-
vergadering hield Dr. Vermeulen een voordracht over de ademhaling bij vogels
en Dr. Toman een lezing over den invloed van de luchtinsufflatie op de adem-
haling en deed Dr. Beijers enkele korte klinische mededeelingen. In de Sep-
tembervergadering hield Dr. Beijers een beschouwing over de klauwamputatie
bij het runcl, terwijl Dr. H. J. M. Hoogland een demonstratie gaf van patho-
logisch-anatomische praeparaten.

De redactie van het Vet. Record (1928 No. 2) doet het volgende verzoek aan de
praktiseerende collega\'s : ,,Ieder prakticus ziet gevallen die waard zijn vermeld
te worden. Maak uwe notities en zend ze ons. Eén bericht van ieder van u per
jaar, verzekert ons in elke aflevering een rubriek kliniese gevallen " Aan het slot
de indertijd door William Hunting geuite woorden : ,,Clinical observations makes
a skilful practioner, hut his skill dies with him. Bij recording his observations he
adds lo the knowledge of kis profession and assisls by his facts in building up a solid
edifics of pathological science."

Wij hebben hier niets aan toe te voegen en richten hetzelfde verzoek aan onze
hollandse praktiseerende collega\'s. Redactie.

De Studie-commissie uit den Gezondheidsraad inzake het vraagstuk der post-
vaccinale encephalitis heeft het wenschclijk geoordeeld te kunnen beschikken over
smetstof van natuurlijke koepokken, teneinde hiervan uitgaande nieuwe vaccine-
stammen te kunnen bereiden.

De Commissie zou het op hoogen prijs stellen indien U haar Uwe gewaardeerde
medewerking zoudt willen vcrleenen om gevallen van natuurlijke koepokken bij
het rund op het spoor te komen.

Zij verzoekt U in verband hiermede dringend de gevallen, die U in Uw prakrijk
constateert, zoo spoedig als mogelijk is ter kennis te brengen en wel door een tele-
fonisch of telegrafisch bericht aan Dr. Frenkel, te Utrecht, Centraal Labora-
torium voor de Volksgezondheid, Telefoon No. 13859.

Het Nederlandsche Nationale Comité voor de Société Internationale de Micro-
biologie heeft zich als volgt samengesteld : Prof. Dr. H. Aldershoff, Utrecht,
Voorzitter ; Prof. Dr C. Eijkman, Utrecht ; Prof. Dr. A. Klein, Groningen ;
Prof. Dr. P. O. Flu, Leiden ; Prof. Dr. A. J. Kluijver, Delft, tevens als Voor-
zitter der Nederl. Mikrobiol. Vereeniging ; Prof. Dr. J. J. van Loghem, Amster-
dam ; Prof. C. F. van Oyen, Utrecht ; Prof. Dr. N. L. Söhngen, Wageningen ;
Prof. Dr. N. H. Swellengrebel, Amsterdam.

De Nederl. Microbiol. Vereeniging heeft besloten als stichtingslid toe te treden.

Kitasato, Beyerinck, Wright, Yersin en Winogradsky, terwijl Bordet tot
Voorzitter en K. Ivraus als Algemeen Secretaris zijn gekozen.

Onder de stichtingsleden zijn mikrobiologen der geheele wereld vertegenwoor-
digd. Mikrobi oiogen, die persoonlijk lid willen worden moeten aan het Nationale
Comité verzoeken hen als zoodanig voor te stellen.

Het eerste congres zal waarschijnlijk in October 1928 te Parijs worden gehouden.

Het teeken * voor de namen van H. ten Borg, W. A. Eisma, P. J. Endt,
C. van Ginkel, J. Siebenga en L. Hofstra op de bladzijden 25, 29, 31, 47, 57,
60, 63 en 64, moet vervallen.

Op blz. 53 8ste regel van boven staat : Vries, J. P., moet zijn : Vries, J. P. de.

Op blz. 57 onder de te Amsterdam wonende dierenartsen nog te lezen : P. Ste-
houwer. K.

Een belangrijke uitspraak van den rechtbank te \'s Hertogenbosch. Kunnen de
slagers tot Sept. 1931 wachten met het in orde brengen hunner winkels, werk-
plaatsen ?

.Medio Januari heeft de rechtbank te \'s Hertogenbosch in hooger beroep een be-
slissing genomen, welke voor slagers, enz.\'van veel belang is.

Begin Juli 1927 was n.1. door den keuringsdienst te \'s Hertogenbosch proces-
verbaal opgemaakt tegen een slager, wiens winkel bestond voor 1922 en welke
winkel in geen enkel opzicht voldeed aan de eischen, gesteld in het Koninkl. Be-
sluit van 10 Juli 1926» Stbl. 233. De slager kon noch wilde echter in zijn winkel
de vereischte veranderingen aanbrengen.

Bij vonnis van den kantonrechter werd deze slager veroordeeld tot ƒ 0.50 boete
of i dag hechtenis. De slager teekende echter hooger beroep aan bij den recht-
bank. De Ambtenaar van het Openb. Ministerie verklaarde ter zitting, het in deze
kwestie niet eens te zijn met den kantonrechter. Hij achtte geen termen aan-
wezig om den slager te veroordeelen, daar hij tot 1 Juni 1931 nog tijd had om
zijn winkel in orde te doen maken. Hij verzocht daarom vrijspraak met ontslag
van rechtsvervolging. Na 14 dagen werd zonder meer het vonnis vernietigd en
den slager van alle rechtsvervolging ontslagen.

(Het oude Koninkl. Besluit van 6 Juni, 1921, Stbl. 754, tot uitvoering van
art. 19 der vleesclikeuringswet, is, krachtens het Besluit van 17 Nov. 1921, Stbl.
1190, in werking getreden op 1 Juni 1922. Volgens art. 47 der vleeschkeuringswet
hadden toen de slagers, enz. tot 1 Juni 1927 den tijd hun inrichtingen in over-
eenstemming te brengen met de voorschriften van het Besl. van 0 Juni, 1921.

Toen het nieuwe Koninkl. Besluit van 10 Juli, 1926, Stbl. 233, in werking trad
op 26 Sept. 1926, was de overgangstermijn van 5 jaar nog niet verstreken. Het
nieuwe Koninkl. Besluit trad op dien datum, krachtens art. 12 van dat besluit,
in de plaats van het oude en daar in art. 47 der vleeschkeuringswet gesproken
wordt van een uitstel van 5 jaar van de eischen, krachtens de Algemeene Maat-
regel van Bestuur gesteld, is de rechtbank blijkbaar van meening, dat met het
van kracht worden van het nieuwe Koninkl. Besluit op 26 Sept. 1926 ook een
nieuw overgangstermijn is ingetreden.

Als nu ook de Hooge Raad in deze kwestie dezelfde meening is toegedaan als
de Boschse rechtbank, zullen dus de slagers, enz. tot 26 Sept. 1931 kunnen wachten
met het in orde brengen hunner winkels, slachtplaatsen, enz. Het is dan ook te
wenschen, dat de Hooge Raad zoo spoedig mogelijk in hoogste instantie een be-
slissing neemt.)

Op 7—8 Febr. j.1. hield de Nederl. R.K. Hanzebond van slagerspatroons haar
lode algemeene jaarvergadering te Gouda. Onder de verschillende afdeelings-
voorstellen, welke op de agenda prijkten, kwamen er ook enkele voor, welke meer

in het bijzonder de uitvoering der vleeschkeuringswet raakten, zoodat ik ze hier-
onder even vermeld.

Allereerst was er een voorstel van de R.K. slagersvereeniging te Sittard, waarin
het Hoofdbestuur verzocht wordt, bij de Regeering stappen te doen om te ver-
krijgen, dat door de Regeering worde vastgesteld een maximum percentage voor even-
tueele door de gemeenten te maken winsten op den keuringsdienst. In de toelichting
wordt gezegd, dat, gezien de hooge winsten, welke door verschillende keurings-
diensten worden gemaakt, het tegenwoordige voorschrift, waarin sprake is van
een redelijke winst, niet voldoende blijkt. Deze term is tot in het uiterste rekbaar
en de gemeentebesturen maken van hunne bevoegdheid een te ruim gebruik,
tot schade van den slagerpatroon, die het door de gemeente vastgestelde keur- en
slachtloon moet betalen.

Het preadvies van het hoofdbestuur luidt, dat het voldoende bekend is, dat
men reeds lang ten opzichte van deze kwestie bezig is, hetzij alleen of in samen-
werking met den Ned. Slagershond, krachtige actie te voeren om de hooge tarie-
ven dusdanig verlaagd te krijgen, dat zij in overeenstemming komen met de wer-
kelijke uitgaven van de betrokken diensten. Verschillende gemeenten hebben
reeds de toezegging gedaan, dat de slachttarieven zullen worden verlaagd.

(M. i. een zeer billijk standpunt, alhoewel men in aanmerking moet nemen,
dat het stichten van een reservefonds bij elk abattoir noodzakelijk is. Velen ge-
meenten zal het echter, in de tegenwoordige omstandigheden, moeilijk vallen,
van de vaak flinke inkomsten der slachthuizen te moeten afzien).

Een tweede voorstel was afkomstig van de R.K. Slagersvereeniging te Schie-
dam. Dit verzocht het Hoofdbestuur dringend maatregelen te nemen, dat er zoo
spoedig mogelijk kome een verbod van verkoop van worst,_ gezouten en toebereide
vleeschwaren in winkels, welke niet voldoen aan de bij de vleeschkeuringswet gestelde
eischen, voor wat betreft de hygiënische inrichting, enz.

De afdeeling Schiedam is van meening, dat. terwijl de inrichting der slagers-
winkels ingevolge de vleeschkeuringswet aan verschillende eischen moet voldoen,
het niet meer dan billijk is, en uit een hygiënisch oogpunt bezien ook het beste,
dat ook de winkels, waarin worst en vleeschwaren worden verkocht, voldoen aan
deze eischen. Ongeveer van gelijke strekking is het voorstel van de R.K. Slagers-
patroonsvereeniging te Utrecht. Dit verlangt n.1. een verbod van verkoop van
worst en vleeschwaren in kruidenierswinkels.

In het praeadvies over deze voorstellen zegt het Hoofdbestuur (echter m.i.
onjuist), dat de artikelen worst, toebereide en gezouten vleeschwaren niet vallen
onder de vleeschkeuringswet, doch onder de warenwet, aangezien deze artikelen
niet in die mate aan bederf onderhevig zijn als versch vleesch. Men is evenwel
bereid te onderzoeken of ook aan de hand van de bepalingen van de warenwet
aan bovengenoemde bezwaren tegemoet kan worden gekomen. (In art. 40 der
vleeschkeuringswet vindt men met straf bedreigd het voorhanden hebben, het
te koop aanbieden, enz. van bedorven of op andere wijze ondeugdelijk geworden
vleeschwaren, waaruit dus volgt dat het onderzoek van vleeschwaren op ondeug-
delijkheid geheel tot de taak van de vleeschkeuringsdiensten behoort. Deze dien-
sten hebben dan ook toe te zien op de naleving van de bepalingen van het Koninkl.
Besluit van 6 Juni, 1922, Stbl. 394, moeten dus het onderzoek op bederf of on-
deugdelijkheid op andere gronden bacteriologisch verrichten, zoonoodig een or-
ganoleptisch onderzoek instellen. Slechts en uitsluitend het scheikundig onder-
zoek van worst en andere vleeschwaren dient te worden verricht door de keurings-
diensten van waren.

Behalve echter het voorschrijven van verschillende eischen aan alle inrich-
tingen, waar worst en andere vleeschwaren worden verkocht, zou men ook nog
den gelijktijdigen verkoop van bepaalde artikelen moeten verbieden, als b.v.
petroleum, enz.)

bereid 807.755 stuks), 60.646 vette kalveren, 38.299 graskalveren, 184.146 nuch-
tere kalveren, 295.357 schapen en 19.434J runderen.

Duitschland kreeg hiervan 113.059 varkens, 64.237 vette kalveren, 37.948 gras-
kalveren, 116.908 nuchtere kalveren, 85.980 schapen en 16.997j runderen.

Frankrijk 629.117 varkens, 780 vette kalveren, 99 graskalveren, 6398 nuchtere
kalveren, 150.063 schapen en 5 runderen.

België 6879 varkens, 1629 vette kalveren, 252 graskalveren, 59.756 nuchtere
kalveren, 44.009 schapen, 2432 runderen.

Andere landen (Oostenrijk. Italië, Tsjecho-Slowakije, Indie en Denemarken)
kregen 4045 varkens, 1084 nuchtere kalveren en 15.305 schapen.

Wat de hoeveelheid uitgevoerd vleesch betreft, staat het afgeloopen jaar, aldus
de N. R. Ct. aan de spits. Slechts één vleeschsoort maakt daarop een uitzondering.
n.1. de nuchtere kalveren. Deze zijn sedert 1925 met ongeveer 75.000 stuks achter-
uit gegaan. Alle andere vleeschsoorten vertoonen een niet onbeduidende toe-
neming.

Hieruit blijkt eveneens, van welk groot belang de vleeschexport voor Nederland
is. Niet alleen vertegenwoordigt de opbrengst een reusachtige som, maar ver-
eischten de verdere bewerking van de huiden, vellen, darmen en vet veel
arbeid en verschaften aan vele personen werk.

Toch hadden, vooral de producenten en de exporteurs, over 1927 nog ernstige
reden tot klagen. Terwijl het jaar in het begin goed inzette, werden, naarmate het
jaar vorderde, de gemaakte winsten al spoedig door verliezen geabsorbeerd.
Van de oorzaken wordt het volgende vermeld :

Het baconbedrijf was in het algemeen slecht van uitkomst, vooral het gevolg
van de sterke concurrentie van Denemarken. Dit land tracht zich op de eerste
plaats in Kngeland te handhaven door vergrooting van zijn productie en steeds
sterkere aanvoeren.

Van de opbrengsten van den uitvoer van versch vleesch eischen de hoogc vracht-
prijzen en de steeds stijgende invoerrechten een groot deel. Hoe belemmerend
dit op den handel moet inwerken, wordt duidelijk, als men weet, dat van ons
naar Frankrijk gevoerd vleesch, van de Ned. grens af gerekend, ongeveer 30 %
van de opbrengst te loor gaat aan onkosten. Daarbij komen dan nog slacht- en
keurloonen, arbeidsloon, alsmede vervoerkosten binnenlands. Ook moet men nog
in het oog houden de indexcijfers, die zoowel hier als elders langzaam dalen. Steeds
blijven echter de exporteurs naar andere, betere markten zoeken, hoewel niet
altijd met succes. Daardoor ziet men een herhaalde verplaatsing van débouché,
een gebrek aan stabiliteit, dat tijdens den handel met Engeland onbekend was.

Volgens een mededeeling in de Vee- en Vlecschhandel wijst Mr. VYolthers,
griffier bij het kantongerecht te Assen, i n het Weekblad van het Recht, er op, dat
in de Veewet wel wordt voorgeschreven, dat het voor export bestemde slacht-
vee pas na bedwelming door verbloeding mag worden gedood, doch dat niet na-
koming van dit voorschrift niet strafbaar is gesteld. Hier is dus een leemte, waarin
niet is voorzien bij de laatste wijziging in 1922.

(In art. 74 der Veewet vindt men o.a. vermeld, dat door Ons voorschriften wor-
den gegeven omtrent :

a) de wijze, waarop de dieren, waarvan het vleesch aan keuring onderworpen
is, worden geslacht.

In het Koninkl. Besluit van 6 Juni, 1922, No. 40, wordt in § 1, art. 1 het be-
dwelmen van eenhoevige dieren, runderen en varkens voorgeschreven.

Echter noch in de strafbepalingen van de Veewet (art. 76—art. 96), noch in
het Koninkl. Besluit is het niet bedwelmen strafbaar gesteld of verboden).

B. en W. van Hillegersberg adviseeren afwijzend op een adres van enkele slagers
omtrent verlaging van de keurloonen voor vee en vleesch. Een vergelijking van
deze keurloonen met de Rotterdamsche gaat niet op, omdat de keurmeester te

H. de slagerijen bezoekt en Rtd. bovendien slaehtloon heft, waarbij het keuren
is inbegrepen. Met cijfers toonen B. en W. aan. dat verlaging van keurloonen
geen evenredige vermeerdering van slachtingen meebrengt.

De gemeenteraad van .Monster besloot aan het slachthuis te Poeldijk een koel-
huis te verbinden, waarvan de stichtingskosten op / 38.000. - zijn geraamd.

Een bedrag van / 12.000.— werd te \'s Hertogenbosch toegestaan voor herstel en
vernieuwing van den luchtkoeler en het voorkoelhuis van het gemeentelijk slacht-
huis.

De gemeenteraad van Amersfoort verleende aan B. en W. een aanvullings-
crediet van ruim ƒ 80.000.—, daar bij den bouw van het openbaar slachthuis voor
dit bedrag meer is verwerkt dan de raad aanvankelijk had toegestaan.

In Beverwijk heeft de gemeenteraad het voorstel van B. en W. aangenomen,
de "erordening op den verkoop van bevroren v\'eesch zoodanig te wijzigen, dat het
in het vervolg verplicht wordt gesteld, op de vensters der localiteiten van buiten
af duidelijk zichtbaar aan te brengen de kennisgeving, dat buitenlandsch be-
vroren vleescli van een bepaalde diersoort wordt verkocht.

Een adres van de slagerspatroons te Vtissingen om het principe-besluit tot het
oprichten van een abattoir in samenwerking met Middelburg in te trekken, om-
dat zij een coöperatieve slachtplaats willen stichten, werd den gemeenteraad
aangeboden.

De raad van Wanneperveen besloot een overeenkomst te sluiten met de NA\'.
Ned. Thermo-Chemische Fabrieken te Amsterdam, betreffende aansluiting bij
den destructor te Bergum. de Graaf.

In dit smakelijk geschreven artikel, waarin S. zijn indrukken weergeeft van een
studiereis van twee maanden, wordt veel besproken, dat ook ons moet interes-
seeren. Vooraf gegaan door een uitweiding over de algemeene toestanden, die
zoozeer van de onze verschillen, dat de Amerikaansche samenleving er een afzon-
derlijk cachet door verkrijgt, passeeren verschillende ziekten de revue, waarbij
de inzichten en behandelingswijzen van Amerikaansche kopstukken worden weer-
gegeven. Interessant is o. a. de door Minot nog kortelings aanbevolen behan-
deling der anaemie (vooral de pernicieuze anaemie) met rauwe lever (een behan-
deling waarvan het inzicht werd verkregen uitsluitend door vergelijkend onder-
zoek op honden) ; ook de behandeling van nephrosen en andere ziekten, die met
oedeem gepaard gaan, aangegeven door Epstein en door Keith, kan voor dier-
ziekten mede van belang zijn. Ki.arenbeek.

Het aantal lezers bedroeg 48 voor de gewone leesgroepen, 8 voor het tijdschrift
van Geneeskunde, 7 voor de Veeteelt-, 6 voor de Amerikaansch-Engelsche tijd-
schriften, 12 voor de Pluimveebladen, dus te zamen : 81. Dit beteekent een voor-
uitgang op 1926 van 12 lezers, een bewijs, dat het leesgezelschap in een behoefte
voorziet.

Gedurende 1927 werd nog voor de gewone groepen, de veeteelt-groep en die
van het tijdschrift van Geneeskunde, de hand gehouden aan het rouleerende rang-
nummersysteem. Voor de Amer.-Engelsche- en de pluimveegroepen werd een
vast rangnummer verstrekt. Daar beide systemen niet geheel voldeden, werd voor-
loopig voor eenige groepen met einde December 1927 een nieuwe regeling der
rangschikking, gebaseerd op billijkheid, ingesteld, die, indien ze voldoet, alge-
meen zal worden ingevoerd.

Tot onzen spijt moesten wij dit jaar er toe overgaan een lid het lidmaatschap
op te zeggen, daar de voortdurende ongeregelde doorzending de groep in de war
stuurde. Wij nemen hierbij de gelegenheid waar te wijzen op den noodzaak van
regelmatige doorzending, accuratesse bij verpakking en bij parafeeren der lees-
lijstjes.

De finantieele staat volgt hieronder ; onder de uitgaven zijn er die betrekking
hebben op 1926 en ook die reeds gedaan zijn voor 1928. De post „tijdschriften"
is daardoor hooger dan ze inderdaad voor 1927 is, waardoor tevens de finantiën
er ongunstiger uitzien dan de werkelijke toestand aangeeft.

Ter dekking van het ontstane tekort, dat te wijten is aan een eenigszins te lage
contributie der lezersgroepen hebben wij een geringe verhooging van verschil-
lende groepen noodzakelijk geacht, om in 1928 het tekort te kunnen dekken
De contributie zal daarom voor 1928 bedragen : gewone leesgroepen / 7 50, Veeteelt-
groep / 8.—•, Tijdschrift van Geneeskunde ƒ 5.50, Pluimveegroepen / 6.—, Engelsch-
Amerikaansche groep / 7.50.

Evenals het vorige jaar, zijn geheele jaargangen van 1927 te koop van B. t. W.,
D. t. W., T. Rundschau, Rev. gen., Rev. vét., tijdschr. v. Gen., Journ. of Amer
Vét. Ass. Ook zijn te allen tijde losse nummers, voor zoover aanwezig, tegen kos-
tenden prijs plus porto\'s, verkrijgbaar.

Wij danken Collegae Kok en Dommerhold voor de geregelde bijvoeging van
belangrijke periodieken in hun groepen.

Ten slotte zijn per 1 Januari 1928 weer enkele opengevallen plaatsen, ook in
de algemeene groepen, te bezetten.

Deze week wordt een gefrankeerde postwissel ter voldoening van de contributie
over 1928 verzonden. Wij verzoeken om spoedige afrekening.

De uitbreiding, welke 1927 gaf te zien, maakte het noodig van at 1 Januari
1928 de leiding onder ons beiden te verdeelen. Daarbij berust de administratie
der algemeene groepen in handen van den laatst ondergeteekende, de overige
groepen worden geleid door den eerst ondergeteekende.

Wij hopen dat 1928 voor het Leesgezelschap zal zijn een jaar, waarin evenals
in het voorgaande de levensvatbaarheid op duidelijke wijze tot uiting zal blijven
komen.

Bevattende : Het chemisch onderzoek van neosalvarsaan en verwante prepa-
raten. Nadere laboratoriumonderzoekingen en klinisch onderzoek over Caprohol
(N. Lexyl-resorcine, een in Amerika aanbevolen desinfectans der urinewegen.

Het klinies onderzoek leerde dat het middel niet geheel aan de verwachting
beantwoordde. Van 4 gevallen van cystitis en pyelonephritis, waarbij het per os
werd toegediend, herstelde slechts één.

Onderzoek van chenopodiumolie, van aether, van een glassoort op hare door-
laatbaarheid voor ultraviolet licht en van verschillende spécialités en geheim-
middelen.

In het Septembernr. van the Journ. of the Amer. Yet. Med. Ass., vinden wij
de merkwaardige mededeeling, dat het tusschen een aantal veehouders in Ste-
wartstown, York Country en ambtenaren van het State Bureau of Animal-In-
dustry, welke voornemens waren de respectievelijke veestapels op tuberculose te
onderzoeken, tot openlijke vijandelijkheden is gekomen. Nadat een gewapende
politiemacht de farmers in bedwang hield, konden de ambtenaren onder bewa-
king hun werk beginnen. Gelukkig verliep een en ander zonder bloedvergieten.

Van het Land- en Tuinbouwbureau der I. G. Farbenindustrie A.G. Amster-
dam C. Vijgendam 2—6, ontvingen wij brochures over meststoffen. (Leuna sal-
peter Basf. en zwavelzure ammoniak).

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal gevallen aan die begin december
nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 16 (2) eigenaars, waarvan in Groningen bij i ; in Fries-
land bij 3 ; in Drenthe bij 1 ; in Gelderland bij 1 ; in Utrecht bij 1 ; in Noordhojland
bij (1) : in Zuidholland bij 4 ; in Zeeland bij 2 (1) ; in Noordbrabant bij 2 ; in Lim-
burg bij i eig.

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes bij paard en schaap : 287 gevallen bij 56
eig. (689 bij 24 eig.), waarvan in Groningen 140 bij t eig. (436 bij 5 eig.) ; Fries-
land 37 bij 3 eig. (88, waarbij 4 paarden, bij 4 eig.) ; Drenthe 74 bij 45 eig. (58 bij
8 eig.) ; Overijsel 14 bij 3 eig. ; Gelderland 4 bij 1 eig. ; Utrecht 2 bij 1 eig. ; Zuid-
liolland 16 bij 2 eig. (86 bij 5 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 144 gevallen bij 22 eig. (2068 bij 113 eig.), waarvan in
Groningen 4 bij 3 eig. (46 bij 6 eig.) ; Friesland 1 (161 bij 29 eig.) ; Drenthe 14 bij
7 eig. (21 bij 8 eig.) ; Noordholland 86 bij 9 eig. (649 bij 55 eig.) ; Zuidholland
39 bij 2 eig. (274 bij 11 eig.) ; Zeeland (917 bij 4 eig ).

Anthrax : 36 gevallen bij 29 eig., waarvan in Groningen 3, waarvan 2 varkens,
bij 2 eig. ; Friesland 6 bij 5 eig. ; Drenthe 2 bij 2 eig. ; Overijsel 1 ; Gelderland 7
bij 5 eig. ; Utrecht 4 bij 3 eig. : Noordholland 2 bij 2 eig. ; Zuidholland 6 bij 5 eig. ;
Zeeland 3 bij 2 eig. ; Noordbrabant 1 ; Limburg 1.

Eervol ontheven; van zijne wtrkz. als wd. veearts ie kl. bij den Prov. Veeartsenij-
kundigen dienst van West-Java Dr. O. K. Preuss.

Werkzaam gesteld : de ter besch. van de Prov. West-Java gestelde landsdienaar
D. Lagas, als veearts ie kl. bij den Prov. Veeartsenijkundigcn dienst van West-
Java te Bandoeng.

De dienstplichtige studenten van de Veeartsenijkundige Hoogeschool te
Utrecht, H. Th. Meijer, W. M. Westerhof, H. H. J. Frederiks en Wijl-
benga zijn toegelaten tot de verbintenis als adspirant-reserve-paardenarts bij
het leger hier te lande.

J. Kok, Veevoeding. 8ste dr. Groningen enz., J. B. Wolters\' Ui tg.-Maatschappij,
1927. 8°. 98 blz. ƒ 0.85.

Handleiding bij het onderwijs aan land- en tuinbouwcursussen. VI.
H. G. A. Leignes Bakhoven, Veevoeding. Een beknopt leer- en handboek.
2e dr. Groningen enz., J. B. Wolters\' Uitg.-Mij., 1927. 8°. X -f 248 blz. met 31
afb. tusschen tekst. Geb. ƒ 2.25.

A. Schierbeek, Instinkt of verstand? Een inleiding tot de dierpsychologie.
Amsterdam, Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur, 1927. KI. 8°. VI
212 blz. met 90 afb. tusschen tekst. Geb. / 2.75.

O. Nieschulz en S. A. S. Ponto, Over meervoudige surra-infecties inet Ta-
banus striatus Fabr. Buitenzorg, Archipeldrukkerii, 1927. 8°. 8 blz.
Veeartsenijkundige mededeeling. No. 63.
Dept. van I.andbouw, Nijverheid en Handel. Ned.-Indië.

O. Nieschulz, Overbrengingsproeven van Surra met Stomoxys, Lyperosia,
Musea en Stegomyia. Buitenzorg, Archipeldrukkerij, 1927. 8°. 20 blz.
Veeartsenijkundige mededeeling. No. 64.
Dept. van Landbouw, Nijverheid en Handel. Ned.-Indië.

Diergeneeskundig jaarboekje 1928. Uitg. door de Maatschappij voor Diergenees-
kunde. Jg. 3. Utrecht, J van Boekhoven, 1928. 8°. 128 blz. / 2.50.

Ch. GÉ nin et H. Hov, Etude sur la production et la vente du lait en Suisse.
Lyon, impr. Noirclcr et Fénétrier, 1927. 8°. 68 p.

1". G. Benedict, Etudes récentes sur le metabolisme humain et animal. Con-
férence . . . Vannes, impr. Lafolye frères et Cie. 1927. 8°. 47 p. av. fig.

Extr. du „Bulletin de la Soc. scient, d\'hygiène alimentaire." Vol. 15, n . 4.
F. Chapiseau, Les bêtes. Leur instinct. Leur langage. Paris, Impr. spéc. de la
Collection „Les clochers de France", 1927. 8°. 64 p. fr. 4.—.

L\'appréciation de la vache à deux fins. Bruxelles, Ministère d\'Agriculture,

V. Vermorei., Manuel pratique de la destruction des mauvaises herbes par
I\' acide sulfurique et les solutions chimiques. 2e éd. Villefranche, Libr. du Progrès
agricole et viticole, 1927. 8°. fr. 2.25.

J. Lucas, Simple doggy remedies. A handbook for every dog owner. W. a
chapter on feeding by H. Hutchinson. London, Simpkin, 1927. 12°. 51 p. Sh. 2.6.—
j. E. Platt, The thoroughbred race-horse. Its breeding and early management.
London, Tavistock Press, 1927. 8°. 110 p. Sh. 6.—

H. Faudel-Phillips, The child\'s guide to horse knowledge. London, Vinton
& Co., 1927. Sh. 10.6.

H. Faudel-Phillips, Horse knowledge practised and proved. London, Vinton
& Co., 1927. Sh. 10.6.

W. A. Lippincott, Poultry production. 4th ed. Philadelphia, Lea & Febiger,
1927. 12⁰. 602 p. w. ill. (partly col.) and diagr. S 3-50.

B. H. Hanson, The prevention of roundworms in pigs. 2d ed. Rev. by M. C.
Hall and H. B. Raffensperger. Washington, Government Printing Office,
1927. -8°. 8 p. w. 6 fig.

R. J. PossoN, Improved sanitation in milk production. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1927, 8°. 8 p. w. 9 fig.
U. S. Dept. of Agriculture. Leaflet 3.

A. S. Leese, A treatise on the one-humped camel in health and disease. Stam-
ford, Havnes & Son, 1927. 8°. 367 p. w. 20 pi. Sh. 16.—.

J. A. Thomson-, The minds of animals. An introduction to the study of animal
behaviour. London, G. Newnes, 1927. 8°. 206 p. Sil 2.—.

W. Gutmann [\\Y. Marle], Medizinische Terminologie. Ableitung und Erklärung
der gebräuchlichsten Fachausdrücke aller Zweige der Medizin und ihrer Hilfs-
wissenschaften. 2iste u. 22ste Aufl. Berlin u.s.w., Urban & Schwarzenberg, 1927.
Gr. 8°. VIII 1252 Sp. m. 581 Abb. M. 20.—.

A. Wulf, Die Rassebeschreibungen der Hühner, Zwerghühner, des Gross- und
Wassergeflügels. Leipzig, Expedition der Geflügelbörse, 1927. 8 . 138 S. m. über
120 Musterbild, u. zahlr. Textabb. M. 3.—

R. Ranninger, Praktische Schweinezucht. Mit einem Anh. über Hausschlach-
tung u. der vollst. Verwertung des Schweines. 3te Auf!. Wien, Scholle-Verlag,
1927. Gr, 8°. 67 S. m. 24 Abb.

R. Schmaltz, Anatomie des Pferdes in den Grenzen der Vorlesung dargestellt
2te Aufl. Berlin, R. Schoetz, 1927. 8^:. XII 646 S. m. 60 Abb. Geb. M. 32.

Tierärztlicher Taschenkalender für 1928. Bearb. von J. Mayr. Jg. 32. Tl. 1 -4
München, J. Gotteswinter, 1927. Kl. 8 . XXII 245 S, XVIII 193 S., VI
370 S , IV 72 S M. 7.50.

R. Standfuss, Bakteriologische Fleischbeschau. Darstellung unserer Kenntnis
von den Fleischvergiftungen und prakt. Anleitung zur bakteriol. Fleischbeschau
nebst einem Anh. über Untersuchung und Beurteilung von Fleischkonserven.
2te Aufl. Berlin, R. Schoetz, 1928. Gr. 8°. VII 172 S. m. 20 Abb. u. 4 färb
Taf. Geb. M. 10.80

Taschenkalender für Fleischbeschauer und Trichinenschauer. Hrsg. von [P.]
Heine. [Jg. 1]. 1928. Hannover, M. & H. Schaper, [1927]. Kl. 8°. 224 S. M. 2.80.

W. Zwick, Infektion und Immunität in geschichtlicher Beleuchtung. Giessen,
A. Töpelmann, 1927. Gr. 8°. 22 S. M. 1.—.

Westfälisches Pferdestammbuch. Hauptstammbuch für Kaltblut. Hrsg. von dem
Westfälischen Pferdestammbuch. Bd. 1. Münster i. W., Selbstverlag, 1927. 8^.
611 S. M. 4.—.

Westfälisches Pferdestammbuch. Hauptstammbuch für Warmblut. Hrsg. von dem
Westfälischen Pferdestammbuch. Bd. 1. Münster i. W., Selbstverlag, 1927. 8".
434 S. M. 3.-.

II. Schwabe, Vergleichende Fütterungsversuche mit Roggenkeimen und Mai-
zenafutter ; physiol. Untersuchungen über die Einwirkung dieser Futtermittel
auf die Milchbestandteile. Hannover, M. & H. Schaper, 1927. 8°. M. 5.—

Abhandlungen des Instituts f. Tierzucht und Molkereiwesen an der Univ. Leip-
zig. Hrsg. von Golf. H. 7.

F. Alberti, Schwankungen des chemisch-physikalischen Blutbildes beim Rinde.
Zugl. ein Beitrag zur Konstitutionsforschung. Hannover, M. & H. Schaper, 1927.
8°. M. 4.50.

Abhandlungen des Instituts für Tierzucht und Molkereiwesen an der Univ.
Leipzig. Hrsg. von Golf. H. 8.

W. Müller-Lenhartz und G. von Wendt, Die höchste Milchleistung. An-
weisung für die Praxis auf Grund physiologischer Studien. Berlin, P. Parey, 1927.
Gr. 8°. 88 S. m. 7 Textabb. M. 3.—.

O. Rahn und P. F. Sharp, Physik der Milchwirtschaft. Ein Lehrbuch für Wis-
senschaft und Praxis. Berlin, P. Parey, 1928. Gr. 8°. VIII 280 S. m. 48 Text-
abb. Geb. M. 20.—.

Studien zur Tristezafrage (Piroplasmose und Anapiasmose der Rinder) von F.
Jimenez de Asua, R. L. Dios, J A. Zuccarini, M. J. Kuhn. B. Nocht zum 70^

Archiv f. Schiffs- und Tropenhygiene u.s.w. Beihefte. Bd. 31, Beih. 5.
L. Pincussen, Mikromethodik. Quantitativ e Bestimmung der Harn-, Blut- und
Organbestandteile in kleinen Mengen f. klin. und experim. Zwecke. 4te Aufl.
Leipzig, G. Thieme, 1928. 8°. 200 S. m. 31 Abb. M. 6.—.

J. Hansen, Die Fütterung von Kartoffeln an Milchvieh. Ergebnisse einer Um-
frage der Kartoffelbaugesellschaft, iste Aufl. Berlin, Kartoffelbaugesellschaft,
1927. 8°.

r. Holze, Moderne Fasanenzucht. Naturgeschichte und Aufzucht des Jagd-
fasans, sowie die Anlage von Fasanerien. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. 144 S. m. 24
Textabb. Geb. M. 4.50.

Train s Veterinär-Taschenbuch. Hrsg. von F. Train. Jg. 32. 1928. Berlin, O.
Teichgräber, [1927] Kl. 8^;. 216 62 S. m. Abb. Geb. M. 4.—.

R. Grassberger. Ueber Milch und Milchverfälschung. Wien, M. Perles, 1928.
Gr. 8°. 26 S. M. 1.—.

B. Rösiö, Die Bedeutung des Exterieurs und der Konstitution des Pferdes für
seine Leistungsfähigkeit. Uppsala u.s.w., Almquist & Wikseil, 1927. Gr. 8°. 182 S.
m. Abb. M. 9.—.

W. von Metzsch-Schilbach, Der Katzen-Doktor. Die Krankheiten der Katze
und ihre Behandlung. Dresden, A. vom Dorp, 1927. Ki. 8°. 26 S.

E. von Otto, Jedermanns Hundebuch. 2te Aufl. Berlin. P. Parey, 1928. 8°.
106 S. m. 13 Textabb. M. 3.50.

H. Neubauer, Die Futterpreistafel. Einfaches, graphisches Verfahren der Auf-
stellung preiswürdiger Futterrationen auf der Kellnerschen Grundlage. 2te Aufl.
Berlin, 1\'. Parey, 1928. 2 lithogr. Taf. mit beschreibendem Text. In Mappe M. 6.—.

K. Freyschmidt, Die aus anderen Zuchtgebieten eingeführten Bullen und ihre
Bedeutung für die Rinderzucht in der Oldenburgischen Wesermarsch. Hannover,
M. & H. Schaper, 1927.

Taschenstammbücher der Deutschen Gesellschaft f. Züchtungskunde. Bd. 2.
P. Scheuer und W. Beinzger, Anzcigepflicht bei Tierseuchen. Entschädigung
für Viehverluste. Bekämpfung der Biencnseuchcn und der staatlich anerkannte,
freiwillige Tuberkulosetilgungsverfahren in Thüringen. Zusammengest, und crl.
Weimar, Weimarischer Verlag, 1927. 8°. 141 S. Geb. M. 5.—.

[F.] Braun, Anleitung für das Photographicren von Tieren. 2te Aufl. Berlin,
Deutsche Landwirtschafts-Gesellschaft, 1927. Kl. 8°. 127 S. m. 27 S. Abb.

Anleitungen f. d. prakt. Landwirt. Der Sammlung nr. 22.
M. Hoffmann, Futterfibel. Neubearb. von H. Münzberg. i5te Aufl. Berlin,
Deutsche Landwirtschafts-Gesellschaft, 1927. 8°. 180 S. M. 3.20.

Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden Hrsg. von E. Abderhalden. Abt.
13, Tl. 2, H. 6. Berlin u s w., Urban & Schwarzenberg, 1927. 4⁰.

Abt. 13. Methoden der Immunitätsforschung und der experim. Therapie. Tl. 2.
Immunitätsforschung. H. 6.

H Sachs und A Klopstock, Methoden der Hämolyseforschung (m. Einschluss
der Hämagglutination). 231 S.

R. Goldschmidt, Einführung in die Wissenschaft vom Leben der Askaris.
Berlin, J. Springer, 1927. Kl. 8°. 340 S. m. 161 Abb. 2 Bde.
Verständliche Wissenschaft. Bd. 3.

Ch. A. Chaussée, Des injections intraveineuses d\'alcool camphré chez le cheval.
Thèse de Paris. 1927.

F. E. Houdemer, Observations et recherches sur 1\' hygiène et la pathologie
animales du Tonkin. Thèse de Paris. 1927.

L. Guillot, La ligure du cheval. Essai d\'iconographie hippique. Thèse de Paris.
1927.

P. E. G. Leplanquais, L\' occlusion intestinale expérimentale chez le chien
Thèse de Paris. 1927.

E. E. Dechambre, Les assurances des chevaux contre les accidents. Thèse de
Paris. 1927.

Raynaud, La diéthylisolvalériamide. Son utilisation dans le traitement des
ormes nerveuses de la maladie du jeune âge des carnivores. Thèse de Toulouse.
1927.

Brisekontier, L\'acétylarsan en thérapeutique vétérinaire. Thèse de Toulouse.
1927.

V. Svanberg, Beitrag zur Kenntnis der Rassenmerkmale des finnischen Pferdes.
Inaug.-Diss. Hannover. 1927.

F. Büngener, Das Schillingsche Hämogramm kranker Rinder. Inaug.-Diss.
Hannover. 1927.

W. Gipmann, Ueber die Wirkung d\' Herellescher Lysate auf B. paHorum. Inaug.-
Diss. Hannover. 1927.

C. Himstedt, Beitrag zur Pathologie der Streptokokken-Mastitis. Inaug.-Diss.
Hannover. 1927.

E. Liebsch, Untersuchungen über die diagnostische Wertung des aufgekrümm-
ten und versteiften Rückens beim Rinde. Inaug.-Diss. Hannover. 1927.

H. Miszfei.dt, Zur Frage des Vorkommens allergischer Erkrankungen bei
Haustieren unter Berücksichtigung der neueren Erfahrungen beim Menschen.
Inaug.-Diss. Hannover. 1927.

F. Müller, Beitrag zur Pathologie der Veränderungen des Lebergewebes nach
Fremdkörperverletzung beim Hunde. Inaug.-Diss. Hannover. 1927.

G. Niehage, Beitrag zur intravenösen Chloralhydratnarkose beim Rinde.
Inaug.-Diss. Hannover. 1927.

E. Riepe, Histologische Untersuchungen über die Reaktion der Haut (Integu-
mentum commune) des Tieres auf Röntgenstrahlen. Inaug.-Diss. Hannover.
1927.

O. Strerath, Die Bedeutung der Membranfilter nach R. Zsigmondy für die
bakteriologische Diagnose der Tuberkulose. Inaug.-Diss. Hannover. 1927.

E. Wilhelm, Vergleichende Untersuchungen über Zahl und Hämoglobingehalt
der roten Blutkörperchen der weissen Maus. Inaug.-Diss. Hannover. 1927.

S. Helsingius, Der nagellose Hufbeschlag in geschichtlicher und chirurgisch-
kritischer Beleuchtung. Inaug.-Diss. Leipzig. 1927.

E. Peschke, Untersuchungen über die Verwendbarkeit der Ventrase zur The-
rapie des Intestinaltraktus beim Hund. Inaug.-Diss. Leipzig. 1927.

S. Memtel, Klinisch-experimentelle Untersuchungen über die therapeutische
Verwendung der Hochfrequenzströme in der Veterinärmedizin unter Berück-
sichtigung der Erfahrungen in der Humanmedizin. Inaug.-Diss. Leipzig. 1927.

W. Linnenkohl, Beitrag zur Feststellung der Gewichtsverhältnisse der Fleisch-
qualitäten beim veredelten deutschen Landschwein. Inaug.-Diss. Leipzig. 1927.

J. Harb af Segerstad, Beiträge zur Histologie der Lymphknoten des Ele-
fanten. Inaug.-Diss. Leipzig. 1927.

H. HäussERMANN, Beitrag zur Kenntnis der Ademone in der Lunge bei Tieren
(Hund, Schaf). Inaug.-Diss. Leipzig. 1927.

M. Pietzsch, Beiträge zum Vorkommen von Gitterfasern bei Tieren unter
pathologischen Verhältnissen. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

O. Bischoff, Beobachtungen am Hunde über Chloralhydrat, Paraldehyd,
Morphin und Somnifen einzeln oder in Kombination bei intraperitonealer Appli-
kation. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

H. Kefik, Die Anwendung der ultravioletten Strahlen beim Pferde und ihr
Einfluss auf das Blutbild. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

R. Ettrich, Ueber die Veränderung der Wasserstoffionenkonzentration in fie-
berwarmen Mischkulturen von Bacterium Coli und Staphylococcus pyogenes
citreus durch Granulatkohle. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

E. Schröder, Ein Beitrag zur Frage, ob durch Soyabohnen bei Milchkühen
die Milch nach Menge und Fettgehalt erhöht wird. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

pillers (Annual report of the Nat. Vet. Med. Ass. of Great Britain and Ire-
land) onderwerpt in een uitvoerig rapport deze kwestie aan eene beschouwing,
waarin, naast veel bekende, enkele gezichtspunten de moeite loonen, nader ge-
refereerd te worden. Veel te weinig, meent schrijver, geven zich clinici de moeite,
door een eenvoudig microscopisch onderzoek de juiste diagnose te stellen.
Veel meer wordt afgegaan, en de diagnose gegrond, op vage aanduidingen bij een
vluchtige anamnese verkregen, gecombineerd met een oppervlakkig clinisch
onderzoek. Hij wijst er op, dat de n/wezigheid van wormeieren speciaal bij lint-
wormen, de aanwezigheid van wormen niet behoeft uit te sluiten. Bloedonderzoek
kan als aanvullend diagnosticum goede diensten bewijzen (eosinophylie). Voor
de behandeling kan eene maagsonde uitstekende diensten bewijzen. Na het af-
drijven der wormen dient de verdere behandeling gericht te zijn op eene mogelijke
restitutie der gelaedeerde mucosae. Tegen gastrophilosis beveelt schrijver met
aandrang het gebruik van zwavelkoolstof aan. Vooraf minstens 36 uur vasten.
Tegen oxyuriosis zou tetrachloorkoolstof goed voldoen.

Strongyliden zouden zeer gevoelig zijn voor Ol. Chenopodii, resp. Ol thcrebiii-
tinae.

Grimm (B. T. W. 11 Maart 1927) wijst op liet vruchtelooze karakter van de
therapie der Bornasche ziekte. Op initiatief van Von Ostertag zijn in Wiirtem-
burg proeven genomen met de toepassing van urotropine. Eene controle hierop
was gemakkelijk geworden, nadat voor de ziekte de verplichte aangifte inge-
voerd was. In die gevallen, waarin de diagnose klinisch volkomen vaststond,
werd het middel gebruikt. Terwijl vroeger het genezingscijfer 5 % bedroeg, steeg
dit onder de urotropinbehandeling tot 25 %. Schrijver wijst er uitdrukkelijk op,
het middel alleen te gebruiken in die gevallen, waarbij geen atypisch verloop
wordt waargenomen (peracuut of atypisch verloop van het prodromaalstadium).

Bijdrage tot de kennis der histo-pathologische veranderingen van de nervus opticus
in het verloop van de maanblindheid van het paard. Steiner : Klinische publicaties
van de Veeartsenijkundige Hoogeschool te Brünn, deel 3, 1925.

De veranderingen, welke bij de maanblindheid aan de gezichtszenuw worden
waargenomen zijn niet steeds dezelfde en afhankelijk van den graad, uitgebreidheid
en ouderdom van het proces.

Bij microscopisch onderzoek worden aan de nervus opticus, tractus opticus en
chiasma opticum al dan niet afwijkingen gevonden. De zenuwveranderingen doen
zich voor als segmentaire atrophiën, welke Voorstadia zijn van de totale atro-
phiën.

De beelden van de segnientaire atrophien zijn, wigvormig, ringvormig of half-
cirkelvormig.

Macroscopisch is de atrophie reeds te herkennen aan de geringe dikte, denafge-
platten vorm en de grauwroode kleur van de betreffende zenuw.

Microscopisch is dan waar te nemen ; verdikking van zenuwscheeden en inter-
fasciculaire septa ; vermeerdering van het aantal bloedvaten; vergrooting van
de lumina dezer vaten ; onregelmatige kleuring van de mergscheeden ; uiteenvallen
van de mergsubstantie in brokstukken en korrels ; onderbreking op ongelijke
afstanden van de plaatselijk spiraalvormig gewonden ascylinders ; vermeerdering
van de neuroglia. Veenendaal.

Bijdrage tot de kennis van Verlammingscornage van het Paard, (l.a Clinica
Yctcrinaria, No. 8, 1927).

Prof. V. Bossi begint met de medcdceling, dat de menschenarts Dr. Pedro
Caride Massini te Buenos-Aires paarden met verlammingscornage succesvol
heeft behandeld door ze hun eigen gecitrateerd bloed onderhuids in te spuiten.
Hij beweert steun te vinden voor deze autovaccinatie in de publicaties van Bossi.

Echter, zegt Bossi, kan zoo\'n behandeling slechts succes hebben, wanneer wij
nog te doen hebben met een intoxicatie veroorzaakt door den slreptococcus equi,
dus gedurende of kort na een ,,adenitis equorum".

Is de ziekte reeds in een stadium, waar de zenuwvezelen van den nervus recurrens
gedegenereerd en dientengevolge de spieren van het strottenhoofd verdwenen
zijn, dan kan daar een autovaccine niet helpen.

Ter bestrijding van cornage is niet alleen curatief, maar ook prophylactisch
zeer nuttig paarden en zeer speciaal bloedpaarden te behandelen of na te behandelen
met vaccine of serum-vaccine antiadeniticum.

Zelfs na schijnbare genezing kan bij jonge paarden tengevolge van het werk,
kou vatten of vochtigheid recidive optreden der goedaardige droes, doch stellig
betwist Bossi dat cornage ontstaan na verlamming van den nervus recurrens
kan genezen.

Bossi\'s onderzoekingen hebben bewezen, dat in het meerendccl der cornage-
gevallen deze veroorzaakt worden door adenitis equorum.

Waarom komt nu meer verlamming voor van den linker nervus recurrens dan
van den rechter?

Hechts ontspringt de nervus recurrens vóór in de borstholte uit den rechter
vagus, slaat zich om den truncus costocervicalis en treedt dan uit de borst naaf
buiten in den hals ; links ontspringt hij veel dieper in de borstholte, slaat zich 0111
de concave aortaboog naar voren en vervolgt dan zijn weg door de borstholte
naar den hals.

Rechts doorloopt de recurrens het gebied van de lumphoglandulae cervicales
superficiales, mediae en craniales, links nog bovendien het gebied van de glandulae
bronchiales, cardiaceae en mediastinales craniales.

Het vergift van den streptococcus equi, den verwekker van goedaardigen droes,
in ruime mate in de lymphklieren van de borstholte aanwezig, heeft dus meer
gelegenheid den linker nervus recurrens aan te tasten dan den rechter.

Natuurlijk is een ziekte van den rechtertak niet geheel uitgesloten ; tweezijdige
verlamming is mogelijk, doch Bossi beweert, dat rechtsche verlamming alleen
niet voorkomt.

Bij cornage, bij broncho-pulmonaire vormen van streptococcosis equi, zwars
vormen van adenitis equorum, treden veranderingen op in de functie van den
linker nervus sympathicus cervicalis. Deze veranderingen betreffen de vezels van
spinale origine, die van de eerste 5 of 6 communiseerende borsttakken afstammen,
waardoor bewegingsstoornissen door gebrek aan tonus veroorzaakt worden.

Die storingen zijn dikwijls van langen duur en veroorzaaken panophtalmie in
verschillenden graad en atrophie van slaap-, schedel- en wangstreek.

niet onttrokken aan de werking der microbenvergiften uit ie longen, bronchiën
en trachea, omdat lymphvaten uit de borstliolte in de gl. ccrvicales uitmonden ;
links is dit constant, rechts echter zelden.

Dat eerste feit verklaart de panophtalmie en atrophie van het hoofd links, om-
dat vergiften, welke door die lymphklieren transudeeren, inwerken op de vezels
van spinalen oorsprong van den sympathicus cervicales. (Deze zenuwbundels
werken op de bewegingsspieren van de oogen en oogleden, op de arteriën van het
gezicht, van den fundus van orbita en oog en op de afscheidende functie van de
traanklier).

Bij volbloedpaarden, immers speciaal bevattelijk voor adenitis equorum, wordt
dikwijls een geringe asymetrie van de linkerhelft van het oog gezien, zoo zelfs,
dat dit congenitaal wordt, ja zelfs hereditair.

Over \'t algemeen wordt de inspiratorische dyspnoe bij cornage beschouwd als
de oorzaak van de mindere bruikbaarheid der aangetaste dieren. In iyi i werd
te Parijs dan ook aangenomen, dat een geslaagde operatie van Williams de dieren
weder gezond maakte, door het opheffen van die dyspnoe.

Bossi beweert, dat na een geslaagde operatie de dieren weer matigen arbeid
kunnen verrichten, doch dat ze altijd na een periode van 3 of 4 jaar, soms korter,
toch dampig worden. Dit verklaart hij door het bestaan van expiratorischc dyspnoe.

Bij een aangetast paard is toch n.1. de stemband (links) verlamd, de stemspleet
is daarom bij het begin der expiratie wijd geopend. l)us dan ontbreekt aan de
broncho-tracheale luchtstroom een steunpunt op de stembanden ; deze luchtstroom
verkrijgt daardoor niet den noodigen physiologischen druk, dientengevolge is de
hoeveelheid uitgeademd gas minder dan normaal, er blijft te veel lucht in de lon-
gen, de dieren lijden door die slechte lucht, daardoor ontstaat een geringer weer-
standsvermogen van het lichaam, hetgeen mede kan helpen tot de ontwikkeling
van pulmonair empliyseem.

Dit verduidelijkt hij door demonstraties van pneumogrammen verkregen met
de tracheale of nasale luchtstroom cn ook die verkregen door de ademhalingsbe-
wegingen der borstwanden (zie oorspronkelijk artikel).

De operatie van Williams bestaat in het wegnemen van het slijmvlies van de
Morgagni\'sche ventriculi.

Bij paarden met grootc larynx maakte hij eerst een insnijding evenwijdig aan
den stemband bij de uitmonding van het ventriculum en verwijderde dan met de
vingertoppen een stuk slijmvlies.

Bij fijnere paarden gebruikte hij een lang, fixeerbaar, getand pincet 0111 liet
slijmvlies te pakken en knipte dit met een fijne, lange, platgebogcn schaar af.

Vanaf 19-20 gebruikt hij een lange ,,kop" in den vorm van een gebogen sigaren-
pijpje en zuigt nu daarmee het slijmvlies op.

Het ligamentum crico-thyreoideum wordt loodrecht doorgesneden, de wond-
randen verwijden zich en nu wordt de kop door den operateur op den bodem
van het ventriculum gebracht, de helper maakt het instrument luchtledig ; zit
het goed vast dan wordt er licht aan getrokken. Dit wordt 2 of 3 X herhaald,
liet slijmvlies laat los en dringt in dc monding van de zuigbuis.

Dat slijmvlies wordt nu met een fixeerbaar pincet beetgepakt en met een schaar
bij de uitmonding van het ventriculum afgeknipt. Beide ventriculi worden ge-
opereerd.

Na de operatie wordt een speciale tube in canulevorm aangebracht. In de eerste
dagen wordt die 2 x per dag schoongemaakt en gedesinfecteerd.

Bossi stemt toe, dat de operatie, voornamelijk bij racepaarden niettegenstaande
goede techniek en succesvolle vorming van lidteekenweefsel niet altijd bijzonder
goede resultaten oplevert (al leidt ze tot een vermindering van het larynx-geruisch
en van de inspiratorische dyspnoe). en hij wijt dit aan de snelheid der beweging
bij racepaarden.

Bij rij- of trekpaarden bedroeg het aantal mislukkingen bij over de 400 gevallen
slechts 10 %.

Bij zware vormen van paralyse, vooral ook bij diplegia had hij 55 % tegen-
vallers.

Nog is niet te vergeten, dat bij streptococcus-equi-dragers een necrotische
pneumonie als complicatie kan optreden. Vroeger dacht men dat door inzuiging
die pneumonie ontstond, het is echter in bijna alle gevallen een localisatie van
streptococcus equi.

Het operatorische trauma verwekt hypertliermie, vermindering van de lichaams-
weerstand; het virus van de adinitis equorum verkrijgt een patliogenc werking en
longgangreen treedt op. Breedveld.

Darmagnac (Revue vet. 1927, blz. 579) maakt er opmerkzaam op dat het
opperment uit den handel onzuiver is en niet gebruikt mag worden. Men moet
het cliemies zuivere zwavelarsenicum voorschrijven. Dit kan echter, door voch-
tigheid, ontleed worden en het daarbij vrij komende arsenigzuur kan vergiftiging
veroorzaken. Voorzichtigheid is dus aanbevolen bij gebruik van dit middel, dat
bij trypanosomiasis uitstekend werkt. Vrijburg.

Zur Kastration der Hengste mit der Eschini-Zange und der Schopperschen Der-
byligatur, (Dr. H. Werner, Tierartztl. Rundschau No. 37. 1927).

W. beschrijft in dit artikel een methode van castratie met behulp van een tang,
<1 ie door den Italiaanschen dierenarts Esciiini is uitgedacht. Het is een onbloedige
wijze van castratie.

De tang heeft een dubbele werking ; zij heeft een gedeelte, dat fixeert en een
gedeelte dat kneust. Voor het fixeeren zijn nevenarmen aangebracht, waardoor
men in staat is eerst het gedeelte dat fixeert te sluiten. Het fixeeren is vooral
noodig bij castratie van éénhoevigen. Daags 11a de operatie ontstaat meestal veel
oedeem, waarom liet aan te raden is het dier beweging te geven, I11 80 tot 90 dagen
is er een volledige atrophie van den testikel ontstaan. De linker testikel atruplli-
eert iets langzamer dan de rechter. De testikels trekken zich in het lieskanaal
terug en zijn ten laatste niet meer te voelen.

In de Chirurgische Kliniek tc Berlijn zijn 7 hengsten volgens deze methode ge-
castreerd. Vier dezer proefnemingen worden in dit artikel beschreven.

W. kwam tot de volgende resultaten. Bij paarden met korte dunne zaadstreng
en bij oude koudbloeds is de toepassing van deze tang dikwijls onmogelijk, ter-
wijl een omleggen van het paard tijdens de castratie van de eene op de andere
zijde noodzakelijk is. Ook kan de dierenarts dc operatie niet zonder goede assis-
tentie verrichten. Het kneuzen van den zaadstreng is voor het paard buitenge-
woon pijnlijk en de huid wordt dikwijls geheel doorgekneusd. De oedeemen zijn
grooter dan na een bloedige operatie.

Het instrument is duur en vrij zwaar. Deze onbloedige castratie vermag niet
dc bloedige methode te verdringen. Ook vertoont de ruin veelal eenige maanden
post operandum nog hengst-eigenscliappen.

In een volgend nummer van de Tierdrztl. Rundschau deelt W. zijn ervaringen
mede omtrent het castreeren met toepassing van de Schopperschen Derbyligatuur.
Hij gaat eerst de verschillende methoden van castratie na, waarbij het scrotum
geopend wordt. De ligaturen hebben het nadeel, dat ze afglijden en als infectie-
geleiders werken en bovendien aanleiding geven tot fistelvorming. Verbetering
zou hierin gebracht zijn door de Derbyligatuur, d. i. een guinmistreng met plan-
convexe doorsnede. Techniek van Sch. : Het scrotum wordt ingesneden en dc nog
omhulde testikel te voorschijn gehaald. Vervolgens wordt het omgevende losse
bindweefsel verscheurd, om daarna de testikel 180⁰ om te draaien. Over de
testikel heen wordt de ligatuur geschoven, die zoo hoog mogelijk om de zaadstreng
wordt aangelegd ; de ligatuur wordt vastgelegd door een metalen plaatje. Daarna
kan de testikel verwijderd worden, het best met den emasculateur of anders met

een mes. Volgens Sch. zijn de voordeelen van deze methode o. a. : geen nabloeding;
geen kans, dat darmen of net door de gemaakte opening naar buiten komen ;
verminderd infectiegevaar ; zij is bij alle huisdieren aan te wenden, en de gene-
zingsduur is kort.

Na 4 proefnemingen beschreven te hebben, komt W. tot de conclusie, dat ook
hier een assistent noodig is en bij het opstaan van het paard dikwijls sterke pijn-
uitingen worden geconstateerd. Het verwijderen van de lis na 5 dagen is meesta
bij het staande dier niet mogelijk. Het infectiegevaar is niet verminderd en het
instrumentarium niet vereenvoudigd, terwijl meestal sterke zwellingen worden
gezien. W. raadt deze methode beslist af, hij noemt haar geen vooruitgang, maar
een achteruitgang en prefereert dan ook nog steeds de toepassing van den emas-
culateur.

Uber neue Leistungen der Röntgendiagnostik am lebenden Pferd. (Berge, Deutsche
Tierartzl. Wochenschrift, No. 43, 1927).

Dit artikel laat zien, dat de Röntgendiagnostiek bij het groote huisdier een
belangrijke vooruitgang heeft gemaakt. Hoewel er nog verschillende moeilijk-
heden zijn te overwinnen, is men nu toch in staat goede Röntgen-ioto\'s te maken
van de ledematen niet alleen, doch ook van de romp. Een 12-tal afbeeldingen zijn
aan het artikel toegevoegd.

Neue Wege zur Diagnostik und operativen Therapie der Nasenmuschelerkran-
kungen beim Pferde. (P. Henkels, Deutsche Tier. Woch. No. 42, 1927).

H. geeft aan de hand van afbeeldingen een overzicht van de anatomische ver-
houdingen van neusschelpjes en kaakboezems aan (verschillende doorsneden
door den kop).

Hij aandoeningen van de conchae beveelt hij aan de trepanatie-opening groot
te maken. Niet 2 trephineopeningen maken en door een beiteltje de beenbrug
wegnemen, waardoor de 2 gaten verbonden worden, maar het neusdak wegnemen
met de volgende grenzen : zeefbeen, mediale ooghoek en foramen infraorbitalc,
incisura naso-maxillaris en neustusschenshot. Wanneer beide conchae moeten
worden weggenomen, doet men goed eerst tracheotomie te verrichten. Het weg-
nemen geschiedt met behulp van een thermocautère ; in vele gevallen zijn snijdende
instrumenten niet noodig. Men behoeft dan ook niet bevreesd te zijn voor erge
bloedingen. Met het oog op woekeringen is de postoperatieve behandeling wel van
belang.

A rare case of Cryptorchism in a monorchid ram, (J. Quinhan and H. H. C\'ur-
son, The Veterinary Journal, Nov. 1927).

Q. en C. deelen een geval mede van cryptorchismus bij een ram. Uit de litera-
tuur blijkt, dat cryptorchismus vrij veelvuldig voorkomt bij paarden en vol-
doende bekend is ook het voorkomen er van bij runderen, varkens en honden.
Voor het schaap is dat echter niet het geval. De ram had nooit geslachtelijke
neigingen vertoond ; het scrotum was klein en de testikel kleiner en slapper dan
normaal.

Die Beseitigung der Nymphomanie bei Stuten durch die Kastration, (Dr. Prie-
bus, Zeitschr. fiir Veteriniirkunde, August 1927, 8. Heft).

P. vermeldt een geval van een paard met nymphomanie, dat hij zelf opereerde.
Hij volgde de methode van perforatie van de scheede aan den dorsalen wand en
had betrekkelijk goed succes. In een uitvoerig artikel beschrijft hij deze operatie
en daarnaast ook vele gevallen, die aan de literatuur zijn ontleend. Tevens deelt
hij de resultaten mede van de castratie, doof verscheidene andere schrijvers en
hemzelf bereikt en komt ten slotte tot de conclusie, dat alle 3 methoden (door
de flank, de inguinale en de vaginale methode) bezwaren met zich mede brengen.
De eene schrijver beveelt deze, de andere weer die methode aan. Verder zegt hij,
zijn de verschijnselen van nymphomanie, zooals slaan bij het berijden, koppig-
heid, weerspannigheid, slaan tegen de strengen e. d., dikwijls een gevolg van ver-
anderingen aan de eierstok, doch niet altijd ; soms zijn het n.l. karakterfouten.

De castratie heeft daarom soms geen resultaat ; ook wel niet omdat door het lange
bestaan der nymphomanie weerspannigheid een karakterfout is geworden.

Nymphomanie kan door castratie genezen worden, zegt P., wanneer het lijden
nog niet lang bestaat en wanneer de merrie in het algemeen niet ouder is dan 8
jaar.

Über einen Fall von sog. „Ohrfistel" eines Pferdes. (Dr Sington. Zeitschr. fiir
Veterinarkunde, August 1927, 8. Heft).

S. bespreekt eerst den aard van dit lijden en wijst op een uitvoerig artikel, dat
in de Berl. Tierarztl. Wochenschr. 1925, No. 38 hierover van Schiel verschenen
is. Schiel legt niet alleen den nadruk er op, dat de kies moet worden verwijderd,
doch ook, dat het slijmvlies op den bodem van de achtergebleven holte totaal
weggenomen moet worden.

S. beschrijft verder een geval, dat door hemzelf is geopereerd. De patiënt was
reeds 2-maal daarvoor aan een operatie onderworpen en thans kwam het paard
ten derde male voor een behandeling in den ziekenstal, had tevens een fractuur
van een der ribben. S. constateerde een fistelkanaal van 7 c.M. diepte, op den
bodem waarvan hij een kies met een omvang van 8 tot 9 c.M. aantrof. Na splijting
van het kanaal kon hij deze verwijderen ; de holte werd vervolgens met een scherpe
lepel goed uitgekrabd. De wond werd niet gehecht, zij genas goed en er bleef niet,
zooals de 2 vorige malen een fistel achter.

Het doel van T, is te wijzen op 2 bijzonderheden bij deze operatie, welke belang-
rijk genoeg zijn 0111 er acht op te slaan, doch welke hij nooit in eenig artikel hier-
over heeft aangetroffen. Hij wijst er op, dat sommige paarden bij het opstaan 11a
de operatie hinniken of trachten te hinniken, vooral als men opereert vlak bij den
eigen stal of wanneer het dier direct na het op stal zetten drinken of voedsel ge-
bracht wordt.

Dit hinniken zou, volgens T., het optreden van- een zeer bemoeilijkte adem-
haling aankondigen, zoodat het noodig is een tracheotubus te plaatsen, indien
dit niet reeds van te voren gedaan is.

Hij paarden, die direct na de operatie veel hinnikten heeft hij van de operatie
vele malen minder goede of slechte resultaten gezien. Dit kan men voorkomen
door vóór de operatie zooveel mogelijk voorzorgsmaatregelen te nemen, zooals
niet opereeren bij eigen stal, wat voedsel op den stalboclem klaar hebben liggen,
den eigenaar niet direct toe te staan het paard te zien e. d. Verder meent hij de
aandacht er op te moeten vestigen, dat het goed is, het paard direct na de operatie
voedsel van den bodem te laten opnemen of te laten grazen, zoodat de bloeding,
die na de operatie optreedt, een afvloei langs de neusgaten vindt, waardoor een
goede wondgenezing wordt bevorderd. van Endt.

Rivabella ( II Nuova Ercolani, ref. in Wien. tier. Monatschr. 1927. blz. 746)
vond bij een merrie, die moeilijk urineerde, bij vaginaal en rectaal onderzoek een
gemakkelijk reponeerbare uit darm bestaande zwelling links van de vagina. Her
stel door het dier met de voorhand lager te plaatsen, verder kleine giften glauber-
zout.

Een koe had rechts en links naast de vulva een niet pijnlijke, weeke boven de
zitbeen knobbels uitstekende zwelling, die gemakkelijk weg te drukken was, waar-
bij men aan beide zijden een breukpoort kon voelen. Geen ziekteverschijnselen.
Behandeling : laag plaatsen met het voorstel, geen volumineus voer.

(Uit de Bacteriologische Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht).

DE ABORTUS BACTERIE VAN HET RUND (BACT. ABORTUS
INFECTIOSI BANG) ZIEKTEVERWEKKER BIJ DEN MENSCH,

De vraag of de verwekker van het besmettelijk verwerpen der
runderen, Bacterium abortus infectiosi Bang, pathogeen is
voor den mensch, heeft in verhoogde mate belangstelling gewekt,
sedert Alice Evans aantoonde (i) dat dit microörganisme zoo
nauw verwant is met den verwekker der Maltakoorts, den Micro-
coccus (s Bacterium, s. Brucella) melitensis Bruce *) dat het er
met onze laboratoriummethoden niet van kan worden onder-
scheiden. Talrijke onderzoekers hebben deze merkwaardige over-
eenkomst in alle opzichten bevestigd, sommige verklaren beide
bacteriën voor volmaakt identiek. Slechts enkele publicaties spre-
ken van geringe verschillen van kwantitatieven aard.

Bij een vergelijkend onderzoek, dat ik destijds in verband met
het eenige tot nu toe in Nederland [door Prof. Polak Daniels
(3)j beschreven geval van Maltakoorts verrichtte, gelukte het
mij evenmin een constant kenmerkend verschil op te sporen in mor-
phologisch, cultureel of serologisch opzicht, bij 5 maltakoorts- en
7 abortusstammen (4). Het serum van den patiënt agglutineerde
in even sterke verdunning sommige abortusstammen als de malta-
koortsculturen : de geïsoleerde bacil werd door abortusaggluti-
ninen minstens zoo sterk geagglutineerd als door melitensisserum.

Het moest wel verwondering wekken, dat bij een dergelijke
overeenstemming in biologische eigenschappen van deze beide
microörganismen, de eene bekend is als een zeer gevreesde ziekte-
kiem voor den mensch, terwijl de andere, voor den mensch niet
pathogeen zou zijn. De abortus enzoötica komt veel meer ver-
breid voor dan de maltakoorts ; evenredig daarmede zijn de kansen
belangrijk grooter om met het drinken van rundermelk abortus-
bacteriën op te nemen dan maltakoortsbacteriën met geitenmelk.
Infecties van menschen, als gevolg daarvan, waren echter tot voor
korten tijd .niet bekend ¹). Het consumeeren van melk van met

1 ) Bezan^on en Philibert, 1926 (45) : ,,Le Micrococcus abortus est en effet
identique bactériologiquement au M. melitensis, mais il n\'est pas pathogène pour
1\'homme".

B. melitensis besmette geiten leidt daarentegen regelmatig tot
maltakoortsinfectie. Bovendien is het opmerkelijk, dat labora-
toriuminfecties met B. Bang, voor zoover mij bekend, niet zijn
waargenomen, terwijl de B. Bruce behoort tot de meest gevaar-
lijke laboratoriumstammen ¹).

Het is om deze redenen, na de ontdekking van Evans, verklaar-
baar, dat men bijzondere aandacht is gaan wijden aan de vraag
of de B. abortus Bang niet toch tot de voor menschen pathogene
microörganismen moet worden gerekend.

Dit vraagstuk is zeker van belang in een land als Nederland,
waar een groot gedeelte van de veestapel aan besmettelijk ver-
werpen lijdt en dus eventueel een voortdurend aanwezige bron
voor infectie van den mensch zou voorhanden zijn. Men bedenke
hierbij, dat de abortusbacteriën door de geïnfecteerde, maar
oogenschijnlijk gezonde en bacillendragende runderen geruimen tijd,
zelfs jaren nadat abortus heeft plaats gehad, o. a. met de melk
kunnen worden uitgescheiden (Melvin, Schroeder en Cotton,
Mohler en Traum). Verschillende statistieken in Engeland,
Amerika en Duitschland omtrent het voorkomen van abortus-
bacteriën in consumptiemelk geven cijfers, die schommelen tus-
schen 10 en 41 %²).

De besmettingskans door het gebruik van ongekookte melk
of versche melkproducten, moet dus, indien de infectie bij den
mensch per os geschieden kan, wel zeer groot geacht worden. Voor
zoover bekend, is echter hier te lande nooit een verband gelegd
tusschen ziekelijke aandoeningen bij menschen en het drinken
van abortusbacteriënhoudende melk.

De meeste vermeende infecties door abortusbacteriën bij men-
schen zijn beschreven in Amerika, Engeland, Zuid-Afrika en
Italië. Het is bij de bestudeering van dit vraagstuk echter noodig
steeds te bedenken, dat het laboratorium zoomin bij machte is
de abortus- en maltakoortsbacteriën als de agglutininen te diffe-
rentieeren en in een land waar maltakoorts regelmatig voorkomt
(o. a. Italië, Amerika, Zuid-Afrika) steeds rekening moet worden
gehouden met de mogelijkheid van een maltakoortsinfectie. Dat
de kansen, zich op vrij grooten afstand van de eigenlijke besmet-
tingshaard te infecteeren, niet denkbeeldig zijn, bewijst bijvoor-
beeld een mededeeling van Coureux, Long en Cordey (o), die

1 \') CÉSARi (5) : „Même en poussant à l\'excès les minitieuses .précautions qui
forment le fondement de la technique bactériologique, il est extiêm> m 1 r
que les bactériologistes qui étudient le microbe de la fièvre de malti évi nt 1 -
fection.

2 ) Steck en Burris (ii—19 %), Schroeder en Cotton (10 %), Schroed; ;
(20 %), Pröscholdt (27.5 %), Kennedy (38 %), Winkler (41 % 32

maltakoorts constateerden bij een man, die geitenhuiden be-
werkte en Parijs sinds 17 jaar niet verlaten had.

De diagnose der medegedeelde „abortusinfecties" berust ie.
op het aantoonen van agglutininen voor de B. Bang in menschen-
sera, 2e. op het vinden van microörganismen, die als abortus-
bacteriën worden geïdentificeerd, 3e. op klinische overeenkomst
van het lijden met maltakoorts of 4e. op een epidemiologisch ver-
band met abortus enzoötica.

Die mededeelingen van „Banginfecties", welke uitsluitend, be-
rusten op het aantoonen in het serum van een zekere hoeveelheid
antistoffen voor den abortusbacterie, zijn niet altijd bewijzend
voor een verband in pathogeen opzicht¹).

Vatten wij dit in het oog, dan mogen de onderzoekingen van
Larson en Sedgwick (7), die in Amerika in het bloedserum van
425 kinderen 72 maal (17 %) agglutineerende en complement-
bindende antistoffen met abortusantigenen aantoonden, niet zon-
der meer doen besluiten dat deze 72 kinderen zouden hebben ge-
leden aan een infectie met de bacterie van Bang. Hetzelfde geldt
voor de waarnemingen van Ramsey (8) en Nicolle en Pratt (9)
(met 7 van 116 sera complementbinding).

Bij enkele personen die gewend waren rauwe melk te drinken
vond Cooledge (10) positieve serumreacties, die hij niet aantrof
bij 4 volwassenen, welke nooit melk gebruikten. De agglutinatie-
titer der sera van 7 menschen, die opzettelijk abortusbacteriën-
houdende melk dronken, steeg tot 1 : 40, hoewel klinisch gevolg
uitbleef.

Basset Smith (ii) vond bij 2 der 130 door hem onderzochte
menschensera een agglutinatietiter voor abortusbacteriën van
i : 40, nooit echter een hoogere.

Een vérstrekkende gevolgtrekking heeft miss Evans gemaakt
(12). Zij onderzocht 500 willekeurige menschensera op aggluti-
neerend vermogen voor abortusbacteriën en vond, behoudens
enkele lagere waarden, eenmaal een titer 1 ; 320- Bij navraag
bleek dit serum afkomstig van een man, die gewend was veel
rauwe rundermelk te drinken. De absorbtieproeven van het serum
met abortus- en melitensisbactericn brachten Miss Evans tot
de overtuiging dat de agglutininen behoorden tot het „abortus-
type", waaruit zij — hoewel een ziektegeschiedenis in haar publi-
catie ontbreekt — meent te mogen besluiten, dat hier een geval

1 ) Men denke bijvoorbeeld aan de positieve complementbindingsreactie bij
tuberculose van sommige sera met een antigeen van saprophytische zuurvaste
bacillen en bij lues met echinoccoccus vloeistof, of aan de reactie van Weil-Felix
bij vlektyphus met Bac. proteus en ten slotte aan de zeer varieerende reactiesterkte
van normale menschensera met sommige pathogene microörganismen (bijv. met
Bac. dysenteriae Flexner soms i : 600).

van „abortusbesmetting" was aangetoond. Dat een dergelijke
differentiatie der agglutininen niet doorvoerbaar is en de gevolgde
methode om het bewijs te leveren niet overtuigend, werd hier-
boven reeds bepleit. Bovendien moet worden gerekend met de
mogelijkheid, dat de aanwezigheid van agglutininen of comple-
mentbindende antistoffen — Skaric wees hierop reeds (13)
wellicht verklaard kan worden door een directe passieve overgang in
het bloed, vanuit de geconsumeerde melk, waarin zij voorkomen.

De getallen, voor de agglutinatiegrens van normale menschen-
sera, worden overigens zeer verschillend gegeven (o. a. Evans
1:5 —, tot i : 40 zwak : Klimmer en Haupt i : 100 —, Koose
(14) met B. melitensis 1 : 320 ; Kirchner en Kunst i : 400 ;
ik zelf nam, al naar de stam, die voor het onderzoek diende, vaak
verschillende grenzen waar (meermalen 1 : 80, enkele malen
i : 100, eenmaal r : 160 zoowel met B. abortus als met B. meli-
tensis, terwijl klinisch verband met abortus- of maltakoorts-
infectie niet bestond).

Maar ook moet worden bedacht, dat ingestie van vooraf ge-
doode microörganismen bij menschen en proefdieren soms leiden
kan tot de vorming van specifieke agglutininen, zonder dat zieke-
lijke afwijkingen hebben bestaan (zie bijv. proefschrift van Peve-
relli, 1924). Op deze wijze zouden ook actief agglutininen voor
abortusbacteriën kunnen ontstaan bij personen, die regelmatig
melk met deze microörganismen gebruikten, zonder eenig gevolg
van ziekte.

Met de bedoeling om deze onderstelling eenige bewijskracht te
verleenen heb ik konijnen bij herhaling gevoerd met brood, be-
vochtigd met gedoode abortusbacteriën, in melk gesuspendeerd
(1 uur op 60°). Agglutininen traden niet in het serum op. Daarna
werden bij een konijn met de maagsonde toegediend dikkere ge-
doode cultuursuspensies, evenmin met positief gevolg. Bij een
volgend konijn werden vóór de toediening der doode cultuur-
suspensie, capsules met fijngestampt glas gegeven, ten einde te
trachten door geringe mechanische beleediging van het maag- of
darmslijmvlies de resorbtiecapaciteit voor het antigeen te ver-
grQoten ; het resultaat bleef echter negatief. Bij een konijn dat bij
herhaling gedoode „abortussuspensies" werd toegediend, na
24 uur vasten, en eenmaal na ingeven van een capsule met gal,
steeg eindelijk 6 dagen na de 4e. behandeling de agglutinatietiter
van aanvankelijk 1 : 10 — tot 1 : 160 (320 zwak -(-). Bij sectie
van het onmiddellijk daarna gedoode proefdier werden geen af-
wijkingen gevonden en geen bacteriën gekweekt. Hieruit blijkt
dus dat het inderdaad gelukt, onder bepaalde begunstigende om-
standigheden, door middel van ingestie, agglutininen t. o. v.
abortusbacteriën op te wekken, zonder dat er een plaatselijke of
algemeene infectie in het spel is.

Kirchner en Kunst (15) onderzochten in Ned.-Indië 120
willekeurige menschensera en vonden 2 maal een agglutinatie-
titer met B. Bang 1 : 400 en r maal 1 : 200 ; de rest reageerde
i : 100 of daarbeneden.

Onder 17 bedienden van een met abortus besmette boerderij,
waar bij het stalpersoneel nooit maltakoortsachtige aandoenin-
gen waren voorgekomen (in Britsch-Indië is maltakoorts aange-
toond, in Ned.-Indië nog niet), werd bij één der 5 menschen van
de ziekenstal een titer 1 : 200 en bij eén der 4 menschen uit de stal
met gezond vee 1 : 6400 aangetroffen.

De getallen voor de contrölesera doen vermoeden, dat deze onder-
zoekers met een zeer licht agglutinabele stam hebben gewerkt.

Tenslotte werden nog in Amerika door Hull en Black (16)
onderzocht 69 sera van menschen met koortsende ziekten en nega-
tieve reactie van Widal. Zij vonden 4 njaal agglutinatie in verdun-
ningen van 200 of 500 met B. abortus. Er wordt hier een vaag
verband gelegd tusschen het drinken van rauwe rundermelk of
het werken op boerderijen en infectie met bacterie van het be-
smettelijk verwerpen.

Mogen de genoemde gevallen, waar uitsluitend op grond van
het aantoonen van ,,abortusagglutininen" verband met een „abor-
tusinfectie" werd verondersteld, weinig overtuigend klinken, van meer
belang zijn de mededeelingen van bij menschen waargenomen
ziekteprocessen, waar bij uitsluiting van de B. melitensis op
epidemiologische gronden — abortusbacteriën konden worden aan-
getoond. De groote moeilijkheid in gebieden, waar maltakoorts
voorkomt, schuilt in het feit, dat — zooals gezegd — geen enkele
onderzoekingsmethode ons in staat stelt een zekere onderscheiding
te maken, zoodat de waarde dezer mededeelingen afhankelijk is
van de betrouwbaarheid der epidemiologische gegevens. Er blijft
dus steeds aanwezig een factor, die berust op subjectieve appre-
ciatie.

Tot deze groep behooren o. a. de 2 gevallen van Kennedy (17)
in Londen, Khaled (18) in Egypte, Belyea in Nrd. Amerika (49),
Rebagliati (19) in Peru en enkele gevallen in Italië.

Voorzichtigheid is temeer geboden, omdat door verschillende
onderzoekers wordt aangenomen, dat niet alleen door producten
van geiten, die aan maltakoorts hebben geleden deze ziekte op
den mensch kan worden overgebracht [b.v. geitenkaas, (Cata-
loube), room (Bastai), ijscrême (Micheli)], maar ook door bemid-
deling van honden (Bassett-Smith), Culex (Kennedy), Stego-
myia (Zammit) en vliegen (Rebagliati), of door levenlooze voor-
werpen b.v. fruit (Auché).

Een kras voorbeeld van onvoldoend gedocumenteerde pogin-
gen om uitsluitend langs epidemiologischen weg een verband te
suggereeren, is het artikel van Klimmer en Haupt (20), die her-
haaldelijk abortus zagen bij gezonde boerinnen in een streek, waar
besmettelijk verwerpen onder het rundvee heerschte en waar men
gewend was de melk ongekookt te drinken. Een nader onderzoek
werd niet ingesteld. Abortus komt echter volgens Eyre (21) bij
maltakoorts, in tegenstelling met bij de geit, waar dit pl.m. in 50 %
optreedt, bij vrouwen hoogst zelden voor ¹).

Even afwijsbaar ziin de gevallen, waar zonder eenig klinisch
verband, uitsluitend op grond van het aantreffen van abortus-
bacteriën tot pathogeenverklaring dezer microörganismen werd
besloten. Ten voorbeeld hiervan is te noemen het onderzoek van
Mohler en Traum (22), die tonsillen en adenoiden van 56 kinderen,
welke op melkkost leefden,bij cavia\'s entten en in één geval, na 3
maanden typische orgaanveranderingen en de Bacterie van Bang bij
het proefdier aantroffen. Het ligt m.i. voor de hand aan te nemen,
dat de abortusbacterie in de crypten van het .geëxtirpeerde or-
gaantje was terechtgekomen met de geconsumeerde melk. Omtrent
de pathogeniteit voor het kind licht deze proef ons niet in.

In Rhodesia zijn enkele gevallen van vermoedelijke „abortus-
infecties" waargenomen, die meer aandacht vragen. Bf.van (23)
zag op boerderijen waar reeds sinds langen tijd abortus onder het
vee heerschte bij 35 menschen maltakoortsachtige ziekten ; con-
tact met geiten kon waarschijnlijk worden buitengesloten. Het ge-
lukte Duncan (24) uit het bloed van een slager in Rhodesia, na
6 maanden ziekte, een Brucella te kweeken, die hij dichter bij B.
abortus, dan bij B. melitensis meende te mogen classificeeren. Dit
laatste is, in verband met het vroeger besprokene, van geen belang
voor de onderhavige vraag. De mededeeling, dat de man nooit
geitenmelk, maar wel veel rundermelk placht te drinken, weegt te
licht om het aetiologisch verband te bewijzen, temeer, omdat
wondinfecties een veel voorkomende aanleiding zijn voor besmet-
ting met maltakoorts en, het beroep van den patiënt in aanmerking
nemende, de kansen daarvoor vrij groot geacht moeten worden ²).

In een gebied waar maltakoorts voorkomt moet bovendien
rekening worden gehouden met besmetting van koeien met de
B. melitensis. Op het gevaar daarvan is door Manzini (25) en Bas-
tai (26) in Italië gewezen.

1 \') Eyre wijst er bovendien op dat Mc. Ilroy in 1919 een uitvoerig onderzoek
heeft verricht, waarbij gebleken is, dat als microbieele oorzaak voor miskraam
bij den mensch alleen de syphilisspirochaet verantwoordelijk zou zijn.

2 ) In Rhodesia komt maltakoorts eerst sinds korten tijd voor ; in de Kaap-
kolonie heerscht de ziekte reeds lang (Burnet (46)).

Een dergelijk geval als in Rhodesia beschreef Keefer (28) in Bal-
timore bij een man, die klinisch aan een typische maltakoorts
leed en gewend was groote hoeveelheden rauwe rundermelk te
drinken. Er werd een bacterie uit het bloed gekweekt, die Evans
meende te mogen indeelen als „abortusvarieteit van de Brucella-
groep".

Carpenter (29) kon bij 20 patiënten met koortsende ziekten
5 maal de Brucella isoleeren. Bij 2 dezer personen werd de diagnose
maltakoorts gemaakt, eenmaal typhus (er werden ook typhus-
bacillen gevonden), eenmaal lues (WR ) en eenmaal endocar-
ditis. De agglutinatie was slechts 2 maal positief (120 en 480).

Ook Gage en Gregory (30) beschreven een patiënt bij wien
Brucella melitensis, „var. abortus" gevonden zou zijn ; de man molk
enkele koeien en werkte met varkens.

Behoudens de hierna te bespreken gevallen in Engeland en
Duitschland is in Italië een aantal vermeende infecties met abor-
tusbacteriën bij menschen beschreven, meestal berustende op uit-
sluiting van direct contact met geiten. [Ficaj en Alessandrini
(31), Favii.li (32), Viviani (33), Manzini (25)].

Sommige dezer infecties zullen echter, zonder twijfel terug te
voeren zijn op een middellijk verband met maltakoorts, welke
ziekte in Italië inheemsch is.

Bastai heeft dit uitdrukkelijk bepleit voor de door hem zelf
waargenomen epidemie (34). Talrijke boeren in de omgeving van
Turijn leden aan maltakoorts ; in één gezin waren zelfs 0 personen
ziek. Er moest een verband worden aangenomen met heerschende
abortus onder het rundvee. Maar deze koeien zouden besmet zijn
door schapen ; in de schapenkudden waren ook geiten aanwezig.
De menschen waren hier dus via rund en schaap geinfecteerd met
de maltakoorts van de geit.

Kortelings berichtte Bamforth (35) 2 gevallen van maltakoorts
in Engeland, waar geen verband met geiten bestond, maar „there
was a vague history of abortion amongst the cattle, but confir-
mation could not be obtained". Beide personen „dronken runder-
melk" en zij hadden een agglutinatietiter 1 : 2000.

Aan de gevallen, waar de infectie onmiddellijk verband bleek
te houden met het verleenen van hulp bij aborteerende koeien,
dient grootere waarde te worden toegekend, dan aan de tot nu
toe besproken mededeelingen. Voor streken waar maltakoorts
heerscht moet ook hier, zooals gezegd, rekening worden gehouden
met de mogelijkheid dat de aborteerende koeien niet met B.
abortus, maar met B. melitensis zijn geïnfecteerd.

Afrika. Moore en Carpenter (37) zagen een maltakoortsachtige
ziekte optreden bij een man, die de teruggebleven vruchtvliezen
van een koe verwijderd had en Ponticaccia (38) bij iemand, die
3 dagen na vaginale exploratie een abscesje aan den vinger kreeg
(serumagglutinatie tot 1 : 4000).

Deze vrij groote, hoewel waarschijnlijk niet volledige reeks ge-
vallen, waar verband tusschen infectie met abortusbacteriën van
het rund en ziekten bij menschen werd verondersteld, is rrs.i. niet
in staat het vraagstuk in positieven zin te beslissen.

Het aantal is slechts uiterst gering in vergelijking met de zeer
groote besmettingskansen, die in geïnfecteerde gebieden bestaan.

Sedert vele jaren wordt in talrijke inrichtingen met culturen en
door practiseerende dierenartsen met levende vaccins van B.
Bang gewerkt, zonder dat schade voor de gezondheid werd onder-
vonden. Opzettelijke infectieproeven bij menschen hebben boven-
dien geen resultaat opgeleverd.

Nicolle, Burnet en Conseil (39) gaven n.1. 5 menschen sub-
cutaan 900 millioen bacteriën eener versche abortuscultuur van rund
of varken, zonder dat daarvan eenige nadeelige invloed werd ge-
merkt (geen koorts, geen bacteriën uit het bloed te kweeken).

Toch moeten de hierna te noemen publicaties uit het laatste
jaar als bewijs worden aanvaard, dat de abortusbacterie van het
rund wel degelijk een ernstig lijden bij den mensch verwekken
kan.

Door Steinert (40), Kreuter (41), Dietel (42) en Veilchen-
blau (43) zijn namelijk in Duitschland waargenomen 3 gevallen
.(de laatste belooft mededeeling van een vierde) bij dierenartsen,
die een langdurig maltakoortsachtig lijden doormaakten, in aan-
sluiting aan verlossingen van koeien.

Dierenarts heeft midden Juli nageboorte weggenomen na abor-
tus. i Augustus valt hij van de motor, luxatie van bovenarm.
Drie weken na de verlossing : rillingen, hevige hoofdpijn. Na een
week ernstig ziek, temp. tot 39.8, remitteerend. Pols 80—100.
Dit verloop duurt 3 maanden, daarna 2 maanden latent, waarop
volgt recidief van 8 dagen ; na enkele weken een 2e en 3e recidief.
Tegen Paschen een 4e. zeer heftige herhaling (40.3⁰) met orchitis
en epididymitis. Na 2 weken (specifieke therapie) herstel.

Bloedculturen steeds steriel. Agglutinatie met B. Bang tot
i : 1600, met B. Bruce 1 : 6400. Bloedbeeld als bij maltakoorts
(hypoleucocytose, neutropenie, degeneratieve kernverschuiving,
hypeosinophylie, lymphocytose). De patiënt reageerde niet op
onspecifieke behandeling. Na 2e injectie van vaccin (abortus en
melitensis) daalde de temp. ; na de 5e injectie hersteld.

Dierenarts, lijdende aan bronchitis doet 5 en 11 Augustus ver-
lossingen bij aborteerende koe. 21 Aug. voor „griep" onder be-
handeling. Sedert 25 Sept. septisch beeld met relatief vertraagde
pols. Lijkt op paratyphus (Widal negatief). Begin Oct. temp.
boven 40°, veel koude rillingen. Begin Nov. temp. normaal, half
Nov. recidief. In verband met het beroep van patiënt het bloed-
serum onderzocht t.o.v. verschillende dierpathogene bacteriën.
Alleen met B. Bang positief (r : 6000) ; ook de compl. bindings-
reactie . Bloedbeeid : relatieve lymphocytose.

Dierenarts is voor 2 jaar behandeld voor vesiculeuze dermatitis
aan beide armen, destijds ontstaan 14 dagen na hulp bij abortee-
rende koe. Temp. 39.5. In de blaasjes zeer fijne Gram-neg. staafjes.
Thans, midden Juni, na een acute gastroënteritis (tengevolge van
het eten van bedorven voedsel) weer ziek. Temp. intermitteerend,
tot begin Aug. Ontlasting slijmig, stinkend. Algemeen bevinden
wordt slechter, Gewrichtspijnen. Widal negatief. Agglutinatie
met B. Bang i : 2000 pos. Compl. bindingsreactie .

diazoreactie. Er is nog steeds een sterke urobilinurie. Het geheel
blijft raadselachtig".

Verder werd gevraagd een bacteriologisch onderzoek van de
bloedkoek, onderzoek op typhus, paratyphus en volgens Wasser-
man n. Uit het bloed werden geen microörganismen gekweekt, in
de faeces en urine geen typhus- of paratyphusbacteriën aangetroffen.
De reactie van Wassermann was negatief, die van Sachs-Georgi
zwak .

Zoomin levende als gedoode typhus- en paratyphussuspensies
(Ficker) werden door het serum uitgevlokt, de reactie van Weil-
Felix was i : 100 positief.

Teneinde deze reactie nader uit te werken en in verband met
het korte ziekteverslag, dat sterk deed denken aan de door Dietel,
Krei\'TER c.s. medegedeelde gevallen van abortusbacteriëninfectie,
werd den behandelden arts verzocht nogmaals bloed van zijn pa-
tiënt te zenden, waaraan 23 Nov. werd voldaan.

Uit dit bloedmonster werden weer geen microörganismen ge-
kweekt, het serum agglutineerde de typhus-, paratyphus A en B
bacteriën niet in verdunning 1 : 50 of hooger.

De B. Proteus X 19 en X 190 daarentegen werden tot 1 : 100
macroscopisch en 1 : 250 met loupeaflezing uitgevlokt (na 3 uur
37°) ; een banale Proteusstam, gekweekt uit faeces en een patho-
gene uit pus werden door het serum 1 : 50 niet geagglutineerd.

Het gedurende 1 uur op 56° verhitte serum agglutineerde B.
Prot. X 19 in verdunning 1 : 100. Deze uitkomsten waren niet
in staat de diagnose vlektyphus te wettingen [zie Bijl en van der
Hoeden : over „Specifieke" Proteusagglutinaties (44)].

Daarentegen werd een suspensie (mengsel van 3 culturen) van
B. Bang uitgevlokt macroscopisch tot een serumverdunning
i : 1280, met loupe x : 2560.

Op 2 December werd nogmaals bloed toegezonden. Microörga-
nismen werden weer niet gekweekt. Vijf abortusstammen uit de
verzameling van het „Centraal Laboratorium" werden geaggluti-
neerd tot de volgende grenzen :

Vijf contrólesera agglutineerden geen dezer stammen in ver-
dunning i : 50 of hooger.

Met het serum dd. 2.12 werd vervolgens samengebracht een
stam van B. melitensis, ons welwillend door de National Collection
of Type Cultures van het Lister Institute te Londen toegezonden.
(B. melitensis Arkwright No. 80). Deze suspensie werd geaggluti-
neerd tot een serumverdunning 1 : 800 (1 : 1600 —). Vijf con-
trólesera agglutineerden haar niet in verdunning 1 : 50.

Gedurende de laatste 3 jaren werden door mij sera van pl.m.
120 personen, lijdende aan koortsende ziekten, ten deele met nega-
tieve reactie van Widal, onderzocht op hun agglutinabiliteit voor
de B. Abortus Bang, zoowel met suspensies van één, als van meer
stammen. Meestal werden de bacteriën door een serumverdunning
i : 50 of daaronder niet uitgevlokt, 3 maal daarentegen trad agglu-
tinatie op in verdunning 1 : 100 (1 : 200 —). Bij 2 dezer laatste
bestond typhus abdominalis.

Voorts zijn 180 willekeurige menschensera, die voor de reactie
volgens Wassermann waren toegezonden, onderzocht , een dezer
sera agglutineerde B. abortus en B. melitensis in verdunning
i : 160, de WR was zwak (bij navraag kon geen verband met
maltakoorts- of abortusinfectie worden opgegeven). Alle overige
sera agglutineerden in verdunningen daar beneden, verreweg de
meeste in het geheel niet (1 : 20 —).

I)e gevonden agglutinatietiter van het serum van pat. A. (6400)
mag dus wel als zeer hoog worden beschouwd.

Uit overwegingen van theoretischen aard heb ik het serum van
patiënt A. in verdunning van 1 : 50 verzadigd met de stammen
Abortus Mo en V.H. Na de bewerking volgens Castellani waren
voor alle 5 abortusstammen de agglutininen verdwenen uit het
i : 100 verdunde serum. De melitensisstam werd door het ver-
zadigde serum 1 : 100 nog zwak geagglutineerd (loupe-aflezing),
1 : 200 niet meer.

Na verzadiging van het serum met B. melitensis daalde de titer
voor B. Bang tot 800, voor B. Bruce tot 200.

Om bij de diagnostiek van maltakoorts onspecifieke agglutininen
te elimineeren wordt het te onderzoeken serum | uur op 56° ver-
hit [Bassett Smith (47)].

Twee serummonsters van pat. A., op verschillende dagen ge-
nomen, werden gelijktijdig onderzocht, onverhit en na verhitting
\\ uur 56°. De agglutinatietiters waren in beide gevallen gelijk.

Een tweede geval van vermoedelijke infectie met B. Bang is in onderzoek.
Het betreft een 32 jarige vrouw te Leeuwarden; de serumagglutinatie met
B. Bang is 1 : 1600 .

Vervolgens werden 2 antigenen bereid voor het verrichten van
complementbindingsproeven, n.1. één van de 5 abortusstammen
en de andere van de melitensiscultmir (24 uur oude agarkweek,
afgespoeld met 1 ccm. phys. NaCl, 18 uur bewaard in de ijskast,
gefiltreerd door papier, aangevuld tot 20 ccm. per buisje).

Vijf contrölesera reageerden niet met beide antigenen in ver-
dunning 0.2 of daarboven. Het serum van patiënt A. daarentegen
gaf volledige remming der haemolyse (afgelezen na 2 uur en na
24 uur) in verdunning 0.002 met abortusantigeen en gedeeltelijke
remming tot 0.002 met het melitensisantigeen (tulacil tot 0.01).

De behandelende arts, Dr. A. J. Kortewec. te Alkmaar is zoo
welwillend geweest mij een kort résumee te verschaffen omtrent
zijn patiënt. Het grootste deel der hier volgende gegevens is daar-
aan ontleend :

Pat. A, 48 jaar oud, is bakker en veehouder te Heiloo. Hij bezit
6 koeien, die steeds voorspoedig kalfden en waarvan er dit jaar
5 drachtig waren, alle van denzelfden stier. Van deze 5 hebben er
4 „vergooid" met 7J a 8 maand, de eerste in Februari, de laatste
einde Mei. Het laatstgeboren kalf, dat evenals de andere, dooi-
den eigenaar zelf, ditmaal met groote inspanning, was gehaald,
was een waterkalf („de haren zaten los"). Zijn vrouw en dochter
herinneren zich dat hij toen een wondje in de holte van de hand
had ; dit wordt door patiënt bevestigd. Patiënt desinfecteerde de
handen nooit. Hij is vroeger altijd gezond geweest. Sinds Mei is hij
vervelend, hangerig en \'s avonds altijd moe. Langzamerhand werd
de toestand erger, totdat hij einde Augustus duidelijk koorts kreeg
en van begin September af te bed moet blijven. Geen diarrhee.
Chininekuren zonder succes. 21 Sept. volgde opneming in het
ziekenhuis.

Objectieve verschijnselen : Meer depressieve dan soporeuse ge-
moedstoestand : sterk zweeten ; remitteerende koortsen met rela-
tieve bradykardie, ileocoecaalgurren, buikpijnen, leucopenie (5600)
met relatieve lymphocytose (61 % lymphocyten), sterke urobili-
nurie, geringe albuminurie, geen aantoonbare miltzwelling, geen
roseolae, geen duidelijke diazoreactie.

Ziektebeloop : ¹). De remitteerende koorts blijft gedurende 2
weken vrijwel onveranderd, wordt dan subfebriel met enkele top-
pen, tengevolge van furunkels. 25 Oct. tweede kortdurende cy-
clische verheffing, ook met furunkels gepaard. Bij volgend koorts-
recidief, van 10—20 Nov., wordt het klinische beeld beheerscht
door arthralgieën en een toxische neuritis. (Zie serumonderzoek
dd. 23 Nov.)

\') Uitvoerige mededeelingen omtrent den patiënt zullen door Dr. Korteweg
elders worden gepubliceerd.

Op 25 en 26 Nov. intermitteerende koortstoppen met koude
rillingen : leucopenie 4500, waarvan 45 % lymphocyten. Geen
maiariaplasmodiën. Na 3 dagen voor het eerst volkomen normale
temperatuur. Nadat pat. een week koortsvrij was geweest werd
hem 5 Dec. toegestaan i uur op te komen, op stoel ; zoo ook de
volgende dagen. Op 8 Dec. volgde een recidief met koorts tot 40°.

De intradermale allergische reactie met „melitine", resp. „abor-
tine", heeft waarde voor de diagnostiek van maltakoorts bij den
mensch, niet daarentegen bij geiten [Zeli.hr (48), Burnet (46)]

Dr. H. Zeller te Berlijn was bereid mij deze praeparaten
te verschaffen. Dr. Korteweg verrichte hiermede de huidproef
bij pat. A. en, ter controle, bij zichzelf. Locaal ontstond snel een
uitgebreide roodheid, zwelling en pijnlijkheid bij beiden. De alge-
meene en sterke thermische reactie trad echter alleen op bij den
patiënt ; zij duurde korter dan 48 uur. Door de bemiddeling van
Dr. J. Zoon te Utrecht was ik in de gelegenheid den invloed van
abortine in de huid van nog een kleine reeks contrölepersonen te
bestudeeren. Acht mannen vertoonden plaatselijk, noch algemeen
eenige reactie. Twee kinderen, lijdende aan favus, kregen rondom
de injectieplaats duidelijke roodheid en zwelling, geen pijnlijkheid
en geen algemeene verschijnselen (temperatuur niet verhoogd).

Afgezien van de waarde die aan de locale reactie mag worden ge-
hecht, pleit de snel optredende, typisch verloopende algemeene
reactie bij pat. A sterk voor een infectie met B. Bang, resp. B.
Bruce.

Op 9 Dec., na een remissie, werd bij een temperatuur 38.8°, ge-
tracht uit bloed en urine cultures aan te leggen : ditzelfde werd
herhaald op 23 Dec. tijdens een koortstop (39.3⁰), tengevolge van
de intradermale reactie. Daartoe werden onder aseptische voor-
zorgen bloed en urine opgevangen resp. in runderserum, paarden-
serum, ascitesvloeistof, vervloeide gelatine en natriumcitraat-
oplossing. Dit materiaal werd gemengd met agar in verschillende
verhoudingen en in buizen of glasdoozen gedurende 14 dagen bij
37⁰ bewaard. Ook werd, met het oog op anaerobengroei, geënt in
Tarozzi-leverbouillon. Vervolgens werden nog een aantal caviae
subcutaan of intra-abdominaal geïnjicieerd. Het is echter tot heden
niet gelukt Brucella te kweeken of uit de proefdieren en hun foe-
tus af te zonderen, noch agglutininen bij cle caviae aan te toonen.

Van drie runderen uit de stal van pat. A. mocht ik, door de
vriendelijke bemiddeling van den heer P. H. Kleinjan, dieren-
arts te Alkmaar, op 14 Dec. bloed ontvangen.

Het serum van twee dezer koeien, die ongeveer in Mei geabor-
teerd hadden en bij welke pat. A. hulp heeft verleend, agglutineer-
den thans B. Bang in verdunning : i : 1600. De derde koe had
pl.m. 3 weken geleden weer verworpen en agglutineerde tot 1 : 3200.

(Zeven contrölesera van koeien agglutineerden hoogstens tot
verdunning 1 : 50).

Het bestaan van een besmetting der koeien van pat. A met B.
abortus infectiosi is hierdoor bewezen.

Tenslotte moest, hoe onwaarschijnlijk de onderstelling opzich-
zelf reeds klinkt, de mogelijkheid worden uitgesloten van een in
Heiloo geïmporteerde infectie van maltakoorts. Als bron van be-
smetting zou daarbij alleen de geit in aanmerking komen. De heer
Kleinjan kon mij de volgende inlichtingen verschaffen :

„Pat. A. heeft geen geiten op stal ; het laatst heeft hij er 6 jaar
geleden eens een gehad. Bij de 2 geitenfokvereenigingen zijn sinds
jaren geen dieren ingevoerd. Aan de besturen dezer vereenigingen
was het voorkomen van abortus bij geiten niet bekend ; alle overige
informaties in deze richting leidden tot geen enkel positief ge-
geven. Sedert langen tijd reeds is de rundveestapel in deze streek
geïnfecteerd met besmettelijk verwerpen".

De behandelende arts te Heiloo kon zich in zijn practijk overigens
geen dergelijk ziekteproces als van pat. A. herinneren.

Hoewel het oorzakelijk microörganisme zelf niet is aangetoond,
moet toch uit het medegedeelde worden besloten, dat de ziekte van
pat. A. welke klinisch als maltakoorts verloopt, veroorzaakt is
door Bact. abortus infectiosi Bang.

Ook dit geval van Brucella-besmetting sluit zich in klinisch
opzicht aan bij de vroeger beschreven infecties bij menschen (fe-
bris intermittens, langgerekt verloop, bloedbeeld, enz.), welke
aandoeningen afwijken van die bij de dieren (geen, of zeer geringe
klinische ziektesymptomen, vrijwel geen koorts, enz.).

In epidemiologisch opzicht bestaat er echter een tegenstelling
met maltakoorts, waar de belangrijkste infectiebron moet worden
gezocht in de melk van besmette dieren, terwijl voor de besmetting

met B abortus daaraan slechts weinig waarde schijnt te mogen
worden toegekend. Waarschijnlijk speelt hier wondinfectie een
belangrijker rol. ¹)

(4) Van der Hoeden : Versl. en Mededeel, betreff, de Volksgez. 1924, No. 8.
(Jaarverslag C. L. 1923).

(6) Coureux, Long en Cordey : Buil. et mém. de la Soc. méd. des hóp. de Paris_r1922. 38. 25. p. 1104.

(7) Larson en Sedgwick : Americ. Journ. Dis. Child. 1913. 6. p. 326 en 10.
p. 197. (Ref. Brit. med. J. 1924, Jul. p. 25).

(8) Ramsey : Americ. Journ. Dis. Child, 1915. 10 p. 201. (Ref. Evans, Publ.
Health Rep. 1924, 11).

(9) Nicolle en Fratt : Journ. Dis. Child, 1915, 10. p 203 (Ref. Evans, Publ
Health Rep. 1924, 11).

(15) Kirchner en Kunst : Mededeel, v. d. Volksgez. in Ned.-Indië, 1925, p. 270.
(ift) Hull en Black : Journ. Amer. med. Ass. 88. 12 Febr. 1927. p. 463.
<17) Kennedy : J. Roy. Army med. Corps 1914. 22. 9.

(19) Rebagliati : An. Fac. de Med. Lima 1922. 5. 94. (Cit. Evans Publ. H
Rep. 1924. 11).

(22) Möhler en Traum : 28 Ann. Rep. Bur. of Anim. Industry. 1911 en 1913
(Ref. Zeller, 1922).

(23) Bevan : Trans. Roy. Soc. Trop. Med. Hyg. 1921 ; Lancet 1924 en Lancet
1925, p. 606.

(25) Manzini : Moderno Zooiatro 1926. 14. p. 313. (Ref. Jahresber. Leist, geb.
Vet. med. 1926).

(26) Bastai : Minerva Medica 1926, 15 en 28 (Ref. Bull. Inst. Past. 1927. p. 184
en Münch. Med. W. 1927. 50).

(28) Keeper : Bull. Johns Hopkins Hosp. 35. p. 6. (Ref. Lancet. 1924. p. 297).
{29) Carpenter : The Journ. of Inf. Dis. 1926. 39. 3. p. 220.

(31) Ficai en Alessandrini : Policlinico Sez. Prat. 4 1925 (gecit. naar Bastai,
1927).

(32) Favilli : Lo Speriinentale 1925. 79. 6. p. 1041 en 80.1. p. 41. (Ref. Bull.
Inst. Past. 1926. 10. p. 465).

{33) Viviani : Policlinico. Febr. 1925 (geciteerd n. Burnet, Bull. Inst. Past.
I925)-

(37) Moore en Carpenter : The Cornell Veterin. Apr. 1926 (Ref. Tierärztl. Rund-
schau 1926. 40. p. 699).

(3S) Ponticaccia : Giorn. d. Clin. med. 6. 6. 1925. p. 218 (Ref. Bull. Inst. Past.
1926 p. 272).

(44) Byl en v. d. Hoeden : Versl. en mededeel. betreff, de Volksgezondh. 1926.
(Jaarverslag C. L. 1925).

1). Kritische Literaturbesprechung. Für die Frage hinsichtlich der Pathogenität
des Bact. Abortus infectiosi für den Menschen haben die Beobachtungen in Malta-
fieberfreien Gebieten den grössten Wert. Die alleinige Agglutination mit Menschen-
serum ist nicht stets beweisend. Bei einem Kaninchen, das anfänglich nicht aggluti-
nierte, gelang es durch die Fütterung mit abgetöteter Abortuskultur in Galle
(nach 24-stündigem Fasten) den Agglutinationstiter bis auf 1 : 320 zu steigern.

2). Ein Bäcker in einem Dorfe in Nordholland, welcher selbst 6 Kühe hält, leidet
ein halbes Jahr lang an einer Krankheit die in jeder Hinsicht mit dem Maltafieber
übereinstimmt. Widal wiederholt negativ. Die Agglutination mit B. abortus
Bang bis in Verdünnungen 1 : 6400, mit B. melitensis Bruce bis in Verdün-
nungen 1 : 800 positiv. Das eine halbe Stunde auf 56°. C. erhitzte Serum behält
die Agglutinine. Die Absorptionsproben nach Castellani fallen mit dem Bang-
schen und Bruceschen Bac. gegenseitig positiv aus. 180 willkürliche Menschsera
ergaben einmal eine positive Agglutination bis zur Verdünnung 1 : 160 (keine
Beziehung mit Abortus oder Maltafieber), die übrigen agglutinierten in der Ver-
dünnung von 1 : 50 nicht. Von 120 Sera fieberkranker Personen agglutinierten 3 bei
einer Verdünnung von 1 : 100 positiv (2 Fälle betroffen Typhus), die übrigen

bei i : 50 negativ. Das Patientenserum gab eine vollständige Komplementbindung
in Verdünnungen von 0.002 cc.m mit Abortusantigen, eine unvollständige mit Meli-
tensiantigen (Kontrollen mit 0.2 ccm. Serum negativ). Bis jetzt sind noch keine
Abortusbazillen aus dem Blut und Harn gezüchtet worden. Die intradermale
Injektion mit Abortin und Melitin (Zeller) hatte eine starke lokale und All-
gemcinreaktion zur Folge (Temperaturen über 40° C., Verlauf innerhalb 48 Stun-
den). Bei 11 Kontrollpersonen 3 positive Lokalreaktionen, keine allgemeine Reak-
tion.

4 der 5 trächtigen Kühe des Patienten haben in den Monaten Februar bis Ende
Mai verworfen. Der Besitzer hatte selbst bei der Geburt geholfen, bei der letzten
(emphysematöse Frucht) hatte er eine kleine Wunde an der Hand welche er nicht
desinfizierte. Seither ist langsamerhand die Krankheit aufgetreten. Im Dezember
abortierte ein Rind zum zweitenmal. Drei Rinder agglutinierten B. Bang bei
1 : 1600 bis 1 : 3200 (Kontrollen bis 1 : 50). Patient hat sich fortwährend in Nord-
holland aufgehalten, er besitzt keine Ziegen. In der betreffenden Gegend sind
keine Ziegen importiert worden. Ziegenabortus kommt nicht vor, der infektiöse
Rinderabort ist einheimisch.

In Holland sind solche Krankheitsfälle beim Menschen nicht früher beschrie-
ben worden.

1) En vue de l\'étude de la pathogénité pour l\'homme du bacille de Bang, (de
l\'avortement épizootique des bovidés), les observations aux contrées, où la fièvre
de Malte surtout n\'existe pas, sont surtout d\'importance.

Il ne suffit pas de démontrer seulement l\'existence d\'agglutinines dans les sera
humains. Un lapin, n\'ayant pas d\'agglutinines, en acquérit (titre 1 : 320), à la
suite de l\'administration (après 24 heures de jeûne), d\'une culture tuée de
bacilles de BANG-(culure en bile).

2) Un boulanger dans un petit village en Hollande, ayant à l\'étable six vaches,
avait déjà pendant une demie année une maladie qui ressemblait cliniquement
de tout point à la fièvre de Malte. Widal négative à plusieurs reprises. Agglu-
tination avec B. Bang jusqu\' à 1 : 6400 ; avec. B. melitensis Bruce jusqu\'à
1 : 800. Le sérum chauffé à 56° ne perd pas ses agglutinines. Epreuves d\'absorp-
tion suivant Castellani (avec B. Bang et avec B. Bruce) aussi positif.

De 180 sera humains quelconques une fois agglutination positive jusqu\'à
1 : 160 (sans rapport avec l\'avortement épizootique ou avec la fièvre de Malte)
le reste en dilution de 1 : 50 negative.

Dei20séra d\'hommes, souffrants de maladies fébriles, trois montraient uni
agglutination positive de 1 : 100 (deux d\'entre eux étaient atteints de fièvre typho-
de) ; le reste jusqu\'à 1 : 50 negative.

La réaction de déviation du complément du sérum du boulanger était
positive (complète) en dilution de 0.002 c.c. avec de l\'antigène de l\'avortement
et partielle avec de l\'antigène de la fièvre de Malte (des contrôles étaient
négatives avec 0.2 c.c. de sérum).

Jusqu\'ici il était impossible de cultiver les bactéries du sang ou de l\'urine.

L\'injection intradermale avec abortine et avec melitine (Zeller) donnait une
réaction locale et générale forte (température ]> 40°, en moins de 41 heures).

De 11 hommes, injectés, pour contrôle, trois donnaient une réaction locale
positive ; personne n\'avait une réacton générale.

Quatre des cinq vaches en gestation du boulanger ont aborté entre février
et la fin de mai 1927. Le propriétaire faisait les délivrances lui même; la dernière
fois sa main était légèrement blessée, le foetus était emphysémateux. L\'homme
ne se désinfectait pas. Depuis ce temps il est tombé malade.

En décembre une de ses vaches abortait de nouveau. Trois des vaches avaient
une agglutination positive avec. B. Bang, usqu\'à 1 : 1600, ou 1 : 3200 ides contrôles
jusqu\'à 1 : 50).

Le boulanger n\'avait jamais quitté sa province ; il ne tenait pas de chèvres ;
aux environs on n\'a pas de chèvres importées d\'ailleurs. Pas d\'avortement épi-
zootique chez les chèvres; au contraire 1\' avortement chez les vaches est fréquent.

De pareilles maladies chez l\'homme, n\'ont pas encore été décrites en Hollande.

î. It is of most importance to the problem of the pathogenity of the Bact
Abortus Infectiosi in man, that observations are done in districts where no malta-
fever is stated.

The indication of agglutinins in human sera only does not prove in all cases the
presence of a disease due to these bacteria.

A rabbit that at first did not show any agglutination obtained a titre of agglu-
tination i : 320 by feeding it killed culture of bact. abortus in gall, after fasting
24 hours.

2. A baker in a small village in Holland who has 6 cows in his stable is suf-
fering half a year from a disease, that appears to be identical to malta-fever in
all its clinical symptoms. Widal-reaction several times negative. Agglutination
test with B. abortus Bang still at 1 ; 6400 -(- and with B. melitensis Bruce at
i : 800 .

Among 180 control specimen of human sera only once agglutination at
i: 160 (without connection with malta fever or „Abortioninfection").

Of 120 sera of persons showing fever, only 3 agglutinated still at a dilution of
1 : 100 . (the rest of 1 : 50 —).

The baker\'s serum gave a total complement-fixation reaction at dilution
0,002 cc with abortus-antigen, and a partial one with melitensis-antigen. (Con-
trols negative with 0,2 cc serum).

Intradermal injection with abortus and melitin (Zeller) gave a severe local
and general reaction (temp, higher than 40°C. ; progress within 48 hours). In 11
control persons 3 local reactions , no one general reaction.

Of 5 pregnant cows, belonging to the patient, 4 have aborted between Febru-
ary and the end of May 1927.

The owner did the obstetrical work himself and had a small wound on his hand,
during the last deliverance, (emphysematous fetus). He did not desinfect it. Since
that time the illness appeared by little and little.

In December one of the cows aborted again. Three of the cows agglutinated
B. Bang at 1 : 1600 or at 1 : 3200 (controls only at 1 : 50).

The patient always lived in Holland and never left his district. He has no goats ;
in his district no goats were imported from elsewhere.

Abortus in goats is not observed there, but since long ago infectious abortus in
cattle is epidemical.

In Holland, cases as the above-mentioned, in man, have not been recorded
before.

(Uit de kliniek voor Kleine Huisdieren der Veeartsenijkundige Faculteit van
de Rijks-Universiteit te Utrecht, Directeur: Prof. Dr. H. JAKOB).

LEPTOSPIRAE (SPIROCHAETA ICTERO-URAEMIAE CANIS)
ALS OORZAAK VAN ICTERUS, NEPHRITIS EN URAEMIE
VAN DEN HOND, \')

In een korte publicatie^{8 9} werd door mij gewag gemaakt van
het aantoonen van spirochaeten van het type Leptospira ¹) in
de niercoupen van een hond, gestorven aan azotaemische uraemie
en bij een hond met chronische nephritis, waarbij de spirochaeten
in het nierperssap in het donkere veld konden worden aangetoond.
Daarmede kon de vondst van Lukes en Derbek^{15 16} bij de z.g.
Stuttgarter Hundeseuche²) (bestreden o. a. door Wirth ²⁰ en
Bauer waarvan de eerste verscheidene publicaties deed ver-
schijnen, bevestigd worden.

Sindsdien kon nog bij 43 nieren in 13 gevallen in het volgens de
Levaditi-methode gekleurde preparaat, de aanwezigheid van
spirochaeten in de tubuli worden aangetoond¹². Deze nieren,
afkomstig van honden met klinisch uraemie, waren ter beschikking
gesteld door het Veterinair Pathologisch Instituut³) en waren
reeds langen tijd, vele reeds jaren in formol gefixeerd, hetgeen de
kleuring ten goede kwam. — In aansluiting aan een studie over
uraemie van den hond werd door Veenendaal en Klarenbeek ^{6 7}gemeend, dat het groot aantal nierlijders, aangetroffen bij den
hond, zijn oorzaak mogelijk vond in een vroegere infectie van het
dier met hondenziekte ; niet onwaarschijnlijk werd geacht, dat
een besmetting van het dier op jongen leeftijd aanleiding kon
geven tot een chronische verandering van de nier, welke op den
duur tot ernstige bezwaren, klinisch waarneembaar ook voor den
eigenaar, zou kunnen voeren.

1 ) Leptospirae zijn spirochaeten van een morphologisch apart type, dat afwijkt
van de andere spirochaeten-typen (Borrelia, Treponema). De naam is afkomstig
van Noguchi. Schüffner stelt in zijn artikel over gele koorts en Weilsche ziekte
voor als Subgenera van de Spirochaeten te noemen : de Borrelia, Treponema en
Leptospira als verwekkers der ziekten behoorende tot de Recurrens, Syphilis en
Weilgroep. (Zie ook Zuelzer³¹).

2 ) Stuttgarter Hundeseuche (syn. : hondentyphus, gastroentérite hémoragique)
is een ziekte verloopende onder het beeld van azotaemische uraemie. De uraemie
is het gevolg van een vaak chronisch, dikwijls blijkbaar ook subacute nieraandoe-
ning. De oorzaak was tot heden onbekend ; entingen gaven nooit betrouwbare
resultaten. Lukes toonde het eerst de spirochaeten aan en geloofde o.a. op grond
van het feit, dat hij ze veelvuldig aantrof en daarbij veelal in grooten getale,
aan aetiologisch verband.

3 ) Gaarne betuig ik op deze plaats mijn dank voor den materieelen steun, dien ik
ook bij mijn verblijf in het buitenland van het Veterinair Pathologisch Instituut
mocht ondervinden.

Na de bestudeering van het spirochaetenvraagstuk, bij vele
van deze patiënten, is deze opvatting eenigszins gewijzigd, omdat
door het vaak aantreffen der spirochaeten in nieren van honden
met een duidelijk uraemisch klinisch- en sectiebeeld, rekening
gehouden dient te worden met een aetiologische beteekenis dezer
micro-organismen.

De vraag dient dus beantwoord, of er verband bestaat tusschen
de nierspirochaeten en het ziektebeeld.

Het aantoonen door Lukes en Derbek ¹⁵~~¹⁶ in enkele gevallen,
van spirochaeten in bloed en organen van lijders aan hondetyphus,
waarbij ze ook in de nieren konden worden opgespoord, kan een
vingerwijzing zijn, dat de spirochaeten aandeel hebben in een
algemeene infectie. Entingen van proefdieren, in hoofdzaak van
caviae, op de gebruikelijke wijze, welke bij Weilsche ziekte wordt
toegepast (intraperitoneaal), gaven echter geen resultaten, die
een conclusie toelieten. Noch orgaan-emulsie (nier), noch nierpers-
sap of urine, konden een infectie dezer dieren opwekken (Jelinek,
Prochazka ⁴, Klarenbeek ^{10 u}). Slechts eenmaal gelukte het
Lukes en Derbek spirochaeten bij caviae en konijnen na enting,
in bloed en nieren aan te toonen. De entingsresultaten op honden
(Jelinek, Prochazka) zijn nog zeer vaag en dienen nog te worden
bevestigd. Evenmin gelukte het reinculturen uit de nieren te
kweeken.

In een vorig artikel werd door mij er op gewezen, dat men ook
rekening te houden had met de mogelijkheid, dat saprophyten
van het normale lichaam van den hond, levende in maag- en darm-
tractus, in mondholte en op andere slijmvliezen, in de nieren
van het zieke dier konden voorkomen.

Na het onderzoek van Berka ² over het voorkomen van spiro-
chaeten in den digestie-tractus der vleescheters is deze veronder-
stelling vrij onwaarschijnlijk geworden.

Resumeerende kan men zeggen, dat een aetiologisch verband
tusschen de in de nieren van honden met uraemie gevonden spiro-
chaeten en de ziekte zelf op grond van deze gegevens niet mag worden
aangenomen.

Vergelijkt men dit beeld, dat door Lukes^{14 19} en zijn mede-
werkers en door Klarenbeek ¹² uitvoerig is beschreven, met het
door SchÜffner en Kuenen ²⁷ waargenomene bij ratten, welke
spirochaeten in de nieren hadden, dan ziet men onmiddellijk een
frappante overeenkomst. De laatste onderzoekers schrijven daar-
over in termen, die geheel zouden passen in een beschrijving van
de door mij bestudeerde coupen : ,,In de coupes van de nieren,
welke volgens de oude Levaditi-methode waren behandeld, waar-
door de spirochaeten zeer mooi verzilverd worden, vonden wij

het volgende typische beeld : de spirochaeten komen in haarden
voor, zoodat men bij een weinig dichte besmetting, soms verschei-
dene coupes moet doorzoeken, voordat men op een nest van spiro-
chaeten stuit. De parasieten liggen in het lumen der tubuli, vaak
in een zoo groote hoeveelheid, dat het epitheel met een dicht
vlechtwerk van spirochaeten is bekleed. Daarbij dringen de para-
sieten iets tusschen de epitheliën in, zoodat stervormige figuren
ontstaan. Op andere plaatsen werden ze in kleiner aantal gevonden,
doch steeds in de buisjes en nooit in het weefsel, dus streng genomen
steeds aan de oppervlakte van het lichaam in tegenstelling met
het beeld, dat men bij de acute besmetting bij caviae ziet, waarbij de
spirochaeten verspreid in het weefsel tusschen de epitheliën en
een enkele keer in het lumen der buisjes worden aangetroffen.
Bij den drager vermeerderen de spirochaeten zich blijkbaar uit-
sluitend in de buisjes en een gedeelte wordt met de urine verwijderd.
Het zijn uitsluitend de tubuli contorti die de spirochaeten dragen.
Men vindt de nesten tot aan het oppervlak der nieren. Het leek
ons, dat bepaalde systemen in hun geheel waren aangedaan".

De omstandigheid, dat de localisatie der spirochaeten in de nier
bij rat en hond geheel overeenstemmen, geeft recht op de conclusie,
dat aan de wijze, waarop de spirochaeten in dit orgaanweefsel gelo-
caliseerd worden, naar alle waarschijnlijkheid bij beide diersoorten
dezelfde beteekenis gehecht moet worden.

Zooals SchÜFFNER en Kuf.nen ²⁷ terecht aangeven, kan men
het ontstaan der leptospirae-ophoopingen in de nieren verklaren
op twee wijzen en wel door een haematogene infectie of door een
urogene infectie via uretha, blaas en ureter. Vele argumenten
pleiten voor de infectie via den bloedbaan. Bekend is, dat bij
Weilsche ziekte bij den mensch, een langdurige localisatie aanwezig
blijft van leptospirae in de nier van den genezenden of reeds klinisch
genezen patiënt ; ook caviae met proefondervindelijke Weil-infectie
blijven vaak geruimen tijd spirochaeten-depots in de nieren dra-
gen. Verder is bekend, dat jonge ratten zelden spirochaetendragers
zijn en dat daarentegen van volwassen dieren een groot percentage
(voor Amsterdam resp. 2.5 en 45 %) leptospirae in de nieren heb-
ben ; daarbij zijn volwassen dieren vaak moeilijk te infecteeren
met leptospirae-stammen, jonge dieren daarentegen wel. In het
laatste geval vindt men na eenigen tijd de leptospirae gelocaliseerd
in de nieren op dezelfde wijze als bij spontane leptospirose van de
nier wordt aangetroffen.

Deze feiten veroorlooven het uitspreken van de meening, dat
de leptospirae in de nier van klinisch, normale ratten, een overblijfsel
vormen van een vroeger doorgemaakte algemeene infectie.

Voor dit huisdier is de besmetting langs het urogenitaal apparaat
nog onwaarschijnlijker dan voor de rat. Dit laatste dier leeft nog
in een medium, waar veelvuldig leptospirae kunnen worden aan-
getroffen. Dit geldt voor de in normale omstandigheden levenden
hond niet. De argumenten, die voor een haematogene infectie
bij de rat pleiten, gelden eveneens voor den hond. Ook hier gelukt
het bij jonge honden, een infectie met leptospirae (Weiische spi-
rochaet) zoodanig te doen verloopen, dat het dier niet sterft, doch
na verdwijnen van de klinisch waarneembare verschijnselen,
smetstofdrager wordt, waarbij de leptospirae in de nier gedepo-
neerd zijn. Schüffner en Kuenen ²⁷ namen bij een dergelijk
proefdier een spirochaeturie waar, optredende den i3den dag
na de infectie en eindigende ongeveer den 68sten dag. Eveneens
is bekend, dat volwassen honden soms moeilijk met de Weiische
spirochaet geïnfecteerd kunnen worden.

De conclusie ligt daarom voor de hand, ook bij den hond de aan-
wezigheid der spirochaeten in de nier van dieren, die klinisch het
azotaemisch uracmische ziektebeeld vertoonen, te verklaren, door een
mogelijk reeds lang geleden voorafgegane algemeene infectie.

De leptospirae spelen een rol bij verschillende ziekten van den
mensch, welke met icterus gepaard kunnen gaan. Tot deze ziekte
behoort ook de ziekte van Weil, welke, dank zij het baanbrekend
onderzoek van Schüffner en Kuenen ^{21 23}; ^{27 30} ook in verschil-
lende gevallen in ons land werd onderkend. Van deze ziekte staat
vast, dat ze een enkele keer epidemisch voorkomt, maar overigens
veel sporadisch wordt waargenomen. Ze verloopt enkele dagen
met koorts, daarna met icterus onder verdwijnen der temperatuurs-
verhooging en met albuminurie. Het juist gepubliceerde onder-
zoek van Baermann en Smits (T. v. Gen. Dl. 71. II 24. 1927),
welke niet minder dan ruim 300 gevallen van Weil-infectie
waarnamen in Deli, wijst uit, dat de verschijnselen zeer vaag
kunnen zijn. In de meeste gevallen treedt in ons land herstel
in. Tijdens de eerste ziektedagen circuleeren de leptospirae in
het bloed ; tijdens het icterusstadium zijn ze in het bloed niet
of met moeite aantoonbaar. Na een paar weken verschijnen ze in
de urine, waarin ze vaak maanden lang aanwezig blijven.

Niet altijd is het beeld klinisch typisch ; o. a. kan de icterus
geheel achterwege blijven. Het bloed van lijders vertoont na de
eerste dagen een meer of minder hooge agglutinatie- en lysis-titer
ten opzichte van leptospirastammen, geïsoleerd uit ratten en
patiënten. Dit laatste verschijnsel geeft bij onderzoek van ver-
dachte patienten den doorslag voor het stellen van den differenti-
aal-diagnose.

na intraperitoneale enting van 2- -4 c.c. bloed of van orgaan-
emulsie (lever), welke voldoende voor het dier virulente lepto-
spirae bevat, na enkele dagen een meer of minder typische Weil-
sectie. Soms echter is het klinische en sectiebeeld zeer typisch en
zijn leptospirae niet te vinden, terwijl na enting van het bij de
sectie beschikbare materiaal op een nieuwe cavia wel een normale
Weil-sectie ontstaat en spirochaeten aan te toonen zijn ; andermaal
is het beeld zeer atypisch en vindt men toch leptospirae. Geneest
de cavia, dan vindt men de leptospirae weer in de nieren na eenigen
tijd terug. Er bestaan stammen, geïsoleerd uit verschillende pa-
tiënten met onderlinge verschillen in virulentie voor caviae en met
onderling verschil in agglutinatie-titer ; er bestaat verder een groote
verwantschap tusschen de rattenstammen, geïsoleerd uit de nieren
dezer dieren en de stammen van den mensch afkomstig, zoodat
de leptospirae van mensch en rat identiek worden geacht en men
besmetting van clen mensch verklaart door direct of indirect
contact met rattenurine (o. a. vallen in door ratten bewoonde
grachten en slooten). Ook bij de jonge rat verloopt de besmetting
vaak zonder duidelijk klinisch beeld, terwijl later localisatie in
de nieren optreedt. Bekend is dat wilde ratten in gevangenschap
gedurende ij a if jaar nog onverminderde spirochaeturie kunnen
vertoonen (Schüffner, Ruys) ^2s. Wij zien dus bij de besmetting
van mensch, cavia en rat, dat ten gevolge van een algemeene
infectie met de Spirochaeta ictero-haemorrhagiae Weil, al of
niet voorafgegaan door klinisch waarneembare symptomen van een
acute infectie een localisatie optreedt van de leptospirae in de nier,
zich uitende door spirochaeturie. Deze uitscheiding van spiro-
chaeten kan zeer lang duren. Bij de cavia en de rat is daarbij be-
kend, dat de leptospirae in de nieren de beschreven localisatie
in de tubuli contorti innemen.

Het ligt volkomen voor de hand, ook voor den hond met spiro-
chaeten in de tubuli der nieren daarvan de aanwezigheid te verklaren,
door een voorafgegane algemeene infectie in den zin zooals voor de
Weilschc ziekte bij mensch, cavia en voor de rattenlcptospirae werd
beschreven.

Bestaat bij den hond een ziektebeeld, dat acuut verloopt en gepaard
gaat met icteius?

Okell, Dalling en Pugh ²⁶ hebben in 1925 in Engeland een
aldaar verspreid voorkomende, enzoötisch optredende geelzucht
bij voornamelijk jonge honden, met een zeer hoog sterf te-cijfer
(tot 95 %) als leptospirae onderkend. Door proefondervindelijk
onderzoek met caviae en door immuniteitsreacties kon de identiteit
der leptospirae met die van de rat worden aangetoond.

Klarenbeek ²³ publiceerde in de Ann. de 1\'Inst. Pasteur de
resultaten van een onderzoek van honden, lijdende aan toxische
icterus. In de nieren van enkele dezer dieren, die vrijwel alle jong

waren, konden leptospirae worden aangetoond, die niet in de
tubuli voorkwamen, maar verspreid waren door het weefsel. en
deels in of tusschen het epitheel der nierbuisjes, deels in het inter-
stitieele weefsel werden aangetroffen, zooals ook voorkomt bij
acute Weilsche ziekte-infectie van den mensch of van de cavia.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ²⁴ werd door Klaren-
beek het ziektebeeld dezer patiënten, die steeds geïsoleerd voor-
kwamen en waarbij dus de ziekte niet den indruk maakte van
besmettelijk te zijn, uitvoerig beschreven. Eveneens werden de
bewijzen geleverd, dat bij een hond een algemeene leptospirose
aanwezig was (positieve cavia-enting ; aantoonen der leptospirae).
Dat de leptospira zeer na verwant was aan de Weilsche spirochaet
bewees verder de hooge agglutinatie-titer van het hondenbloed
ten opzichte van 2 Weilstammen (1 : 50.000).¹).

Uit deze onderzoekingen mag worden geconcludeerd, dat bij
den hond leptospirose als algemeene injectieziekte in den zin van Weil-
sche ziekte cn gepaard gaande met icterus en aïbuminurie, voorkomt.
De Spirochaet is na verwant aan die van de rat en die van de ziekte
van Weil. Zij geeft aanleiding tot sporadisch optredende gevallen
blijkbaar zonder neiging tot besmetting van andere honden (Klaren-
beek) of tot enzoötiën (Okell, Dalling, Pugh).

Is de spirochaet ook verantwoordelijk te stellen voor de nierbescha-
diging die tot uraemie van den hond kan leiden ?

Een direct antwoord, dat op bewijzende gronden steunt, kan
hierop nog niet gegeven worden. De literatuur bevat zoover mij
bekend geen bewijzen, dat bij mensch en, gestorven ten gevolge
van uraemie, in de nieren leptospirae van het Weil-type zijn ge-
vonden. Evenmin is het cavia- en rattenbeeld der leptospirose
voldoende hierop onderzocht. De mogelijkheid bestaat, dat in
de natuur vele spontaan besmette ratten op den duur door nier-
insufficiëntie den dood vinden. Het feit, dat nog nooit in nieren
van honden met normale functie (eiwitvrije urine) spirochaeten
konden worden aangetoond versterkt de meening, dat verband
tusschen uraemische verschijnselen (nierbeschadiging) en micro-
organismen bestaat. Ook Lukes, die pathologisch-anatomisch
nauwkeurig de nierveranderingen bij zijn patiënten met Stuttgarter
Hundeseuche onderzocht, beschouwt de leptospirae door hem in
de nieren gevonden, als de oorzaak van deze ziekte.

\') Naar aanleiding van een opmerking van van der Hoeden bij de discussie
over dit onderwerp dat een hooge agglutinatie-titer niet bewijzend voor groote over-
eenkomst of identiteit van 2 leptospira-stammen zou zijn, zij opgemerkt, dat ook
Schüffner de stammen in hun onderlinge verwantschap vergelijkt door de agglu-
tinatie der verschillende van konijnen verkregen antisera met de diverse stammen.
Juist door deze methode komt hij tot de conclusie, dat de leptospira van de gele
koorts en van de Weilsche ziekte zeer na verwant zijn. (zie 30). (Zie ook het
elders geciteerde onderzoek van Baermann en Smits).

Bij den hond mogen wij daarom met reden, de meening uiten dat
de spirochaeten in de nieren deze organen ziek maken, hetzij door
mechanische prikkeling, hetzij door het verspreiden van renotrope
toxische stoffen. Deze nephropathie uit zich door albuminurie en ten
slotte door uraemie.

Hoewel op verschillende punten in dit vraagstuk nog opheldering
moet komen, meen ik te kunnen komen tot de volgende conclusies:

1. Gevallen van azotaemische uraemie bij den hond, waarbij
in de urine of niercoupen spirochaeten van het type Lepto-
spira kunnen worden aangetoond, moeten beschouwd worden
als te zijn ontstaan ten gevolge van nierbeschadiging door
deze micro-organismen.

2. De ziekte bekend als Stuttgarter Hundeseuche, Hundetyphus
of Gastroentérite hemorrhagiquc, moet identiek worden geacht
met de sub i genoemde gevallen. Alle andere, klinisch even-
eens onder verschijnselen van uraemie verhopende gevallen,
waarbi] geen Leptospirac kunnen worden aangetoond, zijn
aetiologisch op andere wijze ontstaan.

3. De spirochaeten komen daarbij steeds voor in de niertubuli,
evenals bij de rat, spontaan geïnfecteerd met leptospirae.

4. De Spirochaeten in de nier bij honden met dit ziektebeeld
vormen een na-stadium van een eerder doorgemaakte in-
fectie in den zin van de Weilsche ziekte. Evenals bij de rat
en de cavia, zoomede als bij den mensch besmet met de
Spiroc.haeta ictero-haemorrhagiae Weil, vormen de nieren
van den hond een veilige schuilplaats voor cle spirochaeten,
waar ze zich vermoedelijk lang kunnen staande houden.

5. Een klinisch acuut verloopende leptospirose in de beteekenis
der Weilsche ziekte komt bij honden voor. Vooral jonge
honden worden aangetast ; de gevallen staan in ons land
op zich zelf; in Engeland is de ziekte enzoötisch waarge-
nomen. Evenals bij den mensch, de cavia en de rat bekend
is, moet ook voor den hond aangenomen worden, dat het
ziektebeeld (acute toxische icterus, albuminurie) vaak niet
typisch verloopt.

6. De agglutinatie-proeven wijzen uit, dat de honden-lepto-
spirae biologisch nagenoeg identiek kunnen zijn met de
spirochaet van de Weilsche ziekte.

7. Niettemin verdient het in meer dan één opzicht aanbeveling
de leptospira van den hond nog te beschouwen als een varie-
teit met bizondere affiniteit voor den hond.

De naam Spirochaeta ictero-uraemiac canis, welke wijst
op het veroorzaken van icterus en van uraemie, twee bij
honden klinisch geheel afzonderlijke ziektebeelden lijkt mij
de juiste. De naam spirochaeta melaenogenes canis, door

Lukes gegeven aan de Spirochaet bij zijn onderzoek van
Stuttgarter Hundeseuche lijkt mij minder gewenscht ; hij
duidt slechts op bloedingen, voorkomende in de darmen ;
deze komen echter ook bij andere vormen van uraemie,
zonder spirochaeten-vondst voor.

Voor de volksgezondheid dient men aandacht te schenken
aan deze spirochaetose : men moet rekening houden met de
mogelijkheid, dat naast de rat ook de hond voor den mensch
een bron van infectie zal kunnen zijn.

i. Bauer, Deutsch öster. tieraerztl. W. 1923; 2. Berka, Prager Archiv f.
tiermed u. vergl. Path. 1926 blz. 141—153, 3. Hiesinger, Berl. t. W. 1925, No. 31;
4. Jelinek und Prochazka, Prager Archiv, f. tiermed. u. Vergl. Path. 1925 :

з. Jelinek, Prager. Archiv f. tiermed. u. Vergl. Path. Bd. VI. 1926 ; 6. Klaren-
beek, tijdschr. v. Dierg. Dl. 51, afl. 20, 1924 ; 7. Ivlarenbeek en Veenendaal,
tijdschr. v. Diergen. Dl. 51, afl. 21, 1924; 8. Ivlarenbeek, tijdschr. v. Diergen
Dl. 52, afl. 5, 1925 ; 9. Ivlarenbeek, tieraerztl. Rundsch. T. 31, No. 5, 1925;
10. Klarenbeek, tijdschr. v. Dierg. Dl. 53, afl. 6, 1926; 11. Ivlarenbeek, tier-
aerztl. Rundsch. T. 32, 1926, No. 4 ; 12 Ivlarenbeek, Aun. de 1\'lnstitut Past.,
No. 11 1927, Nov.; 13. Ivlarenbeek, tijdschr. v. Diergen. Dl. 54,afl. 22, 1927; 14.
Lukes, D. t. W. t. 31, Hft. 12, 1923 ; 15. Lukes, Ann. de 1\'Inst. Past. T. 38, 1924;
16. Lukes und Derbek, Prag. Archiv f. Tiermed. u. vergl. Path., 1923 ; 17. Lukes

и. Jelinek, Zeitschr. f. Imm. forschung, 1926; 18. Lukes, Jelinek u. Shramek.
tieraerzsl. Rundsch. 1925, Hft. 39 ; 19. Lukes, Prager Archiv f. tiermed. u. vergl.
Path. Bd. VI, 1926 ; 20. Wirth, Wien, tieraerztl. Monatshefte 1923.

21. Achmad Mochtar, Dissertatie 1927, Amsterdam ; 22. Goudsmit, Hammer,
Wolff, tijdschr. v. Gcneesk. 69, No. 5, 1925 ; 23. IvENS, tijdschr. v. Geneesk. 68,
1924, No. 16 ; Klarenbeek, tijdschr. v. Diergen. 1927 No. 22 ; 25. Klarenbeek,
Ann. de 1\'Inst. Past. 1927, Nov. No. 11.; 26. Okell, Dalling, Pugh, Veter. Journ.
Vol. 81, 1925, No. 1 ; 27. Schüffner en Kuenen, tijdschr. v. Geneesk. 67, 1923,
No. 20 ; 28. Schüffner en Ruys, tijdschr. v. Geneesk. 69. 1925, No. 9 ; 29. Schüff-
ner, tijdschr. v. Geneesk. 67, 1923, No. 20 ; 30. Schüffner en Achmad Mochtar,
Arch. f. Schiffs, u. tropen hygiëne 31, 1927, S. 149—165; 31. Zuelzer, Handb.
der Path. Protozoen von von Prowazek Abi. 11 S. 1667—1757.

VERKLARING DER FIGUREN:
Afb. I Rattennier met tubuli, waarvan het lumen gedeeltelijk gevuld is
met leptospirae, die vooral tegen het epitheel zijn gelegen.
Vergr. 310. Levaditi kleuring. (Foto van een preparaat van Schüffner).
Afb. 11. Hondennier als boven. Vergr. 310. Levaditi kleuring.
Afb. III. Hondennier als boven. Vergr. 900. Levaditi kleuring.

Azotaemische Uraemie bei Hunden (--Stuttgarter Hundeseuche = Hunde-
typhus = Gastro-entérite hémorrhagique) wobei in Urin oder in Nierenschnitten
(Tubuli) Spirochaeten vom Leptospira-typus gefunden werden, entsteht durch
Schädigung der Niere verursacht durch diese Microorganismen. Man muss
diese Krankheit betrachten als das Nachstadium einer akuten Infektion, überein-
stimmend mit der Weilschen Krankheit.

Wie bei der Ratte, dem Meerschweinchen und dem Menschen, infiziert mit
Spirochaetaictero-haemorrhagiae Weil, können auch beim Hund die Spirochaeten
in den Nieren wahrscheinlich lang am Leben bleiben. Von der akuten, mit der

Weilschen Krankheit übereinstimmenden Leptospirose werden meistens junge
Hunde angegriffen. Die Krankheit kommt .n Holland nur sporadisch vor, in
England wurde sie enzoötisch beobachtet. Das Krankheitsbild, ein akuter toxiko-
logischer Icterus mit Albuminurie, ist nicht immer tvpisch.

Agglutinationsversuche zeigten dass die Leptospira bei Hunden biologisch
ungefähr identisch ist mit dem Spirochaeten der Weilschen Krankheit ; wahr-
scheinlich ist es eine Varität mit spezieller Affinität für den Hund.

Verfasser schlägt den Namen Spirochaela iclero-uraemiae canis vor, der seiner
Ansicht nach besser ist als der Namen Spirochaeta melaenogenes canis (Lukes).

Vom hygienischen Standpunkt aus muss man mit der Möglichkeit rechnen,
dass ausser der Hatte auch der Hund den Menschen mit Weilscher Krankheit
infizieren kann.

Lesions of the kidneys caused by spirochaetes of the leptospira-type are to be
considered as the cause of azotaemic Uraemia in dogs (= Stuttgarter Hundeseuche
= Hundetyphus = Gastro-entérite hémorrhagique). The microorganisms are
found in urine and kidneys (tubuli).

This disease is to be considered as the afterstadium of an acute infection, resem-
bling Weil-disease.

Like the kidneys of rats, guineapigs and man, infected with Spirochaeta ictéro
haemorrhagiae Weil, those of dogs too are most probably a safe hiding-place for
the spirochaetes where they persist a long time

The acute leptospirosis, resembling Weil\'s disease especially affects young
dogs and occurs in Holland sporadically. In England the disease has been seen
enzootically.

The syndrome, an acute toxical icterus with albuminuria, is not always carac-
teristic.

Agglutination-tests show that from a biological point of view the leptospira
of dogs is nearly identical with the spirochaete of the Weil\'s disease ; it is pro-
bably a variety with a particular affinity to the dog.

Instead of spirochaeta melaenogenes canis (Lukes) the author suggests the
name Spirochaeta ictero-uraemiae canis, which in his opinion is more justified.

From the hygienic point of view the possibility must be reckoned with that
besides the rat, the dog may also infect man with Weil\'s disease.

L\'urémie azotémique des chiens ( Stuttgarter Hundeseuche = Hundetyphus
= Gastro-entérite hémorrhagique) avec présence de spirochetes du type lepto-
spira dans l\'urine ou dans les reins (tubuli) est provoquée par des lésions rénales
causées par ces micro-organismes.

Cette maladie doit être considérée comme un stade plus avancé d\'une infection
aiguë, ressemblant à la maladie de Weil.

Comme chez le rat, le cobaye et l\'homme infecté de Spirochaetaictero-haemorr-
hagiae Weil, les reins du chien sont un abri sûr pour les spirochètes où ils se main-
tiennent probablement longtemps.

La leptospirose aiguë ressemblant à la maladie de Weil, attaque surtout les
jeunes chiens, mais sa présence en Hollande est sporadique. En Angleterre on a
observé la maladie enzootiquement.

Le syndrome, un ictère toxique aigu avec albuminurie, n\'est pas toujours
caractéristique.

Des expériments d\'agglutination montrent que biologiquement le leptospira
des chiens est identique au spirocliète de la maladie de Weil ; probablement
c\'est une variété avec une affinité particulière pour le chien.

Il faut alors compter avec la possibilité que, outre le rat, le chien aussi peut
infecter l\'homme.

L\'auteur propose le nom de Spirochaeta ictero-uraemiae canis qui est à son avis
meilleur que le nom de Spirochaeta melaenogenes canis (Lukes).

Uit het Zoötechnisch Instituut van de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks-
Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. M. KROON.

Dieren, opgefokt onder zoodanige omstandigheden dat zij het
antirachitische Vitamine-D missen gaan binnen korten of langen
tijd aan rachitis lijden, doordat het gemis van dit vitamine de op-
name van minerale stoffen (Ca) belemmert of doet ophouden.

Het is reeds langer bekend dat de ultraviolette stralen uit het
zonlicht of uit het licht van kwartslampn het vitamine-D. kunnen
vervangen ; door het bestralen wordt waarschijnlijk een „provi-
tamine" in vitamine omgezet en is het D-vitamine in het voedsel
overbodig geworden.

Rachitische kinderen genezen door bestraling met ultraviolette
stralen, doch ook wanneer zij b.v. bestraalde koemelk als voedsel
krijgen. In enkele modelstallen worden zelfs de koeien bestraald
om zeker te zijn, melk te verkrijgen met voldoende D-vitamine.
In Duitschland zijn er reeds varkensfokkerijen voorzien van een
installatie, welke afwisselend verschillende hokken met drachtige
varkens, zoogende dieren en jonge biggen bestraalt teneinde
rachitis-vrije varkens op te fokken.

Vele pluimveefokkers voorzien de hokken van ruiten, niet uit
gewoon glas vervaardigd, doch van een glassoort of een ander
preparaat dat naast licht ook de ultraviolette stralen van het
zonlicht doorlaat. In hoeverre een dergelijke installatie voor ons
klimaat nuttig kan zijn blijft hier buiten beschouwing ; het staat
echter wel vast, dat het zonlicht bij ons alleen in het voorjaar
relatief rijk is aan ultraviolette stralen.

In vele gevallen bestaat de behoefte jonge dieren met het voedsel
het vitamine-D toe te voeren.

Speciaal levertraan werd daarvoor tot nu toe gebezigd. Dit
preparaat is rijk aan vitamine-A (groei-vitamine) en D., althans
de goede soorten. Er wordt in den handel echter veel levertraan
omgezet, welke in dit opzicht minderwaardig is. Levertraan is dus
een product, wat niet constant genoemd kan worden. De wijze van
bereiding en het oorspronkelijke materiaal speelt een groote rol.

Rachitis is een ziekte, welke bij jonge kuikens lang niet zeldzaam
is ; de z.g. „beenzwakte" van de kuikens wordt door den pluim-
veefokker, terecht, gevreesd.

Alle verschijnselen van rachitis kon ik bij kuikens experimenteel
opwekken, door een toompje dezer dieren geheel buiten invloed
van het directe zonlicht groot te brengen.

Beenzwakte in verschillende graden, slecht in de veeren komen,
achterblijven in groei waren verschijnselen welke ik na enkele we-
ken kon constateeren.

Mijn oorspronkelijk plan was de helft der kuikens direct te be-
stralen doch juist in dien tijd kreeg ik het preparaat Vigantol in
handen en besloot dit te beproeven. Voor de praktijk toch zal
altijd een preparaat dat per os toegediend kan worden vele voor-
deden hebben boven een directe bestraling.

Vigantol is volgens de opgave der fabriek (I. G. Farbenindustrie)
met ultraviolette stralen bestraalde ergosterine.

Het feit dat het fabriekmatig bereid wordt, waarborgt een meer
constante werking dan die der levertraan.

Ik ontving van de fabriek een proefzending Vigantol, de werk-
zame stof in een oplossing van o.i : 200 in olijfolie ; één tot twee
druppels daags per kuiken zouden voldoende zijn de rachitische
verschijnselen te doen verdwijnen.

De groep kuikens werd in tweeën gesplitst en beide toornen in
een donker vertrek ondergebracht.

Daartoe waren twee kuikenrennen in dit vertrek geplaatst met
oorspronkelijk in iedere ren een petroleumkunstmoeder. Later werd
het vertrek door middel van een gaskachel verwarmd, een belang-
rijke besparing aan arbeid. Bij het begin der proef en verder iedere
week werden alle kuikens gewogen en verwisselde iedere toom
van ren, daar deze rennen niet van dezelfde afmetingen waren.

Op 23-12-1927 heb ik de overgebleven controle-kuikens nog
olijfolie laten geven, daar het oplosmiddel der Vigantol misschien
ook nog een gunstige werking zou kunnen hebben. Dit bleek
echter niet het geval te zijn.

De nummers der Vigantolkuikens waren : 160, 161, 162, 164,
165, 166, 167, i68, die der contróle-toom : 151, 152, 154, 155,
156, 157, 158.

Bijna alle kuikens waren khode Island Reds, de nummers 151,
160 en 168 Plymouth-Rocks.

De Vigantol-toom was reeds na 10 a 14 dagen toedienen van het
preparaat merkbaar beter. De dieren bewogen zich gemakkelijker
en vlotter, het veerenkleed was gladder.

Beter echter dan dergelijke subjectieve waarnemingen doen de
hier gereproduceerde curven der lichaamsgewichten zien, hoe de
proeftoom vooruitging.

De contröle-toom stierf langzamerhand uit, nu (4 Februari)
leeft nog één kuiken.

No. 151 stierf 22 November, No. 152 stierf 16 December, No.
154 stierf 22 December, No. 155 stierf 10 December.

Aan het einde der proef, 13 Januari, leefden nog drie der controle-
kuikens, van de Vigantol-kuikens stierf er geen enkele.

De getrokken lijnen der curven geven de gewichten aan der
Vigantol-kuikens, de gestippelde curven zijn van de contröle-dieren.

Wanneer wij nu bedenken, dat de dieren, alvorens met de proef
werd begonnen, reeds eenige weken aan rachitis leden, mag bij
de Vigantolkuikens van een zeer goede gewichtstoename worden
gesproken.

Het voedsel dat beide groepen te eten kregen bestond voorna-
melijk uit een droogmeelmengsel (ad libitum) van de volgende
samenstelling: 2 K.G. maïsmeel, 1 K.G. soyameel, 0.25 K.G.
vischmeel, af en toe verder iets korrelvoer en een weinig groenvoer
in beide hokken.

De voedselopname in beide hokken was, omgerekend per dier,
niet bijzonder uiteenloopend.

Door de welwillendheid van collega Klarenbeek ben ik in
staat hierbij te doen afdrukken, twee fraaie Röntgenfoto\'s bij het
leven genomen van een onderbeen van een Vigantol-kuiken en
een contrölekuiken. (resp. fig. I en II).

De nieuwvorming van been aan de grenzen der epiphysen bij
het Vigantol-kuiken is duidelijk waarneembaar. Donkere scherpe
schaduw in tegenstelling met wat bij het controle-kuiken is waar
te nemen : een egale grijze schaduw (kraakbeen, zonder beenvor-
ming).

De eenvoudige inrichting van ons laboratorium maakte het
onmogelijk geregeld bloed te onderzoeken op phosphorzuur en
calcium. Van de gestorven kuikens (uit de controle-groep) en latei-
van een daartoe afgemaakt Vigantol-kuiken hebben wij echter
wel beenderen op de genoemde stoffen onderzocht. De resultaten
van dit onderzoek zijn in het volgende staatje opgenomen waarin
tevens is vermeld het gehalte bij een willekeurig gezond kuiken.

Het hooger gehalte aan phosphorzuur en calcium der beenasch
van het Vigantol-kuiken is opvallend.

Prof. Gorter te Leiden heeft met Vigantol bij rachitische kin-
deren gunstige ervaringen opgedaan ; deze proeven doen zien
dat „beenzwakte" bij kuikens voorkomen en genezen kan worden
door het toedienen van Vigantol.

Behalve dit resultaat is ook indirect bewezen dat het genoemde
meelmengsel voldoende hoeveelheden zouten bevat om een goede
ontwikkeling van kuikens mogelijk te maken, indien ook het
Vitamine-D aanwezig is.

Verfasser hat das D. Vitamin-präparat ,, Vigantol" erprobt bei an Rachitis lei-
denden Küchlein und rühmt das Mittel sehr.

As appears from author\'s experiments Vigantol (a D. vitamine medicine) has
given excellent results in cases of rachitis in chicken

Les expériences de 1\'auteur montrent que le Vigantol (médicament contenant
la Vitamine D) est une excellente remède contre la rachitis des poussins.

In de praktijk der vleeschkeuring doen zich moeilijkheden voor en met name
ten opzichte van Art. i, lid b. Ik bedoel hier de scheiding tusschen noodslachting
en gewone slachting. De Wet eischt dat zieke dieren slechts dan voor noodslach-
ting in aanmerking komen, indien „onmiddellijk dreigend" levensgevaar bestaat.

In vele plaatsen staat of stond men de z.g. „economische" slachtingen toe bij
de koudslachters. Dat zijn dus slachtdieren die ziek zijn, waaraan iets hapert
(wrakke dieren), waardoor ze niet verhandelbaar zijn aan gewone slagers en toch,
om economische redenen, ook niet aangehouden kunnen worden door de eigenaars,
daar de dieren niet meer kunnen beantwoorden aan het doel waarvoor men ze
hield.

Als gewone slachtingen zou ik ze niet kunnen qualificeeren, doch, volgens de
Wet, ook niet als noodslachtingen. Neen, dan moet men wachten tot ze zijn door-
geziekt ; dat er „onmiddellijk" dreigend levensgevaar is De vraag is dus nu of
het in de bedoeling van de Wet kan en mag liggen, eigenaars van zulk soort
slachtdieren te verplichten, met slachten te wachten totdat de grootste waarde-
vermindering heeft plaats gehad en het risico van slachten t. o. v. de keuring zoo
groot mogelijk is !

De slagers protesteeren tegen de z.g. economische slachtingen en wel met
succes, omdat zij wel weten, dat steeds dat onmiddellijk dreigende levensgevaar
er moet zijn.

Wat wordt nu de toestand : de koudslachters vragen voor wrakke dieren geen
levende keuring meer aan, zoodat men voor het fait accompli van een slachting
komt te staan. De keuringsveeartsen komen voor het in vele gevallen m. i. moei-
lijke en soms niet uit te maken vraagstuk te staan, of het, na de slachting, nog is
uit te maken of er daarvóór levensgevaar bestond. Zoolang men bij werkelijke
noodslachtingen voor (macroscopisch) negatieve sectie\'s kan komen te staan,
acht ik een uitspraak hachelijk, zoo niet onmogelijk. Rest dus nog getuigenverhoor
De eigenaar is partij en dus niet steeds betrouwbaar. Menschen uit de omgeving,
waar het slachtdier vandaan komt, kunnen desnoods, als niet-deskundigcn, ge-
wraakt worden.

Gevolg van het onveranderd handhaven van het 2e lid van art. 3 is dus het in
de hand werken van bedrog en leugen in de afdecling noodslachtingen.

In moreel en economisch opzicht is m.i. dus dit deel van art. 3 niet bepaald
aan te bevelen.

Stel bijv. dat een koe wordt aangevoerd met een zeer snel en meest letaal ver-
loopende mastitis, zooals soms bij versche koeien het geval is. Het dier is algemeen
ziek. Of er nu al of niet „onmiddellijk" dreigend levensgevaar is, billijkheidshalve
is het toch als noodslachting te rekenen. Het is ook economisch om tot slachten
over te gaan met het oog op eventueele redding van het vleesch. Tóch is niet be-
wezen dat aan de voorwaarde van art. 3, b, is voldaan.

Neem de nogal eens voorkomende vermagerde, kreupele koeien met een arthritis
en periarthritis van het heupgewricht, vergezeld soms van een uitgebreid phleg-
moon in de bilstreek. Men zou ze om redenen van behoud van het vleesch (kans op
pyaemie) moeten slachten. Helaas zoek ik te vergeefs, naar dat onmiddellijk drei-
gende levensgevaar.

Men heeft mij wel geadviseerd, de politie te doen toezien om te ontdekken wan-
neer een levend slachtdier bij de noodslachtingplaats arriveerde. De politie zou dan
levende keuring opleggen alvorens men mocht slachten. Ten eerste is de vraag
of de slager, die meest ook in vee handelt, wel bekent dat hij het doel heeft om te
slachten. Ten tweede moet zoo\'n politiepost permanent zijn (dag en nacht) en
dat ten plattenlande..........!

kunnen verdwijnen omdat men in geval van zulk ziekzijn de slachting vanzelf
als urgent beschouwt en men dus beter alleen van „zieke dieren" zou kunnen
spreken, waardoor dus die dieren, waarvoor een economische urgentie tot slachten
bestaat, er dan tevens onder vallen. Bij ziekte rijst al gauw de vraag bij den eige-
naar : is beterschap te voorzien of slachting gewenscht.

Verruimt men de definitie noodslachting zoo dat art. 3 sub b luidt :
b. „dat door ziekte is aangetast of wegens ouderdom wordt gedood", dan krijgt
men op noodslaclitingsgebied m. i. betere verhoudingen en verdwijnen de nu
gecamoufleerde noodslachtingen. Men krijgt zoo mogelijk nog een kans op mildere
beoordeeling van gevallen die het verdienen (M. B. 15 Juli 1920 Art. 6), terwijl
nu alles, door gemis aan levende keuring, vrijbankvleesch wordt.

Om nog maar te zwijgen van de gevallen, waarin men noodeloos bacteriologisch
onderzoek moet doen, terwijl na levende keuring (temperatuuropname en dergel.)
men misschien de zekerheid kon opdoen, dat zulks niet noodig ware.

Ik meen dat in steden, aan abattoirs, de toestand eenvoudiger is. Daar komt
alles ter keuring en volgt schifting vanzelf. In kleine gemeenten, waar men slechts
centrale noodslachtingsplaatsen heeft, zien de gewone slagers fel toe, dat alles
wat niet van a—z aan de voorwaarden voldoet niet als noodslachting wordt ver-
werkt. En formeel hebben zij gelijk

Toch verdient het m. i. overweging, dat eigenaars van dieren, die 0111 redenen
van ziekte of ouderdom niet kunnen worden aangehouden, die dieren kunnen
doen slachten op de plaats hunner inwoning, daar de opbrengst dan soms grooter
is dan aan abattoirs.

Het zij mij veroorloofd op te merken, dat ik mij niet geheel en al kan vereenigen
met het onderschrift, dat de G. aan mijn artikeltje betreffende bovenstaand onder-
werp meende te moeten toevoegen. Ik heb n.1. den indruk gekregen, dat de G. het
bestaan der door mij ter sprake gebrachte moeilijkheden, die zich bij de uitvoering
der Vleeschkeuringswet op het platteland kunnen voordoen als vrij twijfelachtig
beschouwt, zoodat ik mij naar zijne meening eigenlijk zou hebben schuldig ge-
maakt aan het uitdenken van mogelijkheden, die misschien wel eens zouden kun-
nen voorkomen.

Ik geloof, dat de G. door aldus te spreken er blijk van geeft, niet volkomen
op de hoogte te zijn van de moeilijkheden der plattelandsvleeschkeuring. Als
de G. schrijft, dat het hem zeer apocrief toeschijnt, dat er een belangengemeen-
schap zal zijn tusschen een dergelijke slager en verscheidene veehouders, dan merk
ik hem op, dat wanneer de bedoelde slager een hoogere prijs voor slachtdieren
biedt dan veehandelaren of bonafide (hieronder te verstaan slagers die èn een
winkel èn een slachtplaats hebben) slagers, hij daardoor belangengemeenschap
krijgt met alle veehouders die van het al of niet bestaande recht tot geheel of ge-
deeltelijk uitponden gebruik wenschen te maken. Dat zoo\'n slager minder goed
bij zijn collega\'s zal staan aangeschreven, doet aan de bestaansmogelijkheid van
zijn zaak niets toe of af. Floreert zijn affaire, dan zal hij zich in de handen wrijven
en zijn collega\'s mededeelen, dat zaken nu eenmaal zaken zijn.

Hier zijn 8 slagers gevestigd ; 3 hiervan hebben een winkel en een slachtplaats,
4 hebben alleen een vleeschwinkel, terwijl i die zijn bestellingen vleesch klaarge-
maakt uit Harlingen krijgt, een vleeschbewaarplaats heeft. De 4 slagers die alleen
een winkel rijk zijn, importeeren ieder wekelijks ongeveer een achterbout en een
gedeelte van een varken ; ook de bonafide slagers doen dit wel (invoer in 1927,
37.400 K.G.). Toen nu het thuisslachten hier nog was toegestaan, kocht één der

4 genoemde slagers een paar maal een half varken (thuis geslacht bij een veehouder),
en verkocht dit in zijn winkel.

Wie waarborgde, dat hij daarmede niet zou doorgaan en dat hij of een zijner
collega\'s dit systeem ook niet zouden toepassen, wanneer zij behoefte hadden
aan vleesch van ossen, kalveren of schapen ? En op grond waarvan zou dit eigenlijk
verboden moeten worden ?

De strijd over het uitponden ging dus hier niet langer uitsluitend tusschen
de veehouders aan den eenen kant en de bonafide slagers aan den anderen, een derde
oorlogspartij (de winkelslagers) verscheen op het slagveld en weldra was de ver-
warring algemeen. Zelfs de eigenaar van de vleeschbewaarplaats wenschte halve
varkens te koopen en ze thuis af te houwen ; hij kon dan zijn klanten goedkooper
bedienen, terwijl zijn inrichting, naar hij niet ten onrechte meende, voor dit doel
beter geschikt was, dan welke schuur ook. Ieder meende verongelijkt te zijn of het te
zullen worden. Het was bepaald vermakelijk ; wie gevoel voor humor had, genoot.
De een wendde zich tot den Burgemeester, een ander tot den Secretaris, een derde
tot de Inspectie, een vierde tot mij; de gemeenteveldwachter gaf adviezen, de
trouwste volgelingen van Senior liepen met het Nederlandscli Landbouwblad
in den zak, en zelfs de gemoedelijkste slagers begonnen detective-neigingen aan
den dag te leggen. Het was een opwindende tijd. Ten slotte is de knoop doorge-
hakt en is hier het thuisslachten en uitponden verboden.

Het zij collega de G. gaarne vergeven, dat hij onkundig is van dergelijke toe-
standen, maar het heeft mij eenigszins bevreemd te moeten vernemen, dat hij het
bestaan daarvan geheel of grootendeels voor onmogelijk houdt.

(N\'aar aanleiding van het bovenstaande nog deze opmerking. De keuringskring
Utrecht omvat, behalve de Gemeente Utrecht, nog 16 grootere en kleinere platte-
landsgemeenten Terwijl in Utrecht alle bedrijfsslachtingen alsmede huisslach-
tingen, op het slachthuis moeten geschieden, mogen in de buitengemeenten de
slagers (36) thuis slachten, en wordt daar gekeurd, liet de moeilijkheden van de
plattelandsvleeschkeuring maken wij dus voldoende kennis. Ofschoon er verschei-
dene slagers in de buitengemeenten zijn, die alleen een winkel hebben en geen
slachtplaats, is nog nimmer van een handelwijze, zooals H. vermeldt, gebleken.
Dat zij intusschen voorkomen, was mij wel bekend. de G.)

Dr. W. H. de Jong onderzocht den maaginhoud van 74 mollen, gevangen
op zand- en veengrond. In bijna alle magen bestond de helft van de inhoud uit
regenwormen ; in eenige magen bestond meer dan de helft uit schadelijke in-
secten, ritnaalden, emelten, aardrupsen of slakken

Smith en Lynch (Journ. Ainer. Mcd. Ass. N. T. v. G. 1927, II, blz. 1874) wij-
zen er op dat in de particuliere praktijk zoo weinig lijkopeningen worden gedaan,
ook doordat veelal het publiek daarin een tegenzin heeft en het niet toestaat.
Toch is het zoo noodig, de kliniese waarnemingen door lijkopening te controleeren
Het is zaak zooveel mogelijk lijkopening te vragen, daar die eigenlijk bij ieder
sterfgeval behoorde te worden verricht.

Wij diergeneeskundigen staan er wat dat betreft beter voor ; en dat is geluk-
kig, daar bij ons de anamnese veel minder licht geeft.

Het Jubileumfonds 1921, werd gesticht door de. Nederlandsche dierenartsen en
een aantal belangstellenden, ter gelegenheid van de viering van liet honderdjarig
bestaan van de Nederlandsche veterinaire onderwijs-inrichting. Het beheer werd
opgedragen aan den Senaat van de toenmalige Yeeartsenijkundige Hoogescliool.

Bij de samensmelting dezer inrichting met de l\'niversiteit als Yeeartsenijkundige
Faculteit, werd krachtens de schenkingsacte het beheer van dit fonds opgedragen
aan de leden van deze faculteit. Het doel van dit fonds is de bevordering van het
diergeneeskundig onderwijs en -onderzoek hier te lande.

Dr. Winkel, bacterioloog aan de Rijks-Seruminrichting te Rotterdam, is be-
reid gevonden om vanwege dit fonds een drietal voordrachten te houden over
Bijenziekten, waartoe alle belangstellende dierenartsen en studenten in de dier-
geneeskunde worden uitgenoodigd.

Van wege het Jubileumfonds 1921 zullen te Utrecht, in de collegezaal van het
Pathologisch Instituut Biltstraat 166 door Dr. A. J. Winkel een drietal voordrachten
worden gehouden over Bijenziekten.

14 ,, ,, Nosema- en Amoebenziehte,
,, 21 ,, ,, Mijtziekte-Schimmelziekten,
Slotbeschouwing.

De voordrachten vangen aan \'s avonds 7 J uur en zijn voor eiken dierenarts en
eiken student in de diergeneeskunde toegankelijk.

In November 1927 werd de diergeneeskundige Faculteit onzer Universiteit
bezocht door Prof. Hobday, Principal of the Uoyal Veterinary College, te Londen,
vergezeld van een bouwkundige, met het doel gebouwen, inrichtingen, het onderwijs
en het onderzoek aan de veeartsenijkundige instituten te bestudeeren. Van het
hier waargenomene zou een dankbaar gebruik gemaakt worden bij de grondige
reorganisatie van de Londensche onderwijsinrichtingen. Opgetogen over hetgeen
zij hier gezien en gehoord hadden vertrokken deze heeren, met liet verzoek nog
eens terug te mogen komen, wanneer de studie der details van hunne plannen dit
noodig maakte.

Dezer dagen werd deze Nederlandsche instelling geëerd door de komst van
Prof. Nicolas en Prof. Robin resp. directeur en hoogleeraar aan de Ecole Vété-
rinaire d\'Alfort, de oudste veeartsenijkundige onderwijs-instelling ter wereld.
Aan deze Fransche inrichting voor hooger onderwijs zijn ook verschillende uit-
breidingsplannen aanhangig. Via Londen was de roep onzer faculteit tot Parijs
doorgedrongen, zoodat deze heeren gretig gebruik maakten van de hen geboden
gelegenheid de moderne Utrechtsche instituten te zien en gegevens te verzamelen
over den gang van het onderwijs en onderzoek aldaar.

Ook deze Fransche gasten betuigden hunne groote ingenomenheid over de wijze
waarop het diergeneeskundig onderwijs hier te lande is ingericht.

De Fransche regeering heeft bij presidentieel decreet van 17 Jan. j.1., verschenen
in het Journal Officiel van 26 Jan. bepaald, dat bij invoer van de na te noemen
producten een certificaat moet worden overgelegd, afgegeven door den rijksvee-
artsenij kundigen dienst van het land van herkomst, en verklarende, dat deze
producten geheel afkomstig zijn van dieren, welke op het tijdstip van afslachting
gezond en vrij van besmettelijke veeziekten waren, dat de producten geenerlei
antiseptisch bijmengsel bevatten, en dat zij bereid en verzonden zijn onder om-
standigheden, welke aan alle hygiënische eischen inzake voedingsmiddelen vol-
deden.

Deze maatregel, welke op 26 April a.s. in werking treedt, betreft de volgende
producten :

Yersch, gekoeld en bevroren schapen-, varkens-, ossen- en ander vleesch ; ont-
beende en gerolde hammen ; gekookte hammen ; gezouten varkens-(ham, spek,
etc.), ossen- en ander vleesch ; vleeschwaren (charcuterie fabriqué) ; ossensnuit
(gesneden, gekookt, geconserveerd in vaatjes of in terrines) ; vleeschconserven
in blik ; versche, gedroogde of gezouten darmen ; dierlijke vetten, uitgezonderd
van visschen (vetten, reuzel, en andere, bestemd voor menschelijke voeding).

Het model van het certificaat, dat bij invoer van deze producten moet worden
overgelegd, zal door den Minister van Landbouw nader worden vastgelegd.

Genoemde producten blijven niettemin onder de controle van de gezondheids-
inspectie staan, met uitzondering van gedroogde darmen en vleeschconserven,
welke bereid zijn volgens de methode Chevalier-Appert of volgens een daar-
mede gelijkwaardig procédé. Vetten, die niet voor menschelijke voeding geschikt
zijn, moeten op de voorgeschreven of voor te schrijven wijze worden gedenatureerd.

De gemeenteraad van Enschede besliste tot aansluiting van de gemeente bij den
destructor van de N.V. Nederl. Thermo-Chemische Fabrieken.

De raad van Schiedam besliste definitief tot de oprichting van een abattoir.
De commissie van advies voor de slachthuisplannen werd gemachtigd, de plannen
verder uit te werken en na voorlegging een definitief crediet te vragen. De kosten
zijn geraamd op ruim 4 ton. de ("»raaf.

De drie centrale landbouworganisaties hebben aan den Minister van Binnen-
landsche Zaken en Landbouw geschreven, dat zij met groote instemming hebben
gezien, dat op de begrooting voor 1928 gelden zijn uitgetrokken voor dc bestrijding
van de tuberculose onder het vee. Uit de memorie van antwoord meencn zij even-
wel te moeten opmaken, dat het de bedoeling is, de reactiedieren te merken en
daarvan eventucelen financieelcn steun afhankelijk te maken ; er staat daarin
n.1., dat de regeering zich voorstelt, de leden der organisaties, die op nader te rege-
len wijze (met inbegrip van het merken van de reactiedieren) de rundertuberculose
vrijwillig bestrijden, naast financieelen steun, nog op andere wijze te helpen.

Hierin vinden de centrale landbouworganisaties aanleiding op te merken, dat
uit het oog is verloren hetgeen in het rapport der commissie tot bestrijding van de
veeziekten, in het bijzonder der rundertuberculose, dienaangaande wordt gezegd :
Hoe wenschelijk een verbod van vrijen verkoop vari reactiedieren ook moge zijn,
dit kan toch niet algemeen worden aanbevolen, omdat het de deelneming aan de
bestrijding vooral het tot standbrengen van massale bestrijdingsorganisaties, te
zeer zal belemmeren. De scheidingslijn moet deze worden, dat alle zonder gezond-
heidscertificaten verhandelde dieren als verdacht zijn te beschouwen.

De centrale landbouworganisaties verzoeken den Minister, hieromtrent nadere
inlichtingen te willen verstrekken.

Op een vergadering, 4 febr. te Deventer gehouden, is besloten tot de oprichting
van een „Welsummer" vereeniging ; voorzitter de heer Wilton, Voorburg. „Moge
het Welsummer hoen naast de wereldberoemde Barnevelder getuigen van de be-
kwaamheid en de energie der Nederlandse hoenderfokker" zegt de heer S. D. le
Febre in „de Kleine Veeteelt¹\' (9 febr. 1928).

Dit duitse geïllustreerde landbouw-maandblad (uitgegeven door de I. G. Far-
benindustrie A. G., Land- en Tuinbouwbureau voor stikstofmeststoffen, Dir.
C. A. G. Spaan, Vijgendam 2—6, Amsterdam) wordt ons steeds welwillend toege-
zonden; belangstellenden kunnen het, op aanvraag, van ons ter inzage bekomen.

Van de ,,Maatschappij voor Chemische waren", Rotterdam, Korte Hoogstraat
36, ontvingen wij circulaires, met aanbevelingen van dierenartsen en landbouw-
kundigen, over Albert\'s Dubbelzout ,,Alvisal", een nieuw phosphaatzout voor
voederdoeleinden voor vee, paarden en pluimvee, dat door bovengenoemde Mij.
in den handel wordt gebracht.

De kynologische groep zal eventueel bevatten : Our Dogs, de Hond, Fur and
Feather, Avicultura, Chasse et Pêche. De groep zal bestaan moeten uit 7 lezers ;
volgorde bij loting te bepalen ; degeen, die tot het instellen het initiatief nam zal
de eerste plaats innemen. Kosten tot 1929 ƒ 7.—. Wie geeft zich nog op ?

Nog gelegenheid tot plaatsing in pluimveegroep (1), Veeteeltgroep (2), Fngelsch-
Amerikaansche groep (1) ; geneeskundige groep (2) en in de algemeene groepen (4).
Snelle indeeling gewenscht. Waar blijft de jonge garde? Opgave en inlichtingen bij
ondergeteekenden

Collega j. P. van der Slooten, directeur van het openbaar slachthuis te Arn-
hem, heeft op verzoek van het Gemeentebestuur van Sofia, (door bemiddeling
van de Departementen van Buitenlandsche Zaken en Arbeid), zitting genomen
als slachthuisdeskundige tevens voorzitter van een commissie, welke de inge-
zonden antwoorden moet beoordeelen op een uitgeschreven prijsvraag omtrent
een in die gemeente te stichten abattoir.

De heer van der Slooten is reeds naar Sofia vertrokken en zal misschien mid-
den volgende week weer terug zijn

No. 4. Verslag betreffende de takken van dienst over 1926, en beknopte verslagen
der Rijkslandbouwproefstations voor controle-onderzoek over 1926—1927.

Landbouw Hoogeschool te Wageningen : aantal studenten 355, waarvan in eerste
(propaedeutische) studiejaar 114, verder voor Nederl. landbouw 31, koloniale
landbouw 30, Nederl. boschbouw 3, kolon. boschbouw 7, tuinbouw3, landmeten54-

Veeartsenij kundige Faculteit, Rijks-Universiteit te Utrecht : 195 (waaronder 3
vrouwelijke) verdeeld over : eerste studiejaar 81, tweede 39, derde 24, vierde 35
en vijfde 16.

Middelbare Landbouwschool te Groningen : (2j-jarige cursus) aantal leerlingen 43.

Middelbare Koloniale Landbouwschool te Deventer.: (3-jarige cursus), aantal
leerlingen 221.

Land- en Tuinbouwwinterscholen (2-jarig, particulier of van Rijkswege) op 2S
plaatsen, te zamen 580 leerlingen. Verder zijn er in alle provincies nog gesubsi-
dieerde land- en tuinbouwcursussen en 14 lagere land- en tuinbouwscholen.

Opleiding van land- en tuinbouwonderivijzers (voor onderwijzers bij het lager
onderwijs) op 14 plaatsen, te zamen 366 deelnemers.

Cursussen ter opleiding van tuinbouwvakonderwijzers : op 4 plaatsen, samen 59
deelnemers.

Cursus ter opleiding van leerkrachten in bijenteelt : te .Maastricht. 15 deelnemers.

Cursus ter opleiding van leerkrachten in pluir.wcetcelt : te Boxtel, 43 deelnemers.

Cursus ter opleiding van onderwijzers in praktisch hoefbeslag : te Utrecht, 6 deel-
nemers.

Cursussen in paarden- en rundveekennis : in alle provincies, te zamen 75 met
1286 deelnemers.

Cursussen in hoefbeslag : in alle provincies, te zamen 30 cursussen met 311 deel-
nemers.

Cursussen in veeverloskunde : in Noord-Brabant, 21 cursussen met 620 deel-
nemers.

Cursussen in voeding en verpleging van het vee ; in Noord-Brabant en Limburg,
4 met 74 deelnemers.

Cursussen in varkenskennis : in Overijsel, Gelderland, Utrecht, Noord-Holland,
Noord-Brabant en Limburg, te zamen 20 met 324 deelnemers.

Cursussen in bijenteelt : In Overijsel, Noord-Brabant en Limburg, samen 18 met
284 deelnemers.

Cursussen in pluimveeteelt : in Friesland, Drenthe, Gelderland, Utrecht, Noord-
Holland, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Limburg, samen 61 met 982 deel-
nemers.

Landbouw huishoudonderwijs : scholen en (of) cursussen in alle provincies ; met
tezamen 4357 leerlingen.

Subsidiên aan fokkerijen : Ter bevordering der rundveefokkerij werd in 1926
door rijk en provincies ƒ 66.304.— gegeven ; voor de paardenfokkerij ƒ42.800.—,
voor de varkensfokkerij / 7.700.—, voor de geitenfokkerij / 11.500. en voor de
schapenfokkerij / 1.725.—.

Bestrijding der runder-tuberculose : Aan de organisaties die deze bestrijding ter
hand nemen werd medewerking verleend door den Veeartsenijkundige Dienst
door middel van zijn Inspecteurs.

Zuivelaangelegenhedm. Door de zuivelconsulenten werden 42.450 monsters
onderzocht hoofdzakelijk van zuivelproducten. In eenige monsters melk bleek
formaline toegevoegd te zijn op de boerderij, om het zuur worden tegen te gaan ;
het kan echter de roomrijping tegengaan ten nadeele van kwaliteit en kwantiteit
der boter.

l)e cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaars aan, onder wier vee de
ziekte werd geconstateerd
p. = paarden.

In het geheel werden afgeleverd 13.000 Liter serum en voor ruim 523.000 dieren
entstoffen.

Serum tegen den abortus bij merrien. Door 15 dierenartsen werd ruim 8 K.G.
serum aangevraagd. De verkregen uitkomsten waren goed.

Serum tegen de colibacillose bij paarden, inzonderheid bij veulens. Aan 30 dieren-
artsen werd 9.5 K.G. van dit serum afgezonden. De ontvangen resultaten luidden
in het algemeen goed.

droes werd aan 65 dierenartsen gezonden. Preventief was de werking gunstig.
Curatief werd niet in alle gevallen een gunstig resultaat verkregen.

Serum tegen het miltvuur bij paarden. Door 29 dierenartsen werd 10 K G. serum
aangevraagd. De berichten waren goed.

Serum tegen den morbus maculosis. 6 K.G. serum tegen den morbus maculosis
werd aangevraagd door 14 dierenartsen. In het algemeen was men tevreden met
de verkregen resultaten.

Serum tegen de ovale pneumoniebacillen van het paard. Aan 11 dierenartsen werd
4.5. KG. serum tegen de ovale pneumoniebacillen afgeleverd. De verkregen resul-
taten waren goed.

Serum tegen de pneumonie-streptococcen van het paard. Verzonden werd aan 21
dierenartsen 20 K.G. serum tegen de pneumonie-streptococcen van het paard.
De berichten hierover ontvangen waren gunstig.

Serum tegen den tetanus bij paarden. Voor de behandeling van paarden, tegen
deze ziekte, werd aan 49 dierenarsten 26 K.G. serum verstrekt. Over het algemeen
waren de uitkomsten bij preventieve toepassing goed.

Serum tegen de polyarthritis bij veulens. Door 160 dierenartsen werd ruim 200
K.G. serum aangevraagd tegen de veulenlahme. Preventief waren de uitkomsten
zeer gunstig. Curatief berichtte men niet in alle gevallen gunstige resultaten.

Serum tegen den abortus bij runderen. Aan 175 dierenartsen werd meer dan 223
K.G. serum afgeleverd tegen het besmettelijk verwerpen bij runderen. De resul-
taten waren goed.

Serum tegen het houtvuur. Aan 23 dierenartsen werd ruim 13 K.G. serum tegen
het boutvuur verzonden De berichten hierover ontvangen waren goed.

Serum tegen de colibacillose bij kalveren. Ongeveer 135 K.G. serum tegen de coli-
bacillose bij kalveren werd door 129 dierenartsen aangevraagd. De verkregen
uitkomsten waren zeer gunstig.

Serum tegen de colibacillose bij runderen. Bijna 3.5 K.G. serum tegen de colibacil-
lose bij runderen werd aan 11 dierenartsen verzonden. De resultaten waren vrij
gunstig.

Serum tegen het miltvuur bij runderen. Ruim 63 K.G. serum tegen het miltvuur
bij runderen werd aangevraagd door 91 dierenartsen. De verkregen resultaten
waren goed.

Serum tegen mond- en klauwzeer. Door 325 dierenartsen werd 3170 K.G. serum
tegen het mond- en klauwzeer aangevraagd. De hierover ontvangen berichten
luidden, dat bij jonge dieren preventief de uitkomsten zeer gunstig waren, curatief
was men meer tevreden dan andere jaren.

Serum tegen de paracolibacillose der kalveren. Bijna 40 K.G. scrum tegen de para-
colibacillose bij kalveren werd aan 36 dierenartsen afgeleverd. De resultaten
waren goed.

Serum tegen de polyarthritis bij kalveren. 39 Dierenartsen vroegen 13 K.G. serum
tegen de polyarthritis bij kalveren aan. Over de verkregen resultaten was men
tevreden.

Serum tegen de pyobacillose bij runderen. Aan 56 dierenartsen werd 54 K.G.
serum tegen de pyobacillose bij runderen afgezonden. De ingekomen berichten
waren zeer goed.

Serum lege» de septische pleuropneumonie der kalveren. Door 141 dierenartsen
werd 191 K.G. serum tegen de septische pleuropneumonie der kalveren aangevraagd
De uitkomsten waren preventief en curatief zeer gunstig.

Serum legen de stapkylomycose bij runderen. 5 K.G. serum tegen de staphylomy-
cose bij runderen werd toegezonden aan 12 dierenartsen.

Serum tegen de streptomycose bij runderen. Door 106 dierenartsen werd 193 K.G.
serum tegen de uierstreptomycose aangevraagd.

Serum tegen den tetanus bij runderen. 1 K.G. serum tegen den tetanus bij runderen
werd aan 6 dierenartsen verzonden. De resultaten waren vrij goed.

365 K.G. serum tegen de besmettelijke borstziekte bij varkens verstrekt. De re-
sultaten waren over het geheel goed.

Serum tegen de bacillaire varkenspest. Aan 86 dierenartsen werd 138 K.G serum
tegen de bacillaire varkenspest verzonden. Evenals vorige jaren was men over
de preventieve werking meer tevreden dan over de curatieve.

Serum tegen de virus-varkenspest. Door 104 dierenartsen werd 147 K.G. serum
tegen de virus-varkenspest aangevraagd. De berichten waren over het algmeen
preventief zeer gunstig, curatief goed.

Serum tegen de vlekziekte bij varkens. Ruim 7888 K.G. serum tegen de vlekziekte
bij varkens werd afgezonden aan 371 dierenartsen. De resultaten waren zeer goed.

Serum tegen de kippenziekte van ..Klein". 20 K.G. serum werd aan 40 dieren-
artsen afgeleverd. De uitkomsten waren goed.

Serum tegen de vogelcholera. Van dit serum ontvingen 20 dierenartsen ruim
9 K.G. De berichten waren over het geheel goed.

Serum tegen de secundaire infecties bij hondenziekte. Aan 33 dierenartsen werd
bijna 8 K.G. serum tegen de secundaire infecties bij hondenziekte gezonden. De
resultaten waren goed.

Normaal sterielserum. Ten behoeve van verschillende doeleinden werd 3.9. KG.
sterielserum afgeleverd.

Diagnostische sera. Mede ten behoeve van de justitie werd 102 ccm. serum afge-
geven.

Entstof tegen den abortus bij paarden. Door 12 dierenartsen werd bijna 1 K.G.
van deze entstof aangevraagd. De resultaten waren gunstig.

Entstof tegen het miltvuur bij paarden. Door 5 dierenartsen werd miltvuurentstof
aangevraagd voor 20 paarden. De verkregen uitkomsten waren goed.

Entstof tegen de polyarthritis bij veulens. Aan 3 dierenartsen werd 140 ccm. Lahme-
entstof afgeleverd. De resultaten waren goed.

Entstof tegen den abortus bij runderen. Aan 193 dierenartsen werd ruim 211 K.G.
abortusentstof voor runderen afgezonden. De berichten waren gunstig.

a. Boutvuurfiltraat. Bijna 73 K.G. boutvuurfiltraat werd aan 57 dierenartsen
verstrekt. De uitkomsten waren zeer goed.

b. Boutvuurpoeder. Entstof voor 14.500 dieren werd aan 62 dierenartsen afge-
zonden. De resultaten waren zeer gunstig.

c. Boutvuurwatjes. Aan 90 dierenartsen werd voor 6385 dieren van deze watjes
verzonden. De berichten hierover waren zeer gunstig.

Entstof tegen het miltvuur bij runderen. Voor 584 runderen werd aan 35 dieren-
artsen miltvuurentstof vertstrekt. De resultaten waren vrij gunstig.

Vaccin en Autovaccin. Ruim 49 K.G. vaccin, resp. autovaccin, tegen strepto-
mycose, pyobacillose, stapliylomycose, tegen uier- en uterusaandoeningen bij
runderen, ook voor ziekten bij paarden, uierontstekingen bij varkens, voor biggen,
lijdende aan longstreptomycose, tevens voor honden en katten, werd aan 118
dierenartsen afgezonden ter behandeling van pl.m. 2500 dieren. De verkregen
berichten over deze entstoffen waren goed.

Entstof tegen de vlekziekte der varkens. 217 K.G. entstof tegen de vlekziekte der
varkens werd afgezonden aan 371 dierenartsen. De resultaten waren zeer goed.

Entstof tegen de kippenziekte van ,.Klein". Door 20 dierenartsen werd ruim 5 K.G.
van deze entstof aangevraagd. De weinige berichten hierover ontvangen waren
goed.

Entstof tegen de, vogelcholera. 1650 ccm. entstof tegen de vogelcholera werd toe-
gezonden aan 9 dierenartsen. De resultaten waren vrij goed.

Entstof tegen de vogeldiphtherie m -pokken. Ruim 5 K.G. entstof werd aan 24
dierenartsen afgeleverd voor de behandeling van 5328 dieren. Preventief en cura-
tief waren de resultaten gunstig.

Tuberculine. Voor het onderzoek van pl.m. 20.000 dieren werd ruim 8 K.G.
tuberculine afgezonden, hieronder is begrepen een hoeveelheid van ruim 1 K.G.
oogtuberculine.

Ongetwijfeld is een deel der gewone tuberculine eveneens voor de oogdruppe-
ling gebruikt. Wenscht men echter de oogreactie toe te passen, dan verdient het
gebruik van de speciaal voor dit doel bereide oogtuberculine de voorkeur.

Vogeltuberculine. Aan 12 dierenartsen werd 62.5 ccm. vogeltuberculine afge-
zonden voor 1250 dieren. De resultaten waren gunstig.

Pulvis Ovarii. Voor de behandeling van paarden, runderen en varkens werd
ruim 2.5 K.G. ovariumpoeder afgeleverd aan 39 dierenartsen. De uitkomsten
waren goed.

Schapebloed en schapebloedlichaampjes. Voor het verrichten van serologisch
onderzoek werden 2810 ccm. gedefibrineerd schapebloed, 430 ccm. gewassehen
schapebloed en 5 ccm. gewassehen schapebloedlichaampjes afgezonden.

Op besmettelijk verwerpen bij runderen werden 335 monsters bloed onderzoekt,
waarvan er 149 een positief, 5 een twijfelachtig en 181 een negatief resultaat gaven.

De 2 monsters bloed, ingezonden op het voorkomen van besmettelijk verwerpen
bij paarden, reageerden beide zoowel met de komplementbindingsreactie als bij
de agglutinatie negatief.

Ter onderzoek op malleus werd het bloed van 23 paarden onderzocht. Bij 2
dezer dieren verliepen de reacties positief, bij 19 negatief, terwijl in 2 gevallen
een twijfelachtig resultaat werd verkregen.

Verder werd nog onderzocht een ingezonden bacteriecultuur, die 11a agglutinatie
een cultuur van bac. suipestifer bleek te zijn. Van de 9 ter onderzoek op dysen-
teriebacillen ontvangen culturen, reageerden er twee met agglutineerend serum
Stam Flexner positief.

Een monster worst, ter onderzoek op eventueel daarin voorkomend paarde-
vleesch, reageerde met praecipiteerend serum voor paardeneiwit negatief.

Ten slotte werden met behulp van diagnostisch serum onderzocht twee bloed-
vlekken in kleedingstukken. Het onderzoek op menschenbloed was in beide gevallen
positief.

Van de 1029 monsters bloed van kippen, ingezonden ter onderzoek op besmet-
telijke kuikendiarrhee, reageerden er 47 positief en 982 negatief.

Het aantal inzendingen bedroeg 4609, n.1. : 59 betreffende ziekten bij paarden ;
318 betreffende ziekten bij runderen ; 381 betreffende ziekten bij varkens ; 29 be-
treffende ziekten bij schapen ; 6 betreffende ziekten bij geiten ; 24 betieffende
ziekten bij honden ; 38 betreffende ziekten bij katten ; 57 betreffende ziekten bij
konijnen ; 7 betreffende ziekten bij andere zoogdieren ; 2249 betreffende ziekten
bij kippen ; 1043 betreffende ziekten bij kuikens ; 166 betreffende ziekten bij een-
den ; 17 betreffende ziekten bij ganzen ; 70 betreffende ziekten bij duiven ; 32 be-
treffende ziekten bij kalkoenen ; 7 betreffende ziekten bij pauwen ; 2 betreffend
ziekten bij zwanen ; 73 betreffende ziekten bij andere vogels ; 2 betreffende ziek-
ten bij visschen en koudbloedige dieren ; 11 monsters vleesch, spek of vet ; 13 mon-
sters veevoeder op het voorkomen van ziektekiemen ; 5 monsters aarde, gras of
drinkwater op aanwezigheid van ziektekiemen.

Onderzoek op tuberculose. In het geheel werden 958 monsters ziektestof (sputum,
keelslijm, melk, uiersecreet, uterussecrcet vaginaalslijm, faeces, darmslijm, dar-
men, long, pus) onderzocht op het voorkomen van tuberkelbacillen. In 81 ge-
vallen konden deze bacillen microscopisch worden aangetoond.

Onderzoek op paratuberculose. Ten onderzoek werden 451 monsters runderfaeces
ingezonden, 2 monsters darmslijm en 5 darmen. In 76 gevallen was dit onderzoek
positief.

Onderzoek op hondsdolheid. 23 maai werd een onderzoek aangevraagd op honds-
dolheid. In geen enkel geval kon microscopisch of door dierexperiment het bestaan
van deze ziekte worden vastgesteld.

Bestrijding der muizen- en rattenplaug. Aan 3306 aanvragers van het middel ter
bestrijding der muizen- en rattenplaag werd 1438.5 K.G. van deze middelen ver-
zonden.

Voor zoover op grond van de ingekomen berichten een oordeel over de werking
van deze middelen kan worden uitgesproken, waren de resultaten als regel bij mui-
zen gunstig, bij ratten afwisselend.

In vele gevallen, waar bij ratten de bacterecultuur faalde, gaf het preparaat,
bereid uit de uncinaria scillae, succes.

Scheikundige onderzoekigen. Het aantal onderzoekingen in deze afdeeling be-
droeg 112, omvattende 118 monsters, n.1. :

66 toxicologische onderzoekingen; (een 66-tal inzendingen, betreffende verschil-
lende dieren werd ter onderzoek ontvangen, omdat gemeend werd, dat opzette-
lijke of toevallige vergiftiging de doodsoorzaak zou hebben kunnen zijn.

Wanneer geen speciale aanwijzingen waren gegeven betreffende de vergiften,
welke vermoedelijk zouden zijn gebruikt en ook de verschijnselen tijdens de ziekte
of de afwijkingen bij de sectie niet in eene bepaalde richting wezen, werd steeds
onderzocht op :

i°. Phosfor en vluchtige vergiften ; 2°. Strychnine en alkaloïden in \'t algemeen ;
3⁰. Arsenicum, antimonium en andere metaalgiften.

12 monsters voederstoffen op samenstelling of schadelijkheid ; 8 geheimmid-
delen ; 7 andere chemische onderzoekingen ; 25 chemische onderzoekingen van
water. Met het verzoek om na te gaan, of het water geschikt was als drinkwater
voor vee, werden 20 monsters ingezonden. Hiervan konden slechts 3 monsters worden
goedgekeurd, 13 monsters waren als zoodanig niet aan te bevelen, terwijl 4 monsters
werden afgekeurd.

Bovendien werd 3 maal onderzoek gevraagd van water, of dit geschikt was tc
achten om te gebruiken bij de zuivelbereiding Hiervan werden 2 monsters bruik-
baar geacht, terwijl het derde monster zoowel op chemische als op bacteriologische
gronden als ongeschikt voor dit doel moest worden beschouwd.

Dit jaar werd de ervaring, welke in vorige rapporten reeds is uitgesproken,
wederom bevestigd, n.1. dat water uit ondiepe zakputten doorgaans niet geschikt
is als drinkwater voor het vee.

Voorts bleek ook weer, dat in ons land het gebruik van nortonwater uit de die-
pere aardlagen wegens het zeer hooge zoutgehalte vaak schadelijke gevolgen
heeft, wanneer het als drinkwater voor vee wordt gebruikt.

Het aantal monsters uiersecreet, melk enz., hetwelk gedurende 1926 in deze
afdeeling werd onderzocht, bedroeg 2976.

Deze onderzoekingen zijn naar den aard van het ingezonden materiaal en het
verlangde onderzoek in de volgende rubrieken in te deelen.

Onder uiersecreet wordt hier verstaan het uitscheidingsproduct van den uier,
dat zichtbaar afwijkt van normale melk.

De inzendingen geschiedden om den aard van het uierlijden vast te stellen, ten
einde het juiste serum aan te wenden of ter bereiding van auto-vaccin.

1164 monsters kwamen voor dit doel in ; 6 monsters bleken bij aankomst onge-
schikt voor onderzoek, wegens verontreiniging met allerlei kiemen door onsteriele
fleschjes of slechte monstername.

Pyogenesbacillen 162 maal of in n.r % van de monsters, waarvan 90 maal
alleen pyogenesbacillen, 26 maal tegelijk met streptococcen en 37 maal met micro-
coccen. Deze micrococcen groeien meestal even langzaam als pyogenesbacillen
en vormen kleine, ronde, heldere, soms iets matte koloniën, welke vaak op die
van pyogenesbacillen gelijken.

Micrococcen 1 maal, bloed 2 maal, terwijl bij 63 monsters of 4.3 % geen bacte-
rieele oorzaak van het uierlijden werd gevonden.

Deze inzendingen geschiedden veelal in verband met bestaande of vroegere
uieraandoeningen en met de vraag, of de melk geschikt was voor de consumptie
of de kaasbereiding, doch ook vaak, omdat de melk door een keuringsdienst was
afgekeurd.

527 monsters kwamen voor dit doel in, waarvan 25 ongeschikt voor onderzoek
waren, omdat ze bij aankomst zuur bicken te zijn. Van de 502 monsters, geschikt
voor onderzoek, vertoonden 28 afwijkingen, duidende op een uierlijden, waarvan
27 maal door streptococcen en i maal door bijmenging van veel bloed.

In 2 monsters met onaangename lucht werd aceton aangetoond 2 monsters be-
vatten veel cellen, zonder dat ziektekiemen werden gevonden. 3 monsters hadden
als afwijking een hoog katalasegehalte, 3 andere monsters hadden als afwijking
een hoog chloorgehalte ; van 2 dezer monsters schiftte de melk bij de alcoholproef.

De alcoholproef wordt veel toegepast in zuivelfabrieken, om de melk te keuren.
Gelijke deelen 70 volume-procentige alcohol en melk worden gemengd. Normale
melk schift niet, afwijkende melk geeft grootere of kleinere vlokken.

Reeds een geringe verhooging van den zuurgraad door zuurvorming door bac-
teriën doet de melk bij de alcoholproef stremmen in vlokken. Bij een titerzuurgraad
van even boven de 8° S.H. is dit reeds het geval, terwijl ze dan nog goed de kook-
proef doorstaat. Eerst bij 11 zuurgraden volgens S.H. schift de melk bij koken,
doch heeft daarvoor reeds lang neiging tot aanbranden tengevolge van schiften
door oververhitting op den bodem.

De alcoholproef wijst vaak melk aan, die spoedig gaat bederven en waarin
reeds zuurvorming plaats heeft door groote bacteriënontwikkeling. Evenwel is
het schiften van melk bij de alcoholproef niet altijd een gevolg van bacteriëngroei.
Melk van koeien, die een paar dagen geleden gekalfd hebben, schift vaak bij de
alcoholproef door den hoogen natuurlijken zuurgraad. Nieuwe melk heeft in het
begin een hoogen zuurgraad, die bij sommige koeien na een week reeds tot 8° daalt,
bij andere dieren wat langer voortduurt.

Door menging met andere melk treedt dit feit vaak niet op den voorgrond,
doordat de zuurgraad van de mengmelk weinig van de normale afwijkt.

Soms gebeurt het ook, dat melk met lagen zuurgraad bij de alcoholproef stremt.
Dit komt o. a. voor bij mastitismelk. Hier is dan de geheele samenstelling der
melk veranderd.

Evenwel komt het ook voor, dat melk met normalen titerzuurgraad schift bij de
alcoholproef. Soms is de titerzuurgraad verhoogd, terwijl het rund midden in zijn
lactatieperiode is. In beide gevallen is echter dan reëele zuurgraad, de waterstof-
ionen-concentratie, verhoogd.

6o monsters kwamen in, omdat ze schiftten bij de alcoholproef. Vele dezer
monsters hadden een verhoogden natuurlijken titerzuurgraad, zooals men die bij
melk van versch melksche koeien aantreft, ofschoon ze reeds geruimen tijd geleden
gekalfd hadden. Van zuurvorming tengevolge van bacteriënontwikkeling was
niets te merken. Deze melk vertoonde bij het biologisch onderzoek geen verdere af-
wijkingen, normaal katalase-, sediment- en chloorgehalte. Sommige monsters had-
den een normalen titerzuurgraad, en toch schiften ze bij de alcoholproef. Het bleek
evenwel, dat van alle monsters, waar schiften bij de alcoholproef plaats had, zon-
der dat pathologische afwijkingen konden worden geconstateerd, de reëele zuur-
graad verhoogd was. Met rosolzuur gaf deze melk altijd een duidelijken omslag
naar geel, onverschillig of de titerzuurgraad verhoogd was al of niet. Gemengd
met andere melk bleef dit gebrek uit. Ook door toevoeging van een weinig alcali
in den vorm van o.i normaal loog werd het gebrek opgeheven. Melk van oud-
melksche koeien, waarvan de reactie meer naar den alcalischen kant is, gemengd
met de bij de alcoholproef schiftende melk, hetzij met normalen of hoogen titer-
zuurgraad, gaf mengmelk van vrij normalen zuurgraad, zoowel reëele als titer-
zuurgraad, welke niet bij de alcoholproef schiftte.

Dat melk van afzonderlijke koeien soms schift bij de alcoholproef, zonder dat
andere afwijkingen voorkomen, is reeds lang bekend en vindt men herhaaldelijk
in de literatuur vermeld Sommigen meenden door voedselverandering dit gebrek
te kunnen opheffen.

Auzinger (Milchwirtschaftliches Zentralblat 1909, p. 393) vond, dat door voede-
ring met óo gr. phosphorzure voederkalk per dag de melk ging schiften bij de
alcoholproef.

H. H. Sommer en T. H. Binney (Journal of Dairy Science 1923, vol. VI, p. 176)
bereikten hetzelfde door voedering van 50 gr. koolzure kalk per dag. Een ver-
andering in kalkgehalte van de melk konden ze daarbij niet waarnemen. De voe-
ding, en vooral het gehalte van kalkzouten daarin schijnt dus wel eenigen invloed
te hebben, al is dit in de praktijk meestal niet het geval, daar het steeds slechts
enkele dieren uit den koppel zijn, waarvan de melk schift en de voeding meestal
dezelfde is.

Een paar gevallen werden nader onderzocht. Het gebrek werd in het najaar ont-
dekt, toen de dieren nog in de weide liepen. De melk vertoonde geen enkele afwij-
king, duidende op een uierlijden. De titerzuurgraad dezer monsters was normaal
doch de reëele zuurgraad verhoogd. In verband hiermee werd ook de reactie van
de urine onderzocht, doch deze reageerde op lakmoes alcalisch. Toediening van
natriumbicarbonaat gaf geen verbetering. Nog werd onderzocht het kalkgehalt
en chloorgehalte.

Monster, dat het gebrek in hooge mate vertoonde : Ca. O. per 100 gr. melk
67 m.gr.; Chloor per 100 gr. melk 147 m.gr.

Het kalkgehalte van het eene monster was laag, het chloorgehalte iets verhoogd,
doch beide waren bij het tweede monster normaal. Overigens was de samenstel-
ling van beide monsters normaal. Verandering in voeding door verandering van
weidegang in stalvoeding gaf geen verbetering.

Een ander monster met een hoogen titerzuurgraad van 10° S.H. had de volgende
samenstelling :

Vet 3.10 % ; soortelijk gewicht 1.0338 ; droge stof 12.18 % ; droogrest 12.24 %■
vetvrije droge stof 9.14 % ; melksuiker 4.50 % ; caseïne 3.32 % ; albumine 0.41%;
sulphaatasch 0.84 % ; zuurgraad 10 ; chloor 86 m.gr. ; katalase 0.5 ; sediment
0.04 %. Microscopisch onderzoek van het sediment: weinig cellen, geen afwijkingen.
Reactie met rosolzuur iets geler dan bij normale melk, dus iets zuurder dan nor-
maal. Alcoholproef (70 % alcohol) vlokken.

Deze melk had een hoog vetvrije droge stof- en caseïne-gehalte. De samenstelling
was overigens normaal.

grondnotenkoek), 15 K.G. bieten en verder hooi en stroo; hetzelfde rantsoen van
de andere koeien, die geen melk met afwijkenden zuurgraad produceerden.

De bij de alcoholproef afwijkende monsters konden goed koken. De duurzaam-
heid van deze melk was mede zeer goed, terwijl de melk door den hoogen reëelen
zuurgraad goed stremde, zoodat deze melk voor de comsumptie, de kaasmakerij
en de boterbereiding zeer goed bruikbaar is.

De veehouder kan aan dit gebrek niets veranderen, daar de oorzaak niet bekend is.

Het schiften van versche melk bij de alcoholproef is een gevolg van een iets
hoogeren reëelen zuurgraad, dan de melk gewoon heeft. De reëele zuurgraad van
de melk hangt voor een groot deel af van de verhouding tusschen de primaire en
secundaire phosphaten en citraten in de melk en een kleine verandering zal de re-
actie terstond wijzigen.

De titerzuurgraad wordt aangegeven door de hoeveelheid loog, die ncodig is
om de primaire phosphaten, citraten en caseïnaten om te zetten in de secundaire,
zoodat ze reageeren op phenolplitaleïne.

580 onderzoekingen kwamen van hygiënische melkstallen en melkerijen in. Het
onderzoek omvatte katalase, sediment, microscopisch en zoo noodig bacteriologisch
onderzoek van het sediment op ziektekiemen en afwijkingen, benevens de bepaling
van het aantal bacteriën per kub. c.M., om na te gaan, of de melk op voldoende
hygiënische wijze werd gewonnen.

47 monsters vertoonden afwijkingen, duidende op een uiergebrek, steeds waren
streptococcen de oorzaak.

2 ,, ,, ,, ., ,. 40 ,, 50
i ,. ., ,. ,, ,. 50 ,, 100 ,,
5 ,, ,, ,, ,, meer dan 100 duizend.

Van een hygiënischen melkstal, welke onder geregelde controle stond en een
abonnement voor het onderzoek had gesloten, werd 156 maal of 3 maal per weck
de melk op ziektekiemen en afwijkingen onderzocht.

Bovendien werden voor deze inrichting nog 24 flesschen karnemelk en 24 fles-
schen melkyoghurt, in den bijgevoegden staat onder V en VI vermeld, op samen-
stelling en deugdelijkheid onderzocht.

Voor hygiënische melkstallen en melkerijen werden 71 monsters melk door mid-
del van de dierproef op tuberkelbacillen onderzocht, alle met negatief resultaat.

Een monster van een melkproduct, bestemd voor voeding van kippen, werd op
qn^erkclbacillen onderzocht en was eveneens negatief.

153 monsters gepasteuriseerde flesschenmelk, afkomstig van 3 verschillende
groote melkinrichtingen te Rotterdam, werden op de aanwezigheid van levende
tuberkelbacillen door middel van de dierproef onderzocht. Van de 153 proefdieren
stierven 48 binnen de 4 weken na de inspuiting en werden beschouwd als voor het
onderzoek van geen waarde, omdat de tijd voor de ontwikkeling van tuberculose
te kort werd geacht. Geen dezer 48 dieren bleek bij de sectie te lijden aan tuber-
culose. De andere 105 proefdieren hebben voldoende lang geleefd, om bij aanwezig-
heid van levende tuberkelbacillen tuberculose te doen ontstaan. De sectie van
alle 105 proefdieren was negatief.

De onderozchte gepasteuriseerde fleschenmelk gaf steeds een negatieve Storch\'-
sche reactie. Van een halve flesch melk werden 160 c.c. gecentrifugeerd gedurende
20 min. met een snelheid van pl..m 4000 toeren per minuut. Het sediment en een

gedeelte der room werden aan den binnenkant der schenkel in de spieren inge-
spoten.

Op grond van deze proef mag men aannemen, dat in deze gepasteuriseerde
flesschenmelk geen levende tuberkelbacillen meer aanwezig waren.

97 monsters losse melk, ieder van J L., werden in de melkwinkels van de drie
groote melkinrichtingen gekocht en onderzocht op de aanwezigheid van levende
tuberkelbacillen. Van deze melk werd telkens weer 160 c.c. gecentrifugeerd als
bij de gepasteuriseerde melk en met het sediment caviae ingespoten. 35 proefdieren
zijn binnen de 4 weken gestorven ; ze bleken bij de sectie niet te lijden aan tuber-
culose, doch werden voor het onderzoek als van geen waarde beschouwd.

7 andere monsters bleken hoog verhit te zijn ; ze gaven een negatieve Storch\'-
sche reactie. Het resultaat van het onderzoek dezer 7 monsters was, dat ze alle
negatief waren.

Van de overblijvende 55 monsters losse melk waren er 25, welke geen kenteeken
van verhitting droegen. Van deze 25 monsters bleken 4 levende tuberkelbacillen
te bevatten, daar 4 van de met deze melk ingespoten caviae bij de sectie aan alge-
meene tuberculose bleken te lijden.

De overige 30 monsters droegen duidelijke kenteekenen van verhitting, ver-
traagde Scliardingersche reactie. Deze verliep bij de verschillende monsters in
16 tot 30 minuten. De Storch\'sche reactie bij deze monsters was positief, doch
verzwakt.

Van deze 30 proefdieren bleken er bij de sectie 2 aan algemeene tuberculose te
lijden. Dus ondanks de verhitting waren in 2 monsters melk nog levende tuberkel-
bacillen aanwezig. De verhitting schijnt wel eenigen invloed gehad te hebben,
doch was in alle gevallen niet voldoende, 0111 de in de melk aanwezige tuberkel-
bacillen te dooden.

De 4 positieve monsters, welke geen kenteekenen van verhitting vertoonden,
ontkleurden bij de Schardingersche proef in 8—10 minuten, de normale ontkleu-
ringstijd voor onverhitte melk. De 2 positieve monsters, welke wel kenteekenen
van verhitting vertoonden, ontkleurden bij de Schardingersche proef in 20 en 21
minuten.

Scharr en I.entz (Zeitschrift f. 1\'leisch- und Milchhygiene, 1 April 1927, p.
219) vonden, dat cene verhitting der melk van een half uur bij 60 tot 63 gr. in de
Bergedorfer Dauererhitzer niet voldoende was, om de tuberkelbacillen te dooden.
Zij werkten met melk, waaraan 0.13 % melk met microscopisch aantoonbare
tuberkelbacillen was toegevoegd en biggen (3) als proefdieren, welke gedurende
i 1 dagen J liter van de verhit te besmette melk in het voedsel kregen.

Men mag aannemen, dat dc grondstof voor de gepasteuriseerde flesschenmelk
ongeveer dezelfde zal zijn als de los verkochte melk en daar in 10 % van deze
laatste melk tuberkelbacillen aanwezig waren, deze ook in de grondstof voor de
gepasteuriseerde flesschenmelk af en toe aanwezig zijn.

Daar in de 105 onderzochte flesschen gepasteuriseerde melk geen virulente
tuberkelbacillen aanwezig waren, is de verhitting van deze melk voldoende ge-
weest, om de er in aanwezige tuberkelbacillen te dooden.

In 1925 waren de resultaten van 85 flesschen gepasteuriseerde flesschen-melk
bekend; ze waren alle negatief. In totaal zijn dus van 190 onderzochte flesschen
gepasteuriseerde flesschenmelk resultaten verkregen van het onderzoek op viru-
lente tuberkelbacillen. Ze waren allen negatief.

Van 30 monsters losse melk in 1925 onderzocht waren 4 positief. Deze monsters
ontkleurden bij de Schardingersche proef respectievelijk in 12, 15, 15 en 25 minu-
ten. Dus 3 monsters vertoonden kenteenen van verhitting ; de Storch\'sche reactie
was bij alle 4 monsters positief.

Kinderen waren na het gebruik van melk en roomijs ongesteld geworden. Een
onderzoek van resten van de melk en het roomijs op ziektekiemen werd verlangd.

De melk gaf een negatieve Storch\'sche reactie, dus was vrij hoog verhit geweest.

Sediment 0.02 %. Microscopisch onderzoek van het sediment: weinig cellen, veel
diplococcen (melkzuurbacteriën), eenige zware grampositieve staafjes en veel
gramnegatieve staafjes.

Aantal bacteriën per kub. c.M. na 2 teldagen op bouillonagar pl.m. 570 millioen.

In de culturen op endo-agar werden veel coli-bacteriën gevonden, echter geen
typhus- of paratyphusbacteriën.

Het roomijs bestond uit een dikke maizena-achtige pap, met sterke reuk naar
gekookte melk. Preparaat volgens Gram : veel diplococcen (melkzuurbacteriën)
en eenige gramnegatieve staafjes. Aantal bacteriën per kub. c.M. na 2 teldagen
op bouillon-agar 18G millioen. In de cultuur op endo-agar veel koloniën van melk-
zuurdiplococcen en colibacillen. Typhus, tvphusachtige bacillen of para-coli-
bacillen werden niet gevonden.

Hoewel omtrent het gevaar van colibacillen weinig te bewijzen val*-, is het toch
niet uitgesloten, dat deze in dit geval, daar ze in zoo groote hoeveelheid aanwezig
waren, aanleiding tot vergiftiging hebben gegeven.

-I monsters uterussecreet werden ter onderzoek ingezonden met het verzoek om
auto-vaccin tc bereiden. In 2 monsters werden pyogenesbacillen gevonden, terwijl
in de beide andere geen ziektekiemen aanwezig waren. Ook het microscopisch onder-
zoek op tuberkelbacillen van deze 2 monsters was negatief.

29 monsters faeces cn urine, alkomstig van personeel van hygiënische melk-
stallen, werden onderzocht op de aanwezigheid van typhus- tvphusachtige bac-
teriën alle met negatieven uitslag.

Gedurende het afgeloopen jaar werden in hoofdzaak ter bestrijding van kaas-
gebreken, doch ook eenige malen ter bestrijding van botergebreken, 33.6 liter
reincultuur van melkzuurbacteriën of zuursel verzonden.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal gevallen aan, die begin januari
nog niet waren geëindigd).

Mond- en Klauwzeer : bij 28 (8) eigenaars, waarvan in Friesland bij (3^ ; in
Drenthe bij 1 (1) ; in Gelderland bij 11 ; in Utrecht bij (1) ; in Noordholland bij
2 ; in Zuidholland bij 8 ; in Zeeland bij 3 (2) ; in Noordbrabant bij 3 (1) eig.

Scabtës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 55 gevallen bij 8
eig. (806 bij 69eig,), waarvan in Groningen (576 bij 6 eig.) ; Friesland 43 bij 4 eig.
(39, waarbij 4 paarden, bij 5 eig.) ; Drenthe (121 bij 5 eig.) ; Overijsel 11 bij 3 eig.
(4 bij 2 eig.) ; Utrecht (11 bij 1 eig.) ; Noordholland 1, paard ; Zuidholland (55 bij
4 <-\'\'g-)-

Rotkreupel bij schapen : 21 gevallen bij 7 eig. (1945 bij 109 eig.) ; waarvan in
Groningen (43 bij 7 eig.) ; Friesland 3 bij 2 eig. (68 bij 16 eig.) ; Drenthe 5 bij 3 eig.
(31 bij 13 eig.) ; Gelderland 6 bij 1 eig. ; Noordholland (693 bij 59 eig.) ; Zuidholland
7 bij i eig. (193 bij 9 eig.) ; Zeeland (917 bij 15 eig.).

Antrhrax : 37 gevallen bij 34 eig., waarvan in Groningen 4, waarbij 2 varkens,
bij 4 eig. ; Friesland 2 bij 2 eig. ; Drenthe 3, waarbij 1 varken, bij 3 eig. ; Overijsel
1, varken; Gelderland 5, waarbij 2 varkens, bij 5 eig. ; Utrecht 1 ; Noordholland
i ; Zuidholland 16, waarbij 1 varken, bij 13 eig. ; Noordbrabant 3 bij 3 eig. ; Lim-
burg 1.

In het Instituut voor Tropische Hygiëne te Amsterdam trad in Octobcr op een
groote sterfte onder de caviae, die bleek veroorzaakt te worden door Bact. Para-
typhi B (Samonella). Met een reeks verschillende Salmonella-sera werden agglu-
tinatieproeven verricht, waaruit volgde, dat deze caviastam het dichtst stond bij
de Suipestifer-OsTERTAG, het meest afwees van het Glasser-Voldagsen type.
Er kwamen echter bij de geïsoleerde stammen onderling vrij groote verschillen
voor. Schr. wijst op het gevaar van dergelijke stalinfecties, waarbij soms veel
dieren geen klinische afwijkingen vertoonen, en waardoor de proefnemingen lee-
lijk in de war kunnen worden gestuurd.

Tekelenburg : De invloed der Waterstof-ionen en der ongedissocieerde mole-
culen op bacteriën.

Beschrijving der eigenschappen van dit microörganisme, dat wordt gevonden
in water, eieren en aarde en soms mede oorzaak is voor het taai worden van brood.

Om reinculturen van protozoen te kweeken maakte Schouten gebruik van zijn
methode voor individueele behandeling van microörganismen. De door hem ge-
bruikte protozoensoort kon in één keer gemakkelijk 500 bacteriën opnemen. Het
is uiterst merkwaardig waartoe Schouten met zijn apparaat in staat is. Hij liet
een geïsoleerde protozoe eerst enkele uren vasten, zoodat de voedingsvacuolen
leeg waren ; dan werd ze met bepaalde bacteriën gevoerd, waarna ze werd geopend
om de gevulde vacuolen vrij te laten. Deze konden worden geopend en door
uitzaaing op gelatine of agardruppels werd onderzocht of de verslonden micro-
organismen al dan niet waren gestorven. Aldus kon voor sommige bacteriën wor-
den nagegaan na hoeveel tijd na opname in du voedingsvacuole zij afgestorven
waren.

In aansluiting aan een vroegere mededeeling worden thans besproken de stof-
wisseling dezer microörganismen en hun verspreiding in de natuur. Genoemde
gistingssarcinen werden gevonden in alle grondmonsters, zoowel van Neder-
landsche, als van Ned. Indische oorsprong, welke van dc-oppervlakte waren ge-
nomen. In verschillende zemelensoorten kwamen zij minder regelmatig voor.
het minst S. ventriculi. De maaginhoud van schr. zelf bevatte geen sarcinen, in
de faeces van menschen en dieren werden zij ook niet aangetroffen. De sarcinen-
vorm van het microörganisme is zeer gevoelig — in den latenten vorm daarentegen
kan het zich „bijna onbegrensd langen tijd" (?) staande houden.

Ten gevolge van zuurstofdiffusie en daardoor veroorzaakte reoxydatie der
methyleenbiauw-leucoverbinding levert de proef volgens Barthel te hooge uit-
komsten. Christiansen heeft daarom voorgesteld janusgroen te gebruiken. S.
kreeg hiermede goede resultaten, welke echter niet dezelfde waarde hebben, als
die met methyleenblauw verkregen. De indeeling van Christiansen in 4 klassen
(,,zeer slecht" tot ,,goed") komt, zooals statistische vergelijking aantoonde, nauw-
keurig overeen met die van Barthel-Jensen voor de methyleenblauwproef.

Kort verslag van de Vergadering der Ned. Yereeniging voor Microbiologie op
4 Juni 1927. v. d. Hoeden.

Aan de Burg. Veeartsenijk. Dienst in Ned.-Indië is een pluimveeconsulent
toegevoegd en aan liet Veeartsenijk. Instituut te Buitenzorg is een afdeeling voor
pluimveeziekten opgericht. De leider daarvan Dr. Picard geeft in dit artikel een
algemeene beschouwing over pluimveeziekten die voor Ned.-lndië van belang
zijn. In Indië komt veel ziekte onder pluimvee voor ; ook bestaat gevaar voor
invoer van ziekten door uit het buitenland ingevoerd pluimvee.

In de laatste jaren vermeerderde het aantal saccharomycose-gevallen te Sema-
rang sterk. In 1920 werden 10 gevallen vastgesteld, in 1925, 196. In 1926 ver-
beterde de toestand door doelmatige maatregelen : desinfectie, isoleeren en be-
handelen van de zieke dieren in een ziekenstal. De behandeling bestond in : openen
van de abcessen en daarna cauteriseeren met 50 % oplossing van natrium causti-
cum. Het causticum veroorzaakt een necrotiese korst die langzamerhand loslaat
en weggeknipt kan worden, waarna een eenvoudige wond achterblijft. Inwendig
werd behandeld met naganol en atoxyl, nadat het nut van deze (surra) behan-
deling gebleken was bij een paard dat tegelijk aan surra en saccharomycosis leed.
Ook de saccharomyces-zweren genazen toen.

Treffers behandelde tot not toe 45 paarden. Daarvan werden 21 alleen lo-
caal (operatief-causties) behandeld; 4 werden, als onherstelbaar, afgemaakt, 17
(lichtere gevallen) genazen, 11a een behandelingsduur van gemiddeld 56 dagen.

-Met naganol en atoxyl (operative en caustiese behandeling eventueel) behan-
delde hij 15 paarden waarvan 12 herstelden. 2 werden afgemaakt en 1 stierf
(5 lichte gevallen herstelden na gemiddeld 22.5 dagen, 7 zware gevallen na gemid-
deld 82,8 dagen behandeling). De dosis naganol was 3 gram in 5 % opl. intrave-
neus ; van atoxyl 3 gram, in 5 % opl. subcutaan. De meeste dieren kregen van
ieder middel slechts 1 inspuiting ; 2 paarden 2, 1 paard 3, terwijl 2 paarden i
een dosis atoxyl en 2 x een doses naganol kregen. Met naganol alleen (-|- opera-
tieve en caustiese behandeling) behandelde \'1\'. 12 paarden : hiervan werden 2 af-
gemaakt en herstelden 10, waarvan 7 (lichte gevallen) gemiddeld na 34.4 dagen
behandeling, en 3 (zware gevallen) na 66 dagen behandeling, (8 paarden kregen
i maal een dosis naganol, 2 tweemaal en 2 driemaal).

Treffers besluit uit zijn proeven dat naganol en nog meer naganol atoxyl.
bij saccharomycose de kans op genezing verhoogen en de ziekteduur bekorten ;
de locale processen verwecken en abcedeeren sneller ; kleine knobbels worden soms
geresorbeerd.

probleem. Overbrengingsproeven mei Chrysops flaviventris (Macq.) en Chrysaps
dispar (Fabr.)

Beschrijving en afbeelding van de vliegen. De vliegen zogen eerst op een surra-
paard, en daarna, direct of na J uur, op een gezond paard of cavia. Bij directe
overbrenging der vliegen van ziek op gezond dier gelukte de besmetting met 10
vliegen, 2 maal en met | uur tussenpoos met ruim 80 vliegen, éénmaal met Chr.
flaviventris. Met C. dispar werd met 32 vliegen bij directe transmissie een infectie
overgebracht ; bij een tussenpoos van J uur werd met 165 vliegen geen besmetting
verkregen.

Beide vliegen kunnen dus surra overbrengen, de Chr flaviventris echter beter
dan de Chr. dispar.

Te Buitenzorg wordt van gouvernementswege opgericht een station voor pluim-
veeteelt. Volgens Ir. Huidekoper, de pluimveeconsulent, is die inrichting bestemd
voor wetenschappelijk onderzoek en tot voorlichting van pluimveehouders en
fokkers. In Indië zijn de gegevens over pluimveeteelt en -handel nog zeer onvol-
doende en er is weinig statisties materiaal beschikbaar. In 1925 exporteerden

Java en Madoera naar Singapore 951.026 stuks pluimvee en naar de Buitenge-
westen 40.384 stuks met een waarde van ƒ 710.000.—

Om een overzicht te verkrijgen van de stand van zaken op pluimveegebied is
aan de gouv.veeartsen en -adjunct-veeartsen opgedragen in hun rapporten daar-
over te berichten.

Dr. Otïo Nieschulz en S. A. S. Ponto : Over het voorkomen van coccidiën
bij schapen en geiten op Java.

Onderzocht werden de faeces van 50 volwassen schapen en 50 volwassen geiten,
op de veemarkt te Buitenzorg. Voor het onderzoek werd gebruik gemaakt van de
concentratie-techniek door Lane bij het onderzoek naar mijn wormen toegepast.
Meestal konden reeds in de eerste i c.c.M. iaeces cysten worden gevonden; alleen
bij zeer zwakke infecties was het noodig tot 2 c.c.M. faeces te verwerken. Alle
onderzochte dieren bleken besmet te zijn met coccidiose. Bij ziektegevallen, vooral
onder jonge lammeren op Java, zal men dus met de mogelijkheid van coccidiose
rekening moeten houden.

Aan een jongen karbouw werd als proef, met uitsluiting van ander voedsel een
vrij groote hoeveelheid bladeren van afgescheurde takken van een lelenoekboom
(fiscus saxophyla) gegeven. Binnen 12 uur trad tranenvloed op met lichtschuwheid.
Volgenden morgen troebeling van cornea en blindheid ; 2 dagen later verhoogde
temp. 39°4- De corneatroebeling met blindheid bestond na 14 dagen nog. Het
dier werd geslacht. De sectie leverde geen andere afwijkingen op.

In Padang Lawas (Sumatra) werden, van dec. 1925 tot dec. 1926, 75 paarden
lijdende aan surra behandeld met naganol-atoxyl. 26 paarden stierven, 1 werd
afgemaakt en 5 aan de behandeling onttrokken.

IJe overige 42, waarvan J5 een jaar of langer geleden behandeld, waren einde
1926 nog in leven. De meeste waren slechts éénmaal ingespoten. Lichte vergif-
tigingsverschijnselen werden wel eens waargenomen, maar over het geheel werd
de behandeling goed verdragen. Bij sommige trad recidive op, die werden dan op-
nieuw behandeld.

Op de Alg. vergadering Ie ISandoeng (43e vereenigingsjaar v. d. N.-J . Vereeniging
voor Diergeneeskunde). Op 25 maart 1927 werd het Hoofdbestuur bij acclamatie
herkozen ; eveneens Dr. Bubbf.rman als redacteur van het tijdschrift. Een motie
werd aangenomen om bij de Regeering aan te dringen op de oprichting van een
centraal veeteelt-instituut. Het aantal leden bedroeg op het eind van 1926, 79.

Op de Vergadering van de afdeeling Oost-Java van de N.-I. Ver. v. Diergenees-
kunde op 4. Juni 1927, werd Dr. Cu. Th. G. H. de Wilde, met applaus, tot eerelid
der afdeeling benoemd. Vrijburg.

Een electrische bedwelming van slachtvee. (Elektrische Schlachtviehbetdubung)..
Zeitsch. f. Fl. und Milchliyg, Jg. 38, pg. 38).

In München werden, onder leiding van Dr. Opel, slachthuisdirecteur, alsmede
van Prof. M. Muller en Ir. Weinberger, proeven genomen met het electrisch
bedwelmen van slachtvee. Men wilde vooral nagaan of men deze bedwelming
niet zou kunnen toepassen bij het slachten voor de Tsraeliëten, zoodat dan he.
op den grond werpen zou komen te \\ ervallen. Volgens het bericht in het Zeitscht
f. Fl. und. M. zouden deze proeve 1 een gunstig resultaat hebben opgeleverd.
Twee methoden werden geprobeerd. Bij de methode Weinberger worden de dieren
bedwelmd met behulp van een metalen muilkorf, waardoor een wisselstroom ge-
voerd wordt, terwijl de methode Lieber juist een gelijkstroom van zeer geringe
spanning noodig acht. Het is mogelijk de dieren een i j minuut lang bewusteloos
te houden, zoodat men dan in dien tijd de halsslagaderen kan openen. De Wein-

bergersche methode is voor de personen, die met liet apparaat moeten werken,
minder geschikt.

Over het besmettingsgevaar van trichineus vleesch. (Uber die Injektitmsiahigkeit
des trichinosen Fleisches. Prof. H. Konsuloff. Deut. Tier. Woch., 1927, pg. 847).

Volgens de statistiek van het slachthuis te Sofia, waarheen varkens komen
uit vrijwel alle streken van Bulgarije, komt de trichinose daar gemiddeld voor
in 2,5 °/₀₀ bij de slachtvarkens, wat inderdaad een zeer hoog percentage is. In ver-
band met de gewoonte in Bulgarije, om het varkensvleesch vooral te gebruiken
voor het vervaardigen van worst of het zouten in dunne vleeschlagen, ging Kon-
suloff na, in hoeverre het besmettingsvermogen van de spiertrichinen in ver-
schillende stadia van ontwikkeling afnam door de in Bulgarije algemeen toege-
paste conserveeringsmethoden van varkensvleesch. Hij gebruikte voor zijn proef-
nemingen zeei sterk besmette varkens, waarbij de tiicliinenembryoneu in een ver-
schillend ontwikkelingsstadium waren n.1. nog niet geheel tot spiraal opgerolde
spiertrichinen, een begin van cystevorming, een goed ontwikkelde kapsel en ten-
slotte zeer oude, echter levende embryonen.

Van een gedeelte van dit vleesch liet Konsuloff op de gebruikelijke wijze wor-
sten maken en een ander deel liet hij zouten in dunne vleeschlagen. Op witte mui-
zen en cavia\'s werd de besmettelijkheid nagegaan.

Konsuloff vond nu, dat het besmettingsgevaar van trichineus vleesch eener-
zijds afhangt van de conserveeringsmethode, anderzijds van de ouderdom der
embryonen. De goed gevormde, nog niet gedegenereerde cysten bleken het meest
resistent, dus het gevaarlijkst, de jongste en de oudste stadia werden gemakkelijk
vernietigd. Echter bleek hem ook, dat het vleesch langzamerhand zijn besmet-
telijkheid verliest, terwijl toch in deze gevallen de parasieten niet waren afge-
storven.

Er komt dus een oogenblik, waarop de parasieten nog in leven zijn, het vleesch
echter geen besmetting meer overbrengt op de proefdieren. Bij het verwerken
van het vleesch tot worst nam de besmettelijkheid minder vlug af dan bij het
zouten in vrij dunne lagen, zooals in Bulgarije gewoonte is.

Het meest gevaarlijk was het vleesch direkt na de slachting. Vooral blijkt dit
telkens in Bulgarije, waar het een gewoonte is, bij de huisslachting van een varken
aan buren, familieleden en bekenden een stuk geroosterd vleesch of eenige versch
bereide worsten te schenken. Op deze manier was b.v. in het dorp Peruschtitza,
in Zuid-Bulgarije, een trichinenepidemie ontstaan, met meer dan 100 ziekte-
gevallen en 6 sterfgevallen.

Over het ontstaan van multipele spierbloedingen bij het varken. (Uber die Lnt-
stehung der multiplen Muskelblutungen beirn Schivein. Prof. Ziegler. Z. f. Fl. u. M.
Jg- 37. Pg- 397)-

Naar aanleiding van de veelvuldig in den laatsten tijd voorkomende mede-
dcelingen in de Duitsche vakbladen over het vraagstuk der spierbloedingen bij
varkens, welke zouden zijn veroorzaakt door het gebruik van het Schermersche
bedwelmingsapparaat, vcgtigt Ziegler den aandacht op een mededeeling van
Hertha en Burchardt (Arch. f. wiss. Tierheilkunde, 1915, pg. 211). Daarin ver-
melden genoemde onderzoekers, hoe zij hebben waargenomen bij een proefneming
bij 45 varkens, dat gelijktijdig met de spierbloedingen ook subarachnoidale bloe-
dingen in de omgeving van het halsnierg aanwezig waren.

Zoo vonden zij dat er regelmatig middenrifbloedingen waren op te merken,
als er bloeduitstortingen aanwezig waren bij de uittreedplaatsen van de 5, 6 en
7 halszenuw. Bij bloedingen aan de basis van de iste en 2de halszenuw zag men
vooral nekspierbloedingen. Bij de 8ste lialszenuw en eerste borstzenuw daaren-
tegen weer haemorrhagien in andere lichaamsdeelen of overige musculatuur. Het
zenuwweefsel was altijd onbeschadigd ; men zag vooral rupturen van de pia mater
en daartusschen bloedextravasaten.

Deze halsmergbloedingen ontstonden nu vooral, volgens Hertha en Burchardt
bij het slaan op het achterste deel van het schedeldak of op den overgang van nek

en schedel. (Door hun onderzoekingen komt dus vast te staan het verband tus-
schen spierbloedingen en de bedwelmingsactie).

Hoe is nu het verband tusschen de bloedingen van het halsmerg en de spier-
bloedingen? Hierop geeft Ricker antwoord. Deze vond n.1. dat de vaatzenuwen
buitengewoon gevoelig zijn voor traumata. Een geringe prikkel geeft b.v. een con-
tractie van de vasoconstrictoren, daarentegen een sterker inwerkend geweld een
prikkeling van de vasodilatatoren, waardoor een vaatwandverslapping der kleinere
bloedvaten optreedt. Hierbij ontstaat een vergrooting van de openingen tusschen
de capillairéndotheliën, zoodat de ronde bloedlichaampjes kunnen uittreden, dus
een bloeding per diapedesin ontstaat.

De multipele spierbloedingen zouden dus diapedesisbloedingen van neurogene
(vasomotorische) oorsprong zijn. Zij ontstaan door de door het bedwelmings-
schot of slag teweeg gebrachte prikkeling van de vaatzenuwen.

Proeve van praktische Vleeschkeuring bij tuberculeus vee. Revista de Higiene v
Sanidad. No. 8. 1927. J. Gratacös Massanella.

Steeds meer komt men tot de overtuiging, dat de KocH\'sche zuurvaste bacil
slechts een der vormen van de parasiet is, dat er ook een filtreerbaar virus, granu-
lae en atypische vormen, dat er coccus- zelfs staafjesvormen kunnen voorkomen,
gramvariabel, niet zuurvast. Yaudemar bewijst de overgang van den coccus-
vorm naar den staafjesvorm. Calmette beweert, dat de filtreerbare vormen
onvermoede vragen opleveren, waaronder die b.v. van de herediteit.

r. de aanvalsbacteriën : granulaire vormen of coccen van verschillend voor-
komen, niet zuurvast, gramvaribel, zeer gemakkelijk cultiveerbaar.

2. tusschenvormen, welke de overgang van coccen in bacteriën of omgekeerd
voorstellen, daarbij sluiten zich aan de niet zuurvaste bacillen van Koen in cul-
tures, de granulae van Much en de intracellulaire lichaampjes in sommige tuber-
culeuze, sereuse vloeistoffen.

De grens tusschen locale en gegeneraliseerde tuberculosis is niet te trekken.
Alle vormen komen voor met of zonder aandoeningen b.v. van lichaamsklieren,
zonder dat het dier ziek is ; ook komen been- gewrichts-, en lymphklierinfecties
voor zonder andere verschijnselen. Beter is het niet te spreken van deze twee
vormen, het onderscheid niet niarkeerend te doen zijn.

Wat de beoordeeling van ziek zijn betrelt, zegt Ravetlat : De tuberkel ver-
oorzaakt geen andere storingen, dan die van een vreemd lichaam en de zieke be-
zwijkt slechts, wanneer het aantal en de uitbreiding van de tuberkels volkomen
een orgaan vernietigen, welks functie noodzakelijk is voor het leven.

Wat veel opvalt bij tuberculose is het feit, dat men dikwijls vooral veel lymph-
klieren gehvpertrophieerd vindt, zonder dat men macroscopisch of histologisch
tuberculose kan aantoonen ; men vindt ook geen KocH\'sche bacil. B. v. de retro-
mammaelare lymphkliercn, de glandulae iliacae internae, de glandulae lumbales,
glandulae renales. Dat moeten atpyische vormen zijn van tuberculose.

Speciaal let Massanella op de glandnla renalis, een ronde, amandelvormige
klier.

Door hypertrophie, hetzij progressief of regressief, wordt deze klier rond van
vorm, zwartachtig rood tot bleekrood van kleur met verschillende weerglanzen,
dikwijls marmerachtig op doorsnee. De hardheid is verschillend. Is de vorm
sterk veranderd en de kleur duidelijk zwartrood, dan voelt de klier zacht aan,
bij doorsnede komt er een kleverige en bloederige sereuse vloeistof uit, meer,
naarmate het proces sterker is. Zelden vindt men tuberculeuze veranderingen in
de nierklieren. De nierklier is bij rundertuberculose de barometer van de hevigheid
der infectie. Massanella onderscheidt bij tuberculosis:

•2. de werkzaam latente vorm (een\' contradictio in terminis, doch drukt juist
het beeld uit). Men ziet ingekapselde en verkalkte vormen naast versch ontstoken
vormen.

Snelle veranderingen, cachexie, dat wat men voor echte generalisatie moet
houden, waarbij men gevaarlijk vleesch krijgt, dat alles geeft een typisch-anato-
misch-patliologisch beeld.

Ieder mager rund met weinig tusschenspiervet, zoo dat men de spieren goed
kan volgen, weinig onderlmidsch vet, geen nier- of darmvet, met slap, vochtig
en bleekrood vleesch, met verlaatte lijkstijfheid moet verdacht worden van ac-
tieve tuberculose en in onderzoek genomen worden, wanneer het mud zij het
ook slechts de kleinste tuberculeuze afwijking vertoont.

En vooral moet men dan de licliaamsklieren en de nierklieren goed nazien. De
lichaamsklieren en ook die annex aan de lichaamsholten, hetzij deze laatste ma-
croscopisch niet dan wel tuberculose vertoonen, zijn sterk progressief gehyper-
trophieerd, dikwijls 2 a 3 maal zoo groot als normaal, van zachte of zeer zachte
consistentie ; aangesneden, liefst longitudinaal, komt er een overvloedig dik,
grijsachtig, roze of rood, goed vloeibaar serum uit.

De wetgeving in Spanje is ongeveer als in andere landen. Massanella geeft
zelf de volgende conclusies. Algeheele afkeuring volgt : 1. bij iedere actieve
tuberculose. 2. bij iedere gegeneraliseerde tuberculose of bij absolute actieve latentie,
waarbij ook voorkomt tuberculose in de spieren of lichaamsklieren en in de
beenderen en gewrichten.

Gedeeltelijke afkeuring. Afgekeurd worden alle ingewanden van borst- en buik-
holte, de uier en de anatomische en lymphatische verbindingen van de tuber-
culose-haarden :

a. bij ingewands tuberculose met absoluut latent of actief latent karakter, beide
vormen zonder aandoening van de lichaamsklieren.

b. wanneer de tuberculose-haarden gelocaliseerd zijn, indien ze absoluut of
actief latent zijn gelimiteerd tot het aangetaste orgaan of de aangetaste organen.

,,Als volgende bijzonderheid mag ik nu nog wijzen op het feit, dat al ons vervoer
,,over korte afstanden nog geschiedt met paarden, niettegenstaande wij daar
.,naast nog een vrij uitgebreid autopark er op na houden voor het vervoer op lan-
,,gere afstand. Onze ervaring heeft ons geleerd, dat het vervoer kort bij huis door
„paarden het goedkoopst is en dat men over het algemeen goedkooper paarden
,,kan houden, wanneer men slechts voor deze paarden regelmatig werk heeft. Het
„moge dan waar zijn, dat auto\'s wanneer zij niet worden gebruikt, niets kosten,,
„daar staat tegenover dat paarden, wanneer zij gebruikt worden niets kosten,
„terwijl men den man welke de auto bedient wanneer deze gebruikt wordt,
„gewoonlijk onder de auto ziet liggen wanneer deze stilstaat."

Ir. Tusenius, Directeur IJ muider Ijsfabrie-
ken in Mededeelingen No. 54/55 der Neder-
landsche Vereeniging voor Koeltechniek.

Uit het laboratorium voor veterinaire physiologie te Utrecht en het onderzoek-
laboratorium van den schrijver te Galéria, Corse.

Eenigen tijd geleden kon ik iets mededeelen over het electro-
ruminogram van de geit. Ik heb nadien getracht bij deze diersoort
ook van de overige magen de vverkingsstroom op te schrijven.
Mijn bedoeling was de door Richter bedachte electroden na opening
der buikholte van buiten af aan deze magen te bevestigen. Ten
koste van het leven van vijf geiten heb ik, evenals vroegere onder-
zoekers, moeten vaststellen, dat laparotomie snel tot volledigen
stilstand voert. Het baat niet de proefomstandigheden te wijzigen.
Verschillende bedwelmingsmiddelen zijn door mij tevergeefs ge-
bruikt. Laparotomie bij plaatselijke opheffing van het pijngevoel
hielp mij niet verder, zelfs onthersening mocht niet baten. Ook
door toediening van zgn. ruminantia en stomachica vóór of ge-
durende de operatie bereikte ik niets.

Ik moest dus omzien naar een diersoort met minder gevoelige
magen. Tot mijne groote vreugde bleek toen Prof. Wester bereid
mij een koe met een reeds lang aanwezige pensfistel in bruikleen
te geven, terwijl hij mij ook de beschikking gaf over den noodstal
van zijn onderzoek-laboratorium. Ook overigens toonde hij voor
mijn onderzoek groote belangstelling gaf mij onder meer de
indertijd door hem zelf gebruikte rubber-ballons in handen — ;
het is mij een behoefte hem hiervoor mijne groote erkentelijkheid
te betuigen.

De opname van den werkingsstroom geschiedde in een vertrek
van het voormalige veterinair-physiologisch laboratorium dooi-
den amanuensis M. W. Bosshardt. IIet proefdier bevond zich
op den beganen grond in den noodstal der interne kliniek. Beide
werkruimten, ongeveer 20 M. van elkaar verwijderd, waren ver-
bonden door een aantal in de lucht gespannen draden (twee voor
de snaar, leidingen voor een seinbel, een telefoon, den tijdschrijver
en twee verklikkers). De snaargalvanometer was opgesteld evenals
voor mijn vorig onderzoek ; de verlichting geschiedde echter door

\'). Dr. R. Toman, die zich op deze operatie voor een ander onderzoek (dit
tijdschrift 54. 1927. 751—760) had toegelegd, was zoo vriendelijk mij hierbij be-
hulpzaam te zijn. Gaarne betuig ik hem hiervoor mijn dank. Het is ons gebleken,
dat onthersening bij de geit tamelijk gemakkelijk uitvoerbaar is. Het proefdier
overleefde de ingreep meer dan vierentwintig uur en vertoonde tal van belang-
wekkende verschijnselen.

Voor de afleiding gebruikte ik de in fig. i afgebeelde electrode.
In beginsel komen deze overeen met de door Richter bedachte :
door lucht verdunning worden zij aan den binnenkant tegen den
maagwand vastgezogen. Ik gebruikte hiervoor een krachtige
waterstraal-luchtpomp, die ik in bruikleen ontving van het labo-
ratorium voor medisch-veterinaire chemie^x). Om verstopping
van de zuig-slangen door deeltjes van den maaginhoud te voor-
komen is een gaasje aangebracht voor de aanzuig-opening. Niet-
tegenstaande de zéér krachtige bewegingen van den wand der
groote maag „hielden" deze electroden uitstekend. Lieten zij
een enkele maal los — dit geschiedde alleen wanneer het koper-
gaasje volledig verstopt was —, dan bemerkte ik het terstond.
Het geluid van de waterstraal-luchtpomp veranderde opeens,
tevens weerklonk een belletje van den snaar-waarnemer. De snaar
maakt dan nl. een plotselinge rukbeweging. Het geluid van de
waterstraal-luchtpomp alleen gaf echter reeds voldoende zekerheid.
De electroden bevonden zich links en rechts van de fistelopening
(een afbeelding van een dergelijke fistel-koe vindt men in het
proefschrift van Prof. Wester), ongeveer 15—20 c.M. ervan ver-
wijderd, op de plaats van overgang van den zij- in den dorsalen
wand van de groote maag.

Behalve het electrisch gebeuren heb ik met behulp van de door
Wester gebruikte, ten deele met kwik gevulde ballons ook mecha-
nisch de samentrekkingen van den maagwand kunnen opschrijven.
Deze ballons werden aangebracht op ongeveer dezelfde plaats als
de electroden : zij zaten tusschen penswand en maaginhoud ge-
kneld. De achterste (staartwaartsche) bleef altijd goed op zijn plaats
liggen ; de voorste zakte een enkele maal weg in de diepte - - de
pensinhoud is hier meer waterhoudend —.

een gelijkstroom-projectielamp, die minder toezicht vereischt
dan de vroeger gebruikte booglamp.

Tenslotte registreerde ik ook nog de ademhaling. Om den borst-
kas van het proefdier wordt een dun, metalen kettinkje aangebracht.
De beide uiteinden van dit kettinkje zijn verbonden door een
rubberslang, waarvan de holte aan de ééne zijde —• langs een gum-

mislang — verband houdt met een tambour van Marey, terwijl
het andere uiteinde blind ein\'digt. In deze slang bevindt zich een
spiraalveer, die beide uiteinden tot elkaar tracht te brengen. Men
begrijpt, dat de slang bij elke inademing langer en dunner wordt, bij
de uitademing daarentegen korter en dikker. De luchtverplaatsing
wordt natuurlijk door de tambour van Marey opgeschreven.

Ik verkreeg dus op het photographische negatief en op het
beroette papier de volgende krommen : i. het electroruminogram,
2 en 3. de mechanogrammen van beide ballons, 4. de ademhalings-
kromme, 5. een tijdlijn, synchroon op beide, 6. een verklikkerlijn,
aangevende wanneer en hoe lang ik van buiten af een pensbeweging
waarnam en 7. een lijn met „points de repère", synchroon op beide.
Het spreekt wel vanzelf, dat ik mijn best deed, beide trommels
met een zooveel mogelijk overeenkomstige snelheid te laten
draaien.

Het electroruminogram van het rund, verschilt in beginsel niet vun
dat van de geit. Alle bevredigende opnamen uit zeventien reeksen
kunnen verklaard worden op de vroeger reeds besproken wijze.
Ten bewijze beeld ik hier een golvenkomplex uit de bijzonder

E.r.g. van een heen- en weergaande golf uit krommenreeks 11. Dc teruggaande
golf is een „halve". Op de ééne verklikkerlijn is zichtbaar, hoe lang de
golven voor het bloote oog waarneembaar waren ; op de tweede ziet men
een point de repère, dat men dus in fig. 3 terugvindt. De tijdschrijving hier en
in fig. 3 is synchroon. Van rechts naar links te lezen.

fraaie reeks 11 af (fig. 2). De gelijkenis tusschen deze kromme
en die van fig. 2 uit mijne vorige verhandeling is treffend. Alleen

komt de „heele" golf hier niet overeen met het derde, doch met
het eerste der drie schema\'s (fig. IV. A in plaats van fig. IV. C).
Uit het hier tevens afgebeelde mechanogram (Fig. 3) blijkt nu
verder duidelijk welke bewegingen de groóte maag gedurende dit
tijdsverloop heeft gemaakt. Eerst trekt zich het kopwaarts ge-
legen gedeelte samen, daarna het staartwaartsche. Nu keert de
golf, die dus duidelijk peristaltisch van aard is, terug. Als zij weer
bij de kopwaarts gelegen ballon is aangekomen, is zij duidelijk
zwakker geworden De snaarkromme bewijst, dat het electrisch
verschijnsel de voorste electrocle niet meer bereikt heeft. Ballon
en electrode hebben dus niet nauwkeurig op dezelfde „breedte"
gelegen : dit is, gezien de zeer krachtige maagbewegingen, onver-
mijdelijk.

Voorts blijkt uit de hier afgebeelde kromme, dat de ademha-
lingsschommelingen in het algemeen veel duidelijker zichtbaar
zijn in het e.r.g. van het rund dan in dat van de geit. Hier en daar
zie ik in sommige krommen bovendien nog aanduidingen van het
electrocardiogram.

Niet alle verkregen krommen zijn zoo fraai als de hier afge-
beelde. I)e verschillende reeds in mijn vorig overzicht besproken
typen vinden wij ook bij het rund terug. Het heeft geen nut in
herhaling te vervallen. Evenmin zal ik afbeeldingen geven ; de
krommen komen vrijwel volkomen met die van de geit overeen.
Op sommige dagen zijn alle golven „halve". Vergelijkende studie
van de richting der uitslagen in verband met de plaatsing der elec-
troden en het mechanogram, heeft mij tot de overtuiging gebracht,
dat soms deze halve golven hoofdzakelijk over het voorste pens-
gedeelte verloopen om naar achteren toe uit te dooven, in andere
gevallen halverwege de groote maag hun oorsprong nemen en zich
vandaar naar achteren begeven om vervolgens tot hun uitgangs-
punt terug te keeren. De overgang van halve golven in heele
en omgekeerd vindt vaak geleidelijk en ongemerkt plaats ;
ik heb één opname gemaakt juist op het oogenblik van dezen over-
gang : de heengaande golf, aanvankelijk een volledige, is aan het
einde van de reeks „half" geworden (de teruggaande was half en
bleef half). Een enkele maal spelen heele en halve golven door
elkaar heen en vindt men bovendien allerlei overgangstypen
doordat de golven zich verschillend snel voortplanten.

Tusschen de kracht van de samentrekking en de sterkte van
het electrisch verschijnsel bestaat zeker geen onmiddellijke be-
trekking. Op sommige dagen is de groote maag onrustiger dan op
andere ; eenige krommen doen aan „penswoelen" denken. Deze

\') In fig. 2 van mijne vorige verhandeling volgde waarschijnlijk — te oordeelen
naar het e.r.g. — op een heengaande ,,heele" golf een heengaande ,,halve". Streng
bewijzen kan ik dit natuurlijk niet.

Mechanogram behoorende bij fig. 2. Bovenste kromme : ademhaling ; tweede kromme : staartwaarts gelegen maag-ballon ; derde kromme ■
kopwaarts gelegen maag-ballon ; vierde kromme : verklikkerlijn met points de repère ; vijfde kromme : tijdlijn (i") Van links naar rechts te lezen

o c in een kromme, ver kre-
. ~ gen terwijl het proef-
^ \'g dier stond te eten.
& I De pensgolven zijn
duidelijk peristaltisch
S van aard. Op iedere
* g peristaltische golf volgt
5 m ^ew reg^ ««tó-
4_i peristaltische.

Men herinnert zich
dat Czepa en Stiglek
op grond van hun
Röntgen-opnamen zich
omtrent den aard van
de pensbewegingen een

voorstelling hebben
gemaakt, welke van
die van Westek vrij
sterk afwijkt. Reeds
bij mijnonderzoek naar
de geitenmagen heb
ik gepoogd uitsluitsel
te krijgen ; ik kon
echter geen peristaltiek
registreeren. Niettemin
geloofde ik op grond
van het snaarbeeld
aan het bestaan ervan.
Bij het rund kan
£ men er zich al heel ge-
makkelijk zuiver zin-
tuigelijk van overtui-
gen, dat de samen-
trekkingen der groote
p. maag peristaltisch van
aard zijn. Men legt hier-
toe eenvoudig den on-
derarm in de lengte
van binnen tegen de
| | maagwand aan en voelt
dan de golf als het
ware voortkruipen. Bij
de registratie blijkt het
§> c terstond als men de
wijzertjes van de tam-
bours van Marey ga-

S £

O. «

■ CÖ

bc
c

rt
rt

5 3
> 3

5 S
rf b£
c
c

rt O

deslaat. Men ziet eerst het wijzertje behoorende bij de voorste
(kopwaarts gelegen) ballon bewegen, daarna dat van de achterste,
nu als regel eerst weer de achterste en dan de voorste (soms
komt deze niet meer in beweging). Het objectief bewijs heb ik kun-
nen leveren door hun bewegingen te registreeren bij snel rond-
draaiende trommel ; een deel der zoo verkregen kromme ziet men
in fig. 4 (zie pag. 270) weergegeven. De eerste daarin afgebeelde
golf is een heengaande; immers, het voorste pensgedeelte (onderste
kromme) trekt zich eerder samen dan het achterste. De tweede
golf is toevalligerwijze een „halve", zij dooft uit alvorens de voorste
ballon te hebben bereikt. Nu komt weer een heengaande golf,
daarna een teruggaande.

Het zal opvallen, dat de uitslag van den wijzer, behoorende bij
de voorste ballon, vrij veel kleiner is dan die van de achterste.
Men mag hieruit niet besluiten, dat de samentrekking er minder
krachtig zou zijn. De mate van samendrukking toch van een rub-
ber-ballon tusschen penswand en maaginhoud hangt in niet geringe
mate af van de vastheid van dien inhoud : vóór is deze zachter
dan staartwaarts.

Gedurende vele van mijne opname-reeksen herkauwde het proef-
dier rustig, enkele malen begon het tijdens de opname te her-
kauwen. Ik heb hiervan steeds aanteekening gehouden. Een stel-
selmatig onderzoek van de opnamen tijdens het herkauwen en
van de „normale" heeft geen enkel standvastig verschilpunt aan
het licht gebracht.

De pogingen, die ik tot dusverre deed om ook van de andere
magen den werkingsstroom op te schrijven, leden schipbreuk.
De beschreven electrode bleek nl. niettegenstaande krachtige
zuiging oj) de zeer ruwe oppervlakte van de netmaag niet te hou-
den. Men zal dus hetzij een veel kleinere electrode moeten ge-
bruiken - het gevaar voor verstoppen wordt dan echter véél
grooter —, hetzij een grootere met een rubber-rand - deze zou
vele van de onregelmatigheden tegelijk beslaan en zich moeten
voegen naar iedere plooi —. Het aanbrengen van de electrode
kan eerst plaats vinden na lediging van de groote maag. De vloei-
bare inhoud van de netmaag moet ook gedeeltelijk worden weg-
gezogen. Tenslotte ware wellicht opening van de buikholte, onder
plaatselijke opheffing van het pijngevoel, te probeeren ; misschien
worden hierdoor bij het rund de maagbewegingen minder sterk
beïnvloed dan bij de geit.

Ik heb nog pogingen gedaan om gelijktijdig de werkingsstroomen
der vier magen op te nemen. Twee groote, goed passend gemaakte

zinkplaten werden aangebracht op den rug en tegen den buik van
het proefdier. Door middel van een veerkrachtige band werden
zij op hun plaats gehouden. Tusschen huid en zinkplaat bevond
zich een dikke laag in zink-sulphaat-oplossing gedrenkte watten.
De door afleiding van deze platen verkregen krommen zijn nog
te weinig talrijk en nog niet genoeg technisch „af" dan dat zij
voor wedergave in aanmerking zouden komen. Men ziet er het
electrocardiogram in, daarnaast ademhalingsuitslagen en boven-
dien nog niet nader ontleedde schommelingen, die zonder twijfel
aan de magen moeten worden toegeschreven.

Hiervoor verwijs ik naar mijne vorige verhandeling (dit tijdschrift 54. 1927.
49—62).

De schrijver heeft ook bij het rund electroruminogrammen geregistreerd. In
beginsel komt het e.r.g. van het rund volkomen met dat van de geit overeen.

Verfasser hat auch beim Rinde Electoruminogramme registriert. Im ganzen
stimmt das E.r.g. der Rinder völlig überein met dem der Ziege.

L\'auteur a enregistré l\'électroruminogramme de la vache. En principe il est
identique à celui de la chèvre

The autlior lias obtained electroruminograms from cattle. They closeiy resemble
those previously obtained from the goat.

Het moge misschien zijn nut hebben, gegevens te verzamelen
omtrent bovenstaand onderwerp, ofschoon wij in de lucht-
insufflatie in den uier een zoo deugdelijke therapie hebben, dat
het overbodig schijnt naar iets anders te grijpen, vooral indien
dit in zijn toepassing omslachtiger is en het zijn sporen nog niet
verdiend heeft.

Door omstandigheden was ik in de gelegenheid de waarde van
beide therapieën te toetsen.

In den morgen van 23 Dec. werd mijn hulp ingeroepen voor
een koe van de Wed. B. Anamnese : de koe wil (of kan) niet
overeind, kreunt in geringe mate. Geen melkgift, niet eten, niet
herkauwen. Heeft op 22 I)ec. \'s morgens vroeg normaal gekalfd
(8e kalf). Bij goed navragen bleek, dat de weeën maar zwak
waren en dat de koe reeds vóór het kalven iets wankelig stond.
De koe was een prima geefster en toch was er na het kalven
maar een pint melk te trekken.

Status praesens : Koe in goeden voedingstoestand, parese van
de achterhand, pols zwak en versneld, temperatuur 38.3°, geen
penswerking. Bij exploratie geen uterusbloeding te constateeren,
dus de verschijnselen niet aan anaemie door verbloeding toe te
schrijven.

Diagnose : „moerziekte", en wel in laat stadium, doordat de
koe het blijkbaar kort voor het kalven had. Therapie : uierin-
sufflatie.

\'s Avonds was de koe vlugger, zoodat men na eenigen tijd lier-
stel kon verwachten. - Op den morgen van 24 Dec. bleek het
dier weer ingestort en volgde een tweede insufflatie, met verzoek,
mij te berichten indien in den namiddag geen beterschap optrad.
Dit bleek niet het geval ; integendeel, de toestand verergerde en
de koe lag roerloos met snelle, oppervlakkige ademhaling en zeer
zwakken pols. Ik besloot tot subcutane injectie van 100 gr.
glucose puriss. op 1 L. steriel water. Ongeveer één uur na de in-
jectie begon de ademhaling zich reeds te verdiepen en was de
ongevoeligheid op het kruis gebeterd. De koe ging de beenen weer
bewegen. Op den ochtend van 25 Dec. ten 4A ure stond de
koe weer overeind.

Terwijl dus insufflatie in den steek liet hielp glucose-injectie.
Ik mag uit dit eene geval geen conclusie trekken, doch vind vrij-
heid om sneller over te gaan tot de injectie, temeer daar men

Verfasser hatte gute Resultate mit einer subcutanen Einspritzung von 100 Gr
Glucose bei einer an Paresis puerperalis leidenden Kuh, welche erfolglos nach
der Schmid\'s Methode (Euterinsufflation) behandelt worden war

A cow suffering from paresis puerperalis which was treated without result by
Schmid\'s method (insufflation of the udder), recovered after a subcutaneous
injection of 100 gram glucose.

Une vache affectée de paresis puerperalis qu\'on avait traitée sans aucun résultat
d\'après la méthode de Schmid (insufflation de la mamelle) guérit après une in-
jection sous-cutanée de 100 grammes de glucose.

Leopold bestrijdt (T. v. Soc. Hyg. 1927, II, blz 407) de meening van Coe-
bergh (zie bladv. blz. 1040, 1 Nov. No.) dat de stralen met een golflengte van
omstreeks 3000 A.E. (die door het Vitaglas gaan en door vensterglas worden
tegengehouden) niet een groot hygiënies belang zouden hebben. Volgens bekende
onderzoekers is dit wel degelijk het geval, en in de aetiologie der rachitis spelen
zij een belangrijke rol. Het meer voorkomen van mensen-rachitis in den winter
en het nut van zonlichtbehandeling maken het zeer waarschijnlijk dat het zon-
licht in de aetiologie daarvan een rol speelt en dat een tekort het ontstaan be-
vordert en veel licht genezend werkt. Ook kunstlicht met veel ultraviolet licht
kan inensenrachitis voorkomen en genezen. Zonlicht beschermde ratten in kooien
met gewoon vensterglas (3 mm dik) niet tegen rachitis, terwijl contröledieren in
dezelfde omstandigheden, maar zonder vensterglas, wel vrij bleven.

Hess en Weinstock en Sonne en Rekling toonden aan dat de tegen rachitis
beschermende stralen een golflengte hebben tussen 253 en 302 ,\'< /\' ; deze stralen
worden door Vitaglas doorgelaten, door vensterglas niet. Het is waar dat de in-
tensiteit dier stralen in het zonlicht in Holland, vooral in den winter zeer gering
is en misschien fysies niet is aan te toonen, maar biologies bestaat die werking
toch zeer zeker en in elk geval staat het vast, dat ook in noordelijke landen in
voorjaar en zomer het zonlicht een krachtige antiracliitiese werking heeft bij
kinderen. Leopold dringt er op aan door te gaan met proeven met vitaglas bij
kinderziekenhuizen, sanatoria, scholen en kinderkamers.

Volgens ,,The Lancet" (N. T. v. G. 1927, II, blz. 1S81) is de bereikte leeftijd
in Engeland in de laatste 20 jaar hooger geworden over het algemeen, en het per-
centage van hen die een bepaalde leeftijd overleven is op alle leeftijden grooter
geworden. In de landbouwdistricten zijn de cijfers veel gunstiger dan in de nij-
verheidsstreken.

Uit de Parasitologische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en Infectie-
ziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Bij een ter onderzoek ingezonden cadaver van een haas werd
in het begeleidend schrijven vermeld, dat in den laatsten tijd
zooveel sterk vermagerde hazen geschoten werden, met verzoek
de mogelijke oorzaak van deze vermagering op te sporen. Collega
van Heelsbergen, die dit dier ter onderzoek kreeg, constateerde
dat de dunne darm uitwendig stérke vaatinjectie vertoonde, ter-
wijl het slijmvlies zeer rood was en den indruk gaf van eenigszins
verdikt te zijn.

Bij nader onderzoek bleken deze veranderingen van de mucosa
over een lengte van enkele decimeters te bestaan, terwijl in het
microscopisch preparaat tallooze kleine nematoden gevonden
werden, waarvan er io-tallen op elke c.M². aan te toonen waren.

De in den darm aanwezige nematoden bleken exemplaren te zijn
van Trichostrongylus retortaeformis (Zeder.) en werden daar als
uitsluitende bewoner gevonden ; andere parasieten werden
niet ontdekt.

Deze parasiet, welke ziekte en sterfte bij hazen en konijnen
veroorzaken kan, is in ons land nog nimmer geconstateerd. Om
deze reden wil ik haar iets uitvoeriger beschrijven en daarbij de
maten vermelden zooals deze door mij werden waargenomen.

Het geslacht Trichostrongylus behoort, evenals de door mij
in een vorige aflevering van dit Tijdschrift beschreven Cooperia
oncophora, tot de familie der Trichostrongylidae. De vertegen-
woordigers van het geslacht Trichostrongylus zijn alle draad-
vormige parasieten.

Trichostrongylus retortaeformis : De lengte van het mannetje
is gemiddeld 6.5 m.M., van het wijfje 6—8 m.M. Wanneer men de
bursa van het cf in zijligging beziet, dan blijkt de lateroventrale
rib breeder te zijn dan de overige ribben (fig. 1 l.v.). In deze teeke-
ning zijn de laterale ribben niet geheel weergegeven ; de uiteinden
buigen zich in werkelijkheid naar binnen om. Dit is op de figuur
niet geteekend omdat dit ook niet was waar te nemen bij de in-
stelling van den microscoop, zooals deze was tijdens het maken
van de afbeelding. De uiteinden van de posterolaterale rib en van
de externodorsale rib (fig. 1 p.l. en e.d.) zijn achterwaarts gericht.
De dorsale rib (fig. x d.) is aan het uiteinde gesplitst.

De beschouwing der bursa in zij ligging heeft het voordeel
dat men meer de natuurlijke verhouding der ribben onderling
kan waarnemen, terwijl dit minder het geval is wanneer men de

parasiet in rugligging brengt en daarbij tracht de bursa open te
spreiden om zoo doende de ribben van de beide bursa-helften te
kunnen bezien. Hierbij loopt men bovendien de kans van bescha-
diging der bursa.

De lengte van de spicula varieerde tusschen 122 en 140 /\'.
Deze maten wijken wel eenigszins af met die, welke Looss opgeeft
n.1. 100 110 //. De spicula, die geelbruin van kleur zijn, hebben
een karakteristieken en eigenaardigen vorm, welke moeilijk te
beschrijven is. In de teekening (fig. II) vindt men deze organen
in zijligging afgebeeld. Behalve dat zij sterk gedraaid zijn (retor-
taeformis), ziet men er verhevenheden aan, waarvan er één in een
vrijliggend uitsteeksel overgaat.

Het distale uiteinde van de spicula vertoont een duidelijke
scherpe inham. Tusschen beide spicula ligt het gubernaculum, een
orgaan dat steun verleent aan de spicula. Dit gubernaculum is
63—68 fi lang en is dikwijls moeilijk te ontdekken ; het komt
eerst duidelijker te voorschijn, wanneer men de parasiet in zij -
ligging ziet. De vorm van dit orgaan is spoelvormig en heeft aan
den zijkant een min of meer opstaanden rand, die echter niet steeds
duidelijk is waar te nemen ; deze is daarom in de teekening niet
aangebracht (fig. II).

Het kopeinde van deze parasiet eindigt zeer dun, ^ 10 /.« breed.
De mond is van 3 kleine lippen voorzien. Een vleugelvormige ver-
breeding van de cuticula werd door mij nimmer waargenomen.
Wel werden bij enkele exemplaren verdikkingen achter de kop
gezien, die hier eenigszins op geleken, doch welke aan een post-
mortale uitzetting van de cuticula toegeschreven moeten worden.
De tamelijk lange oesophagus gaat met een geringe verbreeding
in den darm over en deze laatste eindigt in den anus, die op een
afstand van gemiddeld 87—95 a voor het uiteinde van het lichaam
gelegen is. De lengte van den oesophagus die gemiddeld 700 u be-
droeg kan niet in aanmerking komen voor hulp der determinatie,
daar deze maten sterk varieeren al naar gelang de parasiet min
of meer volwassen is.

Bij het wijfje ligt de vulva als een overlangsche spleet van _:r; 52 /<
op een afstand van 1.5—1.6 m.M. van het lichaamseinde. De
lengte der gemeenschappelijke ovejectoren bedraagt 600—650 ,w.
De lengte der eieren, in den uterus gemeten, varieert tusschen
66 en 75 11. De cuticula dezer parasiet bezit geen lengtestrepen.
Trichostrongylus retortaeformis wordt nogal eens tegelijkertijd met
Graphidium strigosum aangetroffen. Deze parasiet leeft hoofdzake-
lijk in de maag van hazen en konijnen, minder dikwijls in dendarm

Graphidium strigosum werd in dit geval niet gevonden. Wel
trof ik in mijn verzameling preparaten een exemplaar aan, af-
komstig van een in 1916 ter onderzoek ingezonden haas. In dit
geval was deze parasiet echter niet de oorzaak van ziekte geweest.

Wijlen collega Abspohl blijkt volgens het handboek van Hutyra
en Marek (1922) Graphidium strigosum in de maag bij hazen
te hebben waargenomen. De oorspronkelijke mededeeling van
Abspoel heb ik niet kunnen bereiken. Deze parasiet is veel grooter
dan Trichostrongylus retortaeformis. De lengte van het mannetje
bedraagt 10—16 m.M. en van het wijfje 11—20 m.M. Het mannetje
heeft een kwastvormige bursa met zeer lange spieula (1—2 m.M.)
zoodat deze parasiet gemakkelijk te herkennen is (fig. III).

In Duitschland is Trichostrongylosis onder hazen en konijnen
ook bekend. In Frankrijk werd deze ziekte reeds in 1890 door
Raii -Liet beschreven, terwijl in 1927 nog een proefschrift van
pitaillier Marcel verschenen is betreffende het voorkomen van
Trichostrongyliden bij hazen.

Railliet. Une nouvelle affection parasitaire du lièvre et du lapin de garenne.
Rev. des Sciences nat. appliquées. XXXVII. i8yo.

Railliet : L\'anaemie pernicieuse d\'origine parasitaire, Rev.gén. d. sciences
pures et appliquées. Ann. I. No. 10.

A. Looss: Notizen zur Helminthologie Aegyptens VI, Centrait)], für Bakt.
Abt. i. Origin. Bd. 39 H. 4.

Stroh : Parasitologische Notizen vom Wilde (1903—1910) B. T. W. No. iö, 1911.

M. C. Hall : Nematode parasites of mammals of the orders Rodentia, Lago-
morpha and Hyracoidea.

Schlegel : Magenwurmseuche infolge Strongylus Strigosus, Hasensterbe ver-
ursachend. Zeitschr. f. Tiermedez. 1914. XVllI. 380.

Pitaillier Marcel: Distomatose et Strongylose chez les Leporidés sauvages.
Thèse, Paris 1927.

I. Trichostrongylus retortaeformis, ^ ; v.r. ventroventrale rib ; I.v. latero-
ventrale rib ; e.l. = externolaterale rib ; m.l. = mediolaterale rib ; p.1. postero-
laterale rib ; e.d. = externodorsale rib ; d. dorsale rib.

II. Spicula en gubernaculum van Trichostrongylus retortaeformis: Spicula
in zij ligging.

Verfasser fand als Ursache einer Vermagerung bei Hasen eine grosse Anzahl
Trichostrongylus retortaeformis (Zeder) im Dünndarm.

The author found a great number of Trichostrongylus retortaeformis (Zeder)
in the small intestine of hares which caused their emaciation.

A l\'examen l\'auteur trouvait un grand nombre de Trichostrongylus retortae-
formis (Zeder) dans l\'intestin grêle de lièvres, qui étaient la causedeleur emaci-
ation.

jusqu\' à présent on n\'avait pas trouvé ce nematode chez les lièvres en Hollande.

Na de voorloopige mededeeling over behandeling van Mond-
en Klauwzeer in het Tijdschrift van 15 Aug. j.1. en het daarover
uitgebracht verslag van collega v. Leeuwen, (wien ik hierbij
mijn oprechten dank daarvoor uitspreek), in het geïll. weekblad
,,de Veldbode" van 27 Aug. wil ik nog iets meer over de werking
en toepassing schrijven.

Naarmate het resultaat der inspuiting op het ziekteverloop
meer overtuigend werd, kwam de gedachte steeds sterker bij mij
op, dat het middel per os toegediend, toch ook eene gunstige
invloed moest uitoefenen.

Tegelijkertijd met de inspuiting der koeien van M. te B. behan-
delde ik per os 2 zeugen met biggen, waarvan de oudste koppel
nog geen 12 dagen oud was ; in elk koebocht stond het hok van eene
zeug. Den loden Sept. waren aan de zeug met biggen in dit bocht
geen verschijnselen van M. en Kl.z. waar te nemen, aan de zeug
alleen werden de medicijnen 3 x d. door het voer gedurende 5
dagen toegediend ; mond- en klauwzeer werd onder deze varkens
niet waargenomen.

Tijdens de inspuiting der koeien den i-fden zag ik dat het op-
staan der andere zeug moeilijk ging en deze erg stijf liep, vooral
in het begin, hetgeen de eigenaar nog niet gezien had; de toediening
der medicijnen had op dezelfde wijze plaats. Den volgenden dag
vond de eigenaar 1 big dood, meer dan dit stijf zijn der zeug, dat
heel spoedig overging, heeft de eigenaar in deze koppel niet waarge-
nomen, alle biggen zijn gezond gebleven en flink door blijven groeien.

Een hoogdrachtige nog jonge koe van K. te V. kreeg mond- en
klauwzeer ; den ióden Sept. bij mijn eerste bezoek was de koe reeds
sterk in voedingstoestand achteruitgegaan, was dun, weigerde
sinds een paar dagen alle voedsel, leed aan eene profuse diarrhee,
terwijl de pols nauwelijks meer voelbaar was.

Ik liet de koe ook 3 x d. de medicijnen per os ingeven en zorgde
verder voor een passend dieet.

Den i8den bracht de koe met veel moeite, met hulp van den
eigenaar, dien ik daarover te voren had ingelicht, nog een levend
kalf, dat kort na de geboorte stierf, terwijl de nageboorte niet op
tijd afkwam ; bij mijn laatste bezoek den 2den October was de
koe geheel hersteld en de eigenaar over de melkopbrengst volkomen
tevreden.

Tijdens het mond- en klauwzeer onder zijn vee kreeg een be-
jaarde zeer melkrijpe koe met een melkgift van ruim 15 Liter per
maal van N. te \'s H. een ontzettend groot uier met het bekende
gevolg, geen melkafscheiding meer.

Zooals bekend maakt deze mastitis van de beste melkgeefsters
waardelooze wrakken.

Deze toestand had al enkele dagen bestaan toen ik de koe den
I4den Aug. voor het eerst zag. Ik liet ook deze koe 3 x d. de
medicijnen per os toedienen, waarop zij al spoedig steeds meer
melk begon te geven en de uier zienderoogen in omvang afnam
en bij mijn laatste bezoek den 22sten Sept. was de uier tot
zijn normale grootte ingekrompen en de melkopbrengst tot de
oorspronkelijke hoeveelheid gestegen.

De koe heeft dit voorjaar weer goed afgekalfd en de melkgift
is niet achter gebleven bij vroegere jaren.

Uit verscheidene congenitale gebreken, die ik in mijn praktijk
zag, wil ik van de volgende eene korte beschrijving geven.

Een goed ontwikkeld sterk veulen van den landbouwer de J.
te N. werd met verkorting der buigers der voorbeenen geboren
en wel in die mate dat het diertje bij het gewone staan niet alleen
in de hoogste graad bokbeenig was, maar op de kogelgewrichten
steunde en het verdere gedeelte van het been met den voorrand
den grond raakte, zoodat de zoolvlakte van den hoef geheel zicht-
baar was.

Toen ik het veulen den 4den Juni 1894 onderzocht was het enkele
dagen oud : ik stelde den eigenaar voor het te opereeren en sneed
den volgenden dag de beide haakbeenspieren en den hoefbeen-
buiger der beide voorbeenen door en trachtte door rekking nog de
grootst mogelijke verwijdering der uiteinden der peezen te ver-
krijgen door de carpus tegen mijn knie als steunpunt te plaatsen
en aan het onderbeen in voorwaartsche richting te trekken.

Na het opstaan liep het veulen onmiddellijk naar de merrie en
ging staan zuigen ; waarbij over het gebruik der voorbeenen niet
te klagen viel.

Complicaties of ongelukjes hadden bij de operatie, die op de
gewone wijze was uitgevoerd, niet plaats gehad, zoodat eene ver-
dere behandeling niet behoefde te worden ingesteld.

Op ij-jarigen leeftijd werd het jonge paard op een der groote
najaarsmarkten naar het buitenland verkocht.

Bij den landbouwer O. te N. werd in het voorjaar 1895 een veulen
geboren, waarvan het eene oor iets kleiner was dan het andere
en in de oorschelp nog een knikking was ter hoogte van ruim 2 c.M.
boven de inplanting aan het hoofd, waardoor het bovengedeelte
onder een rechte hoek over den gehoorgang heengebogen lag.

Door het maken van eene flinke huidplooi op de plaats der
knikking verkreeg het oor den gewenschten stand.

Ik stelde voor een stuk huid ruim ter grootte van die plooi weg
te nemen, de wondranden te hechten en te trachten daardoor
genezing te verkrijgen voor zoover dat mogelijk was.

De operatie, die omstreeks halfjarigen leeftijd plaats had, bracht
het gewenschte herstel.

Eene ruim 2-jarige koe, primipaar, van den landbouwer S. te
de L. was al meer tijd dan wenschelijk was bezig met de voor-
bereiding tot kalven, (28 Febr. 1891), wat S. tot eigen onderzoek
deed besluiten, en aangezien dit onderzoek hem geen opheldering
bracht, werd mijn advies gevraagd.

Bij uitwendig onderzoek was aan de koe niets abnormaals waar
te nemen. Bij het onderzoek per vaginam bemerkte ik spoedig
dat bij deze koe het ostium ontbrak. Van af de vulva vernauwde
de vagina zich trechtervormig tot de plaats van het ostium,
vormde daar eene opening met een diameter van ^ 6 c.M. en
ging verder normaal in het lichaam der uterus over.

Verdikking op de plek der vernauwing van de vaginaalwand
was niet merkbaar en welke pogingen door manuale kracht ik ook
aanwendde die vernauwing op te heffen, het mocht mij niet geluk-
ken en daar ik in opereeren geen heil zag gaf ik als mijne meening
te kennen dat afmaken mij het voordeeligst toescheen.

Het nazien der vagina na slachting deed nog duidelijker uit-
komen, wat bij het leven was waargenomen.

Eene koe van M. te VI. A. begon op zeker moment der dracht
bij tusschenpoozen onrustig te loopen met naar terzijde gebogen
kop; dit gebrek werd erger en ging later in eene soort manege-
beweging over, waarbij de cirkels steeds kleiner werden tot zij
eindelijk om een voorbeen als middelpunt stond te draaien, met
steeds meer naar de borstwand gebogen kop tot ze viel, dan een
poos rustig plat op den grond bleef liggen, eindelijk opstond en
ging loopen grazen of er niets gebeurd was.

Den i4den Juni 1896, toen ik de koe voor het eerst zag, liep zij
rustig te eten ; de eigenaar had de boven omschreven symptomen
al verscheidene malen waargenomen, terwijl de aanvallen heftiger
werden met korter tusschenpoozen, doch er was nu niets abnor-
maals aan de koe waar te nemen.

Beter trof ik het den 28sten, toen na eenig wachten de koe de
bovenomschreven wandeling juist begon.

Ik vond het niet gewaagd om als mijne meening uit te spreken,
dat hier de oorzaak in uterus en vrucht gezocht moest worden en
daar de koe ± 7 maanden drachtig was gaf ik in overweging de
partus niet af te wachten maar de koe om de hooge slachtwaarde
te verkoopen. Tot mijn spijt kon ik geen sectie maken.

De eigenaar vertelde mij later dat de slager gezegd had, dat de
hersenen van het kalf bloot lagen en de hersenvliezen aan de
baarmoeder vastgegroeid waren."

Fontana, in 1765 professor in de Wijsbegeerte in Italië, leerde reeds liet vol-
gende (Ref. v. d. Kley, N. T. v. G. 1927, II, blz. 1972) : Een enkele goede proef-
neming maakt soms een reeks van wetenschappelijke boeken tot fabels. De ge-
neeskunde kan uitsluitend vooruitgang verwachten van waarneming en proef-
neming, waarbij de feiten onder een algemeen gezichtspunt gebracht worden.

Steeds wordt in de wetenschappelijke boeken vergeten scherp aan te geven
wat wij nu eigenlijk zeker welm, en wat wij nog niet weten. Bij liet zoeken naar
een waarheid heeft men veel kans op dwaling en er gaat een mensengeslacht over-
heen eer een nieuwe waarheid verspreid is of een dwaling is verzaakt.

Vooral mensen op leeftijd, of die welke reeds in hun vak een reputatie genie-
ten, kunnen de dwaling maar moeilijk afleggen.

Een groote fout maken de medici door een verschijnsel te vlug voor oorzaak
aan te nemen. Wanneer een zieke, na toediening van een geneesmiddel herstelt,
bewijst dit, dat het geneesmiddel niet doodelijk is. Wij moeten echter ook nog
bewijzen dat de ziekte zonder het geneesmiddel doodelijk zou zijn. Dit vereist
vele en velerlei waarnemingen waarvoor het leven van écn dokter te kort is.
Daarom is het experiment een uitkomst.

lil de R.K. Boerenstand (1927, blz. 993, No. 39) schrijft een fokker, van Cam-
pen. dat ook in Nederland op de boerderij in vele gevallen paarde-trekkracht
niet met voordeel vervangen kan worden door motor-trekkracht. Het trek-
verinogen van ons trekpaard is zeer hoog. Op de tentoonstelling te Hulst ont-
wikkelde de merrie Jacoba met gemak 4 P K. \\ R.

Gaarne wil ik voldoen aan het, door mij gewaardeerd, verzoek der Redactie,
om in ons Tijdschrift af en toe eene bijdrage te leveren, waarin vraagstukken
van dierenbeschermenden aard worden behandeld, voor zoover deze voor die-
renartsen van belang moeten worden geacht.

Gezien de uitgebreidheid van het terrein en de daarmede niet steeds evenredige
wetenschappelijke beteekenis, zal ik mijzelf de noodige beperking moeten opleg-
gen, ten einde ook de bescheiden ruimte, die deze stof in dit tijdschrift behoort in
te nemen, niet te overschrijden.

Dat de Redactie intusschen door dezen maatregel erkent, dat in ons Tijdschrift
een plaats toekomt aan deze onderwerpen, verheugt mij zeer.

De cultureele beteekenis van dierenbescherming toch, moet niet worden onder-
schat. Niet ten onrechte zegt men : „dieren beschermen, is menschen beschaven".
En indien wij, dierenartsen, in dit beschavingswerk een taak kunnen vervullen,
<lan is het onze plicht dit niet na te laten, maar gaarne onze wetenschap en onze
persoon daarvoor beschikbaar te stellen. Wij kunnen op dit gebied zooveel goed
werk verrichten en zullen omgekeerd daarmede het aanzien onzer wetenschap
en hare belangen kunnen bevorderen.

Het heeft mij vroeger dikwijls verbaasd, dat er tusschen dierenartsen en dieren-
beschermers niet die harmonie steeds heerschte, welke men a priori zou mogen
verwachten.

Ik had vele jaren geleden de stellige overtuiging, dat de dierenarts q.q. persona
grata bij de dierenbeschermers zou zijn.

Het is immers de roeping van den dierenarts om het lijdende dier ter hulpe te
komen en deze roeping is in ons onderbewustzijn toch mede de drijfkracht bij het
vaststellen onzer beroepskeuze.

Ja, ik weet het nu wel, dat niet ieder uitsluitend ten deze door idieele overwe-
gingen geleid wordt, maar toch is de stelling zeker niet gewaagd, dat iemand,
die in het geheel niets voelt voor dieren, er zeker niet toe zal overgaan de dier-
geneeskundige studie te verkiezen.

Toch wil ik niet ontkennen, dat sommige dierenartsen door hun optreden in
enkele gevallen wel eens terecht ergernis hebben gegeven aan dierenbeschermers.
En dat is inderdaad te betreuren, want men is zoo spoedig geneigd tot generali-
seeren.

In liet verslag der Afd. Rotterdam van de Ned. Ver. tot Bescherming van
Dieren van 1924 staat het volgende :

„Het geschikt of ongeschikt zijn tot werken kan, volgens onze meening, uit-
fluitend door een deskundige c.q. (wordt misschien bedoeld i. c.? S.) een veearts
„worden uitgemaakt.

„En nu zijn er onder de Hceren Veeartsen, die geregeld briefjes afgeven, waarbij
„zij verklaren, dat dieren, die haast niet meer op hun beenen kunnen staan, toch
„tot werken geschikt zijn ! Bij ervaring weten wij, dat zelfs briefjes afgegeven
„werden, zonder dat de onderteekenaar het dier gezien heeft! In die gevallen is
„optreden door de politie bijna onmogelijk en voor onze Vereeniging zeer moeilijk,
„daar wij bij het opmaken van proces-verbaal er dan een verklaring van een ander
„dierenarts aan moeten toevoegen, welke na behoorlijk onderzoek, voorloopig
„het dier voor werken af kan keuren.

„Het is dan ook hoog noodig, dat de wettelijke bepalingen hieromtrent worden
„gewijzigd, daar de bestaande toestand onhoudbaar geworden is door het afgeven

,,van briefjes door veeartsen, die uitsluitend het belang of van zichzelf, of van
,,den eigenaar beoogen en wien de toestand, waarin de dieren verkeeren, totaal
„onverschillig is".

Ziet hier een ernstige grief, die toch wel niet zonder grond zal zijn, al is de vorm,
waarin aan de verontwaardiging wordt lucht gegeven, allerminst behoorlijk.

Toen, dan ook deze zelfde grief in den vorm van een punt op de agenda der Al-
gemeene Vergadering verscheen, heb ik den afgevaardigde verzocht uit naam
onzer Afdeeling daartegen te protesteeren, en de Afd. Rotterdam te verzoeken,
dit voorstel terug te nemen en in bepaalde gevallen dergelijke klachten ter kennis
te brengen van het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Dit zijn gevallen, die ten onrechte een blaam werpen op den diergeneeskundigen
stand, en waarin de eventueel schuldigen zich persoonlijk dienen te verantwoorden
voor een Eereraad, maar in elk geval gaat het niet aan, dat dergelijke genera-
liseerende mededeelingen openlijk gedrukt verschijnen 1

Met deze opvatting heeft de Algemeene Vergadering zich dan ook vereenigd.
maar........zoo wordt de verhouding er niet beter op !

Ook als deskundige in strafzaken ter zake van dierenmishandeling heeft de
dierenarts veel invloed, waarbij hij echter moet beseffen, dat een lichtvaardig uit-
gesproken oordeel niet slechts hemzelf, doch soms ook zijne wetenschap schaadt.

Wat b.v. te zeggen van de collega, die onlangs verklaarde, dat dc dood door
levend begraven niet erger is dan de dood door verdrinken?

Ook het omgekeerde komt voor, nl. dat de dierenartsen zich laten beïnvloeden
door een drang van dierenbeschermers tot het stellen van overdreven eisehen.
Zeer onlangs b.v. beklaagde zich, m i. terecht, een eigenaar van een trekhond,
die bij de gehouden herkeuring door een collega wegens onvoldoende borst breedte
was afgekeurd, terwijl aan den gestelden eisch inderdaad voldaan werd.

I)e stelling : „de hond is geen trekdier" heeft onder collega\'s-dierenbeschermers
ook verdedigers gevonden.

Ik heb, hoezeer ik mede overtuigd ben van het feit, dat vele honden werden
en nog wel worden misbruikt en uitgebuit, deze houding nooit kunnen goedkeuren.
Natuurlijk geschiedde dit met de beste bedoeling en werd dit optreden in de kringen
der dierenbeschermers zéér gewaardeerd.

Alleen is het jammer, dat noch de dierenbescherming en hare leuze ten deze,
noch de diergeneeskundige wetenschap daarmede is gediend.

Zooals in het algemeen, dient men ook bij dit vraagstuk, als deskundige, een
strikt objectief en wetenschappelijk standpunt in te nemen, ook al zou men als
mensch gaarne anders willen.

Evenmin als wij onze wetenschap mogen leenen tot het sanctioneeren van on-
toelaatbaren arbeid, is het ook niet juist om ter wille van personen of organisaties
verklaringen af te geven of brochures te schrijven, die óf wetenschappelijk aan-
vechtbaar zijn óf niet geschikt, om de vóóraf opgemaakte stelling te bewijzen t

Het trekhondenprobleem is in laatste instantie geen anatomisch, maar een oeco-
nomisch vraagstuk.

Dat neemt niet weg, dat toch het oordeel van den dierenarts van veel betee-
kenis is, hetgeen wel duidelijk wordt geïllustreerd door de waarde, welke de
Minister heeft gehecht aan het oordeel der Faculteit voor Veeartsenijkunde aan
de Rijks-Universiteit te Utrecht bij de uitvoering van de in het Kon. Besluit van
i Aug. 1927 (Stbl. 285) opgenomen nieuwe voorschriften ter uitvoering van de
„Trekhondenwet" 1910 (Stbl. 203).

Dat er een afzonderlijke wet, met bijbehoorende voorschriften in den vorm
van Koninklijke Besluiten en laatstelijk zelfs een leidraad van den Minister
aan de gemeentebesturen (welke nog ruimte laat voor eventueele nadere bepa-
lingen) noodig zijn om deze materie te regelen bewijst wel : i°. dat deze aangelegen-
heid de volle aandacht van de Regcering heeft en 2°. dat de bescherming van den
trekhond, niettegenstaande de bestaande strafwetartikelen 254 en 455, zeer moei-
lijk afdoende is te regelen.

Vandaar, dat het begrijpelijk is, dat zeer vele dierenbeschermers (vooral
■de theoretische) tot de slotsom komen : „verbiedt het gebruik van den hond als
trekdier". Inderdaad, dit ware (met negatie van de oeconomisclie zijde van het
vraagstuk) het eenvoudigste.

Even begrijpelijk echter is, dat de Faculteit zich op dit standpunt niet stelt
en ook niet kan stellen, doch slechts kan bevorderen, dat zoodanig scherpe bepa-
lingen worden gemaakt, dat daardoor mishandeling practisch evenzeer onmoge-
lijk wordt, als bij het gebruik van andere trekdieren.

Mochten deze bepalingen ten gevolge hebben, dat een zóó groot percentage
honden wordt afgekeurd, dat daardoor het gebruik van trekhonden geheel ver-
dwijnt, dan hebben de anti-trekhondenmenschen hun zin ; blijven er na de toe-
passing der strenge maatregelen nog vele honden over en geeft het gebruik daar-
van geen aanleiding tot velerlei klachten, dan wordt in de hand gewerkt het
streven van de organisaties tot verbetering van den trekhond en kan de dieren-
beschermer, die objectief is gebleven en niet ziekelijk in zijne opvattingen, ook
gerust zijn.

Na deze algemeene beschouwingen, wil ik thans eindigen met mededeeling van
•de voor den dierenarts, van belang zijnde nieuwe bepalingen.

Een volgend maal kan ik dan wellicht de geschiedenis en de sedert verschenen
critiek aan eene beschouwing onderwerpen.

Bij ministerieele circulaire is een jaarlijksche keuring, resp. herkeuring (bij voor-
keur in het voorjaar) ingesteld.

De uitvoering dezer (her-)keuring zal meestal geschieden door ambtenaren of
beamten der gemeente- of rijkspolitie. Ook dierenartsen zullen daarmede wel
hier en daar belast worden. Overigens zal menig collega het verzoek ontvangen
om de aan te stellen keurmeesters in enkele lessen op de hoogte te brengen van
de beteekenis der te stellen eischen, zooals mij reeds bleek uit verzoeken, welke
ik ontving om ter zake te worden ingelicht.

Als trekhond mogen slechts gezonde volwassen, niet zichtbaar-drachtige of zoo-
gende honden worden toegelaten. De schouderhoogte moet bedragen minstens
<jo c.M. (vóór de kar gespannen) en minstens 50 c.AI. (onder de kar gespannen).

Wat het exterieur van den hond betreft zijn voorts de navolgende eischen
gesteld :

5. minimum breedte van de voorborst, gemeten tusschen de beide middelpunten
der boegen 16 C.M. :

7. korte ronde klauwen, niet gespreide teenen met ronde, niet te weeke zooi-
kussens ;

S. goed gebroekt, lange flink gespierde dij en schenkel, spronggewrichten laag
bij den grond bij goeden stand van de achterbeenen ;

Niet alleen moeten tuig en kar voldoen aan de eischen, gesteld bij art. 2 en 3
van het K.B. van 6 Febr. 1911, maar tevens worde er op gelet of de hond onder
de kar rechtop kan staan en of gewicht en bouw van de kar in overeenstemming
is te achten met den ter keuring aangeboden hond. Een zeer juiste bepaling !

Ten slotte moge als inderdaad groote verbetering nog worden vermeld de be-
paling, dat géén persoon op de kar tijdens den rit mag plaatsnemen (vroeger
was bepaald: niet meer dan twee personen !), behoudens vergunning van den
Burgemeester, aangeteekend op het nummerbewijs, voor één persoon.

overigens daarvoor termen aanwezig acht, en slechts bij gebruik van ,,forsche"
honden.

Ook in dit opzicht zal het oordeel van den keurmeester (c.q. dierenarts) wellicht
worden gevraagd.

Wanneer tenslotte de Minister met nadruk wijst op de noodzakelijkheid om aan
de handhaving en het toezicht op de naleving der Trekhondenwet en de te harer
uitvoering gegeven voorschriften gestreng de hand te houden, dan mogen wij als
dierenbeschermers erkentelijk zijn voor de aandacht, die aan dit vraagstuk is ge-
wijd en vertrouwen, dat deze maatregelen een zeer groote verbetering ten gevolge
zal hebben.

De reeds plaats gehad hebbende keuringen onder het nieuwe regime hebben
op sommige plaatsen (vooral te Rotterdam, dat bekend stond als een centrum
van trekhonden-ellende) reeds een zeer groot percentage afkeuringen ten gevolge
gehad. In andere steden, waar dan ook nooit zooveel klachten werden vernomen,
was het resultaat gunstiger.

Zeer zeker zal de benoeming van een outsider tot Directeur van het stedelijk
abattoir te Gouda de verwondering van vele collega\'s hebben opgewekt. In ge-
noemde gemeente is Collega Dr. H. W. Overbosch vanaf 1 Maart 1915 werkzaam
geweest als Directeur van den vleeschkeuringsdienst en adviseerde hij op verzoek
van het College van Burgemeester en Wethouders aldaar herhaalde malen be-
langeloos bij den bouw van het abattoir. Niemand zal het dan ook bevreemd heb-
ben, dat het College van B. en W. van Gouda eenigen tijd geleden het voorstel
tot de gemeenteraad aldaar richtte Collega Overbosch te benoemen tot Directeur
van het abattoir. De gemeenteraad ging echter met dit voorstel niet accoord
en eischte van het College van B. en W. dat een oproeping zou worden gedaan,
ten einde een keuze uit de sollicitanten te kunnen doen. Aldus geschiedde. Uit een
groot aantal sollicitanten werd het navolgende drietal door het College van B.
en W. op de voordracht geplaatst en wel :

ie. Dr. H. W. Overbosch, 2e. Dr. N. R. Slob, practiseerend dierenarts en
Hoofd van den vleeschkeuringsdienst te Nieuwerkerk a. d. IJsel, 3e. A. Feberwee.
adjunct-directeur van het abattoir te Arnhem.

Gezien deze voordracht, zou men vóóraf hebben kunnen wedden dat collega
Overbosch zou worden benoemd. De uitslag was echter geheel anders. Overbosch
kreeg 6 van de 21 uitgebrachte stemmen, Slob 15 stemmen en Feberwef. geen
enkele stem.

Het gevolg dezer benoeming is, dat Overbosch met ingang van 1 Maart eervol
ontslag werd verleend uit zijn betrekking als Hoofd van den vleeschkeuringsdienst
en als vétérinair ambtenaar der veemarkt. De Goudsche Courant van 15 Februari
j.1. meldde omtrent dit ontslag het navolgende :

,,Het ontslag aan Dr. Overbosch gegeven heeft een bitteren nasmaak. Aller-
eerst voor dezen zelf, tot wien is gezegd, voor Uwe kennis en capaciteiten allen
lof, wij apprecieeren Uwe adviezen, maar toch kunt U gaan, en daarnaast voor
de gemeente, die zonder noodzaak gedurende 15 jaren een jaarlijksche uitgaaf
van ƒ 1600.— en gedurende 4 jaren een van ƒ 200.— ten haren laste krijgt, wijl
den eervol ontslagene rechtens deze bedragen als wachtgeld zijn toegewezen. Het
is met deze benoeming een vreemde historie. Van hoogerhand is er op gewezen,
dat de Directeur van het abattoir moet zijn de Directeur van den keuringsdienst

van vee- en vleeseh, waaruit zou blijken, dat hier niet sprake was van een nieuwe
functie, maar van uitbouw van een bestaande. Er komt een aanbeveling voor deze
functie zijnde de Directeur van den Vleeschkeuringsdienst en de Raad zendt deze
terug ter aanvulling. B. en W. maken daarop een voordracht van eenige can-
didaten, plaatsen daarop Dr. Overbosch als No. 1, confereeren met dezen en maken
gebruik van zijn adviezen, die zij in de Raad tot de hunne maken en als het oogen-
blik der benoeming daar is, dan valt met groote meerderheid de keuze op een ander.
Deze uitslag en de gevolgen daarvan, welke wij hierboven hebben genoemd, is
een van de capriolen van dezen Raad, die ieder in hooge mate moet verbazen.
Het thans aan Dr. Overbosch toegekende wachtgeld beteekent over de 15 jaren
een uitgaaf van een kapitaal van rond / 27.000.—, dat onnoodig uit de belastingen
moet worden opgebracht."

Tot zooverre het bericht in de Goudsche Courant. Dit alles meende ik aan de
Collega\'s bekend te moeten maken, omdat het ook in de toekomst kan voor-
komen, dat collega\'s die aan het Hoofd van een gemeentelijken vleeschkeurings-
dienst staan en voor Directeur van een op te richten abattoir de aangewezen man
zijn, hetzelfde lot kan treffen als Collega Overbosch. Res tua agitur, dum
domus aliena ardet, m. a. w. Uwe belangen staan op het spel, als het huis van
Uwen buurman in brand staat. Hetgeen Overbosch thans is overkomen, kan
andere collega\'s, gezien de constellatie\'s van sommige gemeenteraden, ook treffen.
Welke collega wijst in dezen den weg om dergelijke misstanden te voorkomen.

Natuurlijk is het niet mijn bedoeling om collega Slob met dit schrijven te treffen.
Als deze hetzelfde elders moest ondervinden, hetgeen thans met Collega Over-
bosch is gebeurd, zou ik evenzoo schrijven. Hoefnagel.

Onder dezen titel publiceert collega Hoefnagel in ,,De vee- en vleeschhandel\',
van Vrijdag 24 Eebr. 1928 een verslag met commentaar van een zitting van de
Haagsche Rechtbank betreffende een koopkwestie. De heer H. noemt in dit artikel
eenige malen mijn naam in verband met uitlatingen mijnerzijds tegenover den
rechter-commissaris toen :k als getuige-deskundige in deze zaak werd gehoord.
Schrijver citeert gedeelten uit het pleidooi der advocaten en knoopt hieraan be-
schouwingen vast, in de inecning, dat alles wat door pleiters naar voren wordt
gebracht zonder meer als vaststaande mag worden aanvaard. Een ieder, die wel
eens met advocaten te maken heeft gehad zal weten, dat deze heeren een bijzon-
dere gave bezitten om verklaringen van getuigen en deskundigen op handige
wijze te verdraaien ten voordeele van hun cliënt. Dit is den heeren niet euvel te
duiden, het is de eenige manier 0111 een zwak staande zaak te redden, en zij kunnen
zich toch altijd excuseeren met de bewering, dat zij het zoo begrepen hebben.

Voor deze zaak is van zekere zijde veel reclame gemaakt in groote en kleine
dagbladen en collega Hoefnagel, die op uitnoodiging van Dr. Overbosch—de
getuige met wien ik het niet eens ben - - de zitting bijwoonde, wijdt aan dit geval
een uitgebreid artikel in bovengenoemd weekblad.

Ik acht dit weekblad niet het aangewezen orgaan om van gedachten te wisselen
over zuiver vétérinaire aangelegenheden, maar, daar ik enkele onjuistheden niet
onweerlegd wil laten, verzocht ik de gastvrijheid van ons eigen orgaan om tegen
die onjuistheden op te komen.

De voornaamste punten waartegen ik wensch te protesteeren, tevens de fun-
damenten waarop het pleidooi van de door mij verongelijkte partij was gebaseerd
zijn de volgende.

i°. Volgens dien pleiter, Mr. Nathans, zou ik mijn collega\'s dierenartsen een
testimonium paupertatis hebben uitgereikt door voor den rechtercommissaris
te verklaren, dat ik iederen dierenarts het recht ontzeg om den ouderdom van een
tuberculeus proces vast te stellen. Dit doet den argeloozen lezer vermoeden, dat
ik het wel zou kunnen. Ik heb echter verklaard, dat niemand dit kan, dus ook
ikzelf niet ; dit maakt nogal eenig verschil.

De heer H. beweert in zijn commentaar, dat hij verscheidene dierenartsen kent,
waaronder Dr. Overbosch, die het wel kunnen. Het is te hopen, dat het aan het
Hoofdbestuur der Maatschappij of aan de Redactie van dit tijdschrift moge ge-
lukken die collega\'s te bewegen om door woord of geschrift ook anderen hun
kennis deelachtig te doen worden. Yoorloopig beschouw ik een ieder, die beweert,
dat hij den ouderdom van een tuberculeus proces kan vaststellen als een opsnijder,
of zoo hij het werkelijk meent te weten, dan reikt hij zichzelve met zoo\'n bewe-
ring een testimonium paupertatis uit.

Een ieder, die maar eenigszins op de hoogte is van de ziektekunde weet, dat
geen sterveling den ouderdom van een tuberculeus proces kan bepalen.

Iets geheel anders is het volgende, n.1. hetgeen ik voor den rechtercommissaris
heb verklaard en wat geheel overeenkomt met hetgeen ik ook in mijn voordracht
op de laatste Algemeene Vergadering meedeelde.

Een speciaal ter zake kundige kan in een aantal gevallen met vrij groote zekerheid
uitmaken, op grond van macroscopisch, microscopisch en bacterioscopisch onder-
zoek, dat een bepaald proces zich binnen een gegeven termijn kan hebben ontwikkeld.
Dit zegt dus niets omtrent den werkelijken ouderdom van het proces.

Een niet-speciaal ter zake kundige kan in sommige gevallen hetzelfde ver-
klaren, zonder nader onderzoek; deze gevallen zijn echter minder frequent, dan
algemeen wordt aangenomen, spontane tuberculose kan wel verloopen.

2°. Volgens het verslag van den heer H. heeft Mr. N. beweerd, dat ik slechts
een klein stukje van het geslachte dier heb onderzocht; is het verslag juist, dan
heeft de heer N. hier bewust onwaarheid gesproken.

3°. Volgens Mr. N. heb ik eens een kalf op kunstmatige wijze met tuberkel-
bacillen besmet, het dier daarna gedood en toen gezien dat het proces in betrek-
kelijk korten tijd ver was gevorderd. — Hoe komt Mr. N. aan die wetenschap,
houdt hij de vétérinaire literatuur zoo goed bij? — Hieruit kan de lezer conclu-
deeren, dat mijn kennis in deze materie wel op zeer vooze basis is gefundeerd.
Ik zou het niet de moeite waard achten hierop in te gaan, indien collega H. hier-
aan niet de beschouwing vastknoopte, dat het inderdaad niet aangaat om hieruit
alleen conclusies te trekken. Ik ben het met collega H. volkomen eens, doch meent
hij werkelijk dat alleen hierop mijn kennis omtrent tuberculose is gebaseerd?

4°. Volgens collega H. merkte pleiter terecht op aan het slot van zijn pleidooi,
dat de afloop van dit proces van groot belang voor den veehandel is, omdat ik
niet alleen iederen dierenarts het recht ontzeg omtrent den ouderdom van een
tuberculeus proces een besliste meening uit te spreken doch ook omdat ik te
kennen heb gegeven, dat kooper en verkooper het verstandigste doen er om tc
loten wie gelijk heeft, in plaats van recht te zoeken.

Wat dit laatste betreft, dit proces heeft mij in mijn opvatting ten zeerste ver-
sterkt, tenzij kooper of verkooper, doch niet beiden te gelijk, over een bijzonder
handigen advocaat kunnen beschikken.

Einde December telde de afdeeling 31 leden. Tijdens het verslagjaar traden
als lid toe de H. H. v. Heukelom te Helden en Pierson te Beek. Tot ons leed-
wezen bedankte als lid de Hr. Duysens Sr. Aangewende pogingen om hem als
lid der afdeeling te behouden mochten niet slagen. Een woord van hulde zij hem
nog op deze plaats gebracht voor zijn trouw vergaderingbezoek en de accurate
wijze waarop hij vele jaren de gelden der afdeeling beheerde. Zijn vacature als
penningmeester werd aangevuld door den Hr. Hamers.

Belangrijke besprekingen werden gewijd aan de provendinekwestie en aan het
feit, dat verschillende leeken blijkbaar toch over een entstof tegen kippendiphterie
konden beschikken. Verder werd de weg voorbereid voor een tarievennormali-
satie voor de entingen bij varkens en kippen ook in verband met de buitenlandsche
concurrentie. De Inspecteur van de Volksgezondheid gaf op beide gehouden ver-
gaderingen enkele nuttige wenken en uiteenzettingen over de uitvoering van de
vleeschkeuringswet.

In de najaarsvergadering werden twee jubilea gevierd., n.1. van Collega Bloemen
40 jaar en van Collega van Kempen 25 jaar als dierenarts. Een deputatie van het
bestuur ging beide jubilarissen op den feestdag ten hunnen huize complimenteeren,
terwijl na afloop van de najaarsvergadering de traditioneele cadeaux namens
alle Limburgsche Collega\'s werden aangeboden. De daarna gehouden feestmaaltijd
was zeer geanimeerd en er namen een zeer groot aantal leden aan deel. Er heerschte
een opgewekte en collegiale stemming, zoodat alle deelnemers met genoegen aan
dit feest zullen terugdenken.

De Hr. Urlings bleef onze afgevaardigde in het Hoofdbestuur, terwijl de Hr.
Sala de afdeeling op de algemeene vergadering vertegenwoordigde.

Nieuwe slachthuizen te Sofia. De Heer van der Slooten voorzitter van de jury voor
de beoordeeling der ingediende plannen.

De tegenwoordige slachthuizen van Sofia dateeren uit het jaar 1885. Zij zijn
niet alleen geheel verouderd, maar ook veel te klein geworden voor de hoofdstad,
waarvan de bevolking in die 43 jaren van nog geen 50.000 tot over de 250.000 zielen
is toegenomen. Daarenboven zijn ze, terwijl zij bij den bouw vrij ver buiten de stad
lagen, nu langzamerhand, bij de voortdurende uitbreiding naar alle zijden, al mid-
den in een der buitenwijken komen te liggen.

Tot de bouw van geheel nieuwe slachterijen, ingericht naar de eischen van den
tijd, en voorzien van het nieuwste en het beste op het gebied, was dan ook ai reeds
eenige jaren geleden door het gemeentebestuur besloten. Toen eindelijk het benoo-
digde geld gevonden was, is verleden jaar een wedstrijd uitgeschreven voor plannen
voor den bouw van een geheel moderne inrichting op het daarvoor nu aangewezen
terrein buiten de stad. Als uiterste termijn voor het indienen der plannen was 1
Febr. 1928 vastgesteld.

Dien dag waren er bij het gemeentebestuur ingekomen 7 volledige plannen,
waarvan 4 van Bulgaarsche bouwmeesters en 3 van buitenlandsche. De gelieele
bouw is geschat op ongeveer 100 millioen leva (/ 1.800.000). Op het oogenblik zijn
daarvan 25 millioen leva voorhanden. Voor de rest zal de gemeente een leening
aangaan.

Voor de beoordeeling der ingekomen plannen is een commissie ingesteld van 6-
leden: n.1. 2 leden van den gemeenteraad, van wie de een architect is, 2 bouwkun-
digen en 2 veeartsen. Het voorzitterschap van die jury is als onpartijdig deskundig
arbiter aangeboden aan en aanvaard door den Heer van der Slooten.

(Blijkbaar wil men te Sofia niet vervallen in een fout, welke nog maar al te dik-
wijls gemaakt wordt, n.1. de bouw van een slachthuis op te dragen aan bouwkun-
digen, zonder daarin veterinaire deskundigen te kennen.

Voor den Heer van der Slooten intusschen een onderscheiding, waarmee wij
hem van harte feliciteeren).

Gedurende de maand Januari 1928 werden voor uitvoer goedgekeurd 144052£
varkens (waarvan 65850 stuks werden bereid tot bacon en 1115 stuks verduur-
zaamd). 3010 vette kalveren, 2302 graskalveren, 6721 nuchtere kalveren, 24841
schapen en 1064 runderen.

De N.R.Ct. teekent hierbij aan, dat deze cijfers geen ongunstig beeld geven. Ver-
geleken met Jan. 1927 ziet men n.1. een aanmerkelijken vooruitgang in het aantal
varkens (8000). Dit is te meer opmerkelijk, omdat de prijzen dit jaar veel lager zijn
dan verleden jaar en omdat de telling van den varkensstapel op r Februari j.1. een
flinken teruggang aanwijst.

Volgens mededeelingen van de rijksveeteeltconsulenren moet deze daling in
hoofdzaak worden geweten aan de omstandigheid, dat de ongunstige verhouding
tussclien de prijzen van de voedermiddelen en die van het vleesch is verscherpt.

Blijkt de van rijkswege gehouden telling betrouwbaar te zijn, dan zal zulks zich
binnenkort moeten demonstreeren door achteruitgaanden uitvoer.

De cijfers der kalveren en schapen blijken ongunstiger te zijn geworden ver-
geleken met de overeenkomstige maand van het vorige jaar; toen werden n.1.
ongeveer 4000 kalveren en 12000 schapen meer uitgevoerd. Een redelijke verkla-
ring weet men hiervoor niet te geven. Misschien dat de schapen dit seizoen
vroeger opgeruimd zijn geworden, uit vrees voor de leverbotziekte.

Schrijver wijst er verder op, dat de exporthandel voor vleesch in Jan. een oogen-
blik verontrust werd door het decreet van de Fransche regeering. Aangenomen
mag z.i. worden, dat onze vleeschexport hiervan geen noemcnswaardigen last zal
ondervinden, dat n.1. geen speciaal certificaat zal worden verlangd, doch dat de
thans aan elk dier door den keurigsdienst gehechte uitvoerlabel als zoodanig zal
worden aangemerkt, omdat de Nederl. wet op de uitvoerkeuring van vleesch een
onderzoek vóór en na het slachten omvat, dus precies wat de Fransche regeering
zou wenschcn.

Eenige beschouwingen worden verder gegeven over den zonderlingen toestand,
die er in Engeland is ontstaan. Behalve n.1. 7 gevallen van mond- en klauwzeer,
die in den loop van Febr. in Engeland werden vastgesteld, heeft men ook een geval
gekregen in het Zuid-Oosten van Ierland. In overeenstemming met de maatregelen
die in dergelijke gevallen genomen waren tegenover andere landen, verbood de
Minister van Landbouw eiken invoer van levend vee uit Ierland. Daar Ierland
echter een belangrijk aantal slachtdieren naar Engeland uitvoert (in écn week ge-
middeld 8500 runderen, 250 kalveren, 5000 schapen en 9000 varkens) bracht het
wegblijven van deze massa slachtvee groote stagnatie teweeg, zoodat de Minister
reeds 3 dagen later het invoerverbod introk en bepaalde, dat het Iersche vee mocht
worden aangevoerd in de beide voor dezen handel voornaamste havenplaatsen
Birkenhead en Glasgow, mits het binnen 4 etmalen na de landing ter plaatse werd
geslacht.

Dit nu is precies dezelfde toestand, die in de eerste jaren na 1880 ten aanzien van
ons land bestond. Nederland werd toen ernstig geteisterd door tongblaar en long-
ziekte onder het vee, tegen overbrenging waarvan Engeland zich toen trachtte te
beveiligen. Eerst werd in de haven van aankomst het vee streng gekeurd en bij elk
verdacht geval onmiddellijk de geheele lading afgeslacht, later mocht al het van

liet vasteland komende vee uitsluitend worden aangebracht te Deptford nabij
I.onden en mocht niet weer levend daar vandaan.

Tegen het uit Nederland komend vleesch, toen slechts in\'beperkte hoeveelheid\'
en alleen in de wintermaanden aangevoerd, werd geen enkele maatregel genomen.
Vrees voor besmetting door middel van vleesch bestond dus blijkbaar niet.

De hierboven geschetste toestand werd jarenlang bestendigd, totdat nu ongeveer
40 jaar geleden een algeheel invoerverbod van levend vee werd uitgevaardigd. Dit
invoerverbod bestaat nog, doch sedert enkele jaren is Engeland er toe overgegaan,
eerst wat-fokvee en later ook vetvee toe te laten uit landen, die absoluut vrij zijn
van besmettelijke veeziekten.

Het moet voor ons land, aldus de N.R.Ct., uitermate belangwekkend worden
geacht, te weten te komen, op welke gronden de Engelsche regeering het zooveel
jaren gehandhaafde standpunt prijs geeft, en waarom zoowel vleesch als vee af-
komstig van het vasteland besmettelijk wordt verklaard en dat uit Ierland niet.

Blijkens een bericht in het R.K. Slagersvakblad, heeft het Bestuur van de R.K.
Slagersvereeniging te Roosendaal besloten, in verband met een genomen beslissing
in de gemeenteraadsvergadering, waarop de laatste hindernissen tot uitvoering der
Centrale slachthuisplannen zijn weggenomen, zoo spoedig mogelijk de noodige
voorbereidingen te treffen tot stichting der centrale slachtplaats op coöperatieven
grondslag. Reeds is een daarvoor gunstig gelegen terrein in optie genomen en zijn
grootendeels de bouwplannen ontworpen, zoodat binnenkort met den bouw een
aanvang zal worden genomen.

De gemeente Uithoorn heeft besloten een overeenkomst aan te gaan met de N.V.
Uithoornsche Baconfabrieken tot het vernietigen of verwerken van ondeugdelijk
vleesch en afval in een z.g. autoclaaf, waarbij de gemeente zich verplicht, gratis
stoom voor deze inrichting te leveren. Volgens mededeeling van den burgemeester
zal de baconfabriek een autoclaaf aanschaffen en wil zij hiervan, onder omschre-
ven voorwaarden, ook het Openb. slachthuis gebruik laten maken.

De gemeenteraad van ïoutelande (Walcheren) besloot tot grondaankoop ten be-
hoeve van den bouw van een slachthuis. de Graaf.

Bij ondergeteekende zijn sedert de mededeeling in het Tijdschrift van 1 Februari
j.1. nog de volgende bedragen ingekomen :

Dit bedrag zal, eventueel nog vermeerderd met giften van collega\'s die nog
vergaten geld te zenden, einde Maart aan het Joest-comité worden overgemaakt.
Giro No. 9113. H. Schornagel.

Verzoek : Reeds eerder wendde ik mij tot de collega\'s met het vriendelijk ver-
zoek of men mij kon helpen aan foto\'s van mijne voorgangers : P. S. J. Verheijen\'
en H. E. van Laar, die resp. van 22 Dec 1829—19 Dec. 1830 en van 27 Mrt. 1851
—21 Dec. 1855 Leeraar aan de Kon. Mil. Academie waren. Tot nogtoe mocht
het mij echter niet gelukken de verzameling met deze portretten te completeeren.
Daarom herhaal ik nogmaals dit verzoek in de hoop, dat misschien nog een der
oudere collega\'s mij ken helpen. T. D. Sigling.

Naar aanleiding van ons verzoek in afl. 2, blz. 89, heeft de heer Sigling, Paai-
denarts ie kl. te Breda, zich bereid verklaard over het Trekhonden-vraagstuk
in het tijdschrift te schrijven en over diergeneeskunde en dierenbescherming
in het algemeen.

Wij danken den heer Sigling voor deze bereidwilligheid. Zijn eerste bijdrage
verschijnt in deze afleveiing. Red.

De Redactie was van meening, dat van de jaargang-omslagen bijna geen gebiuik
wordt gemaakt en dat wij daarom het daarvoor benoodigde geld nuttiger voor
het tijdschrift kunnen besteden. Daarom zijn voor jaargang 1927 geen omslagen
gedrukt. Wij verzoeken collega\'s die op zoo\'n omslag gesteld zijn, dit ons te laten
weten ; bij voldoende aanvraag zullen wij ze dan nog laten drukken. Red.

Nog enkele lezers hebben de gefrankeerde postwissels nog niet toegezonden ;
verzoeke spoedige afdoening. Het is noodig sommigen te herinneren aan de nood-
zakelijkheid de leeslijstjes van iedere zending in te vullen ; zonder dit, is goede gang
van zaken niet mogelijk. Op verzoek worden verschillende bladen ontlast van de
vracht advertenties, hetgeen voor ieder een besparing infrankeer kosten mede-
brengt. Enkele lezers verzochten om toezending van enveloppen. Dit geschiedt
steeds aan hem, die het vierde rangnummer heeft. Daarvan kan niet worden af-
geweken, uit finantieele overwegingen. Nog enkele plaatsen in groepen open.
Inlichtingen worden op aanvrage verstrekt.

Over dit ontwerp hield Dr. C. Bubberman (Directeur van het Veeartsenij kundig
Instituut te Buitenzorg, met verlof in Nederland) in het Koloniaal Instituut te
Amsterdam een populaire voordracht, waaruit wij, wegens gebrek aan plaats-
ruimte, slechts het volgende overnemen, (de rede is in haar geheel afgedrukt in
de Indische Mercuur No. 5, 1928).

Het belang van den gouvernements-diergenceskundigen dienst springt in het
oog als men bedenkt dat de geheele indiese (inlandse) veestapel bedraagt ongeveer
730.000 paarden, 4.339.000 runderen en 4.322 000 buffels ; de inlandse bev olking
heeft dus volgens ruime schatting 640 millioen gulden in den veestapel belegd.

De vlees- en melkhvgiene is langzamerhand zeer verbeterd : de grootere centra
hebben of krijgen abattoirs en laboratoria voor melkonderzoek.

De Staatsbemoeienis in zake diergeneeskunde uit zich in drie vormen : de Bur-
gerlijke Veeartsen ij kundige Dienst, de Ned. Indische Veeartsenschool en het Vee-
artsenijkundig Instituut. Alle drie zijn zelfstandige afdeelingen van het Indiese
Departement van Landbouw. (De 11 militaire paardenartsen en de 17 dierenartsen
in dienst van gemeenten of cultuurmaatschappijen meegerekend zijn in Indië
een negentigtal dierenartsen met europees diploma in dienst.)

De Burgerlijke Veeartsenijk. Dienst, met 1 dienstleider, 4 inspecteurs en 46 dieren-
artsen met europees diploma (gouv. veeartsen), 41 adjunct-gouv. veeartsen, is
belast met de liygiene van den veestapel, bevordering van den veeteelt, wering
van besmettelijke veeziekten. Ieder gouv. veearts heeft zijn district; in Java
zijn er in \'t geheel 23, in grootte ongeveer overeenkomende met 2 provincies in
Nederland.

Bovengenoemde bezigheden nemen gewoonlijk alle tijd in beslag, zoodat voor
behandeling van bepaalde ziektegevallen niet veel tijd overblijft. Daarvoor is
trouwens, behalve in de grootere centra, ook weinig gelegenheid.

Ook voor de hygiene van den mens is het bestrijden van verschillende indiese
dierziekten van het grootste belang. Zoo kwamen in 1922 in Krawang miltvuur-

gevallen bij mensen voor in aansluiting met een (aanvankelijk verzwegen) uitbraak
onder het vee; op Bali en Lombok komt veel cysticercosis bij runderen voor; vele
eilanden zijn nog min of meer besmet met malleus.

Wat betreft de werkzaamheden op veeteeltkundig gebied, de paardenfokkerij
heeft in de laatste 25 jaren aan beteekenis verloren. Door veranderde omstandig-
heden is voor den inlander over \'t geheel paardenteelt niet meer loonend. De run-
veefokkerij daarentegen is zeer vooruitgegaan vooral door de gunstige resultaten
verkregen door kruising met en ook fokken van Brits-indiese runderen (zebu\'s).
Door fokken van Ongole- en Hissar-zebu\'s op Soemba en Soembawa, en uitzending
van daar naar Java, heeft men zich onafhankelijk weten te maken van Engels-
Indië op dat gebied. Op Madoera en Bali wordt gestreefd naar reinteelt van de
daar inheemse goede rassen.

De Ned. Ind. Veeartsenschool is in 1907 opgericht, heeft een directeur en 5 leer-
aren, 4 voor de diergeneeskundige en 1 voor de chemies-pharmaceutiese vakken ;
verder 4 assistenten-leeraren met diploma-Buitenzorg. Studietijd 4 jaar. Het
aantal leerlingen is 38. Tot nu toe zijn 61 afgestudeerd, met den titel ,,Nederland-
Indisch Veearts." De meeste zijn in Staatsdienst als z.g.n. adjunct-gouv. veearts ;
een klein gedeelte in gemeente-dienst als gemeente-veearts, of wel ondergeschikt
aan een europ. gemeente-veearts of (in kleine gemeenten) zelfstandig.

Het Veeartsenij kundig Instituut werd in 1908 opgericht. Voor dien tijd was aan
het Geneeskundig Laboratorium te Weltevreden een gouv. veearts werkzaam
voor onderzoek op diergeneeskundig gebied. Het instituut is verdeeld in 5 afdee-
lingen, alle onder leiding van een europees deskundige: afd. voor ingekomen onder-
zoek, afd. voot bereiding en controle van sera en entstoffen, afd. voor malleus,
tuberculose en serologies onderzoek, afd. voor pluimveeziekten en afd. voor zoö-
logie. Toegevoegd zijn 3 N.-I. veeartsen. Sera en entstoffen tegen verschillende
ziekten worden ook door den inlander zeer gewaardeerd, daar hij het nut er van
inziet. Op het eiland Roti kwamen in 1922, 5500 sterfgevallen onder paarden
voor aan miltvuur ; na immunisatie van den paardenstapel, in 1926 nog maar 11.
In Midden-Java is na de jaarlijkse immunisatie in de besmette districten de ziekte
nagenoeg verdwenen.

De dienstplichtige studenten A. Kers en B. Stonebrink, van de veeartsenij-
kundige hoogeschool te Utrecht, zijn toegelaten tot de verbintenis als adspirant-
reserve-paardenarts bij het leger hier te lande.

Benoemd : tot inspecteur bij den Burgerlijken veeartsenijk. dienst, Kunst ; tot
gouvernementsveearts ie kl. Van der Reest.

J. Roos, De leer van het allés of niets. Utrecht, J. van Druten, 1928. 8°. 31 biz-

Rede uitgespr. bij de aanvaarding van het ambt van Hoogleeraar in de Vete-
rinaire Physiologie.

Index biologorum. Investigatores — Laboratoria — Periodica. Ed. G. C. Hirsch.
Ed. in. Berlin, J. Springer, 1928. 8°. VI 546 S.

A. A. ter Haar, De Nederlandsche varkensfokkerij, fokken en mesten. Maas-
tricht, Leiter en Nijpels, 1928. 8°. 210 biz. met 67 afb. / 1.20.

A. van Leedwen, Veeverloskunde, handbook voor den practischen fokker.
■9e dr. Maastricht, Leiter en Nijpels, 1928. 8°. 100 biz. m. 35 afb.

L\'année obstétricale. 2e série. Par H. Vignes et B. Jean. Av. la coll. de V.
Robin. Paris, Masson & Cie, 1927. 8°. 248 p. jr. 40.—.

Calmette, L\'infection bacillaire et la tuberculose chez l\'homme et chez les
•animaux. 3e éd. Av. la coll. de A. Boquet et L. Nègre. Paris, Masson & Cie,
1928. 8°. 884 p. av. 30 fig. et 34 pl., dont 25 en coul. tr. 125.—

G. Papacostas et J. Gâté, Les associations microbiennes. Paris, G. Doin & Cie,
1928. 8°. 410 p. fr. 20.—

F. Eaelli, Trattato di igiene zootecnica. Ed. 2a. Milano, F. Vallards, 1927
700 p. c. 280 fig.

H. G. Wells, Les aspects chimiques de l\'immunité. Trad, de L. Boëz. Paris
G. Doin & Cie, 1928. 8°. 384 p. fr. 35 —

1 Vool investigations. A collection of papers and discussions from conference of
■sheep and wool specialists at the University of Wyoming. Laramie. 1927. 51 p

J. M. Hamill, Notes on the pasteurisation of milk. Reprint. London, H. M
Stationary Office, 1927. 8°. 14 p.

Black\'s Veterinary dictionary. Ed. by W. C. Miller. W. contr. by J. A. Scott
Watson, F. A. E. Crew, J. Judge a. o. London, A. & C. Black, 1928. kl. 8
1081 p. w. 300 ill. in the text and 8 full-page pi. Sh. 21.—

Report on the veterinary department of the Government of the Gold Coast
for the period April 1926—March 1927. (Bij W. P. B. Beal). London. 1927. 27 p

T. II. Morgan, Experimental embryology. New York, Columbia University
Press, 1927. Gr. 8°. 766 p. w. 264 ill. Cloth S 7 50

F. T. Lewis and J. L. Bremer, A textbook of histology arranged upon an em
bryological basis. Rev. ed. of Lewis and Stohr\'s Textbook oj histology. Philadelphia
P. Blakiston & Sons, 1927. 8°. 560 p. w. ill. (partly col.) S 6.—

C. J. Babcock, Effect of some succulent feeds on the flavor and odor of milk
Washington, Government Printing Office, 1927. 8°. 7 p.

J. M. Buck, Infectious abortion of cattle. Washington, Government Printing
Office, 1927. 8^e. II 14 p. w. 2 fig.

Annual report on the proceedings under the diseases of animals act for 1926.
London, H. M. Stationery Office, 1928. 8°. Sh. 2.—.

H. C. Long, Poisonous plants on the farm. London, Ministry of Agriculture
and Fisheries, 192S. 8°. W. 51 ill. Sh. 2.—.

J. C. Mc Dowell, Testing cows for production every other month. Washington,
Covernment Printing Office, 1927. 8°. 4 p.

W. A. Hooker, Bibliography of bacillary white diarrhea infection of the fowl.
Washington, Government Printing Office, 1927. S . 29 p.

R. von Ostertag, Leitfaden für Trichinenschauer. Eine Anweisung für die
Ausbildung als Trichinenschauer und für die amtlichen Prüfungen. 3tc Aufl.
Berlin, R. Sclioetz, 1928. 8°. M. 72 Abb. M. 5.—.

Pathologische Anatomie. Ein Lehrbuch .... Bearb. von L. Aschoff, M. As-
kanazy, H. Beitzke 11. A. Hrsg von L. Asc.hoff. 7te Aufl. Jena, G. Fischer, 1928.
Gr. 8°. 2 Bde.

Bd. 1. Allgem. Aetiologie. Allgem. pathol. Anatomie. XII 833 S. 111. 475
grossenteils mehrfarb. Abb. im Text. Geb. M. 40.—.

Bd. 2. Spez. pathol. Anatomie. X 1061 S. m. 686 grossenteils melirfarb. Abb.
im Text. Geb. M. 45.—

H. Rautmann, Staatliches Rindertuberkulosebekämpfungsverfahren sowie
illustriertes Merkblatt über die Rindertuberkulose und ihre Bekämpfung. Halle,
Bakteriol. Institut der Landwirtschaftskammer f. d. Provinz Sachsen, 1928.
68 x 70 c.M. m. 18 Abb. u. Text.

Der Oesterreichische Tierarzt. Fachliches Nachrichtenblatt für die Tierärzte
Oesterreichs. 1928. Folge 1. Jänner. Wien. 1928. 4⁰. 12 S.

B. Klatt, Entstehung der Haustiere. Berlin, Gebr. Bornträger, 1927. 4⁰. III
107 S. 111. 15 Abb. u. 1 Zeittaf. M. 15. Subskr. M. 7.50.

B. Apel und A. Arnstadt, Landwirtschaftliche Tierkunde. Haltung und Auf-
zucht der Haustiere in Leitsätzen. Wittenberg, R. Herrose, 1927. 8°. 48 S. 111. Fig.

P. Gisevius, Die Leistungsprüfung bei Schweinen (Schweinekontrollc) und
andere Förderungsmittel der Schweinehaltung an der Hand dänischer und schwe-
discher Erfahrungen. Breslau, W. G. Korn, 1928. 8°. 28 S.

J. Wiemann und G. Francke, Der deutsche Viehbestand und die Tierseuchen
in Zahlen, Karten und Tafeln. Berlin, R. Schoetz, 1928. V 183 S.

Die Fliegetiplage und ihre Bekämpfung. Hrsg. vom Reichsgesundheitsamt. (Verf.
von Schuckmann). Berlin, J. Springer, 1927. 8". 36 S. m. 1 Titelbd., 6 färb. u. 5
schwarzen Textabb. M. 0.50.

F. Hofman und M Weidmann, Die Rindviehzucht in der Neumark. Neudamm,
J. Neumann, 1927. 8°. M. 23 Abb. im Text und auf 8 Taf. M. 8.—.

Endokrinologie. Zentralblatt für das Gebiet der inneren Sekretion und Kon-
stitutionsforschung. Originale und Referate. Hrsg. von L. Asher und A. Biedl.
Red. : H. Günther. Bd. 1 (6 Hefte). H. 1. Leipzig, J. A. Barth, 1928. Gr. 8°. 80
S. m. Fig. u. 2 (1 färb.) Taf. Der Bd. M. 36.—.

R. 1 \'röhner, 1\'leischbeschaugeschichtliche Vorarbeiten. Leipzig, W. Richter,
1927. Gr. 8°. 50 S. m. Abb. M. 4.50.

K. Hoppe, Die Commenta artis medicinae veterinariae des Pelagonius. Leipzig,
W. Richter, 1927. Gr. 8°. 30 S. M. 3.50.

Veterinär historisches Jahrbuch. Hrsg. von der Gesellschaft für Geschichte und
Literatur der Veterinär-medizin unter Leitung von W. Rieck. Jg. 3. Leipzig,
W. Richter, 1927. Gr. 8°. III 219 S. m. Abb. M. 18.—.

Veterinär-Kalender. Verf. und red. von J. Sobelsohn. M. Tagesnotizbuch.
Neu bearb. Jg. 51. 1928. Wien, M. Perles, 1928. .Kl. 8°. IV 306 S., S. A —
Z 12 96 96 S. M. 3.60.

der deutschen Siisswasserfische nach leicht erkennbaren äusseren Merkmalen.
2te Aufl. Hannover, M. & H. Schaper, 1927. Geb. M. 13.—.

E. Hoffmann, Die Milch Versorgung der deutschen Städte, bearb. auf Grund
einer Rundfrage des Deutschen Städtetages vom Dez. 1926. Berlin, Deutscher
Städtetag, [1927]. Gr. 8°. 120 S. M. 3.—.

W. Berblinger, Die innere Sekretion im Lichte der morphologischen Forschung
(Form und Funktion). Jena, G. Fischer, 1928. Gr. 8°. 30 S. M. 1.80.

G. Annen, Die Entwicklung und der heutige Stand der siid-oldenburgischen
Edelschweinezucht. Hannover, M. &. H. Schaper, 1928. 8°. V 56 S. m. Taf.

Abhandlungen des Instituts f. Tierzucht und Molkereiwesen an der Universität
Leipzig. H. 5.

R. Römer, Neuere Erfahrungen und Bestrebungen auf dem Gebiete der Ge-
flügelzucht- und Haltung, ßte Aufl. Berlin, Deutsche Landwirtschaftsgesellschaft,
1928. 8°. XI 288 S. m. Abb. M. 4.20.

F. Seidler, Zucht und Leistung des schwarzbunten Tieflandrindes in der Pro-
vinz Pommern. Hannover, M. &. H. Schaper, 1927. 8°. VIII 174 S. m. Fig.
u. 1 Taf. M. 7.50.

Abhandlungen des Instituts f. Tierzucht und Molkereiwesen an der Universität
Leipzig. H. 9.

R. J. M. J. Elizé, Recherches sur les effets physiologiques et pathologiques
des toxines du lait des animaux tuberculeux. Thèse de Paris. 192S.

P. H. Fleuret, Nouveau manuel opératoire du Javart cartilagineux. Thèse
de Paris. 1928.

P. Morat, Essais de prévention et de traitement spécifique de la maladie du
jeune âge des chiens par des injections de substance nerveuse normale et modifiée.
Thèse de Paris. 1928.

G. L. L. Rousseau, De la valeur du jetage au point de vue diagnostique chez
les animaux domestiques. Thèse de Paris. 1928.

L. M. Denizot, Hernie graisseuse et tumeurs du vagin chez la vache. Thèse
de Lyon. 1928.

Tissié, Contribution à l\'étude de l\'ostéomalacie à Madagascar. Thèse de Tou-
louse. 1928.

Liiez, Le diagnostic différentiel des maladies rouges du porc. Thèse de Tou-
louse. 1928.

Mathieu, Les huîtres du bassin d\'Arcachon, leur salubrité. Thèse de Toulouse,
1928.

Sablayrolles, Contribution à l\'étude des gastroentérites hémorragiques des
carnivores. Rôle des spirilles. Thèse de Toulouse. 1928.

Martin, Sur quelques cas de rétention azotée chez le chien. Thèse de Toulouse.
1928.

Bireaud, L\'aptitude laitière de la race bovine garonnaise. Contribution à la
réforme du Herd-book garonnais. Thèse de Toulouse. 1928.

Verdier, Contribution à l\'étude de la maladie du mouton appelée tremblante.
Thèse de Toulouse. 1928.

Charles, Essai thérapeutique sur les anémies graves. Thèse de Montpellier. 1927.

A. Walther, Untersuchungen über die Entwicklung, die Bedeutung und den
Aufbau der Dr. Oltmannschen Herde für die Zucht des schwarzbunten Tiefland«
rindes. Inaug.-Diss. München. 1927.

H. Vogel, Die Körperentwicklung des Kalt- und Warmblutpferdes. Inaug.-
Diss. München. 1927.

J. Hölscher, Entwicklung und Stand der schwarzbunten Rinderzucht in
Süd-Oldenburg. Inaug -Diss. München. 1927.

H. Kreiner, Das halbrote bayerische Landschwein im Entwicklungsgang der
Schweinezucht in Altbayern, bes. in Niederbayern und der Oberpfalz. Inaug.-
Diss. München. 1927.

M. Schneider, Untersuchungen über die Senkungsgeschwindigkeit der roten
Blutkörperchen und über die Viskosität des Blutes und des Serums von Zucht-
pferden. Inaug.-Diss. München. 1927.

R. Wagner, Die Zuchtgenossenschaft Üttingen im Bezirk Marktheidenfeld.
(Unterfranken). Inaug.-Diss. München. 1927.

J. Mayer, Die Kalkfrage in Landwirtschaft und Milchwirtschaft mit bes. Be-
rücksichtigung der Allgäuer Rundkäserei. Inaug.-Diss. München. 1927.

G. Roede R, Beiträge zur Käsefettbestimmung unter Anwendung der Katalyse.
Inaug.-Diss. München. 1927.

H. Fächer, Untersuchungen über das Duxer Rind in Tirol und seine Beziehun-
gen zur Eringer Rasse in Wallis. Inaug.-Diss. München. 1927.

K. H. Berg, Das rote und rotbunte Niederungsrind in Pommern. Inaug.-Diss.
München. 1927.

H. Haas, Das Fleckvieh der Oststeiermark und des südlichen Burgenlandes.
Inaug.-Diss. München. 1927.

L. Krüger, Spektralanalytische Untersuchungen von Haarfarben. Inaug.-
Dis«. München. 1927.

H. Krallinger, Gibt es einen Spermatozoendimorphismus beim Hausrind?
Zugleich eine Chromosomenstudie und ein Beitrag zur Kritik der Chromosomen-
lehre. Inaug.-Diss. München. 1927.

H. Raucpi, Die Kinderzucht im Komitat Timis-Torontal. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1927.

A. Englekt, Bedeutung der Tierversicherung in Bayern für die Förderung
von Tierzucht und Tierhaltung. Inaug.-Diss. München. 1927.

H. Struwe, Untersuchungen über Milchfiltration. Inaug.-Diss. München. 1927.
A. Hermann, Der Stand der deutschen Milchtrocknungsindustrie. Inaug.-Diss.
München. 1927.

Ii. Beigel, Beiträge zur Kenntnis der Nierenkrankheiten des Geflügels. Inaug.-
Diss. München. 1927.

J Jost, Die Ziegenversicherung im Kanton Bern. Inaug.-Diss. Bern. 1927.
M. Gisler, Die Bronchopneumonie bei den Irländerpferden der schweizerischen
Kavalerie. Inaug.-Diss. Bern. [927.

J Jussila, Die Eintrittspforten der Tuberkulose beim Hund. Inaug.-Diss.
Bern. 1927.

W. Kaiser, Ueber teratologische Polydaktylie beim Pferde. Inaug.-Diss. Ber-
lin 1928.

Ii. Gauger, Thoracopagus bovis kompliziert durch epigastrius parasiticus.
Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

K. Trautwein, Moderne Tierseuchenbekämpfung. Habilitationsschr. Greifs-
wald. 1928. du Buy.

Uit het Verslag van de verrichtingen van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid over het jaar 1926.

Het aantal inzendingen in de hact.-biologische afdeeling onderzocht, bedroeg
55.087. en was sedert 1923 met ruim 10 % toegenomen.

Bij het onderzoek op tuberculose werd in 608 gevallen gebruik gemaakt van de
reactie van Besredka. (complement-bindingsreactie).

Een uitvoerig verslag van experimenteele onderzoekingen betreffende deze
reactie door Bijl en v. d. Hoeden zal verschijnen in de verslagen van de studie-
commissie der Ned. Centr. Ver. t. bestr. der tuberculose.

Bij het onderzoek op diphtherie werd bij gebrek aan een betere, de gewone
methode gevolgd, n.1. kweeken op Löffler-serum en de microscopische diagnose
iler daarop gegroeide bacillen. Het aantal positieve uitkomsten is steeds beneden
verwachting.

Aan het onderzoek op typhus-paratyphus is een afzonderlijk opstel gewijd door
Bijl en v. d. Hoeden, en tevens een door v. d. Hoeden aan de waarde van de
Miiller\'sche voedingsbodem. Wij ontleenen er het volgende aan. De onvolkomen
overeenstemming van de uitkomsten der Widal\'sche reactie (agglutinatie van
typhusbacillen met serum van verdachte patiënten) met die der jaeces-onderzoe-
k in gen gaf aanleiding veel aandacht aan de laatste te besteden. Eerst werd
de gebrekkige methode gevolgd door op de op een endo-agarplaat gegroeide ver-
dachte kolonies microscopisch de agglutinatie-reactie toe te passen en bij positieven
uitslag de bacillen nader te onderzoeken. Toen werd overgegaan tot vóór-enting
op een malachietgrocn-plaat, zooals door Lenz en Tietz is aangegeven, waarbij
vooraf voor elk nieuw fabrikaat die samenstelling van den voedingsbodem moet
worden gezocht, welke voor tvphus- en paratyphusbacillcn gunstig, voor colibacillen
ongunstig is. De betere betrouwbaarheid bleek hieruit, dat in 15 gevallen typhus-
bacillen werden gevonden waarbij de endopiaat alleen in den steek liet, en in 71
tegen 2 gevallen bij paratyphus-B-bacillen.

Maar nog beter voldeed de vóór-enting in de tetrathionaat-bouillon volgens
Muller (bouillon niet krijt, natriuni-lhiosulfaat en joodjoodkalium). Echter
bleek deze methode voor dysenteriebacillen ongeschikt.

De agglutinatie der verdachte typhusbacillen geschiedt met sterk agglutineercnd
konijnenserum. De konijnen worden daarvoor met gedoode bacillen, zoo noodig
nog met levende, behandeld, tot een titer van minstens 10.000 bereikt is. (Gewezen
wordt op het gevaar, dat konijnen met levende bacillen behandeld, nog lang typhus-
bacillen in de urine afscheiden). De beoordeeling der agglutinatie geschiedt mi-
croscopisch in cylindrische buisjes.

De vorming van zuur en gas wordt onderzocht met behulp van lakmoes-agar-
buisjes met resp. glucose, lactose, maltose, saccharose en manniet en tevens wordt
het gedrag nagegaan ten opzichte van lakmoeswei en van neutraalroodagar.

Het bloedonderzoek op typhus geschiedt door kweeken in gal, hetzij ingezonden
als bloed-in-gal, of later in gal gebracht. Van de voor de Widalsche reactie inge-
zonden bloedmonsters wordt de bloedkoek tevens in gal gebracht.

De Widal\'sche reactie wordt verricht in serumverdunningen van 1 : 50 tot 1 : 500
Indien daarbij zoowel typhus- als paratyphusbacillcn agglutineeren, wordt hooger
verdund, 10.000 of hooger.

Als bacteriënsuspensie wordt gebruikt een met 1 % formaline geconserveerde
stockbouilloncultuur, welke 6 weken dienst kan doen. De aflezing heeft plaats
na 2 uur bij 37° brocdens, en den volgenden dag na verblijf bij kamertemperatuur

Ter onderzoek op pokkenvirus werd drie maal puistinhoud ingezonden, liet resul-
taat was i x positief (cornea-enting). De lichaampjes van Paschen werden in geen

der drie gevallen gevonden. De positieve cornea-enting bij het konijn gaf in het
afkrabsel de lichaampjes van Guarneri te zien.

De onderzoekingen over encephalitis na vaccinatie zullen afzonderlijk worden
beschreven.

Van 25 inzendingen ter onderzoek op actinomycose werd 5 x zoowel micro-
scopisch als cultureel een positief resultaat verkregen. Eén geval betrof punctie-
etter uit de lever van een 2-jarig kind.

Betreffende de Weil\'sche ziekte, (infectieuse icterus) werden 28 bloedmonsters
ter agglutinatie (2 X positief) en 2 bloed- en 2 urinemonsters op de spirochaeta
(leptospira icterohaemorrhagicae) beiden met negatief resultaat, onderzocht.
In een afzonderlijk artikel over bacteriol. en serolog. onderzoekingen bij deze
ziekte van Bijl en Mej. Young wordt o. a. melding gemaakt van het laboratorium-
onderzoek van 9 clinische gevallen vanaf 1924 in Nederland, benevens van 4 atypi-
sche gevallen en van 2 kleine epidemieën van geelzucht met zeer goedaardig ver-
loop, resp. in een Geldersch en een Z.-Hollandsch dorpje. Bij de laatste was de
agglutinatietiter zeer laag in tegenstelling met de echte gevallen met een zeer
hooge titer, (tot 1 : 25.000).

De cavia is een gevoelig proefdier voor de leptospirae, welke in ratten dikwijls
worden aangetroffen. Van 70 onderzochte ratten bleken er 11.1. minstens 14 de para-
sieten te herbergen. De mogelijkheid wordt aangenomen dat insecten de para-
sieten kunnen overbrengen.

Aan een artikel van Bijl en v. d. Hoeden over het bacteriol. onderzoek van
cerebrospinaalvocht ontleenen wij het volgende. Hoewel lumbaalpunctie natuurlijk
eerst door den medicus verricht wordt indien ernstige verschijnselen aanwezig
zijn, is het percentage van gevallen waarbij microörganismen werden gevonden
welke in oorzakelijk verband staan met meningitis, slechts 20. Uit caviaproeven
bleken van 51 spinaalvochten bij welke microscopisch geen tuberkelbacillen werden
gevonden, er 30 positief te zijn. De caviaproef is echter voor de practijk te lang-
durig. Daarom is de voedingsbodem van Besredka, (eigeel door soda-oplossing
opgehelderd), beproefd, echter zonder bemoedigend resultaat.

Bij het vaststellen van staphylococcen als oorzaak van meningitis ontstaat
vaak twijfel, omdat zekerheid ontbreekt omtrent het steriel opvangen en verzenden.

Uit de gegevens vanaf 1921—1926 werd uit de positieve uitslagen der spinaal-
vocht-onderzoekingen nagegaan of de mecning, dat in het vroege voorjaar een
grootere vulnerabilitcit van het centrale zenuwstelsel een oorzaak zou zijn van
het groote aantal meningitiden in die periode, bijval verdient. Het statistisch
onderzoek leidde tot de uitkomst dat van Januari tot en met April de meeste
positieven vielen en dat de meningococcen dan het meest werden aangetroffen.

In Maart en April bovendien de meeste pneumococcen. De overige bacteriën
zijn meer gelijkmatig over alle maanden verdeeld, zoodat de kans op infectie met
meningococcen en pneumococcen wel vergroot schijnt te zijn, doch voor het aan-
nemen van een grootere gevoeligheid van het centrale zenuwstelsel gedurende
die periode geen voldoende grond aanwezig is. De overige in het vocht aangetroffen
bacteriën zijn : verschillende coccen, proteusbacillen, influenzabaeillen, pseudo-
influenzabacillen, (Bac meningitidis cerebrospinalis septicaemicae van Cohen)
en tuberkelbacillen.

In een zeer uitvoerige studie van de complementbindingsreaclie bij gonorr/ioe van
^ 600 sera van mannen uit de universiteitskliniek te Utrecht komt van der
Hoeden tot de samenvatting dat de c.-reactie bij g. is een specifiek reactie,
dat zo9wel de serologische bevindingen bij lijders aan g. als bij personen ingespoten
met vaccin, er voor pleiten dat er individueele factoren in het spel kunnen zijn
die voor het al of niet vormen van antistoffen aansprakelijk zijn. Blijkt dit inder-
daad het geval, dan komt aan de positieve reactie een diagnostische waarde toe,
en is een negatieve reactie niet bewijzend.

Ken voorloopige mededeeling van v. d. Hoeden handelt over pleomorphe
strcptococcen zooals die door verschillende onderzoekers der laatste tien jaren
gevonden zijn bij giiep, encephalitis, meningitis, en andere aandoeningen van het
centrale zenuwstelsel en daarmede in oorzakelijk verband worden gebracht.

Hij beschrijft de pleomorphe strept. welke gedurende 1925 tot in 1927 geïsoleerd
zijn uit cerebrospinaalvocht van lijders aan meningitis en andere aandoeningen
in verband met heerschende griep.

Zijn beschouwingen zijn volgens hemzelf nog te onvolledig voor een definitief
standpunt. Alles pleit echter voor een identiteit van zijn micro-organismen met
de in de litteratuur beschrevenen, en een rangschikking in de pneumococcengroep
lijkt hem gewenscht.

In het pharmacologisch gedeelte van het verslag komt voor een artikel van
Bijl.sma over de Biochemie der schildklieraandoeningen. Doel ervan is antwoord
te geven op de vragen :

! Worden alle of een deel der schildklierafwijkingen veroorzaakt door een
tekort aan jodium in de voeding?

2 ls de opzettelijke toediening van de ontbrekende hoeveelheid jodium het
aangewezen middel ter voorkoming van die afwijkingen?

Als het hormoon der klier wordt sedert Kendall aangenomen het thyroxine,
dat 65 % j bevat (£ deel van het totale j.-gehalte der klier is er in vervat) en
waarmee men alle bekende schildklierwerkingen heeft kunnen uitoefenen.

Volgens Plummer\'s proeven bij lijders aan myxoedeem staat de schildklier
per dag 1 m.G. thyroxine aan het bloed af en komt men op een thyroxine-gehalte
toereikend voor 20—200 uren.

Daar na totale extirpatie de verschijnselen van hormoon-gebrek eerst na onge-
veer 24 uur beginnen en na 8 dagen het hoogtepunt bereiken, neemt men ook
buiten de schildklier thyroxine-depöts aan. Waar, is niet bekend. Ook is onbekend
wat er met zelfs groote hoeveelheden thyroxine, welke bij schildklierlooze dieren
worden ingespoten, in het lichaam gebeurt en waar het blijft. In geen enkel orgaan,
noch in het bloed is het aan te toonen. Het is mogelijk dat het wordt afgebroken
en voor een deel slechts wordt uitgescheiden, terwijl de rest van het afbraak-jodium
weer voor nieuwe thyroxine-opbouw wordt gebruikt.

Jodiden worden voor een groot deel snel na opname in het organisme door de
nieren uitgescheiden. De rest wordt tijdelijk opgestapeld in longen, schildklier
en huid en langzaam afgegeven. Aangezien het jodium dat verband houdt met het
thvroxine niet van het overige jodium in het organisme te onderscheiden is, is
het begrijpelijk dat hierin een der redenen ligt van de weinige kennis aangaande
het schildklicrhormoon.

Volgens Marine wordt het depót-jodium in de schildklier omgezet in hormoon-
jodium, daar het hormoongehalte van de klier reeds 30 uur na toediening van jo-
dium toeneemt. Dit wil niet zeggen, dat er dan ook meer hormoon aan het bloed
wordt afgegeven, want toediening van jodium heeft geen invloed op de stofwisseling
zooals met inspuiting van thyroxine het geval is. Op physiologische gronden een
voorstelling maken of en hoe jood-gebrek kan voeren tot schildklieraandoeningen,
met name tot endemische krop, is niet mogelijk. De aanname dat de onmachtige
klier zich vergroot om nog zooveel mogelijk jodium te vangen en daardoor een
minderwaardig product levert, is zuiver speculatief.

Toch valt het moeilijk, een oorzakelijk verband te ontkennen en wel om redenen
van statistischen aard.

De schrijver geeft dan een overzicht van de meeningen van verschillende onder-
zoekers vanaf 1849 (Prévost) in verband met hunne waarnemingen in Frankrijk,
Zwitserland en Amerika, waaruit zou blijken, dat het geringere jood-gehalte van
voedsel, lucht en water samenvalt met het heersclien van krop onder de bewoners
in tegenstelling met jood-rijkdom in krop-arme of -vrije districten. Doch samen-
vallen is ook niet hetzelfde als oorzakelijk verband.

genoemd worden die van Brand bij militairen, die van de Utrechtsche Struma-
commissie bij schoolkinderen en voorts die welke te putten is uit de mededeelingen
van medici.

Voorts over jodiumbepalingen in de waterleidingen hier te lande. l)e uitkomsten
hiervan zijn nog moeilijk te vergelijken met de bovenbedoelde statistieken, daar
de eerste te schaars en te eenzijdig, en de laatste wat oud zijn.

Uit liet rapport omtrent het onderzoek van de werking van het conserveerings-
middel salbiol (para-oxybenzoëzure methylester) door Bijlsma, vernemen wij
uit zijne conclusies, dat de groeiremmende werking voor schimmels en bacteriën
(beproefd werden : Bac coli, diverse schimmels, en gistcellen) ongeveer zoo groot
is als van salicylzuur ; dat de algemeene giftigheid niet belangrijk is en de stof
dus als conserveeringsmiddel geen gevaar voor het leven zal opleveren ;

dat groote hoeveelheden bij groeiende ratten deze dieren minder resistent maken
tegen slechte uitwendige invloeden, zooals dit ook bij salicylzuur het geval is;

dat de invloed op de stikstof-stofwisseling van den hond duidelijk minder sterk
is dan bij salicylzuur

Zelfs al zou de stof in het menschelijk lichaam geheel worden ontleed in para-
oxybenzol en methylalcohol, dan zou iemand van de laatste stof bij gebruik van
niet het middel geconserveerd voedsel, hoogstens 54 m.G. te verwerken kiijgen,
wat geen bezwaren zal opleveren. v. S.

Le doping. (Vettes — Revue Vet. et Journ. de Méd. Vét., avril 1927, p. 197—
210).

Onder „doping" verstaat men het aan coursepaarden toedienen van bepaalde
stoffen, die een remmende of prikkelende werking uitoefenen op hun invidueel
prestatievermogen. Het woord is van Amerikaansche origine. Het aantal daarvoor
gebruikte middelen is groot ; in hoofdzaak zijn het alcaloiden, die op het zenuw-
stelsel werken. De 6 voornaamste zijn : heroïne, morphine, cocaïne, atropine,
strychnine en caffcïne.

De wijze van toediening is verschillend naarmate een direkte werking verlangd
wordt of eerst na korteren of längeren tijd. Zij kan bestaan in subcutane, intrave-
neuse of intramusculaire injectie of wel in orale en rectale toediening. Daar de
uitwerking echter tevens in groote mate afhankelijk is van de individueele ge-
voeligheid zal de juiste doseering met groote moeilijkheden gepaard gaan. Ook
wordt door herhaalde toediening dier stoffen de gezondheid der dieren belangrijk
geschaad.

„Doping" moet als fraude worden aangemerkt en reglementair is het bij de
meeste harddraverijen en rennen dan ook verboden en strafbaar. De methoden
om die eventueele fraude te ontdekken zijn gebaseerd op het klinisch onderzoek
der paarden en verder op de chemische analyse hunner se- en excreta. Dat onder-
zoek is echter zeer moeilijk en de resultaten moeten daarom steeds met een zekere
reserve worden aanvaard.

Prognostie de la fracture spontanés du paturon antérieur chez le cheval de Course.

Varichon (Revue Vét. et Journ. de Méd. Vét. — Avril 1927 p. 210) stelt de
vraag of een paard met een fractuur van het kootbeen voor de voortteling kan
worden behouden. Hij meent hierop een bevestigend antwoord te mogen geven
op grond van enkele door hem zelf waargenomen gevallen. Is de huid intact ge-
bleven dan mag men met een zeker optimisme de genezing van een spontane koot-
beenfractuur verwachten binnen 8 maanden.

lieber einen durch Schimmelpilzvergiftung hervorgerufenen Fall von Dumm-
koller.

Vollert (Zeitschr. f. Vet.k. 39. Jahrg. 1927 S. 215—220) beschrijft het op-
treden van verschijnselen van stille kolder door schimmelvergiftiging. Van een

stal van 12 paarden werden er 3 tegelijk ziek om welke reden men aan voedsel-
intoxieatie dacht. Haver en hooi waren echter goed, doch het strooisel, dat uit
geperst haverstroo bestond, was beschimmeld en volgens medcdeeling van den
eigenaar ook den vorigen dag voor het eerst ondergestrooid.

Naast maag-darmstoornissen traden spoedig verschijnselen op, die wezen op
een hersenlijden n.1. sufheid, wankelende gang, neervallen, onvermogen zich weer
op te heffen, manegebewegingen, loopen tegen een muur, enz. Na een dag of acht
traden meer verschijnselen op den voorgrond, die men ook bij dieren met stille
kolder opmerkt.

(Wester en Beyers hebben een analoog geval medegedeeld in dit Tijdschrift,
Jaarg. 1920, pag. 672, Ref.).

Scheike (Zeitschr. f. Veterinark. 39. Jahrg. 5 Heft, S. 220—224) vermeldt een
geval van vergiftiging bij een paard door kalkstikstof. Dit is nog zelden waarge-
nomen. Het betrof hier een paard, dat op een weide was gebracht, welke pas met
kalkstikstof (calcium-cyaanamide — CaCN2) was bemest. Spoedig daarna werd
het dier ziek. Het ziektebeeld vertoonde zich in hoofdzaak in den vorm van een
haemorrhagische ontsteking van het digestiekanaal en van de nieren.

Kehlkopfpfeifen als Hauptmangel. (Hilgendorff — Zeitschr. f. Veterinark.
39. Jalirg. 5 H. S. 224).

Zooals bekend wordt in Duitschland cornage tot de ,,Hauptmangel" gerekend
en staat deze ziekte in het Keizerlijk Besluit van 27 Maart 1899 gedefinieerd als
de door een chronische, ongeneeslijke ziektetoestand van het strottenhoofd of
van de luchtpijp veroorzaakt en door een hoorbaar geruisch gekenmerkte adem-
halingsstoornis. De forensische en wetenschappelijke beteekenis van dit gebrek
dekken elkaar dus niet. In de pathologie beschouwt men de eenzijdige stemband-
verlamming als de oorzaak, terwijl we uit een forensisch oogpunt met een ver-
zamelbegrip voor verscheidene ziektetoestanden van larinx en trachea te doen
hebben. De ervaring leert dan ook, dat de bovengenoemde definitie aanleiding
geeft tot verwarring omtrent het begrip ,.Cornage".

Hilgendorff nu is tot de overtuiging gekomen ,,dat het wenschelijk is dit
gebrek als „Hauptmangel" te schrappen en wel 0111 de volgende redenen :

4. Door bepaalde houdingen van het hoofd kan een geluid hoorbaar worden,
zonder dat het paard een cornard is. (Schr. wijst hier op het zeer gemakkelijk
ontstaan van ademhalingsgeruischen, die aan cornage doen denken, indien
bij het onderzoek, voornamelijk bij het longeeren, valsche spanningen in
hals en nek optreden).

6. Door acute en chronische herstelbare stenosegeruischen is een juiste vast-
stelling van de ..Hauptmangel" cornage vaak maandenlang onmogelijk ;

7. Door een foutieve diagnose, waarvoor een deskundige niet altijd verant-
woordelijk mag worden gesteld, kan economisch nadeel worden veroorzaakt.

Alleen in die gevallen, dat onwetend een zeer ernstige cornard wordt
gekocht, zou schr. een wettelijke bescherming willen doen toekomen en wel
in dien zin, dat cornage, welke tot ademnood voert en de gebruikswaarde
belangrijk vermindert weer evenals vroeger onder dampigheid wordt gere-
kend.

Ueber den Einflusz periodischer Blutentziehungen auf den Immunitatsspiegel
und die Blutzusammensetzung bei Serumpferden.

Dreisörner (Tierarztl. Rdsch. 1927, No. 17. S. 304) heeft een aantal serum-
paarden onderzocht voor, gedurende en na een periode van aderlatingen. Hij kon
daarbij vaststellen, dat bij een passend onderhoud de gezondheidstoestand der
dieren, in zooverre deze zijn uitdrukking vindt in de temperatuurscurve, in het

lichaamsgewicht en in de algemeene habitus, niet pleegt te lijden. Geen der paarden
vertoonden teekenen van bijzondere uitputting. Daarentegen ondergaat de samen-
stelling van het bloed wel veranderingen. Na elke aderlating dalen het aantal
roode bloedlichaampjes en het haemoglobinegehalte belangrijk. Bij de eerstvol-
gende aderlating na i a 2 dagen is daarin nog geen noemenswaard herstel opgetre-
den, maar hebben alle opeenvolgende aderlatingen plaats gehad, dan treedt daarna
weer een langzame en gestadige vermeerdering van de roode bloedcellen op.

De antilichamen in het bloedserum worden niet in gelijke mate beïnvloed, maar
steeds treedt er een merkbare verzwakking van deze op. In geen enkel geval was
er na een aderlating een versterking van de agglutinatietiter waar te nemen.

On Tetanus in the Horse to Prophylaetic Immunization, with Observations on
Re-vaccination.

Het gevaar van tetanus bij paarden kan tot een minimum worden beperkt
door regelmatige injecties van antitoxinen of door actieve immunisatie. Toch
doet het voorkomen van de ziekte bij paarden, die op laatstgenoemde wijze zijn
behandeld, twijfel rijzen omtrent haar werking. Het onderzoek der sera van een
aantal paarden op verschillende perioden na de prophylactische immunisatie
bracht aan het licht, dat deze nog al varieerden, en dat een zekere hoeveelheid
toxine ook geen bepaalde antitoxische immuniteit verschaft. Ook geeft een ver-
meerdering van toxinen niet noodzakelijk een vermeerdering van antitoxinen.

Verder is de mogelijkheid niet uitgesloten, dat een antitoxische immuniteit
de infectie niet tegengaat. Het schijnt, dat de grens ongeveer 3J jaar bedraagt
en dus practisch om de 3 a 4 jaren re-vaccinatie moet plaats hebben.
Studiën und Beobachtungen ueber periodische Augenentzundüng.

Omtrent de aetiologie der z.g. periodieke oogontsteking tast men tot heden
nog in het duister. Alle verschillende oorzaken, die in de literatuur staan vermeld
kunnen moeilijk in een referaat worden weergegeven.

Ariess meent nu het ontstaan dezer oogaandoening te hebben verklaard. In
analogie met de studiën van Linkies over de Boosaardige Katarrhaalkoorts bij
het rund komt hij tot de conclusie, dat ook de periodieke oogontsteking op idio-
synkrasie berust.

Het is een bekend feit, (lat het veelvuldig optreden der periodieke oogontsteking
aan bepaalde plaatselijke omstandigheden gebonden is en schijnbaar verband
houdt met de hoedanigheid van den bodem (leem, hooge grondwaterstand), de
aard van het voedsel, het drinkwater, terwijl daarbij tevens meteorologische in-
vloeden een rol spelen (vochtige jaren, overstroomingen). Men zou binnen zekere
grenzen van een miasma kunnen spreken.

Schr. geeft een verklaring van de meteorologische invloeden op de hoedanigheid
van den bodem en zijn plantengroei. Hij komt tot de conclusie, dat op leembodem
planten groeien, die veel kalium en ammonium moeten bevatten, terwijl zij lijden
aan calcium- en natriumgebrek. Worden deze planten door de dieren gegeten,
dan zullen ook de lichaamsvochten een te veel aan kalium en ammonium krijgen
en een te weinig aan Ca en Na. Hierdoor treden ziekteverschijnselen op, die zich
het eerst openbaren als een gastroduodenaalcatarr met icterus als meest regel-
matig begeleidingssymptoom. Dat een eigenaardige met icterische verschijnselen
gepaard gaande aandoening van de digestietractus als voorbode van de periodieke
oogontsteking optreedt, is reeds lang door verschillende deskundigen opgemerkt
en moet als vaststaand worden erkend.

Men kan zich echter voorstellen, dat ook andere tot heden nog onbekende che-
mische prikkelende stoffen den darmwand passeeren en in het bloed geraken.
Deze oefenen dan een schadelijke werking uit op de samenstelling der lichaams-
vochten, waarvan de nadeelige gevolgen zich speciaal in het inwendige van het
oog met zijn trage circulatie (locus minoris resistentiae) zullen openbaren.

hiermede niet gezegd, dat het een eiwitanaphylaxie moet zijn, doch een overge-
voeligheid voor de in het bloed circuleerende chemische prikkelende stoffen, waar-
door het lijden wordt opgewekt. Men kan zoo ook aannemen, dat de empirisch
als werkzaam aangegeven geneesmiddelen (joodkalium, atropine en adrenaline)
zoodanig werken, dat zij in het bloed met de bedoelde onbekende stoffen onschul-
dige chemische verbindingen aangaan, die geen schadelijke werking meer uitoefe-
nen. Maar de reeds bestaande pathologische veranderingen zijn onherstelbaar.

Ten slotte meent sclir. ook het ontstaan van andere ziekten (stille kolder, dam-
pigheid, Borna\'sche ziekte e. a.) op analoge wijze te moeten verklaren.

(Evenals dus ook hier van een specifieke oorzaak geen sprake is, meent Ref.
het bestaan van een zelfstandig, specifiek ooglijden, dat de periodieke oogont-
steking wordt genoemd, op eerder door hem aangevoerde gronden nog steeds
te mogen blijven ontkennen). \' Brands.

Untersuchungen ueber das vorkommen van Kolik und Paratyphusbacterien
im Kot gesunder Pferde. (Schober : Zeitschr. f. Veterinarkunde, 1927, blz. 209).

De litteratuur van het paratyphusvraagstuk bij onze huisdieren is door dit
artikel niet verrijkt. Integendeel, de eenige waarde die ik er aan zou willen toe-
kennen is, het als monsterbeeld te stellen, hoe niet onderzocht en niet geconclu-
deerd dient te worden. Om dit te signaleeren diene het volgende :

Oberstabsveteriniir Schober kreeg in behandeling een paard met een ernstige
vorm van koliek en paste daarop toe een reeks van medicamentaties per os en
subcutaan, mitsgaders enkele rijkelijk volumineuse waterclisma\'s. Toen kort na
de laatste „reichliche Wassereinlauf" een ruptuur van het rectum werd gecon-
stateerd liet men het dier slachten. Bij de sectie werden o. a. gevonden uitgebreide
haemorrhagische ontstekingen van colon en rectum, in verband met een asdraaiing
van 180° en afsnoering van het colon, een groote scheur in liet rectum en voorts
een breuk door de serosa van de buikwand, waarin een gedeelte van het rectum
en ongeveer meter der dunne darmen zich bevonden. Het geslachte dier bleef
tot den volgenden dag liggen, waarna het vervoerd werd en bacteriologisch onder-
zoek van de bovenarm-musculatuur en de milt plaats vonden. Er werden coli-
bacillen en bacillen ,,uit de paratyphusgroep" gevonden. Schiober schijnt zich
daarover te verbazen. Het komt ons nogal waarschijnlijk voor, dat bij dergelijke
laesies van den darm, na toepassing van arecoline en toediening van enkele emmers
water als lavement, volop gelegenheid heeft bestaan voor darmbacterien om zich
door het organisme te verbreiden en het is niet verwonderlijk dat men ze den
volgenden dag op verwijderde plaatsen aantreft.

De heer Schober kreeg 3 dagen 11a de sectie een hevige darmcatarrh en fanta-
seert een waarschijnlijk verband met de „bacillen uit de paratyphusgroep", hoewel
zijn ontlasting niet daarop onderzocht is. Dit zou speculatie in de exacte weten-
schap genoemd mogen worden !

Dit geval nu deed bij Schober de vraag rijzen hoe vaak paratyphusbacillen
bij normale paarden worden aangetroffen.

Men zou mogen verwachten, dat enkele eskadrons regelmatig aan een onderzoek
onderworpen werden. De schrijver beperkte zich tot 10 paarden. En de wijze waarop
hij het bacteriologisch onderzoek der faeces bedreef is niet als een ernstige poging
te aanvaarden. Hij streek de ontlasting uit op een Drigalski en een Gasznerplaat
en meent van „paratvphusachtige kiemen" te mogen spreken, wanneer de kleur
der kolonies daarop wijst. Dat is een wijze van differentiatie, die niet minder dwaas
is dan wanneer men paarden, honden en kikkers in één groep onderbrengt, omdat
ze alle 4 pooten bezitten.

Bij 3 der 10 onderzochte paarden werden aldus paratyphus-acM/ge kiemen
(wat zijn dat?) gevonden op beide platen, bij 3 andere alleen op de plaat volgens
Gaszner. Conclusie : dus, volgens deze onderzoekingen zouden heel wat normale
paarden paratyphus\'ichtige kiemen in den darm herbergen, welke bij koliek zich

in liet organisme kunnen verbreiden. Daarbij voegt Schober de veronderstelling,
dat deze bacteriën patliogeen worden voor den mensch, doordat zij tijdens de
ziekte van het dier in virulentie toenemen.

Deze laatste hypothese is noodig om te verklaren, waarom anders menschen,
die veel met normale paarden omgaan niet ook vaak besmet geraken.

Zoomin de kliniek, als de bacteriologie of de vleeschhygiene is den schrijver
dank verschuldigd voor zijn mededeelingen over het voorkomen van ,,Koliek en
Paratyphusbacteriën bij gezonde paarden". v. d. Hoeden.

Naast spierrheumatiek kent men gewrichts-rheumatiek en zenuw-rheumatiek.
Van 1899 tot 1012 leden van het Pruisische leger 0.04 % paarden aan spierrheu-
matiek ; Dij de aethiologie speelt kou vatten een groote rol ; speciaal bij gewrichts-
rheumatiek schijnt het, dat het kou vatten een soort dispositie schept, waardoor
een of andere infectie gemakkelijk aanslaat : deze infectie is dan eigenlijk meer
speciaal de oorzaak van het lijden.

Beschreven wordt de ziektegeschiedenis van een militair paard. 21. 8. 26 kwam
het dier sterk bezweet en loom thuis. Op stal weigerde het voedsel ; met het kruis
leunde het tegen een stalpaal. Pols zwak en snel ; ademhaling snel ; temp. 40°.5 C. ;
oogslijmvliezen donkerrood. Bij het laten stappen viel stijfheid van de achterband
en slepend natrekken van het linker achterbeen op. De diagnose luidde : ontsteking
van de lendenspieren; therapie O. a. aderlating (-j- 5 liter bloed).

Tegen middernacht kreeg het dier weer eetlust. Urine bleek niet bloederig te zijn.

Volgenden dag bleek, dat het dier niet wilde liggen ; als nieuw verschijnsel
werd waargenomen een lichte, omschreven zwelling van beide tarsaal- en car-
paalgewrichten, en van het linker kniegewricht. Het dier nam de houding aan van
een tetanuspatiënt.

Temperatuur varieerde van 39⁰ tot 40°. Hart bleef zwak. Eenige dagen achter-
een werd subcutaan ol. camphorat. fort 50 gram toegediend.

I)e houding bleef 3 dagen achtereen onveranderd ; de adem werd rustiger. Hae-
moglobinaemie en tetanus konden thans met zekerheid worden uitgeschakeld .
de diagnose van het lijden werd nu als volgt gesteld : Spier- en gewrichtsrheumatiek;

Het paard werd op den grond gelegd (wat gemakkelijk ging) en dagelijks eenige
malen omgerold.

28—8—26 stond het dier voor het eerst ; bleef 2 uur staan, met het kruis tegen
een stalpaal ; met de voorbcenen werd trippelend een kring beschreven. Merk-
waardig is, dat de gewrichten herhaaldelijk . knapten".

Na een paar dagen kon het dier in de wei, om „zonnebaden" te nemen. Ten
laatste werd het in de Regimentsziekenstal met de Sollux-lamp bestraald, d. w. z.
speciaal de aangetaste gewrichten. Na 5 weken was liet genezen.

Hoewel geen vormveranderingen aan de hoef waren te constateeren, meent
schrijver speciaal uit den gang van het paard, en aan het warm aanvoelen van
enkele pyparteries te kunne 11 afleiden, dat het elicr behalve spier- en gewrichts-
rheumatiek, ook hoefbevangenheid heeft gehael.

Hierdoor werd het ziektebeeld gecompliceerder en het stellen van de diagnose
bemoeilijkt.

Een poging tot voorkoming van paarden-influenza en van catarrhale ziekten
van het paard in het algemeen, (Northcott The Vet Journal, Oct 1927).

Een voorloopige mededeeiing van proeven bij het derde Remonte Depot te
Arborfield Cross, gedurende de afgeloopen 4 maanden.

De methode bestaat in het toepassen van een intratracheale injectie van 5 c.c.
jood-joodkali-solutie, (jodium 1 ; joodkali 5 ; aqua dest. 200).

1. Gewone aseptiek ; 2. Zorgen, dat geen vloeistof tusschen of in spieren komt ;
dit geeft n.1. abcessen ; 3. De naald wordt tusschen 2 kraakbeenringen gestoken.
4. Bij voorkeur gebruike men een spuit van Dieckerhoff voor intratracheale

injecties (dus met een naald van het trocar met-canule type). Gewone naalden
worden dikwijls verstopt door kraakbeen stukjes. 5. De jood-jookali-oplossing
moet verwarmd worden vóór de injectie.

Van 200 dieren die behandeld werden, kregen 44 dieren influenza binnen 10
dagen na aankomst ; en 20 binnen een maand ; de rest bleef gezond.

Van 20 onbehandelde controle-dieren werden 16 binnen 10 dagen en alle binnen
een maand ziek.

De behandelde dieren werden als regel slechts in geringe mate ziek (gemid-
delde ziekteduui bij de behandelde dieren 25, bij de niet behandelde 36 dagen).

De proeven werden genomen bij jonge paarden, zoodra zij aan het depot werden
toegewezen.

Veel dieren zijn al ziek vóór ze in het depot aankomen (15 a 20 %). Deze werden
ook met jood-joodkali behandeld ; hierdoor zijn waarschijnlijk complicaties als
pneumonie voorkomen. Het schijnt goed te zijn een behandeling in te stellen met
kleine doses, maanden vaak herhaald. Wegens de goede resultaten worden thans
alle binnenkomende paarden met jood-joodkali-solutie behandeld, tegelijk met
de malleïnatie.

Leverdestructie (verettering) bij een paard. (Chatin, Recueil de Mcd. Vét. 30
Juni 1927).

Een paard, 13 jaar oud, had ^ 0 jaar geleden een angina gehad, en in Maart
1926 was het in de linker kniestreek door een aangespannen wagen aangereden,
evenwel zonder ernstige gevolgen, althans schijnbaar.

i Nov. 1926 werd schrijver gehaald, omdat het paard zich moeilijk bewoog,
en speciaal bij het draaien op de plaats pijn verraadde. Status preasens : normale
slijmvliezen, pols iets versneld ; idem ademhaling. Temperatuur 39.4⁰. Den vorigen
dag had het dier in slecht weer zwaar gearbeid. Anscultatie en percussie van de
longen leverden niets op. Diagnose : afmatting, met koorts ; therapie : mosterd-
frictie op romp, enz.

Herbezoeken op 2 en 5 November, waarbij verbetering, speciaal in de eetlust,
viel op te merken.

9 November viel op dat de mestballen een eigenaardigen geur verspreidden.
Temperatuur 39⁰., de koorts werd op rekening van intestinale fermentaties ge-
steld ; een mengsel van salol en kool werd gegeven.

12 November was die vreemde geur verdwenen ; afgezien van de hooge tem-
peratuur, scheen het dier gezond. In verband met vroeger waargenomen gevallen,
werd aan abcedeering van mesenteriale lympklieren gedacht : 2 fixatieabcessen
aan de borst werden toegepast. Rectale exploratie leverde niets op. Urine onder-
zoek op suiker, eiwit enz. negatief. Verzuimd werd te onderzoeken op albumose,
vaak aanwezig bij inwendige veretteringen.

19 Nov. werd cenige demping bij percussie van de rechter ribwand gehoord ;
iets verscherpt vericulair ademen.

30 November duidelijke demping bij percussie van de rechter long. Ademhaling
bleef iets versneld, en temperatuur hoog.

Professor Cadiot, in consult geroepen, maakte twee waarschijnlijkheidsdiag-
noses : chronische pleuritis ; of tumor (ulcereerend) van het groote colon.

Eens bij een half uurtje lichten arbeid, op den 9 Dec., stortte het dier tegen den
grond, en bleef 20 minuten liggen ; daarna weer arbeid zonder bezwaren. Op stal
was het echter suf, en weigerde eten. De koetsier nam temperatuur op : deze was
merkwaardig genoeg 38.2. \'s Avonds weer 39.2.

Den 17 Dec. weer lichte arbeid, \'s Avonds weer voedsel weigeren, en verlaging
van temperatuur.

Na eenige dagen vertoonde het paard verschijnselen van jeuk, vooral op kruis
en dijen, die met heftigheid bebeten worden.

De verschijnselen bij percussie en anscultatie aan den rechter rib-wand werden
bij voortduring duidelijker ; een tumor leek waarschijnlijk.

En werd tot slachten besloten. Intusschen knapte den volgenden dag het dier
wat op ; de eigenaar kreeg weer hoop. Temperatuur liep terug tot 38.5.

23 December echter raakte het dier met een achterbeen verward in een ketting,
waarschijnlijk wegens het bijten van jeukende deelen ; met het gevolg dat het
viel met dubbel gebogen nek en stikte.

Sectie : Bij de opening van de buikholte verscheen een enorme fibreuse massa,
fluctueerend, met dikken wand, die de plaats innam van de lever, en verder de
linkerhelft van het diafragma en het achter-bovenste en middelste stuk van de
rechter long omvatte. Vergroeiing met de omgevende weefsels, ook met de naar
links gedrongen maag en de dikke darm De verbinding met diafragma-rest en
long was zoo innig, dat het niet gelukte ze te doen opheffen.

Van de lever was alleen een handgroot stukje terug te vinden, dat bovendien
nog fibreus veranderd was. Inhoud van het gezwel : 4 a 5 liter purulente vloeistof.

Misschien is de oorzaak van het geweldige leverabces te vinden in het ongeval
van Maart 1926, waarbij in de lever een bloeding zou zijn kunnen ontstaan, die
uitgangspunt voor een abces geweest zou kunnen zijn.

Opmerkelijk is, dat het dier met een zoo zeer verwoeste lever, toch nog heeft
kunnen leven, ja, zelfs kunnen werken, zonder al te ernstige algemeene verschijn-
selen. L. P. de Vries.

Becker (Tier. Rundschau, dec. 1927) raadt als wormmiddel bij paarden, Noe-
min aan, dat door de chem.fabriek H. Trommsdorff, Aachen in den handel wordt
gebracht in pakjes van i(> tabletten. 4 tabletten worden in }—£ Liter heet water
opgelost en met meel of zemelen tot een dikke pap gemengd, die \'s morgens en
\'s avonds vóór de maaltijd wordt gegeven en door de dieren gaarne wordt genomen.
Een voor- of nabehandeling is onnoodig ; het middel zou niet alleen tegen ascariden,
maar ook tegen lintwormen doeltreffend zijn. Het bevat sozo-jodol-antimonium
en kalium-arsenvltartraat. Vrijburg.

Is het vleesch van roezige varkens minder houdbaar? (Ist die Hallbarkeit des
Fleisches rauschiger Schlachtschweine vermindert? I)r. Otto Raschke, Hert. Tier-
arztl. Wochetischr. 1927. pg. 245).

Bij slagers en in veehouderskringen heerscht algemeen de meening, dat het
vleesch van bronstige dieren — vooral van roezige varkens — veel minder ge-
schikt zou zijn voor bewaren en vooral voor verwerking tot worst, enz. dan het
vleesch van normale, niet bronstige dieren. Meermalen kan men dan ook waar-
nemen, dat men de slachting van een roezig varken uitstelt totdat de bronst is
afgeloopen.

Rasc hke liet nu van het vleesch van 6 roezige varkens verschillende worsten
maken. Hij gebruikte daarvoor van elk dier ongeveer dezelfde muskulatuur,
n.1. 2—3 K G. vleesch van nekgedeelte, van den schouder en van de ham. De-worst
weril verder gemaakt door een zeer goed bekendstaand vakman. Aan elke K.G.
vleesch werd nog toegevoegd 30 gr. keukenzout, 2 gr. peper en een beetje salpeter.
Vervolgens liet hij alle worsten rooken en ten slotte werden ze na verschillende
tijden na de fabricatie onderzocht op reuk, smaak, enz. (na 2, 4, 6 dagen, 1, 2, 3,
4 weken, en 2, 3 en 5 maanden). Dit onderzoek werd niet alleen door hem zelf,
maar vooral door geheel verschillende personen verricht, die niets van de proef-
neming afwisten. Alle worsten bleken van zeer goede kwaliteit te zijn en absoluut
geen afwijkingen te hebben in reuk of smaak.

Raschke komt daarom tot de conclusie, dat de meening, als zou het vleesch
van roezige varkens niet geschikt zijn voor de bereiding van vleeschwaren enz.,
geheel op een misverstand berust.

Geeft chinosol een afwijking aan het vleesch bij toediening per os? (Wird durch
die innerliche Verabreichung von Chinosol das Fleisch unserer schlachtbaren Haustiere
in Bezug auf Farbe, Geruch oder Geschmack beeinträchtigt? Dr. Chr. Elsäszer,
Zeitsch. f. Fleisch- und Mtlchhyg., 1927. pg. 26.).

Volgens mededeeling van een practicus zou chinosol een uitstekend middel
zijn bij de behandeling van mond- en klauwzeerpatiënten. Zelfs bij een orale toe-
diening van 18 gram per dag per koe zag deze practicus geen afwijking aan de
melk. Naar aanleiding van deze resultaten ging Elsäszer na, of het vleesch van
slachtdieren, die men inwendig een groote hoeveelheid chinosol toediende, geen
afwijkingen zou vertoonen in reuk, smaak, enz. Op het slachthuis te Bremen
werd daartoe een proef genomen met 2, ongeveer 8 dagen oude kalveren en 2 var-
kens van 110 pond. In totaal kreeg het eene kalf in 8 dagen 24 gram chinosol,
het 2de kalf in 14 dagen 72 gram, het eerste varken in 14 dagen 120 gram en het
2de varken in 28 dagen 336 gram.

Bij de slachting, die steeds bij alle dieren ongeveer 3 uren na de laatste chinosol-
voeding volgde, werd noch een gele verkleuring der weefsels, noch eenige afwijking
aan organen of vleesch waargenomen. Ook de kookproef viel negatief uit.

Slechts chemisch kon men het middel in den maaginhoud en in de urine aan-
toonen. Het vleesch van alle 4 dieren werd gewoon in consumptie gebracht, zonder
eenige klacht te geven.

De vleesch- en worstvergiftigingen in Pruisen in 1926. (Kasuistik der Fleisch-
und Wurstvergiftungen in Preuszen im Jahre 1926. Dr. Klimmeck, Berl. Tierärztl.
Wochensch., 1927, pg. 613).

Aan deze zeer belangrijke statistiek is het volgende ontleend. In 1926 kwam
69 maal bericht binnen van ziektegevallen na het gebruik van vleesch of vleesch-
waren, ten opzichte van 1924 en 1925 dus een toeneming van 26 en 5 gevallen.

Vermoedelijk vindt dit zijn oorzaak in liet feit, dat tegenwoordig veel meer
dan vroeger ziektegevallen in één enkel gezin als een vleeschvergiftiging worden
onderkend. Wat het jaargetijde betreft, waarin de verschillende vleeschvergif-
tigingen werden waargenomen, zag men vooral weer in dc warmere maanden
verscheidene gevallen (Januari 1, Februari 4, Maart o, April 8, Mei 6, Juni 8, Juli
10, Augustus 8, September 12, October 3, November 7, December 2).

Het aantal zieke personen bedroeg 2281 ; 14 families en in één geval een „aantal
personen". Het mortaliteitscijfer liep van 0,3 % bij iS groote tot 4,3 % bij 32 kleine
epidemieën. Eenmaal zag men botulismus (2 sterfgevallen) en 3 maal (3 sterf-
gevallen) had men een infectie van het vleesch met Gaertncr- en protcusbacillen,
terwijl ook nog i maal een infectie met niet typische paratyphus B.-bacillen in
het spel was. Bij de 6 sterfgevallen in de 18 groote epidemieën had men in 2 gevallen
een postmortale infectie met Breslaubacillen (paardevleesch) In een ander
geval (na het gebruik van rundvleesch) dacht men aan een intravitale infectie
van het vleesch met Gaertnerbacillen, terwijl men ook eenmaal ongekeurd, met
Breslaubacillen besmet, varkensvleesch voor de worstbereiding had gebruikt\'

Volgens de mededeeling heeft bij 50 epidemieën een nader bacteriologisch on-
derzoek van de klinische diagnose „vleesch-of worstvergiftiging" plaatsgevonden.
Hierbij was 22 maal (44 %) het onderzoek zonder resultaat, terwijl 28 maal (56 %)
de diagnose werd bevestigd. Hierbij vond men :
2 maal ( 4 %) een infectie met Schottmüllerbacteriën,
7 (14 %) ,, ,, ,, Breslaubacteriën,

Bij 6 epidemieën wezen de omstandigheden op een besmetting van het voedings-
middel door bacillendragers.

In 51 gevallen kon men nagaan, van welk slachtdier het vleesch afkomstig
was. (Van het paard 5 maal, rund 25 maal, kalf 4 maal, varken 12 maal, schaap
i maal, gans 2 maal en visch 2 maal).

Bij een nader onderzoek bleek bij het paard 3 maal (60 %) het vleesch van een
noodslachting afkomstig te zijn, bij het rund 10 maal (42 %), bij het kalf 2 maal
(50 %) en bij het varken 2 maal (25 %).

In 56 epidemiën was nog eenige hoeveelheid van het giftige vleesch of voedings-
middel aanwezig, zoodat dit nader onderzocht kon worden. In 10 gevallen (18 %)
verliep het onderzoek negatief, terwijl in 46 gevallen (82 %) een infeetie met de
volgende bacteriën gevonden werd :

i maal Schottmüllerbacterieën, 6 maal Breslaubacillcn, 7 maal Gaerlner bacillen,
10 maal niet nader geïdentificeerde paratyphus B.bacillen, O maal andere, tot de para-
typhusgroep behoorende bacterieên, 3 maal botulinusbacillen, en 13 maal proteus,
coli of paracolibacillen.

Dat het gehakt nog dikwijls aanleiding geeft tot een vleeschvergiftiging moge
hieruit blijken, dat 29 maal (of in 42 % der gevallen) uitsluitend na het gebruik
van gehakt ziekteverschijnselen optraden, terwijl bovendien nog in 23 andere
gevallen (of 33 %) het vleesch, op andere wijze was verkleind, als in worst, enz.
Van de 69 gevallen was dus in 52 gevallen (of 75 %) het vleesch in verkleinden
toestand.

Een 18[6 zieke personen (ruim 77 % van alle zieken), waaronder 9 gestorven
personen kregen de vergiftiging door gehakt, enz.

Terecht wordt dan ook opgemerkt, dat het gehakt blijkbaar een bijzonder
gunstige voedingsbodem is voor de vleeschvergiftigers ; dat men door strenge
hygiënische maatregelen een postmortale infectie van het gehakt, enz. moet
trachten te voorkomen. Bij 2 vleeschvergiftigingen bleek bevroren vleesch in het
spel te zijn.

De vraag, of en zoo ja, welke epidemieën doorliet gebruik van intravitaal besmet
vleesch werden veroorzaakt, kon Klimmeck, wegens het onvolledig zijn van vele
gegevens, niet altijd beslist beantwoorden. In 50 gevallen (of 72,5 %) moest, op
grond van de ingekomen mededeelingen, een postmortale infectie worden aange-
nomen ; hieronder waren 6 gevallen van noodslachtingen en 4 gevallen na liet
gebruik van gevogelte en visch.

In 14 gevallen (20 %) bestaat een min of meerder sterk vermoeden van een
intravitale infectie ; hiertoe behoorden 3 gewone slachtingen en 11 noodslachtingen.
Van deze 1 1 noodslachtingen was in 2 gevallen (bij een paard en bij een varken)
over de ziekte van het dier niets bekend. Bij de overige 9 noodslachtingen zag men
de volgende ziekteverschijnselen en pathologisch anatomische afwijkingen.

Rund — digestiestoornissen, verstopping, zonder koorts. — Sectie locale
peritonitis.

Rund — longontsteking, algemcenc zwakte. — Sectie pneumonie, gezwollen
lever.

Kalf — digestiestoornissen, diarrhee — longen en milt in beslag genomen,
normaal, overigens niets meer bekend — niet gekeurd.

Varken — niet eten — verder niets bekend, daar het een huisslachting betrof.

Van deze 11 gevallen waren dus 3 gevallen niet gekeurd, 3 gevallen, tegen de
voorschriften,, niet door dierenartsen gekeurd en 5 gevallen wel door dierenartsen
gekeurd, die, niettegenstaande de bestaande Pruisische voorschriften, geen bac-
teriologisch vleeschonderzoek hadden verricht.

sonen, rundvleesch 467 personen (3 sterfgevallen), kalfsvleesch 56 personen en
varkensvleesch 108 personen.

In tegenstelling met Prof. Müller, die steeds wijst op de groote beteekenis
van de latente intravitale paratyphusinfectie van oogenschijnlijk gezonde slacht-
dieren, is Klimmeck van meening, dat juist in de meeste gevallen een vleeschver-
giftiging het gevolg is van een postmortale infectie. De opvatting van Max Mul-
ler, dat oogenschijnlijk gezonde slachtdieren in eèn of ander lichaamsdeel vleesch-
vergiftigers kunnen bevatten, zal wel door niemand worden betwist. In de prak-
tijk blijkt echter wel, dat deze zg. „latente" infecties van niet zoo\'n groot belang
zijn. Uit het feit, dat een vleeschvergiftiging na het gebruik van het vleesch van
een gezond slachtdier is opgetreden, zou men nog niet zoo maar mogen besluiten,
dat het dier latent is besmet geweest. Er komt nl. gedurende de behandeling van
het vleesch vanaf de slachting tot aan de consument nog zooveel gelegenheid voor
een besmetting met vleeschvergiftigers.

Om de beteekenis van de latente paratyphusinfectie voor de gezonde slachtdieren
te doen uitkomen, geeft Klimmeck de volgende uiteenzetting.

In 1926 werden in Pruisen geslacht: 111.768 paarden, 1.727.299 runderen,
2.237.511 kalveren en 7.906.870 varkens. In 1913 heeft men nagegaan, dat op
elke 1000 slachtingen van paarden 47, runderen 23, kalveren 11 en van varkens
6 noodslachtingen waren. Aannemende, dat deze berekening ook nog geldt voor
het jaar 1926, zou men krijgen, dat in 1926 in Pruisen waren geweest :

2 ,, „ noodslachtingen.
,, ,, ,, ,, varkensvleesch —- io „ „ gewone slachtingen.

2 ,, ,, noodslachtingen.
Volgens bovenstaande berekening zou dus één vleeschvergiftiging in 1926 in
Pruisen waargenomen zijn:

Het gevaar voor een vleeschvergiftiging was dus bij iedere noodslachting van
het paard 30,4 maal, van het rund 28,3 maal, van het kalf 89,3 maal en van het
varken 33,1 maal grooter dan bij elke gewone slachting. Dezelfde redeneering
volgende voor de jaren 1924/1925 krijgt men bij iedere noodslachting van paard
en rund 81 maal, van kalf 270 maal en van het varken 72 maal.

Vermoedelijk is deze vermindering van het gevaar van een vleeschvergiftiging
in 1926 het gevolg, dat men sedert 1925 in Pruisen de dierenartsen heeft ver-
plicht, in de meeste gevallen van noodslachting eerst tot de eindbeslissing over
te gaan, na een bacteriologisch onderzoek. de Graaf.

Terwijl het eerste rapport der Engelsche mond- en klauwzeer-
commissie uitkwam in 1925, verscheen dit jaar het tweede, een
lijvig stuk van ruim 100 blz. met klein gedrukte letter.

Alvorens op het werk nader in te gaan, wil ik wijzen op de tot-
standkoming en de samenstelling dezer commissie, die nu de derde
is, welke in Engeland het vraagstuk der bestudeering van het
mond- en klauwzeer heeft opgevat.

In 1912 werd een kleine commissie belast met de studie der
ziekte in Indië. Na een half jaar staakte zij haar werk, daar het
inheemsche vee zeer ongevoelig bleek voor het virus.

In 1920 ging een 2de commissie aan den arbeid en zocht daartoe
als terrein van werkzaamheid een oud oorlogsschip uit. Na 8 maan-
den exspireerde ook deze onderneming, daar de moeilijkheden,
welke zich voordeden op het zeer beperkte terrein, te groot werden.

De 3de commissie werd in 1924 geïnstalleerd en bestond uit
een io-tal personen, bacteriologen en patholoog-anatomen, waarvan
5 veterinairen. Het beginsel van een uitgebreide commissie voor
een taak als de studie van het mond- en klauwzeer, waarin ook
niet-veterinairen zitting hebben, is juist.

Het zal afhangen van het werkplan, dat men zich stelt, doch
zoo dit op breed wetenschappelijke basis zal worden gebouwd,
acht ik deelneming van niet-veterinairen allerminst misplaatst.
Speciaal bij moeilijke ziekten als het mond- en klauwzeer komen
vraagpunten aan de orde, waarbij het oordeel van in bepaalde
richtingen gespecialiseerde deskundigen de ontwikkeling van het
onderzoek kan bevorderen.

De onderzoekingen hebben hoofdzakelijk plaats op drie labo-
ratoria. i°. op het Ministry\'s Laboratorium te Weybridge, 2⁰. op
het onderzoekingsstation te Pirbright, en in het lister-Instituut
of Preventive Medicine in Londen. Bovendien worden bij Prof.
Beattie in Liverpool en het National Institute for Medical Research
te Haempstead onderzoekingen verricht. Overigens kan ieder
zich met het onderwerp bezighouden, onder voorwaarden door de
commissie te stellen in verband met het gevaar van verspreiding
der smetstof.

De onderzoekingen aan het departementslaboratorium Pirbright
stonden onder leiding van Stockman, bijgestaan door 4 veteri-
nairen. Aan het LisTER-Instituut werkten eveneens 4 deskundigen
onder leiding van Arkwright.

Een geheele staf houdt zich dus bezig met het vraagstuk ; vol-
doende gelden zijn ter beschikking gesteld en de rapporten mogen
als afspiegeling gelden van het vele werk dat aldaar reeds is verricht.

huisdieren veel geld kosten, in verband met ruimte en hygiënische
maatregelen. De cavia is een geschikt proefdier, hetgeen tot aan
zekeren grens volkomen kan worden toegegeven. Bij het verkrij-
gen van bepaalde gegevens zijn deze op een klein aantal groote
dieren gecontroleerd en verschillende bevindingen bij de cavia
zijn bevestigd kunnen worden.

Gedurende het jaar 1926—1927 zijn de volgende onderwerpen
aan een onderzoek onderworpen :

2°. Op welke wijze men de smetstof bij het dier in voldoende
voorraad en van bepaalde werkzaamheid kan verkrijgen ; tevens
de omstandigheden, waaronder men het met de geringste verlies
aan werkzaamheid kan bewaren.

3⁰. Bepaling van den levensduur van het virus op en in bepaal-
de stoffen : glas, haar, voedsel, cadavers etc.

4⁰. De uitwerking van verwarming, licht en verschillende
chemische stoffen op den levensduur.

6°. Experimenteel onderzoek van dieren, weinig gevoe\'ig
voor de ziekte als ratten, konijnen, honden, katten etc.

7⁰. De immuniteit in de cavia. Methoden tot het opwekken
van onvatbaarheid als basis voor de toepassing bij groot vee.

Het blijkt dat deze onderzoekingen voor een deel herhaling
zijn van het werk van anderen, doch ook, hoe nuttig het is, dat
verschillende onderzoekers hetzelfde onderzoek ter hand nemen.
Te grooter verdienste hebben deze onderzoekingen, omdat de-
zelfde onderwerpen, door beide laboratoria zoowel te Weybridge
als in Londen zijn verricht.

In de eerste plaats volgt een overzicht van de onderzoekingen in Pirbright onde^rStockman & Minett verricht en betrekking hebband op proeven met groot vee-

Wet stammenonderzock werd reeds gerefereerd in Afl 5 en 0 van jaargang 1927
van dit tijdschrift.

De vraag ot virus infectieus blijft na passage van den vogeldarm — een belangrijke
kwestie in verband met de epidemiologie der ziekte — hebben zij trachten te be-
antwoorden. Dieren werden gevoerd met 2 c.c. caviavirus ; de iaeces. gefiltreerd
en ingespoten bij kalveren, bleken avirulent. (Ook in New. Haw. werden onder-
zoekingen hierover verricht en door middel van de cavia gecontroleerd waarover
hierna).

Een volgende proef betrof eenige immunisatie onderzoekingen. Tot dat »loei
werden vier runderen, genezen van de ziekte, gehyperimmuniseerd twee aan twee
met 2 verschillende stammen en 4 a 5 maal intramusculair ingespoten met epi-
thelium of virulent bloed

Met het serum van deze dieren hebben zij zoowel de stammen tegen elkaar
gecontroleerd als wel de waarde op actief op passief immuniscerend vermogen
onderzocht.

Het bleek, dat de sera van de 2 staramen slechts bescherming gaven tegen in-
fectie met het eigen virus, terwijl er een actieve immuniteit werd waargenomen
van 6 weken tot 3 maanden.

Daargelaten het aantal proefdieren, dat voor het trekken van dergelijke be-
langrijke conclusies veel te gering is. zal de conclusie als zoodanig weinig instemming
vinden.

Interessanter zijn de immunisatieproeven met virus gedood door jormalirte (zie
Proeven van Vallée, Carré en Rtnjard, Kef. afl. 5 en (>, 1927).

Hoewel deze experimenten weinig positiefs brengen, zijn er, als in zoovele mond-
en klauwzeerproeven verschillende punten, welke voor den werker op dit gebied
van groote interesse zijn.

De Engelschen bepaalden eerst de dosis cavia-virus, waarmede runderen van
2 jaar ziek waren te maken

Zij zagen, dat 3 runderen met 5 c.c. van een gefiltreerde cavia virussolutie van
i : 50 niet ziek werden ; na geënt met rundervirus (geen opgave van doseering !)
werden alle ziek Van 3 runderen met 20 c.c. geënt, werd er cén niet ziek, bij hei-
enting met rundervirus deze laatste wel.

Toen spoten zij 3 runderen in (in de spieren) met 25 c.c. solutie, bestaande uit
een suspensie van caviavirus in formaline-oplossing 1 : 100, 48 uur bij 27⁰ C. be-
waard, nadat het nog 53 dagen bij ijskasttemperatuur had gestaan.

11 dagen na de inspuiting werden de runderen intramusculair herent met 25 c.c.
levende caviasmetstof, verdunning 1 : 50, eveneens 3 contröledieren. De laatste
werden ziek, de voorbehandelde dieren niet. Weer 20 dagen later herent met run-
dervirus werden deze toch ziek.

De onderzoekers willen dit onverwachte verschijnsel verklaren met verschil
in typen der gebruikte smetstoffen aan te nemen, die wel behoorden tot eenzellde
stam, doch van verschillende herkomst waren, óf dat er verschil in virulentie
bestond, daar het cavia- en rundervirus betrof. Zij schijnen verrast te zijn geweest;
toch niets nieuws voor hen, die het verloop van vele immunisatie proeven hebben
kunnen observeeren.

Hun 2de proef werd verricht met op de zelfde wijze gevaccineerd vee en op na-
tuurlijke wijze geïnfecteerd.

3 runderen werden ingespoten met 25 c.c. vaccin ; 11 dagen later werden ze
geplaatst bij runderen, waarvan er resp. 3 werden geïnfecteerd met rundervirus
en 3 voor controle dienden. Alle dieren werden ziek.

Ook deze uitkomsten waren voor de onderzoekers onverwacht. Het bleek bij
heronderzoek van den stam, welke was gebruikt voor infectie, dat deze een andere
was dan de vacinatiestam. Hoe de infectiestam, zooals bleek, zich van een O-stam
in een A-stam had veranderd, kon het onderzoek niet uitmaken.

In elk geval hebben deze proeven die van Vallée, Carré en Kinjard nog
niet bevestigd.

De belangrijkste proeven in New Haw genomen, zijn in de eerste plaats die
van vaststelling der resistentie van het virus in kei caviacadaver, ter inleiding van die
van het virus in geslacht, bestemd voor menschelijk voedsel.

Vervolgens werd nagegaan de invloed van verschillende zoutinengsels op het virus
in de verschillende mond- en klauwzeer-erupties (Scarificaties en blaren). Dit hield
verband met de infectiositeit van dieren, geslacht geïmporteerd en lijdende aan
den eruptieven vorm der ziekte.

Ten opzichte van de resultaten van deze proevenreeks merken de onderzoekers
in de eerste plaats op, dat de lange levensduur van het virus in deze experimenten
het recht geeft aan te nemen, dat de hoeveelheid smetstof in het begin der proef
belangrijk grooter moet zijn geweest, dan op het tijdstip, dat het virus alsnog
kon worden aangetoond.

I". Bloed (van het weefsel rondom de keel) van uitgebloede caviae bij 2—7⁰ C\'.
was nog virulent na 21 dagen ; beenmerg tusschen perioden van 21 tot 87 dagen.

Het spierweefsel was positief virulent 3 x van 12 cadavers onmiddellijk na den
dood, éénmaal was het nog na 7 dagen infectieus. Nierweefsel was in één geval nog
virulent 54 dagen na den dood.

Bloed van niet-uitgebloede caviae bij 2—7⁰ C was nog virulent 35—46 dagen
in drie gevallen.

Spierweefsel, positief 4 x van 8 cadavers, éénmaal na 31 dagen. Deze mfectiositeit
van het spierweefsel voeren de onderzoekers terug op de aanwezigheid van bloed.

Het beenmerg blijft blijkbaar het langst infectieus, waarschijnlijk als gevolg
van het feit, dat dit meer virus bevat op het moment van afmaking.

Versche gegeneraliseerde blaren aan het cadaver blijven virulent bij 2—7⁰ C.
gedurende 102 dagen, in één geval ; waren de pootjes gescheiden van het lichaam
en opgedroogd, dan bleek ze bij dezelfde temperatuur bewaard op zijn laatst na
80 dagen nog virus te bevatten. Daarentegen bij 18—20" C. bewaard waren de
laesies reeds tusschen 11 en 18 dagen avirulent.

Ondanks vjrgevorde rotting behield het bloed zijn virulentie bij 18—20 ⁰ C.
tot 7 dagen in 3 gevallen, het beenmerg tot hoogstens 8 dagen in 4 gevallen.

2". Uitwerking van een aantal droge en vloeibare zoutmengsels op het virus
is onderzocht.

Behalve met een mengsel, dat was gemaakt met azijn, bleef het epithelium-
weefsel infectieus hoogstens tot 5 a f> dagen bij 18—20° C. Keukenzout heeft geen
destructieve werking op het virus.

In half-verzadigde oplossing gemengd met phosphaten bij het optimum. pH
en lage temperatuur bleef het virus een jaar virulent. Het virus in de laesies op de
zooltjes (dus het epithclium niet los van de voet), bleven in een verzadigde zout
oplossing actief gedurende meer dan 43 dagen bij 17 C.

Boorzuur werkt weinig vernietigend op het virus. In 2 % oplossing (phosphaat) en
lage temperatuur verliest het zijn virulentie. Losse blaarwand in droog boorzuur
is steriel in 2—0 dagen\', blaarwand en laesie aan den voet bleef tot 16 dagen virulent.

3 Spiersap gemengd met virus is bij laboratorium-temperatuur snel gedood.
dit is ten gevolge der p^H concentratie.

4⁰. In caviacadavers zonder kalk begraven bleef het hartebloed 9—10 dagen
en het beenmerg 10—18 dagen infectieus.

Blaarwand bleel 14 dagen virulent, Kalk bleek geen enkele invloed op de uitwerking
te hebben.

Alzoo was de levensduur van het virus in geen geval langer dan een maand ;
gedurende den winter kan deze natuurlijk langer worden.

In aansluiting aan deze onderzoekingen bij de cavia is de resistentie van het virus
onderzocht in cadavers van groote aieren.

De dieren werden afgemaakt op het moment der hoogste temperatuur, waarop
het bloed dus infectieus is.

Het geslachte dier verdeeld in het vleesch en het spek en afvallen bewaard bij
-j- 10" C. onder nul resp. bij -j- o\\ De bacon-varkens werden ontdaan van de
wervelkolom en nat gezouten volgens de Deensche methode, bestaande in in-
spuiting van zoutoplossingen onder hoogen druk op verschillende punten, daarna
nog 4 dagen bij gewone temperatuur verblijvend in de oplossing, dan 2 dagen
opdrogend. Ook volgens de droogzoutmethode werden de dieren behandeld.

Het is gebleken, dat liet spierweefsel van dergelijk behandelde dieren noch door
enting, noch door voeding een infectie kan verwekken. Beenmerg echter nog na
42 dagen. Eenmaal zelfs tot 76 dagen. De gemakkelijkheid waarmede de infectie
tot stand kan komen door het voeren van beenderstukken en splinters, waaraan
infectieus beenmerg vastzit, is van belang. 5 maal van 7 proeven had dit plaats,
teiwijl het beenmerg alleen geen effect had.

Deze is naar twee richtingen onderzocht : i°. vergelijkend de werking van één
stof tegenover verschillende lagere organismen. 2°. Vaststellend de vernietigende
werking van verscli.llende desinficientia tegenover het virus.

Reeds werd in het eerste Rapport der\' Commissie de groote resistentie vermeld
van het virus tegenover chloroform, alcohol, aceton en glycerine. Nu is dit aantal
uitgebreid, bovendien samen met en zonder organische stoffen.

In water oplosbare middelen werden voor de helft vermengd met virus verdund
in phosphaatoplossing i : 50 en bij 14—22° C. bewaard, ook bij 4⁰ C. De caviae
werden geënt 24 uur later.

Het organische medium was runder faeces gedroogd boven een waterbad
verdeeld, daarna door een zeef. Het poeder vermengd met speeksel en daarna
nogmaals gezeefd. Bij 1 c.c. van het mengsel werden toegevoegd 2 stukjes zieke
zoolhtiid. Daarna samenvoeging met l.et desinficiens.

De resultaten waren als volgt. Het virus is resistent tegen stoffen ais toluol,
thymol, NaFl. en chloropicrine, welke bacteriën vernietigen. Het is zeer gevoelig
tegen de geringste zuurgraden. Het wordt vernietigd binnen 24 uur bij 2 a 4⁰ C.
in phosphaatmengsels van een pH. van 6 en lager.

In organische media moesten de volgende concentraties worden gebruikt, opdat
het virus binnen 24 uur gedood was. Carbol 2 %, Lysol 4 %, Antiformine 2 %,
Natr. bisulfaat 1 %, Natr. bisulfiet 2 %, Sulfoliquid D. S. 2 %, formaline 0.4 %,
sublimaat 0.4 %. Kopersulfaat o.(> %, Zinkchloride 1 %.

Koo\'.teerproducten. die van groote desint\'ecteerende waarde tegenover de bac-
teriën zijn, werken weinig uit op het virus.

De werking van de chloorpreperaten, van jodium, Permanganas Kalicus en de
nietaalzouten (kopersulfaat, zinkchloride en sublimaat) wordt belangrijk geredu-
ceerd in tegenwoordigheid van organische stoffen. Natr.-bisulfiet en bisulfaat
evenzoo. Het Duitsche preperaat Sulfoliquid D.S. bleek geen bijzondere destructieve
eigenschappen te bezitten. Het was minder werkzaam dan formaline of de metaal-
zouten.

N. B. In het desbetreffende artikel van Trautwein (Archiv. für wiss. und pr
Tierheilkunde Bd. 54. H 4. — Rel. dit tijdschr., afl. 5 en 6. van jaargang 1927)
luidt de eerste conclusie :

In het Sulfoliquid D.S werd een middel gevonden, dat buitengewoon sterk
en vele malen beter dan alle andere in vroegere en deze proefnemingen, ook de
ambtelijk toegelaten desinfecteermiddelen, op het mond- en klauwzeervirus werkt.

Evenals in Pirbrighf is in New Haw nagegaan het lot van liet virus in vogels,
bovendien in honden, katten, muizen en egels.

Vroegere onderzoekers hebben reeds proeven met vogels, honden en katten
gedaan doch niet kunnen infecteeren met uitzondering van jonge katten en honden.
Zij hebben dit kunnen bevestigen.

In vogels sterft het virus snel ; in de pooten ingespoten blijft het 3—5 dagen leven

Indien groote hoeveelheden materiaal aan vogels worden gevoerd, kon het virus
niet meer worden aangetoond voorbij het middengedeelte van de darmen 7 uur
na de voeding. Onderzoek van de faeces van 12 hoenders op later tijdstippen toonde
het virus slechts 2 maal aan, in het 10de en 24ste uur.

De Engelschen zijn van meening, dat dit onderzoek nog moet worden voort-
gezet, in verband met de beteekenis der kwestie.

Infectie van oude honden en katten faalden, in zooverre 3 stuks van 32 honden
en 6 stuks van 20 katten geringe laesies vertoonden op de tong.

Het meerendeel van jonge honden en katten stierf aan de infectie. Het virus
kon na den dood in het bloed worden aangetoond, soms in de milt. Hartafwij-
kingen werden bij jonge honden dikwijls gevonden Contactinfecties zijn niet
waargenomen.

Bij egels heeft men geringe generalisatie waargenomen, nadat de dieren intra-
musculair en locaal waren geënt. Ook stierven beide proefdieren.

Zij hebben in de eerste plaats de pogingen, om langs serologischen weg de wer-
kingsgraad van een serum vast te stellen met één vermeerderd, doch evenals alle
voorgaande, zonder succes. Zoowel cavia als runderserum werd onderzocht door
middel van complementbinding, agglutinatie, de reactie van Sachs-Georgi,
Dreger & Ward, Brück en eenige colloidreacties. Verschillende antigenen wer-
den gebruikt. Doch alles negatief. Daarna hebben zij de bekende methoden met
behulp van de cavia gecontroleerd, bestaande in : i°. Kwantitatieve bepaling
van het neutraliseerend vermogen van het serum in vitro. Het serum-virus mengsel
werd daarbij een J uur bij kamertemperatuur bewaard en daarna ingespoten in
de zooihuid.

2°. Bepaling der immuniseerende dosis door toepassing van de methode van
Waldmann, d. i. inspuiting van dalende doses serum met enting door scarificatie.

De eerste methode heeft blijkbaar weinig succes gehad. Een der nadeelen was
de moeilijkheid om nauwkeurig de titer te bepalen. In verband met de zeer sterke
verdunningen bleven de uitkomsten slechts benaderend. De onregelmatigheden
waren bovendien veelvuldig.

Zij zagen bij de toepassing de methode Waldmann, dat de graad van gene-
ralisatie niet steeds evenredig was aan de dosis serum, terwijl zich sommige on-
regelmatigheden voordeden. De algemeene verschijnselen kwamen soms laat,
waren gering en beperkt tot één poot. enkele malen bleek het moeilijk vast te
stellen of aanslag al of niet was gevolgd. Zij hebben toen in de eerste plaats nagegaan
het effect van de dosis gebruikt virus, welke zij door verdunning verkregen en door
min of meer uitgebreide scarificatie. Zij zagen o. a. dat de dosis virus van beteekenis
is op het verloop, hetzij dat deze wordt bepaald door aantal scarificatie of door
verdunning. De verschijnselen traden bij minder virus later op.

Ook de regelmatigheid der methode is gecontroleerd. Zelfs met serum van dezelfde
diersoort waren de resultaten niet volkomen regelmatig. Overigens bepaalden zij
de titer van serum van herstelde caviac door middel van scarificatie van één poot
op -)- 0.3 a 0.4 c.c. Een goed serum van hersteld vee moet aldus hiermede over-
eenstemmen, de weinige proeven er mede genomen, wezen uit, dat het dikwijls
van geringer waarde is.

De contrólemethode is bij de waardebepaling van groot belang. Dat voor het
juiste gebruik er van een groote ervaring noodig is, alsmede dat zich daarbij tal-
rijke nieuwe vraagstukken voordoen, welker beantwoording in het verband niet
zonder beteekenis is, hoopt referent in een hierna te verschijnen opstel nader
uiteen te zetten.

De Engelschen wijzen er op, dat er éénheid van methode moet zijn, daar de
uitkomsten anders verschillend worden en dat er voor elke dosis serum een drietal
caciae moet worden gebezigd.

Vervolgens hebben zij actieve immunisatieproevcn verricht, a met dood virus;
b. met levend virus ; c met virus-serum mengsels.

Verschillende onderzoekers hebben pogingen gedaan om met virus, gedoo;l
op verschillende wijzen, immuniteit op te wekken. Het hangt schijnbaar veel
van de techniek af tot welke resultaten men hierbij komt. Vrijwel alle hebben
niets opgeleverd en alleen formaline is in de laatste jaren gebleken speciaal bij
toxinen en bacterieele vaccins van eenige waarde te zijn. Ook voor mond- en klauw-
zeervirus is het in de laatste jaren door de Eranschen gebruikt, waarover hier voor
reeds een en ander werd geschreven en hierna nog volgt.

De Engelsche onderzoekers zijn bij hun onderzoeking met gedood virus bij de
cavia tot andere conclusies gekomen dan tot heden vermeld werden.

Met dood virus, verdund 1 : 50 in een phosphaat oplossing ^l/₆₀ normaal van pH.
7.5 bewaard bij 32⁰ C. tot 6 dagen werd ontwijfelbaar een zekere graad van im-
muniteit bij de cavia opgewekt.

Een dergelijk filtraat bij kamertemperatuur gedurende 15 dagen bewaard was
daartoe evenzeer in staat.

Met levend, virus, t. w. gewasschen epithelium materiaal, dus vrij van niet aan
de cellen gebonden virus, alsmede met serum-virus mengsels, dat subcutaan,
intramusculair en intraperitoneaal werd ingespoten, werd eveneens een graad van
immuniteit verkregen. Zeer geringe doses gaven geen onvatbaarheid. Bij herhaalde
inspuiting nam de immuniteit toe.

Toen zij levend virus inspoten onder bescherming van serum werd eveneens
onvatbaarheid verkregen, doch met verlies van gewicht en ook met sterfte.

De diagnose van de traumatische periearditis bij het Rund. Dott. Davide
Brustia. La Clinica Veterinaria, April 1927.

Het artikel omvat een literatuur-overzicht .aan de hand van de bekende leer-
boeken en van artikelen verschenen in La Clinica Veterinaria in 1924 en 1925.

Zijn het gevolg van een gastro-frenitis traumatica, gaan aan de eigenlijke peri-
earditis vooraf en duren van één tot zes weken. Pens-parese met lichte tympanie
en meteorismus. Soms koliekachtige pijn, vooral 11a toediening van contractie-
opwekkende medicamenten voor de eerste drie mager (veratrine, arecoline, braak-
wijnsteen, eserine). Deze indigestie luistert niet naar de gebruikelijke genees-
middelen. Na een interval van 2 weken of meer, afhankelijk van den aard van
het scherpe voorwerp, en van de levenswijs van het dier, komen dan de verschijn-
selen van periearditis.

2. Verschijnselen van de periearditis traumatica.
a) Hartverschijnselen. De auscultatie van het hart is van het grootste belang ;
men luistere naar geruischen enz In het begin, als in het hartezakje nog weinig
vloeistof is, hoort men een geruisch, synchroon met de bewegingen van het hart,
evenwel niet regelmatig achter elkaar, nu eens met. de systole, dan weer met de
diastole correspondeerend, en zelden met beide tegelijk.

Het geruisch is afkomstig van het langs elkaar schuren van de beide laminae
internae van het pericard, die door het flogistisch proces ruw geworden zijn.
Intusschen beweren anderen en ook schrijver zelf deze wrijvingsgeruischen nooit
te hebben kunnen waarnemen ; bovendien heeft schrijver bij noodslachtingen
beide genoemde lagen niet ruw, doch glad-fibrineus gevonden, althans zacht,
l ater, als er meer vloeistof in het hartezakje zit, hoort men andere geluiden, als
van klotsend water en vallende druppels ; schrijver vergelijkt ze bij de geluiden
van een karn, van een voorwerp, dat op de oppervlakte van het water valt en
van natte wasch waarmee op steenen of planken geslagen wordt. Ook deze gelui-
den zijn volgens sommigen niet constant aanwezig (dit is begrijpelijk als men be-
denkt, dat niet steeds gas gevormd wordt boven de vloeistof ; pas in dit geval
zal men genoemde geluiden hooren)

Aanvankelijk zijn de hartetoonen nog te hooren. doch zij worden allengs zwak-
ker, tot onhoorbaar, door dat wegens de vloeistofvermeerdering het hart van de
borstwand verwijderd wordt. Eventueel hoort men geruischen van klepgebreken.
Soms is na eenigen tijd het hart beter rechts dan links te hooren.

Percussie van de hartstreek : soms pijn, door steunen of spiertrekkingen waar
te nemen. Soms een tvmpanisch geluid, wegens gasophooping ; dit gas ontstaat
door ontleding van het exsudaat, of komt rechtstreeks uit de netmaag, door het
kanaal dat door het vreemde voorwerp gemaakt is(?) Negatief resultaat bij de
percussie is zonder diagnostische waarde.

h) Longverschijnselen : Wegens de vloeistofdruk wordt de functie van het hart
belemmerd ; hierdoor longcongestie, zich uitende in ademnood, speciaal bij be-
weging, en in af en toe hoesten. De ademhaling wordt abdominaal, omdat het
bewegen van de ribwanden pijn doet.

Soms longlaesies door het vreemde voorwerp ; pneumonie, pleuritis, waardoor
de diagnose bemoeilijkt wordt.

8 a 14 dagen na het optreden van hart verschijnselen kunnen verschijnselen
van stagneeren van bloed in de vena jugularis worden opgemerkt : dikker worden
en duidelijker venenpols (bij koeien met dunne huid ook normaal vaak venen-
pols !) Als de vena jugularis nog dikker wordt verdwijnt de venenpols.

Ook bij hypertrophie van de lgl. cervicali inferiori. door druk, een opgezette
vena jugularis, maar dan geen hartgebreken.

In aansluiting aan de bloed-stase in de jugularis oedemen tusschen kaken, in
kossem, enz. Die oedemen zijn niet specifiek voor pericarditis traumatica, maar
komen ook bij andere hartgebreken voor.

Snelle pols, 120, soms 140; zwak, draadvormig, onregelmatig. Soms een pols
van 56—70 (volgens Sourenberg en Zieger snelle pols door sympathicus-
prikkeling ; langzame pols door vagus-prikkeling). Temperatuur is verschillend,
meestal in begin verhoogd. Soms is de algemeene toestand weinig veranderd ;
vaak is de patiënt vermoeid, staat met gekromde rug, en steunt, speciaal bij adem-
halen en bewegen. Slijmvliezen bleek, cyanotisch of geel. Op den duur sterft het
dier, door uitputting, ademnood of wegens complicaties.

In enkele gevallen heftige diarrhee (darmoedeem ? wegens belemmering van
bloedafvoer).

Door enkelen is gewezen op een licht spiertrillen in de anconeï, als diagnosticum
voor de traum. peric. Dit is niet specifiek, komt bij koortsende ziekten en bij in-
terstitieel longemphyseem ook voor.

2) Voorstel van de koe laag plaatsen. De pens drukt op diafragma, dringt
het scherpe voorwerp naar voren en veroorzaakt pijn.

4) E.rploratieve punctie van het pericard. Is in de gewone praktijk moeilijk uit.
te voeren.

Diagnose door medicamenten : 1) Bijvoorbeeld door subcutane of intraveneuze
injectie van digitaline (0.025—°-°5 g^rm)- Hierdoor worden de hartgeruischen
duidelijker.

2) Bij pericarditis met verhoogde temperatuur kan een gift van 50—100 grm
antifebrine soms opheldering brengen. Hierdoor daalt de temp. ; blijft het hart
snel kloppen dan is er een hartaandoening ; zoo niet, dan is de geconstateerde
snelle pols aan de koorts te wijten, dus geen pericarditis.

Differentiaaldiagnose : 1) Tuberculeuze pericarditis. Hierbij geen vocht-geluiden;
verder meestal andere tuberculeuze verschijnselen.

2) Tumoren aan het pericard. Ontwikkelen zich langzaam ; pericarditis trau-
matica is meer acuut.

3) Abcessen in het hart. Werden door sommigen beschreven, bijv. na metritis.
Verschijnselen lijken op pericarditis ; ook meer chronisch.

4) Hypertrofie van de lgl. cervicali inferiori (t.b.c., leucaemie). Druk op jugu-
laris, met bloedophooping, en oedemen. Hartauscultatie geeft een normale harts-
functie.

5) Thrombose van het hart. In het initiaalstadium niet van pericarditis trau-
matica te onderkennen. L. P. de Vries.

Differentieering van virulentie miltvuurbacterien van die, afkomstig uit vaccins

Kraus (Fortschritte auf dem Gebiete der Aetiologie-Prophylaxe, Therapie der
Infectionskrankheiten und der Epidemiologie, referaat W. T. M. S. Juni 1927)
wijst erop dat na prophylactische enting enkele malen entmiltvuur optreedt en
in verband hiermede schadeloosstelling wordt geëischt. Het is dan vaak moeilijk

uit te maken of werkelijk entmiltvuur aanwezig is, of reeds voor dien tijd het dier
geïnfecteerd was. Nu is gebleken dat in het lichaam de Pasteursche Vaccins I en
II geen verhoogde virulentie verkrijgen, in tegendeel verminderen in virulentie.
Zijn daarom de uit cadavers gewonnen culturen voor konijnen virulent en waren
de voor de enting gebruikte vaccins voor konijnen avirulent, dan mag men aan-
nemen, dat het eene voor of na de vaccinatie opgedane miltvuurinfectie betreft.

Jünack (T. Rundschau 20 Februari 1927) heeft op het slachthuis te Berlijn
opgemerkt, dat bij de levende keuring vaak runderen gesignaleerd worden waarbij
eene tuberculeuse peritonitis gediagnostiseerd is, en bij slachting vaak blijkt, dat
wel eene peritonitis aanwezig is, doch verocrzaakt door distomen Uit een oog-
punt van vleeschkeuring kunnen deze gevallen als vanzelfsprekend veel milder
beoordeeld worden. Van October 1926 tot midden Januari 1927 kwamen in
Junack\'s afdeeling niet minder dan 39 ernstige gevallen ter observatie. Hij schrijft
dit toe aan den overvloedigen regenval der laatste jaren. In vele der gevallen tra-
den naast de peritonitis vaak oedemen en sterke vermagering op den voorgrond.
Schrijver geeft zich vervolgens de moeite, alle door hem waargenomen gevallen
nauwkeurig te beschrijven. Het artikel loont in alle opzichten de moeite, nage-
slagen te worden ; ook voor ons hollandsche dierenartsen zullen de beschreven
verschijnselen meer en meer aan duidelijkheid winnen door eigen observatie.

Sonderkamp (D. T. W. 1927 No. 27) publiceert zijne ervaringen, verkregen
met eene door de Chemische Fabriek Riedel te Berlijn (Britz) in den handel ge-
bracht preparaat, bestaande uit eene oplossing van geconcentreerd Filix-extract,
gecombineerd met eene gehalogeneerde koolwaterstof. Doseering 3.5 c.c. in ge-
latinekapsel. Schrijver probeerde het middel, ter vaststelling der juiste dosis, bij
schapen. Door nauwkeurig faecesonderzoek werd getracht het resultaat van het
middel te benaderen. Het bleek schrijver, dat bij schapen 2 capsults ad 1.5 gram
voldoende waren om volledige sterilisatie te bewerkstelligen. Bij runderen werden
geen proeven ingesteld.

Theiler (1). T. W. 18 Juni 1927) beschrijft onder\' dezen naam eene ziekte bij
runderen en schapen, welke ontstaat na voedering met maïs, welke een schim-
mel, Diplodia zeae genaamd, bevat. 1 2 jaren geleden werd ze in Natal het eerst
opgemerkt, zonder dat de ziektemakende rol van den maïsschimmel onderkend
werd. Mitchell was de eerste die zonder eenige twijfelsmogelijkheid de rol van
den bovenaangeduiden schimmel voor runderen vaststelde. Later werd ook bij
schapen de aandoening onderkend. De ziekte komt niet ieder jaar voor en schijnt
in directen samenhang met bepaalde meteorologische toestanden voor te komen.
In het bijzonder zou de ziekte in natte jaren optreden. Voederproeven voeren
steeds tot een positief resultaat.

Symptomatologie : Ataxie beheerscht het ziektebeeld. Deze toestand kan in
zeer verschillenden graad aanwezig zijn. Het clinisch beeld laat zich indeelen naar
den graad der ataxie. De dieren gaan stijf met gekromde rug. Zeer typisch is soms
de stand der voorbeenen, het dier staat gespreid in de voorhand. Soms tranen-
vloed en speekselvloed, de laatste soms zeer sterk. De dieren nemen vaak, al is
het beeld der ziekte volledig ontwikkeld, voedsel op, als in normalen toestand.
Soms volgt genezing na 1 a 2 dagen, indien ten minste de maïs voedering ophoudt.
De toxiciteit van den maïsschimmel schijnt zeer verschillend te zijn. Herstel volgt
soms verrassend snel. zonder eenig recidief. Het pathologisch-anatomisch beeld
is nog niet voldoende bekend. Mitchell vond in enkele gevallen : catarrhale
enteritis van dunne en dikke darm. sterke hyperacmie van nieren en longen. In
de cultures van den schimmel werd aldehyd en alcohol gevonden.

Pfeiler (Jena), Schlaak en Thomsen meenen, dat deze ziekte welke ontzag-
lijke verliezen teweegbrengt, vooral in het acute stadium, zeer gunstig is te be-

invloeden, zelfs tot genezing is te brengen met behulp van de behandelingswijze
door Pfeiler geïntroduceerd. Deze mastitis is in aard en wezen geheel verschillend
van die, veroorzaakt door Bac. pyogenes. Alleen met behulp van de cellulair-
therapie (specifiek-niet-specifiek) zou het mogelijk zijn beginnende veranderingen
in de diepte van het uierweefsel gunstig te beïnvloeden. De modus infectiosi is
die langs den weg van het tepelkanaal, waarbij vliegen eene onmiskenbare rol
schijnen te vervullen. De foetor van het secretum schijnt deze insecten in hooge
mate te lokken. Eigenaardig is, dat vooral in heete zomers het optreden vaak
samengaat met vlekziekte-epizoötieën. Symptomatologie : heftig ziek zijn ; tem
peratuur tot 41" C., liggen, sterk gezwollen uier, vooral aan de tepelbasis sterke
zwelling met vetglanzend aanzien. Pijn bij druk op den uier ; melk, waterig geel
met dikke vlokken ; de kleur der vlokken kan tot groen-geel overgaan ; vaak
bloedbijmenging in de melk. Pfeiler nu bereidde op den basis van het beginsel
hiervoren nader aangeduid een entstof, welke uitstekende resultaten gaf, vooral
in het beginstadium. Opgemerkt zij dat de entstof bereid wordt in Jena onder
toezicht van Pfeiler zelf. Kef. Zwijnen berg.

H. Schuchting ontving van Prof. Schöttler de opdracht onderzoekingen in
te stellen naar de oorzaak en therapie van de streptococcen-mastitis op een
domein.

De streptococcen-mastitis schijnt zich in Europa uit te breiden. Terwijl zij inde
vorige eeuw hoofdzakelijk in Zwitserland (Gelbe Galt) en Zuidfrankrijk optrad
komt zij nu vrij veelvuldig ook in geheel Duitschland, Oostenrijk en Nederland
voor.

Het karakteristieke van den mastitisvorm is, dat zij zonder opvallende ont-
stekingsverschijnselen verloopt. Beginnende met eene langzamerhand kleiner
wordende melkgift leidt zij tot atrophie en ten slotte tot volledige vernietiging
(agalactie) van den uier, (of uierkwartier). Zij veroorzaakt in de laatste jaren
aan de veehouderij eene aanzienlijke schade.

Aan het slot van zijn onderzoek (artikel) komt S. tot de volgende samenvatting :

I. De diagnose van de streptococcenmastitis wordt het zekerste gesteld op grond
van het microscopisch onderzoek.

3. De mastitis-strcptococcen kunnen ondanks hun verschillende vormen toch
niet worden opgevat als behoorende tot verschillende soorten. Korte ketens kun
nen in het verloop der ziekte uitgroeien tot langere.

4. De mastitis-streptococccn kunnen in het sediment soms, bij herhaalde onder-
zoekingen, niet aan te toonen zijn hoewel toch het ettergehalte hetzelfde blijft,
terwijl zij bij een volgend onderzoek weer kunnen optreden.

5. In acute gevallen zijn naast korte ketens steeds diplococcen aan te wijzen ;
bij oudere processen nooit.

0. Lange ketens komen slechts in een vergevorderd stadium van streptococcen-
mastitis voor.

7. Door eene behandeling met Parenchvmatol en Rivanol werd in het meeren-
deel der gevallen eene genezing verkregen. De leucocvten vermeerderden in het
begin der behandeling maar verminderden daarna langzamerhand. Meestal ver-
mindert de secretie gedurende en na de behandeling aanzienlijk.

Ook nadat de streptococcen verdwenen waren, werd in geen enkel geval eene
vermeerderde melkgift waargenomen.

8. De gecombineerde behandeling van streptococcen-Vatren-vaccine en spoeling
met Yatren (v. d. cysterne n.1.) had niet veel uitwerking. Misschien een gevolg
van het feit, dat de vaccins niet specifiek waren.

9. Naast eene galactogene infectie komt er ook eene infectie per os voor bij de
streptococcenmastitis. B.

Het is zeer zeker een goede gedachte geweest van het bestuur
Uwer vereeniging om dit punt op de agenda te plaatsen. In de
eerste plaats betreft het een der belangrijkste onderwerpen uit de
Vergelijkende Pathologie, zoodat het als zoodanig ligt op het ter-
rein der diergeneeskunde zoowel als op dat der geneeskunde van
den mensch; bovenal echter geldt het hier een punt, dat diep in-
grijpt in de belangen der volksgezondheid, een gebied, dat evenzeer
voor een niet onaanzienlijk gedeelte tot de werkingssfeer van den
dierenarts behoort.

Zooals bekend, was het de Engelsche geneesheer Edward Jen-
ner, die op 14 Mei 1796 voor het eerst de kunstmatige voorbehoe-
dende inenting bij den mensch verrichtte, vanaf de hand van een
vrouw, waarop zich een koepokpustel had ontwikkeld ten gevolge
eener infectie vanaf het rund.

Het was n.1. in zijn omgeving opgevallen, dat de aan de dunnere
huidplaatsen, bij voorkeur uier en tepels, van het rund spontaan
somtijds voorkomende z.g. „cow-pox" over konden gaan op de
hand van melkers, en dat bij het optreden van pokken-epidemieën
dergelijke personen onvatbaarheid hadden verkregen.

Jenner beschouwde de koepokken niet als het primaire. Er
komt bij paarden eveneens pokziekte voor, waarbij als voorkeur-
plaatsen het mondslijmvlies, de lippen en omgeving en vooral het
onderste gedeelte der achterbeenen worden aangetast. Hij meende
nu, dat de pokziekte bij het paard, de z.g. „pokmok", in het En-
gelsch „grease", het primaire zou zijn. Als grond voor zijn opvatting
haalt Jenner aan, dat een dergelijke aandoening bij zijn eigen
paard zou hebben geleid tot een besmetting bij zijn staljongen en
daardoor weer van zijn koe. Jenner geloofde dus reeds aan de
identiteit van paardenpokken, menschen- en koepokken, een op-
vatting, door het later onderzoek ten volle bevestigd.

Hoewel het Jenner niet. aan tegenwerking heeft ontbroken,
werd toch zijn ontdekking, welke zich spoedig over de wereld ver-
breidde, ook in zijn land zoodanig gewaardeerd, dat hij een natio-
nale belooning ontving van eenige duizenden Ponden benevens het
eereburgerschap van Londen. De kleine kunstbewerking met koepok-
smetstof (vaccine) bleek afdoende beschutting te geven tegen de tot nog toe
als een ,,geesel der menschheid" beschouwde menschenpokken (variola).

\') Voordracht, gehouden 10 December 1927 te Utrecht voor de vereeniging
,,De Diergeneeskundige Kring".

Ook in ons land vond de kunstbewerking volgens Jenner meer
en meer ingang. Men was daarbij volkomen vrij of men deze al dan
niet op zichzelf of op zijn kinderen wenschte te zien toegepast.

Aan deze vrijheid kwam een einde in December 1872, toen men
onder den drang van een pokkenepidemie, welke veel slachtoffers
eischte (15.787 sterfgevallen in 1872 en 3731 nog in 1873), er toe
overging den indirecten dwang tot inenting in te voeren. Van de
kinderen, die de school zouden bezoeken, en van het onderwijzend
personeel werd overlegging geëischt van een bewijs, dat zij de
vaccinatie met goed gevolg hadden ondergaan. Bij het ontbreken
van den leerplicht, welke eerst in 1901 werd ingevoerd, kon de be-
paling slechts in beperkte mate werken, maar toch was het gevolg,
dat sedert de invoering in 1872 tot 1901 nog slechts twee in verge-
lijking met vroeger kleine epidemieën zijn voorgekomen: in 1882-83
(totaal 826 sterfgevallen) en in 1893-94 (met 815 sterfgevallen). Na
1901 gaat het met de sterfgevallen in ons land in steeds dalende
lijn, terwijl deze in de periode 1921-25 niet meer zijn voorgekomen.

Vergelijkt men den toestand in ons land met dien in landen,
waar geenerlei dwang tot inenting bestaat, zooals b.v. Engeland,
waar in 1926 voorkwamen 10146 ziektegevallen, dan mag men
veilig de gevolgtrekking maken, dat vrijwillige inenting geen vol-
doende waarborgen biedt om den toestand meester te blijven.

Dezelfde conclusie is te trekken o.a. uit een vergelijking tusschen
den toestand in de verschillende staten van Noord-Amerika waar
wèl en waar geen inentingsdwang bestaat.

Om nu tot de inenting zelve te komen, deze geschiedde, wanneer
wij de vroegere periode, toen ook van kind op kind werd ingeënt,
voorbijgaan, tot nog niet zoo heel veel jaren geleden met zuivere
koepokstof, d.w.z. stof, uitsluitend voortgekweekt op de huid van
het kalf, algemeen van een zeer matige virulentie. Men had hiervoor
in een vrij groot aantal steden, over het geheele land verspreid,
particuliere koepokinrichtingen, welke slechts in los verband onder
het staatstoezicht werkzaam waren. Hier werd de entstof bereid,
ter plaatse gebruikt en ook, in den regel over een klein afzetgebied,
verzonden. Aan elk dezer inrichtingen, in het bestuur waarvan ook
leeken zitting hadden, waren verbonden enkele geneeskundigen
benevens een dierenarts, welke laatste was belast met het onderzoek
der pokstof leverende kalveren, tijdens het leven vóór en na de
enting, en na den dood.

Wel had men in deze inrichtingen wel eens met moeilijkheden te
kampen, vooral voortspruitende uit het achteruitgaan in werk-
zaamheid der koepokstof. De koeltechniek had nog niet die uit-
breiding gevonden zooals tegenwoordig; men werkte nog niet zoo
algemeen met frigo\'s, zoodat de vaccine veelal werd bewaard in de
ijskast, waarvan de temperatuur zooals u bekend steeds enkele

graden boven het nulpunt is. Tot onoverkomelijke bezwaren heeft
dit achteruit gaan in werkzaamheid echter nooit geleid; door de
talrijkheid der inrichtingen was men in ons land steeds in het bezit
van een behoorlijk aantal stammen, waardoor men gemakkelijk
gelegenheid had in het bezit te komen van werkzame vaccine,
event. die stammen te vervangen, welke andere ongewenschte eigen-
schappen vertoond hadden.

Levering van minder werkzame vaccine was dus de klacht, die
bij bedoelde inrichtingen nog al eens inkwam. Het is duidelijk, dat
door deze eigenschap der vaccine de volksgezondheid niet werd
geschaad. Voor den ingeënten mensch zelf moet een uitblijven of
mild verloopen der reactie uit een gezondheidsoogpunt zeker meer
verkieslijk worden geacht dan een meer hevige; daarbij heeft de
ervaring geleerd, dat, bij doorvoering van den indirecten vaccina-
tiedwang, met deze minder virulente stoffen het doel volkomen werd
bereikt: zij leverden een alleszins voldoenden waarborg voor een
afdoende onvatbaarinaking van de bevolking.

Bedoelde entstofinrichtingen hadden, behalve dat zij de aanwe-
zigheid in ons land waarborgden van een flink aantal vaccinestam-
men, ook het voordeel, dat er door de verzending over een klein
gebied een nauw contact bestond met de entende artsen, zoodat
men goed op de hoogte bleef van de resultaten, resp. de gebreken,
van de entstof. Van groot belang was echter vooral, dat de entende
arts niet gebonden was aan één bepaalde koepokstof; wanneer de
entstof van een zekere inrichting hem om een of andere reden niet
beviel, kon hij deze van elke andere inrichting betrekken.

De drang naar bezuiniging, gepaard aan een streven tot centra-
lisatie der pokstofbereiding op het voorbeeld van Indië, heeft aan
deze nuttige inrichtingen het leven gekost. De bereiding werd be-
perkt tot een 4-tal koepokinrichtingen: een centrale inrichting te
Amsterdam, welke haar entstof levert over geheel Nederland, en
daarnaast een inrichting te Rotterdam en te Leiden, beide met
leveringsrecht uitsluitend beperkt tot de provincie Zuid-Holland,
en een vierde te Groningen, met afzetgebeid uitsluitend de provin-
cie Groningen. De Leidsche inrichting is na het overlijden van Prof.
de Jong sedert opgeheven. De Amsterdamsche Entstofinrichting
bezit dus het recht hare entstoffen te leveren over geheel Nederland,
en is daarbij de uitsluitende leverancier voor 9 van de elf provinciën.

Met de centralisatie ontstond, nu het Staatstoezicht meer regelrecht
met de vaccinelevering werd betrokken — wellicht om aan klachten
van geneesheeren tegemoet te komen dan wel met het doel de be-
volking een meerdere onvatbaarheid te verschaffen — een streven
de virulentie der vaccine op te voeren. Men streefde ernaar een pok-
stof te verkrijgen, welke een maximaal aantal aan geslaagde entin-
gen op zou leveren. Wanneer men de verslagen der Amsterdamsche
Koepokinrichting doorleest, krijgt men den indruk, dat juist de

bijzonder virulente stammen werden uitgezocht. Zoo vermeldt het
jaarverslag over 1924, dat „aan de hoogste eischen van virulentie
voldeden 971 Gr., opleverend 4851 Gram vaccine" — waaruit te-
vens blijkt, dat de minst verzwakkende verdunning in glycerine,
door de wet toegelaten (1 : 4), is genomen.

Wel werd, blijkens jaarverslag over 1925, toen de optredende ge-
vallen van postvaccinale encephalitis meer de aandacht begonnen
te vragen, „een tijd lang" met voordracht zwak virulente stof ge-
bruikt en verzonden; hiermede is men echter blijkbaar niet door-
gegaan. Alleen maakt het jaarverslag over 1926 melding van een
sterkere verdunning in glycerine (1:9) — „hetgeen de virulentie
niet schaadde".

Er zij op gewezen, dat virulentie, waaronder wij hier verstaan de
meerdere of mindere hevigheid van reactie na huidenting, de
oorspronkelijke eigenschap is van een vaccinestam als zoodanig;
d.w.z., dat de eene stam van huis uit gekenmerkt is door een
grootere virulentie dan de andere. In hoe buitengewoon sterke mate
de virulentie van verschillende vaccines uiteen kan loopen, hiervan
kan ons overtuigen een onderzoek van Gordon; het zwakste virus
verdroeg slechts een verdunning van 1 : 10, het krachtigste was
nog werkzaam in verdunning van 1 : 100.000. Deze schrijver wijst
daarom op de noodzakelijkheid, de vaccines eerst op hun sterkte
te onderzoeken, alvorens ze in handen te geven van de vacci-
nateurs; dit onderzoek is noodig niet alleen om de zwakste entstof-
fen uit te schakelen, maar zeker evenzeer om de hevig werkzame
buiten gebruik te houden.

Een verdere aanwijzing voor de sterke virulentie der Amsterdam-
sche vaccine is te vinden in het artikel van Dr. Pondman in het
Ned. Tijdschr. v. Geneesk. Er traden na enting hiermede op de
huid bij kalveren oedemen op van zulken omvang, dat Pondman
zelfs het bestaan van een Pasteurellose, haemorrhagische septicae-
mie, waarschijnlijk acht. Ik meen deze gevolgtrekking te mogen
betwijfelen en meer grond te hebben voor de veronderstelling, dat
het hierbij alleen gold de hevige reactie tengevolge van de werk-
zaamheid der entstof; in de verslagen der Amsterdamsche Koepok-
inrichting toch wordt alleen gesproken van belangrijke oedemen,
waarbij onmiddellijk volgt, dat de gezondheidstoestand der kalve-
ren overigens goed was.

Het gevolg van het gebruik van dergelijke zeer virulente stoffen
was, dat tot in den laatsten tijd tot aan de stopzetting der vaccine-
levering in Augustus toe, de inenting bij den mensch, algemeen
gesproken, gepaard ging met het optreden van een reactie, plaatse-
lijk en algemeen, veel heftiger dan vroeger het geval was. Dit is een
factor, waardoor de entstof zich ten zeerste onderscheidt van die van
vorige ]aren\\ Zij is belangrijk virulenter geworden. Bovendien, en
daarop zij eveneens den nadruk gelegd, is het karakter van de opgewekte

pokpuist verandert. Geneeskundigen met een uitgebreide inentings-
ervaring deelden mij mede, dat sedert een jaar of 3, 4 de pokpuisten,
in het algemeen gesproken, een ander beeld zijn gaan vertoonen.
De mooie, zuiver grijze kleur van de pok heeft plaats gemaakt voor
een meer donkerbruine, tot zwartbruine toe, terwijl de pokpuist
harder, vaster is geworden met sterke neiging tot necrose; en in
plaats van de matige, zacht roode areola van vroeger ziet men als
regel een donker- tot paarsviolette, meer oedemateuse omringende
zone van veel grootere uitgebreidheid.

Een tweede wijziging, die de entstof heeft ondergaan, is te vinden in
de andere bereiding.

Zooals hiervoor is medegedeeld, werd in vroegere jaren de vac-
cine verkregen door voortkweeken uitsluitend op de huid van het
kalf. Men ondervond daarbij het bezwaar, dat de entstof neiging
had in werkzaamheid achteruit te gaan. Er werd nu ingevoerd de
min of meer geregelde passage van de vaccine op de huid van het
konijn.

Zooals reeds is opgemerkt, is het in meerdere of mindere mate
virulent zijn een eigenschap, die een vaccinestam van huis uit bezit.
Door de konijnenpassage kan deze eigenschap niet tot in het onein-
dige worden opgevoerd; zij is meer te beschouwen als het tusschen-
voegen van een anderen voedingsbodem, waardoor achteruitgang
van de oorspronkelijke virulentie wordt voorkomen.

Deze konijnenpassage deed haar intrede in ons land in 1909; zij
werd toen door Dr. Dornseiffer voor het eerst in Amsterdam in
praktijk gebracht. Hoe en in welken omvang zij daarna in de andere
grootere entstofinrichtingen uitbreiding heeft gevonden, is mij niet
bekend. Vast staat, dat niet alle provinciale koepokinrichtingen
haar hebben overgenomen; in Middelburg althans is zij niet toe-
gepast.

Heeft de koepokstof een wijziging ondergaan in eigenschappen
en in wijze van bereiding, ook in de gevolgen der inenting is, ver-
geleken met vroeger, een verandering ingetreden en wel een zeer
bedenkelijke. Er openbaarden zich gevallen van hersenontsteking,
xo tot 12 dagen na de inenting, waarbij men als vaststaand moet
aannemen, dat deze rechtstreeks tengevolge van de kunstbewer-
king zijn ontstaan. Volgens een statistiek van Dr. Tf.rburgh deden
deze gevallen zich voor in 1923 (één, doodelijk verloopen), 1924 (9
met 3 sterfgevallen), 1925 (37 met 16 sterfgevallen), 1926 (35 met
6 sterfgevallen) en 1927 (tot Augustus, toen de aflevering der der-
movaccine werd stopgezet, 42 met 12 sterfgevallen). Hoewel de
clinische gegevens niet in alle gevallen voldoende zijn verzameld
en het pathologisch-anatomisch onderzoek uit den aard der zaak
nog meer aanvulling behoeft, moet men aannemen, dat bedoelde

hersenziekte, bekend onder den naam van „postvaccinal encepha-
litis", een eigen plaats inneemt; m.a.w. mag wel als uitgesloten
worden beschouwd, dat het hier betreft het activeeren van een
bekend ultravirus, als b.v. het virus van de encephalitis lethargica.

Over den ouderdom van het ziektebeeld is veel te doen geweest.
Volgens den Geneesk. Medewerker van de N.Rt.Ct. heeft Thaning
in Denemarken in 1911 een geval beschreven van een „op kinder-
verlamming gelijkende aandoening m aansluiting aan de vaccina-
tie", dat nu achteraf (Gen. Medew.) veilig bij de rubriek Postvac-
cinal Encephalitis mag worden ingelijfd. Uit een in 1926 gepu-
bliceerd artikel van Turnbull en Mc. Intosh over „Encephalo-
myelitis following vaccination" zou volgens denzelfden berichtgever
blijken, dat ook in Engeland reeds in 1912 „etwas los" was met de
vaccinatie. Wij hebben geleerd met dergelijke weinig positieve
mcdedeelingen voorzichtig te zijn, nu een geval, dat reeds in 1903
in ons land te St. Nicolaasga met zekerheid zou zijn voorgekomen,
door den indertijd behandelenden geneesheer wordt ontkend en
verklaard als te zijn veroorzaakt dor een verzwegen ongeval.

Trouwens, al zou in die jaren werkelijk een geval zijn voorgeko-
men, dan zegt dit naar mijn meening niets. Het gaat toch niet
om één geval op de zooveel millioen entingen, maar om de onrust-
barende toeneming der gevallen in de laatste jaren.

Nu het ondanks het ijverig naspeuren in de literatuur, om ons tot
ons eigen land te bepalen, niet is gelukt duidelijke gevallen van
postvaccinale encephalitis te ontdekken, mogen wij veilig aanne-
men, dat deze vroeger niet zijn voorgekomen. Zeker hebben zij zich
niet vertoond in den thans bekenden vorm. Dat zij door onze genees-
heeren niet zouden zijn onderkend, lijkt mij buitengewoon twijfel-
achtig, vooral ook daarom niet, omdat reeds toen de noodige aan-
dacht aan de vaccinatie en haar verloop werd besteed. Dit moge
blijken uit het vaccinatie-rapport van 1902, dat te rechter tijd door
Dr. Hermanides als een belangrijk document in herinnering wordt
gebracht. Bedoeld rapport bevat de gegevens van het verloop van
naar matige schatting 2J millioen entingen, waarbij men volgens
Hermanides van postvaccinale encephalitis niets schijnt te hebben
bemerkt.

Bovendien dient men niet te vergeten, dat er altijd een nauwkeu-
rige controle over de vaccinatie heeft bestaan door menschen, tegen-
standers van de voorbehoedende inenting, over het geheele land
verspreid, die zeker niet zouden hebben nagelaten over nadeelige
gevolgen, als zich nu hebben voorgedaan, de alarmklok te luiden.

Neemt men dit alles in aanmerking en houdt men dan rekening
met het feit, dat, nadat in 1923 het eerste geval is geconstateerd,
deze in cle opvolgende jaren een zeer sterke toename vertoonen,
n.1. van één geval in 1923 tot resp. 9, 37, 35 en 42 gevallen in de
jaren 1924, 1925, 1926 en 1927 (tot Augustus), dan is de gevolg-

trekking niet gewaagd, dat de postvaccmale encephalitis, zooals
wij die tegenwoordig kennen, in of omstreeks 1923 haar intrede in
ons land heeft gedaan.

Dit tijdstip nu valt vrij nauwkeurig samen met dat, waarin de
gevolgen van de meerdere centralisatie der vaccinebereiding, welke
op i Januari 1924 volkomen was doorgevoerd, in de entstoffen tot
uiting kunnen zijn gekomen.

Zooals wij hebben gezien, heeft na de centralisatie de vaccine
andere eigenschappen gekregen: is zij belangrijk virulenter gewor-
den, is het karakter van de pokpuist veranderd en zijn de algemeene
verschijnselen heviger. Zeker ligt in dit alles wel voldoende aan-
wijzing, om naar een mogelijk verband te zoeken tusschen de post-
vaccmale encephalitis en de gebruikte entstof.

Reeds dadelijk moet worden opgemerkt, dat een verhoogde viru-
lentie van de vaccine voor de huid als zoodanig zeer zeker niet de
onmiddellijke oorzaak kan zijn voor het optreden van postvaccinale
encephalitis: met zwak virulente stoffen kwamen evenzeer gevallen
voor.

Behalve virulentie voor de huid bezit echter elk vaccinevirus
nog een andere werkzame factor, en wel een zekere virulentie voor
het centrale zenuwstelsel. Levaditi en zijn school drukken dit
laatste uit in het begrip „neurotropie", waaronder zij dan verstaan
de steeds in meerdere of mindere mate in elke filtreerbare smetstof
aanwezige eigenschap tot affiniteit voor het centrale zenuwstelsel.
Virulentie voor de huid en neurotropie moeten volgens de opvat-
ting van Levaditi worden beschouwd als twee gescheiden begrip-
pen; beide komen in meerdere of mindere mate in elk vaccinevirus
voor, behoeven echter niet in dezelfde mate aanwezig te zijn.

Men moet nu aannemen, dat de gebruikte koepokstoffen in de
laatste jaren ook in dit laatste opzicht, de oorzaak blijve in het
midden, een wijziging ten ongunste hebben ondergaan: dat er n.1.
in ons land vaccinestammen in gebruik zijn gekomen, welke spon-
taan zeer sterk neurotrope eigenschappen bezaten. Dat dit zoo is
bewijst het onderzoek van Dr. Bijl, die met 3 van een 7-tal vac-
cines, zooals die aan de Nederlandsche geneeskundigen worden ver-
strekt, in staat was door cerebrale enting bij het konijn een ence-
phalitis vaccinalis oj) te wekken. Dergelijke sterk neurotrope vaccines,
die spontaan de eigenschappen van neurovaccine bezitten, moeten naar
mijn meening buitengewoon gevaarlijk worden geacht, met het oog op
het doen ontstaan van encephalitis postvaccinalis, om te worden ge-
bruikt voor inenting bij den mensch. Ik wil er in dit verband op wijzen,
dat het Bijl bij zijn jongste onderzoekingen is gelukt een konijn
door cutane enting met neurovaccine een encephalitis vaccinalis te
bezorgen, waaraan het 9 dagen na de enting is gestorven.

mensch zeer ongewenschte verschijnselen van den kant van het
centrale zenuwstelsel kunnen teweeg brengen, hiervan getuigt de
mededeeling van Prof. Spronck in Het Vaderland ; deze, na waar-
neming in Limburg, spreekt van „bedenkelijke algemeene ziekte-
verschijnselen als dagen aanhoudende duizeligheid" naast een hevige
ontsteking op de plaats van inenting.

Of nu een verhoogde virulentie voor de huid een indirecten in-
vloed kan uitoefenen op het ontstaan van postvaccinale encephali-
tis, door mogelijk in de hand werken van neurotrope eigenschappen,
een positief antwoord is hierop niet te geven; de mogelijkheid is
zeker niet uitgesloten te achten.

Komen wij nu tot de wijziging in bereiding, die de koepokstof,
vergeleken bij vroeger, heeft ondergaan: de passage op de huid van
het konijn.

Zooals wij hiervoren zagen, is deze in 1909 in ons land ingevoerd,
doch heeft zij zeker niet in alle gedecentraliseerde koepokinrichtin-
gen van vroeger toepassing gevonden.

Kan deze konijnenpassage in oorzakelijk verband worden gebracht
met het optreden van hersenziekte na inenting?

Het is van algemeene bekendheid, dat onder konijnen een spon-
tane encephalitis niet zelden voorkomt. Zij kan met hersenweefsel
van het eene konijn op het andere worden overgebracht. De oor-
zaak is noggrootendeels onbekend. De aandoening voert lang niet
altijd tot den dood; ook onder gezond geachte konijnen kunnen
meermalen veranderingen in de ruggemergsvloeistof worden
gevonden, welke op een cercbro-spinaal proces wijzen. Op grond
hiervan kent Flexner weinig waarde toe aan de onderzoekingen
over encephalitis en herpes, waarbij niet met de spontane encepha-
litis der konijnen was rekening gehouden.

Nu moge men verschillen van meening over het min of meer
waarschijnlijke, men dient, dunkt mij, toch in elk geval rekening
te houden met de mogelijkheid, dat door de konijnenpassage een
bepaald pokvirus met het encephalitis virus van het konijn is be-
smet geraakt, dat dan bij inenting met de vaccine in bepaalde ge-
vallen in staat wordt gesteld bij den mensch zijn schadelijke eigen-
schappen te ontplooien.

Wel deelt Prof. Aldershoff mede, dat in het laatste jaar in
Amsterdam geen konijnenenting meer heeft plaats gehad, terwijl
volgens Dr. de Haas dit in de laatste 6 jaar te Rotterdam niet
meer is geschied. Dit sluit echter geenszins bedoelde mogelijkheid
volkomen uit: Niemand is in staat te zeggen, gelet op de onnaspeur-
lijke gangen van een filtreerbare smetstof, hoe lang het konijnen-
virus bij het overenten uitsluitend op het kalf mede kan worden
overgekweekt, terwijl men moet aannemen, dat het bij het bewaren
met de vaccine in den frigo, door de lage temperatuur al even weinig

wordt aangetast als het vaccinevirus zelf. Bovendien dient men met
de\' mogelijkheid te rekenen, dat een bepaalde inrichting, met de
uitwisseling van entstoffen met andere inrichtingen, ook na het
staken der konijnenpassage weer opnieuw kan zijn besmet.

Vatten wij het hierboven medegedeelde samen, dan bevat dit
een zeer sterke aanwijzing voor de opvatting:

1. Dat de postvaccinale encephalitis zich in den thans bekenden
vorm heeft geopenbaard ongeveer gelijktijdig met de door-
voering van de centralisatie der vaccinebereiding, en

2. Dat de gewijzigde eigenschappen van de entstoffen hierbij een
belangrijke rol spelen.

Uitgaande van de opvatting, dat de oorzaak in de gebruikte
entstoffen kan zijn gelegen, waarvoor zooals ik hoop U te hebben
aangetoond, goede gronden aanwezig zijn maar waarvoor het abso-
lute bewijs eerst door de geschiedenis zal zijn te leveren, ligt hierin
tevens aangeduid de weg, dien men heeft te bewandelen om te
trachten aan de postvaccinale encephalitis te ontkomen. Deze
weg is:

In de eerste en voornaamste plaats: Uitschakelen van de kwaadaardige
vaccinestammen. Onder kwaadaardig versta ik dan het bezit van
zeer virulente en neurotrope eigenschappen; dit laatste dient te
worden gecontroleerd in de dierproef. Men houde een strenge se-
lectie, door proefentingen bij kinderen en vooral door de dierproef,
alvorens men de vaccine voor inenting bij den mensch bestemt; de
proefentingen bij kinderen geschiedden in Leiden regelmatig van
eiken nieuwen oogst. Op deze wijze werd enkele jaren geleden nog
een vaccinestam om zijn groote virulentie buiten gebruik gesteld.

Terugkeer tot de oude, beproefde koepokstof, door het aanleggen van
nieuwe vaccineslammen uitgaande van gevallen van natuurlijke koe-
pokken, de stof, waarmede de vorige generatie is ingeënt.

Om alle mogelijkheden te ontgaan, en ik leg hierop den nadruk,
dient deze bereiding te geschieden in een nieuwe omgeving, waar nooit
met vaccine of andere smetstoffen is gewerkt en in afzonderlijke, gede-
centraliseerde inrichtingen. Door de nieuwe omgeving is men gewaar-
borgd tegen verontreiniging van de entstof met andere smetstoffen.
De decentralisatie waarborgt de aanwezigheid in ons land van een
groot aantal vaccinestammen, waardoor minder werkzame of stam-
men met andere ongewenschte eigenschappen gemakkelijk kunnen
worden, vervangen, terwijl zij meerdere veiligheid biedt, wanneer
in een bepaalde inrichting zich met entstoffen complicaties moch-
ten voordoen.

En hiermede heb ik het eene gedeelte van mijn onderwerp afge-
handeld. Een enkel woord wil ik hieraan nog toevoegen.

aandacht op vestigden, dat in de gebruikte entstof de bron van alle
kwaad kon zijn gelegen, anderen de oorzaak van het opti\'eden der
postvaccinale encephalitis buiten de entstof hebben gezocht. Prof.
Aldershoff verklaart deze met de volgens hem meest waarschijn-
lijke hypothese, dat ,,de aandoening van het centrale zenuwstelsel
wordt veroorzaakt door een tot dusver onbekend virus, dat naar tijd
en plaats in verschillende mate voorkomt en in het bijzonder ziekte-
verschijnselen verwekt bij die personen, wier weerstand door een
voorafgaande inenting t.o.v. dat virus is verminderd". - Dr. Ter-
burgh en Dr. de Haas komen op grond van statistische gegevens
tot ongeveer dezelfde hypothese; de laatste neemt hierbij nog een
gezins- of familieverband aan.

Zonder nu op deze gezichtspunten diep in te gaan, wil ik er alleen
op wijzen, dat o.a. Dr. Neurdexburg, van het medisch statistisch
bureau van den Gemeentelijken Geneeskund. Dienst te Amsterdam,
van oordeel is, dat de cijfers, waarop Dr. Tkrburgh en de Haas
zich beroepen, voor hun doel niet bewijzend zijn en evenzeer de
mogelijkheid openlaten, dat de oorzaak in de vaccine is gelegen.
En wat de meening van Prof. Aldershoff betreft, men kan toch
moeilijk aannemen, dat het onbekende virus, waarvan hij spreekt,
uitsluitend zou worden geactiveerd door een voorafgaande vacci-
natie; m.a.w. men zou mogen verwachten, dat dezelfde vorm van
encephalitis zich ook zou openbaren bij personen, wier weerstands-
vermogen door andere oorzaken dan de inenting tegen pokken is
verzwakt. Dr Terburgh spreekt van één geval, dat in Nederland
zou zijn voorgekomen, zeker geen belangrijk cijfer bij het groote
aantal, na vaccinatie waargenomen.

Maar daargelaten of de meening van genoemde schrijvers de
juiste is, hun opvatting, niet meer dan een hypothese, leidt tot af-
wachtend berusten; wij hebben hiertegen geen enkele verweer-
middel.

Prof. Gorter en ik stellen daartegenover voor een werkprogram:
Men beginne met het primaire, de entstof, en schakele daarin alles
uit, wat mogelijkerwijze met het optreden van postvaccinale ence-
phalitis in causaal verband kan staan; men keere terug tot de. be-
proefde methode van werken, die vroeger nooit de nadeelen van
tegenwoordig bracht. Niemand weet, of zij dit nu wel zal doen, het
dient in elk geval vóór alles te worden onderzocht.

Een verdere aanwijzing, dat de oorzaak der postvaccinale ence-
phalitis is gelegen in de gebruikte entstof, is te vinden in de jongste
publicatie van Bijl ¹), die op de meest juiste wijze, het experimen-
teel onderzoek, heeft getracht het vraagstuk der postvaccinale
encephalitis te benaderen en wien ik hier gaarne hulde breng voor
de wijze, waarop hij zijn omvangrijken arbeid heeft verricht.

Naar aanleiding van de bezwaren, die Bijl heeft ondervonden
om door cutane en corneale enting bij het konijn het vaccinevirus
aan te toonen b.v. in hersenweefsel van gestorven kinderen, terwijl
het daarin naar alle waarschijnlijkheid toch wel aanwezig was, de-
zelfde ervaring hebben wij ojigedaan in Leiden bij de proeven met
het vogelpokvirus. Met vogelpokvirus als zoodanig gelukte het
geen enkele maal een positieve cornea bij het konijn te verkrijgen;
wanneer dit echter enkele passages op de huid van het konijn had
doorgemaakt, kwamen de lichaampjes van Guarnieri mooi voor
den dag. En de huidentingen gaven bij eerste enting op het konijn
zoon minimale reactie, dat zij nauwelijks kon worden opgemerkt
waardoor verschillende \'entingen misschien ten onrechte negatief
zijn verklaard. Bij de 3e en 4e enting kon men eerst van een behoor-
lijke eruptie spreken. !)it alles wijst erop, dat de huid- en cornea-
enting als reactie nog niet gevoelig genoeg zijn.

Ten slotte wil ik hier nog wijzen op een naar mijn meening minder
juist advies van Dr. de Haas in het T. v. Geneesk. van 3 Dec. Deze
bepleit een sterkere verdunning in glycerine om hierdoor de viru-
lentie van de vaccine te regelen. Hij zegt woordelijk: ,,De (zinlooze)
wettelijke bepaling: een entstof, die misschien wel een 100.000
malige verdunning met een glycerinemengsel zou kunnen verdragen,
slechts 10 maal hoogstens te mogen verdunnen, behoort zoo spoedig
mogelijk geschrapt te worden. Hoeveel eenvoudiger toch is het, de
intensiteit der huidreactie te regelen door glycerinetoevoeging, dan
door de keuze en de methodiek van het enten . . enz."

Ik wil er op wijzen, dat men door glycerine-verdunning alleen in
de hand heeft een tempering van de virulentie voor de huid. Een
vermindering in virulentie voor het centrale zenuwstelsel, dus een
vermindering in ncurotrope eigenschappen, mag men op grond van
de proeven van Levaditi en Bijl hiervan niet verwachten. Ge-
noemde onderzoekers toch konden vaststellen, dat de kans tot het
opwekken van encephalitis bij het konijn door middel van cerebrale
enting steeg, naarmate zij de vaccine sterker verdunden. Glycerine-
verdunning is dus niet de weg om de wegens ncurotropie gevaarlijke
vaccines onschadelijk ie maken. Dit kan alleen geschieden door onder-
zoek vooraf in de dierproef.

Hiermede, M. de Yoorz., ben ik aan het eind van mijn onderwerp.
Ik heb mij zooveel mogelijk onthouden de verschillende meeningen
over het vraagstuk der postvaccinale encephalitis te bespreken,
omdat mijn doel was mij uitsluitend te bepalen tot een uiteen-
zetting, op welke gronden Prof. Gorter en ik de mogelijkheid aan-
wezig achten, dat de oorzaak der hersencomplicatie na inenting
is gelegen in de entstof, om als maatregel om te trachten aan de
postvaccinale encephalitis te ontkomen aan te geven: terugkeer
tot de oude koepokstof.

Frenkel merkt op dat het werkprogram van den heer van Nederveen
hem wel het meest rationeel voorkomt, omdat het in de eerste plaats rekening
houdt met het vaccinevirus zelf. Het is hem echter niet duidelijk waarom de post-
vaccinale encephalitis verband zou houden met de centralisatie der pokstofberei-
ding. Het is immers een feit, dat omstreeks dezelfde periode in Engeland, Polen,
Praag, Zwitserland ook postvaccinale encephalitis opgetreden is en men kan moei-
lijk aannemen, dat overal gelijktijdig dergelijke wijzingen in organisatie zijn aan-
gebracht. Een verband tusschen centralisatie en postvaccinale encephalitis lijkt
Frenkel daarom zeer onwaarschijnlijk. Een wijziging in de virulentie, zonder een
naspeurlijke oorzaak (genius epidemicus) is hier misschien aanwezig. Frenkel
wijst in dit verband op de gewijzigde vorm waarin varkenspest de laatste jaren
optreedt. Ongeveer dezelfde vraag wordt door Clarenburg gedaan.

Spreker antwoordt, dat de postvaccinale encephalitis niet zoozeer verband houdt
met de centralisatie der vaccinebereiding door de verandering in organisatie, maar
vooral doordat met de centralisatie, door welke oorzaak dan ook, de vaccine andere
eigenschappen is gaan vertoonen, zooals hij heeft aangegeven. Er zijn entstoffen
in gebruik gekomen, die naar zijn meening zeer gevaarlijk zijn met het oog op het
doen ontstaan van postvaccinale encephalitis; als zoodanig merkt hij aan de 3 sterk
neurotrope vaccines, door Bijl bij een 7-tal gevonden, welke 3 spontaan de eigen-
schappen van neurovaccine bezaten. En het gevaar van de inenting met neuro-
vaccine is o.a. eveneens door Bijl aangetoond, die na cutane enting hiermede een
konijn aan encephalitis zag te gronde gaan.

Zijn eenmaal dergelijke gevaarlijke entstoffen in circulatie, dan is het duidelijk,
dat zij veel meer gevaar opleveren wanneer zij uit een centrale inrichting over het
geheele land worden verspreid dan uit een gedecentraliseerde inrichting met een
beperkt afzetgebied, zooals wij die vroeger kenden.

Spr. is het ermede eens, dat men naast de factoren in de entstof ook rekening
dient te houden met een in de laatste jaren bestaande genius epidemicus voor ence-
phalitis, waar bijv. ook het vroeger onschadelijke herpesvirus een ander karakter
heeft verkregen.

Wat nu het buitenland betreft, spr. heeft daarover geen positieve gegevens; hij
heeft den indruk, dat de waarnemingen in het buitenland minder goed zijn
vastgelegd dan in ons land. Wat de frequentie van de gevallen van postvac-
cinale encephalitis betreft, schijnt ons land wel vooraan te staan, zoodat er alle
aanleiding is aan de omstandigheden in ons land zelf vooral aandacht te wijden.
Echter ook schrijvers in het buitenland (Lucksch, Mc. Intosh en Turnbull) zijn
van oordeel, dat de oorzaak der postvaccinale encephalitis ook daar te lande vooral
in de vaccine is gelegen.

R. H. Veenstra heeft na 1921 min of meer geregeld de geënte kalveren van
de A\'damsche inrichting aan het abattoir gezien; vóór dien tijd heeft hij geen
ervaring.

Waargenomen werden : belangrijk oedeem, klinisch en anat. darincatarrh,
koorts, leverzwelling, soms zelfs milt en nieren eenigszins gezwollen en enkele
petechiën.

Spreker antwoordt, dat mede uit de verslagen der A\'damsche koepokinrichting
moet worden opgemaakt, dat de oedemen moeten worden toegeschreven aan de
virulentie der entstoffen, gepaard aan de grootte van het entveld, en niet aan hae-
morrhagische septicaemie.

Klarenbeek zegt: Het. vaccineeren met vaccine op de huid van kinderen kan
de oorzaak zijn van het activeeren van een (in het organisme aanwezig) virus. (Kip
niet vatbaar voor neurovaccin; wel vatbaar indien gelijktijdig geënt met pokken-
virus (van kip)

Spr. merkt op, dat de hypothese van het activeeren van een in het organisme
aanwezig ander virus voor hem veel aan waarschijnlijkheid zou winnen, indien
eenzelfde vorm van encephalitis ook zou worden waargenomen zonder dat vaccinatie
is voorafgegaan. Het geldt hier niet het activeeren van een bekend ander virus, het
zou hier moeten betreffen een onbekend virus, dat uitsluitemd na vaccinatie patlio-
geen zou worden. Dit lijkt al heel weinig waarschijnlijk.

Krediet merkt op: Is het bekend, dat in Indië, waar centraal pokstof wordt
gemaakt, die tevens een heftige reactie geeft bij den mensch, ook postvaccinale
encephalitis is geconstateerd ?

Spreker antwoordt, dat voor zoover hij weet alle geneeskundigen met Indische
ervaring verklaren, nooit van het optreden van postvaccinale encephalitis in Indië
te hebben vernomen. Wel is onlangs een ziektegeval beschreven, dat nu achteraf
misschien postvaccinale encephalitis zou kunnen zijn geweest.

Intusschen dient men hierbij niet te vergeten, dat de controle op de entingen in
Indië verre van geregeld is, zoodat de mogelijkheid zeker kan bestaan, dat zich
gevallen hebben voorgedaan welke aan de waarneming zijn ontsnapt.

Dr. Bijl merkt op dat de hypothese van de activeering aan een latent aanwezig
virus op geen enkel feit berust, dat niet evengoed de hypothese van de vaccine-
encephalitis kan steunen. De activeerings-hypothese is naar spr. meening onbe-
staanbaar doordat men meer dan honderd jaren lang overtuigd geweest is van de
onschadelijkheid der vaccinatie en er nu niet toe kan besluiten in het vaccinevirus
de causa efficiens van de postvaccinale encephalitis te zien.

De infectieziekte, die men opwekt door de vaccinatie verloopt tegenwoordig
anders dan vroeger. (Sterker locale reactie). Verschillende neurologen in ons land
zijn van meening dat tegenwoordig meer encephalitiden en myelitiden voorkomen
dan vroeger. Een verandering van het koepokvirus en een vermeerderde gevoelig-
heid van het centrale zenuwstelsel kunnen samen verklaren, dat tegenwoordig de
postvaccinale encephalitis voorkomt.

Wat de virulentie van de koepokstof betreft moet men bedenken, dat dermatrope
en neurotrope affiniteit elkaar volstrekt niet behoeven te dekken.

Het gering aantal gevallen van postvaccinale encephalitis in Duitschland is mis-
schien een gevolg van de verplichte inenting beneden het jaar.

in de laatste jaren is de virulentie van de koepokstof opgevoerd, gedeeltelijk in
de verwachting dat zoodoende grooter immuniteit verkregen wordt. Spr. is van
meening dat men geen zekerheid heeft dat virulentie en antigene waarde samen gaan

v. Heelsbergen merkt op dat vroeger ook waarschijnlijk zeer virulente pok-
stoffen voorkwamen, daar hij zelf gedurende 2 weken zeer ziek is geweest tenge-
volge der enting.

Spreker acht het niet uitgesloten, dat vroeger ook wel eens een zeer virulente
entstof is gebruikt. Toen was het echter uitzondering, omdat de werkzaamheid bij
voortkweeken uitsluitend op het kalf spoedig neiging had achteruit te gaan, en niet,
zooals in de laatste jaren, regel.

Mochten er vroeger misschien al enkele gevaarlijke vaccinestammen voor inen-
ting zijn gebruikt, dan leverde dit veel minder gevaar op dan tegenwoordig, omdat
het afzetgebied van een gedecentraliseerde inrichting van vroeger veel kleiner, en
dus het aantal hiermede ingeënte personen veel geringer was.

v. d. Slooten vraagt: Spr. zeide, dat de zwak virulente stammen bij de gede-
centraliseerde vaccinebereiding voldoende immuniteit verschaften. Blijkbaar was
destijds niet ieder van deze meening; wat was dus de reden dat men de virulentie
in de door spr. gelaakte mate heeft opgevoerd ?

indirccten dwang tot inenting aan onze bevolking een voldoende onvatbaarheid
verschaften leert de geschiedenis der pokkenepidemieën in ons land. De reden tot.
het systematisch opvoeren der virulentie van overheidswege is hem niet bekend.
Misschien is het geweest om klachten te ondervangen van de geneesheeren, die,
wanneer een enting een onvoldoende resultaat opleverde, later weer eens opnieuw
moesten inenten Misschien is ook de bedoeling geweest, om de bevolking een zoo
afdoend mogelijke onvatbaarheid te verschaffen. Geenszins is het de bedoeling van
spr. geweest, dit systeem te laken, aangezien het natuurlijk met de beste bedoelin-
gen is geschied.

Nachdem der erste Fall von Encephalitis nach Vakzination in den Niederländen
im Jahre 1923 wahrgenommen wurde, sind diese in den folgenden Jahren in einer
immer grösseren Anzahl beobachtet worden.

Verf. ist der Ansicht, dass die beniitzten Impfstoffe hierbei möglicherweise eine
sehr bedeutende Rolle gespielt haben. Die Impfstoffe, welche in den Niederlanden
zur Verfügung stehen, haben in den letzten Jahren sehr bestimmt andere Eigen-
schaften gezeigt alt vorher: Die lokale und allgemeine Reaktion im Folge der Vak-
zination z. B. sind bedeutend heftiger geworden.

Um künftighin das Auftreten von Encephalitis nach Vakzination möglichst zu
vermeiden, empfiehlt Verf. Zurückkehr zu der Vakzine einer ganz milden Viru-
lenz, welche zuvor im Tierexperiment kontrolliert worden ist in Bezug auf ihre
neurotrope Eigenschaften.

L\'encéphalite postvaccinale, observée dans les Pays-Bas pour la première fois
en 1923 (communication officielle), s\'est présentée plus fréquemment dans les
années suivantes. D\'après l\'auteur il est bien possible, que cette encéphalite ait été
provoquée par le virus vaccinal. La vaccine, dont on se sert dans les Pays-Bas, a
montré depuis quelques années, en général, d\'autres caractères, p.e. la réaction
locale et générale, qu\'elle provoque, est beaucoup plus forte qu\'elle n\'était autrefois.

Pour éviter l\'encéphalite postvaccinale, l\'auteur recommande de retourner à la
vaccine dr petite virulence, contrôlée en ce qui concerne ses affinités ncurotropes et
préparée sans passage sur la peau du lapin.

The first case of Encephalitis was observed in The Netherlands in the year 1923
(official statement). After this one a growing number of cases have been observed in
every following year. To author\'s mind the principal cause of this form of encepha-
litis is in the vaccine itself. The vaccines, which are in use in The Netherlands have
showed in general very distinct changes in the effect after vaccination during the
last few years, the local and general reaction f.e. being much more severe.

In order to escape from encephalitis following vaccination, the author recom-
mends to use vaccine of a very moderate virulence, which has been controlled on
its neurotrope qualities, and has been prepared without passage on the rabbit.

EEN MULTIPELE HETEROTOPE ONTWIKKELING VAN
TESTIKELWEEFSEL IN DE BUIKHOLTE VAN
HET VARKEN,

Eenigen tijd geleden werd bij de gewone keuring van een varken
bovengenoemde ontwikkelingsstoornis in de vorming van het
testikelweefsel aangetroffen. Daar deze pathologische afwijking
blijkbaar zeer zelden voorkomt (slechts één geval is mij bekend
uit de literatuur, afkomstig van 1923) volgt hieronder een nadere
beschrijving.

Bij de geslachte keuring van een 10 maanden oud, gecastreerd
mannelijk varken, dat ook bij de levende keuring door niets bij-
zonders was opgevallen, werden aan de verschillende organen geen
afwijkingen gevonden. Volgens mededeeling van den eigenaar
was het dier op jeugdigen leeftijd gecastreerd geworden, waarbij
toen 2 goed ontwikkelde testikels waren verwijderd en werd het
dier daarna door hem zelf verder gemest voor den slachtbank.

Bij nadere beschouwing van de buikholte zag men nu op het
parietale gedeelte van het peritoneum, beperkt tot de streek van
de inwendige darmbeensklieren, waar men meestal bij cryptor-
chiden de testikels kan aantreffen, bilateraal een aantal verschil-
lend groote knobbeltjes van een grauwbruine kleur. Deze tumor-
achtige lichaampjes waren van haverkorrelgrootte tot hazelnoot-
grootte, min of meer afgeplat van vorm, ongeveer 1 c.M. dik.

De meeste waren ongeveer rond van vorm. Zij bleken gelegen
te zijn op het buikvlies, daar ze met eenige voorzichtigheid ge-
makkelijk van het peritoneum waren te verwijderen. Van eenig
verband onderling was geen sprake. Het oppervlak was glad en
glanzend, alsof zij dus zelf met een kapsel waren omgeven.

Op doorsnede vertoonden zij een beeld, dat herinnerde aan een
doorsnede van testikelweefsel. Zij bleken geheel gevormd te zijn
uit een eenigszins boven de sneevlakte uitpuilend bruin weefsel,
waarin men bij de grootere knobbeltjes nog eenige teekening van
verschillende vakjes kon opmerken.

Het histologisch onderzoek bevestigde dit vermoeden. De tu-
moren hadden een goed ontwikkeld bindweefselkapsel. Uitwendig
was de kapsel bedekt met een laag platte cellen (endotheelcellen) ;
deze laag was grootendeels vernietigd, echter in kleine instulpingen
van de kapsel beter bewaard. Vanuit deze kapsel gaan, vooral bij
de grootere tumoren zeer duidelijk, verschillende schotten naar
binnen, waardoor het inwendige verdeeld wordt in vakken.

Deze bindweefselkapsel is blijkbaar het overblijfsel van de
tunica albuginea, welke normaal om het testikelweefsel voorkomt.

Het eigenlijke bruine parenchymweefsel bestaat uit talrijke ver-
schillend groote doorsneden van buisjes, met daar tusschen een
sterk ontwikkeld intraparenchymateus bindweefsel, waarin een
buitengewoon groot aantal tusschencellen.

De buisdoorsneden hebben een onduidelijke membrana propria.
Verder is deze membrana propria bekleed met een cellaag, waarin
geen duidelijke afscheiding van het celprotoplasma van elke cel
was op te merken, maar van welke cellen wel de min of meer drie-
hoekige kernen duidelijk opvielen. Naast deze vele als het ware
losliggende kernen zag men ook nog in enkele buisjes groote cellen,
met een duidelijk protoplasma en ronde kern. Deze cellen lagen
eveneens aan de peripherie en vaak eenige bij elkaar.

Het meest kwamen dus voor de ongeveer driehoekige kernen,
met de basis naar de membrana propria en de punt gewoonlijk
naar het lumen gericht. In het centrum van deze kernen is gewoon-
lijk een kernlichaampje waar te nemen, van waar uit chromatine-
strepen radiair naar den omtrek gaan. Het plasma van al deze
cellen heeft geen duidelijke contour, is blijkbaar in elkaar geloopen,
waardoor een beeld ontstaat, alsof het geheele lumen met proto-
plasma is opgevuld. Hier en daar ziet men, schijnbaar willekeurig,
grootere en kleinere vacuolen in dit kanaallumen.

De cellen met ronde kernen, eveneens aan de peripherie gelegen,
hebben een donker protoplasma. Het chromatine is verder meer
gelijkmatig over de geheele kern verdeeld.

De cellen met driehoekige kernen zijn blijkbaar Sertoli\'sche
cellen, terwijl de slechts hier en daar voorkomende donker ge-
kleurde cellen z.g. spermatogonien zijn.

Wat het interstitieele weefsel betreft, dit bestaat voornamelijk
uit een groote massa dicht op elkaar gelegen Leidigschc tusschen-
cellen. Deze cellen zijn zeer groot, eenigszins polygonaal van vorm,
en hebben een duidelijk gecontoureerd, zich met eosine intensief
rood kleurend protoplasma. De kern is groot en licht van kleur.
Tusschen deze Leidigsche cellen ziet men hier en daar enkele
bloedcapillairen.

Het histologisch onderzoek gaf dus tot resultaat, dat de tumoren
alle bestonden uit testikelweefsel. In vergelijking met normaal
testikelweefsel zijn enkele veranderingen op te merken. Terwijl
de tubuli duidelijk een inwendige bekleeding met Sertolische cellen
lieten zien, kwamen de spermatogonien slechts zeer zelden voor.
Van een verdere ontwikkeling van deze spermatogonien tot sper-
matozoid, dus van een spermiogenese, is blijkbaar geen sprake. De
Leidigsche tusschencellen zijn, evenals zulks bij cryptorchismus
het geval is, zeer sterk ontwikkeld.

Schmaltz zou men deze vacuolen ook regelmatig vinden in tes-
tikels van jongere dieren en zouden ze morphologisch het bewijs
zijn van een intensief inwendig secretieproces.

Bovenbeschreven afwijking, een multipele, heterotope ontwik-
keling van testikelweefsel in de buikholte van een varken, is, voor
zoover mij bekend, nog slechts éénmaal beschreven en wel door
Xieberle in 1923. Deze beschrijft een analoog geval, waarbij,
behalve talrijke knobbeltjes over het geheele parietale blad van
het peritoneum, ook op het viscerale peritoneumblad vele knobbels
voorkwamen, terwijl sommige tumoren zelfs de grootte van een
kippenei hadden. Deze grootste knobbels bevonden zich op het
mesenterium van dikke darm en rectum. Verder kwamen nog
knobbeltjes voor op het net, op de peritoneaal bekleeding van
milt, dunne en dikke darm.

Van veel belang is deze merkwaardige afwijking in verband
met de ontwikkelingsgeschiedenis.

Xieberle verklaart deze eigenaardige vondst met de oude
Nuszbaumsche hypothese over het dualisme tusschen geslachts-
cellen en zaadcellen en neemt aan, dat talrijke geslachtscellen, op
hunne wandeling over het mesenterium achterblijven en zoodoende
later, door verdere uitgroeiing, tot de waargenomen knobbels
hebben\' aanleiding gegeven.

Xuszbaum was n.1., naar aanleiding van onderzoekingen op
kikvorsch- en forellenembryonen tot de conclusie gekomen, dat
de geslachtscellen reeds voor de differentatie van het kiemepitheel
aanwezig zijn. Hij kon bij kikvorschembryonen tot in het jongste
stadium twee soorten van cellen aantoonen ; de eene soort diende
tot opbouw van het lichaam, terwijl de andere soort de geslachts-
cellen vormt.

Een bevestiging van deze Nuszbaumsche dualiteitsleer kon
Boveri geven. Hij kon bij zijne onderzoekingen bij Ascaris mega-
locephala de beide celsoorten tot op de eerste splitsingsdeeling
vervolgen.

Ook werden nog extraregionaire geslachtscellen waargenomen
door Beard en door Rubaschkin. Laatstgenoemde vond bij kat-
ten, konijnen en cavia\'s de geslachtscellen reeds in een zeer vroeg
ontwikkelingsstadium in het entoderm. Vandaar komen zij bij
hunne verdere ontwikkeling in het darmepithelium en verder
actief in het mesenterium. Van het mesenterium gaan deze ge-
slachtscellen eindelijk naar de kiemplooien in de lendenstreek.

Fusz heeft ten slotte de geslachtscellen ook extraregionair bij
varkensembrvonen en bij foeten van den mensch aangetroffen.

Misschien is het bovenbeschreven geval ook als een bevestiging
van deze hypothese op te vatten.

Schmaltz. Ellenberger. Vergleichende mikroskopische Anatomie der Haus-
tiere. 1911.

Bei der Untersuchung eines normalen, kastrierten, männlichen Schweines fand
Verfasser auf dem Peritoneum parietale, in der Nähe der Gland, iliacae internae,
eine Anzahl grosse und kleine graubraune Knoten.

Die histologische Untersuchung zeigte, dass diese Tumoren aus Testikelgewebe
bestanden und eine grosse Anzahl Epithelschläuche enthielten von einem starken
fibrösen Gewebe umgeben ; keine Spermiogenese.

Examining a normal, castrated, male pig the author found on the parietal
peritoneum near the gland, iliacae internae a great number of large and small
greyish brown nodules.

Histological examination showed that these tumours were composed of testi-
cular tissue in which a great number of epithelial tubes surrounded with a dense
fibrous tissue were found ; no Spermiogenese.

A l\'examen d\'un porc mâle, normal, châtré, l\'auteur trouvait plusieurs grands
et petits nodules, d\'un brun grisâtre, sur le péritoine pariétal près des gland, iliacae
internae.

I.\'examen histologique montrait que ces tumeurs consistaient dans un tissue
testiculair dans lequel, il y avait un grand nombre de tubes épithélials entourés
d\'un tissue fibreux ; pas de Spermiogenese.

De reactie van kinderen op vlooienbeten is zeer verschillend : van een klein
rond haemorrhagies vlekje tot een kleine eenige m.M. groote en soms sterk jeu-
kende zwelling. De haemorrhagiese verandering ontstaat door de angel en de
mandibels bij het prikken, zuigen en terugtrekken.

De zwelling ontstaat door de scheikundige prikkel van het vocht (speeksel)
van de vloo, dat in de.wond komt. Door overgevoeligheid daarvoor kan een
anaphylactiese toestand ontstaan met heviger reactie. Sommige kinderen zijn
volkomen immun tegen de beten.

Wanneer men localiteiten bezoekt waar veel vlooien zijn, is het goed de klee-
deren te besprenkelen met eucalyptusolie of naftaline. De voornaamste oorzaak
van aanwezigheid van vlooien in huizen is onzindelijkheid ; ophoopen van stof
en vuil.

In een artikel van het Geneeskundig Tijdschrift voor Neder-
landsch-Indië (Dl. 67, 1927, No. 5), bespreekt de rhinoloog
Roelfsema uit Bandoeng een in Indië veel voorkomend zenuw-
lijden der blanken, hetwelk hij beschouwt als een reflexneurose
uitgaande van den neus. Hij meldt daarbij, dat men in de rhinolo-
gie drie groepen van reflexneurosen van den neus onderscheidt:
1". die haar oorsprong hebben in een ander orgaan en in den neus
tot uiting komen; 2°. die, waarvan de sensibele prikkel in den neus
plaats vindt en zich openbaart door een reflex in den neus en 3⁰ die,
waarvan de sensibele prikkel in den neus plaats vindt en zich open-
baart in andere organen.

De beschreven ziekte wordt door Roelfsema teruggebracht tot
een reflexneurose van de laatste groep. De lijders aan deze stoornis,
waarbij o.a. angst- en depressie verschijnselen sterk op den voor-
grond treden, hebben allen last van een verstopten neus door zwel-
ling van de onderste conchae, waarbij dikwijls nog cristae en spinae
van het septum den toestand verergeren kunnen. Door de onvol-
doende neusademhaling ontstaan klachten over hoofdpijn: verder
kunnen aangezichtsneuralgiën en oor-, keel- en longlijden ontstaan.
De angst verschijnselen kunnen sterk wisselend zijn, hetgeen ver-
klaard wordt, doordat het weefsel der neuswindingen caverneus is.
Door deze angstverschijnselen is het noodig met galvanocauter,
operatie of anderszins direct te hulp te komen. De oorzaak der zwel-
ling der onderste neuswindingen is met zekerheid niet bekend; mo-
gelijk speelt de voortdurende, langdurige prikkeling van de warme
droge lucht in den Oost-moesson daarbij een rol. In dit artikel
neemt Roelfsema stelling tegenover de meening van den zenuw-
arts Van Loox ^.dat de oorzaak van dit zenuwlijden zou gelegen
zijn ,,in een algemeen verlies n.1. van weerstandsvermogen van dat
deel van ons zenuwstelsel., dat juist in de tropen overmatig en voort-
durend wordt belast".

In een uitvoerig schrijven, dat ik kortelings ontving, meent Roef-
sema in de door mij beschreven vreesziekte (angstneurose) bij hon-
den een analogie te zien met het zenuwlijden der blanken in de
tropen. Hij zou dan ook de angstaanvallen verklaard willen zien
als een reflexprikkel uitgaande van den neus. Die reflexneurose zou
dan evenals bij den mensch direct in den neus kunnen ontstaan
of wel in een ander orgaan en aanleiding geven tot zwelling
der corpora cavernosa der onderste neuswindingen, waardoor weer

een algeheele of gedeeltelijke stopzetting der neusademhaling zou
veroorzaakt worden. Hierdoor zouden de heftige nerveuze stoor-
nissen, zooals ze ook bij den mensch ontstaan tot uiting kunnen
komen.

Wanneer men deze gedachtengang volgt, zal men verband willen
zoeken tusschen het zeer veelvuldig voorkomen van de Linguatnlosis
bij den hond en de angstneurosc. Het lijkt mij daarom van belang
in het kort weer te geven, wat Schornagel in 1921 over het
voorkomen van dezen parasiet in ons land schreef.^x)

De Linguatula rhinaria (J¹ 18—20 m.m.; Q 80—130 m.rn.).
Komt vooral voor bij den hond in de neusholte; de vrouwtjes zijn
stevig vastgehecht aan het slijmvlies van de groote holten der
conchae en in de z.g. ,,cul de sac" der middelste neusgang. De man-
netjes zijn zeer ambulant, men vindt ze overal in de neuskeelholte,
zelfs in de mondholte en het strottenhoofd, vooral echter tusschen
de ethmoturbinaliën. Belangrijke slijmvlies-aandoeningen werden
slechts enkele malen waargenomen; soms werd dan een plaatselijke
etterige ontsteking gevonden; in één geval werd necrose van de
mucosa waargenomen op de zitplaats van drie vrouwelijke exem-
plaren. Van 1031 honden, welke van Juli 1917 tot Juli 1918 nauw-
keurig op linguatulose werden onderzocht, bleken er 95 of 9.2%
parasietendrager te zijn. Tot deze 95 honden behoorden 58 groote
trekhonden en 9 andere groote honden. Ook in de literatuur vindt
men aangegeven, dat vooral groote honden, zooals jacht-, slagers-,
trekhonden met de parasieten behept zijn. Eveneens wordt de lingua-
tulosis veel meer op het platteland gevonden dan in de stad. Schor-
nagel komt tot de conclusie, dat bijna alle groote honden linguatulose
herbergen.

Gedurende de maanden October, November en December werden
slechts weinig parasieten gevonden evenals slechts een gering aantal
jonge exemplaren. Volgens de leerboeken kunnen de honden zeer
belangrijke klinische verschijnselen vertoonen; vooral onrust, soms
zelfs aanvallen van razernij, verschijnselen van neusjeukte, hevige
niesbuien. Aanwijzingen van dergelijke symptomen bij de door
Schornagel onderzochte dieren, meest afkomstig van het Asyl
te Utrecht, werden niet verkregen.

De Pentastomum denticulatum, de larve, komt vooral voor bij
rund, schaap, en geit, soms bij varken en paard; er is verder alle
reden om de pentastomatosis uit te breiden tot andere, nog niet
bekende gastheeren. Men vindt ze vooral in de mesenteriale klieren
verder in de lever; minder dikwijls in de andere organen. Zij komen
in het lichaam van den gastheer, doordat gras enz., waarop neus-
secreet van een besmetten hond aanwezig is, per os wordt opge-
nomen.

Al kan nog niet verklaard worden, dat eerst de laatste paar jaren
de angst-neurose onder de plattelandshonden zoo sterk op den
voorgrond treedt, terwijl de besmetting met Linguatula-parasieten
ook voordien uitgebreid voorkwam, toch is er naar mijn meening,
reden om de bestudeering der linguatulose bij het onderzoek
op de aetiologie van de angst-neurose te betrekken. De angst-
neurose treedt ook veel meer op bij plattelandshonden dan bij
dieren uit de stad: vooral groote honden zijn daarbij betrokken.
De aanvallen treden verreweg het meest op in de warme maanden
en wanneer het dier in actie is, d.w.z. wanneer de ademhaling snel
gaat en waarbij de kans grooter is, dat door de aanwezige parasie-
ten, die zich heel actief kunnen bewegen, sensibele prikkels
ontstaan, welke tot reflex-uitingen in andere organen aanleiding
kunnen geven of die tot zwelling van de mucosa kunnen voeren.
Wij zijn geneigd om de betrekkelijk sporadisch voorkomende
gevallen bij stadshonden, waarbij bij overigens volkomen
gezonde honden, meer of minder veelvuldig verschijnselen van
angstneurose optreden, ook te verdenken van linguatulosis en
zullen zeker ons onderzoek in die richting instellen.

Zooals bekend komt in ons land de laatste jaren de angstneurose
veel voor en vooral in de rivierenstreek, zoo zelfs dat sommige
dierenartsen 50 en meer honden ter behandeling kregen. Of de be-
smetting der honden met linguatulae daar nu veel heviger is en
daardoor de veelvuldigheid der angstaanvallen verklaard moet
worden is een vraag die nog onbeantwoord moet blijven.

Het zal aanbeveling verdienen: ie naast de behandeling der pa-
tiënten lijdende aan angstneurose met Sedativa ook de cocainiseering
lue te passen van den neus door indruppelen van 3% zoutzure cocaine
oplossing, (een direct bestrijdingsmiddel van de linguatula is nog
niet bekend); 2e in de slachthuizen vooral van het rivierengebied
na te gaan of pentastomatosis veelvuldig voorkomt.

Angstphänomene sind beim Menschen in gewissen Fällen als Reflexneurose auf-
zufassen welche durch Reize von der Nase aus bedingt ist.

Bei der Angstneurose der Hunde muss man möglicherweise Linguatula rhinaria
als Ursache annehmen. Diesbezüglich sind noch nähere Untersuchungen nötig.

Fiir die Behandhing kommt in Betracht: Cocainisierung der Nasenschleimhaut
durch eintröpfeln einer 3% Cocainlösung.

Symptoms of anxiousness of man are in some cases looked upon as reflex
neurosis, caused by a tickling in the nose.

Therefore we may probably think of linguatula rhinaria as the cause of the Fright-
disease in dogs. Further experiments have to prove this.

For treatment we should advise in this case, to apply a solution of 3% cocaine
on the mucous membrane of the nose.

Dans certains cas on doit considérer les symptômes d\'anxiété chez l\'homme
comme un neurose réflêxe, causé par une irritation dans le nez.

C\'est pourquoi on doit peut-être considérer la linguatula rhinaria comme cause
du pseudo-épilepsie (fright-disease) chez le chien.

Il faut faire de nouvelles recherches pour trouver le rapport entre la Lingu-
atula et la maladie. On pourrait alors appliquer un traitement qui consiste en
anesthésier la muqueuse nasale par l\'instillation d\' une solution de cocaine à 3%\'

Uit het Instituut voor Pharmacologie en Ophthalmologie en de Kliniek voor
Kleine Huisdieren. Faculteit der Veeartsenijkunde. Rijks-Universiteit Utrecht.
(Directeur: Prof. Dr. H. JAKOB).

Sedert enkele jaren wordt door de firma H. Trommsdorff te
Aken als wormdoodend middel voor onze kleine huisdieren het
„Tativon" in den handel gebracht. Het middel zou niet slechts
tegen één enkele soort van ingewandswormen werkzaam zijn, maar
tegen alle darmparasieten kunnen worden aangewend en bovendien
zoowel bij hond als kat met succes te gebruiken zijn. Het zou alzoo
als een universeelmiddel tegen ingewandsparasieten moeten be-
schouwd worden.

Aanvankelijk werd door deze firma het ,,Noemin" (samenstelling :
Chenopodiumöl, flüssiges Granatextrakt, Naphthol-B, „Sozojo-
dol"-Chinin. Ricinusöl und verschiedene Fette) als wormmiddel,
ook voor den hond, in den handel gebracht. Dit had een vrij weeke,
zalfachtige consistentie en werd afgeleverd in gelatine capsules.
Voor de honden waren echter deze capsules in \'t algemeen veel te
groot (lengte 24 m.M., dikte 14 m.M.) om gemakkelijk te kunnen
worden ingegeven. Wellicht heeft de firma de bezwaren hiervan
zelf ook gevoeld, althans werden later onder denzelfden naam van
„Noemin" kleine, cylindervormige (diameter 9 m.M.), vrij harde,
grauwgroene pastilles afgeleverd. Intusschen was de samenstelling
ervan ook gewijzigd en zou thans zijn : ,,Sozojodol"-Antimon,
Kaliumarsenyltartrat und Drogenpulver". Wat de reden is ge-
weest om deze pastilles daarna weer te vervangen door meer
grijsachtige pastilles met weer een andere samenstelling onder den
naam van „Tativon", wordt niet vermeld. Hoogstwaarschijnlijk
moet de oorzaak hiervan gevonden worden in het feit, dat de
nthealminthische werking van het „Noemin" bij de kleine huis-
dieren minder goed is geweest.

wormmiddel aanbevolen , voor de kleine huisdieren alleen nog maar
meer het „Tativon".

Volgens de door de fabriek verstrekte brochure zou het „Tati-
von" aan honden en katten het beste in wat vleesch of worst kun-
nen worden gegeven. Naast een anthelminthische- zou het medica-
ment een laxeerende werking, welke gemiddeld reeds ongeveer drie
uur na het ingeven zou aanvangen, uitoefenen. Aangeraden wordt
daarom de dieren na toediening van het middel vroegtijdig genoeg
uit te laten.

Groote honden krijgen twee achtereenvolgende dagen, \'s mor-
gens op den nuchteren maag twee pastilles. Een week later moet
op dezelfde wijze nogmaals eens deze kuur worden herhaald. Bij
kleinere honden en katten zou één pastille telkens voldoende zijn.

Het „Tativon" moet verder voorzichtig worden bewaard, daar
het ook voor den mensch vergiftige bestanddeelen bevat. De pas-
tilles, welke worden afgeleverd in doosjes waarin acht stuks, zijn
alleen op voorschrift van den dierenarts te verkrijgen. I)e samen-
stelling wordt als volgt aangegeven: ,,Sozojodol"-Arecolin, Kalium;
arsenyltartrat und Drogenpulver".

Mehi.i-iOrn bericht bij de groote huisdieren met „Noemin",
bij de kleine huisdieren met „Tativon" zeer goede resultaten te
hebben verkregen. Volgens hem zouden deze middelen niet enkel
een verlammende werking op de ingewandswormen uitoefenen,
maar zouden deze parasieten er zelfs door worden gedood. Toxische
werking op den gastheer zag hij na toediening daarvan in de voor-
geschreven hoeveelheden nimmer optreden. Zelfs bij jonge katten
zouden door hem na aanwending van hej: „Tativon" nooit vergif-
tigingsverschijnselen zijn opgemerkt.

Mehliiorx gaf kleine- en middelmatig groote honden \'s avonds één
pastille en den daaropvolgenden ochtend nog één; groote honden
telkens twee pastilles. De pastilles werden door hem fijn gewreven
en met wat melk ingegeven. Acht a tien dagen later werd op
dezelfde manier nog eens de wormkuur herhaald. Daar het middel
reeds op zich zelf laxeerend werkt, raadt hij toediening van laxantia
daarnaast af.

Gezien de zeer gunstige resultaten welke Mehluorn met het
„Tativon" bij hond en kat zou hebben verkregen, meende ik goed
te doen het middel ook eens bij honden, die wormen in hun inge-
wanden herbergden, aan te wenden. Zoowel bij ascariasis, taeniasis
als uncinariasis van den hond werd het middel toegepast. Bij de
proeven werd de kuur gedaan zooals in de brochure wordt aange-
geven. Toxische proeven werden niet verricht. De resultaten welke
ik met het middel heb verkregen, waren echter zooals wij hieronder
zullen zien, zeer onbevredigend. In een klein percentage der ge-

Mehhlorn : Meine Erfahrungen mit „Noemin" und „Tativon". Berl.
Tierarztl. Woch. 1926. S. 169.

vallen trad wat dunnere ontlasting in den loop van den dag op.
Diarrhee werd daarbij echter nimmer waargenomen. Braken werd
slechts één enkele maal opgemerkt.

Van de acht behandelende gevallen van taeniasis, werden slechts
éénmaal door de aanwending van het middel enkele lintwormen
(zes) afgedreven. (2 T. serrata; 4 Dipylidium caninum). In de ove-
rige zeven gevallen konden hetzij later met arecoline de lintwormen
worden verwijderd, hetzij ater de lintwormproglottiden of hun
eieren in de faeces worden aangetoond. Bij zes honden lijdende aan
ascariasis had het middel geen enkel positief resultaat. In geen
dezer gevallen kwamen doode of levende spoelwormen met de
faeces af. Wel konden daarna microscopisch steeds nog een groot
aantal wormeieren in de faeces worden gevonden. Ook in de twee
gevallen van uncinariasis waarbij het middel werd aangewend was
het resultaat negatief. Door het zeer geringe succes, dat ik met het
„Tativon" in de bovengenoemde gevallen van helminthiasis bij
den hond heb verkregen, heb ik het niet noodig geoordeeld de proe-
ven nog verder voort te zetten. De conclusie toch waartoe ik ge-
komen ben is:

„Tativon heeft, op de wijze en in de hoeveelheden zooals in de
brochure staat vermeld bij den hond toegediend, een zeer onvol-
doende anthelminthische- en een onvoldoende purgeerende werking.

Varkensstallen door H. J. van Houten, Rijkslandbouvvarchitect en lector aan de
Landbouwlioogeschool te Wageningen. Uitg. Gebr. Zomer en Keunings, Wageningen.

In dit kleine, duidelijk geïllustreerde werkje geeft de schrijver een goed overzicht
van de eischen aan varkensstallen te stellen, van de inrichting, de bouw en vooral
ook van de onderscheidene onderdeden. Dit is het eerste in ons land verschijnende
werkje over varkensstallen en gelukkigis bij den bouw en bij alle onderdeelen reke-
ning gehouden met de eischen der hygiëne. De varkensfokkerij en mesterij hebben
zich de laatste jaren in vele streken enorm uitgebreid en ook na de thans door be-
trekkelijk lage prijzen der producten en hooge prijzen der voedermiddelen bestaande
periode van malaise, zal wel weer een tijd komen van opbloei van varkensteelt en
-mesterij. Deze bedrijven maken in vele streken een te integreerend deel van het
geheele land- en veeteeltbedrijf uit, dan dat zij ooit geheel op den achtergrond zul-
len komen. De vraag naar het bouwen van goede, hygiënische, eenvoudige en niet
te dure varkensstallen zal blijven bestaan. Van Houten\'s werkje kan een leidraad
zijn voor ieder, die daarbij advies te geven heeft.

Steeg het aantal leden in den loop van het jaar tot 92, ultimo December was het
weer tot 90 terug geloopen Wegens overlijden n.1. hadden we het verlies te betreu-
ren van één onzer oudste en verdienstelijke leden, den heer W. T. Altevogt te
Rotterdam, terwijl een ander ontslag als lid der Maatschappij verzocht.

In het geheel werden er 4 vergaderingen gehouden n.1. 3 te Rotterdam en één te
\'s Gravenhage. De opkomst op de laatste was aanmerkelijk geringer dan gewoonlijk,
zoodat aan eerstgenoemde plaats de voorkeur moet worden verleend. Gemiddeld
genomen werden onze bijeenkomsten door 24 leden bezocht, ³/₄ van hen bleef uit.
Daar de aftredende secretaris herkozen werd. kwam in de samenstelling van het
bestuur geen wijziging. De toestand der finanticn was niet ongunstig; de kas sloot
met een saldo van / 225.40.—.

In de plaats van den heer D. A. Oskam, die zich als lid van het hoofdbestuur niet
meer beschikbaar kon stellen werd gekozen: Dr. P. Vermaat.

In de Februari-vergadering demonstreerde men het apparaat Solvoxvl (prijs
f 45,—) dat voor de inademing of sub-cutane injectie van vrije stuurstof reeds in
verschillende groote ziekeninrichtingen aangewend wordt. Ook de Hoogleeraren
Wester en Jakob zouden daarmede experimenteeren. zoodat we wellicht van die
zijden een en ander over de therapeutische uitkomsten zullen kunnen vernemen.

Dr. H. A. Vermeulen sprak over een nieuw bekende functie van de schildklier\'
in aansluiting met de dienaangaande verrichtte onderzoekingen, voor een deel
althans, ook op vogels, trad hij in een korte en overzichtelijke bespreking van de
anatomische verschillen in bouw van de organen der vogels en die der hoogere
zoogdieren en van hare physiologische verrichtingen. Veel van hetgeen aan de aan-
wezigen tot op dat oogenblik onbekend was, werd door hem duidelijk gemaakt,
zoodat men tot de erkenning moest komen, dat we in kennis van de anatomie en
physiologio der vogels nog beduidend te kort schieten. Onze secretaris werd daarom
uitgenoodigd dit feit onder de aandacht van het Hoofdbestuur te brengen. Men
was van oordeel, dat van onze studenten deugdelijke kennis van anatomie, phvsio-
logie en pathologie van vogels, visschen en bijen geeisi hl diende te worden.

In de Mei-vergadering werden onze toehoorders aan de hand van tal, zeer duide-
lijke lantarenplaatjes door den heer Dr. H. J. M. Hoogland ingewijd in de patholo-
gisch anatomische bizonderheden van het lever-carcinoom.

Eén der leden sprak de wenschelijkheid uit, om, waar deze verband houdt met
de diergeneeskunde, meer dan tot op heden, bij het onderwijs aandacht te wijden
aan de kaasbereiding.

De voorzitter zegde toe, deze aangtlegenheid met den betrokken Hoogleeraar
te zullen behandelen. Prof. Dr. J. H. Hartog was zoo welwillend te komen spreken
over „Eenige chronische hoefkreupelheden bij het paard". In de eerste plaats trad
hij in eene beschouwing, omtrent het wezen der ziekte, die het meest wordt waar-
genomen aan de voorbeenen en soms reeds bij zeer jonge paarden, (3 jr.) n.1. de
„podotrochlitis chronica". De eerste veranderingen doen zich voor aan het straal-
been in den vorm van een osteitis, kenbaar aan de aanzienlijke laesies. Geleidelijk
schrijdt het proces voort op den gewrichtskapsel en de pees vandenhoefbeenbuiger,
terwijl vaak ook het hoefbeen en de zijd. hoefkraakbeenderen daarin betrokken
worden.

Voortdurende en onregelmatige druk op het straalbeen, vooral bij afwijkende
standen als bodemwijde en bodemnauwe stand, te lage verzenen, contracturen in
kogel- en kroongewricht en klemhoeven. Verder werd door spreker onder de aan-
dacht gebracht, de invloed van infecties van verschillenden aard en als praedispo-
neerend moment, de constitutie van patiënt (hériditeit). In verband met de voor-
naamste hoefaandoeningen werd uitvoerig stil gestaan bij de diagnostiek die niet
steeds eenvoudig is, vooral als nog weinig afwijkingen in den vorm van den hoorn-
schoen zijn waar te nemen. Kenmerkend is in deze o.m. de groote pijnlijkheid, die

men vaak na een rustperiode van 3 14 uren waarneemt. Zeer moeilijk valt de be-
slissing tusschen een podotrochlitis en een osteitis, gepaard met osteophyt-vorming
aan de zoolvlakte van het hoefbeen zooals men deze veelal aan de crusta semi
lunaris aantreft. Het Röntgenapparaat zal ons dan wel uitkomst moeten brengen.

Ten slotte vertoonde spreker een door hem vervaardigd chloroformmasker voor
het paard, dat nauw om mond en neus aansluit, aangezien het door hem gebruikte,
overeenkomende met dat voor den mensch. hem niet voldeed, voornl. wijl daarmede
het narcoticum z.i. in te verdunden toestand wordt toegediend

Bij de daarop gevolgde gedachtenwisseling deelde I)r Lourens mede, dat infectie
bij het voorkomen van podotrochlitis z.i. een belangrijke rol kan spelen. Dikwijls
zien we deze, evenals de veranderingen, eigen aan arthritis déformans, bij onze
serum-patiënten optreden, de laatste vooral bij varkens na vlekziekte: volgens
hem zal het de moeite loonen dit vraagstuk in nadere studie te nemen.

Op 2 der vergaderingen werd het toenemen van het empirisme en wat daartegen
te doen, uitvoerig besproken. Vrijwel algemeen was men van oordeel, dat de die-
renartsen dit het best kunnen bestrijden, door alle verlossingen en kleine kunst-
bewerkingen zooveel mogelijk persoonlijk te verrichten en den bijstand van leeken
helpers uit te schakelen.

Hoe weinig somwijlen met dit laatste nog rekening wordt gehouden, moge blijken
uit het feit, dat nu en dan bloed ter onderzoek naar de Rijks-Ser. Inrichting wordt
gezonden, op aanwijzing van den dierenarts door den eigenaar verzameld en verpakt.

In de organisatie van een fondspraktijk als wapen daartegen,.zag men weinig
heil; men voorspelde, dat de lasten grooter zouden zijn dan de baten. De jonge
dierenartsen zijn, meende men, bij het verlaten van de Universiteit practisch onvol-
doende geschoold, om den strijd met goed gevolg aan te kunnen binden.

De uitoefening van de practijk ware niet toe te staan, dan na een zekeren tijd
werkzaam te zijn geweest onder een ervaren practikus; met de kennis, opgedaan
na het verrichten van enkele verlossingen vóór het examen, kan niet volstaan wor-
den. Het zou daarom zeer gewenscht zijn, hierover eens in overleg te treden met de
V. A. K. faculteit. De met het bovenstaande samenhangende vraag of het arbeids-
veld voor de dierenartsen, gezien de jaarlijksche toeloop van studenten, niet spoedig
te klein zal blijken te zijn, werd verschillend beantwoord. Volgens de zienswijze der
meerderheid bestaat daarvoor, door de uitbreiding die dit veld sinds de laatste
jaren heeft ondergaan, voorloopig nog geen vrees Kén der leden wenschte deze
vraag te toetsen aan een over jaren loopende goed bewerkte wetenschappelijke
statistiek, waarbij dan o.m. behalve met het aantal dierenartsen, óók rekening
gehouden zou moeten worden met de uitbreiding van den veestapel en het arbeids-
veld. Anderen konden daarvan weinig heil verwachten, omdat de toestanden van
voorheen en thans daarvoor onderling te zeer uiteenloopen. Het voorstel Groningen-
Drente, in punt 11 van de agenda voor de 72e alg. vergadering, vond over het geheel
weinig instemming. Met 17 stemmen tegen 3 vóór, sprak men zich uit. tegen het
daarin te zeer op den voorgrond komende streven, onze Maatschappij te drijven
naar den weg van de vakvereeniging. Men meende, dat de zuiver maatschappelijke
belangen der dierenartsen in hoofdzaak behartigd en verdedigd konden en dienden
te worden door de dierenartsen persoonlijk, terwijl de afdeelingsbijeenkomsten een
voldoende gelegenheid zijn ze van alle zijden te belichten. Het gaat niet aan, alles
op de schouders van het Hoofdbestuur te willen leggen ook al niet, wijl dit vaak
geheel onmachtig staat tegenover inzichten en handelingen van personen, die meer
hun eigen dan het algemeen belang op het oog hebben.

Aan onzen afgevaardigde werd daarom, onder voorbehoud, dat hij met deze denk-
beelden rekening zou houden, bij de stemming over het voorstel, vrij mandaat
verleend.

Het ontwerp-voorstel „Simons", betreffende ziekteverzekering, zou men eerst
in den loop van het volgende jaar onder de oogen willen zien.

Het jaarverslag van den Veterinair-Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid
over 1926

Einde Februari 1928 verscheen het bovengenoemde jaarverslag over 1926. Er
zal zeker wel geen verslag zijn waarnaar door vele dierenartsen met meer belang-
stelling wordt uitgezien, zoodat ik het hier eenigszins uitvoerig wil bespreken.

Te betreuren is het, dat dit jaarverslag weer zoo laat is uitgekomen. Door het te
laat verschijnen verliezen n.1. vele onderwerpen aan beteekenis.

Werkzaamheden van de inspecteurs. Vermeld wordt, da vooral in 1926 (met
het oog op de fatale datum van 1 Juni 1927, waarna inrichtingen, bedoeld in art.
19 der Wet, moeten voldoen aan de voorschriften) méér dan ooit adviezen moesten
worden verstrekt over nieuwbouw of wijzigingen van bestaande inrichtingen, wat
met veel reizen van de inspecteurs gepaard ging.

Omtrent de andere werkzaamheden der inspecteurs, als controle op een goede
uitvoering der keuringsvoorschriften, het bijleggen van moeilijkheden tusschen
verschillende keuringskringen, zooals weieens kunnen voorkomen, enz. vindt men
niets aangegeven, ofschoon de vermelding van dergelijke feiten en de daartegen
genomen maatregelen zeer zeker nut zou afwerpen.

Watersnood. Als een bijzonder gebeuren wordt de watersnood vermeld, daar
deze in de ambtsgebieden N.-Brabant, Limburg en Gelderland óók de zorg van de
veterinaire inspectie van de volksgezondheid vereischte.

Zoo werden voorschriften gegeven voor het zoo spoedig mogelijk vernietigen
van de verdronken dieren, werden deze b.v. zooveel mogelijk vervoerd naar cen-
trale punten (het terrein voor de vernietiging van afgekeurde dieren te Tiel, de
abattoirs te Arnhem, Nijmegen en Zwanenburg\'s Slachterijen en Fabrieken te Oss),
terwijl tevens den eigenaars van pekelvleesch, enz., dat tijdens de overstrooming
met het overstroomingswater in aanraking is geweest, werd aangeraden, bij de
betreffende gemeentelijke keuringsdiensten dergelijk vleesch te laten onderzoeken
op deugdelijkheid, alvorens het te gebruiken, daar in vele gevallen het water in
hooge mate verontreinigd is geweest met faecaliën.

Destructor. De fabriek te Bergum werd in Mei 1926 in gebruik genomen. Deze
destructor blijkt in een dringende behoefte te voorzien en helpt aanzienlijk mede
0111 de bepalingen van de Wet op afdoende wijze uit te voeren. Opgraven en frau-
duleus verhandelen van het afgekeurde materiaal is, aldus het verslag, vrijwel
uitgesloten. Juist door de controle en het feit, dat iedere onregelmatigheid, ontdekt
bij den ophaaldienst, aan den inspecteur wordt gerapporteerd en onderzocht, zijn
reeds herhaaldelijk fraudegevallen aan het licht gekomen. Toch bracht de ophaal-
dienst zijn bezwaren mede n.1. de regeling betreffende het bewaren van de cadavers
bleek in de praktijk niet altijd te voldoen. Volgens het contract met de gemeente-
besturen moeten de veehouders de cadavers aan den z.g. harden weg brengen om
vandaar te worden afgehaald. Dit nu blijkt in de praktijk, zoowel op hygiënische
als op ethische gronden, een minder verkieslijke methode, vooral daar de cadavers
wel eens een dag of wat langer aan den weg liggen. Men wil daarom in de toekomst
het daarheen leiden, dat de cadavers niet meer aan den harden weg worden neer-
gelegd, maar aan de noodslachtplaatsen of op andere plaatsen, in daarvoor be-
stemde betonnen bakken of doeltreffend ingerichte lokalen worden gedeponeerd,
om vandaar te worden afgehaald. Zoo heeft b.v. de gemeente Idaarderadeel reeds
in beginsel besloten tot een dergelijke regeling en zal men trachten, het overal
doorgevoerd te krijgen.

Dat behalve de particuliere inrichting te Bergum, ook de gemeenten zelf met
succes bij de cadaververwerking kunnen medehelpen, blijkt uit de kring Midwoud,
waar, naast een noodslachtplaats met vrijbank, ook een destructor is geplaatst.
Alleen de in nood gedoode en gestorven dieren, waarvan keuring wordt verlangd,
moeten door de veehouders zelf naar de noodslachtplaats worden gebracht, terwijl

de andere, w.o. ook gestorven, pasgeboren dieren, door den keuringsdienst zelf
kosteloos worden afgehaald.

Uitvoering der wet. Nu de Vleeschkeuringswet ,,er in" is, acht de Hoofd-Inspec-
teur zich ontheven van de taak opnieuw in elk jaarverslag beschouwingen te geven
aan de uitvoering der wet.

Vermeld wordt, hoe hier en daar werd getracht bestaande keuringskringen uit
elkaar te doen vallen. Veelal werd dit veroorzaakt door het feit, dat een jong vee-
arts zich als practicus in een bestaande kring ging vestigen en dan trachtte een deel
der keuringswerkzaamheden te bemachtigen. In het algemeen trachtte de inspectie
dit streven tegen te gaan, mede op grond van het feit, dat door de versnippering
meer en meer verwijdering ontstaat van het meest gewenschte, de zuiver ambtelijke
diensten.

Volgens het verslag werd nu en dan opgetreden tegen het streven van sommige
gemeenten, om zoo min mogelijk geld beschikbaar te stellen voor den vleesch-
keuringsdienst. (Dat intusschen nog in vele keuringskringen een onvoldoende
honoreering van de keuringsambtenaren plaats vindt, is een feit. Het is te betreu-
ren, dat dikwijls de onderlinge strijd om het bestaan van vele dierenartsen bet
screven van dergelijke gemeenten in de hand werkt).

Gestorven dieren. De keuring van gestorven dieren bracht nogal eens moeilijk-
heden. Het kwam o.a. voor, dat niet alle gestorven dieren door den keuringsveearts
werden onderzocht, maar dat ze onder politietoezicht direct begraven werden. In
andere gemeenten werden niet altijd de gestorven slachtdieren aangegeven, daar
de veehouders gewoon waren de cadavers zelf te begraven; ook werd wel gemeend,
dat, als direct tot onbruikbaarmaking werd overgegaan, geen keuring vereischt
wordt.

Keuringsstalen. Ofschoon de invulling in sommige gevallen wel wat te wenschen
overliet, bleek dit langzamerhand minder voor te komen.

fn vele gevallen werd nagelaten op Staat II, bij de vermelding der opgemaakte
processen-verbaal, op te geven op grond van welk artikel en welk lid daarvan het
proces-verbaal werd opgemaakt.

Soms bleek de rubriek noodslachtingcn abnormaal hooge getallen aan te geven.
Dit werd dikwijls veroorzaakt doordat de particuliere slachtplaatsen van slagers
aangewezen waren als noodslachtplaatsen en de in die slachtplaatsen uitgevoerde
normale slachtingen niet goed werden gescheiden gehouden van de eigenlijke nood-
slachtingen.

I\'it de gegevens van de keuringsstaten is o.a. gebleken, dat in sommige streken
een bepaalde voorkeur voor een vleeschsoort bestaat. Zoo b.v. in Enkhuizen voor
paardevleescli. In 1926 werden voor vleeschkeuring aangegeven 587 paarden en
680 runderen. Toch is deze kring niet bijzonder rijk aan paarden, gezien het aantal
noodslachtingen en gestorven dieren (resp. 3 en 2). Op Texel (7000 inwoners)wer-
den slechts 42 schapen geslacht, terwijl in Purmerend (met 6000 inwoners) 330
schapen geslacht werden.

Vrijbanh. Het verslag is minder enthousiast over den vrijbank dan in vorige
jaren. Er wordt op gewezen, dat het verkoopen van vrij bank vleesch op lijsten nog
voorkwam, echter aan dit systeem ook nadeelige gevolgen adhaerent gebleken zijn.

Het aantal normale slachtingen bedroeg 395427 runderen, 145042 nuchtere kal-
veren, 109772 vette kalveren, 53565 graskalveren, 40203 éénhoevige dieren, 999056
varkens, 95946 schapen en 17662 geiten. Vergeleken met 1925 zien wij, dat het aan-
tal runderen vrijwel gelijk is gebleven, geiten en varkens achteruit zijn gegaan
(resp. 20565 en 1056746 in 1925) en het aantal éénhoevige dieren en kalveren is
toegenomen. Vooral het aantal nuchtere kalveren is beduidend vermeerderd, ver-
moedelijk een gevolg van het Engelsche invoerverbod, dat medio 1926 werd afge-
kondigd.

Geheel voor consumptie afgekeurd werden 14593I rund, 7483 nuchtere kalveren,
947 vette kalveren, 3971 graskalveren, 5399 éénhoevige dieren, 11348^ varkens,

5243 schapen, 1889 geiten en nog g789 kalveren, waarvan een splitsing in nuchtere,
vette of graskalveren niet mogelijk meer was.

Het aantal noodslachtingen bedroeg 9577 runderen, 3500 nuchtere kalveren, 1157
vette kalveren, 1889 graskalveren, 1978 éénhoevigc dieren, 5387 varkens, 2654
schapen en 565 geiten.

Gestorven dieren: 11646 runderen, 9587 nucht. kalveren, 1278 vette kalveren, 5833
graskalveren, 4732 éénhoevige dieren, 11529 varkens, 6368 schapen en 1848 geiten.

In woningen, op erven, enz. werden de volgende slachtingen aangegeven en keuring
verricht: 13718 runderen, 896 nuchtere kalveren, 1136 vette kalveren, 1985 gras-
kalveren, 196 éénhoevige dieren, 52315 varkens, 2747 schapen en 1106 geiten, in
totaal een 73659 dieren.

Het aantal zuivere huisslachtingen bedroeg: 279673 varkens, 6561 schapen en
1s48 geiten. Hiervan is het aantal varkens, vergeleken met 1925, toegenomen met
ongeveer 13000 stuks en het aantal schapen met 3200, beide wellicht tengevolge
van het Engelsche invoerverbod.

Op den vtijbank werden verkocht 7074 runderen, 4083 nuchtere kalveren, 654^
vette kalveren, 1299 graskalveren, 1363 éénhoevige dieren, 3299 arkens, 3468
schapen en 472 geiten. Gesteriliseerd werden 1488 runderen, 8 nucht. kalveren, 31
vette kalveren, 56 graskalveren, 4 éénhoevige dieren, 1163j varkens, 10 schapen
en i geit.

Bacteriologisch vleeschon der zoek. Werd verricht bij het volgende aantal slacht-
dieren (de getallen, tusschen haakjes geplaatst, geven aan het aantal gevallen,
waarin het vleesch na het bakt. vleeschonderzoek in consumptie kon worden ge-
bracht) :

7914 (6013) runderen, 1582 (1087) nuchtere kalveren, 876 (719) vette kalveren,
989 (722) graskalveren, 1928 (1335) éénhoevige dieren, 3941 (3246) varkens, 1340
(113s) schapen en 145 (125) geiten.

(< )fschoon deze getallen zeer interessant zijn, is het jammer, clat niet nader wordt
aangegeven of om het positief resultaat van het bakt. onderzoek of om een andere
reden een groot aantal dieren na het onderzoek geheel werd afgekeurd.

Xu heeft men aan deze opgave heel weinig. Zou het niet mogelijk zijn, de kwar-
taalstaten zoodanig in te richten, dat steeds een opgave verstrekt moet worden
van het aantal gevallen van bakt. vleeschonderzoek met positief resultaat, liefst
met aanduiding van het gevonden microörganisme en zoo mogelijk met een kort
résumé van de klinische verschijnselen, vóór de slachting waargenomen ?

.Men vindt nu soms (nog lang niet altijd) alleen in enkele jaarverslagen van keu-
ringsdiensten of abattoirs enkele gegevens daaromtrent).

Tuberculose. Een groot aantal bladzijden van het verslag is gevuld met gege-
vens over de tuberculose. Met 1 Jan. 1926 werd n.1. verzocht op dc 3 maandelijksche
staten een opgave te geven van het aantal tuberculose-gevallen bij de slachtdieren,
met ten aanzien van de runderen een groepeering in runderen boven 1 jaar, gras-
kalveren, vette kalveren en nuchtere kalveren en tevens zoo mogelijk te vermelden
het aantal open t.b.c. gevallen, met plaats van herkomst, en het aantal wegens
t.b.c. afgekeurde organen en deelen van alle slachtdiersoorten.

Aanvankelijk geschiedde deze opgave geheel onvoldoende, wat niet te verwon-
deren valt, daar ze een belangrijke uitbreiding van de administratieve werkzaam-
heden vereischte.

Niemand zal ontkennen, dat dergelijke gegevens, vooral die van de open t.b.c.-
gevallen, van groote beteekenis kunnen zijn bij een eventueele t.b.c. bestrijding,
echter verliezen ze veel van hun waarde, doordat het een 3 maanden kan duren,
alvorens dergelijke gevalle bekend worden aan de inspectie. Verder is het, vooral
in de grootere keuringsdiensten en abattoirs, soms heel moeilijk de juiste herkomst
van een rund te weten te komen, terwijl tevens het constateeren van een geval van
open t.b.c., wil men hierbij consciëntieus te werk gaan, lang niet altijd gemakke-
lijk is. Het aantal open t.b.c. gevallen zal men dan ook wel geredelijk met een aantal
mogen vermeerderen, wil deze statistiek de werkelijkheid nabij komen.

Tuberculose kwam voor bij 75486 runderen, 141 nuchtere kalveren, 523 vette
kalveren, 795 graskalveren, 63 éénhoevige dieren, 59346 varkens, 113 schapen en
83 geiten. Het percentage t.b.c. gevallen bij de verschillende slachtdieren liep in
de districten van de inspecteurs nogal uiteen. Zoo vindt men b.v. voor runderen
aangegeven: Friesland 20.9%, Groningen 13%, Drenthe 8.77%, Overijssel 12.73%,
Gelderland 6.3%, Utrecht 15%, Noord-Holland 36.9%, Zuid-Holland 24.66%,
Z.-Holl. eilanden 21.73%, Limburg 13.13%, Noord-Brabant 12.1% en Zeeland
29 %■

Voor varkens: Friesland 6.4%, Groningen 5%, Drenthe 6.5% Overijssel 3.3%,
Gelderland 3.2%, Utrecht 6.61%, Noord-Holland 11.09%, Zuid-Holland 8.12%,
Z.-Holl. eilanden 8.9%, Limburg 2.07%, N.-Brabant 2.4%—4%, Zeeland 2.S%.

De rest van het tuberculose-hoofdstuk bestaat uitsluitend (behalve het slot,
waarin men vermeld vindt het aantal afgekeurde organen en deelen) uit een op-
somming van beschouwingen van de diverse inspecteurs over dit onderwerp. Van
eenige verwerking der opgaven is geen sprake.

Zoo schrijft b.v. Inspecteur Klauwers, dat het vooral gewenscht is, voorschrif-
ten te geven omtrent de wijze van aanteekening, zoodat in alle keuringsdiensten
volgens hetzelfde systeem wordt gewerkt en men dus de cijfers met elkaar kan
vergelijken. Hij meent, dat in ongeveer de helft van het totaal aantal gevallen van
tuberculose min of meer een geregelde verspreiding van smetstof naar buiten plaats
vindt en derhalve het % open t.b.c. belangrijk hooger zal zijn dan door de keurings-
diensten wordt opgegeven.

Inspecteur Quaedvlieg maakt gewag van het stijgen van het percentage tuber-
culose bij runderen en varkens in zijn district.

Inspecteur Overbeek meent, dat de beteekenis der vleeschkeuring voor de t.b.c.
eerst duidelijk zal kunnen blijken wanneer met deze bestrijding intensief begonnen
wordt. Z.i. heeft het uiteraard weinig waarde of een keuringsdienst zich moeite
geeft 0111 den naam van den boer te vernemen, zoolang niemand daar belang in
stelt. Hij wijst op het zeer lage Zeeuwsche cijfer, niettegenstaande het Zeeuwsche
rund van thans ook melkrund is en veel fokmateriaal uit Friesland, Noord- en Zuid-
Holland wordt ingevoerd. Voor een succesvolle tuberculose-bestrijding is het aller-
eerst noodig, een wijziging in de Ned. fokrichting tQ brengen. Hooge productie is
voor een behoorlijke rentabiliteit van het bedrijf noodzakelijk en zal waarschijnlijk
in de toekomst noodzakelijk blijven. De beste productiedieren bestemmen voor de
fokkerij voert noodzakelijk tot een cenigszins in de melkrichting gefokt beest, dat
gevoelig voor tuberculose zal blijken. Z.i. wijzen de cijfers er op, dat bij onze
runderslagen of -soorten weinig tuberculose voorkomt, als de bedrijfsomstandig-
heden gunstig zijn en veel t.b.c. als deze ongunstig zijn.

Het aantal gevallen van open tuberculose wordt niet afzonderlijk voor het geheele
land opgegeven, evenmin als de plaatsen van herkomst. Een eenvoudig kaartje
van Nederland, met daarop aangegeven de plaatsen, waar open gevallen waar-
genomen zijn, met vermelding van het aantal gevallen voor iedere plaats, zou, zij
het globaal en nog zeer onvolledig, eenig idee gegeven hebben van de verspreiding
der open gevallen over ons geheele land.

Echinococcose. Echinococcose kwam voor bij 12010 runderen, 1 nuchter kalf!?),
i vetkalf, 19 graskalveren, 2419 éénhoevige dieren, 6874 varkens, 2957 schapen
en 337 geiten. Friesland bleek weer bovenaan te staan n.1. bij runderen 18%, één-
hoevige dieren 10.7%, varkens 1.16%, schapen 10.3% en geiten 8.4%.

inspecteur Texhaeff deelt daaromtrent nog mede, dat de éénhoevige dieren
vrijwel een constant percentage blijven aanwijzen. Ook bij de volwassen runderen
is geen teruggang merkbaar. Echter bij schapen, geilen en varkens beweegt zich het
percentage in een opvallend dalende lijn. Bij schapen viel het terug van 24% op
10.3%, bij geiten van 13% op 8.4% en bij varkens van 2% op 1.16%. Men schijnt
dus op den goeden weg te zijn. Voorloopig heeft men met de vleeschkeuring bij de
bestrijding van de echinococcosis een mooi resultaat bereikt.

In ieder geval blijft het totale resultaat voor de provincie Friesland, in verge-

lijking met andere provincies, nog zeer ongunstig. Strenge keuring, ook die van de
huisslachtingen, dient voorloopig te worden gehandhaafd.

V.leeschoergiftigingen. Een paar gevallen van secundaire vleeschvergiftigingen
kwamen in den loop van 1926 ter kennis van de inspectie.

In Sept. werden te Amsterdam een 6o-tal personen ziek na liet eten van lever
uit één winkel. Een bacil uit de coli-typhusgroep bleek in het spel te zijn. Vermoe-
delijk een postmortale infectie als oorzaak.

In Juli kwamen te Leiden eenige ziektegevallen voor, vermoedelijk veroorzaakt
door een secundaire infectie van levers en harten.

In April zag men te Reeuwijk ziekteverschijnselen optreden bij personen, na het
eten van vleesch, afkomstig van een ziek kalf, hetwelk clandestien was geslacht.

Trichinen. In Sept. 1926 werden trichinen gevonden in het vleesch van een
varken, afkomstig uit de gemeente Vinkeveen. De eigenaar van dit varken had nog
een 12-tal varkens in zijn bezit, welke dieren, na te zijn afgemest, te Utrecht en Oss
zijn geslacht geworden en toen extra op trichinen zijn onderzocht; echter met nega-
tief resultaat. Op het terrein, waar de varkens werden gehouden, waren zeer veel
ratten aanwezig, waarvan er verscheidene zijn gevangen genomen. Bij deze ratten
wérden echter geen trichinen aangetroffen.

Noodslachtplaatsen en abattoirs. In een aantal gemeenten werden goede nood-
slachtplaatsen gebouwd of centrale slachtplaatsen gesticht.

Levende keuring. Ook voor dit jaar zijn tal van gevallen gerapporteerd, die bij
het. onderzoek vóór het slachten, de aandacht trokken en waardevolle aanwijzingen
gaven voor nader onderzoek na het slachten. Voor een groot deel komen de gevallen
overeen met die beschreven in vorige jaarverslagen

Na een opsomming van het aantal opgemaakte processen-verbaal en de reeds
bekende uitspraken vindt men het een en ander medegedeeld over de Invoerkeuring
van vleesch. Vergeleken bij de cijfers over het jaar 1925 is de invoer van bevroren
rundvleesch uit Argentinië wel kleiner geworden, daarentegen die uit Uruguay
flink gestegen. In 1926 importeerde Argentiniëin Nederland 14.609.482 K.G. tegen
in 1925 22.045.015J K.G. en Uruguay in 1926 6.279.705 K.G. tegen in 1925 t .996.093
K.G. De invoer uit Nieuw-Zeeland is gedurende 7926 iets achteruit geloopen, n.1.
van 318.616 K.G. in 1925 tot 121.337 K.G.

De invoer van versch vleesch bedroeg in 1925 2952144J K.G. en in 1926 1203598J
K.G., zoodat ook hier een merkbare achteruitgang te bespeuren valt.

Afgekeurd werden verschillende hoeveelheden ingevoerd vleesch, voornamelijk
w.egens ondeugdelijkheid, schimmel, icterus, enz.

Maandag 5 Maart is te Goes het abattoir — het eerste in de provincie Zeeland —-
geopend en in gebruik genomen. Des middags vereenigden zich in de runderslacht-
hal vele genoodigden, teneinde de officieele opening bij te wonen. De burgemeester
herinnerde in zijn openingsrede aan den strijd, welke de oprichting van een slacht-
huis te Goes heeft veroorzaakt.

De bouwkosten hebben ruim / 60.000 bedragen. Voor dit betrekkelijk gering be-
drag is het gelukt een abattoir met koelhuis te bouwen, dat gezien mag worden.

De Heer Wintermans, lid van de Tweede Kamer, heeft aan den Min. van Binn.
Zaken en Landbouw de volgende vraag gesteld:

Is de minister bereid een specificatie te geven van de kosten over de dienstjaren
1923, 1924. 1925 en 1926, geraamd en gemaakt ter uitvoering der keuringen van
ve.e. en vleesch, waarover, respectievelijk krachtens de artikelen 68 en 75 derVee-
wejb. vergoeding van kosten geheven wordt en van de kosten, geraamd en gemaakt
te,n behoeve der overige werkzaamheden van den Veeartsen Dienst, volgens de
OJjderdeelen in de begrootingen en rekeningen der bovengemelde dienstjaren ?

Naar aanleiding van een advertentie in een plaatselijk orgaan te \'Wageningen,
waarin het bestuur der afdeeling Neder-Veluwe der Geldersche-Overijselsche Maat-

schappij van Landbouw bekend maakte, dat op zijn verzoek toestemming is ver-
leend tot het zoogenaamde uitponden van runderen en varkens aan het gemeente-
lijk slachthuis te Wageningen, heeft het bestuur van den Nederlandschen Slagers-
bond besloten, op deze advertentie de aandacht te vestigen van het bestuur der
Nederl. Vereeniging van Slachthuisdirecteuren en daarbij de vraag te stellen, of
het inderdaad op den weg ligt van de directeuren van abattoirs, op deze wijze de
concurrentie tusschen den boer en den slager, voortkomende uit de uitponderij,
in de hand te werken. Verder is besloten een adres te richten tot den gemeenteraad
van Wageningen met het verzoek, maatregelen te nemen, waardoor voortaan der-
gelijke handelingen van gemeentebestuur en gemeenteambtenaren zullen worden
voorkomen.

Namens de plaatselijke vereeniging van slagerspatroons te Dcl\\t is een adres tot
den gemeenteraad gericht in verband met de plannen om daar ter stede een gemeen-
telijk slachthuis te stichten. Adressanten verzoeken den raad om, voordat er nadere
plannen terzake worden vastgesteld, in de gelegenheid te worden gesteld, mede-
deeling te doen en inzage te geven van plannen, die kunnen leiden tot de stichting
van een abattoir op coöperatieven grondslag.

Zij meenen te kunnen aantoonen, dat de exploitatie van een dergelijk abattoir
voordeeliger kan zijn dan gemeentelijke exploitatie. Overigens verklaren adres-
santen zich bereid, den gewenschten waarborg te geven tot de richtige uitvoering
van de vleeschkeuringswet en om bij de bepaling van de slachtrechten in het coöpe
ratieve abattoir met de wenschen en voorschriften der gemeente rekening te houden.

B. en W. van Velsen stellen voor, afwijzend te beschikken op een adres van het
bestuur der Velser Slagersvereeniging, om een bepaling vast te stellen opdat het
publiek kan zien, in welke zaken versch en in welke zaken bevroren vleesch wordt
verkocht.

B. en W. van Vlaardingen vragen den raad machtiging tot het aangaan van een
overeenkomst betreflende de vleeschkeuringswet voor 1928 met de gemeente Maas-
land. In verband met een uitbreiding van het aantal te verwachten keuringen in
die gemeente zal Maasland / 1125.— aan Vlaardingen betalen ter vergoeding van
de diensten door den Vlaardingschen keuringsdienst aan Maasland te verleenen

De heer J. F. van der Slooten maakt er ons opmerkzaam op dat in het bericht
in het 15 Maart no., blz. 289 (overgenomen uit de N.R.Ct.) een paar onjuistheden
voorkomen.

De heer v. d. Slooten was niet voorzitter der jury; deze bestond uit 3 dieren-
artsen (de heer v. d. Slooten inbegrepen), 1 arts, 2 architecten, 1 werktuigkundig
ingenieur, 1 gemeenteraadslid. 1 honorair lid (vertegenwoordiger van het Dept. v
Binnenl. Zaken) en den onderburgemeester als voorzitter.

Op het V\' Congres International du Froid dat van 9 tot 22 April a s. te Rome
wordt gehouden zal de Nederlandsche en Nederlandsch-Indische Regeering ver-
tegenwoordigd worden door Prof. Dr. W. Keesom, Leiden, Prof. Dr. M. de Haas,
Delft, en Prof. C. F. van Oijen te Utrecht.

Nog enkele plaatsen beschikbaar. Nog liefhebbers voor de kynologische groep ?
De stagnatie bij het doorzenden van the Life Stock Journal in de Veeteelt-groep
is door grootere accuratesse van den uitgever voorbij; verzoeke doorzending op
tijd. Den nieuwen lezers der verschillende groepen zal een gekwiteerde postwissel
worden toegezonden.

Onder voorzitterschap van den Minister van Binnenlandsche Zaken en Land-
bouw, Mn. Kan, heeft op 21 Maart aan diens departement ten bespreking
over het mond- en klauwzeer plaats gehad tusschen de vertegenwoordigers van
den veeartsenijkundigen dienst en vertegenwoordigers van de volgende organisaties :
het Kon. Nederl. Landbouwcomité, den R.K. Nederl. Boeren- en Tuindersbond,
den Christ. Boeren- en Tuindersbond, den Algem. Nederl. Zuivelbond, den Bond
van kaasproducenten, de Ned. Vereeniging van Kaashandelaren, liet Nederl. Rund-
veestamboek, het Centraal bestuur van de Bonden van Melkveehouders, den
Nederl. Tuinbouwraad, den Nederl. Bond van Veehandelaren.

Onderlinge samenwerking bleek volkomen gewaarborgd ten einde de ziekte
verder te bestrijden, en vol vertrouwen werd uitgesproken in de maatregelen,
door den veeartsenijkundigen dienst genomen en nog te nemen.

De Alg. Nederl. Zuivelbond heeft aan alle bij hem aangesloten bonden van
coöperatieve zuivelfabrieken, ter uitreiking aan de veehouders die aan deze
fabrieken leveren (pl.m. 130,000), circulaires gezonden met aanwijzingen ter voor-
koming en ter bestrijding van het mond- en klauwzeer.

Ook het Kon. Nederl. Landbouw-Comité heeft met dit doel circulaires toege-
zonden aan de aangesloten vereenigingen, ter verspreiding onder haar leden.

Op Vrijdag 2 Maart had op initiatief van den Bond van op Coöperatieven grond-
slag werkende Zuivelfabrieken in N.-H. eene bijeenkomst te Alkmaar plaats ter
bespreking van de oprichting eener gecentraliseerde t.b.c.-bestrijding van het
rundvee in N.-H.

De vergadering stond onder leiding van den heer 1\'. Stapel en werd bijgewoond
door vertegenwoordigers van den gezondheidsdienst voor vee in N.-H., van beide
bonden van Zuivelfabrieken, van de H. M. L., de L. T. B. en ,,Holl. Noorder-
kwartier". Verder waren aanwezig de heeren \'t Hooft en Klauwers, inspecteurs
van den veeartsenijkundigen dienst, Dr. L. Schey, rijkszuivelconsulent en Ir. I..
de Vries, adj. rijksveeteeltconsulent.

Na uitvoerige bespreking werd besloten aan den gezondheidsdienst in N.-H. te
verzoeken een plan te ontwerpen, waarbij rekening zal worden gehouden met de
rijksvoorschriften voor stcunvcrleening aan de t.b.c.-bestrijding.

Het Wereld Zuivel-Congres dat dit jaar in Engeland zal worden gehouden en
aan de voorbereiding waarvan reeds geruimen tijd gewerkt is, zal het volgende
verloop hebben.

Op Dinsdag 26 Juni worden de verschillende congresbczoekers te Londen ont-
vangen en geregistreerd terwijl des avonds een receptie plaats heeft namens de
Engelsche Regcering door de Ministers van Landbouw en van Volksgezondheid.

Op 27, 28 en 29 Juni worden de ochtenden gewijd aan verschillende zittingen
te Londen waarin onderwerpen, welke speciaal voor consumptiemelk van belang
zijn, worden behandeld naast enkele meer algemeene zuivelvraagstukken.

Op 30 Juni wordt Windsor Castle met de bijbehoorende boerderijen en melke-
rijen bezocht.

Maandag 2 Juli en Dinsdag 3 Juli hebben des voormiddags zittingen plaats te
Reading aan het National fnstitute for Research in Dairying. De Maandag is ge-
wijd aan zuivel-bacteriologische kwesties en de Dinsdag aan zuivel-chemische
kwesties. Op deze beide dagen worden in den namiddag speciale boerderijen in de
omgeving van Reading bezocht waar hygiënische melk gewonnen wordt.

Op Woensdag 4 Juli vertrekt het Congres van Londen naar Edinburgh, waar op
5 Juli een ochtendzitting plaats heeft en in den namiddag een bezoek aan zuivel-
fabrieken en boerderijen gebracht wordt.

Op 6 Juli vertrekt men van Edinburgh naar Glasgow van waaruit verschillende
excursies gemaakt zullen worden. Daarna is er gelegenheid om tochten te maken
en de Royal Agricultural Show in Nottingham te bezoeken.

Het is gewenscht, dat zij die aan het Congres geheel of gedeeltelijk wenschen
deel te nemen eenigszins spoedig hun plannen vaststellen, mede met het oog op
hotelaccommodatie, enz. Uit verschillende landen, en speciaal ook uit Amerika,
worden zeer groote aantallen bezoekers op dit Congres verwacht. Voor deelneming
en het vragen van inlichtingen kan men zich wenden tot het Secretariaat van het
Nationaal Comité van den Internationalen Zuivelbond voor Nederland, Laan van
Meerdervoort 18, den Haag. Hier zullen ook zoodra deze beschikbaar zijn, de devi
nitieve programma\'s worden uitgereikt.

Prof. C. F. vanOijen te Utrecht werd door het Comité, belast met de organisatie
der zittingen te Reading, uitgenoodigd een rapport in te dienen over The relative-
Values of Different Methods of Testing the Cleanliness of Milk. De andere rappor-
teurs uitgenoodigd voor dit onderwerp zijn Prof. Orla Jensen, te Kopenhagen,
I)r. R. Burri te Bern en R. S. Breed, te New York.

De Runderborzelbestrijdings-Commissie \') gaf haar tweede brochure uit\'¹).
In deze brochure wordt medegedeeld de ontwikkelingsgeschiedenis van de horzel
(met fraaie plaatjes), de schade die zij veroorzaakt, en de bestrijdingswijze. Over
de laatste zegt zij het volgende:

In de loop der jaren zijn verschillende bestrijdingsmethoden beproefd met meer
of minder resultaat.

Men heeft getracht voorbehoedend te werken door de runderhuid met verschil-
lende middelen in te wrijven, welke de horzel beletten zouden haar eieren op de
huid te leggen. Deze middelen hebben gefaald. De eene methode was niet practisch
uitvoerbaar, in een ander geval werkte het middel wel goed, maar tastte bovendien
de huid van het rund aan, zoodat het om die reden niet bruikbaar bleek.

Verder heeft men beproefd de in de huid aanwezige horzels door parasietendoo-
dende middelen te vernietigen. Een groot deel dezer middelen hadden dezelfde
bezwaren als die, welke moesten dienen om het eierleggen der horzel op de huid te
beletten n.1. zij tastten de huid te veel aan of moesten herhaaldelijk toegepast wor-
den, waardoor zij, afgezien van hun dikwijls goede werking, als practisch bruikbaar
middel afgedaan hadden. Enkele wasschingen en zalven zijn bekend, welke zeer
gunstig werken. Met deze wasschingen. welke nicotine en kalk bevatten, de eerste
in den vorm van tabakspoeder of zuivere nicotine, gelukte het door enkele behande-
lingen, welke gedurende Februari tot Mei toegepast werden, de dieren horzelvrij
te maken.

De zalven, welke weer andere parasietendoodende middelen bevatten, werden
op de huidopeningen gewreven, waardoor de larve tengevolge van de afsluiting van
de buitenlucht en door het in de zalven aanwezige doodende middel stierven, ver-
schrompelden en uitgedreven werden.

De andere methode, welke bestaat in het uitdrukken der larven uit de huid is
ook in ons land toegepast geworden. Dit uitdrukken kan, wat betreft de volwassen
larven gemakkelijk met de hand geschieden ; voor nog niet ontwikkelde larven
moeten daar instrumenten bij te pas komen. Het is juist dit laatste dat de vee-
houder niet gaarne ziet. De dieren verzetten zich en niet altijd kan het geheel
pijnloos geschieden.

Daarom is in alle landen naar afdoende middelen gezocht om de larven in de
huid te dooden.

1 ) Op aanvraag voor 10 cents verkrijgbaar bij het Secretariaat, Biltstr. i68.
Utrecht.

leverei heeft. Men behoeft hiervan slechts een weinig op de open wormknobbels te
wrijven. De voor de larven giftige stof, die zich in deze zalf bevindt, doodt de larve
binnen korten tijd. Dat de larve onder den invloed van de zalf komt, kan men waar-
nemen doordat zij zich heftig gaat bewegen, zich zoo diep mogelijk in de worm-
knobbel terugtrekt en later weer met haar ademhalingsplaten tegen de huidope-
ning drukt, alsof zij tracht aan de inwerking van de zalf te ontkomen. Wanneer
men den volgenden dag een larve ter controle uit de huid drukt, blijkt deze geheel
verslapt en dood te zijn. Levende larven, die men uit de huid drukt, trekken zich
onmiddellijk samen. De aldus gedoode larven kan men rustig in de huid laten zitten;
zij worden geleidelijk kleiner en drogen in om tenslotte geheel te verdwijnen.
Dikwijls vindt men eenige dagen na de behandeling dergelijke ingedroogde larven
uit de reeds kleiner geworden wormknobbels steken. Na 2 tot 3 weken vindt men
de huid, die voor de behandeling met knobbels bezet was, veelal geheel glad ge-
worden. Het insmeren van de open wormknobbels geschiede kort voordat het vee
de weide ingaat. Men heeft dan zekerheid dat de larven met de zalf in aanraking
komen en gedood worden.-Mochten de haren ten gevolge van het vocht, dat uit de
wormknobbels komt, aaneengekleefd zijn, dan worden deze vóór het insmeren
even weggeknipt. De behandeling wordt, nadat de dieren in de weide zijn, nog eens
herhaald om later komende larven te dooden. Dit levert geen practisch bezwaar
op. De prijs van de zalf is zoodanig dat een behandeling per rund ongeveer 5 cent
kost. Dit hangt natuurlijk af van het aantal wormknobbels waarmede het dier
bezet is.

De runderhorzelzalf of Hvpodermacid is verkrijgbaar bij de firma Brocades en
Stheeman te Meppel 1) Daar aan landbouworganisaties en coöperaties bij afname
van grootere hoeveelheden belangrijke korting wordt verleend, is het gewenscht,
de zalf niet van deze firma, doch van de organisaties te betrekken.

Ook in verschillende andere landen wordt de zalfmethode aanbevolen, omdat
men daar eveneens de bezwaren van het uitdrukken der larven ondervonden heeft.

Van de verschillende door onze Commissie beproefde middelen om de larven in
de huid te dooden is ons deze zalf het beste gebleken. De latere door andere onder-
zoekers aangegeven behandelingsmethoden hebben ons tot nu toe geen aanleiding
gegeven een dezer methoden te propagecren.

In Denemarken is het ,,onthorzelen" van het vee bij de wet van 1913 verplicht
gesteld, en men is daar bijna van de horzels bevrijd. Ook in België bestaan wettelijke
bepalingen. In ons land zal men trachten door vrijwillige bestrijding de plaag te
overwinnen. In Drenthe zijn reeds goede resultaten bereikt.

Aan de brochure is toegevoegd het verslag der werkzaamheden van de Com-
missie, waaruit blijkt dat reeds veel propaganda is gemaakt en nuttig werk is ver-
richt. Vooral in Drenthe wordt van de bestrijding werk gemaakt. In de meeste
streken geschiedt dit door zuivelfabrieken, landbouwvereenigingen of veefondsen;
in 1927 hadden zich reeds 47 bedrijven bij de bestrijding aangesloten, en er werden
36000 dieren behandeld en 250.000 larven onschadelijk gemaakt. Het ligt zeker op
den weg van ons, dierenartsen, om propaganda voor de runderhorzelbestrijding te
maken; de veeartsenijkundige staatsdienst door middel van hare inspecteurs en
de Mij. v. Diergeneeskunde door hare afdeelingen. Dr. Baudet en Dr \'t Hoen en
de heer ten Hoopen maakten zich reeds in die richting verdienstelijk. Vr.

De werkzaamheden breidden zich steeds uit, vooral in zake sera en entstoffen.
Het aantal serumleverende dieren bedroeg 10 paarden, 27 runderen en 17 buffels.
De totale veestapel der inrichting bestond uit 29 paarden, 41 runderen, 17 buffels,
7 schapen en 3 varkens.

onderzoek. L)it onderzoek betrof verschillende ziekten: anthrax, septichaemia
haemorrhagica, cholera avium, sarcophvsema gangraenosum, pestis suum, abortus
infeetiosis, bloedziekten, waaronder parasitaire (texaskoorts, anaplasmosis, surra),
•coccidiosis, rabies, malleus, tuberculose.

Verder: onderzoek van bloed, etter, organen, sputum, melk, darm- en huidpara-
sieten, tumoren en chemiese onderzoekingen.

Proeven over immunisatie tegen anaplasmosis zijn begonnen; over de uitslag
kan pas later worden gerapporteerd.

Verder is in studie een besmettelijke hoenderziekte op Java heersende en kli-
nies en epidemiologies veel gelijkende op hoenderpest, maar blijkens entproeven
toch daarvan verschillend.

Onder buffels op Java komt een ziekte voor die klinies veel overeenkomst heeft
met ,.boosaardige kopziekte": muco-purulente neusuitvloeiing, corneatroebeling,
koorts soms tot boven 40°, geen eetlust; duur der ziekte 7—8 dagen; afloop veelal
letaal; sectie: degeneratie van inwendige organen, ontsteking (met defecten) in
darmkanaal (vooral duodenum, jejunum en lebmaag),, ontsteking van galblaas,
neus-, larynx- en trachea-mucosa (met defecten en membranen). In 8 onderzochte
gevallen waren microscopies onderzoek en enting op proefdieren zonder gevolg.

Bij paarden kwam op Menado een oogaandoening voor die (speciaal in den regen-
tijd) 20% der paarden aantastte: tranen, zwelling onder het oog met huidnecro.se
ter plaatse; het oog zelf schijnt zelden aangetast te worden. Deze aandoening zal
zoo mogelijk verder onderzocht worden.

Serodiagnostiek werd verricht: voor malleus-onderzoek 2013 complement-bin-
dingen en 1892 conglutinaties; serumonderzoek abortus (Bang) 420 aglutinatie.s
en 355 complementbindingen.

Verzonden werd 14.341 c.c. onverdunde malleïne; 2977 c.c. tuberculine A (sub-
cutaan) en 17.078 c.c. tuberculine B (ophthalmo), 6 c.c. tuberculine avium.

Verder werd afgeleverd: 667.275 c.c. serum en 50.000 c.c. vaccin tegen Septichae-
mia haemorrhagica bubalorum; voor de hoog-immunisatie der serumdieren werden
28 verschillende stammen gebruikt. Met het vaccin werden in Bantam buffels ge-
ënt tijdens de Oost-moesson (in deze periode komt gewoonlijk de ziekte niet voor)
in de hoop, hun een voldoende immuniteit te geven tegen een eventueele natuur-
lijke besmetting in de West-moesson. Het gebruikte vaccin was rijker aan endo-
toxinen dan het bij de proeven in 1924 bereide, en werd gemaakt door 48 uren
oude bouillonculturen met formaline te dooden en daarna 48 uren onafgebroken
in het schud-apparaat te schudden. Gecnt werden 10.000 buffels, terwijl in dezelfde
streek een gelijk aantal, ter controle, ongeënt bleven. Over de resultaten kan pas
later bericht worden.

Tegen cholera avium werd 16.300 c.c. serum verzonden en 3.260 c.c vaccin.
Vaccin serum (simultaanenting) werden, in koppels waar de ziekte heerste, 3
weken na een initiale seruminspuiting aangewend, met gunstig gevolg. De voor de
hoogimmunisatie der serumdieren gebruikte 4 bacteriestammen werden door gere-
gelde kippen-passage virulent gehouden.

Tegen anthrax werd afgeleverd 269.600 c.c. serum en 5.470 c.c. sporenvaccin.
De resultaten waren uitstekend, ook curatief; te Bima herstelden bij een miltvuur-
uitbraak van46curatief met serumgeënte buffels 31. Te Krawang kwam, na immu-
nisatie, de ziekte direct tot staan.

Cuti-vaccinatie tegen anthrax werd op schapen en konijnen op kleine schaal toe-
gepast om uit te maken of deze methode zou zijn te verkiezen boven de tot nu toe
in Ned.-Indië gebruikte methode Sobernheim. De resultaten waren met beide
methoden ongeveer gelijk, zoodat het de vraag is of de technies zooveel moeilijker
cuti-methode wel de voorkeur verdient. De proeven dienen op groote schaal te
worden herhaald. (Voor hoog-immunisatie der serumdieren werden 13 verse bac-
teriestammen gebruikt).

Tegen Sarcophysema gangraenosa bovum werden verzonden: 625.000 c.c. bout-
vuurfiltraat en 145.000 c.c. boutvuurserum; de resultaten w-aren met beide gunstig.

In de vroeger zeer besmette streken komt zoo goed als geen houtvuur meer voor.
De gevolgde werkwijze voldoet uitstekend: jaarlijks worden in de betreffende stre-
ken alle runderen onder de 2 jaar geënt en de in het afgeloopen jaar nieuw inge-
voerde runderen. Bij optreden van de ziekte in voordien onbesmette streken wordt
eerst seruminspuiting toegepast en binnen 14 dagen nageënt met filtraat.

De 4 boutvuurstammen en een paraboutvuurstam van het laboratorium worden
door geregelde runderpassage op virulentie gehouden.

Tegen abortus infectiosa bovum werd 33.800 c.c. serum geleverd. Over de resul-
taten zwijgt het verslag; wel wordt gezegd, dat er moeite wordt gedaan om enkele
indiese bacillen-stammen te isoleeren; om de beschikking te hebben over gedood
en levend vaccin.

Tegen diphteria avium et epithelioma contagiosum werd 3.235 c.c. vaccin verstrekt.
Kr kwamen over het geheel gunstige berichten over de werking. Van belang is
echter een stal-specifiek vaccin te gebruiken.

Auto-vaccin tegen staphylocokken bij paarden werd in hoeveelheid van 2.390 cc.
afgeleverd. De berichten er over waren gunstig.

Op Zoölogies gebied werden vooral overbrengings-proeven betreffende surra
verricht. Hierover is in dit tijdschrift reeds gerefereerd. Vrijburg.

Ontheven: eervol van de waarn. der betr. van inspecteur bij den Burgerlijken
Veeartsenijkundigen dienst en weder benoemd tot gouv. veearts iste kl. met den
rang en titel van insp. bij dien dienst, p. H. j . Gasille.

Belast tijdens het buitenlandsch verlof van clr. J. Kok met de waarneming van
de functie van inspecteur van den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst, dr. J.
F. C. Raabe, gouvernements-veearts iste klasse.

Geplaatst: te Fort de Koek, Dr J. F. C. Raabe; te Makassar, Dr. H. J,
Kasen ; te Serang P. C. M. IJpma.

Bevorderd tot doctor in de Veeartsenijkunde de heer H. Veenendaal, op
proefschrift „Bijdrage tot de kennis van verschillende hoornvliesaandocningcn
van den hond".

De grootste diepten komen voor in de Stille Oceaan ; de diepste plaats was tot
nog toe gepeild ten noordoosten van Mindanao (Filipijnen), 9788 Meter. De duitse
kruiser Emden heeft 1111 in die buurt een diepte van 10500 Meter gevonden. De
nieuwe manier van peilen geschiedt niet met dieplood doch door middel van de
echo. Door een ontploffing wordt een knalveroorzaakt, die zich door het water
(1500 M. per seconde) voortplant en door deze tbodem teruggekaatst wordt.
De tijd tussen knal en hooren van de echo wordt nu opgenomen.

Volgens onderzoekingen van Bolk, Bruinsma en van den Broek neemt
sedert 1898 het nederland.se volk in lichaamslengte toe. In de periode 1898—1907
bedroeg de gemiddelde lengte van de lotelingen 168.6 c.M. ; in de periode van 1921
—1925, 170.77 c.M., dus een toeneming van 2.17 c.M. in ongeveer 20 jaar.

De langste bevolking treft men aan in Friesland en Noordholland. Friesland
had een gemiddelde van 172.33 c.M. ; Noordholland (Amsterdam niet medege-
rekend) 172,47 c.M. ; Amsterdam 170,8 c.M.

Een nieuwe methode voor het conserveeren en versch bewaren van darmen. (Über
das Wohlsohe Verfahren zum Konservieren und Frischerhalten von Därmen. Meijer-
Zeitschr. f. Fl. und Milchhyg. Bd. 37 pg. 363).

De firma Paul J. Wohl in Frankfurt a. M. heeft een patent genomen op een
methode voor het conserveeren en versch bewaren van darmen, welke methode
belangrijk verschilt met de overal tot dusver gebruikelijke wijze van darmver-
werking.

Volgens de nieuwe methode worden de darmen zoo spoedig mogelijk na het slach-
ten met zuiver stroomend water zoowel inwendig als uitwendig schoongespoeld en
gezouten. Daarna laat men ze goed afdruipen en verpakt men ze, met de vetzijde
naar buiten, dus niet omgekeerd, in vaten, waarin men, behalve het spongat, ook
nog een 2de gat heeft aangebracht, bij voorkeur in het deksel. Nadat dan de darmen
goed zijn aangestampt, wordt het deksel vastgemaakt. Vervolgens giet men nu
door het bovenste gat gesmolten darmvet of een ander neutraal vet, zoodat alle
nog open hoekjes en ruimten in het vat met dit vet worden opgevuld. Blijkt het
vat geheel vol, dan laat men alles afkoelen, maakt het spongat en het deksel dicht
en het geheel is gereed voor verzending.

Met deze methode zou het mogelijk zijn zelfs ongeslijmde darmen, welke anders
zeer spoedig in bederf overgaan, lang te bewaren of zoo noodig te verzenden naar
andere plaatsen. Het is dus niet meer noodzakelijk, dat de darmen zoo spoedig
mogelijk na de slachting op het terrein van een slachthuis worden geslijmd. Men
kan nu de darmen volgens deze methode verpakken en ze naar andere plaatsen
sturen.

Het ccnige bezwaar dat deze methode met zich medebrengt is het feit, dat door
ongeslijmde, versehe darmen de smetstof van bepaalde dierziekten kan worden
overgebracht, zooals b.v. bij varkenspest, runderpest, enz. Woiden de darmen
geslijmd, dan wordt allereerst met de mucosa een groote hoeveelheid smetstof ver-
wijderd, terwijl daarna het zout veel beter in de diepere weefsellagen kan binnen-
dringen. De nieuwe methode is een oppervlakkige reiniging zonder meer, waarbij
echter mogelijk aanwezige smetstof niet afdoende verwijderd wordt. Worden nu
b.v. varkens in het incubatietijdperk van varkenspest geslacht en de darmen, be-
handeld volgens de Wohlsche methode, verkocht aan buitenslagers, die ook dik-
wijls nog zelf varkens mesten of ander vee houden, dan kan men zich voorstellen,
dat de ziekte wordt overgebracht. Ook de invoer van darmen uit landen, waar
runderpest heerscht, is bij deze methode bezwaarlijk toe te staan.

Parasitismus van een vleeschvlieg. (Aus der Praxis; Parasitismus einer Fleisch-
fliege — Dr. Leo Kausch — Prager Archiv, für Tiermedizin und vergleich. Patho-
logie, 1927, Deel B, pg. 221).

Op i Juli 1926, \'s middags 5 uur, Was een ij jarig rund geslacht en na keuring in
consumptie gebracht. Op denzelfden avond werd het vleesch in een ijskast opge-
borgen. Den volgenden dag werden de beide hersenhelften uit de kop gehaald en
toen bleek, dat aan de oppervlakte van de hemisphaeren longitudinaal verloopende
gangen, omgeven door een lichtroode rand, aanwezig waren. In deze gangen bewo-
gen zich een 30-tal geelwitte tot bruinwitte, 2 c.M. lange maden. Bij een nadere
beschouwing van de verdere kopdeelen waren in de beide zeefbeenderen trossen
van wel 100 maden aanwezig, waaronder men een 3-tal verschillende ontwikkelings-
stadia kon opmerken. Tenslotte zag men aan de neusvleugels ook nog vliegeieren.

De beenige gedeelten van het zeefbeen waren donkerrood, met slijn bedekt en
geusureerd; de cellulae ethmoidales waren gedeeltelijk verdwenen. Of de foramina
ethmoidalis intra vitam of eerst post mortem een toegangsweg naar de hersenen
voor de maden hebben gevormd, kon niet met zekerheid worden uitgemaakt.

Door Prof. Sekyra te Brünn werden de maden geidentificeerd. Het waren maden
van een Calliphoravlieg-soort (Calliphora erythrocephala), welke als vleeschvliegen

of bromvliegen bekend zijn. Naar de meening van Kausch zou reeds tijdens het
leven het dier aangevallen zijn geworden door deze vlieg. De wijfjes kruipen bij het
eierenleggen in de neusgangen, ongeveer ais de oestrus ovis.

De nader ingewonnen inlichtingen bevestigen clan ook, dat het dier steeds op een
eigenaardige wijze den kop heeft gehouden, dat het in de weide nooit vanaf den
grond gras at, doch altijd met opgericht hoofd stil had gestaan en tenslotte ook op
stal slechts dan voedsel tot zich nam, als op ongeveer borsthoogte het voeder en
water werd voorgehouden.

Het bestrijden van paratyphusepidemieën. (Das vorkommen von Paratyphus B
bazillen — Friesleben — Deut. Med. Woch., T927, No. 38).

Uit de onderzoekingen van Friesleben bleek, dat men bij gezonde slachtdieren
geen menschpathogene payatyphus B. stammen kan vinden (?), terwijl daaren-
tegen grauwe muizen in 52% en wilde ratten in ig% Gaertner- of Paratyphus D.
stammen herbergen, die noch cultureel, noch serologisch van de menschpathogene
stammen zijn te onderscheiden. Op grond van deze resultaten meent Friesleben
dan ook, dat de vernietiging van ratten en muizen ook één van de gewichtigste
bestrijdingsmaatregelen moet zijn bij de bestrijding van de paratyphusepidemieën.

Het vernietigen van ongedierte in koelhuizen enz. (Ungeziefervernichtung in Kühl-
häusern und an anderen Orten — P. Buttenberg — Zeitsch. f. Fleisch- und Milch-
hvg., 1927, pg. 345).

Volgens Buttenberg is het gasvormige blauwzuur (cyaanwaterstofgas) het meest
geschikte middel voor de bestrijding van muizen in koelhuizen. Men verkrijgt dit
gas door in houten bakken (het z.g. Bottich verfahren), welke gevuld zijn met ver-
dund zwavelzuur, cyaannatrium te werpen. Het daarbij gevormde gas verspreidt
zich snel in de ruimte en dringt bovendien voldoende diep door in opgestapelde
artikelen. Men laat het blauwzuurgas in een 0,5 volumeprocent ongeveer 12—14
uur inwerken, waarna men frische lucht toelaat. De atmosfeer in de gereinigde
localiteiten wordt daarna met behulp van benzidinkoperacetaatpapier op nog mo-
gelijke sporen van blauwzuur onderzocht. Ook de z.g. spekkever, die vooral ge-
droogde darmen kan beschadigen, is niet tegen blauwzuur bestand.

Bij andere gebouwen, als schepen, molens, woningen, meubelen, enz. wordt alge-
meen de cyklonmethode toegepast, waarbij cyklon B. wordt gebruikt. Dit is een
grofpoederige, roodbruine massa, bestaande uit een mengsel van vloeibaar blauw-
zuur en een katalysator, opgezogen in pijpaarde. Dit mengsel wordt in hermetisch
gesloten bussen vervoerd. Wordt dit poeder uitgestrooid, dan ontwikkeld zich het
blauwzuurgas. Levensmiddelen absorbeeren het gas, geven het echter bij het ont-
luchten weer geheel af. Een chemische verbinding komt dus niet tot stand. Meestal
bevatten de levensmiddelen, direkt na het zuiveren van de atmosfeer, een hoeveel-
heid blauwzuur van 1, hoogstens 3 mgr. in 100 gram. Deze hoeveelheid blauwzuur
zou onschadelijk zijn. Slechts melk, room en ijs nemen meer gas op, dat niet zoo
volledig is te verwijderen.

Voor een afdoende rattenbestrijding zou de z.g. Horamethode liet meest geschikt
zijn. Hierbij worden, met behulp van een aangestoken patroon, verschillende dam-
pen, die vooral bestaan uit zwavelwaterstof, koolmonoxyde- en kooldioxydegas,
in de rattenholen geblazen. Ook voor een vernietiging in dijken, enz. is deze methode
het meest geschikt.

Over de ontsmetting van messen en messcheeden in de vleesehkeuring. (Die
Fleischuntersuchungsmesser. Messerscheiden und ihre Desinfektion — Dr. Kunibert
Müller — Berlin. Tierärztl. Woch., 1927, pg. 268).

Müller deelt in dit artikel mede, hoe, niettegenstaande de voorschriften in het
,,Reichs-Fleischbeschaugesetz" luiden, dat „zur vorschriftsmiiszigen Untersuchung
der Schlachttiere man mindestens zwei geeignete Messer zur Hand haben muss" en
dat men ,,durch Krankheilsstoffe verunreinigte Messer ohne vorherige Reiniging und
Desinfektion nicht zu benutzen darf", toch nog steeds deze voorschriften niet worden
opgevolgd. Vooral de desinfectie wordt vrijwel overal nagelaten.

Een eenvoudige mechanische reiniging met stroomend water is gemakkelijk door
te voeren. Een desinfektie met stoom of door uitkoken is alleen mogelijk, als in de
hallen een steriliseerapparaat aanwezig is en men bovendien de beschikking heeft
over een helper, die steeds de besmette messen ontsmet en zoo noodig weer scherp
maakt.

Wat betreft het model van het te gebruiken mes heeft Müller vrijwel alle voor-
komende modellen (Bundle, Gundelach, Kisch, Jes, Heisz, enz.) bij de vleesch-
keuring gebruikt. Geen enkel model heeft hem kunnen voldoen. Ook den vorm van
de messcheede heeft hij trachten te veranderen.

(Zeer zeker zou het aanbeveling verdienen, dat ook in ons land wat meer aandacht
aan bovenstaande kwestie werd besteed.

Het maximum aantal dieren dat per dag door een keuringsveearts onderzocht mag
worden. (Die Höchstzahl der von einem Tierarzt zu untersuchenden Schlachttiere —
Dr. Kunibert Müller — Berl. Tier. Woch., 1926, pg. 908).

Den laatsten tijd hoort men in ons land af en toe bovenstaand onderwerp weieens
ter sprake brengen. In Duitschland is men al eenigen tijd bezig, om bij de wet voor-
schriften te krijgen, waaraan men zich te houden zal hebben.

Zoo heeft Müller voor het grootste aantal dieren, dat door een dierenarts ,,vor-
schriftsmäszig und rein tierärztlich" per dag kan worden onderzocht, op grond van
jarenlange onderzoekingen, de volgende getallen gevonden: 50 Runderen of 120
Varkens, of 250 Kalveren of 300 Schapen. De keuringsveeartsen aan de slachthuizen
te Leipzig en Berlijn kwamen tot de zelfde getallen. De vereeniging van Pruisische
Slachthuisdierenartsen heeft vroeger reeds, na vele beraadslagingen, de volgende
grenzen aangenomen: 55-60 runderen, 135-150 varkens, 300 kleinere dieren. De
Berlijnsche slachthuisdierenartsen besloten reeds in 1913 met algemeene stemmen
de volgende getallen aan te nemen: 45-50 runderen, 150 varkens, 200 kalveren of
350—400 schapen. Door de nieuwe „Ausführungsbestimmungen" van 1922, waar-
door niet alleen het onderzoek echter ook de stempeling van het slachtdier belang
rijk is uitgebreid, zouden deze getallen, die voornamelijk van voor den oorlog zijn,
nader moeten worden herzien. Conradi geeft daarom aan 40 runderen of 100 var-
kens als ,,Höchtsleitung, wenn alles gesetzmäszig untersucht wird". Müller be-
treurt het, dat men in 1922 in de wet niet deze getallen heeft aangegeven.

Op grond van verschillende feiten vindt Müller het noodzakelijk, dat deze
„Höchstzahlen" aangegeven worden.

1). Werkt het een nauwkeurig onderzoek in de hand, daar men anders allicht, zoo
men een grootere massa slachtdieren moet onderzoeken, zich zal laten verleiden
tot een meer oppervlakkige inspectie.

2). Is het noodzakelijk uit een -wetenschappelijk oogpunt. Het stelt eiken dierenarts
in staat, onderzoekingen op allerlei gebied te doen, daar op ieder abattoir daarvoor
overvloedig materiaal aanwezig is. Men kan een mooie praeparaten-collectie aan-
leggen, enz.

3). Ook uit een hgyiènisch oogpunt is het gewenscht en uit een oogpunt van volkswel-
vaart. Men zou b.v de herkomstplaatsen kunnen opzoeken van finnige runderen,
zoodat ook ter plaatse maatregelen tegen deze ziekte te nemen zouden zijn.

Verder zou men zich nuttig kunnen maken bij de opsporing van besmettings-
haarden van t.b.c , bij de bestrijding van distomatosis, longwormziekte, echino-
coccosis, enz. Men zou meer aandacht kunnen besteden aan het meer algemeen ge-
bruiken van b.v. keelklemmen bij slachtvarkens, aan het verzamelen van organen
voor therapeutische doeleinden enz.

4). Is het aangeven van een maximumgetal zeer bevorderlijk voor het gezondblijven
der keuringsveeartsen. Deze zijn n.1. zeer blootgesteld aan koude, nat weer, trek,
damp, enz. Wordt per dag een te groot aantal dieren onderzocht dan krijgt men
allicht overwerkte menschen. De gemeenten betalen dan door vroegtijdige pen-
sioeneering, of invaliditeit of dood groote bedragen aan de achtergebleven familie-
betrekkingen. Zoo heeft men op het slachthuis te Berlijn in korten tijd een groot
aantal dierenartsen moeten pensioeneeren in den vollen kracht van hun leven.

5). Kan men beter waken voor dierenmishandeling. Zoo b.v. toezicht houden bij het
op- en afladen, het drijven van het slachtvee, het slachten der dieren.

6). Zou men een betere controle kunnen uitoefenen op de behandeling van het vleesch
en organen, darmen, enz.

(Inderdaad valt er voor bovenstaande redeneering veel te zeggen. Het is b.v. op
drukke slachtdagen dikwijls onmogelijk dat een keuringsveearts, buiten het ver-
richten van de steeds noodzakelijke keuringen, ook nog eenigen aandacht kan schen-
ken aan andere kwesties. Hij kan zich dikwijls geen oogenblik uit de slachthal be-
geven, daar er anders een opeenhooping van geslachte dieren komt, waardoor de
keuring vaak bemoeilijkt wordt, men minder rustig werkt, enz.).

Over de aetiologie van paratyphusgevallen bij onze huisdieren. (Zur Aetiologie der
Paratyphuserkrankungen unserer Haustiere auf Grund der im Ti et seitc heninstitut zu
Hannover festgestellten Paratyphusbefunde. — Dr. Karsten — Deutsche Tier. Woch.
1927, pg. 782).

In een voordracht gaf Karsten een korte uiteenzetting over verschillende ziekte-
gevallen bij allerlei dieren, waarbij in zijn instituut bacteriën van de paratyphus-
groep werden gevonden. Allereerst deelt hij mede, hoeveel positieve gevallen bij het
bacteriol. vleeschonderzoek in de jaren 1924, 1925, 1926 en 1927 voor kwamen.

1924. Totaal werden van 590 slachtdieren monsters onderzocht. Zes maal werden
Gaertner bacillen gevonden. Hiervan 4 gevallen bij kalveren, welke aan kalverparaly-
phosis hadden geleden. Drie van deze kalveren hadden, behalve een groote, hyper-
plastische milt, niets verdachts. Het 4de kalf vertoonde kleine necrosehaardjes in
de nieren en zeer kleine necrosehaardjes in de 405 gram zware milt.

Bij runderen kwamen 2 gevallen voor. Het eerste rund was een noodslachting. Het
dier was plotseling in de weide omgevallen, kon niet meer opstaan. De sectie gal
oedeem in het kossem en borstmuskulatuur. De lever was gezwollen met kleine gele
necrosehaardjes.

Het 2de rund had een metritis met retentio secundinarum. Bij de levende keuring
vertoonde het dier ademnood. De sectie gaf: in dc longen talrijke, tot erwtgroote
bruinachtige knobbeltjes, de milt was gezwollen. Twee lymphklieren, 2 vleesch-
nronsters en het beenmerg waren steriel, uit dc milt werd een reinkultuur van
( Gaertnerbacillen gekweekt.

1925. Bij het bacteriologisch onderzoek van 615 slachtdieren vond men 3 X para-
typhusachtige bacillen, n.1. 2 maal bij het rund en 1 maal bij het paard.

De eerste koe betrof een noodslachting. Bij het klinisch onderzoek vertoonde het
dier koorts, hoesten, reutelgeruischcn. geen eetlust, enteritis en geen melkgift. Uit de
vleeschmonsters, longen, nieren en milt kwam een reinkultuur op van Gaertner
bacillen.

De tweede koe werd in nood geslacht wegens paraplegia port partem. De sectie
leverde niets bijzonders. Terwijl 2 vleeschmonsters, de milt en één lymphklier
steriel waren, kwamen uit een andere lymphklier naast colibacteriën talrijke Gaert-
nerbacillen op.

Het paard was eveneens een noodslachting. Wegens een natte mok was het langen
tijd behandeld, was toen plotseling ernstig ziek geworden en in nood gedslacht. Uit
een lymphklier en uit de hartspier werden paratyphuskiemen gecultiveerd. Vleesch,
milt en nieren waren steriel, Deze bakteriestam kon niet nader geïdentificeerd
worden.

1926. Totaal 632 slachtdieren onderzocht. Hierbij 5 gevallen van paratyphus-
achtige bacteriën; n.1. bij 3 kalveren en 2 runderen.

Van de 3 kalveren hadden 2 dieren de bekende kalverparatyphosis, het derde
kalf had een longontsteking met geringe milttumor.

Een koe was in nood geslacht wegens metritis. Uit nieren, lymphklieren en 2 stuk-
ken vleesch kwamen Gaertnerbacillen op.

Bij de 2de koe was bij de levende keuring niets bijzonders opgemerkt; bij de sectie
een diffuse roodheid van hart, maag en darmen, verder lever- en miltzwelling. Ook
hierbij weer uit alle organen en vleesch Gaertnerbacillen.

1927 lot/mei 31 Aug. Werden 478 slachtdieren onderzocht, waarbij 4 maal een
positief resultaat bij 4 runderen.

Het eerste rund — noodslachting van een koe wegens rectale bloedingen —sectie:
heftige haemorrh. darmontsteking, gezwollen lever. Uit milt en beide nieren Gaert-
nerbacillen en colibact; uit de andere monsters alleen coli.

Het 2de rund vertoonde plotseling in de weide excitatie verschijnselen, daarna
een diarrhee, toen in nood geslacht. Sectie: hersenbloedingen, licht gezwollen darm-
scheilslymphklieren, roodheid der lebmaagmucosa.

In de milt naast colibact ook Gaertnerbacillen. De 2 vleeschmonsters, nieren, 3
lymphklieren en beenmerg kiemvrij.

Het 3de rund had in de buikholte een zeer groot abces, dat in zijn geheel werd
verwijderd. Uit milt en één vleeschmonster werden paratyphusaclitige bacteriën
gekweekt, die echter niet agglutinabel waren. Ze werden niet verder geïdentificeerd.

Het vierde rund kreeg 2 dagen na het kalven een mastitis, waardoor het in nood
werd geslacht. Bij de sectie vond men, behalve de mastitis, een sterk gezwollen
inwendige darmbeens- en boeglymphklier en een parenchymateuze degeneratie
der lever. Uit alle deelen en organen werd een paratyphusaclitige bact. gekweekt,
die in eigenschappen op Gaertnerbacillen geleek

Eigenaardig is het, dat in Hannover, niettegenstaande toch nog een 276
varkens bacteriologisch werden onderzocht, in geen enkel geval bij het varken para-
tvphusachtige bacillen (bac. suipestifer) werden gevonden. Dit is n.1. juist anders
dan in vele andere laboratoria (ook in ons land) waar men bij varkenspest herhaal-
delijk suipestifer vindt.

Behalve in alle bovenstaande vleeschkeuringsgevallen werden ook nog herhaalde
malen, bij het heerschen van een sterfte of ziekte onder verschillende huisdieren,
paratyphusaclitige bacteriën gevonden.

Zoo vond men nog 7 maal een Gaertnerbacteriaemie bij volwassen runderen. In
2 gevallen werd wegens verdenking op miltvuur, de milt ter onderzoek opgestuurd
en daarin juist een reincultuur van Gaertnerbacillen aangetroffen.

Volgens Karsten ziet men bij een Gaertnerinfektie bij het volwassen rund dik-
wijls een zeer ernstig ziek zijn der dieren; verder koorts, diarrhee, moeilijke adem-
haling, hoesten, tranenvloed, diepliggende oogen. Verder in enkele dagen een sterke
vermagering. De bekende miltzwelling, welke men bij kalveren kan opmerken, ont-
breekt bij het rund of is niet zoo sterk. Ook ziet men niet de necrosehaardjes in de
lever. Wel kan men waarnemen een haem. darmontsteking, bloedingen in de serosa
onder het epicard, enz. Soms is de Gaertnerinfcctie een secundaire besmetting bij
andere ziekten als metritis, mastitis, enz.

De andere gevallen, waarin Karsten nog paratyphusaclitige bacillen vond, wa-
ren o.a. bij het besmettelijk verwerpen bij merries (bact. parat, abort. equi), bij
veulenlahme, bij infect. abortus van het schaap (bact. parat, abort. ovis), bij z.g.
Ferkelparatyphus (bact. snipestifer en bact. voldagsen), bij hoendertyphus (bact.
typhus gallinac). bij Pulloruminfectie bij kuikens, en verder bij verschillende ziekte-
gevallen bij postduiven, kanarievogels, hazen, cavia\'s, witte muizen.

(Het zou te ver voeren ook deze ziektegevallen hier alle te beschrijven. Er blijkt
intusschen wel uit, hoe vaak bij verschillende dierziekten de bact. der paratyphus-
groep een rol spelen. Zeer zeker zal men, door bij alle dieren elk geval van paraty-
phosis nader uit te werken, een beter inzicht krijgen in het paratvphusvraagstuk).

Aan het Lister Institute of Preventive Medicine in Londen hebben Bedson, Mait-
land en Burbury de volgende onderzoekingen verricht :

I. Resistentie van het virus tegen verschillende physische en chemische agentia:
warmte, licht, uitdroging, bewaring in de koude, levensduur in besmette cadavers,
alcohol, chloroform, HKM_n0₄, formaline en glycerine.

II. Vergelijkende studie van de veranderingen teweeggebracht door virus
van het mond- en klauwzeer en hespes febrilis.

b. Algemeene beschouwingen in verband tot de wijze, waarop bij de controle
van de immuniteit de infectie moet plaats hebben.

e. Immuniteit ten gevolge van inspuiting van onderinfectieuse doses van levend
virus.

a. Methoden, dienstig om de neutraliscerende werking van serum op het virus
aan te toonen, in vitro en vivo.

Bij hun onderzoek naar de resistentie van het virus tegen physische en che-
mische invloeden etc. zijn de onderzoekers begrijpelijkerwijze wederom voor
een deel tot andere conclusies gekomen dan vroegere waarnemers. Deze soort proe-
ven kunnen zoo verschillend worden genomen, dat men kan zeggen, dat er zooveel
uitkomsten zijn, als er verschil in opzet van de desbetreffende proeven bestaat.
Zij begonnen met bloed en virus aan verschillende temperaturen bloot te stellen.

Bloed was bij 50° C. nog infectieus na uur (98 % der proefdieren werd op dit
moment niet meer ziek, dus was virus reeds gestorven).

Licht. Zonlicht maakte het virus binnen 1 uur inactief. Bij diffuus daglicht
opdrogend in de buitenlucht was het onwerkzaam na twee dagen; in het donker
11a i week.

De methoden hierbij gevolgd waren : i°. lymph, resp. bloed snel gedroogd op
glas bij 37° ; 2⁰. idem langzaam bij kamertemperatuur. Beide monsters kwamen
dan boven H₂SOj bij verschillende temperatuur. 3⁰. Verschillend materiaal als
katoen, woldraad, hooi, zemelen, meel werd met lymphe besmet en bij kamer-
temperatuur gedroogd.

De smetstofmonsters der eerste proef overleefden slechts voor de helft de uit
droging bij 37° C., de overige tusschen 3A en 7 dagen.

Bij de overige monsters bleek de levensduur zeer sterk uiteen te Ioopen; bij
kamertemperatuur van 20 tot 112 dagen (enkele reeds na 2 dagen).

Nu het blijkt, dat één onderzoeker dergelijke uiteenloopende resultaten krijgt
met één zelfde soort smetstof, moet men wel tot de conclusie komen, dat óf de
techniek zeer grof moet zijn (wellicht door anderen niet te verbeteren !) óf dat
het virus in zijn afzonderlijke elementen een groote verscheidenheid van levens-
vatbaarheid bezit. Het is een gebied, waarop verdere studie niet overbodig is,
zoowel uit theoretisch als practisch oogpunt (epidemiologie-smetstofdragers).

Langzaam gedroogd (30—60 min.) materiaal bij kamertemperatuur overleefde
het proces.

Boven H.,S0₄ bij kamertemperatuur levensduur 3—6 maanden, enkele monsters
nog langer.

Definitief blijkt dus wel, dat langzame uildroging minder vernietigend werkt dan
snelle, terwijl een verblijf in droge lucht de levensvatbaarheid verrassend veel langer
doet behouden dan in vochtige.

In zooverre stemmen deze onderzoekingen overeen met die van Waldmann
en Trautwein, die zagen, dat lymphevirus bewaard onder natuurlijke omstandig-
heden zijn virulentie bewaarde van 5—11 dagen. Deze onderzoekers maakten
hun overige resistentie-onderzoekingen met blaarwandsmetstof.

Van het onderzoek betreffend het resistentie vermogen van het virus, gedroogd
aan wol, hooi etc. zij het volgende merkwaardige resultaat vermeld :

1. Virus gedroogd aan katoenen, wollen en zijden draden bewaard ineen donkere
kast, waarin de temperatuur schommelde tusschen 15 en 18⁰ C. en een vochtge-
halte van 52 had een levensduur van 2—14 dagen (zeven proefnemingen).

2. Virus gedroogd aan koehaar, aan zand en in zoute boter onder voornoemde
voorwaarden leefde tusschen 2 en 4 weken.

In een vochtige atmosfeer was het virus aan zemelen en hooi binnen 5 dagen dood.

Tot dit gebied van proefneming behoorde ook een onderzoek naar de stabiliteit
van het virus in \'/so normaal phosphaat en pH. 7.6 bij een temperatuur van± 5° C-

Verdunningen van 1 : 4 millioen na 12 dagen tot op de helft, andere na 10 dagen
niet verminderd. Na 10 weken tot op */io ^van <\'^e oorspronkelijken waarde.

De levensduur van het virus in cadavers is ook door deze onderzoekers op kleine
schaal nagegaan.

Caviae werden gedood 1, 2 en 3 dagen na infectie en bij koude bewaard ; zij
waren niet uitgebloed.

Epithelium was nog infectieus na 3 weken (New Haw. tot 31 dagen, één geval
van 102 dagen).

Deze proeven zouden nog worden voortgezet. Zij laten nu reeds zien, hoe ook
hier weer een groote onregelmatigheid aan den dag komt, waaruit mag blijken,
dat al deze onderzoekingen nog alle op ruime schaal dienen herhaald te worden.

Virus chloroform bij 37⁰ C. nog infectieus na 20 uur, niet meer na 46 uur.
Virus is dus wel resistent.

Formaline o. i % maakte het virus in keukenzout in 24 uur nog niet dood ; in
fosfaatoplossing was het na 48 uur nog levend, zelfs nog na 4 en 6 dagen ; dit was
bij kamertemperatuur. Bij 26 a 27⁰ C. was het virus avirulent binnen 48 uur. Met
glycerine gemengd virus was na 433 dagen nog virulent. Het virus bevond zich
in >/₆₀ normaal phosphaatopl. en 0°C bewaard.

Omtrent de vergelijkende studie tusschen het clinisch beeld van mond- en klauw-
zeer en Herpes febrilis deelen de onderzoekers mede, dat beide niet gemakkelijk
met elkaar worden verwisseld.

Bij de bestudeering van het cultiveeringsvraagstuk door het Lister-Instituut
opgevat, ging men uit van de overweging, dat het virus bij 37⁰ C. 4 a 5 dagen in-
fectieus bleef. Dat het bovendien een fosfaatoplossing van ^l/₅₀ N met pH 7.6 zijn
optimum medium had gevonden. Men wilde nu zien wat de uitwerking was van
de toevoeging van verschillende stoffen, welke een zekere voedende rol toekomen,
in de hoop langs dezen weg tot het kweeken te geraken. F.en dergelijk systemati-
sche benadering van het probleem der cultiveering zou kunnen leiden tot de ge-
lukkige ontdekking. Boven alle tot nu toe bekende methoden heeft het dit slechts
voor, dat het uitgangsmateriaal een inderdaad bijzonder gunstig medium voor
het virus vormt.

Zij kwamen tot de volgende resultaten : De levensduur wordt niet verlengd
door toevoeging van gelijke deelen van 2 %, pepton in water, bouillon, glucose-
bouillon, 15—35 % caviaplasma, 25 % extract van cavia embryo.

Van virus bij 37° C. bewaard in serum van de cavia, het konijn, schaap of paard,
werd de levensduur verkort.

Verdund serum had dezelfde uitwerking als puur serum. Ook met verwarmd
serum (tot 56° C.) geen ander gevolg. Zij leggen den nadruk op dit niet verwachte
resultaat met serum, daar dit laatste steeds een deel der voedingsbodems uitmaakte.

Wederom verlengd werd de levensduur in de serum-media bij toevoeging van
trypsine, cavia-embryo, cavia weefsel of stukjes rauwe aardappel.

Vervolgens is de invloed van O.-spanning, invloed van verschillende tempera-
turen nagegaan tot 6 weken toe zonder eenige gunstige uitslag te kunnen waar-
nemen.

Proeven, waarbij is gezocht naar een secundaire factor (een substantie, die met
het virus aanwezig, dit geschikt zou maken voor infectie) hebben iets dergelijks
niet doen vinden.

Zieke zooltjes, waaraan verschillende media toegevoegd, werden bij 37⁰ C. be-
waard. Geen vermenigvuldiging werd waargenomen.

Symbiose met B.-subtilis, coli. staphvlococcus albus leidde tot geen verlenging
van den levensduur.

Hetgeen de Engelschen op het gebied der immuniteit bij de cavia vaststelden,
is, hoewel het weinig nieuws brengt toch van groote waarde, daar het om de syste-
matische wijze, waarop het onderzoek is voortgeschreden, en de gebruikmaking
van veel proefdieren, tot resultaten heeft geleid, welke ter vergelijking met die
van andere onderzoekers de grootste aandacht verdienen.

Zij merken op, dat deze studiën een deel zijn van een uitgebreid programma
van onderzoekingen vastgesteld door de Commissie. Op het groote voordeel van
het gebruik van kleine dieren wordt door hen nadrukkelijk gewezen, daar het
een talrijke reeks van proeven en een herhaling van deze veroorlooft, zooals dit
bij geen ander dier mogelijk is. Een eenvoudige waarheid, welke echter allerminst
algemeen erkend wordt. Zij zijn verder van meening, dat het experimenteel mond-
en klauwzeer bij de cavia zeer dicht nadert tot de ziekte bij het vee, al is het
kenmerkende verschil, dat de cavia langs natuurlijken weg niet is ziek te maken
(welke meening intusschen aanvechtbaar is, Kef.). Alle gegevens moeten natuurlijk
worden gecontroleerd op groot vee, welk deel van het onderzoek aan de veterinaire
collega\'s, onder speciale voorwaarden door de Commissie opgesteld, is opgedragen.

Zij zijn het dus, en dit met recht, niet eens met Vallée, Carré en Rinjard,
die de cavia niet geschikt achten voor experimenteel onderzoek.

De basis hunner kwantitatieve onderzoekingen is geweest de titratie van het
virus, de bepaling van de minimale infectiense dosis (m. i. d.).

De noodzakelijkheid hiervan motiveeren zij: i°. om de verscheidenheid in de
natuurlijke resistentie van de cavia tegen de infectie, uit te sluiten.; 2°. van wege
het verschil in reactie, alnaarmate de wijze van infectie (intracutaan etc.) ; 3⁰. om
onregelmatigheden uit te sluiten bij de verdunning van het virus en welke kunnen
ontstaan door de bereidingstechniek of door den aard van het materiaal.

Ten opzichte van de natuurlijke verschillen in resistentie hebben zij bij de ver-
scheidene duizenden cavia-infecties nooit kunnen opmerken, dat er eenig dier
niet gevoelig was voor besmetting met een grootc dosis smetstof bij intradermale
infectie. Bij grensdoses zagen zij bij sommige dieren een verlengden incubatietijd,
toch reageerde de meerderheid binnen 24—48 uur.

Zij gebruiken dieren van 300—500 gr. en volkomen gezond. Dat gebruik van
slecht gevoede dieren bij mond- en klauwzeerwerk onregelmatig verloop oplevert,
is juist.

Zij hebben opgemerkt, dat de eerste maanden van het jaar er een grooter neiging
tot individueelc verschillen bestaat dan in de overige maanden. Mijns inziens
mogen de laatste 3 a 4 maanden daaraan toegevoegd worden.

Ten opzichte van de wijze van injectie bepalen zij zich tot de intradermale methode,
die zij verkiezen boven scarificatie. Het mag toegegeven worden, dat bij het werken
met m. i. d. er iets meer kans bestaat, dat er van de geringe dosis virus minder
verloren gaat dan bij scarificatie, hoewel beide methoden overigens elkaar gelijk-
waardig zijn. Ook zij erkennen, dat intramusculaire, intraperitoneale, subcutane
en intracardiale infectie onregelmatige resultaten opleveren, tenzij men groote
dosis inspuit; 0.5 c.c. van een verdunning van 1 : 50 staat in dit opzicht tegenover
een dosis van 1 op 1 millioen bij intradermale infectie.

Vervolgens wijzen zij op het verschil in graad der imunmiteit na infectie, welke
verband houdt met de wijze van infectie en de dosis smetstof.

De hoogste graad, 11.1. dat geen enkel symptoom meer optreedt na infectie, is
bij eenige weinige dieren ook opgemerkt na het gebruik van dood virus.

Het is hoofdzakelijk opgemerkt bij dieren, hersteld van een infectie, is echter
zelden absoluut, daar ze kan worden doorbroken door een grooter dosis. Daarom
is het van belang bij vermelding van de immuniteit tegenover intradermale infec-
tie, het aantal m. i. d. op te geven, welke zij in staat is te weerstaan.

Een omstandigheid, aan ieder onderzoeker bekend, n.1. de wisselende duur van
de immuniteit na herstel van een volledige aanval der ziekte hebben zij in eenheden
vastgelegd. Deze gaat van 7 maanden tot 1 jaar en langer. Zij is soms niet absoluut,
doch evenredig aan den dosis virus waarmee wordt geïnfecteerd

Vooral met het oog op ,,type"bepaling is deze kwestie van de dosis, uitgedrukt
in eenheden, van groot belang.

De productie van een actieve immuniteit bij de cavia zonder voorafgaande infectie
is een vraagstuk, dat in het Instituut aan een uitgebreid onderzoek is onderwor-
pen, waarvan het gebruik van geformalineerd vaccin wel het belangrijkste is ge-
weest. Zij begonnen met te immuniseeren met onder-infectieuse doses van levend
virus, door intramusculaire inspuiting, ook met serum-virus mengsels.

Uit de proeven is gebleken, dat b.v. 4 x inspuiting met levend virus in het
verloop van een maand totale immuniteit naliet ; bij 3 x inspuiten en intradermale
infectie beperkte de reactie zich tot de locale.

Met serum-virus geënt, in 2 doses en intramusculair nageënt, ontstond geen
reactie ; intradermaal nageënt, een compleet ziektebeeld. De laatste methode
schijnt het antigene karakter van het virus belangrijk aan te tasten.

Door temperaturen van 55⁰ C. gedurende 23 minuten op het virus te laten inwer-
ken, verloor het virus zijn immunogene vermogen, daar de dieren alle bij infectie
aansloegen. Ook 20 min., 40 min., 45 min. verhit materiaal leverde geen immnni-

teit. Tegenover deze negatieve uitkomsten zijn die van Pirbright, met verhit
materiaal tot 32⁰ C. met positieve resultaten wel interessant.

Zooals gezegd zijn de uitkomsten met het geformalineerde virus in dit verband
van meer belang.

De onderzoekers schrijven, dat cavia\'s gemakkelijk en zeker kunnen worden
geïmmuniseerd door het inspuiten van kleine doses van dit vaccin.

De snelheid, waarmede de immuniteit inzet en de houdbaarheid van hel vaccin bij
lage temperatuur stellen de mogelijkheid, dat dit of een ander soort vaccin geschikt
mag blijken om vee een voldoende immuniteit te bezorgen.

De werking van het vaccin voorkomt niet steeds generalisatie, speciaal na in-
tradermale infectie.

Merkwaardig is het feit, dat vaccin, bereid bij 37⁰ C. geen werking ontvouwde,
tegenover dat bij 26° C. bereid.

Niet minder de omstandigheid, dat er reeds 2 dagen na enting een aantoonbare
immuniteit aanwezig is. Het bleek, dat een groot aantal kleine doses meer uit-
werking hadden dan een klein aantal groote doses.

Omtrent den duur der immuniteit konden zij vaststellen, dat deze minstens 3
maanden aanhield. Wanneer zij afnemende is, werd niet onderzocht.

Wat betreft de dosis vaccin, waarmede tegen intramusculaire infectie kon worden
beschut, bedroeg deze slechts 0.002 c.c. van een 1 op 50 oplossing.

Daartegenover moest een dosis van 0.1 c.c. worden gebruikt, om bij intradermale
infectie de generalisatie te voorkomen. Bij een onderzoek naar de aanwezigheid
van antilichamen na immunisatie met vaccin bleek het serum van niet meer waarde
te zijn dan normaal serum. Inspuiting tot 10 c.c., van dergelijk serum was niet
in staat het bekende ziektebeeld in eenig opzicht te wijzigen. De Engelschen zien
het als bewijs dat wel zeer geringe hoeveelheden smetstof in het bloed voldoende
moeten zijn, om immuniteit te geven.

Om een totale onvatbaarheid ook tegenover intradermale infectie te bereiken,
hebben zij de toediening van het vaccin tot 6 X herhaald, waarbij een deel der
cavia\'s een infectie met 10 minimale infectie doses kon verdragen. Na 3 X in-
spuiting en enting met 10.000 tot 100.000 m. i. d. ontstond geen generalisatie.

Eenmaal gevaccineerd, daarna intramusculair met een onderinfectieuse dosis
levend virus nageënt, bleek een gedeelte der caviae compleet immuun.

Voorgaande proeven werden verricht met lymphe als vaccinmateriaal. Zij hebben
ook virulent caviabloed gebruikt en na vastgesteld te hebben, dat het serum 4
tot 8 maal zooveel virus bevatte als de vaste elementen, bloed en serum aan het
formaline proces blootgesteid. Met bloed kregen zij onregelmatige resultaten terwijl
het is gebleken, dat dergelijk geformalineerd serum dezelfde vritwerking had als
lymphe, in zooverre de sterkte van de laatste ongeveer 20 x grooter was. (Bloed
werd ook door de Franschen bij het begin hunner proeven gebruikt).

Ook het Passieve immuniseeringsproces is door hen onderzocht en wel speciaal
naar de kwantitatieve richting, terwijl ook hierbij steeds in acht is genomen het
gebruik van de minimaal infectieuse dosis. Evenals in New Haw hebben zij proe-
ven gedaan betreffende neutralisatie van het virus in vitro door het serum.

Zij komen tot de conclusie, dat de methode over het algemeen regelmatig en
afdoende resultaten geeft. (New Haw minder succes). Zij hebben o.m. nagegaan
of de neutraliseerende waarde van het serum steeg door inenting met formaline-
vaccin, gevolgd door niet-infectieuse doses virus. Eén dosis gaf geen stijging, twee
doses daarentegen wel. Verscheidene na-inspuitingen met levend virus gaf
ten slotte een serum, dat gemiddeld overeenstemde met dat van herstelde
dieren.

Van het verband tusschen het globuline-gehalte van het serum en het virus
stellen zij interessante dingen vast.

normaalserum. De vermeerdering betrof zoowel de euglobuline als de pseudo-
globuline- fracties.

2°. Een suspensie van globuline van normaal cavia-serum had een sterk ver-
mogen tot adsorptie van virus. Virus, geadsorbeerd aan globuline bracht geen injectie
teweeg, wanneer het inlradermaal werd aangewend. Het virus was echter niet dood;
geivasschen en vrij van globuline, bleek het nog virulent. —

Het pluraliteitsvraagstuk is door deze onderzoekers evenzeer zeer uitvoerig na-
gegaan.

a. meting van den weerstand van herstelde caviae tegen intradermale infectie
van het homologe virus en van andere stammen ;

b. vaststelling van de neutraliseerende waarde in vitro van het serum van
herstelde dieren van homoloog en vreemd virus.;

c. vaststelling van het vermogen van het seium om passieve beschutting te
verleenen tegen homoloog en ander virus ;

d. meting van het weerstandsvermogen van dieren, gevaccineerd met for-
maline-virus tegenover levend virus van eigen en andere stammen.

i°. Dat kwantitatieve proefneming noodig is, om de stammen immunologisch
van elkaar te onderscheiden, d. w. z. dat men uitgaande van stammen van bepaalde
sterkte (b.v. een stam met i ; ioo.ooo) de immuniteit van deze met een andere
stam van gelijke sterkte controleert.

Verschillen in type kan worden aangetoond door meting van de immuniteit,
verkregen met dood virus (formaline virus). Deze methode heeft het voordeel
van sneller te werken dan met caviae hersteld van een infectie.

Het vergelijkend onderzoek heeft uitgemaakt, dat de stammen voldoende onder-
scheiden zijn om te spreken van verschillende typen.

Zij hebben ook de 3 Duitsche stammen aan een gedeeltelijk onderzoek onder
worpen. Voorloopig stelden zij vast, dat Waldmann A-overeenkomst met GF

Ten slotte zij nog vermeld eenige proeven van injectie bij konijnen, wilde en witte
ratten.

Konijnen zijn niet alleen kunstmatig, maar ook langs natuurlijken weg te infec-
teeren. Op mond en lippen waren blaren aanwezig. Het bloed bevatte virus. Het
betrof er echter slechts twee, welke huid- en pootwonden bleken te bezitten.
Voedingsproeven faalden.

Wilde ratten werden 4 X ziek van een aantal van negen ; hoewel minder ernstig,
was het beeld dat van de cavia. Bovendien zagen zij, dat door passages van voet
op voet de virulentie toenam.

Bij witte ratten zag men de ziekte eveneens optreden, doch in minder sterke
mate dan bij de wilde rat. Winkel.

Ueber Spondylitis deformans beim Pferde (nut Berücksichtigung der vergleichenden
Pathologie).

Ankylose der wervelkolom komt bij dieren slechts in den vorm van Spondy-
litis deformans voor (Spondylitis ankylopoëtica is bij dieren niet met zekerheid
aangetoond). Zij treedt niet zelden op bij oudere rijpaarden en wel meestal slechts
in het rug-lendengedeelte. In tegenstelling met den mensch treden hierbij geen
verkrommingen op.

Pathologisch-anatomisch bestaat zij uit nieuwvorming van spongieus been-
weefsel, vooral aan de ventrale zijde van het wervellichaam. Hierdoor wordt de
tusschenwervelschijf overbrugd. Evenals bij den mensch begint het proces met
vorming van fibrillair bindweefsel in de tusschenwervelschijf, wat tot verlies van

elasticiteit en compressie leidt. Door deze verminderde elasticiteit is de stootbre-
kende werking dezer deelen overeenkomstig kleiner geworden, waardoor het wer-
vellichaam zelf veel meer aan trek- en drukspanningen is blootgesteld, waardoor
een periostitis ossificans ontstaat. Vooral het lig. longitudinale ventrale neemt
hieraan deel en kan in hevige gevallen geheel verbeenen. Als de mechanische oor-
zaak van dit lijden is vooral loodrechte druk op de wervelkolom (belasting door
den ruiter) aan te wijzen. De pijnlijkheid doet zich vooral gelden bij plotselinge
drukverhooging (bestijgen van het paard) en is bekend als ,,zadeldwang".

(Een tweetal gevallen dezer afwijking bevinden zich in onze verzameling, daar
wij slechts bij uitzondering oude rijpaarden ter onderzoek krijgen, is onze ervaring
slechts beperkt. Het eerste geval vertoont talrijke exostosen op de aanhechtings-
plaatsen van het lig. longitudinale ventrale .terwijl de beennieuwvorming ter
hoogte van de randen der wervellichamen slechts gering is. Het tweede geval,
dat wij onlangs door bemiddeling van Dr. Vermeulen ontvingen, vertoont echter
heel fraai de overbrugging van de tusschenwervelschijven ; de bcennieuwvorming
is hier zoo sterk, dat de aorta door zware uitsteeksels is omgeven en als het ware
in een beenige sleuf ligt ; de druk van de aorta heeft hier dus de beenvorming ver-
hinderd. Bovendien is bij dit geval ook ankylose van één der wervelgewrichten
aanwezig, zooals ook Joest bij een zijner praeparaten waarnam. Opvallend is,
dat de tusschenwervelschijven en ook caput-en fossa vertebrae der wervellichamcn
van beide gevallen geen bijzondere afwijkingen vertoonen. Trouwens op dit onver-
anderd blijven der aan de tusschenwervelschijf grenzende vlakten van het wervel-
lichaam wijst ook Joest. Het lijkt gewenscht om een nader onderzoek aan een
grooter materiaal in te stellen, teneinde over de door Joest als primair aange-
nomen veranderingen van de tusschenwervelschijf een dieper inzicht te krijgen,
te meer daar Joest zelf geen microscopisch onderzoek hierover kon instellen. Daar
deze nieuwvormingen blijkbaar bij voorkeur optreden op die plaatsen waar de
kans op abnorme excursies het grootst is, en het bandapparaat (lig. longitud. ventr.
en annalus fibrosus van de tusschenwervelschijf) weinig elasticiteit bezit, lijkt het
a priori niet onwaarschijnlijk, dat het geheele proces zich ook zonder veranderingen
van de tusschenwervelschijf zal kunnen ontwikkelen. Collegae, die gelegenheid
hebben ons materiaal te verschaffen, worden verzocht dit zoo mogelijk in onge-
fixeerden toestand aan ons Instituut op te zenden. Kef.)

Methode voor het onderkennen van houtvuur. (Reviste Zoötechnica Buenos Aires
XIV, Dr. A. Rottgardt, ref. in Revista de Higiene y Sanidad Pecuarias. Nr. 10.
1927).

In materiaal toegezonden ter boutvuuronderzoek wordt zeer veel verontreiniging
gevonden, voornamelijk met „vibrion septique van Pasteur" = bacillus oode-
matis mal gni.

Rottgardt gebruikt nu het serum antivibrion. afkomstig van schapen, die met
verschillende stammen van den vibrion zijn geënt, welk serum die bacil volkomen
neutraliseert, maar onverschillig is tegen de boutvuurbacil.

Het toegezonden entmateriaal wordt fijngewreven tot een emulsie met behulp
van een physiologische zoutsolutie en door watten gefiltreerd. Het filtraat wordt
zóó gebruikt of eerst een half uur verwarmd tot 65°, om zoo noodig andere sporen-
vormende bacillen te dooden. In 90 % van de gevallen is dit niet noodig.

Het antivibrion-serum dient men eerst op sterkte te testen. Twee c.c. van de
„ gefiltreerde emulsie wordt gemengd met een voldoende dosis van antivibrion-
serum in een horlogeglas of capsule, afgedekt om verdamping te voorkomen en
dat mengsel wordt gedurende 2 uur bij 37⁰ in de stoof verwarmd. Daarna worden
i of 2 druppels melkzuur bij het mengsel gedaan en cavia\'s worden geënt, dieren
van 400—300 gram zwaar.

Twee cavia\'s worden intramusculair geënt met 2 c.c. van het mengsel, een derde
met het onveranderde filtraat van de materialen.

i (leen enkele cavia sterft ; 2. De proefcavia sterft ; 3. Alle drie cavia\'s sterven.

Ad. 3. De boutvuurbacil is aanwezig, al dan niet gemengd met de vibrion
septique.

Is in het materiaal de boutvuurbacil aanwezig, dan vindt men die in alle drie
de cavia\'s. Maar komt ze gemengd voor met de vibrion septique, of komt deze
alleen voor dan vertoont de laatste zich slechts in de proefcavia No. 3, want in de
andere twee is hij gedood door het antiserum.

Bij den dood van de cavia\'s moet men sectie doen, cultures maken met hartc-
bloed in bouillon en me k, methode Farozzi. In het uiterste geval doet men de
agglutinatieproef met de cultuur verkregen door de bouillon Farozzi.

Kreislaufformen des Milzbrandbazillus. (Haag: Centralbi. f. Bakt. Or. I, 104.
1927 H\'/4, blz. 222).

Het is nog maar kort geleden, dat de beoefenaren der microbiologie zich ongerust
maakten over de toekomst dezer wetenschap. De al te snelle groei in de prille jeugd
kon op later leeftijd niet in een dergelijk tempo voortgaan. Maar het ging er op
lijken alsof men met de klassieke wijzen van onderzoek spoedig op het doode
punt zou komen.

De laatste jaren echter hebben bewezen dat een dergelijke vrees misplaatst is.
Nauwelijks is de opschudding, teweeggebracht door d\'Hérelle\'s bacteriophaag
wat geluwd, of talrijke onderzoekingen omtrent de inconstantheid der eigenschap-
pen van de microörganismen vragen de aandacht. Hiertoe mogen o.a. worden
gerekend de vele berichten, dat het gelukt zou zijn bij verschillende bacteriesoorten,
welke ons totnutoe slechts als microscopisch waarneembare objecten bekend
waren, filtreerbare vormen aan te toonen.

De mededeelingen, die Haag op het Congres van de Deutsche Vereiniging für
Mikrobiologie in 1927 te Weenen, heeft gedaan van een groot aantal vormen,
waarin de milvuurbacil kan voorkomen, zijn van belang, temeer, omdat deze onder-
zoekingen gedurende 2f-jaar regelmatig zijn verricht onder toezicht van Lehmann.

Haag nam twee eigenaardige ontwikkelingsvormen waar, die hij identificeert
met de gonidien van Cohn en Löhnis (of konidien van Almquist) en die mis-
schien geslachtelijke stadia van de Anthraxbacil zouden vertegenwoordigen.
Onder bepaalde omstandigheden worden gevormd groote gezwollen groeiwijzen,
die uiteenvallen in Grampositieve kogeltjes. Daarenboven zouden kleinere Gram-
negatieve gonidien optreden, hetgeen op verschillende wijzen tot stand kan
komen.

De eerste, de Grampositieve, hebben f u doorsnede en groeien in fijne kolonies
van 0.1—0.2 m.m op agar. Zij zijn als streptococcen gerangschikt. De fijne Gram-
negatieve groeien eveneens in kleine doorschijnende kolonies, zien er uit als staafjes
van 0,2—0,4 ii en zijn ten deele filtreerbaar.

Uit de Grampositieve gonidien groeien geleidelijk, of ook wel plotseling, de be-
kende sporevormende staven, die zwak bewegelijk zijn en bij proefdieren een
proces verwekken dat meer gelijkt op maligne oedeem. De Gramnegatieve gonidien
passeeren een coli- of subtilusachtige vorm om soms plotseling in de typische
anthraxbacillenvorm over te gaan. De ontwikkeling der Gramnegatieve gonidien
tot de forma typica kan ook loopen via de Grampositieve gonidien.

Bij de gedachtenwisseling die op deze merkwaardige mededeelingen volgde
sprak o.a. Kolle de meening uit. dat Haag met verontreinigingen te doen zon
hebben gehad.

Die Aetiologie der tierischen Ftuhr. Le Detre : Centralbl. f. Bakt. etc. Or. 1
104 Bd, 1927, H. blz. 246).

Op grond van de geringe resultaten met immuunsera en de mislukte infectie-
proeven op jonge dieren, meende Le Detre de coli-aetiologie voor de diarrheen
bij pasgeboren dieren in twijfel te moeten trekken. Na een reeks vergeefsche po-
gingen meent hij er nu ten slotte in geslaagd te zijn de werkelijke verwekker op
te sporen. Dit zou zijn een bacil, die thuis hoort in de groep van frankel (ana-
ëroob, onbewegelijk, asporogeen, kapsel) en die, wanneer Le Detre\'s bevindingen
worden bevestigd, Bacillus Zoodysenteriae Hungaricus zal mogen heeten. De
streng anaërobe bacil is het best te kweeken in Tarozzikalfsleverbouillon, waarin
hij sterke troebeling en gasvorming teweegbrengt. De cultuur riekt naar boter-
zuur, stolt melk en is zeer pathogeen voor cavia\'s, duiven en jonge biggen, minder
voor oudere biggen en konijnen, terwijl muizen en volwassen varkens groote re-
sistentie bezitten.

Het is te betreuren dat Le Detre nog geen mededeelingen kon doen omtrent
immuniteitsverhoudingen en serologiseh onderzoek. Zij zouden voor de waarde-
bepaling der besproken onderzoekingen en de daarop gebouwde conclusies van
groot belang zijn geweest.

Etude des teignes du cheval et de l\'immunité dans les teignes experimentales.
(Brocq Houseu, Urbain et Barotte : Annales de 1\'Instit. Pasteur. 1927, JXLI,
Nr. 5. blz. 513).

Bij een uitvoerig onderzoek van een veertigtal besmettingshaarden van huid-
schimmelziekten bleek microsporie in 72,5 %, trichophytie in 25 % en favus in
2,5 % der gevallen aanwezig te zijn. De verzamelnaam trichophytie wordt daarom
onjuist geacht Als proefdier bij deze dermatophytenstudies bleek de cavia uit-
stekend t ■ voldoen. Na één enting treedt den 7en of 8en dag een, zij het ook niet,
altijd absolute, immuniteit op, zoowel bij de diepere aandoeningen (trichophytie)-
als bij de meer oppervlakkige (microsporie). Specifieke complementbindings
reacties gaven de sera van cavia\'s welke experimenteel waren geïnfecteerd met
trichophytie ; ook sera van paarden met ernstige uitbreiding van microsporie
reageerden specifiek met antigenen, bereid van microsporon, niet daarentegen
met die van Trichophyton of Achorion. De intradermale reactie met trichophytine
is in bijna too % positief bij trichophytie, maar boet veel harer waarde in, omdat
zij ook bij tuberculeuse menschen en cavia\'s soms optreedt.

Na elke wijze van infectie bestond een sterke electiviteit voor de huid ; de huid
zou ook de plaats zijn waar de immuunstoffen worden geproduceerd. Van oor-
sprong is de immuniteit plaatselijk en gebonden aan de cellen.

Immunisierungsversuche an Mausen mit avirulenten Rotlaufkulturen. Stickdorn :
Centralbl. f. Bakt. etc. Or. I. 1927. 104 Band, H \'/< blz. 147).

Tot nu toe is het niet gelukt muizen actief tegen vlekziekte te immuniseeren,
hetgeen vooral daarom merkwaardig is, aangezien voor de passieve immuniseering
de muis het meest geschikte proefdier is. Onder bepaalde voorwaarden is het nu
Stickdorn gelukt witte muizen actief te immuniseeren, zelfs tegen hooge iufectie-
doses en 3—4-malige herhaling der infectie. De immuniseering moest geschieden
met versche bouillonculturen van een alcaliteit p^H = 8 en langs intra-abdom-
nalen weg.

Immunisierungsversuche bei Gasödemen. (Karmann : Centralbl f. Bakt. etc.
Or. I. 1927. 104 Band H \'/i \'7\')-

Karmann controleerde bij 70 cavia\'s de beschuttende werking van het zoogen.
formalinevaccin van Leclainche en Vallée bij boutvuur. Deze entstof bestaat
uit boutvuurculturen, die gedood zijn door inwerking van 2—4 °/oo formaline
gedurende 24 uur bij 38°. De hooge immuniseerende waarde van deze methode
kon worden bevestigd ; Karmann meent echter dat 6 ⁰/₀₀ formaline betere resul-
taten geeft. v. d. Hoeden.

Gram (Klin. Woch., Zeitschr. f. Veterinark. 1927, blz. 471) behandelt wratten
met een 40% zalf van calcium carbonaat. (carb. calcic. praecip. 20, adeps lanae
30) ; ged. 2—3 weken. 1 x daags de wratten mee inwrijven. Zij verdwijnen clan
zonder dat wonden ontstaan cn recidiveeren niet.

Kraus (Med. Welt, Geneesk. Gids 1927. blz. 1015) vermeldt 2 gevallen bij
mannen die in behandeling kwamen met pijn in de onderbuik, verstopping, daarna
diarrhee met bloed en slijm. Bij rectaal onderzoek werden harde massa\'s gevonden
bestaande uit faeces en kersepitten (in het eene geval meer dan tweeduizend
stuks).

Bij een vrouw met verstopping en pijn in rectum werden drie kippenei-groote
ballen gevonden, bestaande uit papaverzaad. Doorgeslikte vruchtenpitten kunnen
jaren lang in den darm blijven liggen zonder verschijnselen te veroorzaken, maar
ten laatste, door ophooping, schadelijk werken.

Dietel en Veilchenblau (Miinch. Med. Woch., N. T. v. G. 1927 II, blz. 2095)
vermelden 5 gevallen, alle bij dierenartsen. De verschijnselen waren die van een
slepende algemeene sepsis Dietel zag bij een geval koorts, colitis en stomatitis.
Het beloop was gunstig. De diagnose werd gesteld door aglutinatie en comple-
mentbinding. Het bloed vertoonde een betrekkelijke lymphocytose zonder ver-
meerdering van het volstrekte aantal leucosyten. V. wijst op punten van over-
eenkomst met Malta-koorts.

Sedallian en Gaumond (Presse médicale, N. T. v. G. 1927 11, blz. 2260) ver-
melden abnormale vormen van streptococcen : bacillaire vormen, verschillend
groote coccen en filtreerbare vormen. Door kweeken gaan deze in elkaar over en
worden ten slotte weer gewone streptococcen. De abnormale vormen vereisen een
bepaald milieu, langere ontwikkelingstijd en afwezigheid van zuurstof. Mogelijk
spelen zij een rol bij septichaemien waarbij de gewone haemo-cultuur negatief
uitvalt, cn bij het hardnekkig verloop van sommige streptococcen-infecties.

Deicher (Zeitschr. f. Hyg. u. fnfect. kr. 1927, 10S, 1, blz. 167) stelde, op grond
van bacteriologiese onderzoekingen, vast, dat de besmetting door roodvonk-recon-
valescenten niet te wijten is aan de huidschilfers (waarin geen streptococcus hae-
molyticiis is te vinden) maar uit dc mondholte komt ; op de tonsillen zijn, na de
gebruikelijke 6 weekse isoleering van patiënten en ook al is de huidschilfering afge-
loopen, nog haemolytiese streptococcen aan te toonen. Het ontslaan der patiënten
dient dus niet af te hangen van de afschilfering maar van het vrij zijn der mond-
holte van roodvonkvirus.

Volgens Mandelbaum (N. T. v. G. 1927 II, blz. 2402) is de oorzaak der rood-
vonk een pseudodiphteriebacil (coryne-bacterium scarlatinae) die een specifieke
rhinitis en angina veroorzaakt en de weg baant voor de secundaire streptococcus
liaemolyticus, die verder het ziektebeeld beheerst en het exantheem veroorzaakt.
Zij overwoekert de roodvonkbacil die in dit stadium dikwijls moeilijk of niet meer
te vinden is. Houdt die bacil zich echter tot in de reconvalescentie staande, dan
blijven de patiënten dikwijls lang bacillendragers en besmettelijk.

Over dit onderwerp hield Prof. Burger, rector-magnificus van de Universiteit
van Amsterdam een zeer interessante rede, waarvan wij, wegens plaatsgebrek,
alleen het slot overnemen.

zuiver teleologisch karakter. De exacte wetenschappen zijn voor haar slechts
middel ; haar doel is het heil der menschheid. Of de steeds verder gaande versnip-
pering van het geneeskundig onderwijs en van de geneeskundige praktijk aan dit
doel bevorderlijk is? Ten deele zeker, want zij is een uitvloeisel van steeds aan-

groeiend weten en immer meer verfijnde techniek. Tegenover deze voordeelen
staat het gevaar dat de onderlinge samenhang der deelen, dat de dynamische
teleologie van het menschelijk organisme in de feitenkennis verdrinkt.

De twee gevaren die de hedendaagsche geneeskunde bedreigen, komen van de
zijde harer beste vrienden : het laboratorium en het specialisme. Beide tezamen
hebben een overwegend aandeel in haar huidigen bloei ; zij zijn haar onontbeerlijk
geworden. Zoolang deze beide zich gedragen als werkelijke vrienden en niet de
baas gaan spelen in haar woning, zoolang zal ook verder de geneeskunde bloeien
en gedijen. Wanneer het laboratorium het ziekbed eerbiedigt als middelpunt van
onderzoek en behandeling, dan zal, trots alle moderniseering, in die woning de
geest van Hippocrates, de geest van Boerhaave, blijven heerschen.

Het specialisme als zoodanig is met dezen geest niet in strijd. Hier dreigt het
gevaar der zelfoverschatting van een andere zijde. Een specialist, die den band
met het ouderlijk huis verbreekt, om parmantig haar eigen onafhankelijken weg
te gaan, beweegt zich op een dood spoor, tot jammer voor haar zelf, tot schade
ook voor het gezin, dat zij waande te kunnen ontberen. De ziel van dit groote
gezin huist niet, zooals men ten tijde van Traube en Skoda dacht, in de physio-
logie of in de normale en ziektekundige ontleedkunde. Deze vormen den grondslag,
waarop het huis der geneeskunde rust. Haar ziol, haar kern is, en moet voor alle
tijden zijn, de kliniek der inwendige ziekten ; evenals in de geneeskundige praktijk
de staf van Aesculaap toekomt aan den huisdokter, wien specialisten en laboranten
als onmisbare medewerkers, maar niet als gelijkgerechtigden, ter zijde staan
De inwendige kliniek is het natuurlijk tegenwicht tegen kortzichtige, specialistische
orgaantherapie.

Haar is de schoone roeping, in de geneeskundige wereld het besef levendig te
houden van den teleologischen band, die alle organen innig omsluit, het Kanti-
aansch besef, dat in het organisme alles wederkeerig doel en middel is.

L\'état de rèfraction des yeux des mammifères domestiques. J. Dubar, docteur
en médecine, A. G. Thieulin, doctcur-vétérinaire, Revue Gén. de Méd. Vét. 15
Oct. 1927.)

Speciaal het paardenoog is onderzocht, en de verschillende onderzoekers kwamen
tot de slotson, dat als regel het paard emmetroop is ; d. w. z. dat het beeld van een
verwijderd voorwerp door de dioptrieke milieus van het oog juist op het oppervlak
van de retina wordt geprojecteerd. O. a. Boden onderzocht het hondenoog, met de
methode van het omgekeerde beeld, en concludeert, dat alle honden myoop zijn.
Hij construeerde een hondenbril, waarvan de dieren overigens meer last dan ge-
noegen beleefden.

Schrijvers gebruikten voor hun onderzoek de z.g.n. skiascopische methode, met
vaste afstand.

De operateur in casu is gewapend met een platten oogspiegel, die hij op i M.
afstand van het dier houdt ; de spiegel wordt langzaam gedraaid, en werpt dan de
stralen van een lichtbron in het oog ; dc loop van de schaduw die zich in de pupil
vormt wordt nagegaan, terwijl een helper zoo noodig vlak voor het te onderzoeket
oog die corrigeerende lenzen interponeert, die noodig zijn om tot emmétropie en
komen.

Honden en katten waren meerendeels emmetroop. Bij beiden kwam zoowel
myopie als hypermetropie voor ; het sterkst bij honden.

De onderzochte paarden waren voor een groot deel licht myoop; 14 % waren
emmetroop ; 5 % hypermetroop. Konijnen waren voor een belangrijk deel hyper-
metroop en astigmatisch-hypermetroop.

Cavia\'s vertoonden zoowel sterke myopie als sterke hypermetropie ; slechts
8 % waren emmetroop. Opvallend was, dat bij de cavia\'s slechts zelden een ge-
zonde cornea gevonden werd (de cornea van de cavia is zeer gebombeerd, vooruit-

springend en slecht door de oogleden beschermd ; verder kon een belangrijke
hypo-aesthesie van de oogbol geconstateerd worden ; al deze feiten maken de cor-
nea meer vulnerabel).

Ten slotte wijzen schrijv ers op de moeilijkheden bij het onderzoek : onrustigheid
van de proefdieren ; veel accomodeeren enz. Daardoor kunnen licht fouten zijn in-
geslopen ; het is waarschijnlijk dat als regel onze huisdieren ernmetroop zijn.

Bijdrage tot de kennis van de bacillaire pyelonephritis in Italië. (Melchiorhe
Declich, La Clinica Veterinaria, Sept. 1927.)

Tot nu toe was bovengenoemde ziekte in Italië nog zelden beschreven. In de
vroegere literatuur werd de pyelonephritis specifica herhaaldelijk verward met de
piroplasmatische nefritis.

Schrijver deelt een geval mede, dat blijkens microscopisch pathologisch-ana-
tomisch en bacteriologisch onderzoek zonder twijfel tot de door B. renalis bovis
veroorzaakte pyelonefritiden behoort.

Het microscopisch urineonderzoek vertoonde : slijmstrepen, membranen, veel
leucocythen, roode bloedlichamen, epitheelcellen van de blaas en van de urine-
wegen, niercellen en gegranuleerde nier-cylinders ; verder Grampositieve bacillen
in karakterestieke groepeering.

De koe in kwestie had sedert- twee maanden normaal gekalfd, gevolgd door
retentie van de vruchtvliezen.

De vraag of de infectie van urogeene of haematogeene aard is, wordt door
schrijver wel aangeroerd, doch niet beantwoord.

Vergelijkende onderzoekingen over chemische desinfectie-middelen, speciaal
voor de smetstof van Malleus, Droes, Miltvuur en Besmettelijke bloedarmoede bij
paarden. (Richters, Zeitschr. für Veterinark. Oct. 1927).

Bovenstaande ziekten zijn de voor legerpaarden van belang zijnde besmette-
lijke ziekten. Het doel van het onderzoek was speciaal na te gaan welke ontsmet-
tingsmiddelen het meest geschikt zijn voor staldesinfectie enz.

Het zou gewenscht zijn, de waarde van een desinfectans te kunnen uitdrukken
in getallen. Dit is echter uiterst moeilijk, omdat de practische waarde niet alleen
afhankelijk is van de kiemdoodende werking, maar van tal van andere factoren
(o.a. niet-giftigheid, prijs, reukeloosheid, enz,). Ook de kiemdoodende werking
alleen is reeds moeilijk in een getal uit te drukken, omdat er steeds veel varieerende
bijkomende omstandigheden zijn, die het resultaat bepalen, zooals de tempera-
tuur, het al of niet aanwezig zijn van andere stoffen, vooral van colloïden (= stof-
fen met groote oppervlakten) zooals eiwit.

Inderdaad wordt bijv. in Amerika en Engeland wel van dergelijke getallen gel
bruik gemaakt, gevonden bijv. door de werking van het te onderzoeken midde-
te vergelijken met de werking van een bepaalde phenol-oplossing. Ook andere
getallen-bepalingen zijn wel gedaan.

Ten einde inzicht te krijgen zoowel in de bacterie-doodende als in de sporen-
doodende werking van verschillende ontsmettingsmiddelen, werden door schrij-
ver onderscheidene methodes toegepast, alle er op ingericht, zooveel mogelijk de
werkelijkheid na te bootsen.

Schrijver liet eerstens in series naast elkaar het te onderzoeken ontsmettings-
middel inwerken op bacterie-emulsies (met water ; met urine ; met serum) en na
bepaalde tijden werd dan overgeënt op voor de bacteriën optimale voedings-
bodems (z.g.n. suspensiemethode).

Verder werden stukjes boomwolbatist, al of niet met serum, urine gedrenkt
en daarna gedroogd, gedoopt in bacterie-emulsies, vervolgens wederom gedroogd,
en daarna in aanraking gebracht met het ontsmettingsmiddel. Ook hier werd ten
slotte na bepaalde tijden het aldus behandelde stukje batist op voedingsbodems
gelegd, (z.g.n. kiemdragers-methode).

Eindelijk werden ruwe houtstaafjes, met mest, urine, serum doortrokken, en
van bacteriën voorzien, met het te onderzoeken desinfectans behandeld. Een deel

van de houtjes werd, alvorens ze met het ontsmettingsmiddel in aanraking te
brengen, 5 minuten in 3 % heete sodaoplossing (60 a 70°C.) geplaatst.

Het bleek, dat hoe meer de laboratoriumproeven de werkelijkheid benaderden,
des te duidelijker uitkwam, dat een volkomen dooden van alle kiemen in de prak-
tijk uiterst moeilijk is, en vooral in ongunstige omstandigheden nauwelijks te
bereiken.

In alle gevallen moest het ontsmettingsmiddel eenige uren, minstens 3 a 4 uur,
inwerken.

\' Zeer duidelijk bleek de superioriteit van het formaldehyde (2 %). Behalve milt-
vuursporen waren alle kiemen binnen een uur gedood ; miltvuur sporen waren na
3 uur niet meer kiemkrachtig.

Die sterke werking is vooral terug te voeren tot het feit, dat wegens de chemische
binding van het formaldehyde aan de celbestanddeelen, de bacteriën- en sporen-
cellen ook na langeren tijd nog onder invloed van het opgenomen formaldehyde
staan, dat noch door chemische omzetting, noch door diffusie gemakkelijk weer
wordt afgegeven.

Eenigermate toereikend was de werking van chloorkalk (5 % oplossing) en van
sublimaat en van enkele nieuwere preparaten als multisept en Chloramin Heyden
(in het algemeen preparaten, waarvan het werkzame bestanddeel vrij onder-
chlorigzuur is, of waarvan de werking berust op de afsplitsing van actieve zuurstof
of actief chloor).

Vooral staphylococcen en droesstreptococcen waren nogal resistent ten opzichte
van sublimaat.

Minder goed is schrijver te spreken over Cresol- en Phenol-preparaten, speciaal,
omdat de werking ervan door de aanwezigheid van eiwitten sterk geremd wordt.
Door toevoeging van zwavelzuur is dit euvel slechts ten deele te verhelpen.

Het sulfoliquid D S. heeft volgens schrijver geen bacteriën-doodende werking
van beteekenis.

De proeven bewezen verder, dat voor staldesinfectie het van groot belang is,
eerst een grondige reiniging met 3 % heete soda-oplossing te doen plaats hebben.
De kiemen zitten vaak in samengeklonterd vuil, dat dan verweekt wordt, zoodat.
het eigenlijke desinfectans, dat na de sodabehandeling gebruikt wordt, beter
kan inwerken. Bovendien heeft soda zelf een batericide werking (wegens vrij-
komen van Na-O H) Hoe heeter de sodaoplossing is, des te meer Na O H vrijkomt.

Het artikel munt uit door een uitvoerige omschrijving van de vele voorzorgen
en kunstgrepen, waarvan men zich bij de talrijke proefnemingen heeft bediend.

Ten aanzien van de smetstof voor infectieuze anaemie is een speciale studie
ingelascht

Bij onze huisdieren komen wratachtige nieuwvormingen voor, histologisch van
fibro-epitheliale natuur. Bij het paard zijn eenige predilectieplaatsen (neus, lippen,
enz.) hoewel ze over het heele lichaam zijn aangetroffen.

Wratten zijn meerendeels schoonheidsgebreken ; toch kan de dienstvaardigheid
van het paard er soms onder lijden (bijv. als een wrat onder liet tuig zit). Dan is
verwijdering noodig ; als therapie kan dan gelden : afdraaien, afbinden, afbranden,
enz.

Als chemotherapie zijn aangegeven een heele reeks van zuren en etsende stoffen,
die tot doel hebben eiwitstolling, of volledige verwoesting van het weefsel. Het
groote aantal van de in de leerboeken aangeven middelen bewijst, dat de werking
meermalen dubieus is.

Schrijver nu heeft goede successen geboekt met een ureum-behandeling. Hij is.
hiertoe gekomen nadat Stolt.zner en Stove ureum hadden gebruikt 0111 littee-
kenweefsel te doen oplossen.

De theoretische redencering omtrent de werking van een litteekenweefsel- op-
lossend therapeuticum is de volgende : De fibrillen van bindweefsel, (en ook van
lidteekenweefsel) bestaan hoofdzakelijk uit collageen ; naast zuren en loogen bezit

ureum de eigenschap dat collageen tot opzwelling te kunnen brengen, anders ge
zegd, de lijm wordt meer vloeibaar, en gaat eindelijk in een zoodanigen colloïdalen
toestand over, dat resorptie mogelijk wordt.

Ureum wordt in 50 % oplossing gebruikt en als zoodanig ingespoten in de huid,
onder het litteeken, c. q. onder de wrat. Ureum heeft het volgende voor boven
zuren of loogen : het is ongiftig, geeft weinig reactie, en dringt gemakkelijk in het
weefsel door. Ten aanzien van de ureum-behandeling van wratten geeft schrijver
de volgende casuistiek :

Bij een paard, dat aan een der kooten een vijftal wratten had, werd met een
fijne canule onder elke wrat in de huid 0.25 tot 0.50 c.c. 50 % ureum-solutie ge-
spoten na voorafgaand scheren van de omgeving. Na 7 dagen vielen 3 wratten af ;
na 13 dagen de beide resteerende. Plaatselijke noch algeheele reactie werd waar-
genomen.

Een ander paard had 4 wratten aan een der ventrale neushoeken. Na voorafgaande
gevoelloosheid met chlooraethyl werd een injectie met ureum-oplossing toegepast.
Het succes was volkomen.

Een derde paard had in de rechterflank een gesteelde, ongeveer boongroote
wrat, met harde oppervlakte. De steel werd van twee kanten met 0.50 c.c. ureum-
solutie ingespoten. Na verloop van eenige weken was de wrat wel kleiner geworden,
maar niet afgevallen. Een herhaalde injectie, 3 maanden na de eerste, deed de
wrat in een week spoorloos verdwijnen.

Een vierde paard had aan de buitenvlakte van het rechter spronggewricht een
kastanjegroote, gesteelde wrat. Met 2 dagen tusschenruimte werd 4 maal 1 c.c. ureum-
oplossing in de huid onder de wrat gespoten. Ook hier viel de wrat af, met achter-
lating van een spoedig genezend wondje. L. P. de Vries.

Schultze. Seifried en Schaaf (Zeitschr. fiir Inf. kr. par. kr. und Hyg. d. Haust.
31 Band 4 Heft.) brengen in een interessante publicatie licht in de aetiologie van een
lijden dat in de buurt van Giessen bij verscheiden boerenmenschen, in het bijzonder
melkknechten werd opgemerkt. Vroegere onderzoekers hadden weliswaar eene
analoge aandoening opgemerkt, en vermoedelijk toegeschreven aan de inwerking
van koepokkenvirus, tot het bewijs van dat vermoeden waren zij echter niet ge-
komen, ofschoon zij trachtten langs den weg der dierenting hiertoe te geraken.
Bij het onderzoek door deze onderzoekers ingesteld, bleek vaak de aandoening
gecombineerd voor te komen bij menschen en koeien. In het acute stadium bij
dieren was het mogelijk pokachtige verandering aan den uier op te merken; in
latere stadia vertoonde het eczeem een papilomateus karakter. Bij menschen
treedt het lijden meest in den winter op. Secundaire infecties vertroebelen vaak
het origineele beeld. Het eczeem is geelbruin tot blauwrood van kleur en markeert
zich vrij scherp van de omgeving. Na 2 a 3 weken treedt vaak genezing op met
acanthose (verdikking van het epitheel). Het zijn erg pijnlijke complicaties, welke
de patiënt bij den arts doen brengen. Differentieel-diagnostisch komen in aan-
merking ; erythema multiforme, tuberculosis cutis verrucosa, verruca vulgaris.
mond- en klauwzeer. Diathermie gaf in enkele gevallen goeden uitslag, hier-
bij dient gezorgd te worden eene te diepe necrosevorming te vermijden.
Nadat voorloopige oriënteering in de richting van een dierpassageproef was ge-
schied, gelukte het aan onderzoekers bij kalf, schaap, konijn en cavia door enting
van- materiaal aan de gescarificeerde buikhuid het typisch koepokkeneczeem te
reproduceeren. Bij kippen werd een opvallend zwakke reactie verkregen, noch de
typische kampokken, noch de typische diptherie ontstond. Na eene passage door
het kalf werd eene tweede entproef verricht, ook bij geit, varken en hond. In het
bijzonder bij rund, geit, hond en konijn werd een mooi enteffect verkregen. Bij
de kip en het varken was dit het minst overtuigend. Immunisatieproeven met
vaccin, bereid uit het oorspronkelijke eczeem bevestigden het reeds aangetoonde
verband op overtuigende wijze. Het artikel\'is vergezeld van een 13 tal instruc-
tieve foto\'s. ZWIJNENBERG.

(Uit het Pathologisch Instituut van de Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijks-
Universiteit te Utrecht. Directeur: Prol. Dr. H. SCHORNAGEL).

Ihle en Van Oordt beschreven in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde van i Januari 1926 een in ons land onbekende parasiet
van de varkensmaag, de Hyostrongylus rubidus, gevonden bij de
sectie van een 2-jarigen beer in het Pathologisch Instituut der
Veeartsenij kundige Faculteit. Dooreen van ons werd over dit geval
in hetzelfde nummer van ons tijdschrift een nadere mededeeling
gepubliceerd. Het leek waarschijnlijk in verband met de afkomst
van dit varken, dat de infectie uit Duitschland was binnen geko-
men, en dat men hier te doen had met een toevallige vondst, zonder
veel practische beteekenis.

Intusschen leerde ons de ervaring der laatste maanden, dat men
met het voorkomen van dezen worm in ons land rekening zal moe-
ten houden, immers in dit tijdsverloop werden aan ons Instituut
niet minder van 18 gevallen dezer wormziekte waargenomen, af-
komstig van 9 eigenaren uit 7 verschillende gemeenten in de om-
geving van Utrecht. Men zou hier kunnen denken aan de mogelijk-
heid, dat door het vinden van een nieuw geval van deze voor ons
land zeldzame ziekte, aan alle varkensmagen een bijzondere op-
merkzaamheid werd besteed. Dit moge niet geheel onjuist zijn,
daarnaast zijn de jiathol.-anatomische veranderingen der door
Hyostrongylus aangetaste magen als regel zoo opvallend, dat wij
met stelligheid mogen beweren, dat dergelijke afwijkingen ook bij
het routine-onderzoek niet aan het oog ontsnappen.

Door de beschrijving van ons materiaal willen wij nogmaals de
aandacht vestigen op deze nieuwe ziekte, daar het op grond van
onze waarneming zeer waarschijnlijk is te achten dat ook op andere
plaatsen in ons land deze parasiet voorkomt. De gegevens der lite-
ratuur zullen, voor zoover zij afwijken van de onze, terloops be-
sproken worden. Voor de beschrijving der parasiet zij verwezen
naar het genoemde artikel van Ihle en Van Oordt.

Bij de hier volgende beschrijving der macro- en microscopische
maagveranderingen zullen de afzonderlijke gevallen slechts bij af-
wijkende bevindingen worden vermeld.

Bij het in 1926 beschreven geval wezen de veranderingen van
het maagslijmvlies op een langdurig bestaan van het ziekteproces,
waartoe de leeftijd (3^ jaar) alle mogelijkheden open liet. De ge-
vallen die wij in de laatste maanden vonden, hebben alle betrekking

op veel jongere varkens, vooral biggen en schrammen. Zooals te
verwachten is komen hierbij allerlei verschillen aan den dag, wat
betreft uitbreiding en intensiteit der veranderingen, doch ook in
den ouderdom der gevallen. In het algemeen zijn zij jong of vrij
jong en benaderen slechts bij uitzondering het vroeger beschreven
beeld. De veranderingen zijn altijd gelocaliseerd in de mucosa van
fundus- en pylorusgedeelte; deze is verdikt waarbij de plooi vorming
sterker en onregelmatig wordt. In de jonge gevallen is deze abnor-
male plooivorming natuurlijk weinig ontwikkeld, doch men treft
dan tusschen de plooien talrijke kleine omschreven koepelvormige,
grijswitte knobbeltjes aan, meestal ruim spel deknopgroot, doch
soms grooter, die sterk in het oog vallen (geval i, 2, 6, 8, 10, 12,
14); ook de geheele mucosa der aangetaste gedeelten kan een
min of meer hobbelig uiterlijk vertoon en. Tevens neemt men
waar kleine bloedingen en haemorrhagische erosies (geval 1, 3, 4,
13, 15). Regelmatig vindt men de mucosa in de veranderde gedeel-
ten bedekt door een meestal dikke, taaie, heldere slijmlaag, waarin
de parasieten gelegen zijn. Soms zijn voedseldeeltjes in deze
slijmlaag voorhanden, of blijven hieraan bij voorzichtig afspoelen
van de mucosa vastzitten; zij kunnen aanleiding geven tot ver-
wisseling met de hyostrongyli. Deze heldere slijmlaag vormt met
de genoemde mucosaveranderingen een zóó karakteristiek en op-
vallend beeld, dat men dit zelfs bij weinig ervaring niet over het
hoofd kan zien.

Bij ons materiaal werd slechts in één geval weinig slijm gevonden
(geval 14), hier werden ook slechts een klein aantal parasieten ge-
vonden, terwijl de mucosa slechts knobbeltjes in het fundusgedeelte
vertoonde en geen verzwaarde plooien. Tevens werd hier één klein
plekje gevonden bedekt met een diphtherisch beslag; als specifiek
verschijnsel is hieraan echter weinig waarde te hechten, daar het
dier overigens septische verschijnselen vertoonde en uit de nier
bac. paratyphosus werd gekweekt. Aanleiding tot deze opmerking
is de meening van andere onderzoekers (Crocker, Biester, Op-
permann), dat plastisch exsudaat, in den vorm van een diphtherisch
beslag of van pseudomembranen, in het beeld van de maagstrongy-
lose regelmatig voorkomt. Behalve bij het genoemde geval namen
wij slechts bij twee gevallen (geval 5, 18), in geringe mate, dezen
ontstekingsvorm waar. Bij het bespreken van het microscopisch
beeld zullen wij hierop nader terugkomen.

Wanneer men de beschreven maagveranderingen heeft gezien,
is het vinden der wormen slechts een zaak van scherp kijken; meest-
al is het aantal ervan zeer groot en ziet men ze tusschen de plooien
als fijne roode draadjes, ter grootte van een ooghaar, in sierlijk
geslingerde bochten of dubbel gevouwen als een haarspeld, meestal
scherp afstekend tegen de licht gekleurde mucosa. Enkele malen
vonden wij ze ook óp de slijmvliesplooien. Crocker en Biester

vermelden dat zij de wormen vaak halverwege in de mucosa von-
den; wij kunnen deze bevinding niet bevestigen, niettegenstaande
nauwkeurig macroscopisch en microscopisch onderzoek. Wel ont-
moet men microscopisch beelden waarbij een worm in het slijmvlies
schijnt te zijn gedrongen; wanneer men echter deze gedeelten in
serie onderzoekt, blijken dit coupes te zijn, waarbij door technische
oorzaken de grens van mucosa en slijmlaag toevallig minder duide-
lijk is en waarbij de worm in werkelijkheid in de slijmlaag ligt.
Volgens de meening van Dr. Baudet is ook in verband met de
bouw van den worm, een actief indringen in de mucosa niet te ver-
wachten. Op den bijzonderen toestand der oppervlakkige mucosa-
gedeelten komen wij nader terug.

Zooals bij alle parasitaire ziekten is de graad der veranderingen
evenredig aan het aantal parasieten; dit gaat ook in het algemeen
voor deze maagveranderingen op. Dit sluit natuurlijk niet uit het
vinden van zeer veel parasieten bij geringe anatomische veranderin-
gen; men heeft dan een jong proces met sterke invasie (geval 4,
8 en 9). Aan den anderen kant kunnen de anatomische afwijkingen
opvallend zijn bij een klein aantal parasieten en wel bij oude ziekte-
processen met verdwijnen der parasieten. Ook zullen de parasieten
op een gegeven oogenblik kunnen verdwijnen, onder invloed van
onbekende factoren (o.a. levensduur, levenscyclus). Men zal dan
min of meer afwijkende beelden te zien krijgen, eventueel een gene-
zing van het proces, voor zoover dit in verband met de anato-
mische veranderingen mogelijk is.

Ook bij de meer acute gevallen zijn, evenals bij het vroeger be-
schreven geval, de veranderingen hoofdzakelijk beperkt tot de
mucosa. Intusschen vindt men nu en dan hyperaemische vaten in
de submucosa, muscularis en zelfs in de subserosa; hierbij kan een
perivasculaire infiltratie optreden. In de submucosa treedt soms
oedeem op, vooral in die gedeelten, die deel uitmaken van degroote
plooien. De submucosa vertoont hierbij een matige infiltratie met
ontstekingscellen.

De veranderingen der mucosa zijn wat het interstitium betreft,
vooral te vinden in de oppervlakkige gedeelten van het interglan-
dulaire bindweefsel en verder in het subglandulaire bindweefsel.
Beide gedeelten vertoonen een matige tot sterke infiltratie met
ontstekingscellen, waarbij in de diepte de groote follikels opvallen.
Naast lymphocyten, plasmacellen en polyblasten namen wij in
vele gevallen vrij talrijke eosinophile leucocyten waar. In het sub-
glandulaire bindweefsel vindt men in de oudere gevallen een ver-
meerdering van fibrillair bindweefsel; dit neemt men in geringe
mate ook in het oppervlakkige interglandulaire bindweefsel waar,
doch hier valt op het groote aantal fibroblasten. Vooral uit het

onderzoek der jonge gevallen blijkt, dat de veranderingen van het
oppervlakkige interglandulaire bindweefsel voorafgaan, doch
a.h.w. door de blijvende prikkel in een jong, actief stadium blijven.
Tevens vindt men hier omschreven gedeelten met tamelijk sterk
oedeem. Dit oedeem gevoegd bij de infiltratie en proliferatie geven
de macroscopisch waargenomen knobbelige verhevenheden van de
mucosa. De capillairen zijn min of meer uitgezet met vaak gezwol-
len, heldere endotheelkernen in den wand. De veranderingen van
het epitheel bestaan in een omvorming van de specifieke cellen tot
slijmvormende cylindercellen (atypische regeneratie). Allereerst
treedt woekering op van het oppervlakte-epithelium en dat der
maaggroefjes; vooral in deze laatste vindt men in de jonge gevallen
onregelmatig meerlagig epitheel met talrijke kerndeelingen. Hoe-
wel het oppervlakte-epitheel meestal intact is, vindt men dit op
sommige plaatsen gedesquameerd, vooral in de genoemde oedema-
teuse gedeelten. Langzamerhand verdwijnen de hooggedifferenti-
eerde cellen (o.a. Belegzellen) en worden vervangen door cylinder-
cellen met slijmvorming. Waarschijnlijk treedt hierbij reeds vroeg
een bemoeilijkte afvoer op van het secretum der dieper gelegen
klierbuizen, althans men vindt daar cellen met veel korrelig plasma
en een sterk platgedrukte, basaal gelegen kern, terwijl de klier-
lumina min of meer zijn uitgezet. Bij toepassing van een slijinkleuring
vindt men in deze buizen nog geen spoor van slijm; bij oudere geval-
len kon echter herhaaldelijk slijm worden aangetoond. Tevens komen
dan de onregelmatig vervormde buizen verder uiteen te liggen,
zoodat waarschijnlijk ook klierbuizen verdwijnen. Cystenvorming
zooals bij het vroeger beschreven geval, werd in onze gevallen niet
waargenomen, een feit dat gezien de mindere chroniciteit der ge-
vallen, niet behoeft te verwonderen. Geheel in overeenstemming
met het vroeger beschreven beeld, kunnen wij hier dus spreken van
een chronische hypertrophieerende, interstitieele gastritis, waarbij
de hypertrophie slechts in zeer geringe mate aan woekering van het
epitheel is toe te schrijven, doch hoofdzakelijk het gevolg is van
woekerings- en infiltratieprocessen in het interstitium.

Tot welke conclusies geven de beschreven beelden aanleiding?
In de eerste plaats leert de studie der jonge gevallen, dat de opper-
\\lakkige gedeelten der mucosa de eerste en sterkste veranderingen
vertoonen, die echter ook in oudere gevallen hun acuut karakter
min of meer bewaren. Dit wijst op een directe prikkel van de wor-
men uitgaande, waarschijnlijk een toxinewerking, waarop trouwens
ook wijst de verhoogde slijmproductie van het oppervlakte-epitheel
in de jonge gevallen. Terwijl door andere, reeds genoemde, onder-
zoekers is gewezen op de vorming van plastisch exsudaat bij deze
gastritis lijkt het opvallend, dat wij hiervan zoo weinig vonden.
Crocker en Biester schrijven zelfs aan de toxische producten der

wormen een directe necrotiseerende werking toe, op grond van
necrose van weefsel onmiddellijk in de omgeving der wormen, hetzij
deze op of in de mucosa gelegen waren. Ook zij vonden bij onder-
zoek van slacht varkens geen diphtherisch beslag, wel microscopi-
sche ulcera en microscopische necrose. Zij meenen dat de hyo-
strongylus alleen bij het bestaan van primaire verzwakkende invloe-
den een letaal verloopend ziekteproces kan geven.

Waarom zou het ontstaan van ernstige diphtherische processen
afhankelijk moeten zijn van verzwakkende invloeden? De invloeden
zijn zeker ook bij onze gevallen aanwezig en toch vonden wij geen
necrose. Het komt ons voor, dat een verklaring van deze tegen-
strijdigheid is te geven. Hoewel a priori niet is te ontkennen, dat
bij reeds chronisch zieke dieren de maagveranderingen heviger
kunnen verloopen, moeten wij in de eerste plaats opmerken, dat
ook zonder necrose de parasieten steeds ernstige veranderingen
veroorzaken van de maagmucosa, immers zij zijn in staat om lang-
zamerhand een groot gedeelte van het specifieke epitheel te doen
verdwijnen. Zeer terecht merkt Oppermann dan ook op, dat het
ontbreken van ernstige algemeene afwijkingen bij slachtvarkens
niet veel beteekent, omdat men niet weet hoeveel moeilijker deze
dieren gemest konden worden. Er is echter een factor die o.i. veel
belangrijker is, n.1. dat de voortdurende acute ontstekingstoestand
van grooter of kleiner gedeelten van de maagmucosa een gunstig
aangrijpingspunt vormt voor pathogene bacteriën, die in de maag
terecht komen, te meer daar de beschermende werking van het
maagsap zich minder doet gelden en het rijkelijk aanwezige slijm
aan de bacteriën ook hiertegen een bescherming zal kunnen geven.
Vooral de oedemateuse gedeelten der mucosa, waarin dus een ge-
stoorde circulatie bestaat, gecombineerd met desquamatie van het
epitheel, lijken bij uitstek geschikt voor een infectie. Men heeft hier
dan een verhouding als van het virus en de secundaire bacteriën
bij varkenspest. Het lijkt ons waarschijnlijk, dat de door andere
onderzoekers waargenomen diphtherische processen berusten op
dergelijke secundaire bacterieele infecties. Deze opvatting is niet
alleen van belang omdat men hierdoor een ongedwongen verklaring
krijgt van de schijnbaar elkaar tegensprekende waarnemingen,
maar vooral omdat men hierdoor o.i. een inzicht krijgt in de klini-
sche beteekenis van deze wormziekte. Het zwaartepunt ligt niet in
de allereerste plaats bij de veranderingen die de wormen veroorza-
ken; wij kunnen geheel met andere onderzoekers instemmen, dat
letale ziekteprocessen niet of zeldzaam (Oppermann) bij een niet-
gecompliceerd verloop zullen voorkomen. De aanwezigheid van een
min of meer sterk gestoorde maagfunctie zal bijv. bij zoogende var-
kens zonder meer tot uitputting kunnen voeren, zooals door Op-
permann is beschreven, of wanneer hyostrongylose optreedt in
combinatie met reeds bestaande ziekten (Crocker en Biester).

Het belangrijkste punt lijkt ons, dat naast een verminderde functie
van de maag, deze gedurende langen tijd een bij uitstek gunstige
porte d\'entreé voor pathogene bacteriën biedt; het is niet onmogelijk
dat hiernaast ten gevolge van een verminderde resistentie, ook an-
dere organen een vergroote infectie-mogelijkheid voor bacteriën
hebben verkregen. Het is natuurlijk niet altijd mogelijk om aan de
hand van de sectieprotocollen met zekerheid uit te maken, of de
naast de h} ostrongylose voorkomende afwijkingen vóór of na de
worminvasie ontstaan zijn.

Een van de positieve aanwijzingen geeft wel geval 14. Deze
schram (Sectie A. 5998) bevond zich in matig goeden voedingstoe-
stand en vertoonde bij de sectie een duidelijke sepsis (miltzwelling,
petechiën, degeneratie van lever en nieren) en haemorrhagiscli
oedeem van de longen. Uit de nier werden paratyphusbacillen ge-
kweekt. De maagveranderingen bestonden uit talrijke knobbeltjes
in de fundusmucosa, geringe slijmvorming waarin een gering aantal
hyostrongyliden, enkele kleine bloedingen en haemorrhagische ero-
sies en op één plekje een diphtherisch beslag. Gezien het beeld van
acute sepsis zonder darm- of longlocalisatie mag men hier de hyo-
strongylose zeker als primair aanwijzen, waarbij het tevens merk-
waardig is, dat alleen in de maag een diphtherisch proces gevonden
werd. Hiermede is allerminst bewezen, dat deze paratyphusinfectie
via de maag is tot stand gekomen, evenwel past dit geval in het
kader van onze zienswijze, te meer omdat hier de hyostrongylose
geen hevige of uitgebreide veranderingen heeft gegeven. Van nog
meer belang voor de beteekenis van de diphtherische ontstekings-
vorm is ook geval 18 (Sectie B. 5003). Het betrof een varken in vrij
goeden voedingstoestand; de maag vertoonde een iets onregelmatige
mucosa met slijmigen inhoud, waarin zich een betrekkelijk klein
aantal hyostrongyli bevonden; pleksgewijs was hier blijkbaar een
diphtherisch beslag aanwezig. Verder werden gevonden sepsis,
pseudomembraneuse enteritis van een deel van de dunne darm en
een uitgebreide catarrhaal-fibrineuse pneumonie. Microscopisch
bleek er in de maag inderdaad op enkele plaatsen een jonge diph-
therische ontsteking te bestaan, heel oppervlakkig en nog slechts
met geringe demarcatie ten opzichte van de omgeving. Overigens
bleek de gastritis reeds in een chronisch stadium te zijn en wel met
een opvallende bindweefselvermeerdering van rustend karakter in
de oppervlakkige mucosagedeelten. Men zal bij een dergelijk oud,
rustig proces zeker niet plotseling een diphtherische ontsteking
verwachten in verband met de wormen; er is hier dus iets anders,
een secundaire oorzaak, die voor deze opleving van het proces moet
worden aansprakelijk gesteld. Men denkt hierbij onmiddellijk aan
de acute veranderingen van darm en longen, die er in karakter mee
overeenkomen. Hoewel waarschijnlijk, is ook hier natuurlijk niet
bewezen, dat de jonge veranderingen via een maaginfectie zijn ont-

staan, zeker is intusschen, dat de diphtherische ontsteking van de
maag niet past in het kader van de rest van de maagveranderingen.

Bij onze overige gevallen konden wij steeds afwijkingen bij de
sectie waarnemen, die aannemelijk maakten, dat de dieren niet ten
gevolge van de hyostrongylose gestorven waren, zooals uitgebreide
broncho-pneumoniën (coccen, ovale bacillen), castratie-infecties,
chron. endocarditits met polyarthritis, enz. Wij zullen niet voor al
deze gevallen de sectieprotocollen bespreken, omdat hieruit toch
geen bindende conclusies te trekken zijn; hiervoor moet men over
gunstige gevallen beschikken (zooals geval 14 en 18).

Van twee eigenaars konden wij verscheidene varkens (6 en 4)
onderzoeken, zij bleken alle lijdende te zijn aan hyostrongylose; dit
geeft dus een aanwijzing dat plaatselijk een sterke verspreiding der
wormen is te verwachten, waardoor de oeconomische beteekenis der
ziekte ook weer van meer belang wordt. Onze ervaring is op dit
punt natuurlijk onvoldoende, zij kan echter gemakkelijk door een
klinisch faecesonderzoek worden aangevuld, wat buiten den opzet
van ons onderzoek viel.

Vragen wij ons af, waarom plotseling een dergelijke wormziekte
is opgetreden, dan is hierover, in verband met de weinige gegevens
over de levenscyclus dezer parasieten, niet veel met zekerheid
te zeggen. Van een importeeren der parasiet is hier wel geen sprake,
omdat voor zoover wij hierover inlichtingen konden verkrijgen de
betreffende eigenaars steeds zelf hun varkens fokken. Een factor
die zeer waarschijnlijk van invloed is geweest, is te zoeken in het
natte weer van den zomer van 1927, immers heeft Goodey aan-
getoond, dat de geëncysteerde embryonen slecht tegen uitdroging
bestand zijn. Directe voederproeven (Oppermann) hebben geen
succes gehad, waarbij echter niet is gebleken, door welke oorzaken
de infectie niet gelukte (ontbreken van een event. tusschengastheer
van de embryonen ; uitdroging enz.). Wel meent Goodey op grond
van enkele proeven, dat de infectie waarschijnlijk niet via de huid
geschiedt.

Te vermelden is nog, dat enkele varkens uit een koppel waarvan
alle geseceerde dieren aan hyostrongylose lijdende waren, in de
Interne Kliniek der Veeartsenijkundige Faculteit behandeld zijn
met tetrachloorkoolstof. Een der dieren werd eenige weken daarna
afgemaakt en geseceerd (sectie A. 6018). In de maag werden geen
parasieten gevonden, terwijl macro- en microscopisch de bekende
veranderingen werden gevonden. Opmerkelijk is wel, dat micro-
scopisch de oedemateuse gedeelten van de oppervlakkige mucosa
vrijwel ontbraken, althans onduidelijk waren, waarin wij dus een
bevestiging kunnen zien van onze opvatting dat zij onder contact-
invloed van den parasiet met de mucosa ontstaan. De overige 5 var-
kens van deze koppel zijn na de behandeling in goeden voedings-
toestand verkocht.

In een van de laatste afleveringen van de Deutsche tierartzl.
Wochenschrift (1928, Bd. 36, afl. 3, blz. 37) beschrijven Kotlan
en Hirt een parasitaire maagaandoening bij een volwassen slacht-
varken, waarbij in het fundusgedeelte op een dubbelhanclgroote
oppervlakte, talrijke rondachtige verhedenheden werden gevonden
(0.5—x c.M doorsnede, 3.5 m.M. hoogte), waarin zij centraal para-
sieten vonden. Op grond van het onderzoek van één niet-geslachts-
rijp wijfje stellen zij hier de diagnose: hyostrongylose. Niet alleen
macroscopisch, maar ook microscopisch wijkt dit geval sterk af
van de bekende beelden bij hyostrongylose, immers zij beschrijven
de haardjes als bindweefselknobbeltjes uitgaande van de submu-
cosa en ontstaan door een chronische ontsteking van dit weefsel,
tot aan de oppervlakte reikende. Zij kunnen geen verklaring van
deze abnorme localisatie geven en nemen hun toevlucht tot de hypo-
these van een tijdelijk histoparasitisme in de submucosa, waarvan
dan als regel geen veranderingen zouden achterblijven.

Zelfs afgezien van de moeilijkheid om een parasiet aan één niet
volkomen ontwikkeld exemplaar te determineeren, (Prof. Kotlan
beschikt zeker over ervaring van hyostrongylose) lijkt ons de
interpretatie van de histologische veranderingen gewrongen. Im-
mers alle onderzoekers wijzen op een uitsluitende localisatie van de
veranderingen bij hyostrongylose in de mucosa, een ervaring die
wij met nadruk kunnen bevestigen, ook voor de jonge gevallen,
die wij in hoofdzaak onderzochten.

Men zou dus moeten aannemen dat van een tijdelijk verblijf der
parasieten in de submucosa geen sporen achterblijven, waarbij dan
het beschreven geval zich juist door een zeer duidelijke chronische
ontsteking in de submucosa kenmerkt.

Het lijkt ons voorloopig niet gemotiveerd om dit geval bij de
hyostrongylose in te deelen.

1. Hyostrongylose, waarvan het eerste geval in Nederland in
1926 werd beschreven, komt in de laatste maanden niet zeld-
zaam (18 gevallen) in de omgeving van Utrecht voor.

2. Hoewel de hyostrongylose zelden een letaal verloop heeft bij
niet-gecompliceerde gevallen, is deze ziekte van belang doordat
de maagfunctie blijvend veranderd en verminderd wordt,
waardoor het betreffende dier slecht of minder snel gemest kan
worden. De grootste beteekenis moet echter worden toegekend
aan een verminderde weerstand der aangetaste dieren, waarbij
speciaal de aandacht wordt gevestigd op de intestinale infecties.

3. Afwijkend van de meening van andere onderzoekers (Croc-
ker, Biester, Oppermann) meenen Schr.\'s op grond van uit-

gebreide microscopische onderzoekingen, dat pseudomembra-
neuse- of diphtherische ontstekingsvormen niet primair bij het
beeld der maagveranderingen behooren; een actief indringen
der wormen in de mucosa kunnen zij niet bevestigen; dit
is op grond van den bouw der wormen ook onwaarschijnlijk
(Dr. Baudet).

4. Het is uit een wetenschappelijk en oeconomisch oogpunt ge-
wenscht, dat een nader onderzoek naar de verspreiding en
bestrijding dezer parasiet, in ons land wordt ingesteld.

Literatuur : zie Ihle, v. Oordt en Hoogland; Tijdschrift voor Diergeneeskunde
1926, deel 53 afl. 1.

Hyostrongylose, wovon im Jahre 1926 der erste Fall in Holland beschrieben ist,
kommt während der letzten Monate nicht selten (18 Fälle) in der Umgebung von
Utrecht vor.

Obgleich unkomplizierte Krankheitsfälle selten letal verlaufen, ist sie, da die
Magenfunktion verändert und herabgesetzt ist und sich die betreffenden Tiere
schlecht oder weniger gut mästen lassen, belangreich. Von noch grösserer Bedeu-
tung ist aber die Einbusse an Widerstandsvermögen der angetasteten Tiere gegen
intestinale bakterielle Infektionen. Im Gegensatz zu andern Autoren (Crocker,
Biester, Oppermann), meinen Verff., auf Grund eingehender mikroskopischer
Untersuchungen, dass die pseudomembranösen oder diphterischen Entzündungs-
formen nicht primär durch die Würmer verursacht werden; auch konnte kein akti-
ves Eindringen der Würmer in die Mukosa festgestellt werden; letzteres ist auch
auf Grund der Körperbau des Wurmes unwahrscheinlich (Baudet). Vom wissen-
schaftlichen und öKonomischen Standpunkt ist eine nähere Untersuchung über
die Verbreitung und Bekämpfung dieser Parasiten in Holland erwünscht.

The first case of Hyostrongylosis was published in Holland in 1926 and in the
last months this disease is not uncommon, 18 cases being reported from the sur-
rounding districts of Utrecht.

When there are no complications of the disease, it very seldom has a fatal ending,
but it is important however because the function of the stomach changes and
decreases, so that the patient cannot be fattened, at least not in a short time.
Moreover the sick animals have a reduced resistance especially against intestinal
infections.

In contrary to the view of other investigators (Crocker, Biester, Oppermann),
on the ground of extensive microscopical examinations the authors believe that
diphtheritical inflammations, observed in the wall of the s\'tomach, are not
caused in the first place by the worms.

No more they agree that the worms penetrate into the mucous membrane (this
is very unlikely too whenever we consider the anatomy of the worm, Baudet).

From a scientific as well from an economical point of view it is desirable that
more researches are made in Holland about spreading and treatment of this para-
sitical disease.

L\'hyostrongylose, la maladie qu\'on a décrite pour la première fois en Hollande
en 1926, a été constaté pendant l\'automne de 1927 assez souvent (18 cas) aux
environs d\'Utrecht.

Quoique la maladie, pourvu qu\'elle ne soit pas compliquée, ait rarement un
progrès mortel, elle est importante parce que la fonction de l\'estomac est changée

et diminuée d\'une manière prolongée ou permanente; il s\'ensuit que l\'animal en
question peut être mal ou moins vite engraissé. D\'une plus grande signification
encore est que la résistance est diminuée, surtout en cas d\'infections microbiennes
intestinale.

Contraire aux opinions d\'autres auteurs (Crocker, Biester, Oppermann) les
auteurs croient, après de nombreuses recherches microscopiques, que les lésions
inflammatoires-pseudomembraneuses ou diphtériques ne sont causées qu\'indirecte-
ment par les vers.

Les auteurs ne peuvent pas non plus affirmer une pénétration active des vers
dans la muqueuse, ce qui est, vu l\'anatomie des vers, assez invraisemblable (Bau-
det).

D\'un point de vue scientifique et économique il est important qu\'on ouvre en
Hollande une enquête sur la propagation et la lutte contre ce parasite.

Verklaring van de afbeelding. Maag van een varken (sectie B. 4914) met hyo-
strongylose (het duodenum is boven in de foto). De heldere slijmlaag is hier ten be-
hoeve van de mucosaveranderingen voorzichtig afgespoeld. De plooivorming is
iets versterkt, nog niet onregelmatig. De mucosa van het pylorus- en vooral van
het fundusgedeelte vertoont een grove korreling, hier voornamelijk veroorzaakt
door ontstekingsprocessen in de oppervlakkige mucosagedeelten. In het pylorus-
gedeelte ziet men meer geïsoleerde knobbeltjes van een iets witte kleur. Het zijn
de beschreven oedeem-ontstekingshaardjes. In het centrum van de foto zijn talrijke
Hyostrongili op en tusschen de plooien te zien, in hoopjes en afzonderlijk liggend.
Het cardiagedeelte is niet veranderd.

Thienemann, hoofd van de ,,Vogclwarte Rossitten", nam de volgende proef :
27 jonge ooievaars werden gevangen, en in een omheinde ruimte te Rossitten
gehouden. In Augustus, de gewone trcktijd der ooievaars, werden de dieren zeer
onrustig en 3 vlogen weg, ofschoon aan de vleugels klemmen waren bevestigd.
De anderen werden nu, op 29 Aug., opgesloten en pas 7 Sept. losgelaten (zonder
klemmen aan de vleugels). Alle ooievaars in die streek (Oost-Pruisen) waren toen
al weggetrokken. De losgelaten dieren vlogen wel de lucht in maar kwamen \'s avonds
terug ; gingen eiken dag voedsel zoeken. Het weer was toen zeer slecht; op 18 Sept.
was het droog en die dag keerden de ooievaars \'s avonds niet terug.

De volgende twee dagen werden ze nog in Duitsland waargenomen op plaat-
sen, waarlangs ieder jaar de trek-ooievaars vliegen. Later kwam bericht dat een
ooievaar in Griekenland, in de buurt van Athene was buitgemaakt en dat 15 a 20
in de lucht waren gezien. Aan de opgezonden (aan de poot bevestigde) ring, bleek
de buitgemaakte een der procf-ooievaars te zijn. De vogel was (waarschijnlijk)
in het laatst van November buitgemaakt en in dat geval waren zij erg langzaam
gereisd, (vergeleken bij de gewone ooievaars-trek) daar zij in die tijd al aan het
Victoria Nyanza meer hadden moeten zijn. Ook waren zij westwaarts van de
weg afgeweken daar de gewone trek gaat over Bosporus, Klein-Azie, Syrië, Pa-
lestina, Nijldal tot Zuid-Afrika. Een en ander was mischien te wijten aan het
feit, dat zij zonder gids (oudere ooievaars) reisden.

Het zal van belang zijn de verdere lotgevallen van deze ooievaars, die alle aan
hun ring te kennen zijn, later te hooren. (Forschungen und Forschritte 1927,
blz. 132). Vr.

Ik erken dat het opschrift van mijn artikel ietwat eigenaardig
is. De lezer kan daaruit niet besluiten of het pro of contra, een
bevestiging of tegenspraak zal zijn van het gevolgde bestrijdings-
systeem dat wij heden ten dage toepassen.

Ik wil U dan direct wel mededeelen, dat het ook niet de bedoe-
ling is van mijn betoog om een goed gedocumenteerde steun of
bestrijding te leveren.

Maar wij zijn thans in de plaats mijner praktijk, van fabrieks-
wege, d. w. z. op uitgebreide schaal, een zevental jaren bezig het
veelkoppige monster te bestrijden en nu komt het mij wel gewenscht
voor om eens heel even stil te staan, de zaak eens goed te over-
zien en ons af te vragen : hoe staan wij er nu eigenlijk voor?

Men zal mij misschien zeggen : „maar er verschijnt elk jaar
vanwege den gezondheidsdienst voor vee een overzicht ; tal van
publicaties en referaten kan men over het „brandende" vraagstuk
lezen. Er is dus geen behoefte aan verdere voorlichting !"

Maar dan wil ik toch de tegenwerping maken, dat de man,
die belast is met de praktische uitvoering van een bepaalde zaak
de dingen soms anders ziet dan zij die een meer theoretische rol
in het schouwspel spelen !

De zeer eigenaardige moeilijkheden, die het dagelijksch contact
ons met praktijk, vleeschkeuring, tuberculose-bestrijding en
veehouders opdringen, beroeren uit den aard der zaak de
theoretici niet zoo intensief. Mag ik U misschien ter illustratie
een klein staaltje daarvan geven ? Welnu dan : het ge-
schiedde dat daar een boer was, wiens runderen bijna allemaal
reageerden. Ik was overtuigd dat zich onder dat vee een tuber-
culeuze koe moest bevinden. Ik ging dus wel drie maal het rijtje
beluisterende langs en meende ten slotte bij een goed bevleeschde
groote koe abnormale longgeruischen te hooren. In het sputum
was niets te vinden. Toch vond ik die koe verdacht en gaf haar
dus als zoodanig op. De boer, die van die geheele „mikmak" niet
veel geloofde had ernstig medelijden met mijn klinische inzichten.
Een zestal weken verliepen en daar kwam collega Dr. Veenbaas,
geassisteerd door collega Dr. Swierstra mij afhalen voor de
rondte voor de door mij opgegeven verdachte runderen. Met
duizelingwekkende vaart reden wij naar die koe. Zij was nog flink
gegroeid en bijna slachtrijp. Toch werd het dier intensief beluis-
terd, geëxploreerd en een fleschje vol sputum verdween in de
kist. Er was niets, maar dan ook absoluut niets te hooren of te
voelen. Ook het sputum was negatief. Mijn papieren waren zicht-

baar gedaald en ik moest eerlijk bekennen ook niets abnormaals
meer te kunnen waarnemen. Ik kreeg van den boer te hooren :
,,zie je nu wel dat de koe niet tuberculeus is?" Maar eenige weken
later werd de koe geslacht en bleek „stikvol" tuberculose te zitten ;
hetgeen de boer tot mij deed zeggen : ,.zie je nu wel dat jelui er
geen van allen iets van weten?"

Dergelijke, niet van humor ontbloote, gevallen komt de prakticus
herhaaldelijk tegen en het eischt van hem zeer dikwijls ongewone
slagvaardigheid, bespraaktheid en menschenkennis om zich er uit te
redden. De opmerkingen, die wij te hooren krijgen getuigen vaak
van ernstig nadenken en van een verbluffende logica. Dat is alles
echter niets wanneer wij daar maar wetenschap of goede ervaring
tegenover kunnen stellen. Maar zeer, zeer dikwijls kunnen wij niet
anders dan erkennen dat de geheele theorie in elkaar zakt en dan
is het maar veel verstandiger te erkennen dat de zaak nog lang
niet volmaakt is. Intusschen doet dit aan de bestrijding zelve
wel afbreuk en daarom is het zoo goed dat wij de fouten in onze
eigen kring besprekende, ze trachten te verkleinen, respectievelijk
op te heffen. Ziehier nu de ware aanleiding tot mijn artikel.

Wanneer ik dus thans overga tot het bespreken van veel voor-
komende afwijkingen, dan wil dat nog allerminst zeggen, dat ik
daarom de tuberculose-bestrijding, zooals die thans is, zou willen
missen. Er zijn inderdaad hier en daar behoorlijke resultaten
behaald. Maar het aantal gevallen, dat wij tegenkomen dat niet
in ons schema past is zóó groot, dat zeer dikwijls het vertrouwen
in het gevolgde systeem diep wordt geschokt.

Toen het 8e Jaarverslag van den Gezondheidsdienst voor vee
verscheen, en wij daarin konden lezen, dat bij de controle op de
oogdruppeling van de 700 slachtkoeien er 38 % reageerden en bij
de keuring er 227 of 32.43 % tuberculeus bleken te zijn, toen
moesten wij wel tot de conclusie komen, dat onze bevindingen
onjuist waren. Wij zien in dat verslag immers dat er 5 % mis-
wijzing is in negatieven en 2 % in positieven zin. Nu heb ik, in mijn
tienjarigen praktijk als keuringsveearts en mijn 14-jarigen joraktijk
als prakticus, die zeer veel aan t.b.c.-bestrijding heb gedaan
en altijd alles alleen heb behandeld, nooit, ondanks alle moeite,
die ik mij heb getroost, een zoo groote overeenkomst tusschen
reactiecijfer en tuberculose-cijfer kunnen krijgen. Wij kunnen
gerust zeggen, dat het reactiepercentage boven de dertig procent
ligt. Het percentage der gevonden gevallen van tuberculose bij
slachtkoeien loopt hier van 15 tot 20 %. In Leeuwarden was dat
laatste in 1924 23.2 % en in 1925 19.2 %. In Friesland was dat
in 1923 9.9 %.

Blijkens het jaarverslag van den hoofdinspecteur was het per-
centage over geheel Nederland bij runderen boven 1 jaar 16.77 %•

de keuringsveeartsen zijn zoodanig oppervlakkig bij hun onder-
zoek naar tuberculose dat zij de helft der gevallen over het hoofd
zien, öf het cijfer bij de tuberculineproef verkregen is veel te hoog
en dan zijn de cijfers in het 8e jaarverslag van den gezondheids-
dienst genoemd te geflatteerd.

Op grond van mijn ervaring en op grond van vergelijkingen
meen ik dat het laatste juist is. Want het moge waar zijn, dat
als men als keuringsveearts een behoorlijk scherpe keuring heeft
verricht en geen enkele aanduiding van tuberculose heeft gevon-
den er nochtans enkele kleine procesjes voorkomen, dat per-
centage kan niet groot zijn. Geeft niet het verslag van de tuber-
culose-commissie aan, dat op de 100 gevallen van open t.b.c.
iⁿ 5° % de longen zonder meer zijn aangetast, terwijl in 13 %
de lever, in 19 % de nieren, in 3 % de darmen en in 10 % de
baarmoeder en in 5 % de uier steeds gepaard met de longen en in
vele gevallen ook gelijktijdig met andere organen zijn aangedaan?
Toch zijn juist deze organen bij de keuring aan een behoorlijk
scherpe controle onderworpen.

Wij nemen dus aan, dal de miswijzigingen bij de tubereulinatie-
proej ongeveer de heljt bedragen en dat is volkomen in overeenstemming
met onze praktijkervaring.

Erkennende, dat de tuberculinatie een belangrijk hulpmiddel
is bij de bestrijding der tuberculose, wil ik toch nadrukkelijk waar-
schuwen voor het hechten van al te groote waarde daaraan.

Ik heb in mijn praktijkgebied enkele veehouders met prima
beslagen vee, waarvan de runderen alle jaren weeraan reageeren
en steeds het reactiecijfer, ondanks alle moeite, op het zelfde
of nog hooger niveau blijft en waar in al die 14 jaren dat ik hunne
veestapels ken nooit tuberculose is voorgekomen, noch wrakke
koeien deswege zijn opgeruimd. Ook herhaald onderzoek door
den Gezondheidsdienst voor vee (Dr. Veenbaas) leverde niets
op. Kwamen daar in die stallen inderdaad open tuberculeuze
runderen voor, dan moesten dat wel hevige smetstofverspreidsters
. zijn terwijl toch het feit dat ze onvindbaar waren, het sputum
zeer dikwijls (althans zoovaak het onderzocht is) negatief was
en de dieren een steeds goede gezondheid genoten en goed groei-
den, het tegendeel deed verwachten.

Als tegenhanger noem ik U een stal met buitengewoon best
stamboekvee. Telken jare krimpt het aantal reageersters in; nooit
kwam uitbreiding voor. Een koe werd wegens ouderdom aange-
mest en geslacht en door mij gekeurd (zij stamde uit een naburig
prak tij kgebied). Deze koe nu bleek in hevige mate lijdende te zijn
geweest aan tuberculose. De eerstgenoemde veehouders hebben
bijna allen een hygiënische stal met hygiënische veedrinkbakken,
de laatstgenoemde heeft een drinkgoot.

lid der fabriek kocht drie koeien in, die alle drie reageerden. De
laatstingekochte koe had bovendien een chronische (met piepen
en chymen gepaard gaande) bronchiolitis. Deze laatste, flink rea-
geerende koe was vóór ± twee maanden ingekocht van een ande-
ren veehouder, ook lid der fabriek en was regelrecht van diens stal
gekomen. Dit laatste lid nu, had sedert de laatste vier jaren een
t.b.c.-vrij beslag. Besmetting bij den nieuwen eigenaar is vrijwel
uitgesloten omdat ook deze man elk jaar vooruit ging en nooit een
klinisch tuberculeuze koe had. Bedrog kon niet in het spel zijn.
Bij een tiental veehouders nam ik dit jaar weer waar, dat oudere
runderen, die te voren nooit hadden gereageerd en in absoluut
klinisch vrije stallen stonden, die bovendien zeer hygiënisch waren
ingericht, zoo maar een flinke reactie vertoonden.

Bij een anderen veehouder stond een mager pneumoniebeestje
al jaren te hoesten. Ik zag dit beestje er voor aan dat het de af en
toe opduikende uitbreiding van het reageerende vee op zijn gewe-
ten had, hoewel eenige malen sputum-onderzoek niet positief was
uitgevallen. Ik drong er dus steeds op aan dat dier op te ruimen.
Ten slotte kreeg het nog een spontane, deformeerende gonitis, die
ik voor mij zelf ook nog op rekening der tuberculose schoof. Einde-
lijk moest ik bij een slager in het dorp, zonder dat ik ooit meer aan
die koe had gedacht of haar bij de levende keuring had herkend
een beestje keuren en daar stond ons boertje "bij mijn komst. Met
een medelijdend trekje om zijn mond vroeg hij mij zeer vriendelijk
hem nu toch eens te vertellen waar al die tuberculose zat want dat
was de bewuste koe.

De longen en de lever vol echinococcusblazen, de gonitis prachtig
genezen, geen tuberculeuze aandoening te bespeuren: nergens. Nu
is het mij persoonlijk een onmogelijkheid om aan zoo iemand dan
een of ander parasitair knobbeltje te toonen en te zeggen: ,,Daar
heb je nu de angel". Ik kon dus niet anders dan den boer herinne-
ren aan de groote waarheid, dat niets volmaakt is en alle werk dcor
ons verricht, falen kan.

Ik zou zoo met het aanhalen van typische, geheimzinnige geval-
len nog gerust eenigen tijd door kunnen gaan, maar het zou den
lezer slechts vervelen. Feit is, dat daar nog al wat veebeslagen
zijn, die ondanks veel moeite er niet uit kunnen komen of zelfs
maar het reactiecijfer kunnen drukken. Of dat komt door groote
gevoeligheid van de diersoort of door het drinkwater (indirect) öf
door andere oorzaken (waar van ik slechts enkel wil noemen het
veelvuldig voorkomen van echinococcose op de boerderij), wij
weten het niet. Mij zijn twee boeren bekend, die met hun vee,
waarbij zij zeer weinig tuberculose hadden, op de plaatsen kwamen
als nieuwelingen en binnen een jaar na hun komst een kolossale
uitbreiding in reactiepercentage kregen. Herhaald intensief kli-
nisch onderzoek leverde niets op.

Voor sputumonderzoek begin ik hoe langer hoe minder te ge-
voelen. Wel is waar heeft het in die gevallen dat men bacillen
vindt (in doorsnee in i/io deel der gevallen) absolute zekerheid
en dat is een groot voordeel. Maar het is een zeer groot nadeel,
als men niets vinden kan.

Veel beter is het tegen den veehouder te zeggen dat men een
dier klinisch verdenkt tuberculeus te zijn en hem dan raadt het
dier voor den dood op te ruimen. Bij een behoorlijk persoonlijk
overwicht van den veearts over den veehouder gelukt dat als
regel. Deelt men den veehouder echter mede dat men niets in het
sputum heeft kunnen vinden, dan is hij meestal niet meer voor
opruiming te vinden. Ja het is mij zelfs wel gebeurd, dat het hun
niet uit het hoofd te praten is dat zoo\'n dier dan ook volkomen
gezond is. Het lezen van allerhande veehoudersblaadjes met senii-
wetenschappelijke beschouwingen, vaak van collega\'s die onvol-
doende praktische ervaring hebben op dat gebied, doet dan de
deur dicht. Eens ging een veehouder zelfs zoo ver een dergelijk
rund, waarbij niets in het sputum gevonden was, voor eerlijk te
verkoopen. De man kreeg actie wegens tuberculose, moest betalen
en gaf mij den schuld dat ik geen positieve diagnose had kunnen
maken !

Niet zelden zal men er zich zelf op betrappen, dat men in een
stal met veel reageerders, niets positiefs-klinisch kunnende vinden,
in vredesnaam hier en daar maar eens sputum opvangt om tegen-
over den boer toch maar wat te doen en zoodoende zich uit een las-
tig parket terug te trekken. Dat dat mis is spreekt vanzelf.

Toen voor jaren de boerderijen van een drinkgoot waren voor-
zien en dus geen hygiënische drinkbakken hadden, hebben wij
dapper mee propaganda voor verbetering gemaakt. Thans zijn
zeer vele boerderijen van deze nuttige instelling voorzien. Groot
waren mijne verwachtingen met het oog op de t.b.c.-bestrijding.
En het resultaat? Ik moet tot mijn spijt verklaren, dat ik ner-
gens ook maar eenigen invloed daarvan ten gunste van het reactie-
cijfer heb kunnen waarnemen.

Misschien in één geval wel: Een veehouder was al jaren bezig
een reactie-vrije stal te krijgen en het gelukte niet. Hij kreeg zelf-
regelende drinkbakken en de provinciale waterleiding en het pleit
was gewonnen ! Toch geloof ik dat daar juist nog de groote fout
schuilt. Menigeen, zoo niet allen, heeft aan het mechanisme dei-
watervoorziening op de boerderij veel geldt besteed, dat hij beter
eerst aan een zuiverder bron had kunnen uitgeven.

Ik heb hier thans een kleine uiteenzetting gegeven van eenige
denkbeelden en ervaringen bij de tuberculose-bestrijding in den
loop der jaren opgedaan. Het is in zooverre niet wetenschappelijk,
dat het niet met cijfers de afwijkingen aantoont; maar dat kan
ook de clinicus-prakticus niet. Hij zal meestal niet anders kunnen

Verfasser ist der Meinung, dass die Augenprobe bei Rindertuberkulose ziemlich
viel (sogar bis ungefähr 50%) negative Resultate aufweist. Auch die Untersuchung
des Sputums fällt bei Lungentuberkulose öfters negativ aus. Praktisch legt Ver-
fasser den meisten Wert auf eine gründliche klinische Untersuchung.

To auther\'s mind the ophthalmic test carried out in bovines affected with tuber-
culosis, fails to bring about a reliable reaction in many cases (even to about 50%).
Also examination of the sputum often gives a negative result in case of tuber-
culosis of the lungs. Therefore, from the practical point of view, the author is of
the opinion that most value must be atributed to a thorough clinical examination.

L\'auteur est d\'avis que la tuberculination ophtalmique chez les bovidés donne
souvent des résultats douteux (même jusqu\'à peu près 50%). Aussi l\'examen du
sputum est sans résultat en beaucoup de cas de tuberculose pulmonaire. Au point
de vue pratique l\'auteur tient beaucoup à un examen clinique approfondi.

In mijn mededeeling over de genezing en het ontstaan van ace-
tonaemie bij melkkoeien heb ik bij deze ziekte een groote betee-
kenis aan onvoldoende suikerverbranding, wegens de groote be-
hoefte aan suiker voor de melkproduktie en wegens de geringe
voedselopname toegeschreven; mede omdat in alle acht onderzochte
gevallen hypoglycaemie gevonden werd.

Oogenschijnlijk zoude met deze opvatting niet gemakkelijk te
rijmen zijn, dat liquor fowleri niet zelden met succes bij acetonaemie
wordt toegepast.

Waar men hierin een argument tegen de door mij gegeven ver-
klaring zou kunnen zien, meen ik goed te doen, hier in \'t kort
verslag te doen van wat men in de laatste jaren experimenteel
over den invloed van acidum arsenicosum op de koolhydraatstof-
wisseling gevonden heeft. Omtrent deze proeven met acidum-
arsenicosum of eigenlijk met het natrium-zout er van, dus met
arsenigzuurnatrium, moge het volgende worden medegedeeld.

dit zout in water, in, nadat de dieren 18 a 24 uren gevast hadden
en liet de dieren vasten tot de laatste aftapping van bloed.

De hoeveelheid As, die ingespoten werd, bedroeg r,9—4,7 mg.
per Kg. lichaamsgewicht, opgelost in 1 cc. water (circa 8 mg. schijnt
voor konijnen de lethale dosis te zijn). De bloedsuikergehalten ste-
gen tot zelfs 396, terwijl zij vóór de injectie tusschen ongeveer 110
en 160 mgr. per 100 cc. bloed bedroegen. Het hoogste punt bereik-
ten zij i a 3 uur na de injectie. De proef werd 12 malen met 6 ver-
schillende konijnen, telkens met \'t zelfde resultaat, verricht.

Ter controle werd 4 malen een proef gedaan waarbij 1 cc. water
per Kg. lichaamsgewicht bij konijnen intraveneus werd ingespoten.
Hierbij trad geen noemenswaarde verandering van het bloedsui-
kergehalte op.

Het haemoglobinegehalte veranderde niet van beteekenis, het
volume procent der bloedlichaampjes nam iets toe (van circa 29,5
tot circa 34%); de alkalireserve daalde tot ongeveer de helft, het
wijzigde zich parallel met het bloedsuikergehalte echter in omge-
keerden zin.

Ook na bilaterale doorsnijding van den splanchnicus of bij door-
snijding rechts van den splanchnicus en wegname links van de bij-
nier, bleek As bloedsuikerverhooging te geven, zoodat een peri-
phere werking moet worden aangenomen en wel is vermoedelijk
glycogenolyse in de lever de oorzaak. Deze verklaring wordt ge-
steund door \'t feit, dat de verhooging eerst na een uur of later
optreedt, dat As evenals phosphorus enz. de lever beschadigt en
dat vroeger reeds is gevonden dat As₂0₃ verlaging van het glyco-
geengehalte van de lever veroorzaakt.

Van Dyke controleerde of bij zijn operaties de betreffende weg-
name en doorsnijding volledig was geweest met picrotoxine, dat
wel hyperglycaemie geeft bij gewone dieren maar niet nadat de
bovenaangegeven operaties zijn verricht. Bij zijn dieren bleef de
picrotoxinewerking uit, zoodat hij tot volledige buitenwerkingstel-
ling van splanchnicus en bijnier mocht besluiten.

Bij een hond veroorzaakte intraveneuse injectie van 2,8—5,6
mg. natriumarseniet eveneens hyperglycaemie, de stijging was
minder groot dan bij het konijn n.1. van circa 100 tot 140. De
proef werd 10 maal verricht; waterinjectie had geen effect.

As gaf ook bij den hond verlaging van de alkalireserve en wel
van ± 54 tot ± 44.

Underhill en Dimick hebben onlangs proeven gepubliceerd,
die op nagenoeg dezelfde wijze verricht werden als die van Van
Dyke. Zij komen tot dezelfde conclusies. Zij spoten bij zes konijnen

AsjOg — eveneens in den vorm van een oplossing van natr. arse-
niet in water — per Kg. lichaamsgewicht meestal circa 4 mg.
As_a0₃ in, en wel subcutaan. Ook zij lieten de dieren vooraf 24
uren) vasten en gaven eerst voedsel na de laatste bloedaftapping.
De dieren konden bij de proeven, zoo ook bij die van Van Dijke,
gedurende het vasten water opnemen, \'t Bloedsuikergehalte steeg
ook hier zeer hoog n.1. tot bijv. 388 mg. per 100 cc. bloed; terwijl
het oorspronkelijk beneden 140 was; in een ander geval werd zelfs
457 mg. gevonden. Evenals Van Dijke bepaalden zij de bloed-
suikergehalten volgens de methode van Folin en Wu. Het haemo-
globine gehalte wijzigde zich niet noemenswaard.

Merkwaardig was het gedrag der nieren. Zelfs bij de zeer hooge
gehalten als de zooeven genoemde, was geen of waren slechts sporen
van glucose in de urine aanwezig; terwijl de drempelwaarde nor-
maliter veel lager is. Dat het As zeer nadeelig voor de nieren was,
leiden zij ook af uit de albumine, welke zij soms in de urine vonden.
Het As had blijkbaar een verandering van de nieren ten gevolge,
die de drempelwaarde van glucose deed stijgen. Ook zij meenen,
dat verhoogde glycogeenafbraak in de lever de directe oorzaak van
de bloedsuikerverhooging is. Deze conclusie baseeren zij mede op
de bevinding dat de levers slechts zeer weinig glycogeen bevatten.

De bekende diabetes-specialiteit Allen heeft vroeger (1913)
ook reeds de meening uitgesproken, dat As een loslaten van glyco-
geen in de lever bewerkt.

Dat de therapeutische werking van liquor fowleri bij acetonaemie
van melkkoeien aan verandering der koolhydraatstofwisseling, die
met bloedsuikerstijging gepaard gaat, toegeschreven mag worden,
is niet onwaarschijnlijk.

Natuurlijk is de dosis kleiner dan bij de bovenbeschreven experi-
menten en wordt het middel niet geïnjicieerd doch per os toege-
diend, maar de hierboven medegedeelde verhoogingen waren ook
exorbitant hoog. Men moet, wil men de werking van As bij de ace-
tonaemie-patiënten aldus interpreteeren, en tevens de conclusie
der bovengenoemde onderzoekers omtrent de door As veroorzaakte
glycogenolyse aanvaarden, aannemen dat de lever dezer dieren
tijdens de As-aanwending nog glycogeen bevat.

Het komt mij op grond van de hier aangehaalde onderzoekingen
voor, dat in de gunstige weiking van liquor fowleri een argument
gezien mag worden voor de opvatting, dat de onvoldoende koolhy-
draatverbranding bij de acetonaemie der melkkoeien een rol
speelt.

Sarcoptes-schurft bij runderen behoorde tot dusverre tot de
aandoeningen, welke ik in een io-jarige praktijk niet te zien kreeg.
De litteratuur, met betrekking tot dat lijden verschenen, wijst
in de richting van het feit dat in het buitenland, met name in
Duitschland, Oostenrijk en Hongarije het lijden in de laatste jaren
eene vrij sterke uitbreiding heeft genomen; uit een artikel van de
hand van collega Flohil, verschenen in het 15 Dec. Nr. 1927 van
dit tijdschrift blijkt echter, dat ook in ons land dit hardnekkige,
en voor de dieren zeer onaangename huidlijden, geenszins meer
tot de zeldzaamheden behoort. Ik meen daarom goed te doen de
door mij waargenomen gevallen, want merkwaardiger wijze kreeg
ik binnen het tijdsbestek van 1 maand, op twee stallen met deze
aandoening te doen, nader onder de aandacht te brengen.

Volgens Hutyra en Marek komt het lijden vaak tot stand
door overbrenging van paard, geit, hond, schaap, varken en kip
op het rund, minder wordt het opgemerkt als zelfstandige stal-
ziekte. Volgens het als klassiek beschreven ziektebeeld ontwikkelt
het zich als volgt: onder het optreden van heftige jeuk wordt
vaak eerst de omgeving der achterkaak en van de beide oogen
aangetast. Van hieruit schrijdt het proces voort naar beide hals-
vlakten, waarbij het komt tot huidverdikking en ontstaan van
huidplooien. Er ontstaan dikke en verharde huidplekken welke
ten slotte tot afschubbing geraken. Vaak blijft de middenhand
verschoond, terwijl later de achterhand en in het bijzonder de
streek der broekspieren flink aangetast wordt. Rondom den
staartwortel ontstaat hetzelfde beeld als aan de halsvlakten,
d.w.z. sterke pachydermie en plooivorming. Drescher, Meyer
en Schaller zagen het lijden op het behandelend personeel over-
gaan. De door mij waargenomen gevallen betroffen een aantal
runderen op twee melkveeboerderijen. In hun verloop wijken ze
eenigszins af van de in de handboeken vermelde gevallen, wes-
halve een nadere beschrijving misschien haar nut zou kunnen
hebben.

ie \'Boerderij, aantal stuks melkvee 14. Uit het voorbericht valt
geen besmetting vanaf andere huisdieren aan te nemen. Den 2en
Januari werd mijne komst noodig geacht in verband met een
tepeleczeem, dat onder de gebruikelijke behandeling zeer weinig
neiging tot genezing vertoonde. Bij een drietal runderen vond
ik een crusteus eczeem der tepels; de tepelhuid vertoonde neiging
tot verdikking en plooivorming. Bij enkele dieren zette de aandoe-
ning zich voort langs de bekleedende uierhuid langs de melkspiegel

naar boven. Er bestond een bruine verkleuring der huid. In ver-
band met het weinig dreigende karakter van het lijden werd 10%
teerzalf ter eventueele genezing verstrekt. Een tweede bezoek, 8
dagen later gebracht, schonk een geheel ander beeld. Binnen en-
kele dagen had het eczeem zich uitgebreid naar den staartwortel
met omgeving, verder naar het kruis, terwijl ook langs de broek-
spieren ter weerszijden de huid tal van plooien en rimpels bevatte.
Er bestond, met name bij i dier een sterk jeukgevoel. Dit laatste,
gevoegd bij het feit dat bij een zoon des huizes langs beide arm-
oppervlakten zich ook een uitgebreid crusteus eczeem had ontwik-
keld, deed mij besluiten tot materiaalonderzoek. Dit onderzoek,
met een tusschenruimte van 14 dagen herhaald op mogelijke aan-
wezigheid van schurftmijten of trichophyton resp. microsporie
viel negatief uit, trots doorkijken van vele praeparaten. Den ien
Februari echter, nieuw genomen materiaal met collega Dr. Lux-
wolda doorkijkend, werden tal van sarcoptesmijten in het eerste
praeparaat aangetroffen. Passler vermeldt eenzelfde ondervin-
ding door hem opgedaan. Aangezien bij het tweede onderzoek
klinisch de diagnose: „schurft" reeds bij mij vaststond, stelde ik
in verband hiermede een behandeling met behulp van het Weener
liniment in. Deze behandeling voerde niet tot een bevredigend
resultaat. Inmiddels werd ook de vrouw des huizes over nagenoeg
het geheele lichaam door het lijden aangetast. Wat de ontwikke-
ling van het ziektebeeld bij de dieren betrof, het volgende: in den
loop van Januari werden 5 dieren aangetast, van achterhand naar
voorhand schreed het proces voort, zooals bijgaande foto\'s vrij
duidelijk te zien geven. Behoudens enkele plekken op den rug, scheen
de middenhand verschoond te blijven. Dit was echter schijn, want
toen de halsvlakten reeds geruimen tijd het typische beeld der
aandoening vertoonden, ontstonden langs de flanken en rib-
wanden tal van grootere en kleinere huidplooien; echter werd
hier zoo goed als geen haaruitval en uitgebreide korstvorming
waargenomen. Onderzoek van materiaal, genomen van deze plek-
ken, viel echter duidelijk positief uit. De huid langs de halsvlakte
werd leerachtig op het gevoel, terwijl door schuren en wrijven op
enkele plaatsen gemengde beelden van den meest uiteenloopenden
aard ontstonden. Het jeukgevoel openbaarde zich zeer verschil-
lend. Terwijl één dier zich op den rug wentelde om gelegenheid te
krijgen zich te kunnen schuren, ontbrak bij enkele dieren dit jeuk-
gevoel zoo goed als geheel. Bij twee dieren ontstond in de koot-
buigingen van vóór en achterbeenen een heftig jeukend eczeem,
met zeer onaangename en lastig te genezen complicaties. Merk-
waardigerwijze bleek de melkgift der dieren niet verminderd, ter-
wijl de eetlust goed bewaard bleef; ook bleef de beheerder der
boerderij, welke de behandeling van het vee op zich genomen had,

2e Boerderij. Begin Februari vervoegde zich ten mijnen huize
een veehouder, eigenaar van 16 melkkoeien, met het verzoek hem
zalf mede te geven voor enkele dieren, naast elkaar opgestald,
welke een sterke jeuk, tengevolge eener huidaandoening ver-
toonden. In verband met de ervaring, opgedaan met het geval
hiervoren beschreven, werd bij mijn komst ter plaatse materiaal
verzameld, hetwelk nä onderzoek veel sarcoptesmijten te zien gaf.
In verband met mogelijke overgang op behandelend personeel,
werd tot het betrachten van uiterste voorzichtigheid geadviseerd.
In den loop der behandeling werden 3 leden van het gezin aange-
tast. Aangezien de behandeling met het Weener linim ent in het vorig
vermelde geval weinig voldoening had verschaft en ook bij eenige
uitbreiding van het lijden de hoeveelheden zalf de gewone maat
overschrijden, werd op beide boerderijen eene eenvoudige, goed-
koope en gemakkelijk toe te passen behandeling ingesteld als
volgt: inwrijvingen met een verwarmd liniment bestaande uit
neutrale olie 3, Ol. petrae I; uitwasschen nä 3 dagen. Omtrent
het resultaat dezer behandeling valt op dit oogenblik geen defini-
tief oordeel te vellen. Ik meende goed te doen beide gevallen te
vermelden :

ie. Wijl het verloop niet beantwoordde aan het als klassiek be-
schreven beeld (begin aan de tepels);
2e. Aangezien het gevaar van overgang op bedienend personeel

in beide gevallen al zeer duidelijk bleek;
3e. Wijl het mij wenschelijk voorkomt, zoo spoedig mogelijk te over-
wegen de aandoening, in de rij van ziekten, als bedoeld bij de
Veewet, op te nemen.

Naschrift: Laatstgenoemde behandeling heeft ook in een derde
geval, inmiddels geconstateerd, verrassende resultaten gehad.
Na 2 maal behandelen waren nagenoeg alle korsten verdwenen.
Het zou een aanbeveling verdienen in voorkomende gevallen
deze eenvoudige therapie toe te passen.

Verfasser und andere Tierärzte beobachteten in letzter Zeit wiederholt Sar-
coptesräude bei Hindern, eine Krankheit die früher in Holland selten gesehen
wurde. Die Uebertragung auf den Menschen durch infizierte Rinder kommt häu-
fig vor.

Of late years the author and other veterinary surgeons frequently observed
sarcoptic scabies in cattle, a disease formerly practically unkown in Holland.
Iafection of man by affected animals often occurred. Legal measures against this
disease are desirable.

Dans ces derniers temps l\'auteur et d\'autres vétérinaires ont observé à plusieurs
reprises la gale sarcoptique chez des bovidés, une maladie autrefois presque in-
connue en Hollande. La contagion à l\'homme par des animaux malades était fré-
quente. On insiste sur des mesures législatives contre la dite maladie.

Het is nu niet direct een alledaagsche vondst, wanneer men bij
de vleeschkeuring een varken aantreft met miltvuur; daarom wil
ik dit geval niet aan de literatuur onthouden, ofschoon in de laatste
jaren meermalen berichten over locaal miltvuur bij het varken
zijn verschenen. (Zie b.v. in ons Tijdschrift de artikelen van Fren-
kel, Clarenburg en Hoefnagel in Deel 51).

De inspecteur, collega ten Hoopen, deelde mij mede, dat hij
niet zelden in zijn ambtsgebied gevallen van keelanthrax bij var-
kens had waargenomen, die hun aanleiding veelal daarin vonden,
dat de dieren gesnoept hadden van bloed afkomstig van een rund
gestorven aan miltvuur en daarna geslacht.

Toen ik 19 Januari j.1. in de slachthal voor varkens de kransen
nakeek, die, als naar gewoonte, op de tafels uitgespreid waren,
trof het mij, dat bij een krans de omgeving van de dikke darmen
sereus geinfiltreerd was, welke infiltratie zich ook voortzette op
het pylorusgedeelte van de maag.

De mesenteriaalklieren waren bij insnijden aanvankelijk nor-
maal, totdat ik stuitte op een die vergroot was, op doorsnede rood-
bruin van kleur en brokkelig van consistentie.

Aanvankelijk kwam de gedachte aan miltvuur bij mij op, maar
toen ik in de darm geen spoor van ontsteking kon ontdekken,
noch eenige andere afwijking, zelfs niet in het stuk darm, dat cor-
respondeerde met de besproken lymphklier, en ook de chylvaten
naar de klier toe geen veranderd voorkomen vertoonden, liet ik
die gedachte weer varen en bepaalde mij er toe voor alle zekerheid
een uitstrijkje uit de lymphklier te maken.

Gekleurd met formol-gentiaanviolet volgens Raebiger gaf het
praeparaat na eenig zoeken enkele kettingen van dikke bacillen
te zien, maar waaraan een kapsel zoo goed als niet te onderkennen
was. Een nieuw uitstrijkje en gekleurd volgens de saffranine-
methode van Olt gaf een duidelijker beeld, de geledingen waren
scherper en ook meende ik kapsels te kunnen onderscheiden. Even-
wel, de beide collega\'s verklaarden, dat zij van een kapsel niets
konden bespeuren, zoodat de diagnose miltvuur nog in de lucht

hing; de waarschijnlijkheid bestond zeer zeker, zoodat tot een
uitgebreider onderzoek werd overgegaan.

Het bloed stolde normaal; een uitstrijkje gaf geen bacillen te
zien, ook niet een uitstrijkje uit de nier.

Aan het varken — dat gewoon tusschen de andere varkens in
hing en waaraan bij de levende keuring niets te bespeuren was —
waren verder de volgende afwijkingen te constateeren: sereuse
infiltratie van het linker niervet, welke infiltratie zich voortzette
op de uterus; behalve de vergroote roodbruine mesenteriaalklier
vertoonde de linker lgl. iliaca ook een afwijking, deze was donker-
rood van kleur, terwijl in de ophangbanden van de uterus aan iedere
kant een donkerroode sterk gezwollen lymphklier (lgl. hypogas-
trica) te zien was. De uterus was normaal; milt en nieren leken
wat groot, maar aangezien het hier betrof een flink zwaar, vet
varken van 164 K.G. schoon aan de haak, behoefde dat nog niet
de aandacht te trekken; lever normaal van grootte. De lgl. sub-
maxilares waren normaal, de omgeving ervan eveneens.

Het onderzoek verliep nu als volgt. De veranderde mesenteriaal-
klier werd uitgestreken op agarplaten, evenals de haemorrhagische
darmbeensklier en de lever.

Culturen op schuin gestolde agar werden aangelegd van het
vleesch, de milt en de nier, terwijl van het vleesch bovendien nog
twee anaërobe culturen werden aangelegd.

Een muis werd op de rug subcutaan geënt met een stukje mesen-
teriaalklier en een tweede muis met een stukje darmbeensklier.

Den volgenden dag waren, met uitzondering van die van het
vleesch en van de nier, alle culturen gegroeid. De kolonies ver-
toonden macroscopisch rafelige randen, terwijl bij kleine vergroo-
ting zeer fraaie medusalokken voor den dag kwamen.

De muizen leefden nog, maar op grond van de culturen meenden
wij nu toch met een gerust geweten de diagnose miltvuur te kun-
nen stellen en werd het varken afgekeurd.

Het eerst stierf de muis, die geënt was met materiaal uit de
darmbeensklier, en wel binnen 2 x 24 uur. Een uitstrijkje uit de
milt gaf ontelbare bacillen te zien met fraaie kapsels.

De 2e muis stierf binnen 3 x 24 uur, de derde binnen 2 x 24
uur. Zelfs de subcutane enting met deze miltvuurcultuur deed de
derde muis toch niet binnen 24 uur sterven, wat met culturen,
geisoleerd uit gevallen bij het rund, meestal wel het geval is.

In bouillon gaf de groei van deze bacil den volgenden dag die
eigenaardige slierten te zien, die van den bodem van het buisje
naar boven in bouillon verliepen.

De groei op aardappel en de steekcultuur in gelatine gaven de-
zelfde beelden als die van een contröle-miltvuur-cultuur, zoodat

De waarschijnlijkheid is groot, dat het varken van de darm uit
besmet is geworden, maar dat de miltvuurbacillen de darmwand
gepasseerd hebben zonder daarin ontstekingsverschijnselen te ver-
oorzaken.

Von Verfasser wird ein Fall von lokalem Milzbrand bei einem Schweine be-
schrieben. Krankheitssymptome traten nicht auf.

Sektion : lymphoglandulae mesenteriae ergrössert und braunrot; l.gl. iliacae
und l.gl. hypogast. haemorrhagisch; am Darm keine Entzündingssymptome zu
beobachten nur seröse Infiltration des Dickdarms, Nierenfetts und Uterus.

The author describes a case of local anthrax in a pig. No symptoms were observed.

Post-mortem examination: lymphoglandulae mesenteriae enlarged and brow-
nish red; l.gl. iliacae and l.gl. hypogast. haemorrhagic. No inflammatory symp-
toms in the intestines, only a serous infiltration of large intestine, kidney-suet
and uterus.

L\'auteur décrit un cas d\'anthrax local chez le porc. Pendant la vie pas de symp-
tômes; dissection : lymphoglandulae mesenteriae agrandies el d\'un brun rouge;
l.gl. iliacae et l.gl. hypogast. hémorragiques; les intestins ne montraient pas de
symptômes d\'inflammation; seulement une infiltration séreuse des gros intestins,
de la graisse des reins et de l\'utérus.

Het is met eenige schroom, dat ik hierbij een behandeling publi-
ceer tegen mond- en klauwzeer met een chemisch preparaat, waar-
van mij de samenstelling onbekend is. Mijn overtuiging is het,
dat een afdoend middel, om deze ziekte te voorkomen, gevonden
zal moeten worden in een preventieve behandeling met serum of
entstoffen. Maar naast de inspuitingen met sera of vaccins is het
toch, dunkt mij, plicht van iederen practicus te trachten de een-
maal uitgebroken ziekte zoo spoedig mogelijk te doen eindigen
en aanbevolen geneesmiddelen te beproeven.

Het was in December van het vorige jaar, dat ik na een tele-
fonisch gesprek bezoek kreeg van den heer J. Boeke te Haarlem,
directeur van de firma Boeke & Huidekoper, die zich buiten-
gewoon interesseerde voor een nieuw middel tegen mond- en
klauwzeer, dat in Frankrijk met succes werd toegepast.

die waren van dien aard, dat ik onmiddellijk bereid was om naar
Frankrijk te gaan. Tesamen met de collega\'s Brunot en Jagot
uit Pontoise (i 30 K.M. noordwestelijk van Parijs) hebben wij
verscheidene boerderijen bezocht en het bleek dat de betrokken
veehouders zonder uitzondering zeer tevreden waren over het
succes van de behandeling. Ook een stal vee waar de ziekte juist
was uitgebroken werd door Jagot en mij behandeld en het verloop
werd gecontroleerd. Ik moest toegeven, dat de dieren in 3 a 4
dagen door de ziekte heen waren.

Op 29 Januari j.1. kreeg ik gelegenheid het middel toe te passen
bij 11 runderen van L. Anker te Capelle a. d. IJsel. Het betrof
hier een vrij ernstig optreden van de ziekte; een kalf was gestorven
en van de 11 zieke dieren waren er 2 zeer ziek.

Koe No. i werd met anaphtol behandeld. De behandeling be-
staat daarin, dat een verdunde oplossing wordt ingegeven, een
sterkere oplossing gebruikt wordt om mond, neusgaten en tepels
te behandelen en een nog meer geconcentreerde oplossing gebruikt
wordt voor de klauwen. Koe No. 2 werd evenzoo behandeld met
een 5 %\'s oplossing van sulfoliquid. Beide dieren aten zoo goed
als niets, herkauwden niet, stonden overkoot door loslaten van
de hoorn der klauwen en hadden blaren aan de spenen. Bij No. 1
was de mucosa aan tong en tandelooze rand voor een flink deel
weg, bij No. 2 was dat niet het geval. Het resultaat was dat No. 1
den volgenden dag herkauwde en weer wat gebruikte, den daarop
volgenden dag weer flink op zijn beenen stond, beter at en
meer melk gaf en in 4 dagen er aan het dier zoo goed als niets
meer te zien was. Het verloop bij koe No. 2 was zeer ongunstig;
het dier heeft het op den dood af gehaald en ligt op dit
oogenblik nog in een hok op zand en kan bijna niet opstaan
door artritis. Conclusie\'s wil ik hieruit nog niet trekken, daar
dit een geval is van z.g. „inwendige blaar" waarbij weinig of niets
in den mond te zien is en het dier toch zeer ziek is en vooral de
frequente hartslag opvalt. Over de behandeling der overige dieren
was de eigenaar zeer tevreden ; de dieren hebben weinig van de
ziekte geleden en waren veel gauwer op de normale melkgift dan
dit bij het gewone verloop het geval is.

Op 16 Maart werden 15 runderen op een tweede stal behandeld
en ook daar werd succes geboekt, weinig melk- en vleeschverlies,
geen complicatie\'s.

Op het oogenblik wordt de proef voortgezet op een tweetal
stallen en wordt naast anaphtol tevens vergelijkend behandeld
met lysol en met therapogeen ; ik hoop hierop later terug te komen.
Dierenartsen die in hun praktijk proeven willen nemen kunnen
zich tot mij wenden.

Wanneer ik op deze vergadering van de afdeeling Groningen—Drente van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde een algemeene beschouwing ga houden over
bovengenoemd onderwerp, dan geef ik hiermede uitvoering aan een plan, dat reeds
langen tijd bij mij heeft bestaan. Op de laatst gehouden vergadering van onze af-
deeling was een schrijven ingekomen van de afdeeling Nieuwolda van de Groning-
sche Mij. van Landbouw, in welk schrijven werd geklaagd over het hinderlijk op-
treden van de politie, wanneer paarden met geringe verwondingen voor het werk
werden gebruikt en tevens over de totale miskenning van de deskundige adviezen,
wanneer deze in strijd zijn met het oordeel van politie en justitie.

Er volgde hierop een geanimeerde discussie, waarbij verschillende ervaringen
en opvattingen der practizeerende collega\'s werden meegedeeld. Voor mij was het
aanleiding mijn plan niet langer uit te stellen.

Dierenmishandeling en bescherming behooren bij elkaar,beide geven ze een abstract
begrip en wie faalt, bij het definieeren van het eerste, doet dit ook met het tweede.
Het begrip dierenmishandeling is zeer oud, het heeft zich gewijzigd in den loop der
tijden met de mentaliteit der menschen. Want door een hoogere beschaving en
nieuwe ideeën is het lot van veel menschen dragelijker geworden, ook de dieren
hebben hierin gedeeld. Men kan niet beweren, dat dierenmishandeling behoort bij
een bepaalde klasse van menschen b.v. bij de niets of de veel bezittende. In de
praktijk tenminste kan men vaak bij den woonwagenbewoner een bizondere zorg
voor zijn hit waarnemen.

Men kan in het algemeen opmerken, dat hij, die het leven ruw en zwaar tegen-
over zich vindt niet erg week gestemd zal zijn tegenover zijn huisdieren, die met
en voor hem werken; daarentegen zal een zacht en gemoedelijk leven gepaard aan
de noodige beschaving en sentiment aan de menschen een geheel andere beschou-
wing geven. En onbekend als zij zijn met het lot van veel menschen in de uithoeken
van ons land, vooral op het platteland, hoe door dezen gewroet en geleden wordt,
komt hun vaak overdreven zorg mij soms ziekelijk voor.

Ook wil ik de aandacht nog vestigen op de verschillende inzichten en gewoonten
welke er bestaan in het veehoudersbedrijf meestal provinciaal, waarbij de eene
groep mishandeling noemt, waaraan de andere het woord doelmatige verpleging geeft.

Zoo vindt men in Drente bij veehouders de gewoonte om de koeien in den zomer
een tijd op stal te halen en ziet men deze menschen steeds heen en weer reizen met
hun vee. Buiten laten in de brandende zon noemen zij mishandeling.

In de Noordelijke provinciën was het voor een twintig jaar geen gewoonte de
jonge paarden den geheelen winter buiten te laten. Waar de bodem het toelaat,
ziet men thans reeds veel de jonge paarden buiten; met de fokrichting hebben zich
ook de ideeën gewijzigd.

Deze behandeling nu geeft een verschillende beoordeeling, de politie treed er nog
al streng tegen op, eveneens in sommige streken de boerenbevolking.

Zoo vond de collega te Z., die een jong paard in den winter buiten liet loopen,
dit dier op een avond laat aan de bel vastgebonden; een protest van de dorpsjeugd.
Ik zou hier meer beschouwingen aan kunnen vastknoopen, wil alleen opmerken,
dat de collega, die in dergelijke gevallen om advies wordt gevraagd, veel ervaring
moet hebben.

Want een advies geven naar eigen inzichten, waarbij het gevoel de hoofdrol speelt,
is vaak met de waarheid en de praktijk in strijd.

Om bij de jonge paarden te blijven, moet de dierenarts in zijn oordeel niet uit-
gaan van het verblijf, waar hij zich op een winteravond behaaglijk gevoelt. Maar hij
moet weten, hoe jonge paarden mits goed gevoed zich in de weide gedragen, of zij
al of niet beschutting zoeken in een aanwezig hok of schuurruimte en hoe de groei

\') Voordracht gehouden in de vergadering van de Afd. Groningen-Drente
den 28 Januari 1928.

verder in voorjaar en zomer is. Om nog even in dit provinciaal verband te blijven,
wil ik wijzen op de bespanning der paarden in de drie noordelijke provinciën;
deze is zonder uitzondering het borsttuig; het haamtuig is er onbekend.

Wie uit het Zuiden afkomstig is, treft direct de zeer primitieve en goed-
koope bespanning. Hij ziet al spoedig verscheidene paarden op hol gaan, waarbij
soms de bestuurder het leven laat, in andere gevallen ernstig verminkt wordt.
Zonder twijfel is de wijze van bespanning hier zeer vaak de oorzaak. Uit een oog-
punt van dierenbescherming kan men hier over heen stappen en zeggen, dat de
boer het zich zelf aandoet. Meer interesseeren mij <le borstverwondingen, die ontstaan
door het borsttuig. In de zandstreken ziet men deze zeer weinig, een enkele maal
bij paarden die sleeperswerk verrichten. In de kleistreken van Groningen heeft
de bouwboer er veel mee te maken en is het een groote last. Het in den
aanvang door mij genoemde adres wees er op, ook kan men in de verslagen van
de landbouwvergaderingen lezen, dat deze verwondingen, hunne behandeling en de
beste zalfjes voor de genezing, worden besproken. Deze menschen vergeten, dat
voorkomen ook hier weer beter is dan genezen. Het tuig van een paard, dat enkel
voor landbouwwerk gebruikt wordt, kost hun één, of enkele guldens. Om deze
reden wordt er ook niet veel zorg aan besteed; geregeld onderhoud en de zadelmaker
zijn er onbekend. En als de paarden \'s middags thuis komen wordt alles wat tuig
heet,\'op den grond gegooid, vaak in den modder, om na afloop van den rusttijd, weer
op de paarden te worden gelegd.

De gevolgen blijven dan ook niet uit, te meer daar bij het borsttuig druk en
wrijving te veel op één plaats n.1. op de boegen vallen.

Het ploegen van zwaren kleigrond is voor mensch en dier geen gemakkelijke taak,
toch leek mij de bespanning in Zeeland, zooals ik die zag op het eiland Noord-Beve-
land, veel doelmatiger en in mindere mate op dierenmishandeling gelijkende dan
op de zware kleigrond in Groningen, waar de paarden en het tuig waarin zij moeten
werken, niet berekend zijn voor het zware werk dat van hen gevraagd wordt.
Moet men dus bij een beoordeeling van dierenmishandeling zeer voorzichtig zijn,
niet minder is dit het geval bij de dierenbescherming.

Georganiseerd in den bond voor dierenbescherming is deze van latcren datum.
Zij heeft haar meeste aanhangers in de groote steden en naar liet mij toeschijnt
vooral bij menschen, die niet, of alleen bij uitzondering, met de practische veeteelt
in aanraking komen. Ik meen dit te mogen afleiden uit hetgeen ik in mijn omgeving
waarneem en nu en dan in courantenartikels kan lezen.

Zonder twijfel zijn op aandrang van den bond voor dierenbescherming vele nut-
tige instellingen en wettelijke voorschriften tot stand gekomen. Ik meen evenwel
voor een overdrijving van dien kant te moeten waarschuwen.

Het is met de dierenbescherming als met alle partij groepeering tegenwoordig,
wie in het gelid meestrijdt wordt voor volwaardig of hoogstaand aangezien en wie
dit niet doet, telt niet mee. Zoo moet ik ten minste redeneeren, anders is niet te
verklaren, waarom politie en justitie de attesten der op het platteland practizee-
rende collega\'s zóó naast zich neerleggen

De oorzaak van deze foutieve opvatting is gelegen in het feit, dat de dieren-
beschermers langs theoretischen weg tot de conclusie zijn gekomen, dat het gevoels-
leven van de dieren gelijk is aan dat der menschen en verder in de omstandigheid,
dat zij zelve het leven zien van de luxe-zijde en de dieren in deze luxe willen laten
deelen. Eveneens zijn zij onbekend met de wijze waarop de huisdieren op patholo-
gische processen en afwijkingen reageeren.

Ter illustratie zou ik willen wijzen op den enterhengst, die, eenige minuten na de
castratie met den emasculateur, met opgerichtte staart wegdraaft en soms tot spot
van den operateur dekbewegingen uitvoert.

Neem het rund met een geprolabeerde baarmoeder; het is voor een buiten-
staander een vreeselijk gezicht. Toch voelt het rund in kwestie zich niet erg onbe-
hagelijk en is na een goede repositie, het geval spoedig vergeten.

Neem het rund dat tijdens een embryotomie, terwijl met instrumenten in de
baarmoeder gewerkt wordt, vaak rustig ligt te herkauwen. Eveneens een vreemd
en onbegrijpelijk tooneel. Ook wil ik nog wijzen op het pijngevoel bij oude granu-

leerende wonden. Men moet deskundige zijn met de noodige ervaring om hier ee
oordeel over te kunnen vellen. En dit moet niet aan de beoordeeling van een politie-
agent over gelaten worden.

Zoo pas ik in mijn praktijk bij wonden al spoedig de open-wond behandeling toe
en vind geregeld werken, indien mogelijk, wel gewenscht.

Men stuit dan evenwel op de tegenkanting van den eigenaar, die uit vrees voor
de een of andere politieagent niet met zijn paard zonder verband zich op den weg
durft te vertoonen. Wie zijn leven slijt in een omgeving, waar de dieren die hij ziet
niet werken, kan ten slotte tot de conclusie komen, dat werken voor die dieren geheel
verkeerd is. En wanneer men dan bekend is met de uitspraak van prof. Krediet,
dat de hond krachtens zijn anatomisclien bouw niet voor trekdier geschikt is, dan
vindt men trekken voor alle honden verkeerd en wil het als goed dierenbeschermer
in de wet zien vastgelegd

Zoo ongeveer moet ik de gedachtengang verklaren van een der Amsterdamsche
collega\'s, die in den vorigen winter een voordracht over dierenbescherming per
radio-Hilversum uitzond. Ik hoorde slechts een deel van die voordracht en dat ge-
deelte ontstemde mij in hooge mate. Genoemde collega drong o.m. aan op de
noodzakelijkheid om in de wet vast te leggen, dat het trekken voor alle honden
verboden werd.

Na eenige ontstemming had ik medelijden met dezen theoreticus, die blijkbaar
zoo weinig van het practisclie en werkzame leven kent. Ik heb hem toegewenscht,
dat hij nog eens in zijn leven, op een mooie zomermorgen heel in de vroegte een
der typische Drentsche dorpen mocht passeeren, wanneer de boerenzoons en
dochters met hunne honden voor de melkkarretjes in een woeste vaart uitrukken
naar de weide. Ik zag dit eens op een Zondagmorgen in de dorpen Roden en Norg.
Naast de schoonheid in eigen land, zou hij dan ongetwijfeld genieten van de lust
tot werken bij deze menschen en hunne honden. Ik zou het vermoeden kunnen
uitspreken, dat prof. Krediet zijn onderzoek slechts bij één hond verricht heeft
en dit dier toevallig een hazewind is geweest. Maar liever wil ik mijn oordeel uit-
spreken over de practische waarde van een dergelijk onderzoek.

Wanneer men bij de studie van het exterieur der huisdieren, de theorie der hef-
boomen ziet toegepast, dan vindt men dit in den beginne wel aardig gevonden.
Toch betwijfel ik of deze vergelijking voor het dierlijk lichaam in alle opzichten wel
opgaat, daar de drie punten voor den hefboom bij benadering moeten worden ge-
zocht en de verbinding niet gaat langs de rechte lijn. De praktijk bewijst ook het
tegendeel, daar soms paarden, die voor trekken heelemaal niet geschikt lijken, het
buitengewoon goed kunnen doen. Wat twee Russische hitten van het echte kleine
type, mits goed gevoed, kunnen verslepen is buitengewoon.

Om nog een kennismaking van lateren datum te bespreken, wil ik wijzen op een
artikel van prof. Kroon, waarin deze de strijd opneemt voor een betere huisvesting
der dieren. Op zich zelf zeer prij zenswaardig, geeft de praktij k weer heel wat anders te
zien. Zijn Hooggeleerde gaat zelfs zoover om in navolging van de woningwet, naar
een stalwet te verlangen. Wie in een der groote steden woont zal misschien denken,
dat behalve in Emmen en thans ook in Jubbega, ten gevolge van de woningwet alle
Nederlanders goed gehuisvest zijn en niets is minder waar.

Ik ben ruim twintig jaar lid van eene Gezondheidscommissie en weet uit erva-
ring, wat er van de uitvoering der woningwet in veel gemeenten terecht komt.

Wanneer de economische verhoudingen slecht zijn, het getal arbeiders groot en
het gemeentebestuur niet erg actief, komt er bitter weinig van terecht. In mijn
gemeente kom ik hutten als onder Emmen dagelijks tegen. De huisvesting van veel
menschen en vooral de slaapgelegenheid der kinderen is vaak treurig. En zoo lang
deze toestanden bestaan, lijkt het mij meer gewenscht, voor de huisvesting der men-
schen te werken.

Wordt door een veehouder in erge mate de huisvesting of verpleging zijner dieren
verwaarloosd, dan begrijpt hij wel of hij ondervindt het wel, dat hij zóó zijn eigen-
belang dus zijn beurs benadeelt en door hen hierop te wijzen heeft men vaak veel
succes.

Naar aanleiding van het ingezondene van den Heer Hoefnagel in ons Tijd-
schrift van 15 Maart j.1. over bovengenoemde kwestie, waarin H. vraagt, wie van
de collega\'s een oplossing aan de hand kan doen, om dergelijke raadscapriolen
te voorkomen, wil ik opmerken, dat destijds een stelling bij mijn proefschrift
luidde: ,,Het is wenschelijk, dat de keuringsveeartsen, bedoeld in de wet van 25
Juli 1919, Sbld. 524 Rijks-ambtenaren zijn." Thans zijn wij als zoodanig onder-
geschikt aan, worden wij benoemd en ontslagen door den raad, waarin te platte-
lande bijna alleen veehouders zitten, doch in andere, grootere gemeenten, ook vele
menschen zijn gekozen, die persoonlijk of wier familieleden financieel belang heb-
ben bij de uitspraken van den keuringsambtenaar. Blijken van eenige ontwikkeling
behoeft een raadslid niet af te leggen, het is voldoende lid te zijn van de een of
andere partijgroep en men moet twaalf maanden in de gemeente hebben gewoond;
het oordeel van zulke menschen kan dus zeer zonderling zijn, dikwijls afhangen
van kleine onderlinge geschilletjes, ruzietjes, dikwijls futiliteiten. Wanneer zich
een invloedrijk raadslid door een keuringsbeslissing persoonlijk financieel bena-
deeld acht, wijt hij dit gewoonlijk aan den keurmeester en het is mij persoonlijk
gebeurd dat bij een eerstvolgende gelegenheid, een jaarlijksche herbenoeming b.v.
de wraak zoet was en eenige gezochte motieven tegen mij werden uitgespeeld,
niet ten mijnen voordeele natuurlijk. Deze stemming sloeg over op andere raads-
leden en het had weinig gescheeld of er waren in fanatieke opwinding besluiten
in die richting gevallen. De ambtenaar wordt zoodoende beïnvloed door den geest
die naar aanleiding van zijn ambtsvervulling in den gemeenteraad kan ontstaan.
Dit alles nu is uit den booze, doch vervalt, wanneer de ambtenaar Rijks-ambte
naar is. Dan pas staat hij tegenover de gemeentenaren volkomen vrij.

Het artikel van collega Hoefnagel voorkomende in No. 6 van dit Tijdschrift,
betreffende het geval te Gouda, is mij als uit het hart. gegrepen.

In zijne peroratie slaakt hij de verzuchting: „Welke collega wijst in dezen den
weg om dergelijke misstanden te voorkomenl!"

Ik zoude zoo zeggen, deze —• om in de beeldspraak te blijven — ligt voor de
voet, de bewandeling daarvan echter behoort nog tot de pia vota.

Simple comme bonjour: I)e betrokken Minister houdt, de Inspectie gehoord,
de benoeming aan zich, m.a.w. de Keurings-veearts wordt volbloed RIJKS-
ambtenaar. Als overgangs-maatregel zoude kunnen gelden, dat praktiseerende
Keurings-veeartsen (der Centrum-Gemeente) bij omzetting van hunnen dienst
in een zuiver ambtelijken, steeds in de eerste plaats in aanmerking komen. Van
den poets Collega O. te G. gebakken, welk geval niet op zich zelf staat, zal eene
reprise uitgesloten worden en behalve dit zijn hieraan nog vele andere voordeelen
verbonden o.a. de kans op promotie en overplaatsing van Keurings-veeartsen-
Hoofden van Dienst (thans gedoemd om tot in den treure op hunne „verkregen"
standplaats te blijven), welke wisselwerking eveneens hare goede uitwerking niet
zal missen (nieuwe bezems vegen schoon!); eene reëele onafhankelijkheid van den
ambtelijken Keuringsveearts-H. v. D. tegenover het Gemeentebestuur, welke
thans niets dan schijn is, geraden als het voor hem is in het plichtsgetrouw ver-
vullen zijner taak, toch steeds rekening te houden met de mentaliteit en de zienswijze
van het Gemeentebestuur, wil hij tenminste in zijne stoffelijke en andere belangen
niet geschaad worden. Als verdere voordeelen kunnen genoemd worden de kans
op eene behoorlijke en uniforme salaris-regeling, welke thans, inzonderheid op
het platteland nog allertreurigst is; de kans op het kweeken van een élite-corps
ervaren Keurings-veeartsen, waardoor eene uniforme uitvoering der Vleesch-

keuringswet gewaarborgd wordt en wat zeker nog niet het minst belangrijkste is,
dat een einde gemaakt wordt aan de scheeve verhouding, waarin thans de Inspectie
verkeert tegenover den Keuringsveearts-H. v. D. eenerzijds en het Gemeente-
bestuur anderzijds; de Inspecteur wordt de directe Chef van den Keuringsveearts-
H. v. D. en kan imperatief optreden tegen een onwillig Gemeentebestuur, zonder
dat het H. v. D. daarvan de dupe wordt. Zooals het thans is, is het toch wel een
beetje te gek: de Inspectie heeft zich in den huidigen toestand te bepalen tot het
geven van adviezen en het uitoefenen van z.g. ,,zachten drang"; wordt daarmede
al iets bereikt, dan loopt de Keuringsveearts de kans om naast zijne leidende
functie nog te vervullen te krijgen de lijdende nevenbetrekking van Hoofd van
Jut, waarop het verbolgen Gemeentebestuur naar hartelust zijne slagen kan
doen neerkomen.

Bovenstaande is slechts een schema, doch het daaraan ten grondslag liggend
principe eenmaal aanvaard, alleszins voor verdere uitwerking vatbaar. Het is nog
maar een idee, doch behoeft daarom nog niet naar ,,Utopia" verwezen te worden.
Dat aan de verwezenlijking hiervan bezwaren zijn verbonden en zelfs zeer groote,
ik zal de laatste zijn om zulks te ontkennen, doch waar een wil is, is ook een weg
en moeilijkheden zijn er nu eenmaal om overwonnen te worden. Ik geloof niet,
dat er eene betere oplossing voor de richtige uitvoering der Vleeschkeuringswet,
en hier gaat het toch om, kan worden aangewezen. Wie neemt mijn idee over en
borduurt hierop verder ? Fischer.

Mag ik naar aanleiding van het ingezonden stukje van Collega Hoefnagel ook
mijn meening zeggen ? Welnu dan :

Ook ik solliciteerde naar die betrekking zonder de motieven voor de vacature
te kennen. Maar al ras vernam ik wat er gaande was en dat was voor mij reden
den Burgemeester van Gouda om objectieve inlichting te verzoeken. Die deed
dat volkomen neutraal. Het gevolg was dat er van mij onmiddellijk een briefje
terug ging met beleefd verzoek mij de stukken terug te zenden en met de opmer-
king, dat ik mij voor iets dergelijks niet wilde leenen 1

Waarom ik zoo deed ? Wel, had ik indertijd niet aan den lijve bespeurd hoe
ellendig het is door één of anderen persoonlijken dwarskijker met behulp van een
welwillend collega te worden beentje gelicht ? Bijna was die aanslag gelukt I Maar
doordat ik de respectieve hooge oomes de tanden liet zien, is het net op tijd gekeerd.
En ik vraag mij af: hoeveel collega\'s zijn al niet reeds de dupe van persoonlijke
antipathieën in gemeenteraad of waar ook ? Hoeveel zijn er zelfs al niet de dupe
van hun plicht ? Moet ik u herinneren aan den collega, die over een stuk vee, van
een veehouder, tevens wethouder, te hooren kieeg: „dat kost u ƒ 500.-— van
uw tractement" en welke bedreiging is uitgevoerd ook ?

En nu vraagt u naar het middel ? Dat is er ! Het bestaat hierin, dat wij als colle-
ga\'s als één man pal staan tegenover zulke praktijken. Maar dat kan alleen dan,
als wij beseffen, dat het meer dan tijd is van onzen bond tenens een vakbond te
maken en een commissie van beroepsbelangen hebben, die zeer actief is en over
de noodige macht kan beschikken. Het is ongetwijfeld jammer dat het dien kant
op moet, maar er rest ons geen keus: wij moeten !

Naar aanleiding van de benoeming van een directeur voor het slachthuis te
Gouda, waarover door den heer Hoefnagel werd geschreven in dit tijdschrift,
afl. 6 j.l„ zou ik het volgende willen opmerken:

Het ware wellicht wenschelijk geweest, dat in de vleeschkeuringswet, evenals
in de wet op het Lager Onderwijs en andere wetten, een artikel was opgenomen,
waardoor de Inspecteur gelegenheid werd gegeven via Ged. Staten advies te geven
bij een benoeming van een directeur v. d. Vleeschkeuringsdienst of gemeente-

slachthuis, alhoewel ik direct toegeef, dat die wetten niet volkomen vergelijkbaar
zijn, daar het Rijk een groot gedeelte van het salaris van een onderwijzer voor zijn
rekening neemt.

De Inspecteur moet natuurlijk in beroep kunnen gaan bij den Kroon. Een goed
keuringsveearts kan somtijds niet persona grata zijn bij slagers en andere belang-
hebbenden, die in dezen democratischen tijd grooten invloed kunnen uitoefenen
op den Raad, om van politieke motieven nog maar niet te spreken.

Het is daarom in hooge mate gewenscht, dat een ambtenaar maar niet zoo ter
zijde kan worden geschoven.

Bij de benoeming van een directeur van den vleeschkeuringsdienst te Deventer
heeft zich in 1922 een kwestie voorgedaan, die overeenkomstig was met die te
Gouda, toen de veearts, die reeds met de keuring was belast, werd gepasseerd.

Nu zal een practiseerend veearts gewoonlijk zijn hoofdbestaan vinden in de
praktijk, maar een directeur van den vleeschkeuringsdienst verricht gewoonlijk
geen of geen noemenswaardige praktijk, zoodat, indien hem tevens het directoraat
van een nieuw slachthuis wordt opgedragen, dat gewoonlijk ambtshalve geschiedt,
zonder dat het salaris wordt verhoogd, hoogstens wordt de bezoldiging herzien.

De directeur van een niet te groot slachthuis blijft trouwens in zijn hoofdfunctie
directeur van den vleeschkeuringsdienst, zoodat van een nieuw ambt niet kan
worden gesproken.

In dit geval is m.i. de eenige weg, dat de vakvereeniging, waarbij de ambtenaar
allicht is aangesloten, hijzelf en de Mij. v. Diergeneeskunde een verzoekschrift
richten tot de Kroon, ten einde vernietiging te verkrijgen:

i°. van het Raadsbesluit tot ontslag van den directeur van den vleeschkeurings-
dienst.

2°. van het Raadsbesluit, waarbij een directeur van het slachthuis werd be-
noemd. Haan.

Nu de cultureele en propagandistische waarde van de Radio wel algemeen
erkend is, mag het verwondering wekken, dat er van den kant der dierenartsen
nog zoo weinig aandacht aan wordt geschonken.

Vergeleken met de artsen en landbouwkundigen, die reeds hun vaste wekelijk-
sche spreekbeurten hebben, speelt voor ons dierenartsen, op enkele loffelijke uit-
zonderingen na, de radio vrijwel geen rol.

Toch is het aantal onderwerpen op diergeneeskundig en veeteeltkundig gebied,
dat zich leent voor een korte bespreking door de radio zeer groot en aan bevoegde
•sprekers onder de dierenartsen ontbreekt het geenszins.

Naar mijn meening is hier eenige organisatie noodig en zou het gewenscht zijn
een commissie in het leven te roepen, die zich belast met het regelen der lezingen.

Verder zou in dit Tijdschrift een klein rubriekje gewijd kunnen worden aan de
radio, waarin o.a. vermeld werden de lezingen op ons en aanverwant gebied, in
binnen- en buitenland. Zij die zelf geen toestel hebben, kunnen dan zien wat hun
interesseert en allicht bij kennissen gaan luisteren.

Hier is een mooie gelegenheid om buitenstaanders met ons streven en werken
bekend te maken. Dat dit noodig is, blijkt maar al te vaak, wanneer men met
personen in aanraking komt, die geheel buiten onze werkkring staan. Zoo bleek
mij nog onlangs hoe een hoofdredacteur van een onzer grootste bladen niet het
geringste idee had van ons dagelijksch werk. Hij begreep niet waarvan toch alle
dierenartsen leefden, want naar zijn meening werd een ziek dier direct geslacht
en opgegeten. Van den anderen kant heerscht er ook een verkeerde meening over
de positie-mogelijkheden der dierenartsen, gezien de stroom nieuwelingen in het
eerste studiejaar der Veeartsenijkundige Hoogeschool, Ook hierover zou het nuttig
zijn eens per radio te spreken.

De gelegenheid is er ongetwijfeld. Laten wij deze niet ongebruikt voorbij gaan !

Overzicht van het verhandelde in de Vergadering van het Hoofdbestuur van 18
Februari 1928

De voorzitter verwelkomt den nieuwen afgevaardigde van Zuid-Holland, Dr.
P. Vermaat. De Afd. Groningen-Drente heeft de meening van het H.B. verzocht,
naar aanleiding van een verzoek, tot haar gericht door de Afd. Nieuwolda-Nieuw-
Scheemda van de Groninger Maatschappij van Landbouw, om hare bemiddeling
te willen verleenen tot het doen staken van den overdreven ijver van maréchaussés,
waar het geldt bestrijding van dierenmishandeling. Fr zouden processen-verbaal
zijn opgemaakt in gevallen waar van mishandeling geen sprake zou zijn geweest
en vonnissen gewezen tegen het advies van den dierenarts-getuige in. Het H.B.
acht zich niet bevoegd in deze aangelegenheid een oordeel uit te spreken. Van
onze zijde past geen protest tegen een uitspraak van een Kantonrechter; een ge-
tuige-deskundige geeft slechts advies, waaraan geen rechter gebonden is zich te
houden. Daarnaast moet in het oog worden gehouden, dat, in zake dierenmishan-
deling, de meeningen van dierenartsen nog al sterk uiteenloopen.

De Afd. Groningen-Drente heeft het H.B. verzocht bij de regeering aan te dringen
om de virus-pest der varkens in de veewet te doen opnemen. Het H.B. heeft aan
dit verzoek niet kunnen voldoen. Zelfs door deskundigen is deze ziekte in vele
gevallen clinisch niet te onderkennen; van varkenshouders kan dus onmogelijk
worden verwacht, dat zij voldoen aan den eisch. gesteld aan ziekten in de veewet
vermeld: de verplichte aangifte. Vervolging bij overtreding van dit voorschrift
zal dus nimmer tot eenig resultaat kunnen voeren.

De Afd. Gelderland-Overijsel heeft de aandacht van het H.B. gevestigd op eene
in die Afd veelvuldig voorkomende ruineuze varkensziekte en verzocht bij den
Veeartsenijkundigen Dienst aan te dringen op een onverwijld in te stellen uitge-
breid onderzoek naar den aard dezer ziekte, ten einde zoo spoedig mogelijk tot een
rationeele bestrijding ervan te kunnen komen. Daar sedert gebleken is, dat het
onderzoek reeds in handen is van den Directeur van den V.A.D. kon dit schrijven
van de Afd. voor kennisgeving worden aangenomen.

De aandacht van het H.B. is gevestigd op de omstandigheid, dat in het ontwerp
van wet op sera en vaccins alleen sprake is van geneesmiddelen voor den mensch
en derhalve hier met de belangen der dierenartsen geen rekening gehouden is.
Het H.B. heeft deze aangelegenheid in handen gesteld van de Serumcommissie.
Het antwoord van den Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw op het
schrijven van het H.B. aangaande de salarisvermindering der Rijkskeurmeesters
in bizonderen dienst, heeft het H.B. niet bevredigd. Een commissie voor nader
onderzoek is thans door het H.B. benoemd.

Blijkens een schrijven van het lid Sigling te Breda acht deze het gewenscht
een uitspraak van een Alg. Vergadering uit te lokken tegen het zijns inziens voor
den dierenarts onwaardige coupeeren; hij verzocht hieromtrent de meening van het
H.B. Het H.B. is overtuigd, dat een algemeene maatregel tegen het coupeeren
niet door te voeren en dus ook niet voor te schrijven is. Wanneer deze operatie
niet meer door dierenartsen zou worden verricht, zouden empirici zich ermede
belasten, hetgeen uit een oogpunt van dierenmishandeling den toestand wel erger
maar niet beter maken zou. Het D. B. zal over deze kwestie nader met den Heer
Sigling in mondeling overleg treden.

Er is een klacht ingekomen, dat bij de keuring van het vleesch, bestemd voor
militairen, het advies van een militair-paardenarts soms wordt achtergesteld bij
dat van anderen, niet volkomen bevoegde deskundigen b.v. officieren van gezond-
heid, van het dienstvak der intendance, zelfs van den troepenofficier. Verzocht
werd of het H.B. een actie zou willen instellen voor het ophouden van zulke wan-
toestanden. Het H.B. meent, dat het geen invloed kan uitoefenen op de samenstel-
ling van door garnizoenscommandanten benoemde commissiën van vleeschkeuring.

Een beklag hierover moet in de eerste plaats worden gericht tot den Chef van den
Mil. Vet. Dienst.

Van zekere zijde is de noodzakelijkheid bepleit het oordeel van Hoofden van
Keuringsdiensten te hooren bij eene eventueele herziening van de vleeschkeurings-
wet. Wanneer t.z.t. het oordeel van het H.B. over aan te brengen wijzigingen zal
worden gevraagd, zal, zoo mogelijk, hiermede rekening gehouden worden.

Door Prof. de Blieck en Dr. te Hennepe is een programma ingediend voor
pluimveecursussen, bestemd als vervolgcursussen voor dierenartsen, omvattende
12 voordrachten, ieder van twee uur; demonstraties, zoo mogelijk ook excursies.
Het H.B. is van meening, dat dit programma te grootsch is opgezet, van de prac-
tici te veel tijd en wellicht ook te veel onkosten zou vragen en heeft daarom den
H.H. de Blieck en te Hennepe verzocht een nieuw, meer bescheiden program
op te maken, zoodat iedere cussus in twee bijeenkomsten, ieder van drie uur, zou
kunnen worden afgewerkt.

Geruimen tijd is van gedachten gewisseld over het formuleeren van het voorstel
voor de a.s. Alg. Vergadering over de bemoeiingen der Maatschappij in zake de
particuliere belangen harer leden tegenover bestuurslichamen en organisaties.
Alle leden van het H.B. zijn in het bezit gesteld van een „Entwurf eines Gesetzes
über die tierärztliche Berufsvertretung und die tierärztlichen Standesgerichte
(Tierärzte Kammergesetz)" en vaneen exemplaar Reglementen van de Ned. Maat-
schappij tot bevordering der Geneeskunst. De besprekingen zullen in de e.k. H.B.
vergadering hun beslag krijgen. Voorts is de wenschelijkheid overwogen het voor-
beeld van wijlen Prof. H. Treub, die indertijd een zeer lezenswaardige verhande-
ling heeft geschreven over medische fatsoensleer na te volgen. Erkend wordt, dat
de dierenarts in de groote maatschappij een veel moeielijker strijd te voeren heeft
voor de erkenning van zijn wetenschap en van zijn stand, dan eenig ander acade-
misch gevormde, maar óók dat velen in maatschappelijke vorming te kort schie-
ten. Voorloopig zal getracht worden een hoogstaand man te vinden, die bereid is
over dit onderwerp een of meer voordrachten te houden voor onze studenten.

Naar aanleiding van het feit, dat een landbouwingenieur-veeteeltconsulent
recepten afgeeft tegen besmettelijk verwerpen, zal de bevoegde autoriteit worden
gevraagd of zulks geacht kan worden te behooren tot de werkzaamheden van een
Veeteelt-consulent-landbouwingenieur.

Opgemerkt is, dat dit jaar de omslagen van het Tijdschrift, jaargang 1927, zijn
achterwege gebleven. Bij de redactie zal hiernaar worden geinforineerd.

De vraag is gedaan of ook onderwijs gegeven wordt in vischziekten. Ook hier-
naar zal een onderzoek worden ingesteld.

Alle afdeelingen hebben het plan om een blijvenden hulde tot stand te brengen
aan de nagedachtenis van wijlen Prof. Dr. D. A. de Jong, met sympathie begroet.

In het afgeloopen jaar bestond de afdeeling 40 jaar. Hoewel er wel plannen be-
stonden dit feit eenigszins feestelijk te herdenken, is hiervan wegens gebrek aan
voldoende belangstelling niets gekomen. Zeker moet dit gebrek aan belangstelling
voor een goed deel worden toegeschreven aan de omstandigheid, dat de verdien-
sten in 1927 van de practiseerende dierenartsen in het algemeen van dien aard zijn
geweest, dat er voor feestelijkheden als het afdeelingsjubileum geen geld kon wor-
den uitgetrokken. Dr. J. Mazure Czn., die vanaf de oprichting lid der afdeeling
is geweest en verschillende malen bestuursfuncties heeft bekleed, werd tot eerelid
benoemd.

Er hadden in 1927 drie vergaderingen plaats. De opkomst der leden was be-
vredigend. Vooral de na twee dezer vergaderingen gehouden demonstraties in
het abattoir te Amsterdam trokken veel belangstelling. Deze demonstraties be-
troffen de werking van den prionofoor door den heer L. Ei] kelenboom, de wijze

van keuring van runderlevers in verband met distomateuze afwijkingen en de op-
sporing van beentuberculose bij slachtdieren door den heer R. M. Veenstra en
ten slotte de toepassing van den rhachiotoom door den heer W. S. Stüven. Twee
voordrachten werden dit jaar gehouden, te weten op de eerstgehouden vergadering
door den heer Eij kelenboom over den prionofoor als inleiding voor zijn demon-
stratie en op de laatste vergadering door den heer P. J. de Jong over „Idealen
en realiteiten". Voorts werden door de leden nog verschillende onderwerpen, in
verband staande met de uitvoering van de Vleeschkeuringswet en de Veewet, ter
sprake gebracht. Over het toenemen op ons terrein van de kwakzalverij werd
meermalen geklaagd.

In het afgeloopen jaar traden 5 nieuwe leden tot onze afdeeling toe, zoodat het
totaal aantal leden thans 59 bedraagt. In het bestuur kwam in zooverre wijziging,
dat in plaats van den heer de Leur, die niet herkiesbaar was, als vice-voorzitter
werd gekozen de heer K. Schuytemaker. Ten slotte moet nog worden vermeld,
dat de toestand van de kas uitstekend is. J. Rinses, Secr.

Bij Kon. Besluit van 27 Februari is bepaald, dat het Kon. Besluit van 6 Juni
1922 (St.bl. 395), laatstelijk gewijzigd bij Kon. Besluit van 27 Dec. 1923 (St.bl.
558), regelende den invoer en de keuring van vleeschwaren, in werking treedt op
1 Juli a.s.

In verband hiermede heeft de Min. van Arbeid, Flandel en Nijverheid, met
intrekking van de beschikking van 29 Nov. 1928, bepaald, dat vleeschwaren, met
inachtneming van de bepalingen van het Kon. Besluit tot uitvoering van art. 30
van de vleeschkeuringswet, tot wederopzegging mogen worden ingevoerd:

a. uit Argentinië, Denemarken, Nieuw-Zeeland, de Unie van Zuid-Afrika en Uruguay,

b. uit de Vereenigde Staten, onder voorwaarde, dat vleesch van varkens, dat ver-
duurzaamd of bij de bereiding van vleeschwaren aangewend wordt, gedurende
ten minste 3 weken onafgebroken gekoeld is geweest tot een temperatuur van
15 C. beneden het vriespunt, tenzij het zoodanig verhit is geweest, dat het in
het inwendige van het vleesch een temperatuur van 80 ⁰ C. heeft verkregen.
Voorts heeft de Minister aangewezen als ,,eerste kantoor" en „perceelen, waar

de keuring van ingevoerde vleeschwaren zal geschieden" Amsterdam en Rotterdam,
ter plaatse, waar de vleeschwaren door de ambtenaren van de invoerrechten en accijnzen
worden vrijgemaakt en bepaald, dat de kosten van keuring bedragen 1 cent per K.G.
ingevoerde vleeschwaar.

Verder heeft de Minister bepaald dat deze keuring tot wederopzegging niet van
toepassing is op gesmolten vetten van slachtdieren; dat voor deze vetten niet
gelden hetgeen voorgeschreven is in het eerste lid van artikel 2 en in de artikelen
3, 10, 12 en 14, dit laatste voor zooveel krachtens de Warenwet niet anders, is
bepaald.

(Opvallend is de zeer lage temperatuur waaraan het Amerikaansche varkens-
vleesch moet zijn blootgesteld gedurende ten minste 3 weken. Vermoedelijk met
het oog op trichinosis, welke ziekte in N.-Amerika nogal schijnt voor te komen.
Verder is m.i. niet overduidelijk de zinsnede „Amsterdam en Rottterdam, ter
plaatse, waar de vleeschwaren door de ambtenaren van de invoerrechten en accijn-
zen worden vrijgemaakt." Moet men hieruit opmaken, dat de keuring niet op het
abattoir moet geschieden, maar op het stationsemplacement op de douane-af-
deeling?),

De gemeenteraad van H\'ieringerwaard heeft besloten tot instelling van een ge-
meenschappelijke regeling met verschillende omliggende gemeenten voor den

keuringsdienst van vee en vleesch, centrale noodslachtplaats en verwerkings-
inrichting, waarvan de kosten op ruim f 100.000 worden geschat.

Met algemeene stemmen heeft de gemeenteraad van Zijpe (N.-H.) besloten tot
instelling van een gemeenschappelijke regeling met 8 omliggende gemeenten voor
den keuringsdienst van vee en vleesch, centrale noodslachtplaats en verwerkings-
inrichting.

Naar aanleiding van het bezwaarschrift van den Ned. Slagershond tegen de door
13. en W. van Wageningen genomen beslissing krachtens welke de gelegenheid is
opengesteld tot het uitponden van runderen en varkens aan het gemeentelijk
abattoir aldaar, is aangenomen het voorstel van B. en W. dit adres voor kennis-
geving aan te nemen. De maatregel is getroffen in het belang van de kleine vee-
fokkers, nadat gebleken was, dat deze, tengevolge van de zeer lage marktprijzen,
hun vee niet meer met voordeel van de hand kunnen doen. Pas na lange discussie,
waarbij besloten werd, dat van deze maatregel alleen ingezetenen zullen kunnen
profiteeren, werd het voorstel van B. en \\V. aangenomen.

Ged. Staten van Overijsel hebben wederom goedkeuring onthouden aan het
raadsbesluit tot wijziging der Vleeschkeuringsverordening, strekkende tot keuring
van het vee na slachting in de particuliere slagerijen. De gemeenteraad weigert
echter ook de noodige gelden te voteeren voor verbouw van het abattoir. Na deze
beslissing van Ged. Staten heeft de gemeenteraad besloten in hooger beroep te
gaan bij de Kroon.

Op de vragen van den Heer Wintermans aan den Min. van Financiën betref-
fende verstrekking van een specificatie van de over 1923, 1924, 1925 en 1926 ge-
raamde en gemaakte kosten ter uitvoering van keuringen van vee en vleesch en
ten behoeve van de overige werkzaamheden van den veeartsenijkundigen dienst,
heeft de Min. thans geantwoord:

Het is niet mogelijk gebleken, dc werkelijk gedane uitgaven voor de keuring
van vee cn vleesch met juistheid te berekenen in verband met het feit, dat het
personeel van den veeartscnijk. dienst behalve deze werkzaamheden nog andere
diensten verricht en niet is na te gaan, welk deel van salarissen, reis- en verblijf-
kosten cn vacatiegelden inzonderheid voor rekening der vee- en vleeschkeuring
komen. De te geven cijfers berusten derhalve op ramingen, waarvan vertrouwd
mag worden dat zij de werkelijkheid nabij komen.

Uit de cijfers over 1927 en 192S (raming) kan men zien dat in 1927 de baten uit
het onderzoek van vleesch cn onderzoek van vee hebben bedragen ruim / 880.000,
terwijl de uitgaven bedroegen / 426.500, zoodat een winst werd gemaakt van
/ 453.500. In 1928 zal de opbrengst der baten, vooral door verlaging der keur-
loonen, volgens de raming een ƒ 400.000 en de uitgaven ƒ 367.000 bedragen, zoodat
dan slechts een batig saldo van / 33.000 zou overblijven.

Te Iloogezand is door den burgemeester, in tegenwoordigheid van eenige autori-
teiten, het nieuwe slachthuis geopend.

Eveneens werd te Sliedrecht het abattoir aldaar door den burgemeester officieel
geopend. Het slachthuis zal op 2 April in gebruik worden genomen.

De gemeenteraad van Nieuwerkerk a. d. IJsel heeft besloten niet toe te treden
tot den keuringsdienst van vee en vleesch te Gouda, maar deze diensten in eigen
beheer te blijven houden.

De gemeente Kaatsheuvel in N.-Brabant heeft besloten tot oprichting van een
noodslachtplaats, aan welke inrichting tevens zal verbonden worden een slacht-
plaats met winkel voor degenen, die niet een inrichting hebben, welke aan de
eischen van de vleeschkeuringswet voldoet. De noodslachtingen uit de kring „Waal-

wijk" zullen nu verdeeld worden over het bestaande noodslachthuis te Waalwijk
en het nieuwe te Kaatsheuvel.

Op het terrein van de Gemeenteslachtplaats te Utrecht zal een gebouw worden
opgericht voor het verwerken en verkoopen van slachtproducten.

De gemeente Zwolle heeft besloten, een overeenkomst te sluiten met de N.V.
Thermo-chemische fabrieken te Bergum omtrent het onbruikbaar maken als
voedsel van afgekeurd vleesch.

Voor een uitbreiding van de slachtinrichting in de varkenshal van het openbaar
slachthuis te \'s Gravenhage vragen B. en W. een crediet van /6000.---.

In een raadsvergadering van de gemeente Helmond is met algemeene stemmen
besloten tot het bouwen van een slachthuis met koelhuis, waarvoor een crediet
werd verstrekt van ƒ 420.000.—.

De gemeenteraad van Uithoorn heeft aan B. en W. een crediet van / 12.000 toe-
gestaan voor de stichting van een gebouw, darmslijmerij, op een terrein achter
het openbaar slachthuis aldaar.

Bij de behandeling van interpellaties in den gemeenteraad van Hoorn is o.m.
medegedeeld, dat ten opzichte van de bouwplannen van het abattoir moeilijk-
heden zijn gerezen, welke alleen in een geheime vergadering konden worden ver-
meld. de G.

Bladz. 11, 13 en 26 resp. regel 13 en 14 v. b., regel 14 v. o. en regel 16 v. o. staat :
Bankadres : Twentsche Bank, Pr. Mauritsplein, Giro No. 1417. lees: Bankadres
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde : Twentsche Ban.-.-, Tournooiveld,
Giro No. 1417.

Brieven tot 20 gram 7J cent ; 20—250 gr. 15 ct. ; tot 500 gr. 20 ct. ; tot 750 gr.
25 ct. ; tot 1000 gr. 30 ct. ; tot 1500 gr. 35 ct. ; tot 2000 gr. 40 ct. In locaal verkeer
tot 20 gr. 5 ct.

Gedrukte stukken met ,, spoed" op het adres : oud tarief; overige gedrukte stuk-
ken : tot en met 500 gr. per 50 gr. : ct. ; tot 750 gr. : 17* ct. ; tot 1000 gr. : 20
ct. ; tot 1500 gr. : 25 ct. ; tot 2000 gr. : 30 ct.

Nieuwsbladen : frankeering bij abonnement : tot en met 55 gr. J ct. ; tot 150
gr. : ct. en voor elke 50 gr. meer : J ct.

Monsters: tot 100 gram 5 cent; 100—150 gr. 6 ct. ; daarboven: voor iedere
50 gr. 2 ct.

Brieven naar Ned.-Tndië, Suriname en Curafao (zeepost) tot 20 gr. 7J ct., voor
elke 20 gr. meer : 5 ct. Biiefk. : 5 ct. met betaald antw.: 10 ct.

Gedrukte stukken : N.-I., Suriname en Curafao (zeepost) per 50 gr. : ij ct. ;
Nieuwsbladen (bij abonnement : N.-I. (zeepost) tot en met 55 gr. : i ct. ; tot 150
gr. 2 ct. en 1 ct. voor elke 50 gr. meer. Suriname en Curafao (zeepost) tot 55 gr. :
f ct. ; tot 150 gr. : ct., voo elke 50 gr. meer : J ct. Naar alle overige landen :
per 50 gr. : 3 ct.

Monsters : N.-I., Suriname en Curafao (zeepost) tot 100 gr. 5 cent ; boven 100
gr. tot 150 gr. 6 ct. ; voor elke 50 gr. meer : 2 ct.

Bovengemelde zijn de meest opvallende wijzigingen. De volledige opgave vindt
men in de uitgave : „Posttarieven voor binnen- en buitenland" ten postkantore
verkrijgbaar a 10 ct.

Leesgezelschap. Bij nadere overweging is in de kynologische en pelsdiergroep
,,Fur and Feather" vervangen door ,,Fur Farming". Dit blad verschijnt maan-
delijks, is zeer overzichtelijk en behandelt alle pelsdieraangelegenlieden; het
eerste blad geeft voornamelijk nieuws over nut-konijnen. Avicultura, de Hond en

Our Dogs verschijnen wekelijks, ,,Chasse et Pêche" eens per maand ; toegevoegd
wordt nog ,,de Hondenvriend". Lidmaatschap tot i Januari 1929 / 6.—-.

Verder nog een paar plaatsen open in algemeene groep, pluimveegroep en vee-
teeltgroep. Klarenbeek.

In Engeland werden in 1927 ten gevolge van mond- en klauwzeer 142.000 stuks
vee van regeeringswege geslacht. Aan schadevergoedingen aan de betrokken eige-
naars is door den staat uitgekeerd een bedrag van £ 171.000. N. R. Ct.

Overleden te Praag, Prof. Oskar Rail, directeur van het Hygiënies Instituut
der Duitse Universiteit aldaar. Bail was vooral bekend door zijn studies over
de immuniteitsleer; de „agressinenleer" is van hem afkomstig en draagt zijn
naam.

Te Kopenhagen stierf Prof. Fibiger, directeur van het path.-anatomies Insti-
tuut. Hij is vooral bekend geworden door zijn kankeronderzoekingen. Voor het
experimenteel verwekken van maagkanker bij ratten door nematoden verwierf
hij de Nobelprijs.

Prof. Dr. Sir Arnold Theiler, tans te Basel wonende, gaat, op verzoek, voor
ongeveer 6 maanden naar Australië, om de regeering bij te staan bij de organisatie
van de wetenschappelijke Veeartsenij kundige dienst. (Schweiz. Archiv. f. Tier-
lieilk.). Vr.

De Veterinary Record (1928, No. 13, blz. 248) geeft een beschrijving van een
electro-eardiograaf voor gebruik bij paarden. Het instrument wordt gemaakt
en geleverd door de „Cambridge Instrument Company Limited, Grosvenor Place
45, London S. W. I. Vr.

Van de N.V. Kon. Pharm. Fabrieken v \'h Brocades Stheemax & Pharmacia,
ontvingen wij een vlugschrift over taeniolin, een door verschillende dierenartsen
aanbevelen lintwormmiddel bij kleine huisdieren, dat door bovengenoemde NA\',
in kleine pastilles in den handel wordt gebracht.

Naar aanleiding van de mededeeling van Vrijburg over een door dr. C. Bub-
berman gehouden voordracht (zie bl. 292 en 293 van dit tijdschrift) acht ik het
van belang even een kleine aanvulling te geven, en wel betreffende de vermelding
van de vele gevallen van cysticercose bij runderen op Bali en Lombok.

in West Java, dus ook in Buitenzorg, worden varkens geslacht, gefokt op de
rijstpellerijèn aldaar. De slachtrunderen zijn voor een groot deel afkomstig van
Bali.

Oost Java betrekt in hoofdzaak de slachtvarkens van Bali, op welk eiland de
bewoners de varkens als huisgenooten en tot de familie behoorend beschouwen.

Toen ik als gemeente-veearts in Soerabajaoptrad, was er geen slachthuis. Iedere
varkensslachter had zijn eigen bedrijf aan huis en de inrichting dier bedrijven liet
zeer veel te wenschen over evenals de keuring der varkens, gehandicapt als de
laatste was door gebrek aan licht en ruimte in de slachtplaatsen.

Spoedig bleek mij, dat er vrij veel cysticercose voorkwam, zelfs zoo veel, dat
ik den Gemeenteraad van Soerabaja (wijzend op het gevaar voor de gezondheid
van het varkensvleesch etende deel der bevolking wegens het gebrekkig uitoefe-
nen der vleeschkeuring, waardoor menig finnig varken aan de keuring ontsnapte,

afgezien nog van de clandestien geslachte dieren) overtuigen kon van de nood-
zakelijkheid van de oprichting van een noodslachthuis voor varkens in afwachting
van de tot stand koming van een openbaar gemeentelijk slachthuis.

Dit noodslachthuis kwam begin 1920 in bedrijf en vanaf dien tijd was er gere-
gelde keuring van geslachte varkens. Dn dat dit noodig was bleek wel uit het per-
centagecijfer van cysticercose, dat gemiddeld 2J bedroeg. Sommige tijden was
het 5%, terwijl het op andere tijdstippen daalde tot nog geen 1%. Dit hield ver-
band met den aanvoer van varkens uit bepaalde streken van Bali. Sommige ge-
deelten van Bali schijnen zwaarder met cysticercose besmet te zijn dan andere.

Tot 1920 was de aanvoer van slachtrunderen voor Soerabaja in hoofdzaak uit
Madoera. Bali leverde toen slachtvee voor West Java en de buitengewesten. Toen
door beperkende maatregelen betreffende den uitvoer het slachtvee van Madoera
voor den overwal schaarsch werd, moesten Soerabaja en achterland naar een
andere voorziening van slachtvee zoeken en al spoedig betrokken zij slachtvee
van Bali. Daar er in Soerabaja een zij het dan ook primitieve slachtplaats voor
runderen was, werd er steeds vleeschkeuring uitgeoefend. Waren de Madoereesclie
runderen vrij van cysticercose, al spoedig bleek, dat onder de Balineesche ongeveer
2% voorkwam. Evenals bij de varkens viel het op, dat het cijfer schommelde naar
gelang van aanvoer uit bepaalde streken van Bali. Daarom trachtte ik gegevens
te verzamelen over het voorkomen van lintwormziekte onder de Balineesche be-
volking. De Inspecteur van den Burgerlijken Geneeskundigen Dienst kon terzake
geen inlichtingen geven, omdat de bevolking, wanneer zij een wormkuur toepaste
dit deed met inlandsche goed werkende wormmiddelen en zij overigens het her-
bergen van een lintworm als normaal beschouwde.

Bij den Militair Geneeskundigen Dienst had ik evenmin succes. Alleen werd ik
gewaar, dat nu en dan van Bali terug kecrende soldaten met hun huisgezinnen
wel met lintwormklachten in het hospitaal te Soerabaja kwamen en dan een kuur
deden. Over de soort lintworm was geen aanteekening gehouden.

Ik heb dan ook mijn pogingen om eenige gegevens te verzamelen moeten op-
geven Toch verdient het m i. bij den toenemenden zorg voor de volksgezondheid
in Ned.-Indië aanbeveling eens na te gaan, onder welk deel der bevolking van
Bali liet meest lintwormen voorkomen in verband met de cysticercose van runde-
ren en varkens. J. A. Lenshoek.

Naar aanleiding van bovenstaande mededeeling op blz. 264 van dit Tijdschrift
lijkt het mij niet onaardig iets te vertellen over een dergelijke ervaring opgedaan
bij den Reinigingsdienst der gemeente Soerabaja. Deze dienst beschikte in 1918
over ongeveer 250 stuks trekvee, waarvoor geregeld werk was over betrekkelijk
geringe afstanden. Gemiddeld legde een span trekvee 20 K M. per dag af door het
maken van 2 of 3 ritten daags voor het ophalen van huisvuil. De toenmalige Chef
van den Reinigingsdienst vermeende door het gebruik van auto\'s de kosten voor
het ophalen van vuil aanmerkelijk te kunnen verminderen, daar het rayon zooveel
grooter zou kunnen worden. Door aanschaffing van auto\'s werd de veestapel tot
ongeveer 100 stuks terug gebracht en werd alleen bij kleine afstanden, dus in de
onmiddellijke nabijheid der stallen en vuilnisstortplaatsen, waar de stallen gele-
gen waren, van dierlijke tractie gebruik gemaakt. In den loop der jaren is evenwel
gebleken, dat dierlijke tractie op betrekkelijk kleine afstanden mits bij geregeld
werk goedkooper was, zoodat bij mijn vertrek October 1924 uit Soerabaja de Rei-
nigingsdienst over eenige stallen met totaal ongeveer 250 stuks trekvee beschikte.

dat het Koninklijk besluit van 30 December 1924 (Staatsblad No. 616), zooals
dat besluit is gewijzigd en aangevuld bij Koninklijk besluit van 4 April 1925 (Staats-
blad No. 134) wordt gewijzigd en aangevuld als volgt:

,,Het gedeelte van de provincie Utrecht, niet behoorende tot de districten Noord-
Holland—Noord-Westelijk Utrecht en Noordelijk Zuid-Holland—Westelijk Utrecht
alsmede de provincie Gelderland met uitzondering van de gemeenten, behoorende
tot het district Oostelijk Noord-Brabant."

Aan de omschrijving van het district Oostelijk Noord-Brabant wordt toegevoegd:
,,en de Geldersche gemeenten :

Ammerzoden, Appcltern, Balgoy, Batenburg, Beesd, Bergharen, Beuningen,
Beusichem, Brakel, Buren, Buurmalsen, Culemborg, Deil, Dreumel, Driel, Druten,
Echteld, Est en Opijnen, Ewijk, Gameren, Geldermalsen, Groesbeek, Haaften,
Hedel, Heerewaarden, Herwijnen, Heumen, Horssen, Hurwenen, Kerkwijk, Mau-
rik, Millingen, Nederhemert, Nijmegen, Ophemert, Overasselt, Pouderoyen, Ros-
sum, Tiel, Ubbergen, Varik, Vuren, Waardenburg, Wadenoyen, Wamel, Wychen,
IJzendoorn, Zaltbommel, Zoelen, Zuilichem."

Van 9 tot 22 April zal te Rome gehouden worden het door het Institut Inter-
national du Froid met medewerking van de Italiaansche Vereeniging voor Koel-
techniek georganiseerde 5e internationale koudecongres, met excursies ter be-
zichtiging van belangrijke werken op het gebied der koeltechniek, naar Napels,
Florence en Turijn, waar tevens de nationale tentoonstelling der chemische indu-
strieën, met een internationale afdeeling voor kleine koelapparaten, zal bezocht
worden. Als afgevaardigden naar dat congres zijn door de regeering aangewezen
Prof. Dr. W. H. Keesom te Leiden, Prof. Dr. M. de Haas te Delft, Ir. J. F. H.
Koopman in Den Haag en Prof. Dr. \\\\\'. J. de Haas te Leiden. Ir. Koopman is
verhinderd en zal vervangen worden door Prof. C. F. van Oven te Utrecht. Ook
Dr. Crommelix te Leiden zal liet congres bijwonen. Prof. Dr. M. de Haas zal
tevens de Nederlandschc Vereeniging voor Koeltechniek vertegenwoordigen.

Tijdens de congresdagen zullen te Rome vergaderingen worden gehouden van
de conférence générale, waarin de lieercn Keesom, M. de Haas en Van Oyen de
regeering zullen vertegenwoordigen en van het comité exécutif van het Institut
International du Froid, waarin de heer Keesom de regeering vertegenwoordigt.

Aangezien de voorzitter van het Institut International du Froid verhinderd is
naar Rome te gaan, is prof. Keesom, als zijnde een der zes vice-presidenten van
het comité, directeur en voorzitter van de iste internationale commissie van ge-
noemd instituut, aangewezen hem te vervangen en de vergaderingen van comité
exécutif en de Conférence Générale van dit instituut te presideeren.

Ter voorbereiding van dit congres heeft o.a. het bureau van het Instituut een
enquete ingesteld met het oog op de aanneming van een internationale methode
voor de keuring van gekoeld vleesch. Hierbij heeft ook de Nederlandsehe delegatie
een rajiport, samengesteld door prof. Van Oyen, ingediend. N. R. Ct.

Verkort Verslag der Vergadering van de Vereeniging van Directeuren van Ge-
meentelijke Slachthuizen, gehouden op 25 Februari 1928 te Utrecht.

Door een lid werden de door hem schriftelijk ter kennis van de leden gebrachte
opmerkingen naar aanleiding van de v roeger door , een ander lid gehouden voor-
dracht betreffende bacteriologisch vleeschonderzoek ter vergadering nader toe-
gelicht. De strekking dier opmerkingen was, dat, in verband met de vele op dit
terrein door deskundigen in de vleeschkeuring verrichte onderzoekingen, de tijd
rijp is meer omschreven voorschriften te geven zoowel omtrent de gevallen, waarin
het instellen van dit onderzoek imperatief dient te zijn, als omtrent de techniek
van dit onderzoek (aard der te gebruiken voedingsbodems en tc kiezen materiaal).

Vervolgens werd besproken en aanvaard het voorstel van een der leden om over
te gaan tot benoeming van een commissie, welke tot taak heeft voorstellen tot
wijziging van het Keuringsregulatief aan de Vereeniging voor te leggen. In de

Commissie werden benoemd: het Bestuur en 2 leden (de heeren Prof. van Oven
en Dr. Luxwolda).

Bij de rondvraag kwamen nog eenige punten van ondergeschikt belang ter
sprake. De Secretaris,

De Vereeniging kwam in het afgeloopen jaar 3 maal in algemeene vergadering
bijeen. Deze vergaderingen werden bezocht respectievelijk door 15, 10 en i | leden,
zoodat van een vrij bevredigende opkomst kan gesproken worden. Jammer dat
er nog steeds leden zijn, waaronder Directeuren van Abattoirs in groote gemeen-
ten, welke slechts zelden de vergaderingen bezoeken, zoodat ook nu weer de hoop
moet uitgesproken worden, dat het volgend jaarverslag deze klacht, welke chro-
nisch dreigt te worden, niet meer zal bevatten.

Terwijl de laatste jaarverslagen bijna steeds gewaagden van behandelingen van
ontwerpen van Koninkl. Besluiten of Ministerieele Beschikkingen kwam dit jaar
geen enkel dergelijk ontwerp aan de orde. Maar, hoewel de agenda\'s der vergade-
ringen ook overigens niet met voordrachten overladen waren (tot opheffing van
welk feit in het bijzonder de jongere leden onzer vereeniging gelieven mede te
werken) gaven de daarop geplaatste onderwerpen steeds aanleiding tot levendige
en belangwekkende discussie.

Als bijzonderheid dient vermeld, dat in de Juni-vergadering een niet-lid, ja zelfs
een nict-collega, als spreker optrad. Het was Ir. Koopman, die het voor onze leden
zoo belangwekkende vraagstuk der meest economische warmtevoorziening in
Abattoirs behandelde. De interessante rede werd door een levendig debat gevolgd.

Behalve enkele korte mededeelingen van verschillende leden vallen nog te ver-
melden de in de Maart-vergadering gehouden bespreking van den Heer Hoef-
nagel over de slachtkleeding en het vervoer van vleesch en die van den Voor-
zitter over den verkoop op de Vrijbank aan Openbare slachthuizen. In de Juni-
vergadering hield de Heer Kerstens een zeer interessante beschouwing over
georganiseerd overleg bij het beheer der Openbare Slachthuizen, terwijl in de in
September gehouden vergadering de Heer Hoefnagel de vraag besprak of het
wettelijk geoorloofd is een slagerswinkel te doen sluiten, zoodra in het gezin van
den slager een besmettelijke ziekte heerscht. In die zelfde vergadering behandelde
de Heer Luxwolda zijn opmerkingen over het bacteriologisch vleeschonderzoek,
hetgeen het verzoek tot gevolg had een afdruk van de gehouden belangwekkende
voordracht ter nadere bestudeering aan de leden rond te zenden.

De Vereeniging had de aanwinst van 2 leden te boeken n.1. de heeren Siebelink
te Bergen-Op-Zoom en Scheuter te Apeldoorn. Het groote aantal gemeenten,
dat het voornemen heeft tot den bouw van een openbaar slachthuis over te gaan,
doet de verwachting koesteren dat het ledental onzer Vereeniging in de naaste
toekomst niet onbelangrijk zal stijgen. Op 31 December bedroeg dit getal: 27,
n.1. i eerelid, 1 buitengewoon lid en 25 gew^:one leden.

Moge aller belangstelling en medewerking mede bijdragen tot den groei en bloei
onzer vereeniging. De Secretaris,

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal gevallen aan die begin Februari
nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer-, bij 83 (17) eigenaars, waarvan in Groningen bij 17; in Fries-
land bij 9 (1); in Drenthe bij 1 (1); in Overijsel bij 2; in Gelderland bij 8; in Utrecht
bij 1; in Noord-Holland bij 4 (2); in Zuid-Holland bij 17 (n); in Zeeland bij 7 (2);
in Noord-Brabant bij 15; in Limburg bij 2 eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 94 gevallen bij 10 eig.

(512 bij 67 eig.), waarvan in Groningen 10 bij 1 eig. (314 bij 5 eig.); Friesland 65.
bij 2 eig. (52 bij 6 eig.) ; Drenthe 5 bij 3 eig. (121 bij 51 eig.); Overijsel (6 bij 3 eig.) ;
Utrecht (11 bij 1 eig.); Noord-Holland r, paard; Zuid-Holland 13 bij 3 eig.
(S bij i eig.).

Rotkreupel bij schapen: 40 gevallen bij 9 eig. (1473 bij 69 eig.), waarvan in Gro-
ningen i (7 bij 2 eig.); Friesland 19 bij 4 eig. (52 bij 13 eig.); Drenthe 2 bij 1 eig.
(17 bij 8 eig.); Noord-Holland 18 bij 3 eig. (480 bij 41 eig.); Zeeland (917 bij 5 eig.).

Anthrax: 31 gevallen bij 29 eig. (6 bij 6 eig.), waarvan in Groningen 2 bij 2 eig.;
Friesland 3, waarbij i schaap, bij 2 eig.; Gelderland 5 bij 5 eig.; Utrecht 4 bij 4 eig.;
Zuid-Holland 7 bij 7 eig. (6 bij 6 eig.); Zeeland 3 bij 2 eig.; Noord-Brabant 4 bij
4 eig.; Limburg 3 bij 3 eig.

Verhuisd: J.Breedveld, van Sarphatipark 79¹ naar Plantage Prinsengracht 13,.
Amsterdam.

L. weyefi, Veevoeding voor landbouvvcursussen. 3e dr. Zwolle, \\V. E. J. Tjeenk
Willink, 1928. KI. 8°. 88 blz. ~ ƒ0.90

Leidraad voor het land-en tuinbouwonderwijs. Onder red. van A. SchuUevaer
en E. ]. Lankwarden. Serie A. No. 9.

Jaarverslag 1926 van het Laboratorium voor Veeartsenijkundig Onderzoek te
Buitenzorg. Buitenzorg, Archipeldrukkerij, 1927. Gr. 8°. 18 blz.

Overdr. uit het Jaarboek van het Dept. van Landbouw, Nijverheid en Handel
(in Ned.-Indië).

H. Yeenendaal, Bijdrage tot de kennis van verschillende hoornvliesaandoe-
ningen van den hond. Proefschr. a. d. Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht,
Kemink & Zoon, 1928. 8°. IX 221 blz. m. 6 pl. (23 afb.).

Nederlandsch Rundvee-stamboek, 1926—27. Groep : Zwartbont Hollandsch Vee-
slag. Afl. 52, H. Den Haag, Hoofdbureau v. h. Ncd. Rundvee-stamboek, [1928],
8". 351 blz.

lt. Groep: Roodbont Maas-Rijn-IJssel veeslag. Afl. 52, M. R. Y. Ibid. [1928].
8°. 171 blz.

II. Groep: Zwartblaar of zvvartwitkop Groningsch veeslag. Afl. 52, G. Ibid.
[1928]. $ \'. 40 blz.

Eriesch Rundvee-stamboek 1927. Afl. 71. Leeuwarden, Miedema & Co., 1927.
KI. 8°.

A. Garnier, Les équidés. Le cheval, l\'âne, le mulet. Langres, Lepitre—Jobard,
1927. 8°. 277 p.

J. G. Baez, Monographie des cestodes de la famille des anoplocephalidae. Paris,
Les presses universitaires de la France, 1928. 8°. VI 244 p. av. 43 fig. et 4 pl.

Publications du Bulletin biologique de France et de Belgique. Suppl. X.
A. I)ALcq, I.es bases physiologiques delà fécondation et de la parthénogenèse.
Paris, Les presses universitaires de la France, 1928. 8 . VIII -j- 276 p. av. 66 fig.
Collection: Les problèmes biologiques. XL fr. 45.—•

A. Siraudix, Le chien de berger de Beauce. Atlas monographique de la race.
Paris, éditions de ,,l\'Eleveur", 1927. i6°. VI 43 p. av. fig. fr. 5.—

S. A. Heckel et L. Fournier, Le renard argenté. Son élevage. Organisation
d\'une ferme. Paris, Maurice-Mendel, 1928. 16°. Av. fig. et 14 pl. hors texte, fr. 9.—
Alimentation économique des volailles. 2e éd. I, II. Paris, Librairie spéc. agricole,
1928. Kl. 8°. fr. 3 —

II. 40 formules-types recommandées.
Bibliothèque de „Toute la basse-cour", l\'asc. 1, 3.

L\'hygiène de la basse-cour. Soins quotidiens et bimensuels à donner aux ani-
maux et au matériel. 2e éd. Paris, Libr. spéc. agr., 1928. Kl. 8°. fr. 1.50
Bibliothèque de „Toute la basse-cour". Fasc. 2.

Principales maladies des volailles. Comment les guérir. Remèdes simples et effi-
caces. 2e éd. Paris, Libr. spéc. agric., 1928. Kl. 8°. fr. 1.50
Bibliothèque de „Toute la basse-cour". Fasc. 4.

M. Chojecki, L\'engraissement industriel du porc. Paris, Editions et Publica-
tions contemporaines, 1928. 8°. 44 p. av. ill. fr. 12.—-

Besredka, Etudes sur l\'immunité dans les maladies infectieuses. Paris, Mas-
son et Cie., 1928. 8°. 414 p. fr. 30.—

E. Séguy, Etude sur les mouches parasites. Tom. 1. Paris, P. Lechevalier, 1928.
8°. 251 p. av. 300 fig. et 6 pl. fr. 65.—

Tom. i. Cnopid.-à, Oostrides et Calliphorines de l\'Europe occidentale. Re-
cherches sur la morphologie et la distribution géographique des diptères à larves
parasites.

The annual report of the Surgeon general U. S. Army, 1927. Washington, Go-
vernment Printing Office, 1927.

Part of it includes the Report of the U. S. Army Veterinary Corps.
R. A. Kelser, Transmission of surra among animals of the equine species. Ma-
nila. 1927. 25 p.

H. E. Walter, Biology of the vertebrates; a comparative study of man and
his animal allies. New-York, Macmillan & Co., 1928. 8°. 813 p. w. ill. a. diagr.

H. J. Conn, An elementary laboratory guide in general bacteriology. Balti-
more, Williams and Wilkins, 1927. 8°. 165 p. S 3 —

M. A. Jull and A. R. Lee, Incubation and brooding of chickens. Washington,
Government Printing Office, 1928. 8°. 28 p. w. ill. a. diagr.
U. S. Dept. of Agriculture. Farmers\' Bull. No. 1538.

J. N. Albright, Canaries and other cage birds: a treatise on birds as household
pets. Des Moines, Campbell Printing Co., 1927. 16⁰. 92 p. w. ill.

Annual report of the Department of veterinary science and animal husbandry
of the Tanganyika Territory for the year ending 31st. Dec. 1926. [By F.J.McCall],
Westminster, Crown agents for the Colonies, 1928. 2°. 68 p. Sh. 5.—

H. A. Whittaker, R. W. Archibald, C. S. Leete and L. F. Miller, A com-
parison of the temperature and bacterial count of milk and foam during certain
stages of the pasteurisation process. Washington, Government Printing Office,
1927. 8°. 12 p. w. 1 fig.

D. I. Skidmore, Comparative values of types of anti-hog-cholera serum. Was-
hington, Government Printing Office, 1927. 8°. 8 p. w. 2 fig.
U. S. Dept. of Agriculture. Circ. No. 11.

W. H. Peters, Swine questions answered. St. Paul, Webb Book I\'ubl. Co.,
1927. S^s. 141 p. w. 19 fig.

R. S. Timmis, Riding and Schooling. London, Vinton & Co., 1928. 8°. 278 p.
w. 62 ill. Sh. 10.6

zung bakteriologischer Kenntnisse. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1928. 8°. 91 S.

V. Bisceglie und A. j uhasz-Schäffer, Die Gewebezüchtung in vitro. Berlin,
J. Springer, 1928. 8°. VIII 355 S. m. 71 Abb. M. 24.—

Monographien aus dem Gesamtgebiet der Physiologie der Pflanzen und der
Tiere. Bd. 14.

Gatermann\'s Kalender für Tierzüchter 1928. Hrsg. von W. Galennann. Jg. 7.
Tl. 1 u. 2. 1928. Hannover, M. & H. Schaper, [1927]. Kl. 8°. 304 164 S. m. Abb.

Köppe, Vererbung des Milchfettgehaltes in der ostfriesischen Rinderzucht.
Hannover, M. & H. Schaper, 1928. M. 5.—

Arbeiten der Deutschen Gesellschaft für Züchtungskunde. H. 39.
E. Schmidt, Intensive Hühnerzucht. Eine praktische Betriebslehre zur lohnen-
den Eiererzeugung mit beschränkten Mitteln auf kleinstem Raum. 3te Aufl.
Berlin, F. Pfenningstorl\'f, 1928. Gr. 8". 144 S. m. 84 Abb. M. 2.50

H. Sachs und A. Klopstock, Methoden der Hämolyseforschung (mit Ein-
schluss der Hämagglutination). Berlin u.s.w., Urban & Schwarzenberg, 1928.
Gr. 8°. VI 235 S. M. 13.—

Erscheint auch in: Handbuch der biol. Arbeitsmethoden. Abt. 13, Tl. 2.
M. Hoffmann, D. L. G.-Futtertafel. Farbige graphische Darstellung über die
Zusammensetzung der hauptsächlichsten Futterstoffe und über die Fiitterungs-
normen der einzelnen Nutztiergattungen. Neubearb. von H. Münzberg. 7te Aufl.
Berlin, Deutsche Landwirtschafts-Gesellschaft. 1927. Gr. 8°. V S. m. 1 färb. Taf.

Reichsverband für Zucht und Prüfung deutschen Warmbluts. Jahrbuch für Prü-
fungen des Warmblutpferdes. [9]. 1927. [Berlin], Selbstverlag, [1928]. 8°. 751 S.

H. Münzberg, Deutschlands Verbrauch an Kraftfutter und Versorgung mit
tierischen Erzeugnissen. Berlin, Deutsche Landwirtschaftsgesellschaft, 1928. Gr.
8°. VI 90 S. m. 1 Fig. M. 4.80

E. Zander, Das Bayerische Bienenbuch. Leitfaden einer zeitgemässen Bienen-
zucht. II, 1. [Dachsbach], I.andesvcrein Bayer. Bienenzüchter, 1927. 8°. M. 1.30

II. Das imkerliche Bienenjahr. 1. Die Bienenpflege von August bis zum Mai.
IV 65 S. m. 21 Abb.

Das Lebensmittelgesetz vom 5 Juli 1927 mit Nebengesetzen (Margarine, Fleisch,
Milch u.s.w.). Erl. von G. Lebbin und R. Giessner. Berlin, W. de Gruyter & Co.,
1928. Kl. 8 . XVI -1- 419 S. M. 8.50

Lebbin: Nahrungsmittelgesetze m. Erl. Bd. 1.
Guttentagsche Sammlung deutscher Reichsgesetze. No. 54a.
H. Vitzthum, Die Ohrenräude der Silberfüchse. Leipzig, A. Heber & Co., 192S.
Gr. 8°. 4 S. M. 0.70

Arbeiten der Reichs-Zentrale f. Pelztier- u. Rauchwaren-Forschung. 8.
Klein, Sind geschächtete Tiere sofort nach dem Schächtschnitt. bewusstlos ?
Berlin, Berliner Tierschutz-Verein, 192S. S^:. 16 S. m. 8 Photos.

Neues vom betäubungslosen Schächten. München, Münchener Tierschutz-
verein, 1927. 8°. 32 S.

Ergebnisse der Physiologie. Hrsg. von L. Asher und K. Spiro. Bd. 26. München.
J. F. Bergmann, 1928. 4°. XII 793 S. m. 100 Abb. im Text und zahlr. [ein-
gedr.] Tab. M. 86.—

Tierärztlicher Bericht für Württemberg. Hrsg. vom Württ. Innenministerium,
Zusammenfassend die Jgge 1912—1924. Stuttgart, W. Kohlhammer, 1927. 4°.
IV 130 S. M. 12.—

G. Enderlein, Ucber die Grenzgebiete zwischen Bakterien und Prototen.
Berlin, \\Y. de Gruyter & Co., 1928. Gr. 8°. 12 S. m. 6 Fig. im Text. M. 1.20

K. Herter, Tierphysiologie. 2. Berlin, W. de Gruyter & Co., 192S. Kl. 8°. 115
S. m. 91 Abb. M. 1.50

J. Reckhard-Rhynerx, Hennenauswahl ohne Fallennest. Eine einfache prak-
tische Anleitung. Berlin, F. Pfenningstorff, [1928]. Gr. 8³. 151 S. m. 98 Abb. M. 3.—
J. Kamseder, Bessere Erfolge in der natürlichen Brut und Aufzucht. Berlin,
F. Pfenningstorff, [1928]. Gr. 8°. 40 S. m. 50 Abb. M. 1.—

Chr. Barthel, Die Methoden zur Untersuchung von Milch und Molkereipro-
dukten. 4te Aufl. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. VIII 292 S. m. 69 Textabb.

H. Feierabend, Die volkswirtschaftlichen Bedingungen und die Entwicklung
des Fleischverbrauchs in Deutschland seit Beginn des Weltkrieges. Berlin, P.
Parey, 1928. 4⁰. VII 156 S. M. 10.—

H. Federley, Das inzuchtproblem. E. Lehmann, Selbststerilität, Hetero-
stylie. Berlin, Gebr. Bornträger, 1928. 4⁰. III 4- 42 u. III 43 S. m. 2 6 Abb.
Handbuch der Vererbungswissenschaft. Lief. 4= Bd. 2, I. u. J.
B. Blanche, Künstliche Brut und Aufzucht des Geflügels. Neu erg. und bearb.
von A. Croce. 8te Aufl. Berlin, F. Pfenningstorff, [1928], Gr. 8°. 240 S. m. Abb.

R. Goldschmidt, Der Mendelismus. In elementarer Darstellung. 2te Aufl. Ber-
lin, P. Parey, 1928. 8^a. 79 S. m. 15 Textabb. M. 3.50

J. Frost, Die Bezahlung von Milch und Rahm nach Butteranteilen. Tabellen
für den praktischen Gebrauch. 3te Aufl. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. 43 S. M. 2.50

H. Kösters, Beurteilung und Behandlung der Fohlenhufe. 4te Aufl. von II.
Möller. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. 53 S. m. 48 Textabb. M. 1.50

J. W ille, Mykologie der Milch. Berlin, P. Parey, 1928. S . 69 S. m. 30 Textabb.

G. Francke und V. Goerttler, Die Desinfektion bei Viehseuchen. Ein Leit-
faden. . . . Nach den amtlichen Vorschriften bearb. Berlin, R. Schoetz, 1928. 8⁹.

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und pathol. Anatomie des Menschen
und der Tiere. Jg. 21, Erg. Bd. 2, 1. München, J. F. Bergmann, 192S. 4⁰. VIII
375 S. M. 48.—

Erg. Bd. 2, i. Allgcm. Pathologie und path. Anatomie des Auges. Bearb. von
IF. Gilberl, J. Igershenner, R. Scheerer. Bericht ü. d. Jahre 1906—1925.

Muffet, Contribution à l\'étude de la rétention lactée. Le sort de la caséine dans
ce processus. Thèse de Lyon. 1928.

Bus, L\'allaitement artificiel chez les animaux domestiques. Thèse de Lyon. 1928.
Duchet, Le contrôle laitier. Son organisation actuelle en France. Thèse de
Lyon. 1928.

Tremouilhe, La production du cheval agricole dans l\'Agenais. (Le Syndicat
d\'élevage de Mirament-de-Guyenne). Thèse de Toulouse. 1928.

Reux, Du diagnostic des ascites chez les carnivores domestiques. Thèse de
Toulouse. 1928.

Soulié, Contribution à l\'ctude des synoviales du grasset du boeuf. Thèse de
Toulouse. 1928.

Camicas, Contribution à l\'étude de l\'indigestion intestinale chronique avec
surcharge chez le cheval. Thèse de Toulouse. 1928-.

Bernos, Contribution à l\'étude étiologique des accidents congestifs chez les
chevaux de „raid". Thèse de Toulouse. 192S.

Durrès, Contribution à l\'étude du diagnostic de la piroplasmose canine. Thèse
de Toulouse. 1928.

Pierrot, Contribution à l\'étude des ossifications des aponévroses chez le cheval.
Thèse de Paris. 1928.

Roussel, Contribution à l\'étude du ravitaillement du delta tonkinois en viande
de boucherie. Thèse de Paris. 192S.

Leleu, De la rupture île l\'estomac dans l\'indigestion gastrique du cheval. Thèse
de Paris. 1928.

Mabilais. Etat actuel de nos connaissances sur l\'étude expérimentale de la
fièvre aphteuse. Thèse de Paris. 1928.

Cabassu, La transfusion sanguine. Ses applications à la maladie du jeune âge.
Thèse de Lyon. 1928.

DuprÉ, Contribution à l\'étude de l\'hypothrepsie et de l\'athrepsie d\'origine ali-
mentaire du jeune âge chez les carnivores. Thèse de Lyon. 1928.

Bouhanna, Contribution à l\'étude de l\'ostéoarthropathie hypertrophiante
pneumique chez les animaux. Thèse de Lyon. 1928.

Vulliard, Contribution à l\'étude de la thérapeutique des métrites chroniques.
Thèse de Lyon. 1928.

Arnaud, L\'approvisionnement de Lyon en lait. Les fraudes par mouillage et
écrémage. Thèse de Lyon. 1928.

P. Hofman, Ueber den Emfluss der sogenannten Giillegruben auf die Beschaf-
enheit der Stalliift. Habilitationsschrift Dresden. 1928.

J. Andree, Ein Fall von generalisierter Tuberkulose bei einem Kamel. Inaug.
Diss. Hannover. 1928.

A. Bonfert, Vergleichende Untersuchungen über die Homologie der Darmteile
bei Nagetieren unter teilweiser Berücksichtigung der arteriellen Blutversorgung.
Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

W. Dittmar, Zur Frage der aktiven und passiven Immunisierung gegen Para-
rauschbrand. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

W. Karger, Untersuchungen über den Einfluss der intramammären, subkuta-
nen und intravenösen Luftapplikationen auf Atmung, Puls, Temperatur, Blut-
druck und den Blutzuckergehalt beim Kinde. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

K. Kerkmann, Experimentelle Untersuchungen über das Verhalten des Blut-
zuckerspiegels bei Vögeln. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

W. Schulze, Vergleichende Untersuchungen über die Zahl der Erythrocyten
und den Hämoglobingehalt des Entenblutes. Inaug.-Diss. Hannover. 192s.

Volgens Starkenstein (Med. Klin. N. T. v. (\'.. 1927, II, blz. 1771) is voor
de behandeling van zeeziekte, dat een vagus-neurose is, aangewezen atropine,
maar vooral scopolamine.

Réaniraation du Veau nouveau né par 1\'injection intracardiaque d\'adrénaline.

Vaak zien wij, wanneer de partus bij een koe lang duurt of moeilijk is verloopen,
dat het kalf dood of althans schijndood ter wereld komt, terwijl gedurende de ge-
boorte het kalf nog goed leefde. Men voelt soms het hart nog kloppen, maar het
gelukt niet de ademhaling aan den gang te krijgen; in andere gevallen is van een
hartslag weinig of geheel niets meer te merken. In deze gevallen beveelt Magnin
de intracardiale injectie aan van 2-—4 c.M³. sol. adrenaline 1—1000.

Hiervoor is een canule van 5 a 6 c.M. lengte noodig. De injectie gebeurt in de
vierde intercostaal ruimte, 4 a 5 c.M. boven het sternum. Men komt dan meestal
in de linker ventrikel van het hart terecht en ziet enkele bloeddruppels te voor-
schijn komen. Het gemakkelijkste gelukt de injectie, wanneer het hart nog klopt.

The bloodsugar of the cow in Milkfever. Rcsseli. Greig. The vet. record 1927,
No. 47)

Greig wijst op de onderzoekingen van Fish en Hayden over mclkziekte. Hay-
den en Sholl vonden een bloedsuikergehalte bij melkkoeien van 51.57 mgr. per
100 c.c. bloed. Widmarck en Carlens vonden bij melkkoeien 60 mgr. per 100 c.c.
en bij droge koeien 80 mgr. per 100 c.c. Anderen vonden weer hiervan afwijkende
hoeveelheden, hetgeen waarschijnlijk komt, omdat verschillende methoden van
onderzoek werden gevolgd. Bij melkziekte vonden Hayden en Sholl een gemid-
deld bloedsuikergehalte van S3.09 mgr. per 100 c.c. bloed, aldus liyperglycaemie.
Widmarck en Carlens e.a. vonden een hypoglycaemie. Voor dit laatste pleitte
het feit, dat insufflatie een verhooging van het bloedsuikergehalte gaf. Auger be-
weerde, dat de gevonden hyperglycaemie berustte op lactose, maar dat er te weinig
glucose was en de weefsels aan glucosegebrek leden. Folin en Svedburg vonden
een methode om glucose en lactose in het bloed te scheiden. Fisch en Hayden
onderzochten nu 13 gevallen van melkziekte; steeds vonden zij een hyperglycaemie
n.1. 83 mgr. per 100 c.c. Deze hyperglycaemie werd niet veroorzaakt door lactose,
maar door glucose. Wanneer zij nu den uier oppompten, vonden zij dat het lactose-
gehalte van het bloed direct sterk toenam, het gehalte aan glucose schommelde
wel iets maar niet veel en eerst na 42 uur was dit normaal (51.3 mgr.).

Een dag na de ziekte was er geen lactose meer in het bloed. De koe lag nog op
den grond, toen het zesde monster bloed werd genomen (zie onderstaande tabel)
en werd den volgenden morgen overeind geholpen.

Het bloedsuikergehalte bij melkziekte is volgens deze onderzoekers van secun-
dair belang. Het primaire moet in de oxydatie-processen in de weefsels gezocht
worden. v. d. Kaaij.

Enteritis paratuberculosa bovina in Lorabardije. (Dr. RoDoi.ro Andreoni. La
Clinica Veterinaria No. 10, 1927).

Ook in Lombardije komen gevallen voor van enteritis paratuberculosa onder
dezelfde verschijnselen als in Nederland en aangrenzende landen.

De diagnose is niet altijd gemakkelijk, vooral niet in het begin der ziekte, wanneer
slechts lichte diarrhoëa en anaemia zijn te constateeren. Later, bij oudere gevallen,
is het niet zoo lastig, maar men dient toch nog onderscheid te maken met vermi-
neuze en tuberculeuze enteritis, de laatste te herkennen door tuberculineeren als
ook door de afwisselende constipatie en diarrhoëa, de eerste door het vinden van
nematoden-eieren in de faeces. Bij paratuberculosis kan men in de afgesloten
membra en van het darmkanaal, welke men in de faeces vindt, de zuurvaste ba-
cillen aantoonen.

Verder kan men met tuberculine bovina en tuberculine aviare de subcutane
tuberculine-proef nemen. De eerste geeft geen, de tweede wél een reactie.

Ook met paratuberculine krijgt men een positieve, reactie. Behandeling: succes
zag schrijver van het middel dooi Mac. Fadyean voorgeschreven; Ferrosulfaat,
verdund zwavelzuur 1 op 10, van ieder 1 50 gram, water 600 gram.

Hiervan wordt 30—40 gram per dag in 1 Liter water gedurende minstens 7 weken
toegediend.

Een ander recept is: Naphtalinum 4 gram, Olijfolie 42.5 gram, Terpentijn 14.2
gram. Deze hoeveelheid geeft men iederen dag gedurende 2 weken met één Liter
melk te drinken, rust dan een week en geeft het middel dan weer gedurende 2
weken, enz.

Naast de aangegeven entmethodes raadt Andreoni ook aan de vaccinatie niet de
Bacillus Calmette-Guérin. Uitgaande van het idee, dat tuberculosis zelden of nooit
samen gaat met enteritis paratuberculosis en dat deze ziekten zich niet met elkan-
der kunnen verdragen, gelooft hij reden te hebben aan te nemen, dat de onschul-
dige enthaard van B. C. G. ook zal beschermen tegen paratuberculosis.

Gebruik van het vleesch: Het vleesch ziet er goed uit indien het dier nietcacliec-
tisch is en kan dus meestal goedgekeurd worden.

De ingewanden, indien gekookt of voor worstmaken gebruikt zullen wel onscha-
delijk zijn, doch in Italië wordt veel ,,trijp" van ingewanden gemaakt, welke dik-
wijls onvoldoende gekookt is.

Gegevens over vatbaarheid van den menscli voor deze ziekte bezit Andreoni
niet; gegevens over zieke runderen nog niet voldoende.

(Tegen afkeuring van de ingewanden, kan dunkt mij geen bezwaar bestaan).
(Kef.) Breedvei.d.

Behandeling van Distomatose bij Geiten. Shaw en Simons (Journ. Am. Vet. Med.
Ass. Sept. 1927) trachtten op het voetspoor van Montgomery, welke de prompte
werking van tetrachloorkoolstof bij distomatose van schapen mededeelde, 11a te
gaan in hoeverre dit middel ook toe te passen zou zijn bij geiten. Onderzoekers
stelden vast dat ook bij deze dieren hat middel bevredigende resultaten vermag te
geven, indien de dosis niet hooger wordt genomen dan 1 c.c. Vooral in beginnende
gevallen schijnt tetrachloorkoolstof een uitmuntend middel te zijn. Een vastkuur
schijnt hierbij niet noodig te zijn.

Therapie van vermineuse Bronchitis bij het Rund. Ulayo (Journ. of the Amer.
Vet. Med. Ass. Sept. 1927) beveelt als uitstekend middel 10 c.c. van het volgende
recept intratracheaal toegediend, aan:

R/Jod. 0.5, Potassium Jod 5, Aqua dest. 45, Ol. oliv. 100, 01. chenopod. 23, O),
terebint 25.

In tegenstelling met de meening, verkondigd door nagenoeg alle auteurs, dat
deze solanacee niet giftig zou zijn deelt Barrat (Ree. de Méd. Yét. 15 Dec. 1926)

een geval mede, waarbij een dier in de weide plotseling neerstortte onder het ver-
toonen van toxisch-klonische krampen. De póls werd snel en onregelmatig, terwijl
zich in de keelgang een pijnlijke zwelling ontwikkelde. Tegelijkertijd werden 3
andere dieren onder nagenoeg analoge ziekteverschijnselen onwel. Merkwaardiger-
wijze daalde de temperatuur tot beneden het normale. Het faecesonderzoek gaf de
aanwezigheid van vruchten der Dulcum-Amarum. Geen der dieren stierf, wel abor-
teerde één dier. Schrijver meent dat door het geringe aantal der opgenomen bessen
herstel der dieren is gevolgd.

Schnijder (Tier. Rundschau 21 Aug. 1927) wijst er op hoe achtereenvolgens alle
pogingen om te geraken tot eene afdoende bestrijding dezer uierziekte, langs
welken weg ook geprobeerd, tot dusverre volkomen succesloos is gebleken. Ook
de chemotherapeutische bestrijdingswijze zou ons tenslotte in den steek laten.
(Eene mecning, welke wij op grond van tal van proeven onderschrijven). Hij raadt
daarom aan terug te keeren tot de eenvoudige methode in 1848 reeds door Brenn-
wald met overtuiging geprobeerd en in 1922 door Leipert nogmaals nadrukkelijk
gereleveerd. Schrijver beveelt aan gedurende de eerste dagen dag en nacht het zieke
uièrkwartier flink schoon uit te melken, en deze handeling te combineeren met een
krachtige massage met behulp van 5% Plienolglycerine, waaraan toegevoegd Ol.
hyoscyami. Na 24 uren consequent ingezette en doorgevoerde behandeling schijnt
in versche gevallen het secretum wederom normale hoedanigheden te bezitten.
Schöchli (Beitrag zur Therapie der gelben Galt, Inaug. Diss. Ziirich 1926) gelukte het
in 65% der gevallen binnen 2— 4 dagen het secretum te bevrijden van streptococ-
-cen. Het door hem verkregen genezingspercentage bedroeg 83%. Hij wijst er op,
<lat deze eenvoudige methode veel toewijding vereischt van het personeel. Ook in
•chronische gevallen schijnt deze methode wel resultaten te geven.

Gmelin (Zeitschr. f. Inf. Kr. par. Kh. und Hyg. der Haust. 31 Band 4 Iteft.)
refereert eene door het Würtembergsche Ministerie van Binnenlandsche Zaken
uitgegeven circulaire van 11 December 1926, waarin gewezen werd op het feit,
dat in het afgeloopen jaar tal van kalverhuiden, afkomstig uit dit gebied, minder-
waardig werden verklaard, op grond van het feit, dat aan de rugzijde in het bizon-
der, tal van gelaedeerde plekken werden aangetroffen. Op grond van tot dusverre
ingekomen ambtsberichten, werd gedacht aan beschadigingen, veroorzaakt door
luizen. In de circulaire werd de aandacht op het euvel gevestigd en de betrokken
dierenartsen uitgenoodigd, hunne bevindingen terzake te melden. Op dit voetspoor
heeft Gmelin dit vraagpunt nader onder oogen gezien en een onderzoek terzake
ingesteld. Allereerst merkt hij op, dat ectoparasieten op de door hem onderzochte
vellen totaal ontbraken. Onderzoek van coupes gaf het volgende resultaat: de
korsten van het eczeem bestaan uit een hyaline verlioornde massa; onder de korst
is de epidermis afwezig, bij dc demarcatieplaatsen is deze verdikt. Er bestaat
acanthosis en beginnende spongiose van het ejiitheel. Dit woekert op enkele plaat-
sen in het supepitheleale reticulum. In het papillair lichaam bevind zich een ont-
-stekingsinfiltraat. In het totaalbeeld dus: chronisch multipel eczeem. Bij het looien
van een sterk door de aandoening aangetast kalfsvel bleek dit niet meer geschikt
voor de verwerking. Schrijver verdiept zich vervolgens in de patliogenese van het
lijden zonder in staat te zijn een afdoende verklaring te vinden. Gezocht wordt in
de richting van een constitutioneele anomalie, welke men pleegt aan te duiden met
het begrip: exsudatieve diathese.

Onder dezen naam beschrijft Collier (Zeitschr. f. Inf. Kr. par. Kr. u. Hyg. der
Haust. 31 Band 2 Heft) een complex van in Argentinië onder het rundvee voor-
komende ziekten. De naam is afgeleid van „Enteco", hetgeen zwak, mager of krach-
teloos beteekent. Lignières, Nocard en Leclainche hebben een vorm dezer aan-
doening beschreven en hierbij aan een infectieziekte gedacht. Deze ziekte kan ge-

rekend worden tot de groep der Pasteurellosen. Rosenbusch daarentegen beschreef
eene vorm, welke terug te voeren was op eene worminvasie (Strongylose). In het
zuidelijk gedeelte der Provincie Buenos-Aires, komt ten slotte eene vorm voor,
welke als Entéqué ossificans beschouwd dient te worden, en waarbij de groote
vaten en longen verkalken en de dieren tot op het skelet vermageren. Klinische
verschijnselen: meer of mindere vermagering, doorgezakte rug, pica, waarbij hoofd-
zakelijk getracht wordt beenderen of deelen hiervan te verorberen. Sectieverschijn-
selen: spieratrophie, weinig resorptie van lichaamsdepotvet in verhouding tot de
vermagering, atrophie der inwendige organen, partieel longoedeem, fibrineus,
beslag op de pleura. In de longranden speciaal vorming van osteoblastische en
osteoklastische nieuwvormingen; op de hartkleppen en groote vaatstammen wordt
ook verkalking aangetroffen. Schrijver meent dat deze vorm der ziekte veroorzaakt
wordt door eene anomalie in de functie van verschillende klieren met inwendige
secretie". Verplaatsing der runderen naar andere weiden met afwijkende vegetatie
brengt soms herstel in dien zin, dat de verkalkingsprocessen tot stilstand komen
en het mogelijk is de dieren wederom in een goede voedingstoestand te brengen.
Bij botanisch onderzoek bleek dat in eene weide waar de ziekte vaak tot uitbraak
kwam, eene plant, Solanum glaucum dunal, veelvuldig voorkwam. Schrijver meent
dat het glucoside hierin aanwezig, het endocrine systeem nadeelig beinvloedt waar-
door de katkspiegel van het serum verandert. Kalkvoedering zou therapeutisch
zeer gunstig werken.

Yakimoff (Zeitschr. f. Inf. kr., par. kr. und Hyg. der Haust. 31 Band 2 Heft)
publiceert zijne ervaringen verkregen bij de bestrijding der Piroplasmose met prae-
paraten als Ichthargan, Arrhenal, Protargol, Zilversalversan, Luargol en Apiso-
plasmine. Babesiella bovis schijnt in enkele gouvernementen van Rusland zeer
aanzienlijke verliezen teweeg te brengen. Schrijver zag zich belast met de bestrij-
ding dezer aandoening in een gebied, deel uitmakende van het gouvernement Le-
ningrad. In enkele dorpen heerschte de ziekte sinds een 10—20 tal jaren, in andere
was ze pas sinds korten tijd opgemerkt. Enkele malen verliep de ziekte gecombi-
neerd met Coccidiose (Eimeria Zurni). Schrijver acht het van gewicht door systema-
tisch onderzoek na te gaan, het percentage der door den parasiet bewoonde ery-
throcyten. Het resultaat der behandeling is vaak direct afhankelijk van de mate
waarop deze laatste door de parasiet aangetast zijn. Behandeld werden: 54 dieren
met Ichthargan, 15 dieren met Protargol, 203 dieren met Arrhenal, 4 met Apiso-
plasmine, 8 met Zilversalversan en 2 met Luargol. Bij de behandeling met Ichthar-
gan wordt er op gewezen dat het water, dat als oplosmiddel wordt gebruikt, totaal
vrij dient te zijn van sporen keukenzout. Endoveneus werd x gram van het middel
op 100 c.c. aqua toegediend. Vroegtijdige behandeling na het waarnemen der eerste
verschijnselen der haemoglobinurie is gewenscht. De hooge temperatuur daalt
na de behandeling kritisch; bij drachtige koeien schijnt het middel geen schade te
berokkenen. Opgemerkt werd dat na de injectie vaak tremor optreedt. Kamfer-
olie, subcutaan toegediend, ook eenvoudig toedekken, deed dit verschijnsel zeer
spoedig verdwijnen. Schrijver beschouwt Ichthargan als een probaat middel (zie
B.T.W. 1913 No. 29 Rud Schmidt Ref). Slechts in 5 gevallen (0.9%) trad recidief
op. Arrhenal werd endoveneus (15—2 Gr. op 50 Aqua) toegediend. De resultaten
hiermede verkregen, waren niet zoo overtuigend. Wat de overige middelen betreft,
meent schrijver geen eindconclusie te kunnen trekken, ook al in verband met het
geringe aantal behandelde dieren. Eene uitzondering hierop maakt het middel
Apisoplasmine (kakodylzure coffëine 30%, Benzol-monokoolzuur 10%, karbol-
zuur-Na 2%). Met dit middel, dat in Italië gelanceerd wordt, bereikte schrijver zeer
ongunstige resultaten.

Ernest (Journ. of the Amer. Vet. Med. Ass. Sept. 1927) constateert dat een
Amerikaansch onderzoeker met name Langdon Frothingham, in het laborato-

rium van Johne in Dresden het eerst de specifieke ziekte-oorzaak dezer aandoening,
gevonden heeft. Later wees Bang op eenige verschillen in de pathogenese met
Tuberculose, terwijl hij den nadruk legde op het langdurige incubatie-stadium.
Daar de therapie ook voor de toekomst weinig hoopvolle perspectieven biedt, zal
voor de practijk het oog gericht dienen te blijven op eene zeer vroegtijdige onder-
kenning, waarna spoedige slachting zal kunnen geschieden. De cultuur van het
specifieke organisme is door de zeer langzame groei al zeer tijdroovend en lastig,
zoodat het ook moeilijk is materiaal te vinden voor de bereiding van een diagnosti-
sche entstof. Met Regeeringssteun worden momenteel in Amerika proeven onder-
nomen ten einde de juiste methode vast te stellen om tot een snelle en zekere diag-
nose te geraken. Schrijver ontwikkelt het volgende plan van studie, dat noodzake-
lijk aan eene doeltreffende bestrijding in de toekomst vooraf dient te gaan.

II. Eene nadere kennis omtrent de resistentie van de bacil tegenover verschil-
lende desinficientia.

III. Nadere studie omtrent het micro-organisme zelve; morphologie, cultuur-
eigenschappen, enz.

IV. Een snel tot het doel voerend en zeker diagnosticum, hetwelk ook gebruikt
kan worden voor de onderkenning op ruimere schaal in het veld.

Schrijver verrichtte enkele proeven in verband met een snelle onderkenning. Hij
spoot bij volwassen runderen 5 c.c. paratuberculin (Johnin) in de vena jugularis,
bij kalveren 3 c.c., en vond vrij karakteristieke temperatuurscurven. Toch werden
ook enkele onvoldoende resultaten geboekt. Nadere onderzoekingen op dit punt
acht schrijver ten zeerste gewenscht. Zwijnenberg.

Na het spenen der jongen kreeg een geit mastitis van één der uierhelften, dat
eerst donkerrood en hard, heet aanvoelde. Secreet: een weinig bloederige vloeistof.
Therapie: Wasschen met koud water enz. Na enkele dagen werd de uierhelft onge-
veer zwart, en er vormde zich een demarkatielijn tegen het gezonde uierdeel. Spoe-
dig daarna viel de zieke uierhelft af; de wonde genas na behandeling met 2% karbol.

Bij een andere geit viel na soortgelijk verloop de geheele uier af (d.w.z. bleef
hangen aan de groote arteriën. Deze arteriën werden afgebonden en daarna door-
gesneden). Werd als vette geit na eenigen tijd geslacht. L. P. de Vries.

Pierre A. Fish, Ithaca N. Y., geeft in de Veterinary Record, No. 1, 1928, onder
den titel The Physiology of Milk fever eene critische beschouwing over hetgeen om-
trent de physiologie der melkziekte de laatste jaren is geschreven.

Hij komt tot de conclusie, dat eene verandering in het suikergehalte van het
bloed, hetzij dan boven of beneden het normale, niet is aangetoond als te zijn de
causale factor. Het is meer waarschijnlijk een secundaire factor, die het gevolg is
van gewijzigde oxydatie-processen in de weefsels. De factor, die de storing in de
weefsels veroorzaakte, is nog onbekend. Hij nergelijkt de melkziekte met ,,choc".

Uit de Parasitologische atdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en Infectie-
ziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Terwijl wij in tetrachloorkoolstof een afdoend middel beschreven
hebben tegen de distomatosis van het schaap, is echter van vele
zijden gebleken, dat wij deze stof niet kunnen gebruiken bij run-
deren, daar hierbij onaangename nevenverschijnselen, soms met
doodelijken afloop kunnen ontstaan. Dit is destijds het eerst ge-
constateerd bij het gebruik van Serapis S. B. 444, dat grootendeels
tetrachloorkoolstof bevatte. Bij schapen weid hiermede uitstekend
resultaat bereikt, bij runderen daarentegen bleek het onbruikbaar
te zijn. Vandaar het nieuwe product bekend als Neo-Serapis, dat
zoowel voor runderen als voor schapen te gebruiken is en geen
tetrachloorkoolstof meer bevat, doch tetrachlooraethaan, hexa-
chlooraethaan, benzol en een aetherische olie.

De schadelijke gevolgen bij gebruik van tetrachloorkoolstof bij
runderen waren van dien aard dat op 16 Dec. 1926 in Duitschland
een „Erlasz des Ministeriums für Volkswohlfahrt" verschenen is
getiteld : „Ueber den Verkehr mit Tetrachlorkohlenstoff waarbij
dit product onder de sterk werkende geneesmiddelen werd ge-
plaatst. Verder wordt hierin er op gewezen, dat de apothekers
bedacht moeten zijn dat de verschillende middelen tegen disto-
matosis tetrachloorkoolstof kunnen bevatten, waarom geadviseerd
wordt deze middelen alleen op recept van een dierenarts af te ge-
ven. Van de in Neo-Serapis genoemde stoffen is hexachlooraethaan
zeer werkzaam tegen distomen gebleken ; vandaar dat in ver-
schillende speciaüté\'s deze stof gevonden wordt. Zelfs heeft, vol-
gens een artikel van A. Koegel in de M. T. Woch. No. 46, 1927,
de fabrikant van distol de in deze capsules voorkomende filix-
producten bijna geheel vervangen door hexachlooraethaan, zoodat
de tegenwoordige distol-capsules bekend als „Distol combiniert"
een mengsel van 92 % hexachlooraethaan en 8 % ,,rohfilicin"
bevatten. Deze verandering van de distol-capsule werd op de
volgende wijze aangekondigd: „Insofern modifiziert, als die bis-
herige lipoïdlösliche Komponente durch eine feste lipoïdlösliche
Komponente, mit der Filixstoffe äuszerst fein dispergiert sind,
ersetzt worden ist".

In werkelijkheid heeft de fabrikant den inhoud dus veranderd
en het werkzame bestanddeel is hexachlooraethaan. Om de nieuwe
capsule op de oude distol-capsule te doen gelijken, welke laatste
door haar inhoud bruin-groen gekleurd was, heeft men de nieuwe
capsule deze kleur gegeven. Koegf.l komt er tegen op dat de

nieuwe capsule van „distol comb.", niet meer het filicin als hoofd-
zaak bevat, maar het veel goedkoopere hexachlooraethaan, terwijl
bij den kooper den indruk gewekt wordt dat hij slechts een ge-
modificeerde distol-capsule ontvangt. De oorspronkelijke capsule
bevatte n.1. 4 gram filicin en 4 gram benzol. De zoogenaamde
„lipoïdlösliche stof", waarvan men steeds hoorde spreken, bleek
niets anders dan benzol te zijn. Het is te begrijpen dat de fabrikant
(Chem. Pharmazeut. A. G. Bad Homburg) tegen dit artikel van
Koegel opkomt en zijn standpunt verdedigt. Volgens hem bevat
„Distol comb." distolpoeder met zeer bijzonder gereinigd hexa-
chlooraethaan.

Marek (D. T. W. No. 52, 1927) heeft naar aanleiding van het
artikel van Koegel eenige nadere mededeelingen gedaan over
de samenstelling van distol. Oorspronkelijk waren de filixstoffen
in tetrachloorkoolstof opgelost. Toen hiermede echter sterfgevallen
voorkwamen, al waren dit er slechts weinig, werd tetrachloorkool-
stof vervangen door benzol, waarbij de dosis der filixstoffen iets
verhoogd werd omdat benzol niet antiparasitair werkte zooals
tetrachloorkoolstof. Door het groote gebruik dezer capsules dreigde
gevaar aan een te kort aan filixstoffen, waarom de filixstoffen
gedeeltelijk door hexachlooraethaan vervangen werden. Dit laatste
is zeer weinig toxisch. Tevens kon, omdat hexachlooraethaan
anti-parasitair werkt, de hoeveelheid filixstoffen belangrijk ver-
minderd worden. Volgens Marek zijn in de nieuwe distol-cap-
sules, welke onder de naam van „distol-combiniert" in den handel
zijn, toch filixstoffen aanwezig.

De goede resultaten welke met het nieuwe „distol comb." en
met Neo-serapis bereikt worden, moeten dus in hoofdzaak aan de
werking van hexachlooraethaan toegeschreven worden. Uit de
onderzoekingen van Nöller en Schmid (T. K. No. 46, 1927) blijkt
ook dat hexachlooraethaan gunstig werkt. Zij hebben verschillende
middelen o. a. tetrachloorkoolstof, distolpoeder en hexachloor-
aethaan zelfs subcutaan en intraperitoneaal toegediend met vrij
goede, soms met goede resultaten. Deze geneesmiddelen werden,
in verschillende stoffen opgelost, ingespoten. Hexachlooraethaan
werd o. a. gemengd met vloeibare paraffine, olijfolie en „gereinigde
terpenen". Wat deze gereinigde terpenen zijn wordt niet vermeld.

Het heeft geen zin het verdere twistgeschrijf tusschen Nöller
(D. T. W. No. 6, 1928) en de Chemische Fabrik Aubing (D. T. W.
No. 8, 1928) hier uitvoerig te vermelden. Wel blijkt uit alles dat
in het algemeen betrekkelijk goedkoope grondstoffen gebruikt
worden als middel tegen distomatosis, waarbij de fabrikant ge-
tracht heeft dit middel geheim te houden en voor duren prijs als
specialité in den handel te brengen. In zeer veel gevallen is hexa-
chlooraethaan een van deze middelen geweest, of althans is
deze stof in vele gevallen een bestanddeel van bedoelde specialité\'s.

In Januari van dit jaar zijn wij daarom ook begonnen enkele
proeven te nemen met hexachlooraethaan bij runderen. Omtrent
de doseering van dit geneesmiddel was ons niets bekend, zoodat
wij begonnen zijn met een kleine dosis. Voor dit doel werden ver-
magerde runderen aangekocht, waarvan men verwachten kon
dat zij aan distomatosis zouden lijden. Voorafgaand faecesonder-
zoek was niet mogelijk omdat de runderen op de markten gekocht
moesten worden. Terloops zij hier vermeld dat wij thans veel meer
dan vroeger in de faeces van aan distomatosis lijdende runderen
bij het gewone microscopisch onderzoek distomen-eieren konden
aantoonen. Dit houdt waarschijnlijk verband met de hevige in-
fecties welke bij de runderen hebben plaats gehad. De natte zomer
van 1927 is daarvan de oorzaak geweest.

Lever normaal van kleur ; twee groote uit-
gezette galgangen; hierin ongeveer 30 distomen.
Bij het afsnijden van de lever kropen eenige
levende distomen buiten de galgangen.

Een leverbot in de lever gevonden. Echter
weinig veranderingen in de lever tengevolge
van distomatosis. Lever normaal van kleur.

Lever met veel verwijde en verdikte gal-
gangen, met slijmigen gelen inhoud. Enkele
half verteerde distomen.

Lever met verdikte en verwijde galgangen.
Bij afsnijden van de lever ongeveer 35 levende
distomen. Bij openen der galgangen ook een
30-tal distomen.

Linker leverhelft sterk aangetast ; slechts een
verschrompelde leverbot gevonden.

Linker leverhelft bevat verwijde en verdikte
galgangen. Hierin slechts twee distomen.

JBij deze 7 runderen krijgt men den indruk dat hexachlooraethaan
wel doodend werkt op distomen, dat echter de dosis te gering is
geweest. In ieder geval zijn bij toepassing van hoeveelheden van
10—20 gram niet de minste nevenverschijnselen waargenomen.
De dosis werd bij de volgende 4 rundei en verhoogd.

Sommige met kalkachtigen inhoud. Ongeveer
2o distomen in de lever ; niet in de galblaas. Deze
lever was van een jong rund afkomstig.

Kleine lever met veel verdikte galgangen.
Geen distomen. Lever afkomstig van een jong.
rund.

Groote lever met veel verwijde en verd\'kte
galgangen. Veel leverbotten in galgangen en
galblaas. Deze lever was afkomstig van een
volwassen rund.

Groote lever ; galblaas sterk vergroot (20 bij
30 c.M.). In galblaas tamelijk veel distomen.
Lever met verwijde en verdikte galgangen, met
veel distomen. De lever was afkomstig van een
volwassen rund.

De dosis hexachlooraethaan van 30 gram heeft hier bij de jonge
runderen gunstig gewerkt. Bij de volwassen runderen is de wer-
king gering geweest. Niet onmogelijk is het dat de sterk verdikte
galgangen de leverbotten beschutten voor de inwerking van het
geneesmiddel.

Daarom werd nog een proef ingesteld, waarbij veel grootere
hoeveelheid hexachlooraethaan verstrekt werd. Hiertegen be-
stonden geen bezwaren daar bij bovenvermelde dieren geen scha-
delijke werking door dit middel is waargenomen. Alleen zag men
de eetlust tijdens de behandeling bij enkele dieren verminderen.

Op 19, 20, 21 en 22
Maart. 4 capsules m.
10 gram hexachloor-
aethaan. dus 16 cap-
sules in het geheel.

Op 21 en 22 Maart.
6 capsules en op 23
en 24 Mrt. 5 capsules
m. 10 gr. hexcahloor-
aethaan.

Rund No.
12.

Gewicht

373 K.G.

No. 13.
Gewicht
510 K.G.

No. 14.

Gewicht
290. K.G.

No. 15.

Gewicht
360 K.G.

Groote galblaas, hierin -j- 30 doode en ten
deele verschrompelde distomen (zie foto). Lever
doorwoekerd met verwijde galgangen. Sommige
met verdikten wand. In de lever werden geen
distomen meer gevonden.

Tamelijk groote galblaas, met troebelen in-
houd, zonder distomen. Vergroote lever met
2 groote abscessen en verder verdikte galgangen.

Galblaas vergroot ; bevat geen distomen.
Linker leverhelft met talrijke verdikte galgan-
gen met slijmigen troebelen inhoud. Enkele half
verteerde distomen in de galgangen aange-
troffen.

Galblaas vergroot. Bevat geen distomen.
Linker leverhelft vergroot met verdikte gal-
gangen. In de galgangen een slijmigen inhoud,
in sommige gangen korreligen inhoud. Geen
distomen.

De proel met deze laatste vier runderen bewijst wel, dat de
dosis hexachlooraethaan, die wij bij de overige runderen gebruikt
hebben, veel te laag is geweest. De resultaten zijn hier zeer goed
te noemen en de grootere hoeveelheid van dit middel heeft bij
geen van deze dieren tot onaangename verschijnselen aanleiding
gegeven. Het waren zeer verzwakte dieren, die behalve aan disto-
matosis lijdende, ook nog sterk tuberculeus waren. Het ingeven
van 3 tot 4 capsules per dag is evenmin bezwaarlijk, daar het rund
zich zeer gemakkelijk laat ingeven. Met een flinke koorntang
wordt de capsule achter op de tong gebracht, nadat men deze
even met een handdoek gefixeerd heeft. Wanneer men de tong
loslaat wordt de capsule onmiddellijk weggeslikt. Het benoodigde
aantal capsules kan op deze wijze binnen enkele minuten inge-
geven worden.

Terwijl wij dit schreven bereikte ons de publicatie van Nöller,
Fuetxer en Schmid (T. R. No. 12, Maart 1928).

Deze schrijvers hebben eveneens proeven genomen met hexa-
chlooraethaan en wel op zeer uitgebreide schaal.

Na een uitvoerig literatuuroverzicht betreffende dit middel,
waarbij ook het voorkomen van hexachlooraethaan in Neo-Serapis
en distol-combiniert weer naar voren gebracht wordt, komen zij
ten slotte tot de conclusie dat hexachlooraethaan een zeer goed
bruikbaar middel is tegen distomatosis van het rund. De resul-

taten van hun onderzoek komen met de onze overeen en kunnen
als volgt samengevat worden :

Hexachlooraethaan in capsules en in een dosis van 10 gram per
25 K.G. lichaamsgewicht voldoet aan de eischen, die men aan een
goed en goedkoop middel stellen mag. Het werkt echter niet zoo
afdoende als de filicin-producten. Jonge runderen vertoonden na
toediening van het middel niet de minste verschijnselen. Melk-
koeien verdragen het middel goed. In de meeste gevallen hadden
de dieren gedurende de behandeling verminderde eetlust. Ver-
schijnselen van duizeligheid schijnen niet voor te komen. (Alleen
in het district West-Havelland werd 200 K.G. hexachlooraethaan
verbruikt voor proefneming bij runderen).

De dieren moeten \'s morgens nuchter behandeld worden en
men moet eerst 2—3 uur na het ingeven voedsel verstrekken.

Zij bevelen aan geen oliehoudend krachtvoer te verstrekken
tijdens de kuur en het beste is dit ook eenige dagen vóór de be-
handeling achterwege te laten. Zij hadden n.1. waargenomen dat
bij die dieren, waarbij weinig of geen oliehoudend krachtvoer
verstrekt was de nevenverschijnselen niet of slechts in zeer geringe
mate voorkwamen. Zij nemen aan dat het hexachlooraethaan bij
toediening van oliehoudend voedsel sneller geresorbeerd wordt,
dan wanneer dit niet verstrekt wordt. Deze snelle resorptie zou
dan tot deze nevenverschijnselen aanleiding kunnen geven.

Ondanks het groote aantal dieren dat zij behandelden, werden
geen doodelijke vergiftigingsverschijnselen waargenomen. De meest
voorkomende verschijnselen na het toedienen van hexachloor-
aethaan zijn dus vermindering van eetlust en minder melkgift
gedurende de behandelingsdagen. De klachten, welke de schrijvers
vernamen ten opzichte van dalen der melkproductie bleken sterk
overdreven te zijn. Wanneer men de voorschriften betreffende de
voeding in acht neemt tijdens de behandeling is de daling van de
melkhoeveelheid niet van belang. In één geval werd bericht dat
de boter naar het geneesmiddel zou smaken. Dit geval is zeker een
uitzondering geweest, daar later nimmer klachten hierover ver-
nomen zijn. Tijdens de behandeling kan de melk soms een eenigs-
zins zoute smaak krijgen.

Hoewel zij meenden dat hexachlooraethaan niet schadelijk zou
zijn voor drachtige dieren, hebben zij bij hun proeven afgeraden
drachtige dieren te behandelen om mogelijke klachten te ver-
mijden, welke in veel gevallen misschien niet het gevolg zouden
zijn van de behandeling, doch van infectieuze abortus. In die
gevallen, waarbij hoogdrachtige dieren toch behandeld werden
zijn schadelijke gevolgen niet voorgekomen. In den eersten tijd
van de drachtigheid werd evenmin een schadelijken invloed van
hexachlooraethaan waargenomen. Men moet natuurlijk het che-
misch zuivere product gebruiken. Hoewel hexachlooraethaan dus

niet zoo afdoende werkte als de filicinproducten, zijn hun resul-
taten met dit middel zeer bevredigend te noemen. De door hen
gebruikte dosis komt overeen met die welke wij in de laatste proef
toepasten.

Wij kunnen daarom ook deze doseering aanraden en accoord
gaan met de gebruiksaanwijzing, zooals deze door Nöller, Fliet-
ner en Sc hm id is opgegeven.

De dosis hexachlooraethaan bedraagt i capsule van 10 gram
per 25 K.G. lichaamsgewicht. De capsules moeten over vier dagen
verdeeld worden, \'s Morgens wordt dus het vierde deel van het
geheele aantal capsules bij het nuchtere dier ingegeven. Voedsel
wordt eerst 2—3 uur na het ingeven verstrekt.

Men vermijde tijdens de behandeling zooveel mogelijk het toe-
dienen van oliehoudend voedsel. Na afloop der kuur worden de
dieren krachtig gevoederd.

Da Behandlung mit Tetrachlorkohlptoff beim Rinde manchmal Vergiftungs-
erscheinungen erzeugt, haben Verfasser Versuche angestellt mit Hexachloraethan
gegen Distomotosis bei Rindern. Erfolgreiche Resultate wurden erzielt. Die Dosis
(1 Kapsel ad 10 g. per 25 kg. Körpergewicht) soll über 4 Tage verteilt werden.
Jeden morgen gibt man dem nüchternen Tiere \'/i der Dose ein.

As treatment with carbontetracbloride sometimes causes intoxication in cattle,
the authors carried out experiments with hexachloraethan against distomatosis
in cattle. The results were successful. The dose (one capsule ad 10 g. per 25 kg.
body weight) is to be distributed over four days.

Each morning the jejune animal should receive¹/« of the dose. Food should not
be given until 2—3 hours afterwards. During the treatment oily substances should
be avoided.

Comme le traitement par tétrachloride de carbone cause parfois des symptômes
d\'intoxication chez les bovidés, les auteurs ont fait des essais avec hexachlor-
aethan contre la distomatose bovine ; les résultats obtenus étaient satisfaisants.
La dose (une capsule de 10 grammes par 25 kilogrammes de poids vif) est à distri-
buer sur 4 jours. Chaque matin\'/j de la dose doit être administré à l\'animal étant
encore à jeun ; pas donner de nourriture avant 2—3 heures après l\'administration
du médicament. Pendant la cure il faut éviter les aliments oléagineux.

Wie, als ik, het voorrecht heeft gehad, gedurende een goede 40
jaren het onderwerp, door bovenstaand opschrift bedoeld, van
nabij gade te slaan en kennis te nemen van de belangstelling, welke
het in veeartsenij kundige kringen steeds genoot, die moet wel diep
doordrongen worden van de waarheid van het spreekwoord: L\'his-
toire se répète. Of, zooals de wijze koning Salomo het oudtijds reeds
uitdrukte: Wat er geweest is, dat is er nog en wat er is, dat zal er
zijn.

Wat al woorden zijn er niet gewisseld, verhandelingen gepubli-
ceerd, rapporten uitgebracht en in de archieven opgeborgen, om-
trent een probleem, dat voorbestemd schijnt om nooit te worden
opgelost. Die gedachte bekruipt den lezer onwillekeurig, als hij de
verhandeling leest, welke voorkomt in afl. 2 en 3 van dezen jaar-
gang, van de hand van Prof. Schorxagel over bovenstaand onder-
werp. Ongetwijfeld zijn de door Prof. S. gegeven beschouwingen,
toegelicht met voorbeelden, zeer belangwekkend, maar.... brengen
zij ons nader tot de oplossing van het probleem, waartegen wij allen
aan kijken, en waartegen onze voorgangers ook reeds lang vóór ons
hebben aangekeken ? Ik ben overtuigd, dat dit kan, wanneer men
maar niet bij de beschouwingen blijft staan, of er desnoods op gaat
zitten, maar ze ter hand neemt om iets wezenlijks tot stand te
brengen.

En nu is het wel buitengewoon merkwaardig, dat een groot deel
van de door Prof. S. uitgesproken desiderata, voortvloeiende uit
zijn practische waarnemingen en daarop gegronde beschouwingen,
reeds in de praktijk verwezenlijkt zijn door de „Vereeniging voor
Veearbitrage". Het zij mij vergund een kleine vergelijking te maken
tusschen hetgeen Prof. S. wil en hetgeen de genoemde vereeniging
wil. Bij enkele punten van verschil, van tamelijk ondergeschikt
belang, zijn er zooveel punten van overeenkomst, dat het jammer
zou zijn, daarop niet de hand te leggen ten bate van het door ons
allen gewenschte doel, n.1. goedkoope, snelle en zoo juist mogelijke
rechtspraak bij geschillen in den veehandel.

Ten opzichte van den tegenwoordigen toestand, is de schr. bui-
tengewoon pessimistisch, zóó zelfs, dat hij „partijen aanraadt er
liever maar om te loten of maar te berusten in de geleden schade,
liever dan te gaan procedeeren". Dat is een krasse uitspraak, waar-
mee ik mij echter kan vereenigen, in zoover er geen andere weg is
om zijn recht te verkrijgen dan de gewone procedure. Want deze
weg is totaal onbegaanbaar en leidt vrijwel steeds tot teleurstelling.
Dat is een noodtoestand, waarbij men zich dan ook slechts nood-

gedwongen mag neerleggen. Het bevredigt echter velen in onze
kringen niet, het natuurlijk rechtsbesef wordt er door gekrenkt en
men kijkt reikhalzend uit naar middelen of wegen, om aan den
noodtoestand te ontkomen. Zeer juist, maar nu doet het ontmoe-
digende verschijnsel zich voor, dat alle in onze Maatschappij aan-
gewende pogingen tot verbetering op niets zijn uitgeloopen wegens
gebrek aan overeenstemming. Ook weer zeer juist, maar hoe komt
dat ? Dat komt, omdat er bijna geen onderwerp als het onderhavige
te bedenken is, dat van zooveel kanten te bekijken en te benaderen
is en dat daarom zooveel houvast biedt tot Prinzipiën-reiterei. De
één zweert bij het Germaansche rechtsprincipe, de ander bij het
Romeinsche en dit is al een onuitputtelijke bron van controversen,
waarover men nog in geen eeuwen zal zijn uitgepraat. Verder kan
men elkaar prachtig in de haren zitten over het begrip „korte ter-
mijn"; den termijn van 6 weken; het tijdstip, waarop deze termijn
begint te loopen; de vaste waarborgtijden; het begrip „verborgen
gebrek" in den zin der wet; de duisterheid of helderheid van wette-
lijke bepalingen, enz. enz. Altemaal punten, waarover men boomen
kan opzetten van belang en ellenlange redevoeringen kan houden,
waar geen speld tusschen te krijgen is. En wij zouden geen Hollan-
ders zijn, als wij ons dit kluifje, aanleiding gevend tot eindelooze
gedachten wisselingen, lieten ontgaan.

Inderdaad, maar nu zegt Prof. S. iets verder: „iets daadwerke-
lijks gebeurde tot nu toe niet". Ten opzichte van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde is dit juist, maar daarbuiten toch wel iets
en dat is de in December K)2i opgerichte Vereeniging voor Vee-
arbitrage (V. v. V.) Is deze beweging aan Prof. S. geheel ontgaan ?
Of gaat hij er niet meer accoord ? Het eerste is niet prettig voor de
V. v. V., maar vergefelijk; ten opzichte van het tweede wil ik trach-
ten zijn bezwaren te ondervangen. De V. v. V. is op zeer natuurlijke
wijze geboren, n.1. uit vrijwel gelijktijdig opgekomen acties in den
boezem van veehandelaren (De Ned. Bond van Veehandelaren) en
landbouwers (De Vereen. Holl. Noorderkwartier). Die acties hebben
zich vereenigd en het aanzijn gegeven aan de vereeniging. Ver-
scheidene dierenartsen hebben ook geholpen om het jonge wicht
ter wereld te brengen. Het is nu ruim 6 jaar oud en heeft reeds
eenige teekenen van leven gegeven. Het heeft in de sukkeljaren met
moeilijkheden te worstelen gehad, maar het leeft nog en heeft zijn
bestaansrecht practisch bewezen. Trouwens het heeft voorbeeldig
en voorspoedig opgegroeide oudere zusters, die op ander gebied
(graanhandel, koffiehandel, bouwbedrijven) schitterend werk heb-
ben geleverd. Daaraan blijft het jonge wicht, vol van goede voor-
nemens, zich nog steeds spiegelen en dit houdt het op de been, al
geniet het niet den alzijdigen steun, waarop het redelijkerwijze aan-
spraak zou mogen maken.

van Burgerlijke Rechtsvordering (Art. 620 e.v.), dat ieder het recht
heeft om geschillen omtrent de rechten waarover hij de vrije be-
schikking heeft, aan de uitspraak van scheidsmannen te onder-
werpen. Men kan zich zelfs vooraf verbinden om geschillen welke
in het vervolg mochten kunnen opkomen, aan de uitspraak van
scheidsmannen te onderwerpen". En wat daar verder in genoemd
Wetboek volgt omtrent het geding voor en de uitspraak van scheids-
mannen.

Welnu, de leden van de V. v. V. verbinden zich daartoe schrif-
telijk, waarmede de gewone beroepsrechter bij hunne eventueele
geschillen is uitgeschakeld, terwijl zij bij voorbaat genoegen nemen
met de uitspraak van de door hen zelf aangewezen scheidsrechters.
Daarmede zijn al een hoop bezwaren vervallen, die Prof. S. en vele
anderen terecht tegen den bestaanden toestand hebben. Verplichte
arbitrage past niet in ons stelsel van wetgeving, zij is ook geheel
overbodig. Vrijwillige arbitrage past daar wel in, wordt ook door
Prof. S. gewenscht — welnu, hier is zij in een direct bruikbaren
vorm. In elke provincie, waarover de Vereeniging werkt, werden
arbitrage-commissies gevormd, bestaande uit goed ter naam en
faam bekend staande personen, aangewezen door de leden der ver-
eeniging zelf op de jaarlijksche algemeene vergadering. Elke com-
missie bestaat uit een dierenarts, een veehouder en een vee- of
paardenhandelaar, terwijl aan elke commissie een rechtskundig
adviseur wordt tegevoegd.

Door deze laatste bepaling wordt een bezwaar ondervangen, het-
welk Prof. S. tegen de z.g. leekenrechtspraak heeft. De deskundige
leden der arbitrage-commissie hebben het geval slechts naar zijn
practischen kant te beoordeelen, te rade gaande met hun natuurlijk
rechtsbewustzijn, de rechtskundige adviseur is echter steeds bij de
hand om de commissie voor juridische afdwalingen te behoeden.
En dit kan prachtig werken, als men met elkaar in goede harmonie
het recht zoekt te bevorderen — dat is in de praktijk reeds meer-
malen bewezen. Vele malen gelukt het, de geschil-hebbende par-
tijen tot een vergelijk te brengen met onmiddellijke afdoening, wat
altijd wenschelijk is om een geschil spoedig uit de wereld te helpen.
Gelukt dit, dan is de bijstand van den rechtsgeleerde als zoodanig
overbodig. Gelukt dit niet, welnu, dan is de rechtsgeleerde onmid-
dellijk bij de hand om van het verhandelde en de uitspraak der
arbitrage-commissie een behoorlijk vonnis op te maken en dit op
de Griffie der Rechtbank te deponeeren, zooals de wettelijke bepa-
lingen dit vereischen. Het vonnis is dan even goed executable als
wanneer het door de Rechtbank zelf was geveld.

Hier komen nu voordeelen aan den dag, die ook aan Prof. S. en
aan ieder, die naar bevordering van het recht op eenvoudige wijze
zoekt, in het oog moeten springen. Met haarkloverijen overvragen
,,Wat is een gebrek?" „Worden onder gebreken ook ziekten be-

doeld " ,,Wat is een verborgen, wat een zichtbaar gebrek?" „Wat
is de bestemming van een dier?" enz. behoeft de arbitrage-commis-
sie zich niet bezig te houden. Als een kooper benadeeld is door te
geringe melkgift, verschil in leeftijd, drachtigheid al of niet, dan
kan zij eenvoudig den verkooper een zekere tegemoetkoming op-
leggen, zonder op die angstvallige vragen van de Rechtbank in te
gaan. De vraag is alleen: is een der partijen benadeeld, en zoo ja,
hoe is dat te beteren. Gaat het over een organisch gebrek, dan is
het de taak van het veeartsenij kundig lid, daarover een zooveel
mogelijk juist oordeel uit te spreken, de andere leden hebben de
taak, op grond hunner practische ervaring, de hoegrootheid der
schade te bepalen. Het geschil wordt dus van alle kanten door
deskundigen bekeken en de arbiters hebben alle mogelijke vrijheid
om zich omtrent voor hen duistere punten opheldering te verschaf-
fen. Zij kunnen desgewenscht zelf het dier in kwestie gaan zien; zij
kunnen rekening houden met de getuigenissen van veeartsen, die
het dier hebben onderzocht; zij kunnen ook andere getuigen hoo-
ren. Zij behoeven geen tijd te verliezen met de kwestie van den
termijn van 6 weken (een uitvinding van den Booze), want art. 5
van het arbitrage-reglement zegt: „Hij, die zich beroept op een
verborgen gebrek, zal zijn daarop gegronde klacht bij den admini-
strateur moeten indienen binnen een korten tijd na de levering, in
verband met den aard van het gebrek". In elk bijzonder geval zal
de arbitrage-commissie kunnen beoordeelen, of aan deze voor-
waarde is voldaan. Als practisch deskundige zal zij daartoe veel
beter in staat zijn dan eenige Rechtbank ter wereld. Het veeartse-
nij kundig lid kan deze vraag volgens zijn speciale wetenschap be-
oordeelen, de landbouwer en de veehandelaar kunnen rekening
houden met gebruiken en toestanden. Hoe licht kan het toch niet
gebeuren, dat een benadeelde met het indienen van zijn rechtmatige
klacht in vertraging komt, wijl de tegenpartij de kunst verstaat
om de zaak op de lange baan te schuiven en allerlei mooie beloften
te doen. En zou de rechtmatige klager daarmede dan zijn recht
kwijtraken ? Dat zij verre, en daarom: geen fatale termijnen, die
noch den toets der wetenschap, noch dien der praktijk kunnen
doorstaan ! Geen enkele bepaling mag de strekking hebben om
iemand in zijn natuurlijke rechten te verkorten.

Wat nu de tegenstelling Romeinsch-Germaansch rechtsprincipe
betreft, deze is zooveel mogelijk opgelost in den zin, zooals Prof.
S. wenscht, waarvan de wenschelijkheid door Overbeek en Wes-
ter (en vóór hen nog wel door anderen) is betoogd en die het oude
Oostenrijksche systeem zoo aantrekkelijk maakte. Het is het meest
volmaakte systeem, dat denkbaar is. Voor alle gebreken kan de
klager arbitrage vragen (het Romeinsche principe), ja, nog meer
dan dat. Art. 2 van de Statuten zegt: „De vereeniging stelt zich ten
doel het bevorderen van arbitrage bij geschillen in den ruimsten

zin ter zake van vee". Maar van de meest voorkomende verborgen
gebreken wordt in art. 26 (Reglement), „behoudens tegenbewijs,
aangenomen dat zij vóór de levering hebben bestaan, indien zij
worden ontdekt binnen een waarborgtermijn van 14 (tot 30) dagen,
ingaande den eersten dag na den dag der levering". Een hand in
hand gaan alzoo van het theoretisch mooie, maar practisch dikwijls
onbruikbare Romeinsche, met het min of meer empirische, maar
practisch bruikbare Germaansche principe.

Ik kan nog op een groot voordeel van arbitrage in den veehandel
wijzen. Prof. S. heeft in den breede uiteengezet, welke moeilijk-
heden de beroepsrechter ondervindt door de veeartsenijkundige
attesten. En inderdaad, hij heeft gelijk. De niet-deskundige rechter,
die geheel een vreemdeling is op het gebied van veeziekte en vee-
zaken, wordt voor onoplosbare puzzles geplaatst. Vooral de attes-
ten, die niet objectief zijn, maar klaarblijkelijk de bedoeling hebben
0111 de zaken in het belang van één der partijen eenzijdig voor te
stellen en die daarom dikwijls tegenstrijdig zijn, moeten den beroeps-
rechter wel tot wanhoop voeren, eenvoudig omdat hij in het duister
rondtast. De arbitrage-commissie staat hiertegenover, als zelf
deskundig, veel sterker. Zij kan een attest, als het haar ongemoti-
veerd voorkomt, eenvoudig op zij leggen en zich langs anderen weg
een oordeel vormen, en dat kan de beroepsrechter, als niet deskun-
dig, en ook wegens de behoefte aan dekkingsmiddelen bij eventueel
hooger beroep, in geen geval.

Om aan deze moeilijkheden te ontkomen, zweeft Prof. S. een
deaal voor oogen, dat vroeger voor mij ook veel bekoring had, maar
waarvan ik toch wel eenigszins ben teruggekomen. Als twee dieren-
artsen, zoo zegt hij ongeveer, ten opzichte van een geschil over een
verborgen gebrek, tegenover elkaar staan en gevaar loopen de
objectiviteit uit het oog te verliezen, wijl de belangen hunner dien-
ten in hun bewustzijn gaan overheerschen, laten zij dan trachten
kooper en verkooper te bewegen een derden deskundige over het
geval te laten oordeelen en diens uitspraak vooraf bindend doen
verklaren. Zeker, die weg is te bewandelen en was vroeger, toen er
nog geen V. v. V. bestond, vrijwel de eenige om zijn recht te ver-
krijgen, zonder een langdurig en duur proces te beginnen. En wan-
neer het dier in geschil niet meer bestaat en er dus alleen op stukken
moet worden geoordeeld, dan is het nog de eenige weg. Maar er zijn
bezwaren aan verbonden en wel in de eerste plaats dit, dat de ver-
klaringen van bevooroordeelde deskundigen, die met kracht voor
hun cliënt opkomen, slechts een betrekkelijke, zoo geen negatieve
waarde hebben. De arbiter moet dan beslissen wie van de beide
tegenstanders de waarheid het dichtst benadert en dat is geen ge-
makkelijke taak. Een ander practisch bezwaar is dit, dat de in het
ongelijk gestelde partij na de uitspraak de gevolgen niet meer voor
zijn rekening neemt. Hij had het achteraf dan anders bedoeld, weet

zich alles niet precies meer te herinneren, of meent door de uit-
spraak erg te zijn verongehjkt, enz. Dan zit men nog met de handen
in het haar, want een vonnis is er niet en men heeft geen enkel
middel om de veroordeelde partij tot zijn plicht te brengen.

Hier springen nu weer de voordeelen van de V. v. V. in het oog.
De arbitrage-commissie is uitteraard geheel objectief, komt frisch
voor de zaak te staan, kan als deskundige weerstand bieden aan
onrechtmatige invloeden, en heeft ten slotte het middel in de hand
om haar wil aan partijen op te leggen. Er behoeft ook niet gecon-
fereerd en gedelibereerd te worden over de deskundigheid en be-
trouwbaarheid van den eventueelen arbiter, want de arbitrage-
commissies der Vereeniging staan in de ledenlijst met naam en toe-
naam aangegeven.

Ten aanzien van de meeningen, door Prof. S. ten beste gegeven
en voorkomende op blz. 130 e.v., wil ik nog gaarne enkele punten
in het midden brengen. Het pleit voor het Germaansche rechts-
principe onderschrijf ik ten volle, alleen de uiterste consequenties
er van aanvaard ik r.iet en dat behoeft ook niet. Wanneer men een
lijst van gewaarborgde gebreken met bijpassende waarborgtermij-
nen gebruikt als een middel om de bewijsvoering te vergemakkelij-
ken en te vereenvoudigen, dan is dit een middel van hooge waarde,
mits zij zoodanig is samengesteld dat zij, practisch gesproken, geen
enkele partij kan benadeelen. Wanneer men echter met het Ger-
maansche principe zoover gaat dat men zegt: voor al wat buiten
die lijst valt, is geen rechtsvordering mogelijk, dan wordt daarmede
het onrecht bewust in de hand gewerkt en dat mag niet. Daarom
heeft dan ook de V. v. V. dit principe niet in zijn uiterste conse-
quenties aangenomen, want als men op die manier het recht gaat
kortwieken, alleen om het aantal processen te beperken, dan moet
men zijn eigen en anderer rechtsbewustzijn toch wel in hooge mate
geweld aandoen. Geheel duidelijk is Prof. S. hier niet, maar het
schijnt dat hij toch in hoofdtrekken met Overbeek en Wester
accoord gaat, n.1. ten opzichte van het gemengde rechtsprincipe en
de V. v. V. heeft dit reeds in praktijk gebracht. En dan wel in den
geest van Overbeek, die het meest billijk is en niemand in zijn
recht te kort doet. De restrictie-Wester, die voor de gewaarborgde
gebrekenden „Gewahrsfrist" met den „Klagefrist" wil laten samen-
vallen, zoodat binnen den gestelden termijn de actie moet zijn
ingesteld, op straffe van onontvankelijkheid, deze is zoodanig in
strijd met onze Hollandsche rechtsbeginselen en volksgewoonten,
dat zij voor ons onbruikbaar is. Maar een andere wensch van Prof.
Wester, arbitrage en spoedbehandeling, die is door de V. v. V.
geheel vervuld en wil zij tot het uiterste volmaken.

En dat dit mogelijk is, is onlangs in Leeuwarden wel op over-
tuigende wijze gebleken. Het geschil ging over een koe, op 27 Mei
voor eerlijk gekocht door A voor zijn broer B van C, die de koe

had gekocht van D, terwijl D slechts gemachtigde was van E. Er
waren dus nog al complicaties, die tot allerlei juridische haarklo-
verijen aanleiding zouden kunnen geven. Die koe vertoonde al
spoedig een hersenlijden, kenbaar door het zich niet bij den koppel
voegen, het hoofd scheef houden, hangen van het linkeroor, niet
rechtuit loopen, later struikelen over de pooten, waggelende gang.
blindheid aan het linker oog. Eenigszins vage verschijnselen alzoo,
cie dt or een leek lic t misduid kunnen worden. De vreemde gedra-
gingen van het dier, dat overigens behoorlijk melk gaf, kunnen
licht aan andere oorzaken worden toegeschreven. En hoe gaat het
dan ? B sprak er over met zijn broeder A; die beloofde dat hij er eens
over zou spreken met den verkooper C en deze beloofde, dat hij de
zaak onder de aandacht zou brengen van D en deze zou er over
spreken met zijn lastgever E. Zoo kan het van week tot week aan-
loopen, want de wekelijksche marktdagen zijn het, waarop men
elkaar ontmoet. E geloofde niet, dat de koe een verborgen gebrek
had, de koe was nog kort te voren op t.b.c. onderzocht en had op
de tuberculineproef niet gereageerd. Hij bood aan, de koe op kosten
van ongelijk te laten slachten, waarin kooper C niet durfde toe-
stemmen. Eindelijk werd dan besloten, de zaak door arbitrage te
laten oplossen en dientengevolge had op 29 Juli de eerste en eenige
zitting van de arbitrage-commissie plaats. Alle betrokken personen,
van A tot E, waren opgekomen, benevens nog een paar getuigen,
die de koe onmiddellijk na den koop hadden gezien en de vreemde
gedragingen van het dier mede hadden opgemerkt. De arbitrage-
commissie bestond uit onzen collega Veenbaas als voorzitter, be-
nevens een vooraanstaand veehandelaar te Leeuwarden, een bekend
fokker in Friesland en Mr. Stoop te Leeuwarden als rechtskundig
adviseur. Het verhoor had plaats in den best denkbaren vorm en
ieder der partijen kon zijn standpunt behoorlijk uiteenzetten. Het
geschil tusschen B en C werd al direct opgelost, omdat C wel wist
en ook erkende, dat de koe bij verkoop niet normaal was geweest.
Besloten werd toen, dat de koe, welke zich elders in de provincie
bevond, den volgenden dag te Leeuwarden zou worden geslacht
onder toezicht van den Directeur van het openbaar slachthuis
aldaar. Zulks geschiedde en toen bleek dat vrijwel alle organen in
hevige mate door tuberculose waren aangetast. Verder was in de
linker groote hersenhaemispheer in bindweefsel ingekapseld aan-
wezig een erwtgroote verkaasde tuberkel. Een tuberkel ter grootte
van een kleine stuiver bevond zich op de hersenwortel achter de
corpora quadrigemina. Deze drukte tegen de hersenkamer en ver-
oorzaakte stuwing, waardoor sufheid kan optreden, terwijl de
knobbel tevens door druk op den oorsprong van de oogzenuwen
gezichtsstoringen kan hebben veroorzaakt. Ten slotte was nog een
iets kleinere tuberculeuze knobbel op het verlengde merg achter
tegen de kleine hersenen gelegen. Door stuwing was een rijkelijke

hoeveelheid bloederig sereus vocht in de meningen aanwezig. De
oogen waren normaal. De gezichtsstoringen waren dus te zoeken in
den druk op de oorsprong van de oogzenuwen. De vreemde gedra-
gingen van de koe waren nu tevens voldoende verklaard.

De verkooper E werd nu veroordeeld tot teruggave van den
koopprijs, waaraan gereedelijk werd voldaan, omdat hij overtuigd
was van de rechtmatigheid der vordering. De kosten der procedure
werden verdeeld over twee der partijen, omdat het aanbod van slach-
ting geweigerd was door den eersten kooper.

In die eene zitting werd dus het recht besteld tusschen den tegen-
woordigen eigenaar der koe en den eersten kooper, en vervolgens
tusschen dezen en den gemachtigde van den oorspronkelijken eige-
naar. Maar wat valt dat mee, als men zich maar op practisch stand-
punt stelt en zich niet laat afleiden door allerlei bijzaken, leuzen,
fatale termijnen en dergelijke moeilijkheden, die men zich zelf op
den hals kan halen. Bijv. een fatale termijn van zeg 4 weken voor
tuberculose ! Hoe had dan de puzzle opgelost moeten worden, die
nu tot tevredenstelling van alle partijen werd opgelost in een mini-
mum van tijd ?

Dit is juist het mooie van de arbitrage, dat zij de grootst moge-
lijke bewegingsvrijheid geniet en zich alleen heeft te laten leiden
door de eischen van recht en billijkheid. Dit beeft o.a. ook ten-
gevolge, dat zij de bevoegdheid heeft een deelvonnis te wijzen,
d.w.z. een eisch gedeeltelijk toe en gedeeltelijk af te wijzen. Zij kan
dus een minnelijke schikking tot stand brengen, die beide partijen
bevredigt. Vrede door recht alzoo.

Voor de vrees van Prof. S., dat de in het ongelijk gestelde partij
zijn vonnis gelatener zal dragen, wanneer het volgens de regelen der
kunst is geveld, dan wanneer dit door zoo\'n „gelegenheidsrecht-
bank" geschiedt, bestaat geen voldoenden grond. Als men zelf zijn
arbiters aanwijst en die kiest uit bekende personen, liefst van eenig
aanzien, en van wier rechtschapenheid en deskundigheid men over-
tuigd is, waarom zou men dan aan hun beslissing minder waarde
hechten dan aan die van beroepsrechters, van wie men niets met
meer zekerheid weet, dan dat zij van de zaken, waarover zij te
oordeelen hebben, niets weten ?

Vrijwillige arbitrage is het ideaal van Prof. S., zoowel als van
de V. v. V. Zij zal echter nooit regel kunnen worden, zegt de eerste.
Dat willen wij toch probeeren en onze schouders er onder zetten,
zegt de laatste. En nu doet zij een beroep op Prof. S. en alle lezers
van dit tijdschrift, om ieder in zijn kring een handje mee te helpen
om het schoone ideaal te verwezenlijken. Men blijve zich nu eens
niet blind staren op de kleine punten van verschil, waardoor men
de groote lijnen der overeenkomst uit het oog verliest. Is het eigen
ideaal niet voor de volle 100 procent door de V. v. V. en haar opzet
vervuld, dan bedenke men voorts nog, dat de V. v. V. niet bestaat

uit starre dogmatici, maar dat zij ontvankelijk is voor goeden raad
en opbouwende critiek. Zij doet niet anders dan met alle krachten
streven naar een bereikbaar ideaal, wat naar hare meening meer
practisch is dan er nog honderd jaar over te praten.

Prof. S. kan de zaak al zeer bevorderen door menschen, die in de
moeilijkheden zitten, niet meer aan te raden er maar liever om te
loten of maar te berusten in de geleden schade, maar hun aan te
raden tot het lidmaatschap van de V. v. V. toe te treden, zoodat
hun zaken op billijke, goedkoope en snelle wijze kunnen worden
berecht. Zij hebben zich maar als lid op te geven bij onzen collega
Dr. C. J. Rab, Dierenarts te Oosterbeek.

Niet alle katten zijn goede rattenjagers, maar hun aanwezigheid verdrijft dik-
wijls al de ratten. De wijfjes zijn over \'t geheel betere rattenvangers dan de katers,
maar toch is er veel verschil ; sommige katten munten uit in dat bedrijf, en die
eigenschap schijnt erfelijk te zijn. Het zou zaak zijn bij de katten-fokkerij daarop
te letten en bestrijding der rattenplaag, meer dan tot nu toe geschiedt, aan de
katten op te dragen. Bestrijding met chemiese middelen is niet overal mogelijk
en bonden zijn voor rattenbestrijding minder deugdelijk en ook duurder. De kat
is een bekwaam rattenjager, beschouwt het als sport en eet meestal de gedoode
ratten niet. Kattenjagende katten moeten goed gevoed worden, opdat zij krachtig
zijn en zelfvertrouwen hebben tegenover de soms groote ratten, die zich verdedigen
en terugbijten.

Aan boord van schepen heeft men opgemerkt, dat katten de gedoode ratten
netjes neerleggen op een in het oog vallende plaats, alsof zij hun meester hunne
jachtbuit willen toonen.

Loir houdt verder een pleidooi voor de kat, die nog teveel als paria wordt be-
schouwd en voor een vals dier gehouden, maar die een aan haar meester gehecht,
trouw huisdier is en veelal nuttiger dan de hond. Vr.

In de laatste jaren wordt benzine voor auto\'s wel met tetra-aethyllood ge-
mengd, daar dat het kloppen in den motor opheft. Die stof is echter giftig door
het loodgehalte, en vergiftigingsgevallen zijn waargenomen.

Het mengsel bevat ook nog andere giftige stoffen, (halogeenverbindingen)
waardoor lood-halogenen worden gevormd die slechts gedeeltelijk verbrand wor-
den en als giftige stoffen in de uitlaatgassen voorkomen.

(Uit de Kliniek voor Verloskunde en Buitenpraktijk van de Faculteit der Veeartse-
nijkunde der Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. W. J. PAIMANS.-

Het eene jaar meer, het andere jaar minder hebben de veehou-
ders te kampen met runderen van verschillenden leeftijd, welke
zij niet drachtig kunnen krijgen, niettegenstaande herhaalde dek-
kingen. De tochtigheid treedt bij deze overigens gezonde dieren
vrijwel normaal op, slechts enkele worden te vaak tochtig en weer
andere vertoonen geheel geen bronstverschijnselen. In den loop
der laatste twee jaar zijn door ons 147 runderen, vaarzen en oudere
koeien voor dit lijden behandeld, terwijl tevens nauwkeurig aan-
teekening werd gehouden van de bevindingen, welke bij het onder-
zoek van het genitaal-apparaat dezer dieren werden gedaan. Niet
alleen in ons land, maar ook in het buitenland hebben de veehouders
reeds gedurende tal van jaren veel last gehad van het optreden van
steriliteit bij runderen. Verschillende oorzaken voor dit lijden zijn
hierbij aangegeven. Men heeft de oorzaak gezocht in een abnorma-
liteit van het ovarium. Zschokke wees op cysten in de ovariën en
het corpus luteum persistens. Hess achtte de granuleuse scheede-
catarrh van oorzakelijke beteekenis en vermoedde, dat er verband
bestond tusschen het optreden van dit lijden en het corpus luteum
spurium hypertrophicum, dus een corpus luteum, dat aanwezig
blijft niettegenstaande er geen drachtigheid is opgetreden en waar-
bij tochtigheid plaats vindt. Van Deensche zijde werd vooral door
Albrechtsen er op gewezen, dat het optreden van een corpus
luteum persistens en cysten in de ovariën secundair zou zijn: pri-
mair zou het lijden gezeteld zijn in den uterus. Hier zou een chro-
nische endometritis aanwezig zijn met of zonder fluor albus. Al-
brechtsen wilde oorspronkelijk alleen den uterus behandelen en
trok zich van de ovariën niet veel aan; later veranderde dit wel
eenigszins en schonk hij ook aan het ovarium meer aandacht.
Wester zegt: aandoeningen der ovariën zijn in Nederland uitzon-
deringen, ook de scheedecatarrh is van weinig beteekenis, het
voornaamste is de baarmoedercatarrh.

Bij de behandeling van steriele koeien wordt tegenwoordig vrij-
wel overal het geheele genitaalapparaat onderzocht en naast de
behandeling van den uterus volgens Albrechtsen zoo noodig ook
ovariën en vagina behandeld. Bij de door ons behandelde koeien
is dit steeds weer gebeurd. Vrijwel alle koeien zijn door ons
onderzocht ten tijde der tochtigheid, of hoogstens enkele uren
daarna.

Ons kwam het voor, dat dit de volgende voordeelen had:
ie. Alle koeien werden zoodoende op het zelfde oogenblik van den
geslachtelijken cyclus onderzocht, zoodat de bevindingen beter
met elkaar te vergelijken waren.
2e. Het onderzoek gedurende de bronst is vooral ten opzichte van

den ovarialen cyclus het beste.
3e. De behandeling van den uterus is gedurende de tochtigheid

het gemakkelijkste uit te voeren.
4e. Men loopt niet de kans, wanneer de koe gedekt mocht zijn, de
drachtigheid te verstoren, hetgeen wel kan gebeuren als men
tusschen twee bronstperioden onderzoekt en behandelt.
Bij ons onderzoek hebben wij op de volgende zaken gelet:
Bij de anamnese werd nagegaan de kalftijd van het rund n.1.
of dat op tijd of te vroeg had plaats gehad: de afgang der secundi-
nae; de regelmaat en duur der tochtigheid, het aantal malen dat
de koe gestierd was; de aanwezigheid van fluor albus. Bij het onder-
zoek werden gecontroleerd de vagina, de uterus, de cervix en de
beide ovariën. Eerst werd de koe vaginaal onderzocht in verband
met eventueele afwijkingen van de vagina en van de cervix en om
de uitvloeiing na te gaan. Rectaal werd daarna onderzocht de ute-
rus. Hiervan werd de grootte en dikte gecontroleerd. Normaal is
het natuurlijk, dat de uterus gedurende de tochtigheid in verband
met den uterinen cyclus iets dikker en vaster aanvoelt dan tusschen
twee bronstperioden in. Ook vaak vindt men den uterus door het
vele manupuleeren in erectie, hetgeen ook weer een anderen indruk
maakt en waardoor het geenszins abnormaal is, wanneer hij dan
vaster en grooter aanvoelt. Wij veronderstellen, dat de rectaalwand
goed slap is, want anders zijn uterus en ovariën niet goed af te
tasten. Wanneer de uterus slechts in geringe mate is verdikt, is dit
niet altijd even duidelijk vast te stellen. Wij hebben ook alleen dan
een abnormaliteit van den uterus genoteerd, wanneer deze duidelijk
vergroot en verdikt was.

Nu de bevindingen aan het ovarium bij het rectale onderzoek
gedurende de bronst.

Bij den ovarialen cyclus hebben wij steeds weer het optreden
van rijpe Graafsche follikels en na barsting hiervan de vorming van
het corpus luteum. Volgens Wester vindt het barsten van de
Graafsche follikel bij het rund vaak plaats voor de tochtigheid en
wel al naar het individu een tot zes dagen daarvoor, soms ook aan
het begin of aan het einde der tochtigheid. Wester nam ook waar,
dat bij de bronst schijnbaar een rijpe follikel aanwezig is, maar
dat deze niet barst, terwijl dan bij microscopisch onderzoek later
blijkt, dat het een cyste is. Ook Frei geeft aan, dat de foll kei aan
het einde der bronst zou barsten. M.a.w. het is mogelijk dat bij
onderzoek van de ovariën gedurende de bronst een rijpe niet ge-
sprongen follikel aanwezig is. terwijl men ook vaak geen Graafsch

blaasje meer aantreft en men soms een indeuking in het ovarium
vindt op de plaats waar de follikel heeft gezeten. Nadat de rijpe
follikel is gebarsten, wordt het corpus luteum verder gevormd, zijn
maximale grootte bereikt dit bij het rund volgens Frei van 9 tot
ix dagen en daarna neemt het weer af, indien geen bevruchting
heeft plaats gehad. Volgens Wester en Frei is de resorptie van
het corpus luteum bij de volgende bronstperiode soms nog niet ge-
eindigd en bestaat de mogelijkheid, dat een nieuwe follikel rijpt en
ovulatie optreedt, terwijl nog een tamelijk groot corpus luteum
aanwezig is. Zupp en Hammond stelden manueel per rectum vast,
dat tot den 19-den dag der cyclus geen noemenswaardige afbraak
plaats vond, wel traden er histologisch veranderingen op, maar de
grootte van het corpus luteum veranderde tot dien dag niet van
beteekenis. Bij het onderzoek van de ovariën bij bovengenoemde
koeien bleek ons het volgende:

ie. Een rijpe Graafsche follikel werd niet vaak aangetroffen.
2e. Een duidelijk corpus luteum ontbrak zeer vaak, blijkbaar gaat
de resorptie sneller, dan algemeen wordt aangegeven. Vaak
is een ovarium iets grooter dan het andere, hetgeen geen pa-
thologische afwijking behoeft te zijn (Simox geeft aan dat het
rechter ovarium steeds grooter zou zijn dan het linker), een enkele
maal voelt men duidelijk een indeuking op de plaats, waar de rijpe
follikel heeft gezeten.

De behandeling van alle koeien bestond in een inspuiting van
100—200 c.c. Sol. Lugoli 1% in den uterus, nadat deze naar achter
was gehaald volgens de methode Albrechtsen om de cervix goed
te kunnen controleeren, en indien zich hier ontstekingsverschijn-
selen voordeden werd dit proces met tinct. jodii gepenseeld, zoo
noodig werden de ovariën manueel behandeld, dus follikel, cysten
en corpora lutea uitgeknepen. Indien er een geringe vaginitis be-
stond, werd deze met bacillolnootjes gedurende 10 dagen behandeld.

In den zomer van 1927 werden 66 koeien voor opbreken op
bovenbeschreven manier behandeld.

Hiervan werden er 35 of 53% bij den eersten sprong drachtig; niet
direct drachtig werden 8 koeien of 12%; niet drachtig werden 23
koeien of 34.9%; dus in het geheel zijn ruim 65% der behandelde
dieren drachtig geworden.

Bij deze 35 dieren, welke direct drachtig werden, kon bij 22 ge-
vallen noch door de anamnese, noch bij onderzoek eenige afwijking
gevonden worden. Bij 13 gevallen werd het volgende gevonden:

2 koeien hadden te vroeg gekalfd met in aansluiting daaraan
retentio secundinarum en fluor albus.

2 koeien hadden aan retentio secundinarum geleden met in aan-
sluiting daaraan fluor albus.

2 koeien werden onregelmatig tochtig, waarbij cysten in het
ovarium werden gevonden

Duidelijke afwijkingen aan den uterus bij manueel onderzoek,
zoo ook vagina-afwijkingen werden niet geconstateerd; de fluor
albus wees er evenwel op, dat de uterus niet normaal was, er be-
stond dan een endometritis.

Bij 3 koeien werden ovarium-afwijkingen vastgesteld, terwijl zij
toch regelmatig tochtig werden; één had een groot-corpus luteum,
één een corpus luteum plus cyste (deze was niet tochtig bij onder-
zoek) en één een cyste in één der ovariën.

Fluor albus en onregelmatig tochtig en ovarium-afwijking (cyste)
werden bij i koe geconstateerd.

Fluor albus plus een ovarium-afwijking, maar regelmatig tochtig
(één ovarium was te groot en te hard) werd bij i koe gevonden.

Bij de 8 niet direct drachtig geworden koeien werden bij 3 afwij-
kingen aan het genitaalapparaat waargenomen n.1. één koe had
te vroeg gekalfd en had daarna aan fluor albus geleden en in het
rechter ovarium werd een cyste aangetroffen. Fluor albus alleen
werd bij één koe gevonden. Een geringe vaginitis en in het linker
ovarium een cyste werd bij één koe aangetroffen.

Bij de 23, welke niet drachtig werden, werden in 15 gevallen afwij-
kingen gevonden n.1. 3 koeien hadden geringe fluor albus.

Geringe vaginitis had een koe. Ovarium aandoening maar regel-
matig tochtig constateerden wij bij 7 koeien. Bij alle vonden wij
cysten. Fluor albus, onregelmatig tochtig en ovarium afwijkingen
werden bij 3 koeien vastgesteld en werden cysten in een der ovariën
vastgesteld. Bij 1 koe werd vaginitis, een te groote uterus en in het
linker ovarium een cyste gevonden.

Mijn indruk is, dat bij vele dezer koeien, waarbij de tochtigheid
normaal was en alleen een kleine cyste werd gevonden, hier sprake
was van hetgeen Wester gevonden heeft n.1. dat men gedurende
de tochtigheid schijnbaar een rijpe follikel vindt en dit bij micro-
scopisch onderzoek een cyste blijkt te zijn. Hiervoor pleit ook, dat
in deze gevallen het uitknijpen van zulk een cyste moeilijker gaat
dan anders van een rijpe follikel, deze springt bij de minste aanra-
king reeds stuk.

Uit dit onderzoek mogen we afleiden:
ie. In zeer veel gevallen is het niet mogelijk een afwijking te vin-
den, welke als oorzaak van de steriliteit kan worden beschouwd
2e. Naast uterusaandoeningen zijn ook de afwijkingen aan de ova-
riën niet te veronachtzamen.

47 hiervan werden na de behandeling direct drachtig. 11 werden
eerst na een of meer dekkingen drachtig, en 23 werden niet drachtig.

Hier treedt dus een direct gunstig resultaat bij 58% der behan-
delde dieren op, en totaliter werden 71% drachtig.

Bij de direct drachtig geworden 47 koeien konden in 23 gevallen
afwijkingen gevonden worden; ook hier waren de ovarium-aandoe-
ningen talrijk. Retent\'o secundinarum en te vroeg kalven kwamen
sporadisch hieronder voor, dus konden ook geen aanleiding tot
uterus-aandoeningen geven.

Bij de niet-drachtig geworden 11 koeien konden in 7 gevallen
afwijkingen vastgesteld worden en ovarium-afwijkingen soms ge-
combineerd met uterus-aandoeningen, soms niet, speelden een
groote rol.

Bij de niet-drachtig geworden 23 runderen kon in 17 gevallen
een afwijking gevonden worden. Uterus-aandoeningen en ook
vooral ovarium-afwijkingen speelden gecombineerd of afzonderlijk
de voornaamste rol.

Uit het onderzoek van beide jaren meen ik te mogen afleiden:
ie. Na de gecombineerde methode van Albrechtsen en ovarium-
behandeling kunnen 50—60% der steriele koeien direct drachtig
worden, met de later drachtig wordende naderen we de 70%.
2e. Als oorzaak voor steriliteit spelen retentio secundinarum en
vroeggeboorte een geringe rol, wel is het een feit, dat op de
stallen, welke besmet zijn met de abortusbacil van Bang het
aantal steriele koeien veel en veel grooter is dan op stallen,
waar deze infectie niet kon vastgesteld worden.
3e. De organen, waar de meeste afwijkingen bij steriele koeien

gevonden worden, zijn uterus en ovarium.
4e. Granuleuse scheedecatarrh is als steriliteits-oorzaak van ge-
ringe beteekenis.
5e. In zeer veel gevallen kunnen noch door de anamnese, noch
door nauwkeurig onderzoek aanwijzingen gekregen worden,
waaraan de steriliteit met zekerheid is toe te schrijven.

Door anderen zijn met de methode „Albrechtsen" al clan niet
gecombineerd met ovarium-behandeling de volgende resultaten
bereikt.

Dommerhold berichte in 1917, dat van 39 koeien behandeld met
de methode „Albrechtsen" 24 of 61% direct drachtig waren
geworden, 11 of 28% waren niet direct drachtig geworden en 4 of
11% waren niet drachtig geworden. Schumann berichtte in de
Deutsche Tierartzliche Wochenschrift No. 48, 1927, dat bij chro-
nische endometritis met intra-uterine inspuitingen van Sol. lugoli
x—100, 78% drachtig werden. Eierstokcysten vond hij in 2% der
gevallen en deze treden ook volgens hem secundair op in aanslui-
ting aan een endometritis, van daar dat in deze gevallen steeds de
endometritis moest behandeld worden om resultaat te verkrijgen;
in deze gevallen had hij in 60% succes. Scheedecatarrh was ook
hier van geringe beteekenis voor de steriliteit. In eerst gedurende

korten tijd met de abortusbacil van Bang besmette stallen waren
20% der koeien steriel. Was er geen besmetting met de abortus-
bacil van Bang dan was slechts 10% van de koeien steriel. Ook
onze ervaring is dat op stallen, welke besmet zijn met de abortus-
bacil van Bang het aantal opbrekende koeien veel en veel talrijker
is dan op niet besmette erven.

Hetzel heeft ook kort geleden (Berliner Tierärztliche Wochen-
schrift 1927 No. 48) zijn resultaten medegedeeld met de gecombi-
neerde behandeling van uterus en ovariën. In ruim 61% der ge-
vallen trad drachtigheid op. Hij vond de volgende afwijkingen.

Afwijking der scheede in 5.95%, der uterus in 59.53%, van het
oviduct in 0.52%, der ovariën in 10.91%, afwijkingen aan meerdere
organen gelijkertijd in 21.70% en geen afwijkingen in 1.56% dei-
ge vallen.

Zooals reeds is opgemerkt ziet men steriliteit bij koeien vaak op-
treden, wanneer de stal geinfecteerd is met de abortusbacil van
Bang, hetgeen met behulp van agglutinatorisch bloedonderzoek
het beste is vast te stellen. Als regel openbaart zich een infectie met
den abortusbacil van Bang het eerste door het optreden van z.g.
kalfverleggers, in enkele gevallen uit zich de infectie het eerst door
het optreden van opbrekers, hierbij is de infectie met behulp van
agglutinatie vaak niet zoo gemakkelijk vast te stellen. In vele ge-
vallen vindt men trouwens ook wanneer de stal besmet is met
besmettelijk verwerpen bij vele koeien, welke opbreken, toch geen
duidelijke agglutinatie.

Heerscht gedurende den staltijd dit besmettelijk verwerpen, dan
helpt geen enkele behandeling afdoende om dit te doen verminde-
ren. Daarentegen worden vaak goede resultaten bereikt door na
den kalf tijd alle koeien en vooral ook alle pinken in te spuiten met
20 gr. vol-virulente abortus-cultuur en dan 11a eerst minstens 1
maand gewacht te hebben de koeien te laten dekken. Niet zelden
ziet men dan, dat de infectie overwonnen wordt en den daarop
volgenden winter geen abortus-gevallen meer optreden, men heeft
dan in een korten tijd een voldoend immune veestapel gekregen,
en behoeft niet meer te sukkelen met het bekende langdurige slee-
pende verloop van een abortusinfectie.

In andere gevallen is het succes niet zoo groot, maar is de winst
kleiner, doch meestal toch nog de moeite en kosten der inspuiting
waard.

De koeien, welke des zomers, niettegenstaande de injectie dan
toch nog opbreken, behandelen wij volgens de hierboven besproken
methode; in enkele gevallen is ook het opbreken niet of zeer gering
aanwezig na de inspuiting met vol-virulente abortuscultuur.

De methode Albrechtsen bij pinken toe te passen lukt meestal
niet, doordat de geboorteweg te nauw is. Hier moet men maar af-
wachten hoeveel er drachtig worden.

Die Behandlung bestand in der Uterus-irrigation mit 100—200 ccm. Sol. Lugoli
1% — im Brunst-stadium, nebstdem wurden nötigenfalls die Ovarien behandelt.

50—60% der Tiere sind direkt nach der Behandlung, durch spätere wiederholte
Deckungen sind zusammen 70%, trächtig geworden.

Retentio secundinarum und Frühgeburt spielen eine geringe Rolle als Sterili-
tätsursache. In mit Bangschem Abortus verseuchten Ställen ist die Sterilität weit
verbreitet.

Die meisten Veränderungen lagen am Uterus und den Ovarien vor. Granulöser
Scheidekatarrh hat als Sterilitätsursache eine geringe Bedeutung.

In vielen Fällen lässt sich weder aus der Anamnese noch aus dem Untersuchungs-
befund die Ursache feststellen.

Die Bekämpfung des infektiösen Abort geschieht am besten durch die Impfung
mit vollvirulenter Abortu kultur, nachdem alle Tiere abgekalbt haben. Vor allem
muss man die Jungrinder behandeln.

The treatment consisted in irrigation of the uterus with 100 to 200 cc. Lugol-
solution 1% during the heat and if necessary the Ovaria were treated too.

50—60% of the animals, after the treatment, became immediately pregnant;
another 10—20% after one or more unsuccesful services.

Retention of foetal membranes and abortion just as colpitis granulosa infec-
tiosa are only of little importance as a cause of sterility.

In stables that are infected with bac. abortus Bang sterility is much more ob-
served than in non-infected ones.

In many cases the cause of sterility can not be determined neither by means of
the symptoms seen by the owner, nor by research.

Inocultion of all cows (after calving) and all yearling-heifers with a virulent
culture of bac. abortus Bang has proved to be the best treatment for conta-
gious abortion.

On a traité 147 vaches contre la stérilité. Le traitement se faisait par l\'irrigation
de l\'utérus avec 100 à 200 cc. solution de Lugol. 1 %, pendant la chaleur, et au besoin
en même temps traitement des ovaires.

Après le traitement 50 à 60% des animaux furent fécondés sans difficulté, et. après
que la saillie fut répété une ou plusieurs fois, encore 10 à 20%.

Dans les étables infectées du bac. abortus Bang la stérilité est beaucoup plus
fréquente que dans celles non-infectées.

La vaginite granuleuse et la rétention des membranes foetales ont peu
d\'importance comme cause de stérilité.

Dans beaucoup de cas on ne peut constater la cause de stérilité ni par l\'anamnèse,
ni par l\'examen.

I.\'avortement infectieux peut être combattu le mieux par l\'injection d\'une cul-
ture de bac. abortus de haute virulence, après que tous les animaux out mis tas.

In het 52e Deel van dit Tijdschrift, aflevering 6, d.d 15 Mrt.
1925, blz. 285, vermeldt collega F. C. van der Kaay, conser-
vator aan de Kliniek voor Verloskunde en Buitenpraktijk van
Prof. Dr. W. J. Patmans, een geval van tuberculose van de labiae
vulvae van een koe.

Het betrof hier, aldus schrijver, hard aanvoelende zwellingen
aan beide vulvalippen, waarin zich verscheidene kleine fistel-
gangen bevonden, waaruit zich bij druk een dunne, niet stinkende
etter ontlastte. In de vagina, meer naar voren was geen afwijking
waar te nemen. Ook de bevruchte uterus vertoonde geen patho-
logische verandering. Uitvloeiing uit dezen kwam niet voor. Daar
de ontstekingsprocessen reeds lang bestonden, was er reden een
specifieke oorzaak te vermoeden.

Merkwaardig genoeg om te worden aangestipt is hierbij het
feit, dat door schrijver, ook na herhaald onderzoek, van eenig
tuberculeus proces van den uterus niets is komen vast te staan.
Wij lezen zelfs, dat het dier in goeden voedingstoestand verkeerde,
den geheelen zomer gezond bleef, terwijl de melkgift niets te wen-
schen overliet.

Onzes inziens mag dan ook terecht met groote mate van zeker-
heid worden geconcludeerd, dat de infectie van buiten af had
plaats gevonden.

In een praxis met overwegend rundvee kan men dergelijke
gevallen nog al eens aantreffen. Het betreft dan in het algemeen
overigens volkomen gezonde runderen, en de vaak oppervlakkige
processen hebben eer neiging tot teruggang en genezing dan tot
uitbreiding.

In aansluiting hiermede kan men zeggen, dat een dergelijke
woekering ook zeer langzaam te voorschijn treedt. Aanvankelijk
wordt er door\' den eigenaar dan ook niet of onvoldoende acht
op geslagen, en is dit wel het geval, dan talmt men nog dikwijls
met het inroepen van deskundige hulp. Hiertoe gaat men eerst
over, wanneer het einde van de drachtigheid nadert of wel 0111
andere redenen meer aandacht aan een afwijking daar ter plaatse
wordt geschonken.

Ook de partus brengt gewoonlijk niet of onbelangrijke wijziging
in een dergelijk ziekteproces. Met het rijper worden van de vulva
lijkt het soms of de woekering ook neiging tot uitbreiden gaat ver-
toonen, waarna echter binnen enkele weken steeds teruggang volgt.

Van een recent door mij waargenomen geval van een tubercu-
leuze vulvazwelling bij het rund kan het volgende worden vermeld.

Begin Januari 1928 werd mijn advies gevraagd, door een vee-
houder-handelaar, bij een driejarig, drachtig rund, kalftijd April
en bestemd voor den handel, tegen het einde van den draagtijd.
Het dier had echter een vrij goed omschreven zwelling aan de
linkerschaamlip, uitpuilende terzijde van den staart. Hoewel het
dier zich in goeden voedingstoestand bevond, was de marktwaarde
door de aanwezige zwelling natuurlijk in niet onbelangrijke mate
verminderd. Vandaar ook het inroepen van deskundig advies.

Bij mijn onderzoek werden verder geen afwijkingen gevonden,
die in nauw of verwijderd verband tot de vulvawoekering konden
worden gebracht. I)e zwelling had de grootte van een kleine vuist,
was vrij gespannen bij het aanvoelen en tevens in belangrijke
mate pijnlijk. Bij druk verschenen etterpropjes aan de periferie
en het geheel had het voorkomen van huid-actinomycose. De
rechter schaamlip was daarentegen volkomen gaaf.

Begrijpelijkerwijze had de betrokken eigenaar slechts belang-
stelling voor de vraag, of de onderhavige zwelling al dan niet
kon worden „weggesmeerd". Over de te volgen manier van han-
delen was beraad dan ook vrijwel overbodig. Aanstonds besloot
ik tot chirurgisch ingrijpen, waarbij de geheele zwelling ruim
geëxstirpeerd werd, niettegenstaande hierbij de linker schaamlip
voor een deel moest worden opgeofferd.

Nadat een microscopisch preparaat van de etter niet tot de
diagnose kon leiden, werd het geëxstirpeerde weefsel naar het
Pathologisch Instituut van Prof. Dr. Schornagel ter onderzoek
opgezonden.

Conservator Ten Thije was zoo welwillend mij te melden,
dat het hier een tuberculeus proces betrof, waarbij tevens de
wensch werd kenbaar gemaakt, om nog enkele andere gegevens
te mogen ontvangen over eventueel verder aanwezige tubercu-
leuze veranderingen, in het bijzonder van uterus en vagina.

Hierna is door mij het betreffende dier nogmaals aan een nauw-
keurig onderzoek onderworpen. Ook dit onderzoek leverde zoo
goed als geen verdere aanwijzingen op. Aan bevruchten uterus
en aan vagina konden geen afwijkingen vastgesteld worden.
Alleen de submammaire lymfklieren waren beiderzijds vergroot,
waarvan de linker het sterkst.

Bij navraag is verder nog gebleken, dat het dier reeds in het
voorjaar van 1927 door den eigenaar was gekocht. Het had het
den vorigen zomer niet best gemaakt, was vermagerd bij aankoop
en dit ook gebleven. De melkgift was beneden het normale. Lang-
zamerhand had zich gedurende de weideperiode de zwelling ont-
wikkeld. Op stal was het dier echter goed gaan groeien.

nezen en het dier is na de operatie niet onbelangrijk in markt-
waarde gestegen.

Op grond van verscheidene waargenomen gevallen wettigt ook
dit proces het vermoeden, dat tuberculose van de vulva bij het
rund door infectie van buiten af kan plaats vinden. Kleine ver-
wondingen, die aan de schaamlippen dikwijls plegen voor te komen,
maken het zelfs verklaarbaar, dat de smetstof daar ter plaatse
door het staartstuk in de huid wordt ingewreven.

Met het oog op besmettingsgevaar lijkt mij de chirurgische
behandelingsmethode, waar eenigszins mogelijk, de meest rati-
oneele.

Beim Rind sieht man durchaus nicht selten oberflächliche purulente Wuche-
rungen an der Vulva, die sich hart anfühlen, druckempfindlich sind und eine
Ähnlichkeit mit Hautaktinomykose haben. Untersuchung ergibt, dass diese
Wucherungen tuberkulöser Natur sind. Verfasser bezieht sich auf einen schon
früher in dieser Zeitschrift beschriebenen Fall.

Alle Fälle vom Verfasser beobachtet, betrafen übrigens gesunde, trächtige
Rinder.

Tuberkulöse Prozesse irgendwo sonst im Körper, namentlich in Vagina und
Uterus, konnten nicht nachgewiesen werden. Dies und jenes deutet auf eine In-
fektion von aussen her. Kleine Verletzungen an der Vulva machen es sogar er-
klärlich, dass der Ansteckungsstoff dort durch die Schwanzwurzel in die Haut
eingerieben wird.

Bei einem rezenten Fall wurde durch chirurgische Behandlung eine vollständige
Heilung erzielt.

The author reports the rather frequent occurrence of superficiel purulent lesions
at the vulva, in cows. These lesions are hard, painful on pressure and resemble
actinomycosis of the skin. Examination revealed that they are tuberculous of
origin. The author refers to a similar case described in a previous number of this
journal. All cases observed by the author were met with in healthy pregnant cows.
Other tuberculous processes in the body, especially in vagina and uterus, could
not be detected. One and another lends support to the view that this infection
is a primary one. It is probable that the rubbing of the tail against the skin leads
to the formation of injuries in the skin at the vulva through which the virus gains
entrance.

Chez la vache on peut observer assez souvent des végétations purulentes super-
ficielles dans la vulve qui sont dures et douloureuses à la pression et qui montrent
beaucoup de ressemblance avec l\'actinomycose de la peau. L\'examen permet
de constater que ces végétations sont d\'origine tuberculeuse. L\'auteur rappelle
à un autre cas décrit dans une périodique précédente.

Tous les cas observés par l\'auteur se présentaient chez des vaches pleines en
bonne santé. On n\'a pas trouvé d\'autres procès tuberculeux dans le corps notam-
ment au vagin et dans l\'utérus L\'un et l\'autre indique qu\'il s\'agit d\'une infection
primaire. Il est probable que le frottement de la queue contre la peau provoque
de petites plaies à la vulve qui forment une porte d\'entrée pour le virus.

Ten vervolge op mijn vorige mededeeling, deze materie be-
treffende, kan ik misschien collega\'s, die zich hiervoor interes-
seeren, van dienst zijn door het verstrekken van een kort relaas
van het verloop mijner voortgezette proefnemingen.

Ofschoon het wel zeer toevallig zou zijn, dat men in zijn praxis
de voor proefneming benoodigde patiënten op het gewenschte
tijdstip maar voor hét grijpen zou hebben, was de fortuin mij
toch gunstig, doordat er zich weer een tweetal gevallen van kalf-
koorts (moerziekte) voordeden, welke na 24 uur nog niet voldoende
reageerden op uierinsuflatie. Wel verbetering van den toestand,
doch de parese van de achterhand bleef. In beide gevallen werd
na injectie van glucose binnen 12 uren volledig herstel bereikt.

Juist gisteren (31 Maart) werd ik geroepen bij een koe van
Gebr. v. d. W., welke blijkens onderzoek een begin van kalfkoorts
vertoonde. De parese van de achterhand was volledig. Nog geen
her sen verschijnselen.

Door de laatste omstandigheid vond ik vrijheid, het nu eens
te probeeren om, zonder insuflatie, direct tot glucose-injectie
over te gaan. Het resultaat bleek mij dezen ochtend frappant
te zijn. Volgens eigenaar kwam de koe om ongeveer half zeven
overeind. De injectie vond den vorigen dag, \'s middags om 5
ure plaats. Bij onderzoek stond de koe zeer goed. Er was geen
sprake van wankelen meer. Ik gaf instructie, 24 uur met melken
te wachten.

Hiermede meen ik aangetoond te hebben, dat het de moeite
waard is, in deze richting verder te werken. Vooral het feit, dat
men den uier ongemoeid kan laten maakt m. i. de methode temeer
aantrekkelijk. Tevens komt er misschien een einde aan het zoo
populaire „oppompen", waarmede thans Jan-en-alleman zich
gaat belasten.

Yerfasser behandelte noch drei an Paresis puerperalis leidenden Kühe mit
Glucose (subkutane Einspritzung von 100 Gram). Bei Zwei war vorher erfolg
los Euterinsufflation angewandt worden. Alle drei waren ungefahr 12 Stunden
nach der Einspritzung geheilt.

The author describes three other cases in which cows suffering from paresis
puerperalis have been treated by a subcutaneous injection with 100 gram glucose.
Of these three animals two had been previously treated by insufflation of the

udder. AU the three cows were recovered about 12 hours after the injection of
glucose.

L\'auteur décrit encore le traitement de trois vaches, atteintes de paresis puer-
peralis, qui consistait dans une injection sous-cutanée de 100 grammes de glucose.
Deux de ces vaches avaient été traitées sans succès par l\'insufflation d\'air dans
la mamelle. Toutes les trois étaient guéries douze heures après l\'injection de-
glucose.

(Mit 66 zum Teil farbigen Abbildungen und 1 farbigen Tafel. Preis 8.50 R.m.
geb. 9.50 R m.) Dr. Max Janecke, Verlagsbuchhandlung, Leipzig 1928.

Deze Grundriss houdt zich blijkens dezen ioen druk met succes staande naast
de uitvoeriger werken van Fröhner en Marek. Dit is zeer begrijpelijk, immers
het biedt door zijn beknoptheid groot voordeel voor de eerstbeginnende studenten
tegenover de uitvoerige (Fröhner) resp. zeer uitvoerige (Marek) leerboeken, die
zelfs nog hoe langer hoe uitvoeriger worden.

Ik kan mij echter geenszins met alle uitspraken in dit boekje opgenomen ver-
eenigen, en meen daarom de volgende opmerkingen te moeten maken :

1°. Het werkje is hier en daar al te beknopt en eenige uitweiding over de oor-
zaak der ziekten zou hier en daar zeer nuttig zijn geweest.

2°. Is er wel wat veel van de menschelijke pathologie overgenomen. Zoo spreekt
O. van facies hippocratici bij collaps en van nicotine-vergiftiging als oorzaak van
het te voorschijn komen van het bindvlies van het oog.

3⁰. dat koorts bij paarden eerst zou beginnen bij 38.5°, is niet juist, zooals trou-
wens ook Marek heeft beweerd. Deze gedachte heeft menige juiste diagnose in
den weg gestaan ; 38°, hoogstens 38.2° is in rust de grens van het normale.

Dat koorts bij het rund reeds zou beginnen bij 39⁰ is ook niet juist, hoewel een
weinig schommelende temperatuur beneden 39⁰ wel het meest normale is.

4°. Het feit, dat bij verdichting van de long, door ontsteking, bij percussie een
tympanitische toon optreedt, verklaart Oppermann, door aan te nemen, dat
luchthoudend weefsel door verdichte gedeelten is omgeven. Dit verklaart niet,
waarom dan bij een haard in de long de tympanitische toon in den omtrek van de
haard gehoord wordt en in het begin niet op de haard.

De tympanitische toon is het gevolg van het feit, dat emphyseem aan de rand
van de haard bestaat, in verband met het daar bestaande broncheaalproces.

5°. Oppermann acht phonendoscopen bij dieren niet goed bruikbaar, omdat er
bijgeruischen door de haren optreden.

fk beluister ook bij voorkeur met het bloote oor de longen, omdat men door het
versterkte ademgeruisch bij het gebruik der phonendoscoop, het woud niet kan
zien vanwege de boomen. Echter hij hartaandoeningen is de phonendoscoop on-
misbaar. Van de haren heeft men niet veel last als men het instrument behoorlijk
aandrukt.

6°. Oppermann acht blijkbaar (zie blz. 21) stille kolder en dampigheid ziekten,
die slechts bij oudere dieren door het gebruik optreden; ik kan het daarmee vol-
strekt niet eens zijn. Na het 3e jaar vindt men evengoed dampigheid als later en
vooral stille kolder heeft niets met den leeftijd te maken.

7°. ,,Lumbago" (Haemoglobinurie) noemt Oppermann een parenchymateuse
ontsteking in de spieren — met ontsteking heeft dit proces niets te maken ; nooit
vindt men cellige infiltratie in de aangetaste spieren

8^C. De opmerkingen van Oppermann over icterus zijn niet up to date. Hij zegt
(blz. 48) de haematogene icterus is een haemoglobinaemie. Dit standpunt kan ver-
dedigd worden in het allereerste stadium, later treedt er echter steeds een hepa-
togene icterus daarbij op.

Niet verdedigbaar is echter wat Oppermann er dadelijk op laat volgen : haema-
togene icterus treedt op o.a. bij borstziekte, pyaemie en na lange chloroform-nar-
cosen.

Dat hepatogene icterus zich kenmerkt door een meer bleeke kleur der faeces
is toch zeker niet voor alle dieren juist.

9°. dat gezonde koeien, door druk, buiten niet tot hoesten te brengen zouden zijn
is voor de meeste zeker niet juist, al valt het soms zeer moeilijk.

10 . Oppermann merkt op, dat schapen en geiten hoogstens een halve emmer
water per dag drinken (blz. 124). Hoeveel Liter is dat ? Maar hoe klein de emmer
ook geweest is, toch is dit voor geiten en schapen veel te veel gerekend.

ii°. De opmerkingen omtrent het herkauwen en oprispen zijn al heel obsoleet ;
alles de oude, absoluut onjuiste gegevens.

12°. De percussie van den buikwand bij het paard, waaraan Oppermann blijk-
baar veel waarde hecht, is zeer uitvoerig besproken, te uitvoerig voor de diagnos-
tische waarde ; m. i. heeft men er zeer weinig aan.

13°. De zure reactie zou bij de runder-urine steeds abnorm zijn. Een uitzondering
daarop welke door Oppermann niet wordt genoemd, vormt de urine van koeien
in den herfst in de weide.

14\'\'. Bilirubine zou volgens Oppermann bij paarden zeer weinig in de gal voor-
komen, ten gevolge van omzettingen van de bilirubine in hydrobilirubine. Dit is
een gezichtspunt dat ik nergens elders aantrof, maar erger, dat door niets wordt
gestaafd. Nieuwe gegevens breken zich in de leerboeken buitengewoon langzaam
baan.

15⁵. Dampige paarden (blz. 209) onderzoekt Oppermann blijkbaar nog steeds
als in de dagen van Olim geschiedde ; van auscultatie en percussie wordt niet ge-
sproken. Gedeeltelijk Komt dit zeker, omdat het begrip ,,Dämpfigkeit" als foren-
sisch gebrek in de Duitsche wetgeving ruimer is genomen dan bij ons, immers in
Duitschland worden ook de adembezwaren die bij hartkwalen ontstaan, ertoe ge-
rekend.

i6°. Volgens Oppermann kan cornage nooit ontstaan bij gezonde paarden (door
bijtoomen b.v.). Ik ben het daarmee niet eens, zooals bekend kan zijn.

17⁰. Het beste hoofdstuk van dit boek is wel dat wat over het bloed handelt.
Echter toch ben ik het niet eens met alle deze gegevens. Het aantal witte bloed-
cellen zou bv. bij schapen schommelen tusschen 6 en 19.000 Daar is heel wat
leucopenie bij ; trouwens de grens van het normale naar beneden is bij alle dieren
te laag gesteld. Wester.

Festschrift Prof. Dr. Med., Dr. Med. Vet. Eugen Fröhner, zu seinem
siebenzigsten Geburtslage gewidmet von seinen Schülern, Freunde und Verehrern,
zusammengestellt von R. von Ostertag.

Fröhner is een merkwaardige en zeer belangrijke figuur onder de veterinairen.
Eerst assistent van Friedberger in München, werd hij op 26-jarigen leeftijd kli-
nisch Hoogleeraar aan de Veterinär Hochschule in Stuttgart, op 28-jarigen leeftijd
ging hij over naar Berlijn en leidde daar achtereenvolgens (1886—1895) de honden-
kliniek (en gaf pharmacologie) ; van 1895—1904 de chirurgische kliniek en daarna
tot 1926 de interne en forensische kliniek. Hij is dus wel een merkwaardig veel-
zijdig ontwikkeld veterinair klinicus.

In al deze kwaliteiten heeft hij zich beijverd leerboeken te schrijven : (Compen-
dium der Spezielle Pathologie und Therapie ; Algemeine Therapie ; Toxicologie ;
Arzneimittellehre ; Compendium der spezielle Chirurgie ; Klinische Untersuchungs-
methoden ; spezielle Pathologie und Therapie ; Gerichtliche Tierheilkunde).

Fröhners enorme werkkracht, goed inzicht, wetenschappelijken zin en flair
voor het geven van overzichten, stelden hem in staat tot dit oeuvre, waarbij men
ook nog niet vergeten mag, dat zeer veel wetenschappelijke tijdschriftartikelen
van zijn hand zijn verschenen.

Al deze leerboeken zijn niet even goed, maar alle hebben dit kenmerk, dat zij
een vlot geschreven, wetenschappelijk gehouden overzicht geven van den stand
der wetenschap waarover ze handelen.

Geen wonder, dat iemand als Fröhner door onze Duitsche collega\'s wordt be-
schouwd als een meester van internationale beteekenis.

Een ander Duitsch veearts van internationale bekendheid en beteekenis Oster-
tag, nam het initiatief een „Festschrift" te doen verschijnen bij den yosten ver-
jaardag van Fröhner, waaraan 29 Duitsche, Oostenrijksche, Deensche en Zweed-
sche veeartsen deelnamen, onder wie de professoren Olaf Bang (Kopenhagen) ;
C. O. Jensen (Kopenhagen) ; Kitt ; Ostertag ; Mörkeberg (Kopenhagen) ;
Olt, Knuth, Pfeiffer ; Forsell (Stockholm) ; Silbersiepe ; Schmidt (Weenen) ;
wirth (Weenen) ; Zschokke (Zürich) en Zwick.

Natuurlijk kan het niet de bedoeling zijn, dat ik al deze artikelen (samen een
boek van 433 bladzijden) waaronder overigens zeer belangrijke, hier analyseer.

1. Olaf Bang schrijft over „Schutzimpfungen mit lebenden Kuituren gegen
das seuchenhafte Verwerfen des Rindes."

Ook hij kreeg met levende culturen nog het beste, zij het dan ook een geenszins
bevredigend resultaat. Hij wijst erop, dat als een groot bezwaar hiertegen is aan-
gevoerd, dat hierdoor de uitscheiding van levende abortusbacillen met de melk
meer zou voorkomen dan zonder deze injecties, speciaal in verband met het feit,
dat abortusbacillen zijn gebleken den mensch te kunnen infectceren. Hij deelt
mede dat Martin Kristensen van het Staatsseruminstituut in Kopenhagen uit
bloed van 13 menschen met „febris undulans" de abortusbacil kweekte, en dat
van 1177 bloedmonsters, die ten behoeve van de Widal-reactie werden ingezon-
den, 89 abortusbacillen agglutineerden.

Behalve door wondinfectie schijnt ook door het drinken van rauwe melk uit
stallen waar abortus heerscht of geheerscht heeft (zelfs nog na 7 jaar kunnen
koeien die geaborteerd hebben met de melk abortusbacillen uitscheiden) de besmet-
ting te kunnen optreden.

2. Frese (Erfahrungen aus der Volblutpraxis) schrijft dat hij meermalen trachco-
tubi heeft moeten inzetten bij paarden, die volgens Williams waren geopereerd.

Ik vermoed, dat dit minder vaak zou noodig zijn als men steeds aan beide zijden
opereerde.

3. Friss. (Die Bedeutung der Stallcontrole für die Milchversorgung einer Grosz-
stadt), schrijft op grond van een veertigjarige ervaring in Kopenhagen, dat de
practische veeartsenijkundige controle in de stallen bij de melkcontröle de hoofd-
zaak is en dat alle laboratoriumonderzoek onder veterinaire leiding behoort te
staan en anders dikwijls op een dwaalspoor leidt ; een uitspraak, die zeker ook voor
Nederland geldende is.

4. Jensen geeft interessante statistieken van enorm groote hoeveelheden labo-
ratoriummateriaal (68.000 nageboortes) uit het gebied der infectieuse abortus.

Het materiaal kon zoo groot worden, omdat van April 1920—Juli 1927 de ver-
plichte aangifte bestond in Denemarken, en hoewel nu deze verplichte aangifte
is afgeschaft is er nog wel verbod van gemeenschappelijk weiden, verbod van ver-
koop anders dan voor de slachtbank, verbod van laten dekken door stieren uit ge-
infecteerde stallen en verbod van laten dekken van koeien uit geinfecteerde stallen.

„Dem Resultat der Blutuntersuchung wird nur ausnahmsweise entscheidende
Bedeutung beigelegt ; teils musz man bedenken, dasz das Vorhandensein der
Antistoffe im Blute des Tieres sich in gewissen Fällen erst nach dem Eintreten des
Verwerfens konstatieren läszt. (A. Thomsen), und teils, dasz die Antistoffe nur
ein Beweis dafür sind, dasz das Tier unter Einwirkung von Abortusbazillen gewesen
ist, aber nicht dafür, dasz es an ein Abortusinfektion leidet oder gelitten hat ; auch
die gesteigerte Anwendung sowohl lebender als getöteter Abortusbazillen, wie
auch von Bazillenextrakt zur Schutzimpfung hat zur Folge, dasz der Blutreaktion
als Diagnostikum bei der Abortusinfektion immer geringere Bedeutung zugelegt
werden darf".

Het bleek overigens, dat (in Denemarken) 16—20 % van de gevallen van be-
smettelijk verwerpen niet wordt veroorzaakt door abortusbacillen.

5. Pfeiffer schrijft over „Ostitis fibrosa" bij de huisdieren (paarden en geiten)
aan de hand van gegevens uit de litteratuur en eigen onderzoek. Hij geeft enkele
zeer mooie fotos.

6. Silbersiepe geeft een overzicht van de geschiedenis der vétérinaire chirur-
gie in Duitschland en een beschrijving van de nieuwe chirurgische kliniek in Ber-
lijn, die naar de fotos te oordeelen alle andere mij bekende klinieken in de schaduw
stelt.

7. Wirth geeft een goed overzicht van den tcgenwoordigen stand der veteri-
naire haematologie (leucaemie, anaemie, haemorrhagische diathesen).

8. Wittmann en Morgenroth geven een interessant verslag van experimenten
met de locale anaesthesie van de kaken door injectie van novocaine in het foramen
infraorbitale en het foramen mentale. Dit procédé blijkt van beteekenis voor de
kaak- en tandchirurgie bij paarden. Wester.

Elevage des animaux en Hongrie, rédigé par le Dr. A. df. Konkoly Thege
publié en collaboration des Chambres agricoles par La Société Nationale d\'Agri-
culture de Hongrie. Budapest 1926.

Bovenstaand werk bestaat uit vijf deelen, en elk deel is weer verdeeld in twee
gedeelten. In het eerste gedeelte worden door bekende deskundigen in monogra-
fien de geschiedenis, de ontwikkelingen den tcgenwoordigen toestand der veeteelt in
Hongarije beschreven en de middelen aangegeven welke tot verbetering moeten
leiden ; in het tweede gedeelte volgt de beschrijving der voornaamste fokkerijen
van de onderscheidene rassen, die in de eerste plaats voor het betrekken van goed
fokmateriaal in aanmerking komen. Het deel over paardenfokkerij is van Henri
Döhrmann, dat over runderveeteelt van Dr. O. Wellman, dat over schapenteelt
van B. de Kovacsy, dat over varkensteelt van Bela Domer D\'Enese.

Het werk is in drie talen geschreven, in het Hongaarsch, het Fransch en het
IJuitsch, en van een groot aantal goede afbeeldingen voorzien.

Omdat er uit de jaren na de oorlog eigenlijk nog geen goede publicaties over de
toch in vele opzichten zoo interessante teelt der huisdieren in Hongarije bestaan,
meen ik de aandacht te moeten vestigen op bovenstaande uitvoerige publicatie,
die ieder in staat stelt zich een duidelijk beeld te vormen van de veehouderij en
de veerassen in Hongarije. Het deel over pluimvee- en konijnenteelt ontving ik
niet, waarom ik daaromtrent niets zeggen kan. De Hongaarsche nationale landbouw-
maatschappij doet door de uitgave en verspreiding van dit werk een goede poging
om de aandacht, ook der buitenlanders, weer eens op de groote beteekenis der
veeteelt in Hongarije te vestigen. Kroon.

Der deutsche Viehbestand und die Tierseuchen, in Zahlen, Karten und Tafeln
von Dr. Josef Wiemann und Dr. Georg Francke.

Dierenartsen, die zich op liet gebied der statistiek bewegen, zijn er niet veel en
het behoort tot de uitzonderingen, dat diergeneeskundig materiaal streng statis-

tisch bewerkt wordt. De schrijvers hebben zich tot taak gesteld een uitgebreid
materiaal in grafieken en kaarten te verwerken. Gedachtig aan de uitspraak van
een Duitsch statistiker ,,Statistik ist stillstehende Geschichte ; Geschichte ist
fortlaufende Statistik," hebben zij in hun boek een bijdrage trachten te geven
tot de geschiedenis van veestapel en veeteelt in Duitschland in de laatste 40 jaren.
En laat ik dadelijk erkennen, dat zij een waardevolle arbeid geleverd hebben,
waarin het een genot is te lezen en te snuffelen. Wij bezitten ook in de verslagen
der veetellingen, in de Verslagen over de Landbouw, in de Verslagen van de
Takken van dienst, in de Verslagen van de Veeartsenijkundige dienst, wat Neder-
land betreft een schat van gegevens, die voor enkele onderdeelen wel bewerkt zijn
in artikelen in de Mededeelingen en Berichten van de Directie van de Landbouw.
Toch missen wij een beknopt en duidelijk overzicht op de wijze als Wiemann en
Francke dat voor Duitschland in bovengenoemd boek leveren.

Van de veestapel wordt eerst een overzicht gegeven van aantal, verdeeling
en gezamelijke waarde der verschillende diersoorten, van de daling en stijging"
van het aantal in verloop van jaren, van de verdeeling der soorten over de
verschillende fokgebiedeiv. Aan iedere diersoort is een afzonderlijk hoofdstuk
gewijd, dat in enkele pagina\'s met cijfers, kaarten en grafieken een inzicht geeft
in beteekenis, waarde, verdeeling naar leeftijden, uit- en invoer, dichtheid in
verschillende deelen van het land, enz., dat aan duidelijkheid niets te wenschen
overlaat.

De besmettelijke veeziekten worden op eenzelfde wijze behandeld. Eerst wordt
in het algemeen een overzicht gegeven van de geleden verliezen door de onderschei-
dene ziekten en daarna wordt elke ziekte afzonderlijk statistisch bewerkt, zoodat
wij een duidelijk beeld krijgen van het verloop in de laatste 40 jaren, vooral weer
door tal van kaarten, tabellen en grafische voorstellingen.

fn gekleurde tabellen wordt een gemakkelijk overzicht gegeven van de wijze
van onderzoek bij de verschillende ziekten, en van de bestrijdingsmaatregelen.

f k heb slechts hoofdzaken uit het boek aangehaald, naar ik meen echter voldoende,
om duidelijk te maken, wat het behelst. Gerust raad ik nadere bestudeering van het
in dit werk verzamelde materiaal aan, terwijl de wijze van bewerking zeker ook
voor ons land navolging verdient. Kroon.

Een waarschijnlijk aan „pica" lijdende i-jarige koe, die bij nacht van haar
ketting was los geraakt, verorberde van het in de stal aanwezige pluimvee 11 ander-
half maand oude hoenders en 18 een maand oude en 2 drie maanden oude kal-
koentjes. De boer werd toen door het gekakel gewekt en kwam tussenbeide.
De koe kreeg twee uren later lichte koliekverschijnsels en werd toen comateus.
Men diende olijfolie, lijnzaadslijm en sulfas magnesia toe. 48 uren na het diner
weigerde de koe voedsel, maar trachtte een haar voorgehouden hoen te grijpen.

Geen herkauwen en ontlasting ; na pilocarpine-inspuiting en lavementen kwa-
men zeer onwelriekende faeces, met stukken beenderen en veeren. Na 5 dagen was
de koe hersteld.

Op i Januari 1928 bedroeg het aantal gewone leden 664, als volgt over de af-
deelingen verdeeld : Algemeene Afd. 103, waaronder 50 in Koloniën en buitenland,
Grimingen—Drente 66, Friesland 54, Gelderland—Overijsel 92, Utrecht 83, Noord-
Holland 59, Zuid-Holland 90, Noord-Brabant 37, Limburg 31 en Zeeland 22. Voorts
telt de Maatschappij twee buitengewone leden en een eere-lid : Dr. H. J. Lovink,
burgemeester van Alfen a. d. Rijn. In het afgeloopen jaar bedankten vijf leden
voor het lidmaatschap en zijn ons zeven leden door den dood ontvallen : J. At-
tema te Kollum, C. A. Eggink te Gorredijk, W. F. Altevogt te Rotterdam, Dr.
K. van der Veen te Bandoeng, W. F. Scheltema te Apeldoorn, H. Anker te
Oudewater en Dr. J. Stapensea te Semarang. Van de meesten hunner is een
levensbericht in ons tijdschrift verschenen. Attema en de jonge Eggink waren
in hunne kringen zeer gezien, Anker, de kundige volbloed vereenigingsman wordt
in de Afd. Utrecht noode gemist, zijn stoere persoonlijkheid zal lang in herinnering
blijven. In Dr. Stapensea heeft de Indische veterinaire dienst een gevoelig ver-
lies geleden. Als voortreffelijk hygiënist heeft hij daar pionierswerk verricht, ge-
tuige het feit, dat ook de groote pers zijn bizondere verdiensten heeft gememoreerd.

In een rapport over de gevaren verbonden aan het gebruik van Rönntgen en
daaraan gelijk te stellen stralen zijn voorwaarden gesteld, waaraan artsen, die van
dergelijke onderzoekings- en geneesmethoden gebruik willen maken, moeten vol-
doen. Onder mededeeling, dat de Rönntgendiagnostiek en de Rönntgentherapie
ook in de diergeneeskunde hoe langer hoe meer ingang vinden, dat reeds verschei-
dene wetenschappelijke werken verschenen zijn, welke uitsluitend de veterinaire
Rönntgeneologie behandelen en de diergeneeskundige studenten van het 3e, 4e
en 5e studiejaar in de kliniek voor kleine huisdieren demonstraties bijwonen in
de practische Rönntgendiagnostiek, heeft het II.B. de aandacht van den Minister
van Arbeid, Nijverheid en Handel gevestigd op de wenschelijkheid, dat bij de
verdere beraadslagingen der commissie van rapporteurs en bij het vaststellen der
conclusies de belangen der Nederlandsche Diergeneeskunde en die van hare be-
oefenaren niet uit het oog worden verloren.

Een rapport, uitgebracht door eene door het H.B. benoemde commissie, bestaande
uit de H.H. Prof. Dr. L. de Blieck, Prof. C. F. v. Oyen, Dr. B. J. C. te Hennepe
en Dr. R. H. v. Gelder, handelende over de keuring van voor consumptie be-
stemd pluimvee, is den Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid en dien van
Binnenlandsche Zaken en Landbouw aangeboden en daarna toegezonden aan het.
bestuur van de Vereeniging van poeliers en wildhandelaren, aan de besturen van
een 50-tal landbouw- en pluimvee-organisaties en aan de redacties van de voor-
naamste dagbladen in ons land.

Het H.B. heeft zich veroorloofd den Senaat van de Veeartsenijkundige Facul-
teit der Rijksuniversiteit te Utrecht als zijn meening kenbaar te maken, dat het
onderwijs in anatomie en physiologie van het pluimvee onvoldoende moet worden
geacht. Nu de pluimveefokkerij in ons land in weinige jaren tijds een enorme vlucht
genomen heeft, de strijd tegen besmettelijke pluimvee-ziekten krachtig aangebon-
den is, het onderwijs in de vogel-pathologie aan onze universiteit zich een belang-
rijke plaats veroverd heeft en een keuring van voor consumptie bestemd pluimvee
in voorbereiding is, is het op peil brengen van het onderwijs in vogelanatomie en
physiologie een eisch des tijds. De Senaat heeft geantwoord, dat deze aangelegen-
heid zijn volle aandacht heeft.

Nadat verschillende landbouworganisaties, onder voorzitterschap van den
Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw hadden vergaderd, ter be-
spreking van de bestrijding van het Mond- en Klauwzeer, heeft het H.B. tot Z. Exc.

het verzoek gericht, voortaan onze Maatschappij in de gelegenheid te stellen naar
dergelijke bijeenkomsten een vertegenwoordiger te zenden. De Minister heeft
hierop bericht, dat de eerste bespreking slechts ten doel had de belangstelling
voor deze bestrijding bij de landbouworganisaties op te wekken en dat hij gaarne
bereid is het H.B. te raadplegen, in gevallen waarin zulks noodzakelijk of ge-
wenscht is.

Een courantenbericht, vermeldende, dat het Koninklijk Ned. Landbouwcomité,
de Christelijke Boeren en Tuindersbond en de R. K. Boeren en Tuindersbond den
Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw hadden verzocht een maximum
tarief vast te stellen voor het enten tegen Mond- en Klauwzeer, aangezien deze
enting wegens te hooge tarieven der dierenartsen te weinig wordt toegepast, heeft
het H.B. allereerst aanleiding gegeven tot het instellen van een onderzoek naar de
gewraakte tarieven. Dit onderzoek heeft geleerd, dat de beschuldiging ongegrond
is. Zeer duidelijk wordt dit gedemonstreerd door het feit, dat twee leden van het
H.B., die in de gelegenheid zijn geweest deze tarievenkwestie te bespreken in ver-
gaderingen van de Friesche en Drentsche Maatschappij van Landbouw en met
twee leden van het bestuur van de Afd. Groningen van de Groninger Maatschappij
van Landbouw, belanghebbenden hebben kunnen overtuigen van de billijkheid
der gevraagde belooningen. Daarna heeft het H.B. de besturen der genoemde
landbouworganisaties verzocht de motieven te willen ontvouwen, welke aan-
leiding gegeven hebben tot hun request aan de regeering. Hierop is geantwoord,
dat het schrijven van het H.B. in een gecombineerde vergadering van die organi-
saties zal worden besproken.

Op verzoek van den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst heeft het
H.B. zijn meening gezegd over concept-voorschriften ter bestrijding van besmet-
telijke pluimveeziekten.

De Verzekeringsmaatschappijen Fatum te \'s Gravenhage, the Ocean te Amster-
dam en de onderlinge paardenverzekering van den A.B.T.B. te Arnhem hebben
het verzoek van het H.B. om gebruik te maken van de door onze Maatschappij
vastgestelde veeverzekeringsformulieren en de declaratiën der dierenartsen te hono-
reeren toegestaan. Later deelde de Maatschappij Fatum mede, dat met ingang
van i Juli 1927 hare branche paardenverzekering was opgeheven.

De vrijdom van port met de Rijksseruminrichting te Rotterdam is thans gere-
geld. Deze vrijdom is ook toegestaan voor het aanvragen van sera en vaccins en
het opzenden van materiaal voor onderzoek. Voldaan moet worden aan de door de
posterijen gestelde voorwaarden : vermelding van het departement waaronder
de betreffende dienst ressorteert, handteekening van belanghebbende en het
nummer waaronder belanghebbende bij de posterijen bekend is (No. 145). Ook moet
rekening gehouden worden met de afmetingen en het gewicht der zendingen.

Naar aanleiding van een verzoek van de Veeartsenijkundige Faculteit van het
Utrechtsch Studentencorps, gericht tot het H.B. om zijn meening te willen zeggen
over de toekomst van de a.s. dierenartsen, heeft ondergeteekende in de Facul-
teitsvergadering van 11 Mei 1927, over dit onderwerp een voordracht gehouden
(zie Tijdschrift voor Diergeneeskunde, jaargang 1927, pag. 561).

Het door verschillende landbouworganisaties uitgebrachte Tuberculose-rapport
is door het H.B. voor kennisgeving aangenomen.

De N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken, voorheen Brocades en Sthee-
man heeft op verzoek van het H.B. zich bereid verklaard de levering van anti-
diphterin te staken aan dierenartsen, die deze entstof aan leeken verhandelen.
De maatregel heeft ten aanzien van één dierenarts toepassing gevonden.

De Afd. Friesland, welke voor hare leden reeds gemeenschappelijke studiereizen
heeft georganiseerd, heeft het H.B. verzocht, bij voorkomende gelegenheden, de
centrale leiding op zich te willen nemen. Het H.B. heeft zich in principe hiertoe
bereid verklaard.

van de, door plaatsvervangend Inspecteurs van den V.A.D. op kosten van het
Rijk te verrichten prophylactische entingen met mond- en klauwzeerserum.

Het tweede deel van den Systematischen Catalogus is verzonden, binnenkort
kan de verzending van het supplement en van het register tegemoet gezien worden.

Op de prijsvraag, uitgeschreven door het D. F. van EssELD-fonds getiteld ,,Een
onderzoek van het vaginale slijm van huisdieren in verschillende perioden van den
sexueelen cyclus", zijn geen antwoorden ingekomen.

De Algemeene Vergadering is 14 en 15 October 1927 te Utrecht gehouden. In
de huishoudelijke bijeenkomst zijn herkozen : als voorzitter : Dr. J. J. F. Dhont,
als lid van de redactie Dr. A. Vrijburg en als lid van de notulencommissie de
Heer l. j. Hoogkamer. De verschillende verslagen en verantwoordingen zijn goed-
gekeurd, het tekort op het Jaarboekje 1927 ad / 135.— is toegestaan, terwijl een
voorstel van de Afd. Groningen—Drente, waarin de wenschelijkheid werd betoogd,
dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal optreden ten behoeve van de maat-
schappelijke belangen harer leden tegenover bestuurslichamen en organisaties,
is aangenomen, met opdracht aan het H.B. in de eerstvolgende Algemeene Ver-
gadering voorstellen te doen ter verwezenlijking van die uitgesproken wensche-
lijkheid. Het wetenschappelijk gedeelte van de Alg. Vergadering van 1927 begon
met een rede van den Voorzitter, daarna spraken : Prof. Dr. L. de Blieck over
,,De taak van den dierenarts op het gebied van de pluimveepraktijk". Prof.
C. F. van O yen over ,,Wederkeerige immunisatie bij aphthae epizooticae en vac-
cine," Prof. Dr. H. Schornagel over ,,De praktijk der koopvernietigende gebreken"
en Prof. Dr. J. J. Wester over „Botulismus bij paarden en koeien en over ,,Ex-
perimenteele pyelonephritis bij het rund". De voordrachten zijn met de discus-
siën in het Tijdschrift verschenen.

Met het oog op de verhoogde onkosten van ons Tijdschrift en de uitgifte van een
Jaarboekje is de contributie voor buiten-leden tot / 15 verhoogd, de abonnements-
prijs van het Tijdschrift gebracht van / 16 op / 18 en de prijs van de afzonderlijke
afleveringen van / 1 op / 1.25.

Het H.B heeft vergaderd op 15 Januari, 19 Maart, 28 Mei, 9 Juli, 14 October
en 26 November 1927, het D.B. op 29 Juni, 23 October en 26 November 1927.
In zijn vergadering van 26 November heeft het H.B. een aantal deskundigen op
het gebied van pluimveeziekten geraadpleegd voor de pullorum-bestrijding. In
dezelfde vergadering is met den Heer S. Simons, dierenarts te Loenen a/d Vecht
een, door coll. Simons opgemaakt concept-contract betreffende een ziekenfonds
voor dieren, onderdeel van het Nationaal Boeren-veefonds, overwogen en zijn zoo-
danige wijzigingen aangebracht kunnen worden, dat het H.B. hiertegen geen be-
zwaren meer heeft. Nadrukkelijk evenwel heeft het H.B. verklaard, dat het zich
van iedere aanbeveling onthoudt.

Op verzoek van belanghebbenden hebben de Voorzitter en de Secretaris op 19
November 1927 een vergadering bijgewoond van rijkskeurmeesters i. b. d., waarin
het nieuwe tarief der keurloonen voor die ambtenaren is besproken.

In het afgeloopen jaar is de Maatschappij vertegenwoordigd : bij de officieele
opening van het Gemeentelijk Slachthuis te Bergen op Zoom op 17 Januari 1927
door ondergeteekende, op het 32ste Gezondheidscongres, gehouden 24 en 25 Juni
1927 te Assen door den Voorzitter, bij de opening van de Provinciale Landbouw-
tentoonstelling der Friesche Maatschappij van Landbouw op 5 September 1927
door het lid van het H.B. C. Tenhaeff, bij een demonstratie, voor genoodigden,
van een nieuw verloskundig instrument door coll. W. S. Stüven te Amsterdam
op 10 September 1927 door ondergeteekende.

Het jaar 1927 verliep voor de afdeeling vrijwel als de voorafgaande, rustig en
kalm ; een kalmte en rust echter, die niet in overeenstemming zijn met de alge-
meene levendigheid in het dagelijksche leven. De afdeeling, eenigszins in de lijn
onzer Maatschappij blijvend, schijnt in isolement haar kracht te zoeken ; zij be-
denke dan echter wel, dat als wij ons niet met de wereld bemoeien, deze zich ook
niet met ons bemoeit. Kan hier misschien mede de oorzaak liggen, dat op zoo
velerlei gebied, waarop wij meenen ons te moeten en kunnen bewegen, anderen
de leiding in handen hebben? Is het niet gewenscht, dat de afdeeling zich meer
in deze richting gaat bewegen n.1. het meer in bespreking nemen van urgente
vraagstukken, als tuberculosebestrijding, melkhygiëne enz. en met op dit terrein
werkzame vereenigingen in contact tracht te komen en haar conclusies en opvat-
tingen daar bekend maakt?

Het ledental onderging eenige verandering : van 93 liep het terug op 92, doordat
een lid overleed en 2 naar een andere afdeeling overgingen, waartegen over staat
het toetreden van 2 nieuwe leden. Een onzer medeleden, de heer R. Kattenwinkel
te Kampen, mocht het genoegen smaken zijn veertig jarig jubileum als dierenarts
te vieren.

Het bestuur bestond uit E. J. Dommerhold, Voorzitter ; H. van den Berg,
Secretaris ; Prof. Dr. D. L. Bakker, Ondervoorzitter ; H. A. Dingemans, Penning-
meester en A. v. Heusden. In de laatst gehouden vergadering werd in plaats van
Prof. Bakker, die periodiek aftrad, gekozen P. J. de Jong. Wij meenen hier Prof.
Bakker te moeten bedanken voor de diensten, die hij als lid en bestuurslid aan de
afdeeling heeft bewezen. Dat hij zelf meent niet genoeg te hebben gedaan getuigt
van zijn belangstelling voor de afdeeling ; laat hij echter er van overtuigd zijn,
dat de afdeeling hetgeen hij, naast zijn drukke werkzaamheden, voor haar gedaan
heeft ten zeerste waardeert.

De afdeeling vergaderde 4 maal en wel eens te Zutfen, 2 maal te Arnhem en een-
maal te Deventer. Deze vergaderingen werden respectievelijk bezocht door 29,
38, 24 en 43 leden, een bezoek, dat voor een afdeeling van ruim 90 leden nog wel
voor verbetering vatbaar is. Het verdient misschien wel de aandacht, dat het
beste bezoek plaats had, als practische en actueele onderwerpen besproken werden.
Ligt hierin, ook voor het bestuur, een vingerwijzing in welke richting de afdeeling
zich wenscht te bewegen?

De meeste der vergaderingen werden bijgewoond door de Inspecteurs der V.D.
van Overijssel en Gelderland, respectievelijk als lid en genoodigde, hetgeen zeer
gewaardeerd werd. Het kan niet anders dan bevorderlijk zijn voor den algemeenen
gezondheidstoestand van den veestapel, als wederzijds inspectie en practici elkaar
inlichten over en op de hoogte houden van alles wat op gebied van heerschende
en besmettelijke ziekten in de districten bekend is.

Een nieuwe functie van de schildklier door Dr. H. A. Vermeulen ; Vaccinaties
bij varkenspneumoniën en bij bacillaire pest door J. H. ten Thije ; Verworven
eigenschappen door Prof. Dr. D. L. Bakker ; Idealen en Realiteiten door P. J.
de Jong ; Een en ander uit de geschiedenis van de veepest door G. Langeler.

Een bespreking over vleeschkeuringsaangelegenheden had met medewerking
van collega V. d. Slooten plaats. De vleeschkeuringswet schijnt langzamerhand
voor de collega\'s minder aanleiding tot bespreking te geven, tenminste het aantal
gestelde vragen was aanmerkelijk minder dan andere jaren. Verder werd vertoond
een film, propagandeerend de tuberculosebestrijding en werden bij de vrije mede-
deelingen weer verschillende merkwaardige gevallen medegedeeld en practische
en nuttige gegevens verschaft.

Ten slotte dient vermeld, dat de in 1926 uitgestelde cursus in vleeschkeuring
dit jaar te Arnhem werd gehouden.

Met ingang van 26 April moet bij invoer in Frankrijk van vleesch en vleesch-
waren, daaronder begrepen gesmolten vetten, een certificaat worden overgelegd,
afgegeven door den Staatsveeartsenijkundigen Dienst van het land van herkomst,
waarin wordt verklaard, dat de artikelen afkomstig zijn van dieren, welke op het
tijdstip van slachting gezond en vrij van besmettelijke ziekten waren, dat zij gee-
nerlei antiseptisch bijmengsel bevatten en dat zij bereid en verzonden zijn onder
omstandigheden, welke aan alle hygiënische eischen voldoen.

Blijkens een kennisgeving in de Staatscourant van den waarnemend Directeur-
Generaal van den landbouw zal de Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst
zorg dragen voor de verstrekking van bovenbedoelde certificaten.

Ook ten aanzien van vleeschwaren, die voldoen aan de bepalingen, krachtens
Vleeschkeuringswet en Warenwet daaraan gesteld, met inachtneming van het
verbod van Fransche zijde van de aanwezigheid van boorzuur, zal de veeartsenij-
kundige Dienst uitvoercertificaten afgeven.

Blijkens een bericht in de N.R.Ct. van 12 April j.1. heeft het „Cattle Market
Committee" in Engeland, in verband met het voornemen tot moderniseering van
het abattoir van Islington—Londen, zich tot Dr. Berger gewend om voorlichting
in zake het bezichtigen van veemarkten en slachthuizen in het buitenland en in
Nederland. In het begin van Mei zal de commissie óók in ons land enkele slacht-
huizen komen bezichtigen.

De Ned. Grossiersbond voor den vleeschhandel heeft aan den Minister van
Financiën verzocht maatregelen te willen overwegen, of wetswijzigingen vast te
stellen, welke ertoe zullen leiden dat de bestaande bepalingen, betreffende het
moeten verblijven van het waardeermerk op onafgehakt vleesch, zoodanig worden
gewijzigd, dat het geoorloofd wordt het waardeermerk te verwijderen na de slach-
ting in die gemeenten, waar openbare slachthuizen zijn gevestigd of in gebieden
van z.g. centrale slachtplaatsen, een en ander op den voet van de regeling welke
bestaat ten opzichte van het verleenen van vergunningen om onafgehakt versch
vleesch zonder document te vervoeren krachtens Kon. Besluit van 11 Dec. 1923.

Tn de toelichting tot dit adres wordt gezegd dat het verwijderen der waar-
deermerken voor de controle op de richtige betaling van den accijns geen bezwaar
kan opleveren ; immers de geverifieerde en van een, in de staartpluim aanwezig,
waardeermerk voorziene beesten worden door het personeel van het openbaar
slachthuis gedood. Bij keuring wordt het geslachte dier van keuringsstempels
voorzien door keurmeesters, werkzaam krachtens een rijkswet. Die stempels,
aangebracht krachtens de Vleeschkeuringswet, kunnen op deugdelijke wijze ge-
leidebiljet en waardeermerk vervangen, vooral indien genoemden fungeerenden
personen opgedragen wordt, zich vóór het dooden en vóór het stempelen ervan te
overtuigen, dat het waardeermerk aanwezig is. Dan is het zeker dat van gestem-
peld vleesch de verschuldigde belasting is betaald.

Bij inwilliging van het verzoek wordt fraude geheel uitgesloten als de burge-
meesters, in opdracht van den Minister, den directeuren der openbare slacht-
huizen voorschrijven dat zorg worde gedragen, dat :

in de staartpluim aanwezig is ;
2e. de keurmeester, met het keuren en stempelen belast, zich eveneens daarvan
overtuigt;

3e. het overig toezichthoudend gemeentepersoneel toeziet, of het zich in de slacht-
hal bevindend vee van een waardeermerk is voorzien.

staarten, welke in verschillende plaatsen in ons land bestaat (voor pluimen bestaat
zelfs een exporthandel), buitengewoon bemoeilijkt wordt, doordat de pluimen
van de staarten en de staarten van het rundvee niet mogen worden afgesneden,
voordat het vleesch in de slagerij geheel is afgehakt. De staarten en pluimen zijn
dan reeds geheel door de stad verspreid. Dit verspreid zijn is een belemmering
voor den handel. Bovendien is het aanwezig zijn van de pluimen in den slagers-
winkel niet in overeenstemming met de zindelijkheid, welke daar wordt betracht.

Mocht er bezwaar bestaan tegen inwilliging van het verzoek, dan zou gedeel-
telijk aan de bezwaren van adressant kunnen worden tegemoet gekomen door toe
te staan, dat het waardeermerk na de slachting op een andere plaats, b.v. in de
„vang", mag worden bevestigd.

(Het is soms treurig, welke vieze staartpluimen men aan de achtervoeten kan
aantreffen. Uit een hygiënisch oogpunt zou het daarom zeer zijn toe te juichen
als men de staartpluimen direct bij de slachting mocht verwijderen. Wel tracht
men door flink uit te wasschen, of door het omwikkelen met papier een bezoedeling
van het vleesch door de staartpluim te voorkomen, echter niet altijd is dit het geval.
Men zou het laatste evenals het vervoeren van de runderondervoeten met klauwen
in papieren zakken, kunnen voorschrijven. Dit eischt echter nogal wat toezicht
en controle.

De door de Nederl. Grossiersbond aangegeven oplossing (door het gemeente-
personeel laten controleeren of het waardeermerk aanwezig is) heeft ook weer
zijn bezwaren, terwijl het opnieuw aanbrengen van een "loodje" in de vang na
de slachting belangrijk meer werk met zich mede zou brengen).

Abattoirs. De gemeenteraad van Delft besloot tot het bouwen van een open-
baar slachthuis, waarvoor een / 390.000 a / 430.000 noodig zou zijn en heeft voor
de voorbereidende werkzaamheden een / 15.000 toegestaan. de G.

M. J. Veenstra, Rotterdam, Oranjelaan ion (niet Cruquiusweg 48) is"afgetreden
als secretaris der vereeniging van Rijkskeurmeesters in \'algemcenc dienst.

Bldz. 22staat: *Aken Sr., H. van, \'s Gravenhage, Aken Jr., H. van, \'sGravenhage;
moet zijn : Aken Sr., H. van, \'s Gravenhage, *Aken Jr., H. van, \'s Gravenhage.

Bladz. 95 staat : \'s Gravenhage *H. van Aken Sr., \'s Gravenhage H. van Aken Jr.
moet zijn : \'s Gravenhage H. van Aken Sr., \'s Gravenhage *H. van Aken Jr.

De Nederlandsche Vereeniging voor Rheumatiekbestrijding heeft mij gevraagd
het centrum te willen zijn voor het door deze Vereeniging gezocht contact met de
dierenartsen, ten behoeve van de studie der rheumatische aandoeningen.

Ik meen, dat wij de studie der rheumatische aandoeningen van mensch en dier
zooveel mogelijk moeten steunen en verzoek daarom de Nederlandsche dierenartsen
zich bij mij aan te melden voor het lidmaatschap van het „Studiegenootschap
RHEUMA".

Bij Gouv. Besluit zijn de titels „Assistent" en Zoöloog-parasitoloog" vervangen
door resp : „Bacterioloog" en „Dierkundige."

Om te onderzoeken of gevaar voor invoer van mond- en klauwzeer in Engeland
door vlees uit Zuid-Amerika bestaat heeft de engelse regeering in 1927 een vee-
artsenijkundig Inspecteur, Mr. John Lamb Erood, en daarna nog een politicus,
Lord Bledisloe naar Argentinië, Uruguay en Brazilië gezonden. Het gevolg
daarvan is dat in die landen de veeartsenij kundige Controle, om uitvoer van be-

smette geslachte dieren te verhinderen, met ingang van 1 febr. 1928 verscherpt
is. De in de uitvoerslachtplaatsen aangevoerde dieren moeten- een veeartsenij -
kundig attest van gezondheid hebben. Het vervoer daarheen van slachtdieren
mag alleen plaats hebben van estancia\'s waar alle dieren twee dagen voor het
vervoer gekeurd en gezond bevonden zijn.

Indien op de slachtplaatsen mond- en klauwzeer of een andere besmettelijke
ziekte uitbreekt, mag het vlees van de dieren van de betreffende kudde niet uit-
gevoerd worden. Strenge inspectie van de slachtdieren heeft plaats vóór en na het
slachten.

(Het is te hopen dat het onze Regeering moge gelukken op dezelfde voorwaar-
den ook invoer van hollands slachtvlees in Engeland toegestaan te krijgen. Réf.).
The vet. Journal. 1928, No. 4 blz. 159).

In de Veterinary Record van 21 April (no. 16) komt een brief voor (overge- \'
nomen uit de Times) van Sir William Haldane. Deze is van meening dat de
regeling door Lord Bledisloe getroffen met de regeering van Argentinië, heel
aardig is op papier, maar dat het, aangezien Argentinië door en door besmet
is met mond- en klauwzeer, in de praktijk onmogelijk zal zijn het export-vee
vrij te houden van die ziekte, te meer daar Argentinië een land is „wholly
unused tot Gouvernment control in respect of animal disease". Het is volgens
hem zelfs zeer goed denkbaar dat sommige uitbraken van de ziekte in Engeland,
toegeschreven aan invoer uit het continent van Europa, veroorzaakt zijn door
besmet bevroren vlees (chilled beef) uit Zuid-Amerika. Sir Haldane vindt het
verder ontoelaatbaar aan de Engelse farmers de strenge wettelijke mond- en
klauwzeerbepalingen op te leggen, zoo lang vreemdelingen ,,are allowed to send
the infection into our midst with such trifling précautions to protect us as
Argentina had offered". Vr.

In een brief van 4 dezer heeft de Minister van Justitie de aandacht van de pro-
cureurs-generaal bij de gerechtshoven gevestigd op de circulaire van den Minister
van Binnenlandsche Zaken en Landbouw van 23 Maart j.1., waarin deze, in verband
met het wederom op verschillende plaatsen optredende mond- en klauwzeer, wijst,
nu de weidetijd van het vee nadert, op het belang van het zooveel mogelijk voor-
kómen van uitbreiding van die ziekte.

De Minister van Justitie verzoekt den procureurs-generaal de aandacht van de
onder hen ressorteerende ambtenaren van het O. M. op den inhoud van genoemde
circulaire te vestigen en hun uit te noodigen, zooveel mogelijk met het verlangen
van den Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw, om mede te werken
tot een aan den ernst der overtredingen van de Veewet evenredige bestraffing,
rekening te houden. N.R.C.

Gabriel Petit schrijft in de Bulletin de l\'Académie de médecine (No. 40 blz.
521, 1927 en No. i, blz. 23, 1928) over rattenbestrijding. Hij wijst op de enorme
schade die de ratten aanrichten en haalt dienaangaande uit een artikel van Cal-
mette het volgende aan : „Déclarons la guerre aux rats ! Les rats sont en train
de faire la conquête du monde. Depuis deux siècles, à la faveur des échanges com-
merciaux qui se multiplient entre les nations, ils ont traversé les mers, envahi nos
ports ; ils pullulent aujourd\'hui en nombre immense dans nos villes et dans nos
campagnes ; ils dévorent les grains que nous transportons sur nos navires ou que
nous entassons dans nos docks ; ils \'s attaquent aux récoltes de nos champs. Et
non seulement ils prélèvent sur notre agriculture, notre commerce et nos industries,
un tribut qui menace d\'être ruineuse, mais voici qu\'ils se révèlent comme un
terrible danger pour la santé publique ; ils véhiculent et disséminent la peste, la
trichinose, la rage, les teignes ; ils se font commis-voyageurs en germes de mort pour
l\'humanité. Grâce à l\'indifférence des pouvoirs publics, du manque d\'initiative et

de coopération, des millions se perdent qui pourraient servir au soulagement de
bien des misères humaines."

De rattenbestrijding moet internationaal zijn. In 1902 werd te Kopenhagen
opgericht de ,,Associalion internationale pour la destruction rationelle des rats".
Deze Association gaf van 1913—1917, 3 bulletins uit, maar sedert hoorde men
er niets meer van ten gevolge van den oorlog. Door dezelfde oorzaak ging in 1914
een internationale conférentie te Kopenhagen, op touw gezet door The royal
Institute of Public Health, niet door. Van franse zijde is nu besloten in de zomer
van 1928 een conferentie in Frankrijk bijeen te roepen.

In Denemarken is reeds sedert 1898 werk gemaakt van rattenbestrijding, aan-
vankelijk door premies uit te loven voor gedoode ratten. In 1907 en 1910 en vol-
gende jaren kwamen wettelijke bepalingen die in 1921 meer dwingend werden ge-
maakt, die de besturen van havenplaatsen rattenbestrijding voorschreven, met
staatshulp. De bestrijding geschiedt, onder leiding van Dr. Louis Bahr met het
bekende ratin, een cultuur van de Bacillus Typhi murium, gevolgd door ratinin
een vergift, extract uit scilla maritima rubra ; dit laatste is bestemd de ratten te
dooden die aan de paratyphus-infectie zijn ontsnapt of daarvan zijn hersteld. De
toepassing van deze middelen moet met de noodige zorg geschieden, om toeval-
lige besmettingen van andere diersoorten en van kinderen met de paratyphus-
bacil te verhinderen.

Ook in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, Engeland, Duitsland, Oosten-
rijk, Polen, Tsecho-Slowakije, Finland en Skandinavië, wordt met ratin gewerkt.
In Nederland ondervindt deze bestrijding veel tegenkanting van mediese zijde,
door het (bij voldoende voorzichtigheid tamelijk theoretise) gevaar voor besmet-
ting van den mens. Vrijburg.

Er bestaat belangstelling voor het lezen van het blad Milch- und Fleisch-
hygiene. Indien vier leden zich opgeven, zal dit blad afzonderlijk in een groep
circuleeren. Nog enkele plaatsen beschikbaar; abonnement tot 1929: Algemeene-
groep a / 5.50, Tijdschift voor Geneeskunde a ƒ 4.—, Veeteeltgroep a / 5.—,
Pluimveegroep a / 4.50 en Kynologische en Pelsdiergroep a / 5.—, spoedige op-
gave verzocht. Klarenbeek.

Candidaats-examen Veeartsenijkunde. Geslaagd de Heeren: A. W. Ampt,
H. Bussemaker, M. J. Gorter, L. J. Haks, W. Huisman, J. H. Naafs,
J. J. Ooms, G. H. Vruwink en Ph. Zwarensteijn.

Verslag van den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Nederlandseh-Indië
over het jaar 1926.

i hoofd van den dienst, 5 inspecteurs, waarvan i titulair, 45 gouvernementsvee-
artsen, waarvan 19 iste klasse, 40 adj.-gouvernementsveeartsen, waarvan 7
iste klasse, 6 opzichters, 198 mantris en 41 schrijvers.

Einde van het verslagjaar viel een kleine toename van personeel waar te nemen
nl. met :

Anthrax. Slechts in enkele ressorten werd deze ziekte geconstateerd. De bestrij-
ding door middel van serum en vaccinbehandeling heeft op het eiland Roti een
zeer bevredigend succes gehad, hetgeen wel blijkt uit de volgende cijfers :

Sterfgevallen waren er in 1922 : 5522, in 1923 : 300, in 1924 : 72, in 1925 : 16, in
1926 ; 11.

Septichaemia epizoötica (pluriformis), bij herkauwers en varkens. In verschil-
lende ressorten werd deze ziekte geconstateerd ; zij veroorzaakte veel sterfgevallen.

Ook hiertegen wordt met min of meer succes een behandeling ingesteld door serum
en vaccin-inspuitingen.

Aphthae epizoötica bij herkauwers en varkens. Op Java kwamen in de meeste
ambtskringen ziektegevallen voor. Aangezien de ziekte pas haar grootste uitbrei-
ding kreeg in het laatst van het verslagjaar, heeft het suikerriettransport er weinig
van te lijden gehad. Over het algemeen verliep het lijden heel goedaardig.

Malleus. Soerabaia staat nog steeds bovenaan wat het aantal ziektegevallen
betreft. In den loop van het verslagjaar zijn op deze hoofdplaats alleen afgemaakt
en gestorven 287 malleüslijders. Sedert is toegestaan, dat reactors, die geen ziekte-
verschijnselen vertoonen, onder politietoezicht gebruikt mogen worden, is het
rapporteeren veel beter geworden. Evenals in 1925 moest een groot percentage
van deze reactors na eenigen tijd worden afgemaakt, nadat klinische verschijnselen
optraden.

Vooral op Java in de groote stalhouderijen op de kustplaatsen werd deze ziekte
veel waargenomen, terwijl op Sumatra geen enkel geval werd geconstateerd. Zoo-
veel mogelijk werden de dieren door het deskundig personeel van den veeartsenij-
kundigen dienst behandeld.

Onder alle diersoorten kwamen gevallen voor, ze worden echter als regel nooit
gerapporteerd.

In de meeste ressorten werden gevallen geconstateerd. Behalve op Soembawa
en in enkele gewesten van Sumatra kreeg de ziekte evenwel nergens een groote uit-
breiding. Meer en meer wordt bij de bestrijding met succes gebruik gemaakt van
naganol als praeventivum. De resultaten der curatieve naganol-atoxylinjecties
waren niet onverdeeld gunstig.

Dourine. Een verdacht geval dezer ziekte kwam voor in den ambtskring Raba
(Bima). Tengevolge van het snel intreden van den dood bij dit dier kon een nader
onderzoek niet worden ingesteld.

Slechts enkele gevallen van piroplasmosis en anaplasmosis werden in verslag-
jaar waargenomen..

Dank zij de doelmatige tckenbestrijding is de ziekte op Sumatra\'s Oostkust
van weinig beteekenis meer.

De strijd tegen deze ziekte werd nog steeds met kracht voortgezet. Met de tot
nu toe gevolgde bestrijdingsmethode nl. afzonderen der verdachte dieren en af-
maken der klinisch zieken, werd geen voldoende resultaat bereikt.

De ziekte breidde zich integendeel meer en meer uit, zoodat in Juli een wijzi-
ging werd aangebracht in de methode, door namelijk de mogelijkheid open te
stellen, om op bepaalde door de eigenaren op zich te nemen verplichtingen ook
van deze ziekte verdachte runderen op te ruimen. Thans laat het zich aanzien, dat
het gelukken zal op deze wijze verscheidene bedrijven vrij te maken van tuberculose.

Rabiês. De kleine Soenda-eilanden bleven gelukkig ook dit jaar vrij van honds-
dolheid. Op Celebes en Borneo werden echter weer vele gevallen geconstateerd.

In de maand October kwam een nieuwe hondsdolheid-ordonnantie gereed (Stbl.
1926, No. 457) die op 1 Januari 1927 in werking is getreden. Over het algemeen
laat de toepassing der bestrijdingsmaatregelen nog wel te wenschen over. (Ook
met de nieuwe voorschriften zal het beoogde doel niet bereixt worden, tenzij bij de
uitvoering der bepalingen voldoende rekening wordt gehouden met de mentaliteit
der bevolking en de epidemiologie dezer ziekte, vooral voor zoover het Java be-
treft, ref.)

Pestis suüm. Vooral in de onderafdeeling Silindoeng van de Bataklanden kwam
verscheidene gevallen voor. Van de 41 aangetaste dieren stierven er 23, en werden
er 13 geslacht en 5 afgemaakt. Bovendien werden 10 verdachte varkens in beslag
genomen en strenge politiemaatregelen toegepast.

In de residentie Menado en Palembang werden eenige gevallen dezer ziekte waar-
genomen.

Uitsluitend in Midden—Java deed zich deze ziekte voor in verslagjaar en werd
op de gewone wijze (serum en filtraat) met veel succes bestreden.

Daar waar locale raden zijn werd met de verbetering van de inrichting van
melkerijen, slachtplaatsen en vleesch verkoopplaatsen voortgegaan. Ingeval deze
raden niet over deskundig personeel beschikten werd evenals vorige jaren door
de ambtenaren van den B.V. Dienst hierbij de noodige hulp verleend.

Bij Stbl. 1926 No. 1451 werd de zorg voor de veterinaire hygiëne aan de nieuw
in te stellen provincies overgedragen.

De gezondheidstoestand van den veestapel gaf in verslagjaar over het algemeen
geen reden tot klagen. In enkele ressorten ontstond op het einde van den Oost-
moesson voedsel- en watergebrek voor het vee nl. op de eilanden Timor, Roti en
Savoe, zoodat eenige honderden dieren bezweken. Op sommige plaatsen van het
eiland Soemba kwam ditzelfde verschijnsel voor, eveneens in de onderafdeelingen
Maras, Dejneponto en Takalar van den ambtskring Makassar. Reeds in 1925
werden op het eiland Savoe 25 veedrinkbakken gemaakt en er kwamen in 1926
nog 2 bij. Deze bakken welke automatisch met bronwater worden gevuld, hadden
in den drogen tijd werkelijk praktische beteekenis.

Op Java is de gezondheidstoestand gunstig, de voedingsvoorwaarden waren het
geheele jaar over het algemeen voldoende. De waargenomen besmettelijke vee-
ziekten namen trouwens nergens in Nederlandsch-Indië den vorm aan van ver-
ontrustende epi- of enzoötiën.

Paardenfokkerij. In de belangstelling voor de paardenteelt kwam in verslag-
jaar over het algemeen geen verbetering, integendeel, de behoefte aan paarden
wordt door het voortdurend toenemend aantal taxis en autobussen, steeds minder.

Op de kleine Soenda-eilanden werden de in vorige jaren begonnen maatregelen
voortgezet. De paardenstapel van Java liep van 266.700 stuks terug op 259.378 ;
in Oost-Java werd eenige opleving in de animo voor paardenfokkerij waarge-
nomen, in de Preanger gaat de belangstelling nog steeds achteruit. Over het alge-
meen kan men wel zeggen, dat in de meest gecultiveerde streken van den archipel
het fokken van paarden niet meer loonend is, hetgeen nog wel het geval is op die
kleine Soenda-eilanden, welke ten opzichte der afzetgebieden gunstig gelegen zijn.
Ook in de Bataklanden schijnt na invoering van fokweiden de paardenteelt met
voordeel door de bevolking gedreven te kunnen worden.

Runderfokkerij. Met de van Gouvernementswege getroffen maatregelen tot in-
standhouding en verbetering van den runderstapel werd overal krachtig voort-
gegaan.

Kleinveeteelt. In bijna alle ambtskringen vormt het houden van geiten en scha-
pen een min of meer belangrijk nevenbedrijf voor de inlandsche bevolking. In ver-
slagjaar werden verschillende maatregelen genomen om de inheemsche geiten-
stapel te verbeteren. Zoo werd o.a. in de maand Februari de volbloed Etawah-
stapel van Mevrouw Vogel te Sloempang (Kediri) aangekocht door het Gouver-
nement en naar Pengarasan (Pekalongan) gebracht. E en gedeelte werd daarna
bestemd voor Soembawah-Besar, om aldaar een fokkerij te beginnen, terwijl
de rest in verschillende gewesten van Java o.a. Djocjacarta en Soerakarta aan de
bevolking werd verkocht.

troffen en gedijen er goed. Behalve de gewone inheemsche geiten komen er ook
enkele Ivashmirbokken voor, waarvan reeds heel wat afstammelingen aanwezig
zijn.

Varkensjokkerij. Het eiland Bali staat nog altijd bovenaan, wat de teelt van
varkens betreft. Jaarlijks worden^ 140.000 dieren uitgevoerd naar Java, Sumatra
en Singapore. Ter verbetering van de kwaliteit zijn maatregelen van zoötechni-
schen aard overwogen. Behalve toekennen van aanhoudingspremieën aan\'2 eige-
naars van superieur fokmateriaal, zullen kruisingsproeven worden ingezet met het
Balivarken, doch buiten dit eiland, waar alles vóór te zeggen valt.

Pluimvee wordt vrijwel overal in Indië gehouden. Op Java is de pluimveestapel
voor de bevolking van veel economisch belang. Weliswaar is het rendement be-
trekkelijk laag (per stuk weinig eieren en vleesch; dit wordt echter nagenoeg zonder
kosten verkregen In de meeste streken zullen met het fokken in eigen ras nog de
beste resultaten verkregen kunnen worden. Aan deze fokmethode is ook de minste
risico verbonden. \'t Hoen.

Benoemd te Noordwijk a. Zee : C. de Graaf te Dirksland.
Verhuisd : J. Breedveld, Amsterdam van Sarphatipark naar Plantage Prin-
senlaan 13. (in vorig No. staat, bij vergissing : Prinsengracht 13).

Het verband tusschen een intravitale paratyphusinfectie van runderen en kal-
veren en de omgeving waarin deze dieren verblijven. (Die wechselseitigen Beziehun-
gen intravitaler Fleischvergifterinjektionen von Groszrinderen und Kälbern zur Auszen-
welt. (Dr. H. Weber, Berl. Tierärztl. Woch, 1927. og. 521).

Weber meent, dat tot dusver nog te weinig aandacht wordt geschonken aan
het blijven voortbestaan van een infektiebron van paratyphusbacillen. Behalve
dat men bij het voorkomen van paratypliosis bij een slachtdier het vleesch on-
schadelijk maakt en slachtplaats, winkel, enz. ontsmet, moet men vooral trachten
te weten te komen, van welk veehoudersbedrijf een dergelijk dier afkomstig is
en daar dan een verder onderzoek verrichten naar het voorkomen van paratyphus-
bacillen.

Gedurende 1926 was Weber in de gelegenheid in een 6-tal gevallen, waarbij
bij het bacteriologisch vleeschonderzoek een paratyphosis werd gevonden, een
nader onderzoek bij den veehouder te verrichten. Deze gevallen wil ik hieronder
iets uitvoerig vermelden.

Geval i. In monsters vleesch en organen van een in nood geslachte koe werden
Gärtnerbacillen gevonden. De koe had gekalfd en daarbij een inscheuring van de
scheede gekregen. Twee dagen post partem gingen de secundinae af, waarop een
verbetering intrad ; 10 dagen later werd keuring gevraagd van een in nood geslachte
koe, welke bovengenoemde koe bleek te zijn. De sectie gaf : endometritis, sterk
gezwollen lever, milt, puntbloedingen op de nieren.

Het nader onderzoek bij den boer gaf het volgende resultaat: In mest, gier,
aarde en watermonsters van het erf werden geen paratyphusbacillen gevonden.

Van de aanwezige kalveren bleek één een zeer hooge agglutinatietiter te hebben
met de geïsoleerde Gaertnerstam. Dus was blijkbaar alreeds een infektie aan-
wezig bij een kalf.

Geval 2. Uit vleeschmonsters en milt van een koe werden Gaertnerbacillen
gekweekt. Sectie : geelgekleurd dier, gezwollen milt en lever, geringe endometritis.
Bij informatie bij den boer kwam men te weten, dat de koe op 18 Nov. had ge-
kalfd en op 26 Nov. was geslacht. Het kalf was wegens enteritis en algemeen ziek
zijn geslacht en in rauwen toestand als hondenvoer gebruikt.

Een onderzoek van gier, mest en drinkwater viel negatief uit. Van de 120 stuks
groot vee bleek bij 9 stuks, die alle geaborteerd hadden, de agglutinatietiter van het
serum hooger dan normaal te zijn. Bij één kalf was deze titer zelfs zeer hoog. Al
deze dieren hadden dus blijkbaar al een infektie doorgemaakt. Zonder twijfel zal
ook het geslachte kalf aan een Gaertnerinfectie geleden hebben.

Geval 3. Op een boerderij waren verscheidene kalveren gestorven onder ver-
schijnselen van zware longontsteking of maagdarmcatarrh. De longen vertoonden
hepatisatie, milt was licht gezwollen.

Uit vleesch, longen en milt van een kalf werden Gaertnerbacillen gekweekt.
Bij het onderzoek op de boerderij bleek, dat, behalve de kalversterfte onder de
dieren van 3—4 weken, men bovendien veel last gehad had van opbreken en abor-
teeren, terwijl ook dikwijls retentio secund. voorkwam.

Het water- en grondonderzoek bracht aan het licht, dat de grond in de omgeving
van een weidedrenkplaats en in de omgeving van een bij een varkensstal staande
pomp met Gaertnerbacillen besmet was.

Niettegenstaande de weidebron geheel werd schoongemaakt en van een nieuwe
filterinrichting voorzien, en men bovendien de omringende grond zoo goed mogelijk
ontsmette, bevatte het opgepompte water steeds nog Gaertnerbacillen. Weber
meent, dat een desinfektie van de oppervlakkige grondlaag slechts dan succes
geeft, als nog niet de diepere aardlagen besmet zijn.

Geval 4. Een kalf werd ter onderzoek opgestuurd, eveneens weer van een
boederij, waar sterfgevallen voorgekomen waren onder verschijnselen van long-
ontsteking en maagdarmcatarrh. Uit vleesch en organen Gaertnerbacillen.

Op de boerderij waren alle aanwezige kalveren min of meer ziek ; enkele hadden
zelfs ademnood en diarrhee. Bodem- en drinkwateronderzoek leverde geen resul-
taat. Het serologisch bloedonderzoek gaf bij verschillende dieren een reeds aan-
wezige infectie.

Geval 5. Uit organen en spierstukken van een uit nood geslacht kalf werden
Gaertnerbacillen gekweekt. Dit kalf was weer afkomstig van een bedrijf, waar
verschillende dieren aan diarrhee, hoesten, enz. ziek waren geworden.

De faeces van vele kalveren waren waterig dun ; vele dieren waren sterk bevuild,
waardoor deze dieren als het ware bacillendragers waren geworden. Dat het haar
inderdaad de besmetting kan overbrengen, werd nog nader in een proef aange-
toond. Bloedonderzoek van eenige kalveren en runderen toonde aan, dat vele al
een besmetting hadden doorgemaakt. Wat de stalinrichting betreft, deze was zeer
treurig ; geen afvloeiing van gier, enz.

Geval 6. De levende keuring van een rund gaf : sterk vermagerd dier, kan niet
opstaan, ademnood, geen koorts. De geslachte keuring gaf ernstige longtbc ; het
dier werd deswege afgekeurd.

Uit een wetenschappelijk oogpunt werd vleesch ter onderzoek opgestuurd ;
toen werd een Gaertnerinfectie gevonden. Een nader onderzoek op het bedrijf
was onmogelijk.

Uitputting, vooral in verbinding met erge vermagering, is bij slachtdieren,
volgens Weber, in staat het dierlijk lichaam voor een intravitale infektie te prae-
disponeeren. Bij de keuring van dergelijke dieren moet men dus voorzichtig zijn.

Samenvattend blijkt dus allereerst uit deze onderzoekingen, dat Gaertnerin-
fekties bij jong vee dikwijls de oorzaak zijn van enteritiden, instaat de opfok en
de reeds aanwezige dieren geheel te vernietigen. Dikwijls is ook het groote vee al

besmet. Bij de serologische onderzoekingen is gebleken, dat de normale agglutina-
tietiter eindigt bij i op 100. Van 100 tot 400 is ze als dubieus te beschouwen, ter-
wijl boven 400 de reactie beslist positief is.

Noodzakelijk is het verder, dat men steeds een bact. onderzoek verricht van
faeces, gier, aarde, drinkwater, haren van vellen, enz. Soms is het bloedonder-
zoek, al of niet in combinatie met het bloedhaemogram, de eenige methode om het
aanwezig zijn van een infektie aan te toonen. Bij elk geval van paratyphosis moet
men zoo mogelijk een nader onderzoek instellen op de boerderij waar het bewuste
dier van afkomstig is of een tijdlang vertoefd heeft.

Een en ander over vleeschvergiftigingen. (Fleischvergiftungen, von Flemming,
Zeitschr. f. Veterinär Kunde, 1927, pg. 353).

Flemming geeft een uitgebreid geschiedkundig overzicht van liet nog onop-
geloste vraagstuk der vleeschvergiftigingen. Het voornaamste eruit zij hier gere-
leveerd.

In een groot aantal komen bij onze huisdieren, zoowel als ziekteverwekkers
als saprophyten, bakteriën der paratyphus-enteritisgroep voor, die zich noch
morphologisch, noch cultureel, noch serologisch van de vleeschvergiftigers laten
onderscheiden. Onder bijzondere, ons nog niet geheel bekende omstandigheden,
b.v. op een geschikte voedingsbodem (gehakt) en bij een gunstige temperatuur,
kan de virulentie dezer bacteriën toenemen, waardoor ze pathogeen kunnen
worden.

Tot dusver is slechts één geval bekend, dat dezelfde bacil bij het dier een besmet-
telijke ziekte en bij den mensch een vleesch vergiftiging heeft veroorzaakt, n.1.
de bekende schapenziekte en vleeschvergiftiging te Überruhr in 1919, waarbij het
verband tusschen ziekte van mensch en dier bacteriologisch en serologisch als
vaststaande is bewezen. Bij de schapen zag men een infectieuze, met koorts ver-
loopende gastro-enteritis, waardoor vele noodslachtingen en sterfgevallen het
gevolg waren. Na het gebruik van het vleesch werden 2100 personen ziek, waarvan
er 4 stierven.

Door Trawinsky is een paratyphussepticaemie bij een koe beschreven, welke
koe door een empiricus, een bacillendrager bij het verwijderen der secundinae,
zou zijn besmet.

In Japan werd een paard ziek door het opeten van stukjes brood, gedrenkt in
een muizentyphuscultuur. Na het gebruik van het vleesch van dit paard werden
eveneens weer menschen ziek. Voorzichtigheid moet dus worden betracht bij het
uitleggen van muizentyphusculturen in slachterijen, vleeschwinkels, slachthuizen,
bakkerijen, keukens, enz. daar deze bacillen voor den mensch pathogeen kunnen
worden, als zij in groote hoeveelheid in de darmtractus komen.

Daar men de dierpathogene bact. nog niet met zekerheid van de menschpatho-
gene soorten kan onderscheiden, moet men, volgens Flemming, al het vleesch,
dat dergelijke bacteriën bevat, onbruikbaar maken.

Een eigenlijke paratyphosis der slachtdieren, die onder hetzelfde beeld als bij
den mensch optreedt en ook pathologisch-anatomisch juist is te diagnostiseeren,
kennen wij niet. De dierziekten, waarbij men vooral vleeschvergiftigingen heeft
ontmoet, zijn vooral darmontstekingen (koliek der paarden). Dan volgen, hoewel
in veel mindere mate, nierziekten, aandoeningen van baarmoeder, gewrichten,
peesscheden, klauwen en hoeven, navel, longen, borst-buikvlies, en algemeene ziek-
ten, in aansluiting aan etterige en necrotiseerende wonden.

In het algemeen worden bij het bakt. vleeschonderzoek in de talrijke gevallen,
dat men denkt met een septicaemie te doen te hebben, zelden bacteriën en zeer
zelden microörganismen der parat.-enteritisgroep, gevonden. Door het bakt.
vleeschonderzoek kan dus zeer veel vleesch nog in consumptie gebracht worden,
dat anders bij een macrosc. keuring zou moeten worden afgekeurd. In Duitschland
werden vleeschvergiftigers gevonden in 1918 bij 2,5 % van alle bakteriologisch
onderzochte dieren, in 1919 bij 3,3 % en in 1920 bij 2,9 %. Talrijke andere bakt.,
echter geen vleeschvergiftigers, werden gevonden in 20,2 %, 15,0 %, en 17,4 %.

Geheel kiemvrij waren 52,8 %, 61,3 % en 58,9 % der dieren. In totaal werd onge-
veer \'/₄—\'/s deel ^{van a}"^e bakteriologiseh onderzochte slachtdieren vastgehouden.

Bij een na vleeschverbruik optredende gastro-enteritis, staat eerst dan een ver-
band tusschen vleeschgebruik en ziekte van den mensch vast, als de uit het vleesch
en uit de faeces der patiënten geïsoleerde bakteriën, zoowel morphologisch, cul-
tureel als serologisch volkomen overeenstemmen en door het patiëntenserum hoog
geagglutineerd worden.

De maximum onderzoekingsgetallen. (Höchstuntersuchungszahlen ; Hafemann
Zeitsch. f. Fleisch. und Milchhyg. 1927, pg. 381).

Hebben wij in een vroeger referaat door Dr. Ivunibert Muller de voordeelen
zien opnoemen van een vaststelling van „Höchstuntersuchungszahlen", in het
bovengen, artikel komt een tegenstander aan het woord.

Hafemann begint met er op te wijzen, dat het streven naar vaststelling van
maximumonderzoekingsgetallen voor verschillende slachtdieren ontstaan is, door-
dat men op de meeste grootere abattoirs z.g. „slachtdagen" heeft, waarop in een
korten tijd een abnormaal groot aantal dieren moet worden geslacht en gekeurd.
Op dergelijke dagen wordt én van de directie én van het keuringspersoneel soms
het onmogelijke gevergd. Het is gebleken, dat dergelijke slachtdagen veelal samen-
vallen met marktdagen.

1. Het aantal marktdagen vermeerderen, waardoor vanzelf ook de slachtingen
over meer dagen zouden worden verdeeld. In de praktijk is intusschen gebleken,
dat dit niet is door te voeren.

2. Het invoeren van z.g. maximumonderzoekingsgetallen. Evenals men bij
de „Trichinenschau" deze getallen heeft vastgesteld, wil men dit nu ook doen
bij de keuring van slachtdieren. Volgens Hafemann is dit niet goed mogelijk.
Bij het trichinenonderzoek wordt steeds bij elk praeparaat precies hetzelfde werk
verricht, waarvoor dus een bepaalden tijd noodig is ; bij de keuring van slachtvee
heeft men echter sterk uiteenloopend werk ; dit wisselt n.1. al naar mate men
wel of geen afwijkingen aantreft.

a. Ieder slachthuis heeft in bouw, aanleg, onderlinge groepeering der gebou-
wen en inrichting zijn eigenaardigheden, waardoor de geslachte keuring al of met
wordt vergemakkelijkt.

b. Varieert sterk het aantal hulpkrachten (halknechten), welke den keurings-
ambtenaar ter beschikking staan.

Hafemann meent, dat als inderdaad blijkt, dat de geslachte keuring minder
goed wordt uitgevoerd, doordat het keuringspersoneel te veel op één dag moet
keuren en het werk zich op bepaalde dagen ophoopt, de directie verplicht is, voor
meer keuringsambtenaren te -zorgen. Daartegenover staat, dat op de keurings-
ambtenaren de verplichting rust, om zoo continu mogelijk de keuring korrect en
volledig uit te voeren.

Kaliumnitriet als conserveeringsmiddel voor vleesch. (L\'emploi du nitrile de
soude pour la conservation de la viande ; Kerr, Marsh, Schroeder et Boyer —-
Journ. of Agric. Research, 1926, Sept. -— geref. in Revue vétérin. Oct. \'27).

Sinds de vroegste tijden hebben zoowel slagers als huisvrouwen naast het keuken-
zout ook het z.g. salpeter (kaliumnitraat) als conserveeringsmiddel voor vleesch
gebruikt. Vooral het laatste zou de kleur van het vleesch beter doen uitkomen.
Deze werking treedt pas op, als het salpeter geheel of gedeeltelijk is omgezet in
salpeterigzure kalium. Bovengenoemde schrijvers hebben nu onderzocht of men
niet beter direct kaliumnitriet voor de conserveering zou kunnen gebruiken, wat
misschien ook minder kostbaar zou zijn.

Inderdaad bleek het kaliumnitriet een uitstekende werking uit te oefenen ; voor
45 K.G. vleesch zou een hoeveelheid van 8—30 gram nitriet al voldoende zijn.
Dergelijke gepraepareerd vleesch bevat dan zelfs nog minder nitriet dan wanneer

men nitraat had gebruikt, terwijl tevens dan geen enkele hoeveelheid onomgezet
nitraat aanwezig is.

Verder was het vleesch even smakelijk en voedzaam als bij het gebruik van ni-
traat. Door het Departement van Landbouw in de Ver. Staten is, naar aanleiding
van deze onderzoekingen, het gebruik van nitriet als conserveeringsmiddel toege-
staan.

De genese der vleknieren. (Experimentelle Beitrage zur Genesis der Flechiiere ;
Bachlehner — Schweiz. Arch. 1927, pg. 214).

Bachlehner heeft het bewijs willen leveren, dat de opvatting, als zouden
vleknieren bij kalveren het overblijfsel zijn van een vroeger doorgemaakte, alge-
meene infektie met koli- of koliachtige bacteriën, de juiste is.

Daartoe werden 18 konijnen meermalen intraveneus met kolistammen, geïso-
leerd uit vleknieren van kalveren of uit den darminhoud van kalveren, ingespoten.
Bij 12 dezer konijnen vond Bachlehner bij de sectie puntbloedingen, witgele,
aan de oppervlakte op abscessen gelijkende haarden en infarct-litteekens. Uit 2
van dergelijke haarden konden weer kolibacteriën in reinkultuur worden gecul-
tiveerd. Bij microscopisch histologisch onderzoek was aanwezig een lymphocy-
taire infiltratie tusschen de tubuli en in het bastweefsel, met een neiging tot bind-
weefselvorming .

De ritueele slachtmethode. (Beitrag zur Schachtfrage ; Dr. Basel — Berl. Tier-
arztl. Woch., 1927, pg. 655).

Naar aanleiding van den vinnigen strijd, welke in den laatsten tijd in Duitsch-
land gestreden wordt tusschen voor- en tegenstanders van de Joodsche slacht-
methode ging Basel na, of het inderdaad mogelijk is, dat volgens deze methode
geslachte dieren, na bevrijding uit het werptoestel, nog instaat zouden zijn op te
staan en zelfs min of meer bewuste bewegingen te maken. Tot dat doel werden
proeven genomen op het abattoir te Stettin bij een 16-tal dieren, zoowel koe^;en,
vaarzen als stieren.

Uit deze proefnemingen bleek, dat de tijd, loopende van het begin van de hals-
snede tot het einde der uitbloeding, varieerde van min.—2J min.

In geen dezer gevallen werd waargenomen, dat een dier, na het verrichten van
de halssnede, nog in staat was op te staan en weg te loopen, zooals door tegen-
standers weleens wordt beweerd.

De corneareflex was bij 3 dieren direct verdwenen ; bij de andere dieren duurde
het verdwijnen van 10—80 seconden. De leeftijd der dieren liep sterk uiteen, van
2J jaar tot 8 jaar.

Bakteriën in levensmiddelen en levensmiddelvergiftigingen. (Lebensmittelbak-
lerien und Lebensmittelvergiftungen ; Brekenfelds — Zentralbl. f. Bakt., Para-
sitenkur.de u. Infekt. Krankh. Abt. I, Orig. Bd. 99. pg. 353).

Brekenfelds komt, op grond van onderzoekingen van Seeberger en Korent-
schewsky, alsmede naar aanleiding van de resultaten van eigen proefnemingen,
tot de conclusie, dat de meest uiteenloopende aërobe en anaërobe bakteriesoorten
waarschijnlijk door giftige stofwisselingsproducten tot voedselvergiftigingen aan-
leiding kunnen geven.

In verband met de aetiologie en de klinische factoren kan men onderscheiden :
voedingsmiddelvergiftigingen en voedingsmiddelinfektie\'s. De infektie\'s ontstaan
soms secundair als gevolg van vergiftigingen van uit de darmen van de patiënt.

Bij voedingsmiddelvergiftigingen moet steeds ook naar sporenvormende anaë-
robe kiemen gezocht worden ; dit mag z. i. niet nagelaten worden.

Voor beslist goede soort worst mag men verlangen, dat zij, zoowel aërob als
anaërob in de broedstoof geplaatst, slechts een bepaald aantal bakteriesoorten
bevat. Dit aantal zou nog nader moeten worden vastgesteld.

Proteus- en paraboutvuurbacillen (n.1. bac. oedematis maligni en verwante
soorten) mogen in geen geval voorkomen, evenmin microörganismen van de para-
typhus-enteritisgroep, daar deze bact. door hunne stofwisselings-producten bij-
zonder ernstige ziekteverschijnselen kunnen veroorzaken. de Graaf.

Behandeling van postoperatieve en puerperale thrombose en embolie met bloed-
zuigers. (Tholen, N. T. v. Geneesk. 1928. I. blz. 302).

Er bestaan in de literatuur, ten opzichte van het ontstaan van thrombose en
embolie, twee stroomingen, waarvan de eene in mechaniese oorzaken, de andere in
infectieus-toxicse invloeden de verklaring zoekt. De eerste laten spoedig na ope-
ratie of partus actieve of passieve bewegingen uitvoeren ; de laatste trachten de
gevreesde complicatie te voorkomen door strenge asepsis. De vraag of een embolie
kan ontstaan zonder voorafgaande thrombose wordt door de meesten ontkennend
beantwoord, ofschoon het dikwijls voorkomt dat een patiënt een embolie krijgt,
zonder dat het klinies beloop aan thrombose had doen denken ; ook gelukt het
dan dikwijls bij de sectie niet de thrombus te vinden.

Opvallend is dat puerperale thrombose veel zeldener door een embolie gevolgd
wordt dan de postoperatieve.

Neemt men aan dat aan iedere embolie een thrombose voorafgaat, dan moet
de prophylaxis der embolie bestaan in het voorkomen en eventueel bestrijden
der thrombose. Het voorkómen is voorloopig nog niet mogelijk ; de thrombo-phlc-
bitis, vooral die der onderste ledematen en der kleine-bekken organen blijft steeds
een gevreesde complicatie na chirurgiese en verloskundige operaties ; soms wordt
een kleine operatie die snel en zonder verwikkelingen verloopt, plotseling door een
thrombose gevolgd.

Wat de behandeling betreft, behalve de gewone hulpmiddelen, immobiliseeren
en lioogleggen van het zieke been, natte omslagen en ijsblazen, maakte Ter-
mier gebruik van bloedzuigers. In 1922 deelde hij zijn goede resultaten daarvan
mee en in 1925 vermeldde hij reeds 75 gevallen die met gunstig gevolg volgens
zijn methode door hem en anderen waren behandeld. Een oude methode is dus
in eere hersteld. Bij de eerste verschijnselen van thrombo-phlebitis worden 1 a 3
bloedzuigers op of in de omgeving van het zieke vat gezet. Zoo noodig kan men
dit een of tweemaal herhalen met tussenpoozen van een of twee dagen. Dikwijls
is den volgenden dag de locale pijn verdwenen, temp. en pols dalen en de zwel-
ling vermindert snel. De verklaring is als volgt : de bloedzuiger onttrekt niet alleen
bloed (10—15 c.M³.) maar spuit tevens een stof (hirudine) in die het coaguleeren
van het bloed belet. Na verwijderen van het dier blijft de gemaakte driehoekige
wond eenigen tijd (tot zelfs 2 dagen) na bloeden, waardoor ^ 200 c.M³. bloed
afvloeit. Aan dit anti-coagulatievermogen schijnt men de werking op de throm-
bose te moeten toeschrijven. De werking is niet alleen plaatselijk doch over het
geheele lichaam en veroorzaakt een voorbijgaande, enkele dagen durende haemo-
philie. De stollingstijd van het bloed is dan 2—15 minuten verlengd. Termier
meent dat het hirudine zelfs in staat is een reeds gevormde thrombus op te lossen. Dit
is zeer zeker overdreven ; een georganiseerde thrombus wordt niet opgelost; wel
wordt het voortschrijden van het proces, door de verminderde coagulatieneiging
van het bloed, belemmerd. Bestaat eenmaal een uitgebreide thrombus eenigen
tijd dan helpen bloedzuigers niet meer. Het is daarom zaak vroegtijdig de diagnose
te stellen.

Verder vermoedt men nog dat de hirudine de phagocytose en de bactericide
eigenschappen van het serum bevordert.

Theoreties is de mogelijkheid niet uit te sluiten dat, juist door de hirudine, de
thrombus loslaat en dus het ontstaan van embolie wordt bevorderd ; de praktijk
zal hierop het antwoord moeten geven en dat is voorloopig bemoedigend voor de
nieuwe behandeling. Tholen had in 2.5 jaar in 30 gevallen succes. Het is volgens
hem opvallend hoe snel in gevallen van locale thrombo-phlebitis het ziekteproces
teruggaat als men maar dadelijk, bij de eerste verschijnselen, behandelt. Bestaande
haemophilie is een contra-indicatie voor de behandeling.

Van Balen (N. T. v. G. 1928, I, blz. 725) is van meening dat de gunstige wer-
king der bloedzuigers waarschijnlijk zal veroorzaakt worden door gunstige be-
ïnvloeding (bloed onttrekking) van het acute ontstekingsproces (de phlebitis) ;
vroeger was toch het gebruik van bloedzuigers bij vele acute ontstekingen algemeen.

(Prof. van Rooy, N. T. v. Geneesk. 1928, I, blz. 266). De pyelitis gravidarum
der vrouw ontstaat meestal pas in de laatste maanden der zwangerschap ; soms
is het slechts een acute exacerbatie van een reeds lang bestaand sluimerend proces.
De infectie kan langs 3 wegen plaats hebben : ie door opstijging uit de blaas.
Bacteriën (colibacillen, gonococcen) kunnen in de urethra en in de blaas geraken
en soms, door terugstroomen van urine opwaarts in den ureter tot in het nier-
bekken. 2e langs lymphogenen weg en wel op twee manieren : nl., bij cystitis,
langs de lymphvaten rondom den ureter tot in den wand van het nierbekken,
verder direct van uit den darm (colibacillen) langs lymphwegen, naar het nier-
bekken ; vooral hardnekkige obstipatie zou daartoe praedisponeeren. (Franke
toonde een anastomiseering aan tussen de lymphvaten van rechternier en flexura
hepatica ; Zangenmeister vond soms colibacillen in het nierbekken, terwijl zij
in de blaas ontbraken). 3e langs hacmotogenen weg, van uit een primaire infectie-
haard (furunkel, angina enz.). In de meeste gevallen heeft echter het binnen-
dringen der infectiekiemen plaats of door opstijging uit de blaas of langs lympho-
genen weg uit het darmkanaal. Gewoonlijk is een cystitis voorafgegaan of bestaat
een hardnekkige constipatie. Het binnendringen der kiemen beteekent nog geen
infectie ; daartoe moeten andere factoren medewerken die de weerstand vermin-
deren en een belangrijke factor is de stuwing der urine door mechaniese oorzaken

Als behandeling beveelt schrijver aan rust, laxeeren, ruime toevoer van drank,
urotropine, eventueel blaasspoeling en in hardnekkige gevallen spoeling van het
nierbekken.

Dr. J. de Groot Sr., (Geneesk. Gids 1928 afb. 3 blz. 46) : is van meening dat
aan de verhoogde bloeddruk dikwijls te veel gewicht wordt gehecht. Men moet
niet uit het oog verliezen dat verhooging van den bloeddruk geen ziekte is, maar
een verschijnsel kan zijn van een ziekelijke afwijking, evenals de verhooging van
de lichaamstemperatuur. En evenmin als de normale lichaamstemperatuur bij
alle individuen dezelfde is, is zulks het geval met de gemiddelde normale bloed-
druk. Er zijn normale mensen voor wie een bloeddruk van 150, andere voor wie
één van 180 normaal is. Velen hebben 10 a 20 jaar een bloeddruk van 200 en hooger
zonder dat zij er ooit nadeel van ondervonden. Ook moet men bedenken dat de
bloeddruk op verschillende tijden van den dag en onder verschillende omstandig-
heden zéér afwisselend is en dat het bepalen van den sysloliesen bloeddruk betrek-
kelijk geringe waarde heeft. Daarentegen is de hoogte van den diasloliesen bloed-
druk, wanneer die meer dan 120 bedraagt, van belang. Blocddrukverhooging
kan tot stand komen óf door versterkte hartswerking, óf door toeneming van den
weerstand in het vaatstelsel. De eerste mogelijkheid speelt, volgens proefonder-
vindelijke en kliniese ervaring geen rol van beteekenis bij het ontstaan der arteri-
eele hypertensie. Wat de verhooging van den weerstand betreft, die zich in de
kleinste arteriën, en waarschijnlijk ook in de capillairen, doet gelden, men heeft
gemeend dat sclerotiese veranderingen van den vaatwand daarvan de oorzaak
zijn. Het is echter gebleken dat bij beslist hoogen bloeddruk geen of geen noemens-
waarde anatomiese veranderingen gevonden worden, of altans zeer onstandvastig
en dan altijd beperkt tot begrensde en betrekkelijk kleine orgaangebieden doch
nooit over het geheele lichaam, zoodat die geen invloed kunnen hebben op den
bloeddruk in het geheele vaatstelsel.

Als verdere oorzaak van arterieele hypertensie is ten onrechte nierziekte be-
schouwd, ook verhoogd cholesterine-gehalte van het bloed, psychiese invloeden,
nicotinevergiftiging. Bij nieraandoeningen wordt geregeld een normale bloeddruk
gevonden, terwijl bij mensen die jarenlang een hoogen bloeddruk hadden, geen
nierveranderingen werden gevonden.

Wel kunnen toxiese invloeden in het spel zijn, zooals lood vergiftiging, lues,
zwangerschapsnier. Een constitutioneele aanleg is altijd aanwezig, die erfelijk kan
zijn. Verder komt het verschijnsel hooge bloeddruk vaak voor bij stofwisselings-

ziekten en komt het ook wel voor tegelijk met asthma bronchiale, migraine en
andere verschijnselen, die wijzen op storingen in de werking van het vegetatieve
zenuwstelsel.

In hoever een hooge bloeddruk van belang kan zijn met het oog op andere,
wellicht te verwachten, ernstige verschijnselen, is niet op te maken uit de hoogte
van den bloeddruk na een of twee onderzoeken op een willekeurigen tijd. Men
moet dan kunnen beschikken over een bloeddruk-curve met 2 of 3 metingen per
dag en rekening houden zoowel met den diastoliesen als met den systoliesen bloed-
druk. Het geven van voorschriften, dieet of geneesmiddelen aan mensen met
hoogen bloeddruk, speciaal met het oog op dien hoogen bloeddruk is absurd en
berust dikwijls op dwaalmeeningen. Wel moet men mensen met verhoogden bloed-
druk, die niet jong meer zijn en dus zouden kunnen blootstaan aan het gevaar
verbonden aan arteriasclerose, waarschuwen voor te sterke inspanning van hart
en lichaamsspieren en voor een in alle opzichten te rijkelijke voeding (ook dranken)
waardoor de bloedstroom allicht overladen wordt met stofwisselingsproducten
die een ongunstigen invloed op den bloeddruk zouden kunnen hebben, maar die
waarschuwing moet men eigenlijk toch geven ook al is de bloeddruk normaal of
laag.

Middelen die een sedatieve werking hebben op het centrale of vegetatieve ze-
nuwstelsel zooals slaapmiddelen, opium, valeriaan, broom, belladonna, ook anti-
pyrine, verlagen den bloeddruk.

Dr. j. de Groot Sr., schrijft hierover in de Geneesk. Gids 1928, 6, blz. 121 :
een dwaalbegrip is dat de arteriosclerose het ouderdomsverschijnsel bij uitnemend-
heid zou zijn en dat de mens zoo oud is als zijn arteriën. Wel komt op hoogen leef-
tijd arteriosclerose meer voor dan bij jonge mensen, maar ook bij de laatsten is
zij niet zelden. Arteriosclerose is niet een onvermijdelijk fysiologies ouderdoms-
verschijnsel, maar een ziekelijke afwijking, die therapeuties behandeld moet
worden.

Ken hooge bloeddruk is volstrekt geen symptoom van zuivere arteriosclerose
en evenmin mag onder gewone omstandigheden bij mensen die tot nog toe gezond
waren, de hooge bloeddruk als oorzaak van het lijden beschouwd worden.

Als oorzaak moet een (erfelijke) constitutionele aanleg aangenomen worden
verbonden met de een of andere „schadelijke invloed." Deze kan verschillend zijn,
zoo bv. bovenmatige arbeid. Bij veel spierarbeid wordt het vaatgebied tot die spie-
ren behoorend het eerst en het ergst ziek en ook de vaten van het hart ; bij aan-
houdende ingespannen hersenarbeid, de vaten van de hersenen.

Toxiese en infectieuze oorzaken kunnen een rol spelen, zoo bv. lues. In het
algemeen geven chroniese infectieziekten voorbeschiktheid. Als toxiese oorzaken
komen in aanmerking : misbruik van nicotine, koffie (alkohol is volgens schrijver
niet zoo gevaarlijk) loodvergiftiging. Dat vleesgebruik het ontstaan van arterio-
sclerose zou bevorderen is niet bewezen.

Het aanwezig zijn van kalk in den slagaderwand is niet het essentieele, niet de
oorzaak van de ziekte. De arteriosclerose bestaat reeds voordat de kalk in den
vaatwand is afgezet. (Men zou zelfs kunnen aannemen dat de kalk dient 0111 den
reeds zieken vaatwand meer steun te geven). Voor kalktoevoer behoeft dus bij de
ziekte geen vrees te bestaan ; integendeel moet men er voor waken dat het lichaam,
wat de kalkstofwisseling betreft, niet verarmt, want de kalk, die in de vaatwand
wordt afgezet, wordt ontleend aan andere organen. Bij onvoldoende kalkgehalte
van het bloed wordt het hart slap en diastolies verwijd.

Een vaatwand die gedegenereerd is kan niet meer regenereeren ; wel kan men
zorgen dat de ziekte zich niet verder ontwikkelt en dat de patiënt alles vermijdt
waardoor dat bevorderd zou worden. Kleine giften jodiumzouten (joodnatrium)
kunnen soms nuttig ziin

De behandeling bestaat in een plaatselijk of algemeene bedekking door begieting
met vloeibare parafine, van een bepaalde menging (met hars), eh verwarmd tot
54 a 6o° G, en is uitgevonden door een frans arts Barthe de Sandeort die zijn
preparaat „ambrine" noemt. In Frankrijk en Duitschland zijn instituten voor deze
behandelingswijze ; ook in den Haag en Amsterdam is er een.

De taaie zelfstandigheid krijgt geen scheuren of barsten en kan op hooge tempe-
ratuur (54 a 6o°C.) op de huid worden gebracht zonder die te branden. In een
dunne laag van 4 m.M. uitgegoten, stolt zij onmiddellijk en koelt af tot 50° C ;
men giet dan nog langzaam parafine er over. Bij het stollen krimpt de parafine
en oefent een gelijkmatige zachte druk op de huid uit. De warmte der parafine
die men er langzaam over heen giet, dringt zeer geleidelijk dieper door en men
krijgt plaatselijk een veel krachtiger warmte-aanwending dan bv. met modder-
omslagen. Onder de parafine zweet de huid, daardoor kan men bv. na een parafine-
begieting, de hand daaruit, als uit een handschoen, terug trekken en ook van
andere deelen van het lichaam de parafine gemakkelijk verwijderen. De duur van
een bad is 20 tot 30 minuten. Gebruikte parafine wordt weer gesteriliseerd door
verhitting (tot boven 115° C).

Na 9 jaren de plaatselijke behandeling te hebben toegepast, nam Dr. Sandfort
een proef met algemeene behandeling ; hij nam een volbad in een kuip met 300
liter ambrine, op 54⁰ C. en bleef daar 10 minuten in ; hij vond het heel aangenaam
en herhaalde het 10 maal binnen 16 dagen.

Plaatselijke parafinebaden worden toegepast tegen rheuma, ischias, huidziekte,
brandwonden, chroniese arthritis. Waarschijnlijk zullen de indicaties nog uitge-
breider worden. (Ook in de diergeneeskunde zou deze methode misschien met
succes toepassing kunnen vinden. Kef.)

Koch (N. T. v. Geneesk. 1928, I, blz. 908) behandelde drie gevallen van hals-
actinomycose (bij den mens) met uitstekend gevolg met Röntgenstralen. De aan-
doening was tamelijk uitgebreid ; behalve bestraling werd joodkalium-behande-
ling toegepast en, zoo noodig, punctie van abcesjes. Een der patiënten was binnen
een half jaar genezen, zonder huidverkleuring en zonder littcekens en had na 4 jaar
geen recidief. De doseering van de bestraling is volgens schrijver van groot gewicht ;
2 velden werden bestraald met op elk veld 2x8 H., op 25 c.M. afstand, filter 3
m.M. A 1., spanning 140.000 Volt, effectief bij 2 M. Arap. ; eiken dag 8 H. per
veld. Dus een reeks van 4 dagen. Daarna een pauze van 1 maand, gevolgd door
eenzelfde reeks, waarna een pauze van 2 maanden. De aandoening was toen zoover
teruggegaan, dat volstaan kon worden met 1 reeks per veld.

Schrijver gaf groote doses J.K., van 5 tot 12 gram per dag. Deze worden goed
verdragen als men tegelijkertijd calcium of bicarb.-natricus geeft en het middel
i a 2 uur na het eten laat innemen.

Bij actinomycose van gezicht en hals is de prognose gunstig, bij actinomycose
van thorax- organen, buik en bekken ongunstig. Veelal wordt daarbij de diagnose
laat gemaakt en ook zijn die gevallen meestal moeilijker voor bestraling toeganke-
lijk. Gelukkig komt de ziekte het meest aan den hals voor. Brofeld zag van 169
gevallen 59 % cervico-faciaal, 8 % thoraco-pulmonaal, 30 % abdominaal, 2 %
uitgaande van de huid, 0,6 % uitgaande van de tong.

Ledeboer (N. T. v. G. 1928, I, blz. 1202) vermeldt een geval van actinomycosis
van de hersenen (een zelden voorkomende localisatie) met verschijnselen van
meningitis en doodelijke afloop. In het lumbaal vocht waren geen actinomyces
te vinden.

Volgens von Eiselsberg is bij acuut zwaar bloedverlies bloedtransfusie te ver-
kiezen boven infusies van zout- of suikeroplossing. (Münch. med. Woch., N. T. v. G.
1928, I, blz. 586).

Buchholtz en Lange (Miineh. med. Woch., Tier Rundschau 1928, blz. 113)
deden proeven bij dieren, bij welke zij ileus verwekten en dan door trypaflavin de
darmflora onschadelijk maakten. Ook nu volgde de dood onder verschijnselen
van zware algemeene vergiftiging, zooals steeds bij ileus. Schrijvers leiden daaruit
af dat de darmbacterien niet de oorzaak zijn van die verschijnselen. Zooals bekend
wordt aangenomen dat bij ileus, door verandering van het darmepiteel, de darm-
bacteriën de darmwand passeeren, evenals hun stofwisselingsproducten en de
verschijnselen veroorzaken.

Infectie van dierenartsen met de Bact. bovum Bang. (Kolbe, Miineh. med. Woch.,
ref. Zeitschr. f. Fleisch. u. Milchhyg 1928, Heft 8, blz. 145). lil Beieren hadden
eenige dierenartsen de volgende ziekteverschijnselen : gevoel van moeheid, koorts-
koude en zwaarte in de beenen ; remitteerende koorts, pols oppervlakkig, lympho-
cytose. Aghitinatie en komplementbinding met B. abortus en met B.melitensis.
In 3 gevallen was de ziekte gekomen na verwijdering der nageboorte bij koeien.

Prognose gunstig ondanks hevige koorts en recidive, Therapie : inspuiting van
zilverpreparaten en vaccinen.

Dr. C. D. Cramer (Gcneesk. Gids 1928 afl. 4 blz. 69) uit de veronderstelling dat
de postvaccinale encephalitis geen echte encephalitis is en geen bacterieele aan-
doening. Hij wijst er op dat reeds dikwi j Is in de geneeskunde men bij de een of andere
ziekte naar bacteriën zocht en ten slotte een abacterieele oorzaak moest aannemen.
Hij acht het niet onwaarschijnlijk dat de zoogenaamde encephalitis na inenting,
het gevolg is van een intoxicatie door eiwit, dat bij bepaalde individuen sero-
toxies werkt, dus een eiwittoxicosc.

Als voorbeeld daarvan haalt hij dan de serumziekte aan. Neemt men aan dat
de verwikkeling na koepokinenting van anaphylactiesen aard is, dus in mechanisme
te v \'gelijkt ii met den anaphylactiesen 1 hoe (serum ziekte) dan kunnen wij ons
voorstellen dal een bijmengsel van de entstof, of de entstof zelf, als een parenteraal
toegediend antigeen werkt.

Het aantal hypothesen over deze interessante ziekte is dus weer met een ver-
meerderd .

Pktte (Miineh. med. Woch , N. I v. G. 1928, I, blz. 967) zag, na enting met
bacterie vrije vaccinelymphe, konijnen sterven. Uit organen, bloed en cerebro-
spinaal vocht werd de bacillus bipolaris van de konijnen-septichaemie gekweekt.
Deze werd ook bij gezonde konijnen (als commensaal) gevonden, was dus zeer
zeker door de vaccinatie geactiveerd. Evenzoo zou het denkbaar zijn dat bij de
encephalitis postvaccinalis een onbekende, latent aanwezige, ziektekiem virulent
wordt, ten gevolge van de verminderde weerstand van de betreffende personen
door de vaccinatie.

Aldershof en Pondman (N. I v. Geneesk. 1928, 1, blz. 1198) zijn, op grond
van hun onderzoekingen geneigd aan te nemen dat de verschijnselen der post-
vaccinale encephalitis veroorzaakt worden door een toxine, dat zij voorloopig
neurocidine noemen ; zij meenen dat er een nauwe betrekking bestaat tussen bac.
bipolaris, vaccinevirus en neurocidine.

Het gelukte hun uit het neusslijm van een kind, lijdende aan encephalitis post-
vaccinalis, een nagenoeg reine kweek te verkrijgen van een bac. bipolaris, die in
kweekeigenschappen overeen kwam met die van hun proefdieren. Hunne onder-
zoekingen worden voortgezet.

Prol. Reko schrijft (Ther. Monath. 1928 blz. 229) over gift-spinnen in Mexico.
Er komen daar enkele soorten voor, waaronder zeer groote, die met hun beet een
gif (een neurotoxine) in de wond spuiten dat ziekteverschijnselen veroorzaakt,
pijn, zwelling, echter (voor mensen) zonder doodelijk gevolg. Paarden en ezels
schijnen zeer gevoelig te zijn.

Prof. Dr. E. C. van Leersum (N. T. v. Geneesk. 1928, I, blz. 680) kon bij jonge
ratten, waarvan de (drachtige) moeders met levertraan gevoederd waren, met
het gewone rachitis veroorzakende dieet (weglating van het antirachitiese vitamine
D) geen rachitis meer opwekken.

Amerikaanse onderzoekers zagen bij kinderen, waarvan de moeder tijdens de
zwangerschap levertraan hadden genomen, wel rachitis optreden, v. L. meent nu
dat in dit laatste geval de doses betrekkelijk kleiner waren. Uit prakties oogpunt
zou het van belang zijn die proeven te herhalen.

Katschakhidzé, (Buil. de la Soc. de Path. exot., ref. Revue gén. de méd. vét.
1928, blz. 40), vermoedt dat miltvuur in dorpen in Transkaukasie, daar gebracht
is door arenden. Deze vogels zijn onvatbaar maar de miltvuurkiemen die hun di-
gestietractus passeeren, blijven virulent. Vrijburg.

Het kiemgehalte van miltvuurentstoffen en de rol der eiwitten bij de immunisatie
tegen miltvuur.

Ruppert. (Zeitschr. f. Inf. krankh. par. krankh. und Hygiëne der Haust. 31
Band 4 Heft) heeft vroeger in samenwerking met Andrieu erop gewezen hoe het
kiemgehalte van miltvuurentstoffen zeer snel vermindert en langzamerhand
tot nul wordt. De vraag rijst nu of in deze entstoffen de werkzame antilichamen
gevormd blijven. Was dit niet het geval, dan zouden zij hare waarde als entstof
moeten verliezen. Nu is de vorming van antilichamen tenslotte toe te schrijven
aan eene eiwitreactie, zoodat de gevoltrekking voor de hand ligt, dat ook de ba-
cillenresten hieraan kunnen medewerken. De opvatting is geheel in overeenstemming
met de mededeeling van Bach, in het jaar 1904 reeds, dat hij met miltvuur-agres-
sinen in staat was een onvatbaarheid tegen miltvuur op te wekken. Ruppert
heeft nu getracht na te gaan, of ook de eiwitsubstantie door bacterieverval, door
afbraak vrij gekomen, in staat is antilichamen te vormen. Als entmateriaal ge-
bruikte hij cavia\'s. Op grond van uitgebreide proeven komt hij tot de slotsom dat
zulks niet het geval is. Normaal paarden- en runderserum geven ook geen specifieke
milvuurbeschutting. Zwijnen berg.

Paralysis bulbaris infectiosa (Aujezsky\'sche ziekte, Pseudorabies). (Allatorvosi
Lapok 1927, afl. 10, Dr. Szilard Jakob en ook Dr. Szepessy Nandor., ref.
in La Clinica Veterinaria 1927, afl. 11 van Dr. Resnyak, Francesco).

Deze ziekte gelijkt veel op hondsdolheid ; het incubatietijdperk is echter korter,
een phase van excitatie ontbreekt, alsmede de bijtwoede. De mensch wordt er niet
door aangetast. Het virus is filtreerbaar; het speeksel is niet besmettelijk, wel de
hersensubstantie en het bloed (ook het weefselvocht op de entplaats, Hutyra en
Marek). Het meest karakteristieke symptoom is het voortdurend schuren en
krabben van de plaats van infectie, naast keelverlamming en verschijnselen van
de zijde der oogen.

De wijze van besmetting is nog niet duidelijk, misschien verwonden de dieren
zich aan voorwerpen bevuild met bloed van zieke muizen, ratten of honden.

De ziekte kan zware verliezen veroorzaken. Zoo stierven b.v. in 2 tot 3 dagen
tijds alle 20 honden op een landgoed en ook onder schapen en runderen kunnen
vele sterfgevallen voorkomen. Genezingen zijn zeldzaam.

Entproeven met hersensubstantie van zieke runderen werden gedaan op ko-
nijnen. Deze stierven alle na 3—5 dagen.

(De ziekte heeft een kwaadaardig karakter, doch schijnt zich niet te versprei-
den, hetgeen verwonderlijk lijkt, gezien de aard der overbrengers. Mogelijk is er
dus nog een plaatselijke factor in het spel, die verdere verbreiding bemoeilijkt Ref.)

Aoki, Kondo en Tazawa Centralbl. fiir Bacteriologie, etc. I. Or. Bd. 105. H 4/5
1928 — p. 252 en 254).

In een bepaalde streek van Japan werden verschillende gevallen waargenomen
van een ziekte, die bij de jagers reeds lang bekend zou zijn, en op den mensch bleek
overgebracht te worden door direct contact met besmette hazen. Eten van het
gekookte hazen vleesch deed de ziekte niet optreden. De verschijnselen bij den
mensch waren, na een incubatie van 5—9 dagen, plotseling hooge koorts en alge-
meen onwelzijn, terwijl 5—7 dagen later zwelling optrad van verschillende lymph-
klieren. De besmettelijkheid is groot; 2 der 3 bovengenoemde onderzoekers
infecteerden zich tijdens het onderzoek. Van de proefdieren is de cavia het meest
gevoelig ; daar treden dezelfde verschijnselen op als bij menschen : bij intraperi-
toneale infectie werden behalve lymphklierzwelling gevonden exsudaat in borst- en
buikholte en tuberkelachtige knobbeltjes in het peritoneum en de milt (submiliair).
Alle geinfecteerde caviae en muizen stierven. Konijnen vertoonden voorbijgaande
koorts en genazen, witte ratten reageerden in het geheel niet. Merkwaardig is dat
het virus, dat door berkefeld-kaarsen filtreerbaar is, afsterft na 4 dagen verblijf
bij 37⁰. In de ijskast of in de exsiccatoris het minstens een jaar virulent houdbaar.
Er treedt na het doormaken der ziekte of na immunisatie met gedood virus, een
zekere mate van immuniteit op.

Het is jammer dat in deze mededeelingen niets wordt bericht omtrent de zie-
kelijke afwijkingen bij de hazen. Infectieproeven bij hazen met materiaal van zieke
menschen afkomstig, worden niet vermeld. De schr. nemen aan dat de smetstof
direct door de huid in het lichaam binnendringt.

The production of sterile anthrax-antigen In vitro. ( S. J. Schilling: Journal
of the Amer. Veterin. Med. Assoc. 72. 1927. p. 300).

Toxine-productie is bij Bac. anthracis niet aangetoond. Schilling heeft zich nu
de vraag gesteld, welke toxische werking en welke antigeen werking filtraten van
miltvuurculturen op konijnen en caviae uitoefenen. Hij kweekte daartoe in runder-
serum, paardeserum, melkserum, eioplossing en peptonwater met stukjes lever
en milt. Met de filtraten van al dit materiaal konden de proefdieren niet ziek wor-
den gemaakt, noch traden toxische verschijnselen op. Cultuurfiltraten van an-
thrax in paardeserum gaven de sterkste immunisatorische gevolgen : slechts 1 van
de 6 aldus behandelde dieren stierf na een opvolgende infectie met virulente cul-
tuur, waaraan alle 4 contróledieren te gronde gingen. Het filtraat van runder-
serum-cultuur had minder antigene waarde, nog minder het filtraat van melkserum-
cultuur, terwijl in het peptoncultuurfiltraat in het geheel geen antigeen kon worden
aangetoond. Het filtraat van de kweek in eiervoedingsbodem verwekte zelfs een
verhoogde gevoeligheid, die door schr. wordt beschouwd waarschijnlijk te zijn een
voorstadium eener toestand van grooter weerstand.

Prophylaxie de la Fièvre, Méditerranéenne. Diagnostic de I\'infection mélitensique
chez les animaux. (Cesari : Revue générale de Médecine Vétérinaire, 1928. 37.
No. 433. p. 1).

Het gebied waar maltakoorts onder de geiten heerscht breidt zich in Frankrijk
meer en meer uit. Bovendien worden hoe langer hoe meer schapen aangetast en
soms ook varkens en koeien. De voorspelling van Nicolle : ,,la fièvre de malte
est une maladie d\'avenir", schijnt bewaarheid te worden. De zorg voor de volks-
gezondheid eischt daarom bijzondere waakzaamheid. Het treffen van veterinaire
politiemaatregelen stuit echter op groote moeilijkheden, omdat de diagnostiek der
maltakoorts bij de dieren zich, wat de klinische verschijnselen betreft, meestal
slechts bepaalt tot het waarnemen van een abnormaal groot aantal gevallen van
abortus. De allergische reactie met melitine, die bij den mensch van belang is,
heeft voor de diagnostiek bij de dieren zoo goed als geen waarde. Het eenige dat
gedaan kan worden om, bij gevallen van maltakoorts bij den mensch, de infectie-
bron op te sporen, is de geheele verdachte kudde aan een onderzoek te onder-
werpen door middel van serumagglutinatie en het aanleggen van culturen uit de

melk. Het onderzoek van slechts enkele individuen leidt meestal niet tot het doel,
omdat bij besmette geiten vaak geen agglutininen of maltakoortsbacteriën zijn te
vinden.

Er zal moeilijk een onderdeel der biologische wetenschappen te vinden zijn,
waar meer wanorde en anarchie in de naamgeving heerscht, dan bij de pathogene
microörganismen. Een der oorzaken hiervan is het feit, dat er langzamerhand
een spraakgebruik is ontstaan bij de personen, die deze materie het meest hantee-
ren (de geneeskundigen) en deze omgangstaal geleidelijk uitgegroeid is tot een
jargon, dat de biologische haren te berge doet rijzen.

Aan pogingen om tot grootere eenheid te geraken en tevens wetenschappelijk
verantwoord te zijn heeft het intusschen niet ontbroken. Het resultaat is echter,
zooals te verwachten was, pover gebleken. In Amerika, het land van de unifor-
meering en schematiseering, is de zaak ernstig ter hand genomen door de Society
of American Bacteriologists, welks Committee en Characterisation and Classifi-
cation of Bacterial Types, in samenwerking met den specialist op dit gebied, Dr.
Bergey, tot de samenstelling van een naamlijst gekomen is, die aanbeveling zou
verdienen. Althans volgens het „Committee". Er bestaat echter gegronde reden
voor de vrees, dat veel van de arbeid die hier verricht is, in strijd met de bedoeling,
slechts zal bijdragen om de spraakverwarring te doen toenemen. Dat een groot
deel der nieuwe namen de oude, gebruikelijke, niet zal kunnen vervangen is vanzelf-
sprekend en blijkt o.a. duidelijk uit het lezenswaardige opstel, dat W. A. Hagan
in de Journal of the Americ. Veterin. Medic. Ass. van December 1927 daarover
schreef. Wie zal er zich aan storen, dat de wet der prioriteit eischt, dat de B. pyo-
cyaneus eigenlijk heeten moet B. aeruginosa? Wie zal er bereid gevonden worden
om Bacterium coli te gaan noemen Eschericliia coli en B. mallei : Pfeifferella
mallei? Sedert het verband gebleken is tusschen de maltakoorts- en de abortus-
verwekker bij het rund, zijn deze microörganismen, die men overigens nog is blij-
ven aanduiden met de namen Bacterium, Bacillus, Micrococcus, zelfs Corynebac-
terium, samengevoegd tot één groep en ontstond de nieuwe naam Brucella. Alsof
het nog niet genoeg ware, spreekt het Committee van Alkaligenes abortus.

De indeeling, waarop de nomenclatuur berust, is voor een belangrijk deel ge-
fundeerd op physologische kenmerken. Zeer terecht vraagt Hagan zich af, hoe
aan te vangen met de talrijke mutatievormen, waar sporevorming of de kapsel
blijvend verloren gaan, de vorm en het kolonietype zich wijzigen of de serologische
verhoudingen verdwijnen? Een demonstratief staaltje wordt ons getoond in wat
er met de Coli-Typhusgroep geschied is (Hagan, p. 361). Wat vroeger heette Coli,
Typhus en Paratyphus wordt thans genoemd Eschericliia, Eberthella en Salmo-
nella. Groote moeilijkheden leverde nu de classificatie van den bacil van Klein en
den pullorumbacil, die door velen als identiek worden beschouwd, maar in hun
gasvormend vermogen t o. v. sommige koolhydraten toch eenigszins afwijkend
zijn. Deze laatste eigenschap brengt beide microörganismen tot twee verschillende
genera. Een dergelijke dwaasheid wilde men blijkbaar niet begaan en daarom
heeft men de pullorumbacil op de koop toe met de Kleinsche- opgenomen in het
genus Salmonella, al hoorde hij ook eigenlijk thuis onder Eberthella. Maar er zijn
aërobe en anaërobe stammen van B.pullorum. En nu moeten de aërobe genoemd
worden Salmonella pullora en de anaërobe Eberthella pullora.

Het is waarschijnlijk het verstandigst, ten einde de warrewinkel niet te ver-
grooten, al deze Zondagsche namen voorloopig in portefeuille te houden. Het
betreft trouwens een internationale aangelegenheid, die niet bindend gesteld kan
worden door de Amerikaansche bacteriologen. Misschien door het pas gestichte
Internationaal Microbiologisch Congres?

Une maladie infectieuse du porc due a 1\'énterocoque Contribution & 1\'étude de
1\'entérocoque. (Van der Heyden en De Saint-moulin : Annales de Méd. Vét.,
1927. 72. No. 11, p. 469).

schillende plaatsen regelmatig aangetroffen Enterococcus, bij den mensch spelen
kan, is algemeen bekend. Dat deze rol niet onderschat mag worden blijke uit een
opsomming van aandoeningen, bij welke als aetiologisch agens dit microörganisme
moest worden aangewezen. Niet alleen bij ettering (arthritis, osteomyelitis), maar
ook bij septicaemische processen werd de Enterococcus in reincultuur gekweekt.
Voorts veroorzaakte zij soms peritonitis, appendicitis, galblaas-, maag- en darm-
lijden, bronchopneumonie, zelfs meningitis en speelde zij een belangrijke rol als
verwekker van secundaire processen bij griep en typhus en bij maagoperaties.
Bij de dieren daarentegen is weinig bekend van ziekteprocessen, die aan de En-
terococcus geweten moeten worden.

Wel zijn, vooral in den laatsten tijd, verschillende mededeelingen gedaan van
door streptococcen veroorzaakte ziekten bij varkens, waaronder die van Ten Thye
in het bijzonder genoemd worden. Maar een goed doorgevoerde studie van het mi-
croörganisme werd niet gepubliceerd.

Van der Heyden en De Saint-Moulin vonden talrijke malen reinculturen
van streptococcen in verschillende organen bij varkens en veronderstelden oor-
zakelijk verband met de ziekte, daar vlekziekte, pasteurellose, salmonellose en
viruspest konden worden uitgesloten. De gevallen bij biggen, waarom het gaat,
waren klinisch voornl. gekarakteriseerd door snel letaal verloopende diarrhee en
aandoening der ademhalingsorganen ; bij de sectie werd niet veel meer gevonden
dan een heftige enteritis. Bijzondere aandacht werd gewijd aan de geïsoleerde
streptococcus, die zij als ,,Enterococcus van het varken" beschrijven. Kenmerkend
zijn : de sterke polimorphie van het microscopisch beeld, het vermogen om in ar-
melijk milieu te groeien, de lange levensvatbaarheid der culturen, de weerstand
tegenover gal en de specifieke serumagglutinatie. Door deze eigenschappen zijn
de enterococcen goed te onderscheiden van andere streptococcen, m. n. de pneu-
mococcen. Door de agglutinatiereactie bleek bovendien, dat de enterococcus van
het varken een andere is, dan die van den mensch.

üeber den heutigen Stand der Rachitislehre. (Györge : Eorschungen und Fort-
schritte, 4. Nr. 5. p. 48).

In dit „Korrespondenzblatt der Deutschen Wissenschaft und Teclinik" geeft
de Heidelberger prof. György een korte samenvatting van onze huidige kennis
inzake de rachitis. Voordat het experimenteel was aangetoond, dat gebrek aan
ultraviolette bestraling een belangrijke factor voor het ontstaan van rachitis be-
teekent, pleitte daarvoor reeds de geografische verbreiding en de ervaring, dat de
meeste gevallen optreden gedurende de donkere wintermaanden en het minst in
hooggebergten. Voorts was bekend dat de voeding van grooten invloed daarbij
geacht moest worden, hetgeen in Duitschland gebleken is tijdens den oorlog bij de
hongerblokkade der bevolking en in Amerika en Engeland exprimenteel bij honden
en ratten. Het rijkst aan antirachitische stof, vitamine D, zijn levertraan en eigeel,
maar ook in andere voedingsmiddelen komt zij voor.

Merkwaardig is dat deze vormen van rachitis, even snel als de spontane rachitis,
genezen uitsluitend door bestraling. Hierop werd gebaseerd een rationeele therapie :
bestraling met de kwikzilverlamp.

Het verband tusschen den invloed van stralen en de voeding kon worden gelegd,
toen bleek dat oorspronkelijk onwerkzame stoffen, door bestraling antirachitische
eigenschappen verkregen (bestraalde melk). Het spreekt vanzelf dat de bestralings-
duur en de golflengte der stralen van belang zijn. Schr. meent dat de bestrijding,
zelfs de volledige uitroeiing der rachitis, niets meer beteekent dan wat doelmatige
organiseerkunst. Mogen wij dus wat de propliylaxe en de therapie betreft tevreden
zijn over wat de laatste jaren bereikt werd, omtrent het wezen der ziekte is nog
niets bekend. Hierop licht te werpen moge voor latere onderzoekers zijn weggelegd.

Het keuringsregulatief van 15 Juli 1920 (voortaan kortheids-
halve als K.R. aan te duiden) kent en erkent het bakteriologies
vleesonderzoek (bakt. VI. Ond.) als onderdeel van de toegepaste
vleeskeuring en stelt de uitvoering ervan facultatief. Dit laatste
wijst er op dat de Wetgever toen de tijd nog niet gekomen achtte
om deze materie te regelen, maar een afwachtende houding heeft
aangenomen om te zien hoe dit principe van het bakt. vl. ond. zich
in de praktijk zou ontwikkelen. Het is derhalve te begrijpen, dat
alhoewel het beginsel erkend is en ook algemene richtlijnen vast-
gelegd werden betreffende de beoordeeling na bakt. vl. ond., om-
trent de techniek van dat onderzoek geen voorschriften bestaan,
terwijl de richtlijnen van toen niet meer overeenkomen met de
wetenschappelijke opvattingen van tegenwoordig. Deze onvolledig-
heid leidt in de praktijk tot bezwaren. Het is nu de vraag of wij
sedert de invoering der Vlk. Wet reeds voldoende ervaring hebben
verkregen om de afwachtende houding te laten varen en die erva-
ring te verwerken in een meer definitieve regeling. Ik geloof dat
niemand de groote waarde van het bakt. vl. ond. tans meer zal
ontkennen. Hoe spoediger dan ook door ministeriele voorschriften
de nieuwe richtlijnen, waarlangs zich de uitvoering van dat onder-
zoek zal hebben te bewegen, zullen zijn vastgesteld, des te eerder
zullen de thans bestaande moeilijkheden, gevolgen van de onvol-
doende voorlopige regeling, zijn weggenomen.

Ten opzichte van de keuring der noodslachtingen stelt het keu-
ringsregulatief de afkeuring afhankelijk van twee factoren:

Geheel juist is dit niet, omdat voor de groep haemorrhagiese
•septichaemie het dachten in nocd alleen reeds voor de afkeuring
voldoende is.

dan moet aan deze beide voorwaarden worden voldaan, voordat
men tot het afkeuren kan besluiten.

factoren, een andere factor voor de afkeuring, n.1. het aantreffen
van belangrijke veranderingen, doch deze doet bij een bespreking
van hst bakt. vl. ond. niet ter zake en kan dus buiten beschouwing
blijven.

Wij dienen dus na te gaan wat het K.B. onder de beide factoren:
„doden in nood" en ,,niet-kiemvrij zijn van het vlees" verstaat.

Een omschrijving van,.doden in nood" vindt men, zooals be-
kend, in art. 3 Vleeskeuringswet, het is n.1. het doden van een slacht
dier dat:

Zooals vanzelf spreekt, gaat het bij het bakt. vl. ond. uitsluitend
om de dieren, vallende onder Art. 3b, dus om de zieke dieren. Deze
beperking vindt men dan ook in Art. 6 van het K.R.

Vastgelegd is dus dat het bij het bakt. vl. ond. gaat om dieren
die wegens ziekte in onmiddellijk dreigend levensgevaar verkeren.

Onmiddellijk dreigend levensgevaar; dat is levensgevaar dat da-
delijk, terstond dreigt. Strikt genomen betreft het dus uitsluitend
dieren die moribund zijn. Dieren die wel ernstig ziek zijn, maar
waarbij te verwachten is, dat de dood nog niet onmiddellijk zal
intreden, vallen er dus buiten.

Nog eenmaal treffen wij het woord „onmiddellijk" in het K.R. aan
n.1. bij gestorven dieren waarvan de goedkeuring afhankelijk is van het
onmiddellijk uitnemen van maag en darmen na den dood. Woorden
als onmiddellijk, onverwijld, zoo spoedig mogelijk, ten spoedigste,
zijn in wettelijke beteekenis vaag en vrijwel onbruikbaar. Men
dient eerst te weten wat de officiele interpretatie ervan is, voordat
men er mee werken kan. En voordat het hoogste rechtscollege in
ons land zijn mening erover gezegd heeft, is elke opvatting daar-
over onzeker.

Eerst als de Wet jaren lang werkt kan men over voldoende juris-
prudentie beschikken, maar tot zoolang tast men in het onzekere,
daarom verdient het overweging om dergelijke uitdrukkingen zoo
weinig mogelijk te gebruiken. In het geval van het onmiddellijk
uithalen van maag en darmen na de dood bestaat een officieuse
uitspraak van een Duitsche vereeniging (ik meen van Schlacht-
hoftierartze) die bepaalt dat onmiddellijk verwijdering is geschied
als de buikwand geen verandering in kleur, reuk en consistentie
vertoont. Misschien zou deze interpretatie voor ons land ook kun-
nen dienen als arbeidshypothese, maar dan blijft het nog een open
vraag of de rechter deze definitie aanvaardt als juridies juist. En
in het geval van „onmiddellijk" dreigend levensgevaar, waarbij
onmiddellijk evenmin in seconden, minuten of uren uit te drukken

is, ontbreekt zelfs een officieuse interpretatie en bestaat dienten-
gevolge groote onzekerheid.

Het K.R. legt zeer sterk de nadruk op dit „dooden in nood" en
gezien de uitermate beperkte wettelijke definitie van dit begrip,
zal er niet dikwijls een indicatie voor het instellen van een
bakt. vl. ond.bestaan.

Alleen in de longgangraengroep, dat is in het algemeen in de
groep der Septico-pyaemiën of acute bloedvergiftigingen vormt
het ziek zijn reeds de indicatie voor het instellen van het bakt. vl.
onderzoek.

Strikt genomen noemt het K.R. geen indicatie voor het instellen
van een bakt. vl. ond. Het zegt alleen dat afgekeurd moet worden
als het dier wegens een bepaalde ziekte in nood gedood resp. daar-
aan lijdende is en als het vlees van zulk een dier kiemhoudend is.
Het staat dus iederen keuringsveearts vrij om een bakt. vl. ond.
in te stellen bij ieder slachtdier; ook bij gezonde dieren en bij
zieke dieren die niet onder de rubriek noodslachtingen vallen.
Maar in dat geval laat het K.R. ons als leidraad bij de beoordee-
ling in den steek. Immers voor de groepen: mond- en klauwzeer,
influenza, enz. en noodslachtingen wordt door het K.R. voor-
geschreven : voorwaardelijk goedkeuren bij noodslachting en
bakteriënvrij vlees,

afkeuren bij noodslachtingen en bakteriënhoudend vlees ;
Als het dus geen noodslachting is wordt niet alleen geen bakt. vl.
ond. voorgeschreven maar wordt het vlees ook zonder bakt. vl.
ond. onvoorwaardelijk goedgekeurd. Een ziek dier kan dus hier
zonder bakt. vl. ond. onvoorwaardelijk goedgekeurd worden. Of
men een dergelijk dier moet goedkeuren is een andere vraag. Er
bestaat nog altijd de mogelijkheid om het af te keuren op grond
van het aantreffen van belangrijke veranderingen.

Maar als men ter verkrijging van meer zekerheid eens bij
een ziek dier van deze groepen (mond- en klauwzeer en influenza)
een niet verplicht bakt. vl. ond. instelt en men treft inderdaad
bakteriën aan, dan laat het K.R. niet alleen in den steek, maar het
leidt op dwaalwegen.

Immers dan is van de beide factoren, die gecombineerd tot af-
keuring leiden (noodslachting en het bakteriënhoudend vlees)
slechts één aanwezig (het bakteriënhoudende vlees). Geen enkele
keuringsveearts zal in zulk een geval de bedoeling van den Wet-
gever miskennen. Hij zal toch afkeuren ook al is slechts één voor-
waarde vervuld. Maar hij zou, zonder aan de logica van het K.R.
te kort te doen, juist op grond van de bepalingen van het K.R. het
bakteriënhoudend vlees van een ziek dier uit de groepen mond- en
klauwzeer en influenza onvoorwaardelijk kunnen goedkeuren.
Bestrijkt het K.R. met zijn bepalingen betreffende het bakt. vl.

ond. het geheele gebied, dat door Standfusz aangeduid wordt als:
Wurzelgebiet der Fleischvergiftungen ?

Dat wortelgebied, dit gevaargebied voor vleesvergiftiging is in
de volgende gevaren-zones te verdelen :

(mensen dieren, insecten)
2e. intravitale, vleesinfectie bij slachtdieren;
Deze zijn te verdelen in:
(i. specifieke Paratyphusinfectie met speciale ziekten:

Over de postmortale infectie van vleeschwaren, met name van
gehakt kan ik hier zwijgen. Door een reeks van hygiëniese maat-
regelen tracht de Vleeskeuringswet het hierbij bestaande gevaar van
vleesvergiftiging te ondervangen.

Het vleesvergiftigingsgevaar, dat aan bepaalde slachtdier-
zicktsn verbonden is, dient echter wel besproken te worden. En dan
valt in de eerste plaats op dat in ons K.R. de soort der in het vlees
aanwezige Bakteriën geen invloed heeft op de keuring. Iedere ge-
vonden bakterie, ook al is zij de meest onschuldige saprophyt,
wordt als voldoende indicatie beschouwd om er de afkeuring op te
gronden. Deze opvattir.g lijkt mij niet houdbaar, nu bekend is dat
vleesvergiftigingen niet anders ontstaan dan door bepaalde bak-
teriën van de Salmonella groep en iedere vleesvergiftiging voorko-
men kan worden wanneer geen vlees met Salmonellas in consump-
tie wordt toegelaten. Ons K.R. schiet hier over het doel heen wan-
neer het de afkeuring verplichtend stelt ook als andere Bakteriën
dan leesvergiftigers in het vlees gevonden worden. En aan de
andere kant gaat het weer niet ver genoeg omdat het het bakt. vl. ond.
alleen verplichtend stelt (bij bepaalde ziekten) wanneer het een
noodslachting betreft. Immers van enkele dezer, met name genoemde
ziekt n (o.a. mond- en klauwzeer, septiese pleuropneumonie, kalf-
ziekte) b\'ijkt uit de door Standfusz bewerkte casuistiek dat zij ook
als niet-noodslachtingen oorzaak van vleesvergiftiging zijn geweest.

Of de te ruime bepaling om alle bakteriënhoudend vlees af te
keuren een gevolg is van de zeer gunstige conjunctuur-omstandig-
heden die tijdens het concipiëren van ons K.R. hier te lande be-
stonden en die onwillekejrig misschien tot een ietwat te grote
zekerheidsstelling aanleiding gaven of dat andere omstandigheden
daaraan schuld zijn, laat ik buiten beschouwing. Een feit is even-
wel dat in de Ausführungsbestimmungen van de laatste jaren van
de Duitsche Bondstaten de afkeuring veel meer afhankelijk wordt
gesteld van het aanwezig zijn van vleesvergiftigers.

teriën uit de Paratyphusgroep heeft, de varkenspest en de kalver-
ziekten, dan zien we dat ons K.R. voorschrijft :

a. bij varkenpest: afkeuren ie wanneer het dier in nood gedood is;
2e bij zieke dieren met belangrijke afwijkingen ;
voorwaardelijk goedkeuren (na sterilisatie) bij zieke dieren met
minder belangrijke afwijkingen;

b. bij klaverziekten : afkeuren wanneer het dier in nood gedood is
en het vlees kiemhoudend is,

voorwaardelijk goedkeuren (door verkoop in het klein onder
toezicht) :
ie. bij enteritis,

wanneer het dier in nood gedood is en het vlees kiemvrij is;
2e. voorwaardelijk goedkeuren (door steriliseeren):
3e. bij pleuropneumonie,

Ons K.R. gaat dus uit van de veronderstelling dat bij pleuropneu-
monie der kalvers en varkenpest geen intravitale vleesinfectie
aanwezig kan zijn zoolang de dieren niet moribund zijn. Of het K.R.
neemt aan dat, wanneer bij deze zieke dieren paratyphuskiemen
in de bloedbaan circuleren deze voor mensen niet patbogeen zijn.
Tevens wordt onderscheid gemaakt tusschen de paratypliusbak-
teriën der varkenpest en die der kalverziekten.

Bij varkenpest is zelfs geen vl. bakt. ond voorgeschreven. Pest-
zieke varkens kunnen zonder bakt. vl. ond. voorwaardelijk vrij
gegeven worden (na sterilisatie), het vlees van zieke kalvers met
pleuropneumonie kan zonder bakteriölogies onderzocht te zijn
onvoorwaardelijk vrij gegeven worden. Dit lijkt mij niet juist. Al-
weer is de nadruk veel te veel gelegd op het doden in nood en is de
infectiekans van het vlees van zieke dieren verwaarloosd. En waar-
om moet het vlees van pestzieke varkens -gesteriliseerd worden en
dat van aan pleuropneumonie lijdende kalvers als ze niet in nood
gedood zijn (wat evenwel niet wil zeggen dat dit vlees geen bakte-
riën kan bevatten) niet ? Waarom moet het vlees van dergelijke in
nood gedode kalvers als het geen bakteriën bevat, daarentegen wel
gesteriliseerd worden ?

Dit onderdeel van het K.R. verdient daarom aan een revisie
nderworpen te worden die beter dan het bestaande regulatief
rekening moet houden met:

ie. de mogelijkheid van de variabiliteit der Paratyphusbakteriën
waardoor specifiek dierpathogene stammen memenpathogene
eigenschappen kunnen bezitten of verkrijgen,
2e. de mogelijkheid dat paratyphusbakteriën in de bloedstroom
kunnen circuleeren voordat de dieren in onmiddellijk dreigend
levensgevaar verkeren,

3e. de mogelijkheid van toxinen-vorming, die door sterilisatie al of
niet vernietigd worden.
Het K.R. noemt, buiten de specifieke Paratyphusinfecties een
aantal ziekten, die gedeeltelijk vallen in de groep der septico-
pyaemieën, gedeeltelijk behoren tot een incoherente groep van
ziekten die acuut verlopen of een acute phase hebben, waarbij de
aanwezighe d van ziektekiemen in het bloed verondersteld kan
worden. Vergelijken wij deze groepen weer met het ,,wortelgebied"
der vleesvergiftigingen dan zien wij dat ook hier de beide begrippen
elkaar niet volkomen dekken. Vleesvergiftigingen na kalverdiph-
therie, na tetanus, influenza, piroplasmosis zijn niet bekend. Uat
zij tot afkeuring aanleiding geven bij noodslachting, gepaard met
niet kiemvrij zijn van het vlees, is, zolang niet de specificiteit der
Bakteriën bij de beoordeeling in aanmerking genomen wordt, aan-
vaardbaar, hoewel volgens de opvatting: geen vleesvergiftiging
zonder paratyphusbakteriën of hun toxinen, aanvechtbaar. Hier
is het gebied voor het bakt. vl. ond. dus ruimer dan het wortel-
gebied der vleesvergiftigingen. Maar bij de met koorts verlopende
processen (longganggraen) is het omgekeerd en is tengevolge van
een minder goede redactie het gebied van het bakt. vl. ond. zeer
sterk ingekrompen.

Immers de redactie luidt:
met koorts verlopende processen, in het bijzonder die welke aan-
sluiten met verwonding en ontsteking van de uier, de baar-
moeder enz.

Het is natuurlijk de bedoeling niet om het bakt. vl. ond. te doen,
afhangen van de aanwezigheid van de drie factoren: koorts
verwonding, ontsteking, maar dan zou het beter zijn om de factor:
verwonding geheel weg te laten of inplaats van: „verwonding en
ontsteking te schrijven: „verwonding, ontsteking".

Dat de groep pyo-septichaemieën nog eens afzonderlijk vermeld
is in het K.R. is toe te juichen, omdat deze groep als oorsprong van
vleesvergiftigingen gevreesd is. Dat echter de in dit opzicht nog
gevaarlijker groep der enteritiden niet dan terloops vermeld wordt,
lijkt mij minder juist.

Het K.R. heeft door het facultatief opnemen van het bakt. vl\'
ond. zeer goed werk gedaan, het is alleen aan de omstandigheid dat
deze materie niet volledig uitgewerkt is, te wijten dat wij op moei-
lijkh den stuiten. Ware het bakt. vl. ond. beter en vollediger om-
schreven, zodat de indicatie voor het instellen van een dergelijk
onderzoek aangegeven was, dan zou niet zoo sterk als nu de klem-
toon op het slachten in nood gelegd zijn, maar meer op het ziek zijn
en zouden wellicht de ziekten minder met name genoemd zijn,
maar meer in algemeene termen zijn aangegeven, zooals ook (ik
meen door Standfusz) werd aanbevolen, n.1. in:

alle ziekten, samenhangende met de geboorte, uitgezonderd zuiver
mechaniese oorzaken, die di reet tot noodslachting aanleiding geven;

alle met koorts verloopende of acute ontstekingsziekten, uitge-
zonderd afgekapselde haarden;

alle gevallen, waarbij storingen in het algemeen welzijn aanwe-
zig zijn, die de mogelijkheid van overgang van paratyphuskiemen
vanuit de darm in het lichaam insluiten;
alle noodslachtingen;

alle door paratyphuskiemen veroorzaakte ziekten;
alle andere ziekten, die blijkens de casuistiek wel eens tot vlees-
vergiftiging aanleiding hebben gegeven.

Daarnaast zou dan het K.R. kunnen aangeven hoe de uitspraak
moet luiden wanneer het vlees kiemhoudend blijkt te zijn.

Een ander bezwaar tegen het bestaande K.R. is dat het niet
aangeeft wat onder vlees wordt verstaan. In ieder geval kan hier
niet de definitie van art. 2a der Vleeskeuringswet gelden. Als vlees
alle deelen van slachtdieren, met uitzondering van hoornen, hoe-
ven, klauwen, borstels, wol, huiden zou zijn, dan was ieder bakt.
vl. ond. positief. Een deel van het vlees in den zin van art. 2 opge-
vat, bevat altijd bakteriën (longen, darmen, huiden van varkens).
Een ander deel van het vlees van normale, gezonde slachtdieren is
slechts als regel kiemvrij.

Het K.R. had hier onderscheid moeten maken tusschen het vlees
dat bij normale gezonde slachtdieren als regel wel steriel is en het
vlees dat bij dergelijke dieren als regel bakteriën bevat. Maar ook
dan nog blijft de moeilijkheid bestaan dat de kiemvrijheid van dat
vlees slechts als regel geldt en dat deze kiemvrijheid absoluut geen
vaststaand feit is.

Zelfs als aangenomen wordt dat physiologies geen bakteriën in
het spiervlees van normale, gezonde dieren voorkomen, dan
geldt dit alleen wanneer de dieren op zeer zindelijke wijze, om niet
te zeggen steriele wijze geslacht worden. En dan geldt zulks toch
met zekerheid alleen voor de spieren en niet voor de parenchyma-
teuse organen en de lymphklieren. De gebruikelijke wijze van slach-
ten brengt steeds het gevaar mede dat de organen, met name de
lever en nieren geinfecteerd worden.

Ik kan verwijzen naar de bestaande literatuur en memoreer alleen
enkele welbekende cijfers van Conradi, die na Anreicherung vond
bij gezonde slachtdieren ;

spiervlees

nieren
longen

lymphklieren
milten

terwijl in Ostertag als gemiddelden voor de kiemhoudendheid zon-
der Anreicherung te vinden zijn :

De vraag of vlees kiemhoudend is of niet, hangt dus niet alleen
af van de kwestie of het dier ziek, eventueel in nood gedood is., maar
ook van andere factoren n.1. :

van toevallige omstandigheden, waardoor zelfs bij gezonde slacht-
dieren bakteriën vanuit de darm in de weefselstroom kunnen over-
gaan,

De laatste factor is de eenige, waarop de keuringsveearts invloed
zal kunnen uitoefenen en al naar de mate van die invloed zullen
meer of minder vaak Bakteriën worden aangetroffen. Zoolang die
factor niet voor alle onderzoekers gelijk gemaakt wordt, zal het
resultaat van het onderzoek in de verschillende keuringsdiensten
verschillen.

Nu wordt aangenomen dat het vlees van zieke dieren of nood-
slachtingen een zeer geschikte voedingsbodem oplevert voor de
intravitaal binnengedrongen Bakteriën en dat het daarom niet
gewenst is om deze Bakteriën te indentificeren of om, zooals men
in Duitschland doet, rekening te houden met de hoeveelheid der
Bakteriën. Of inderdaad de Bakteriën zich na den dood sneller ver-
meerderen in het vlees van zieke dieren dan in het vlees van ge-
zonde, weet ik niet. Ik heb tevergeefs in de literatuur naar bewij-
zende proeven voor deze veronderstelling gezocht.

Toch lijkt het mij de moeite waard om de postmortale vermeerde-
ring in het vlees bij verschillende ziekten na te gaan en ook om daarbij
de invloed van de temperatuur, waarbij het vlees bewaard wordt vast
te stellen. De mogelijkheid, dat bij koelhuistemperatuur de groei-
snelheid van Bakteriën, wier optimumtemperatuur bij 37 C. ligt aan-
merkelijk beperkt zal worden, moet toch niet uit het oog verloren
worden. Want voorzoover uit de veel te schaarse mededelingen
in de jaarverslagen der abattoirs blijkt wordt ongeveer Soder
runderen, 50% der paarden, 40% der varkens aan 19 abattoirs
geslacht. Aangenomen dat dezelfde verhouding bestaat ten op-
zichte der noodslachtingen (de gegevens der slachthuizen zijn in
dit opzicht zeer verward en onvolledig) zou, wanneer door bewaring
bij lage temperatuur het gevaar van doorwoekering van het vlees
met Bakteriën ondervangen kon worden, een aanzienlijke bespa-
ring verkregen kunnen worden.

Volgens de gegevens van het jaarverslag van den Hoofdinspec-
teur over 1923 is in dat jaar bakt. vl. ond. verricht bij:
5632 runderen, 1196 paarden en 2123 varkens.
Hiervan zijn afgekeurd:
1322 runderen, 324 paarden en 415 varkens.
Werd nu bij de beoordeeling rekening gehouden met de soort en
hoeveelheid der gevonden Bakteriën, dan zou een deel van het
afgekeurde nog goedgekeurd zijn. Hoe groot dat deel is, is moeilijk
te zeggen, maar wanneer hier de maatstaf van het Untersuchungs-
amt Potsdam aangelegd was, zou 88°o van het kiemhoudende
vlees goedgekeurd zijn. (Verslag van het Untersuchungsamt over
1924: aantal kiemhoudend bevonden monsters 638, hiervan goed-
gekeurd of voorwaardelijk goedgekeurd 565).

Volgens deze maatstaf zouden dus van de in 1923 in ons land
afgekeurde dieren (2061 stuks) nog 1800 zijn goedgekeurd. Een der-
gelijk aantal is te groot om ieder jaar opnieuw te laten vernietigen
zonder ernstig te overwegen of zulks noodzakelijk is.

Terugkomende op de kwestie wat in de geest van het K.R. onder
vlees moet worden verstaan, kom ik op het terrein der toegepaste
vleeskeuring. Aangenomen mag wel worden dat de parenchyma-
teuse organen in een hoger percentage bakteriën bevatten dan de
lvmphklieren, deze weer vaker dan het spiervlees, terwijl het been-
merg het laagste percentage aanwijst. De uitslag van het bakterio-
logies vl. ond. hangt dus ten nauwste samen met de soort van het
onderzochte vlees en van de hoeveelheid der onderzochte monsters.
Men kan dus slechts gelijkwaardige resultaten krijgen door voor
alle keuringsdiensten deze factoren gelijk te maken. Hier laat het
K.R. ons in den steek. Alleen is uit de circulaire van 15 Febr. 1923
van den Minister aan de Burgemeesters op te maken dat naar het
Centraal laboratorium moet worden opgezonden:

twee spier stukken, een uit de voor- en een uit de achtervoet met
de regionaire lymphklieren; de milt, een nier en materiaal van even-
tueel aanwezige plaatselijke haarden met de regionaire lymphklieren
(b.v. de inwendige darmsbeenklier bij metritis, supremammairklier
bij mastitis, mesent. lymphklier bij enteritis). Deze circulaire aan
de Burgemeesters betreft alleen wat verzonden en hoe het verzon-
den moet worden, maar er valt uit af te leiden wat het Centr. Lab.
als voldoende materiaal beschouwt om er een oordeel omtrent de
kiemvrijheid, resp. kiemhoudendheid van al het vlees op te vellen.

Het centr. lab. legt dus minstens 6 cultures aan, onderzoekt
minstens 6 delen van het slachtdier (2 vlees, 2 vleeslymphklieren,
i milt, i nier).

Behalve dat de vleeslymphklieren van een paard ten gevolge van
hun bouw al zeer moeilijk voor een bakteriologies onderzoek te ge-
bruiken zijn, is het bekend dat de nieren ten gevolge van het slach-
ten grote kans lopen om geinfecteerd te worden, zodat het percen-

Maar bovendien rijst de vraag of men bij een metritis, een ente-
ritis, een mastitis de consequenties moet aanvaarden als in de regio-
nairelymphklieren bakteriën worden aangetroffen, terwijl hetspier-
vlees kiemvrij is. Volgens het K.R. zou men het gehele dier moeten
afkeuren, immers het vlees d.i. al het vlees zonder enige uitzonde-
ring wordt dan niet kiemvrij bevonden.

Het is wel een bewijs voor de onzekerheid die nog heerscht om-
trent de vraag welke monsters men moet onderzoeken om tot de
kiemvrijheid resp. kiemhoudendheid te besluiten; dat men in
Duitschland ook nog toezending van een pijpbeen (humerus) ver-
langt. Dat men op centrale laboratoria in Duitschland voor ieder
dier niet minder dan minstens 27 cultures aanlegt, vloeit voort uit
de omstandigheid dat daar niet volstaan wordt met het aantoonen
van bakteriën, maar dat die ook gedifferentieerd worden.

Het centr. lab. onderzoekt dus minstens 6 monsters. Men mag
aannemen dat deze officiele instelling toonaangevend is. Zijn er
keuringsdiensten die minder materiaal onderzoeken, zijn er die
meer onderzoeken ? Het zou de moeite waard zijn deze vraag eens
aan de Inspectie voor te leggen, ik geloof dat er wel reden is te ver-
onderstellen dat tal van diensten met minder materiaal volstaan.

En toch is het van groot belang om te weten welke stukken onder-
zocht moeten worden om, wetenschappelijk gesproken, overtuigd
te zijn van de kiemhoudendheid of kiemvrijheid van het vlees.

Zulks niet alleen ter wille van een goede keuring, een keuring
gebaseerd op wetenschappelijke kennis, maar ook terwille van de
persoonlijke aansprakelijkheid van den keuringsveearts.

Een ander gevolg van de onvolledige regeling van het bakt. /I. ond.
is dat ook niet voorgeschreven wordt op welke wijze het onderzoek
naar de kiemvrijheid resp. kiemhoudendheid verricht moet wor-
den. Ik ben geen voorstander van al te groote gebondenheid door
wettelijke bepalingen, maar in gevallen, waarbij verschillen in uit-
komst worden bereikt door het volgen van bepaalde werkmethodes,
lijkt mij een officiele leidraad toch wel gewenst. Tegenwoordig
bestaat er geen overeenstemming bij dit techniese onderdeel van
het bakt. vl. ond. Het K.R. schrijft voor dat het kiemhoudende vlees
van bepaalde zieke dieren en noodslachtingen moet worden afge-
keurd. Men moet dus aannemen dat het techniese onderzoek zodanig
moet zijn dat zoveel mogelijk alle in het vlees aanwezige bakteriën
worden opgespoord en dat niet door het volgen van een bepaalde
techniek een deel daarvan niet gevonden wordt. Alleen de in dat
opzicht beste methode is goed, alle andere zijn verkeerd.

En dan treft het te zien hoe sterk de arbeidsmethoden uit elkaar
lopen. Vanaf de eenvoudigste manipulatie: het uitstrijken van een
weinig afgeschraapt vlees op één schuine agar tot het aanleggen

van eenige culturen op verschillende voedingsbodems gepaard
met anaerobe cultuuraanleg en Anreicherung liggen tal van trappen
van meer of mindere volmaaktheid, die vrijwel alle toepassing
vinden. Zelfs aan onze slachthuizen wijken de methoden sterk
uiteen. Groningen legt een stukje geharpoeneerd vlees op schuine
agar en in bouillon, Den Haag overgiet en omgiet dobbelsteentjes
vlees in Petrischalen met lauwwarme agar, ik zelf volg de methode
van Den Haag, maar giet de agar er in vrijwel kokende toestand
bij. Groningen kweekt dus geen anaeroben, Den Haag wel, zij het
dan ook op vrij primitieve wijze die geen waarborgen geeft dat
alle anaeroben tot ontwikkeling zullen komen. Maar daarom is toch
wel aan te nemen dat Den Haag vaker bakteriën zal vinden dan
Groningen.

En voorts is het in ieder geval zeker dat men meer kans heeft om
eventueel aanwezige bakteriën in het vlees aan te tonen als men
eenige culturen van eenige stukken vlees aanlegt dan wan-
neer men volstaat met het maken van één schuine agarcultuur van
wat afschraapsel van een stukje vlees.

Ons K.R. schiet over het doel heen door al het kiemhoudende
vlees af te keuren, ook al zijn de gevonden bakteriën de meest on-
schadelijke saprophyten. Dit is een prakties gevolg van de wette-
lijke gelijkwaardigheid der keuringsdiensten. Want het is aan ge-
rechte twijfel onderhevig of een onderzoek naar de identiteit der
gevonden Bakteriën kan geschieden in elk van de honderden labo-
ratoria die in ons land bestaan en of daar altijd voldoende en in
bakteriologie geoefend personeel aanwezig is om de differentiatie
te verrichten. Zolang de gelijkvormigheid zover wordt doorgedre-
ven dat behalve de gelijkwaardigheid der vleeskeuringsdiensten ook
de gelijkwaardigheid van alle laboratoria en alle keuringsveeartsen
wordt aangenomen, onverschillig of het laboratorium een apotheek
is met slechts de hoogst nodige instrumenten of een goed geoutil-
leerd slachthuislaboratorium, onverschillig of de keuringsveearts
in bakteriologies werken onervaren is of dat hij een jarenlange
slachthuispraktijk achter de rug heeft, zolang zal er moeilijk sprake
van kunnen zijn om bij de beoordeeling van het vlees ook de iden-
titeit der gevonden bakteriën als factor in te schakelen.

En zolang heeft de houdbaarheidsproef in ons land lang niet de
grote beteekenis die zij in Duitschland terecht heeft verworven.
De houdbaarheid van het vlees hangt af van de soort der in het
vlees aanwezige bakteriën.

Steriel vlees is houdbaar. Voor ons heeft daarom de houdbaar-
heidsproef, waarop in de Toelichting van het K.R. de aandacht
gevestigd wordt, geen andere betekenis dan een vrij grof bakt. ond.,
dat door cultuurmethoden aangevuld wordt. Hij is voor ons slechts
een onderzoekmethode die op andere wijze beter verricht kan wor-
den. In Duitschland daarentegen is hij een waardevolle aanvulling

van het bakt. vl. ond. waarmede kan worden nagegaan welke de
invloed is die de aanwezige bakteriën op het vlees als voedings-
medium uitoefenen en of deze het vlees spoedig tot bederf doen
overgaan.

De cijfers van het Untersuchungsambt te Potsdam bewijzen dat
men bakteriënhoudend vlees vaak goedkeurt als de houdbaarheids-
proef goed uitvalt. Uit het verslag over 1924 ontleen ik:
houdbaarheidsproef hiervan kiemvrij of hiervan onvoorivaar-
goed zwak kiemhoudend delijk goedgekeurd.

Wij dienen er dus bij het toepassen van de houdbaarheidsproef
rekening mee te houden dat deze voor ons een geheel andere en
mindere betekenis heeft dan voor Duitschland.

Het zeer enge begrip noodslachting en het ontbreken van ieder
voorschrift omtrent het bakt. vl. ond. geeft aan de uitvoering van
dat onderzoek iets onzekers en aan den keuringsveearts een gevoel
van onzekerheid.

De ongelijkheid in de uitvoering geeft aanleiding tot ongelijk-
waardigheid van de uitspraken. En geen enkele keuringsveearts
kan tans absoluut overtuigd zijn dat hij met de door hem gevolgde
methode van onderzoek ten volle gedekt is voor de schade, die na
dat onderzoek kan ontstaan. Immers de toestand is tans zo dat bij
het optreden van schade de Rechter zal moeten uitmaken of de
wijze van het onderzoek welde juiste is geweest. Van de opvattingen
van de door den Rechter te raadplegen deskundigen hangt dan het
lot van den keuringsveearts af. Er is grote kans, dat, aangezien de
arbeidsmethoden der deskundigen zelf sterk uiteenlopen, die advie-
zen verschillend kunnen zijn. Dat geeft aan den keuringsveearts
die zijn grote verantwoordelijkheid beseft, een gevoel van onzeker-
heid en ongerustheid.

Zoals het tans bij ons is, dragen wij keuringsveeartsen een ver-
antwoordelijkheid zonder dat wij die verantwoordelijkheid kunnen
begroten. Was er een officiele leidraad, de bestaande onzekerheid
zou niet geheel, maar wel grotendeels weggenomen zijn.

toestanden in de verhouding der gemeenten. Als de keuringsdienst
der gemeente A zich bij zijn bakt. vl. ond. niet uitsluitend bepaalt
tot de noodslachtingen in de meest enge betekenis, maar dit ook
uitstrekt tot ernstig zieke dieren, terwijl de gemeente B het begrip
noodslachting zeer eng opvat, dan zal de gemeente A moeten gedo-
gen dat vanuit B ernstig zieke dieren, die daarzonder bakt. vl. ond.
onvoorwaardelijk goedgekeurd zijn, in zijn gemeente ingevoerd
worden ondanks het feit dat de keuringsdienst van A een goedkeu-
ring van dergelijke dieren zonder bakt. vl. ond. in de eigen gemeente
niet toelaat.

ie. Het bakt. vl. ond. dient als een onontbeerlijk hulpmiddel
voor de beoordeeling wettelijk te worden voorgeschreven;

2e. Een gelijkwaardige keuring over het gehele land is slechts te
verkrijgen wanneer ook omtrent het bakteriologies vleesonderzoek
voorschriften worden gegeven, aangevende de aard van het te
onderzoeken materiaal en de techniese uitvoering;

3e. De indicaties voor het instellen van een bakt. vl. ond. dienen
te worden uitgebreid, zodanig dat ook in de groepen mond- en
klauwzeer en influenza het onderzoek wordt ingesteld bij zieke
dieren die niet ,,in onmiddellijk dreigend levensgevaar" verkeren;

Bij de groepen varkenspest en kalverziekten dient een grotere
uniformiteit bij de beoordeeling te bestaan.

4e. Identificatie der gevonden bakteriën en beoordeling van het
vlees in verband met de aard dezer bakteriën is uit een wetenschap-
pelijk en economies oogpunt gewenst. Daarbij is de Muller\'se houd-
baarheiclsproef van grote betekenis.

5e. Identificatie der bakteriën is alleen mogelijk op goed inge-
richte laboratoria door in bakteriologie geschoold personeel.

Buitenlanders, hier op bezoek, verwonderen zich meestal dat in onze steden
met de vele grachten en vaarten zonder leuning, zoo weinig personen te water
geraken. Toch gebeurt dit natuurlijk nu en dan, en in het onfrisse grachtwater is
zulk een gedwongen bad niet altijd onschadelijk, en loopt, men verschillencde
slechte kansen, als verdrinken, longontsteking, spirochaetose. Volgens Dr. Stumpff
(N. T. v. G. 1928, I, blz. 764) werden in het Binnengasthuis te Amsterdam van
1915—1927, 1117 drenkelingen opgenomen.

In vroegere tijden werden verschillende Nicotiana-soorten in Zuid-Azië en
Amerika gekweekt. In 155\'» werden tabaksplanten uit Brazilië naar Portugal ge-
bracht, in 1560 vandaar naar Frankrijk door Jean Nicot, naar wie later de plan-
tensoort ook Nicotiana werd genoemd.

Uit het Zoötechnisch Instituut van de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks
Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. M. KROON.

DE VERDEELING DER LICHAAMSLAST OVER DE DRAAG-
VLAKTE DER VOORHOEF, BIJ VERHOOGING DER VERZENEN,

Ongeveer een jaar geleden werd door een onderwijzer in prac-
tisch hoefbeslag (de heer Schieman te Axel) de meening verkondigd
dat bij verhooging der verzenen van een hoef niet het toonge-
deelte een grooter deel van de lichaamslast te diagen krijgt, doch
de verzenen zwaarder worden belast. Aanvankelijk bestreed ik,
op grond van de literatuur en berekeningen, deze meening doch
moest na verschillende proefnemingen aan het instituut mijn in-
zicht wijzigen.

De heeren van Angeren en Bolder resp. als chef-hoefsmid en
hoefsmid aan het instituut verbonden, construeerden, om de kwestie
op te lossen een paar toestellen. De gedachtengang hierbij gevolgd
is eenvoudig. Het bovengedeelte van de toestellen is draaibaar
om een scharnier in het toongedeelte met een grondplaat. Gummi-
kurken welke meer of minder ingedrukt worden bij zwaarder of
minder zware belasting, bewerken kleine uitslagen van de dekplaat
waarop het paard met een voet geplaatst wordt terwijl de andere
voorvoet wordt opgehouden.

Het eerste toestel was alleen geschikt om verplaatsingen van het
caudaal gelegen gedeelte der plaat aan te wijzen, het tweede toe-
stel wees ook verschillen in druk aan op het toongedeelte der hoef.
Reeds met deze eenvoudige toestellen was het veelal mogelijk te
zien dat bij omhoogschroeven van het bovengedeelte der plaat
(imitatie kalkoenen of verdikte takken) de druk in het verzenge-
deelte verhoogd werd. De uitslagen der wijzers waren echter te
gering om van een absoluut bewijs te spreken en voor demonstratie
ook minder geschikt. Onafhankelijk van deze pogingen werd dooi-
den heer Vossers (onderwijzer practisch hoefbeslag, leeraar am-
bachtschool Utrecht) een dergelijk toestel gemaakt. Het principe
van dit toestel was hetzelfde ; de aanwijzing door het aanbrengen
van hefboompjes, duidelijker doch ook voor demonstratie nog
niet duidelijk genoeg.

Daar het beantwoorden der vraag hoe inderdaad de verdeeling
der lichaamslast over de hoef is, van belang is, meende ik iets verder
te moeten gaan en te trachten een registratie-methode te vinden.

Ten einde dit doel te bereiken gebruikte ik inplaats van gummi-
blokjes stukken fietsband van gummi met canvas doorweven.
Door deze banden (één onder het verzengedeelte, één onder het
toongedeelte aangebiacht) te verbinden met hooge kwikmano-

meters en deze door middel van gummislangen met tambours en
wijzers, gelukte het curven te maken.

De banden worden opgepompt tot ± 2 atm. druk, het paard
met één voet op het toestel geplaatst en het andere vóórbeen op-
genomen, daarna de manometers aangesloten aan het (zeer een-
voudige) registratie-toestelletje.

De lijnen welke dan opgeteekend worden zijn verre van recht,
iedere minimale beweging van hoofd en hals geven uitslagen.
Behalve deze uitslagen is echter duidelijk waarneembaar dat na
omhoogdraaien van het verzengedeelte van het toestel het caudale
gedeelte der hoef zwaarder wordt belast, terwijl het craniale ge-
deelte ontlast wordt. Bij het weder vlak stellen van de voet ge-
schiedt het omgekeerde. De b?ide golflijnen loopen dan afwisselend
naar elkaar toe en weer uitelkaar. M. i. is de vraag hiermede abso-
luut beantwoord.

Deze vraag was gesteld in verband met de toepassing van een
beslag voor plat- eri volhoeven aangegeven door A. Päl.man (o.a.
Archiv, f. wiessensch. u. pr. Tierheilkunde 53st Band, 6es Heft.
Januari 1296) en bekend onder den naam van Stockholmsch hoef-
beslag. Deze beslagmethode, dikwijls met succes door prof. Har-
tog leider der heelkundige Baarden-kliniek, toegepast, berust op
het verhoogen der verzenen door het aanbrengen van leeren kus-
sens op de takken en de balk van een balkijzer.

De gunstige resultaten in de praktijk verkregen met deze be-
slagmethode verkregen staan vast, aan de bruikbaarheid van deze
methode valt niet te tornen.

PAlman beschrijft in zijn zeer volledig overzicht de geheele kwes-
tie : ,,Die Ursache für ihre Entstehung ist also zu starke Belastung
der in Betracht kommenden Trachtenteile. Warum sind nun beim
Volllmf die Trachten zu stark belastet? —• Weil sie zu niedrig
sind."

Deze uitspraak klopt niet met mijn bevindingen. Wanneer ik
de stand der hoef laat veranderen door de dekplaat omhoog te doen
draaien wordt steeds een hoogere druk in de caudale hoef hel ft
geregistreerd.

De totaal-druk in laatstgenoemd hoefgedeelte wordt ongetwijfeld
grooter, misschien echter neemt de straal bij toepassing van het
PÄLMAN-beslag een grooter deel dier belasting over. Zekerheid
daaromtrent, gebaseerd op experimenten kan ik niet geven.

Hoewel het hoefbeslag een klein afgerond gebied is, reeds eeuwen-
lang bewerkt, blijven er toch nog enkele vraagstukken, de physio-
logie van den hoef betreffend, onopgeklaard.

Durch Erhöhung des kaudalen Hufabschnittes wird dieser Teil des Hufes mehr-
belastet. Verf. hat einen Apparat entworfen womit der Druck gemessen und re-
gistriert werden kann.

Bei der Applikation des Hufbeschlages nach A. Palmon wird der Druck im
kaudalen Teil des Hufes erhöht ; dieser Beschlag fördert ungezweifelt die Fersen-
entwicklung, wahrscheinlich dadurch, dass die Belastung besonders durch den
Strahl übernommen wird.

By raising the heels, the weight on the hind part of the hoof is increased. The
author invented an instrument to measure and to register that. By applying the
shoeing method of A. PÂLMAN, the pressure on the hind part of the hoof is also in-
creased, and as a result the heels become higher, probably because the weigh-
comes most on the frog.

Par le rehaussement de la partie caudale du sabot on agrandit le poids qui pèse
sur cette partie du sabot. L\'auteur a construit un instrument avec lequel il peut
mesurer et enregistrer ce poids.

Si l\'on ferre un cheval à la manière décrite par A. Palm an, le poids sur la partie
caudale est également augmenté ; cette manière rehausse (corrige) sans doute les
quartiers, probablement c\'est spécialement la fourchette qui se charge du poids.

De eenige nog bestaande halfwilde stoeterij in Europa ligt in Westfalen ; het is
de Merfelderbruch in Munsterland, toebehoorendc aan de hertog von Croy te
Dülmen. Daar wordt de zoogenaamde Dülniener pony gefokt. Vroeger besloeg de
stoeterij 16.000 Morgen land, nu slechts 500. Voor rasverbetering zijn in den loop
der jaren soms dekhengsten uit Rusland en Engeland ingevoerd. In de Merfelder-
bruch zijn ongeveer 130 ponys. Zij hebben een inaathoogte van -J^ 1.30 M. Alk-
kleuren zijn vertegenwoordigd behalve bonte. Het zijn taaie sobere dieren die
30 jaar en ouder worden, zeer vruchtbaar zijn en in de vrije natuur leven en paren.
Twee (bloedvreemde) hengsten worden van Mei tot September bij de kudde ge-
laten dan weer opgevangen en tot aan de volgende dekperiode voor arbeid gebruikt.
Om de 2 jaar worden andere hengsten genomen om ,.inteelt" te vermijden. Door het
steeds blootstaan aan weer en wind gaan de zwaksten te gronde en worden de
anderen gehard. Zij zoeken zelf hun eten, alleen bij veel sneeuwval wordt hooi
en stroo bijgevoerd. Ook zijn op het terrein 4 open schuren waarin de dieren zich
dan kunnen terugtrekken.

Eenmaal per jaar, in Mei worden de dieren in een omheinde plaats gedreven,
de een-jarige hengsten worden dan uitgezocht, opgevangen en verkocht.

De Philipsfabriek te Eindhoven heeft een röntgentoestel in den
handel gebracht, dat ook onder den aandacht der dierenartsen
dient te komen, omdat het door zijn eenvoudige constructie nieuwe
perspectieven opent voor de diagnostiek in de practijk. Men heeft
het toestel kunnen zien op de Jaarbeurs in Februari van dit jaar
te Utrecht gehouden, alwaar eenige mooie röntgenogrammen
te bewonderen vielen.

Het toestel heeft het zeer groote voordeel draagbaar te zijn,
zoodat het zonder veel moeite in de auto kan worden geplaatst.
Röntgenbuis, tijdrelais, snoeren en andere toebehooren zijn alle
in lederen koffer verpakt en wegen totaal 15 ko. ; de transformator,
die de stadsstroom in hoogspanningsstroom verandert, is afzon-
de) ijk draagbaar en weegt 20 ko. De geheele röntgeninstallatie,
waarmede fotos zijn te nemen en doorlichtingen kunnen worden
verricht, weegt dus ongeveer 35 ko. De buis kan geplaatst worden
op een verstelbaar statief, evenals een fototoestel en kan aldus
op diverse afstanden van den patiënt worden gebracht. Voor de
bediening van het toestel is geen bizondere kennis van röntgeno-
logie noodig, evenals bij fotographie wordt het verkrijgen van een
goede foto beheerscht in hoofdzaak door de routine en de handig-
heid van den operateur. Het ingewikkelde schakelbord, waar de
röntgenoloog zijn spanning, stroomsterkte, weerstanden en tijd
regelt, is teruggebracht tot een soort klokje, een tijdrelais, waar-
mede de belichtingstijd kan worden geregeld door druk op één
enkel knopje.

Het toestel kan gebruikt worden overal, waar men beschikt over
een stadswisselstroom van ± 220 Volts ; de transformator levert
een niet voldoende hoogspanning, wanneer de stadsstroom 120 volt
is en voor gelijkstroom is het apparaat niet geschikt. Philips kon-
digt echter aan, dat ook voor lagere stadsspanningen dan 220 volt,
toestellen kunnen worden geleverd.

Bij een netspanning van 220 volt levert de transformator een
buisspanning van 43.000 volt; de stroomsterkte, die het toestel
levert, is daarbij circa 6 m.A.

Van zeer groot gewicht is het feit, dat de buis, welke het metalix-
type heeft, geheel met betrouwbaar isolatie-materiaal is omgeven
en dat van de buis af naar de transformator de buigbare buizen
der hoogspanning eveneens volkomen geisoleerd loopen. Daardoor
ontkomt men aan het bij iedere röntgeninstallatie bestane gevaar
voor ongelukken door hoogspanning-contact. Men kan dus de buis
aanraken bij belasting en kan haar ook dicht bij het te fotogra-
feeren object brengen zonder gevaar voor de hooge spanning.

Heeft dit toestel voor den practiseerenden dierenarts diagnos-
tische waarde? Voor het verkrijgen van een goede foto heeft de
röntgenoloog heel wat meer te doen, dan de fotograaf ; hij heeft
rekening te houden met de spanning, met de stroomsterkte, die
den gloeistroom regelt, met den afstand van het focus der buis tot
de plaat, met den e.xpositietijd en met het al of niet gebruiken van
versterkingsschermen, die de belichting verkorten, maar die het
beeld eenigszins onscherper maken. Hij kiest zijn getallen naar den
aard van het te fotografeeren object : de totale te doordringen
weefsel massa ; den aard van het weefsel ; de bewegenlijkheid van
het individu (angst reflexen) of van het te fotografeeren lichaams-
deel (physiologische beweging bv. bij ademhaling, hart).

De dier-röntgenoloog is verre in het nadeel ten opzichte van zijn
collega, die de medische diagnostiek ondersteunt ; de redenen
daarvan heb ik reeds eerder uiteengezet. Hij is daarom veelal ge-
noodzaakt, steeds meer te eischen van zijn apparaat, dan de me-
dische röntgenoloog zou doen : hij moet zich dikwijls behelpen met
momentfotos, waar zijn collgea de keuze heeft tusschen moment- en
tijdopname.

Voor het vervaardigen van Snelle fotos bv. van ¹I₁₀ seconde
dient de stroomsterkte relatief hoog te zijn ; de spanning moet
tevens opgevoerd worden tot een hoogte, waarop de hardheid, dus
het doordringen der stralen nog niet zoo krachtig is, dat het beeld
er ernstig onder lijdt ; vervolgens zal de afstand van buis tot plaat
zoo klein mogelijk gemaakt dienen te worden, omdat de expositie-
tijd omgekeerd evenredig is aan den afstand ; ten slotte zal men
bij voorkeur steeds met z.g. versterkingsschermen werken, dat
zijn met een bepaalde substantie bedekte papieren, waartusschen
men de film of plaat legt en die in staat zijn den belichtingstijd
gunstig te beinvloeden.

Alles heeft echter grenzen en geen der factoren kan men sterk
wijzigen zonder niet tevens öf te hooge eischen te stellen aan het
apparaat, öf het beeld minder goed te maken öf wel gevaar op te
wekken voor het te fotografeeren object.

Heeft men een toestel, waarmede men in staat is alle factoren
willekeurig en afzonderlijk te veranderen, dan gelukt het zeer
wel binnen de toelaatbare grenzen goede en alleszins betrouwbare
fotos te maken bij het kleine huisdier en bij groote dieren, voor-
zoover het de extremiteiten, de kop, de hals en de staart betreft.

Van de reguleerbare factoren, die het fotobeeld beheerschen,
zijn bij dit toestel de spanning en de stroomsterkte constant.
De buisspanning is ± 43 kilovolt ; de stroomsterkte is 6 m.A.
De bruikbaarheid van het „metalix" toestel voor diergenees-
kundige diagnostiek, hangt dus samen met de vraag of men met
deze spanning en stroomsterkte nog goede fotos bij het dier kan
nemen.

Voor groote huisdieren is dit toestel ongeschikt ; de capaciteit
is veel te geiing. Een carpus bv. van een volwassen, middelmatig
zwaar paard vereischt bij ¹/₆ seconde belichting, 60 c.M. afstand
en 6 m.A. stroomsterkte een buisspanning van 80—85 kilo volt,
dus ongeveer twee keer zoo hooge spanning als het toestel levert ;
voor een tijdopname van circa 4 seconden, zal onder gelijkblijven
van stroomsterkte en afstand, de spanning toch zeker nog 60
kilo volt moeten bedragen, alles gerekend met gebruik van ver-
sterkingsschermen.

Bij het kleine huisdier zijn de verhoudingen heel wat gunstiger.
Uitgezonderd van de physiologisch in beweging zijnde lichaams-
deelen, zooals longen en hart, kan men bij een rustigen hond, waar
ook tijdopnamen mogelijk zijn, goede opnamen met deze span-
ning en stroomsterkte verwachten. Een bekken van een middel-
matig grooten hond b.v. zal bij een buis-plaatafstand van 50 c.M.,
een buisspanning van 43 kilo volt en een stroomsterkte van 6 m.A.
een expositietijd behoeven van circa 5 seconden ; van de extremi-
teiten zal men zeker fotos kunnen maken van ¹/₆ seconde, bij den-
zelfden buis-plaatafstand. Bij de kat zullen momentfotos van
7₁₀—²/io seconden, ook van de borstorganen en het overige ge-
deelte van den romp mogelijk zijn.

Voor den practicus, die zijn diagnostiek wenscht te verbeteren
en van het machtige diagnosticum : de röngtenfoto, of het rönt-
gen beeld op het doorlichtingsscherm, gebruik wenscht te maken,
is dit toestel alleszins aan te bevelen. I)e structuur van het appa-
raat lijkt uitermate solide : de levensduur der metalixbuis, het
type dat nu reeds eenige iaren in gebruik is, is zeer groot, zoodat
behoudens aankoop \\\'an het toestel en geregeld gebruik van films,
geen groote uitgaven binnen langen tijd zijn te verwachten. Daarbij
komt, dat het indicatiegebicd bij het kleine huisdier zeer groot is,
zoodat in flinke practijken het toestel vrijwel dagelijks zal kunnen
worden gebruikt. Het is echter absoluut noodzakelijk, dat een
ieder, die zonder nadere kennis, zich zulk een toestel aanschaft,
van te voren weet, dat het omgaan met röntgenstralen geen kinder-
werk is en dat, ook na uitsluiting van het gevaar voor hoogspan-
ningscontact, het ernstige gevaar voor beschadiging door röntgen-
stralen bestaan blijft. Men dic-nt te weten, dat spoedig de dosis
bereikt is, die bij overschrijding ernstig gevaar voor de gezondheid
oplevert. Het is daarom een eerste eisch, dat men deze gevaren
behoorlijk onder het oog ziet en zich op de hoogte stelt van de mid-
delen, waarmede men zich er tegen kan wapenen. Op deze kwestie,
speciaal met het oog op dit nieuwe toestel, dat zoo zeer in staat
zal zijn op groote schaal de toepassing der röntgentechniek te be-
vorderen, zal ik vermoedelijk nogmaals terug komen.

Philips Röntgenapparat „Metalix" eignet sich zur Röntgendiagnostik, Durch-
leuchtung und Photographie von kleinen Haustieren (inkl. der Hund).

Der Apparat ist transportabel, völlig isoliert, liefert einen konstanten Strom
(k.v. 43, m.A. 6) wiegt 35 k g. und ist lieferbar für jede Spannung zwischen 120—
220 Volt. (Wechselstrom).

Philips\', Röntgenapparatus ..Metalix" is applicable to diagnostic purpose.s
and to the radiography of small domestic animals (the dog included).

It is transportable, entirely ensulated, supplies a constant current (k.v. 43,
m.A. 6) weighs 35 kilos and can be used on any voltage ranging from 120—220 volt
(alternating current). For larger animals the capacity is not sufficiënt.

L\'appareil Röntgen ,,Metalix\'\' de Philips s\'emploie pour faire des diagnostics
par la radiosocopie et la radiographie des petits animaux domestiques (inclusive-
ment le chien). L\'appareil est transportable, entiêrement isolé, fournit un
courant continuel (k.v. 43, m.A. 6) pèse 33 kilogrammes et peut etre livré pour
chaque voltage de 120—220 volt. (courant alternatif). Pour les grands animaux
domestiques la capacité n\'est pas süffisante.

Na het inzenden van dit artikel aan de Redactie verscheen behave een
beschouwing over het toestel van van der Plaats in het Tijdschrift voor
Geneeskunde, een aanvullend rapport van de Commissie uit de Gezondheids-
raad, die zich met de gevaren der Röntgenstralen bezig houdt. Hierbij volgt
het voornaamste van den inhoud.

Indirect in verband met het kortelings door Philips gebouwde Metalix toestel,
waardoor een bepaald • gedeelte der röntgendiagnostiek binnen het bereik van den
practiseerenden arts komt. heeft de commissie uit den gezondheidsraad zich ge-
haast een ..aanvullend rapport betreffende de gevaren, verbonden aan het gebruik
van röntgen- en daarmede gelijk te stellen stralen, en middelen ter voorkoming
van die gevaren,\'\' op te stellen.

De Commissie wijst er op ,,dat thans mogelijk is gebleken, zulke apparaten te
construeeren op dusdanige wijze, dat het stralengevaar, ook in een niet speciaal
ingerichte kamer beneden de in het groote rapport als toelaatbaar aangeduide
grens blijft. Dit is bereikt door een goed beschermde röntgenbuis te verbinden
met een transformator, die slechts in staat is een zeer beperkte stroomenergie te
leveren De zoo gewenschte controle op de veiligheid van de electrische installatie
der röntgenkamers kan zich bij verplaatsbare toestellen slechts uitstrekken tot
de constructie van het apparaat. Aangezien ook voortbrenging en toepassing van
röntgenstralen, waardoor het stralengevaar tot een minimum beperkt is, niet van
gevaar ontbloot is. meent de commissie het gebruik van transportabele toestellen
niet vrij te mogen laten en stelt zij den eisch. dat ook aan het gebruik van die
toestellen bepaalde voorwaarden moeten worden verbonden.

De Commissie stelt dan voor, dat van overheidswege controle wordt uitgeoefend
op de maximum grenzen van het apparaat (electrische energie maximaal 300 Watt,
spanning 45 kilo volt effectief ; speciale beschermingsinrichtingen). Verder moeten
,,de toestellen slecht in handen komen van geneeskundigen benevens van hen, die
daartoe van staatswege een speciale vergunning hebben verkregen, b.v. tand-
artsen, veeartsen, douanen enz. Deze vergunning behoort te worden gebonden aan
door de overheid nader vast te stellen bepalingen."

De Commissie wijst daartoe uitvoerig op de röntgengevaren voor patiënt en
voor röntgenoloog en „acht noodzakelijk, dat de studenten aan de Universiteiten
niet alleen bekend gemaakt zullen worden met de diagnostische en therapeu-
tische beteekenis der röntgenstralen, maar dat door goede organisatie van het
onderwijs in de radiologie tevens met klem zal worden gewezen ,,op de gevaren,
welke het niet oordeelkundig gebruik dezer stralen medebrengt.

Uit het Lab. voor kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong.
Faculteit der Veeartsenijkunde te Utrecht. Directeur: Prof. C. F. VAN OYEN.

In aansluiting aan het artikel over bovenstaand onderwerp in
dit tijsdchrift afl. 19 dl. 54, volge nu nog een korte aanvulling.

Een der conclusiën luidde dat de verkregen uitkomsten volgens
de HoYBERG-methode gemiddeld iets hooger waren dan de gemid-
delden volgens Gerber, waarbij gedurende drie minuten op 1000
toeren wordt gecentrifugeerd (zie rapport Ir. A. Hylkema, Prof.
van Oven en Dr. van Raai.te).

De vervaardigers zouden trachten deze fout te ondervangen dooi-
de te gebruiken vloeistof van samenstelling te veranderen. Na ont-
vangst van deze nieuwe vloeistof zijn weer een aantal bepalingen
verricht, en de uitkomsten in nevensgaanden tabel opgenomen.

Bij een korte beschouwing blijkt direct dat er een verandering
ten goede te constateeren valt. Van de 85 verrichte bepalingen
schommelen alle verkregen uitkomsten zeer dicht om het gemid-
delde Gerbergetal: bijna de helft geeft iets hoogere waarden, ter-
wijl de rest lagere uitkomsten geeft. In verreweg de meeste gevallen
blijft het verschil beneden de 0.05% en slechts in 10 gevallen be-
draagt dit 0.05%- 0.10%, twee maal wordt de 0.1% overschreden
n.1. tot 0.11%.

De uitkomsten blijken dus inderdaad een verschuiving naar het
juiste gehalte te vertoonen, tengevolge van de verandering in de
samenstelling der vloeistof; dit blijkt derhalve een voorname factor
te zijn.

Misschien is hierdoor ook te verklaren dat de gevonden waarden
in vergelijking met de controle-methode iets lager worden bij het
ouder worden der vloeistof. Gezien de samenstelling (alcoholen en
NaOH) is het niet uit te sluiten dat door verdamping (inderdaad
te constateeren bij het ontkurken der flesch) en absorbtie van C0₂uit de lucht, deze vloeistof verandert en dit in de bepalingen tot
uiting komt.

Evenwel overschrijden de schommelingen niet de grens van het
toelaatbare en voldoet de methode zeer zeker aan de eischen, welke
men mag stellen aan een goede methode, hoewel opgemerkt moet
worden dat het iets inconstant zijn is blijven bestaan, gezien de
voorkomende onderlinge afwijkingen van 0.1%, wat bij de Gerber
zeer zelden gebeurt.

Aan het einde van deze beschouwing volge hier een kort over-
zicht van de — na de eerste publikatie — verschenen artikels.

Volgens Prof. Staren van de Landbouwhoogeschool voor Noor-
wegen, die een hernieuwd uitgebreid onderzoek heeft ingesteld
bezit deze methode: „dezelfde nauwkeurigheid als de Gf.rber-
methode".

Voor afzonderlijke melk, vooral van oudmelksche dieren zijn de
uitkomsten „dikwijls te laag". Indien men evenwel de butyro-
meter een keer extra centrifugeert en een plaatsing in het
waterbad geeft, is de fout opgeheven.

Mrozek en Wagner: Milchwirtschaftliche Forschungs Anstalt
in Kiel concludeeren dat de uitkomsten „bevredigend en met een
nauwkeurigheid van o.i%" zijn, alleen voor melk van uierzieke
dieren zijn de uitkomsten veel te laag". Dit laatste kan men moei-
lijk als een bezwaar aanrekenen, daar deze melk niet in den handel
mag komen en indien dit toch gebeurt, dan is het eerder een voor-
deel dan omgekeerd, dat de uitkomsten te laag zijn. Zij geven voor
inrichtingen die een centrifuge aan kunnen schaffen, aan de
Gerber methode toch de voorkeur, zonder verdere opgave van
redenen.

Das Milchwirtschaftliche Institut für Brandenburg und Berlin
vindt de methode „äusserst zuverlässig".

Professor van der Bi rg en de heeren de Waal en Keestra
hebben op verzoek de methode eveneens geprobeerd. Hun slot-
conclusie luidt: dat de methode Hoybf.rg niet op één lijn gesteld
kan worden met de Gerber en dat voor melk van oudmelksche
dieren deze methode beslist ongeschikt is.

Zou de ervaring van Professor Staren misschien de oorzaak aan-
geven en in laatstgenoemd onderzoek de menging onvoldoende
geweest zijn ?

Bij de bepalingen aan dit laboratorium waren de uitkomsten van
oudmelksche koeien altijd bevredigend, de menging geschiedde
krachtiger en intensiever en de duur in het waterbad was minimaal
altijd de aangegeven tijd wellicht iets langer dan strikt noodza-
kelijk.

Storen : Dnderrakelscr over Hoyberg metode, til fettbestemmelsc i melk og
flete. (resumé).

Mrozek und Wagner : Milchwirtschaftliche Zeitung. 32 Jahrg. Nr. 45.
B. van den Burg, Keestra en r>e Waal : Officieel orgaan van den Algemee-
nen Ned. Zuivelbond 22, 29.

Volgens Bernard (Münch. tier. Woch. 1928, blz. 25), zijn er op aarde 400,000
diersoorten bekend en beschreven. Daarvan zijn 280.000 insektensoorten ; 12.000
vissoorten, 12.000 vogelsoorten, 10.000 weekdieren, (mollusca), 2500 reptilien
en ongeveer 2500 zoogdiersoorten. De tropiese landen zijn het rijkst aan dier-
soorten ; naar de polen toe neemt het aantal soorten af.

In 1790 bedroeg de negerbevolking in de Vereenigde Staten 757.208 of 19.3%
van de geheele bevolking; in 1920 waren er 10.463.131 of 9.9% van de geheele
bevolking (N. T. v. O. 1927, blz. 1554). Vr.

Aangemoedigd door de resultaten, met deze therapie bereikt bij
paresis puerperalis (na het laatst vermelde geval werd er wederom
een met succes behandeld) leek het mij niet onmogelijk, dat ook
bij kopziekte misschien een gunstige werking ware te verwachten.

Op 18 April werd mijn hulp ingeroepen voor een koe met kop-
ziekte. Het dier was daags te voren, daar men er al iets afwijkends
aan bemerkte, met het oog op de koude, op stal gezet. Volgens
den eigenaar scheen de koe het „aan de hersenen" te mankeeren
en hij had de stal reeds donker gemaakt en een baal om de horens
der koe gewikkeld !

Toen ik de koe zag was zij reeds niet meer overeind te krij-
gen, de blik was star, zij kreunde . . . • kortom alle verschijn-
selen van kopziekte aanwezig.

Ik spoot \'s ochtends ± 9 ure 125 gr. glucose in 10 % oplossing
subcutaan in. Om 11 ure kwam ik nog eens zien en trof mij on-
middellijk de andere „uitdrukking" van het dier. De kop werd
weder normaal gehouden en de uitdrukking der oogen had het
wezenlooze verloren. De pols nagenoeg normaal. Gevaar bleek
dus voorloopig geweken te zijn. In den voor-avond deelde men
mij mede dat de koe overeind was geweest en voordien reeds eenig
herkauwen viel waar te nemen, \'s Nachts liet ik erbij waken en
vernam den volgenden morgen, dat de koe herhaaldelijk had
gestaan en weer normaal was gaan liggen. De eetlust ging zich
ook herstellen. Hooi werd weer genomen.

Moge het bovenstaande belangstellenden aanmoedigen, ook
eens een proef te nemen !

In het Zeitschrift für Fleisch und Milchhygiene van 15 April j.1. publiceert de
Heer A. Trawinski, belast met de leiding van het Instituut voor vleeschhygiëne
aan de Yeeartsenijkundige Hoogeschool te Lwów in Polen een artikel, getiteld
,,Wissenschaftliche Richtlienen für die practische Fleischbeurteilung."

„Die moderne Fleischbeschau fuszt auf zwei wichtigen Faktoren, einem sani-
tären und einem wirtschaftlichen. Der erste beruht auf dem Ausschlusz des ge-
sundheitsschädlichen Fleisches aus dem Nahrungsmittelverkehr, der zweite auf
der Beschränkung der Fleischbeanstandung nur auf die notwendigen Falle."

Ik meen te mogen aannemen, dat een groot aantal collega\'s in Nederland, die
aan het hoofd eener gemeentelijke vee- en vleeschkeuring staan, het met de op-
vatting van Trawinski volkomen eens zijn. Dat er echtei onder de collega\'s ook
zijn, die een geheel andere meening zijn toegedaan, meen ik niet beter te kunnen
illustrceren, dan door publicatie van het navolgende geval.

Op 19 April jl. ontving ik een schrijven van collega Reeser, Directeur van het
abattoir te Amsterdam. Dit schrijven luidde als volgt :

„Hierbij heb ik de eer U mede te deelen, dat den 18 dezer hier is aangevoerd een
partij varkenslevers, verpakt in een mand, waaraan een label was bevestigd, waarop
een afdruk van het goedkeuringsmerk der gemeente Utrecht was geplaatst. De
levers waren afgezonden door en bestemd voor M. Verduin. Een tot deze zending
behoorende lever is hier afgekeurd wegens duidelijk in het oog springende, vrij
hevige chronische gedissemineerde hepatitis, waarschijnlijk van parasitairen
aard. De lever is op 19 April 1928 aan Uw adres verzonden."

Daar het mij bij het aanschouwen en betasten van deze lever met den besten
wil niet gelukte eenige afwijking te constateeren, meende ik goed te doen in dit
geval de hulp in te roepen van Professor Schornagel, Directeur van het Patholo-
gisch Instituut der Rijksuniversiteit alhier. Ik verzocht Prof. Schornagel mij wel
te willen mededeelen, welke afwijkingen, zoowel bij een macroscopisch als micros-
copisch onderzoek van het leverweefsel door hem werden gevonden. Deze nu was
zoo welwillend voor mij het onderzoek zoo spoedig mogelijk te verrichten, waar-
voor ik hiernevens nog hartelijk dank zeg en machtigde mij zijn antwoord in het
tijdschrift voor Diergeneeskunde te publiceeren.

„Omtrent de varkenslever, die ik Maandag 23 April jl van U ter onderzoek
ontving, kan ik het volgende mededeelen. Aan de scherpe randen en ook aan de
voorvlakte van de lever bevonden zich enkele gedeelten, waar de interlobulaire
bindweefselschotten iets breeder waren dan normaal. De haardjes waren klein,
ongeveer ij c.M. tot ij x 2 c.M., gering in aantal, een viertal, en de verdikking
der septa was van weinig beteekenis.

De veranderde gedeelten zijn microscopisch onderzocht en zooals te verwach-
ten was, geven deze het beeld van een plaatselijke interstitieele ontsteking, wel-
licht van parasitairen aard, parasieten zijn echter niet gevonden.

De ontstekingshaardjes waren zoo onbeduidend en in zoo\'n gering aantal aan-
wezig, dat ik mij moeilijk kan voorstellen, dat cle lever daarvoor is afgekeurd.
Mij dunkt, er moet een vergissing in het spel zijn, is dit niet het geval, dan kan men
m. i. eenvoudiger alle levers afkeuren.

Dit officieele schrijven, was nog vergezeld van een particulier briefje luidende
als volgt :

„Bijgaand een schrijven over het onderzoek van de afgekeurde lever. Als het
inderdaad geen vergissing is, dan begrijp ik van het doel der vleeschkeuring niets
meer. Wil men streng keuren, soit, maar dan de consequentie! Als dergelijke niets
beteekenende haardjes een lever ongeschikt maken voor de consumptie, dan is

liet dunkt mij, noodzakelijk, om ook alle andere deelen van het slachtvee onder
de loupe te nemen. Denk bijv. eens aan de nieren, die toch minstens moeten worden
doorgesneden, aan den uier, die altijd zou moeten worden afgekeurd, verder aan
de microsporidiën in de spieren, die vrijwel nooit ontbreken, aan de tong, de skelet-
spieren, enz. Zou er wel ooit een volwassen dier geslacht worden, dat niet in eenig
orgaan of weefsel ontstekingshaardjes heeft als het onderhavige? Een dergelijke
manier van keuren moet m i. tot een échec leiden."

Tot zooverre het oordeel van Prof. Schornagel, waarmede ik geheel accoord
ga. Zooals de lezers weten, heb ik reeds vroeger stelling genomen tegen de wijze
van beoordeeling der runderlevers, behept met Distomatosis, op het stedelijk
abattoir te Amsterdam. Ofschoon ik hierover werd aangevallen, meende ik goed
te doen, niet te antwoorden, overtuigd als ik ben, dat er in ons land thans eenige
collega\'s, belast met de vee- en vleeschkeuring, voorkomen, die geen rekenschap
houden met liet tweeledig doel der vleeschkeuring, welk doel door Trawinski,
is weergegeven. Dat hunne zienswijze foutief is, zal de toekomst, daarvan ben ik
overtuigd, leeren.

Ik vind het persoonlijk een voorrecht, dat ik in mijn hoedanigheid als lector in
de practische vee- en vleeschkeuring aan \'s Rijks Universiteit te Utrecht bij liet
geven van onderwijs in de practische vleeschkeuring de studenten er steeds op
kan wijzen, dat getracht moet worden zoo weinig mogelijk vleesch, hetwelk niet
schadelijk is, voor de consumptie af te keuien. Hoefnagel.

Bovenbedoelde brieven van Prof. Schornagel had collega Hoefnagel ons in
afschrift ter kennisneming toegezonden.

In de eerste plaats zijn wij van meening, dat collega Hoefnagel een niet-juisten
weg heeft gekozen om in deze een uitspraak te bekomen. Wij hadden hem gemeld,
dat de lever hier te Amsterdam was afgekeurd. Hij had, toen hij zich met die be-
slissing niet kon vereenigen, zich behooren te wenden tot den Inspecteur voor de
Vleeschkeuringswet of tot den Hoofdinspecteur. Deze autoriteiten hadden dan een
deskundige kunnen aanwijzen om uitspraak te doen.

Collega Hoefnagel echter, zonder zich tegenover ons uit te spreken over de
gevonden afwijkingen aan de lever, zoekt zelf een arbiter uit. Dit druischt in tegen
de elementaire begrippen omtrent onpartijdige arbitrale uitspraak. Hij heeft de
tegenpartij hierin niet gekend en, wat erger is, deze dus de gelegenheid ontnomen
ook een deskundige aan te wijzen. Op 19 April zonden wij de lever terug naar
Utrecht en eerst op 24 April ontvingen wij bericht, dat Hoefnagel de lever naar
het laboratorium van Prof. Schornagel gezonden had om uit te maken of de lever
werkelijk de door ons geconstateerde afwijkingen vertoonde. Wij konden dus niet
weten, dat een oordeel zou worden geveld over de keuringsbeslissing.

Niemand zal intusschen aan de deskundigheid van Prof. Schornagel twijfelen,
wat betreft het pathologisch-anatomisch onderzoek. Hier hield echter diens taak
op, althans als specialist. I)e beoordeeling over de genomen keuringsbeslissing
had hij aan een specialist in de vleeschkeuring moeten overlaten, b.v. aan den
Hoogleeraar, die de daarvoor aangewezen leerstoel bekleedt of wel aan het Hoofd
der veterinaire afdeeling van het Centraal Laboratorium.

De beschrijving, welke Prof. Schornagel van de bij de varkenslever geconsta-
teerde afwijkingen geeft, komt niet geheel overeen met de hier bevonden afwijkingen.
Het is ons niet bekend en wij zijn ook niet in de gelegenheid geweest na te gaan
of te doen nagaan in welken staat hij de lever heeft ontvangen. Hier, te Amster-
dam, zijn aan de oppervlakte meer dan vier haarden gezien en dieper in de lever
ook veranderde gedeelten, zooals trouwens bij deze afwijkingen geregeld het geval
is Deze laatste noemt Schornagel niet 1

Haarden van 11 a 2 c.M. in een varkenslever zijn geen „onbeteekenende kleine
haardjes," doch groote, zeer in het oog springende haarden. Overigens is onze
diagnose door Schornagf:l bevestigd, nl. interstitieele ontsteking.

De wetenschappelijke kennis van 1\'rof. Schornagel buiten allen twijfel latende
■en deze natuurlijk gaarne boven de onze stellende, meenen wij, dat de onvolledige
beschrijving van de afwijkingen door Schornagel gegeven, alleen te verklaren
is door den ouderdom der lever. Blijkens het schrijven van Schornagel heeft deze
■de lever eerst op 23 April ontvangen, terwijl wij de lever gezien hebben op 18 April
■en deze onder ongunstige omstandigheden heen en weer gezonden is.

Het is een feit — en hier meenen wij wat ervaring betreft, niet voor Schor-
nagel behoeven te bukken — dat de bedoelde afwijkingen in versche organen het
sterkst in het oog springen en hoe ouder het orgaan wordt des te minder zij zich
laten onderscheiden van het normale leverweefsel. Hiermede had Schornagel
■o. i. rekening moeten houden bij het vormen van zijn oordeel.

Aan de uitspraak van Schornagel over de kwestie hoever in de praktijk der
vleeschkeuring moet worden gegaan, kunnen wij uiteraard niet die beteekenis
hechten als aan zijn oordeel over den aard der pathologische afwijkingen. Bij het
eerste speelt den wetenschappelijken onderzoeker zijn gemis aan praktische er-
varing op dit gebied en aan kijk op de uitvoering der vleeschkeuringswet blijk-
baar parten.

Het is ons ook wel bekend, dat bij het gewone onderzoek nooit alle ziekelijke
afwijkingen kunnen worden opgespoord. Maar dit is toch geen reden om, lettende
ook op het positieve voorschrift vervat in art. 3 van het Keuringsregulatief, een
orgaan met ziekelijke afwijkingen maar onvoorwaardelijk goed te keuren. De the-
oreticus moge zich laten verleiden tot de uitdrukking : ,,dat men dan wel alles
kan afkeuren,\'\' de prakticus kan zich er niet zoo gemakkelijk afmaken, daar hij
de verantwoordelijkheid draagt om zooveel mogelijk ziekelijk afwijkende deelen
buiten consumptie te houden. Men verlieze toch niet uit het oog, dat de consument
<leek) — o. i. terecht - geen lever wenscht. waarin zich duidelijk zichtbare, voor
hem onbekende en dus argwaan opwekkende afwijkingen vertoonen. Dergelijke
afwijkingen behooren niet in de lever en klachten van den consument zouden
dan dus alleszins gegrond zijn.

Voorts zijn ook niet alle door Schornagel opgenoemde verborgen afwijkingen
over één kam te scheren en onbetwistbaar als ,.afwijkingen" te beschouwen (ma-
croscopisch onzichtbare sarcosporidiën b.v.).

Wat de concrete opmerking van Schornagel betreft, nl. dat men dan beter
«die varkenslevers kan afkeuren, hier meenen wij den theoreticus wel op zijn sterkst
en verder van de praktijk clan ooit te zien. Het is absoluut onjuist, dat, zooals
Sciiornagel feitelijk beweert, soortgelijke afwijkingen als de onderwerpelijke,
in vrijwel alle varkenslevers zouden zijn aan te treffen en zeker niet ook maar
eenigszins in die mate, zooals met de lever in kwestie het geval was. De lever is
hier bij den invoer door een der keuringsveeartsen afgekeurd. De afkeuring is vol-
komen accoord bevonden door den directeur en den plaatsvervangend directeur
en de lever is hier ook dooi den Inspecteur gezien. Naar denzelfden maatstaf
wordt ook bij de hier geslachte varkens gekeurd en dan behoefden in het eerste
kwartaal 1928 om de volgende redenen : parasitose, distomatose, cysticercosis
tenuicollis, chronisch gedissimineerde hepatitis, chronische hepatitis en cirrhose,
slechts 5 % der varkenslevers te worden afgekeurd.

De uitlating van Schornagel kan den indruk maken de praktische vleesch-
keuring, zooals deze hier wordt uitgeoefend, in een eenigszins belachelijk daglicht
te willen stellen. O. i. had zij dan ook niet behooren voor te komen in een voor
publiciteit bestemd schrijven afkomstig van een Hoogleeraar, van wie gematigd-
heid en voorzichtigheid in zijn uitlatingen en strenge objectiviteit worden ver-
wacht. Blijkbaar heeft in dit geval het sentiment den Hoogleeraar de objectiviteit
uit het oog doen verliezen.

Ten slotte nog deze opmerkingen. Waar zou het heen moeten, indien de hoofden
van keuringsdiensten het voorbeeld van Hoefnagel volgden door b.v. omgekeerd
ook alle door hen geconstateerde tekortkomingen of mistastingen van andere
keuringsdiensten en de daarover gevoerde correspondentie zouden publiceeren?

En wat zou Hoefnagel gedaan hebben, indien de uitspraak van Schornagel
eens tegenovergesteld ware geweest?

De Redactie heeft gemeend onderstaande correspondentie te mogen opnemer
omdat daaruit ten duidelijkste blijkt dat hier een lacune in de wettelijke regeliu.,
der Vleeschkeuring bestaat. Wanneer aan drie vooraanstaande personen op dit
gebied bij verschil van meening geen andere weg open staat, dan publicatie in
oen vaktijdschrift, is het duidelijk dat iets in de regeling ontbreekt.

Wanneer de eigenaar geen genoegen neemt met de uitspraak der keuring staat
hem de bij de wet geregelde weg der herkeuring open.

Wanneer bij invoer in een gemeente een afkeuring plaats heeft van te voren
door een dierenarts elders goedgekeurd vleesch is er geen weg aangegeven voor
laatstbedoelde om een uitspraak in hooger beroep over zijn vermeende onjuiste
beoordeeling te krijgen. De wet geeft hiervoor noch aan de inspecteurs noch aar
andere ambtenaren bij de uitvoering der vleeschkeuringswet verbonden de lx-
voegdheid. Deze onthouden zich daarvan stelselmatig.

Afgezien van de vraag of in het onderhavige geval afkeuring met de wet en uit-
voeringsbesluiten in de hand bij invoer wel mogelijk was, toont deze discussie ten
stelligste aan, dat in deze een afdoende, met wettelijke waarborgen omkleede we-
ter beslissing in hooger beroep dient te worden ingesteld.

Zulks zal aan de goede uitvoering der wet en aan de beoefenaren der dierge-
neeskunde ten goede komen. Redactie

Het aantal leden der afdeeling bleef gelijk aan dat van het vorig jaar, daar de
heer I\', Stehouwer wegens vertrek naar Amsterdam overging naar de Afdeeling
Noord-Holland terwijl de heer D Haak toetrad als lid onzer afdeeling.

De eerder door mij geuite wensch, dat het ledental der afdeeling zou mogen
toenemen, ging dus niet in vervulling.

In den loop van het verslagjaar werden twee vergaderingen gehouden, n.m.
in Mei en in September, de eerste slechts matig, de tweede vrij goed bezocht.

Bij beide gelegenheden gaf de Inspecteur, Dr. A. A. Overbeek te Breda door
zijn tegenwoordigheid blijk van belangstelling in de zaken der afdeeling.

In dè eerste vergadering gaf collega S. J. Hoogstra een demonstratie van het
embryotoom van Thvgesen en deelde een en ander mee over de aanwending ervan
in de praktijk

In de tweede werd door Dr. H. A. Vermeulen een lezing gehouden betreffendt
anatomische en physiologische verhoudingen bij vogels.

Beide demonstraties evenals de voordracht van Dr. Vermeulen, oogsten den
dank der aanwezigen.

Daar de Heer Stehouwer penningmeester der afdeeling was, moest door zij:,
vertrek in deze functie worden voorzien. Als zoodanig werd gekozen de Heer
C. van Baak. Den afgetreden penningmeester werd de dank der Afdeeling
betuigd, door het zenden van een telegram.

De finantiëele toestand der afdeeling bleef gunstig. Naar de Algemeene Ver-
oudering werd afgevaardigd de Heer J. Verhoef.

Aanwezig 33 leden. Als gasten Dr. J. A. Beijers te Utrecht en Dr. J. Aukema
ie Groenlo.

Als lid der afdeeling werd aangenomen H. ter Borg te Slochteren. Mededee-
lingen werden gedaan betreffende de cursussen in pluimveeteelt. Er werden nog
nadere onderhandelingen gevoerd aangaande den duur en de uitgebreidheid der
cursussen, zoodat nog niet kan worden vastgesteld wanneer een cursus voor deze
:fdeeling zal kunnen worden gehouden.

Ten opzichte van de medewerking der dierenartsen aan den gezondheidsdienst
voor vee in de provinciën-Groningen en Friesland wenscht de afdeeling eene be-
spreking te houden met den directeur van den dienst, Dr. Y. M. Kramer te Voor-
burg. Inmiddels werd er op gewezen dat een klinisch onderzoek van verdachte
dieren eenmaal per jaar niet afdoende kan worden geacht. Het onderzoek moet
geheel blijven in handen der dierenartsen ; het gebruik maken van controleurs,
belast met tuberculinatie, controle of ziekteonderzoek, moet niet worden toege-
laten. Ook werd in overweging gegeven of het niet raadzaam zal zijn met het ver-
der doorvoeren der thans gevolgde t.b.c.-bestrijding wat te wachten tot de van
Rijkswege ingestelde proeven omtrent de resultaten van de Guérinsche methode
bekend zijn.

De onvaste positie van de keurmeesters, hoofden van dienst, bij de vleesch-
keur in verscheidene gemeenten, gaf Anema aanleiding te vragen of het ook over-
weging verdient op de agenda dei a.s. algemeene vergadering als punt van be-
spreking te plaatsen : „de keurmeester onder rijksbeheer."

Treurige voorbeelden werden aangehaald, hoe keurmeesters op korten termijn
worden benoemd, hun salaris wordt ingekort, hoe ze worden bedreigd door wet-
houders* veehouders bij het uitoefenen van hun functie.

De inspecteur van de V.A.K-dienst vreest dat er z. i. niet veel kans bestaat,
dat de regecring de keuringsdiensten onder beheer zal nemen. Een vaste regeling
te treffen voor de salarissen bij de keuringsdiensten is moeilijk, daarvoor loopen de
diensten te veel uit elkaar. Echter verneemt hij gaarne de bezwaren der dieren-
artsen in de keuringsdiensten en bestaat er nog wel een weg om de willekeur van
sommige gemeentebesturen tegen te gaan. Moeilijk wordt het echter, wanneer de
betrokken dierenarts al reeds de verklaring heeft afgelegd, dat hij zich bij de, door
de gemeente, getroffen regeling heeft neergelegd.

Dr. Staal zou het H.B. willen uitnoodigen de rechtspositie van den keurings-
veearts te onderzoeken in verband met die van andere gemeente-ambtenaren.

De besprekingen eindigden met de belofte van onzen gedelegeerde in het H.B.,
dat daar nogmaals de aandacht op deze aangelegenheid zal worden gevestigd.
Inmiddels moeten de dierenartsen zich wel wachten voor onderlinge concurrentie,
die voor hen geen voordeel oplevert en waarvan sommige gemeentebesturen pro-
fiteeren.

Hierna hield Dr. Beijers een interessante improvisatie over sommige ziekte-
gevallen uit de kliniek der groote huisdieren. In de re plaats wees spreker op het
af en toe voorkomen van Asthma nervosum bij groote huisdieren, zijnde een
kramptoestand van de bronchiaalspieren, zooals die bij den mensch voorkomt en
■ laar gepaard gaat met zwelling van de bronchiaalmucosa.

In het sputum, dat op het eind van een aanval bij den mensch wordt opgehoest,
komen 3 karakteristieke bestanddeelen voor n.I. : de eosinophiele cellen, de Char-
cot-Leijdensche kristallen en de Curschmannsche spiralen, echter niet altijd naast
elkander. Ook in het bloed van asthmalijders worden deze zaken aangetroffen.

Voor liet ontstaan van een asthma-aanval werken 2 factoren samen n.1. een en-
dogene factor (praedispositie) en een exogene factor in den vorm van bijzondere
gevoeligheid voor bepaalde stoffen (allergische ziekten) zooals bij hooikoorts, ge-
voeligheden voor ipecacuanha, haar, veeren, verschillende eiwitten, beschimmeld
graan, vocht in huizen en bedden, stof enz.

In de literatuur wordt asthma der groote huisdieren verward met dampigheid
en longjacht b.v. Voor 40 jaar gaf de dierenarts R. Boer te St. Anna-Parochie
een goede beschrijving, zooals ook in de kliniek te Utrecht gevallen werden waar-
genomen ; in 1915 bij een paard en in de laatste jaren een 8-tal gevallen bij runde-
ren. Bij bloedonderzoek werden echter niet de bij de mensch gevonden karakte-
ristieke bestanddeelen gevonden.

Daarna besprak Dr. B. gevallen van anaemie bij runderen, zoowel tijdens de
(Jrachtigheid als na de partus en hij wees op de behandeling : physiologische keu-
kenzout-oplossing in de bloedbaan ingespoten, alsmede ook bloedtransfusie.

Ook bij gevallen van chronische diarrheecn geeft deze behandeling verrassende
resultaten.

Nog werd melding gemaakt van eigenaardige vetvorming en vetgezwellen bij
kalveren, hetgeen in verband wordt gebracht met-het te vroeg verdwijnen van de
thymusklier, die bij dergelijke kalveren gereduceerd was tot een gewicht van zo
a 40 gram (normaal 200 gr.). Het blijkt dus een stofwisselingsziekte te zijn.

Door verschillende leden werden nog enkele ziektegevallen genoemd, waarvan
de juiste diagnose moeilijkheden opleverde, b.v. hevige haemoglobinurie bij run-
deren weidende in madelanden, niet berustende op piroplasmose en waarbij geen
immuniteit optreedt wel beterschap na overbrenging op hooge, droge weiden.

Bij „Rondvraag" werd door Anema voorgesteld, gezamenlijk een bezoek te
brengen aan de modelveemarkt te Leer. Er bleek groote animo te bestaan, zoodat
ruim 20 deelnemers zich aanmeldden.

Wijnia gaf een goede methode aan de hand voor de behandeling van mclk-
fistels, n.1. tijdens den droogstand een flink gedeelte van het weefsel in den omtrek
van de fistel wegnemen, daarna hechting. Deze mededeeling bracht de verga-
dering weer op andere uiergebreken, o. a. op streptococcen-mastitis, waarbij vele
nieuwe geneesmiddelen (iiberasan, rivanol, selectan) met min of meer succes,
worden aangewend, evenals de virustherapie met streptococcencultuur. Dr. Beij-
ers beveelt aan : ieder uur uitmelken en dit enkele dagen volhouden Voor droog-
maken van koeien beveelt hij aan : \'/io % oplossing van nitras argenti, na flink
uitmelken, in den uier spuiten, het eerstingespotene nog eens uitmelken en op-
nieuw een solutie (300—400 M .) inspuiten.

Gewezen werd nog op het, nog langen tijd, voorkomen van abortusbacillcn in
de melk van koeien die geaborteerd hebben, het niet onschadelijk zijn van der-
gelijke melk voor den mensch, waardoor het vraagstuk van het gebruik maken
van rauwe melk al weer meer moeilijkheden ondervindt.

De verschillende mededeelingen van Dr. B. werden door de aanwezige leden
zeer gewaardeerd en in een hartelijke dankbetuiging vertolkte de Voorzitter de
gevoelens der vergaderden.

Overgegaan van de Algemeene afdeeling naar die van Groningen—Drenthe ;
H. ter Borg te Slochteren en van deze afdeeling naar de algemeene : F. S. J.
Veeze te Utrecht.

J. M. A. van Nes, verhuisd naar Soestdijk, blijft voorloopig nog lid en voor-
zitter der afd. Groningen—Drenthe.

In verband met de op i Juli a.s. in werking tredende keuring van uit het bui-
tenland ingevoerde vleesehwaren verscheen in de Vee- en Vleeschhandel van j3
April een beschouwing over deze kwestie, waaraan ik het onderstaande ontleen.

Verder is in art. 28 vastgesteld, dat bij Algem. Maatregel van Bestuur wordt
bepaald, onder welke voorwaarden de invoer van vleesch geoorloofd is.

Het eigenaardige is nu, dat de Wet niet imperatief de keuring van ingevoerde
vleesehwaren voorschrijft, fn art. 30 toch is slechts bepaald, dat bij algemeenen
maatregel van bestuur zal worden vastgesteld :

Kr is dus een belangrijk verschil tusschen de bepalingen der wet betreffende den
invoer van vleesch en die aangaande uit het buitenland afkomstige vleesehwaren
Waarom heeft de wetgever, indien hij van meening was, dat ingevoerde vleeseh-
waren aan keuring onderworpen dienen te worden, dit niet, evenals ten aanzien
van vleesch geschied, uitdrukkelijk in de wet zelf vastgelegd?

De keuring, d. w. z. de verplichting om ingevoerde vleesehwaren aan keuring
te doen onderwerpen, is thans opgenomen in art. 14 van het op 1 Juli a.s. in wer-
king tredend Kon. Besluit van 6 Juni 1922, Stbl. 395. Men neemt dus aan, dat die
keuring is een ,,voorwaarde" als bedoeld in het bovenaangehaalde art. 30 der wet.

Verder spreekt de wet zich niet uit over het heffen van keurloon. De grondwet
bepaalt, dat geen belastingen — waaronder in deze ook heffingen vallen —• mogen
worden geheven dan uit krachte van een wet. De vleeschkeuringswet bevat geen
bepaling, dat voor het keuren van ingevoerde vleesehwaren een keurloon geheven
mag worden. Het bovenaangehaalde art. 14 van het Kon. Besl. van 6 Juni 1922
geeft desondanks den Minister de bevoegdheid, liet bedrag van het te heffen keurloon
vast te stellen. Klaarblijkelijk neemt men dus aan, dat ook het keurloon een „voor-
waarde" voor den invoer is.

Vervolgens is, daar in art. 30 der wet niet gesproken wordt van ,,keuring,
ook niet in de wet bepaald, wie de keuring van vleesehwaren zal verrichten. De
wet zwijgt in dit opzicht ook over binnenlandsche vleesehwaren ; nergens is toch
aangegeven, wie met deze laatste keuring is belast. In het K B. van 6 Juni 1922
is bepaald, dat de keuring van buiteniandsche vleesehwaren zal worden verricht
door den Rijkskeuringsveearts.

De Minister heeft verder bepaald, dat de keuring van gesmolten vet (uit het
buitenland afkomstig) voorloopig achterwege zal blijven. Hieromtrent valt op te
merken, dat de Minister, blijkens diens gepubliceerde beschikking, de vrijstelling
der keuring van gesmolten vet baseert op het 3e lid, art. 2 van het Kon. Besluit.

Dit 3e lid geeft evenwel den Min. slechts bevoegdheid, ontheffing te verleenen
van de bepaling, dat slechts uit landen, in welke een wettelijk geregelde keurings-
dienst van vee en vleesch bestaat, vleesehwaren mogen worden ingevoerd. 1 \'e
Min. kan dus wel den invoer van gesmolten vet toestaan uit andere landen dan de
vorenbedoelde, maar dat wil niet zeggen, dat hij dan ook vrijstelling der keuring
kan verleenen.

De landen uit welke vleesehwaren mogen worden ingevoerd, zijn : Argentinië.
Denemarken, Nieuw-Zeeland, de Unie v. Zuid-Afrika, Uruguay en de Ver. Staten
van N. Amerika. Blijkens inlichtingen van den schrijver worden o.a. ook darmen
in gezouten toestand (dus ook „vleesehwaren") uit andere dan de bovengenoemde
landen, n.1. uit Duitschland en China, ingevoerd. De importeurs van dit artikel
zullen dus met de nieuwe voorschriften rekening hebben te houden.

Daar ingevolge het Kon. Besluit slechts mag worden ingevoerd : vetten,"gezouten
of gerookt vleesch en gesteriliseerd vleesch, rijst de vraag, of b.v. gedroogde blazen
kunnen worden toegelaten. Volgens den letter der wet zijn blazen als vleesch en
gedroogde blazen als vleeschwaren te beschouwen.

De Min. heeft slechts twee eerste kantoren aangewezen, waar de keuring kan
geschieden. Voor de meer oostelijk gelegen provincën kan zulks wel eenig bezwaar
opleveren.

Voor zoover dit in het land van uitvoer is voorgeschreven of de Min. zulks be-
paalt, moeten vleeschwaren of de emballage daarvan zijn voorzien van het ofl\'i-
cieele goedkeuringsmerk. Nauwkeurige kennis der voorschriften van de uitvoerende
landen is dus voor de ambtenaren, die de keuring verirchten, beslist noodzakelijk.
Daar de keuring eerst kan plaats hebben, als de douaneambtenaren de goederen
hebben vrijgemaakt, zullen deze ambtenaren dus deugdelijke instructie\'s dienen
te hebben,

Voorloopig zullen de vleeschwaren niet gemerkt worden ten blijke dat zij bij
invoer goedgekeurd zijn. Alles zal dus in de eerste plaats afhangen van het toezicht,
door de douane-ambtenaren uit te oefenen. Immers, doordien de goedgekeurde
vleeschwaren niet gemerkt worden, zijn de clandestien ingevoerde niet meer te
onderscheiden van de goedgekeurde."

Op het intern, congres voor koeltechniek zijn o.a. ter sprake gekomen de ont-
dooiing van bevroren vleesch en de keuring van te bevriezen vleesch.

De regeering van Uruguay had een verzoek ingediend, te willen nagaan op
welke wijze het reeds bevroren vleesch het beste kan worden ontdooid. De vleesch ex-
porteeiende staten klagen er over, dat zij te vergeefsch zooveel zorg aan hun pro-
duct besteden, Wijl het in de landen, waar het wordt gegeten, niet met voldoende
zorg wordt behandeld. Slechts enkele antwoorden kwamen in, o. a. uit ons land,
waaruit bleek, dat daar op dit punt geen moeilijkheden worden ondervonden. Twee
punten traden bij de discussie telkens naar voren o. a., dat de bekende methoden
van ontdooiing wel voor toepassing in het groot, en niet voor den slager, die 2 a
3 bouten verwerkt, geschikt zijn. en dat bij goed bevroren vleesch het resultaat
beter is dan bij tweede qualiteit. Men besloot verdere onderzoekingen op dit punt
in te stellen.

Het tweede punt was ingediend door de regeering van Argentinië en had ten
doel te komen tot uniforme voorschriften voor de keuring van te bevriezen vleesch en
bij den invoer van bevroren vleesch. Reeds 15 jaar komt dit onderwerp voor op de
agenda\'s der koude-congressen. De Argentijnsche delegatie had er alles op gesteld,
een oplossing van dit vraagstuk te krijgen. Zij wilde een speciale conferentie van
regeeiingsgevolmachtigden en deskundigen, om dezen knoop door te hakken. Het
Institut Internationale d\'Agriculture heeft reeds op zijn programma het bijeen-
roepen van zulk een conferentie ; de voorbereidingen daarvoor zijn al vrij ver
gevorderd. Het bureau van het koudecongres, gesteund door vele delegatie\'s, be-
halve die van Z.-Amerika, besloot deze kwestie naar het Insitut Intern. d\'Agricul-
ture te verwijzen.

Het bestuur van het Gorcumsch coöperatief openbaar slachthuis heeft, om de
exploitatie zooveel mogelijk te doen slagen, den raad verzocht, een verordening
vast te stellen krachtens art. 4 sub. 2 der Hinderwet waarbij een zoo klein mogelijk
gedeelte der gemeente, waarbinnen het slachthuis is gelegen, wordt aangewezen
voor het hebben of inrichten van slachtplaatsen en het verboden wordt, slach-
terijen buiten dien kring te gebiuiken of op te richten.

Bij de behandeling in een raadsvergadering was de meerderheid van B. en \\Y.
tegen inwilliging van dit verzoek. Naar haar meening is de gemeenteraad onbevoegd
een verordening krachtens art. 4 sub 2 der Hinderwet vast te stellen voor een par-
tiuclier abattoir. Een wijziging van de verordening op den vleeschkeuringsdienst
in dezen zin, dat het slachthuis zou aangewezen worden als plaats van de keuring.

achten Ged. Staten zoowol in strijd met de wet als met het algemeen hygiënisch
belang.

De minderheid van 13. en W. wilde een deel der gemeente aanwijzen voor het
hebben, enz. van slachterijen, buiten of aan den rand van de aaneengesloten be-
bouwing. Het voorstel der minderheid werd met n tegen 3 stemmen aangenomen.

Op Vrijdagmiddag, 27 April, j.1. heeft de burgemeester het nieuwe openbaar
slachthuis, in tegenwoordigheid van autoriteiten en belanghebbenden, met een
mespraak geopend. Daarna hebben o. m. nog het woord geboerd de inspecteur van
den veeartsenijkundigen dienst in Gelderland en Oostelijk Utrecht, de Heer S.
Douma en de Heer Reitsma, de directeur van het slachthuis te Velp.

De gemeenteraad van Schiedam heeft B. en W. een crediet van / 10.000,— toe-
gestaan ter bestrijding van de kosten, verbonden aan het verrichten van de voor-
bereidende werkzaamheden in verband met de stichting van een openbaar slacht-
huis.

B. en W. van Leiden geven den raad in overweging de commissie van beheer
over het openbaar slachthuis te machtigen over te gaan tot de uitbreiding van
het keuringslokaal en tot den bouw van een garage en van een vleescliverkoop-
lokaal op het terrein van het openbaar slachthuis voor de som van / 2r.ooo,—, te
betalen uit de middelen van het afschrijvings- en vernieuwingsfonds van die in-
richting.

Bij den gemeenteraad van Harlingen is een voorstel ingekomen van het gemeen-
tebestuur tot het aankoopen van een pand, teneinde dit in te richten tot gemeen-
telijk vee- en vleeschkeuringslokaal. De aankoopkosten bedragen / 5.000,— en
de inrichtingskosten voor noodslachtplaats en verkooplokaal zijn / 3.500,—. De
slagers .die geen slachtplaats hebben of wier inrichting niet voldoet aan de eischen
der vleeschkeuringswet, kunnen des verlangd ook hiervan gebruik maken.

Dr. Berger (permanent gedelegeerde voor Nederland) en Dr. Lourens
zullen de conferentie van het ,,Office", in .Mei te Parijs, bijwonen.

Verschenen is het eerste No. van de International review of poultry science, offi-
cial organ of the „International Association of poultry instructors and investi-
<ators. De uitgever is Dr. B. J. C. te Hennepe, Rotterdam.

In het voorwoord wordt gezegd : ,,In future we shall endeavour to compile a
oncise review of all possiblc scientific data referring to poultry, and distribute
this among readers at specified times, thus keeping the readers au fait with the
results of experiments and research and the steps taken to develop the industry."

„As the Periodical is at the same time the Official organ of the International
\\ssociation it will also contain items of interest concerning the Association."

Voorloopig zal het tijdschrift om de drie maanden verschijnen. De leden krijgen
het gratis; prijs voor niet-ieden wordt niet vermeld.

Het eerste No. is 24 bladzijden groot en bevat uitsluitend referaten over fokken,
ziekten, voeding van huisvogels, berichten en algemeene zaken.

Verhandelingen over deze onderwerpen zijn tot nog toe over vele tijdschriften
verspreid. Een centraalorgaan is dus wel wenselijk. Wij wensen Dr. te Hennepe
veel succes toe.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal gevallen aan die begin maart nog
niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 736 (60) eigenaren, waarvan in Groningen bij 23 (18) ;
in Friesland bij 75 (9) ; in Drenthe bij 28 (1) ; in Overijsel bij 20 ; in Gelderland bij

23; in Utrecht bij 38; in Noordholland bij 17b (4) ; in Zuidholland bij 294 (18) ;
in Zeeland bij i (7) ; in Noordbrabant bij 49 (3) ; in Limburg bij 9 eig.
Malletis : 1 geval te Rotterdam.

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 70 gevallen bij 12
eig. (526 bij 64 eig.), waarvan in Groningen 1 (paard) (276, waarbij 10 paarden,
bij 5 eig.) ; Friesland 4r bij 3 eig. (77 bij 5 eig.) ; Drenthe (124 bij 50 eig.) ; Over-
ijsel 13, waarbij 1 paard, bij 2 eig. ; Utrecht (11 bij 1 eig.) ; Noordholland 1 (paard) ;
Zuidholland 13 bij 4 eig. (38 bij 3 eig.) ; Limburg 1.

Kotkrenpel bij schapen : 160 gevallen bij 15 eig. (1477 bij 70 eig.), waarvan 111
Groningen 27 bij 1 eig. (7 bij 2 eig.) ; Friesland 11 bij 3 eig. (53 bij 15 eig.) ; Drenthe
(16 bij 8 eig.) ; Overijsel 1 ; Noordholland 16 bij 4 eig. (415 bij 37 eig.) ; Zuidholland
105 bij 6 eig. (69 bij 3 eig.) ; Zeeland (917 bij 5 eig.).

Anthrax : 41 gevallen (runderen) bij 38 eig., waarvan in Groningen 4 bij 4 eig. ;
Friesland 3 bij 3 eig. ; Drenthe 1 ; Overijsel 3 bij 2 eig. ; Gelderland 10 bij 9 eig.
Utrecht 3 bij 3 eig ; Zuidholland 10 bij 9 eig ; Zeeland 1 : Noordholland 6 bij 6 ei,.

Verhuisd : van Utrecht naar Slochteren H. ter Borg ; vanJUtrecht naar .Mil-
lingen a.d. Rijn, Dr. R. Toman ; van Dirksland naar Noordwijk, C. de Graaf;
van Groningen naar Utrecht, F. S. J. Yeeze.

J. Pedersen—Bjergaard, Fractische hoenderteelt. Uitvoerige handleiding.
Uit het Deensch vert, door M. van Feden—van Vloten. 3e dr. Beu . door C. A
M. Spruyt. Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1928. M. 132 afb. in den text en
4 gekl.pl. / 1.90 Geb. ,, 2.50

Stamboek voor het Nederlandsche trekpaard. (Belgische type). [Dl. 11. 1027:.
Maastricht, I.citer & Nijpels, [1928]. Gr. 8.

Hengsten B. 1297—1345. Mcrriën B. 11682—12878. Veulens 51971—55669.
Met aanvulling dl. 1 —10. »

G. J. Bi.ink, Waarom particuliere zuivelindustrie? [Rotterdam, Nijgh & vni>
Ditmar, 1928]. 8°, 18 blz.

Overdr. uit : „Het Algemeen Zuivel- en Melkhygiënisch Weekblad" van 1 \'v
Maart 1928.

P. Sweers, Kunstmatig broeden en opfokken van pluimvee. 2e dr. Assen, Uitg.-
Mij. v.h. W. van Gorcum, 1928. 8°. 40 blz. m. 7 afb. / 0.75

A. Bartolucci, Annuario veterinario Italiano 1925—1927. Milano, Istituto
seroterapico, 1927. 12°. 443 p. . L. 10.—

A. Cadoret, L\'aptitude laitière. Achat et production des vaches, grandes lai-
tières. Montpellier, Roumégous et Déhan, 1927. 8". 56 p. av. fig. fr. 4.60

P. Dumesnil, Etude sur l\'ensilage des fourages verts. Paris, Chaix, 1927. 8 .
21 p. av. fig.

Extr. des „Mémoires de la Société des ingénieurs civils de France."
F. E. Houdemer, Observations et recherches sur l\'hygiène et la pathologie
animales du Tonkin. Paris, Le François, 1927. S". 312 p. av. fig. fr. 40.—

Première conférence internationale de la rage. (Paris 25—30 avril 1927). Rapports
de A. C. Marie, P. Remlinger et H. Vallée. Genève, Société des Nations, 1927.
8°. 171 p.

Champy, Précis d\'histologie. Tom. i. Paris, J. B. Baillière et fils. 1928. 8°. 356 p.
av. 255 fig. fr. 30.—

G. Lebeau. L\'hypodermose du boeuf. (Hypoderma bovis de Geer). Son impor-
tance au point de vue de l\'agriculture et de l\'industrie du cuir. La lutte pour sa
déstruction. Paris, Le François, 1927. 8 . 47 p.

The Feathered World year booh, 1928. 17th year. Ed. by R. and O. Comyxs—
Lewer. London, The Feathered World, 1928. 4⁰. 558 p. Sh. 2.—

S. Castle, A monograph on the fox-terrier. Rev. and partly rewr. by Th. Mar-
ples. Manchester, „Our Dogs" Pnbl. Co., 1928. 8°. 96 p. Sh. 4.0.—

R. A. Craig, Common diseases of farm animals. 4th cd. Philadelphia, Lippin-
cott & Co., 1928. 8 \'. 344 p.w. ill. Sh. 12.6.—

W. H. Shackleton, The Yorkshire canary, its breeding and management from
the shell to the show bench. New ed. London, „Cage Birds," 1928. 8 . 95 p.w. ill.

C. J. Davies, The theory and practice of breeding to type and its application
to the breeding of clogs. Manchester, „Our Dogs" Publ. Co., 1928. 8°. 94 p.

Report on dr. Serge Voronoi-k\'s experiments on the improvement of livestock.
London, H. M. Stationery Office, 1928
Ministry of Agriculture and Fisheries.

A. S. Alexander, I\'dder diseases of the cow and related subjects. Boston,
Badger, 1928. 12 \'. 213 p. w. ill. a. diagr. S 2.—

L. Greve, Jahresbericht über das Veterinärwesen im Freistaat Oldenburg
für die Jahre 1915—1923 mit kurzem Rückblick auf die Entwicklung des Veteri-
närwesens in Oldenburg und das Auftreten der Seuchen in früheren Jahren. Ol-
denburg, A. Littmann, 1928. Gr. 8 . VIII 114 S. M. 2.—

Festschrift .... Eugen Fröhner zu seinem siebenzigsten Geburtstage gewid-
met .... Zusammengest, von R. von Ostertag. Stuttgart, F. F.nke, 1928. 4 .
X 433 S. m. 1 Bildnis, 74 teils färb. Abb. u. 1 färb. Taf. M. 32.—

K. Jünger, Die Milch, das beste und billigste Nahrungsmittel. Tatsachen und
Ratschläge. Berlin, R. Kühn, 1927. Gr. 8°. 57 S. m. Abb. M. 2.—

E. Korschelt und H. Stock, Geheilte Knochenbrüche bei wildlebenden und
in Gefangenschaft gehaltenen Tieren. Berlin, Gebr. Bornträger, 1928. 4⁰. IV
176 S. m. 185 Tcxtabb. M. 24.—

F. Kurtze—Denzig, Die Maul- und Klauenseuche, ihre Verhütung und Hei-
lung. Berlin, R. Kühn, [1928]. Gr. 8°. 62 S. m. Abb. (z. T. färb. Taf.). M. 4.50.

C. Sprehn, Endoparasiten und die durch sie hervorgerufenen Erkrankungen
bei Pelztieren. [Leipzig, A. Heber & Co., 1928]. Gr. 8°. 23 S. 111. iS Fig. M. 3.—
Vortrag.

Vorträge der Reichs-Zentrale für Pelztier- und Rauchwaren-Forschung. 2.
Das ostpreussische Pferd. M. einer Einf. von F. Schilke. Königsberg, Gräfe
und Unzer, [1928]. 4 \'. 3 S. m. 8 Taf. M. 1.50.

Erlanger Jahrbuch für Bienenkunde. (Zur Förderung einer zeitgemässen Bie-
nenzucht). Hrsg. von E. Zander. Bd. 5. Berlin. P. Parey, 1927. 4⁰. IV 13S
S. m. 7 Abb. u. 15 Tab. M 6.50.

E. Fröhner, Lehrbuch der gerichtlichen Tierheilkunde. 6te Aufl. Berlin, R.
Schoetz, 1928. Gr. 8°. Xfl 364 S. M. 18.—.

F. I.euenberger, Die Biene. Gemeinverständliche Darstellung. Aarati, H. R.
Sauerländer & Co., 1928. Gr. 8\'. 152 S. 111. über 100 Abb. M. 5.20

H. Tebbe, Die Schweinezucht in Oldenburg. Hannover, M. & H. Schaper,
1928. 4⁰. III 67 S. m. 4 Fig. M. 6.75.

H. \\V. Knipping und P. Ko.va, Stoffwechsel und Energiewechsel. Berlin, J.
Springer, 1928. 8°. VI -f 268 S. m. 107 Textabb. M. 15.—.

K. Ritter, Der Welthandel mit Eiern vor und nachdem Kriege. Berlin, 1\',
Parey, 1928. M. 2.80.

K. Jünger, Deutschlands Eleischerzeugung und Fleischverbrauch. Dresden.
Verlag ,,Der Deutschmeister." 1928. Gr. 8°. 20 S.

B. Malkmus, Grundriss der klinischen Diagnostik der inneren Krankheiten
der Haustiere, iote Aufl. Bearb. von Th. Oppermann. Leipzig, M. Jänecke, 1928.
8\'. VII 243 S. m. 66 [z. T. färb.] in den Text gedr. Abb. u. 1 färb. Taf. M. 8.60.

R. Goldschmidt, Einführung in die Vererbungswissenschaft. Ein Lehrbuch
in 21 Vorlesungen. 5te Aufl. Berlin, J. Springer, 1928. Gr. 8°. IX 568 S. ni.
177 Abb. M. 30.—.

L. Armbruster, Liegt hier bösartige Faulbrut vor oder eine andere Brutstö-
rung? Neumünster, IC Wachholtz, 1928. Gr. 8°. 21 S. m. 6 Abb. M. 1.—.

Adressbuch der Deutschen Tierärzte, tierärztlichen Behörden, Hochschulen und
Vereinigungen. Unter Benutzung amtlichen Materials bearb. Berlin, R. Schötz,
1928. M. 7.—.

W. C.RäviNGHOFF, Untersuchungen über die Ziegenmilchanämie. Gekürzte
Habilitationsschr. Berlin, S. Karger, 1928. 4⁰. 84 S. m. 2 Kurven, 6 Abb. im Text
und 1 färb. Taf. M. 4.80.

K. T. Andersen, Was niuss der Landwirt über Leberegel. Eingeweidewürmer.
Räudemilben und andere Schmarotzer wissen? Freising, F. P. Datterer & Co
■1928]. 8°. 80 S. m. 43 Abb. im Text. M. 2.50.

J. Spann, Die Haltung des Zuchtbullen. 2te Aufl. vom 2ten Tl. des Buches
..Der Zuchtbulle." Freising, F. P. Datterer & Co., [1928]. 8 . 71 S. m. 22 Abb. im
Text. M. 2.—.

Leistungsprüjungen beim Rinde, Inzucht, Stammzuchtbuch. Frauenfeld, Huber
Sc Co., 1927. 8°. IV 105 11 S. m. Abb. u. 6 Taf. fr. 5.50.

V. Kouchnir, Réinfection tuberculeuse expérimentale chez le cobaye. Thèse
de Paris. 1927. 55 p. av. graph.

E. Bercoff, De l\'ablation de la troisième phalange dans les arthrites du pied
chez l\'espèce bovine. Thèse de Paris. 1928.

1\'. G. Charlent, Contribution à l\'étude de la torsion du gros intestin chez le
cheval. Thèse de Paris. 1928.

M. P. Noël, Du traitement chirurgical du javart cartilagineux par la méthode
Fleuret. Thèse de Paris. 1928.

J. M. J. Puel, Notes sur l\'avortement contagieux des juments. Thèse de Paris.
1928.

G. L. E. Usse, Le javart cartilagineux du cheval. Etude comparative de quel-
ques traitements. Thèse de Paris. 1928.

G. J. Gueugniaud, Le pissement de sang chez les bovins dans le Haut-Mor-
van. Thèse de Paris. 1928.

A. C. P. Mondine, Les mammites chez les brebis dans les grands troupeaux
d\'élevage de la Beauce orléanaise. Thèse de Paris. 1928.

L. A. Vendiesse, Contribution à l\'étude des affections rhumatismales ante et
post partum chez les grandes femelles domestiques. Thèse de Paris. 1928.

P. E. Malvezin, Contribution à la production d\'un lait pur et sain. Thèse de
Paris. 192S.

A. Merle, Etude de l\'avortement contagieux des juments, en particulier dans
le département du Finistère. Thèse de Paris. 1928.

T. Ciliga, Le gynandromorphisme naturel chez les gallinacés. Thèse de Paris.
1928.

G. M. Knoch, De la castration de la truie par un précédé nouveau. Thèse de
Paris. 1928.

J. M. C. Dugue, De l\'emploi de la septicémine dans le traitement de la maladie
du jeune âge des chiens. Thèse de Paris. 192S.

G. I,. X. Rigaud, Etude séméiologique des réflexes papillaires du chien. Thèse
de J.yon. 1928.

I.. F. Samarau, Vaccination et hémoprévention en matière de fièvre aphteuse.
Thèse de Lyon. 192S.

C. E. Blain, Contribution à l\'étude des coliques par indigestion stomacale chez
e cheval et de leur traitement. Thèse de Lyon. 1928.

Bolgues, Préjugés et traitements populaires en médecine canine. Thèse de
Toulouse. 1928.

Lanta, Contribution à l\'étude de la hernie pelvienne du boeuf. Thèse de Tou-
louse. 1928.

Capdevieille, Le cheval de raid (Ménage et soins). Hygiène et pathologie.
Th.èse de Toulouse. 1928.

F. Schmidt, Beiträge zur Kenntnis der Geflügeltuberkulose. Habilitations-
schrift Halle. 192S.

W. Scholz, Vererbungsstudien in einer Kreuzungsherde : .Merinofleischschafe
x Württemberger. Inaug.-Diss. Breslau. 1927.

Newsad, Die Verbreitung der Echinokokkenkrankheit bei Tieren und Men-
schen mit Berücksichtigung der Verhältnisse in der Türkei. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1928.

G. Müller, Drei Hinterbeine beim Rind. (Tripodie). Inaug.-Diss. München.
1928.

R. Legner, Verhalten der Mäusetyphusbazillen im Körper empfänglicher und
nicht empfänglicher Tiere. Inaug.-Diss. München. 1928.

K. Dottel, Ueber den Einfluss der Wasserstoff bezw. Hydroxylionen auf kern-
haltige rote Blut-Körperchen. Inaug.-Diss. München. 1928.

K. Hofmann, Die Rinderzucht, insbes. die Zucht des Pinzgauer Rindes, im
Chiemgau. Inaug.-Diss. München. 1928.

J. Zimmermann, Untersuchung über die Anwendbarkeit der elektrischen Be-
täubung nach Leduc bei chirurgischen Eingriffen an Hunden. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 192S.

K. Martin, Beiträge zur Pathologie der Hodenerkrankungen bei Kryptorchiden.
Inaug.-Diss. Berlin. 1928,

Istizin und Kalomel beim Pferd in verschiedener Reihenfolge und Kombinationen.
Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

H. Kittlauss, Einige Untersuchungen über die V erbreitung der Nosemaseuche
der Honigbiene. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

A. Nimtz, Studien zur Adrenalin- und Gvnergenwirkung am isolierten trach-
tigen Uterus des Rindes. Inaug.-Diss. Berlin. 192S.

\\V. Gradel, Studien über die Pilokarpin- und Atropinwirkung auf den isolier-
ten, trächtigen Uterus des Rindes. Inaug.-Diss. Berlin. 192S.

J. Bischoff, Ein Beitrag zur Kenntnis der Yerunreiniging und Verfälschung
von Futtermitteln. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

H. J . C. Wortmann, Versuche über die Wirkung des Antidiphtherins gegenüber
künstlicher und spontaner Infektion mit Hühnerdiphtherievirus. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1928.

D R. W. Vogei., Beitrag zur Geschichte der Veterinärhygiene der Deutschen
des Mittelalters und der neueren Zeit. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928. du Buy.

Daar in Indiö het materiaal van karbouwen (gestorven onder klinie.se verschijn-
selen van haemorrhagieses epticaemie) niet altijd direct genomen kan worden
en veelal lang onderweg is, komt het dikwijls bedorven aan in het laboratorium
te Buitenzorg. Het is van belang te weten, hoe lang de bac. bubilisepticus in derge-
lijk materiaal is aan te toonen. Kraneveld liet het cadaver van een aan experi-
menteele sept. hacm. gestorven buffel (bij kamertemp.) liggen en nam van tijd
tot tijd (van 12 tot 103 uren na den dood) daarvan materiaal, bloed (uit hart)
cn oedeem vocht (uit locale zwellingen).

De pipetten met materiaal werden eenige dagen op kamertemp. bewaard, daarna
werden met de inhoud 2 konijnen besmet, één intramusculair en één door scari-
ficaties.

Het bleek dat bij niet al te sterk in ontbinding verkeerend materiaal de dier-
proef een zeer betrouwbaar diagnosticum is bij haem. septicaemie. Intra-nuiscu-
laire infectie van het proefdier is beter dan besmetting door scarificaties, en oedeem-
vocht van het kadaver is veel beter dan bloed.

Daar bij sterk in ontbinding verkeerend materiaal dat nog lang onderweg is,
den uitslag van het onderzoek onzeker is, is het steeds zaak tevens eenige bloed-
preparaten (uitstrijkjes) aan het laboratorium te zenden.

Dr. Otto Nieschulz en S. A. S. Ponto. Zoölogische bijdragen tot het surrapro-
bleem. Achtereenvolgende besmetting van verschillende proefdieren door dezelfde vliegen.

Aan Mitzmain en later aan Nieschulz was dit reeds gelukt met Tabanus rubidus
en drie proefdieren. Schrijvers probeerden het nu met Tabanus striatus. In vier
proeven, met 20 a 30 vliegen, werden de vliegen eerst gezet op een aan surra lijdend
paard. Het bloedzuigen daarop werd na 1-3 minuten onderbroken en de dieren
werden op een cavia gezet. Het zuigen werd nu na 3/4-—1 minuut onderbroken,
en de vliegen kwamen op cavia No. 2, en na daarop gezogen te hebben op cavia
No. 3. De uitslag was positief; alle 3 cavia\'s werden besmet met surra.

1>r. Otto Nieschulz : Overbrengingsproeven met stomoxys, Lyperosia, Musea
cn Slegomyia.

Reeds enkele onderzoekers stelden experimenteel surrabesmetting vast door
verschillende niet tot de tabaniden behoorende insektensoorten n.1. : Stomoxys
calcitrans, Musea crassirostris, Ctenocephalus canis, C. felis en Haematopinus
bituberculatus. Musciden, vlooien, luizen en teeken zijn gebleken of worden be-
schuldigd surra te kunnen overbrengen. Nieschulz hoopt hieromtrent uitgebreide
proefnemingen te doen (hij zal daarmee een zeer nuttig werk doen Ref.). Voor
■een eerste reeks proeven werden gekozen : Stomoxys calcitrans, Lvperosia exigua.
Musea inferior, M. crassirostris en Aedes (Stegomya) albopictus. Alle vijf soorten
komen in Ned.-Indië zeer verspreid en in groote hoeveelheid voor. Wegens gebrek
aan plaatsruimte kunnen wij van die interessante proeven alleen de uitslag mede-
deelen. De vliegen, resp. muskieten, werden eerst op een surra-paard gezet (met
veel trypanosomen in het perifere bloed) en terstond daarna op een gezond
paard.

De uitslag der proeven was negatief. Er namen aan deel 500 exemplaren Stom.
calcitrans, 100 Lyp. exigua, 100 M. inferior, 100 M. crassirostris, 100 Aedes.

Bij vroegere proeven had Nieschulz met Goo Stom. calcitrans ook geen resul-
taat bij het paard, wèl gelukte hem met een niet nader gedetermineerde Stomoxys-
soort de overbrenging van cavia op cavia (met 15 vliegen). Ook andere onder-
zoekers die met bovengenoemde vliegen positief gevolg hadden, gebruikten kleine
proefdieren (cavia, konijn, rat). De overbrengingskansen schijnen bij kleine proef-
dieren grooter te zijn dan bij groote ; de sterkere bloedinfectie met trypanosomen
kan daarvan niet de reden zijn, daar de door N. gebruikte surrapaarden sterk
positief waren.

F. stelde tuberculose vast bij een kip en gans op Java en een paar hoenders
van Sumatra. De dieren waren niet geïmporteerd maar van inlands ras, de bacillen
van het aviaire tvpe.

I)r. Otto Nieschulz en S A. S. Poxro Verspreiding van het varkenscoccid,
Eimeria Debliecki (Douwesj op Java.

Schrijvers onderzochten de faeces van 52 varkens en vonden bij alle coccidiën
De besmetting was in 7 gevallen sterk, in 36 matig, in 5 zwak en in 2 zeer zwak

Soemba is van ouds bekend als land van paardefokkerij. Rundvee werd er vroe-
ger niet gefokt. Omstreeks 1850 werden de eerste (Balineese) runderen, 2 stieren
en 6 koeien door een Arabier naar Soemba gebracht. Later werden ook nu en dan
Balineese runderen ingevoerd en ook eenige Australiese. De meeste ingevoerde
dieren verwilderden.

Reeds in iyr2 werden door het gouvernement voor de fokkerij 1 stier en 10
Bengaalse koeien (Hissar-ras) naar Soemba gezonden. In 1913 volgden 4 stieren
en 56 koeien (Ongole-ras) en 4 stieren en 50 koeien (Hissar- en Guyrat-ras). In
1914, 42 stieren 496 koeien en 70 kalveren (Ongole).

In 1912—1914 werden ook Madoereese runderen ingevoerd, en in 1914 Austra-
liese (Shorthorn, 2 stieren en 29 koeien).

Er werd besloten (1915) de 3 rassen, Madoerees, Australies en Bengaals, in
reinteelt te fokken (de Balineese, verwilderde, runderen bleven buiten beschou-
wing). De runderen werden in kudde-verband van 1 stier op 10 of meer koeien
over het eiland verdeeld ; de kudden liepen overdag vrij te grazen en werden
\'s avonds in een kraal gedreven.

Om het kleine Madoera-rund te verbeteren werden later Bengaalse en nog later
{1917) Australiese stieren er bij gelaten. Hetzelfde jaar kwam men echter tot het
inzicht, dat liet beter zou zijn op Soemba uitsluitend te fokken met raszuiver Ongolevee.
De andere rassen en kruiselingen werden nu langzamerhand uitgevoerd of geslacht

ook de verwilderde Balineese runderen, zoodat einde 1926, behalve nog wat ver-
wilderde Balineezen, alleen Ongole-vee voorkwam.

l)e verschillende kudden (1 stier met 11 koeien) worden door het gouvernement
aan daarvoor geschikte personen gegeven of eigenlijk verkocht. Als betaling moet
de kooper een gelijk aantal nakomelingen van de geleverde kudde geven van twee-
of meerjarigen leeftijd (aan te wijzen door het gouv.) en als rente per jaar (tot
de afbetaling is geschied) één nakomeling van twee jaar of ouder. De afbetaling
geschiedt in de buurt van de hoofdplaats Waingapoc, waar een doorgangshuis tv< <r
paarden vn vee is onder beheer van een gouv.-veearts.

Deze regeling werkt uitstekend en de aanvraag van den kant der bevolking is
zoo groot, dat er niet altijd aan voldaan kan worden. De afbetaling kan gemakke-
lijk binnen 5 jaren geschieden en de kudde is dan het eigendom van den contractant.
Hij heeft die dan vrij gemakkelijk verdiend, want het vee graast op de aanwezige-
natuurweiden en behoeft alleen nu en dan naar de kraal gedreven te worden.
Het is dus een halfwilde fokkerij.

De in afbetaling ontv angen runderen worden voor een deel weer gebruikt voor
de fokkerij op Soemba, voor een deel voor fokkerij-doeleinden naar Java en Bui-
tengewesten gezonden, terwijl de niet daarvoor in aanmerking komende dieren
als slachtvee worden verkocht.

De B. Veeartsenijk. Dienst houdt geregeld toezicht op de fokkerijen, die min-
stens eenmaal in de 3 maanden bezocht worden door gouv.-veearts, adjunct-
gouv.-veearts of mantri, welke ambtenaren op alles letten wat fokkerij, hygiëne en
ziekten betreft en van advies dienen.

Om de zuivere Ongolefokkerij te bevorderen, is het eiland Soemba voor invoer
van alle vee gesloten, terwijl wetsbepalingen (tijdelijk) de uitvoer verbieden van
vrouwelijke en mannelijke runderen welke noodig worden geacht voor de fokkerij.
Ook het slachten van dergelijke runderen is verboden.

In 1914 werd begonnen met 733 runderen ; in 1925 bestond de Ongole-stapel
uit 4.975 runderen, terwijl van 1915—1925 werden uitgevoerd (voor slacht- en
fokdoeleinden) 3.019 stuks (2370 stieren en 649 koeien). De verwachting dat
Soemba zou worden een pepinière voor Ongole-vee voor Ned.-Indië, (in plaats
van Engels-Indië) is uitgekomen. Intussen is niet het geheelc eiland geschikt
voor de Ongole-fokkerij ; sommige streken van West-Soemba zijn te moerassig
en in enkele streken aan de noordkust is ondanks de droge en hooge ligging de
grasflora minder goed dan in het binnenland.

Van een stapel trekvee werden bij 20 dieren trypanosomen in het bloed gevonden.
Deze kregen een inspuiting van 5 gram naganol in 50 aqua ; de overige dieren
3 gram, en daarop 2 dagen rust, de -f dieren werden 8 dagen op stal gehouden.
Daarna verrichtten alle dieren weer hunne vrij zware trekdienst.

Nog enkele andere trekvee-stapels werden op dezelfde wijze behandeld, evenals
bevolkings-vee in de buurt. Totaal werden onderzocht 5O07 runderen en buffels ;
het aantal waargenomen surragevallen was in Juli 89 (68 runderen en 21 buffels)
en in Aug. 59 (44 runderen en 15 buffels). Een maand later was de toestand nog
verbeterd. Politiemaatregelen tegen de ziekte werden niet genomen.

Belpel (Rev.Gén. de Mcd. Vét. 35 Bd. Xo. 414) schrijft het optreden van dit
voor de dieren zeer pijnlijk eczeem toe aan gastro-intestinale storingen. Hij acht
opstallen of weidegang ondoelmatig en meent dat door het werken de dieren afge-
leid worden. Vochtige verbanden zouden uit den booze zijn. Operatieve behandeling
d.w.z. ruim uitsnijden van het zieke weefsel zou gunstige resultaten kunnen hebben.
Hij meent met de volgende behandeling goede resultaten bereikt te hebben : be-
penseelen met een oplossing van Methyleenblauw 3, Alcohol 15 en Aqua 30 dagelijks.
Daarna inpoederen met een poeder van de volgende samenstelling : Dermatol
of Tannoform 3, Campher 5, Carbo med. 50 (uitstekend voldoet ook behandeling
met melkzuur. Ref.)

Met een beroep op eene uitspraak van Lucas-Championniere en Lagrange :
,,pour les muscles, comme pour les tendons et les articulations, le mouvement
c\'est la vie, l\'immobi\'ité c\'est la mort", vermeldt Agliany (Rev. Vét. cfc Journ.
de Méd. Vét. Aug. 1927) twee gevallen van ernstige tetanus, waarbij besloten
werd, in afwijking met de gebruikelijke medicinale of serotherapic, een onge-
wonen weg in te slaan. Bij een dier, dat vrij ver verwijderd was van een gelegen-
heid tot behandeling, was opgemerkt dat de kilometer lange marsch naar het
hospitaal een gunstige invloed had uitgeoefend op de ziekte. Bij een tweede pa-
tiënt werd opgemerkt dat kauwoefeningen tevens een zeer gunstig gevolg hadden.
Bij andere gevallen werd de volgende behandeling ingesteld : 2 x daags \'s mor-
gens en \'s avonds 20 minuten beweging. Moest door ongunstig weer de dagelijk-
sclie beweging onderbroken worden, dan was verergering van den toestand direct
waarneembaar. Schrijvers bevelen deze eenvoudige therapie ten zeerste aan.
(Het valt echter te betwijfelen of deze in gevallen van heftigen trismus wel vol te
houden is in verband met spoedig optredende inanitie van het dier. Ref.)

De microfilariosis is een ziekte, die veroorzaakt wordt door de larven (micro-
filarien) van filaria\'s. Zij leven veelal in het bloed, terwijl een tusschengastheer
(verschillende soorten van muggen) voor de ontwikkeling of overbrenging noodig
schijnt. Men kent de ziekte tegenwoordig uit bijna alle tropische en subtropische
landen, terwijl zij liet meest bij den mensch en den hond wordt waargenomen.

Bij het paard is de microfilariosis in Europa eerst sedert de laatste jaren bekend
geworden. In Zweden was de ziekte tot heden nog niet beschreven. Schr. schildert
zeer uitvoerig het ziektebeeld van een door hem waargenomen geval, terwijl hij
tevens een overzicht geeft van de reeds verschenen literatuur. Het ziektebeeld der
l\'-uropcesche microfilariosis bij het paard is het meest nauwkeurig beschreven
door Wirth, die gelegenheid had 6 gevallen te zien.

Het hier genoemde geval betrof een 5-jarige merrie, die zeer mager en slap
was, doch goede eetlust had. In rust waren temperatuur, pols en adem-
haling normaal, maar na de geringste beweging werd de hartslag onregelmatig ;
na 4 minuten longeeren begon het paard erg te zweeten en dreigde neer te storten,
de pols was toen 70, zeer onregelmatig en intermitteerend. De door Mandel waar-
genomen chylurie kon hier niet worden aangetoond.

In het bloed werden vele microfilariën aangetroffen en dit was beslissend voor
de diagnose.

Het bloedonderzoek leverde het volgende resultaat : 8 millioen roode bloed-
lichaampjes, 7800 witte bloedlichaampjes, waaronder basophile mononucleaire
1.25%, polymorphkernige neutrophile 69.50%, overgangsvormen 1.75%,
lymphocyten 20 %, eosinophile 7.50 %, haemoglobine gehalte 65—70 %.

Er bestond dus oogenschijnlijk eosinophilie (door toevallig aanwezige intestinale
parasieten veroorzaakt?) Het stollingsvermogen van het bloed was niet gestoord.

In liet verloop der ziekte werd verder een papuleuse stomatitis waargenomen.
Deze papulae vormden intra-epitlieliale necrotische haarden waarin een of meer
microfilariën werden aangetroffen. Dit verschijnsel kan worden vergeleken met de
bij den hond voorkomende microfilariotische exanthemen en de door Mandei.
waargenomen krabwonden aan den mond van een paard, welke hij niet kon ver-
klaren.

Het aantal microfilariën nam van i—3 exemplaren per druppel bloed iu het
begin toe tot 25—30 exemplaren na ij maand. Blanck geeft voor het onderzoek
de voorkeur aan het natief bloedpreparaat boven de gedroogde en gekleurde
uitstrijkpreparaten. Hij stelde bij deze parasieten een nocturne turnus vast, zij
veranderden periodisch zoodanig van plaats, dat zij \'s nachts in groot aantal in
het periphere bloed aanwezig waren.

Hierop volgen uitv oerige onderzoekingen over de thermoresistentie der micro-
filariën.

Entingsproeven op 2 caviae intraperitoneaal en 2 konijnen intraoculair met
bloed verliepen negatief.

Bij de sectie van het betreffende paard werden 52 exemplaren van Eilaria pa-
pillosa in de buikholte gevonden n.1. 47 wijfjes en 5 mannetjes. Zij worden in
Zweden veelvuldig in de buikholte bij paarden aangetroffen. Dat microfilariosis
daarentegen zoo zelden wordt gezien, schrijft Blanck toe aan de wanverhouding
tusschen het aantal mannetjes en wijfjes. Misschien is ook het onvolkomen diag-
nostisch bloedonderzoek daaraan schuld. Bij zlle kachectische toestanden, waar-
van de oorzaken niet bekend zijn acht Schr. het aangewezen aan eventueele micro-
filariosis te denken en een microscopisch onderzoek van een natief bloedpreparaat
te verrichten. Overdag moet het bloed dan ontnomen worden van de V.jugularis,
anders door een kleine snede aan de lip.

An investigation of the Etiology and Pathogeny of Equine Chronic Arthritis
(Rheumatoid Arthritis).

Tom Hare, (The Veterinary Record 1927. Vol. 7. No. 19 and 20) geeft een ver-
slag van zijn onderzoekingen naar de oorzaken en de pathogenesis van een chro-
nische aandoening der gewrichten bij paarden. Hij heeft hier op het oog de arthn-
tiden met neiging tot chroniciteit en het gevolg van waarschijnlijk specifieke, doch
tot heden onbekende oorzaken.

Schr. geeft tevens een uitvoerig overzicht van de reeds in de literatuur ver-
schenen mededeelingen. De opvattingen over aard en wezen, verloop en ontstaan
der chronische arthritiden zijn zeer verschillend. Schr. heeft 146 slachtpaarden
anti- en postmortem onderzocht. Hiervan waren 21 lijdende aan de bedoelde ge-
wrichtsaandoening. Dit komt overeen met de mededeelingen van andere be-
richtgevers, die dat aantal schatten op ongeveer 15 %.

Wat het bacteriologisch onderzoek betreft loopen de verschillende mededeelingen
zeer uiteen. Volgens Schr. bestaat er echter geen twijfel, dat de geïsoleerde micro-
organismen het gevolg zijn van verontreiniging en in geen enkel opzicht verband
houden met het lijden zelf.

Ook het histologisch en cytologisch onderzoek hebben de causale factor niet
kunnen identificeeren.

De pathogenesis van de chronische arthritis kan beknopt worden weergegeven
in twee phasen :

ln de eerste phase, aangeduid als ,,pathogenic phase" geeft de strijd tusschen
het eventueele oorzakelijk moment en het weerstandsvermogen van den patiënt
aanleiding tot een complex van klinisch waarneembare ontstekings verschijnselen,
die zich bepalen tot de vaathoudende weefsels en bestaan in hyperaemie, sereuse
infiltratie enz.

De 2e phase omvat een als gevolg van de ie phase optredend complex van struc-
tuurdeformiteitcn, aangeduid als osteo-arthritis.

Het artikel is geïllustreerd met verschillende mooie photo\'s*en wij kunnen den
lezers slechts aanraden van deze interessante studie kennis te nemen.

Sur les purpuras (M. M. Bouchet père et fils — Ree. de Méd. Yét. 1927. No. 8.
P- i3°—!34>-

De met deze naam aangeduide ziekte is weinig bekend in de humane patho-
logie, nog minder in de veterinaire. Ofschoon geen eenstemmigheid bestaat om-
trent het wezen van dit lijden is men het er toch vrijwel over eens, dat veranderingen
van het bloed en de bloedvaten en afwijkingen in bloed- en leverfuncties er aan
ten grondslag liggen.

Sclir. vermelden een klinisch door hen waargenomen geval bij een 8-jarigen
ruin. Het paard werd ter behandeling aangeboden wegens een grootc zwelling
aan de linker bil. Na enkele dagen begon het dier ook te hoesten, eerst zelden
daarna in den vorm van hoestbuien gepaard met neusbloedingen. De eetlust, was
in den beginne normaal, doch verminderde langzamerhand. De lichaamstempera-
tuur schommelde tusschen 37.6 en 39.4 ; pols 50 ; ademhaling 40. De samenstel-
ling van het bloed was veranderd ; het aantal roode bloedlichaampjes verminderd :
de stolling van het bloed belangrijk vertraagd. Behandeling met haemostatica
had echter geen resultaat. Tevens leed de patiënt aan polyurie ; urineonderzoek
heeft echter niet plaats gehad.

Na 2| maand werd het paard afgemaakt. Het sectiebeeld vertoonde puntbloe-
dingen op alle sereuse vliezen ; op pleura en peritoneum werden tevens kvsten aan-
getroffen ter grootte van een gierstkorrel tot een aardbei. Deze waren gevuld met
zwart pekachtig niet gecoaguleerd bloed. Grootere haemorrhagische haarden
bevonden zich achter de rechter nier, onder de longpleura (1 Liter), kleinere in den
linker ventrikelwand enz. De milt, de nieren, en het beenmerg vertoonden geen
zichtbare veranderingen. De lever daarentegen was wel voor de helft in volume
verminderd. Brands.

In de jaarvergadering van de ..Scottish Branch of the National Yetcrinary me-
dical Association of Great Britain and Ireland", die in October 1927 plaats vond,
is bijzondere aandacht besteed aan het vraagstuk der inheemsche ..grass disease".
In 1921 en 1922 is hetzelfde geschied. Hieronder volgt een resumée van wat door
de inleiders en bij de uitvoerige discussies over deze merkwaardige ziekte werd
medegedeeld.

Sedert 1907 is in bepaalde gedeelten van Schotland waargenomen een ziekte bij
paarden, „Grass Disease", die de laatste 14 jaren meer algemeen is opgetreden
en waarvan de actiologie nog wel duistere punten bevat. Zij komt het meest voor
in Juni (60 % der gevallen) en verloopt in dien maand acuut of peracuut. De ge-
vallen in Juli zijn meestal van subacuten of chronischen aard ; in Augustus komt
de ziekte haast niet meer voor. Droog, warm weer schijnt pracdisponeerend tc zijn.
Alleen dieren die in de weide loopen of met versch gras worden gevoerd krijgen
het lijden. Lr wordt klinisch en path. anatomisch onderscheiden een acuut en een
subacuut, resp. chronisch type. Bij acuut verloop is kenmerkend sterke tympanie,
de maag is met vocht gevuld, het maagslijmvlies ontstoken. Door geforceerde
pogingen tot braken treedt vaak maagruptuur op. Het sterk uitgezette colon
bevat keiharde inhoud, hier en daar is het darmslijmvlies rood. De buikorganen
zijn niet gezwollen. Het slikken is vaak bemoeilijkt, de conjunctivae zijn icterisch.
Sommige huidspieren vertoonen tremor. De dieren zijn sonmolent, hoewel gemak-
kelijk prikkelbaar ; het intellect is niet gestoord. Het subacute type is gekenmerkt
door sterke vermagering. In de nasopharynx is een gebied met diepgaande ont-
steking ; vaak bevindt zich geregurgiteerd voedsel in de neus en is er necrose van
het neusslijmvlies en zelfs van het zeefbeen.

In tegenstelling met wat bij de acute gevallen kenmerkend is, bevatten de
intestini haast geen inhoud. De milt is abnormaal groot en leerachtig.

Zoowel bij de acuut, als bij de subchronisch verloopende gevallen, wordt soms
gezien congestie der meningen en speldepunt-haemorrhagien in de hersensubstan-
tie. Het cerebrospinaalvocht is niet veranderd.

Ongeveer 5 % der paarden, in gebieden waar de ziekte voorkomt, worden aan-
getast. Immuniteit treedt waarschijnlijk niet op.

Uitvoerig gaat Pool na het verband dat er bestaat tusschen „grass disease"
en ,,epizoötische cerebrospinaalmeningitis bij paarden", ,,forage poisoning" tn
„Bornasche ziekte". Hij bepleit ten slotte de afzonderlijke plaats die de Grass dis-
ease inneemt. Zoomin klinisch als aetiologisch mag verband worden aangenomen
met Botulisme der paarden.

Het ziekteverwekkend agens is gezocht onder de bacteri\'in (coccen), schimmels
op de grassen, toxinen (b.v. botulinus) en filtreerbare viri.

Russell Greig : Acute „Grass Disease" : An interpretation of the Clinical
Symptoms. (The vet. Record, 1928, p. 31. No. 2).

De verschijnselen van Grass disease zijn die van een acute, functioneele zenuw-
aandoening. Naast de afwezigheid van koorts, de slikbezwaren, het zweeten, d
urineretensie en de vrijwel compleete stasis van de tractus intestinalis, merkte
Greig als constant verschijnsel op een verhoogde tonus van de afsluitspieren der
darm (pylorus-, ileo-coecaal- en anaalsphincter). Al deze symptomen nu komen
ook voor bij stimulatie van de sympathicus. Hij meent dat er alle reden ï.s, aan te
nemen, dat door een of andere oorzaak bij Grass disease sympathicotonie be-
staat, of liever een onderdrukking der functie van de parasympathicus.

Als directe oorzaak daarvoor moet misschien worden gedacht aan hyperactivi-
teit van bynieren en thyroid, welke wordt opgewekt door tot nu toe nog onbekende
factoren. Aandacht dient hierbij te worden besteed aan gestoorde leverfunctic
(productie van tyramine, phenyl-aethyl-amine, aminozuren).

Weitere Untersuchungen über die seuchenhafte Gehirn-Rückenmarkentzün-
dung der Pferde (Bornasche Krankheit). Zwick, Seifried en Witte: Zeitschr.
fiir Infektionskrankh. etc. der Haustiere. 1927. Bd. 32. H. 2. p, 150).

Deze mededeelingen zijn een vervolg op de belangrijke publicatie over de Bor-
nasche ziekte in Bd. 30 H. 1/2. S. 123 van hetzelfde tijdschrift.

Op path. anatomische gronden neemt Joest aan dat het virus van de Bor-
nasche ziekte van het neusslijmvlies uit, via de lymphschede der N. olfactorius,
in de hersenen zou binnendringen. .Moge dit ook niet uit te sluiten zijn, bovenge-
noemde onderzoekers toonden door intracerebrale infectie bij een paard aan,
dat het virus zich ook in centrifugale richting vanuit de hersenen kan verbreiden.
Verder werd nogmaals experimenteel bij konijnen bewezen, dat het virus met het
neusslijm wordt uitgescheiden.

De wijze, waarop de natuurlijke infectie tot stand komt is nog niet duidelijk.
Het schijnt dat onbekende factoren daarbij een belangrijke rol spelen. Zoomin
door konijnen, ratten, apen of paarden langen tijd in eng contact te laten ver-
keeren met Bornaziekc dieren, als door cohabitatie gelukte het de ziekte over te
brengen. Het virus kan 6 maanden in onverzwakte virulentie worden bewaard
in 50 % glycerine. Rotting vernietigt het reeds na 5—10 dagen. Het serum van een
paard dat bij herhaling subcutaan was ingespoten met virus, bevatte voldoende
immuunstoffen om een niet te dikke virussuspensie, na 20 uur bij kamertempera-
tuur, te neutraliseeren. Immuniteit kan worden opgewekt door paarden en ko-
nijnen subcutaan voor te behandelen met virulent hersenmateriaal (de immuni-
teit tegenover een doodelijke dosis duurt bij konijnen minstens een jaar, bij paarden
i jaar).

Na de infectie werd het beloop door immuniseeringsproeven niet meer beinvloed.
Kruisgewijze immuniseering met het virus van de Bornasche ziekte der paarden
en dat van enzoötische encephalitis der schapen bewees de identiteit dezer beide.

Met virulent hersenmateriaal geluk^fe het onder 4 apen slechts één maal de
Bornasche ziekte over te brengen.

In tegenstelling met Moussu bepleiten Zwick, Seifried en Witte dat het
virus van de Bornasche ziekte en dat van de enzoötische encephalitis der paarden
verschillend zijn. Zij voeren daarvoor klinische en path. anatomische gronden aan.

De tegenstelling der aandoeningen met die bij de andere genoemde ziekten is
overtuigend, dat we hier te doen hebben met een goed gekenmerkt, afzonderlijk
lijden. Die tegenstelling uit zich bijv. in het feit, dat bij Grass disease de locomo-
torische centra intact zijn, geen bewustzijnsstoringen optreden, geen paralyse van
de tong, geen sufheid of coma, blindheid en\'dwangbewegingen. Tegen de ,.gif-
plantentheorie" pleit, dat het nooit gelukt is uit de weiden een plant te halen, met
welke de ziekte was op te wekken ; grass disease komt bovendien voor op zeer ver-
schillende bodemsoorten, met verschillende flora ; in dezelfde weide treedt zij soms
jaren lang niet op, om plotseling weer te verschijnen. Tegen bacterieele infectie
is aan te voeren, dat in den aanvang nooit koorts wordt waargenomen. Aetiolo-
gisch staat alleen vast, dat de ziekte slechts voorkomt bij paarden, die met gras
worden gevoerd (in de weide of op stal) Waarschijnlijk is er een toxine in het spel,
van onbekende herkomst, die bepaalde periphere zenuwcellen aantast.

Inglis : De ziekte komt reeds langer voor dan men meent ; hij zag al 30 jaar
geleden de eerste gevallen.

Dryerre : De toxinen worden opgenomen met het voedsel en kunnen hun
werking slechts ontplooien, wanneer het maagslijmvlies dpor bijzondere invloeden
(prikkeling) toegankelijk is gemaakt.

Brown : In 10 jaar zag hij 600 gevallen van deze „mysterieuze" ziekte. Meestal
treedt zij bij slechts cén der paarden van een boerderij op. Bijv. in 1925 in 74 boer-
derijen één geval en slechts 2 maal bij 2 paarden van dezelfde stal. Hoewel de meeste
gevallen zich voordoen in Juni en Juli, wordt de grassdisease aangetroffen tusschen
April en October.

De eindconclusie omtrent de aetiologie luidt, dat er nog niets met zekerheid be-
kend is en men zich voorloopig nog met meer of minder waarschijnlijke hypo-
thesen tevreden stellen moet.

Die Thermokoagulation bei der Rotzdiagnose. (Werschtschagin : Miinchen.
Tierarztl. Wochenschr. 1927. 78. 50. p. 673).

Tuschxow had opgemerkt, dat de sera van paarden met kwade droes bij het
inactiveeren voor de complementbindingsreactie, opalescent werden cn sera van
niet-malleuze paarden helder bleven.

\\V. heeft de regelmatigheid van dit verschijnsel bestudeerd en vond dat van
39 sera, van malleus afkomstig, 30 een positieve, 5 een zwak positieve, 2 een twijfel-
achtige en 2 een negatieve reactie gaven. Onder 50 contrólesera waren er 2, die
positief reageerden.

Van 89 onderzoekingen vielen er dus 4 onspecifiek uit. De troebeling houdt niet
direct verband met de vermeerdering van eiwit, want zij trad ook op in de ver-
dunde sera van paarden met malleus

De reactie is uiterst eenvoudig : de heldere sera worden £ uur verhit in een
waterbad op 56—58". Zij is positief als het serum troebel wordt of opalescent.
Schr. meent deze reactie te mogen aanbevelen voor de diagnostiek van malleus.

Op grond van de medegedeelde kleine statistiek acht Ref, de waarde der koagu-
latiereactie voorloopig nog niet bewezen. Daarvoor is het aantal onspecifieke uit-
komsten te groot, hetgeen waarschijnlijk verband houdt met het feit, dat de re-
actie niet berust op een specifiek gebeuren (coagulatie door verhitting). Principieel
fout is de vergelijking, die W. maakt tusschen deze hitte-stollingsreactie en de
uitvlokkingsreactie van Sachs-Georgie bij lues. Deze laatste berust, volgens de
meest aanvaarde opvatting (Epstein en Paul), op de eigenschap van „syphili-
tisch" serum om, in tegenstelling met de Schutzkolloid-werking van „normaal"
serum, het „lipoid-antigeen" uit te vlokken, of althans de spontane uitvlokking
daarvan niet te verhinderen. Het is de oude vergissing om alle physische, che-
mische, of colloidchemische processen, die met troebeling of vlokvorming eindigen,
over denzelfden kam te scheren.

Onder primitieve omstandigheden, bijv. te velde, zal de reactie van Tuschnow,
indien voortgezet onderzoek niet minder gunstige uitkomsten oplevert, waarschijn-
lijk in plaats van de complementbindings en agglutinatie reacties, nuttig kunnen
worden toegepast. v. d. Hoeden.

Deze commissie in 1925 samengesteld, bestaat uit Dr. H. Sc hoi :-
ning, Dr. J. Trai m, Dr. P. I\\. Olitsky, terwijl Dr. L. Boëz
te Straatsburg, waar de onderzoekingen voor een deel plaats
hadden, aan de commissie was toegevoegd.

Wat betreft hun proeven, speciaal over Cataphorese en Filtratie,
welke voor een belangrijk deel de basis voor hun verdere onder-
zoekingen zijn geweest, hebben zij deze in samenwerking met
den physicus Prof. T. Vles genomen.

Olitsky van het Rockefeller-Institute heeft een resumé ge-
geven van de waarnemingen der geheele commissie, terwijl een
reeks onderzoekingen van Olitsky en Boër werden gepubliceerd
in het Journal of Experim. Medicine.

Onderzoek naar de gevoeligheid van de cavia voor het virus,
waaromtrent niets nieuws wordt vermeld.

Controle der Stammen kwestie waarbij het Straatsburger virus
werd onderzocht, dat bleek te behooren tot type O.

Het belangrijke practische vraagstuk van het voorkomen van
het virus in en buiten het dier.

In de blaren van vee en varkens was het virus voor de cavia niet langer dan
7 dagen virulent. In de meeste gevallen was het reeds na den 4den dag inactief.
Zij vonden, dat het speeksel reeds virulent was, voordat er symptomen der ziekte
\'ichtbaar waren. — Bij 37° c. was het virus dood binnen 4s uur. Bij kamertem-
peratuur tusschen 69 en 100 dagen. Bij hooi of in tuinaarde tot 30 dagen.

Zij komen tot de conclusie, dat het virus uit het oogpunt van epidemiologie
niet als gevoelig maar als resistent moet worden beschouwd tegenover verschil-
lende invloeden.

De kwestie der dragers onderzochten zij op de volgende wijze : Twintig herstelde
dieren werden geplaatst bij 35 stuks vee en 4 varkens.

Na verloop van een maand werden de klauwen besneden. Na verloop van 3
maanden geen ziekte. Dit negatieve resultaat was echter nog niet bewijzend.

Toen werden de klauwen van 22 stuks vee en één varken onderzocht 20 dagen
tot 6 maanden na herstel.

.Materiaal van een rund, 44 dagen te voren ziek geweest, geënt bij cavia, bleek
in één geval positief. (Hoewel dit geval zeer belangrijk is, acht Ref. de methode
onvoldoende ; caviae zijn voor zwak rundervirus, hetgeen in deze proeven mag
worden verondersteld te zijn gebruikt, meestal ongevoelig. Runderen en vaikin
zijn de aangewezen proefdieren).

Het vraagstuk der immuniteit werd in de cavia bestudeerd, zonder nieuws te
brengen.

De vcrscliillcnde applicatiemethoden werden onderzocht. Zij constateerden, het-
geen belangrijk is in verband met het trekken van conclusies bij immuniseerings-
proeven, dat bij intraperitoneale, subcutane en intramusculaire infectie 20—65
percent der dieren niet reageerde.

De titratie van het fiaogimmuunserum achten zij, volgens de methode tot heden
gevolgd, onvoldoende. Men heeft de virusdosis niet in de hand bij intracutane
infectie.

Hoogimmunisatieproeven op rund en paard leverden geen resultaten op. Het
(hoogimmuun)serum had geen hoogere waarde dan reconvalescentenscrum, even-
min het Riemsche serum, dat niet meer beschermend werkte dan serum van
eigen hersteld vee, van vee van Denemarken en van Zweden.

Ten opzichte van het vraagstuk der immuniteit na kunstmatige infectie stellen
zij zich op grond van hun onderzoek op het standpunt, dat immuniteit alleen
ontstaat nadat het dier verschijnselen van de ziekte heeft vertoond.

Vijf paarden geënt met virus, beide typen A en O op de tong, reageerden niet,
evenmin intramusculair.

Het paard is blijkbaar niet gevoelig (7 paarden vóór en na door Ref. geënt met
groote doses virus hebben nimmer eenig verschijnsel van mond- en klauwzeer
vertoond).

Zij hebben vanwege de overeenstemming tusschen de verschijnselen der ziekte
met die van de stomatitis vesiculosa, het virus van beide ziekten aan vergelijkende
proeven onderworpen.

Voor het virus der stomatitis zijn cavia, rund en varken gevoelig. Er bestond
geen wederzijdsche immuniteit.

Paarden ongevoelig voor virus van mond- en klauwzeer, reageerden op dat
van de stomatitis. (Een desbetreff. studie van de commissie verscheen reeds in
Nov. 1926).

Onder de titel: Studies omtrent de physische en chemische
hoedanigheden van het virus, van Olitsky en BoËZ werden ge-
publiceerd in „The Journ. of Exp. Medicine", No. 4 en 5, 1927.

De eerste onderzoekingen hebben een materiaal van ruim 2000 caviae verbruikt.
IJe bevindingen betreffen algemeen bekende zaken.

Een belangrijk punt is dat van de titratie van het virus ; dit in verband met de
kwantitatieve bepaling der activiteit, welke bepaling noodig is voor de controle
van den levensduur en de cultiveering van het virus en ter verklaring van de
cataphorese-proeven.

In een zeer sterke verdunning bleek het nog actief te zijn. Proeven toonden
aan, dat het virus o. a. nog actief was bij 1 : to millioen (2 maalj.i : 2 millioen
(3 maal). 1 op 1 millioen (2 maal). Hierbij werd virus vooraf gefiltreerd door fil-
treerpapier. — Door Berkenfei.d bleek het verdunde virus nog bij 1 : 2 millioen
(4 maal) virulent\'.

Schrijvers wijzen op het belangrijke feit, dat een verdunning van 1 op 10 mil-
lioen nog aanslag geeft, fn verband hiermede zou een bepaling van de grootte
van het virus mogelijk zijn. Het is dan ook gebleken uit een studie over mole-
culaire filtratie, dat de grootte van het virus minder is dan 100 m.«.

Zij toonden aan, dat bij kweekproeven de derde passage in 5 verschillende
media nog actief was.

Deze 3de passage was een verdunning van 1 op 1 millioen. Bij de 4de passage
met een verdunning van 1 op 15 millioen was er geen werking meer.

Zij komen tot de conclusie, dat er in de eerste drie passages geen sprake is ge-
weest van groei maar van overbrenging van het origineclc virus.

Een ander, niet onbelangrijk punt in dit verband, is het feit. dat een soort virus
een grens-activiteit heeft van i : 400 000, een ander van 1 op 10 millioen, 25 x
sterker dus is.

Het ligt dus voor de hand, dat éénzelfde proef moet worden gedaan met het-
zelfde virus.

Ook het verband tusschen de intensiteit der ziekte en de incubatie eenerzijds
en de concentratie van het virus anderzijds was duidelijk. Hoe geconcentreerder
hoe eerder aanslag. (Een door de ervaring reeds lang bevestigde en ook zeer
voor de hand liggende omstandigheid, Ref.).

De centri/ugeerproei\'en werden verricht met twee bedoelingen : onderzoek
naar de centrifugeerbaarheid van het virus, 2°. indien niet centrifugeerbaar,
het virus toch te scheiden van mogelijke elementen, die b.v. in cultuur de
groei zouden kunnen beletten, t.w. weefselelementen of cellen.

Noch uit bloed, noch uit lymphe, noch uit zooltjes-extract was bij 3000 draai-
ingen per minuut gedurende 2 uur het virus neer te slaan ; boven en beneden
was de vloeistof even virulent. Ontkenning dus ook van de proeven van Frosch
en Dahmen.

Dit wijst er volgens schrijver op, dat het virus zeer klein moet zijn ; toch be-
hoeft het nog niet te zijn een Contagium vivum fluidum.

Duclaux heeft toch aangetoond, dat centrifugcering geen bewijzende betee-
kenis heeft om de grootte van kleine partikels te bepalen.— Met een centrifugaal-
kraclit van 40.000 toeren zal een element van 10 m./<. slechts 1 c.M. in 4 uurzinken.

Gecentrifugeerd bloed werd in zijn deelen, sediment en bovenstaande vloeistof
bij 37 bewaard. Na 3 dagen waren beide deelen onwerkzaam. Van bij kamer-
temperatuur bewaard en gecentrifugeerd zooiextract bleek na 9 dagen het
sediment, 11a 12 dagen de bovenstaande vloeistof avirulent. Van lymphe waren
na ï t dagen beide deelen nog virulent.

/ij concludeeren uit deze proeven, dat geen scheiding mogelijk is tusschen even-
tueele antilichamen en virus.

Toen hebben zij getracht door praecipiteering van de globulinen en inactiveering
van het complement de groeibelemmering in kunstmatige media te elimineeren,
echter zonder resultaat.

Het doel was te trachten de grootte van den verwekker bij benadering vast
te stellen. Hiermede ging gepaard een onderzoek naar de electrische lading van
het virus met hetgeen hieruit viel te concludeeren, ook t.o.v. de filtratie-ver-
schijnselen.

De electrische lading van het virus, zoowel als zijn p. H. getal zijn kenmerken,
waarbij verschillende filtraticproeven kunnen worden verklaard. De bepaling
was verder niet alleen van belang om de opmerkelijke weerstand van het virus
te verklaren tegen bepaalde chemische stoffen, maar ook om de lading te ver-
gelijken met bekende micro-organismen.

Daar het virus niet aantoonbaar is, waren tal van technische moeilijkheden
te overwinnen, waartoe hulp van physische deskundigen wefd ingeroepen.

Het bleek, dat het virus zich in een electrisch veld verplaatst en wel bij een
H. ionen concentratie onder p.H. = 8 naar de negatieve pool, daarboven naar
de positieve. Dij p.H. = S naar beide richtingen (isoelectric. range).

Zij hebben daartoe tien series proeven verricht met een virus met een m. i. d.
van i : 200.000.

Na de cataphorese, welke 70 min. duurde werden caviae geënt met materiaal
van de positieveen de negatieve pool.

Het bleek dat bij p.H. 6.73, 7.65, 7.95 het betreff. materiaal der negatieve pool
steeds positieve aanslag gaf, dat der positieve geen aanslag ; boven 8, juist om-
gekeerd.

Onderzoekers concludeeren, dat het virus onder gewone omstandigheden elec-
tropositief is geladen ; p.H. dus ongeveer 8. Deze eigenschappen spreken niet
tegen de mogelijkheid eener eiwitachtige natuur van het virus. Terwijl bacteriën
meestal negatief zijn geladen, zijn de meeste spirochaeten b.v. clectropositief.

Ten opzichte van de lading zou kunnen worden gezegd dat het virus niet be-
hoort tot de gewone bacteriën.

De bepaling der lading was voor de filtratieproeven en de vaststelling der grootte
van het virus van het grootste belang.

Filters waren van Seitz asbest, Berkefeld, V. en N. kaarsen, een reeks Cham-
berlands, verschillende collodiummembranen en Bechholds ultrafilter, gepre-
pareerd met verschillende percentages van azijnzure collodium.

Was het virus positief, dan had zeer sterke adsorptie plaats. In enkele filters
met zeer fijne poriën, trad ook bij sterke negatieve lading totale adsorptie op,
zoodat het filtraat geen virus bevatte.

Een enkele aanduiding omtrent de voorbereidende proeven is niet misplaatst
tot beter begrip van de wijze waarop de verschillende gegevens werden ver-
kregen.

Om de grootte der deeltjes, die door de filters heengaan, doch positief geladen
zijn, te kunnen bepalen, moest de adsorptie worden ontweken.

Uitgegaan werd van collargol met 20 m./i. en colloidaal zwavelarsenicum met
100 111./\'. diameter, beide negatief geladen stoffen. Deze passeerden de Berkefeld
V. en N. kaars (negatief geladen). Dit was mogelijk, daar de wijdte der poriën,
die volgens Mudd. resp. 380 voor de V. en 450 m./i. voor de N.-filter bedraagt.

Ten opzichte van het virus was, ter vergelijking, noodig een stof met positieve
lading en van bekende grootte. Daarvoor werd genomen gekristalliseerde hacma-
globine in oplossing, met p.H. 6.75 en een grootte van 3.6 m./i. middellijn.

In een phosphaatoplossing met p.H = 6 is deze stof electro-positief ; bij p.H.
= 7.5 negatief. Bij een clectro negatieve lading van deze stof was de passage
door de filter sterker en vollediger dan bij positieve lading.

Het virus positief geladen, ging vlot door beide filters, en bleek nog werkzaam-
heid te hebben bij een m. i. d. van 1 : 2.000.000, waarna de onderzoekers con-
cludeeren, dat het virus op zijn minst grooter moet zijn dan het molecule van
haemoglobine.

Filtratie door collodiummembranen was niet betrouwbaar. Daarentegen leverde
die door Bechholds ultrafiltermembranen zeer treffende resultaten. Gebruikt
werden membranen met —7^ % van azijnzure collodium.

De resultaten met 1} cn 3 % waren niet volkomen regelmatig, daarentegen
wel met 4^ en 7^ % collodiummembranen.

Uit dit overzicht blijkt dat collargol en virus bij 3 % membranen passeerden,
zwavelarseen niet, waaruit zij concludeeren, dat de diameter van het virus is
gelegen tussclien 20 en 100 m.M.

Dit onderzoek wil ook antwoord geven op de vraag of het virus is een vloei-
bare massa, een contagium vivum fliudum volgens Beyerink, waarover hierna.

Het typische verschil in vermogen de membranen te passeeren tusschen col-
largol en virus eenerzijds en zwavelarsenicum anderzijds doet aannemen, dat
daar de eerste zeer vlot passeerden, de dimensie van het virus dichter bij 20 dan
bij 100 m.M. ligt.

Deze geringe dimensie moge de niet-zichtbaarmaking tevens verklaren, ook
de moeilijkheid van kweeken en zijn resistentie tegen alcohol en andere chemi-
caliën, de niet-centrifugeerbaarheid en zijn werkzaamheid in zeer sterke verdun-
ningen.

Schrijvers meenen, dat de beide voornoemde factoren : de geringe dimensies
van het virus en zijn electro-positieve lading ten deele kunnen verklaren de groote
weerstand van het virus tegen bepaalde chemicaliën. Zoo groot is deze, zeggen
zij, dat men het zou kunnen uitleggen als een bewijs van het niet georganiseerde
karakter van het virus.

Zij wijzen dan op de resultaten van Abe en van de Britsche commissie, die het
virus resistent bevonden tegen alcohol resp. naar hun % van 2 dagen bij 70 %
tot 3 dagen bij 25—50 %.

De onderzoekers konden deze waarnemingen bevestigen. Alcohol van (>o %
met virus deed een coagulum ontstaan. Het centrifugaat, zoowel als de boven-
staande vloeistof waren na 2 uur beide nog virulent — ook nog na 26 uur.

Filtratie van de heldere vloeistof door BERKENKEr.d-kaarsen maakte de vloeistof
virus-vrij.

Zij komen tot de conclusie, dat het virus sterk wordt geadsorbeerd en beschermd
door de coagula, gevormd door de alcohol, waardoor de doodende werking door
alcohol niet tot haar recht komt.

Met aceton en ammonium sul faal dezelfde resultaten. Dat de hoeveelheid ge-
coaguleerd eiwit hierbij een rol speelt, bleek uit andere proeven.

Werd het coagulum onmiddellijk gefiltreerd en het filtraat behandeld met
60 % alcohol dan bleek dit filtraat reeds na 1—15 minuten avirulent te zijn.

Er bestaat dus betrekking tusschen het gehalte aan eiwit en het doodend ver-
mogen van alcohol in een virusmilieu.

Zij hebben toen gebruik gemaakt van het feit, dat de H. ionen concentratie
grooten invloed heeft op de stolling der eiwitten. Het bleek dat bij p.H. 7.5
er sterke stolling optrad. Bij p.H. = 8 absolute helderheid en bij 6.5 evenzeer
slechts een geringe troebeling. Zij voegden toen toe aan 60 % alcohol 0.5 % NaO II
in een hoeveelheid, welke niet in staat was op zichzelf het virus te dooden en de
vloeistof helder deed blijven. Doch nu komt de alcohol in direct contact met het
virus. 40, 60 % alcohol doodt het dan in 1 minuut; 20 % in ongeveer 2^ uur.

Zij hebben vergelijkende proeven genomen met een staphylococcenstam in
een milieu zonder eiwitten. Het duurde 5J—6 min. alvorens de bacterie in 40 %
alcohol was vernietigd. In 20 % alcohol duurde het van 1—3 dagen alnaarmate
alkali was toegevoegd of niet. Omgekeerde resultaten dus als van andere onder-
zoekers.

Ten opzichte van antiseptische chemicaliën bestaat hetzelfde verschil. Zulke
stoffen, die coaguleeren, hebben weinig werkzaamheid.

Gebruikt zijn sublimaat, kresol en chloronal, welke coaguleeren, antiformine
en NaOH als niet coaguleerende chemicaliën.

Chloronal maakte het tusschen 30 en 60 min. dood. Toen zijn antiformine en
uatriumhydroxyde getoetst, die dus geen eiwitten coaguleeren.

i en 3 minuten, i cn 2 % van dit laatste was voldoende om het binnen i minuut
te vernietigen, zoowel in lymphe als in blaarmateriaal.

Deze energische werking heeft onderzoekers er toe geleid proeven te nemen,
waarbij het virus werd vermengd met urine, mest, aarde. Eveneens was in dit
geval het virus binnen 1 min. gedood.

Nu werd na deze behandeling niet de cavia, doch rundvee en varkens als con-
tróle-dieren gebruikt. Het effect was hetzelfde.

Proeven genomen ter vergelijking met staphylococcen: sublimaat Viooo doodt
de reincultuur na 5 min. Kresol 3 % na een uur, chloronal 5 % na 3 min., anti-
formine 1 % na 1 min.. NaOH 2 % na 5 min.

Zij hebben, als zooveel onderzoekers vóór hen alle bekende voedingsbodems
toegepast, rekening houdend met alle tot nu bekende eigenschappen der lagere
organismen. De resultaten van Frosch en Dahmen hebben zij eveneens niet kun-
nen bevestigen.

De optimum p.H. stelden zij, evenals andere vast bij 7.5 a 7.0. Het verschil
in vitaliteit bij verschillende temperaturen werd door hen evenzeer bevestigd.

In tegenstelling met anderen namen zij waar dat onder strikt anaërobe voor-
waarden het virus tweemaal langer leefde dan bij O.-toetreding ; hetgeen zij
terugvoeren op het gebruik ?an betere techniek (Boëz-apparaat).

Hij het gebruik maken van verschillende media namen zij nog wel enkele tot
nu toe onbekende d^;ngen waar, b.v. het feit, dat in halfvaste media, zoowel van
agar en gelatine het virus langer levensvatbaar blijft dan in vaste.

In gewasschen gelatine, d. w. z. ontdaan van de verontreinigingen door koper
en arsenicumsoorten leefde het virus 7 dagen tegenover 3 dagen in ongewasschen.

In Eoebs iso-electrische gelatine: 11 dagen bij 34¹ C. Werd de phosphaatop-
lossing weggelaten, dan bleef het virus bij kamertemperatuur leven van 69 tot
100 dagen tegenover in j % agar 45 dagen. In gemengde voedingsbodems, t.w.
Smith-Noguchi\'s medium geen resultaten ; in de levend-weefselmcdia evenmin.

Ten slotte wijden de onderzoekers een beschouwing aan het bijzondere karakter
van het virus.

Zij wijzen op de vraag, dat het wel dikwijls betwijfeld is of het virus is een
nict-georganiseerdc chemische substantie of een zich vermenigvuldigend orga-
nisme (een vraag, welke volgens Kef. door Loeffler reeds voldoende onderzocht
en beantwoord is). Verder of het een vloeibaar of vast element is.

Door het feit, dat de grootte tusschen 20 en 100 m.M. ligt en steeds constant
in deze grootte, achten de onderzoekers bewezen, dat het een vast lichaam is.

De verschijnselen van activiteit in sterke verdunningen, de niet-centrifugeer-
baarheid, opmerkelijke resistentie tegen narcotica of bepaalde antiscptica leiden
tot het vermoeden, dat het een chemische substantie is.

Bekend is, dat lichamen van zoo geringe omvang anders reageeren op bepaalde
wetten dan die van groffer structuur, zooals druk, oppervlakte, spanning, elec-
trischc lading.

Vastgesteld is, dat het actieve materiaal nog werkt 1 op 10.000.000. Toch is
het nog zoo groot, dat het kan bestaan uit eenige duizenden eiwitmoleculen,
terwijl de werking bij een bepaalde verdunning ophoudt en direct evenredig is
aan de lengte der incubatieperiode, evenzeer het symptomen complex. De onder-
zoekers hebben geen werking bij het virus ontmoet, zooals dit is waar te nemen
bij bepaalde enzymatische processen of sera in sterke verdunningen.

Ook geen reden is er aan te nemen, dat het vloeibaar is, op grond van de cen-
trifugeerbaarheid, het is toch niet sedimenteerbaar.

Bovendien is de resistentie tegen chemische stoffen denkbeeldig. Het is bij
het isoleeren van de eiwitten zelfs gevoeliger dan bacteriën.

Ten slotte zijn de epidemiologische factoren, het bestaan van ten minste 2 stam-
men, het immuniteitsproces en het incubatietijdperk bewijs voor het organisch
karakter.

Aan den anderen kant achten de onderzoekers het virus van een geheel andere
orde, dan de bekende cultiveerbare organismen.

Deze origineele onderzoekingen hebben voor de biologie van
het virus belangrijke waarde.

Zij mogen het bewijs zijn voor de meening in het begin van
dit referaat uitgesproken, dat ter oplossing van vele vraagpunten
in het probleem van het mond- en klauwzeer, samenwerking met
de beoefenaren van aanverwante wetenschappen onontbeerlijk is.

Is de bac. suipestifer mensch-pathogeen ? (Zur Frage der menschenpathogenitiil
des Iiac. suipestifer — R. Kopp. — Deutsch. Medtz. Wochenschr 1926, No. 51).

Kopp deelt het een en ander mede over een suipestiferbesmetting van den mensch,
over welks ontstaan men niets afweet. Van de ziekteverschijnselen vielen vooral
op afwijkingen aan het mondslijmvlies. Een zeer pijnlijke stomatitis was n.I. aan-
wezig, zich uitende door roodheid en een pseudomcmbraanvorming op het tand-
vleesch. Volgens de ingewonnen inlichtingen zou de betreffende persoon abso-
luut niets met varkens te maken hebben gehad. Zelfs nog 5 maanden na het eerste
bloedonderzoek agglutineerde het bloed van den patiënt nog duidelijk de bac.
suipestifer.

Vrijbankervaringen te Berlijn. (Tierdrztliche i\'.rfahrungen an der Freibank Bcrliii
l. — l)r. R. Hoffmann, Polizei-Tierarzt, Zeitsrh. j. Fl. und Milchhyg. Jg. 37, pg. 417).

Terwijl bij ons vrijwel elke keuringsdienst of abattoir zijn eigen vrij bank heeft
en al het daarvoor bestemde vleesch dus ter plaatse wordt verkocht, bestaat,
blijkens het artikei van Hoffmann, in Duitschland het systeem, dat de gehcele
verkoop van vrij bank vleesch, buiten den keuringsdienst om, afzonderlijk wordt
geregeld door de „Polizei-Tierarzt." Zoo krijgt b.v. de Berlijnsche vrijbank het
vleesch van het Berlijnsche abattoir, van het stedelijk onderzoekingsstation, van
het politie- en besmettelijke veeziektenslaclithuis, van de marktpolitie, van het
stedelijk en politiepaardenslachthuis, van de „Auslandfleischbeschau" en boven-
dien nog cle vrij ban kdicren uit de provincie Brandenburg.

Hoffmann deelt eenige ervaringen mede welke hij heeft opgedaan bij de beoor-
deeling van varkens, die een visch- of traanlucht of een afwijkende smaak ver-
toonden. Allereerst merkt hij op, dat de vraag, of deze afwijkingen matig aan-
wezig zijn, zooals in de Duitsche voorschriften aangegeven is, zeer moeilijk is op
te lossen, daar het constateeren van een afwijkende reuk of smaak iets zeer indivi-
dueels is en men zelfs steeds menschen kan aantreffen, die ook de sterkst afwijkende
reuk of smaak niet zullen bemerken.

De meestal aanwezige vetverkleuring bij de vischvarkens (de kleur varieert van
grauw-geel tot zelfs oranjeachtig) is zeer moeilijk bij kunstlicht waar te nemen
waarom hij aanbeveelt, dergelijke varkens steeds bij daglicht tc beoordeelen. Ook
wijst hij er op, dat men vaak bij het openen van de buikholte de vischvarkens aan
de eigenaardige reuk kan ontdekken.

Het is verder gebleken, dat men van deze vischvarkens of traanvarkens pas na
een verblijf van enkele dagen in het koelhuis een kookproef moet verrichten. Het
beste is daarvoor te gebruiken een papiniaansche pot, en daarin een 100 gram
vleesch, verdeeld in 2—3 stukken, te kooken. Bij het afnemen van het deksel

zou men dan vooral moeten ruiken. Na iedere kookproef moet het apparaat grondig
schoon gemaakt worden, wat wel eens bezwaarlijk is en veel tijd vergt.

Voor de smaakproef moet niet een 2—3 gram, maar 20—30 gram vleesch ge-
ruimen tijd flink gekauwd worden. Voor de braadproef gebruikt gij steeds zuiver
vet van hetzelfde dier.

Het voorkomen van bacillen der parat. B. groep in het darmkanaal van gezonde
slachtdieren en van ratten en muizen. (Friesleben, — Das Vorkommen voti Bazülen
der Paratyphus U.Gruppe im Darmkanal in gesunden Schlachttieren, soivie in Ratten
und Xlausen — Deutsche Med. Wochenschr. 1927, pg. 1589).

Het voorkomen van bacillen der paratyphusgroep in het darmkanaal van gezonde
dieren (runderen, kalveren, schapen, varkens, honden, paarden, ratten en muizen)
is eerst door Uhleshuth en zijn medewerkers en later door vele andere onder-
zoekers waargenomen. Van groote beteekenis is de beantwoording van de vraag :
Zijn de gevonden paratvphus B. bacillen menschpathogeen of niet?

Dit nu wilde Friesleben nader onderzoeken. Hiertoe werd bij een aantal ge-
zonde slachtdieren (100 koeien, xoo kalveren, 100 varkens en 50 schapen) een
faecesonderzoek verricht, en eveneens bij 100 wilde ratten en 50 wilde muizen.

Bij de slachtdieren bleek, dat zich in de faeces bacillen bevonden, die volgens
hun cultureele eigenschappen tot de paratyphus B. groep moesten worden gerang-
schikt en zelfs door bepaalde parat. B. sera werden geagglutineerd. Deze stammen
kon Friesleben niet tot de menschpathogene soorten rangschikken.

Bij de wilde ratten en muizen bleek, dat bij de grauwe muizen in 52 % en bij de
wilde ratten in 19 % Clartner- of paratyphus B. stammen voorkwamen, die noch
cultureel, noch serologisch van de menschpathogene stammen waren .te onder-
scheiden. (Ofschoon hiermede nog niet gezegd is, dat deze gevonden bact. werkelijk
menschpathogeen zijn. Kef.)

Zoolang men echter geen methoden bezit, om de onschadelijkheid van para-
typliusstammen aan te toonen, is het noodzakelijk, dat men dus met de mogelijk-
heid van een overbrenging van vleeschvergiftigingsbacillen door muizen en ratten
rekening houdt.

F.en bestrijding van paratyphus zou dus ook moeten omvatten een afdoende
vernietiging van alle ratten en muizen.

Het differentieeren van de bakteriën der paratyphusgroep. (Zur Typendifferen-
tierung der Baktcrieit der Paratyphus-ICnteritisgruppe ; Prof. Dr. Miesznkr & Baars.
Deuts. Tierarztl. Wochensch. 1927).

Volgens de onderzoekingen van Uhlenhuth en zijne medewerkers zou men bij
bovengenoemde baktcricn 2 groote groepen moeten onderscheiden n.I. de para-
typhus groep en de enteritidis-Gartnergroep

De paratyphusgroep bestaat uit type A. (Bryon-Kaiser) ; type B. (Schott-
Muller) ; type 3. (inagglutinabele paratyphusbakt.).

In de groep type B. Schottmuller worden een groot aantal bacteriën gebracht,
die eensdeels saprophyten zijn, anderdeels bij menscli en dier bij verschillende
ziekten werden aangetroffen, zooals b.v bact enteritidis breslaviense, bact. sui-
pestifer, enz.

Door onderzoekingen van Bitter e. a. (Kielsche school) weten wij nu, dat men
minstens 4 scherp van elkaar gescheiden typen in de paratyphus B.-groep moet
onderkennen n.I. : bact. paratyphi B. Schottmuller, bact. enteritidis breslaviense,
bact. suipestifer en bact. abortus equi.

Sinds Juni 1926 heeft men in Duitschland getracht, alle geïsoleerde paratyphus-
stammen, afkomstig van vleeschvergiftigingsgevallen, met dezelfde agglutinee-
rende sera te aggiutineeren en ze zoodoende zoo mogelijk nader te schiften in de
verschillende typen. Men wil aldus trachten een beter inzicht te verkrijgen in de
aetiologie van de vleeschvergiftigingen van den mensch.

Mieszner en Baars geven nu de resultaten weer van een onderzoek van een
160 bacteriestammen. Bij de differentieering werden de volgende eigenschappen
nagegaan:

2. De biochemische eigenschappen, ten opzichte van de omzetting van ara-
binose, dulciet en manniet.

Deze differentieering heeft reeds tot zeer belangrijke gegevens gevoerd. Aller-
eerst is n.1. bewezen geworden, dat men bij mensch en dier bepaalde bakterie-
typen kan onderscheiden, die voor elke soort specifiek zijn. De parat. B. Schott-
muller is b.v. streng menschapthogeen gebleken. Vleeschvergiftigingsgevallen,
waarbij parat. B. Schottmuller in het spel is, moeten dus steeds op een post-
mortale infectie berusten, zijn dus feitelijk voedingsmiddelvergiftigingen. Als men
tegenwoordig van een paratyphus B. vondst bij dieren bericht, dan berust dit
gewoonlijk nog op de oudere literatuur, waarbij men onder parat. B. een verzamel-
woord verstaat, waartoe zoowel bact. enterit. Breslav, suipestifer als abortus
equi kunnen behooren.

In tegenstelling met Uhlenhuth en Seiffbrt, die bij hun laatste onderzoe-
kingen beweren, 3 maal stammen, afkomstig van paard, kalf en schaap, volledig
identisch met de veroorzaker van de paratyphus hominis gevonden te hebben,
hebben Mieszner en Baars nooit dergelijke stammen waargenomen.

Sedert door de onderzoekingen van de Kielerschool de strijd, over de typen-
differentieering en de splitsing van de parat. b.-groep in eenige zelfstandige typen,
is ontbrand, hebben tegenstanders dikwijls van overgangsvormen, speciaal tus-
schen parat. B.-Schottmuller en breslau-bakt., bericht. Vooral waren het
Schottmuller, Uhlenhuth en Seiffert, die de noodzakelijkheid van één parat.
B.-groep bepleitten.

Volgens Mieszner en Baars komen overgangsvormen zeer zelden voor als men
reinculturen en streng specifiek hoogwaardige, agglutineerende sera gebruikt.
Seiffert bericht, dat hij in den loop van 2 jaren uit 80 onregelmatige typen van
een 500 paratyphusstammen ten slotte 12 gevallen van typenverandering en
-overgang kon opmerken.

Het grootst aantal vlecschvergiftigingen wordt veroorzaakt door bact. enteritis
Breslaviense en bact. enteritidis Gartner, welke 2 soorten, zoowel bij mensch als
dier, als ziekteverwekkers kunnen voorkomen. Het meest verbreid is de bakt. ent.
Bresl. Behalve bij een als een enteritis verloopend darmlijden bij den mensch
komt deze bakt. voor bij alle slachtdieren, watervogels, zangvogels, knaagdieren.

Als verdere veroorzaker van vleeschvergiftiging komt de bact. suipestifer in
aanmerking, waarvan men tot heden algemeen aannam, dat deze apathogeen is
voor den mensch.

Hoe het met de menschpathogeniteit van deze 3 bact. gesteld staat, is moeilijk
uit te maken. Misschien spelen daarbij nog een rol het aantal opgenomen bacteriën,
de dispositie van den mensch, alsmede virulentie en toxinevorming.

Als resultaat van een onderzoek van 12 verschillende stammen van parat,
abort.ovis vonden Mieszner en Baars, dat deze bact. noch van de bact. enteri-
tidis Bresl., noch van de bact. abortus equi serologisch is te onderscheiden. Ech-
ter in cultureele en biochemische eigenschappen zouden deze bact. toch een zelf-
standig type vormen. Deze bijzondere eigenschappen zijn : bijzonder teere groei
op agar en de gebruikelijke andere voedingsbodems, volledige groeibelemmering
door malachietgroen, geen slijmwalvorming, onwerkzaamheid tegenover man-
niet, alcalische reactie in rhamnosewei en muispathogeniteit.

Rattentyphusbacillen als veroorzaker van paratyphusinfektie\'s bij het rund.
(Hattentyphusbazillen ais Erreger vcm Paratyphusinfektionen beim Rinde — l)r.
Glietenberg — Berl. Tier. Wochensch. 1928, pg. 70).

voor het vernietigen van ratten en muizen, groote voorzichtigheid te betrachten
en vooral te voorkomen, dat andere dieren als ratten en muizen deze bacillen
zouden kunnen opnemen. Dat dit intusschen wel eens mogelijk is en dan tot zeer
onaangename gevolgen aanleiding kan geven, deelt Glietenberg nader mede.

In een boerderij werd, wegens profuse diarrhee, een rund in nood geslacht. Bij
het bact. vleeschonderzoek bleek, dat in vleesch en organen bact. enteritidis
GaRTNER aanwezig was en werd dientengevolge het dier afgekeurd voor de con-
sumptie.

Een 14 dagen later moest een kalf, dat op een geheel andere plaats van de stal
had gestaan, eveneens weer wegens darmontsteking in nood gedood worden. Ook
hierbij weer een bacteriaemie van bact. enter. GaRTNER.

Men trachtte de latente infektiehaard, waardoor blijkbaar deze 2 ziektegevallen
waren veroorzaakt, op te sporen door alle aanwezige dieren te onderzoeken en een
faeces- en wateronderzoek in te stellen. Ook het stalpersoneel werd nagegaan.
Alles met negatief resultaat.

Toen men echter mededeelde, dat ook ruim één jaar geleden eveneens eenige
ziektegevallen waren voorgekomen en het vleesch van deze dieren toentertijd
eveneens moest worden afgekeurd wegens het er in aanwezig zijn van vleeschver-
giftigingsbacillen, bracht men verband tusschen het feit, dat men op beide tijd-
stippen stukjes brood, gedrenkt in rattentyphuscultuur, op de hooizolder had
uitgelegd. Een nadere vergelijking van nog aanwezige rattentyphusculturen en
de geïsoleerde bact. ent. GaRTNER bracht aan het licht, dat er tusschen deze 2
bact. soorten een volledige overeenstemming aanwezig was. Zoowel cultureel,
biologisch, serologisch als in de muispathogeniteit kon geen verschil worden op-
gemerkt.

Glietenberg zegt daarom, dat men dus hoogstwaarschijnlijk met een para-
typhussepticaemie te doen had, veroorzaakt door de rattentyphusbacillen.

(Reeds door Xylander, Mühlens, Hongert, enz. is al aangetoond geworden,
dat rattentyphusbacillen en bact. enteritidis GaRTNER volkomen identisch met
elkaar zouden zijn. Uit het bovenstaande blijkt intusschen, dat men bij het voor-
komen van een paratyphosis bij verschillende dieren, behalve het door Weber
aangeduide onderzoek van mest, gier, grond, water enz., ook zijn aandacht moet
schenken aan de mogelijkheid, dat men rattentyphuscultuur heeft uitgelegd).

Chemisch onderzoek naar de verschheid van visch. (La Clinica Veterinaria. Mei
1927).

Bij bederf van visch ontstaat ammoniak Met behulp van Nessler\'s Reagens
heeft Dott. A. Scipiotti, Milaan, een methode aangegeven, 0111, naar de hoeveel-
heid aanwezige ammoniak, de verschheid van de visch te beoordeelen.

Van de visch wordt, nabij de staart, een stukje vleesch genomen, groot -f- 5 gram.

Dit vleesch wordt in een mortiertje met 50 c.c. gedestilleerd water uitgedrukt ;
de vloeistof wordt daarna in een bekerglas overgegoten, waarna 2 c.c. Nessler\'s
reagens wordt toegevoegd

Citroengeel : visch mag onvoorwaardelijk in consumptie worden gebracht : licht
oranje : verdacht ; donker oranje : bedorven.

Eusol is een oplossing van 12,5 g. hypochloris calcieus en 12,5 g. acid.boric. in
i L. fys. zoutoplossing. l)e oplossing : eusol 100, soiut. chloret natr. 10 %, 150—120,
aqua 400— 200, wordt gebruikt voor omslagen bij uitgebreide brandwonden.

Phenyl-aspriodine (W. Martindale, London), is aeetyl jodosalol, een poeder,
onoplosbaar in water, oplosbaar in spiritus en chloroform. Het wordt in den darm
gesplitst en dient als darmdesinficiens bij typhus, dysenterie, en ook voor desin-
fectie der urinewegen ; dosis 0,3 g.

Carboserine is een absorptiekool, die in tabletten door de I. G. Farbenindustrie
wordt in den handel gebracht.

Sympatol is p-oxyphenylaethanol-methylamine-hydrochloride ; het is verwant
met en niet giftiger dan adrenaline (dat een phenol-hydroxvlgroep meer bevat)
en komt in werking daarmee overeen.

Thalassan (Chem. Fabr. Promonta) bestaat uit diallylbarbituurzuur, extr.
nuc-vomicae een extr. belladonnae, in tabletvorm. Tegen zeeziekte J uur voor de
zeereis 2 tabletten, daarna om de 2 of 3 uur 2 tabletten.

Cephosan. (Rhenania-Kunheim Ver. Chem. Fabr. Berlin) een vitaminehoudend
zenuwsterkend middel, bevat hersensubstantie, eigeel, melk, ijzer, fosforzure
kalk, guarana en kola.

Hepatopson, (Chem. fabriek Promonta) een poedervormig uit lever bereid diae-
taticum tegen pernicieuze anaemie en andere zware vormen van bloedarmoede.
Dosis 100 gram per dag, verdeeld over de verschillende maaltijden.

Hormin (\\\\. Natterer, München) bevat testes, prostata, vesic. semin., thyroi-
dea, hypophysis en pankreas ; het hormin femininum bevat, in plaats van de 3
eerstgenoemde zaken, ovarium en mammae (in tabletten).

Tricalcol, (Chem. fabriek Dr. E. I.aves, Hannover) is een colloïdaal eiwitpre-
paraat, bestaat uit calciumfosfaat en kalkeiwit.

Sunuxol is het neutralesulfaat van ortho-oxychinoline, dat hier als superol
en in Duitsland als chinosol bekend is.

I.ecine (Lecin-Werk van Dr. E. I.aves, Hannover) is een geconcentreerd staal-
eiwit-fosfaatpreparaat, waarvan het ijzer, aan eiwit gebonden, in de maag vlokkig
wordt afgescheiden. Het preparaat bevat 0,55 % ijzer en 0.3 % fosforzuur en
wordt in tabletten afgeleverd. Het wordt ook in den handel gebracht verbonden
met arsenicum en jodium, als arsa-lecine dat ook nog tinctura strychni bevat en
aanbevolen wordt bij nerveuze vermoeidheid en anaemie, en jood-lecine, dat
°.3 % jodium bevat en tegen scrofulose wordt aanbevolen, evenals silicol
dat in den darm oplosbaar kiezelzuur-eiwit bevat.

Heparlrat, hepar concentratum (Nordmark Werke, Harnbuig) is een leverpre-
paraat dat in drogen en vloeibaren toestand wordt gebruikt tegen anaemie.

Agarol (Warner & Co. Berlijn) bestaat uit agar-agar, parafinum liquidum en
phenolphtaleïne in emulsie.

Bordisan (Bordisan Co., Adlunc en Prof. I\'oelsing, Berlijn) is een verbinding
van boorzuur, zink en ortho-dioxy-benzoëzuur en wordt gebruikt als desinfectie-
middel bij behandeling van neus- en keelaandoening, conjunctivitis, eczeem.
Afgeleverd in tabletten van r gram of in poedervorm.

Euformal (Medico G. 111. b. H., te Konstanz) bevat formaldehyde en dextrine
wordt als wond- en strooipoeder gebruikt tegen transpiratie en als desodoreer-
middel.

Kolabumine-tablelten, (A. G. J. med. Prod., Berlijn) bevatten koolhydraten, ei-
witstoffen en 30 % kola.

Liposterine, (E. Gerlach, Lübeckke in W.) is ultraviolet bestraald melk-vet-
cholesterine, bevrijd van eiwit.

l.iquov aluminis silaceiici, (Dr. I.aves, Licin-werk) is een oplossing van acetas
aluminicus, die 1 % colloïdaal kiezelzuur bevat.

Bij de uitoefening der vleeschkeuring valt het op, hoe bij het
varken naar verhouding de boeglymphklier = lymphoglandula cervi-
calis superficialis in veel meer gevallen tuberculeuze veranderingen
vertoont dan de vang-lymphklier = Igl. subiliaca externa en het
eenige vingerbreedten boven den calcaneus in het vet gelegen
lymphkliertje, dat gewoonlijk lgl. poplitaea wordt genoemd.
Beide lglae. worden gerekend evenals de lgl. cervicalis superfici-
alis uitsluitend vleeschlymphklier te zijn, als afwijkingen in het
regionaire huidgebied niet bestaan. In een tuberculose-statistiekje,
door mij gedurende een tijdperk van 3 maanden bijgehouden,
bleek de lgl. cervicalis superficialis ruim 2 maal zoo vaak te zijn
aangetast als de subiliaca en bijna 4 maal zoo vaak als de popli-
taea. Bij de gevallen, waarin het proces slechts een geringe alge-
meene verbreiding vertoonde, waren de verhoudingen zelfs 3 : 1
en 18 : 1. Dergelijke groote verschillen wekken twijfel op aan een
uitsluitende haematogene infectie-mogelijkheid ; men is geneigd
de mogelijkheid van een lymphogene infectie daarnevens aan te
nemen. Zoo deze laatste bestaat, dan is men niet langer verantwoord
aan de lgl. cerv.superf. voor de vleeschbeoordeeling een beslissende
rol toe te kennen. In dezen twijfel wordt men versterkt door het
feit, dat bij schijnbaar locale doch hevige tuberculose van de lgl.
submaxillaris bij onderzoek blijkt, dat meermalen niet alleen alle
aangrenzende aan den hals gelegen lymphklieren tuberculeus zijn,
doch dat ook de lgl. cerv.superf. overeenkomstige veranderingen
vertoont.

In de literatuur vindt men een mededeeling van Gkegor, die
tijdens een met ander doel ingesteld onderzoek als nevenbevinding
constateerde, dat er verband bestaat tusschen de verschillende aan
kop en hals gelegen lymphklieren eenerzijds en de boeg-lymphklier
anderzijds. Deze bevinding wordt in \'t handboek van von Oster-
tag wel vermeld, doch er worden geen conclusies uit getrokken.
Aanvankelijk met het doel om dit feit te controleeren, verrichtte
ik een aantal opspuitingsproeven bij het varken. De van den toe-
stand bij de andere huisdieren afwijkende bevindingen en het feit,
dat bij het varken zoo goed als niets bekend is omtrent den anato-
mischen bouw van het lymphvaatstelsel, bracht mij er toe, mijn
onderzoek tot het geheele varken uit te breiden. Van het eerste
gedeelte, n.1. het lymphogene verband aan kop, hals en schouder
bij het varken deed ik mededeeling op het 21ste Natuur- en Ge-
lv 38

neeskundig Congres, in 1927 hier ter stede gehouden ; van de overige
tot heden verkregen resultaten volgt hieronder verslag.

Vooropgesteld werd, dat allereerst de feiten, die voor de vleesch-
keuring beteekenis zouden kunnen hebben, opgehelderd dienden te
worden ; m. a. w. werd getracht in groote trekken de regionaire
verdeeling van het lichaam naar de lymphgebieden en het ver-
band der lymphklieren onderling vast te stellen. Daarna pas kwam
het onderzoek van elk onderdeel in al zijn bestanddeelen. Voor
mijn onderzoek was het niet noodig tot in de kleinste finesses de
anatomische verhoudingen vast te stellen, b.v. die van de ver-
schillende lagen van den wand der inwendige organen, van de
fascies, van elke spier afzonderlijk. Dit kan slechts verricht worden
door een onderzoeker, die zich daaraan geheel kan wijden, even-
tueel in zijn onderzoek door een „school" wordt bijgestaan en niet
door iemand die daarvoor een gedeelte van zijn vrijen tijd moet
benutten. Tezijnertijd zal waarschijnlijk ook wel over het varken
een werk van de hand van Baum verschijnen, nu reeds publicaties
over rund, hond en paard voorafgingen. Het is noodzakelijk elk
detail bij meerdere dieren te onderzoeken. Zoo bestudeerde ik het
verband der halslymphklieren bij 9, de verhouding aan voorste en
achterste lidmaat bij 7 resp. 6 dieren ; sommige andere gedeelten
kon ik voorloopig nog slechts 2—4 maal nagaan.

TECHNIEK. Als injectievlocistoj gebruikte ik de door Gerota
aangegeven vloeistof, n.1. Pruisisch-blauw-olieverf (in stanniol-
tubes, afkomstig van de firma Schmencke & Co., Düsseldorf)
in ol. terebinthinae depuratumen aether ; dit gefiltreerd door zeem-
leer. Verhouding : 3 gram verf en 2 gram terpentijn en 3—4 maal
de hoeveelheid aether. Bij deugdelijke afsluiting van de lucht zeer
lang houdbaar, doch vóór gebruik schudden.

Verder gebruikte ik een recordspuit van 2 c.c. ; den inhoud nam
ik zoo klein, om per tijdseenheid een zeer geringe hoeveelheid te
kunnen injicieeren. Na reiniging met xylol bewaarde ik de spuit
in deze laatste vloeistof, om aanvreten van het metaal en daardoor
onbruikbaar worden van de spuit te voorkomen.

Aanvankelijk had ik slechts de beschikking over de fijnste
canules die ik verkrijgen kon, met een lumen van naar schatting
0,25 m.M. ; later wist de instrumenthandelaar Korthof,alhier,
door welwillende medewerking van Prof. Baum de door dezen ge-
bruikte naalden voor mij te verkrijgen, waarvan de totale dikte
slechts 0,29 m.M. is en het lumen dus nog belangrijk kleiner. Vooral
voor orgaan-injectie hebben deze mij goede diensten bewezen en
ook bij het opspuiten van zeer kleine lymphklieren.

De injectie der kleurstof werd verricht door insteken in het
weefsel; zij dient zoo langzaam en zoo gelijkmatig mogelijk te ge-
schieden, terwijl men moet zorgen, geen eigenlijk extravasaat te
krijgen, waarvoor het aanwenden van tegendruk aanbeveling

verdient. Vanuit de weefselspleten worden blijkbaar de lymph-
banen gevuld. Het oploopen der lymphvaten werd bevorderd door
massage gedurende een 7} uur, zoo noodig werd na \'t opprepareeren
met een stomp voorwerp de kleurstof in een vat verder gestuwd.
Mijn ervaring was die van alle andere onderzoekers, dat aanvanke-
lijk de injectie niet wil gelukken, tot men plotseling, zonder bewust
iets aan de techniek te veranderen, succes heeft en nu de kunst
voorgoed te pakken heeft. Niet steeds gelukt het echter om alle
afvoerende banen tegelijk te vullen en is \'t noodig uit verschillende
beelden een geheel samen te stellen. Banen die men ziet, bestaan
zeker, doch dit sluit de mogelijkheid niet uit, dat andere wegen
voorkomen, die bij een andere proef wel opgeloopen zijn. Ook
loopen de vaten niet steeds volledig op tot de naastbij zijnde lymph-
klier; in zulke gevallen werd het resultaat als negatief beschouwd.
Het is dikwijls moeilijk van een opgeloopen vat te zeggen, of het
een kleine vene is of een lymphvat, hoewel men daarin wel een
zekere routine kan verkrijgen (microscopisch is het niet of moei-
lijk te controleeren). Daarom werd slechts van een lymphvat ge-
sproken, als het in een lymphklier uitmondde, of hierdoor pas-
seerde.

Bij de gewrichten volgde ik een andere techniek ; na injectie
in de gewrichtsholte werd gedurende 20 minuten tot i uur de
natuurlijke beweging toegepast, zooals o.a. door Baum wordt
vermeld ; en gelukte het herhaaldelijk op die manier de lymph-
banen zichtbaar te maken. Alleen die van heup- en schouderge-
wricht (waarmee ook Baum bij het rund veel moeite had) kon ik
zóó niet te voorschijn tooveren. Deze gewrichten wachten nog op
nader onderzoek.

Het materiaal bestond voor \'t grootste gedeelte uit biggen, die
nog geen belangrijke vetafzetting bezaten, omdat vastgeworden
vetweefsel een bijna onoverkomelijke hindernis oplevert. Foeti
werden niet gebruikt, omdat men niet zeker is van afwijkende
resultaten en het weefsel nog zeer gelatineus is, hetgeen ook bij
pasgeboren dieren een bezwaar is. Deels bestond het materiaal uit
hier aangevoerde gestorven biggen, deels dankte ik het aan de
welwillendheid van Prof. Schornagel, die mij daartoe sectie-
materiaal afstond, waarvoor ik hem op deze plaats nogmaals
mijn welgemeenden dank betuig. Voor enkele details gebruikte ik
deelen van oudere dieren, waarbij het opspuiten evenwel met groote
moeilijkheden gepaard ging. In het geheel werden aan 22 dieren
onderzoekingen verricht. Ik benutte het materiaal, na opheffen
der lijkstijfheid, totdat het in rotting overging, hetgeen ik zooveel
mogelijk tegenging door het te wikkelen in met formaline bevoch-
tigde doeken ; fixatie mocht natuurlijk niet plaats hebben.

Algemeene resultaten. Hoewel ik daarop niet speciaal onderzocht,
kreeg ik den indruk, dat bij het varken een relatief klein aantal

lymphklieren van relatief niet belangrijke grootte voorkomt.
Zelden ontmoet men een groep klieren, die talrijke vertegenwoor-
digers telt. Naar verhouding is de grootte bij het afgemeste varken
geringer dan bij pasgeboren dieren, waarbij soms nog lymph-
klieren afzonderlijk voorkomen die blijkbaar spoedig samensmel-
ten. Een en ander deed mij ervan afzien, metingen te verrichten.
Op lateren leeftijd schijnen vele lymphklieren te atrophieeren,
zoodat ze moeilijk zonder nauwkeurig onderzoek zijn te herkennen
en alleen bij ziekelijke afwijkingen weer duidelijk voor den dag
treden.

Het zal nader blijken, dat men niet gerechtigd is, bevindingen
bij andere dieren zonder meer bij het varken toe te passen.

Verschillende door Baum voor het rund beschreven algemeene
feiten vond ik ook bij het varken b.v. het niet systematisch samen-
gaan van lymph- en bloedvaten ; het beginnen met fijne netten,
die het rijkst zijn aan de oppervlakte ; vaak geen symmetrische
verhoudingen bij één dier; bij mediaan gelegen gebieden soms
passage van de mediaanlij n naar een lymphklier aan de andere
zijde; de mogelijkheid, dat een lymphvat zonder lymphklierpas-
sage direct in den ductus thoracicus uitmondt (ik zag dit eens uit
het dorsale gedeelte van het pancreas). Eenmaal scheen een vat
uit de lgl. subiliaca ext. in een bloedvat uit te monden ; waar geen
volgende lymphklier werd gepasseerd en het vat opliep bij injectie
in de vangklier zelf, waag ik een eventueele venen-injectie niet uit
te sluiten. Soms passeert een gedeelte der vaten de naastbijzijnde
regionaire klier. Zoo verliepen constant 2 vaten uit de kin direct
naar de lgl. cerv. cran. ; passeeren sommige vaten uit de lgl.popi.
superf. een aanwezige lgl.popi.prof; zag ik eenmaal vaten uit het
kniegewricht en de lgl.popl. direct in de lgl. iliacae med. uitmonden.
Ook vond ik de variabiliteit binnen ruime grenzen bevestigd.
De verschillende gevonden variaties zijn in de teekeningen inge-
voegd, omdat bij de vleeschkeuring met alle rekening gehouden
zal moeten worden. Er zijn er zeker nog meer (Gregor vond aan
kop en hals enkele die ik niet zag) ; daarom zal het noodig zijn,
sommige details nog verder te onderzoeken.

Evenals bij het rund komen bij het varken niet zooveel anasto-
mosen tusschen de grootere vaten voor als wel voor het lymph-
vaatstelsel werd aangenomen.

De ductus thoracicus vond ik bij het varken altijd enkelvoudig.
De ductus trachealis dexter en de ductus trachealis sinister ont-
springen niet uit de lgl. retropharyngealis lateralis, zooals bij het
rund, doch uit de lgl. retropharyngealis medialis.

Aan den borstingang kon ik (ik deed daarnaar echter geen spe-
ciaal onderzoek) verschillende verhoudingen vaststellen bij de uit-
monding in de bloedsbaan of in den ductus thoracicus, al naar
de afvoerende lymphbanen van de. lgl. ae cervicales caudales en

van de lgl. cervicalis superficialis, met den ductus trachealis te
zamen, of afzonderlijk in vene of ductus thoracicus uitmondden.

De verdere resultaten van het onderzoek, voor zoover tot nu
toe verkregen, zijn hieronder tabellarisch gerangschikt, waarna
de belangrijkste variaties behandeld en enkele conclusies voor de
vleeschkeuring getrokken zullen worden.

Uit vorenstaand overzicht blijkt, dat er aan den hals een be-
langrijk verschil is met den toestand bij het rund. Daar toch is de
lgl. retroph.lat. de lymphklier, waarin alle lymphe uit den kop zich
verzamelt, ook die uit de tonsillen, waarvan aangenomen wordt,
dat zij als infectiepoort een belangrijke rol spelen. De lgl.cervic.
superf. staat geheel buiten dit complex. Bij het varken daarentegen
zijn de boeg-lymphklieren de verzamelklieren voor den geheelen
kop incl. de tonsillen ; een kleiner deel der lymphe uit tonsillen
en omgeving, vloeit echter door de lgl. retroph.med. (bij mijn proe-
ven kreeg ik den indruk, dat dit niet de gemakkelijkste weg is),
en vandaar door ductus trachealis dexter s. sinister direct naar de
groote lymphstammen en bloedvaten. Hier heeft men dus de
zwakste plek in de verdedigingslinie van dit gebied.

Terwijl Gregor eenmaal een vat zag verloopen tusschen lat.
en med. retroph. lgl., trof ik dit nimmer aan.

Het mag misschien bevreemding wekken, dat ik eenmaal een
verbindend vat als afvoerend uit de boegklier naar de meer naar
voren gelegen lgl.retroph.med. beschreef. Gregor zag deze ver-
binding ook eenige malen en nam toen juist den omgekeerden
weg aan. Aanvankelijk was ook ik geneigd, dezen weg te kiezen,
doch injectie in de beide klieren leerde, dat wel passage door \'t vat
van boegklier naar retroph.klier gelukte, doch omgekeerd niet,
zelfs niet in de geringste mate. Bovendien mag het feit, dat uit de
lgl. retroph.med. de diepe halsvaten, de d. tracheales ontspringen,
waarin nabij den borstingang en naar mijn bevinding ook een

enkele maal in de nabijheid van de retropharyngeaalklier, de af-
voerende vaten van de lgl.cerv.superf. uitmonden, tot dezelfde
conclusie leiden, waar toch in \'t algemeen de lymphe van de opper-
vlakkige naar de diepere klieren gaat, (al blijft het altijd slechts
een veronderstelling).

Verwarring kan ook het verband tusschen lgl. cerv. cran. en lgl.
retroph.lat. geven. Bij injectie vloeide de lymphe gemakkelijk
van de eerste naar de laatste. In de meeste gevallen werden geen
verdere afvoerende vaten geinjicieerd behoudens — doch niet
constant — naar de lgl.cerv.superf. Hier is de gekozen weg wel de
juiste.

Tenslotte moge mijn ervaring nog vermeld worden dat een re-
trograde injectie van lymphbanen wel eens voorkomt, doch dan
steeds slechts over zeer korten afstand (behoudens misschien bij
de mesenteriale lymphklieren) en in elk geval niet, dan nadat de
vasa efferentia reeds volledig geinjicieerd zijn.

Evenals bij het rund ontvangt de boegklier ook de lymphe uit
de oppervlakkige banen van het voorste lidmaat beneden het elle-
boogsgewricht. (inclusief de gewrichten), doch bij het varken
slechts na passage van een groep lymphklieren, die vóór het schou-
dergewricht zeer oppervlakkig in het vet liggen aan den onder-
rand van de M.sternocleidomastoideus en die door Gregor als
lgl.cervic. mediae superficiales betiteld zijn. Een deel der lymphe
gaat uit deze lymphklieren bovendien direct langs den hals naar
beneden. De diepe banen gaan, zonder passage van axillairklieren
— die bij het varken ontbreken — naar de lgl. cervic. prof.
caudales en wel naar de grootste klier dezer groep, die regionair
is voor het geheele voorste lidmaat en bovendien lymphe ontvangt
van de huid aan den zijdelingschen borstwand en uit de streek
der eerste 2 mammairklieren en tepels. Bij een volwassen vrouwelijk
dier kon ik deze niet onderzoeken, doch waar het uierweefsel uit
de huid oorsprong neemt, zullen daarbij dezelfde verhoudingen
bestaan. In de grootste der lgl. cerv. prof. caud. behoeft niet
steeds de lymphe te komen van andere aan deze groep tributaire
gebieden, daar de klieren afzonderlijk kunnen uitmonden in de
vaatstammen.

In overeenstemming met Gregor kon ik vaststellen, dat ook
bij het varken geen lymphogene alimentaire infectie van de bron-
chiale lymphklieren en de longen via de halslymphklieren langs
den directen weg mogelijk is, zooals door von Behring en zijn
school werd aangenomen. Voor mensch, rund, hond en konijn
o.a. was dit reeds eerder aangetoond. De lymphe van de lymph-
klieren aan den hals komt tenslotte in de bloedsbaan. Zelfs injectie
in de lgl. cerv. prof. caud. had geen vulling van intra-thoracale
lymphbanen tengevolge. Wel zag ik eenmaal, bij injectie in de lgl.
sternalis ook kleurstof treden in de grootste der lgl. cerv. prof.

caud., zooals ook Gregor meent gezien te hebben, maar ik kon
geen verbindingsbanen tusschen de 2 klieren aantoonen, zoodat
de mogelijkheid open blijft, dat bij den rijkelijken toevloed van
kleurstof in den d. thoracicus een gedeelte den zeer korten weg
naar de cerv. kl. retrograd heeft afgelegd.

Aan den borstingang treffen we enkele kliertjes aan, die zeer
klein zijn en waarvan ik de aan- en afvoerwegen nog niet na kon
gaan. Door den korten hals van het varken, zijn de verhoudingen
daar zeer ingewikkeld.

Intercostale lymphklieren ontbreken bij het varken, evenals
de lgl. sternales tusschen de ribkraakbeenderen. De lymphvaten
uit de pleura costalis en pl. diafrag. gaan naar de lgl. mediast.
dorsales en naar de lgl. sternalis aan den borstingang. Met lymph-
banen uit de pl. diafragmaticae, peritonaeum diafragm. et parie-
tale (cranio-ventraal) en \'t huidgebied van de 3e mammair- en
tepelstreek stellen zij de ononderbroken sternale lymphstreng
naar de lgl. sternalis samen. Uit het cranio-dors. gedeelte v.h. peri-
tonaeum gaan ook vaten naar de achterste dors.kl. mediast. in
de borstholte. Opmerkelijk is echter, dat ook vaten uit de borst-
holte naar de buikholte verloopen, nl. een verbinding van de pl.
diafragm. met de lgl. renalis en een afvoer uit het achterste ge-
deelte der longen naar de lgl. coeliacae, zooals zij door Baum
worden genoemd in een publicatie over de lymphvaten van de
longen bij de verschillende huisdieren, waar hij dezelfde verbindirg
beschrijft ; omgekeerd gaat een afvoerend vat uit de lgl. coeliacae
echter weer door het middenrif terug naar den d. thoracicus in de
borstholte.

Enkele buikorganen moeten nog nader onderzocht worden,
zoo ook de lymphklieren die aan de groote vaten liggen.

De groep lymphklieren, die ik de lgl. gastroduodenales noemde,
ontvangen ook levervaten. Lgl. hepaticae kon ik hiervan niet af-
scheiden.

De achterhand, aan variaties overigens zeer rijk, geeft tot
minder opmerkingen aanleiding. Voor het achterste lidmaat is
de lgl. inguinalis profunda de meest belangrijke klier; opper-
vlakkige banen ontvangt zij via de lgl. inguinalis superf. en lgl.
subiliaca externa, uit een nog veel uitgebreider gebied. Het is
geen regel, dat afvoer naar de lgl. iliaca med. plaats heeft.

De lgl. inguinalis superficialis is regionair voor de huid ter
plaatse der laatste mammairklieren; drie lymphklieren zijn voor het
uierweefsel dus regionair.

In de lgl. subiliaca externa mondden bij mijn onderzoek geen
orgaan- of peritoneaalvaten uit, zoodat men geneigd zou zijn deze
lymphklier als voorwaardelijke vleeschlymphklier te beschou-
wen, daar ook huidvaten uit de mammairstreek ontbraken.

lgl. poplitaea op de Mi gastrocnemii werd in het schema vermeld,
dat men ook voor overige details dient na te lezen. Ik onderscheidde
daarin een lgl. poplitaea profunda en een lgl. poplitaea superfi-
cialis. De eerste, zoo aanwezig, hoewel zeer klein en onbelangrijk
draagt dien naam in analogie met de overeenkomstige klier van
het rund ; daarentegen is de naam „poplitaea" voor de opper-
vlakkige klier zoodanig ingeburgerd, dat ik, ook in verband met
de overeenkomst in regionair gebied, meende dezen naam te
kunnen behouden en het lymphkliertje ter onderscheiding van
de vorige naar de ligging „superficialis" meende te mogen noemen.
Martin noemt deze klier de lgl. supracalcanea.

Bij het varken worden de bekkenlymphstammen bilateraal ge-
vormd uit afvoerende vaten van de lgl. inguin. prof., lgl. iliacae"
med., lgl. iliacae lat., lgl. sacrales hypogastricae. De lenden-
cysterne is zeer verschillend ontwikkeld en is gelegen vóór den
achterrand van de linkernier tot de lgl. renalis. De d. thoracicus
die tusschen 6e en 3e borstwervel van de rechter- naar de linker-
zijde der aorta verloopt, vond ik steeds als 1 vat van 2—3 m.M.
dikte.

Het verloop der belangrijkste lymphbanen aan de extremi-
teiten is in groote lijnen als volgt. De oppervlakkige banen aan het
voorste lidmaat verloopen onder het elleboogsgewricht subcu-
taan, komen op de voorvlakte daarvan bij elkaar en verloopen
verder op de voorvlakte van den M brachiocephalicus. De diepe
lymphbanen verloopen eerst aan den zijrand der pezen aan den
metacarpus, boven het elleboogsgewricht naast de bloedvaten
en zenuwen, terwijl voor die van het schoudergewricht moeilijk
den weg tusschen de spieren is aan te geven. Aan het achterste
lidmaat gaan de subcutane vaten boven het tarsaalgewricht meer
mediaal verloopen naar de lgl. inguinalis superficialis, terwijl de
diepe vaten de belangrijke diepe bloedvaten en zenuwen van het
achterste lidmaat vergezellen waarheen de lymphbanen der bo-
venste gewirchten zich eveneens begeven.

Van de door mij een enkele maal gevonden variaties was voor
de vleeschkeuring zeer belangrijk het directe verband tusschen
de lgl. mandibularis en de lgl. cervicalis superficialis, dat ik 2 maal
bij 9 dieren vond. Een verbindingsvat van mandibulaire naar paro-
tideale lymphklier, dat Gregor eenmaal waarnam, zag ik niet.
Gregor trof ook een vat aan uit de mandibulaire lymphklier
naar den borstingang.

Een eigenaardige variatie was een verbinding, die ik zag tus-
schen lgl. inguin. prof. en nierklier. In de teekeningen nam ik de
gevonden variaties op, omdat daarmee bij de vleeschkeuring steeds
rekening zal moeten worden gehouden. De belangrijkste vermeldde
ik ook in het schema.

Verfasser stellt Untersuchungen an über das noch wenig bekannte Lymph,
gefäss-system des Schweines und beschreibt die bisher erzielten Resultate.
Verfasser injizierte in die Lymphbahnen eine Lösung von Preussisch-blau (öl
färbe in Tuben) in Ol. terebinthinae (3 : 2) wohin 3—5 mal die totale Quantität
an Etiler zugefügt wurde. (Filtration durch Sämischleder).

Die Injektion wurde mit einer Rekordspritze (Inhalt 2 c.M³.) und mit den fein-
sten Kanülen die erhältlich sind, (später für die Organe mit den 0,29 m.M. dicken,
speziell für Lymphbahnuntersuch. angefertigten Baumschen Nadeln) ausgeführt.

Verf. hat die Befunde von Gregor bestätigt. Er konstatierte nämlich dass
beim Schweine die Lgl. cervicalis superficialis die Sammellymphdrüse ist für fast
alle im Kopfe befindlichen Lymphbahnen und dass die Ducti tracheales aus den
Lgl. retropharyngeae mediales entspringen.

Die grösste der Lgl. cervicales caudales ist die wichtigste Lymphdrüse für das
ganze Vorderbein (es gibt keine Lgl. axillares) und einen Teil der Brust-
wand (inkl. einen Teil der Eutergegend). Die Lgl. sternalis und die Lgl. inguinalis
superficialis sind auch zum Teile Euterlymphdrüsen. Aus der Brusthöhle gehen
ausführende Lymphbahnen in die Lymphdrüsen der Bauchhöhle (von de • Pleura
diafragrnaticae in die Lgl. renalis ; vom hinteren Lungenflügel und vom caudalen
Teil des Oesophagus in die Lgl. coeliacae. Es gibt auch Lymphbahnen die von
der Bauchhöhle in die Brusthöhle führen. Für die hintere Gliedmasse ist die Lgl.
inguinalis profunda die wichtigste Sammeldriisc.

Das Lymphgefäss system des Schweines unterscheidet sich in mancher Hinsicht
von dem der anderen Tiere, was für die Fleischbeschau von grosser Wichtigkeit ist.

The author makes inquiries into the system of lymphatic glands in the pig,
which for the greater part is still unknown and describes the results obtained so
far. For the injection of the lymphvessels he used a solution of prussian blue (oil-
paint in tubes) in ol. terebinthinae in the proportion of 3 to 2, to which ether was
added in the quantity of 3—5 times the total quantity, (filtration through cha-
mois leather). This solution was injected (with the necessary precautions in order
to prevent extravasation into the tissue) with a recordsyringc of 2 c.c., and with
the finest canulae (later, for the organs, with Baum\'s needles 0,29 m.M. which are
specially made for the examination of lymphvessels).

The author was able to confirm the findings of Gregor that in the pig the lgl.
cervicalis superficialis is the (collecting) lymphgland for nearly all the lymph-
vessels in the head and that the ducti tracheales commence in the lgl. retropharyn-
geae mediales. The largest lgl. cervicalis caudalis is the most important lymph-
gland for the whole forelimb (there is no lgl. axillaris) and for a part of the walls
of the chest (a part of the udder region included). The lgl. sternalis and the lgl.
inguinalis superficialis also deal with the udderregion.

From the chest-cavity efferent lymphatics run into the lymphglands in the
abdomen (from the pleura diafragmaticac into the lgl. renalis from the posterior
lobes of the lungs, and from the caudal part of the oesophagus to the lgl. coeliacae.
There are also lymphvessels running from the abdomen to the thorax. For the
hind limb the lgl. inguinales profunda is the most important (collecting) gland.

The system of the lymphatic vessels in the pig differs in several points from that
in other animals which is of great importance for the meat-inspection.

Just as in the lymphatic system of other animals there exist also many varieties
in the pig.

L\'auteur fait des recherches sur le Systeme lymphatique du porc qui est encore
mal connu, et décrit les résultats obtenus jusqu\'à présent. Il a utilisé en injections

dans les vaisseaux lymphatiques une solution de bleu de Prusse (de la couleur
à l\'huile en tubes) en huile de térébenthine (3:2), en ajoutant à cette masse de
l\'éther en 3 à 5 fois la quantité totale, (filtration par de la peau de chamois). L\'in-
jection se faisait à l\'aide d\'une seringue de 2 c.M³. et des canules extrêmement
fines (plus tard, pour les organes, à l\'aide d\'aiguilles de Baum, spécialement fa-
briquées pour l\'examen des vaisseaux lymphatiques et 0,2g m.M. d\'épaisseur ) en
observant les précautions nécessaires pour prévenir une extravasion dans le tissu.

L\'auteur a affirmé les résultats des recherches de Gregor. Il a constaté que
chez le porc la lgl. cervicalis superficialis est la glande lymphatique collective
pour presque tous les vaisseaux lymphatiques de la tête et que les ducti tracheales
sortent des lgl. retropharyngeae mediales. La plus grande des lgl. cervicales cau-
dales est le ganglion lymphatique le plus important pour la patte de devant (il
n\'y la pas de lgl. axillaris) et pour une partie de la paroi thoracique (incl. une partie
de la région mammaire. La lgl. sternalis et la lgl. inguinalis superficialis partien-
nent aussi partiellement au système lymphatique de la mamelle. Il y a des lympha-
tiques efférents allant de la cavité thoracique vers les ganglions lymphatiques
situés dans la cavité abdominale (de la pleura diafragmaticae vers la lgl. renalis,
des lobes postérieurs du poumon et de la partie caudale de l\'oesophage vers les
lgl. coeliàcae. Il existe aussi des vaisseaux lymphatiques allant de la cavité abdo-
minale vers la cavité thoracique.

Pour le train postérieur la lgl. inguinalis profunda est la glande collective la
plus importante.

Le système lymphatique du porc diffère de celui des autres animaux en plusieurs
points ce qui est d\'importance pour l\'inspection des viandes.

Van den levensduur der in hel wild levende vogels is niets bekend. Wel bezitten
wij die omtrent in gevangenschap levende (of geleefd hebbende) individuen, waar-
over S. S. 1\'lower in de ..Proceedings of the Zoölogical Society of London" (1925,
11) een uitvoerige verhandeling gepubliceerd heeft en waaraan het navolgende is
ontleend.

Vogels, behoorende tot 909 verschillende soorten, leefden 6 jaar of langer ;
609 verschillende soorten leefden langer dan 10, 137 soorten langer dan 20 en 41
soorten langer dan 30 jaar. Het getal, achter de hierna te noemen vogelsoorten
vermeld, geeft het aantal jaren aan, dat, in hoofdzaak in dierentuinen, bereikt
werd :

Roek : 8 ; boerenzwaluw, huiszwaluw, waterhoen, regenwulp : 9 ; nachtegaal,
witte kwikstaart, spreeuw, kemphaan : 10 ; kauwtje, fazant, tureluur, kokmeeuw,
verschillende wilde duiven-soorten: 11; merel, huismusch, groenling, ekster,
torenvalk : 12 ; zanglijster, vlaamsche gaai, meerkoet, kievit, scholekester, pampa-
struisvogel : 13; kneutje: 14; zeemeeuw: 15: kwak: 21; blauwe reiger: 22;
aalscholver : 23\'; raaf, ooievaar, wilde ganzen, afrik, struisvogel : 24 ; buizerd,
wilde zwanensoorten : 25 ; wilde eenden-soorten, casuaris-soort : 26; boschuil,
witte pelikaan : 27 ; emu : 28 ; vale gier : 37 ; kraanvogel : 42 ; zilvermeeuw : 44;
steenarend : 46 ; papegaai-soorten : 50 en ouder.

door Dr. LUXWOLDA gehouden in de vergadering van Directeuren van
Openbare Slachthuizen op 24 Februari 1928.

Den heer Luxwolda zij in de eerste plaats hulde en dank ge-
bracht voor de volledigheid waarmede hij dit onderwerp heeft be-
handeld en voor de gelegenheid, hierover na grondige bestudeering
van gedachten te wisselen. Het zij mij vergund daarvan gebruik
te maken omdat ik reeds verscheidene jaren deze discussie heb
zien aankomen en getracht heb feiten bijeen te brengen, die het
nemen van nadere beslissingen voor een uniforme regeling van het
bacteriologisch vleeschonderzoek mogelijk zouden maken. Alleen
feiten en waarnemingen kunnen hier helpen. Ik moge den heer
Luxwolda niet op den voet volgen, doch het door hem gesprokene
in een andere rangschikking beschouwen.

Bij art. 6 van de Min. Besch. van 15 Juli 1920 (Keuringsregu-
latief) is vastgelegd, wat wij bij de toepassing daarvan als „nood-
slachting" hebben te beschouwen. Dit is dus niet in een toelich-
ting tot een K.B., maar is in een Ministerieele beschikking een
voorschrift met evengroote bindende kracht vastgelegd en wel met
de woorden :

,,Art. 6. Waar in deze beschikking beslissingen worden voorge-
schreven omtrent ,,in nood gedoode dieren" worden hieronder
„verstaan de slachtdieren, welke door ziekte in onmiddellijk dreigend
,.levensgevaar verkeeren."

Hier wordt een beperking aangelegd tegenover de definitie van
art. 3 der Vleeschkeuringswet. Waaraan is dit toe te schrijven ?
Bij de redactie van art. 3 der Wet moesten alle gevallen genoemd
worden, waarbij slachting, zonder voorafgaande aangifte en „le-
vende keuring", geoorloofd zou zijn. Men moest hier dus wel de drie
kategoriën, onhandelbare dieren, ongevallen, en zieke dieren,
waarbij uitstel van slachting tot ernstige en onnoodige waardever-
mindering kon voeren, opsommen. Bij het opstellen van het keu-
ringsregulatief moest rekening gehouden worden met het alge-
meen erkende inzicht, dat in het algemeen de beide eerste groepen
milder beoordeeld kunnen worden dan de laatste. Het standpunt,
dat alle „noodslachtingen" vernietigd moeten worden vindt thans
geen aanhangers meer.

Alleen noodslachting volgens de derde oorzaak vormt een ver-
zwarende omstandigheid, daarom moest hier een andere redactie
gekozen worden, dan in de wet is vastgelegd. Het verschil in doel
geeft een gereede verklaring van het verschil in redactie.

Terecht wijst Luxwolda op het juridisch weinig vaststaande
van de in het K.B. gekozen omschrijving en de nadeelige gevolgen
daarvan in de praktijk, ongelijkheid in uitspraak, onvolledige
dekking van de verantwoordelijkheid van den Keuringsveearts
enz. enz. Maar zijn voornaamste bezwaar is, dat er zieke dieren
zijn, waarvan niet gezegd kan worden, dat zij zich in „onmiddellijk
dreigend" levensgevaar verkeeren" en waarbij de uitslag van het
bacteriologisch vleeschonderzoek bij de beoordeeling den doorslag
dient te geven. Hieruit volgen twee vragen :
ie. mag men ook in andere gevallen, dan bij noodslachtingen
volgens het keuringsregulatief een bact. vleeschonderzoek
instellen?

2e. houdt dit keuringsregulatief bij de opgegeven uitspraken
voldoende rekening met den uitslag van het bact. vleesch.
onderz. in deze gevallen?

Terecht beantwoordt Dr. L. de eerste vraag bevestigend. Het
Keuringsregulatief schrijft nergens voor dat dit niet mag. Ik zou hier
aan toe willen voegen dat, welke omschrijving men ook moge geven
van de gevallen, waarin dit onderzoek moet geschieden, altijd een
zinsnede zal moeten worden ingelascht ongeveer als volgt :
,,en in die gevallen waarin de keuringsveearts zulks noodig oor-
deelt."

M. i. is deze materie nooit absoluut volledig in een aantal para-
grafen samen te vatten en zullen zich in de praktijk altijd gevallen
voordoen, die aan de volledigste omschrijving ontsnappen, doch
waar het gezonde oordeel van den Keuringsveearts hem gebiedt
van dit hulpmiddel gebruik te maken.

Blijve deze vrijheid gehandhaafd, dan zal daarnaast een nadere
omschrijving van de gevallen waarin dat hulpmiddel moet worden
toegepast, den laksche een prikkel zijn en den beginnende een
steun. Het zal zonder twijfel de uniformiteit in de behandeling
der dagelijks voorkomende gevallen bevorderen.

Men dient deze opsomming dan niet te beperken tot „dieren die
in onmiddellijk dreigend levensgevaar verkeeren," doch ook uit
te strekken tot alle dieren, die aan nader te noemen ziekten lij-
dende zijn. Ongetwijfeld heeft de omschrijving van „noodslach-
ting" in verband gebracht, met de in het K.R. vermelde uitspraken,
verwarrend gewerkt en bij sommigen de meening doen post vat-
ten, dat alleen in geval van noodslachting volgens het K.R. bact.
vleeschonderzoek noodig zou zijn. In werkelijkheid is deze meening
nergens in het K.R. te lezen en in strijd met elke gezonde opvat-
ting omtrent de taak en verantwoordelijkheid van den dierenarts-
keurmeester. In tal van goed geleide diensten volgt men dan ook
in de praktijk steeds de meer ruime opvatting.

steld, dit onderzoek ook toe te passen, op de ter invoerkeuring in
de Gemeente aangeboden geslachte dieren. De bestaande voor-
schriften beletten dit thans geenszins. Alleen, wanneer bij de uit-
slag afwijkingen komen vast te staan, die reeds vóór de eerste
keuring aanwezig geweest moeten zijn (miltvuur, vlekziekte) mist
men thans de feitelijke bevoegdheid dienovereenkomstig uitspraak
te doen. In deze behoeven de bestaande voorschriften zeer zeker
herziening.

In de praktijk worden alle zonder levende keuring geslachte dieren
als „noodslachtingen" behandeld, afgezien van de vraag of zij op
het oogenblik van slachten wel in „onmiddellijk dreigend" levens-
gevaar verkeerden. Men zou veronderstellen, dat de zeer ongunstige
bepalingen in de beslissingen voor noodslachtingen den eigenaars
wel er van af zouden houden deze maatregel uit te voeren, tenzij
zulks strikt noodig is. Het blijkt echter in sommige gemeenten,
dat de prijsverhoudingen van het „verkoop in het klein onder toe-
zicht vleesch" en ander vleesch zoodanig zijn, dat er voor den slager
een evengroote winst aan zit. Vleeschhouwers, die geen deel
hebben aan den handel in eerstbedoeld vleesch gaan nu moeilijk-
heden in den weg leggen aan koudslachters enz. die wel hierin een
bestaan vinden. Zij eischen van de vleeschkeuringsdienst, dat deze
alleen als noodslachting zal toelaten, dieren, die in onmiddellijk
dreigend levensgevaar geslacht worden en dat deze dienst in de
andere gevallen vervolgingen zal uitlokken wegens overtreding
van het verbod van slachten zonder levende keuring.

Nu is het noch bij het leven noch na den dood met zekerheid
uit te maken wanneer een dier werkelijk in onmiddellijk dreigend
levensgevaar verkeert. Er komen hier dus vele moeilijkheden voor
den keuringsveearts uit voort.

Wijziging van de bepalingen, zoodat het begrip „noodslachting"
meer omvat dan de onmiddellijk met den dood bedreigde dieren
helpt hier niet. De slagers zullen dan eerst terdege de concurentie
der koudslachters gaan voelen. Beter is het de bepalingen omtrent
„verkoop in het klein onder toezicht", te verzwaren, zoodat dit
alleen mag worden afgehaald en niet bezorgd; in één bepaald lokaal
verkocht moet worden enz. Het verschil tusschen noodslachting-
vleesch en gewoon vleesch komt dan beter uit, het publiek zal voor
het eerste minder geven en men zal zich wel wachten dieren uit
nood te slachten, wanneer daarvoor geen aanleiding is.

Erkennende dat het K.R. de bevoegdheid openlaat ook bij een
niet-noodslachting volgens het K.R. bacter. vleeschonderzoek te
verrichten, meent L. dat men aan den uitslag daarvan niets heeft,
omdat bij de beoordeeling volgens het K.R. met een dan te
vinden positieve uitslag niet voldoende rekening is gehouden.

goedkeuren, eischt het K.R. in vele gevallen de aanwezigheid van
twee factoren a. noodslachting, b. positieve uitslag bact. vleesch-
onderz. Er zijn onder de slachtingen echter tal van zieke dieren,
waarvan niet gezegd kan worden, dat zij ,,in onmiddellijk dreigend
levensgevaar" verkeerden, terwijl toch de combinatie der factoren
,,ziek" en bact. onderz. positief, — of noodslachting volgens cate-
gorie i en 2 der wet definitie en bact. onderz. positief — den des-
kundige den eisch doet stellen „afkeuren c.q. voorw. goedkeuren."
En hier laat het K.B. volgens Luxwolda totaal in den steek.

Toegegeven moet worden, dat het ontbreken van een voorschrift
om in deze gevallen bact. vleeschonderzoek te verrichten tot onge-
lijke beoordeeling van gelijksoortige gevallen door verschillende
hoofden van dienst aanleiding geeft.

Niet geheel juist is, dat het K.B. zich geheel van het verstrekken
van leiding onthoudt.

Stelt men zich op het standpunt, dat in het geheel geen rekening
wordt gehouden in het K.B. met den aard der gevonden kiemen,
dan is er aanleiding tot deze zienswijze. Maar zulks is niet het geval.
Het K.B. geeft bepalingen omtrent hetgeen gedaan moet worden
bij het aantreffen van „vlekziekte-bacillen," of bacillen uit den coli-
typhusgroep". Dit vóóronderstelt een onderzoek naar deze kiemen,
in alle gevallen, waarin deze aanwezig kunnen zijn. Dus ook bij niet
noodslachtingen. Ik deel dan ook niet de meening, dat keuring
volgens de letter van het K.R. van dieren verdacht te lijden aan
een „paratyphose" zou kunnen afloopen zonder dat bacter. vleesch-
ond. heeft plaatsgehad, en dat varkens met verschijnselen die
op pest wijzen, na sterilisatie, of kalveren met paratyphuspneu-
monie geheel vrij in het verkeer kunnen komen, als het maar geen
noodslachtingen zijn.

M. i. ligt de zaak anders. Overal waar de dierenarts, krachtens
zijn kennis kan verwachten, dat een mogelijke infectie met der-
gelijke microben aanwezig is, moet hij een bact. onderzoek instellen
om zich een juist oordeel te kunnen vormen. Dit onderzoek is
niet afgeloopen met het vaststellen der kiemhoudendheid, — tot
zekere hoogte moet de aard der microben dan worden nagegaan
en deze in rekening gebracht. Vindt men dan „vlekziekte-bacillen"
of microben uit de „coli-typhusgroep" dan treedt de desbetreffende
bepaling van het K.R. in werking.

Ik moge hier toch waarschuwen, de uitoefening der vleesch-
keuring niet te verlagen tot het toepassen van een aantal voor-
schriften, doch haar te blijven beschouwen als een practische toe-
passing der veeartsenijkunde, waarbij men in elk geval, zich van
zijn verantwoordelijkheid bewust, zijn geheele kennen en kunnen
moet inzetten om tot een goede uitspraak te komen.

Wij komen nu vanzelf tot de vraag „kan de dierenarts het
wortelgebied der vleeschvergiftigingen" zelf begrenzen of, moet
dit voor hem in het keuringsregulatief gedaan worden, met als
secundaire vraag, is de omschrijving in het K.R. voldoende. In
het voorgaande is al het antwoord gegeven, dat de verantwoor-
delijkheid van den dierenarts steeds verder zal gaan dan het toe-
passen van bact. vleeschonderzoek in de c.q. opgesomde gevallen.
Bij een enge begrenzing in het K.B. blijft het bepalen van de ge-
vallen behoorende tot het wijdere wortelgebied der vleeschvergif-
tigingen toch steeds aan den dierenarts.

Maar ons keuringsregulatief wil bact. vleesch. onderz. toegepast
zien niet alleen ingevallen, waarbij vleeschvergiftiging dreigt, maar
in alle gevallen waarin vermoed wordt, dat het vleesch niet kiem-
vrij zal zijn. Daarom is het, door ons K.B. met bact. vleesch.onderz.
bestreken gebied veel wijder, dan de omvangrijkste beschrijving
van het wortelgebied der vleeschvergiftigingen, die men in de
buitenlandsche literatuur aantreft. Een enkele redactioneele fout
is hierbij ingeslopen. De door Luxwolda geciteerde zin „ver-
wonding en ontsteking", moet zijn „verwonding of ontsteking,"
waarna de geopperde bezwaren ondervangen zullen zijn.

De klemmende bepalingen inzake het handelen bij aanwezig-
heid van „bacillen uit de coli typhus-groep" zal ons dus nopen
bij tal van slachtingen, ook niet-noodslachtingen bact. vleesch.
onderzoek te verrichten. Vindt men nu dergelijke kiemen, dan is
de zaak gezond.

Vindt men echter niet speciefike, onschadelijke kiemen, dan
laat het K.R. volgens Luxwolda in den steek. Toch kan men in
zulke gevallen zeer goed de redeneering volgen, die even door hem
wordt aangeduid, t.w. Bij de meeste ziekten volgt een verzwaring
van de uitspraak, „indien belangrijke veranderingen worden
aangetroffen," of indien „blijkens de waargenomen veranderingen
de deugdelijkheid van het vleesch is verminderd."

Nu is het kiemhoudend zijn van het vleesch (spierweefsel) m. i.
een belangrijke verandering ten opzichte van de normale toestand.
In vele gevallen zal men het oordeel, of aangetroffen veranderingen
belangrijk zijn, juist doen afhangen van dit crterium en dan wijst
de M. B. den weg weer vanzelf, meestal tot vernietiging van het
betrokken slachtdier. Doch dit is tot zekere hoogte een onjuiste be-
slissing. Er is ruimte voor de opvatting, om dieren met weinige,
onschadelijke kiemen milder te beoordeelen, dan de geïnfecteerde
met specifieke kiemen, of de sterk met bederfwekkende kiemen
besmette. Ter opsporing van de laatste en ter bevestiging van de
diagnose der eerste kan waarschijnlijk de houdbaarheidsproef van
Müller goede diensten bewijzen.

Er is aanleiding in het K.R. te doen uitkomen, dat het bact.
vleeschonderz. niet alleen bij noodslachtingen volgens art. 6 moet
worden toegepast, doch ook bij tal van andere zieke dieren; gewone
slachtingen zoowel als noodslachtingen in den zin der wet.

Bij het aantreffen van niet specifieke onschadelijke, weinig be-
derf wekkende kiemen, blijve dit gelden als een bewijs, dat de
deugdelijkheid van het vleesch is verminderd, doch er volge dan
geen afkeuring ter vernietiging ,doch sterilisatie.

De bevoegdheid deze splitsing te maken worde alleen verleend
aan die keuringsdiensten, die door hulpmiddelen en ambtelijke
personeel-bezetting daartoe in staat geacht kunnen worden.

Het wordt tijd dat wij nader onder de oogen zien, wat men onder
,,vleesch", dat „kiemvrij" moet zijn dient te verstaan en hoe de
techniek van het onderzoek moet zijn. Nu zijn er over de vraag in
hoeverre het vleesch (spierweefsel) en de organen van normale
slachtdieren kiemhoudend zijn, in de laatste jaren hier te lande
niet minder dan vier proefschriften verschenen ; van de meeste
zijn uitvoerige beschrijvingen in het T. v. D. opgenomen. Ik
bedoel hier de dissertaties van de heeren van Santen, Fkos,
Postma en Kars. Ik acht het daarom minder gelukkig dat Dr.
L. alleen de befaamde proeven van Conradi refereert en geen
enkele van bovengenoemde werken aanhaalt, waarin de Conradische
vondsten op verschillende plaatsen aan grondige criteik zijn onder-
worpen, en wordt aangetoond, waarom zij bij de beoordeeling van
het hier te lande gevolgde systeem geen waarde hebben.

Het zou mij te ver voeren de inhoud van al deze werken hier
uitvoerig te releveeren en toch zou zulks noodig zijn om de critiek
op de beschreven vondsten volledig recht te doen wedervaren.
Voor volledig critische studie verwijs ik dus naar de genoemde
dissertaties. De gevonden feiten wensch ik echter met behoed-
zaamheid te doen dienen als grondslag van mijn betoog.

Kiemhoudendheid van vleesch (= musculatuur), bij noodslach-
tingen en gewone slachtingen.

Van Santen 1924 meent te hebben aangetoond, dat het vleesch
van normale groote slachtdieren, practisch steriel is te noemen.
En zijn betoog is wel zeer klemmend. Hij legde van ieder dier
aan reeksen van culturen bestaande uit :
twee schuingestalde agar buizen,
twee bouillon buizen,
een druivensuiker bouillonbuis.
een BucHNERSche buis anaerobecultuur,
twee agar platen gewoon (aerobe),
een agar plaat volgens Warnecke (anaerobe).
In totaal 9 culturen,

en bovendien twee houdbaarheidsproeven volgens Müller,
een bij 37⁰ C. en een bij kamertemperatuur.

Hij deed dit echter niet éénmaal doch direct na de slachting
en resp. 2, 3, 4 en 5 x 24 uren daarna. Voor elk dier kreeg hij
dus een tabel van nevengaande vorm. (Zie tabel I). Het behoeft
nu geen betoog dat een dier waarbij gedurende verscheidene dagen
achtereen een geheele negatieve rij wordt waargenomen (ie
voorbeeld), geacht kan worden bij de slachting steriel te zijn.

Worden in de onderste rijen in een of meer bodems kiemen
gevonden, dan ligt het voor de hand aan te nemen, dat deze zich
door infectie van buitenaf in het vleesch ontwikkeld hadden (2e
voorbeeld).

Alleen wanneer reeds van den aanvang af microben in de eerste
rij werden gevonden, welke zich in de volgende in meerdere mate
vertoonden dan kan men terecht van positieve gevallen spreken.

Ik wil hier van Santen niet op den voet volgen in zijn beschou-
wingen over de manier waarop hij het optreden van infecties door
technische fouten uit zijn conclusies ecarteerde en over de betee-
kenis, die aan één of twee positieve proeven is te hechten.

Ik wil slechts vermelden, dat hij op deze wijze 125 normale die-
ren en 80 zieke dieren onderzocht. De resultaten zijn in bijgaande
tabel weergegeven. (Zie tabel II).

Ik geloof dat men op grond van dit onderzoek gerechtigd is tot
de opvatting, dat het vleesch — de musculatuur —, van de slacht-
dieren, in de overgroote meerderheid der gevallen steiiel is. Bij
het aantreffen van kiemen in vleesch van noodslachtingen kan
men dus spreken van een afwijking van de toestand bij normale
dieren.

Het blijkt ook dat deze afwijking slechts bij 8 % der noodslach-
tingen voorkomt.

Een tweede vraag is nu of deze afwijking vernietiging van het
vleesch wettigt. Van Santen heeft speciaal aandacht aan dit punt
geschonken en merkt daarover op :

,,De meeste van de 7 (onder de 80) onderzochte zieke dieren,
„waarvan het vleesch direct na slachting kiemhoudend bleek te
„zijn vertoonden bovendien, hydraemie, afwijking van kleur,
„of vermagering, zoodat ook al was het vleesch kiemvrij geweest,
„zij gerekend moesten worden tot de gevallen, die men gewoonlijk
„afkeurt."

Van deze gevallen, waarvan ook de specifieke infecties moeten
wórden afgetrokken, komen er dus maar eenige in aanmerking
voor een mildere beoordeeling dan het K.R. thans toelaat. Zeer
zeker is er echter aanleiding deze te steriliseeren, inplaats van te
vernietigen. Er is dan minder schade, (behoud van voedsel), al
zal deze winst niet zoo groot zijn als Luxwolda op grond van de
Duitsche publicaties vooronderstelt.

Steriliteit en kicmhoudcndheid van lichaamslymphklieren. Fros
(1925) heeft een zeer omvangrijke studie van dit onderwerp ge-
maakt en houdt een warm pleidooi om het onderzoek van stukjes
vleesch te vervangen door dat van een aantal lichaamslymph-
klieren.

Over het algemeen wordt een parallel aangetroffen tusschen
het steriel zijn en het kiemhoudend zijn van het vleesch en van de
lymphklieren.

Bij steriliteit van de lymphklieren, neemt Früs, ten deele op
grond van eigen onderzoek, ten deele op grond van het werk van
van Santen ook steriliteit van het vleesch aan.

Bij kiemhoudendheid van de lymphklieren, vindt men in de
groote meerderheid der gevallen ook bacteriën in het vleesch, zij
het soms spaarzaam, zoodat deze eerst na een ingewikkeld onder-
zoek gevonden worden. Incongruentie is er, wanneer locale pro-
cessen ,,in de buurt" der lymphklieren, doch niet in het vleesch
voorkomen, bijv. hevige pneumonieën, baarmoederontsteking,
abscessen enz., enz.

Fros eischt eenerzijds, dat de deskundige bij zijn uitspraak
met deze wetenschap rekening zal houden, anderzijds acht hij het
gewenscht dieren met zulke ernstige processen ernstiger te beoor-
deelen. Het kiemhoudend zijn der lymphklieren blijft daarbij een
goed criterium.

Voordeelen van deze methode zijn :
ie. bij het opzoeken der lymphklieren kan men zoo te werk gaan
dat groote stukken spierweefsel worden „geligt". (Schouder
en bilspieren losmaken). Dit dwingt den keurmeester ook van
het voorkomen dezer spieren nota te nemen en daarmede
rekening te houden.
2e. Men kan de lymphklieren beschouwen als verzamelplaatsen
der in een „voet" indringende bacteriën. Het onderzoek van
zulk een klier geeft dus een beter oordeel over de toestand van
de geheele voet, dan dat van een willekeurig stukje vleesch
uit die voet.

3e. Lymphklieren zouden zich bij emballage en transport niet
zoo gemakkelijk van buitenaf infecteeren als vleesch, men
heeft dus minder last van storende verontreinigingen.

Nadeelen van deze methode zijn :
ie. Sommige slachtdieren (paarden) hebben lymphklieren die
voor dit onderzoek minder geschikt zijn. Dit geldt ook wanneer
men de zeer goed bedachte techniek van Fros, waarop ik hier
niet nader inga, toepast. Men moet dan wel weer tot onder-
zoek van vleesch zijn toevlucht nemen.
2e. In enkele gevallen worden in de lymphklieren kiemen aange-
troffen, terwijl het „vleesch" steriel is. Vele dezer gevallen
komen zeer zeker voor sterilisatie in aanmerking. Differentiatie

in de uitspraak bij positieve uitslag van het bacteriologisch
vleeschonderzoek, naar den aard der gevonden mici oben, kan
dit bezwaar zeer ver ondervangen.

Kars (1926). Heeft de beteekenis van het bacteriologisch onder-
zoek van verscheidene ,,organen" nagegaan. Ik beperk mij hier
tot zijn beschouwingen over de milt eenerzijds, lever en nier ander-
zijds. Hier zij gememoreerd, dat vóór zijn onderzoek niet bekend was:
ie. welke organen bij normale slachtdieren steriel waren en welke
kiemhoudend.

zijn van vleesch.
3e. of bij noodslachtingen een hooger percentage kiemhoudend
was, en hoe het daar met bovengenoemde paralell gesteld was.
Eventueele beslissingen opgrond van bacteriologisch onderzoek van
organen misten dus in vele gevallen elke wetenschappelijke basis.

Kars volgde in een deel der gevallen de methode van het dage-
lijks herhaald serie-onderzoek van van Santen. Bij de noodslach-
tingen kwamen geen, of zeer weinig dieren lijdende aan specifieke
infectie voor. Men kan hier spreken van een jacht naar de agonale,
of tijdens het ziek zijn optredende infecties met ubiquitaire micro-
organismen. Kars nam ook weer ten deele op grond van eigen on-
derzoek, ten deele op grond van het werk van van Santen aan,
dat het vleesch van de normaal geslachte dieren steriel was.

Van 270 milten van normale slachtdieren, werden 600 culturen
aangelegd, in 9 buisjes % kwam groei voor. Slechts bij 1 milt
werden 2 busjes kiemhoudend gevonden.

Van 19 milten onderzocht volgens systeem van Santen, was
geen enkel geval positief.

Bij een evengroot aantal levers, en nieren eveneens van normale
slachtdieren, werd een soortgelijk onderzoek ingesteld, met als
reslutaat een iets grooter aantal buisjes met groei, echter lang niet
zoo vaak, als men op grond van de meeningen in de literatuur
zou verwachten.

Nog sterker accentueerde zich het verschil tusschen de milt
eenerzijds, en lever en nieren anderzijds, bij noodslachtingen.
Volgend staatje geeft een denkbeeld van de verhoudingen.

Het zou te ver voeren de verdere details van het werk van Kars
hier te releveeren.

Indien men het onderzoek van „vleesch" wil vervangen door
onderzoek van „de milt," zou men met ongeveer i % miswijzingen
moeten rekenen. Ook hier geldt weer de correctie, evenals bij Fros,
dat sommige .van deze dieren zulke ernstige veranderingen ver-
toonden, dat een zwaardere beoordeeling, zeer zeker gewettigd is,
al is het vleesch „steriel." Een juiste mate van verzwaring van de
uitspraak krijgt men indien ook hier differentiatie van het oordeel,
naar den aard der gevonden kiemen wordt toegepast.

Voordeel van het miltonderzoek is, dat men zich kan oriën-
teeren over de kiemhoudendheid van het vleesch zonder ook maar
de minste schade aan de voeten toe te brengen. Elke aarzeling,
om op grond van oeconomische overwegingen dit onderzoek na te
laten, valt hierdoor weg. Op plaatsen waar zich de grossierdenj
in vleesch heeft ontwikkeld en geschonden voeten of helften direct
onverkoopbaar zijn, ook al worden zij na het onderzoek vrijgegeven,
heeft deze overweging zeer groote beteekenis.

Geldt het onderzoek van Kars vooral „noodslachtingen en
zieke dieren," waarbij geen specifieke-infectieziekten in het spel
zijn, het is van bijzonder belang dat dit onderzoek door Postma
(1925) voor een bepaalde infectieziekte, vlekziekte bij varkens, is
uitgewerkt.

Bij zijn uitvoerig onderzoek vond Postma geen gevallen waarbij
milt en meren steriel waren en het vleesch kiemhoudend was. Een
enkele maal kwam het voor, dat alleen de milt of alleen de nier,
doch daarnaast het vleesch, vlekziektebacillen bevatte. Dit was
bij die gevallen waar „het vleesch zoo weinig kiemen bevatte, dat
„deze daarin slechts met groote moeite aangetoond konden wor-
„den." (pg. 41). Hij acht het noodig zoowel uit de milt als uit de
nieren te enten.

Vlekziekte bacillen gevonden :
A 105 maal in organen vleeschlymphklieren en vleesch,
B 3 , ,, ,, en vleeschlymphklieren,
C 7 „ ,, „ alleen.

Terecht rekent Postma de sub B genoemde gevallen, tot die,
waar de uitspraak moet luiden als ware het vleesch kiemhoudend.

Vervangt men hier dus het bacteriologisch onderzoek van
vleesch, door dat van milt en nieren, dan zal men in 3 a 4 % der
gevallen een onjuiste beslissing nemen. Als correctie is hier her-
haald onderzoek van het vleesch of vleeschlymphklieren, in de
lichte gevallen die daartoe aanleiding geven, mogelijk.

Vooral als oriënteerend onderzoek naar de aanwezigheid van
vlekziektebacillen bij lichte gevallen, die bij negatieve uitslag wor-
den vrij gegeven, beveelt Postma deze methode aan. En hier

gelden zeer zeker de voordeelen in plaatsen met talrijke slach-
tingen voor grossiers in zeer sterke mate.

Mijne Heeren, ik herhaal, dat ik al deze werken hier niet volledig
critisch kan bespreken. Zeker ik kan op vele punten critiek en ver-
dediging daartegen uitwerken. Het is nuj hier echter om de groote
lijn te doen, die voor de praktijk uit dat omvangrijke materiaal,
dat onder Hollandsche omstandigheden is bewerkt, kan worden
nagegaan. En deze is voor mij :

Men kan zich bij een voorzichtige beoordeeling van het werk
dezer schrijvers niet onttrekken aan den stelligen indruk, dat het
verkeerd zou zijn voor alle gevallen waarin bacteriologisch onderzoek
noodig wordt geoordeeld, uniforme voorschriften omtrent de te onder-
zoeken deelcn vast te stellen.

Men zal bij het dwingend voorschrijven voor alle gevallen van
onderzoek van milt, nieren, lymphklieren en vleesch, een belang-
rijke onnoodige schade veroorzaken, terwijl een niet te begrooten
hoeveelheid overbodige arbeid zal worden verricht. Men denke
hierbij ook aan de moeite en kosten, die het vervaardigen van zoo-
veel voedingsbodems en het schoonmaken van het glaswerk mede-
brengt.

Instemmende met het denkbeeld, dat nadere voorschriften ge-
geven moeten worden, omtrent de deelen die bacteriologisch onder-
zocht moeten worden, acht ik een verschillende behandeling noodig.

Daar waar het onderzoek dient ter oriëntatie omtrent het steriel
of kiemhoudend zijn van het vleesch van zieke dieren, niet verdacht
van te lijden aan specifieke infecties, of bij noodslachtingen volgens
de categorieën 1 en 2 der wet, kan met bacteriologisch onderzoek
van de milt worden volstaan.

Daar waar verdenking op acute infectieziekten bestaat, neme
men in de gevallen, die bij negatieve uitslag worden vrijgegeven
milt en nier ter onderzoek.

In alle andere gevallen, vooral noodslachtingen onderzoeke
men de lichaamslymphklieren volgens Fros en de milt. Zijn geen
geschikte lymphklieren aanwezig, dan onderzoeke men het vleesch
van minstens twee voeten.

Bij aanvaarding van dit systeem, behoeft men in geen enkel
geval, om oeconomische redenen, of om te veel arbeid het onder-
zoek na te laten. Bij minimum van schade en arbeid, wordt maxi-
mum zekerheid bereikt.

In het bovenstaande is tevens een antwoord gegeven op de door
Dr. L. opgeworpen vraag, wat onder vleesch dat steriel dient te
zijn, moet worden verstaan. Uit het onderzoek van Kars is ge-
bleken, dat het met de kiemhoudendheid van organen, longen,
lever, nieren, mesenteriale lymphklieren milt, bij normale slacht-
dieren niet zoo erg is als men in het algemeen denkt, maar tevens,
dat men den eisch, dat bij normale slachtdieren longen, lever en

nieren steriel moeten zijn niet kan stellen en a fortiori niet bij nood-
slachtingen.

De oplossing van het vraagstuk zal dus zijn : waar in het K.R.
de eisch gesteld wordt dat het vleesch steriel moet zijn stipuleere
men, dat hier bedoeld wordt de musculatuur, met bijbehoorende
lymphklieren en beenderen. Men krijgt dan de merkwaardige toe-
stand, dat het onderzoek op de steriliteit van het vleesch het best
geschiedt door onderzoek van milt, resp. milt en nieren en resp.
milt en vleeschlymphklieren.

Er rest ons ten slotte nog een bespreking van de techniek van
het onderzoek, ongeacht het verwerkte materiaal, omdat hier ook
meer uniformiteit gewenscht is. Over de wijze van monsternemen,
het afschroeien, het brengen van de stukjes in de voedingsbodem
het gebruik van harpoenen wil ik niet spreken. Hier moet toch
steeds het gezond verstand der onderzoekers den doorslag geven.
Doch over de te gebruiken bodems zou ik gaarne van gedachte wisse-
len. Wij kunnen dan vaststellen, dat het in het algemeen niet noodig
is in alle gevallen in eerste instantie electief-bodems aan te wenden.
Het gaat hier om kiemhoudendheid of steriliteit, waarvoor een-
voudige bodems voldoende zijn; sommige electief-bodems onder-
drukken zelfs de groei der niet specifieke kiemen. Past men deze
toe, dan moeten daarnaast ook enkelvoudige bodems aangelegd
worden. Voor de gewone dagelijksche praktijk kan men met een-
voudige bodems volstaan.

De vraag komt nu naar voren, of men aan vaste of aan vloei-
bare bodems, en bij de laatste aan platen of buizen de voorkeur
moet geven. Ook op dit gebied zijn in de dissertaties van Postma,
Kars, Fros, en van Santen tal van gegevens te vinden, terwijl
ook de arbeid van Sperna Weiland uit dit oogpunt merkwaardig is.

Het voordeel van vaste bodems is, dat de kiemen soms aanleiding
geven tot de ontwikkeling van afzonderlijke koloniën, waaraan
men gegevens kan ontleenen over hun aard, en die zuiver voort-
teelen mogelijk maken.

Het nadeel is dat zij gevoelig zijn voor uitdrogen ; in tal van ge-
vallen ziet men bij vaste bodems geen groei, terwijl vloeibare goed
opkomen. Uit dien hoofde geef ik de voorkeur aan schuingestolde
agarbuizen, die zich door het condenswater gemakkelijker vochtig
laten houden. Ook nemen deze veel minder ruimte in de broed-
stoof in.

Het overgieten van vleesch met kokende agar acht ik beden-
kelijk omdat men nooit weet, hoever men daarbij spaarzaam aan-
wezige kiemen doodt. Wil men op deze wijze naar anaerobe sporen-
vormers zoeken, dan is de methode zeer geschikt.

Het voordeel van de vloeibare bodems is dus hunne grootere
gevoeligheid. Door onderzoek van uitstrijkjes resp. hangende
druppel kan men ook hier tal van gegevens verzamelen over den

aard der gevonden bacteriën. Bij correct werken acht ik het on-
juist dat men bij het gebruik van deze bodem veelvuldiger onge-
wenschte verontreiniging zou te weeg brengen. In aansluiting aan
bovengenoemde Nederlandsche proefschriften, en op grond van
eigen ervaring zou ik hier in het bijzonder de aandacht willen ves-
tigen op het gebruik van 1 % druivensuiker in hooge buizen. Men
dient de cijfers van Postma nauwkeurig te bestudeeren om goed
te zien welke groote voordeelen deze bodem voor een snellere be-
slissing met name bij vlekziekte medebrengt. Ook Fros en Sperna
Weiland laten zich in dezen geest uit.

Ik wil hier de mij uit eigen studie gebleken voordeelen van deze
bodem kort memoreeren.

Druivensuiker prikkelt kiemen van allerlei aard tot snelle ver-
meerdering, groei wordt snel afgelezen.

Druivensuikerbouillon, waarin een groot stuk organisch weefsel
is gebracht, is vooral in de onderste lagen geschikt voor anaerobe
kiemen, terwijl toch aërobe er evengoed in groeien kunnen.

De eventueel optredende gasvorming geeft een aanwijzing over
de soort der aanwezige kiemen. Ik acht het echter niet gewenscht om
uitsluitend op vloeibare bodems af te gaan en meen goed te doen
naast druivensuikerbouillon van elke proef ook agarbuizen te
enten.

a. bij orientatie-onderzoek van dieren, die bij gebleken steriliteit
worden vrijgegeven ente men enkele (bijv. 2) agarbuizen en
druivensuikerbouillon buizen uit de milt, respectievelijk uit
milt en nier.

b. bij noodslachtingen of dieren waarbij voor een volledig onder-
zoek toch losmaken van de voorvoeten en lichten van spier-
groepen gewenscht is, ente men een aantal agarbuizen uit de
milt en uit de vleesch-lymphklieren, bijv. 6 van elke soort.
Zijn geen geschikte lymphklieren verkrijgbaar, dan ente men
uit vleesch.

Mijne Heeren ik heb gemeend dit voorstel aan Uw oordeel te
mogen onderwerpen, omdat het mij nauwgezette overweging ten
volle waard lijkt. Ik hoop bij U den indruk gevestigd te hebben, dat
de thans in Nederland opgedane ervaring met het bacteriologisch
vleeschonderzoek, gepaard aan de op dit gebied in ons land ver-
schenen wetenschappelijke onderzoekingen voldoende grondslag
vormen, om tot een nadere regeling voor het bacteriologisch vleesch-
onderzoek over te gaan. Zij toonen duidelijk aan, dat daarbij re-
kening gehouden moet worden met den aard der gevallen waarin —
en het doel waarvoor deze onderzoekingen worden ingesteld. Doch
tevens dat daarbij zoowel aan wetenschappelijke voorwaarden als
aan de eischen der praktijk kan worden voldaan. Ik heb gezegd.

Destijds schreef de Bruin in zijn „Geburtshilfe beim Rind\'\'
dat iedere practicus langzamerhand in de verloskundige practijk
gaat afwijken van de oorspronkelijk beoefende methoden van
embrytomie en naar eigen inzicht en ervaring die wijze van ope-
reeren volgt, welke hem het doeltreffendste voorkomt. Beschik-
kende over helaas reeds veeljarige ervaring in dit opzicht zou ik
gaarne voor het bovenstaande een wijze van opereeren willen aan-
geven, welke m.i. veel onaangenaams wegneemt en aanmerkelijk
sneller tot resultaat voert. Vooropgesteld zij, dat ik steeds nog
met de van ouds bekende en beproefde instrumenten werk en niet
beschik over Thygesen, prionofoor, rachiotoom of anderszins. De
voordeelen daarvan lijken mij zoo klein, mede in verhouding tot
den prijs en de bruikbaarheid is zoo betrekkelijk, voor ieder geval
afzonderlijk, dat ik nog steeds niet heb kunnen besluiten tot aan-
schaffing.

Bij de embryotomie in stuitligging gebeurt het niet zelden, dat
na wegneming van een of beide achterbeenen, het bekken nauwe-
lijks te voorschijn getrokken kan worden en dat, met terugge-
houden schaamlippen, juist even de buikholte van het kalf bereikt
en geopend kan worden ter verwijdering der ingewanden. Explo-

reert men nu naar de oorzaak van deze stagnatie, dan blijkt, dat
de borstkorf van het kalf veel te groot is en het borstbeen een
halve handlengte of meer naar beneden vóór den rand van het
bekken van de koe uitsteekt. De schouders van het kalf vormen in
horizontale richting dan nog geen hindernis ; de verhindering van
den partus schuilt in de verticale afmetingen van de borstkas.¹)

Volgens de Bruin zou men nu eerst een voorbeen vanuit den
schouder moeten wegnemen, daarvoor de huid over den borst-
wand geheel losmaken, de gemeenschappelijke schouderspieren
doorsnijden en een ligatuur om het schouderblad leggen. Dit nu
is een tijdroovend en geen gemakkelijk werk. Vooral het losmaken
van het schouderblad, dat slecht gefixeerd is en telkens terugwijkt
en ook het aanleggen van een ligatuur daaromheen vereischt
ervaring en zal den beginneling niet meevallen. Hierna moet nog
de borstwand worden weggenomen door dóórtrekken van de aan-
gevoegde kraakbeenderen langs het borstbeen en van de ribben
langs de wervelkolom. Aan de andere zijde van het kalf dezelfde
manipulatie. Het dóórtrekken van de aangevoegde kraakbeen-
deren geeft dikwijls ook bezwaren en wel deze, dat de scherpe haak
niet langs het borstbeen blijft loopen, doch doorgaans in schuine
richting door den borstwand snijdt en deze daardoor niet in zijn
geheel kan worden weggenomen. Bovendien geven de scherpe
beenpunten der ribben dan dikwijls aanleiding tot verwondingen
van handen of armen van den operateur.

In plaats nu van dit alles is mijn gewoonte deze : Na het bekken
worden eerst de lendenwervels in één stuk met behulp van wer-
velmes en den stompen haak verwijderd. Daarna wordt de huid
over de wervelkolom tot voorbij de schouderbladen losgemaakt.
Nu worden met den stompen haak aan weerszijden langs de wervel-
kolom van de eerste tot de laatste rib de spieren tot op de ribben
dóórgetrokken. De schouderbladen wijken dan al voldoende van
den borstwand af om de ribben te bereiken. Vervolgens worden de
ribben aan weerszijden langs de wervelkolom dóórgetrokken met
den scherpen haak, zoonoodig in étappe\'s.²) De wervelkolom ligt
nu los, is alleen craniaal nog aan de halswervels verbonden en kan
bij gedeelten van vier of meer wervels met behulp van het wervel-
mes (aangewend van de borstholte uit) worden losgemaakt en
met den stompen haak (welke tusschen de wervellichamen, in de
met het wervelmes gemaakte opening wordt vastgetrokken) wor-
den geëxtraheerd. Deze operatie kan in ongeveer denzelfden tijd

1 \') In „Abnormale verlossingen bij runderen" uit de veterinaire verloskun-
dige kliniek in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1927, vond ik dit niet
beschreven; de daar opgedane ervaring was, dat na het bekken en de inge-
wanden van het kalf de schouders de eerstvolgende hindernis vormden.

2 ) Ten einde met den knop van den scherpen haak tusschen twee ribben te
kunnen komen, wordt vooraf met den stompen haak\' een opening gemaakt.

geschieden als het wegnemen van een voorbeen. Na deze mani-
pulatie valt de borstkorf samen, vormen ook de schouders geen
hinderpaal meer en kan het kalf geextraheerd worden. Dit ge-
schiedt dan het gemakkelijkst, door de beide voorbeenen te halen,
in de vagina te brengen en daaraan, tegelijkertijd aan de huid-
lappen trekkracht uit te doen oefenen.

De velerlei moeilijkheden, welke bij de toepassing der nieuwe bepalingen ten
opzichte van het gebruik van trekhonden, zijn gerezen toonen wel ondubbelzinnig
aan, dat de hardnekkige strijd in het belang dezer dieren door de dierenbescher-
ming in het algemeen gevoerd gerechtvaardigd en.....niet te vergeefs is geweest

De resultaten zijn zelfs zóó schrikbarend geweest, dat de Minister het noodig.
heeft geoordeeld een tweede rondschrijven te richten aan de colleges van B. en W.
der onderscheidene gemeenten, waarin een groot deel van het advies van de Fa-
culteit der Veeartsenijkunde is overgenomen.

Vooral de borstbreedte der honden bleek veelal te gering te zijn, hetgeen juist
een uitvloeisel is van de ongelukkige redactie der oude bepalingen, welke alléén
rekening hield met de schouderhoogte en waardoor allerlei honden, welke aan
dezen eisch voldeden, maar overigens geenszins gerekend konden worden tot het
type-trekhond, tot nog toe moesten worden goedgekeurd.

Overeenkomstig het advies der Faculteit heeft de Minister in overweging ge-
geven, zooveel doenlijk, rekening houdende met de gerezen moeilijkheden bij de
keuringen, voor thans in gebruik zijnde honden, welke een borstbreedte hebben
van minstens 14 c.M. inschrijving te verleenen, hoogstens 3 x gedurende 1 jaar,
zoodat na 3 jaar een borstbreedte van 16 c.M. wordt geëiseht.

Het is zeker jammer, dat door deze nieuwe bepaling weer groote onzekerheid
ontstaat ; ook diende de mogelijkheid van hooger beroep beter te zijn geregeld.

De vraag is : hoe moet het nu met de honden, die onlangs zijn afgekeurd, wegens
ecne borstbreedte tusschen 14 en 1\', c.M. Daarvoor zal opnieuw keuring moeten
worden aangevraagd. Het is te hopen, dat bij deze wel weinig „forschc" dieren
streng gelet zal worden op de kar. welke dan ook van overeenkomstig licht kaliber
dient te zijn !

De gelegenheid tot hooger beroep is wel in de wet geregeld, en staat open tot
30 dagen na afkeuring bij Gedeputeerde Staten (art. 3 der trekhondenwet), maar
of reeds in de verschillende provincies commissies van herkeuring zijn aange-
wezen, mag worden betwijfeld. Vele belanghebbenden achten hunne rechtszeker-
heid hierdoor problematisch, want indien eene herkeuring lang uitblijft en de
hond al dien tijd niet mag worden gebruikt is de eigenaar wel zeer gedupeerd.

Het is hier feitelijk niet de plaats om zulks te vermelden, maar ook de finantieele
zijde van het vraagstuk geeft moeilijkheden.

In sommige gemeenten wordt een keurloon geheven, soms tot / 2 50 per hond
Indien afkeuring volgt heeft de eigenaar, die niet kapitaalkrachtig is, dus be-
taald : belasting -j- keurloon -f- eventueel de kosten van het dooden. dat veelal
zal moeten volgen wegens overcompleet en zit met dat al zonder hond.

Inmiddels is dan ook door den Minister bepaald, dat geen keurloon mag worden
geheven en reeds betaalde keurloonen moeten worden gerestitueerd.

Het zou billijk zijn, dat ook restitutie van belasting wordt gegeven, indien
geen andere hond in dit jaar wordt aangeschaft.

De strijd over wat men in dierenbeschermers-kringen pleegt te noemen „de
schande van Nederland" is reeds oud.

i°. door aan te dringen op afschaffing en derhalve verbod om de hond als trek-
dier te gebruiken en.

De eerste weg is aanvankelijk door de anti-trekhoudenbond bewandeld ; nader-
hand hebben verschillende vereenigingen voor dierenbescherming zich vereenigd
in federatief verband om dit doel na te streven.

Ik heb dit steeds betreurd, daar het uit tactische overwegingen hier te lande
m. i. beter is om vooralsnog langs den tweeden weg het trekhonden-vraagstuk te
regelen en daardoor te komen tot vermijding van mishandeling. Het oeconomisch
belang, voor vele bona-fide houders van trekhonden ten platte lande (visschers-
dorpen, en vooral melk-transport uit de weide) is blijkbaar nog te groot, om een
algeheel verbod te mogen verwachten.

Ofschoon er velerlei juridische leemten en bezwaren in de huidige regeling
schijnen te zijn, moet toch dankbaar worden erkend, dat de thans gestelde eischen
van exterieur (vooral de boeg-breedte) en de daarnaast gestelde eischen aan tuig
en wagen en voorts de bepaling, dat slechts bij speciale vergunning van den Bur-
gemeester en bij gebruik van „forsche" honden, ten hoogste één persoon op den
wagen mag plaatsnemen, de trekhondenéllende en daarmede wellicht ook het ge-
bruik van den hond als zoodanig beduidend zal verminderen,
Breda, 24 April 1928.

Naar aanleiding van de verschillende in ons Tijdschrift ingezonden mededee-
lingen betreffende de Gouda\'sche Abattoirkwestie, dacht ik goed te doen ook mijne
ervaring in zake de Yleeschkcuring bekend te maken.

Ik ben hoofd van den keuringsdienst in de kringen Echt en Thorn ; ambtenaar
zonder practijk.

Op 26 Mei 1927 vergaderde de Commissie van Advies voor den kring Thorn,
bestaande uit de burgemeesters der zeven aangesloten gemeenten en onderge-
tee kende.

In deze vergadering werd o. a. besproken de salarisverhooging van den hulp-
keurmeester ; met algemeene stemmen werd besloten aan de centrumgemeente
(Thorn) voor te stellen het salaris van / 1500.— te brengen op / 1S00.—, zulks
in verband met de tevredenheid der gemeentebesturen over de prestaties van
genoemden ambtenaar.

Tevens werd besproken het door mij ingediende jaarverslag, dat ik in deze
jaarlijksche vergadering altijd zelf toelicht en in verband hiermede de begroeting.
Een en ander tot volle tevredenheid der verschillende gemeentebesturen, hetgeen
mij bleek uit het compliment mij bij monde van den voorzitter (burgemeester
der centrumgemeente) gebracht over de nauwgezette en toch soepele toepassing en
uitvoering der Yleeschkeuringswet en de verschillende verordeningen.

Twee dagen later had in dezelfde gemeente Thorn eene vergadering plaats van
afgevaardigden der verschillende afdeelingen van den Limburgschen Land- en
Tuinbouwbond uit de tot de.kring Thorn behoorende gemeenten. Deze vergadering

werd bijgewoond door de wethouders van Thorn die dus volkomen op de hoogte
waren van den goeden gang van zaken betreffende de Vleeschkeuring ; ook raads-
leden uit de andere gemeenten waren aanwezig.

Op deze vergadering werd zonder meer besloten aan de centrumgemeente te
verzoeken den Vleeschkeuringsdienst te reorganiseeren in dien zin, dat de ambte-
naren in functie zouden worden ontslagen en in de plaats der twee ambtenaren
zou komen een veearts, die de geheele keuring zou doen (dus zonder hulpkeur-
meester) en daarbij mocht practiseeren.

Het geheele of gedeeltelijke salaris der beide functionarissen kon als subsidie
worden gegeven en de streek was gered : de boeren hadden goedkoope veeartse-
nijkundige hulp (hoofdargument).

De vergadering was enthousiast over hare vinding en de aanwezige raadsleden
beloofden reeds bij voorbaat hun steun.

Over het op straat zetten, geheel van den hulpkeurmeester en gedeeltelijk van
het hoofd van dienst werden niet veel woorden gewisseld ; die moesten maar zien
iets anders te krijgen.

Laat ik er bijvoegen, dat de hulpkeurmeester een gezin heeft, de geheele week in
beslag wordt genomen voor zijn werk en hiervoor ontvangt /1500.— verminderd
met 15 X / 0.50 voor pensioenpremie. Daarbij is er geen wachtgeldregeling en kan
hij geen pensioen krijgen, aangezien hij pas vier jaar in dienst is ; ik mocht dus wel
spreken van op straat zetten Ook de consequentie, volgens welke de door de slach-
ters opgebrachte keurloonen zouden besteed worden om den landbouwers gemak-
kelijker en goedkoopere veeartsenijkundige hulp te verschaffen, werd niet nader
overwogen.

Nu kwam echter de vraag : welke argumenten zouden worden aangehaald om
dit voorstel recht van bestaan te geven. Het eerste argument was natuurlijk, dat
het boerenbelang door deze reorganisatie ten zeerste zou worden gediend (ontegen-
zeggelijk waar).

En een tweede argument vond men in de vele klachten over het Hoofd van
1 \'ienst wegens het te laat keuren der uit nood geslachte dieren.

Aldus toegelicht en geteekend door de afgevaardigden van al de afdeelingen
werd liet voorstel ingediend aan den raad der centrumgemeente. De groote meer-
derheid der zeven raadsleden, bijna allen landbouwers, zouden er zeker voor
stemmen.

Dat ook B. en W. van Thorn het voorstel sympathiek was, bleek mij uit een
schrijven, waarin mij werd medegedeeld, dat ik in de gemeente Thorn zou moeten
wonen (art. 21 mijner instructie, waarvan mij bij mijne aanstelling door dezelfde
H. en \\V. ontheffing was verleend aangezien Echt de hoofdzetel is en de kring
Thorn bijzaak). Na den mij voor eenige weken toegezwaaiden lof over mijn werk,
werd mij nu aldus het vuur op den voet gelegd.

In een kort daarop volgend schrijven werd mij de gelegenheid geboden te sol-
liciteeren als keuringsveearts, (tevens hulpkeurmeester) en practiseerend veearts,
standplaats Thorn met nader over een te komen salaris. Ik heb beide brieven niet
beantwoord : ik nam ze niet ,,au serieux." Vooral liet tweede schrijven vond ik
eene bespotting : er was geen vacature en toch oproepen !

Wel stelde ik den betrokken Inspecteur in kennis van hetgeen was voorge-
vallen en verzocht hem een onderzoek te willen instellen naar de mij aangewreven
klachten over te laat keuren ; dit deed ik te meer omdat ik overtuigd was mijn
plicht te hebben gedaan in alle opzichten.

En het resultaat van dit onderzoek? Zes van de zeven gemeentebesturen had-
den geen enkele klacht, integendeel niets dan lof over den keuringsdienst. In de
centrumgemeente had men in een verloop van 5 jaar ééne enkele vermeende klacht.

B. en W. der centrumgemeente meenden dat ik in dit eene geval de uitspraak
over liet al of niet bruikbaar zijn van vleesch van eene uit nood geslachte pink te
lang had opgeschort. Intusschen bleek, dat ook bij deze keuring alles zijn voorge-
schreven verloop had gehad en bleef er dus van deze beschuldiging niets over.

Ik wil hier dadelijk aan toevoegen, dat ik van de grootste meerderheid der aap.
gesloten gemeenten tot mijn groote voldoening grooten steun heb ondervonden

lntusschen liet de Inspecteur niet na B. en \\Y. van Thorn er met den meesten
nadruk op te wijzen, dat hij zich met alle kracht zou verzetten tegen eene reorga-
nisatie zooals hier werd bedoeld en dat, indien de gemeenteraad hieraan geen ge-
hoor wilde geven, hij den Minister zou voorstellen art. 23« der Vleeschkeurings-
wet toe te passen in dien zin, dat de gcheele kring Thorn zou worden gevoegd bij
den kring Echt, met Echt als centrumgemeente.

Door het krachtig optreden van den inspecteur werden de geesten gekalmeerd,
hetgeen bleek uit het in Thorn genomen raadsbesluit. Met algemeene stemmen
werd besloten den dienst niet te reorganiseeren, hetgeen mij bij officieel schrijven
werd medegedeeld, zeker als compensatie tegenover de vroeger mij gedane mede-
deelingen. En zoo loopt alles weer gewoon en doe ik mijn werk als hoofd van den
keuringsdienst kring Thorn weer con amore (?)

Ik meende goed te doen deze zaak iets uitvoeriger te beschrijven, vooral omdat
mijns inziens weer eens hierdoor wordt geillustreerd, wat ook in de betreffende
artikelen in het Tijdschrift herhaaldelijk wordt aangegeven, hoe de mentaliteit
en de zienswijze zijn van degenen, die krachtens de uitvoering der Vleeschkeu-
ringswet, geroepen zijn om over ons wel en wee te beschikken.

IS» vooral wilde ik nog eens dik onderschrijven. wal collega Broersma aangeeft
n.l. dat wij als één man pal moeten gaan staan tegenover zulke practijken. Een dank-
baar arbeidsveld voor onze Maatschappij.

Toevallig nam ik thans pas kennis van het verslag der Hoofdbestuursvergadering
in het tijdschriftnummer van 15 April bladz. 410. Vandaar mijn late bemerking
daarop.

,.l>e afdeeling Groningen—Drenthe heeft het Hoofdbestuur verzocht bij de
regeering aan te dringen om de virus-pest der varkens in de Veewet te doen op-
nemen. Het Hoofdbestuur heeft aan dit verzoek niet kunnen voldoen. Zelfs voor
deskundigen is deze ziekte in vele gevallen niet te onderkennen ; van varkens-
houders kan dus onmogelijk worden verwacht, dat zij voldoen aan den eisch,
gesteld aan ziekten in de Veewet vermeld : ,,de verplichte aangifte." Vervolging
van overtreding van dit voorschrift zal dus nimmer tot eenig resultaat kunnen
voeren".

Ik acht een dergelijke argumentatie in hooge mate ondeskundig en gevaarlijk
voor de toekomst van de diergeneeskundige politie, en meen die niet zoo maar te
mogen laten passeeren.

Kan de leek soms malleus, longziekte, veepest, miltvuur, hondsdolheid bij een
koe e. a. wel onderkennen? En zijn. omdat zulks niet het geval is, de veterinaire
politiemaatregelen uit den booze?

Ik hoop dat de gemaakte uiting ,,een slip of the pen" moge blijken en dat zulks
zal worden gemeld.

Wanneer een leek van één kwade-droesgeval, dat hij niet onderkent noch ver-
moedt, geen aangifte doet, kan hem dat moeilijk kwalijk worden genomen en de
rechter zal hem niet veroordeelen, stel het dwaze geval, dat zoo iemand zou worden
vervolgd. Wanneer echter dezelfde leek een groot paardenbedrijf heeft, waar tel-
kens beesten sterven en het blijkt dat er meer malleüs onder zijn paarden voor-

komt en dat ook andere paardenbeslagen besmet zijn, zal de rechter bij eventueele
vervolging wegens verzuim van den aangifteplicht zeker kunnen redeneeren :
„vriend gij hebt uw plicht tegenover de gemeenschap ernstig verzaakt. Gij moest
vermoeden dat er iets niet in den haak was en als gij uw eigen paarden zonder zorg
wilt laten, tegenover de gemeenschap zijt gij verplicht om in omstandigheden als
voorkwamen, als gij zelf niet deskundig zijt, deskundige voorlichting te vragen".
En de man kan zwaar gestraft worden. En dat is goed ook.

Ik herinner mij, gedurende mijn loopbaan als politieveterinair zoo goed als geen
gevallen van vervolging wegens verzuim van aangifte, waarin de delinquent niet
bij hoog en laag bezwoer het bestaan der besmettelijke ziekte niet te hebben ver-
tnoed.

Als voor viruspest aangifteplicht zou worden ingevoerd (er zijn tusschen twee
haakjes, geacht Hoofdbestuur, ook maatregelen mogelijk, krachtens de Veewet,
geheel buiten den aangifteplicht om, zie art. 25 Veewet) en de varkenshouder
die steilte onder zijn dieren had, met de rest naar de markt zou trekken en zoo
aanleiding geven tot ziekteverbreiding zou deze man zeker, met goede kans op
succes, kunnen worden vervolgd.

Het bovenstaande bedoelt niet te zijn een pleidooi vóór het verzoek Groningen—-
Drenthe.

In één der laatste nummers van de Deutsche Schlachthofzeitung verscheen
van de hand van Lütkefels, den directeur van het abattoir te Emmerich, een
beschrijving van een nieuwe, door hem geconstrueerde varkensval. Naast de vele
voordeden, welke de tegenwoordig in gebruik zijnde varkensvallen zouden hebben,
is z.i. een groot nadeel, dat n.1. het aantal beenbreuken, vooral die van de femur
bijzonder groot wordt. Zoo kwamen te Emmerich bij 2% van alle geslachte varkens
beenbreuken voor. Hij verklaarde dit aldus, dat op het oogenblik, dat de bodem
van de val wordt weggeklapt, vele dieren in heftige beweging komen en zich met
al hun kracht trachten te bevrijden. Hierbij worden dan de achterbeenen ter
hoogte van de kniegewrichten vastgeklemd. Door de sterke actie van de rug- en
kruisspieren krijgt het varken een op en neergaande beweging, waardoor een zijde-
lingsche draaiing of verbuiging van de, in het onderste gedeelte gefixeerde, femur
plaats vindt en dientengevolge vaak een fractuur van de z.g. kop van de femur
optreedt. Ook zouden, volgens Lütkefels, nogal eens beenbreuken ontstaan, als
men de varkens, na de bedwelming, niet direkt uit de val verwijdert, maar ze er
nog eenigen tijd in laat hangen, daar de varkens dan dikwijls zeer heftige bewe-
gingen maken.

Lütkefels meent met de door hem geconstrueerde val (Betaubungsbucht)
bovengenoemde bezwaren te kunnen ondervangen. Deze val heeft de volgende
constructie. Zij bestaat uit 2 zijwanden, welke in het onderste gedeelte volkomen
verticaal zijn, boven iets naar buiten gebogen. Eén zijwand, door hem „druk-
zijde" genoemd, kan men, alnaar de breedte van het varken, verschuiven in hori-
zontale richting dwars op de lengterichting van de val, zoodat men een vernauwing
of verwijding van de val verkrijgt. De „drukzijde" wordt dus steeds tegen het
varken gedrukt.

De andere zijwand, de „kiepzijde," zit vast aan den bodem en kan met deze op-
zijde geslagen worden. Aan de voorzijde zorgt een ijzeren deur en aan de achter-
zijde een soort schuifdeur voor de afsluiting. De dieren worden nu stuk voor stuk
in deze gelijkvloers geplaatste val gedreven. Door een lichte druk op een pedaal

wordt de „drukzijde" van de val zoover aangeschoven, dat het dier gefixeerd wordt.
De bodem valt niet weg. zoodat dus het varken nog geheel op eigen beenen staat,
echter wel gefixeerd is. Wordt het dier bedwelmd, dan valt het neer en drukt nu
door zijn gewicht automatisch de ,,kiepzijde" met bodem om, rolt dus automatisch
uit de val. Door een tegenwicht komt de „kiepzijde" weer automatisch in haar oude
stand terug, geeft daarbij tegelijkertijd de „drukzijde" een duw, zoodat ook deze
terugglijdt en de val weer geheel zijn oude ruimte biedt voor een volgend dier.

Het voordeel van deze val is dus, dat zoowel groote als kleine dieren, gewoon
staande, worden gefixeerd en niet, zooals bij de tot nu gebruikte vallen, weieens dooi-
de bodemopening heen kunnen vallen. Verder rollen de varkens door hun eigen
gewicht uit de val. Een groot voordeel is bovendien nog, dat de val gewoon op den
vloer van de slachthal kan geplaatst worden en niet extra behoeft gefixeerd te
worden en ook niet ingebouwd. Op het slachthuis te Emmerich wordt, volgens
de mededeeling, deze val al ruim 6 maanden tot volle tevredenheid gebruikt en
kwamen sindsdien de beenbreuken bij varkens niet meer voor. De val wordt ge-
leverd door de firma Beck & Henkel te Kassei.

De Kroon heeft het raadsbesluit van de gemeente Mijdrecht, waarbij een zelf-
standige keuringsdienst van vee en vleesch werd ingesteld vernietigd. De gemeente
Mijdrecht is dus verplicht, zich weer in verbinding te stellen met de gemeente
Uithoorn voor een gemeenschappelijke regeling van vleeschkeuringsaangelegen-
heden.

B. en \\V. van Gouda stellen den gemeenteraad voor, in verband met de opening
van het gemeentelijk slachthuis, krachtens art. 4 der hinderwet vast te stellen,
dat het verboden zal zijn elders dan op het terrein van liet slachthuis, slachtingen,
vilderijen, enz. op te richten of te gebruiken.

In een raadsvergadering van de gemeente Heerlen werd een krediet van / 25000.—
toegestaan voor het bouwen van een huidenzouterij, winkel en verdere bijge-
bouwtjes. de g.

Het bestuur der Veeartsenij kundige Faculteit van het Utrechtsche Studenten-
corps is uitgebreid door de benoeming van den heer L. S. G. B. H. Har.msen tot
Vicc-abactis.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal gevallen aan die begin april nqg
niet waren geeindigd).

Mond en Klauwzeer : bij 737 (528) eigenaars, waarvan in Groningen bij 12 (12) ;
in Friesland bij 135 (68) ; in Drenthe bij 7 (17) ; in Overijsel bij 14 ; in Gelderland
bij 56; in Utrecht bij 50 (20) ; in Noordholland bij 135 (152) ; in Zuidholland bij
\'50 (258) ; in Zeeland bij 2 (1) ; in Noordbrabant bij 58 ; in Limburg bij 9 eig.

Malleus : 3 gevallen bij 2 eig., waarvan 1 in Groningen (Vlagtwedde) en 2 in
Friesland (Achtkarspelcn).

Scabiës (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 1 geval (526 bij 61
eig.) ; waarvan in Groningen (242 bij 4 eig.) ; Friesland (115 bij 7 eig.) ; Drenthe
(115 bij 43 eig.) ; Overijsel (4 bij 2 eig.) ; Utrecht (11 bij 1 eig.) ; Noordholland
(1) ; Zuidholland 1 (paard) (38 bij 3 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 78 gevallen bij 9 eig. (1441 bij 52 eig.), waarvan in
Groningen (28 bij 2 eig.); Friesland 9 bij 1 eig. (54 bij 15 eig.) ; Drenthe (10 bij
4 eig.) ; Noordholland 35 bij 4 eig. (298 bij 21 eig.) ; Zuidholland 34 bij 4 eig. (134
bij 5 eig.) ; Zeeland (917 bij 5 eig.).

Anthrax : 24 gevallen bij 24 eig. waarvan in Groningen 2 ; Friesland 2 ; Drenthe
2 ; Gelderland 6, waarbij 2 varkens ; Utrecht 1; Zuidholland 5 ; Noordbrabant 6.

Geplaatst : Dr. C. Kunst, inspecteur burg. veearts.dienst te Makassar ; de gouv.
veeartsen : Dr O. K Preuss te Buitenzorg, M. van Zwieten te Fort de Koek,
Sorip Tagor te Sibolga, H J. Ch van der Keest te Menado, W. I.ankhorst
te Modjokerto, H. J. M Valois te Roeteng, P. C. M. Ypma te Semarang, H. G.
Aalfs te Keboemen.

Ir. A. \\V. Huidekooper is tijdelijk ter beschikking gesteld van het Hoofd van
den Burg. Veearts. Dienst, om te worden belast met werkzaamheden in het be-
lang van de pluimveeteelt.

In de Schweizer Archiv für Tierheilk. No. 9 en 10, 1927, vinden wij van de hand
van Dr. Ludwig een lang artikel over bovengenoemd onderwerp.

Weinig literatuur doordat voor 20 jaar de ovarialoperaties nog weinig werden
toegepast, verder slechts enkelen hunne ongelukken publiek maken en ten slotte
practici in \'t algemeen weinig schrijven. De schrijver belicht de twee tegenover-
stelde meeningen van aan de eene kant Hess-—Joss en aan den anderen kant
Wij SM a xx, waarmee de schrijver het eens is.

Hess is cle mecning toegedaan, dat inwendige verbloeding na het verwijderen
van het corpus luteum en stuk drukken van eventueele cysten in de ovaria ver-
oorzaakt wordt door ongunstige anatomische verhoudingen en slecht uitgevoerde
operaties, vooral het nalaten van compressie.

Wtjsmann noemt tuberculose, distomatose en pyometra als aanleiding tot ver-
bloeding en steunt deze bewering met de practische ervaring.

Als contra-indicatie voor de operatie noemt Hess de bronst, die echter zoowel
anatomisch als physiologisch van belang kan zijn. Volgens Hess is steeds een
verscheurd bloedvat de oorzaak, maar bij normaal verloopende gevallen zijn mis-
schien ook verscheurde bloedvaten en toch geen verbloedingen.

Symptomatologie : Na de operatie tympanitis, niet evenredig met de bloe-
ding, ook bij normaal verloop iets minder eetlust en melkgift. Hess geeft aan
om bij belangrijke bloeding eenzijdig te castreeren met behulp van caoutchouc
ligatuur ; dit heeft echter groote bezwaren en is lang niet ongevaarlijk. Medica-
menteuze behandeling weinig succes, dus kalm afwachten.

Hess geeft aan om na de operatie 30—60 minuten te comprimeeren, maar dat
is voor geen mensch uitvoerbaar.

Het is niet bekend, dat ervaren practici minder ongelukken hebben dan jonge
collega\'s.

Kunstfouten zijn volgens schrijver perforatie van het rectum, afscheuren van
de ovariën en verwijdering van de corpora lutea bij de bronst en hiervoor is z. i.
de operateur verantwoordelijk.

Bij aanwezigheid van tuberculose geen schade, integendeel, bij pyometra gering,
omdat zonder de operatie het dier ongeschikt is voor de fokkerij. Alleen als het
dier onverwacht sterft en daardoor het vleesch ongeschikt kan worden, is de
schade belangrijk, doch die kans is gering, omdat de eigenaar voorbereid is.

bloedingen en waarbij eenmaal een toevallige verwoesting aanleiding gaf tot eene
bijna niet te stelpen bloeding ; z^:. eene koe, die lijdende was aan pyometra, na uit-
drukken van een corpus luteum herstelde, drachtig werd en normaal kalfde, toen
een half jaar later leed aan bruiziekte en deswege werd gecastreerd, maar ten-
gevolge daarvan inwendig verbloedde en uit nood moest worden geslacht : dit
dier was lijdende aan uitgebreide tuberculose van lever en longen.

3⁰. eene koe, die verbloedde na ovariaaloperatie en bij sectie bleek ook lijdende
te zijn aan tuberculose.

4⁰. eene geval, waar 8 dagen na de operatie eene inwendige verbloeding optred
naar aanleiding van hollen van het dier, waardoor dus de ovariaal-wonde wear
werd \'open gescheurd. Direct na de operatie had het dier ook verschijnselen ver-
toond.

Operaties door leeken. zoowel bij castratie als de hier bedoelde, bewijzen, dat
in den regel weinig gevaar is voor verbloeding. Schrijver wijt de verbloedingen
dan ook aan toevallige omstandigheden, n.1. aan het toevallig aanwezig zijn van
dieren, die lijden aan haemophilie, die waarschijnlijk bij dieren, evenals bij
menschen. erfelijk is en tevens misschien afhankelijk van de voeding.
Eindconclusies :

3. Verbloedingen komen voor, ondanks normale anatomische toestanden en
lege artis uitgevoerde operaties.

5. De schade, door verbloeding veroorzaakt, is in den regel niet groot, omdat
vóór die behandeling de dieren ongeschikt zijn voor de fokkerij en bij tuber-
culose enz. in \'t geheel geen sprake is van schade.

6. Vrees voor verbloeding mag den veearts niet terug houden van de operatie.
Over de genese der Cystenvorming in het ovarium van het rund.

Heinrich Mayer geeft in de Wiener TierarzU Monatschrijt, Heft 1. 1926, een
referaat zijner dissertatie over .

Mayer had in de runderpraktijk waargenomen, dat het stuk drukken der ova-
riaalcysten bij steriele koeien dikwijls zonder resultaat bleef, d. w. z., dat ondanks
herhaald stuk drukken der cysten er telkens, en wel in zeer korten tijd, nieuwe ont-
stonden.

Door microscopisch onderzoek van een aantal ovaria kwam hij tot de conclusie,
dat die cysten van verschillenden oorsprong kunnen zijn — anders dan uit de
Graafsche blaasjes — en dat als moederbodem daarvoor in aanmerking komen :
1. epitheelstrengen en buizen, z.g.n. granulosastrengen en buizen, die hun oor-
sprong vinden in het kiemepitheel.
2 epitheelbuizen, die in de diepte van liet ovarium dringen en deels met de op-
pervlakte van het ovarium in verbinding staan, deels vrij inliet stroma liggen.
3. epoophoronbuizen, resp. Oernierresten.

In hetzelfde tijdschrift een referaat van een proefschrift : Sind Bakterièn in den
Tuben unler allen Lhnstanden eine Sterilitatsursache? von Johann Hundsberger.

Onderzocht werden de tubac van 34 dieren en wel van 8 paarden, 24 koeien en
2 schapen, van verschillende leeftijden. De drachtige dieren bevonden zich in de
2e tot de je maand der drachtigheid.

Resultaat : bij 21 der 34 onderzochte geslachtsorganen waren de tubae bacte-
riënhoudend, dus 13 maal bacterie-vrij.

Voornamelijk coccen werden gevonden en wel staphylococcen, diplococcen,
microc. tetragenus, bact. coli en enkele andere.

Van de 19 drachtige dieren waren de eileiders 12 maal (66%) bacterie-houdend,
van de 15 niet-drachtige 9 maal (58%).

Prof. A. o. Stosz, München, Veber die Mechanik der Geburt, Archiv für wisscnsch.
und prakt. Tierheilkunde, 53Stcr Band, fttes Heft. 1926.

In een uitvoerig artikel, verlucht door een zestal duidelijke afbeeldingen, be-
handelt Stosz het mechanisme der geboorte. Het lezenswaardige artikel sluit met
de volgende zinnen :

Sellheim ist der Anschauung, dasz es der Mühe wert wäre, die ganze Lehre der
Geburtshilfe auf der Grundlage des mechanischen Geschehens neu aufzubauen \');
dies zeigt von der groszen Bedeutung, welche den Kraftwirkungen während des
Durchtritts zuerkannt werden. Die stärkere Betonung der biologisch-mechani-
schen Seite in unsere tierärztlichen geburtshilflichen Werken würde zweifellos
da s Verständnis des Geburtsvorganges wesentlich stützen und der praktischen
Geburtshilfe grosze Vorteile sichern.

Dr. L. A. Champagne •— Considéralions sur le róle du retrait de l\'utérus chez la
vache. Recueil de Méd. Vét., 30 Oct. 1927.

Champagne gaat na welke krachten voeren tot de geboorte van het kalf, i°.
vóór den partus, 2°. tijdens den partus.

Het mechanisme van de ontsluiting (mécanisme de la dilatation du col) wordt
besproken en verklaard met behulp van eene duidelijke teekening. Behalve door
druk wordt de opening geforceerd door trekken. Dat trekken is een gevolg van de
beginnende retractie van den uterus. De lijn : vaginaalwand, Collum, uteruswand
is niet vlak, maar driehoekig. Het Collum vormt de top van den driehoek. Wordt
de lijn gespannen, dan strekken zich de beenen en de opening kont tot stand.

Champagne neemt aan, dat de impuls tot den partus uitgaat van de hypophysis,
geeft echter niet aan, waarom juist op het physiologische moment de actie wordt
ingezet.

Aan het slot geeft C. een overzicht van het normale verloop van den partus en
van de verschillende afwijkingen : abortus : partus prematuris, te langdurige
dracht, vertraagde partus, etc., met vermelding van de mechanische gebeurtenis-
sen, die daarbij voorvallen.

In de Schweizer Archiv für Tierheilkunde van Sept./Oct. 1927 geeft Decurtins
eene behandelingsmethode aan voor prolapsus uteri bij het varken. Hij raads
aan om steeds de uterus te amputeeren en vooral de ligatuur vast aan te leggen.
De methode om het varken te bevestigen staande tegen den wand, lijkt mij
aanbevelenswaardig. Men legt een touw over de schoft en een voor liet kruis,
steekt de beide uiteinden van ieder touw door een gat in den wand en bindt nu
alle touwen aanelkaar en men kan desnoods alleen de amputatie verrichten.

In de Berl. T. W. schrift van Nov. 1927 beschrijft Koppen een geval van chro-
nische buikvliesontsteking tengevolge van de dekking, \'s Avonds na de dekking
was de merrie ziek, perste en had verhoogde temperatuur en versnelde pols ; het
dier stierf pas 6 weken later. Bij de sectie werd eene sereuse buikvliesontsteking
gevonden benevens een litteeken op het slijmvlies van de rechter hoorn. Schrijver
beschouwt de slijmvlieswond als de porte d\'entrée voor de verwekkers van de later
optredende peritonitis. Zou de verwonding tot de mucosa beperkt zijn gebleven?
(Ref.)

Koppen vermeldt (Berl. tier. Woch., Nov. 1927) een geval van geboorte van eene
gemacereerde foetus door de buikwand. Het moederschaap vertoonde in de rech-
ter buikstreek een fluctueerend kinderhoofd-groot gezwel. Bij insnijding kwamen
de gemacereerde deelen naar buiten ; na reiniging en irrigeeren van de wond sloot
de wondopening zich vrij spoedig en het dier bleef gezond. W. t. H.

Eine neue modification des Drahtsägen-Embryotoms. Liesz : Deutsche Tic;
ärztl. Woch. No. 43, pag. 693.)

Liesz vindt, dat er enkele gebreken kleven aan het embryotoom van Thygesen
o.a. ie. het aanbrengen der zagen op het goede punt, vooral van oude kronkelende
zagen, kost moeite. 2e. de knop van het instrument neemt te veel ruimte in en de
vorm deugt niet. 3e. de lengte der buizen is te klein. Liesz bracht de volgende
veranderingen aan ; hij maakte de twee buizen los van elkaar en construeerde ee:
verbindingstuk, dat de buizen, nadat ze aangebracht waren op de goede plaats,
op den gewonen afstand van elkaar fixeerde. Dit verbindingstuk bestaat uit een
ijzeren staaf met aan beide einden een dwarsstuk, waarin twee gaten, waardoor
de buizen loopen. Het verbindingstuk wordt zoover aangeschoven, dat het voorste
dwarsstuk tegen de knoppen ligt en de knoppen zoo dicht mogelijk bij elkaar
komen. De doorsnede der knoppen maakt hij 1 c.M. kleiner, daardoor nemen ze
minder ruimte in en zou de wrijving van de zaag langs den knop het geringste zijn.
De buislengte bracht hij op 90 c.M. en hij maakte de buizen uit twee deelen, welke
uit elkaar geschroefd kunnen worden. Hij gebruikte de zagen van Neubarth
(2 M. lang). Wanneer nu een lichaamsdeel wordt weggenomen, worden beide
buizen op de goede plaats aangebracht, terwijl de zaag zonder een lus vooraan te
vormen door de buizen heen loopt; daarna wordt met de eene buis een cirkel om
het weg te nemen deel gemaakt, zoodat de zaag er om heen komt, en is de knop
weer op zijn oorspronkelijke plaats gekomen, dan wordt het verbindingstuk aan-
gebracht. Het voordeel zou zijn, dat men de zaag goed en gemakkelijk op zijn
plaats kan brengen, zonder dat ze hinderlijk kronkelt, vooral indien men beide
einden aanspant. Verder beschrijft hij de embryotomie bij hoofd- en stuitligging
volgens zijn methode, waarbij het geheele kalf in stukken wordt gezaagd en men
alles met het gemodificeerde toestel van Thygesen doet. Hiervoor leze men het
oorspronkelijke artikel. De methode is alleen in het phantoom beproefd en zal in
de praktijk den toets der kritiek nog moeten doorstaan.

Glättli geeft een nieuw instrument aan ter bescherming van de koe tegen
verwondingen met de draadzaag. Het bestaat uit 2 buizen, welke buigzaam zijn
juist zooals de metalen buizen van een stofzuiger, maar aan beide einden bevindt
zich een knop van diamantstaai, omdat anders de buis ingezaagd zou worden.
De doorsnede der buis is 22 m.M., de lengte bedraagt 50 c.M. De knoppen zijn
schuin afgeslepen, zoodat het langste deel naar de koe en het kortste deel naar
het kalf komt te liggen. De ringen van de draadzaag worden verwijderd en ver-
vangen door metalen knoppen, welke op een eenvoudige manier aan een staal-
draad bevestigd worden.

Het tweede instrument is een koordvoerder, welke peervormig is en uit massief
staal is vervaardigd en waarin het touw binnen in is bevestigd. Door zijn vorm
en zijn betrekkelijk groot gewicht zou het gebruik zeer gemakkelijk zijn (de ring
van Marlot lijkt mij beter, Ref.). Van beide instrumenten zijn in het origineel
afbeeldingen te vinden.

Zur Kenntnis der pathologisch-histologischen Veränderungen bei der Retentie
secundinarum des Rindes. (Dr. Georg Schmid, Schweizer Archiv für Tierheilk ,
Ö9 Band, 1927, pag. 530).

Onder dezen titel geeft de schrijver in het eerste gedeelte eerst een historisch
overzicht van de onderzoekingen van Ledermann, Pomayer, Lehmann en
Strasser over de macroscopische en microscopische bouw van de normale pla-
centomen bij het rund en daarna geeft hij een beschrijving van zijn eigen onder-
zoekingen bij een placentoom van een 7-jarige koe, welke na een drachtigheid
van 39 weken geslacht werd.

De resultaten komen in hoofdzaak met die der vorige onderzoekers overeen,
alleen meent hij : r°. dat in de wanden van de crypten der carunculae niet uit-
sluitend capillairen, maar ook arteriën en venen voorkomen ; 2°. zoowel in het

epitheel der placenta materna als in dat der placenta foetalis vond hij groote
een- of dubbelkernige cellen, en 3³. meent hij, maar kan dat niet met zekerheid
zeggen, dat er eenig spoor van syncytium aanwezig is.

In het tweede gedeelte van zijn verhandeling geeft de schrijver een overzicht
van de pathalogische anatomie en histologie van de placentomen.

Hij geeft eerst de beschrijving van 3 gevallen van Pomayer en 3 van Lehmann
om daarna drie eigen gevallen uitvoerig te beschrijven.

Uit al deze gevallen komt hij tot de conclusie, dat men bij retentio secundinaruni
twee vormen moet onderscheiden : Een, welk het gevolg is van een ontsteking
van de placenta en een waarbij ontstekingsverschijnselen zoowel in de placenta
materna als placenta foetalis worden waargenomen.

In beide gevallen is de ontsteking het gevolg van infectie, welke zoowel voor
als na den partus kan plaats vinden.

Vergroeiing tusschen cotvledonen en carunculae werden nergens waargenomen,
zoodat alleen inklemming van de placenta foetalis in de placenta materna de
verbinding vormt. v. d. Kaaij.

Volgens Varenika (Jugoslav. vet. Glasnik, ref. Revue gén. de Méd. Vét. 1928,
blz. 36) hebben een groot aantal waarnemingen geleerd dat bij koeien, gedurejide
de laatste 14 dagen van de dracht, onder normale omstandigheden de rectale
temperatuur stijgt van 38 5 tot 39 5. Daling van de temperatuur tot beneden
38°5 is dan een teeken/dat de bevalling binnen 12—20 uren zal plaats hebben.

Kasai, Kohanawa, Ogüra en Ito (Journal of the Central. Vet. Ass. of Japan.
Vet. Journal 1928, blz. 143) bestudeerden een infectieuze abortus die bij merries
voorkwam in verschillende plaatsen op het eiland Hokkaido in Noord-Japan.
Zij vonden dat de bacillen door hen gevonden in de geaborteerde veulens morpho-
logies en serologies volkomen overeenkwamen met die, door andere onderzoekers
gevonden in andere streken van Japan, en met die in Europa en Amerika gevonden

Driessen schrijft hierover in het N. T. v. Geneesk. (1928 I, blz. 1615) : de ma-
nueele verwijdering der nageboorte geldt als een gevaarlijke operatie ; Bumm
berekende 10 % sterftekans en 25 % ziektckans. Dit geldt volgens Driessen
misschien in de kliniek maar niet in de particuliere praktijk, daar zag hij hoogst
zelden nadcclige gevolgen Toch ih infectiegevaar nooit geheel uit te sluiten. In
de laatste jaren komt meer en meer een oude behandelingswijze (van Majon-
Gabaston\') naar voren die in vele gevallen goede uitkomsten schijnt te geven,
n.1. inspuiten van steriel zoutwater in de ader van den navelstreng. De placenta
laat dan in vele gevallen spoedig los, en de handgreep van Credé en manueele
verwijdering zijn overbodig. Bij sterke bloeding is de methode tegenaangewezen.

Leynen, directeur van het laboratorium van den veterinairen Dienst in België
geeft (in de Annales de Méd. Vétérinaire, April 1927) een uitvoerige verhandeling
over de abortus bij het Rund, waarin hij ook een lans breekt voor het enten met
levende virulente Bangsche Bacillen. Een zeer lezenswaardig overzicht van de
stand onzer wetenschap op dit oogenblik.

(Pfenxixger, Münch. Tier. Wochenschr.) In de maag van een foetus werden
veel cellen gevonden welke sterk bewegelijk waren. Bij kleuring volgens Gieson
of met methyleenblauw vond men een cel met unduleerende membraan, een eind-
standige kern zweepharen van het soort Trichomonas.

Het is natuurlijk nog zeer de vraag of wij hier causal verband mogen zoeken tus-
schen de abortus en de aanwezigheid van deze levende wezens. A. H. V.

Zur Anatomi« der Nachgeburt (secundinae) des Pferdes. Dr. Maximilian Kad-
letz. Wiener Tierärztliche Monatsschrift, XIV Jahrgang, Heft 12, Seite 705—712.
1927. Mit 3 Abbildungen im Text und 4 Abbildungen auf 2 Tafelen).

De ondertitel ,,Eine kurze Mitteilung für den Praktiker" geeft de bedoeling van
de publicatie weer, waarvan het heel lastig is een kort uittreksel te geven zonder
van de 2 schematische teekeningen, waarop de mededeeling berust, gebruik te
maken, zoodat ik moeilijk anders kan doen dan naar het artikel verwijzen, dat
kort goed en duidelijk is. Krediet.

schrijft M. Becker in de Tierärtzl. Rundschau. XXXIII. 1927. 700—706 en 718—
723-

Men weet, dat in den laatsten tijd, sinds een aantal Amerikaansche onder-
zoekers een behoorlijke methode van onderzoek hadden gevonden, onze theore-
tische kennis van de hormonen van het ovarium zeer belangrijke aanwinsten kan
boeken. In ons land wordt een van de meest zuivere klinische praeparaten, het

de kosten van de bereiding van 1 gram van deze stof bedragen bijkans een ton ;
aan therapeutische toepassing ervan in de diergeneeskundige praxis behoeft dus
niet gedacht te worden.

Kecker heeft nu een minder zuiver praeparaat vervaardigd, in olie opgelost,
dat door de Sächsische Serumfabriek onder den naam Fontanon in den handel
wordt gebracht (10 c.c. is de enkelvoudige dosis voor groote huisdieren). Hij heeft
hiermee de volgende resultaten bereikt: 1. Bij jonge ruinieren, die nog nooit
tochtig geweest waren (6—9 maanden oud), kon hij met hoogstens drie inspui-
tingen — een week tusschenruimte — in de meeste gevallen na 5—-14 dagen bronst
verwekken, die dan ook regelmatig wederkeerde. Eén inspuiting was nooit voldoende.
Serum van drachtige dieren gaf geen overeenkomstige resultaten. Proefonder-
vindelijke vervroeging van de tochtigheid lukte ook. 2. Gezonde koeien, die na
liet kalven binnen physiologische grenzen nog geen tochtigheid vertoonden,
konden meestal met één inspuiting tochtig worden gemaakt. 3. Kunderen met
steriliteit door anaphrodisie leverden goede uitkomsten. De medegedeelde resul-
taten .verkregen in een stal met slechte hygiëne, veel ziekte en gebrek aan licht
en lucht, zijn verrassend gunstig. Zeven runderen, die sinds 4, 6, 6, 9, 12, 12 en 12
maanden niet tochtig waren geweest en door andere middelen — warme spoelingen
van de vagina, massage van uterus en ovarium enz. — niet tochtig te krijgen
waren, ten deele behept met ziekten als vaginitis en tuberculose, werden alle
tochtig en drachtig. Inspuiting bij reeds drachtig vee heeft geen nadeeligen invloed.

Worden elders even fraaie resultaten bereikt, dan is dit praeparaat een wel-
kome aanwinst voor den therapeut. Het praeparaat moge minder zuiver zijn
— anaphylaxie behoeft men immers toch niet te vreezen —, het schijnt veel
hormon te bevatten.

Voor bijzonderheden raadplege men de oorspronkelijke verhandeling, die door
een zeer uitvoerig overzicht van de literatuur wordt voorafgegaan.

Ein Beitrag zur Tuberkulose des Pferdes. (Nitsche, Zcitsch. 1 Veterinärkunde,
^!927, 39 Jahrg. 6 Heft pag. 261—268).

De laatste jaren worden in de literatuur steeds meer gevallen van tuberculose
bij het paard vermeld. Het klinische beeld is echter zoo wisselend, dat zonder
gebruik van specifiek diagnostische hulpmiddelen (tuberculinatie, serologisch
onderzoek) de onderkenning haast niet mogelijk is. Volgens Fröhner mag slechts
aan de polvurie en polydipsie, wanneer geen andere oorzaken daarvoor zijn aan te
geven, een zekere diagnostische beteekenis worden toegekend.

Nitsche geeft een nauwkeurige beschrijving van een door hem waargenomen
geval. Het klinische beeld gaf hier echter weinig aanwijzigingen om aan tuber-

ciilose te denken. Beginnend met een aanval van koliek traden sterke vermagering
en intermitteerende koorts op den voorgrond. Een bepaalde polyurie werd niet
waargenomen Beslissend voor de diagnose was de positieve oogreactie. De be-
vindingen bij de sectie waren in zooverre atypisch, dat de groote buikorganen zoo-
als de milt, lever en nieren .anders de lievelingszetels der tiiberculeuse veranderingen,
vrij waren van tuberkels. Dit was vooral in dit geval zoo merkwaardig, omdat
toch zeker een intestinale infectie moest worden aangenomen in verband met de
voortgeschreden tuberculeuze veranderingen in het darmschijl. Verder waren de
pathologische veranderingen zoodanig, dat het paard aan algemeene verzwakking,
misschien ook aan een acute tuberculeuze longontsteking is gestorven. Ten slotte
is de cysteuze ontaarding van de eierstokken de aandacht waard, hetgeen over-
eenstemt met de klinisch waargenomen nymphomanie.

(Kef. kan hier een geval van tuberculose bij een militair paard memoreeren
nog van zeer recenten datum. Bij dit dier werd een tumor aan de voorborst ver-
wijderd, welke een tuberculeuse lymphklier bleek te zijn. Het paard was overigens
goed in conditie, vertoonde geen afwijkende verschijnselen en bleef daarom zijn
diensten gewoon verrichten. Na elders gedetacheerd te zijn geweest kwam het dier
4- 10 maanden na bovengenoemde operatie weer terug, echter onherkenbaar ver-
magerd en tevens met de mededeeling, dat in verband met de hevige polynrie
wel aan een chronisch nierlijden moest worden gedacht. De voorgeschiedenis ken-
nende werd dadelijk op tuberculose onderzocht. De tuberculinatie (oogreactie)
was sterk positief Na — 14 dagen stierf het paard nog vrij plotseling. Het ziekte-
beeld vertoonde een aantal groote tuberkels in de milt en in de lever ; de longen
waren vrij). Brands.

Tubereulosis van de genitaliën bij de koe. (Clinica Veterinaria. atl. to 1927. Dr
Alceo Gurini).

Een infectie van het genitaalapparaat is volgens Kitt secundair, kan voor-
komen bij gegeneraliseerde tubereulosis langs haematogenen weg of door ver-
spreiding van het proces van uit de buikholte. Hij sluit echter de mogelijkheid niet
uit, dat een uterine tubereulosis kan ontstaan door besmet sperma.

Een oorspronkelijke tubereulosis van de vulva en de vagina is aangetoond
(Hess, Joest, Meyer) maar het opstijgen naar de uterus, hetwelk veel bezwaren
tegen zich heeft, niet

Bertolini echter vond bij halfwilde runderen uit de ,,Agro Romana", dikwijls
oorspronkelijke tubereulosis van de uterus en annexi. De herders daar hadden
de gewoonte voor of onder het melken een arm in de vagina te steken, daar volgens
hen de koeien dan haar melk beter laten schieten. Zoo infecteerden zij de vagina.

Door de Gartnersche kanalen (de uitvoergangen van de primitieve nieren, welke
bij het rund en het zwijn altijd blijven bestaan en uitmonden naast de opening
van de urethra, langs de vagina loopen en blind eindigen dicht bij de uterus), zou
dan een verdere infectie op kunnen treden.

Sinds met die onsmakelijke gewoonte gebroken is, zijn geen gevallen meer ge-
constateerd.

Nog zou verondersteld kunnen worden, dat bij infectie van vulva of vagina de
omringende lymphbanen de tubereulosis zouden kunnen verspreiden naar collum
utcri en uterus, doch aangetoond is dat nog niet. (Een zuivere opstijging zou dat
ook niet eens zijn).

2. De gewone vorm is die door verspreiding door de tubae Eallopie. Gunstige
momenten zijn het optreden van de puberteit en van den bronst.

Wamoscher en Stoecklin (Centralbl. f. Bakt. Orig. Bd. 104, 1927, blz. S6, ref.
Buvs in N. T. v. G. 1928, I, blz. 582) zogen met een micropipet uit een 20 dagen
oude cultuur van humane tubercelbacillen telkens één tubercelbacil en brachten
die bij cavia\'s onder de huid ; andere cavia\'s werden met 2 bacillen besmet. De
dieren kregen de eerste 8 weken na de besmetting schrale voeding, daarna vol-
doende voedsel. Na 8 weken was bij 40 % van de 38 met 1 bacil besmette dieren
de infectie aangeslagen, zooals bleek uit positieve tuberculineproef en onderzoek
Van regionaire klieren. Van 9 met 2 bacillen besmette cavia\'s was na S weken
67 % positief.

In een andere serie werden de cavia\'s besmet met 1 en 2 bacillen van een 10
dagen oudere cultuur. Nu was na 8 weken van de 38 met 1 bacil besmette dieren
geen en van de 8 met 2 bacillen besmette slechts één positief.

Bij de sectie van positieve cavia\'s waren alleen de regionaire en de broncho-
pulmonale klieren macroscopies vergroot ; de bacillen konden behalve in deze ook
in macrosc. niet veranderde klieren van de andere kant worden aangetoond. Ma-
croscopies waren milt, peritoneuni, omentum, lever, diaphragma en longen vrij van
tuberccls. Microscopies onderzoek was nog niet verricht.

Hen cavia, die 31 dagen na de infectie stierf aan een toevallige ziekte, had in de
klieren veel tubercelbacillen. Een andere cavia stierf 46 dagen na de besmetting
aan typiese tuberculose met veel bacillen in longen, milt, mesenteriale-en tracheo-
bronchiale klieren.

Volgens Bell (Surg. Gyn. Obst., ref. in Geneesk. Gids 1928, afl. 11, blz. 262)
komt deze aandoening bij den mens vooral voor in de jeugd en in het begin der
volwassen leeftijd. Het veelvuldigst zouden volgens Pagenstecher zijn aange-
daan de ileo-coecale klieren, daarna die in het mesocolon ascendens en tenslotte
die van het mesosigmoïd. Het kliniese ziektebeeld is niet typies ; de aandoening
kan acuut zijn en chronies met nu en dan acute opvlammingen. Meestal wordt zij
voor appendicitis aangezien ; daar de mogelijkheid van appendicitis bijna nooit
met zekerheid is uit te sluiten, is bij een acuut proces operatie aan te raden. Indien
bij elke laparotomie werd gezocht naar tuberculeuze lymphklieren, zou vermoede-
lijk blijken dat deze aandoening zeer dikwijls voorkomt.

Arima en Ishihara (Deut. Med. Woch., ref. Charlotte Buys in n. t. v. g.
1928, I, blz. 1231) beschrijven een aantal gevallen van tuberculose in een dorpje
in Japan waar tevoren de ziekte niet voorkwam. De besmetting ging uit van een
leerling van een naaischool en verspreidde zich, door middel van de andere leer-
lingen, over verschillende families. De aandoening verliep gewoonlijk als een acute
infectieziekte ; van 26 gevallen stierven 21 na een korte ziekteduur. Verschijnselen
van pleuritis, longbloedingen en chirurgiese tuberculose ontbraken. Naast deze
acute gevallen kwamen ook langzamer verloopende gevallen voor die tenslotte
genazen. In een ander dorp, dat vrij van tuberculose was, kwam de ziekte in één
gezin voor ; de ouders stierven aan acute longtuberculose, 3 kinderen stierven
aan een langzaam verloopenden vorm. Geen verdere gevallen kwamen daar voor.
Ook in het eerste dorp verdwijnt de epidemie weer. De besmetting werd van mens
op mens (door druppelinfectie) overgebracht.

In streken waar tuberculose endemies is, staat de mens aan twee besmettings-
mogelijkheden bloot : ten eerste de druppelinfectie waarbij de bacillen in vorsen
toestand worden ingeademd, ten tweede aan besmetting met bacillen die in de
lucht verspreid voorkomen. Deze laatste zijn opgedroogd, ouder en minder in aantal
en zouden de goedaardig verloopende beschuttende infectie veroorzaken die het
overgroote deel der bevolking in endemies besmette streken beschermt. In maag-
delijke gebieden ontbreekt deze vorm, zoodat onbeschutte personen daar, door
druppelinfectie gevaar loopen, een acuut verloopende tuberculose te krijgen.

Sanatorium-artsen in Amerika lubben gewezen op het groot aantal athleten
onder hunne tuberculose-lijders Rathburx vond bij leerlingen der „high schools"
ook een betrekkelijk groot aantal gevallen van actieve tuberculose bij sportbe-
oefenaars die aan wedstrijden deelnemen. Volgens hem zou niemand daarvoor
moeten worden toegelaten die niet nauwkeurig op tuberculose is onderzocht.

Tuberculose op het eiland Guernsey. (E. | L.uxé : The Vet. Journal. Oct. 1927).

Omstreeks 30 jaar geleden was dit eiland vrij van tuberculose. Het handelsvee
mocht, zonder tuberculinatie naar de Vereenigde Staten worden getransporteerd.

In het begin van deze eeuw was het mode, veel dieren naar diverse Engelsche
Shows te sturen ; en dan kwamen de dieren terug, beladen met eer, en zooals later
bleek, met tuberculose. N.l. toen op aandringen van een kooper eens eenige dieren
gedruppeld werden, bleek er één positief te reageeren. Van een andere zending re-
ageerde zelfs het grootste deel. Toen werden drastische maatregelen toegepast.
Géén dier mag o.a. van de eene boerderij naar de andere zonder bewijs van ne-
gatieve tuberculinatie. Positieve reageerders moeten direct worden gedood, althans
streng worden afgezonderd. Na betrekkelijk korten tijd was nu het eiland weer
t.b.c. vrij.

Hoewel nooit uiertuberculose werd geconstateerd, was het toch opmerkelijk,
dat gedurende den tijd dat er tuberculeus vee was, het aantal gevallen van men-
schelijke tuberculose „unbelicvable" steeg.

De slotzin van het artikeltje luidt : Wij in Guernsey staan op het standpunt,
dat een dier moet worden vernietigd vóór het een ander kan infecteeren.

Op bladz 888 van het tijdschrift voor diergeneeskunde van 15 Sept. 1927 No. 18
behandelde ik de stand van het vraagstuk der onvatbaarmaking tegen tubercu-
lose volgens het procédé Calmette-Guerin.

Daar de beschouwingen over de tuberculose-immuniteit ook in de Duitsche
literatuur veelvuldig zijn en Calmette ons getegeld op de hoogte houdt van dit
probleem, meende ik goed te doen tot op dit oogenblik verschenen beschouwingen
kort weer te geven.

In de D. T. W. van 12 Nov. 1927 komt een beschouwing voor van de hand van
Prof. Selter te Bonn. Hij gaat van de stelling uit dat 30 % van alle koeien geïn-
fecteerd zijn en als regel over een primair, complex in ruste beschikken waardoor
het lichaam verhoogde weerstand krijgt. Ondermijning van den gezondheidstoe-
stand uit anderen hoofde kan tot uitbreiding van het proces in het lichaam leiden.

Kraus in Weenen en Selter in Bonn zouden hebben aangetoond, dat de tuber-
culose-immuniteit eindigt met liet verdwijnen van de bacillen uit het lichaam.
Calmette\'s bacillen, aldus de schrijvers, verdwijnen 11a zekeren tijd, waarna dus
de immuniteit opgeheven is.

Kraus, Kolk en Grosz (Wiener Klin. Wochenschrift 1910, No. 19) toonden
bij apen aan, dat besmetting met bovine- en humane bacillen immunite\'t gat.
Waren de humane uitgescheiden dan bestond daartegen geen immuniteit meer,
nog wel tegen de bovine.

Selter wil nu enten met in de broedstoof verzwakte bacillen welke in een
kwartsmortier gedestrueerd worden. Hij wenscht een primair complex te kweeken
dat tot blijvende immuniteit aanleiding zal geven.

In de Berliner Tier. Wochenschrift 13 Jan. 1928, No. 2, komt een art. voor van
Dr. O. Schreiber, Landsberg. Na uiteenzetting van het immuniteitsprincipe dat
infectie met de bacillen overgevoeligheid en verhoogde weerstand tegen na-infectie,
niet als eerste verschijnsel positieve tuberculinereactie, geeft, worden de meest
bekende, practische immunisatiemethoden behandeld. Hij wijst dan eerst op de
methode Selter, waarbij minstens 500.000 afgewreven bacillen in suspensie bij

een kalf moeten worden ingespoten om voldoende immuniteit te krijgen, welke
zoo lang duurt als er levende bacillen in het lichaam aanwezig zijn.

In het seruminstituut van Landsberg heeft men zich den laatsten tijd even-
eens op immunisatie toegelegd. Vogeltuberculose wordt met z.g. Ivatebingallin
behandeld, een entstof welke twee jaren onvatbaarheid zou geven en de vogel-
bacillen in zoodanigen levenden vorm bevat dat geen tuberkels gevormd worden.

Kolle, Pfannenstiel e. a. hebben aangetoond dat zuurvaste saprophyten
door dierpassage een virulentie krijgen welke aan tuberkelbacillen doet denken,
terwijl virulente door dierpassage in koudbloedige dieren tot avirulente om te
vormen zouden zijn. Op dit principe heeft Schreiber verder gewerkt. Door enting
van bovinebacillen in de voorste oogkamer bij cavia\'s, konijnen en geiten, kon
Schreiber hieruit later avirulente stammen kweeken. Subcutaan ingespoten
geven deze een infiltraat.dat spoedig slinkt tot een streng naar de correspondeerende
lymphklier, ook deze wel tijdelijk doet opzwellen doch tot geen verettering aanlei-
ding geeft. Er wordt tweemaal geënt met 14 dagen tusschenruimte.

Bij de Duitschers dus, evenals bij Calmette, voortdurend pogingen 0111 door
in virulentie verminderde bacillen verhoogde onvatbaarheid aan het lichaam te
geven. De vraag in hoeverre de ingebrachte bacillen voor het lichaam onschadelijk
zijn, kon door mij in het in den aanhef genoemde overzicht worden beantwoord,
op grond van de literatuur, in gunstigen zin, wat namelijk de methode Calmette
betreft. Ik krijg den indruk dat het wenschelijk is dat de Duitschers voorloopig
op eigen terrein verder experimenteeren. Ook uit het artikel dat Calmette in de
Annales de 1\'lnst. Pasteur van Jan. 1928 No 2 , j₂ e. jaargang, heeft gepubliceerd
krijgt men den indruk dat bij zuigelingen de daarbij gebruikelijke toediening van
de B. C. O. onschadelijk is. Ook in ons land zijn tot dusverre blijkens mededeelingen
van Dr. Heinsius van den Berg geen schadelijke gevolgen van de toediening van
het preaparaat bij zuigelingen waargenomen

Naar mate de B. C. O. meer het saprophytisch karakter nadert, naar die mate is
de kans op het geven van voldoende immuniteit aan het behandelde individu
kleiner, vandaar de pogingen bij de Duitschers bacteriën van hoogere virulentie
in te spuiten, wat het gevaar in zich bergt, dat de behandelde dieren aan enttu-
berculose gaan lijden.

Thans de vraag, hoe staan wij tegenover het immuniseerend vermogen van de
B. C. (\'.. Eindigt dit zoodra de tuberculine-reactie, welke als immuniteitsverschijn-
sel door sommigen wordt aangemerkt, eindigt?

l\'it de literatuur blijkt, dat vrij algemeen het door Calmette ingenomen stand-
punt wordt gedeeld, dat wij de tuberculine-ractie niet als graadmeter voor immu-
niteit mogen aannemen.

Tuberculine-reactie, aldus Calmette, eischt une lésion folliculaire. Het lichaam
kan de bacillen als parasieten zeer lang meedragen, wanneer deze weinig of niet
virulent zijn, zonder dat het tot tuberculeuse follikelvorming komt. (Zie ook an-
nalen Mei 1924). Als het lichaam reeds getriomfeerd heeft over de infectie blijven
de bacillen nog een tijdlang parasitair aanwezig, waardoor ook de verhoogde on-
vatbaarheid blijft.

Immuniteit en hypersensibiliteit voor tuberculine dekken elkaar dus niet.
Parasitair aanwezig zijn van de bacillen geeft immuniteit, tuberculine-reactie
wijst op tuberculeuse follikels. Ent men jonge runderen en stelt die daarna aan
infectie bloot, dan gaan ze op tuberculine reageeren ; men vindt na de sectie ook
tuberkels, doch de geënte hebben voldoende weerstand op grond van de parasi-
taire aanwezigheid van de B. C. G. bij de ongeënte zien wij veel grootere tuberkels
ontstaan. Hiermee geeft Calmette dus te kennen dat het ons niet gelukt door de
enting het optreden van tuberkels door infectie met virulente bacillen tegen te
gaan. In de annalen No. 11, 1927 vinden wij een beschouwing uit het instituut
Metschnikofk te Moskou, over dit onderwerp. Wij vinden daar het procédé
aldus uitgedrukt, dat d • enting met B C. G. de evolutie van de tuberculose ver-
traagt. Geïnfecteerde vooraf geënte cavia\'s toonen neiging tot de vorming van

chronische fibreuse tuberkels. De klieren zijn hard, in het centrum kaasachtig,
door sterke bindweefselwal omgeven. In de lever kaasliaarden met bindweefsel
er om toe. Een tot drie maanden na de infectie stierven de cavia\'s toch. Met een
weinig virulente stam besmet werden ze niet ziek. Werden deze 8 maanden later
opnieuw met een virulente stam besmet dan stierven ze na twee maanden aan
uitgebreide progressieve tuberculose.

Wanneer ik aan dit literatuuroverzicht een persoonlijk woord mag toevoegen
dan is dit het volgende :

Tot dusverre hebben wij bij de tuberculinatie van geënte runderen waargenomen
dat bij een deel de reactie vrij spoedig verdwijnt terwijl deze bij anderen vrij lang
blijft bestaan. Volgens Calmette dus bij de eersten geen tuberculeuze follikel,
geen reactie op tuberculine, wel parasitaire bacillen tusschen de kliercellen van
het lichaam, wel verhoogde onvatbaarheid. Toen wij gelegenheid hadden een on-
geënt en geënt kalf te besmetten met virulente bacillen constateerden wij bij de
niet geënte na eenige weken een uitgebreide tuberculose, wat bij de geënte niet het
geval was. Wel is het mogelijk uit de klieren een cavia tuberculeus te maken,
m. a. w. de virulente bacillen blijven in het lichaam aanwezig.

Bij toevallige secties van een paar runderen reeds eenige malen geënt kon tuber-
culose, bij de een in de iongklier bij de andere in het voorste deel van de mediasti-
nale klier, w\'orden geconstateerd.

Cavia\'s met materiaal dezer klieren geënt woiden tuberculeus. Ondanks de en-
tung dus een behoorlijke aanslag van de tuberkelbacillen. In hoeverre deze dieren
ten slotte aan tuberculose zouden gaan lijden valt niet te zeggen, doch vooral het
eene rund toonde een zoodanige tuberculeuse afwijking dat progresseeren onder
bepaalde omstandigheden waarschijnlijk moet worden geacht.

Wie dus prijs stelt op een niet op tuberculine reageerende veestapel zal voor
loopig zijn handen van de enting met B. C. G. moeten afhouden. Zoodra infectie-
kans bestaat, is tuberculeuse follikel vorming door virulente bacillen waarschijnlijk,
met als gevolg positieve tuberculine reactie.

Beitrag zur Tuberculose-Tilgung der Rinder mit Spezifischen Bovinen Haut-
impfstoffen. Wilckens : Tierarztl. Rundschau April 1927.

De methode Pondore bestaande in huidenting met een tuberkelbacillen prea-
paraat van de Saksische Serum-werke werd beproefd bij 28 dieren meer of minder
lijdende aan tuberculose.

Vooral bij de sterk aangetaste kreeg W. sterke haardreacties, pijnlijk hoesten,
pijnlijke klierzwellingen. Bij de kort na de enting geslachte dieren zag hij sterk
bloedrijke tuberkelhaarden.

Al lijkt het, dat de niet te sterk aangetaste dieren niet ongunstig worden be-
ïnvloed, men bereikt daarmede niets, omdat het voer meer kost dan de dieren
later groeien.

Is negen dagen voldoende tijd om met zekerheid tuberculose door tuberculine-
onderzoek uit te sluiten? (Basset, Revue Veterinaire Mars 1927).

Wanneer wij uitsluitend aan de subcutane tuberculinatie denken zekei niet.
Valleé heeft geadviseerd na een injectie een met dubbele dosis te laten volgen,
en 4 uren na de 2e injectie reeds te beginnen met temperatuuropname.

Volgens Basset zou een intradermale injectie gevolgd op een subcutane niet
betrouwbaar zijn. Veel beter voldoet de controle door de oogreactie. Deze heeft
volgens Basset het bezwaar, dat dikwijls herhaalde oogreactie tot geringe ettering
kan leiden, welke met reactie kan worden verward.

Alles samengenomen is de tijd om zich absolute zekerheid te verschaffen te kort.
Wie er voor gezet wordt in enkele dagen uit te maken of een zending jong vee
vrij is van tuberculose zal dezelfde moeilijkheden kunnen doorleven, welke ook
wij wel hebben ondervonden. De temperaturen zijn niet betrouwbaar, omdat de
dieren onrustig zijn in een voor hen vreemde omgeving, de oogen zijn al etterig
soms voor het aan het druppelen toe is. Ref.)

E. Huijnen en Lahaye (Annales de Méd. Vétérinaire, Maart 1927) geven een
beschrijving van een tuberculeuse aandoening van de huid in de linker lip van de
vulva.

In de D. T. W. van 12 Nov. 1927 geeft Rautmann te Halle een overzicht over
dit onderwerp, waarin vooral gewaarschuwd wordt met het oog op stof-infectie,
tegen het stofopjagen in den stal.

Prof. Bang heeft op het veeartsencongres in Amerika in Sept. 1927 in Philadel-
phia uitvoerig over dit onderwerp gesproken en daarbij trachten aan te toonen
dat zoowel om veeteeltkundige als economische redenen de radicale Amerikaansche
methode van het opruimen van alle reageerders niet mogelijk is. Het is niet on-
aardig wat in The Veterinary Record van 3 December 1927 als typisch Ameri-
kaansch over deze verhandeling wordt gezegd.

„Prof. Bang\'s lecture strongly empliasised what the eradication of repeated
outbreaks of foot-and mouth disease had previously shown, and that is that the
best live stock sanitarians of Europa could, if they would, sit at the feet of the
live stock sanitarians of America and learn much."

Bij de opruiming van de open tuberculeuse dieren blijft het daarmede gepaard
gaande geldelijk nadeel een groote moeilijkheid. Dr. Scharr, Berlin, D. T. W. 1927,
No. 47, wijst er op hoe in Brandenburg in de veeverzekering meer en meer een vei-
scherpte tegenstelling ontstaat tusschen de wel en niet tuberculose-bestrijdende
veehouders, leden van dezelfde verzekering.

De met-bestrijder wenscht niet voor de bestrijder te betalen. Waar de deel-
neming aan de tuberculose-bestrijding groot is en het percentage open-tubercu-
lose vrij hoog, worden de kosten voor de veefondsen te bezwarend.Wij hebben in
Friesland met dergelijke moeilijkheden te maken. Jaarlijks wordt uit de fabrieks-
kas een vrij belangrijk bedrag voor opruiming van open tuberculose lijders besteed.
Het is de vraag, wanneer men van rijkswege t.b.c.-bestrijding wil steunen, men
niet verstandig doet in de eerste plaats dit probleem onder de oogen te zien en zich
pas daarna over het lot van de eenvoudig reageerende dieren gaat aftobben.

Dr. Scharr, D. T. W. 12 Nov. 1927) behandelt de voor vele jaren reeds door
Poels gelanceerde stelling dat men moet trachten de long-tuberculose op te sporen.
De uier-tuberculose is secundair. Het massa-melk-onderzoek is dus overbodig. Van
100 koeien waren er 54 met uier-tuberculose, waarvan er 40 bij microscopisch melk-
onderzoek konden worden onderkend, 10 door cavia-onderzoek. Daarvan hadden
47 gelijktijdig open long-tuberculose. Van de 50 open uier-tuberculose dus 47 open
long-tuberculose.

In Friesland hebben wij ook altijd de uier-tuberculose secundair beschouwd,
al hebben wij er dan ook wel voorbeelden van, dat alleen de uier de bacillenver-
spreider was. Schrijver is overtuigd, dat herhaald klinisch onderzoek de open long-
tuberculose doet opsporen. Daar er veel aan gelegen is, de gevallen van uier-tuber-
culose tijdig te kennen en de tot dusverre in Duitschland gevolgde methode van
melkonderzoek door cavia-inspuiting zeer tijdroovend en duur is, wenscht hij voor
het herhaalde uieraftasten melkcontroleurs te gebruiken. (Van alle zijden is mij
altijd voorgehouden dat wij in Friesland buitengewoon onnoozele opvattingen
over tuberculose-bestrijding hadden ; zoo af en toe krijg ik uit de literatuur wel
de indruk, dat men nog wel eens iets van ons wil overnemen).

Proscholdt (Zulchow, Stettin) komt in hetzelfde tijdschrift een lans breken
voor de Duitsche methode met uitgebreid cavia-onderzoek, omdat hij in \'/, van de
gevallen door serologisch onderzoek bij de met mengmelk gespoten cavia\'s Bang-
Sche-bacillen-infectie kon aantoonen. Verder worden door het microscopisch onder-
zoek mastitis-streptococcen-infecties opgespoord. Tenslotte kunnen door deze,
hoewel dure methode de gevallen van uier-tuberculose het beste worden ontdekt.

Die diagnose des Frühstadiums der Eutertuberkulose. (Bongert, Z. f. Fleisch
und Milch-hyg. 1928, pag. 133).

Bongert gaat uit van de stelling dat een tuberkel een product is, ontstaan door
prikkeling van de cellen en aanlokken van lymphocyten door de stofwisselings-
producten van den tubercelbacil. Men moet dus bij tuberculose vooral lymphocyten,
bij etteringsprocessen vooral polymorphkernige leucocyten vinden. Bij de tuber-
culose vindt men in vele lymphocyten pycnotisch verval van de chromatine van
de kernen. Wanneer men dus in melksediment veel lymphocyten vindt, aldus de
redeneering van Bongert, is de waarschijnlijkheid met tuberculose te maken te
hebben vrij groot. Hij kleurt het sediment volgens Ziehl-Neelsen en volgens Pap-
penheim (vóórkleuring met eosinezure methyleenblauw May-Grünwald en na-
kleuring volgens Giemsa).

Het zou een groote vooruitgang zijn als wij tijdig de uier-tuberculose konden
vaststellen. Tot dusverre gelukt dit maar slecht. Het loont dus de moeite de be-
vindingen van Bongert, waarbij vele dieren met uier-tuberculose zijn gesignaleerd
op grond van het celonderzoek, „nach zu prüfen." Voor zoover ik ervaring heb
met het cel-onderzoek van melkslib ben ik niet optimistisch.

In het Centraiblatt für Bact. enz. Orig. Band 104, 1927, pag. 86 en het Z. F.
Hygiëne und Infectionskrankheiten 1927, Bnd. 107, pag. 387 komen beschou-
wingen voor over de mogelijkheid van infectie met èbi tuberkelbacil. Zoowel aan
Wamoscher als aan Levinthal is in een aantal gevallen infectie met één bacil
mogelijk gebleken, mits de virulentie voldoende groot is. Wel gelukte het eerstge-
noemde met een 20 dagen oude cultuur, niet met een 30 dagen oude cultuur.

Voor het onderzoek van melk op tuberkelbacillen in het vroege stadium van uier-
tuberculose, blijft de cavia dus nog altijd waardevol.

Die Züchtung von Tuberkelbacillen aus verschiedenen Ausgangsmateriale mit
Hilfe des sog. Säurebehandlungsverfahrens. (Kiel. Afd. Prof. Henneberg, Sellman
en Kling Muller. Centr. Bl. Originale 7/8, 482).

Voedingsbodem : Eierbodem van Lubenau volgens Kahlfeld Wahlig bereid.
(Zie van hun hand verschenen Bact. Nährboden-technic. Berlin 1916).

H Cl. in 10, 12, 15 % is het beste, daar het de tuberkelbacil minder aantast
dan II₂S0₄ van die concentratie.

I)e methode kan niet wedijveren met de caviaproef, doch kan vooral bij humane
tuberculose goede dienst doen.

Ein Beitrag zur Diagnose der Offenen Lungentuberkulose des Rindes. Dr. Richard
Berngruber. Tierärztliche Rundschau 20 Febr. 1927. No. 8.

De beste methode van longslijm opvangen en een goede microscopische methode
voor het aantoonen van de bacillen beheerschen het vraagstuk. Omdat de draad
door Scharr en Opalka gebruikt wat slap is, gebruikt hij de meer stevige draad
door Dürbeck en Kaller aangegeven. Met de eigenaardig gebogen trocart wordt
de trachea aangeboord en daarna de draad, waarin een linnen lapje, naar binnen
gebracht tot de bifurcatie en in de hoofdbronchiën ; al draaiende wordt hij terug-
getrokken.

De resultaten van het onderzoek werden bij slachting gecontroleerd, en de
resultaten waren zeer goed. A. H. V.

La distension de la corde fémoro-métatarsienne. (V. Robin et G. Lesbouyries,
Revue Gén. de Méd. Vét. 15 Oct. 1927).

De bij het paard tot pees gewordene peronaeus tertius, kan als een band tusschen
femur en metatarsus worden beschouwd.

Ruptuur van dit band-apparaat geeft de welbekende typische kreupelheid (op-
vallend gestrekt spronggewricht; onderbeen sleept bij het gaan slingerend na,
bochtige achillespees, enz.)

In de laatste jaren hebben bovengenoemde auteurs een kreupelheid kunnen
constateeren die het gevolg was van een distensie, een rekking dus, van bedoeld
bandapparaat. De verschijnselen zijn min of meer overeenkomstig die, welke bij
ruptuur worden gezien, maar dan in geringen graad.

Zij laten zich als volgt samenvatten : In rust geen afwijkingen ; ook in stap is
niets te bemerken. In draf echter vertoont zich de kreupelheid : de heup van
het kreupele been wordt hooger gehouden. De paslengte aan beide zijden is gelijk.
De buiging in de tarsus is echter ongeveer nihil ; de punt van het hoefijzer scheert
langs den grond en slijt op den duur af. In de steunperiode raakt de geheele zooi-
vlakte normaal den bodem. Bij het achterwaarts gaan sleept de hoef met de zooi-
vlakte langs den grond.

Even boven de tarsus-plooi, aan de voorzijde van het been, zijn de dieren ge-
voelig bij druk; soms is daar een geringe zwelling waarneembaar. Buiging van
het been geeft geen vermeerderde kreupelheid, zooals bij spat.

Het lijden werd steeds waargenomen bij paarden die zware vrachten hadden te
vervoeren.

Mogelijkerwijze zou als oorzaak zijn te beschouwen het feit, dat bij het strekken
van het been door spierwerking eerst het tarsaalgewicht meer geopend werd, cn
pas een oogenblik daarna de knie : hierdoor zou de band tusschen femur en meta-
tarsus kunnen rekken, d. w. z. fibrillaire scheurtjes gaan vertoonen.

Volgens v. Rednitz (Münch. med. Woch., Tier. Rundscli. 1928. blz. 15) is bij
de behandeling van verse wonden nog steeds hoofdzaak : beschutten tegen scha-
delijke micro-organismen; verder kunnen soms enkele chemiese middelen die een
abortief-antiseptiese werking hebben, nuttig zijn. Nauwkeurige asepsis is noodig :
desinfectie van handen en omgeving, (benzine, jod-alkohol), vermijding van on-
noodige pijn. (door narcose of locale anaestesie). De wond wordt zoo noodig met
scherpe haken geopend, de wondvlakte geinspecteerd, glad bijgesneden, eventueel
pezen of zenuwen gehecht, bloedstolsels verwijderd en gehecht, na stelping van
eventueele bloedingen.

Bij (vermoedelijk) geïnfecteerde wonden komen als antiseptica in aanmerking
in de eerste plaats jodium bevattende middelen ; 5 % jodiumtinctuur, vioform,
yatren (pulv.), airol.

Verder (minder werkzaam) chloorhoudende middelen : üakin\'se oplossing,
chloramin-heyden (voor spoeling van sterk verontreinigde wonden) of chinine-
en akridine-derivaten : vuzine (poeder, oplossing Viooo)\' rivanol (poeder, opl.
Viooo). kleurstoffen : pyoktanine (10 % gaas of poeder). Verder perubalsem,
vooral bij vermoedelijke infectie met aarde.

Bij geïnfecteerde wonden kan het noodig zijn, {als bloed- of etterretentie te
vreezen is) een tegenopening te maken, verder drainage en open wondbehandeling.

Bij verontreiniging met aarde ook tetanus-antitoxine. Verder de wond met rust
laten en een los (niet strak) verband aanleggen en dat niet te dikwijls verwisselen
en niet onnoodig korsten verwijderen ; genezing onder de korst bevorderen. Bij
gewrichten spoedig beginnen met actieve en passieve bewegingen tijdens de ver-
bandwisseling.

In het algemeen de auto-antiseptiek van het organisme ondersteunen door
physiese en, in beperkte mate, ook met chemiese middelen.

Lanz (N. T. v. Geneesk. 1928, I, blz. 352) is over het geheel tegen gebruik van
tampons omdat zij aanleiding geven tot leelijke litteekens, bloedingen en adhae-
sies kunnen veroorzaken en niet asepties blijven, zelfs al*verkt men steriel en daar-
door infectie kunnen bevorderen. Jodoformgaas is dan nog het beste, maar soms
door de jodiumwerking niet onschadelijk. In een abcesholte behoort een tampon
niet thuis wegens gevaar voor retentie. Bij infectieuze processen behoort drainage
toegepast te worden en geen tamponnade. Alleen bij parenchymateuze bloeding
die in holten kan optreden (zoo bv. na strumectomie en prostaatectomie) en hae-
matoom kan veroorzaken, is de tampon soms onmisbaar.

Een rcsorbeerbare tampon zou dan ideaal zijn. Lanz had in dit opzicht goede
resultaten met vivocoll (een fibrizogeen en calciumchloride bevattend dikvloei-
baar preparaat uit runderbloed) dat in de wond gegoten of gespoten stolt, de
bloeding stelpt en bij de genezing georganiseerd wordt. Natuurlijk kan een acuut
infectieus proces niet op die manier behandeld worden.

Slamet Honggowinoto, ind.-arts, schrijft hierover in het Geneesk. Tijdschr.
v. Ned. Indië {1927, 67, 0, blz. 891) : Thiess (Eortschritte der Therapie, 1927)
vond (terecht, Ref.) dat het zuigvermogen van het gewone verbandmateriaal be-
perkt is, wegens het spoedig stollen van het wondsecreet en het gauw verzadigd
zijn van het verband met het sekreet.

Hij kwam op het denkbeeld gesterisiliseerd zand te gebruiken, waarvan hij door
proeven het groote opzuigingsvermogen had vastgesteld, vooral van fijn zand.
Thiess behandelde nu secerneerende wonden met gesteriliseerd zand en zag zuig-
werking tot diep in de weefsels. Hij toonde dit ook aan bij een geval van schrom-
pelnier ; hier werden in de sterk gezwollen beenen oppervlakkige, de huid niet
doorborende sneetjes gemaakt van 4—5 c.M. lengte, waarna het been in zand
werd gelegd. Na 18 uren was het been 4—6 c.M. geslonken.

Indicaties voor zandbehandeling zijn : geïnfecteerde wonden, verbrandingen,
huidnecrose, gangraen, gecompliceerde fracturen met osteomyelitis en phleg-
monen. Wonden, te laat voor primaire wondbehandeling, werden onmiddellijk
met zandbad behandeld, ook gecompliceerde etterende fracturen en sterk etterende
geopende voetgewrichten, met gunstige resultaten. I)e reiniging van de wond
geschiedde door middel van irigatorspoelingen. Ook bij wonden aan romp en heup
werd een doek met steriel zand aangewend.

Het resultaat van de zandbehandeling was in alle gevallen : temperatuurdaling
(dikwijls op denzelfden dag tot normaal) tengevolge van het uitzuigen van het
toxiese sekreet, verder vermindering van de zwelling, verlichting van de pijn en
ten slotte behoorlijke granulatie en epitelisatie.

Schrijver paste de TiEss\'se behandeling met succes toe bij een paar gevallen
van etterende wonden met zwelling en raadt verdere toepassing aan. Een der
gevallen betrof een groote wond aan de knie, met fistelvorming ; met gewone be-
handeling ging de toestand der patiënt achteruit. Het zieke been werd schoon-
gemaakt met een \'/₅₀₀₀ opl. van permanganas kalicus en daarna omwonden met
steriel gaas. Het been werd gelegd in een houten bak (die bedekt was met een
steriele doek) en omgeven met zand (dat vooraf gesteriliseerd was in 1 % soda-
oplossing gedurende een half uur) zoodat het zieke been daar geheel onder bedolven
was. Na 24 uur werd het zand verwisseld en het been schoongemaakt met per-
nangan, kal. 1 : 5000. Het gebruikte zand werd weer gesteriliseerd in 1 % soda-op-
lossing en opnieuw gebruikt. Na 4 weken was het geval bijna volkomen hersteld.

(Jaren geleden werd aangeraden, wonden in, sterk opzuigende, turfmolm te
pakken. Deze behandeling heeft geen stand gehouden. Ref.)

Volgens Pitzen (Münch. Med. Woch., Tier. Rundschau 1928, blz. 113) heeft de
methode om voor een operatie de handen te wassen met een of verschillende ont-
smettingsmiddelen, ons niet veel verder gebracht. Hij meent succes te hebben

met de volgende methode : na de gewone desinfectie worden de handen gedroogd
en dan krachtig ingewreven (vooral ook de omgeving der nagels) met vasenolo-
form-poeder. Dan worden met hetzelfde poeder bestrooide gummi- of garenhand-
schoenen aangetrokken. Vasenoloformpoeder heeft volgens hem een krachtige
lang aanhoudende ontsmettende werking door zijn gehalte (2.5 %) aan formalde-
hyde-salicylzuur ; het wordt door firma Köpp, Leipzig, in den handel gebracht.

Seeliger (Deutsche Med. Woch., Tier. Rundschau 1928, blz. 114) zegt over
desinfectie der huid : de volgende middelen worden toegepast : alkohol, alkohol
met thymol of phenol, jodium, kwikzilver-preparaten, mechaniese reiniging.
Mengsels van jodium en alkohol of jodium en benzol hebben gewoonlijk een in-
constant Joodgehalte. Dit is niet het geval met dijozol, dat de werking van al-
kohol, jodium en organiese sulfozuren in zich vereenigt, sterk bacteriedoodend is
en onschadelijk voor het normale weefsel.

Ueber die Hautdesinfektion bei Kombination von chirurgischen Eingriffen mit
Strahlentherapie.

Simons (Deut. med. Wochenschr. 1928, No. 12) wijst er op dat het gebruikelijke
desinfecteeren der huid met Joodtinctuur vóór operaties, nadeelig is als men kort
voor of na dien tijd die plek aan Röntgen- of radiumstralen blootstelt. De huid is
dan gevoeliger en erytheem en blaasjes-vorming kan het gevolg zijn. Zoo bv. bij
prae- en postoperatieve bestraling van huidcarcinomen. Beter is dan voor de
huiddesinfectie dijozol (Trommsdorff) te gebruiken.

De Takats (Surg. Gyn. and Obsr., ref. van Kopp in N. T. v. G. 1928, I, blz. 63)
deed vergelijkende proeven met verschillende middelen, met het doel een lang
durende plaatselijke gevoelloosheid te verkrijgen. Hij kwam tot de slotsom dat de
werking van een mengsel van tutocaïne, eucupine en adrenaline verreweg het
langste aanhield, nl. 24 uren. De eucupine bleek bovendien een sterk antisepti-
cum te zijn ; een oplossing van 1 : 10.000 doodde alle pyogene bacteriën, diphte-
rie-, anthrax-, tetanusbacillen en maligne-oedeem-bacillen, zelfs in proteïne be-
vattende media Alleen de bacillen der coli-typhusgroep bleken tamelijk resistent.

Kopp kon de gunstige werking der T. E. A. oplossing bevestigen. Een bezwaar
is alleen dat men een kwartier moet wachten voor de werking begint.

Het recept van de oplossing is, voor regionaire en infiltratie-anaestesie : tuto-
caïne 0.2 pCt., eucupine 0.1 pCt., natriumchloride 0.9 pCt. (voor geleidingsanaeste-
zie in plaats van 0.2 pCt. 0.5 pCt. tutocaïne-oplossing). Op elke 100 c.c. van het
mengsel worden 9 druppels van een 1 : 1000 adrenaline-oplossing toegevoegd.

Roegholt (N. T. v. Geneesk. 1928 I, blz. 1582) behandelde (in Indië) 31 gevallen
van miltscheuring, tengevolge van trauma. Het betrof steeds malarialijders met
gezwollen milt. De gezwollen malaria-milt kan barsten door een gering trauma.
(Bij piroplasmose kan dit ook het geval zijn. Ref.). De meest doeltreffende be-
handeling bij miltscheur of miltsteek is ; operatie en wegneming van de milt.

De mens kan zonder milt gezond zijn. Een verkregen minderwaardigheid na
de operatie bleek bij geen van de patiënten ; en was geen haemorrhagiese diathese,
geen verhoogde vatbaarheid voor infecties, ook niet voor malaria.

(Butler, Brit. J. of Surg.; ref. N. T. v. G. 1928, f, blz. 1613). In de literatuur
zijn reeds verscheidene gevallen beschreven. Vele patiënten stierven dan later aan
de z.g. Addison\'se anaemie, die zou veroorzaakt worden door resorptie van bac-
terietoxinen die bij die maagloozen in groote hoeveelheid in den darm voorkomen,
doordat hun vermeerdering bevorderd wordt door de, bij gebrek aan zoutzuur,
sterk alkalies geworden darminhoud.

Butler nam bij een patiënt de geheele maag weg wegens een groot calleus
ulcus dat hij tijdens de operatie voor een carcinoom had gehouden. Het onderste
slokdarmeinde hechtte hij zijdelings in een naar boven gehaalde hooge jejunumlis.

het Röntgenonderzoek (na gebruik van bariumpap) dat de bovenste jejunumlis
sterk verwijd was en een soort nieuwe maag had gevormd. Na 24 uur was de bari-
umpap met de faeces afgegaan. Bacteriologies werden in de jejunuminhoud veel
streptocokken en stophylocokken en weinig colibacillen gevonden. Er werden
toen grootere doses zoutzuur gegeven. De defaecatie was zeer geregeld, de faeces
hadden een halfvaste consistentie ; honger- en dorstgevoel waren normaal.

De schrijver pleit er voor het castreeren van zeugen geheel in handen te geven
van de veterinairen.

C.astreerders veroorzaken nog immer een verlies van 15 %, voor Spanje een ver-
lies van een millioen pesetas per jaar, nog niet eens gerekend de verliezen geleden
door de slechtere mesting van vele geopereerden.

Hij zelf verloor en dan nog in bijzondere omstandigheden 1 dier op de 235.
Gunstiger resultaten zijn elders nog wel verkregen.

Hij past de ovariotomie toe op dieren niet jonger dan 3 en niet ouder dan 10
weken, ofschoon op alle leeftijden kan geopereerd worden.

De dieren worden op een schuinstaande tafel gelegd met den kop naar beneden,
den rechterkant op de tafel, vastgebonden aan een paal of met koorden. Ofschoon
de operatie door een persoon kan gebeuren, heeft hij het liefst 2 of 3 assistenten.

De linkerzijde wordt kaalgeknipt, schoongemaakt en gedesinfecteerd met Jo-
dium. De instrumenten : mes, schaar, Pean\'s pincet, naald en draden liggen in
90 % alkohol. In dien tijd reinigt en desinfecteert de operateur zich de handen.

Huidsnede 2 c.M. onder den uitwendigen darmbeenshoek schuin naar beneden
en voren, 5 of 6 c.M. lang.

Doorboring van de huidspieren met den nagel van den wijsvinger en daarna,
met één stoot, van het peritoncum gedurende een inademing.

In de buik wordt het linker ovarium gezocht ; tastende langs de binnenzijde van
het heiligbeen en daarna naar boven voelt men een zwevend lichaampje van on-
regelmatige oppervlakte. Dat wordt naar buiten gebracht, het Peansche pincet
wordt aangelegd en het ovarium afgedraaid.

Het pincet blijft liggen ; met de vingers van beide handen volgt men licht trek-
kend den eileider en hoorn links en bij de bifurcatie gekomen brengt men eileider
en rechter ovarium naar buiten. Het pincet wordt nu rechts aangelegd en het
ovarium afgedraaid.

Alle deelen van eileiders en uterus in de wond worden nu weer naar binnen ge-
bracht. Deze deelen zijn praktisch aseptisch gebleven. Nu wordt de huid gehecht
met 3 hechtingen en uitwendig weer met Jodium bestreken (wat ook vliegen af-
schrikt).

Schrijver raadt beginners aan enkele jonge zeugen desnoods op te offeren om
praktische ervaring te verwerven.

Cardo beweert niet een nieuwe methode te geven, doch vindt de opgegeven
werkwijze steekhoudend. Voor de doorboring van spieren en peritoneum houdt
hij den nagel van den rechter wijsvinger puntig toegesneden.

Een dergelijk instrument zal menigeen niet bijzonder aanstaan, hij prefereert
het veiligheidshalve boven een bistouri. Wij weten ook, dat het peritoneum van
een varken veel verdragen kan.

Zeer zeker zal ovariodectomie den werkkring van den dierenarts ook in ons land
kunnen vergrooten Waarom ook zou deze operatie niet „lege artis" kunnen ge-
beuren door deskundigen?

La tracheo-broncho-oesophagoscopie chez 1\'homme et les animaux domesti-
ques. (Aubin : Recueil de Méd. Vét. 15 Mai 1927, p. 265—290).

Het is een vorm van endoscopie, waarmede het mogelijk is de slokdarm, trachea
en groote bronchien met het oog te onderzoeken. Bij den mensch vindt deze methode
zoowel uit een diagnostisch als uit een therapeutisch oogpunt veelvuldig toepas-
sing. Ook in de diergeneeskunde moet zij volgens den schrijver belangrijke voor-
deden meebrengen. Aubin vermeldt zeer uitvoerig de algemeene indicaties voor
de tracheo-broncho-oesophagoscopie bij den hond en de daarbij te volgen operatie-
techniek. Het geheel is verduidelijkt met verscheidene illustraties.

Voor onderzoek en diagnose der verschillende aandoeningen van de digestie-
en respiratiewegen is deze endoscopie in de eerste plaats aangewezen. Wij noemen
o.a. vreemde lichamen, tumoren, laesies, specifieke ontstekingen (tuberculose),
verlammingen (cornage) enz.

Doch ook kunnen langs dezen weg vreemde lichamen worden verwijderd en an-
dere behandelingsmethoden (cauterisatie, electrolyse) worden toegepast. Verder
noemt Schr. nog een wijze van behandeling, die pas sedert de laatste jaren wordt
aangewend bij longaandoeningen van niet tuberculeuzen aard. De eventueel aan-
wezige etterophoopingen zouden hiermede kunnen worden ontlast.

Voor de technische uitvoering kan men gebruik maken van twee apparaten
n.1. van Chevalier-Jackson en van Brünings. De beschrijvingen dezer instru-
menten leenen zich niet voor een referaat. Het apparaat van Chevalier-J ackson
schijnt het beste te zijn.

Aubin vindt de techniek gemakkelijk en spreekt van een goedaardig ingrijpen
zonder complicaties, indien de uitvoering correct geschiedt. Hij acht het nood-
zakelijk, dat de klinische diagnose van alle aandoeningen der bovenste lucht- en
voedselwegen op deze wijze wordt gecontroleerd. Zijn vreemde lichamen aanwezig
dan stelt deze endoscopie in staat tot een radicale therapie. Bij broncho-pulmo-
n"ire suppuraties heeft de genoemde z.g. geneeskunstige behandeling volgens zijn
zeggen reeds schitterende resultaten opgeleverd. Brands.

Morris en Riley (ref. Tropical vet. bulletin 1928, No. 1, blz. 24) besmetten,
in het laboratorium, aarde met miltvuurkiemen en plantten daar verschillende
planten in : maïs, haver, rijst, boonen en gras. Het bleek dat miltvuursporen
door die planten konden worden overgebracht. Sporen werden gevonden op de
oppervlakte en niet in het weefsel der planten, en wassen met water, op drie ach-
tereenvolgende dagen, was niet voldoende om de smetstof te verwijderen.

Newham (ref. in N. t. v. G. 1928, i, blz. 1631) raadt aan : flink inwrijven van
de huid met citroensap dat men op de huid laat indrogen. Men wordt dan niet ge-
stoken zelfs al draagt men zwarte kousen en heeft geen muskietennet noodig.

Pasteur, Vallery-Radot en Giroud (Paris médical, N. T. v. G. 1928, I, blz.
1Ü23) hadden bij hooikoorts goede uitkomsten met een niet-spccifieke desensibili-
satie. (Bij hooikoorts bestaat een overgevoeligheid voor stuifmeeleiwit van bepaalde
grassen, welke overgevoeligheid is aan te toonen door entingen in de huid, met
een extract). Zij spuiten in de huid kleine hoeveelheden 50 % pepton-Witte; dit
moet geschieden bij het optreden van de allereerste verschijnselen van hooikoorts
en gedurende 20 achtereenvolgende dagen in stijgende hoeveelheden.

Wanneer ik thans enkele oogenblikken tot u wil spreken over
de keuring van visch, dan moet gij hetgeen ik meedeel beschouwen
als een inleiding, die ik dan later gaarne zou willen vervolgen.

Er dient echter op gewezen, dat wij dan nog slechts een deel
der vischkeuring omvatten, omdat de kennis der vischconserven
en de keuring van deze, van even groot, misschien van nog grooter
belang moet worden geacht.

In mijn eerste beschouwing over vischkeuring wil ik beginnen
er nadrukkelijk op te wijzen, dat voor een richtige uitoefening der
keuring, de vischkunde van het allergrootste gewicht moet worden
geacht.

Ik bedoel dit nog niet eens in den zin, dat wij schol, bot en schar
van elkaar moeten weten te onderscheiden, dat wij de verschil-
len weten tusschen kabeljauw, schel visch en wijting, dat wij de
griet niet met de naam van tarbot betitelen, niet vol verwondering
de roode poon, de knorhaan, pieterman of makreel als iets geheel
onbekends aanstaren of heelemaal de kluts kwijt zijn, als wij zee-
wolf of koolvisch krijgen te keuren, om van de verschillende zoet-
watervisschen ditmaal te zwijgen — zeker, ook dat alles. Wij
dienen de uiterlijke kenteekenen der verschillende visschen heel
goed te kennen, maar boven dit, moeten wij ook van de soorts-
kwaliteit vooral wat het vleesch aangaat, goed op de hoogte zijn.

Heel kort gezegd, wij moeten het artikel kennen, voor wij trach-
ten ons van het andere op de hoogte te stellen.

Deze gedachte wil ik thans iets nader trachten te ontvouwen.
Ik ben het niet eens met hen, die meenen, dat het slechts op onzen
weg ligt naar die vischziekten te zoeken, waarvan de oorzaken
ook voor den mensch pathogeen kunnen zijn. Dat is buiten kijf
met het oog op het doel, waarom de keuring is ingesteld, van groot
gewicht, maar afgezien van het feit, dat wij dan naar alle waar-
schijnlijkheid gauw zijn uitgepraat, waarom zouden wij hier anders

\') Voordracht gehouden 6 Febr. 1928 voor de Kring N.W Friesland van
Dierenartsen.

moeten handelen, dan bij de keuring van vleesch, waar naast milt-
vuur, tuberculose en septicaemiën, toch ook distomatose, sarco-
sporidiose en dergelijke afwijkingen onze belangstelling hebben.

Nu is het met de keuring der vischziekten eigenaardig gesteld.
De ziekten der zeevisschen toch onttrekken zich vrijwel aan onze
waarnemingen. Wel komen zij voor en Pechüel-Lösche vertelt
in Brehms Tierleben zelfs van een epizoötischè vischsterfte in de
Walvischbaai, die volgens Wilmer haar oorzaak vond in een rood-
gekleurde bacterie, maar in \'t algemeen kunnen wij wel zeggen,
dat zieke individuen hier waarschijnlijk heel vaak door krabben
en garnalen werden geconsumeerd.

Aan de groote vischafslagen merkt men van zieke visschen dan
ook weinig. Over een vrij groot tijdsverloop werden mij, terwijl
men mij had beloofd nauwkeurig te zullen toezien, toegezonden :
i°. een zeer magere kabeljauw, die blind was, lijdende aan een

chronische keratitis,
2°. een kabeljauw met een huidlijden,
3°. een kabeljauw met groote vleeschwond.

Dat is dus heel weinig. Als er dan ook over vischziekten wordt
gesproken of zelfs geschreven, zooals Hofer reeds in 1904 deed,
een boek thans door Prof. Plehn op nieuw bewerkt, dan handelt
dit vrijwel geheel over ziekten bij zoetwatervisschen, het meest
voorkomend nog bij de visch in inrichtingen voor vischteelt ge-
houden.

Wat nu betreft de bacterieele ziekten, voor de in het water
voorkomende bacteriën, houden de visschen zich in het algemeen
indifferent. Zelfs als men hun reinculturen van deze onder de huid
inspuit, ziet men op zijn ergst een locale reactie. Visschenbloed zou
volgens Wilmer een hooger bactericied vermogen hebben.

Dat wil echter niet zeggen, dat visschen immuun zijn voor
iedere bacterieninfectie, integendeel, men heeft er zelfs een veer-
tiental pathogeen voor deze dieren gevonden.

De verschijnselen, die dan werden waargenomen zijn bv. :
i°. zweren op de huid ;
2°. zweren in de musculatuur ;

Sommige bacteriënziekten bij visschen bleken somtijds patho-
geen voor proefdieren; ook Frenkel heeft een dergelijke afwijking
bij palingen gevonden. Die ziekten mogen ons zeker niet ontgaan
en daar de keuring van visch niet stuksgewijze plaats vindt,
maar in een meer of mindere mate als keuring der massa kan
worden beschouwd, moeten wij kleur en afteekening van de nor-
male visch terdege kennen, opdat het afwijkende niet aan onze
aandacht ontsnapt.

visschen, die door andere plantaardige of ook door dierlijke para-
sieten worden veroorzaakt. Een bespreking van deze omvat bijna
het geheele boek van Hofer; in het Lelirbuch der Fleischhygiëne
van Edelman vindt men de voornaamste genoemd. De „Ekeler-
regbarkeit" is bij Edelman heel vaak het argument tot afkeuring,
maar als die afkeuring dan afhankelijk moet worden gesteld van
de graad in de afwijking van het normale, dan dienen wij ook hier
van het normale geheel op de hoogte te zijn.

Voor de gezondheid schadelijk zou vrijwel alleen kunnen wor-
den genoemd de snoek of baars, waarbij in het vleesch of de inge-
wanden de plerocercoid van de Bothriocephalus latus werd ge-
vonden. Ik heb ze nooit gezien, maar het schijnt mij toe, dat men
ze ook alleen zal vinden, wanneer men het normale vleesch in kleur
en voorkomen door en door kent.

Of de physiologische giften, bij visschen somtijds aanwezig,
voor den Nederlandschen keuringsambtenaar inderdaad van meer
beteekenis zijn, dan dat hij heeft te weten, dat knorhaan en pieter-
man met de noodige voorzichtigheid willen worden behandeld?

Lohmeyer meent, dat de giftige mossel een ,,Abart is van de
niet giftige ; Ostertag wijst er op, dat de vergiftige mosselen te
herkennen zouden zijn aan de minder gepigmenteerdc schelpen, die
bovendien brozer maar ook breeder zouden zijn. Ik heb laatst de
meening uitgesproken, dat onder de geepen in Nederland gegeten,
een enkele maal ook vergiftige zouden voorkomen, als het vleesch
van de in het Zuidelijk halfrond voorkomende goudmakreel. Als
ook deze veronderstelling waar zou blijken, dan bestaat de moge-
lijkheid, dat wij ook hier afwijking in voorkomen van het normale
vinden.

Hieruit blijkt ons dus, dat bij het voorkomen van physiologische
vischgiften de kennis van het normale dier ook ten zeerste gewenscht
is.

Van groote waarde voor de vischkeuring is de kennis van den
toestand, waarin op het oogenblik van de keuring het object zich
bevindt, de kwestie van het bederf dus.

Ik spreek hier niet van de chemische omzetting die wij bij het
vleesch der slachtdieren als rijpingsproces betitelen, een proces, dat
ook bij het vischvleesch wordt waargenomen, hoewel in zijn
wezen nog niet precies bekend en waarvan wij weten, dat het in
tegenstelling met de gevolgen bij het vleesch, de smaak en reuk van
visch ernstig kan schaden.

Wat de omzetting van visch betreft, die daarop volgt en door
bacteriën wordt veroorzaakt, deze vraagt onze volle aandacht,
omdat zij onder zekere omstandigheden, voor de gezondheid van
den consument schadelijke gevolgen zou kunnen hebben.

In het verslag van de verrichtingen van het Centraal Labora-
torium voor de Volksgezondheid over het jaar 1923 vind ik over
de eerste methode reeds een vrij uitgebreid artikel. De Directeur
van genoemde inrichting geeft na onderzoek zijn oordeel over ver-
schillende methoden en komt dan tot de conclusie, dat naar zijn
meening de bepaling van het zuurstofverbruik bij 23⁰ en de ni-
traatreductie bij 37° voor de practijk van de vischkeuring het
meeste beloven, om het stadium van beginnend bederf te kunnen
vast stellen.

Tillmans en zijn medewerkers, van wie deze methode is, gingen
van de veronderstelling uit, dat het bederf veroorzaakt zou worden
door bacteriën, waaronder er ook wel zouden zijn, die voor hun
ontwikkeling zuurstof noodig hebben. Men bepaalt dan de
absorptie van zuurstof door een bepaalde hoeveelheid visch of
vischsap in een fleschje te brengen en dat met water te vullen,
om daarin dan volgens Winkler de zuurstof te bepalen, b.v. na
1, 2 en 3 uur.

Een tweede methode, die genoemd moet worden is die, welke
berust op de gedachte dat bacteriën aanwezig zouden kunnen zijn,
die nitraten kunnen reduceeren, waarvoor dan in het fleschje bij
het vischsap een kaliumnitraat-oplossing werd gebracht. De flesch-
jes met inhoud werden op 37⁰ gehouden en zoowel onmiddellijk
na het vullen als na 2 uren werd het N₂ 0₅ gehalte bepaald.

Dat deze methodes voor de practijk der vischkeuring iets zouden
beloven, met die gedachte kan ik moeilijk meegaan. Reeds op zich
zelf tijd vragend, zou zeker in iedere plaats waar visch ter keuring
wordt aangeboden een deskundige aanwezig moeten zijn om het
onderzoek te verrichten, immers als dat niet het geval was, dan
zou misschien nog te consumeeren visch ruimschoots den tijd heb-
ben geheel in bederf over te gaan.

Bovendien schijnen latere proeven ook andere bezwaren van de
zuurstofmethode te hebben aangetoond. De fout zou zijn, dat de
eiwitten ook jodium absorbeeren en dan schijnbaar zuurstof absor-
beeren en bovendien pas gedood vischweefsel ook zuurstof absor-
beert.

Ook het aantoonen van rottingsproducten, indol, skatol, phenol,
mercaptaan enz. heeft geen practische beteekenis. Niet alleen is
de methode omslachtig, maar genoemde producten schijnen ook
eerst in een stadium te ontstaan, waarin ons reukorgaan gemak-
kelijk een beslissing kan geven.

waarde worden toegekend, met de bacteriologische keuring van
visch is het niet anders gesteld.

Het zou mooi zijn, als wij hier konden handelen als bij het
vleesch, maar daar vleesch zoo oneindig veel zorgvuldiger behan-
deld wordt als visch, bereikt dit ons in den regel steriel, terwijl
visch, palingen die wij dan nog al levend krijgen uitgezonderd,
doorwoekerd is met bacteriën en het zeker heel moeilijk is, de
gecultiveerde bacteriënkoloniën als schadelijk of onschadelijk aan
te duiden.

Buitengewoon interessante en leerrijke proeven zijn, omtrent
dit doorwoekerd zijn met bacteriën van nog vrij versche visch, met
zalmen in Amerika genomen, waar deze visschen onderzocht wer-
den, nadat ze respectievelijk i, 2, 3, 4, 5, 6, dagen van te voren
uit het water waren genomen.

De wijze van onderzoek was als volgt. Op de rug van de zalm
werden over een zekere plaats de schubben verwijderd, waarna
met een roodgloeiend ijzer een gedeelte werd steriel gemaakt. Daar-
na werd met een steriele scalpel een insnijding gemaakt en een
stukje vleesch van 5—6 gram verwijderd, en in een fleschje ge-
daan, waarin 100 c.c. steriel water en stukjes glas. Na geruimen
tijd schudden, werd 1 c.c. uitgespreid op een voedingsbodem bereid
uit 5 gram pepton, 5 gram dextrose, 3 gram vleeschextract en 15 gr.
agar-agar met 1000 c.c. water.

Op gelijke wijze werd met het buikvleesch gehandeld, met een
stukje der kieuwen en een stukje darm direct achter de maag weg-
genomen.

Proeven met andere zalmen gaven wat andere getallen, maar
feitelijk verschil was er toch niet. Reeds de tweede dag was zoowel
het buik- als het rugvleesch met bacteriën doorwoekerd. Eigen-
aardig was de sterke daling, die na de vijfde dag in het bacteriën-
aantal optrad, een bewijs waarschijnlijk, dat sommige soorten in
den strijd met andere het onderspit hadden gedolven.

Het schijnt bij dit onderzoek gebleken, de soort der bacteriën
hebben dit aangetoond, dat men bij de bacteriën-invasie van
vischvleesch niet in de eerste plaats moet denken aan een invasie
vanuit de ingewanden, maar van buiten uit door de huid, wat

natuurlijk niet weg behoeft te nemen, dat de duurzaamheid der
visch grooter wordt als de ingewanden worden verwijderd.

De studie van Ray William Clough, waarin ik dit vind vermeld,
zwijgt over den aard der verschillende bacteriën, die werden ge-
vonden. Hierop ga ik hier ook niet verder in. •

Maar, waarop ik thans in het bijzonder de aandacht vestig, als
dan de chemische methoden en ook de bacteriologische methode
ons in den steek laten, dan rest ons slechts de derde wijze waarop
wij de keuring op bederf mogelijk achten, nl. door gezicht en reuk.

Men kan het betreuren, dat voorloopig ons geen meer weten-
schappelijke methoden ten dienste staan, maar het geval is nu een-
maal zoo.

Dan echter springt weer het belang in het oog, dat wij visch
kennen. Men doet verkeerd te meenen, dat alle visch gelijkelijk
naar tijd, alsook naar verschijnselen op bederf reageert. Bekend
is bv., dat het vleesch van de makreel heel gauw bederft, in ieder
geval in smaak verliest, dat de geep, die een paar dagen oud is,
voor den handel al gauw haar beteekenis heeft verloren, dat de
rog een aanmerkelijke hoeveelheid ureum bevat en daardoor
spoedig ammoniakaal smaakt, dat de roodaal in aalconserven
spoediger bederft dan de schieraal. Dat eindelijk de verschijnselen,
die bij bederf optreden zeker niet bij alle vischsoorten gelijk zijn,
dat bewijst hier bv. het groote onderscheid tusschen zee- en rivier-
visch.

Wie keurmeester van visch wil zijn, moet dus zorg dragen, dat
hij visch kent. Dit is, voor alles, het groote vereischte.

Wanneer men hiervan goed is doordrongen, dan kan de practijk
der keuring ook hier de beste leermeester worden genoemd.

Steun in dezen kan ook worden gevonden in de talrijke boeken,
die over visschen, waaronder ik thans ook de kreeften, oesters,
mossels, garnalen, kokkels en alikruiken reken, zijn geschreven.

Ik noem als zoodanig :
i°. Brehms Tierleben 3e Band (geheel aan een beschouwing der

door S. P. Huyzinga ;
3°. I)r. J. J. Tesch, Het leven der zee ;
4⁰. Dr. P. G. Buekers, Dierenatlas — de visschen ;
5⁰. Rapport over kreeftenvisscherij in Zeeland en de kunstmatige
kreeftenteelt door den visscherijconsulent Dr. B. Havinga.

Ook mijn artikel over „mosselen, mosselenkeuring, mosselen-
conserveering" (Tijdschrift voor vergelijkende geneeskunde Deel
III, afl. 1) kan hier worden genoemd.

Vergis ik mij niet, dan bestaan in deze ook wel waardevolle
periodieken —, misschien zou het goed zijn daaraan bij de samen-
stelling der portefeuille alsnog aandacht te schenken.

Ook over wat wij in den beginne van ons opstel sub 2 noemden,
de kennis van den toestand, waarin op het oogenblik der keuring
het object zich bevindt, de kwestie van het bederf dus, wil ik enkele
algemeene opmerkingen maken.

De keuring op bederf is natuurlijk van de keuring van versche
visch een buitengewoon belangrijk deel der taak.

Eerstens kan niet zoo maar worden vastgesteld, wanneer door
bacteriën veroorzaakte veranderingen als bederf moeten worden
betiteld. Erkend dient, dat de omstandigheden meespreken. Als
een keurmeester uit IJmuiden bv., zou moeten keuren op de markt
te München, zou hij daar onmogelijk aan kunnen leggen de maat-
staf te IJmuiden gebruikt.

Het is ongeveer hetzelfde als de consument te Harlingen doet,
die alleen van visch houdt, die nog levend is, zegt hij, wat betee-
kent met rond helder oog, glans op de vast liggende schubben,
hard elastisch vleesch en die eenigszins afwijkende koopwaar af-
keurt. Zoo doet de consument diep het land in niet, die stelt zich
met heel wat minder tevreden.

Door de omstandigheden geleid, handelt de keuringsambtenaar
naar dezelfde maatstaf.

Het schijnt dan ook in Duitschland heel niet moeilijk om mark-
ten aan te wijzen, waar groote massa\'s visch worden verkocht,
die lang niet frisch meer zijn — en toch zonder hinder worden ge-
bruikt, wat dus zeggen wil, dat gevaarlijke toxinen bij de bacteri-
eele veranderingen van visch gewoonlijk niet worden geproduceerd.

Wij mogen er dus ten tweede op wijzen, dat in het algemeen
door den consument van de specifieke flora der visschen en hun
producten niet veel last wordt ondervonden.

Maar toch — in Rusland komen herhaaldelijk uitgebreide visch-
vergiftigingen voor; zeer kort geleden lazen wij nog van een mas-
savergiftiging in Japan.

Ook in Ostertag\'s Handbuch der Fleischbeschau worden een
paar massavergiftigingen door visch gememoreerd.

Naast deze komt het echter voor, dat tijdenlang van vergiftiging
door visch niet wordt gehoord of slechts sporadische gevallen
worden waargenomen.

Daarin is iets, dat niet bevredigt, omdat wij daarvan de oorzaak
niet kennen. Het niet ter kennis komen der ziektegevallen kan hier
slechts gedeeltelijk meespreken.

Ostertag zegt heel voorzichtig, dat het niet uitgesloten schijnt,
dat ook voor den mensch pathogene bacteriën in den visschedarm
voorkomen, bv. de bact. paratyphus B en de toxinen verwekkende
saprophyten, waaronder de anaerobe botulinus.

Men zou ook kunnen voelen voor de idee dat (de onhygiënische
wijze, waarop door den verkooper versche visch dikwijls wordt

behandeld, zou er voor pleiten), een latere infectie met paratyphus
B plaats zou hebben, hoewel betwijfeld mag worden of deze patho-
gene bacterie op het met zijn specifieke flora doortrokken visch-
vleesch wel een geschikte voedingsbodem heeft.

Hier blijft echter iets onzekers bestaan en voor den dierenarts,
die zich speciaal met voedingsmiddelen-hygiëne bezighoudt, is hier
een veld, dat waard is nauwkeurig te worden onderzocht.

Tevreden met de door de Vries uit La Clinica veterinaria gere-
fereerde uitspraak, dat bij beginnende putrificatie visschen gevaar-
lijker zijn voor den mensch, dan warmbloedige dieren, of dat zich
vaak zeer giftige alkaloiden vormen, zooals volgens denzelfden
referent Böcklisch meent, kan, gezien wat er dienaangaande om
ons heen gebeurt, toch wel niemand zijn.

Maar nog eens de gevallen van vergiftiging door bedorven visch
blijven, gezien de feiten, mogelijk en wie daarbij weet dat visch in
verregaande staat van ontbinding nog dikwijls ter verkoop wordt
aangeboden, soms op allerlei wijze nog bedriegelijk opgeknapt
bovendien, acht keuring noodzakelijk.

Alleen maar, men ontveinze zich nooit de moeilijkheid, die er
bestaat om bij de verschillende vischsoorten, den toestand, die tot
afkeuring moet leiden, te kunnen onderkennen.

Men moet hierbij het product door en door kennen en dan nota
nemen van het oog, de kieuwen, de huid, de schubben, de anaal-
opening, buikvolume etc. Ik heb het plan om met eenige der meest
gebruikte viséchen in Nederland proeven te nemen, door ze versch
en daarna gedurende een vijftal dagen achtereenvolgens te be-
schouwen. Het resultaat daarvan acht ik van groot practisch nut.

Het is u bekend, dat voor een dergelijke proef geen ijsvisch kan
worden gebruikt, die altijd week is.

Ook om des tijds wil laat ik een algemeene beschouwing der visch-
ziekten achterwege; „Ekelerregend," zal nu wel heel vaak het mo-
tief tot afkeuring blijven, daar de betreffende bacteriën zich
meestal niet bij 37⁰ vermenigvuldigen, of zelfs zooals bacillus
salmonis pestis, daarvoor extra koud water behoeven.

Echter, ik voel, wij moeten, uit een oogpunt van volksgezondheid,
ook hier voorzichtig zijn. De pathologie der visschen is zeer uitge-
breid, wie weet wat hier nog wordt gevonden.

Kort zij thans ook mijn opmerking over vischconserven, omdat
ik c.q., daarop later gaarne meer uitgebreid terugkom. Als ik mij
niet vergis, is uit een oogpunt van ziektewering bij den mensch,
de keuring van vischconserven van belang. Hier is bij de bereiding
de oorspronkelijke flora heel vaak gedood en kan een daarna plaats
gehad hebbende infectie gemakkelijk voortwoekeren.

Waarbij dan nog komt, dat vele conserven veel te lang door
winkeliers worden bewaard, terwijl de houdbaarheid maar weinige
dagen is.

Van de vischvergiftigingsgevallen in 1927 voor Nederland in
de bladen vermeld, noteerde ik tweemaal die door gestoomde
makreel, eenmaal door gepelde garnalen. Vooral de laatste kunnen
bij bepaalde weersomstandigheden somtijds buitengewoon snel in
bederf overgaan, — en mogen m. i. daarom als er iets aan mankeert,
nooit worden goedgekeurd.

Ook zijn de gebratene Heringe, die naar het schijnt thans uit
Duitschland naar hier worden ingevoerd en verpakt zijn als bis-
cuits, niet zonder gevaar, daar zij niet gesteriliseerd zijn.

Trouwens gesteriliseerde blikconserven zijn er niet veel (sar-
dines, zalm, kreeften), van veel half-conserven berust de houd-
baarheid op aanwezige azijn of zout.

Het is wel van belang dat wij in de wijze van bereiding der pro-
ducten goed thuis zijn, omdat de bombage bij half-conserven
meestal door onschuldige azijnzuurbacteriën of coccen wordt be-
werkstelligd, maar bombage van gesteriliseerde conserven meer
ernstig bleek.

Zooals ik zei, ik wil op dit onderwerp graag terugkomen. Is echter
juist wat ik beweerde, dat in het gebruik van vischconserven dik-
wijls gevaar voor \'s menschen gezondheid schuilt, meer misschien
dan in die van versche visch, dan lijkt het mij toe, dat de belang-
stelling voor de keuring van deze, daaraan omgekeerd evenredig is
wat dan foutief moet worden genoemd.

1°. Voor den keurmeester van visch is degelijke materialen-
kennis een eerste vereischte. Deze kennis zal hem groote diensten
bewijzen, niet alleen bij de keuring van zieke visch, maar ook bij de
keuring op bederf.

2°. De beteekenis der consumptie van bedorven visch voor de
volksgezondheid mag niet worden overdreven, maar evenmin
worden onderschat. Er schijnen zich omstandigheden te kunnen
voordoen, waardoor het gebruik van deze visch wordt tot een
ernstig gevaar. Nader onderzoek is hier zeer gewenscht.

3°. Ook de vraag, in hoeverre zieke visschen schade kunnen
brengen voor de gezondheid van den mensch, moet onze belang-
stelling blijven houden.

4°. Meermalen worden gevallen van vergiltiging gepubliceerd
als veroorzaakt door het gebruik van vischconserven ; wij dienen
ons nauwkeurig op de hoogte te stellen van de wijze van bereiding
van deze producten, daar de kennis daarvan voor onze beslissing
bij de keuring van groot gewicht is.

Unter noch nicht immer genügend bekannten Umständen werden durch den
Genuss von Fisch beim Menschen Vergiftungserscheinungen hervorgerufen. Die
chemischen und bakteriologischen Fischbeurteilungsmethoden sind noch unzu-
reichend und versagen öfters völlig ; bis jetzt sind der Geruch und das Gesicht
des Fischbeschauers die besten Hilfsmittel beim Fischbeschau.

Under insufficiently known circumstances the consumption of fish may cause
symptoms of poisoning in man. The chemical and bacteriological methods of
fisliinspection are still insufficient and often fail ; the fishinspector\'s scent
and sight are so far the most reliable factors in the matter of fishinspection.

Dans des circonstances mal connues la consommation de poisson peut causer
des symptômes d\'empoisonnement chez l\'homme. Les méthodes chimiques et
bactériologiques pour inspecter les poissons sont insuffisantes et font souvent
défaut ; pour le moment l\'odoral et la vue de l\'inspecteur sont les meilleurs moyens
pour l\'inspection de poisson. Il faut aussi inspecter les conserves de poisson.

In 1927 werden in de Vereenigde Staten in het geheel 23.579.002 automobielen
(motorrijtuigen) geregistreerd. Naar schatting werden dat jaar 3.530.000 motor-
rijtuigen aangemaakt. De meeste auto\'s komen voor in de staten New-York en
Californie ; in Californie gemiddeld 1 auto op elke 2 inwoners, in New-York 1 op
5.2 personen ; in de geheele Unie gemiddeld 1 auto op 4.9 personen dus bij be-
nadering i op elk gezin. 19.9 % van het aantal, dus 4.700.000 stuks zijn als motor-
cars en vrachtauto\'s bij landbouwondernemingen in gebruik.

Voor al die auto\'s was in 1927 : 9.697.000.000 gallons benzine noodig, en 84 %
van de ingevoerde rubber werd gebruikt in de automobielen-industrie.

M. K. Hylkema schrijft hierover in het Alg. Ned. Landbouwblad : laat in het
voorjaar het jongvee en weidvee vroeg in de wei maar het melkvee later, daar
dat gevoeliger is voor weersinvloeden. Gewoonlijk is met 1 mei het melkvee in de
wei; dat hangt ook af van de streek ; meestal is men in het noorden van ons land
iets later dan elders.

Laat de buitentemperatuur het toe, dan laat men de koeien uit, zoodra er vol-
doende gras is ; wacht men langer dan is er te veel oud gras.

Van het afgeweide land moet het oude gras (bossen en pollen) met de zeis worden
afgemaaid. Het land dat leeg ligt kan men een lichte overbemesting met stikstof
geven om de grasgroei aan te zetten.

Goede bemesting, met stal- of kunstmest is voor grasland noodig ; het hooi-
land kan dan vroeg gemaaid worden. Bij slecht (hooi) weer wacht men niet met
maaien, daar het gras dan te oud wordt, maar kuilt het gemaaide gras in.

Bij onze huisdieren worden tuberculeuze veranderingen van de
conjunctiva en van de cornea niet zoo heel vaak waargenomen.
Het meest werden deze aandoeningen nog bij het rund en het
varken opgemerkt. Meestal kwamen de gevallen hier voor bij
dieren, die in hooge mate aan tuberculose lijdende waren en voor
consumptie moesten worden afgekeurd. Tevens waren daarbij
steeds ook de inwendige deelen van den bulbus— vooral iris,
corpus ciliare en chorioidea — meer of minder hevig aangetast.
Fischoeder o. a. nam bij een vier maanden oud, tuberculeus
kalf, aan den temporalen ooghoek, een boongroote tuberculeuze
nieuwvorming waar, welke begon op de grens van cornea en sclera
en zich uitstrekte tot aan de retina. Ook Schmidt maakt melding
van een soortgelijke oogaandoening bij een kalf, dat aan gegene-
raliseerde tuberculose leed. In het onderste, nasale quadrant van
het rechteroog van dit dier, bevond zich een walnootgroote,
tuberculeuze woekering, welke tot in iris, corpus ciliare en cho-
rioidea was doorgedrongen. Over tuberculeuze hoornvliesverande-
ringen bij het rund hebben verder Manleitner, Schmidt, Edel-
mann e. a. bericht. Hierbij werden door hen knobbeltjes en ook
meer uitgebreide tuberculeuze nieuwvormingen gezien, welke tot
ulceratie en fistelvorming eventueel hadden geleid. De achterzijde
van het hoornvlies zou in deze gevallen vanuit tuberculeuze
haardjes, gelegen in den tractus uvealis, zijn geïnfecteerd en de
diepere deelen van de cornea dus het eerst in het zieke proces
betrokken zijn geraakt.

Een tuberculeuze keratitis, zonder dat daarbij niet tevens ook
de uvea was aangetast, kon nimmer met absolute zekerheid wor-
den geconstateerd.

Bij papagaaien komt volgens Eberlein niet zelden primaire
tuberculose van de conjunctiva voor, waarbij weeke, tuberculeuze
woekeringen ontstaan, waarin een groot aantal tuberkelbacillen
en veel bloedvaten aangetoond kunnen worden.

Petit en Coquot beschreven een geval van uitgebreide tuber-
culose in het gezicht van een kat. De aandoening was uitgegaan
van een tuberculeus knobbeltje op den neus. Het proces had zich
allengs over de geheele wangstreek uitgebreid en tot verwoesting
van de beide oogleden geleid.

culose van de conjunctiva bij een kip, die aan algemeene tuber-
culose lijdende was. De inwendige deelen van de oogen zouden
daarbij volkomen intact zijn gebleven. Volgens hem ontstaat
tuberculose van de inwendige deelen van het oog bij de dieren
niet slechts secundair in aansluiting aan een reeds bestaande
orgaantuberculose, maar kan deze ook primair, eveneens langs
haematogenen weg, optreden. De regel echter zou zijn dat het
oog metastatisch vanuit een primairen tuberculeuzen haard ergens
in het lichaam wordt geïnfecteerd.

Dezelfde onderzoeker beschrijft later nog een geval van con-
junctivale tuberculose bij een kat. Een zeer magere kater, ander-
half jaar oud, was lijdende aan primaire tuberculose van de inge-
wanden. Ook de mesenteriale klieren waren aangetast. Verder
werd bij het dier gevonden, ascites, metastatische tuberculose
van longen en testikels en tuberculose van de conjunctiva van het
linkeroog. De conjunctiva van de membrana nictitans was ge-
zwollen en grauwgeel van kleur. Op de conjunctiva bulbi bevond
zich een enkele millimetergroote, sponsachtige, roode, granulee-
rende woekering, waarin talrijke tuberkelbacillen voorkwamen.
De gevonden tuberkelbacillen waren van het bovine type.

De cornea, sclera, uvea, retina en nervus opticus waren zonder
aantoonbare afwijkingen. Hij meent dan ook hier tevens met een
primaire tuberculeuze infectie van de conjunctiva van het linker-
oog te doen te hebben gehad.

Kirk, Lesbouyries, e. a. wijzen op het veelvuldig voorkomen
van uveïtis en panophthalmitis tuberculosa bij katten. Bij blind-
heid van deze dieren zou niet zelden tuberculose in het spel zijn.

Lesbouyries o. a. maakt melding van een tuberculeuze retino-
chorioiditis, welke met een aandoening van de conjunctiva ge-
compliceerd was. De tuberculeuze oogaandoening waarvan hij
mededeeling deed, kwam voor bij een driejarige kat, die reeds
geruimen tijd zonder resultaat voor een conjunctivitis van het
linkeroog was behandeld. In den bovensten conjunctivaalzak was
aanwezig een klein gezwel, wat onregelmatig van oppervlakte en
een weinig ulcereerend. Het hoornvlies was alleen in het bovenste
quadrant een weinig gevasculariseerd en opalescent ; het overige
deel daarvan was nog goed doorschijnend. Er bestond geen
photophobie of epiphora. Een ophthalmoscopisch onderzoek
kon door hem niet worden gedaan, daar het dier zeer lastig
was. Wel bleek de pupil iets wijder te zijn en reageerde deze ook
minder goed op licht.

Microscopisch werden in het materiaal, vanuit het ulcereerende
gedeelte van het gezwel genomen, tuberkelbacillen aangetoond.
Een daaropvolgende tuberculinatie verliep positief. Bij de sectie
werden, behalve dan in het linkeroog, nergens anders in het lichaam
tuberculeuze veranderingen gevonden. Het tuberculeuze gezwel

adhaereerde aan de sclera en reikte ongeveer van den limbus
cornea tot aan de aequator bulbi.

Bij nader onderzoek bleken ook de retina en de chorioidea
tuberculeus veranderd te zijn.

Een geval van een tuberculeuze aandoening van de cornea-scleraal-
rand van het linkeroog werd door mij eenigen tijd geleden bij een
witte kat, in de polikliniek waargenomen. Het dier was volgens
de anamnese reeds geruimen tijd aan de oogaandoening lijdende.
Er bestond een geringe etterige ooguitvloeiing en een licht eczeem
van de ooglidranden aan den nasalen kant. Het derde ooglid
puilde wat naar buiten toe uit, doordat zich aan de binnenzijde
daarvan, een vlakke, lensgroote, tumorachtige woekering bevond.
In den limbairstreek was dorsonasaal, een rood, koffieboongroot
gezwel zichtbaar. Ue oppervlakte ervan was wat onregelmatig ;
alleen aan den nasalen zijde scheen het epitheel gedeeltelijk te
ontbreken. Voor het kleinste deel was het gezwel vergroeid met
de conjunctiva en de sclera, voor het grootste deel met de cornea.
Het hoornvlies was alleen in de onmiddellijke nabijheid van de
woekering wat troebel en daarin waren ook enkele bloedvaten
te zien.

De rest van het hoornvlies was volkomen normaal en door-
schijnend. Bij oplithalmoscopisch onderzoek werd aan de inwendige
deelen van het oog geen enkele afwijking opgemerkt.

Verschillende lichaamslyinphklieren als 1. gl. mandibulares,
1. gl. retropharyngeae, 1. gl. popliteae, bleken gezwollen te zijn.
Gedacht werd door mij aanvankelijk, hier met een sarcoom te
doen te hebben, hetgeen den eigenaar werd medegedeeld. Deze
stond er toen op, dat het dier zonder verder nader onderzoek
in zijn tegenwoordigheid werd gedood.

Het oog werd geëxstirpeerd en microscopisch onderzocht. De
bulbus werd na te zijn gefixeerd, gehalveerd. De snede werd ge-
maakt loodrecht door het midden van het gezwel.

Duidelijk was nu macroscopisch te zien, dat de woekering slechts
met de oppervlakkige lagen van de cornea en de sclera verbonden
was en dat de inwendige deelen van het oog volkomen intact waren.

Het van den limbus corneae uitgaande, woekerende weefsel, lag
hoofdzakelijk op het eigenlijke hoornvliesweefsel en werd bijna
overal door een dunne laag van epitheelcellen bedekt. Hier en
daar waren deze cellen min of meer in verval en bevonden zich
leucocyten daartusschen. Slechts op enkele plaatsen ontbraken
de epitheelcellen en waren kleine erosies aanwezig. Het woekerende
weefsel zelf was vaatrijk en vertoonde nergens teekenen van ver-
val. Bij sterke vergrooting waren erin te zien, veel polynucleaire
leucocyten en veel epitheloide cellen, maar geen enkele reuzencel.
De substantia propria corneae was alleen in de buitenste lagen,
gelegen onder de woekering, wat celrijker en van enkele bloed-
vaten voorzien. De overige deelen van den bulbus bleken ook
microscopisch normaal te zijn. Het pathologisch-histologisch beeld
was typisch voor een tuberculeuze nieuwvorming zooals dat bij
katten bekend is. In de coupen konden echter de tuberkelbacillen
zelf niet worden aangetoond.

Bij de sectie, welke verricht werd in het Pathologisch-Anatomisch
Instituut kon intusschen positief tuberculose worden vastgesteld.

Het sectieverslag luidde als volgt : Vrij goede voedingstoestand.
In de subcutis, omentum en mesenterium nog al wat vet. Alle
lymphklieren gelijkmatig vergroot tot het drie a vijfvoud. Het
grootst waren de mandibulaire en de retropharyngeale klieren,
het kleinst was nog de mesenteriale klier. In deze laatste multiple,
kleine, witte verkaasde haardjes met een enkel kalkkorreltje.
Rest mesenteriale klier schijnbaar normaal. Alle andere klieren
frappeerden door hun gelijkmatige, korrelige sneevlakte. Nergens
was iets van regressie te bespeuren. Het omentum was met een fijn
strengetje vergroeid met de mesenteriale klier. Milt vrij anaemisch ;
op sneevlakte waren de follikels duidelijk te zien. Lever met een
tiental aan de oppervlakte waarneembare kleine witte haardjes.
Verder de lever nogal bloedrijk. Nieren eveneens bloedrijk ; in
iedere nier een kleine witte haard in de schors.

Maag en darmkanaal normaal. In de longen, voornamelijk gelo-
caliseerd in de achterste helft der hoofdkwabben een aantal grijze,
hyaliene, op sneevlakte promineerende knobbeltjes. Longen matig
samengevallen en tamelijk bloedrijk.

Wat longoedeem. In de voorste kwabben ook wat emphyseem
Steekopening met aansluitende kleine bloeding aan de basis der

rechter cardiale kwab. In uitstrijkje van de mesenteriale klier veel
tuberkelbacillen. Coupes van lichaamslymphklieren : beeld van dif-
fuse hyperplastische tuberculose met vorming van fraaie epithe-
loïde cellen. Cavia ingespoten met emulsie van de 1. gl. popliteae
reageerde positief.

Later zijn door mij nogeens een paar malen conjunctivale nieuw-
vormingen van tuberculeuzen aard bij de kat geconstateerd.

Lesbouyries zegt : „Nous n\'avons jusqu\'ici rencontré que
chez le chat des lésions tuberculeuses de l\'oeil, il semble que cet
animal y soit prédisposé. Tandis que chez le chien les troubles ocu-
laires sont surtout dus à la maladie du jeune âge, chez le chat ils
paraissent être presque uniquement tuberculeux."

Het schijnt mij toe dat de conjunctivale tuberculose bij katten
eventueel ook door een infectie van buiten kan worden veroorzaakt
en met het z.g. wasschen dezer dieren in verband te brengen is.
Men kan zich voorstellen dat hierbij het conjunctivale weefsel
gelaedeerd en eventueel primair geïnfecteerd wordt.

Edelmann, Zur Kasuistik der Augentuberkulose. Deutsch. Zeitschr. f. Tier-
med. 1893..

Fischoeder, Ein Fall von Tuberkulose des Auges und Gehirns bei einem 4
Monate alten Kalb. Zeitschr. f. Fleisch- und Milchhyg. Bd. 6.

Manleitner, Zur Kenntnis der Augentuberkulose bei Rind und Schwein. Arch,
f. Ophth. Bd. 61. S. 152. 1905.

Petit et Coquot, Tuberculose cutanée. Bull, de la Soc. centrale de Méd. Vét.
1902.

Robin et Lesbouyries, Irido-chorioidite et conjonctivite tuberculeuses chez
le chat. Bull, de la Soc. Centr. de Méd. Vét. 1926.

Robin et Lesbouyries, Sur la tuberculose oculaire chez le chat. Rev. Vét. 1927.
p. 163 en Rev. Vét. 1926. p. 633.

M. Schlegel, Uber Augentuberkulose bei Haustieren. Arch. f. wiss. u. prakt.
Tierh. Bd. 48. H. 1. 1922.

Schmidt, Tuberkulose der Augen bei einem Rind. Zeitschr. f. Fleisch, u. Milch-
hyg. 1898.

Schmidt, Augentuberkulose bei einem Rind. Ber. ü. d. Veterinärwesen i. Sach-
sen. 1899.

Verfasser berichtet über die Beobachtung einer tuberkulösen Neubildung auf
der Hornhaut einer an Tuberkulose leidenden Katze.

Note on a tuberculosis neoplasm observed on the cornea in a cat affected by
tuberculosis.

L\'auteur décrit un néoplasme tuberculeux qui fut observé sur la cornée d\'un
chat atteint de tuberculose.

Het artikel van Prof. Dr. H. M. Kroon over bovenstaand on-
derwerp in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Aflevering i van
i Januari 1928, wekte mijn belangstelling voor dit vraagstuk op
en deed mij de vraag stellen of een dergelijk machinaal reinigen
van de huid bij paarden van belang kon zijn voor het Leger. Tevens
viel me in bedoeld artikel op, dat Prof. Kroon de opgevangen hoe-
veelheid haar niet afzonderlijk opgeeft, hetgeen zeer waarschijnlijk
zijn oorzaak daarin vindt dat weinig haar verkregen werd ; dit is
begrijpelijk daar de proeven in de maand October plaats vonden.
Wel deelt Prof. Kroon mede dat bij gebruik van den stofzuiger
vooral meer losse haren verkregen werden.

Van belang was het daarom ook te weten, hoe de machine zich
houden zou tijdens de verharingsperiode, m. a. w. of zij in staat
zou zijn groote hoeveelheden los winterhaar te verwerken.

In overleg met den Chef van den Militairen Veterinairen Dienst
werd besloten, daartoe eene proefneming met den stofzuiger te
doen plaats hebben bij paarden van het Remontedepöt. Deze paar-
den loopen ook des winters een groot deel van den dag buiten in
de loopplaatsen, hebben dus bijna zonder uitzondering een zware
wintervacht waarin veel stof uit de loopplaatsen zich ophoopt,
zoodat de machine hier een krachtproef zou doormaken en tevens
bewijzen moest dat ze bij jonge en weinig handzame paarden als
hier steeds zijn, toegepast kon worden.

Op mijn verzoek stelde de N.V. ELECTROLUX te \'s Graven-
hage mij een stofzuiger van het bekende model met slede ter be-
schikking. De zuigkracht van deze machine is zeer hoog, nml.
ongeveer 750 mM. water overdruk, terwijl het verbruik aan elec-
triciteit per uur 230 Watt bedraagt, dat is, de Kilowatt gerekend
tegen een prijs van 15 cent, een uurprijs van bijna 3J cent. De ge-
bruikskosten behoeven derhalve voor aanschaffing geen bezwaar
te vormen.

De metalen slede die aan de machine zit en die dient om haar op
den grond te plaatsen, is bij de reiniging van paarden van geen nut,
daar aldus gebruikt, de kans op beschadiging groot is. Beter is,
de machine bij gebruik aan een leeren band op den rug te dragen.

Aan de eigenlijke machine wordt door middel van een metalen
huls een breede gummibuis van 2.5 M. lengte verbonden. Aan het
andere uiteinde hiervan zit een tweede metalen huls, waarop een
gecombineerde rosborstelkam geschoven wordt (foto 4-H.). De
borstel zit namelijk met 4 schroeven gemonteerd op een ebonieten
houder (foto 3-A) terwijl de kleine bijgevoegde roskammen (3

stuks : scherp-halfscherp en glad foto 3-B, C en D) door middel
van een eenvoudige veersluiting in den borstel aangebracht kun-
nen worden. De bedoeling zit dus voor dat bij gebruik der machine
tegelijkertijd gerost en geborsteld wordt.

Binnen in de machine zit de stofzak benevens een metalen vlie-
genvanger in kooivorm, welke laatste evenwel bij de proeven werd
uitgenomen. De aangezogen en met stof, vuil en haar vermengde
lucht komt dus in de stofzak, de vaste deelen blijven hierin achter
terwijl de lucht de stofzak passeert en vervolgens langs de motor
strijkt en deze afkoelt.

A. De bedoeling zat voor de machine in vergelijkende proeven
op haar waarde te toetsen. Allereerst op de wijze als ook Prof.
Kroon\' deed, dus door de ééne helft van het paard te laten poetsen
met de Electrolux (afgekort E.), de andere helft door een man met
den gewonen roskam en -borstel. In de E. werd de scherpe roskam
gemonteerd (foto 3-B). Bij het handpoetsen werd het paard (steeds
zonder ijzers) op een groot stuk dik papier geplaatst, waar vanaf
na de proef het verkregen haar en vuil werd opgeveegd en gewogen.

Alras bleek, vooral bij de paarden met lang winterhaar, dat de
entree van den rosborstel der E. door het lange haar werd afge-
sloten (foto 4~G) waardoor de opname van haar en vuil bemoeielijkt
werd. Het bleek dan steeds noodig dit zich op den rosborstel vast-
zettende haar met de hand los te maken hetgeen veel tijdverlies
veroorzaakte. Ook verzamelde zich door het afsluiten van de
entree veel stof tusschen den rosborstel en ebonieten houder (van
i—2 gram) waardoor dit voor de uitkomst der proefneming ver-
loren ging. Het resultaat was dan ook dat de uitkomsten voor dc
E., alhoewel deze ten opzichte van het handpoetsen zeer gunstig
waren, toch niet zoo sprekend bleken als verwacht kon worden,
temeer daar, dank zij een sportieve strijdgeest onder het personeel
van den Ziekenstal, bij de vergelijkende proeven gepoetst werd met
een ijver, als zelden in dienst wordt waargenomen. Het zal dus
duidelijk zijn dat de stofzuiger door bovenstaande oorzaken steeds
gehandicapt was. Toch waren, zooals ik reeds schreef, haar resul-
taten, vooral voor wat het verkregen vuil betreft, steeds veel gun-
stiger dan bij het handpoetsen ; speciaal bij kortharige paarden viel
dit duidelijk op (zie o.a. Proef No. 4).

Om de entrée in de borstel te verruimen werd eerst de roskam
uitgenomen (foto 3-A) waardoor ook haar werking werd uitge-
schakeld. Ter vergelijking werd dan bij het handpoetsen ook geen
roskam gebruikt of ook : bij beide proeven werd eerst een gewone
roskam gebruikt en daarna geborsteld op de gewone wijze resp.
met de E. zonder roskam.

zaagd (foto 3-E), waardoor de entree werd verruimd en toch de
werking van den roskam, alhoewel verminderd, behouden bleef.

Daar evenwel ondanks deze veranderingen de resultaten van de
E. nog steeds beneden de verwachting bleven en gemeend werd
dat speciaal bij het reinigen van de wintervacht een goed werkende
roskam ook bij den stofzuiger niet gemist kan worden terwijl juist
de borstel als stofvanger bij den stofzuiger geen of een kleine rol
speelt, werd aan den wachtmeester-hoefsmid Huysman van het
Remontedepöt verzocht, een op den ebonieten houder passende
roskam te maken, waarvan de entrée den omvang van bijna den
geheelen ebonieten houder kreeg en waarvan de tanden diep inge-
sneden werden, om de toetreding van lucht mogelijk te maken,
(foto 3-E en 4-K).

De rosborstel werd hierbij dus niet gebruikt. Een passend asbest
plaatje zorgde voor de noodige aansluiting van dezen roskam op
den ebonieten houder. Het resultaat bij gebruik van den roskam
Huysman (verkort H.) was, in vergelijking met het hand-
poetsen en gebruik van de E. in de standaarduitvoering, met al
dan niet uitgezaagde roskam, verrassend. De verkregen hoeveel-
heid los winterhaar werd aanmerkelijk grooter terwijl ook de vuil-
opname verhoogd werd doordat de entrée niet meer werd afgesloten.

Hechts met E. standaarduitv. to min. : 24 ,, ,, ,, 10 ,,
Ue entrée verstopt door het vele lange losse winterhaar.

De opgevangen hoeveelheid vuil bij gebruik van de E. is steeds
grooter dan die, bij het handreinigen verkregen ; dit in tegenstelling
met de hoeveelheid opgevangen haar, die bij gebruik van de E.
steeds kleiner was, doordat het opgevangen haar de entrée ver-
stopte. (foto 4-G) en zoo de opname van haar bemoeielijkte. Toen

op 17 Febr. de roskam van de E. was uitgenomen (foto 3-A) waar-
door de entrée ruimer werd, was dadelijk de opgenomen hoeveel-
heid haar aanzienlijk grooter. Hetzelfde deed zich voor op 20 Febr.
nadat eerst met een gewone roskam was gerost en daarna gepoetst
met de E. waarvan de roskam was uitgenomen.

Paard No. 256 niet kort winterhaar.
17 Febr. Bij deze proef werd links met de hand gepoetst en rechts met de K. in
standaarduitv., aan elke zijde 10 min.

De opgenomen hoeveelheid vuil bij gebruik van de E. is bijna
steeds beduidend grooter dan die bij het met de hand poetsen ver-
kregen. Hetzelfde geldt voor de opgenomen hoeveelheid haar. Het
korte winterhaar verstopt namelijk de entrée van den borstel zoo
goed als niet.

Haard No. 234. Behept met veel luizen en neten. In verband met het lange win-
terhaar werd gepoetst met de F. zonder roskam er in.
17 Febr. Na 10 min. poetsen ;

Luizen in de huid gezogen laten moeielijk los ; daarom is de roskamwerking
niet te missen.

Paarna werd een deel van het kruis geschoren (50 bij 60 c.M.) en deze plek 5 min.
lang behandeld met de F. en roskam.

Bij gebruik van de E. worden groote hoeveelheden luizen en neten
van de huid opgenomen. De roskam is hierbij niet te missen. Daar
de neten aan de haren zijn vastgekleefd, is te verwachten datde
opname er van uitsluitend geschiedt bij het opzuigen van het losse
winterhaar. Dit is niet geheel juist : bij toepassing van de E. op

Officierspaard ; wordt eiken dag goed gepoetst en staat op stal steeds onder een
deken dus is kort behaard.
20 Febr.

Bij een geregeld gepoetst en kort behaard paard levert het ge-
bruik van de E. een aanzienlijk beter resultaat op dan dat bij het
met de hand reinigen verkregen wordt.

Eerst werd door 2 mannen ieder een helft gepoetst met de hand, zoolang, tot
zoogoed als geen vuil en haar meer verkregen werd. Dit bleek na 15 min. het geval
te zijn.

32 gr. haar en 16 gr. vuil.
7.00 op het oog bleek dit paard bij onderzoek daarna schoon te zijn.
Vervolgens werd dit paard nagepoetst met de E.

Bij het napoetsen werd dus met de roskam H. nog bijna 3 maal
zooveel haar en iets meer vuil verkregen dan met de bij de E. be-
hoorende roskam en -borstel.

Bij gebruik van de roskam Huysman (foto 3-F en 4-K) was de
verkregen hoeveelheid haar dus weer aanmerkelijk grooter. Bij de
naproef op 24 Febr. kon met de E. in stand. uitv. door verstopping
van den borstel slechts de helft van de hoeveelheid haar bij het
met de hand poetsen verkregen worden ; echter was de hoev. vuil
2 maal zoo groot.
Proef No. 7.

Om de entree van den roskam der E. te vergrooten werden de
beide dwarsbalkjes uitgezaagd (foto 3-E). De lange winterharen
van dit paard konden toen echter nog niet voldoende passeeren
en verstopten alsnog de entrée waardoor de verkregen hoeveel-
heid haar bleef beneden die, bij het handpoetsen verkregen en
beduidend minder was dan die, verkregen met de roskam Huys-
man.

Hier bleek de verkregen hoeveelheid haar bij gebruik van de E.
met uitgezaagde roskam gelijk aan die, bij het handreinigen ver-
kregen. De verruiming van de entrée, door uitzagen der dwars-
balkjes ontstaan, is dus voor niet te lang winterhaar wel een voor-
deel.

PaardNo. 394. Matig lang winterhaar. Is van tevoren geheel schoongewasschen.
29 Febr.

Waar dit paard afdoende gereinigd was, kon met de E. en ros-
kam Huysman niet meer vuil verkregen worden als met de E. en

bijbehoorende uitgezaagde roskam ; maar de hoeveelheid verkre-
gen haar was in het eerste geval weer beduidend groot er (i2maal).

Een vergelijking van de resultaten verkregen met de E. een ros-
kam H. en met het met de hand poetsen is steeds duidelijk in het
voordeel van de eerste.

Het omwisselen der bewerking aan beide lichaamshelften op 8
Maart was om begrijpelijke reden in het nadeel van het hand-
poetsen en in het voordeel van de stofzuigerbewerking.

Aan linker- en rechterzijde elk 10 min. lang gepoetst met de E. en roskam IIuys-

2 Maart :

geen zon, koude wind.
zomerweer,
bijna geen zon.
geen zon, koude wind.
geen zon, koude wind.
winterweer, sneeuwval.

Bedoeling was een indruk te krijgen van de hoeveelheid haar en
vuil die verkregen kon worden gedurende een bepaald tijdvak,
bijv. een week. Reeds na den 2den dag trad in de verkregen hoeveel-
heid vuil een constante op. Het paard was toen praktisch schoon.

In de verkregen hoeveelheid haar valt allerminst een regel-
matige afneming op te merken. Dit is ook niet te verwachten. De
te verkrijgen hoeveelheid los winterhaar is bijna geheel afhanke-
lijk van de weersgesteldheid. Stijgt de temperatuur, dan kan die
hoeveelheid groot zijn ; wisselt een extra koude dag de andere af,
dan zal zij heel klein zijn. Hiermede moet dus rekening gehouden
worden bij de beoordeeling der resultaten.

Paard No. 233. Veel lang winterhaar. Het paard is vrij schoon.
Duur der behandeling steeds links en rechts elk 10 min.
6 Maart.

en roskam H.
min........

min...........: 3

............: 3

Het paard onderging dus 2 verschillende bewerkingen met de
E. met een tijdsduur van 10 min., waarbij na de eerste 5 en na
de tweede 5 min. telkens de verkregen resultaten werden gewogen
en opgeteekend. De bedoeling zat hierbij voor, speciaal bij toepas-
sing van den roskam Huysman, om na te gaan of de verkregen
resultaten gedurende de tweede 5 min. aanmerkelijk lager zouden
zijn als die der eerste 5 min. m. a. w. of met een bewerking van
5 min. per half paard volstaan kan worden, aannemende, dat de
verplegingstoestand van het paard goed is.

Evenwel bleef de verkregen hoeveelheid vuil gedurende de
tweede 5 min. ongeveer gelijk aan die der eerste 5 min. en zou men
geneigd zijn te besluiten, dat ook bij toepassing van den roskam
Huysman een behandelingsduur van 5 min. per half paard te
kort is.

Echter is de constante hoeveelheid vuil van ongeveer 5 gram
voor de roskam Huysman klein en kan vergeleken worden met
een bij het handpoetsen verkregen hoeveelheid van r—2 gram,
zoodat praktisch een desbetreffend paard schoon genoemd mag
worden en dus een behandelingsduur van 10 min. per heel paard
bij gebruik van den roskam Huysman voldoende is te achten.

1. Alle voor de proeven gebezigde paarden toonden niet de
minste vrees of schuwheid bij gebruik van den Electrolux-stof-
zuiger. Wordt het paard buiten aan den muur vastgezet dan is
één man als regel in staat het geheel te poetsen, (foto r).

Ook aan de beenen verdroegen de paarden over het algemeen
de toepassing heel goed. (foto 2).

2. Heeft het reinigen in den stal plaats, dan is een groot voor-
deel dat zoo goed als alle vuil en stof wordt opgezogen, zoodat dit
zich niet, zooals bij het met de hand poetsen geschiedt, grooten-
deels in den stal verspreidt.

3. De Electrolux-stofzuiger zelve heeft een handig formaat
en is gemakkelijk te bedienen en schoon te houden, üe bijbehoo-
rende gummibuis van 2.5 M. lengte die de eigenlijke machine met
den borstelhouder verbindt, is te lang en hindert bij de bediening .
met de helft der lengte kan ruimschoots volstaan worden, waar-
door tevens het resultaat van de zuigende kracht verhoogd wordt.

4. Behoudens in de verharingsperiode (veel los en vaak lang
uinterhaar) voldoet de Electrolux-stofzuiger in de standaarduit-
voering, dus met gecombineerde roskam-borstel heel goed. De
zuigkracht is zeer groot waardoor bij denzelfden tijd poetsen de
door hem opgezogen hoeveelheid vuil steeds aanmerkelijk grooter
is dan bij met de hand poetsen verkregen kan worden.

Bij gebruik van den stofzuiger zal in het algemeen met de helft
van den tijd, noodig voor het met de hand poetsen, volstaan
kunnen worden.

Nadeelige gevolgen voor de huid der paarden werden zelfs na
meermalen herhaalde proeven niet waargenomen.

5. Echter is naar mijne meening in de standaarduitvoering de
verhouding van roskam tot rosborstel een ongunstige, m. a. w. de
roskam is te klein, (foto 4-H).

Een goede roskamwerkingis niet te missen, teneinde het vettige
huidvuil dat een zekere affiniteit tot de huid heeft, los te maken.
De kleine ingebouwde roskam doet dit onvoldoende. Is het vuil
losgemaakt, dan vangt de rosborstel een gedeelte er van op, het-
geen bij den stofzuiger geheel overbodig is daar het losgemaakte
vuil dadelijk wordt opgezogen. Feitelijk is de rosborstel als zoo-
danig dus te missen, wat bij het met de hand poetsen niet het geval
is, daar het met den roskam losgemaakte huidvuil door den borstel
verzameld wordt waarna dit verzamelde vuil op den roskam wordt
afgestreken, die daarna op den grond wordt uitgeklopt. Hoogstens
kan na gebruik van den stofzuiger een losse borstel dienst doen
om de haren glad te strijken, (niet noodzakelijk).

Het weglaten van den rosborstel en het vergrooten van den
roskam zal derhalve het reinigend vermogen van den stofzuiger
vergrooten.

6. Tijdens de verharingsperiode, wanneer veel en vaak lang
winterhaar los komt, is de huidige standaarduitvoering niet doel-
matig, wijl het aangezogen haar de entrée van den borstel verstopt
(foto 4"(j) dus èn de haaropname èn de vuilopname bemoeielijkt
of onmogelijk maakt.

Het uitzagen van de beide dwarsbalkjes van den roskam (foto
3"E) verhoogt de passage van haar en vuil wel eenigermate, spe-
ciaal wanneer het eerstgenoemde niet te lang is, maar afdoende
werkt deze verandering niet.

Evenmin was dit het geval, wanneer de roskam werd uitge-
nomen en alleen de borstel gebruikt werd (foto 3-A). De borstel
houdt te veel los haar vast en verstopt zoo de entrée weer terwijl
hij tevens als losmaker van het vuil niet de capaciteit heeft van
den roskam.

Bij toepassing op den stofzuiger van den roskam Huysman
(foto 3-F en 4-K), dus met weglating van den rosborstel, werden
de allerbeste resultaten verkregen, niet alleen voor wat betreft
de hoeveelheden opgezogen haar en vuil, maar tevens vond op-
hooping van haar en verstopping van de entrée van den borstel
niet plaats terwijl de opname zelve zonder verlies geschiedde.
Daar deze roskam nog al scherp getand was, moest de toepassing
met eenige omzichtigheid geschieden.

In verband met de meer of mindere huidgevoeligheid der paarden
zal het gewenscht zijn bij eventueele aanmaak de apparaten met
drie verschillende van dergelijke roskammen uit te rusten nml.

scherp, half scherp, zacht. Het monteeren dezer kammen zou
overeenkomstig kunnen geschieden aan de huidige bevestiging
er van.

Ook in den tijd dat de dieren kort behaard zijn of niet verharen
zal de toepassing van dezen roskam te verkiezen zijn boven de
huidige standaarduitvoering.

7. Bij de bestrijding van luizen en neten is de Electrolux-stof-
zuiger een goed hulpmiddel. Een afdoende oplossing brengt hij in
dit vraagstuk echter niet.

S. Resumeerende kan gezegd worden dat in het algemeen toe-
passing van de E. stofzuiger voor massabehandeling door zijn
doelmatigheid en besparing aan personeel en tijd zeker aanbeveling
verdient.

I)e standaarduitvoering van de gecombineerde roskam-borstel
voldoet buiten de verharingsperiode zeer goed doch is tijdens de
verharingsperiode niet geheel doelmatig.

Onder alle omstandigheden leverde de roskam Huysman zonder
gebruik van den rosborstel het beste resultaat op.

Of dagelijksch gebruik van een stofzuiger ter reiniging van de
troepenpaarden en ter besparing van tijd en personeel aan te be-
velen is, kan op grond van de genomen proeven in het Remon-
tedepöt, waar geen rekening behoefde gehouden te worden met
uitrukkende diensten, niet beoordeeld worden.

Echter zal dit zeker wel het geval zijn voor veterinaire hospi-
talen, drukke ziekenstallen en Veldziekenstallen, in het algemeen
voor verplegingsinrichtingen, waar steeds veel paarden zijn die,
om welke reden ook, geen of weinig beweging kunnen krijgen en
waar een beperkt aantal manschappen voor de verpleging beschik-
baar is.

Aan de ziekenstal van het Remontedepöt bewees de Electrolux-
stofzuiger uitstekende diensten :

b. bij de verwijdering van overtollig los winterhaar, dat aan-
leiding tot jeuk geeft en waardoor de dieren zich gaan schuren.

Ausgenommen in der Zeit wo die Pferde ihre Winterhaare verlieren, ist der
Electrolux-Staubsauger in originaler Ausführung sehr geeignet beim reinigen der
Haut von Pferden. Beim Haarwechsel aber ist derzelbe nicht zweckmäszig weil
die vielen lange Winterhaare den Eingang vom combinierten Roszbürste-Rosz-
kamm abschliessen. Verwendung von dem von Huysman angefertigten
Roszkamm der auf dem Staubsauger passt bringt hier die Auflösung. Der also
umgestaltete Apparat kann ausgezeichnete Dienste leisten in Verplegungsan-
stalten wo immer viele Pferde sind, die keine oder wenig Bewegung haben, und
wo nur eine beschränkte Anzahl Mannschaften für die Verplegung vorhanden ist.

l\'Aspirateur Electrolux original donne des résultats très satisfaisants pour le
nettoyage de la peau des chevaux. Pendant la période de la chute des poils d\'hiver
l\'appareil est moins efficace pareeque les longs poils obstruent l\'entrée de l\'étrille
et de la brosse combinées, l\'Application de l\'étrille fabriqueée par Huysman s\'adap-
tant sur l\'aspirateur apporte ic^; la solution. l\'Appareil ainsi modifié peut rendre
d\'excellents services dans les établissements pour les chevaux malades, qui n\'ont
pas beaucoup de mouvement et on il n\'y a qu\'un nombre limité de personel pour
les soigner.-

Except during the period in which horses lose their winterhair the Electrolux
aspirator in its original construction docs very well ; however it gives not entire
satisfaction during moulting-time because the let of long winter hair prevents the
combined curry-comb and brush to enter sufficiently. Application of Huysman\'s
curry-comb adaptable to the aspirator solves this problem and the so-modified
apparatus may render excellent service in establisments for sick horses where
there are always lots of animals, which don\'t get any or very little excercise and
where there is only a restrained number of men to nurse them.

In „Natur und Kultur", (ref. in Deutsche Schlachthofzeitung No. 8, 1928)
wordt hierover gezegd : nauwkeurige controleproeven van Prof. Lexer en Hoff-
meister (Freiburg) hebben aangetoond, dat bij overplanting van geslachtsklieren
of gedeelten er van van dieren (apen) op mensen, de kiemcellen, waarom het te
doen is, niet meer functioneeren en te gronde gaan. Werkzaamheid van de over-
geplante klier is uitgesloten ; mogelijk is misschien dat de medeovergeplante
hormonen werkzaam blijven tot ze verbruikt zijn ; dan is echter de werking ook
afgeloopen, daar die hormonen niet verder gevormd worden. Het zou dan een-
voudiger zijn te trachten, die hormonen (chemiese stoffen?) uit de geslachts-
klieren van geslachte dieren (het behoeven zeer zeker geen apen te zijn) te isoleeren
en daarmee de patiënten van tijd tot tijd in te spuiten.

Bij vermelde gunstige gevolgen na de Voronoff\'se operatie, moet men bedenken
dat ,,de verbeelding van de patiënt" daarbij een groote rol kan spelen. (Dit laatste
kan bij den mens juist zijn, maar valt bij dieren weg, en in de vakliteratuur der
laatste jaren zijn verschillende publicaties verschenen van gunstige resultaten
na de operatie bij rammen en stieren. Ref.) Vr.

Naar aanleiding der eritiek, uitgebracht door de Directie van het Amsterdamsche
abattoir, in het tijdschrift van 15 Mei j.1. omtrent mijne beschouwing over de af-
keuring van een varkenslever, meen ik nog het navolgende te mogen opmerken.

Het was mij niet mogelijk, ofschoon zulks aanvankelijk mijn bedoeling was,
advies in te winnen over de genomen keuringsbeslissing bij den Hoogleeraar, die
de daarvoor aangewezen leerstoel bekleedt, omdat mij na informatie bleek, dat
Prof. van Oijen zich te Rome bevond. Toen ik dit vernam, stond ik voor de keuze
de lever ter onderzoek aan te bieden aan het Hoofd der Veterinaire afdeeling van
het Centraal Laboratorium of aan den Hoogleeraar in de pathologische anatomie.
Ik besloot de hulp in te roepen van Prof. Schornagel, omdat de aan het abattoir
alhier afgekeurde organen steeds bestemd worden voor het onderwijs in de patho-
logische-anatomie en ook de varkenslever — hoewel m. i. geheel ten onrechte —
was ajgekeurd.

Bovendien beschouw ik Prof. Schornagel niet als een theoreticus op het gebied
der vee- en vleeschkeuring.

Ik meen, dat ik tegenover den Directeur van het abattoir te Amsterdam al
zeer beleefd ben geweest, door hem terstond een afschrift toe te zenden van de
beide brieven, die Prof. Schornagel mij heeft toegezonden. Maar niet alleen
Prof. Schornagel, ook de Inspecteur van de Volksgezondheid, woonachtig te
Amersfoort, huldigt mijn opvatting dat de varkenslever niet in zijn geheel had
mogen worden afgekeurd.

Deze toch richtte op 3 Mei j.1. tot zijn ambtgenoot, den Inspecteur van de Volks-
gezondheid te Amsterdam, het navolgende schrijven, hetwelk ik hier woordelijk
weergeef, en welk schrijven al; volgt luidde :

,,Met dankzegging voor de inzage van het hierbij teruggaande schrijven van
,,den Directeur van het Openbaar slachthuis te Amsterdam heb ik de eer U te
,.berichten, dat het schrijven geen wijziging in mijne opvatting heeft kunnen bren-
,,gen. Er bestond geen aanleiding tot afkeuring van de lever, die mij getoond
„werd. Verwijdering der bedoelde plekken was gemakkelijk mogelijk en had m. i.
„meer op den weg gelegen dan totale afkeuring, zooals nu heeft plaats gehad. Ook
,,dan had aan den Directeur van het abattoir (te Utrecht) kennis gegeven kunnen
„worden van de afwijkingen der plekken, terugzending was daarvoor niet noodig.
„Uit den aard der zaak had de keuringsdienst in Utrecht de aangetaste deelen
„moeten verwijderen, daarmede zal ieder het eens zijn; dat echter de totale af-
,.keuring een gevolg zou moeten zijn van het bepaalde in art 3 van het keurings-
,.regulatief, zooals ik uit het schrijven meen te moeten opmaken, kan ik niet onder-
schrijven. Hierbij moet worden bedacht, dat art. 3 geen nauwomlijnde voor-
schriften bevat, doch zooals ook met andere bepalingen van het keuringsregula-
„tief het geval is en moet zijn, ruimte openlaat voor individueele opvattingen,
„waarbij men zich dan bij de beoordeeling moet vrijwaren voor uitersten. Hier
„is de gulden middenweg op haar plaats, temeer, daar de directie schadelijkheid
„uitgesloten kan worden. Ik moge U verzoeken mijn opvatting ter kennis van
„den Directeur van het openbaar slachthuis te Amsterdam te willen brengen."

En nu de ouderdom van de lever en de trouvaille van de Directie van het Am-
sterdamsche abattoir, dat deze lever onder ongunstige omstandigheden is heen
en weer gezonden, waardoor de afwijking in de lever voor Prof. Schornagel
minder gemakkelijk waarneembaar zou zijn geweest.

Op 19 April j.1. keerde ik uit Stuttgart terug, alwaar ik o. m. de meening van
Prof. van Ostertag had gevraagd over de beoordeeling der met distomatose
behepte lever aan het stedelijk abattoir te Amsterdam. Daags daarna, dus op
20 April, toonde mij collega Rutgers, pl.v. Directeur van het abattoir alhier,
de lever, die in het koelhuis werd bewaard en in het koelhuis verbleef, totdat

die op 23 April aan Prof. Schornagel door mij werd verzonden. Zeer goed we.it
de Directie van het abattoir te Amsterdam, dat de bedoelde afwijkingen bij een
lever, bewaard in een goed functioneerend koelhuis, na vijf dagen even goed zijn
te onderscheiden als bij een versche lever. Daarom schrijf ik dan ook van een
trouvaille. Dat ik eenige dagen wachtte met de opzending der lever aan Prof
Schornagel komt, omdat ik er rustig over nadenken moest, op welke wijze ik
in de toekomst een eind kon maken aan de m .i. zeer onjuiste en onrechtvaardige
bcoordeelingen der organen, afkomstig uit Utrecht, aldaar goedgekeurd en inge-
voerd te Amsterdam. Ik wist aanvankelijk niet welken weg ik moest bewandelen,
temeer daar ik reeds in een der vergaderingen der Vereenigingen voor slachthuis-
directeuren mij — maar zonder succes — beklaagd had over de wijze, waarop
de keuringsdienst te Amsterdam optrad en in welke vereeniging ook eenige maanden
geleden een collega, Hoofd van een stedelijk abattoir, dezelfde klacht had geuit.

In een m. i. helder oogenblik kwam ik op de idee de hulp in te roepen van een
collega, op wiens oordeel ik, en zeker vele collega\'s met mij, grooten prijs stel.

Terecht schrijft naar mijn oordeel de Redactie van het Tijdschrift, dat wanneer
bij invoer in een gemeente een afkeuring plaats vindt van te voren door een dieren-
arts elders goedgekeurd vleesch, er geen bepaalde weg is aangegeven voor laatst-
bedoelde om een uitspraak in hooger beroep over de vermeende onjuiste beoor-
deeling te krijgen. De wet geeft hiervoor noch aan de Inspecteurs, noch aan andere
ambtenaren bij de uitvoering der vleeschkeuringswet verbonden, de bevoegdheid.

Het verwijt van .de Directie van het slachthuis te Amsterdam, dat ik niet den
juisten weg had gekozen om een uitspraak te bekomen, kan ik derhalve niet aan-
vaarden. Van arbitrage is in dit geval geen sprake.

En nu ten leste nog het antwoord op de mededeeling aan het einde van het be-
toog der Directie van het abattoir te Amsterdam, luidende als volgt :

„Waar zou het heen moeten, indien de hoofden van keuringsdiensten het voor-
beeld van Hoefnagel volgden door bijv. omgekeerd ook alle door hen gecon-
stateerde tekortkomingen of mistastingen van andere keuringsdiensten en de
daarover gevoerde correspondentie zouden publiceeren?"

Welnu, hier was geen sprake van tekortkoming of mistasting mijnerzijds integen-
deel, de Directie van het abattoir te Amsterdam tastte mis en keurde een lever
af, die goedgekeurd was en goedgekeurd had moeten blijven. Ik verheug mij er
over, dat de Redactie van het Tijdschrift ruimte heeft willen verleenen om deze
kwestie eenigermate uitvoerig te behandelen. Misschien zal eenmaal het doel
der vleeschkeuring" zoo weinig mogelijk vleesch uit de consumptie weren, hetwelk
niet schadelijk is" ook ingang vinden bij de Directie van het abattoir te Amster-
dam.

Zeer geachte Redactie,
lk vond onderstaande vragen en antwoorden in „de Veldbode" van resp.21
April en 5 Mei 1928 :

22916. Ik heb een koe, die kleine wratjes aan de spenen heeft. Nu heeft ze een
wratje gekregen onder aan de speen en kan er geen melk uitkomen. Veearts ge-
raadpleegd en heeft dat verwijderd en mocht ik het met een buisje tweemaal
daags laten leegloopen. Nu doe ik dat al drie weken en kan er met de hand nog
niets uitkrijgen ; het gaat van onder altijd weer dicht. Zou daar nu iets aan te doen
zijn. Kan wellicht iets aan die wratjes gedaan worden, óók om ze te verwijderen"?

Gebreken aan het slotgat der spenen zijn zeer lastig te genezen. Gij zult nog wel
een poosje moeten doorgaan de betreffende speen met een buisje uit te melken.
Zorg vooral, dat het buisje telkens na het melken goed gereinigd en even in kokend
water gelegd wordt, anders loopt u kans het kwartier te verliezen. De andere
wratjes zijn vrij gemakkelijk weg te krijgen door ze even aan te stippen met een
weinig sterk salpeterzuur. Dit moet heel voorzichtig gebeuren, bijv. met een klein
penseeltje of desnoods met een potloodpunt, die even in het vocht wordt gedoopt.

Er moet voor worden gezorgd, dat het bijtende vocht alleen op de wratten komt
maar niet op de huid in de omgeving, want dat zou lcelijke brandwonden geven.

22937. Ben in het bezit van een koe, die op stal, wanneer ze lag, de scheede
eenigszins uitperste, terwijl er dan een witachtig vuil afkwam. Daarom heb ik
ze niet weer laten dekken (ze heeft gekalfd in October). Thans in de weide, blijkt
ze brulziek te zijn, terwijl ze beide banden nog heeft. Liefst weidde ik ze nog eenige
maanden, daar ze nog goed melk geeft. Is het ook besmettelijk voor de andere
koeien ?

Het meerendeel der practiseerende veeartsen zal wel op de ,.Veldbode geabon-
neerd zijn en is dus bijna iedere week in de gelegenheid zich te ergeren aan mede-
deelingen van de soort als hierboven aangehaald.

Mogelijk zou collega Dr. \\V. S. G. A. van Leeuwen, medewerker van ,,de Veld-
bode", tusschen de Redactie van voornoemd blad en de practiseerende veeartsen
bemiddelend kunnen optreden, om aan dit, zoowel voor den veearts-medewerker
als voor zijn collega\'s, aanstootelijk gedoe een einde te maken.

De onderteekenaar A. v. L. is, zooals van zelf spreekt, geen veearts, maar iemand,
die zich in deze richting verder ontwikkeld heeft. Waarschijnlijk zal deze A. v. L.
premie No. 14 uit de Jubileumsaanbieding van ,,de Veldbode" bestudeerd heb-
ben. Premie No. 14 heeft als titel ,,Het zieke Huisdier" en ,,is nu eens geen kwak-
zalverij", maar een goed boek, waarvan in Nederland al wel 10.000 exemplaren
verkocht zijn", zooals de bewerker ons mededeelt. De prijs van dit handboek is
/ 2.75. Mij dunkt zoo, dat de Redactie en de Uitgeefster van ,,de Veldbode" den
Heer van Leeuwen wel ter wille zullen zijn. Want zij kan immers de raadvragers
op ,.Het zieke Huisdier" opmerkzaam maken Deze ontvangen dan voor ƒ2.75
een sloot vol adviezen en ten slotte zal de hier aangegeven oplossing van deze
oude kwestie een kalmeerenden invloed hebben op de collega\'s, die week in, week
uit bij de lezing van ,,de Veldbode" in geprikkelde stemming geraken, zoodra
de rubriek „Vraagbaak" in zicht komt.

P.S Naar aanleiding van een antidiphtherin-aankondiging in het „Poultry
Yearbook" de vraag : Indien een Hollandsche kwakzalver deze entstof
uit Engeland zou willen importeeren. komt hem dan deze import, per
kip berekend, duurder, dan in Nederland de entingskosten per kip be-
dragen? H. J. E. W.

Op i Juli a.s. zullen 25 jaren verloopen zijn sinds den dag, waarop Jan Barne-
veld, opzichter-keurmeester aan de Gemecnt-eslachtplaats te Utrecht, zijn ambt
aanvaardde.

Het is in het algemeen niet gebruikelijk, dat in dit Tijdschrift melding gemaakt
wordt van jubilea van anderen dan dierenartsen. Echter geldt het hier wel een
bijzonder geval. Immers hebben 25 generaties van collega\'s in hun studietijd bij
de lessen in practische vleeschkeuring den Lector Hoefnagel zien (en vooral ook
hooren-) assisteeren door den opzichter, den keurmeester, het factotum Jan
Barneveld.

Allen zullen zich ongetwijfeld den rondborstigen, goedmoedigen, trouwhartigen,
opgewekten, vaak zoo komisch-onparlementairen Jan herinneren, die de te onder-
zoeken organen voor hun bevende beginnershanden vasthield, daarbij riskeerende
— en soms helaas ondervindende - dat het ondeskundig bestuurde keuringsmes
dieper snijdt dan bedoeld wordt.

Moge het Jan gegeven zijn, zijn taak gedurende nog vele jaren, met zijn spreek-
woordelijke goedgemutstheid, te blijven vervullen

Het zal hem op zijnen feestdag zeker niet aan blijken van belangstelling en
sympathie, ook van de zijde der onzen, ontbreken.

Het Hoofdbestuur maakt bekend, dat bij voldoende deel-
neming, gelegenheid zal worden gegeven tot het volgen
van pluimveecursussen ieder bestaande uit zeven voordrach-
ten van 2 uur: r over Vogelanatomie en -physiologie, 6 over
pluimveeziekten. De ondergeteekende verzoekt aangifte vóór
i Juli a. s. De Secretaris :

Afdeeling Groningen-Drenthe. In eene bijzondere vergadering werd door Dr.
IJ. M. Kramer, directeur van den gezondheidsdienst voor vee te Voorburg, eene
uiteenzetting gegeven van de wijze waarop deze dienst werkt en de voorgestelde
vergoeding voor de door de dierenartsen te verrichten werkzaamheden. In na-
volging van de, reeds eenige jaren werkende, gezondheidsdienst voor het vee der
veehouders, aangesloten bij coöperatieve fabrieken, werd in Friesland ook een
dergelijke dienst in het leven geroepen ten behoeve van het vee der veehouders,
aangesloten bij de speculatieve fabrieken, zooals in die provincie nog een 30-tal
bestaan. Ook voor de 4 speculatieve fabrieken in Groningen is de gelegenheid
tot deelneming opengesteld.

De inrichting van dezen dienst is eenzelfde als die van den gezondheidsdienst,
onder directie van den dierenarts A. Veenbaas, n.1. opsporen in de beslagen der
aangesloten veehouders van de reageerende dieren, met behulp der tuberculinatie
(oogreactie), het verder klinisch onderzoek dezer dieren ter opsporing van de
aan open-tuberculose lijdende, het zooveel mogelijk afgezonderd houden dezer
dieren, het advies tot opruiming en de tuberculose-vrije opfok der kalveren. De
dienst werkt zonder subsidie, de veehouder betaalt het opsporen der reageerende
dieren en het verder klinisch onderzoek ; de administratie en het laboratorium-
onderzoek der door de dierenartsen opgezonden ziektestoffen, wordt door de
zuivelfabrieken betaald. Zal er een ruime deelneming van de zijde der veehouders
kunnen worden verwacht, dan moeten de kosten voor hen niet te hoog zijn en zoo
stelt de heer Kramer voor : 70 cents te vergoeden voor het onderzoek per rund.

In Friesland wordt voor het onderzoek ook gebruik gemaakt van z.g. contro-
leurs, die de oogindruppeling, de controle der reactie, en soms zelfs klinisch onder-
zoek verrichten. De heer Kramer wil liefst geen controleurs in dienst nemen, doch
wanneer de dierenartsen te hoog met hunne tarieven zijn, vreest hij toch daartoe
te moeten overgaan. In Friesland fungeert een controleur-vertegenwoordiger
van den dienst. Voor de gevallen waarbij controleurs de reageerende dieren hebben
uitgezocht, zou dan door de dierenarts voor het klinisch onderzoek / 1.— per
stuk kunnen worden berekend.

Wat betreft het opruimen van verdachte en zieke dieren, geldt het devies „Vrij-
heid", evenals bij den dienst der coöperatieve fabrieken, en de veehouders kunnen
daarmee handelen naar goedvinden. Het onschadelijk maken dezer dieren, door
verkoop voor de slachtbank b.v., zou van de betrokken veehouders te groote
offers eischen. die zij niet particulier kunnen dragen ten bate van het algemeen
belang en ook de zuivelfabrieken hebben er niet zooveel belang bij, dat zij zich
de uit dergelijke verkoop ontstane schadepost kunnen getroosten.

Uit de op de inleiding van den heer Kramer volgende discussie bleek, dat over
het algemeen de inrichting van den gezondheidsdienst voor vee zich niet in de
volle sympathie van de aanwezige leden mocht verheugen.

oog op de kleine veestapels op verren afstand, werd ook de reëele zijde van dei»
dienst aan een scherpe critiek onderworpen en de heer ten Hoopen meende dat
aan dergelijke diensten niet den naam van gezondheidsdiensten mag worden
gegeven ; zij hebben meer de bedoeling reclame te maken voor stamboekvee en
voor de melkproducten.

De boeren zijn volkomen vrij ten opzichte van hetgeen zij willen doen met de
reageerende en zieke dieren, zij worden dus deels in den vrijen handel gebracht,
waar niet naar gezondheidsattesten gevraagd wordt. Bovendien geven deze attes-
ten, geteekend door veecontroleurs, geen garantie. In plaats van een bestrijding,
ontstaat er een verspreiding der tuberculose. Aangaande het optreden der contro-
leurs, meent hij te moeten waarschuwen, deze geen werkzaamheden te laten ver-
richten, die des dierenarts\' zijn, daar anders het Openbaar Ministerie er in zal wor-
den gemoeid. Ook wat betreft de kosten, voorziet deze dienst niet in eene behoefte
De boer kan billijker zijn vee, zonder dezen dienst, door zijn dierenarts laten onder-
zoeken, dan heeft hij niet de administratie- en laboratoriumkosten van den dienst
te betalen, welke nu — door de fabriek betaald — toch op de melkbriefjes worden
gekort. Het verstrekken van rijkssubsidie aan den dienst ten behoeve van het
opruimen van clinisch zieke dieren zou absurd zijn daar aan de veehouders geener-
lei verplichtingen worden opgelegd ten opzichte der gereageerd hebbende dieren

De heer D. Muller wees op de verspreiding van tuberculose onder het vee
in zijn praktijk (Loppersum) door aankoop van Friesch vee, waarvan 3/4 gedeelte-
reageerde, terwijl de heer Bosma (Noordbroek) betwijfelde of de doorsnee-veehouder
wel zal overgaan tot het doen onderzoeken van zijn beslag, het is toch reeds
moeilijk veehouders ■— leden van fokvereenigingen — daartoe te bewegen De
heer Kroes wees er op, dat het tarief der vergoeding feitelijk nog lager is, dan
aanvankelijk was voorgesteld, dat het een onaangenamen indruk maakt wanneer
de heer Kramer spreekt van een vertegenwoordiger-veecontroleur in Friesland,
dat ook het optreden van de dierenarts in tweede instantie voor het klinisch onder-
zoek van (door den controleur als gereageerd hebbende) aangewezen dieren, geen
verheffender! indruk maakt, dat hij zich niet kan indenken in de uitdrukking van
den heer Kramer als zouden de fabrieken niet voldoende belang hebben bij de
rationeele opruiming van zieke dieren en ten slotte dat de vergelijking van de wer-
king van den dienst, onder beheer van Dr. Kramer met dien van den hei r Veen-
baas voor onze afdeeling geen aanbeveling bcteekent.

Door de heeren Dr. v. Dorssen en v. r>. Kooi werd het streven van den heer
Kramer in bescherming genomen; zij zien in den dienst wel toekomst, hoewel
er nog vele lacunes aanwezig zijn.

Dr. Staal dankte ten slotte den inleider voor zijne uiteenzetting en sprak de
hoop uit dat door gepaste samenwerking de keuringsdiensten de noodige bevre-
diging zullen geven.

Bij ,,Rondvraag\'\' toonde de heer Venema, hoe dikke knieën en hakken het
best kunnen worden verwijderd, n.1. niet openmaken van de kapsel, doch (na.
huidsnee) uitpeilen van de beurs. Door anderen werd openmaken aanbevolen en
daarna inspuiten met 10 % sulph. cupric., waarna de kapsel verschompelt en 11a
eenigen tijd totaal kan worden verwijderd.

De heer ten Have te Veendam wees op ziektegevallen in zijn praktijk, voor-
komende bij oudere, melkrijke koeien, 2 a 3 maanden na het afkalven. Meestal
treedt de ziekte op bij koud weer in het najaar, doch zij werd ook dit voorjaar
gezien. De patiënten liggen, zijn onrustig en benauwd, de hartswerking is versneld,
de temperatuur verlaagd.

Ook in de praktijken van Dr. Staal te Assen, van Bergen te Gieten,Wijma u
Marum e. a. werd de ziekte waargenomen en wel als ,,kopziekte" betiteld. Als
oorzaken werden verondersteld schimmel- of eiwitintoxicatie. Op voorstel van
Dr. Staal zal Prof. Dr. H. Sciiornagel worden uitgenoodigd een path.-anato-
misch onderzoek in te stellen.

Blijkens een bekendmaking van den Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid,
is de datum, waarop de voorschriften, regelende de keuring van ingevoerde vleesch-
waren, ten volle van toepassing zullen zijn op alle ingevoerde vleeschwaren, tot
wederopzegging en met uitzondering van gesmolten vetten, afkomstig van slacht-
dieren, nader bepaald op i October 1928.

Zooals reeds in het No. van 15 April werd medegedeeld, zou met r Juli a.s. de
keuring van ingevoerde vleeschwaren uit het buitenland in werking treden.

Bij besluit van Ged. Staten der provincie Limburg d.d. 4 Mei j.I. werd goedge-
keurd de gewijzigde instructie van den keuringsveearts-hoofd van dienst te Weert,
waarbij het dezen functionaris vertinden wordt de veeartsenijkundige praktijk uit
te oefenen.

Door deze omzetting van den niet-ambtelijken dienst Weert in een ,,ambtelij-
ken", is, naar de Heer Quaedvlieg mij mededeelde, het aantal ambtelijke diensten
in het district Limburg gestegen tot 12. Hiernaast staan nog 11 diensten, waar
aan het hoofd staat een keuringsveearts, die de veeartsenijkundige praktijk uit-
oefent.

Het aantal keuringsveeartsen bedraagt in Limburg 20. Hierbij zijn er 11 uit-
sluitend ambtenaar.

Bij de ambtelijke diensten zijn thans aangesloten 64 gemeenten, bij de niet-
ambtelijke 50 gemeenten. Dit laatste cijfer moge nog vrij groot blijken ; opgemerkt
zij, dat de grootere gemeenten vrijwel alle tot de ambtelijke diensten behooren.
Ook de gehecle mijnstreek is ambtelijk.

In Tietjerksteradeel is de vleeschkeuringsdienst een niet-ambtelijke, worden de
keuringen verricht door 2 practiseerende veeartsen en een hulpkeurmeester He
gemeenteraad wilde den dienst ambtelijk maken en nam de daarvoor noodigc
besluiten.

Gedeputeerde Staten van Friesland hebben die besluiten niet goedgekeurd
in overeenstemming met het inzicht van den inspecteur omdat de bestaande
toestand goed is en algemeene tevredenheid wekt, de nieuwe toestand duurder en
door de bijzondere omstandigheden en den opzet toch minder goed zou zijn ; bo-
vendien werd de raming van kosten nog te laag geacht. En ten slotte oordeelden
Ged. Staten het niet juist, dat een ambtenaar niet een ondergeschikte positie als
een hulpkeurmeester door den raad en niet door den burgemeester en wethouders
zou worden benoemd.

Bij Koninklijk besluit van 18 April 1928, No. 28, is het beroep van den gemeente-
raad tegen het besluit van Ged. Staten ongegrond verklaard op grond van de over-
weging, dat met Ged. Staten moet worden aangenomen, dat de opzet van den
vleeschkeuringsdienst, welken de niet-goedgekeurde raadsbesluiten beoogen te
verwezenlijken, in verband met de uitgestrektheid van de gemeente een minder
goede uitvoering van de wet doet verwachten dan met den dienst in zijn tegen-
woordige organisatie bereikt wordt. (Mndbl. v/d Inr. v. Gem. Adm ).

Verleden jaar heeft de gemeenteraad van Vlissingen, tezamen met die te Mid-
delburg, besloten een abattoir op te richten. De slagerspatroonsvereeniging te
Vlissingen deelde echter spoedig daarop aan het gemeentebestuur van die ge-
meente mede pogingen te zullen aanwenden een coöperatieve slachtplaats te Vlis-
singen op te richten. Thans zijn die plannen zoover uitgewerkt, dat een project
voor een abattoir door de slagers kon worden ingeleverd en voor de stichtings-
kosten van het abattoir, welke op / 60.000 a / 70.000 worden geschat, de noodige
waarborg is gegeven. B. en W. van Vlissingen zijn van meening, dat als de gemeente

zou overgaan tot den bouw van een openbaar slachthuis, zij in alle opzichten ge-
bonden zouden zijn aan het, in overleg met de gemeente Middelburg, tot stand ge-
komen besluit om het te stichten op de door deskundigen aangewezen plaats. Nu
echter belanghebbenden zelf een slachtplaats op zullen richten, stellen zij voor het
raadsbesluit van 26 Aug. 1927 in te trekken. Zij verzekeren echter, dat het hen
spijt, de samenwerking met Middelburg in deze aangelegenheid te moeten beëindi-
gen, een samenwerking die op zulk een aangename wijze heeft plaats gehad. B. en
\\Y. achten het billijk, dat 1111 de gemeente Ylissingen de kosten van het deskundig
rapport, bedragende / 1723.68, geheel voor haar rekening neemt.

Op 25 Mei j.1. is, in tegenwoordigheid van vele genoodigden en belangstellenden,
het nieuwe openbare slachthuis te Gouda geopend. Achtereenvolgens voerden
hierbij het woord de burgemeester van Gouda, de waarnemend hoofdinspecteur
der volksgezondheid, Dr. ten Sande, de directeur der inrichting, en nog verschei-
dene andere sprekers.

De gemeenteraad van Baarn heeft zich in meerderheid uitgesproken voor het
plan der slagers een coöperatief slachthuis te stichten. Gewacht wordt met een be-
slissing tot de slagers een coöperatie hebben gesticht en deze de Koninkl. goed-
keuring heeft.

B. en W. van Amsterdam vragen den raad machtiging op het abattoir de vol-
gende werkzaamheden te doen uitvoeren : het aanschaffen en opstellen van een
nieuwen destructor ; het wijzigen van één der beide bestaande destructors ; het
wijzigen van 2 bij de destructors behoorende vetafscheiders ; het optrekken van
een gedeelte van het gebouw, waarin de destructors zijn geplaatst, met één ver-
dieping en het aanbrengen van een hijschinrichting en een transportbaan voor het
vervoer van het voor vernietiging bestemde materiaal. De kosten worden geraamd
op / 27.000.

Ook in een gehouden raadsvergadering van de gemeente Soest werd aangenomen
het voorstel van B. en \\Y. in beginsel te verklaren, dat tegen de oprichting van een
particuliere centrale slachtplaats in de gemeente geen bezwaar bestaat, en dat
binnen de eerste 10 jaren na de opening van een dergelijke centrale slachtplaats
niet tot de stichting van een gemeentelijk slaththuis zal worden overgegaan,
zulks onder de bepaling, dat de gemeente bedoelde particuliere centrale slacht-
plaats tegen een nader te bepalen som naast, zoodra de exploitatie van de inrich-
ting naar het oordcel van den raad niet voldoet, of andere belangrijke bezwaren
tegen de voortzetting van het \'bedrijf zich voordoen, en dat bouw en inrichting
van de slachtplaats zullen geschieden in overleg met B. en YY. de G.

De groepeering in de Veeteeltgrocp is in den vervolge naar gemiddelde leestijd.
Zie de wijziging te beginnen met de zending van 30 Mei. ..The Farmer and Stock
Breeder" werd verkozen boven „The I.ife Stock Journal". Vanaf 1 Juli zullen ze
vermoedelijk beide circuleercn.

Xog plaatsen beschikbaar; abonnement tot 1929: Algemeene groep f 5.—-;
Tijdschrift voor Geneeskunde ƒ3.50; Veeteelt f 4.50; Phtimveegroep f 4.— ; Kyno-
logische en Pelsdiergroep / 4.50. Klarenbeek.

Op 2 Juni overleed Geh. Medizinalrat Dr. Paul Frosch, Directeur van het
Hygiënisch Instituut der Yeeartsenijk. Hoogeschool te Berlijn.

Frosch was in diergeneeskundige kringen vooral bekend door zijn onder-
zoekingen omtrent mond- en klauwzeer. Toen hij in 1924, met Prof. Dahmen,
in ons land was, hebben velen van ons het voorrecht gehad met den sympa-
tieken geleerde kennis te maken. Yr.

Prof. BERNARD. BANG, de beroemde deense geleerde, is deze maand
80 jaar geworden. Vr.

De Tierärztliche Hochschule Hannover viert deze maand haar 150 jarig bestaan.
Wij wenschen deze in ons land zoo goed bekende Hoogeschool geluk met dit
heugelijk feit.

De Studie-commissie uit den Gezondheidsraad inzake het vraagstuk der post-
vaccinale encephalitis heeft het wenschelijk geoordeeld te kunnen beschikken over
smetstof van natuurlijke koepokken, ten einde hiervan uitgaande nieuwe vaccine-
stammen te kunnen bereiden.

De Commissie zou het op hoogen prijs stellen indien 1\' haar Uwe gewaardeerde
medewerking zoudt willen verleenen om gevallen van natuurlijke koepokken bij
het rund op het spoor te komen.

Zij verzoekt l\' in verband hiermede dringend de gevallen ,die U in Uw praktijk
constateert, zoo spoedig mogelijk is als ter kennis te brengen en wel door een tele-
fonisch of telegrafisch bericht ; indien het betreft gevallen in Zuid-Holland en
Zeeland aan Prof. Dr. E. Gorter, te Leiden, Telefoon No. 2395 ; in Noord-Hol-
land aan arts A. J. Vitringa, te Amsterdam, Linnaeusparkweg 45, Telefoon No.
53036 ; en in de overige provincies aan Dr. H. S. Frenkel, te Utrecht, Centraal
Laboratorium voor de Volksgezondheid, Telefoon No. 13859.

.Meermalen reeds werd mij als specialist op het gebied der voedingsleer door
collega\'s om medewerking en voorlichting gevraagd bij het samenstellen van een
surrogaat, dat aan jonge honden kan worden gegeven, als de moeder is gestorven
of geen melk heeft, ter vervanging van de moedermelk. Daarvoor is een mengsel
berekend, dat in de praktijk in vele gevallen (barzois, herders, terriërs) heeft be-
wezen uitstekend te voldoen : ,,de jongen groeien als kool".

Om anderen collega\'s moeite en berekeningen te besparen, wordt de samen-
stelling van het mengsel hierbij openbaar gemaakt ; het is eventueel wat te wijzi-
gen met behulp van tabellen over de samenstelling van voedingsmiddelen.

Hondenmelk is veel rijker aan droge stof, eiwit en vet dan koemelk, dus moet
een eiwitrijk voedsel en room worden gevoegd bij de koemelk, om een goed ver-
vangingsmiddel te verkrijgen.

Van groot belang voor dergelijke jonge dieren is, dat het eiwit is dierlijk eiwit
en geen planten-eiwit uit een of ander meel, en dat het vet is melkvet. De cijfers
van het mengsel kloppen zeer goed wat betreft droge stof, eiwit en vet; voor
suiker en zouten zijn ze iets aan de lage kant. Ter bijvoeging kan de dierenarts

een poeder verstrekken, berekend op een hoeveelheid per liter surrogaat-melk
van 16 gram melksuiker, 2 gram NaCl en 2 gram van een of ander Ca-zout.

In de 12 maanden van 1 April 1927—i April 1928 werden in Engeland wegens
mond- en klauwzeer 14.714 dieren verbrand en 621 begraven.

Prof. Dr. C. Ejjkman, de bekende hoogleeraar in gezondheidsleer aan de
Universiteit te Utrecht, treedt wegens bereiken van den leeftijdsgrens af en hield
op 12 Juni zijn afscheidscollege. Eijkman was 30 jaren hoogleeraar te Utrecht
en voor dien tijd chef van het laboratorium te Weltevreden, waar hij zijn
wereldberoemd geworden onderzoekingen deed die tot de pathogenese der
beri-beri leidden.

Tijdtafel voor den draagtijd van paard, rund, varken, schaap en geit. Delft
Oliefabrieken Calvé, 1928.

1\'. II. Henkes, De binnen- en buitenlandsche kamer- en volièrevogels. Assen,
Drukkerij en Uitg. Mij. „Floralia", 192S. / o.75.

Nederlandsch stamboek van het landbouwtuigpaard (X. S. Tg.) Dl. if>. 1927.
Den Haag, Nat. Vereeniging ter bevordering der paardenfokkerij inNederland.
1928]. 8°. 135 blz. met 20 afb.

Stamboek hengsten. No. 282—289.
Stamboek merriën. No. 2116—2269.
Hulpstamboekmerriën. 3245—3351 •

A. R. DE Jong, De dieren en wij. Bussum, Mej. A. v. d. Heide, 1928. 8°. /0.25.
Vrij-religieuse toespraken. No. 77.

D. Brentana, Contributo allo studio dei bovini preistorici. Torino, Fratelli
Bocca. 1927. 8°. 63 p. c. ill.

Cl. Fermi, Les methodes antirabiques. Paris, Masson et Cie, 1927. 8°. 27 p.
Extrait de ,,la Presse médicale". No. 88. 1927.

R. Mignot. H. Chapron et H. Vignes, Tuberculose et gestation dans l\'espèce
humainç et chez les animaux. Paris. Revue de pathologie comparée et d\'hygiène
générale, 1927.

F. Buytendijk, Psychologie des animaux. Trad, par R. Bredo. Av. une note de
L. Lepinay. Paris, Payot, 1928. 8°. Av. 56 ill. fr. 25.—.

F. A. E. Crew, Heredity. London, Benn & Co., 192S. 8°. 80 p.
M. H. Hayes, Stable management and exercise. 3d ed. London, Hurst & Blac-
kett, 1928. 8°. 471 p. w. 62 ill. Sh. 18.—.

F. G. Ashbrook, Fur-farming for profit. New-York. Macmillan & Co., 1928,
12". 323 p. w. ill. and diagr. S 4-—•

Th. F. Freel, Practical methods in handling street cases involving animals.
Detroit, Michigan Humane Society, 1928. 8°. 8 p. w. ill.

E. L. Stubbs, Poultry diseases. Harrisburg, Dept. of Agriculture, 1927. 8°.
37 P- ^w ill

Bovine tuberculosis : progress in its eradication. Trenton, New-Jersey Dept. of
Agriculture, 1927. 8°. 83 p.

Standard milk control code. Washington, Government Printing Office, 1927.
8 . 102 p.

C C. Palmer and H. R. Baker, Fowl typhoid. Newark, Agric. Exp. Station
1928. 8°. 14 p.

Announcement of the School of Veterinary Medicine at the University of Penn-
sylvania for the year 1928—1929. Philadelphia. 1928. 8°. 48 p.

S. Brody, Growth and development with special reference to domestic ani-
mals. VII. Missouri. 1927. 47 p. w. 26 fig.

O S. Gates, The modern cat: her mind and manners. New-York, Macmillan &
•Co., 1928. 12⁰. 205 p. w. ill. and diagr. S 2.—-.

The newer knowledge of bacteriology and immunology. [By 82 specialists],
Ed by E. O. Jordan and J. S. Falk. Chicago, University of Chicago Press, 1928.
■8 120O p. w. ill. (partly col.) and diagr. $ 10 .

T. IS. Wood, Animal nutrition. 2d ed. London, University Tutorial Press, 1927.
-8 \\ 111 226 p. w. 3 fig.

A. F. Barker, The prospective development of Peru as a sheep-breeding and
wool-growing country. London. 1928. 174 p. w. 93 ill.

H. Caulton Reeks, The common colics of the horse : their causes, symptoms,
-diagnosis and treatment. 4th ed. London, Baillicre, Tindall & Cox, 1928. 8°.
XVIII 403 p. w. 32 ill. Sh. 10.6 —

F.. Böhm und K. R. Dietrich, Reagenzien und Nährböden, eine Zusammen-
stellung der wichtigsten und zweckmässigsten Vorschriften für die Laboratoriums-
praxis. Berlin u. s. w , Urban & Schwarzenberg, 1927. 8°. VII -f 375 S. M. 18.—.

W. Auer, Sind die heute geltenden Bestimmungen über die Verwendung des
Fleisches der Schlachttiere zur menschlichen Ernährung im Hinblick auf die
menschliche Gesundheit ausreichend oder abänderungsbedürftig? — M. Skibba,
Die Versorgung Deutschlands mit Auslandsfleisch vom Standpunkt der Volks-
-ernährung und Sanitätspolizei. Berlin, R. Schoetz, 1928. Gr. 8^r. 95 S.

H. Schels, Die Fleischbeschau als wirtschaftliche Einrichtung im Zeitalter der
Zunft. Kirchhain, K. Schmersow, 192S. M. 2.50.

O. Solbrig, Anleitung über Wesen, Bedeutung und Ausführung der Desinfek-
tion. ote Aufl. Breslau, Trewendt & Granier, 1928. Kl. 8°. VI 4- 34 S. M. 1.20.

W. und E. Meysahx, Flaschenmilch. Die erforderlichen Geräte und Maschinen
nebst einem besonderen Teil „Die Milchgewinnung an der Produktionsstätte."
Hannover, M. & H. Schaper, 1928. Gr. 8°. VII -(- 107 S. m. 59 Abb.

H. Heindl, Fütterung und Haltung des Rindes und des Schweines mit Be-
rücksichtigung der Aufstellung von Futterberechnungen. Wien, Scholle-Verlag,
1928. Gr. 8°. 71 S. m. 22 Abb. M. 1.50.

H. Gutbrod, Die Rindviehzucht lote Aufl. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. VIII
176 S. 111. 15 Rassebild, auf Taf. M. 5.—.

L. Born und H. Möller, Handbuch der Pferdekunde, gte Aufl. Neubearb.
von R. Disselhorst. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. VII ~ 453 S. m. 250 Textabb.

Untersuchungen an Sauen und Ferkeln während der Säugezeit bei den wichtig-
sten deutschen Schweinerassen. Beiträge zur gewichtsmässigen Entwicklung der
Ferkel und der Leistungsfähigkeit der Sauen des veredelten Landschweines und
des deutschen weissen Edelschweines während einer zehnwöchigen Säugezeit.
Von K. Richter — Ueber die Milchleistung der Sauen des veredelten Land-
schweins und die Gewichtsentwicklung der Ferkel während der Säugezeit. Von
K. Hempel. - Untersuchungen über die Milchleistung von veredelten Land-
schweinsauen und das Wachstum der Ferkel während einer zehnwöchigen Säuge-
zeit. Von K. Ohligmacher. — Ueber die Milchleistung der Sauen und das Wachs-
tum der Ferkel des deutschen Weideschweines während einer achtwöchigen
Säugezeit Von J. Rodewald. Hannover, M. & H. Schaper. 192S. Gr. 8 III
81 S. m. Fig. M. 7.50.

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinärberichten der beamteten Tierärzte
Preussens für die Jahre 1923 und 1924 Jg. 18, T1 1. Zusammengest, von Wie-
mann. Berlin, P. Parey, 1928. 8\'. III 166 S. 111. 12 Taf. 11. 8 Ktn.

k. Keller, Geburtshilfe bei den kleineren Haustieren 2te Aufl. Berlin u. s. w..
Urban & Schwarzenberg, 1928. 8°. VIII 239 S. m. 63 Abb. im Text und 1
färb. Taf. Geb. M. 14.40.

Fnter Zugrundelegung des gleichbetitelten Beitrages von de Bruin in Bd_
8, Tl. 2 der isten Aufl. des Handbuches der Tierärztlichen Chirurgie und Geburts-
hilfe, hrsg. von F.. Fröhner und Th. Schmidt.

H. Baum, Das Lymphgefässsystem des Pferdes. Berlin, J Springer, 192.v 4
X 135 S. m. 53 grossenteils färb. Abb. auf 20 Taf. M. 38.

W. Neumann, Mensch und Tier. Tierpsychologische Studien und Erörterungen.
Heidelberg, Merlin-Verlag, 1928. Gr. 8°. XV 142 S. M. 5.50.

J. W. Amschler, Vergleichende Haut- und Lederuntcrsuchungcn, durchgef.
in Bezug auf die drei verbreitesten Rinderschläge des bayerischen und öster-
reichischen Alpenlandes und Alpenvorlandes, nl. Fleckvieh, Allgäuer undPinz-
gauer, zugl. ein Beitrag zur Methodik solcher Forschungen. Hannover, M. & 11.
Schaper, 1928. Gr. 8 . 110 S. m. 12 Fig. und 14 [4 färb.] Taf. u. 10 Tab. M. 9.—.

Die Futterkonservierung. Hrsg. vom Verein zur Förderung der Futterkonser-
vierung. H. 3. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. M. 4.50.

J. FI. Schütz, Religiöse Verteidigungsschrift für die Tierwelt. Paderborn, Jun-
fermannsche Buchhandlung, 1928. 8°. 57 S. M. 1.—.

Jahrbuch für wissenschaftliche und praktische Tierzucht einschl. der Züch-
tungsbiologie. Hrsg. von der Deutschen Gesellschaft für Züchtungskunde. Red. :
J Schmidt und E. Lauprecht Jg. 20, Tl. 1. Hannover, M. & H. Schaper, 192S.
Gr. 8°. 292 S. M. 22.--

Tl. 1. Allgem. Tierzucht, Fütterungslehre, Hygiene, Grünland und Grosstier-
zucht.

E. Mislowitzer, Die Bestimmung der Wasserstoffionenkonzentration von
Flüssigkeiten. Ein Lehrbuch der Theorie und Praxis der Wasserstoffzahlmessun-
gen in elementarer Darstellung. Berlin, J. Springer, 1928. 8°. X -_r 378 S. m 184
Abb. M. 25.50.

Mittel zu ihrer Förderung. Helsingfors, Akad. Buchhandlung, 1927. Gr. 8°. 114
S. m. eingedr. Tab. u. 1 Taf. Finn. M. 35.—.

V. E. Baechtei., L\'inspection bactériologique de la viande dans la clientèle
de campagne. Thèse de Paris 1928.

J. 1. M. B. Delton, Contribution à l\'étude de l\'emphysème pulmonaire chroni-
que du cheval et son traitement par la thiosinamine. Thèse de Paris. 1928.

H. J. Vosz, Beitrag zur Kingbildung an den Klauen des Kindes. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1928.

F. W. Barth, Versuche mit kolloidalen Metallgemischen „Cuprocollargol"
bei septischen Erkrankungen in der Veterinärmedizin, Inaug.-Diss Leipzig. 1928.

U. Behmcke, Massnahmen preussischer Könige zur Förderung der Tierzucht
von 1713—1820. Inaug.-Diss. der Landwirtsch. Hochschule zu Berlin. 1927.

M. W. Cichon, Die Zucht des schwarzbunten Tieflandrindes im Xetzebruch.
]naug.-l)iss. der Landwirtsch. Hochschule zu Berlin. 1927.

L. Marosky, Zur Geschichte des Babolnaer Arabergestüts. Inaug.-Diss. Buda-
pest. 1927.

C>. Kauzal, l\'eber einige dem Bacillus zoodysenteriac Hungaricus morpholo-
gisch ähnliche Stämme. Inaug.-Diss. Budapest. 1927,

J. Zskimond, Bakteriologische Untersuchungen über die Hinwirkung des Schwei-
nerotlaufimmunserums auf die homologen Bakterien mit bes. Berücksichtigung
der Simultanimpfung. Inaug.-Diss, Budapest. 1927.

J. Hodosi, Die Affinität des Hodengewebes für die pathogène W irkung der
Bangschen Abofjgusbazillen. Inaug.-Diss. Budapest. 1928

K. Ji\'ckl, Ueber die Schwankung der X;ihl der roten und weissen Blutzöllen
beim Kind. Inaug.-Diss. Budapest. (928.

Z. jgsuKAS, Aktive 1 nimunisiei ungsversucl» gegen Schweinerotlauf mit durch
Farbstoffe abgetöteten Kulturen Inaug.-Diss, Budapest, 1928.

E. Neme ih, Die Wirkung des Saponins auf die biologischen Eigenschaften ver-
schiedene! Mikroorganismen. Inaug-Diss. Budapest. 1928.

E. \\V. Spkkhn, Die Ascarida der Säugetiere und Vögel .Deutschlands. Habili-
tationsschrift Leipzig. 1928.

Silvia von Bornstedt, Beitrag zur Geschichtc, Beurteilung und Operation
d s Ohrenkupiercns bei Hunden. Inaug.-Diss. München. 1928. du Buy.

Ueber den Entartungsbegriff mit Bezug auf unsere Haustiere. (Prof. J)r. Karl
Iveller ; Inaugiireele rede; Wiener Tierarztl. Monatsschr., i Jan. 192S, Heft I.)

Het algemeene begrip degeneratie wordt door den schrijver in drie afzonderlijke
categoiieën gesplitst:

Verkümmerung, niet-erfelijke veranderingen, vooral door voedingsstoor-
nissen in de jeugd ;

2°. Ausartung, een teruggaan van door selectie verkregen bijzondere eigenschap-
pen (b.v. hooge productie) tot een lager trap dikwijls gepaard gaande met een
verbetering in algerneenen zin. Adanietz noemt dit Regeneration iiber Kul-
tivierter Rassen ;

3\'. Entartung ; d. z. erfelijke verander ingen die op verschillende wijzen de levens-
kracht, vooral in betrekking tot de instandhouding der soort doen vermin-
deren.

Wat onder punt 1 gebracht moet worden is iedereen duidelijk, 2 en 3 geven
meer moeielijkheden.

Voor het vinden van een norm (bij 2 zoo noodig), maakt schr. vergelijkingen
met in het wild levende soortgenooten der huisdieren. Verschillende eigenschappen
onzer huisdieren maken deze voor het leven in het wild meer geschikt. De snellere
gangen van het renpaard b.v. zouden dit paard nog beter in staat stellen zijn vij-
anden te ontvluchten dan zijn wilde soortgenooten. Voor andere eigenschappen
geldt echter vaak het omgekeerde. (Horenloosheid der runderen, vroegrijpe mest-
dieren). Bij verwilderde huisdieren treden ook meestal spoedig kenmerken van wilde
soortgenooten op den voorgrond.

De voornaamste eigenschappen welke voor dezen norm beoordeeld moeten
worden zijn : ontwikkeling, gezondheid van lichaam en psyche en vruchtbaarheid).

Tot de ,,Entartung" rekent schr. Albinisme (lethaal factoren bij paarden), ex-
treme vroegrijpheid, micromelie, onvruchtbaarheid.

Het geheele artikel vormt een aaneenschakeling van theoretische beschouwingen
en berust meer op de wijze van indeeling dan dat het nieuwe gezichtspunten brengt.

Vergelijking tusschen het zwartbont F. H. Veeslag en het roodbont M. R. Y.
veeslag. betreffende de melkproductie en het melkvetpercentage, door Ir. M. J I.
Dols. I.z. De R. K. Boerenstand, 5 Jan. 192S. No. 1.

Schr. heeft uit de stamboeken afl. 50 H. en .50 M.R.Y. (N.R.S.) een vergelijking
gemaakt en komt tot de conclusie : dat naar alle waarschijnlijkheid het zwartbont
F. H. veeslag en het roodbont M.R.Y. veeslag voor de melkproductie en voor het
melkvetpercentage genotypisch gelijk zijn en dat de zoo 1111 en dan optredende
groote verschillen aan den invloed van uitwendige omstandigheden moeten worden
toegeschreven. De heer Ariëns die vroeger op grond van practische gegevens tot de
conclusie kwam dat het M.R.Y.-vee de eigenschap bezit tot een hooger vetgehalte
vraagt terecht in één der volgende nummers van hetzelfde blad naar meer cijfers.

La greffe animale et ses modalités. La greffe sexuelle et ses effets. (G. Moussu,
Recueil de Méd. Vét. Janvier 1928).

Naar aanleiding van de bekende publicaties door Yoronoff over implantatie,
speciaal vandeelen der geslachtsklieren bekijkt schr. dergelijke implantaties van een
ruimer standpunt. Hij maakt vergelijkingen met het enten als in de boomkwee-
kerijen zooveel wordt toegepast.

Implanteeren noemt hij het op- of in een levend organisme brengen van een
stuk van een ander levend organisme.

Dergelijke implantaten kunnen overdragen worden (inclusion simple) ; 2⁰. kun-
nen daar eenigen tijd stand houden (inclusion a vitalité ralentie) ; 3°. blijvend
zijn (greffe vraie) ; 4°. aangroeien (greffe évolutive). Als minimum eisch van
slagen moet gesteld worden, dat het weefsel het implantaat verdraagt; wordt
daaraan niet voldaan dan sterft het implantaat snel af.

Het enten in de plantenteelt is zeer eenvoudig; een goede aansluiting van gelijk-
soortige weefsels is de eenige vereischte van een doorgaande sapstroom. Bij het
zooveel meer gecompliceerde dierlijk lichaam stuit het implanteeren op grootere
bezwaren.

Schr. meent dat zoodra het mogelijk is een implantaat te verbinden met het
ontvangende lichaam, door het aanhechten van bloedvaten, lymphbanen, zenuwen,
het vraagstuk opgelost zal zijn (het implantaat zal dan toch nog aan enkele eischen
moeten voldoen, men denke aan soortvreemde eiwitten).

Momenteel zijn wij niet verder dan het in leven houden der implantaten door
imbibitie met vochten uit het ontvangend lichaam, secundair vascularisatie en
tenslotte nieuwvorming door prikkeling. Met enkelvoudige weefsels gelukt het
ook bij dieren transplanties te doen slagen, (epidermis, huid, periost). Met andere
weefsels toegepast, stuit men meestal op het bezwaar van onvoldoende voeding
van het implantaat en daarna resorptie.

De resultaten van Voronoff zijn het gevolg van een invoeren in het organisme
van stoffen uit de implantaten, zijn dus niet duurzaam ; zoodra het implantaat is
geresorbeerd (meestal na betrekkelijk korten tijd) houdt de gunstige werking op.
Schr. constateert dat de gunstige resultaten met de behandeling in Noord-Afrika
verkregen bij schapen (door M Tronette, een dierenarts, medewerker van Voro-
xoff) wel waar schijnen te zijn ; hij acht echter het nemen van meer proeven
noodzakelijk. Tronette deelt mede dat jonge dieren die geimplanteerd worden,
vroeger rijp zijn, sneller opgroeien, een betere opbrengst aan vleesch en wol geven
en deze eigenschappen ook aan hun nakomelingschap medegeven. (Dit laatste
komt mij hoogst onwaarschijnlijk voor en doet ook de andere uitkomsten voor mij
111 een minder gunstig licht verschijnen).

In dit artikel blijkt (1. Moussu dus de practische waarde van het implanteeren
bij huisdieren op juiste waarde te schatten : d w. z. organotherapie in den zin van
Brown-Séquard. v. d. p.

Zijn volgens A. C. en A. L. Hagedoorn (X. T. v. Geneesk. 1928, I, blz. 481) ge-
wenst, daar anders het verschil in uitkomsten het gevolg kan zijn van het feit
dat de proefdieren geneties niet gelijkwaardig waren. Bij een staphylococcenziekte
in een muizenkolonie bleek het verschil in vatbaarheid te berusten op een erfelijke
fa. tor.

Om homozygote stammen te krijgen is het beste die te fokken uit een klein
aantal en daarbij telkens broer en zuster te paren, daarbij voortdurend selectee-
rende.

Smith, Adams en Karners stelden vast dat dieren, die verscheidene dagen
geplaatst waren in een atmosfeer van zuivere zuurstof, stieiven met verschijnselen
van pneumonie. Achard, Binet en Legrand hadden dezelfde ervaring met ca-
via\'s en konijnen in een ruimte waarin zuurstof circuleerde, zoodat het zuurstof-
gehalte der lucht 80 % was. De cavia\'s stierven na 3—5, de konijnen na 5—6
dagen. De sectie toonde congestie, vooral van nieren, lever, longen met alveolair
oedeem ; het blijft de vraag of liet gas direct de longalveolen prikkelde of wel de
longaandoening ontstond tengevolge van circulatie-verlangzaming en bradycardie.

Deze proeven leeren dat (therapeutiese) inademing van zuurstof niet te lang
moet voortgezet worden maar liever intermitteerend ; beter is de zuurstof te mengen
met kleine hoeveelheid koolzuur ; de excito-respiratoriese werking wordt daardoor
ook verhoogd.

Bij dieren in een atmosfeer van verdunde atmosferiese lucht, ontstaan veran-
deringen in de longen (alveolairoedeem en samendrukken der capillairen en bloed-
verandering (haematolyse der erythroevten). De werking is meclianies en bio-
chemies; subcutane inspuiting van zuurstof doet de verschijnselen verdwijnen.

Veelal wordt aangenomen dat bloed, in borst- of buikholte of in gewrichten
gebracht, niet stolt indien de epitheelbekleeding onbeschadigd is. Israël en Hertz-
berg (Mitteilungcn aus den Grensgebieten, ref. n. T. v. Geneesk. 1928, i, blz.
1327) deden hieromtrent proeven en vonden dat onder bovengenoemde omstan-
digheden het bloed wel degelijk stolt, maar dat het uitgescheiden serum zich later
weer mengt met uit de bloedkoek uitgetreden bloedlichaampjes en daardoor op
bloed gelijkt (het bevat echter geen fibrinogeen meer), terwijl het stolsel kleiner
wordt. De door punctie verkregen vloeistof is dus een bloedig serum. Dit wordt in
gewrichten slechts zeer langzaam opgenomen, doordat de lymphkanalen door fi-
brine verstopt geraken en de opgewekte ontsteking tot een wandverdikking kan
leiden. Vrijburg.

Meine Forschungen über das Anti-rachitische Vitamin. Kuhn, Göttingen-
D. landw. Goflügel Zeitung No. 7. 1927.

Schrijver geeft een overzicht van de nieuwere begrippen omtrent de oorzaak
en de bestrijding van rachitis in het algemeen, bezien dus in het licht der vita-
minen-leer. Een uittreksel wordt verder gegeven van hetgeen bekend is over de
dierexperimenten (ratten) met ergosterine, de z.g. pro-vitamine dat het anti-
rachitische vitamine vormt, zoodra het wordt bestraald. Het ergosterine is in
den handel als ..Vigantol". Ook de genezing van rachitische kinderen door doses
van 4—5 m g. per dag van dit middel wordt gememoreerd. Schrijver meent, dat
voor de pluimveeteelt dit ergosterine, dat o.a. in de lev :r van kabeljauwen (lever-
traan) opgehoopt is, van belang is. Men kan voor iedere levertraansoort nu de anti-
rachitische waarde nauwkeurig vaststellen. Klarenbeek.

Resultaten van transplantaties van testes bij schapen ten behoeve van het Gene-
rale Gouvernement van Algiers. (S. Yoronoff, Kivista di Biologia, Nr. 9, afl 1,
Milano, Ref. in „La Clinica Veterinario, No. 11, 1927).

Bij drieduizend jonge schapen werd aan ieder in 1924 een bal ingeplant, met het
doel meer wol en vleesch te krijgen.

Ook brengt de ram niet 3 testes reeds n de iste generat e de eigenschappen
over, zooals te zien is in tabel II.

Natuurlijk zal het onmogelijk zijn in ieder land alle schapen een 3de bal te geven,
maar gezien de verkregen resultaten mag men toch hopen een apart ras te kwee-
ken, hetwelk meer vleesch en wol zal geven, mits men doorgaat met de transplan-
tatie, tot deze eigenschappen blijvend zijn geworden bij de nakomelingschap.

Resultaten van overplanting bij het schaap. 1\'austo Martin, Revista de Higiene
y Sanidad Pecuarias, No. 1, 192S.

Overplanting van een testikel bij een jonge ram gaf tot resultaat een groote
vermeerdering in wol en ook in vleesch. Proeven met andere schapen genomen
bewijzen hetzelfde.

Schrijver voorziet in de methode Yoronoff een ware omwenteling in de Dier-
geneeskunde en in de Veeteelt.

Völker (Zéitschr. f. wiss. u. prakt. Tierheilk. Bd. 55 Heft. I) meent dat het genuine
beeld dezer aandoening bij dieren tot dusverre zeer weinig is beschreven. De ziekte
karakteriseert zich door een 3-tal hoofdsymptomen : Struma, Exopthalmos en
Tachvkardie. In de menschelijke pathologie worden ook vormen beschreven welke
dit klassieke symptomenbeeld niet in optima-forma vertoonen, doch wel onder
dit ziektebeeld gerangschikt blijven. Soms ontbreekt de exopthalmos doch vaak
zijn dan de andere symptomen zóó domineerend. dat geen twijfel mogelijk blijft.
Ook bij dieren zijn deze vormen opgemerkt, men rangschikt deze onder de z.g.
..forme fruste." Nog niet uitgemaakt is of er eene Hyperthyreosis dan wel eene
1 )ysthyreosis in het spel is. Schrijver deelt een geval mede waarbij ook alimentaire
.glycosurie aanwezig was ; de tolerantiegrens voor druivensniker bedroeg 25 gram,
was dus verminderd. Ook werd een relatieve Lymphocytose gevonden. Het patho-
logisch-anatomisch onderzoek der schildklier gaf de diagnose Struma Hyper-
plastica vasculosa et follicularis. Zwjjnenberc.

Ren jachthond had een fractuur van het opperarmbeen. Behandeling met stijf-
sel verband en een spalkje ; over het stijfselverband een droog verband. Verder
een schouderverband voor fixatie van het opperarmverband. Na 5 dagen en na
N dagen scheurde het dier het verband af en liet zich daarna niet meer verbinden.
Xa 5 weken sprong de hond weer normaal, zonder het zieke been te sparen.

Onderzoekingen over spontane sterfte van caviae. (Giorgio Dessy : l.a Clinica
Veterinaria, Sept. 1927).

Giorgio Dessv heeft een uitgebreid onderzoek ingesteld naar de in het micro-
biologische instituut te Milaan, vooral in het koude jaargetijde optredende spon-
tane sterfte bij kleine proefdieren, speciaal cavia\'s. Desterfte was steeds het hoogst
bij die dieren die voor proeven in gebruik waren.

Van November 1926 tot Maart 1927 werden 311 secties op doode cavia\'s onder-
nomen. De diertjes werden direct na het sterven in ijs bewaard, en binnen 24 uur
werd de autopsie verricht. Als regel vond men verschijnselen van een haemorha-
gisclie septicaemie. Steeds werden cultures aangelegd uit het hartebloed, en vaak
uit longen, milt eti nieren. Als voedingsbodems werden gebruikt : agar ; bou\'llon ;
bouillon met paardenserum, en later met cavia-serum.

Gevonden werden : 149 maal Gram ■ coccen ; 127 maal kleine Gram-staafjes;
21 maal pseudo-t.b.c. bacil v/d knaagdieren ; 14 maal Gram coccen en Gram-
— bipolaire bacillen.

Speciaal de coccen werden nader onderzocht ; deels bleken het streptococcen
te zijn, deels kwamen zij met pneumococcen overeen. Zij waren allen pathogeen
voor muizen en voor konijnen ; niet voor duiven en ratten. Cavia\'s bleken verschil-
lend gevoelig voor de cultures ; sommigen stierven ; een groot deel bleef leven.
Behalve dus de micro-organismen moeten bij de cavia\'s andere factoren in het spel
zijn opdat ze ziek worden. L"it laboratoriumproeven en statistieken bleek, dat pre-
disponeerend kunnen werken : vochtige, koude atmospherische gesteldheid ; huis-
vesting der dieren zóó, dat tocht in het verblijf kan optreden ; voeding met nat
•voedsel (vooral met nat gras). Serologisch kon worden vastgesteld, dat de bac-
tericide werking van het bloed-serum in die gevallen verminderd was. Normaal
-zijn de micro-organismen in het cavia-organisme aanwezig ; bijv. na voeding met
nat gras kon worden geconstateerd dat het aantal coccen in de faeces vermeerderde
Proeven om een immuniseerend serum te bereiden, gaven geen schitterende resul-
taten.

KR. 1- rank. Journal of the American \\ eterinary medical association. Dec. 1927.

Voor pijnloos castreeren, en voor operaties aan buik en staart, kan de operateur,
die geen assistent heeft voor liet toepassen van narcose, zicli bedienen van cpi-
<lurale regionair-anaesthesie.

Een anaestheticum (Frank gebruikt 2 % procain met 1 : 1000 adrenaline) wordt
in het sacraal-kanaal gespoten, buiten de dura mater.

Gebruikt wordt een record-spuit van 5 à 20 c.c., met een naald van 5 à 7J c.M.
lengte.

De naald wordt gebracht tusschen laatsten lendenwervel en sacrum. Dit punt
is het beste te voelen bij het staande dier ; voor de eerste sacraal-wervel is een uit-
holling te palpeeren, (deze uitholling ligt op een lijn die gedacht kan worden langs
de achterste grenzen van de vleugels van het ileum).

De naald moet niet zorg geleid worden naar het centrum van de uitholling :
hiervoor is eenige oefening noodig. De hoek, die de naald vormt met het sacrum
moet iets minder dan 90³ zijn, (m ,a. w. de naald moet iets schuin naar voren
worden gehouden). Men heeft geen gevaar het ruggemerg te laedeeren, omdat
dit -T- i c.M. voor de injectieplaats ophoudt.

De naald moet, naar de grootte van den hond, 1 J tot 5 c.M. diep worden ingesto-
ken ; als men in het wervelkanaal is aangekomen reageert het dier ic-ts (huid en
onder gelegen weefsel wordt eenige minuten vooraf gevoelloos gemaakt door wat
van het anaestheticum in en onder de huid te spuiten). Vervolgens wordt de so-
lutie langzaam ingespoten, 5 c.c. bij een fox-terrier ; 1 2 c.c. bij een hond van
20 K.G. ; 20 c.c. bij een hond van 45 K.G.

Als men bij het leegdrukken van de spuit ongeveer geen weerstand ondervindt,
bewijst dit, dat men de naald juist heeft ingestoken.

Na de injectie wordt het dier met het achterstel hoog gehouden, waardoor de
vloeistof naar voren loopt. Als de anaesthesie compleet is, bestaat paralyse van de
achterhand en relaxatie van de buikspieren. Men kan nu alle operaties in de buik-
holte en aan het achterste deel van den hond verrichten.

Voor staartoperaties kan met minder solutie worden volstaan ; in dit geval houdt-
men het voorstel hoog.

In het algemeen treedt de gevoelloosheid zeer snel in. Bij de kat is de techniek
ongeveer gelijk. !.. P. de Vries.

Een epithelioom van den slokdarm bij een hond. (Ramon, 1 Saura : Revista de
Higiene y Sanidad Pecuarias. No. 1. 1928).

Een hond met slikbezwaren, braken en vermagering werd ter behandeling aan-
geboden. De diagnose was : „chronische oesophagitis." De behandeling had geen
resultaat, de toestand verergerde steeds. Röntgenphotographie gaf geen ophel-
dering : ofschoon het hem ontraden werd verlangde eigenaar een operatie. Laparo-
tomie en gastrotomie werden toegepast.

Patiënt stierf onder de operatie. Bij de sectie vond Saura de maag en overige
ingewanden zoo sterk mogelijk verkleind. De pylorus was werkzaam, de cardia
bijna onpasseerbaar.

Op de inwendige oppervlakte van het caudale einde van den slokdarm, over een
lengte van ongeveer 7 c.M., woekerend in het endo- en meso-oesophagale weefsel
en het lumen bijna geheel afsluitend werd een nieuwvorming gevonden van kanker-
achtig voorkomen. Breedveld.

Vaccination préventive et spécifique des chiens contre la maladie du jeune âge.

Volgens Lebailly zou het tot nu toe niet te cultiveeren, filtreerbare honden-
ziektevirus vooral ook in de milt van aan hondenziekte lijdende dieren voorkomen.
Voor de enting nu zou gebruikt moeten worden de milt van een hond, die nog in
het beginstadium van de ziekte is en waarbij de lichaamstemperatuur op zijn
hoogst is.

De hond wordt gedood met chloroform en de versch uitgenomen milt in een
mortier, onder toevoeging van physiologisclie keukenzoutoplossing goed fijn ge-
wreven. Genomen wordt 1 gram milt op 10 c.c.m. physiologische keukenzoutop-
lossing. Daarna wordt aan het mengsel toegevoegd een antisepticum en wel bij
voorkeur formaline.

Na 48 uur zou het mengsel voor de vaccinatie geschikt zijn en in een ijskast
verscheidene maanden kunnen worden bewaard. De hoeveelheid hiervan, welke
subcutaan wordt ingespoten, bedraagt 10 c.c.m.

(leent werden 19 honden van 4—6 maanden oud. Na dc enting werden ze ge-
durende 4 dagen aan besmetting blootgesteld. De dieren kregen slechts geringe
temperatuursverhooging. zonder dat klinisch waarneembare verschijnselen van
hondenziekte konden worden waargenomen. Later evenwel kregen vijf van deze
geënte honden verlammingsverschijnselen : twee werden hevig ziek en cachec-
tisch : twee werden gering ziek.

Hij zegt : ,,Beiin Hunde schient nun allerdings die Herabsetzung der Koch-
salzausscheidung selten zu sein, wenn aus den Yorhandensein von grosseren Oede-
men darauf geschlossen werden dart".

Hij zag slechts eens een subcutaan oedeem als gevolg van een nephritis bij
den hond, hoewel dergelijke oedemen zeer vaak bij nierlijden van den mensch
worden gezien.

Hij raadt aan bij een bestaand nierlijden van den hond te doen een nauwkeurig
klinisch onderzoek, NaCl en rest N. te bepalen van bloed en urine en te letten op
oedemen bij de sectie.

Un cas remarquable d\'h.vperplasie du thymus cliez le chat. (Coquot et Moussu :
Kev. Vétér. T. 79. 1927. p. 632).

Bij de sect^:e van een nog in goeden voedingstoestand verkeerende kat van 8
maanden, waarbij gedurende het leven hevige dvspnoe was opgemerkt, werd door
heil aangetroffen in de borstholte een vergroote thymus, waarvan de microsco-
pische diagnose was „glandulaire hypertrophie."

(Enkele malen worden ook ons dergelijke patiënten ter onderzoek aangeboden,
klinisch wordt dan aan tuberculose meestal gedacht, ref.) Veenendaal,

Deze ziekte, welke nog maar voor kort voor het eerst in Engeland werd waar-
genomen, breidt zich meer en meer uit. Zij verloopt onder het symptomen-complex
dat door referent ook voor honden in ons land werd beschreven. Het Royal Vete-
rinary College heeft een onderzoek geopend ; voor dit werk is echter niet voldoende
geld beschikbaar; Prof. Hobday acht een som van £ 20.000 noodig, 0111 dit onder-
zoek behoorlijk te kunnen verrichten. Hij voegt er aan toe, dat de ziekte onder den
naam van ,,canine fright" in Amerika reeds langer bekend is en nu in vele deelen
va.11 Groot-Brittanië en Ierland werd geconstateerd.

Regional Anaesthesia in the Dog and Cat. (Frank : Amer. Vet. Med. Ass., Xo. 3,
1927).

In een nummer van het Amerikaansche blad waarin over lumbaal-anaesthesie
bij groote huisdieren wordt geschreven, treft men ook nog eens een pleidooi aan
voor deze wijze van verdooven bij hond en kat. .Met goed succes werd toegepast
de epidurale anaesthesie, verkregen door inspuiting van het anaestheticum (pro-
caine) in het ruggemergskanaal maar buiten de dura mater. De inspuiting ge-
schiedt voor het os sacrum, op de grens dus van dit been en de laatste lendenwer-
vel ; op deze plaats vindt men geen ruggemerg meer. Ingespoten werd 5—20 c.c.
2 % procaine al of niet met adrenaline ; de anaesthesie treedt snel op en duurt
2—3 uur. Voor staartoperaties wordt 1 % gebruikt. Bij katten bestaan dezelfde
verhoudingen en gelden dezelfde inspuitingen. De methode voldoet goed bij aller-
lei buikoperaties en schijnt onschadelijk. Klarenbeek.

De Gresselsche brander, een nieuw instrument, te gebruiken bij de oppervlakte-
sterilisatie van vleeschmonsters, enz. (Der Geblasebrenner tiach Gressel, ein netter
Instrument zur Oberflachensterilisation bei der bakteriologischen Fleischuntersuchung.
H. Schommel, Berl. T. W., 1927, pag. 867).

Al naarmate men bij het bacteriologisch vleeschonderzoek het geheele opper-
vlak van de te onderzoeken vleeschmonsters of slechts een klein gedeelte daarvan
steriel wil maken, kan men verschillende methoden toepassen.

CoNRADi beveelt aan de vleeschmonsters direkt na het uitsnijden gedurende
i—i min. in een oliebad van 200 ⁰ C. onder te dompelen en ze dan 4 uur in een
2 % sublimaatoplossing bij 37 C. te bewaren.

Bugge en Kiesig hebben deze werkwijze in zooverre gewijzigd, door niet direct
na het uitsnijden, maar pas bij het aankomen in het onderzoekingsinstituut de
oliedompeling te verrichten. Deze Co.nradi-methode wordt in de literatuur als
de meest zekere methode aangemerkt, is echter voor inrichtingen, waar men
dagelijks een groot aantal onderzoekingen moet verrichten, te tijdroovend en te
omslachtig.

Het meest gebruikt men de oppervlakte-schroeiing of -branding ; vooral is dit
het meest practisch als men een gedeeltelijke sterilisatie van het oppervlak ver-
langt, zooals in den regel bij het gewone bact. vleeschonderzoek. Voor het schroeien
van de oppervlakte gebruikt men wel een gloeiend mes, of de myokauter, ook
wel de bunsenbrander of een blaasvlam, in verbinding met een waterstraallucht-
pomp.

Volgens de mededeeling van Schommel heeft de firma Ernst Leitz, Berlin
een handig instrument vervaardigd, het apparaat van Gressel, dat bijzonder ge-
makkelijk is te hanteeren en zelfs, tijdens het branden, kan worden opgehangen.
Het bestaat uit 2, licht gebogen, vernikkelde, aan elkaar verbonden metalen
buizen, waarvan men de nauwste buis in verbinding kan brengen met een water-
straalpomp (persleiding) en de wijdste buis met de gasleiding. Aan de punt van
het apparaat komen lucht- en gasleiding te samen, zoodat men daar, door regu-
latie van de gas- en luchttoevoer, elke gewenschte vlam kan verkrijgen. Hot ge-
wicht van het apparaat is zeer gering, slechts 150 gram.

De diagnostische waarde van het bacteriologisch beenmergonderzoek. (l\'eber
den dlagnost 1schen H\'ert der bakteriologischen Untersuchung des Knochenmarkes.
Nikolaus Rohonyi, Berl. T. \\Y., 1927, pg. 785V

in vele gevallen komt het voor, dat, door te veel tijdverloop tusschen het oogen-
blik van uitsnijden der monsters en het onderzoek of door het te lang dicht liggen
van een cadaver, er een postmortale verontreiniging, een doorwoekering van de
opgezonden organen en vleeschstukken met saprophyten heeft plaats gevonden,
waardoor het bacteriologisch onderzoek ten zeerste wordt belemmerd.

Reeds lang is daarom het oog gevallen op het beenmerg, als zijnde een orgaan,
dat endoor zijn ligging, ver van de ingewanden, én door zijn opgesloten zijn in
de pijpbeenderen, bij uitstek geschikt zou zijn om een intravitale infectie aan te
toonen.

Behalve deze intravitale infectie, welke bij vele bacterieele ziekten, als milt-
vuur, vlekziekte, vogelcholera, enz. voorkomt, kan het beenmerg nog besmet
worden langs een postmortale, endogene weg. Papke vond o. a. dat paratyphus B.
bacillen eerst 3 dagen na den dood in het beenmerg aankomen en niet bewegelijke
bacteriën zelfs pas na 5 dagen. Ten slotte bestaat er nog een exogene postmortale
infektie, welke nader onderzocht is door Standfunz, Reinstort e. a.

Bij een beenmerginfectie kunnen verschillende omstandigheden in aanmerking
komen, die het binnendringen van bacteriën begunstigen. Zoo is het aantal bac-
teriën, hun min of meerdere mate van bewegelijkheid, de vochtigheidstoestand
en de temperatuur van de lucht, de dikte van het weefsel, dat het been omgeeft,
enz. van belang.

waren opgestuurd en overigens geheel intact gelaten waren. Het betroffen 36 var-
kens, 10 schapen, 4 stuks pluimvee en 2 duiven. Bij deze 52 gevallen was het bloed
uit het hart 25 maal en het beenmerg 28 maal steriel.

In 29 gevallen werden cadavers onderzocht, waarbij klinisch de diagnose var-
kenspest was gesteld. Hierbij was het hartbloed in 12 gevallen steriel (41 %), het
beenmerg in 15 gevallen (55 %). Ook bleek, dat het hartbloed veel spoediger een
verontreiniging met secundaire bacteriën aanwijst dan het beenmerg. Bij de
varkenspestgevallen werd gevonden in het hartbloed 8 maal paratyphusbacillen
(suipestifer), 8 maal coli, 3 maal bipolaire bacillen, in het beenmerg 8 maal para-
typhusbacillen, 3 maal coli en 2 maal bipolaire bacillen.

Coli kwam bij varkenspest veel zeldzamer voor in het beenmerg dan in het hart-
bloed.

In het algemeen kan gezegd worden, dat het bacteriologisch beenmergonderzoek
bij het onderzoek van cadavers in vele gevallen eenige gegevens omtrent de doods-
oorzaak kan verschaffen, waarom het derhalve niet nagelaten mag worden. In
gevallen, waarbij intravitaal bacteriën in het bloed aanwezig zijn geweest, geeft
het beenmerg een betere reincultuur dan het hartbloed.

Ruim 24—48 uur na den dood zijn zelfs dc rottingsbacteriën nog niet in het
beenmerg aanwezig.

Het een en ander over fibrillaire spierverscheuringen. (Einiges über die jibrillaren
Muskelzerreiszungen. L. Keller, Wiener Tierarztl. Monatsschrijt, 1928, pg. 98).

Keller deelt mede hoe herhaaldelijk op het slachthuis te Graz bij runderen,
varkens en paarden grootere en kleinere spierbloedingen als gevolg van fibrillaire
spierverscheuringen werden waargenomen.

Ofschoon hij geen eigenlijke oorzaak aangeeft, stonden deze spierverscheuringen
wel in eenig verband met de bedwelmingsactie. Bij paarden zag men ze als het dier
door een slag met een stompe hamer op het hoofd was bedwelmd, terwijl ze ook
bij varkens, bedwelmd door kopslag, voorkwamen. Bij paarden zag Keller
vooral de bloedingen in de halsmuskulatuur en steeds in een gering aantal. De
varkens vertoonden meer middenrif-, buikspier- en lendenspierbloedingen.

Bij het rund komen ze zelden voor ; slechts 4 gevallen, welke uitvoerig worden
vermeld, nam K. in 6 jaar tijds waar. Het vleesch werd, indien niet te veel bloe-
dingen aanwezig waren, op den vrijbank verkocht.

De vleeschkeuring in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika. (Eleischbeschau
und Milchhygiene in den Vereinigten Staat en van Nordamerika. Eine Reisestudie von
E. Neumark, Zeitsch. f. El. und Milchhyg. Jg. 38, pg. 42).

Neumark deed een studiereis door N.-Amerika ter bestudeering van de veteri-
nair-hygienische toestanden daar te lande Vooral de vleeschkeuring en de melk-
contröle hadden zijn bijzonderen aandacht. Omtrent de organisatie en dc uit-
voering der vleeschkeuring deelt hij het een en ander mede, wat ook voor ons
interessant is.

Openbare slachthuizen, zooals bij ons, vindt men in N.-A. zeer weinig. De grootere
slachtplaatsen zijn alle particuliere ondernemingen. De groote firma\'s, als Armour,
Swift, enz. die hun hoofdzetel te Chicago hebben, hebben in de meeste groote ste-
den filialen. Evenals in bijna alle andere industrieën vindt men ook in dc slacht-
plaatsen een zeer ver doorgevoerde arbeidsverdeeling. De arbeiders blijven in het
algemeen op één en dezelfde plaats staan, terwijl de geslachte dieren op een rol-
lende band passeeren. Elke arbeider verricht slechts een bepaalde handeling.

Wat de bouwwijze betreft, valt het op, dat men in Europa doorgaans gebouwen
van één verdieping aantreft (halconstructie) terwijl in Amerika de slachthuizen
juist vele verdiepingen hoog zijn. Niet alleen vindt daarin de slachting der dieren
plaats, echter ook de verdeeling, het inzouten, pekelen, verpakken in kisten,
vaten, alsmede het opslaan in pakruimten. Vandaar uit geschiedt de verzending
naar de filialen, welke weer op hun beurt het vleesch, enz. aan den kleinhandel
overgeven.

Staten, is dus een bondswet. Bijzondere voorschriften zijn gegeven betreffende
de vleeschinvoer, paardevleesch, enz. De wet van 1906 omvat runderen, schapen,
varkens en geiten, en regelt niet alleen de slachting van deze dieren, geeft ook
bepalingen omtrent de verdere verwerking van vleesch en vleeschwaren, omschrijft
het toezicht over de slachtplaatsen en andere bedrijf slok alen, enz. De kleinere
slachthuizen, uitgezonderd als zij betrokken zijn in den uitvoerhandel of in den
handel tusschen de verschillende Staten onderling, behoeven niet te voldoen aan
deze bondswet. Alle andere mogen slechts dan in bedrijf genomen worden, als
zij voldoen aan de wettelijke bepalingen. Elk bedrijf krijgt, na goedkeuring, een
nummer, welk nummer ook voorkomt in de stempelafdruk, waarmee alle in dat
bedrijf onderzochte vleeschprodukten worden voorzien.

De hygiënische cischen, welke men aan elk bedrijf stelt, gaan zeer ver ; Groote
reinheid, voldoende luchtverversching, veel licht, goede waterverzorging, reini-
ging van het afvalwater, waschgelegenheid, controle van het personeel, enz. zijn
allemaal zaken, waaraan men den noodigen aandacht besteedt. Personen met
tuberculose of andere besmettelijke ziekten mogen niet in het bedrijf werkzaam zijn.
Op vastgestelde tijden moet iedereen zich aan een geneeskundig onderzoek onder-
werpen .

Een levende keuring en een geslachte keuring vindt plaats. Terwijl bij ons de
keuringsambtenaar zich naar het te keuren dier begeeft, heeft de keuringsambtt-
naar daar min of meer een vaste plaats en wordt alles hem voorbijgevoerd. Ook
bij de keuring een ver doorgevoerde arbeidsverdeeling, zoodat eenige ambtenaren
de keuring op eenzelfde dier verrichten.

Alle organen en deelen van eenzelfde dier krijgen één nummer, zoodat men
later steeds kan uitzoeken, welke deelen bij elkaar hebben behoord. Bij het insnij-
den der kauwspieren van de runderkop maakt men algemeen gebruik van een
kleine, handgroote, scherpe haak, welke men in de kauwspier slaat bij het insnijden,
zoodat het gevaar van een verwonding der linkerhand zeer gering is. Worden
gedurende het onderzoek aan eenig orgaan of deel van het dier pathologische af-
wijkingen gevonden, welke een nadere beslissing noodzakelijk maken, dan wordt
het gcheele dier met alle deelen naar een aparte afdeeling gebracht, waar dan de
..final post-mortem inspection" geschiedt. Deze laatste keuring geschiedt slechts
door ervaren slachthuisdierenartsen.

Men kent slechts goedkeuren of afkeuren. Vrijbank ontbreekt, eensdeels, zoo-
als Neumark mededeelt, wegens de vleeschrijkdom van het land, zoodat men
er niet al te zuinig mede behoeft om te springen, anderdeels, daar men het in het
democratische Amerika niet gepast acht, den minder kapitaalkrachtigen menschen
niet volwaardig vleesch voor te zetten.

Het keuringspersoneel bestaat uit de volgende personen Allereerst heeft men
voor bepaalde ambtsgebieden de ,,Inspectors in charge", die het oppertoezicht over
de keuring uitoefenen. Alle onderzoekingen bij de slachting, ook levende keu-
ring, worden door dierenartsen verricht. Bovendien heeft men nog ,,Traveling
veterinary inspectors", welke zorgdragen, dat overal een gelijk toepassing der voor-
schriften betreffende de keuring plaats vindt. Deze dierenartsen staan onder
leiding van de „centrale dienst" te Washington Hun controlebezoeken geschieden
geheel onverwachts. Verder zijn er ook nog ,,Laboralory inspectors", die een bij-
zondere opleiding genoten hebben in de microscopische en chemische onderzoe-
kingsmethoden. In de verschillende Staten vindt men n.1. laboratoria, waar al
dergelijke onderzoekingen verricht worden en waarheen afwijkende deelen of or-
ganen ter onderzoek worden opgezonden.

Naast dierenartsen treft men ook leekenkeurmeesters aan (meat inspectors). Deze
verrichten niet de eigenlijke vleeschkeuring, maar houden meer controle over de
verdere verwerking van het vleesch als pekelen, inpakken en gaan na, of slechts
bepaalde, aangegeven conserveeringsmiddelen zijn gebruikt geworden. Voor dit
doel heeft men eveneens ,.traveling meat inspectors".

leeken, welke eenigszins thuis zijn in de vleeschverwerking. Arbeiders met een
bepaalde opleiding (skilled laborers) verrichten de stempeling, enz.

De centrale dienst te Washington beschikt over architecten en ingenieurs, welke
de bouwplannen beoordeelen. Alle ,,inspectors", ook de dierenartsen, welke voor
de uitvoering der bondswet zorgen, moeten een bijzonder examen afleggen. In
1927 waren er ruim 3600 inspectors, waaronder ruim 800 dierenartsen.

Ongeveer 60 % van alle slachtingen in de Ver. Staten vallen onder de bondswet,
worden dus gecontroleerd. De resteerende 40 % zijn geheel zonder controle, alhoe-
wel men dikwijls in een bepaalde staat of stad een afzonderlijke vleeschkeuring
ingesteld heeft.\' Echter ontbreekt hierbij een bepaalde lijn.

De aan de bondswet onderworpen bedrijven, dus vrijwel alle groote slachthuizen,
zoeken hun verliezen ten gevolge van afkeuringen te voorkomen, door slechts ge-
zonde, krachtige dieren aan te koopen en te slachten, wat weer tot gevolg heeft,
dat de wrakke dieren vrijwel alle naar de niet onder controle staande kleine slacht-
huizen verhuizen, zoodat zoodoende toch nog minderwaardig vleesch in con-
sumptie komt. Er wordt daarom in N.-Amerika den laatsten tijd op aangedrongen,
evenals in Europa, openbare slachthuizen te stichten, waarin slechts geslacht
mag worden.

Een verplichle keuring op trichinen bestaat niet. Niettegenstaande men in Europa
in het Amerikaansch varkensvleesch herhaaldelijk spiertrichinen aantreft, komt
de trichinosis bij den mensch in N.-A. zelden voor, daar men in het algemeen geen
versch varkensvleesch gebruikt.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek is niet zoo uitgewerkt als bij ons. Toch komen
vleesch vergiftigingen zoo goed als niet voor. Men schrijft dit toe aan het feit,
dat noodslachtingen praktisch onbekend zijn en dat het vleesch van noodslachtin-
gen niet genuttigd wordt.

Darmontsteking bij koeien, veroorzaakt door bact. enteritidis Breslaviense. (En-
teritis bei Kühen durch Bact. enteritidis breslaviense. Goedecke & Grüttner,
Deutsche Tierärztl. Wochensch., 1928, pg. 106).

Goedecke & Grüttner deelen het een en ander mede over een paar ziekte-
gevallen bij het rund, veroorzaakt door een vleeschvergiftigingsbacil, de bact.
enteritidis Breslaviense. De klinische verschijnselen bestonden vooral in een
profuse, stinkende diarrhee, gepaard gaande met lusteloosheid, koorts, gebrek
aan eetlust, enz.

Bij de sectie vond men gezwollen lever en milt, en vooral in de dunne darm-
mucosa puntbloedingen. Het bacteriologisch vlceschonderzoek bracht aan het
licht, dat in alle organen en vleesch van deze koeien een paratyphusbacil aanwezig
was, welk micro-organisme door Breslauserum nog op een verdunning van 1—16000
geagglutineeid werd.

Bij nadere informatie bleek, dat bedorven, ransig geworden, beschimmelde
palmpitkoeken werden gevoederd. De schrijvers nemen aan, dat deze koeken
door hun giftige producten, de darmwand verzwakt zouden hebben en zoodoende
de in de darminhoud aanwezige paratyphusbacteriën gelegenheid hebben gegeven,
in het lichaam binnen te dringen.

Een nieuwe methode tot het snel afkoelen en bevriezen van vleesch- en visch-
producten.

Blijkens een mededeeling in het ..Zeitsch. f. Eis- und Kälteindustrie", 1927,
afl. 7, heeft een Estlandsche ingenieur Zarotschenzeff een nieuwe methode
uitgedacht voor het bevriezen van vleesch en visch. Bij deze methode worden de
in een bijzondere bevrieskamer opgehangen voorwerpen (voeten vleesch, visch,
enz) aan alle zijden voortdurend bespoten met een afgekoelde keukenzoutoplos-
sing door middel van een spray. Deze werkwijze zou een belangrijk korteren tijd
voor het bevriezen vereischen en zoodoende dus een groote besparing aan kosten
geven, te meer daar de inrichting van zoo\'n bevrieskamer tamelijk eenvoudig is
en in elk koelhuis kan worden aangebracht.

het vleesch zijn frisschc kleur behoudt en van op andere wijze bevroren vleesch
niet is te onderscheiden. In ruim 5 uur kon een voet rundvleesch van 33 K.G.
bevroren worden. De afkoeltijd van geslachte baconvarkens bij een begintempe-
ratuur van 40° C. tot op 4⁰ a 5⁰ C. rondom de beenderen bedroeg 6 uur. Dezelfde
methode zou ook alleen voor afkoeling kunnen worden gebruikt; dan moet de
temperatuur van de zoutoplossing iets hooger zijn.

Ultraviolet licht bij het onderzoek van voedingsmiddelen, vooral van „white
grease" (Ullraviolettes Licht bei der Untersuchung von Nahrungsmitteln, insbesondere
von ,,white grease". Bengen, Bcrl. Tierarztl. Woch., 1928, pg. 169).

Bengen wijst er op, hoe men in het ultraviolette licht een uitstekend onder-
zoekingsmiddel heeft voor voedingsmiddelen, waarin men noch chemisch, noch
microscopisch, noch bacteriologisch eenige afwijking kan aantoonen.

De ultraviolette stralen brengen n.1. verschillende stoffen tot lichten, waarbij
dergelijke stoffen geheel andere kleuren geven dan bij beschijning door het gewone
zonlicht. Bij de invoerkeuring van gesmolten vet wordt deze methode, bestraling
met een kwartslamp, met goed gevolg toegepast. Het door petroleum voor mensche-
lijk gebruik onbruikbaar gemaakt vet kan men n.1. met behulp van stoom onder
hooge druk zoo zuiveren, dat men chemisch geen spoor meer van petroleum kan
aantoonen. Dergelijk gezuiverd vet (white grease) heeft dan een min of meer glazig,
doorschijnend voorkomen, is iets geel van kleur en bezit geen reuk of smaak naar
petroleum. Chemische veranderingen kan men er niet in aantoonen. Bij de be-
oordeeling van een dergelijk product kan men dus hoogstens een vermoeden uit-
spreken van het aanwezig zijn van een vervalsching.

Bij ultraviolette bestraling ziet men een duidelijke afwijking. Het is n.1. tech-
nisch niet mogelijk alle sporen van petroleum volledig te verwijderen. In het ultra-
violette licht ziet men dan een blauwachtige kleur; zelfs 1/1000% sporen van
petroleum kan men zoodoende aantoonen.

De microscopische diagnose van miltvuur (Beitrag zur Bedeutung der mikrosko-
pischen Diagnose des Milzbrandes. M. Ziegler, München, Tierarztl. Woch. 1927,
Pg- 573)-

Het is bekend, dat miltvuurbacillen bij het zeer snel opdrogen van bloed geen
gelegenheid hebben sporen te vormen. Op deze manier verliest het opgedroogde,
miltvuurbacillen bevattende bloed spoedig zijn virulentie. Zijn echter de milt-
vuurbacillen in een zeer groot aantal in het opgedroogde bloed aanwezig, dan kun-
nen dergelijke niet gcsporulecrde bacillen nog lang gevaarlijk blijven, (Bongert
vond b.v. nog na 51 dagen).

Ziegler vermeldt nu een geval van miltvuur bij een koe, dat bij de dood van het
dier niet is onderkend geworden, maar waarbij de 2 slachters, 14 dagen na het
afslachten, typisch huidmiltvuur, kregen. Op zoek naar eventueel nog aanwezige be-
smette voorwerpen op de boerderij werd een bezemstok gevonden, waarop resten
van opgedroogd bloed van bedoelde koe voorkwamen.

Bij een bacteriologisch onderzoek van dit bloed (na 10 min. weken in water en
uitstrijken op een voorwerpglas) waren daarin slechts sporadisch zeer typische
miltvuurbacillen aan te toonen. Echter bij een nader cultureel onderzoek van dit
materiaal (uitstrijken op agarplaten, enting van duiven en Ascolireactie) kreeg
men een negatief resultaat.

(Dit geval bewijst alweer, dat men bij miltvuuronderzoek nooit het maken
van een bacterioscopisch praeparaat, met kleuring volgens Johne of met Giemsa,
mag nalaten, ook al neemt men andere onderzoekingsmethoden te baat).

Paratyphus bij het rund. (Paratyphus beim Rinde. Dr. Hübner, Der österreich.
Tierarzt, 1928, pg. 63).

ie geval. Klinische verschijnselen waren in het begin vooral exitatieverschijn-
selen, zoodat de eigenaar zelfs meende, dat het dier tochtig was. Later zag men
moeilijke ademhaling, neusbloeding, diarrhee, waarna ten slotte noodslachting
volgde. Sectie : geringe degeneratieverschijnselen van lever, milt, nieren, een
geringe haemorrhagische lebmaagontsteking, haemorrhagische enteritis.

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek was het vleesch kiem vrij, echter uit
de nieren werden coli en paratyphusbact. gekweekt.

2de geval. Na den vorigen dag geheel normaal te zijn geweest, werd een koe
plotseling onrustig, kreeg ademnood, hooge koorts. Vervolgens werd ze comateus
cn vertoonde beenzwakte, zoodat noodslachting volgde. Sectie : slechts een ge-
ringe haemorrhagische enter itis was aanwezig. Bacteriol. vleeschonderzoek : in
vleesch en alle organen paratyphusbacillen.

Praktische methoden voor het aantoonen van een bacteriegroei in vleesch en het
onderkennen van giftig vleesch. (Praktische Methoden zum Nachweis der Bakterien-
vermehrung im Fleisch und zur Erkennung vergiftungs-gefahrlichen Fleisches. P.
Andrjewski, Zeitsch. f. Infekt. Krankh. der Haustiere, 1927, pg. 89).

Na een inleiding over de oorzaken van vleeschvergiftigingen komt Andrjewki,
aan den hand van een zeer uitvoerige litteratuurstudie, tot de gevolgtrekking,,
dat vleeschvergiftigingen niet alleen door specifieke bacteriën veroorzaakt worden
maar ook door saprophyten uit lucht, water, enz., dus door niet-specifieke micro-
•örganismen. Bij elke vleeschvergitiging staat het onomstootelijk vast, dat er
zich bacteriën in het vleesch hebben vermeerderd. De in de natuur algemeen
voorkomende paratyphusbacteriën vermeerderen zich in het vleesch steeds met
andere bacteriën (b.v. proteus, coli, enz.) ; daarbij vormen zich thermostabiele
giftige producten, die reeds op zich zelf een intoxicatie veroorzaken en het mogelijk
maken, dat andere bacteriën in de bloedbaan kunnen binnendringen.

Daarom is het van groot belang dat geen vleesch gegeten wordt waarin reeds
een bakterieele omzetting of doorgroeiing heeft plaats gehad.

Van dit gezichtspunt uitgaande heeft Andrjewski verschillende methoden
onderzocht, waarmee het mogelijk is binnen zeer korten tijd in vleesch een begin-
nende omzetting aan te toonen, zonder dat tijdroovende cultureele onderzoekingen
noodig zijn.

Allereerst gebruikte hij een gewoon bakterioskopisch onderzoek. Bij een microsco-
pisch onderzoek van platgedrukte spierfibrillen zag hij, hoe enkele microörganis-
men, welke uit de lucht, water, enz. op het spierweefsel zijn aangeland, bij een
op normale wijze bewaren van vleesch (bij temp. van io°—15⁰ C.) vooral aan de
peripherie van de spierfibrillen kleine bacterieophoopingen vormen. Dit verschijn-
sel wordt duidelijker, naarmate het vleesch langer bewaard wordt en de omstandig-
heden voor het vermeerderen van de bacteriën gunstig zijn. (als hooge tempera-
tuur, voldoende vochtigheid, enz ). In microscopische praeparaten, gemaakt van
reeds in omzetting verkeerend vleesch, neemt men steeds zonder uitzondering
een zeer groot aantal bacterie-ophoopingen waar. Gekleurde „Abklatschprapa-
rate" van dergelijk vleesch onderscheiden zich steeds van op dezelfde wijze ge-
maakte praeparaten van versch vleesch; bij uitgebreide ontbinding gelijken ze
zelfs op een te dicht gemaakt uitstrijkje van een agarcultuur.

Bij dit bacterioskopisch onderzoek kon A. nu herhaaldelijk bakteriekoloniën
waarnemen op een tijdstip, waarop macroscopisch geen enkel teeken van een
bacterieele omzetting aanwezig was. De ongelijkmatige verdeeling van deze bak-
teriën, vooral in de oppervlakkige lagen van de onderzochte monsters, zou meer
op een postmortaal binnendringen wijzen, terwijl een voorkomen in alle lagen
het gevolg zou zijn van een haematogene infectie.

Bij een verder onderzoek maakte Andrjewski een waterig spierextract en onder-
zocht dit met verschillende physische en chemische methoden.

Hij kon b.v. aantoonen dat de waterstofionenconcentratie van vleeschextract
van gezonde slachtdieren in het algemeen, binnen 20 uur, niet onder 6.0 Ph, daalt.

Als binnen dezen tijd een Ph. hooger dan 6.5 optreedt, en verder aan het vleesch
geen verschijnselen van bederf zijn waar te nemen, zou dergelijk vleesch afkomstig
zijn van door transport uitgeputte dieren of van zieke dieren.

De kleur van het vleeschextract is bij normaal vleesch karakteristiek licht-
rood. Gelijkt dit, na filtratie door goed filtreerpapier, op een fijne emulsie, dan
bevat dergelijk vleesch reeds zulk een hoeveelheid bacteriën, dat het ongeschikt

is voor consumptie. Ook geschiedt het filtreeren zelf, door de aanwezige bacteriën,
beduidend langzamer. Zelfs bij extracten van gekookt vleesch, welke meestal
sneller filtreeren dan van versch vleesch, zag A. dezelfde verschillen.

Een zeer gevoelige reactie was het volgende : Als in het gefiltreerde spierextract,
na toevoeging van zuur en geplaatst in het waterbad van 75⁰ C., een troebeling
of neerslag ontstaat, heeft het vleesch zooveel bacteriën, dat het voor comsunptie
moet worden afgekeurd.

Wat de chemische omzettingen in het vleeschextract betreft, bleek, dat een
toevoeging van zilvernitraat aan een verdund waterig extract, gemaakt van reeds
20 uur bewaard vleesch, een duidelijk neerslag doet ontstaan als een zeer groote
bacterieele doorwoekering aanwezig is.

Bij geheel normaal vleesch ziet men zonder uitzondering een sterke peroxydase-
reactie. Heeft men nu vleeschextract, waarin geen Peroxydase aanwezig is, dan is
dergelijk vleesch of reeds in een toestand van bacterieele doorwoekering of af-
komstig van door transport uitgeputte dieren of van wegens ziekte in nood gedoode
dieren.

Tenslotte probeerde A. nog verschillende anilinekleurstoffen als indicatoren bij
verschillende reacties. Hij vond b.v. dat alizarinerood, malachietgroen, brillant-
groen, gallein, zyanin, enz. zeer duidelijk en ook zeer gevoelig een kleuromslag
gaven bij bacterieel doorgroeid vleesch.

In het tweede deel van zijn artikel geeft Andrjewsky nauwkeurig aan, hoe
men bij de bovengenoemde proeven te werk moet gaan. In 3 jaar tijd heeft hij,
volgens zijn mededeeling, duizende proefnemingen verricht en komt daardoor
tot het inzicht, dat men in de vleeschhygiene, met behulp van deze proeven, binnen
40—60 minuten een juiste en objectieve beoordeeling kim geven of in het vleesch een
abnormale bacterieele doorwoekering heeft plaats gehad.

Welke maatregelen kan de dierenarts nemen om vleeschvergiftigingen te voor-
komen (Tierärztliche Masznahmen gegen und bei Auftreten von Fleischvergiftungen.
R. Meyer, Tierärztl. Rundschau, Jg. 33, pg. 301).

In een uitgebreid artikel geeft Meyer de maatregelen aan, welke vooral de
dierenarts, hetzij alleen, hetzij in samenwerking met den arts, kan nemen om vleesch
vergiftigingen te voorkomen. In het algemeen zou Meyer deze maatregelen willen
indeelen in 4 groepen, n.I. :

a. Meer prophylactische maatregelen, welke vooral de keuringsveearts kan
uitoefenen.

b. Maatregelen, welke een uitbreiding van een reeds aanwezige vleeschvergif-
tiging trachten te verhinderen.

c. Het opsporen van een mogelijk verband tusschen de vleeschvergiftiging en
een dierziekte.

d. Al het van vleeschvergiftiging afkomstige materiaal en gegevens in een
centraal punt te verzamelen, ten einde ze zoo mogelijk verder wetenschappe-
lijk uit te werken en ze, volgens vaste regels, met elkaar te vergelijken.

Tot groep a behoort, behalve een zorgvuldig uitgevoerde vleeschkeuring, in de
allereerste plaats het bacteriologisch vleeschonderzoek. Dit moet niet alleen ver-
richt worden in de gevallen, speciaal in het „Reichs-Fleischbeschau-Gesetz"
genoemd, doch vooral bij noodslachtingen, met z.g. negatief sectiebeeld, verder
als de dieren niet direct na de noodslachting zijn ontweid geworden, enz.

De belangrijke rol, welke de noodslachtingen nog steeds schijnen te spelen in
de aetiologie der vleeschvergiftigingen blijkt, z. i. voldoende als men in aanmer-
king neemt, dat in de jaren 1923 tot en met 1925 in Duitschland 31.1 % van alle
vleeschvergiftigingen, 48.1 % van alle ziektegevallen bij den mensch door vleesch-
vergiftigingen en 39.7 % van alle sterfgevallen bij den mensch door vleeschver-
giftigingen op noodslachtingen van slachtdieren betrekking hebben.

Van de 61 noodslachtingen, die in bovengenoemde 3 jaren tot vleeschvergifti-
gingen aanleiding gaven, was 41 keer geen bacteriol. vleeschonderzoek verricht,
waaruit de groote beteekenis van het bact. vleeschonderzoek duidelijk blijkt.

Eveneens werden bij 1014 slachtdieren in 1923, 825 in 1924 en 1145 in 1925 vleesch-
vergiftigingsbacteriën gevonden bij het bact. vleeschonderzoek.

De keuringsveearts zou dus in alle daarvoor in aanmerking komende gevallen
dit hulpmiddel te baat moeten nemen, ten einde later geen onaangename gevolgen
te moeten ondervinden.

Verder moet worden zorg gedragen, dat het vleesch van noodslachtingen zoo
spoedig mogelijk in consumptie wordt gebracht en in geen geval voor het bereiden
van vleeschwaren of andere conserven wordt aangewend. Bovendien moet de
keuringsveearts verder nog toezien, dat een behoorlijke desinfectie van slacht-
plaats, gebruikte gereedschappen, enz. plaats vindt.

Van de maatregelen tot groep b behoorende, valt vooral te vermelden, dat men
in den zomer gewoonlijk elke maagdarmstoornis bij den mensch, optredende na
een maaltijd, voor een vleeschvergiftiging houdt. De dierenarts heeft nu aller-
eerst na te gaan, uit welke verschijnselen men meent te mogen besluiten, dat
eene vleeschvergiftiging aanwezig is. Zoo dit inderdaad het geval is, moet men
zoo spoedig mogelijk het giftige vleesch zien op te sporen. Als gehakt in het spel
is, moet worden nagegaan of dit gehakt gemaakt is bij den slager zelf of bij een
particulier. Verder moet worden gezorgd, dat geen enkel stuk vleesch van het
verdacht dier meer wordt verkocht, dat er geen vleeschwaren van zijn gemaakt
enz. Alles wordt in beslag genomen en pas weer vrij gegeven als het resultaat
van het bact. onderzoek bekend is geworden. Verder een grondige desinfectie
van winkels, werkplaatsen, gebruikt gereedschap, enz.

Groep c. Men moet trachten uit te maken, of men iets omtrent het dier zelf
tijdens het leven kan te weten komen, als mogelijke plaats van herkomst, of meer
dieren bij denzelfden eigenaar zijn ziek geweest, of er soms sterfgevallen onder
het vee zijn voorgekomen, of men ook bacillendragers onder het slagerspersoneel
heeft ontdekt, enz. Dat dit laatste nogal eens voorkomt, blijkt wel uit het feit,
dat er onder de 196 vleeschvergiftigingen in de jaren 1923—1925 een 13-tal of
6.6 % veroorzaakt werden door bacillendragers.

Verder eventueel naspeuren, wie de vleeschkeuring heeft verricht, wat daarbij
is gevonden geworden, enz. Ook vleesch van andere dieren kan de oorzaak zijn
geweest.

Groep d. Meyer verdeelt het geheele Duitsche rijk in 4 districten. In ieder ge-
deelte moet een centraal laboratorium worden ingericht, waar alle gevonden ge-
gevens verzameld worden en zoo mogelijk nader uitgewerkt.

Een jaar bacteriologisch vleeschonderzoek. (Jahresbericht des Staallichen Vete-
rinar-Untersuchungsamles zu Potsdam über bahteriologische Fleischbeschau im
Jahre 1926. Standfusz, Zeitsch. f. fl. u. Milchhygiene, Jg. 38, pg. 117).

Aan de hand van een statistisch uitvoerig uitgewerkt schema geeft Standfusz
de resultaten weer van in 1926 verrichte aantal bakt. onderzoekingen op het
Staatslaboratorium te Potsdam.

In het geheel werd 1548 maal dit onderzoek verricht. Hierbij was het vleesch
afkomstig van 264 paarden, 3 veulens, 975 runderen, 107 kalveren, 182 varkens,
15 schapen en 2 geiten.

In totaal werden 24 maal of in 1.55 % der gevallen bacteriën gevonden uit de
paratyphus-enteritisgroep. Een bacteriacmie was 15 maal aanwezig, terwijl in 9
gevallen slechts enkele kolonies uit één monster konden worden gecultiveerd.

Van de gevonden bacteriën kon eveneens 15 maal door een nader cultureel,
chemisch en serologisch onderzoek de bacterie ondergebracht worden tot de 3
groote groepen : paratyphus B. Schottmüller, enteritidis Gartner en enteri-
tidis Breslau.

Een 4-tal stammen waren niet agglutinabel en 5 maal vond men een tusschen-
vorm.

Wat de frequentie betreft bij de verschillende slachtdieren, kwamen deze vleesch-
vergiftigers voor in 1.9 % bij de paarden, 1.2 % bij de runderen, 3.7 % bij de
kalveren, 1.1 % bij de varkens en 0.7 % bij de schapen. Afgezien van het geval

bij het schaap (in totaal werd maar 15 keer een bact. onderzoek verricht bij het
schaap en was dit in 1 geval positief) schijnt op de eerste plaats te staan het kalf,
dan volgen paard, rund en varken.

Gerangschikt naar de waargenomen ziekten, was 14 maal een maag-darm-
aandoening in het spel, dan volgen 5 pyaemisch-septicaemische ziekten, dan 3
ziekten in verband met een verlossing en ten slotte enkele zeer uiteenloopende
ziekten.

Hieruit blijkt alweer, aldus Standfusz, dat nog steeds die groep van ziekten,
welke men beschouwt als te behooren tot het z.g. wortelgebied der vleeschver-
giftigen n.1. maagdarmontsteking en septicaemisch-pyaemische processen het
meest te vreezen zijn. Zij vormen 91.66 % der vleeschvergiftigingen. Wat de 2
zeer uiteenloopende ziektegevallen betreft, dit betrof in het eene geval een zeer
vermagerde, in nood geslachte koe met een distomatosis en een min of meer
uitgebreide hydraemie en in het andere geval een paard met longontsteking.

Behalve vleeschvergiftigers, werd 5 maal miltvuur geconstateerd, 5 maal een
streptococceninfectie en 1 maal een staphylococcosis.

De Müllersche houdbaarheidsproef werd 1519 keer uitgevoerd. Hierbij had
men 1057 maal een gunstige uitslag. Er kwamen een 71 gevallen voor, waarbij
bij een middelmatig of sterk kiemgehalte van het vleesch toch nog de H.B.proef
negatief uitviel.

De multipele spierbloedingen bij varkens. (Die multiplen Blutungen beim Schweine.
H. Fischer, Zeitsch. f. Fl. und Milchhygiene, Bd. 38, pg. 98)\'

In dit artikel wijst Fischer er op, dat deze spierbloedingen voor het eerst in
1890 door v. Ostertag zijn waargenomen geworden en beschreven en dat deze
ze hield als te zijn ontstaan ten gevolge van fibrillaire spierverscheuringen. Naar
de meening van Fischer bestaat er geen enkel motief, om de opvatting van v.
Ostertag te verlaten, daar als oorzaak in aanmerking zou komen de buitenge-
wone spiercontracties der varkens in de agonie. Behalve echter spierverscheurin-
gen zou het ook mogelijk zijn, dat door de verhoogde bcwegingsactie een hooge
bloeddruk ontstaat, waardoor een verscheuring van kleinste bloedvaten zou
kunnen worden veroorzaakt. Niet alle bloeduitstortingen zouden dan intramusculair
behoeven te liggen, wat, volgens Fischer, ook wordt waargenomen.

In al deze gevallen is echter z. i. een bepaalde dispositie tot het lijden noodza-
kelijk, welke dispositie dan zou bestaan in een zekere beschadiging van de bloed-
vaten. Dat de in den tegenwoordigen tijd gebruikte bedwelmingsapparaten deze
bloedingen zouden veroorzaken, acht Fischer niet mogelijk de Graaf

Osaminol, (A. G. f. med. Prod., Berlijn) is een levertraan-emulsie met eidooier
en kalkfosfaten.

Therasaniet, (Therapogeen A. E.) is een desinfectiemiddel voor de diergenees-
kundige piaktijk, bevat terpenen, kresolen met hars-zeep, geeft met water een
emulsie.

Pernaemon, is een extract van lever, dat onder toezicht van Laqueur en Münch,
(zie N. T. v. G. 1928, I, blz. 1664) door de N V. Organon te Oss zal worden bereid,
en waarmee men in Nederland goede resultaten had, bij pernicieuze anaemie.

Cholejlavine, (I. G. Farbenind. Höchst) wordt gebruikt bij ontsteking van gal-
blaas en bij infectieuze darmaandoeningen. (3 x d. 2 a 4 pillen)

De werking is laxeerend en desinfecteerend; bestanddeelen zijn : trypal\'lavine,
papaverine, podophyline en ol. menthae pip.

Transmutan is de naam van het door Spronck en Hamburger bereide tuber-
culose-vaccin. Door voortkweeken op gewijzigde aldoor armer wordende voedings-
bodems hebben zij uit virulente bovine en humane tubercelbacillen een stabiele
variëteit verkregen, die, bij 37⁰—38° en bij aanwezigheid van zuurstof, snel groeit,
voor de cavia avirulent is en geen tuberculine bevat of produceert. Uit 2 x 24
oude culturen, met 0,2 % formol gedood, van deze bacillus tuberculosis transrau-
tatus, x. (B. T. T. X.), wordt het transmutan bereid.

Elk practicus, wiens bezigheden zich in hoofdzaak uitstrekken in
<le richting der runderpractijk, zal ongetwijfeld op de hoogte zijn
van de schade, veroorzaakt door de Streptococcen-mastitis. Of hij
echter voldoende beseft, in welke mate deze aandoening de renta-
biliteit der melkveehouders-bedrijven nadeelig beinvloedt, is te be-
twijfelen. Het wil mij voorkomen, dat een stelselmatig onderzoek
naar de schade hierdoor veroorzaakt, verricht over geheel Nederland,
tot ontstellende gegevens aanleiding zou kunnen geven. Naar mijn
oordeel, gegrond op een systematisch onderzoek, verricht over een
tijdvak van drie jaren, wordt het meer dan tijd aan deze ziekte
meer aandacht te schenken, teneinde :

het lijden, en de enorme schade hierdoor teweeggebracht ;
2e. energieke pogingen in het werk te stellen eene meer doelmatige
en doeltreffende methode van bestrijding, hetzij in prophy-
lactischen zin, hetzij in therapeutische richting, tot voorwerp
van studie en proefneming te maken.

De behoefte welke hieraan gevoeld wordt kan eene internationale
genoemd worden. De litteratuur der laatste jaren spreekt eene dui-
delijke en verstaanbare taal en stippelt ernstig het verlangen uit
te trachten een einde te maken aan de fragmentarische pogingen,
tot dusverre in verband met eene mogelijke bestrijding ondernomen,
en een meer systematisch offensief over de geheele linie tegen deze
ziekte in te leiden.

Zeer juist brengt Bongert (B. T. W. 30 December 1927) deze
gedachte tot uiting, wanneer hij zegt : „Eine methodische Bekämp-
fung der zu einer Kalamität gewordenen ansteckenden Euterent-
zündung (Streptococcen-mastitis, Gelber Galt) ist ungesäumt auf
breiter Basis in Angriff zu nehmen".

Niet alleen uit een oogpunt van sociale en veterinaire hygiëne
zal elk beoefenaar der diergeneeskunde met alle middelen, hem
ten dienste gesteld, zich in deze richting hebben te oriënteeren,
doch ook het welbegrepen eigenbelang, zoomede dat zijner cliënten,
zal hem noodzakelijkerwijze dwingen aan deze ziekte, waarvan
de bestrijding tot voor enkele jaren nagenoeg op het doode
punt was gekomen, meer aandacht te schenken. Praktijk en
laboratorium zullen hier gezamenlijk den strijd hebben aan te
binden, in het hoopvolle perspectief, dat alleen door nauwe

samenwerking de mogelijkheid geschapen kan worden tot een
meer afdoende en meer rationeele bestrijding van een euvel, dat,
zooals Bongert zoo terecht opmerkt, langzamerhand tot eene
,,kalamiteit" uitgegroeid is. De noodzakelijke intensiveering van
het veehoudersbedrijf behoort automatisch gevolgd te worden door
eene dito van het bedrijf van den dierenarts.

De strijd om het bestaan in den landbouw eischt met den dag
meer inspanning van de beoefenaren, en tegelijkertijd legt deze
noodtoestand den dierenartsen den harden plicht op de schouder,
meer dan vroeger naar maatregelen te helpen zoeken om de ren-
tabiliteit te helpen verhoogen en mede te werken den veehouder
het bedrijfsoptimum in de gegeven omstandigheden te verzekeren.
Nu valt niet te ontkennen dat in velerlei opzicht in de diergenees-
kundige wetenschap en in de toepassing hiervan, voor zoover deze
in de praktijk mogelijk kan zijn, in de laatste jaren een verhoogde
werkzaamheid valt op te merken. Bestrijding van tuberculose,
runderhorzel, van wormziekten, kippenziekten, steriliteitsbestrij-
ding en bestrijding van vele varkensziekten zijn in de laatste
io jaren meer dan vroeger en meer intensief ter hand genomen, de
eene tak met meer succes dan de andere. Niettegenstaande deze
verheugende vermeerdering van belangstelling bij de dierenartsen,
helaas niet altijd gepaard gaande met evenredige belangstelling bij
de direct-geïnteresseerden zelf, blijven er met betrekking tot ver-
ruiming van het arbeidsveld der diergeneeskundigen nog tal van
mogelijkheden onvervuld. In de eerste plaats stelt ook de weten-
schap van heden ten dage hare vrij scherp omschreven grenzen,
in de tweede plaats wordt van vele zijden de functie van den dieren-
arts en zijne taak ten opzichte van de practische mogelijkheden
en toepassingen zijner wetenschap aangevochten. Zijne rol in de
runderhorzelbestrijding bijvoorbeeld is geworden van zuiver advi-
seerenden aard ; de bestrijding van vele kippen- en varkens-
ziekten is vaak opgedragen aan leeken en empiristen. Thans begint
de tuberculosebestrijding, waarvan wij, dit zij terloops opgemerkt,
alleen gunstige resultaten verwachten, indien zij geschoeid wordt
op den leest van vrijwilligheid, zonder dwang van bovenaf opge-
legd, de aandacht in verhoogde mate af te dwingen. Bedriegen de
voorteekenen niet, dan zal deze bestrijding er het hare toe kunnen
bijdragen, het arbeidsveld van den dierenarts belangrijk te ver-
ruimen, mits ertegen gewaakt wordt, dat de geheele bestrijding
in handen blijft van den deskundige bij uitnemendheid, i.c. den
dierenarts. De hulp van veecontroleurs behoort hierbij beperkt te
worden tot het allernoodzakelijkste, zoo doenlijk geheel van de
hand gewezen te worden. I)e grootst mogelijke waakzaamheid zal
ten dezen opzichte dringend geboden blijven. Ten opzichte van de
bestrijding van de uierziekten, in het bijzonder de Streptococen-
mastitis, behoort te worden vastgesteld dat deze is vastgeloopen

in het gareel van sleur en verminderde waakzaamheid. Hernieuwde
belangstelling te wekken bij de veehouders voor dit lijden, dat in
zijn schadelijke gevolgen nauwelijks te benaderen valt, zij eerste
taak van den dierenarts; daarnaast en niet minder behoort de studie
dezer aandoening opnieuw ter hand genomen te worden. Er behoort
eindelijk eens gebroken te worden met de gedachte, dat wij toch
onmachtig staan tegen deze plaag. Een réveil in deze richting zal
én de belangen der veehouders kunnen dienen, zoomede die van
den geheelen diergeneeskundigen stand. In de volgende beschou-
wingen zal getracht worden de vele vraagpunten, naar aanleiding
dezer ziekte in den loop der tijden gerezen, nog eens weer in het
licht der belangstelling van deze tijden te plaatsen, waarbij ge-
gevens, verzameld als vrucht eener driejarige, bijzonder voor het
doel ingestelde studie, als basis mogen dienen.

Dat de Streptococcen-mastitis in den loop der tijden geworden
is tot hoogst ernstig lijden, hetwelk de rentabiliteit der melkvee-
bedrijven in hooge mate ongunstig beinvloedt, zal ieder die op de
hoogte blijft van de gegevens der omvangrijke litteratuur, met be-
trekking tot deze ziekte gepubliceerd, bekend zijn. Vooral Zwitser-
sche gegevens, waarin de ziekte als „Gelber Galt" genoteerd staat,
laten in dit opzicht weinig aan duidelijkheid te wenschen over. Het
is ongetwijfeld moeilijk de juiste oorzaken aan te geven, welke de
verbreiding van deze uieraandoening in de hand werken. Voor mij
als prakticus staat wel vast dat de uitbreiding der ziekte niet het
minst bevorderd wordt door de voortdurende pogingen, aangewend
om de productie der dieren te verhoogen, m.a.w. de intensieve
drang in de richting eener eenzijdige productieteelt. Deze waar-
neming kan moeilijk gestaafd worden door directe gegevens
terzake. Ik weet dat elk rechtgeaard zoötechnicus om bewijzen
voor deze stelling zal vragen. Helaas kunnen deze moeilijk gegeven
worden. Deze opvatting is te beschouwen als een ervaringsfeit zonder
meer. Elk practicus echter, die in staat was de ontwikkeling van
de ziekte gedurende een aantal jaren te volgen, zal echter mijne
meening deelen. Geheel in overeenstemming echter met dit onbe-
twistbare feit, staat ook de ervaring, dat de meeste mastitiden
voorkomen bij dieren op 4, 5 en 6-jarigen leeftijd, op het hoogtepunt
der lactatie.

Wie bij de beoordeeling van zijn materiaal de juiste lijnen weet
te trekken, zal ook de ervaring opgedaan hebben, dat in het alge-
meen de beste melkkoeien als offer eener Streptococcen-mastitis
vallen. In dit verband zij de aandacht gevestigd op een publicatie
van Lentz (B. T. W. 1927 Blz. 694). Evenals bij tuberculose zou
de vraag gesteld kunnen worden, in hoeverre tenslotte de be-
strijding, en in het bijzonder de prophylaxis, teruggebracht zal

moeten worden tot een zaak van constitutioneele vatbaarheid of
onvatbaarheid, en het geheele probleem uit dezen gezichtshoek
bezien dient te worden. In leidende zoötechnische kringen is een
streven op te merken in deze richting, een richting welke misschien
uit den doolhof der dwalingen ten slotte op het juiste spoor zou
kunnen voeren. Dat er werkelijk dieren gevonden worden welke
binnen zekere grenzen als Streptococcen-resistent beschouwd dienen
te worden, blijkt uit het feit, dat in tegenstelling met de streng-
positieve resultaten welke Kitt, Zschokke en Hess met infectie-
proeven langs den weg van het tepelkanaal bereikten, Nocard en
Mollereau daarentegen, na infectie met Streptococcen-materiaal
wel eenige maanden melk verkregen, waarin weliswaar Strepto-
coccen aangetoond konden worden, doch welke overigens niet
veranderd was. Na enkele maanden waren deze echter uit de melk
verdwenen. Zoo deelt Mathess een geval mede, waarbij uit een
klinisch gezond kwartier, door hem ,,het gezonde Streptococcen-
kwartier" genoemd, gedurende langen tijd Streptococcenhoudende
melk werd afgescheiden. Hier is dus een toestand geschapen, van
eene „baccillendragerij" in optima-forma.

In hoevere het begrip „commensale infectie" mede in het geding
gebracht behoort te worden staat te bezien.

Reeds in 1920 en vroeger berichtte Ernst omtrent de groote
verliezen, in Duitschland teweeggebracht door de Streptococcen-
mastitis. Volgens zijne berekeningen was ruim 20 % van het melk-
vee aangetast. De productievermindering stellende op 10 %, de
prijs van een liter melk toentertijde op 6 cent, bedroeg de jaarlijk-
sche schade toen reeds circa 250 mihoen mark per jaar. In 1924
berichtte Löhnis dat 12 % der in Leipzig genomen melkmonsters
Streptococcen bevatten. In 1926 bericht Berk, directeur van het
melkcontrölestation te Kiel, dat circa 10 �r koeien aangetast was.
Guillebeau in Zwitserland, Lane Claypon in Engeland, gaven
cijfers welke den geweldigen omvang van het lijden indrukwekkend
illustteerden. In eene publicatie van zeer recenten datum beiicht
Rudolf omtrent de uitbreiding van het lijden in Oostenrijk. Van
667 monsters, onderzocht in het tijdvak 1924—1926, bevatten
niet minder clan 413 Streptococcen, dus ruim 62 %. Bij een klinisch
onderzoek vond hij op 1275 dieren, 24.9 % aangetast. Zuinig be-
cijferd, schat Rudolf de schade voor Neder-Oostenrijk per jaar
op 3 millioen Schilling. Vooral in Duitschland en Oostenrijk, landen,
waar de handelsbalans door de invoercijfers van zuivelproducten
belangrijk gedrukt wordt, worden momenteel energieke pogingen
in het werk gesteld langs den weg der hoogst mogelijk opgevoerde
efficientie, deze kwade posten weg te werken. Voor België maakte
Huynen de volgende schadebecijfering: het aantal stuks melkvee
op 800.000 stellende, met een dagproductie van 6.000.000 liter
consumptiemelk, en het dagelijksch verlies op 1 % van de gepro-

duceerde hoeveelheid stellende, berekent hij eene totale schade van
12 milioen francs per jaar, onverminderd de schade, voortvloeiende
uit waardevermindering, enz., welke hij op een gelijk bedrag meent
te moeten aanslaan. Totaal genomen bedraagt de schade voor
België het imponeerende bedrag van 24 millioen francs per jaar.

Pas in de laatste jaren werden in ons land nadere cijfers bekend
omtrent den omvang welke het lijden ook hier genomen heeft. De
Keuringsdiensten van Waren hebben in dit opzicht, het zij met
voldoening geconstateerd, in de enkele jaren van hun bestaan baan-
brekend werk verricht. Ook de thans in opkomst zijnde melkcon-
tröle-stations hebben in dit opzicht eene roeping te vervullen. Te
betreuren blijft het, dat, uit welke overwegingen dan ook, bij ver-
scheiden Keuringsdiensten de deskundige hulp van den dierenarts
nog steeds niet ingeroepen wordt. Hoe zeer het werk waardeerende,
door deze lichamen ten bate der volksgezondheid verricht, wijst
de disharmonie der cijfers, door persoonlijk onderzoek en waar-
neming verkregen, en die door de Keuringsdiensten van Waren,
gepubliceerd, dat, geoutilleerd op de wijze zooals dit behoort,
beter en meer doeltreffend werk verricht zou kunnen worden. Door
mijne werkzaamheden, verbonden aan den Gezondheidsdienst der
Lonneker Coöperatieve Melkinrichting, een dienst, welke zich
in hoofdzaak beweegt op het gebied der tuberculose-bestrijding,
was het mij mogelijk door eigen onderzoek een inzicht te verkrijgen
in de verbreiding der Streptococcen-mastitis. Dit onderzoek, jaar-
lijks loopende over circa 2700 koeien, waarbij gevoegd de cijfers
verkregen uit enkele stallen, van niet bij de inrichting aangesloten
veehouders, en de in den loop van het jaar verkregen gegevens uit
eigen praktijk, gaf het volgende resultaat :

In deze 3 jaren kwamen dus in totaal 508 gevallen ter observatie,
gemiddeld per jaar dus 169. Men kan dit cijfer aannemen als uitu\'st
minimum, aangezien na de jaarlijksche controle natuurlijk vele
gevallen nakwamen. Rekent men het aantal aangetaste kwartieren
gemiddeld op I, een cijfer dat eene poging om het verliescijfer
kunstmatig op te voeren, bij voorbaat uitsluit, en rekent men de
lactatieperiode op gemiddeld 330 dagen bij een mindere melkop-
brengst per dag van 2\\ liter per dier a 9 cent, dan zou de schade
alleen voor de circa 3000 koeien, een bedrag van ongeveer ƒ n.oco
uitmaken. Omgerekend op het totaal aantal koeien zou alleen te
Lonneker jaarlijks een bedrag van / 25.000 alleen aan melkgeld

verloren gaan als gevolg van deze uieraandoening, onverminderd
nog de schade, voortvloeiende uit waardeverlies. Statistisch zou
het mogelijk zijn dit schadecijfer om te rekenen over geheel Neder-
land. Het komt mij echter voor, dat dit de waarde der voor Lon-
neker gevonden cijfers zou vertroebelen. Deze laatste spreken
voor zich zelf en accentueeren maar al te duidelijk op welke wijze
de Streptococcen-mastitis de totale opbrengst der melkveehouders-
bedrijven ongunstig beinvloedt. Daarbij moge de vraag gewettigd
zijn, op welke wijze deze aandoening, veroorzaakt door Strepto-
coccen, het ontstaan van aandoeningen bij andere dieren in de
hand zou kunnen werken. Zonder hierbij directe bewijzen te kunnen
aanvoeren vraag ik mij af, aan welke oorzaak het te wijten zou
kunnen zijn dat de Streptococcen-infecties bij biggen in de laatste
jaren zoo onrustbarend toenemen ? Het is toch wel zeker, dat de
Streptococcus mastitidis in staat is, niet alleen de meest variabele
vormveranderingen in het bacterioscopisch beeld te vertoonen :
lange ketens, korte ketens, palissadenvorm, doch ook een wonder-
lijke verscheidenheid in virulentie vermag te ontplooien. Wat dit
laatste betreft zij nogmaals met nadruk gewezen op de omstandig-
heid, dat het eindresultaat eener infectie ten slotte niet alleen
bepaald wordt door het ziekmakend vermogen der bacterie i.c.
doch niet minder door de biologische omstandigheden van het
getroffen individu, resp. orgaan. Ellixger wees er onlangs nog
op dat elke verschillende Streptococcen-stam zijn eigen constitutie-
variant bezit. De pleomorphie en variabiliteit beheerschen het
geheele vraagstuk der Streptococcen-infsctie. Deze eigenschappen,
wellicht te rangschikken in het kader van aanpassingsvermogen,
brengen de mogelijkheid tot het ontstaan van ziekten bij andere
dieren o.a. biggen, nader in de sfeer der mogelijkheden • . . . .
Uit de cijfers, hiervoren overzichtelijk weergegeven, blijkt maar
al te duidelijk, dat in perioden van Mond- en Klauwzeer, het aantal
mastitisgevallen aanzienlijk toeneemt. Er bestaat een directe samen-
hang tusschen de frequentie beider aandoeningen. In de allereerste
plaats zal dit te wijten zijn aan het groote aantal tepelaandoeningen,
hetwelk bij Mond- en Klauwzeer pleegt op te treden. Het spreekt
zonder meer, dat de gelaedeerde tepels een gereeden bodem bieden
voor secundaire infectie van allerlei aard, in het bijzonder met
Streptococcen. Of hier echter alleen gesproken mag worden van
omstandigheden, waaronder hygiënisch melken zoo goed als on-
mogelijk wordt gemaakt en de bodem bereid wordt voor eene
ascendeerende uierinfectie, valt te betwijfelen. Wel degelijk dient
rekening gehouden te worden met het feit, dat het Mond- en Klauw-
zeer het weerstandsvermogen van het dier, dus ook de afweei-
krachten van den normalen uier belangrijk kan verminderen.
Diernhofer onderscheidt in dit verband eene stabiliteit en labili-
teit van den uier. Labiele uierkwartieren zouden op een strepto-

coccen-infectie slechts zeer traag reageeren, waardoor bacteriën
zich ongehinderd zouden kunnen vermeerderen, waarna zich plot-
seling het beeld eener acute mastitis in optima forma zou kunnen
ontwikkelen. Ook hier dus weer de gedachte, dat het totstand-
komen eener infectie niet alleen afhangt van het gedrag der bac-
terie alleen doch vele andere oorzaken, niet het minst constitutie-
verzwakkende, daarbij eene voorname rol spelen. Bij het onderzoek,
verricht in het jaar 1927, heb ik mij de vraag gesteld, óf en in hoe-
verre enkele uierkwartieren door de aandoening bij voorkeur worden
getroffen. Franck wees er vroeger reeds op, zonder dat door cijfers
te staven, dat de achterste kwartieren naar zijn oordeel het vaakst
aangedaan waren. In het bijzonder zou dit ook waar zijn voor de
tuberculeuse aandoening. Van de 125 in 1927 ter waarneming
komen gevallen vond ik de volgende verdeeling over de kwar-
tieren :

Uit deze cijfers blijkt, dat de achterkwartieren, in het bijzonder
liet linker-achterkwartier, het vaakst zijn aangedaan. Deze cijfers
bevestigen dus de meening van Franck. Nottbohm (Zeitschr.
ftir Fleisch- und Milch Hyg. 1928 Blz. 113) kwam na een verge-
lijkend onderzoek tot dezelfde slotsom. Hij vond in 61 % van zijne
gevallen de grootste afwijking, (steunend op veranderd melksuiker-
en chloorgehalte) in het linker-achterkwartier. In eene nadere be-
schouwing van dit verschijnsel tredende, meent hij dat dit kwartier,
door de vrij karakteristieke ligging op de linkerzijde bij het her-
kauwen der dieren, het meest in de klem geraakt en de mogelijkheid
tot het ontstaan van kneuzingen van dit bepaalde kwartier direct
voor de hand ligt. Ik waag mij niet in eene nadere verklaring van
dit verschijnsel te treden. Toch zou een nader onderzoek met be-
trekking tot deze kwestie naar mijn oordeel het inzicht in de pa-
thogenese der mastitiden kunnen verbreeden en verdiepen.

Het vraagstuk „streptococcen-mastitis" in den uitgebreidsten
zin des woords genomen, moge aetiologisch voldoende opgehelderd
zijn, wat de therapie betreft, staan we nog aan het beginpunt en
de vraag zoude gewettigd kunnen zijn, of na een halve eeuw van
-exjierimenteeren werkelijk van eenigen vooruitgang op dit gebied
sprake is. 50 jaren zijn voorbijgegaan sinds Franck door een een-
voudig experiment onweerlegbaar aantoonde, op welke wijze de
infectie van den uier tot stand kwam. Hiermede behoeft echter
niet aangenomen te worden, dat de diergeneeskundigen uit de
18e eeuw geheel onbekend waren met de infectiositeit van het
lijden. In Numans\' Handboek wordt reeds met aandrang aanbe-
volen, de melk, afkomstig uit de zieke uierkwartieren, zorgvuldig

uit den stal te verwijderen. Moderne chemische en biologische
inzichten hebben ook voor de diagnose „mastitis" verrassende
hulpmiddelen in het geweer geroepen ; onze kennis der aetiologie
is dank zij de verbetering der microscopie belangrijk toegenomen ;
de ontbrekende schakel in het geheel onzer kennis is en blijft echter
de vraag, óf en hoeverre het lijden, óf langs den weg der prophy-
laxis óf dien der therapie zoodanig te behandelen, dat er eerlang met
afdoend succes eene bestrijding zoude zijn in te stellen. Ieder practicus
wacht reikhalzend op dit oogenblik. Dit feit vooropstellende, legt
het ook hem de verplichting op, naar de mate zijner krachten
bouwsteenen aan te dragen voor het gebouw, waarvan helaas
momenteel de fundeering nog steeds niet is gelegd ....

Het zou ons te ver voeren alle vraagstukken te behandelen,
welke op dit oogenblik het mastitis-vraagstuk in zijn geheel nog
beheerschen ; hiermede zij echter niet gezegd, dat voor den prac-
ticus de zuiver theoretische zijde van het vraagstuk geen belang-
stelling behoort in te boezemen ; integendeel, de oplossing kan
slechts verkregen worden uit de samenwerking van practijk en
laboratorium, zooals ik boven reeds aangaf. Het vraagstuk van
de biologie van de streptococcus echter zij voorwerp van studie
voor hen, welke beschikken over goed geoutilleerde laboratoria ;
de beteekenis van de Trommsdorflsche leucocytenproef, waarover
ook thans het laatste woord nog niet gesproken is, worde mede
op dit terrein uitgevochten. Zoo zijn er tal van vragen, wier oplos-
sing zeer zeker academische beteekenis heeft en indirect ook voor
de praktijk der bestrijding haar nut kan hebben, hij, die dagelijks
met de ziekte in aanraking komt en telkenmale de therapeutische
onmacht treffend ziet gedemonstreerd, zal zich andere oogmerken
stellen. Hij zal het vraagstuk gaan bezien uit het oogpunt der
practijk en zich afvragen op welke wijze gegevens, door de praktijk
verkregen, dienstbaar gemaakt kunnen worden aan eene mogelijke
oplossing hiervan. De kwestie : korte of lange ketens der strep-
tococcen zal hem niet zooveel belang inboezemen als de vraag :
op welke wijze komt de infectie tot stand, haematogeen, lymphogeen
of galactogeen ; op welke wijze is langs eenvoudigen weg de diag-
nose te stellen, en last not least, op welke wijze is het lijden pro-
phylactisch of therapeutisch te beinvloeden met een redelijke kans-
op succes ? Deze vragen en andere, nauw verweven met de practische
zijde van het vraagstuk, moeten ongetwijfeld ieder practicus boeien.
De omvangrijke literatuur welke in den loop der jaren op dit gebied
verschenen is, bevat ongetwijfeld veel goeds en nuttigs, in vele
gevallen echter begeeft zij zich te veel op zijwegen, zonder de kern
der zaak te benaderen.

De diagnose „mastitis" zal voor den klinicus van goeden wille,
niet veel moeilijkheden opleveren. I)e uitwendig waarneembare,
plaatselijke verschijnselen aan den uier, welke slechts zelden af-

wezig zijn, geven vaak directe aanwijzingen in de goede richting.
De smaakproef, gecombineerd met een eenvoudig bacterioscopisch
onderzoek, voltooien deze oriëntatie voldoende. De citroengele
kleur van het vaak reuklooze uiersecretum, met vlokken ver-
mengd, valt op. Met Bevers acht ik voor den practicus de gemak-
kelijk uit te voeren rosolzuurproef, een uitstekend middel om zich
een voorloopig oordeel te vellen over den toestand in een bepaalde
stal. Een strijdvraag, ook heden ten dage nog, vormt de wijze,
waarop in het meerendeel der gevallen de infectie tot stand kan
komen ; nog steeds is niet met zekerheid uit gemaakt welke wijze
de meest gebruikelijke is.

Guillebeau is de eerste onderzoeker geweest, die erop gewezen
heeft, hoe de anatomische bouw van den uier eene directe aanleiding
vormt voor het ontstaan van het typische mastitisbeeld,. Hierdoor
is de mogelijkheid van een zich snel uitbreidend proces per con-
tinuitatem geschapen. Voegt men hierbij de omstandigheid, dat
de uier door zijne anatomische ligging, onder de gewone stalver-
houdingen gepraedisponeerd is voor kneuzingen, dan wordt hiermede
eene tweede voorwaarde geschapen voor het ontstaan eener infectie
langs den weg van den vaak aan kneuzing blootgestelden tepel.
Aan Kitt komt de verdienste toe de beteekenis der galactogene
infectie het eerst en duidelijkst in het licht te hebben gesteld ;
ook voor de classificatie van het pathologisch-anatomisch beeld,
waarover later, heeft deze geleerde ongetwijfeld baanbrekend werk
verricht. Wie de verhoudingen in de melkveehoudersbedrijven ook
slechts bij benadering kent, weet de beteekenis te waardeeren van
de galactogenen oorsprong der mastitiden. Hiermede is niet ge-
zegd dat afdoende hygiënische maatregelen, zoo deze met eenige
redelijke kans op succes uitvoerbaar zouden kunnen zijn, vol-
doende kunnen bijdragen om een afdoende prophylaxis te ver-
zekeren ; met Beijeks wensch ik geenszins de waarde eener
hygiënische prophylaxis te ontkennen, bij den gegeven stand
van zaken zal deze ons echter nooit alleen tot het gewenschte
resultaat voeren. Wij komen op dit belangrijke punt nader
terug. Eerder zal het ieder practicus verbazen hoe onder de
vaak weinig zorgvuldige wijze van behandeling vóór en tijdens
het melken het aantal gevallen van mastitis niet grooter wordt ;
de normale bacteriocidie van den gezonden uier spreekt gelukkig
nog een hartig woordje mede. Zoolang de zorgeloosheid door vele
melksters en melkers betracht, blijft bestaan en dagelijks de stallen
op achtelooze wijze geïnfecteerd worden met een lieirleger van
streptococcen, zoolang zal ook het mastitis-vraagstuk de aandacht
blijven vragen. Ook hier hebben wij degelijk de beteekenis van het
begrip „mastitis in den open en gesloten vorm" te kennen. Wan-
neer ik de galactogene infectie-modus op den voorgrond stel, wijl
door den bril van den prakticus bezien, deze ongetwijfeld domi-

neert, dan zij hiermede allerminst gezegd, dat andere mogelijk-
heden buiten beschouwing kunnen blijven. Ik wees er reeds op,
hoe het linker-achterkwartier het vaakst geinfecteerd blijkt en
meende voor dit verschijnsel eene verklaring te kunnen geven ;
ook het veelvuldig optreden van mastitis als nevenaandoening
van mond- en klauwzeer brengt de gedachte van galactogene- in-
fectie op het voorste plan. Het is mij bekend, hoe in het bijzonder
van Zwitsersche en Fransche zijde, met voorliefde de gedachte
aan de haematogene genese der mastitiden gekoesterd wordt.
Andere onderzoekers leggen een verband tusschen puerperium en
gelijktijdig optreden van mastitis. Ongetwijfeld zal een derge-
lijk verband aannemelijk gemaakt kunnen worden. Hoe echter
hierover te denken in gevallen eener normaal verloopende invo-
lutie? Zou in deze gevallen onder de boven geschetste hygiënische
verhoudingen en de tijdelijke labiliteit van den in lactatie tredenden
uier niet méér gedacht behoeven te worden aan eene infectie langs
den weg van het tepelkanaal? Voor den prakticus en dus ook voor
de algemeene praktijk der bestrijding komt hét mij voor, dat in
dit vraagstuk weinig twijfel overblijft. Wat de pathologische- ana-
tomische differentiatie der streptococcen-mastitis betreft, zij het
volgende opgemerkt :

Bij het naslaan der literatuur treft de wijze waarop getracht is
het beeld van mastitis in het algemeen, en die van streptococcen-
mastitis in het bijzonder, in een schema tot overzichtelijkheid te
brengen. Aan vele dezer indeelingen is slechts academische be-
teekenis toe te kennen ; zij missen elk richtsnoer voor de praktijk.
Rein hardt onderscheidt slechts twee vormen : de catarrhale en
parenchymateuse vorm. Franck en ook Oppermann maken de
differentiatie : interstitieele en parenchymateuse vorm.

Vennerholm en Hess meenen en terecht, dat slechts die onder-
scheiding waarde bezit, welke aansluit aan de praktijk, deze auteurs
willen hierom alleen spreken van de parenchymateuse vorm.
Fröhner maakt verschil tusschen parenchymateuse, catarrhale,
phlegmoneuse, interstitieele, etterige en nekrotiseerende mastitis.
Uit deze opsomming blijkt maar al te duidelijk, dat ook in dit op-
zicht een eenheidsopvatting niet geboren is.

In het voortreffelijke handboek van Joest, waarin Frei, de
bekende Züricher patholoog-anatoom, het kapittel uieraandoe-
ningen voor zijn rekening neemt vinden wij een classificatie ge-
maakt, welke berust op een klinisch-anatomischen grondslag.
Terecht merkt Frei op, dat, hoe de verdeeling ook gemaakt wordt
een zuivere en afdoende onderscheiding tusschen ontsteking van

parenchym en interstitium onmogelijk gemaakt kan worden. De
meest praktische indeeling is volgens hem de volgende :

Voor de praktijk der bestrijding geeft deze indeeling, hoewel
niet volmaakt, eenige juiste aanhoudingspunten. Er zijn n.1. ge-
vallen van streptococcen-mastitis, waarbij langs gelaktogenen weg,
de Cysterne en omgeving geinfecteerd is. Deze beginnende masti-
tiden, in wezen feitelijk alleen galaktophoritis, kenmerken zich
klinisch door een verharding en zwelling van tepel en tepelbasis.
Bij klinisch onderzoek zullen de pogingen om uiersecretum te
verkrijgen, beloond worden met een product, dat alleen, voor zoover
het betreft de eerste 20 a30 stralen, naar gelang van de uitbreiding
van het lijden, afwijkingen vertoont in smaak, kleur en consistentie,
enz. Hierna wordt een product gemolken, dat in nagenoeg alle op-
zichten overeenkomt met normale melk. Breidt het proces zich
per continuitatem uit, dan volgt eene periode, waarin van den
eersten tot den laatsten druppel het gewonnen uiersecretum ver-
anderd is en blijft. De vorm hiervoren bedoeld, is die, welke te
betitelen is als Galaktophoritis ; prognostisch is deze oneindig
veel gunstiger te beoordeelen dan de laatste ; bij een eenvoudige
uitmelkméthode, consequent en serieus ingezet en volgehouden, voert
deze vorm in circa 80 % der gevallen zonder eenig verder thera-
peutisch ingrijpen tot genezing. Is eenmaal een begin gemaakt
met de infectie van de diepere lagen van het fijnere afvoersysteem
en liet parenchym, dan ontwikkelt zich een geheel ander beeld,
waarvan een juiste voorstelling en reconstructie alleen mogelijk
is door een systematisch onderzoek van coupemateriaal. Terwijl
men bij de galaktophoritis uitsluitend roodheid van het slijmvlies,
petechienvorming en de aanslag van fibrineus exsudaat kan op-
merken, ziet men bij de parenchymateuse vorm de grovere en fijnere
melkkanalen totaal gevuld met ophoopingen van leucocyten, ge-
desquameerd, deels gezwollen, deels geschrompeld epitheel, kern-
resten, vetdruppels, bacteriën (i.c. streptococcen), fibrineus exsu-
daat en eiwitneerslagen. Bij de hevig acute vorm achte men deze
verstopping der kanalen niet gering. Een juist oordeel omtrent
den omvang dezer ophoopingen geven meteen den sleutel tot de
oplossing der vraag, hoe het komt, dat uierdesinfectie langs den
weg van het tepelkanaal met desinficientia van welken aard ook,
zoo uiterst lastig, en technisch zoo goed als onuitvoerbaar is. Wij
komen bij de bespreking van de therapie hierop nader terug.

Metingen door Frei verricht aan normale alveolen en alveolen
van zieke uiers, gaven de volgende cijfers :

Terwijl het lumen der eerste varieerde tusschen 100-250
werden bij de laatste cijfers gevonden van 120 -700 ,». Wat het
interstitium betreft, bij eenieszins heftige ontsteking van het paren-
chym merkt men hier al spoedig leucocytaire infiltratie en sereuse
doordrenking op. Stark heeft zich de vraag gesteld, waar de
streptococcen in het geinfecteerde uier gevonden worden. Volgens
zijne opvatting behoort men deze te zoeken :
ie. in de caseïne en fibrinestolsels,

tepelkanaal en cysterne.
3e. achter het epitheel der kleir.e melkgangen ; op deze plaats
zouden zij geraken door transport met behulp van leucocyten.
In het bijzonder in de chronische vorm ontwikkelen zich in
het tepelslijmvlies en in dat der cysterne, zeer vaak uit de
papillaire, papillomateuse woekeringen van blijvend karakter,
waartusschen zich spleten vormen, opgevuld met eene detri-
tusmassa. In deze verborgen nesten kan men steeds strep-
tococcen vinden.

Beschouwd in het licht van deze bevindingen valt het licht te
begrijpen, dat met welk middel ook, zij het ook parasitotroop,
en MzeZ-organotroop, eene grondige desinfectie tot eene der moei-
lijkst bereikbare, zoo niet technisch onbereikbare mogelijkheden
zal blijven behooren. Ik hoop dit nader, getoetst aan eigen waar-
nemingen duidelijk te maken.

,,A dairy cow is no better than her udder". Deze uitspraak
geeft kort en bondig de beteekenis van een gezond uier voor de
koe zelve, en voor de rentabiliteit van het veehoudersbedrijf weer ;
zij geeft tegelijkertijd eene vermaning, alle middelen in het werk
te stellen om te kunnen komen tot eene geneeswijze, welke met
redelijke kans op succes eene effectieve bestrijding kan inluiden.
Tot dusverre is deze helaas niet gevonden. Het negatieve resultaat,
tot dusverre verkregen, heeft echter naar mijn oordeel ten onrechte
de meening doen vestigen, clat, wat betreft de therapie der strep-
tococcen-mastitis de wetenschap geheel en al op dood spoor is
geraakt. Het moge waar zijn dat de tot dusverre verkregen uit-
komsten weinig hoopvolle vergezichten bieden, een en ander zal
echter nooit de gedachte kunnen rechtvaardigen, dat er met be-
trekking tot dit hoofdstuk het laatste, onbevredigende, woord
gesproken is. Ook van de zijde der praktici behoort materiaal
bijgebracht te worden, hetwelk mogelijkerwijze de inzichten op
therapeutisch gebied meer vasten basis zal kunnen geven en de
vooruitgang daarvan zal kunnen bevorderen. Niets is minder juist

dan de gedachte, dat het Laboratorium in deze de beslissing heeft
en alles pasklaar heeft te maken voor de praktijk. Wederzijdsche
hulp en uitwisseling van gegevens zal ten slotte geboden blijven.
Het vraagstuk van de therapie der mastitiden vormt er een van
bijna niet te schatten beteekenis. Het staat vast dat de economische
beteekenis van gezonde uiers ook door de veehouders maar al te
weinig wordt beseft ; uierziekten behooren nu eenmaal tot de
gebruikelijke risico\'s van het veehoudersbedrijf en door sleur
en gewoonte is de ware beteekenis ervan verdoezeld. Uit het cijfer,
hiervoren berekend, een cijfer dat met opzet aan den lagen kant
genomen is, moge echter anders blijken. „L\'histoire de la mé-
décine peut être consideré comme une série d\'erreurs" is van
Fransche zijde opgemerkt. In deze opmerking schuilt ongetwijfeld
veel waars. Ook in de therapie der uierziekten weerspiegelt zich
dit beeld maar al te duidelijk. I)e geschiedenis van de therapie
dezer aandoening vormt, niettegenstaande alles, een belangrijk
hoofdstuk. Vóór 1875, het jaar waarin Franck zijne infectie-
theorie, geschraagd door eenvoudige proeven, bekend maakte,
heeft de therapie zich in hoofdzaak bepaald tot het aanwenden
van koude en warme omslagen, eene behandeling van het aange-
taste kwartier met zalven en linimenten van de meest uiteen-
loopende samenstelling. Opgemerkt zij, dat tal van schrijvers met
aandrang wijzen op het nut van geregeld uitmelken. In Numans\'s
Handboek, dat gevoeglijk te beschouwen is als de graadmeter
van den stand der veeartsen ij kundige wetenschap omstreeks 1800,
wordt dit eenvoudig hulpmiddel, verbonden met massage, bijna
uitsluitend genoemd. De toepassing van warme omslagen wordt
ook heden ten dage nog, in het bijzonder van Amerikaansche zijde,
aanbevolen. Opgemerkt zij, dat vooral bij koeien het aanbrengen
van suspensoria een weinig dankbaar en doeltreffend werk is.
Het gebruik maken van antiphlogistische middelen, in het bij-
zonder van koud water, ijsomslagen stamt reeds van ouden datum.
Bij koeien heb ik op dit gebied geen ervaring. Mag men echter
Rüstekholz gelooven, dan zou hij met de aanwending van koude
douches op het aangetaste uierkwartier zeer gunstige resultaten
geboekt hebben. Bij acute uierontstekingen bij merriën, welke met
heftige verschijnselen gepaard plegen te gaan, voert tijdige toe-
passing van ijscompressen, welke vrij gemakkelijk zijn te appli-
ceeren, zeer snel tot het gewenschte doel. Anders zijn mijne erva-
ringen, opgedaan in de toepassing van massage. De uitspraak
van Bier ,,die Hyperaemie sei das billigste Hausmittel, auch der
Landwirte", moge in hare algemeenheid juist zijn, voor wat betreft
de toepassing van dit hulpgeneesmiddel bij uieraandoeningen
huldig ik eene andere meening. Het is mijne besliste overtuiging
dat bij acute mastitiden, gepaard gaande met duidelijk lokale
verschijnselen eene voortdurende massage van het aangetaste

uierkwartier voert tot een resultaat, geheel tegengesteld aan het-
geen wij ervan verwachten. Waar ik, steunend op ervaringen van
ouderen dit middel liet toepassen, zag ik in het algemeen weinig
of geen resultaat. Het moge waar zijn dat een flinke massage in
staat is eene hyperaemie van het aangetaste lichaamsdeel te be-
werkstelligen, even waar is dat tegelijkertijd de mogelijkheid
geschapen wordt dat het ziekmakend agens kalmweg verder in
het uierparenchym getransporteerd wordt, en mede door de ver-
oorzaakte weefselkneuzingen een bereiden bodem vindt om verder
te woekeren. Bij acute mastitiden zag ik na consequent toege-
paste massage nooit verbetering, wel verergering van het lijden
optreden. Bij chronische aandoenigen echter is het effect dezer
therapie veel loonender en dankbaarder. Het spreekt zonder meer
dat na het bekend worden van Franck\'s infectie-theorie, reeds
spoedig de gedachte rees, om langs den weg van het tepelkanaal
het ontstoken uierweefsel te behandelen met verschillende desin-
fecientia. Proeven, genomen met 4 % boorzuuroplossing, 5-10 %
carbol, 3 % creoline, 10% aluin, \\ % sublimaatoplossing, 3%
waterstofsuperoxyde, protargol en joodkaliumoplossing, voerden
tot een teleurstellend resultaat. Opgemerkt werd dat het uier-
weefsel onder den invloed van deze middelen totaal vernietigd
werd en dus een restitutio ad integrum niet bereikt werd. Het
behoeft geen nader betoog, dat met opkomst der serologie deze
hulpwetenschap vrij spoedig in dienst werd gesteld eener mogelijke
bestrijding der mastitiden. Het zou ons te ver voeren, alle pogingen
in clit opzicht ondernomen, te releveeren. Wel meen ik er op te
mogen wijzen hoe ook Nederlandsche onderzoekers hun aandeel
in deze taak hebben genomen. Ik verwijs in dit opzicht naar het
werk van Vrijburg en Eggink, waarvan de eerste onderzoeker
de Wrightsche opsoninenleer als basis voor practische toepassing
koos en negatieve resultaten verkreeg, terwijl Eggink langs anderen
weg tot betere, hoewel niet afdoende resultaten geraakte. Nog
later kwam de vaccinatie op den voorgrond, deze laatste methode
verkeert in een stadium van proefneming ; enkele onderzoekers
o.a. Schmidt, Schlichting, Supfle en Hofmann (zie mijn referaat
tijdschrift 1927 Blz. 745) meenen met behulp van de toepassing
van stalspecifieke vaccins het juiste spoor hebben gevonden. Hoe
het zij, de resultaten overziende, bereikt met sera, vaccins e.d.,
ook deze stemmen in weinig opzicht tot tevredenheid. In een pu-
blicatie van zeer recenten datum (Ann. de Méd. Vét. belg. Dec. 1924)
oppert Huynen de mogelijkheid om door subcutane injectie van
uiersecretum het lijden te beïnvloeden. Hier wordt dus de auto-
lacto-vaccinatie ingevoerd. Wij doen goed de resultaten van deze
eenvoudige, doch ingenieuse gedachte af te wachten.

Met een collega, werkzaam aan de Veterinaire Faculteit het
vraagstuk der uiertherapie besprekend, gaf deze als zijn meening

te kennen dat volgens hem alleen succes verwacht kon worden
met een bestrijding langs den weg der therapia sterilisans magna.
Wij achten ons niet bevoegd om in het vraagstuk dezer uitnemende
werkhypothese, welke gedurende een reeks van jaren het medisch
denken gefascineerd heeft, partij te stellen. In de allerlaatste jaren
echter i.s een streven op te merken, gebaseerd op ervaringen, uit
de practijk verzameld, om de waarde ervan niet zoo hoog meer
aan te slaan als geruimen tijd te doen gebruikelijk is geweest. In
een werk van Hans Much „Werk und Wirkung" wordt het vol-
gende opgemerkt : „Der Traum der sterilisatio magna ist hoffent-
lich endgültig ausgetraümt. Ein typischer laboratoriumstraum ;
es scheint sogar das auch die kleinere Träume kleiner Sterili-
sierungen innerhalb des Körpers einen klaren Denken weichen
wollen." Ehrlich\'s geniale gedachte, gegrondvest op den stelregel
„Corpora non agunt, nisi fixata" moge voor enkele specifieke
aandoeningen zegenrijke gevolgen gehad hebben, in de toe-
passing zijner methode schijnen echter moeilijkheden te rijzen,
welke een algemeene invoering in den weg staan. Bierbaum wees
onlangs nog op een mislukking van enkele, door hem ingestelde
proeven, om malleus te bestrijden, met behulp van arseenprae-
paraten. Zijne tot een volledig negatief resultaat voerende proeven
geven recht tot de veronderstelling, dat vooral bij die aandoeningen,
welke gepaard gaan met de vorming van plaatselijke ophoopingen
van etterig exsudaat en detritus-massa de mogelijkheid bestaat
dat het voor het ingebrachte chemotherapeuticum, ook langs den
weg der bloedbaan onmogelijk blijft, het ziekmakend agens te
bereiken. Deze mogelijkheid dient naar mijn oordeel ook bij de
bestrijding der streptococcen-mastitis wel degelijk voor oogen ge-
houden te worden.

Van uit Tschecho-Slowakei zijn de bisamratten langzamerhand Beijeren binnen-
gedrongen. Zij zijn nu in Oost-Beijeren tot ten zuiden van München. In deze
stad zijn in 1926 de eerste exemplaren gezien. Van regeeringswege worden de
dieren bestreden en in 1926 werden meer dan 30.000 gedood. Met het oog op de
treklust en het sterke voorplantingsvermogen van deze ratten is de bestrijding
zeer moeilijk. (Der Oesterr. Tierarzt. 1928). Vr.

Moge al, door het bekende onderzoek, vele belangrijke vraag-
punten omtrent deze ziekte zijn opgehelderd, waardoor niet alleen
de onderzoekende medicus werd gediend, maar ook klaarder in-
zicht werd gegeven in den aard der hygiënische maatregelen, die
ter bestrijding moeten worden genomen, de echinococcosis blijft
een ziekte, die ons voor allerlei vraagpunten stelt.

Nu reeds de meening is geuit, dat het voorkomen bij het vee
een neiging tot vermindering aantoont, terwijl dezelfde meening
ook in medische kringen wordt gehoord voor wat het voorkomen
der ziekte bij den mensch aangaat, kunnen wij ons met mate
daarover verblijden, maar blijft teleurstelling toch in \'t geheel
niet ondenkbaar, als wij over enkele jaren nog eens de rekening
op gaan maken.

Om op alle gebeurlijkheden voorbereid te zijn en zoo noodig
na deze maatregelen te kunnen nemen, blijft onze volle aandacht
in dezen gewenscht.

In het verslag over het jaar 1926 van den veterinair Hoofdin-
specteur van de volksgezondheid, in het bijzonder belast met het
toezicht op de naleving van de vleeschkeuringswet, komen inte-
ressante gegevens voor over de verspreiding der echinococcose
bij het slachtvee in Friesland.

Opvallend laag over de geheele linie is dit percentage te Har-
lingen, de stad anderzijds berucht door het vele voorkomen der
ziekte bij den mensch.

Terecht mag worden gewezen op het langdurig tijdsverloop,
dat er bij den mensch bestaat tusschen het tijdstip van infectie
en het zich openbaren van ziekteverschijnselen, zoodat het heden
bij het vee ook onmogelijk parallel kan loopen met wat op dit
oogenblik nog bij den mensch wordt gevonden ; men mag ook
niet vergeten dat de slachtafval uit de export, slagerijen voor
1907, hier waarschijnlijk altijd het grootste kwaad veroorzaakte ;
toch frappeert het lage cijfer bij de slachtingen gevonden, juist in
deze gemeente speciaal, zeer.

De cijfers toch, 2.2 % bij het rund, 2.4 % bij het paard, 2 %
bij de schapen, 4.5 % bij de geit, niet bij de graskalveren niet bij
de varkens, zij behooren tot de laagste, die in het jaarverslag van
den Hoofdinspecteur worden gevonden.

Getracht zal worden in dit artikel gedeeltelijk eenig antwoord
te geven op de voor de hand liggende vraag, hoe deze cijfers moe-
ten worden verklaard.

Terecht is opgemerkt, dat de met taeniae bezette hond naar
beide zijden infecteert.

Mogen wij met gerustheid aannemen, dat de mensch geinfec-
teercl wordt door den met taeniae bezetten hond, die in zijn on-
middellijke nabijheid leeft, waarschijnlijk heel vaak door het di-
recte contact, de infectie-modus bij het vee is niet anders denkbaar,
dan dat het dier voedsel tot zich neemt, waaraan taenia-eieren
kleven.

Wij moeten ons de zaak voorstellen als volgt. De honden depo-
neeren de faeces, waarin proglotiden, op het gras ; de proglotiden
rotten spoedig en verdwijnen ; de met harde schaal voorziene
eieren blijven nog langen tijd op het gras aanwezig ; het vee krijgt
met dit gras ook de taenia-eieren naar binnen.

Oppervlakkig zou men kunnen zeggen, dat dan in die der friesche
gemeenten waar het getal der trekhonden, als meest geinfecteerde
soort het grootst is, ook de kans op infectie van het vee groot is
en omgekeerd.

Ongetwijfeld spreekt deze factor mee en nu ons in het jaar-
verslag wordt meegedeeld, dat zoowel in 1924, als in 1925 en 1926
de woudstreken, wat het voorkomen der echinococcose bij het
vee betreft, een ongunstigen toestand gaven te zien, zal het aantal
trekhonden, dat in deze gemeenten in sommige streken zeer groot
is, daarvan voor een gedeelte de oorzaak zijn.

Wij moeten hierbij een ander factor niet vergeten. In de klei-
weidestreek en in de veenweidestreek van onze provincie vinden
wij een groot aantal boerderijen van 20—40 H.A. groot. Op de
uitgebreide weiden, hier aanwezig, komen wel eens trekhonden,
slagershonden, schippershonden, maar kan nooit een eenigszins
aanzienlijke verontreiniging van het gras door deze dieren plaats
vinden.

Ofschoon niet geheel ontkend kan worden, dat hier infectie
van het vee met taenia-eieren mogelijk is, wij mogen gerust aan-
nemen, dat dit een betrekkelijk gering aantal zal zijn, wat dus
zeggen wil, dat van het vee, voorkomend op de friesche boerderijen,
maar een gering percentage met echinococcose is behept.

Friesland heeft echter ± 1450 H.A. grasland langs dijken en
bermen en hier moeten wij het gevaar voor de besmetting met
echinococcus eieren veel hooger achten. Het ligt geheel open,
zonder eenig beletsel tot betreden, en dagelijks passeeren hier de
hondenkarren en heeft de verontreiniging plaats.

Van het vee, dat langs de dijken graast, meestal paarden, jong-
vee, melkschapen en geiten van melkrijders, vrachtrijders, land-
arbeiders etc. zal daarom het percentage, dat met echinococcus
eieren is besmet, niet gering mogen worden geacht.

Vrijwel dezelfde veehouders zijn het, die het gras der bermen
aan het vee vervoederen, alleen klein luijden, die voor een deel
LV 47

dit gras tot hooi drogen, voor een ander deel groen aan hun vee
geven. Het percentage, dat tot hooi wordt gemaakt of groen wordt
vervoederd zal in de verschillende gemeenten wel aanmerkelijk
verschillen en het is wel mogelijk, dat daarom de kans op besmet-
ting niet overal gelijk is. Voor hooi toch behoeven wij dat gevaar
niet zoo groot te achten, want ofschoon wij misschien rekening
moeten houden met ,,vita minima" dat bij deze wormeneieren
mogelijkerwijs na indrogen zal kunnen bestaan, de omzettingen
in den hooiberg zullen toch waarschijnlijk wel doodend werken,

Natuurlijk is in die streken van onze provincie dit bermengras
des te gevaarlijker naarmate meer trekhonden passeeren en het
maakt natuurlijk ook nog verschil of alleen passage plaats heeft
of dat om het zoo uit te drukken, de dieren dagelijks present zijn.

Wij kunnen gerust zeggen, dat dan groote gedeelten van de
woudstreek in cle ongunstigste conditie verkeeren, waarbij nog iets
komt.

In dit landbouwgebied vinden wij talrijke, in complexen of op
zich zelf staande, boerderijtjes, waar kleine veehouders wonen.
Vóór deze huizen vindt men een kleinere of grootere boomgaard,
achter het huis ook niet zelden. Onder de vruchtboomen ziet men
een kalf vastgebonden aan een touw, vaak ook een paar schapen
of geiten. Een deel van het gras wordt vervoederd aan enkele
koeien, die op stal blijven, soms heel den zomer en bijna altijd is
aanwezig, Bruno de groote trekhond, die voor allerlei vrachtjes
als trekdier fungeert.

Daar behalve voor deze mogelijke smetstofdrager, heel liet erf
open ligt voor iedere hond van het dorp, is de kans op bevuiling
van het gras met lintwormeneieren op deze boerderijtjes zoo groot,
dat het een wonder mag heeten als koeien, schapen en geiten, die
van deze stallen komen, niet door taenia echinococcus zijn besmet.

Gerustelijk mogen wij dus de stelling poneeren, zooals uit voor-
gaande beschouwing blijkt , dat het vee van onze kleine veehouders
het grootste percentage als lijdende aan echinococcusblazen zullen
aangeven.

Nu wordt het slachtvee voor Harlingen voor een gedeelte in de
omgeving van deze stad gekocht, het meeste komt echter van de
markten te Leeuwarden en Sneek en kan dus uit iedere gemeente
van onze provincie komen. Dit is echter niet het geval. Gezien de
kwaliteit van het hier geslachte vee, heel vaak jonge dieren, bijna
altijd goed afgemest, mag met grond worden verwacht, dat de
slachtkoeien voor Harlingen het allervaakst van de goede stallen
uit het weidegebied van Friesland komen en daardoor niet aan de
kwade kansen voor infectie zijn blootgesteld geweest.

Voor de schapen is het lage percentage, dat werd waargenomen,
nog begrijpelijker.

80.000 schapen werden geslacht, werd verreweg het grootste per-
centage echinococcose geconstateerd in den Meitijd, als de zooge-
naamde hokschapen werden geslacht, dieren verscheidene jaren
door vaak kleine boertjes voor de fokkerij en voor de melk ge-
houden en eindelijk en dan meestal moddervet ,,voor de dood"
verkocht.

Dit is het echte type schaap waarbij wij de echinococcusblazen
vinden, maar deze dieren worden, zulks geheel in tegenstelling
met wat wij in plattelandsgemeenten van Friesland zien, in Har-
lingen nooit of zelden geslacht.

Hier moge nog de opmerking plaats vinden, zulks in aansluiting
van wat in het jaarverslag van den Hoofdinspecteur wordt mee-
gedeeld, dat in de exportslagerijen te Harlingen ook een vermin-
dering der ziekte bij de schapen merkbaar schijnt.

Dat in Harlingen geen echinococcose bij de varkens wer.d ge-
constateerd, daarvan is de verklaring voorloopig niet te geven.

Dat over de geheele linie hier een laag cijfer wordt geconstateerd
is beter begrijpelijk.

Immers het varken komt weinig in het land, eet bovendien be-
trekkelijk weinig gras, terwijl aan een infectie door meelvoer als
regel niet behoeft te worden gedacht.

Toch kennen wij een duidelijke wijze, waarop ook varkens kun-
nen worden besmet. rijpke.ma-Drachten, deelde eens mee, dat
van een mesterij daar ter plaatse, 10 % der varkens aan echino-
coccose leed. Toen ter plaatse een nauwkeurig onderzoek werd
ingesteld, bleek, dat achter het huis, van een vrij groot stuk grond
de helft bestond uit grasland, de andere helft bedekt met reeds
doorschietende kropsla. Rond het huis liep de groote trekhond,
wiens kansen, dat hij met taenia echinococcus besmet was, niet
gering bleken : het geheele terrein lag voorts open voor iedere hond
van het dorp.

Toen de eigenaar meedeelde, dat het hier groeiende gras, als-
ook de kropsla aan de mest varkens werden vervoederd, was de
beslissing, dat hierin de bron van infectie met taenia-eieren moest
worden gezocht, spoedig gemaakt.

Het is zeker wel opmerkelijk, dat wij genoemde wijze van in-
fectie van varkens weer in hoofdzaak voor de woudstreek als
mogelijk achten en met recht mag dan ook, gezien onze geheele
beschouwing, worden beweerd, dat in dit landbouwgebied in onze
provincie de groote haard is gelegen voor de besmetting van het
friesche vee met de eieren van taenia echinococcus.

In het bijzonder hier zullen collega\'s de uiterste zorg aan de
vernietiging der geïnfecteerde organen hebben te wijden.

Het is een bekend feit, dat de lymphklieren reageeren op de
meeste laesies die — algemeen zoowel als plaatselijk — het li-
chaam treffen ; niet alleen bij infecties en bacterieele intoxicaties,
bij verschillende veranderingen in de bloedsamenstelling, doch
ook bij grovere laesies als traumata (contusies, fracturen, luxaties),
bij plaatselijke ontstekingen, oedemen, bij huidaandoeningen,
kortom bij talrijke afwijkingen reageeren de betrokken lymph-
klieren daarop, en wel betrekkelijk snel, ook door macroscopische
veranderingen.

Dit is voor een juiste uitoefening der vleeschkeuring van groote
beteekenis, uitgaande van wat o.i. de grondwet der vleeschkeuring
moet heeten, dat het hoofddoel daarvan moet zijn grondige, alge-
lieele verwijdering van alle zichtbaar van het normale afwijkende,
als regel ziekelijk veranderde, deelen, ongeacht of deze schadelijk
kunnen zijn voor den consument. Deze laatste vraag is, hoewel
uiterst belangrijk, toch voor de praktische uitvoering der vleesch-
keuring van secundaire beteekenis en dikwijls ook niet met zeker-
heid uit te maken.

Of nu de processen, waaruit secundair de lymphklierverande-
ringen voortkomen, zichtbare primaire veranderingen in het bii-
behoorende gebied hebben veroorzaakt of niet, steeds moeten ver-
anderde lymphklieren grondig worden verwijderd, alvorens tot goed-
keuring of voorwaardelijke goedkeuring mag worden overgegaan.
Hieruit volgt, dat bij elke ziekelijke afwijking, waarbij beïnvloe-
ding der lymphklieren mogelijk is, van welken aard deze ook zij
en waar deze ook in het lichaam zetelt, de regionaire lymphklieren
moeten worden opgezocht en onderzocht, en dat dit onderzoek
stroomafwaarts in den lymphstroom zoover moet worden voort-
gezet, totdat men op normale lymphklieren stuit.

Het zou te ver voeren en het moet ook niet noodig zijn, alle af-
wijkingen te gaan opsommen, waarbij dit onderzoek dient te ge-
schieden. Dit moet aan het deskundig inzicht van den dierenarts
kunnen worden overgelaten. Voor wie steeds wetenschappelijk
tracht te denken bij de dagelijksche uitoefening der vleeschkeuring
wijst zich hier de weg grootendeels van zelf. Wij willen er alleen op
wijzen van hoe groote beteekenis voor den zich met vleeschkeuring
bezighoudenden dierenarts een grondige kennis van de ligging en
het stroomgebied der lymphklieren bij de verschillende diersoorten
moet worden geacht en aarzelen niet te verklaren, dat bij het onder-

wijs in ontleedkunde de topografische kennis van het lymphstelsel
van de grootste directe beteekenis moet worden geacht voor de
praktijk, wat niet van alle theorethische ontleedkundige kennis
in die mate kan worden gezegd.

Vooral bij de beoordeeling der tuberculose in de vleeschkeuring
is deze kennis van niet te onderschatten beteekenis. Er zijn bij het
aantreffen van tuberculose twee zaken, die men goed doet streng
gescheiden te houden. In de eerste plaats moeten alle tuberculeuze
veranderingen in organen, deelen en lymphklieren worden opge-
spoord, in de tweede plaats moet de vraag worden beantwoord of
er verschijnselen zijn van versche bloedinfectie of groote kans
daarop, op grond waarvan dan tot sterilisatie moet worden over-
gegaan. En dan kunnen wij niet nalaten den nadruk nog eens te
leggen op wat ook v. Ostertag zegt, dat het van oneindig meer
beteekenis is alle tuberculeus veranderde deelen „met wortel en
tak uit te roeien", alvorens tot goedkeuring van het vleesch over
te gaan, dan in de steeds min of meer speculatieve overweging der
mogelijkheid van versche bloedinfectie het hoofddoel der tuber-
culosebeoordeeling te zien. Nog te veel wordt op het laatste punt
de aandacht geconcentreerd en te weinig zorg besteed aan het
opsporen en verwijderen van alle tuberculeuze deelen. In één tuber-
culeuze klier zitten allicht meer tbc. bacillen dan in het geheele
spierstelsel. Nog te dikwijls wordt aan het. eerstgenoemde punt te
weinig aandacht en zorg besteed, wordt er o.a. nog gezondigd tegen
grondige verwijdering van alle tuberculeuze klieren aan kop en
hals bij tuberculose van de retropharyngeale lymphklieren bij liet
rund of de submaxillaire lymphklieren bij het varken (na gedeel-
telijk losmaken van den beenigen kop, zie Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde 1926 aflevering 4) ; van de thoracale, sternale en de
voor de eerste rib gelegen lymphklieren bij tuberculose in de borst-
holte ; van de in de lumbosacraalstreek gelegen lymphklieren bij
tuberculose in de buikholte.

Groote beteekenis hebben de lymphklieren als aanwijzers van pri-
maire processen, die bij het gewone onderzoek niet waarneembaar zijn,
hetzij doordat die processen microscopisch verloopen, hetzij door-
dat het grovere makroscopische veranderingen zijn, die echter
slechts waarneembaar worden na het aanbrengen van andere dan
de bij het gewone onderzoek gebruikelijke insnijdingen.

Tot de eerste groep behooren o.a. de infecties en intoxicaties.
Dit verband kan, als algemeen bekend, verder onbesproken blijven.

Minder algemeen bekend echter is de beteekenis der lymph-
klieren voor het opsporen van afwijkingen van de tweede groep en
wij achten het van groote praktische beteekenis hierop de aandacht
te vestigen.

De eenvoudigste gevallen zijn de verborgen of in elk geval bij
de gewone keuring niet direct in het oog springende traumatische

laesies (fracturen, confusies, enz.). Groot is het aantal gevallen
waarbij hier te Amsterdam bovengenoemde afwijkingen slechts
worden opgespoord doordat bloedroode regionaire lymphklieren
daarvoor de eenige aanwijzing vormen. Bloedroode, soms met
oedeem omgeven, inwendige darmbeensklieren, inguinale klieren,
onderste halsklieren zijn dikwijls de eenige aanwijzingen voor ver-
borgen laesies met verwoesting van belangrijke hoeveelheden spier-
en vetweefsel. Verder verraden genezen fracturen met verandering-
der omliggende spieren, abscessen, alsook cle minder heftige arthri-
tiden en polyarthritiden zich veelvuldig slechts door verandering
der voor het gewone onderzoek toegankelijke lymphklieren. Soms
kan door het onderzoek van eenige lymphklieren de plaats van een
aandoening nader bepaald worden.

Terloops dient hierbij de aandacht te worden gevestigd op de
groote beteekenis der levende keuring voor de opsporing van
plaatselijke afwijkingen, mits deze keuring behoorlijk wordt uit-
gevoeid. En daaronder is te verstaan dat het dier niet alleen in
stand doch ook in gang wordt bezien. Voor een stedelijk abattoir,
waar het aantal echte noodslachtingen betrekkelijk gering is, ligt
hier zelfs de grootste beteekenis der levende keuring : de opsporing
van plaatselijke afwijkingen.

Een zeer belangrijk punt ten slotte is hier gebleken het opsporen
van tuberculeuze lymphklieren in verband met de aanwezigheid
van verborgen tuberculeuze been- en gewrichtshaarden. Enkele jaren
geleden werd bij de keuring van een rund met tuberculose in de
organen, een hevig tuberculeuze zitbeensklier aangetroffen; dit
kon niet voor de hand liggend verklaard worden direct te zijn ont-
staan door een algemeene infectie van het achterstel via den grooten
bloedsomloop. De gedachte drong zich sterk op, dat hier ergens
een plaatselijke tuberculeuze haard moest zitten, die deze klier
secundair zoo heftig had geinfecteerd. Bij systematisch onderzoek
door blootleggen der beenderen in deze streek werd inderdaad een
groot tuberculeus absces gevonden, uitgaande van een der bekken-
beenderen, dat voor het oog bij het in situ laten der spieren vol-
komen onzichtbaar zou zijn gebleven.

Ook hadden mededeelingen van slagers, dat bij het uitsnijden
van vleesch nog wel eens tuberculeuze beenderen werden gevonden,
de gedachte in deze richting geleid.

Daarna werd bij een bij de levende keuring wegens belangrijke
kreupelheid aan één been aangehouden rund na de slachting een
tuberculeuze boegklier gevonden (terwijl het overige tuberculeuze
proces te gering was om tot onderzoek der vleeschlymphklieren
over te gaan), en na onderzoek der beenderen van dit lidmaat een
tuberculeuze haard binnen in één der klauwbéenderen !

Vanaf dien tijd worden geregeld bij in deze richting verdacht
geachte tuberculose van regionaire lymphklieren de beenderen en

gewrichten van die streek na uitbeenen en meermalen doorhakken
onderzocht en werden — en worden voortdurend nog — herhaal-
delijk treffende gevallen van absoluut verborgen tuberculeuze
haarden aangetroffen, die zonder deze kennis rustig in het vleesch
zouden zijn gelaten, terwijl slechts de tuberculeuze klieren zouden
zijn verwijderd, overeenkomstig de bepalingen in het keurings-
regulatief !

Op de vreemdste plaatsen en in de heftigste uitbreiding worden
zij aangetroffen. Soms wordt in de buurt van een gewricht een
haard in het been gevonden, die in het gewricht is doorgewoekerd
en tot een secundaire tuberculeuze arthritis van varieerende he-
vigheid aanleiding heeft gegeven.

Achteraf gezien behoeven deze bevindingen in het geheel niet te
verwonderen. Het beenstelsel staat voor tuberculeuze veranderin-
gen als zeer vatbaar bekend en het gewone onderzoek daarvan is
bijzonder oppervlakkig, slechts de doorgehakte beenderen in het
mediaanvlak van het lichaam kunnen worden onderzocht, en de
beenderen der ledematen eenigzins door bezichtiging op symmetrie
der beide lichaamshelften. Het behoefde dan ook niet te verwon-
deren, dat ons bij kennisneming van de Duitsche literatuur
(v. Ostert-yg) bleek, dat deze bevindingen daar reeds lang be-
kend en grondig onderzocht waren.

Het moet echter des te meer bevreemding wekken, dat in onze
keuringsvoorschriften voor tuberculose over deze belangrijke
aangelegenheid niet wordt gerept, ter plaatse waar met name wordt
voorgeschreven, dat ,,indien de vleeschlymphklieren slechts ou-
dere, verkaasde of verkalkte tuberculeuze haarden bevatten, kan
worden goedgekeurd na verwijdering der klieren."

Het lijkt niet overbodig, op grond van bovenvermelde onvol-
komenheid in het keuringsregulatief, de Duitsche voorschriften
voor tuberculosebeoordeeling hier in het kort te bespreken en met
de onze te vergelijken, na ze in achterstaand schema te hebben
afgedrukt.

Hieruit blijkt, dat zeer sterke vermagering en versche bloed-
infectie op dezelfde wijze worden beoordeeld als bij ons ; alleen
geldt in Duitschland niet de o.i. overdreven eisch van ons regula-
tief, dat versche bloedinfectie met zekerheid moet kunnen worden
■uitgesloten, wat streng genomen vrijwel nooit kan ! In Duitschland
wordt alleen gesteriliseerd als verschijnselen van versche bloed-
infectie aanwezig zijn.

Verder vinden wij voortdurend terug een beoordeel ing van voe-
ten vleesch, zooals die voor inwerkingtreden van de Wet in ons
land op sommige abattoirs ook bestond ; en verwijzing naar de

vrijbank bij uitgebreide tuberculose die geen aanleiding tot steri-
lisatie geeft.

A. De voeten waarin zich tuberculeuze vleeschlymphklier en en
(of) tuberculeuze beenhaarden bevinden, worden nooit onvoorwaar-
delijk goedgekeurd, doch :

vrijbank, als de klieren droog verkaasd of verkalkt zijn en er
geen beenhaarden in voorkomen ;

gesteriliseerd, als de klieren droog verkaasd of verkalkt zijn,,
doch tevens daarmee correspondeerende beenhaarden voorkomen,
öf zonder beenhaard, als de klieren niet droog verkaasd of ver-
kalkt zijn.

B. De andere voeten, waarin zich geen tuberculeuze vleesch-
lymphklieren bevinden en geen beenhaarden, worden :

onvoorwaardelijk goedgekeurd, als het tuberculeuze proces in
organen of (en) vliezen geen groote uitbreiding heeft genomen en
er geen beenhaarden bij het dier zijn gevonden ;

vrijbank, als een der bovengenoemde gevallen wèl aanwezig is
(waaruit volgt, dat het geheele dier zelfs naar de vrijbank gaat, als er
geen beenhaarden of tuberculeuze vleeschlymphklieren zijn, doch
het proces wel uitgebreid is).

Voor zoover dit in het handboek van v. Ostertag is te vinden,
zijn er twee redenen, waarom in bovengenoemde gevallen het
vleesch op de vrijbank moet worden verkocht, nl. :
ie. om daar alsnog bij het uitsnijden te kunnen onderzoeken of
er nog tuberculeuze beenderen (en klieren) aanwezig zijn, die
bij het gewone onderzoek niet werden gevonden :
2e. omdat dit vleesch als minderwaardig wordt beschouwd en niet
in den vrijen handel tegen den vollen prijs mag worden verkocht.

Wij zullen daar hier niet verder op ingaan, hoewel het wel van
belang is de redenen daarvan na te gaan bij het beantwoorden der
vraag of het vrijbankstelsel hier moet worden gehandhaafd of niet.
Wij wijzen slechts op één principieel verschil, nl. dat in Duitsch-
land het op het platteland naar de vrijbank verwezen vleesch onder
zekere voorwaarden in de groote steden mag en moet worden ver-
kocht!

Voorshands zien wij voor ons land de noodzakelijkheid niet in
dezen vrijbankverkoop van vleesch van tuberculeuze dieren over
te nemen ; de keuring kan zoo worden uitgevoerd, dat praktisch
gesproken alle tuberculeuze deelen grondig worden verwijderd.

Wel lijkt er ons veel voor te zeggen, de sterilisatie van. vielen over
te nemen in de gevallen waarbij de vleeschlymphklieren niet droog
verkaasd of verkalkt zijn, en in die waar dit wèl het geval is doch
tevens een hiermede correspondeerende beenhaard aanwezig is ;
welke beoordeeling haar grond vindt in de heftige infectie van het
lymphstelsel in dien voet, terwijl grondige verwijdering daarvan
praktisch niet wel doenlijk is. In het bijzonder zou deze wijziging
een welkome oplossing zijn in die gevallen, waarin men op grond
van belangrijke tuberculose van een of meer vleeschlymphklieren
zich bezwaard gevoelt den betroffen voet goed te keuren, even
bezwaard echter de andere voeten te steriliseeren ; natuurlijk wan-
neer er geen verschijnselen van versche bloedinfectie zijn.

Een o.i. onbetwistbare onvolkomenheid in onze voorschriften
is tenslotte dus deze, dat niet is voorgeschreven dat bij tubercu-
leuze vleeschlymphklieren de corresp. beenderen moeten worden bloot-
gelegd (voeten uitbeenen) en na meermalen doorhakken worden
onderzocht op beentuberculose. Men zou dit laatste onderzoek kun-
nen nalaten en met verwijdering en afkeuring dezer beenderen
kunnen volstaan, ware het niet dat men bij het aantreffen van een
verborgen beenhaard op grond van onze voorschriften alsnog alle
beenderen van het dier moest afkeuren.

Hier zou misschien ook zonder bezwaar de eenerzijds meer con-
servatieve Duitsche methode kunnen worden overgenomen om
slechts het tuberculeuze been te verwijderen in die gevallen, waar-
in slechts één beenhaard wordt gevonden. Van een ontdekken van
kleine verborgen beenhaarden bij den verkoop op de vrij bank
moet men zich o.i. toch niet veel voorstellen ; grootere haarden
worden bij de keuring ontdekt, doordat deze ongetwijfeld steeds
samengaan met tuberculeuze lymphklieren.

De enkele hooge uitzonderingsgevallen, dat een beenhaard niet
vergezeld gaat van tuberculeuze regionaire lymphklieren mogen
hierbij buiten beschouwing worden gelaten. Als men daarop een
onderzoekingssysteem wilde inrichten zou men bij eiken vorm van
tuberculose het geheele dier moeten uitbeenen. Voorgeschreven
dient dus te worden, dat de betroffen voet vleesch moet worden
uitgebeend in alle gevallen van tuberculose der bijbehoorende
vleeschlymphklieren, èn tevens in die gevallen waarin tubercu-
leuze veranderingen in andere regionaire lymphklieren, die ook
lymphe uit het vleesch ontvangen, niet voor de hand liggend uit
zichtbare tuberculeuze processen in organen, vliezen of beenderen
kunnen worden verklaard.

v. Ostertag geeft nog aan dat aan den aard der tuberculeuze
veranderingen in de lymphklier zou zijn te zien of deze met een
beenhaard zouden correspondeeren of niet, dat n.1. in het eerste
geval haarden van verschillenden ouderdom en regressie-graad
zouden worden gevonden, in het tweede niet. Voor zoover onze
ervaring thans strekt, hebben wij dit dikwijls niet duidelijk beves-
tigd gevonden, zoodat het ons voor de praktijk niet raadzaam lijkt
hierin voorshands verschil te maken.

Zoowel bij beoordeeling van tuberculeuze dieren volgens de
Duitsche bepalingen als volgens de Nederlandsche, bij welke laat-
ste de behandeling van het geheele dier afhankelijk kan zijn van
de bevinding bij de vleeschlymphklieren, nemen deze laatste een
belangrijke plaats in. Het is dus van belang juist aan te geven, wat
met dit begrip bedoeld wordt en welke lymphklieren wij onder
deze groep moeten onderbrengen. De Nederlandsche voorschriften
bevatten geen nadere aanduiding en de opvattingen der keurings-
diensten schijnen hier en daar dan ook uiteen te loopen. De meest
moderne gegevens vindt men in Saksische voorschriften nl. in de
„Verordnung des Sachsischen Wirtschaftsministeriums, Abt. für
Landwirtschaft" van 20 Februari 1926, die onder medewerking
van Baum is tot stand gekomen en door vox Ostertag ten zeerste
wordt geprezen. Daaruit blijkt, dat men onderscheid maakt tus-
schen zuivere vleeschlymphklieren (die haar lymphe ontvangen
uit spieren met bijbehoorend vet en bindweefsel, beenderen en ge-
wrichten), welke ongeveer overeenkomen met wat in ons land
onder vleeschlymphklieren wordt verstaan, en zulke welke ook uit

organen, sereuze vliezen of huid lymphe ontvangen. Men onder-
scheidt in genoemd voorschrift : vleesch-, huid-, orgaan-, orgaan-
vleesch-, huidvleesch- en huidorgaanvleeschlyrnphklieren. Deze
opvatting lijkt ons de juiste ,mede omdat men hierdoor als vanzelf
gedwongen wordt zich goed rekenschap te geven van alle infectie-
mogelijkheden, die een aandoening van een bepaalde klier tenge-
volge kunnen hebben. Evenwel moet dan het gebied der verschil-
lende lymphklieren nauwkeurig bekend zijn. Voorzoover dit het
varken betreft, was dit ten tijde van het opstellen der Saksische
voorschriften slechts zeer onvoldoende het geval. De onlangs ge-
publiceerde onderzoekingen van één onzer, die althans voor een
gedeelte in deze leemte hebben getracht te voorzien, hebben dui-
delijk aangetoond, dat men de ervaringen bij de eene diersoort niet
zonder meer op een andere diersoort mag toepassen.

Tevens dient men in het oog te houden dat de infectie van een
z.g.n. vleeschlymphklier of van het bijbehoorende gebied niet via
de bloedsbaan behoeft te geschieden, doch dat ook een primaire
infectie in het tributaire huidgebied kan zijn tot stand gekomen.
Niet steeds behoeft het pathologisch-anatomische beeld van de
primaire aandoening op een tuberculeuze afkomst te wijzen, zooals
althans de ervaring bij den mensch, vooral bij scrophuleuze kin-
deren heeft geleerd. Ook kan de aandoening reeds lang genezen
zijn als men de lymphklier onder oogen krijgt ; en ten slotte moet
men ook terdege rekening houden met het feit, dat de tuberkel-
bacil op de plaats van indringing geen aandoening behoeft te ver-
wekken, welk feit bij mensch en dier algemeen bekend is. Het ligt
voor de hand, dat een dergelijke infectie der vleesch lymphklieren
bij het dier evenzeer mogelijk is, en onze ervaring wijst bij het var-
ken wel in die richting, dat hetzij via castratiewonden, hetzij via
lichte tepelexcoriaties, zulk een infectie kan plaats hebben. Het is
zelfs aannemelijk, dat bij dieren die infecties meer zullen voorko-
men dan bij den mensch, gezien de mindere reinheid hunner om-
geving. Runderen liggen herhaaldelijk in sterk t.b.c. bacillen-
houdende uitscheidingen, varkens in sterk besmette wei in of naast
den voerbak.

En al moge het dan niet de regel zijn, dat een vleeschlymphklier
aldus wordt geinfecteerd, de mogelijkheid ervan bemoeilijkt de
beoordeeling van het vleesch.

Tenslotte houde men er rekening mee, dat een tuberculeuze
aandoening van het gebied van één lymphklier, in dat van een
andere kan voortschrijden.

En als laatste punt is van belang, dat verschillende lymphklie-
ren door banen onderling verbonden zijn.

het Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene van 1926 blz. 200
en 247 is afgedrukt, hier te laten volgen :

1. Lymphdrüsen am
Brusteingang :
(Lglae. costocervi-
calis, Lglae. cer-
vic. caud., Lgl.
sternalis cian.)

5. Darmbeinlymph-
drüsen (Lglae. ili-
acae mediales,Lgl.
inguinalis profun-
da).

Beanstandung nur
bei gleichzeitiger Er-
krankung der Bug-
oder Achsel -lymph-
drüse.

Beanstandung nur
in den seltenen Fäl-
len, in denen Nieren
und Bauchfell nicht
tuberkulös verän-
dert sind.

Beanstandung nur,
wenn bei Zerlegung
der Euterlymphdrü-
sen und der Nieren
in dünne Quer-
schnitte und beim
Aufschneiden der
Gebärmutter und der
Harnblase keine Tu-
berkulose gefunden
wird.

Abtrennung der hin-
teren Gliedmasze
durch einen Quer-
schnitt zwischen
dem letzten
Lendenwirbel und
dem Kreuzbein nach
gewerbsmäsziger
Loslösung des hin-
teren Teiles der Len-
denmuskcln.

Abtrennung der hin
teren Gliedmasze
durch die Darm-
beinsäule möglichst
nahe dem Hüftgelenk
nach gewerbsmäszi-
gen Loslösen des
hinteren Teiles der
Lendenirruskeln.

Beanstandung in je-
dem Falle, abgese-
hen von den Fällen,
in denen Tuberkulo-
se des Afters, des
Mastdarms oder der
Harn- und Ge-
schlechtsorgane fest-
gestellt wird.

Fleischlymphdrüse,
(onjuist, zie later!)

Beanstandung nur,
wenn die tuberku-
lösen Herde nicht
verkalkt oder troc-
kenkäsig sind, und
wenn die Haut des
Hinterviertels nicht
frei von Tuberku-
lose befunden wird.

Abtrennung der Hin-
tergliedniMsze durch
einen Querschnitt
zwischen dem letz-
ten Lendenwirbel
und dem Kreuzbein,
nach gewerbsmäszi-
gem Loslösen des
hinteren Teiles der
Lendenmuskcln.

Abtrennung der Hin-
tergliedmasze durch
einen Querschnitt
zwischen dem letz-
ten Lendenwirbel
und dem Kreuzbein
nach gewerbsmäszi-
gem Loslösen des
hinteren Teiles der
Lendenmuskeln und
der Bauchwand.

De voorschriften ten dienste van de keuring bij het rund, die
steunen op de zeer nauwgezette onderzoekingen van Baum, geven
slechts tot enkele opmerkingen aanleiding.

Het moge de aandacht trekken, dat de lgl. subiliaca, de z.g.n..
vangklier, in Duitschland van betrekkelijk weinig beteekenis wordt
geacht, omdat zij alleen lymphe uit de huid krijgt en vleeschdeelen
geen verband met haar houden. In ons land werd zij tot dusver van

meer belang geacht omdat weeke of jonge haarden erin (zonder t.b.c.
van het huidgebied) voor de beoordeeling van het geheele dier van be-
lang kunnen zijn. De Igl. ischiadica wordt in verband gebracht met
anus, rectum en urine- en geslachtsorganen. Baum zag geen verband
met den uier ; bevindingen bij de vleeschkeuring hier doen zulk
een verbinding toch wel vermoeden. Dit bemoeilijkt natuurlijk de
beoordeeling. De lgl. axillaris propria wordt als zuivere vleesch-
lymphklier beschreven. Voor de lgl. axillaris primae costae is dit
zeer zeker niet het geval ; Baum zag daarheen meermalen lymph-
banen uit de pleura gaan (zelfs éénmaal ook naar de lgl. axillaris
propria !). Bij het varken wordt bij vangklier-tuberculose alleen
afgekeurd, als er huidtuberculose is en het lymphklierproces niet
oud is. Bij ons wordt deze lymphklier van meer belang geacht,
juist indien er geen huidtuberculose voorkomt. Dat er overigens
slechts zoo weinig lymphklieren bij het varken vermeld zijn, vindt
zijn oorzaak daarin, dat er toen nog van zoo\'weinig lymphklieren
iets omtrent haar gebied bekend was ; en dit was, zooals gebleken
is, deels nog onjuist. Hier is het dan ook de plaats, de conclusies te
vermelden, die voor de vleeschkeuring uit het desbetreffend on-
derzoek van één onzer voor het varken getrokken kunnen worden.

Allereerst is de bevinding van Gregor, dat de boegklier bijna
alle lymphe uit den kop verzamelt, bevestigd. Zelfs bestond niet
zelden een directe verbinding tusschen boeg- en mandibulairklier.
Gezien de gemakkelijke infectie langs dezen weg mag men de lgl. cer-
vicalis superficialis praktisch niet meer als vleeschlymphklier be-
schouwen : theoretisch is t.b.c. daarvan alleen belangrijk als de
mandibulaire klier niet tuberculeus is ; dus praktisch nooit. Ook
een beenhaard in het bijbehoorende halsgebied, aan welke oorzaak
men wel moet denken, zal betrekkelijk zelden voorkomen, tegen-
over de mogelijkheid van andere infectie. Meermalen was reeds op
grond van pathologisch-anatomische bevindingen getwijfeld aan
de zuiverheid van de boegklier als vleeschlymphklier, hetgeen in
Duitschland tot voorstellen had geleid om haar te vervangen door
een „lymphklier aan den borstingang", waarschijnlijk een lgl.
cervic. caud., die door Noack, op grond van zijn vleeschkeurings-
ervaring, als belangrijker voor den voorvoet werd beschouwd, dan
de boegklier, waarin von Ostertag het met hem eens was; overi-
gens kantte deze autoriteit zich tegen de vervanging van de lgl.
cerv. superf. door deze lymphklier, daar het geen zuivere vleesch
lymphklier is. Nu is wel gebleken dat de grootste der Iglae. cerv.
caud. wel lymphe ontvangt uit het voorste gedeelte van het uier-
weefsel en direct of via andere cervicale lymphklieren meestal ook
uit de halsorganen, doch dat zij bij tuberculose-vrij-zijn daarvan
de regionaire klier is voor het geheele voorste lidmaat. Onze erva-
ring is, dat het de meest belangrijke lymphklier is voor het op-
sporen van verborgen afwijkingen aan het voorste lidmaat. I)e

boegklier ontvangt wel een gedeelte van de oppervlakkige lymphe
van het voorbeen, doch via 2 of 3 kliertjes vóór het schouderge-
wricht en alleen van beneden het elleboogsgewricht, terwijl deze
lglae. cerv. med. superf., zooals Gregor ze noemde, ook afvoer-
wegen naar elders kunnen hebben. De boegklier is dus om allerlei
redenen van veel minder beteekenis dan de grootste Igl. cerv. prof. caud.,
gelegen vlak voor de eerste rib.

De lgl(ae) proplitaea(e) schijnt(en) slechts regionair te zijn voor
het achterste lidmaat beneden het kniegewricht, onder voorbehoud,
dat spierinjectie mogelijk nog een iets grooter gebied zal laten
zien. Van het meeste belang bij het gewone onderzoek zijn de lymph-
klieren aan de splitsing van de V. cava caudalis (lgl. inguinalis pro-
funda) voor bijna het geheele achterste üdmaat, aangevuld door
de lglae. iliacae mediales en sacrales hypogastricae. Men dient
evenwel de stroomgebieden en verbindingen voor een juiste beoor-
deeling nauwkeurig te kennen.

Als verdere resultaten van het onderzoek bij het varken zijn nog
aan te merken het ontbreken van de intercostale en sternale lymph-
klieren, uitgezonderd de lgl. sternalis aan de eerste rib ; en de af-
voer van lymphe uit de borstholte naar buikholte-lymphklieren
(van de pleura diafragmatica naar de lgl. renalis, waardoor wij som-
mige bevindingen bij de keuring gemakkelijker konden verklaren),
en van de longen naar de lglae coeliacae.

Hoe voorzichtig men bij de vleeschkeuring dient te zijn, leeren
de vele variaties, zooals b.v. de verbinding van lgl. inguinalis pro-
funda met de lgl. renalis. Ook om deze reden moet men bij t.b.c. van
vleeschlymphklieren steeds zooveel mogelijk naburige, al zijn liet
niet voor hetzelfde gebied regionaire, lymphklieren aansnijden.

Hie Lymphdrüsen reagieren auf die meisten Veränderungen in ihrem Bereiche
und auf viele allgemeine Kiankheiten. Nach Ansicht der Verfasser ist die erste
Pflicht der Fleischbeschau alle Teile die eine pathologische Veränderung zeigen,
zu ermitteln und sie als nicht volltauchliches Fleisch auszuschalten, ungeachtet
ob sie schädlich sind oder nicht. Auf diesem Standpunkte beruhen auch die nieder-
ländischen Fleischbeschau Vorschriften und deshalb sind alle veränderte Lymph-
drüsen zu entfernen.

Bei Tuberkulose ist eine gründliche Entfernung der tuberkulösen Teile noch viel
wichtiger als die Beurteilung des Fleisches. Die erkrankten Lymphdrüsen sind von
grosser Bedeutung da sie den Verdacht auf innerliche Veränderungen wecken
wie latente Knochen-und Gelenktuberkulose, Frakturen u.s.w. Auch die Lebend-
beschau führt manchmal zur Ermittelung dieser Veränderungen.

Line gründliche Kenntnis der Lage und des Bereiches der Lymphdrüsen ist
erforderlich.

Verfasser besprechen die neuen deutschen Vorschriften für die Tuberkulose-
bt\'urteilung und vergleichen dieselben mit dem holländischen Fleischbeschaugesetze.
In Holland kennt man nicht den Freibankverkauf bei Tuberkulose und nicht
das bedingt tauglich erklären der Viertel. Verfasser halten das erstere für über-

flüssig da bei einer gründlichen Beschau alle tuberkulöse Teile entfernt werden
können. Das letztere wird auch für Holland empfohlen, so wie Entfernung der
tuberkulösen Knochen anstatt Entfernung aller Knochen.

Verfasser halten es für gefährlich die Untersuchung und die Beanstandung der
im Fleische befindlichen Knochen zu unterlassen wenn die Tuberkulose der Fleisch-
lympdrüsen nicht auf wiederholte Infektionen hinweist, wie von Ostertag angibt.

Die Infektion der tuberkulösen Fleischlymphdrüsen erfolgt nicht immer vom
grossen Blutkreislauf aus. Mehr noch als beim Menschen muss man bei Tieren
mit der Möglichkeit einer Hautinfektion Rechnung tragen, da letztere oft intensiv
mit dem Anstechungsstoff in Berührung kommen.

Die von einem der Verfasser angestellten Untersuchungen des Lymphgefäss-
systemes beim Schweine, haben den Befund von Gregor bestätigt dass die lgl.
cervicalis superficialis als Fleischlymphdrüse keinen Wert hat und dass die lgl.
cervicalis caudalis die wichtigste Flieschlymphdriise für die Vordergliedmasse ist.

Obwohl Baum keinen Zusammenhang fand bestätigen Verfasser die alte Erfah-
rung dass die lgl. ischiadica oft tuberkulös ist bei Eutertuberkulöse der Kuh.

The lymphatic glands react upon most lesions in theii region and upon many
general diseases. To detect all pathologically altered parts and to exclude them
from unconditional approval for consumption whether they are detrimental or
not, is the primary duty of the meatinspection and therefore all altered lymphatic
glands ought to be removed. The Dutch prescriptions for meatinspection are
also based on this point of view.

Incase of tuberculosis the thorough removal of the tuberculous parts is of still
greater importance than the inspection of the meat.

The lymphatic glands are very useful as indicators of undiagnosed lesions
such as latent tuberculosis of the bones and joints, fractures etc.

The examination of the living animal is also of great importance for this pur-
pose. A thorough knowledge of the situation and the region of the lymphatic
glands is required.

When the lymphglands are tuberculous, all bones in that region should be sub-
mitted to a thorough examination. It is always of the utmost importance that
all tuberculous parts are removed.

The authors are ot opinion that it is dangerous to neglect examination and
the condemning of the bones which are embedded in the meat, when the tuber-
culosis of the lymphglands does not point to repeated infections, as indicated
by von Ostertag.

Especially the possibility of skininfection must be taken into consideration.
As animals often come intensively into contact with the virus, the occurrence
of skininfection will be more frequent in animals than in man.

The examinations of the system of lymphatic glands in the pig by one of the
authors confirm the findings of Gregor that not the lgl. cervicalis superficialis
but the lgl. cervicalis caudalis is the most important lymphgland for the forelimb.

Although Baum did not find any connections the authors confirmed the for
merly acquired experience that the lgl. ischiadica is often tuberculous in case of
tuberculosis of the udder in the cow.

Les ganglions lymphatiques réagissent presque toujours quand il y a des lésions
dans leur domaine et aussi en cas de plusieurs maladies générales. Comme à
l\'opinion des auteurs l\'inspection des viandes doit surtout avoir soin de rechercher
toutes les parties altéreés et de défendre de les mettre en consomption sans ré-
serve, même si ces parties sont nuisibles pour la santé où non; il s\'ensuit que les
ganglions lymphatiques altéreés doivent être confisqués.

. En cas de tuberculose l\'élimination des parties tuberculeuses est encore plus impor-

tante que l\'inspection de la viande. Les ganglions lymphatiques ont une très
grande signification comme indicateurs de lésions cachées, tuberculose des os
ou des articulations, des fractures etc. Pour cela l\'inspection de l\'animal vivant
est d\'une grande importance.

Une connaissance profonde de la position et des vaissaux efférents des ganglions
lymphatiques est nécessaire. En enseignant l\'anatomie, cette partie spéciale est
très importante.

Ensuite les nouvelles prescriptions allemandes sur la tuberculose sont com-
mentées avec les prescriptions néerlandaises. En Hollande on ne connait pas la
vente via le „Freibank" en cas de tuberculose et non plus la déclaiation condition-
nelle des quarts. La première prescription n\'est pas nécessaire selon les auteurs ;
en cas d\'une bonne inspection toutes les parties tuberculeuses peuvent être éloig-
nées. On recommande la deuxième prescription aussi pour la Hollande, ainsi que
l\'élimination de l\'os tuberculeux au lieu de tous les os.

Les auteurs estiment qu\'il ne faut jamais omettre l\'inspection des os cachés dans
la viande quand la tuberculose des ganglions lymphatiques n\'est pas causée par
des infections répétées, comme l\'indique v. Ostertag.

Il n\'est point nécessaire que les ganglions lymphatiques de la viande tubercu-
leuse soient infectés via la grande circulation. Chez les animaux encore plus que
chez l\'homme il faut tenir compte de la possibilité d\'une infection primaire de la peau.

Les recherches du système lymphatique chez le porc par un des auteurs ont
conformés ce que Grégor avait trouvé, c. a. d. que la 1. g. 1. cervicalis superfi-
cialis n\'a pas d\'importance comme ganglion lymphatique de la viande et que la
1. g. 1. cervicalis caudalis est la plus importante pour la patte de devant.

Quoique Baum n\'ait pas trouvé de rapport, les auteurs confirment la vieille
expérience, que la 1. g. 1. ischiadica est si souvent tuberculeuse en cas de tuber-
culose de la mamelle chez la vache.

*** De ondergeteekende, gepatenteerd Hondendoctor, genoodzaakt door de
aanhoudende duurte der levensbehoeften, heeft besloten om, evenals de II.H.
Doctoren te dezer stede, het Honorarium voor Genees-, Heel- en Verloskundige
diensten te verhoogen en te berekenen naar onderstaand tarief:

Consult, alsmede eene visite met tijdsbepaling, worden berekend naar eene
visite ie klasse, terwijl Verloskundige diensten en nachtvisites niet f.rfr/i
zullen worden berekend.

Ervaringen met de winning van M o d e 1 m e 1 k
volgens de methode van Dr. Stenhouse Williams, in Nederland,

Voor en na heb ik verslag gegeven van de resultaten die met
deze werkwijze hier te lande worden bereikt. Het Verslag van den
Keuringsdienst van Waren voor het gebied Rotterdam over het
jaar 1927 geeft mij aanleiding hierop, zij het in het kort, terug
te komen.

In bedoeld verslag wordt mededeeling gedaan op blz. 18 en 19
over de onderzoekingen omtrent melk, verkocht onder bijzondere
waarborg, afkomstig van drie inrichtingen te weten de boerderij
„Puritas", die volgens het door mij aangegeven systeem werkt en
twee modelboerderijen bij Rotterdam, die in dit verslag met name
worden genoemd, doch die ik hier welvoeglijkheidshalver met de
Nrs. 2 en 3 zal aanduiden.

De reinheid van deze melk, in bacteriologischen zin, wordt in dit
verslag zeer terecht afgelezen naar: ie het aantal kiemen per cc.,
2e de aanwezigheid van Bac. coli, 3e de aanwezigheid van patho-
gene streptococcen.

Ter zake kundigen weten, dat het bij een goede wijze van melken
bijna steeds gelukt het aantal kiemen der melk te houden beneden
de 10.000 per cc. In inrichtingen als deze moet de melk nu zoo-
danig gebotteld en bewaard worden, dat een vermeerdering van dit
oorspronkelijke aantal kiemen niet plaats heeft. Alleen op deze
wijze levert men melk af die haar maximale houdbaarheid bezit.

De cijfers toonen aan, dat de inrichting Puritas de eenige is die
regelmatig aan deze eisch voldoet. Voor No. 2 is een veel te groot
aantal monsters met kiemgetal boven 10.000 gevonden. Daar ge-
schiedt het melken dus niet geheel op behoorlijke wijze, of het
bottelen en bewaren voldoet niet aan de eischen, die men daaraan
thans mag en moet stellen.

Omtrent het voorkomen van Bac. coli in deze melk vinden wij
het volgende vermeld :

Bac. coli en hare verwanten komen in de melk, ten eerste door
gebruik van in bacteriologischcn zin niet geheel rein vaatwerk,
flesschen, enz. ; in de tweede plaats, door verontreiniging met
weefseldeeltjes of vochtdruppels (regen) die tijdens het melken in
de emmer vallen en ten slotte leven in de uiers van verschillende
koeien varianten van Bac. coli. Het is dan ook onjuist elke melk
waarin Bac. coli wordt aangetroffen te verdenken van te zijn
verontreinigd met faecale stoffen, zooals zulks bij wateronderzoek
pleegt te geschieden. Voor deze soort melk komt een dergelijke
verontreiniging wel in de laatste plaats in aanmerking.

Men kan dan ook uit bijna elke melk, hoe zuiver ook gewonnen,
Bac. coli kweeken als men maar uitgaat van een voldoende groote
hoeveelheid. Het is echter noodzakelijk het aantal coli-bacillen
in deze melk te houden beneden zoo laag mogelijke grenzen. Daar-
om gaat men na in hoeveel melk men minimaal nog dit micro-
organisme aan treft. In geen geval mag na het melken een belang-
rijke vermeerdering van dit aantal worden waargenomen. Koeien
welke deze bacillen in den uier mededragen zijn ongeschikt voor
de productie van „model melk" en moeten uit den koppel geweerd
worden. Dc praktijk leert, dat het bij goede voorzorgen als regel
mogelijk is melk af te leveren, waarvan in i cc. geen Bac. coli aan-
toonbaar is. In geen geval mag o.i cc. en zeker nooit in o.ox cc.
deze reactie positief zijn. In zulke gevallen zijn er ernstige fouten
bij de behandeling, het bottelen of het bewaren der melk, begaan.
Wij zien, dat alleen de inrichting Puritas aan deze eisch voldoet.
Ik ben van oordeel, dat op den duur ook het percentage der
monsters met coli in i cc. melk nog verminderd kan worden, daar
bij toenemende kennis van het bedrijf de laatste foutenbronnen
kunnen worden opgespoord.

De beide andere inrichtingen zijn in deze geheel onvoldoende.
Zulke melk verdient m.i. den naam modelmelk niet meer.

een monster melk van inrichting No. 2. Bij een modelstal waar
men den veestapel jaren lang kent en een geregeld wekelijks vete-
rinair-microscopisch onderzoek van het melk-sediment uitvoert,
mag men in de mengmelk geen streptococcen aantreffen, die ook
maar eenigszins aan pathogene doen denken. Vindt men ze wel,
dan is alweer de behandeling van vaatwerk of flesschen onvoldoen-
de, of het onderzoek van deze sedimenten geschiedt niet in voldoen-
de mate.

De directeur van den keuringsdienst van waren vat zijn oordeel
als volgt samen :

,,Op grond van de resultaten verkregen bij telproeven en coli-
,,proeven meenen wij te mogen vaststellen, dat op de boerderij
„Puritas bijzonder veel zorg wordt besteed aan een reine winning
,,der melk."

Ik wil hieraan toevoegen, dat het onderzoek van het vee op tu-
berculose en andere in aanmerking komende ziekten even nauw-
gezet geschiedt als de controle op het gewonnen produkt. De
veestapel wordt door eigen aanfok aangevuld. Wordt een enkele
maal tot aankoop overgegaan, dan worden zeer uitgebreide en lang-
durige onderzoekingen verricht, alvorens de dieren in het bedrijf
worden toegelaten.

Het personeel staat onder even nauwgezette medische controle
welke de hoogste waarborgen biedt.

Op grond van deze gegevens wensch ik vast te stellen dat de
melk der boerderij Puritas, volgens mijn aanwijzingen gewonnen
overeenkomstig de in PZngeland opgedane ervaring, is Modelmelk
in den waren zin van het woord. Bij de winning van deze melk
wordt een maximum aan waarborgen verkregen, dat deze melk is
van onberispelijke bacteriologische kwaliteit. Indien men ooit van
melk zal mogen zeggen, dat zij zonder nadeel rauw kan worden
genuttigd, dan kan men dit mede op grond van de door den
keuringsdienst gevonden cijfers zeggen van de in 1927 gewonnen
Puritas-melk.

Het is niet mijn bedoeling de lezers van het Tijdschrift te ver-
moeien met het weergeven van ervaringen van anderen met de
toediening van glucose in gevallen van melkziekte of kopziekte,
hoe gaarne ik mij persoonlijk ook voor berichten aanbevolen houd.
Nu echter een dergelijk bericht kwam, meen ik dit, als eerste, ook
als uitzondering te moeten behandelen.

„Naar aanleiding van Uwe stukken over glucose-therapie in het
Tijdschrift, voel ik mij gedrongen U mijn ervaringen mede te dee-
len. Zondag 2Q April vond de veehouder G. M. een koe in de weide,
lijdend aan melkziekte. De gewone behandeling liet in den steek ;
liet dier bleef liggen. Noodslachting werd reeds overwogen. Don-
derdag 3 Mei kreeg ik het Tijdschrift in handen en las Uw eerste
stuk. Onmiddellijk spoot ik bedoelde koe toen 120 gr. glucose in.
Den volgenden dag kwam het dier, zij het nog zeer gebrekkig, in
de beenen en thans is het geheel hersteld.

Zaterdag 5 Mei kreeg ik bij P. in Wezep een koe met kopziekte.
Alle hulpmiddelen hielpen niet. Woensdag q Mei spoot ik het dier
22 gr. glucose in (ik had niet meer in voorraad). De werking was
verrassend. Den anderen dag was het dier vrijwel weer geheel
gezond, kwam echter nog niet in de beenen voor den volgenden
dag".

Billijkheidshalve diene nog vermeld, dat ik zelf kort geleden een
koe 125 gr. glucose toediende met als gevolg dat het dier wel ver-
beterde, doch niet geheel overeind kon komen. Zelfs trad daarna
weder teruggang in. Na insufflatie werd toen zeer snel herstel ver-
kregen, wat ik, gezien den langeren duur van het geval, toeschreef
aan de voorafgegane glucosewerking. Wellicht had een herhaalde
injectie hetzelfde resultaat gehad. Men is echter in de praktijk be-
perkt in zijn experimenten. Wel meen ik te kunnen bevroeden,
dat er gevallen zijn waar misschien door zéér sterke uierfunctie,
men verplicht zal zijn van de gewone deseering aanmerkelijk af te
wijken. In die richting wijzen ook proeven met een ander middel,
waarover het mij echter, met het oog op het initiatief van anderen,
niet past te berichten.

In de vorige aflevering werd reeds aangekondigd, dat het 150-jarig
bestaan der Tierärztliche Hochschule te Hannover feestelijk zou
worden herdacht. De Rijksuniversiteit te Utrecht droeg mij op
haar te vertegenwoordigen, waarom ik in de gelegenheid ben
een kort verslag van de verschillende plechtigheden en feestelijk-
heden te geven. Vooraf zij medegedeeld dat de maatschappij van
Diergeneeskunde vertegenwoordigd was door Dr. Dhont, terwijl
verder uit Nederland aanwezig waren Dr. Berger, Dr. Lourexs
en Dr. ten Hennepe.

Van wijd en zijd waren uit de provincie Hannover, uit het overige
Duitsche rijk en uit tal van andere landen belangstellenden samen
gekomen, vele met hunnen dames. Het aantal gasten bedroeg
meer dan vijftien honderd, zoodat over belangstelling niet te
klagen viel.

In zeer beperkten kring werden in den morgen van den eersten
dag kransen gelegd bij het „Gefallenen Denkmal".

Daarop volgde denzelfden dag om 12 uur een zitting van het
„Gesellschaft der Freunde der Hochschule "een vereeniging van
dierenartsen, na den oorlog opgericht, om de Hoogeschool in de
moeilijke tijden moreel en financieel te steunen. Deze vergadering
zou plaats hebben in de Aula der Hoogeschool, doch had, wegens
het overgroote bezoek, nu plaats in de zaal van de Stadthalle,
waar verder ook het grootste deel der verdere bijeenkomsten
werd gehouden. Prof. Dr. Uhlexhut, Freiburg, i. B. hield een
voordracht over „Die Bedeutung des Tierexperiments für die
Bakteriologie und Hygiene."

Voor Donderdag 14 Juni stond op het programma een „Akade-
mischer Festakt" waar de „Begrüszungsansprachen" zouden ge-
houden worden. Daar echter het aantal sprekers voor één zitting
te groot was, werden na afloop van Uhi.enhuts\'s rede, verschillende
Duitsche universiteiten en hoogescholen, ook enkele buitenland-
sche, verder afgevaardigden van verschillende Duitsche staten
of steden in de gelegenheid gesteld nu reeds hunne aanspraken
te houden, geschenken en „spenden" aan te bieden of oorkonden
over te reiken. Meer dan twintig sprekers voerden hier het
woord. Aangeboden werden o. a. een ambtsketen voor den rector,
tal van „Spenden", vertegenwoordigende belangrijke bedragen.
Door deze vele aanspraken waren de aanwezigen niet in de ge-
legenheid de in de nabijheid gehouden rennen bij te wonen waar
een „Hochschulpreis" van 4000 Mk. verreden werd.

De begroetingsavond werd in de tuin en op de terrassen van
de prachtige Stadthalle gehouden. De vele gasten hadden gelegen-

heid kennis te maken met de gastheeren en hunne dames, het
was een schitterende avond, een mooi tuinconcert. gevolgd door
bal in verschillende zalen van de Stadthalle.

De hoofdfeestelijkheden hadden op 14 Juni plaats. Reeds kwart
voor elf moest ik als eeregast, die een toespraak zou houden, aan-
wezig zijn om samen te komen met de circa 150 professoren van
vele universiteiten en hoogescholen uit binnen- en buitenland,
hooge regaeringsambtenaren en vertegenwoordigers van enkele
hooge colleges. De zeer verschillende toga\'s in uiteenloopende
kleuren en vormen, maakten het geheel tot een fleurige groep.
Toen allen waren opgesteld, kwamen de vertegenwoordigers van de
studenten van vele universiteiten en hoogeschoolen met hun kleurige
uniformen en met hun schitterende vaandels, om ons naar de enorm
groote koepelzaal te geleiden, die reeds geheel met belangstellenden
gevuld was. Wij namen plaats op het podium, waar in het midden
een groot orkest was opgesteld. I)e groep van eeregasten werd
geheel omgeven door de groepen der studenten, die gedurende de
geheele zitting, drie en een half uur durend, onbeweeglijk bleven
staan. Na een proloog van Prof. Paechtxer, München, voorge-
dragen door den tooneelspeler Rudolph en een uitvoering van de
Parsival-ouverture, hield rector Prof. Dr. Mierzner een feestrede,
waarna het Deutschlandlied gezongen werd. Na redevoeringen
van den Minister van Landbouw en autoriteiten van provincie
en gemeenten, kwamen die van rectoren der hoogescholen Berlijn,
Göttingen, en enkele andere Duitsche scholen, daarna van afge-
vaardigden uit de Vereenigde Staten en Engeland, terwijl dan
achtereenvolgens volgden de korte toespraken van de afgevaar-
digde uit Weenen (Prof. Keller), Kopenhagen (Prof. Mörkeberg),
Utrecht (Prof. Kroox), Kazan (Prof. Bohl) Bern (Prof. Ruhf.li)
en ten slotte van vertegenwoordigers uit veterinaire en medische,
landbouw- en veeteeltkringen. De spreker namens de studenten
sloot de rij. Ondergeteekende had gelegenheid de gelukwenschen
namens de Universiteit en ook namens de Maatschappij van dier-
geneeskunde over te brengen. Deze 25 redevoeringen namen heel
wat tijd in beslag. Na mededeeling der benoemde eeredoctoren
en eereburgers en een uitvoering van de Oberon-ouverture, ver-
liet de stoet weer de zaal, en was de tijd zoover verstreken, dat wij
ons direct gereed moesten maken voor het „Festessen", dat in de
naastgelegen „Ausstellungshalle" werd gehouden.

Deze maaltijd van vijftienhonderd gasten liep uitstekend van
stapel. De gasten werden tien aan tien aan afzonderlijke tafels
geplaatst, terwijl aan een groote tafel de eeregasten plaats namen.
Door een twaalftal loudspeakers werd gezorgd, dat de toespraken
door allen konden worden gehoord. Dat hier alles tot in de puntjes
geregeld was, behoeft zeker geen nader betoog.

de opera Fatinitza werd opgevoerd. De zaal was echter niet groot
genoeg om de vele gasten en studenten te kunnen bevatten,
waarom in de naastgelegen tooneelzaal Shaw\'s Pygmalion werd
opgevoerd.

Den derden dag werden wij in een groote file van auto\'s gebracht
naar het dorp Langenhagen ca. 10 K.M. van Hannover gelegen.
In dit dorp is Robert Koch begonnen met het uitoefenen der
artsenpraktijk. Het doktershuis met tuin was nog geheel onver-
anderd. Namens de Tierärtzliche Hochschule werd in den gevel
een gedenksteen geplaatst, die nu onthuld werd. Prof. Mieszner
schetste in een vrij uitvoerige rede het leven en de beteekenis van
Prof. Koch. Vele kransen werden neergelegd. Na de terugtocht
vereenigden velen zich aan een speciale lunch.

In den namiddag had de eerste steenlegging plaats van de nieuw
te bouwen instituten. Daarvoor is een naast de nu bestaande
terreinen gelegen stuk grond van 30 H.A. aangekocht. Eerst zullen
gebouwd worden een instituut voor verloskunde en buitenpractijk,
verder een anatomisch, een physiologisch en verschillende andere
instituten. Deze eerste steenlegging had met plechtigheid plaats
en in tegenwoordigheid van vele gasten en autoriteiten. Prof.
Kronachi.r hield een rede. Na afloop en bezoek aan verschillende
instituten vereenigde men zich in de manege, waar de rijafdeeling
der studenten een uitvoering gaven.

Besloten werden de feesten meteen ,,Festkommers" aangeboden
door de studenten der Veeartsenijkundige Hoogeschool.

Op schitterende en waardige wijze heeft de Tierärztliche Hoch-
schule te Hannover haar herdenkingsfeest gevierd. Allen die de
feesten hebben meegemaakt zullen dankbarr zijn vto: d? luister-
rijke en hartelijke ontvangst. Kroon.

Die Desinfeetion bei Viehseuchen. Fraxcke und Goerttlek. Uitgegeven door
Verlagsbuchhandlung von Richard Schoetz, Berlijn, 1928 Prijs Al. 2.20.—

In een handig boekje van ruim So bldz. druks geven Dr. G. Francke, Ober-
regierungs-und veterinärrat bei der Regierung in Potsdam en Dr. V. Goertti.er,
ie. Assistent am Staatl. Veterinär-Untersuchungsamt in Potsdam, een uitmunten-
den leidraad voor politiemannen en ontsmetters, onder bovenstaanden titel.

Hierin worden behandeld de ziekteverwekkers, de levenseigenschappen der
bacteriën, de besmetting, den incubatie-tijd, het overbrengen der ziektekiemen
en de immuniteit.

Het geeft een opsomming der besmettelijke veeziekten, genoemd in ,,das Vieh-
seuchengesetz" en de wettelijke bestrijdingsmiddelen.

zijden, wordt de ontsmetting besproken, onderverdeeld in reiniging en eigenlijke
ontsmetting.

Aangegeven wordt, wat moet worden gereinigd en ontsmet en hoe dit dient
te geschieden.

De verschillende ontsmettingsmiddelen passeeren de revue, onder vermelding
van het gebruik.

Fene zeer duidelijke teekening illustreert de ontsmetting, door broeiing in een
mesthoop.

Er wordt op gewezen, dat ook de politiemannen niet mogen verzuimen zich te
ontsmetten. Inderdaad een nuttige wenk.

Voor dierenartsen, die als plaatsvervangerd inspecteur v. d. V. D. opdracht
ontvangen tot het adviseeren van ontsmettingen, bevat het boekje tal van nuttige
gegevens. Vooral door de opsomming van hetgeen zoo al moet worden gereinigd
en ontsmet. Wie nog geen routine heeft, vergeet licht iets. fk kan het hen ter lezing
zeer aanbevelen. Tot slot een enkele opmerking.

Van hondsdolheid wordt gezegd, dat de smetstof weinig weerstandbiedend is
cn de ziekte niet door tusschendragers wordt overgebracht.

Bij de ontsmetting wordt echter aangegeven, dat houten hondehokken, waarin
een aan rabies lijdende hond heeft verbleven, moeten worden verbrand. Er wordt
verder eene grondige ontsmetting voorgeschreven. Dat is niet consequent. De
ontsmetting levert altijd gevaar op voor verwonding van den ontsmetter. Ratio-
neeler vind ik het daarom besmette voorwerpen te overgieten met kokend soda-
water cn of met crcoline-oplossing. En er zoo min mogelijk met de handen aan
komen. (Zoo pas ik het in de praktijk toe. Ref.) W. t. H.

Door een mijner conservatoren is mij vandaag ter hand gesteld een brochure
van 4 bladzijden getiteld: „Vivisectie?" van den Heer J. D. Erdman Schmidt,

In deze brochure staan enkele onware beweringen, die ik niet onbesproken
wil laten. Op bladzijde 2 beweert de schrijver, dat er in Utrecht, dus ook aan
de Veeartsenijkundige Eaculteit, geen veterinaire chirurgen zijn, zoodat de
,.weinige dierenartsen, die de chirurgie verstaan, evenals schrijver dezes „self
made" chirurgen zijn". Verder zegt de schrijver, dat er in ons land slechts
vier goed ingerichte klinieken, waar de buikchirurgie toegepast wordt, bestaan
en een der vier is te Hilversum, Mauritslaan 38, gevestigd (N.B. zijn eigen
kliniek). Verder schrijft hij woordelijk „dit is tevens de eenige kliniek in Neder-
land, waar de maagdarm-chirurgie toegepast wordt". De eerste en de laatste
bewering berust op onwaarheid en op een zeer groot gebrek aan kennis van
de werkelijke toestanden aan onze Faculteit en bewijzen dat de schrijver als
student zeer weinig belangstelling heeft getoond in de chirurgische praestaties
in de verschillende klinieken, vooral ook in de kliniek voor kleine huisdieren.
Dat onze Faculteit in den voorgeschreven studietijd geen specialisten op welk
gebied ook kan vormen spreekt vanzelf. Dit is overigens aan andere faculteiten
evenmin mogelijk en is ook niet de bedoeling van ons Hooger Onderwijs.

Om zich tot specialist op welk gebied ook te bekwamen is een assistenten-
tijd van minstens twee jaar noodig. Het is daarom zeer te betreuren dat een
pas afgestudeerd, jong en nog onervaren dierenarts zich arts voor kleine huis-
dieren, enz. meent te kunnen noemen, en een voor het publiek bestemde brochure
schrijft, waarin misleidende beweringen, als bovenvermelde tot uiting komen.

De Directie van bovengenoemde Naaml. Vennootschap was zoo vriendelijk,
mij het jaarverslag over 1927 toe te zenden. Een en ander is hieraan ontleend.

Allereerst wordt vermeld, dat 1927 feitelijk het eerste jaar was, waarin het
bedrijf, althans de fabriek te Bergum, een geheel jaar heeft gewerkt. Het is daarbij
gebleken, dat in de maanden van den grootsten aanvoer (vermoedelijk in het
voorjaar!) de capaciteit van de fabriek niet voldoende was om al het materiaal
te verwerken. Men was daarom genoodzaakt gedurende de drukste periode het
lijmwater te laten wegstroomen, waardoor een niet onbelangrijk verlies is geleden.
Men heeft intusschen de capaciteit van de apparaten zoodanig vergroot, dat ook
de grootste aanvoer, welke men kan verwachten, verwerkt zal kunnen worden.

Hoewel de aanvoer van cadavers, vergeleken met de betreffende cijfers gedurende
dezelfde maanden in 1926, iets hooger was geworden, bleef zij toch nog aanzienlijk
beneden de verwachtingen. In het algemeen zou door de autoriteiten met meer
strengheid dan voordien op de naleving van de wettelijke bepalingen zijn gelet.
Nog steeds waren er echter gemeenten, waar de naleving hiervan te wenschen
overliet.

In 1926 waren 66 gemeenten binnen het gebied van de fabriek te Bergum ge-
legen ; gedurende 1927 werden vele gemeenten van de procinvie Groningen erbij
gevoegd zoodat einde 1927 reeds een 93 gemeenten werden bediend. Ook gedurende
1927 werden geen gegronde klachten van de zijde van de aangesloten gemeenten
gehoord over de uitoefening van den dienst.

In den loop van het verslagjaar werden de plannen tot uitbreiding van het ge-
bied van de fabriek te Bergum nader uitgewerkt en gedeeltelijk uitgevoerd. Met
een 41 gemeenten in de provincie Overijsel werden onderhandelingen gevoerd. De
contracten werden echter zoo gewijzigd, dat deze gemeenten geen aandeel meer
zullen hebben in de bruto-opbrengst van het bedrijf. Medio 1928 denkt men de
overlaadplaats te Nijverdal gereed te hebben en in gebruik te kunnen nemen.

Terwijl in 1926 het verlies ruim / 10.000 heeft bedragen, was dit in 1927 nog
f 8000.—.

Het vervoer bleek nog een groote rol te spelen in de exploitatie. Hoewel door
de uitbreiding van het gebied over een deel der provincie Groningen wel de totaal
aanvoer van materiaal is gestegen, onderging het aantal K.G., dat per K.M. werd
opgehaald een daling van ongeveer 8 %. De onkosten per 1000 K.G. voorloonen der
chauffeurs vertoonen bij toenemenden aanvoer een verlaging van zelfs 10—15 % ;
de onkosten van de garage-werkplaats namen daarentegen toe, hetgeen begrijpelijk
is, daar over grootere afstanden gereden werd.

Dat het vervoer veel zorg vereischt blijkt wel hieruit, dat gemiddeld een 6000 KM.
per week werd afgelegd.

Behalve dat men door een wijziging der vetafscheiders een vermeerdering der
vetopbrengst heeft kunnen bereiken (waarbij men het z.g. extract-diermeel ver-
krijgt) zal bij de uitbreiding van het bedrijf ook nog een installatie worden opge-
richt waardoor het mogelijk zal worden de min of meer sterk gekleurde vetten
te verbeteren. De vraag naar het extract diermeel was zoo groot, dat men zijn
toevlucht heeft moeten nemen tot het importeeren van buitenlandsch diermeel.

Bij de Regeering werd aangedrongen op een verscherping van de normen, waar-
aan in het algemeen het diermeel moet voldoen, mede in verband met het feit,
dat men b.v. walvischmeel met een hoog traangehalte als diermeel verkoopt.
Misschien zal de codificatie der veevoedermiddelen in de toekomst in deze richting
worden gewijzigd.

Sedert Juni 1927 is men er toe overgegaan, de harde en de zachte vetten te schei-
den en deze beide soorten in donkere en blanke kwaliteit te splitsen, wat een be-
jangrijke vermeerdering der inkomsten ten gevolge had.

(Uit een en ander blijkt wel, dat, evenals elk bedrijf, ook dit bedrijf eerst moei-
lijke jaren moet doormaken. Daar de directie echter zeer actief blijkt, stemt dit
hoopvol voor de toekomst).

Onder groote belangstelling heeft op Dinsdag, 5 Juni j.1., de officieele opening
plaats gehad van het gemeenteslachthuis te Eindhoven. Behalve de gemeentelijke
autoriteiten waren o.a. nogaanwezig de heeren Mr. Lietaert Peerbolte, Directeur-
Generaal van de volksgezondheid en Dr. Berger. Vele toespraken werden gehouden.
De bouwkosten hebben een ƒ 650.000 bedragen. Men is daardoor in staat geweest,
een inrichting te scheppen, waarop de stad Eindhoven trotsch mag zijn. Zeer
zekere mag dit slachthuis tot een der meest moderne en goed ingerichte abattoirs
van Nederland worden gerekend en is het een bezoek overwaard.

Dat de kwestie over het abattoir te Rijssen nog geenszins is opgelost, bleek
op de laatstgehouden nde jaarvergadering van den Algem. Bond van Dorps-
slagers. Een der leden van dezen bond, een slager uit Rijssen, gaf n.1. toen een
uiteenzetting over deze zaak en deelde o.a. mede, dat nu sinds langen tijd de toe-
stand aldaar zoo is, dat de slagers hun vee voor levende keuring naar het abattoir
moeten brengen, het dan in hun naar de eischen der wet ingerichte slachtplaatsen
kunnen slachten en dan de dieren in hun geheel, met aangehechte organen, naar
het buiten de stad gelegen abattoir voor de geslachte keuring moeten aanbieden.
Vele slagers kunnen de geslachte dieren niet in hun geheel uit de slachtplaats
brengen ; sommigen zouden deswege 20 en meer processen-verbaal hebben op-
geloopen.

Als gevolg van deze mededeeling werd door de vergadering een motie aange-
nomen, waarbij zij protesteert tegen het feit dat de slagers te Rijssen door het
college van B. en W. en door den gemeenteraad gedwongen worden het vee, dat
zij in hun aan de eischen der vleeschkeuringswet voldoende slachtplaatsen slachten,
voor de levende en de geslachte keuring moeten aanbieien in het door de vleesch-
keuringsinspectie afgekeurde abattoir, zulks met opoffering van veel kosten voor
de slagers en een hygiënische benadeeling van het vleesch.

In de motie, die ook ter kennis is gebracht van den Hoofdinspecteur der Vleesch-
keuringswet en van den \'Minister van Arbeid, wordt er op aangedrongen bij den
gemeenteraad en bij den Hoofdinspecteur, dat de levende en geslachte keuring
te Rijssen voortaan zal geschieden in de stallen en slachtplaatsen der slagers aldaar.

De vernietiging van afgekeurd vleesch te Amsterdam en de Ned. Thermo-Che-
mische Fabrieken.

Zooals ik reeds in een vorig nummer mededeelde hebben B. en W. van Amster-
dam bij den gemeenteraad een voorstel ingediend om een nieuwe installatie aan
te schaffen voor het vernietigen van afgekeurd vleesch. Naar aanleiding van dit
voorstel heeft de directie van de Ned. Thermo-Chemische Fabrieken te Amsteidam
een uitvoerig adres aan den gemeenteraad gezonden, waarin op verwerping van
bovengenoemd voorstel wordt aangedrongen.

In dit adres wordt betoogd dat aansluiting van de gemeente Amsterdam bij
de Ned. Thermo.-Chem. Fabrieken veel voordeeligcr zal zijn dan zelf de exploitatie
van een vleeschvernietigingsinrichting ter hand te nemen.

Verder acht adressante het bedrag van / 27.000, dat door B. en VV. noodig wordt
geacht om de bestaande inrichting uit te breiden en te verbeteren, bij lange na
niet voldoende, omdat geen rekening is gehouden met bijkomstige werkzaamheden
als b.v. een ophaaldienst. Het benoodigde bedrag moet minstens h.i. op / 56.700
gesteld worden.

Bovendien wordt er nader gewezen op het feit, dat het weigeren van de gemeente
Amsterdam, om zich bij de Ned. Thermo-Chemische Fabrieken aan te sluiten,
waarschijnlijk tengevolge zal hebben, dat in een belangrijk deel van Noord-Holland,
van zelfsprekend ook het deel dat aan Amsterdam grenst, geen afdoende destructie
van afgekeurd vee en vleesch zou kunnen plaats vinden en dus rondom Amsterdam

een zóne blijft, welke voor den veestapel, die voor een belangrijk deel rondom
Amsterdam geconcentreerd is, een gevaar oplevert, niet alleen voor dezen vee-
stapel zelf, maar ook voor de volksgezondheid. Deze ongewenschte toestand zou
een noodzakelijk gevolg zijn van het afzijdig houden van de gemeente Amsterdam.

De beslissing over het voorstel is intusschen nog niet gevallen. Op verzoek van
enkele raadsleden werd het voorstel van de agenda afgevoerd, omdat het nog
geen veertien dagen in het „Gemeenteblad" was verschenen.

Reeds verscheidene jaren bestaat te Bussum het plan om de primitieve gemeen-
telijke slachtplaatsen, in de Molenlaan aldaar, en waarvan de omgeving veel hinder
ondervindt, te vervangen door een moderne inrichting. Het Handelsblad verneemt
thans, dat daarvoor bestemd is een gemeenteterrein naast de marechausseekazerne,
welk terrein thans in gebruik is bij de vereeniging van Schoolwerktuinen en welke
dit gemeenteterrein in het volgend jaar zal moeten ontruimen.

De gemeenteraad van Kampen heeft op voorstel van B. & W. besloten de jaar-
wedde van den keuringsveearts, hoofd van dienst, vast te stellen op ƒ 2750, be-
nevens / 1150 als gemeenteveearts en ƒ 500 voor de vleeschkeuiing op het eiland Urk.

Te Deventer had de aanbesteding plaats van den bouw van een abattoir aldaar.
De laagste inschrijving was / 176.769.

Aan B. en\\V. van Appingedam is een adres gericht, waarop ruim 500 handteeke-
ningen voorkwamen en waarin verzocht werd daar ter plaatste een centrale slacht-
plaats (openbaar slachthuis) te stichten. De Graaf.

Deze japanse geleerde, o. a. bekend door zijn onderzoekingen over syphils
en gele koorts, stierf te Lagos (Guineakust, Afrika), waar hij bezig was
laatst genoemde ziekte verder te bestudeeren.

Op zijn verzoek is aan Geheimrat Schmaltz, de bekende bekwame directeur
van het Instituut voor Anatomie aan de Berlijnse diergeneesk. Hoogeschool,
emeritaat verleend.

Op de in Mei te Parijs gehouden vergadering is besloten het eerstvolgend
Congres te Londen te houden in 1930, begin Augustus.

In het bestuur werden gekozen: Prof. Hutyra, Budapest, president;
Sir John Mac Fadylan, Londen en Prof. Leclainche, Parijs, vice-presidenten;
Prof. de Bi.ieck, Utrecht, ie secretaris-penningmeester; Prof. Stang, Berlijn,
2e secretaris.

Tot leden van het „Bureau" werden benoemd, voor het congres te Londen,
Mac Fadyean president, Charnock Bradley, Brittlebank en Minett, leden_s

In de tierärztliche Rundschau van 26 Februari i.i. deelt Dr. Lever mee, dat
voor de beide voornaamste visscherijhavens Wesermunde en Bremerhaven een
keuring is ingesteld voor al de aangevoerde visch. Deze keuring werd aan den
dierenarts opgedragen. Tevens werden bedrijven, die hetzij voor de verzending
der visch zorgen, hetzij voor bereiding van vischconserven, onder toezicht van dezen
ambtenaar gesteld.

Ongetwijfeld mag worden gevraagd, of ook voor de voornaamste aanvoerplaatscn
van zeevisch in ons land, zoowel in het belang van den handel, als in het belang
van den consument, de instelling van een dergelijke keuring geen ernstige aanbe-
veling zou verdienen. Ferwerda.

V. v. V. v. A. A. Jaarvergadering. Wij maken lezers van het tijdschrift,
leden van de V. v. V. v. A. A., opmerkzaam op de e. v. Jaarvergadering die
dit jaar gehouden wordt op 1 Juli \'s nam. 1.30 inde Conversatie-zaal van de
Industrieele club in het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Dit verslag No. r, verschenen bij de „Algemeene Landsdrukkerij" te den Haag
en daar voor f i.— verkrijgbaar, bestaat uit de „lijst van officieele personen, in-
stellingen en vereenigingen op Land- en tuinbouwgebied." Het is zeer volledig
en omvat alle vereenigingen, ook op het gebied van vee- en pluimveeteelt, genetica,
gezondheidsdienst (voor vee), en vormt een zeer nuttige, bijna onmisbare weg-
wijzer en vraagbaak. Vrijburg.

Van het Land- en tuinbouwbureau der I. G. Farbenindustrie Aktiengesellscliaft
ontvingen wij de volgende brochures :

Twee Proeven met zware stikstofbemesting op Weiland in 1927 door L. Weyer,
Leeraar aan de Rijkslandbouwwinterschool te Meppel,

De uitwerking van een Zwavelzure Ammoniak- en Ureumbemesting op Weiland
bij den heer C. Maas te Breukelen, door Ir. C. A. G. Spaan.

Op de vraag van den heer Lovink betreffende de van regeeringswege genomen
maatregelen ter bestrijding van het thans heerschende mond- en klauwzeer heeft
de Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw geantwoord :

Toen gedurende de stalperiode van het najaar 1927 tot het begin van 1928 het
mond- en klauwzeer sporadisch hier te lande voorkwam, was de veeartsen ij kundige
dienst meer dan ooit er op bedacht, om profijt te trekken van deze voor de be-
strijding der ziekte gunstiger factoren en te trachten, om, behalve door toepassing
der veterinaire politiemaatregelen, door, als proefneming, het in practijk brengen
eener passieve immunisatie bij daarvoor in aanmerking komend vee, uitbreiding
der ziekte te beperken. Hiervoor werden toegepast inspuitingen met hoog-im-
muunserum, voor het grootste deel Nederlandsch, ten deele Duitsch serum ; dit
laatste wegens onvoldoende capaciteit der Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Het resultaat van deze gecombineerde bestrijdingsmethoden — veterinaire
politiemaatregelen, seruminspuitingen — was aanvankelijk niet teleurstellend.
Nochtans trad in Maart j.1. een uitbreiding van het mond- en klauwzeer op.

Onverwijld heeft toen de ondergeteekende zich in verbinding gesteld met tal
van organisaties, betrokken bij veehouderij en veehandel, en met deze en den direc-
teur van den veeartsenijkundigen dienst en den directeur van de Rijksserum-
inrichting een vergadering belegd ter bespreking van de maatregelen, welke van
de zijde van belanghebbenden konden worden genomen ter ondersteuning van den
strijd tegen de ziekte en daarbij de uiteenzetting gegeven van de voornemens te
dezer zake van het veeartsenij kundig Staatstoezicht.

In de vergadering bleek opnieuw de onverantwoordelijke handeling van sommige
veehouders cn veehandelaren, die vee, afkomstig van erven, waar mond- en klauw-
zeer voorkwam, verhandelden en overigens het aanwezig zijn der ziekte verzwegen
of te laat aangifte daarvan deden.

De vergadering had tot resultaat, dat alle belanghebbenden zich bereid verklaar-
den, met het Staatstoezicht samen te werken in den strijd tegen de ziekte.

Het begin van den weidetijd stond voor de deur, en toen deze aanbrak, moest
van serumbehandeling op groote schaal worden afgezien door het niet ter beschik-
king zijn van de daartoe benoodigde hoeveelheden serum, hetgeen trouwens geheel
onevenredige kosten zou hebben meegebracht.

Wat de overige maatregelen ter bestrijding der ziekte betreft, zij medegedeeld,
dat de wettelijke bepalingen, welke toepassing vinden, de volgende zijn : het door
plaatsen van kenteekenen besmet of van besmetting verdacht verklaren van ge-
bouwen of terreinen, hetwelk inhoudt verbod van uitvoer van het betrokken erf
o.a. van vee en landbouwproducten, behoudens door den burgemeester, den be-
trokken inspecteur van den veeartsenijkundigen dienst gehoord, te verleenen ont-
heffing ; verder verbod van vervoer van ziek en van verdacht vee, dat afgemaakt

of gestorven is ; liet ontsmetten van gebouwen, terreinen, roerende voorwerpen,
bewaarplaatsen van mest; het, zoo noodig, verbieden of beperken van het vervoer
van vee ; verscherpt markttoezicht.

Voor ontsmetting is ter beschikking gesteld het middel, dat volgens de laatste
wetenschappelijke onderzoekingen het meest doeltreffend is.
de aangiften van mond- en klauwzeer in hun gemeenten telegrafisch ter kennis
Tot de burgemeesters is een aanschrijving gericht, waarin zij worden verzocht,
van den betrokken inspecteur van den veeartsenijkundigen dienst te brengen,
zulks ter bespoediginig van het nemen van maatregelen.

Behalve bovenstaande maatregelen, is ter bevordering van de bestrijding het
serum voor particulier gebruik tegen ongeveer de helft van den kostenden prijs
ter beschikking gesteld ; verder wordt vanwege het departement wekelijks aan
de landbouw- en zuivelpers de stand der ziekte medegedeeld, terwijl de directeur
van den veeartsenijkundigen dienst meermalen met de inspecteurs vergaderde,
ter bespreking van den toestand en de maatregelen, die deze vereischte.

Ten slotte zij medegedeeld, dat de ondergeteekende zijn ambtgenoot van justitie
verzocht heeft, te bevorderen, dat tegen de overtreders der betrokken wettelijke
maatregelen met gestrengheid zal worden opgetreden.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal gevallen aan die begin Mei nog
niet waren geeindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 1122 (562) eigenaars, waarvan in Groningen bij
12 (8); in Friesland bij 24 (31); in Drenthe bij 3 (1); in Overijsel bij 19; in
Gelderland bij 113; in Utrecht bij 48 (22); in Noordholland bij 312 (124); in
Zuidholland bij 489 (361); in Zeeland bij 3; in Noordbrabant bij 85 (15); in
Limburg bij 12 eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap; 31 gevallen bij
4 eig. (433 bij 40 eig.), waarvan in Groningen (233, waarbij 10 paarden, bij
3 eig.); Friesland 29 bij 2 eig. (81 bij 6 eig.); Drenthe (91 bij 29 eig,);
Overijsel 1, paard; Zuidholland 1 (28 bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen: 165 gevallen bij 8 eig. (275 bij 29 eig.), waarvan in
Groningen 16 bij 1 eig. (28 bij 2 eig.); Friesland 12 bij 2 eig. (47 bij 12 eig.);
Drenthe (1); Noordholland in bij 4 eig. (170 bij 12 eig,); Zuidholland 26 bij

Anthrax: 22 gevallen bij 25 eig., waarvan in Groningen 3 bij 3 eig,;
Friesland 7 bij 6 eig.; Overijsel 2 bij 2 eig.; Gelderland 2 bij 2 eig.; Utrecht

(N.B. In de maandstaat van April 1928 (blz. 578, 1 Juni No.) staat mond-
en klauwzeer: Friesland, bij 135 eig., moet zijn bij 35 eig.

Aus dem Schweizerischen Institut für Hochgebirgsphysiologie und Tuberkulose-
forschung in Davos; Direktor Prof. Dr. A. Loewy und dem Institut für Zootechnik
der Veterinär-Medizinischen Fakultät der Universität Utrecht,
Direktor Prof. Dr. H. M. Kroon.

Dit onderzoek had ten doel het mogelijk verband tusschen de lichaamsbouw,
resp. van een factor voor den inhoud van de borstholte en de hoedanigheid van het
bloed bij twee zeer verschillende runderrassen aan te toonen. Duerst heeft in den
laatsten tijd een theorie opgesteld waaruit blijkt dat een zekere betrekking tusschende
constitutie, het haemoglobinegehalte en het aantal roode bloedlichaampjes bestaat.

Van een groot aantal runderen heb ik zoowel \'s zomers als \'s winters het bloed
onderzocht. Het was van belang het bloed van dezelfde dieren in de zomer- en
winterperiode te vergelijken.

Het onderzoek in Zwitserland werd in den zomer 1924 en in de eerste maanden
van 1925 in Davos en in het Engadin (Samaden, Pontresina, Bevers! verricht. Het
Hollandsche materiaal heb ik voor het grootste gedeelte aan collega H. ter Beek,
dierenarts te Xaarden, te danken; het werd gedurende Februari-.Maart 1925 en
gedurende Augustus—September 1925 onderzocht.

Om de stolling van het bloed op te heffen, werden de bloedmonsters in record-
spuiten van nauwkeurig 10 c.c. opgevangen, waarin vooraf i c.c. van een 3% Na-
trium-fluorid-oplossing opgezogen was. Voor het verkrijgen van serum werd een
tweede reageerbuis met bloed gevuld.

Voor de telling van de roode bloedlichaampjes heb ik de telkamer van Bürker
gebruikt. Het haemoglobinegehalte werd met den haemometer van Sahli-Beer-
wald bepaald; het s.g. van het bloedserum volgens de methode van Hammer-
schlag. De bepaling van het eiwitgehalte werd met behulp van den „Eintauchre-
frakftometer" van Zeiss uitgevoerd.

Enkele lichaamsmaten, de lichaamslengte, diepte en breedte van de borst heb
ik met de uitschuifbare maatstok van Lydtin gemeten.

De verschillende faktoren, welke van invloed zijn op de hoedanigheid van het
bloed kan men in de volgende groepen indeelen: 1. de rechtstreeksche invloed van
zonlicht; 2. de invloed van duisternis; 3. de invloed van luchtverdunning, resp. van
het hoogteklimaat; 4. de schommelingen bij overgang uit het dal naar hooger gele-
gen weiden of omgekeerd; 5. de invloed van leeftijd; 6. de invloed van drachtigheid;
en van de lactatie; 7. de invloed van lichaamsbewegingen en van de samenstelling
van het voederrantsoen.

De zeer omvangrijke literatuur heb ik volgens dit schema doorgewerkt en inge-
deeld.

Oerum heeft den invloed van licht en duisternis op het haemoglobine-gehalte
en op het aantal roode bloedcellen bij konijnen onderzocht. Volgens Quincke wor-
den de oxydatie-processen in de levende cel onder den invloed van licht verhoogd.
Sempell heeft de hoedanigheid van het bloed bij mijnpaarden onderzocht.

Zeer omvangrijk is de litteratuur over den invloed van het hooggebergte-klimaat.

Verschillende onderzoekers (Miescher en medewerkers, Schroeder en Meiss-
ner, Karcher, Veillon en Suter) hebben in het hooggebergte een verhoogd aan-
tal bloedcellen bij proefdieren en personen gevonden. Volgens de omvangrijke

onderzoekingen van Abderhalden is de verhooging van het aantal roode bloed-
lichaampjes en van het haemoglobine-gehalte slechts relatief, d.w.z. er is geen
nieuwvorming van bloedbestanddeelen.

De onderzoekingen van Van Voornveld, Bürker, Ederle en Kirchner plei-
ten echter voor „nieuwvorming". Volgens Loewy, Zuntz en medewerkers treedt
de bloedstoename in het hooggebergte vooral bij jeugdige dieren op. De bevindingen
van Meyer en Seyderhelm in het bloed van beroepsvliegeniers pleiten ook voor
een verhoogde bloedvorming.

Julius Foerster heeft het zuurstofverbruik bij hooge en lage luchtdruk bij
konijnen nagegaan en tot 15% verschillen gevonden.

Een uitvoerige bewerking van de litteratuur over den invloed van het alpen-
weiden vindt men bij Wilhelm Pschorr.

Nadeschda Sustschowa heeft de bevindingen van Schwinge over de ouder-
domsschommelingen van het bloedbeeld bij het rund bevestigd.

Zelf kon ik geen regelmatigheid tusschen het haemoglobinegehalte en het aantal
roode bloedcellen aantoonen, hetgeen overeenkomt met de bevindingen van Döp-
pert bij het paard.

Bij het rund zakt het haemoglobinegehalte tijdens het eerste levensjaar, van de
geboorte af bijna regelmatig, hierna klimt het snel en is tot 8 jaar nagenoeg con-
stant (ScheuermannI. Hermann Schmidt heeft het grootste aantal roode bloed-
cellen bij jonge dieren gevonden.

Cohnstein, 1884, heeft reeds den invloed van de drachtigheid op de samenstel-
ling van het bloed bij schapen onderzocht. Turowski kon de bevindingen bij den
mensch van een oligocythaemia gravidatis, Storch, voor het rund niet bevestigen.

Scheuermann heeft bij 17 drachtige runderen een verlaagd haemoglobine-
gehalte gevonden. Vollmer vond bij het schaap de laagste cijfers voor erythrocy-
ten en haemoglobine in het laatste stadium van de drachtigheid.

Scheuermann kon bij het schaap door één uur beweging duidelijke vermeerde-
ring van het haemoglobinegehalte waarnemen. Volgens Scheunert en Krzywanf.k
is de milt een reservoir voor erythrocyten, dit speelt een rol bij de beweging, waarbij
door inkrimping (vasoconstrictie) der milt een grooter aantal roode bloedlichaam-
pjes in de circulatie wordt geperst.

Volgens Döppert heeft de voedselopname geen noemenswaardigen invloed op
liet bloedbeeld. Goed gevoede dieren hebben de hoogste hacmoglobinewaarde
(Schmidt).

Hier behoort ook vermeld te worden het werk van Bürgi: das Chlorophyll als
blutbildendes und belebendes Agens.

Volgens Duerst is de uitwendige lichaamsvorm (habitus) het directe of indirecte
gevolg der physiologische functies van het lichaam. Hij verdeelt de dieren in twee
hoofdgroepen, n.1. in typus respiratorius (mclktype) en typus digestivus (vleesch-
typei.

Duerst en zijn leerlingen hebben vele onderzoekingen verricht over de corre-
latie tusschen long en hartgewicht tot het lichaamsgewicht; over de correlatie tus-
schen de melkproductie en het droogstofgehalte van het bloed der beide typen.

Duerst heeft bij de Zwitsersche runderen in tegenstelling met Götze lioogere
cijfers voor het aantal roode bloedcellen gevonden. Bij het vleeschtype werd een
hoogere b\'oeddiuk gevonden.

Götze heeft zich eveneens met het fijnere biochemische en pliysische onderzoek
bezig gehouden. De resultaten van zijn onderzoekingen komen in het algemeen
beter overeen met mijn eigen onderzoek. Volgens dezen onderzoeker bestaat er een
correlatie tusschen het aantal roode bloedcellen en het haemoglobinegehalte en
bepaalde genetische en functioneele eigenschappen.

Götze heeft bij hoogeren leeftijd lagere cijfers voor het aantal roode bloedcellen
en het haemoglobinegehalte gevonden, ook op stal dalen beide waarden. De guns-
tige invloed van de weide berust niet alleen op doelmatiger voeding, doch ook ten

deel op vrije lichaamsbeweging en aanpassing aan groote temperatuurschomme-
lingen.

Zonder twijfel zijn ook atmospherische invloeden (luchtdruk, zuurstofspanning)
van invloed. Volgens Bürker hebben zonnestraling en luchteiectriciteit een ge-
ringen invloed op de hoedanigheid van het bloed.

Alle bloedmonsters zijn \'s morgens na het melken verkregen, slechts bij enkele
dieren heb ik het bloed in den namiddag, voor het melken, genomen.

De resultaten van mijn onderzoek heb ik in groepen verdeeld volgens den leeftijd
der dieren.

Berekent men uit Tabel i (zomeronder\'oekingen in Zwitserland) de gemiddelde
waarden van het haemoglobinegehalte, dan blijkt, dat de jonge runderen een hoog
gehalte aan haemoglobine bezitten, hetwelk bij oudere dieren vermindert en weer
plotseling op 9-jarigen leeftijd stijgt.

Op grond van deze tabellen heb ik correlatie-tabellen vervaardigd om een beter
overzicht te krijgen in hoeverre een onderlinge betrekking bestaat tusschen de
lichaamsmaten en tusschen deze en het haemoglobinegehalte of het aantal roode
bloedcellen, resp. tusschen S.G. van het serum en het eiwitgehalte.

Het zomeronderzoeh in Zwitserland. Er blijkt een positieve correlatie van 0.24 te
bestaan tusschen de lichaamslengte en de borstbreedte. Een hooger correlatiefactor
0.52, heb ik voor de borstbreedte en borstdiepte, een lager correlatiefactor 0.19,
voor de borstbreedte en het haemoglobinegehalte verkregen. Tusschen borstbreedte
en aantal roode bloedcellen (factor 0.125) bestaat practisch geen correlatie evenmin
als tusschen borstdiepte en haemoglobinegehalte (factor 0.03). Ditzellde kan wor-
den gezegd voor de verhouding tusschen de borstdiepte en het aantal roode bloed-
cellen.

Tusschen de afmetingen van de borstkas en de hoedanigheid van het bloed be-
staat dus een zeer gering verband.

Hetzelfde geldt aangaande de correlatie tusschen het aantal roode bloedcellen
en het haemoglobinegehalte (factor 0.153).

Verder heb ik de dieren in tabel gebracht volgens leeftijd en volgens de verschil-
lende stadia van drachtigheid. Hierbij blijken de koeien van 5 jaar af in de
zevende maand der dracht een lager haemoglobinegehalte te bezitten en een lager
aantal roode bloedcellen.

Het winteronderzoek in Zwitserland. In deze periode is het haemoglobinegehalte
aanzienlijk lager (10.36, resp. 7. 77 gr. haemoglobine in 100 c.c. bloed). Voor de cor-
relatie tusschen haemoglobine en aantal roode bloedcellen en tusschen S.G. van het
serum en het eiwitgehalte heb ik ongeveer dezelfde factoren gevonden.

Bij een veehouder was de stal zoo ingericht dat het licht slechts door de deur
naar binnen kon. Bij het onderzoek bleek mij, dat de runderen welke het dichtst
bij de deur stonden, die dus het meest van het daglicht genoten, het hoogste hae-
moglobinegehalte hadden. Ook bij deze groep was het haemoglobinegehalte lager
dan in den zomer. Dit verschil zou ik willen toeschrijven aan de lichaamsbeweging
der bergrunderen.

In Holland heb ik slechts gedurende de winterperiode een voldoende aantal
runderen kunnen onderzoeken, waaraan ik correlatietabellen heb opgesteld aan-
gaande de verhouding tusschen aantal roode bloedcellen en haemoglobinegehalte
(factor 0.17) en tusschen S.G. van het serum en het eiwitgehalte (factor 0.47).

Laatstgenoemd cijfer verschilt belangrijk met de overeenkomstige correlatie-
factor van het Zwitsersche bruin vee. Ik stel mij voor, dat de oorzaak hiervan op
de totaal verschillende voeding berust.

De invloed van het verblijf in donker uit zich in een vermindering van het hae-
moglobinegehalte. Dit komt goed overeen met de. bevindingen van Oerum en
Sempell; de verhooging van het haemoglobinegehalte is onafhankelijk van het

tfantal roode bloedcellen, zij kunnen ieder afzonderlijk meer of minder haemoglo-
bine bevatten.

Tusschen het haemoglobinegehalte en het aantal roode bloedcellen bestaat prac-
tisch gesproken geen correlatie. Noch Sustschowa, noch Döppert is het gelukt
een vaste verhouding tusschen haemoglobine en erythrocytengetal aan te toonen.
Van Voornveld spreekt ook van een incongruentie tusschen het aantal roode
bloedlichaampjes en het haemoglobinegehalte.

Mijn uitkomsten zijn in overeenstemming met die van Götze, een hooger ery-
throcytengetal en een iets lager haemoglobinegehalte bij het vee in het laagland.

De vermindering van het haemoglobinegehalte, resp. van het aantal roode bloed-
cellen gedurende de stalperiode brengt Götze in verband met de ondoelmatige
voeding en geringe bewegingsvrijheid, hij spreekt niet van den invloed van het licht.

De uitkomsten van het onderzoek van Duerst, bij Hollandsch en Zwitsersch
vee kan ik niet met mijn eigen onderzoek in overeenstemming brengen.

Bij drachtige koeien heb ik evenals Scheuermann en Vollmer een verminderd
haemoglobinegehalte gevonden.

De correlatie tusschen hoedanigheid van het bloed en lichaamsbouw is te gering
om van eenige beteekenis voor de praktijk van de veeteelt te kunnen zijn. Tusschen
haemoglobinegehalte en erythrocytenaantal bestaat geen vaste verhouding.

Er is een duidelijke correlatie tusschen het S.G. van het serum en het eiwitge-
halte. Het haemoglobinegehalte is \'s zomers in het hooggebergte aanzienlijk hooger
dan in den winter. (Invloed van rechtstreeksch zonlicht, chlorophylrijke voeding
en lichaamsbeweging).

In Holland vallen de verschillen tusschen zomer en winterresultaten minder op,
waarschijnlijk in verband met de zeer gunstige omstandigheden (veel licht) waar-
onder de koeien in Oud-Bussem gestald zijn.

Ten slotte voeg ik bij een tabel van de gemiddelde uitkomsten van mijn onderzoek.

De lichaamsmaten van het Zwitsersch bruinvee en het Hollandsch-Friesch
zwartbonte komen goed met elkaar overeen, zij behooren derhalve tot het typus
respiratorius (Duerst).

Uit deze tabel blijkt dat het Zwitsersch vee gedurende den winter een hooger
haemoglobinegehalte heeft dan het Hollandsche vee in den zomer. Voor het aantal
roode lichaampjes werden \'s zomers in Holland hoogere cijfers gevonden. In alle
periodes zijn overeenkomstige cijfers aangaande het eiwitgehalte.

Durch Blutuntersuchung einer grossen Anzahl Rinder in der Schweiz (Engadin)
und in Holland, während Sommer und Winter, beabsichtigte Verfasser festzustellen
ob eine Korrelation besteht zwischen Körperbau und Blutbeschaffenheit (Hämo-
globingehalt und Zahl der Erytrocyten, wie Duerst angibt).

Aus seinen Untersuchungen geht hervor dass diese Korrelation existiert, jedoch
zu klein ist um von praktischer Bedeutung zu sein.

In der Schweiz ist der Hämoglobingehalt der Rinder im Hochgebirge im Sommer
beträchtlich höher als im Winter (was man zurückführt auf den Einfluss des direk-
ten Sonnlichts, Chlorophyllreiche Nahrung und mehr Bewegung (steigen). Immer-
hin ist der Hämoglobingehalt in der Schweiz im Winter höher als im Sommer
in Holland, während die Zahl der Erytrocyten im Sommer in Holland grösser
ist als in der Schweiz (Engadin); im Winter war die Zahl in beiden Ländern dieselbe.

The author examined the blood of a great number of cows in Switserland (En-
gadin) and in Holland during summer and winter for the purpose of investigating
if there exists any correlation between het shape of the body and the composition
of the blood (haemoglobin percentage and number of erytrocytes, as indicated by
Duerst).

Examination showed that this correlation exists but that it is too small to be
of practical importance.

There exists no fixed correlation between the haemoglobinpercentage and the
number of erytrocytes.

The haemoglobinpercentage of Swiss cattle in the mountains is much higher
in summer than in winter, (which is attributed to more sunlight, the chlo-
rophylful food and more exercise, climbing). The haemoglobinpercentage in Swit-
serland in winter is, however, higher than in summer in Holland, while
the number of erytrocytes in summer is larger in Holland than in Switserland
(Engadin) ; in winter the num ber is equal in both countries. The albuminper-
centage of the serum is nearly the same in both breeds.

L\'auteur a examiné le sang d\'un grand nombre de vaches en Suisse (Engadin)
et en Hollande, en été ainsi qu\'en hiver dans le but de examiner s\'il existe une cor-
rélation entre la conformation du corps et la composition du sang (teneur en hémo-
globine et nombre d\'erytrocytes d\'après Duerst). 11 résulte de ces examens que
cette corrélation existe mais qu\'elle est si minime qu\'elle n\'a pas d\'importance
au point de vue pratique.

Il n\'existe pas non plus de corrélation entre la teneur en hémoglobine et le nombre
d\'érytrocytes.

Dans la montagne la teneur en hémoglobine du bétail suisse est beaucoup plus
éleveé en été qu\'en hiver (ce qui est attribué à plus de temps de soleil, à la nour-
riture riche en chlorophyle, et à plus d\'exercice, monter). Cette teneur en haemo-
globine était même plus élevée en hiver que celle du bétail hollandais en été, tan-
disque le nombre d\'érytrocytes en été était plus grand en Hollande qu\'en Suisse,
(Engadin) ; en hiver ce nombre était le même chez les deux races.

La teneur en albumine du sérum était à peu près la même chez le bétail suisse
et le bétail hollandais.

Food poisoning probably caused by Bacillus Proteus. Ilsley Morril : Journal
Americ. Med. Assoc., 1928. Vol. 90, No. 4. p. 292).

In een pension werden kuikens gegeten en de overgebleven rest 4 dagen later
opgediend. In dien tusschentijd schijnt de spijs ziekteverwekkende eigenschappen
te hebben verkregen. Althans 35 der 40 personen die ervan gegeten hadden werden
ziek binnen 6 uur na den maaltijd. De verschijnselen geleken voornamelijk op die
van de voedselvergiftiging : hevige buikkrampen, misselijkheid en braken. Diarrhee
kwam echter niet voor. De lichaamstemperatuur was subnormaal, de pols daaren-
tegen versneld. Slechts bij 3 der patiënten was het verloop meer ernstig ; allen her-
stelden spoedig. Van de 24 die het bed moesten houden, konden weer 22 na 2 en
de anderen na 3 dagen opstaan.

Het bewaarde voedsel had een onaangename geur-en afwijkende smaak toen het
werd genuttigd. Zoowel daaruit, als uit de ontlasting der patiënten werden zeer
veel Proteusbacteriën gekweekt, die pathogeen bleken voor caviae.

De vraag of de proteusbacteriën zelf, dan wel de door hen in het voedsel gevormde
toxinen tot de ziekteverschijnselen hebben aanleiding gegeven, werd niet door
schr. onder oogen gezien. Evenmin werd een onderzoek ingesteld naar de aan-
wezigheid van „proteusagglutininen" in het bloedserum der patiënten.

Die Menschenpathogenitat des Bact. Abortus Bang. (Horst Haus : Klin. Wochen-
schr. 7. Nr. 10. 1928).

fn de „Medizinische Klinik" te Kiel zijn 4 gevallen van besmetting met den
Bact. abortus Bang waargenomen, die het aantal voor Duitschland totnutoe op
9 brengen. Als infectiebron moest worden gedacht aan voedsel ; bij 3 der 4 kon geen
enkel verband worden aangetoond met geïnfecteerd vee.

Het ziektebeeld was steeds opvallend kenmerkend : wekenlang aanhoudende
intermitteerende koorts, in de meeste gevallen met golfvormig verloop, miltzwel-
ling, maar overigens geen orgaanafwijkingen. Verder relatieve lymphocytose en
relatieve polsverlangzaming. Het sensorium bleef, ondanks de hooge tempera-
turen, vrij. Het is in slechts één dezer gevallen gehikt de bacterie uit het bloed te
kwee ken.

In de feestvergadering ter herdenking van liet 25-jarig bestaan der Nederl. Ver-
eeniging voor Heelkunde (Ned. Tijdschr. v. Geneeskunde, 1928, 72, 1, 7, bl. 908)
heeft C. F. Koch Jr. een voordracht gehouden over ,,De uitsluitend conservatieve
behandeling der halsactinomycose." Ter verkrijging van een zoo goed mogelijk
cosmetisch resultaat, vereischt de behandeling van halsactinomycose in de mensche-
lijke heelkunde een conservatieve bewerking. Het gebruik van ferrum candens of
sterke chemische etsmiddelen is derhalve verwerpelijk. Toediening van joodkali,
welk middel bij den mensch het eerst in toepassing zou zijn gebracht door v. It-
terson (de groote verdienste van Thomassen in dit verband wordt verzuimd te
vermelden) heeft daarentegen bijzondere waarde. Daarnaast werd in later tijd
met zeer gunstig gevolg Röntgenbestraling aangewend ; gelijktijdige KJ-behan-
deling bleek in vele gevallen overbodig. De werking der stralen berust niet op het
dooden der schimmels, maar veeleer op versterking der weerstand van het om-
gevende weefsel. Het ontbreken van kolven vat Koch op als een prognostisch
ongunstig teeken. In tegenstelling met de halsactinomycose is de prognose van
buik- of borstactinomycose zeer ongunstig. Dit moet mede geweten worden aan
de moeilijkheden die verbonden zijn aan het vroegtijdig stellen der diagnose. Mis-
schien is van de huid- en complementbindingsreactie in de toekomst meer heil te
verwachten.

Bij de discussie, die op de voordracht volgde, deelde spr. nog mede, dat de ziekte
het meest voorkomt in laag gelegen landbouwstreken (Betuwe, Zeeland). Verder
werd aangehaald de bewering van Preusse, dat na overstrooming veelvuldig

actinomycose werd waargenomen onder het vee, dat gevoederd werd met hooi
uit het overstroomde gebied, terwijl op andere wijze gevoederd vee in die streek
vrij bleef. Voorts wees Remynse op de publicatie van den dierenarts Schouten
te IJzendijke, die eveneens had opgemerkt, dat bij het vee in de lage polderge-
bieden aanmerkelijk veel meer actinomycose optrad, dan bij de runderen in Utrecht
en Gelderland. Het is gebleken dat de locale factoren voor het ontstaan der ziekte
bij mensch en dier vrijwel overeenkomen.

Epidemiologische bijdrage tot de kennis van de ziekten der ademhalingsorganen.
(Van Loghem : Ned. Tijdschr. v. Geneeskunde, 1928, i. 6. p. 666).

In navolging van dergelijke onderzoekingen in 1923 in Amerika verricht, heeft
prof. van Loghem het vraagstuk der klimatische invloeden op de aandoeningen
der ademhalingsorganen bij den mensch aan de hand van een groot aantal sta-
tistische gegevens voor Nederland bestudeerd. Daartoe werden gedurende 37
weken, tusschen 20 Sept. 1925 en 5 Juni 1926, wekelijksch omtrent 6933 personen
op uniforme vraagbiljetten de gewenschte gegevens toegezonden. Uit dit massa-
materiaal zijn voorloopig reeds de volgende regels afgeleid :

In verschillende deelen van het land traden verkoudheden gelijktijdig en in het-
zelfde percentage op. Dit synchronisme pleit tegen overgankelijke besmetting.

De verkocidheidsepidemieën vallen samen met dalingen van de luchttempera-
tuur.

Ook het feit dat in groote gezinnen evenveel verkoudheid heerschte als in kleine
gezinnen, wordt aangevoerd ten bewijze dat er geen besmetting van den eenen
persoon op den anderen in het spel is.

Vergelijking met gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek, leerde
dat er een opmerkelijk verband bestaat tusschen kouvatten eenerzijds en ouder-
domssterfte en sterfte aan longontsteking aan den anderen kant. Anders gedraagt
zich de influenza; de verkoudheidpneumonie moet wel worden onderscheiden
van de influenzapneumonie.

Schr. neemt aan dat de ongesteldheden der ademhalingsorganen, primair be-
rustend op verbreking der physiologische verweerkrachten door stoornis in de
regeling der lichaamswarmte, grootendeels veroorzaakt worden door commensale
microben. v. d Hoeden.

Over een haard van Maltakoorts in de provincie Padova. (Prof. Frugoni, Societa
Medica di Padova, La Clinica Veterinaria No. 2, jrg. 1928).

Nadat een geit van 3 jaar oud, in het huis geboren, geaborteerd had, verwierpen
eenige weken daarna tusschen i Maart en 10 Mei 4 van de 8 koeien. Drie personen,
die daar woonden, werden tegelijkertijd ziek (agglutinatie op maltakoorts 1 op
500 tot 1 op 2000). Ook een vrouw is ziek geworden, doch was nog niet onderzocht.

Een week nadat hij een aborteerende koe geholpen had werd een knecht ziek,
alsmede de dierenarts. Serumreactie 1 : 2000 en 1 op 520.

Nog twee familieleden van de eerstgenoemde personen werden ziek, vertoonden
echter tevens miltzwelling ; nadat deze verdwenen was gaf de reactie 1 : 130 en
i : 260.

De geit, de 4 koeien en een kalf, ofschoon zij geen ziekteverschijnselen ver-
toonden, reageerden 1 : 170 en 1 : 520.

Groot is de verwantschap van de Bacillus Bang en de Micrococcus Bruce,
welke bacteriologisch, biologisch en bij immuniseeren gelijke karaktertrekken
hebben. Slechts zou B. Bang ongevaarlijk zijn voor den mensch. Meer en meer
echter blijkt, dat dit niet altijd het geval is en er gevallen van ziekte bij den mensch
voorkomen op plaatsen, waar geen schapen of geiten zijn en de verspreiding door
koemelk of door direct contact met zieke koeien heeft plaats gevonden.

Het probleem is thans vast te stellen of B. Bang pathogeen kan worden voor
den mensch en hem maltakoorts kan geven, of B. Bruce pathogeen kan zijn voor
het rund en epizoötische abortus kan veroorzaken, of B. Bruce en Bang varie-

teiten zijn van een soort of dezelfde bacil, alleen veranderd door aanpassing en
atmosfeer.

Enkele zeggen, dat de b. Bang den mensch ziek kan maken met dezelfde kli-
nische verschijnselen als de B. Bruce het doet.

Bastai echter met anderen, ofschoon toestemmend, dat de twee bacteriën
variteiten of species zijn van een zelfde groep, houdt vol, dat B. Bang steeds onge-
vaarlijk is voor den mensch, maar dat de B. Bruce zoo goed als hij schapen kan
infecteeren en doen verwerpen, ook koeien kan infecteeren en abortus veroor-
zaken.

Zoo opgevat zouden er geen twee vormen van de (humane) maltakoorts zijn,
maar twee vormen van epizoötische abortus nl. die van Bang en een „pseudo"
van Bruce, de laatste dan beperkt tot streken, waar de maltakoorts endemisch
is, (waar echter natuurlijk eveneens de zuivere Bangsche ziekte kan voorkomen).

Nog dient men niet te vergeten, dat indien bac. Bang pathogeen ware voor den
mensch en een ziekte gaf naast maltakoorts, niemand zou kunnen garandeeren,
dat onze stammen van Bruce geen stammen van Bang zijn, daar de instituten,
die ze leveren, slechts kunnen bevestigen, dat ze serologisch en bacteriologisch
overeenstemmen, ook al zijn ze respectievelijk geïsoleerd van den mensch of van
het dier.

Eaville beweert, dat B. Bang en B. Bruce dicht bij elkander staande varië-
teiten zijn van eenzelfden parasiet, afstammend van aanpassingen ondergaan als
gevolg van de omgeving, de atmosfeer, waarin ze leven en welker eigenschappen
zich slechts doen kennen in hun pathogeen vermogen. Jn ieder geval is nog niet
verklaard hoe het komt, dat er landen zijn overeenstemmend in hoogte, ligging,
landbouw, waar wel runderabortus voorkomt, doch geen maltakoorts, terwijl in
andere streken beide ziekten heerschen. F.n waarom zijn er zooveel laboratorium-
infecties met den verwekker van de Maltakoorts en niet met den Bangschen ba-
cillus? Breedveld.

Onderzoekingen over de Bangsche abortusbacil als patogene microbe voor den
mensch. (Undersögelser over den Bangske Abortbacils Rolle som menneskepa-
togen mikrob) Referaat uit Ugeskrift for Laeger in Maanedskrift for Dyrlaeger,
20 Nov. 1927 door Martin Kristensen ; voordracht gehouden over het voor-
komen van ziektegevallen bij den mensch.

Sedert April werden aan het Staatsseruminstituut opgestuurd bloedmonsters
van 1177 patiënten voor onderzoek op typhus, paratyphus en daarop gelijkende
ziektegevallen. Bij agglutinatie gaven 89 van deze een sterke reactie tegenover
abortusbacillen, niet voor de andere genoemde infecties. De meeste gaven ook
positieve complementbinding, in 13 gevallen kon een reinkultuur van de bacil uit
het bloed worden gekweekt.

Ziektebeeld zeer karakteristiek : Na temperatuurstijging die zich verscheidene
dagen voortzet, blijft de koorts gedurende een paar weken continu, dikwijls evenwel
iets onregelmatig, de temperatuur valt daarna geleidelijk en blijft daarna soms
normaal, het gewone verloop is evenwel, dat er spoedig, dikwijls tegen dat de nor-
male temperatuur is genaderd, opnieuw een gelijke stijging optreedt, die 1—4
weken duurt, deze stijgingen kunnen zich verscheidene malen herhalen, waardoor
de temperatuurcurve een gebogen vorm krijgt, zoo dat de voor de maltakoorts
aangegeven benaming als febris undulans ook passende is voor de abortusinfectie.
De ziekte duurt als regel 2—4 maanden, bij uitzondering J—1 jaar of langer.

Andere symptomen zijn : vermeerderde bloedstoevoer naar de huid, zweten,
langzame pols, miltzwelling en klierzwelling. Dikwijls schijnt de ziekte te beginnen
met angina, soms met een vesiculaire aandoening in de mond, terwijl er bij enkele
gevallen neiging tot neus- of darmbloeding is gevonden en er vaak pijnen op ver-
schillende plaatsen van het lichaam optreden zonder aantoonbare veranderingen.
Opvallend is de geringe stoornis in het algemeen welbevinden, niettegenstaande
de langaanhoudende koorts.

De uit het bloed van de patiënten geisoleerde bacillen gedroegen zich als abor-
tusbacillen; bij de door Prof. O. Bang verrichtte entingen, bleken zij instaat bij
runderen verwerpen te veroorzaken.

Prognose : doorgaans goed, van de 89 patiënten stierf er een onder symptomen
van een ulcereuse endocarditis (patiënt had oud hartgebrek). Of bacil bij vrouwen
abortus kan veroorzaken is niet uitgemaakt, bij patiënten was geen deigehjk geval
aanwezig.

Onder patiënten geen beneden de 13 jaar, 34 patiënten hadden met besmet
vee te doen gehad, van 39 kan worden aangenomen, dat zij door rauwe melk waren
besmet, bij 16 geen oplossing. F. Lubberink.

De tegenwoordige stand van het Leptospira-vraagstuk. (Prof. W. A. C. Schüffner,
T. v. Geneesk., 1928, F 13. blz. 1552).

In deze „Clinische les" (een navolgingswaardige methode om op beknopte wijze
verschillende vraagstukken systematisch behandeld te zien !) geeft Schüffner
een overzicht van de verschillende richtingen, waarin zich het onderzoek over dit
steeds belangrijker wordend vraagstuk beweegt.

De „Leptospira\'s" zijn spirochaeten, die een afzonderlijke plaats innemen,
doordat ze van de andere spirochactentypcn (Borrelia, Treponema) verschillen.
Het prototype is de Leptospira icterohaemorrhagiae, de veroorzaker der ziekte
van Weil. Biologisch wijkt de spirochaet van de trepoema af ; ook ten opzichte
van den invloed op het menschelijk organisme ; infectie met de Leptospira\'s heeft
een acuut beloop, maar laat een zeer krachtige immuniteit achter, die als een vol-
komen sterilisatie-immuniteit mag worden aangezien. Wel kan de herstellende nog
eenigen tijd met de urine leptospiiae afscheiden. ..Dauerausscheider" vinden wij
onder de ratten over de geheele wereld verspreid. Daarbij is nog de hond, die als
een zeer belangrijke drager van de ziekte (Klarenbeek) veel meer onze aandacht
verdient dan tot heden. In de nierkanaaltjes van rat en hond vindt men vaak
nesten met leptospira\'s gevuld. Er is reden op het eventueel voorkomen van
dergelijke voortdurende spirochaetendragers bij mcnschen te letten. Dat een alge-
meene infectie aan spirochaeturie vooraf zal gaan, bewijst de soms duidelijke
serologische reactie, zooals Schüffner bij ratten vond (lysis tot 1 : 1000). De
Leptospirae zijn instaat, dank zij hun fijne bouw, door de gave huid te dringen ;
door dierproeven is dit veelvuldig bewezen ; bij infectie van menschcn moet men
er aan denken. Door hun fijnheid passeeren de Leptospirae de fijnste filters ; bij
deze spirochaeten behoeft men dan ook niet de veronderstelling van een speciale
filtreerbare vorm te baat te nemen 0111 vele infecties te verklaren.

Het onderzoek op Leptospirae geschiedt in het donkere veld ; te kweeken zijn ze
betrekkelijk gemakkelijk. Soms echter gaat de cultuur op onverklaarbare wijze
te loor.

Naast de ziekte van Weil, veroorzaken de Leptospirae verschillende andere
ziekten, zooals de zevendaagsclie koorts (Nanukayami) in Japan, verloopende
zonder icterus. De Leptospira hebdomadis is niet verwant aan de L. icterohae-
morrhagiae. Verder de zwartwaterkoorts, die nog niet voldoende bestudeerd is
en de Leptospirosis febrilis in Deli. Vooral de onderzoekingen van Baermann
en Smit — later ook van Margarethe Zuelzer in Indië, hebben veel bijgedragen
tot vermeerdering der kennis dezer spirochaeten. Zij verzamelden ongeveer 200
stammen en kwamen tot de conclusie, dat alle beschouwd moesten worden als
varieteiten van één leptospira en wel van de L. icterohaemorrhagiae. In dit ver-
band zij vermeld cle verandering van een saprophytische waterspirocliaet in een
virulente ,,Weilspirochaet". (Uhlenhuth en Zuelzer) later ookGrossmann, Her-
mann), waarbij ook elke verwantschap met de moederstam werd verloren.

Schüffner staat tegenover deze totale verandering van de oorspronkelijke
antigene structuur der spirochaet sceptisch, ook al omdat hij steeds groote stabi-
liteit bij zijn stammen waarneemt en verder omdat hij nooit een waterstam viru-
lent kon maken.

Wat het belang der Leptospirae voor ons land aangaat wijst Schüffner op een
in vergelijk tot Indië klein aantal zieken. Ue laatste 3 jaar kon hij 41 gevallen
onderzoeken; waarvan 10 doodelijk verliepen. Alle infecties behoorden tot de
weil-stam (spirochaet, agglutinatie) evenals vrijwel alle rattenstammen dit
doen. In Holland bestaat dus een sterke eenvormigheid onder de pathogene lep-
tospira\'s ; ook Klarenbeek wees bij den hond daarop. Voor een groot deel der
gevallen was het zeker, dat de besmetting in het water was opgedaan ; de infectie
van het water geschiedt vermoedelijk door mensch, rat of hond.

Van de klinische verschijnselen treedt de icterus vaak op den voorgrond ; echter
lang niet altijd; bij sommige epidemieën slechts bij 10% der gevallen. Om ver-
dachte gevallen naar waarde te kunnen schatten zal geroutineerd laboratorium-
onderzoek noodig zijn en wel door proef en cultuuronderzoek.

Wat de gele koorts betreft, deze ziekte door Noguchi een leptospirose genoemd
(L. icteroides), schijnt geen Leptospirose te zijn. De L. icteroides is vrij zeker
identiek met de Wcilsche spirochaet, maar niet de veroorzaker der gele koorts.

Een reeks van antiseptica werden beproefd ten einde de sporendoodende werking
na te gaan op huiden van miltvuurcadavers.

De proeven werden gedaan met stukjes huid en volgens de „zijden draad"
methode.

1. Rohchloramin-heyden kan in 3% oplossing bij een inwerkingsduur van
15 uur de sporen slechts ten deele dooden.

2. 25% actieve chloor bevattende chloorkalk heeft voor licht toegankelijke
miltvuursporen een hooge kiemdoodcnde kracht; de sporen in de huid worden
echter niet beïnvloed.

3. Technisch Zwavelnatrium bezit in 10% waterige oplossing bij een gehalte
van 6% zuiver Na₂S bij een inwerkingsduur van 8 dagen een sterke kiemdoo-
dende werking. In de aldus behandelde huidstukken was, trots anreicherung, geen
miltvuur meer aan te toonen.

4. Sulfoliquid D.S., heeft, volgens Trautvvein een bij uitstek goede werking
voor het onwerkzaam maken van mond- en klauwzeer-virus. Trautwein wees
reeds op het geringe doodend vermogen, zelfs van geconcentreerde oplossingen,
ten opzichte van vlekziektebacillen, staphylococcen, B. paratyhi B, Bact. Coli,
streptococcen.

De huiden worden gelooid met een vloeistof, die op 1000 c.c. 100 gram chemisch
zuiver NaCl en 75 c.c. 33% zoutzuur bevat, onder bepaalde voorzorgen klaarge-
maakt. I-Iet looiïngsproces moet 40 uren duren bij 20°C of 9 uren bij 40°C.

6. Een natronloog-keukenzout methode, en een sublimaat-mierenzuur methode
bleken beide onvoldoende resultaten te geven. L. P. de Vries.

Een geheel nieuw en verrassend perspectief in de bestrijding
der uierziekten werd in de allerlaatste jaren geboden door de in-
troductie van enkele chemotherapeutica, in hoofdzaak akridine-
derivaten. In het algemeen zij geconstateerd, dat met de hooge
vlucht der chemische industrie, de schat van therapeutica op niet
onbelangrijke wijze vermeerderd is. Een andere vraag is echter of
bij het lanceeren van vele dier middelen, vaak met behulp van
intensieve reclame, het noodzakelijk evenwicht tusschen geest en
stof wel voldoende bewaard is gebleven. Burger, in eene rede,
gehouden ter gelegenheid der Algemeene Vergadering der Maat-
schappij ter Bevordering der Geneeskunst in 1926, dit verschijnsel
nader besprekende, merkt o.m. op : „Onder de nieuwe genees-
middelen zijn er vele, welker gebruik te vergelijken is met een
gevecht in het duister, met wapenen, waarvan hij die deze hanteert,
niet de draag- of slagwijdte kan overzien."

Beter en juister had het niet gezegd kunnen worden. De nuchtere
feiten der praktijk bewijzen maar al te zeer, hoe 99 % der met veel
ophef gelanceerde middelen weer spoedig gedoemd is naar de oorden
der vergetelheid te verdwijnen, en gelukkig ook. Toch zal het ieder,
die belang stelt in de evolutie der wetenschap niet ongevoelig
mogen blijven voor den golfslag van nieuwere ideeën en inzichten,
ware het alleen slechts uit geloof aan hare toekomst. Het valt
niet te betwijfelen of de laatste jaren is juist door de chemische
industrie het vraagstuk van de bestrijding der uierziekten uit den
lethargischen slaap gewekt en de prikkel gegeven tot hernieuwd
onderzoek. Met groote belangstelling zijn door vele onderzoekers
deze moderne chemotherapeutica niet alleen begroet, doch ook,
de omvangrijke literatuur in de laatste tijden op dit gebied ver-
schenen, moge het getuigen, zijn deze het voorwerp geworden van
zeer vele proefnemingen. Dit feit geeft reden tot verheugenis en
levert het doorslaande bewijs, dat meer dan vroeger het belang
wordt ingezien, met alle ten dienste staande middelen het vraag-
stuk der bestrijding op nieuwen basis in te leiden.

Door baanbrekende onderzoekingen, in het bijzonder van Mor-
genroth, was vastgesteld, dat enkele kina-alcaloiden, in het
bijzonder Vucine, in vitro eene vernietigende werking tegenover
streptococcen ontplooide. Het bleek direct, dat in eiwithoudende
media deze werking minder sterk was. Later werden akridine-
derivaten, in het bizonder Rivanol, op zijne werking onderzocht,
waarbij o.m. bleek, dat, terwijl het middel in vitro streptococcen
vermocht te dooden, in eene verdunning van I : 100.000; in de
subcutis van proefdieren gebracht, deze werking pas optrad in
eene verdunning van I : 40.000. Hiermede werd, zooals te ver-
wachten was, nog eens duidelijk aangetoond, hoe men bij de be-
oordeeling van experimenten een degelijk onderscheid heeft te
maken tusschen eene werking in vitro en eene dito in vivo. Men
is zoo spoedig geneigd de resultaten in het proefbuisje bereikt,
zonder meer analoog te verklaren met eene, verkregen in de milieux
van het dierlijk organisme. Daarbij komt, voor wat betreft de
therapie van de zieke uier, de allesbeheerschende vraag, of het
praktisch mogelijk kan zijn de in te brengen stoffen te doen be-
landen op de gewenschte plaats. Het overgroote deel der infusie-
proeven, welke in verband hiermede zijn verricht, heeft betrekking
op normale uierkwartieren. Zschokke vermeldt eene proef, waarbij
hij water in den uier infundeerde, welke geheele hoeveelheid totaal
geresorbeerd werd. Schxorf gelukte het nooit direct de geinfun-
deerde hoeveelheid weder uit te melken. Mayer, die in een uier-
kwartier eene hoeveelheid van 1 % Gentiaan-violetoplossing in-
spoot vond een duidelijk onderscheid in de wijze, waarop de ver-
schillende parenchymgedeelten de kleurstof aangenomen hadden.
Schulz en Schnorf meenen dat het imbibitievermogen van de paren-
chymlagen vrijwel dezelfde is. Enkele proeven door mij verricht,
door zieke uierkwartieren te infundeeren met waterige methy-
leenblauwoplossingen, schonken de overtuiging, dat in deze kwar-
tieren, vaak totaal geoblitereerd met ontstekingsproducten, van
een gelijkmatige verdeeling van het ingespoten middel zoo goed
als geen sprake kan zijn. Dit simpele feit is bij de beoordeeling
van het resultaat van proefnemingen op dit gebied als voornaamste
factor in het geding te brengen. Er mogen dan middelen gevonden
worden, welke ook in vivo het vermogen niet verloren hebben
streptococcen te kunnen dooden, wanneer er geen methode ge-
vonden wordt, welke de volledige zekerheid kan verschaffen, dat
ook werkelijk het middel ter juiste plaats gebracht kan worden,
dan vervalt m.i. hiermede elke indicatie. Wij komen op dit vraag-
stuk nader terug. Een element van geheel andere strekking vormt

de mogelijkheid door injectie van enkele praeparaten, het opwekken
van een toestand van verhoogde resistentie in den uier zelve moge-
lijk te maken. Een breede rij van onderzoekers heeft getracht
langs experimenteelen weg de mogelijkheid hiertoe aan te toonen.
Het moge de bijzondere verdienste van Diernhofer genoemd
worden, dit vraagstuk van wijde strekking door een logisch opge-
zette reeks van experimenten nader onderzocht te hebben. Het
verdient aanbeveling voor ieder, die belang stelt in deze materie,
deze proevenreeks, waarvan de beschrijving verscheen in het Ar-
ch iv. für W issenschaftliche und Praktische Tierheilkunde Bd. 55
Jaargang 1927, te bestudeeren.

Op minitieuse wijze heeft Dierxhofer getracht de werking
van tal van middelen, langs den weg van het tepelkanaal inge-
bracht, na te gaan en hierbij niet verzuimd een strenge onder-
scheiding te maken tusschen eene werking in vitro, resp. in vivo.
Nauwkeurige sectie en pathologisch onderzoek van het uierweefsel
vormde daarbij het sluitstuk van het onderzoek. De infusie-mastitis
welke hij zag optreden als begeleidend verschijnsel, meende hij te
moeten rangschikken in het kader eener zelfstandige genezings-
reactie van den uier; wel degelijk vond Dierxhofer dat Ueberasan
en andere akridine-derivaten, in het uierweefsel eene zeer sterk
vernietigende werking tegenover streptococcen hadden. Of hierbij
aan eene verhooging van de resistentie van het uierweefsel zelve
gedacht moet worden, valt sterk te betwijfelen. Als hoofdmomenten
voor een juiste beoordeeling der aangewende middelen dienen in
aanmerking genomen te worden : ie. de duur der ziekte, 2e. de
individueele gesteldheid der verschillende uierkwartieren. Hoe
meer het proces neiging vertoonde van chroniciteit, des te minder
overtuigend waren de resultaten.

Resumeerende komt deze onderzoeker tot de slotsom dat in
enkele gevallen, waarbij het acute karakter op den voorgrond
staat, in het bijzonder de Ueberasan-infusie-therapie misschien
resultaat zou kunnen hebben ; in geen geval echter beteekent deze
moderne therapie eene omwenteling.

Schnorf is de eerste geweest, die de ueberasan-therapie in het
bereik der praktische toepassing heeft gebracht. Het behoeft geen
verwondering te wekken dat van Zwitsersche zijde de impuls
hiertoe is uitgegaan. Sinds onheugelijke jaren heeft de Gelber Galt
den Zwitserschen veestapel op meedoogenlooze wijze geteisterd.
Na de eerste mededeelingen welke Schnorf over zijne behande-
lingswijze gepubliceerd had (Schweizer Archiv. für Tierheilkunde
67 Band Heft 2) heb ik mij met hem in verbinding gesteld, en

deze collega was zoo welwillend eenige doses van liet genoemde
middel te mijner beschikking te stellen : later was het zijn ver-
tegenwoordiger hier te lande, die mij op onbekrompen wijze in
staat stelde het middel door een verder onderzoek op zijn bruik-
baarheid te toetsen.

Vooraf hadden enkele proeven met Rivanol mij op dit gebied
eenige ervaringen verschaft. Wanneer ik ten slotte er toe overga
mijne resultaten in dit Tijdschrift te publiceeren, zij vooraf aan
genoemde heeren gaarne mijn dank betuigd voor de betoonde
medewerking, waarbij de oprechte verzekering wordt gevoegd,
dat ik getracht heb de gegeven aanwijzingen zoo getrouw mogelijk
te volgen en mijn eindoordeel zoo objectief mogelijk te fundeeren.

Eene korte vermelding van hetgeen enkele andere onderzoekers
op dit gebied als hunne ervaring te boek stelden, moge hieraan
voorafgaan.

Zoodra de werking van Rivanol als therapeuticum tegen strep-
tococcen eenige bekendheid had verworven is onmiddellijk getracht
het middel in de therapie der streptococcen-mastitis ingang te
doen vinden. Overdreven reclame, waarbij een epitheton als „speci-
fiek pantherapeuticum" grif opgeld deed, schijnt hierbij de fantasie
der therapeuten in die mate geprikkeld te hebben, dat vrij spoedig
ook op dit terrein het Rivanol een dankbaar object van beproeving
werd. Ik herinner aan de uitgebreide publicaties o.m. van Bugge
(D. T. W. 1924 Blz. 8), Lange (Arch. f. Wiss. u. prakt. Tierheilk.
Bd. 53 Blz. 109), Schulz (Arch. f. Wiss. u. prakt. Tierheilk. Sept.
1925) Rozenstein (Zentr. Bid. für Gyn. 1923 No. 2.)

Ook in de humane geneeskunde, getuige laatstgenoemde ver-
handeling, werd het middel al vrij spoedig toegepast. De voorloopige
uitkomsten gaven recht tot verder experimenteeren, doch alras
bleek, dat de verwachtingen wel wat al te hoog gespannen waren :
de onvermijdelijke reactie volgde en momenteel is het wederom
uit den gezichtskring der therapeuten verdwenen.

Bij het nazien der literatuur treft in de allereerste plaats, hoe
weinig zorgvuldig de aanvankelijke resultaten der genomen proeven
getoetst zijn aan een herhaald onderzoek en serieuse controle.
De vraag : al of niet recidiveeren hebben zich weinig onderzoekers
gesteld. Dit verschijnsel is treffend en beheerscht toch ten slotte
het geheele vraagstuk. De gebruikelijke „Planmaszigkeit" welke
zich de laatste jaren in de toepassing van nieuwe therapeutica
allerwege openbaart, heeft deze schaduwzijde, dat al te grif wordt
ingegaan op de voorspiegelingen in de prospecti zonder meer
vermeld, en nagelaten wordt eigen critisch inzicht als hoofdfactor

in het geding te brengen. Wat Rivanol betreft, de rol welke het
gespeeld heeft in de bestrijding van uierziekten, kan veilig als
geëindigd beschouwd worden. Schxorf, de ijverige propagandist
van het door hem gelanceerde middel Ueberasan, volgens de Che-
mische formule : C₂₁H_2GN₃0₆C1, heeft tot op heden de belang-
stelling gaande kunnen houden, getuige de vele publicaties welke
ook heden ten dage nog de periodieken vullen. Na aanvanke-
lijke uitkomsten door hem verkregen, heeft eene rij van onderzoekers
zich aan het werk gezet. Over de resultaten door hen bereikt, zij
het volgende vermeld :

Götze (D. T. W. 1926 Blz. 305) behandelde in het jaar 1925 in
totaal 27 koeien met 38 aangetaste uierkwartieren, waarbij hij
uitdrukkelijk vooropstelt, dat het door hem behandelde materiaal
uitsluitend bestond uit handelsvee, stammend uit fokgebieden,
waar de dieren hoogdrachtig uit den veestapel verwijderd waren.
Naar alle waarschijnlijkheid betrof het dus dieren die in de vorige
lactatieperiode lijdende waren geweest aan mastitis cn 0111 deze
reden verkocht waren. Götze stelde zich dus in hoofdzaak ten
doel, na te gaan, in hoeverre het mogelijk was door middel van
Ueberasan weder ontloken infecties te beinvloeden. Als meest
opvallende bevindingen wijst GötZE op het feit, dat bij positieve
streptococcenvondst, na behandeling met het middel, het cen-
trifugaat bij den dag verminderde. Hij meent dat dit veroorzaakt
wordt, door het feit dat de leucocytaire elementen na een ver-
nietiging der streptococcen overbodig zijn geworden. Toch vermeldt
hij ook gevallen waarbij herhaalde behandeling noodig was. Typisch
was in enkele gevallen het duidelijker worden der plaatselijke ver-
schijnselen. In het licht van Diernhoeer\'s onderzoek bezien,
behoeft dit geen verwondering te baren. Bij de enkele proeven,
door Götze met Rivanol ondernomen, is ook hem duidelijk ge-
worden, dat dit Chemotherapeuticum soms ongewenschte over-
prikkeling van den uier kan teweegbrengen. Deze auteur komt in
een stemming van getemperd optimisme tot de slotsom, dat het
middel een aanwinst vormt. Hij stelt hierbij echter de uitdrukke-
lijke voorwaarde dat de behandeling verbonden dient te worden
met herhaald en grondig uitmelken, een eisch welke ook Schxorf
beslist op den voorgrond stelt.

Ehrlich (D. T. W. 1927 No. 13. Zie mijn referaat Tijdschrift
1927 Blz. 579) verkreeg van de door hem behandelde gevallen in
12 positieve genezing, in 3 gevallen werd verbetering verkregen,
echter niet van duurzamen aard, terwijl in 3 gevallen het middel
niets uitwerkte. Schlichtixg (Arch. fiir Wiss. und Prakt. Tier-
heilk. Bd. 56 blz. 156) trekt naar aanleiding van de toepassing van
dit middel de volgende conclusie : „Het is mogelijk met de aange-
geven behandeling de streptococcen uit het secretum te doen
„verdwijnen ; na een aanvankelijke vermeerdering van het aantal

„leucocyten nam deze, tegelijk met het verdwijnen der Strepto-
coccen af. Toch verminderde de hoeveelheid secretum na eene
„behandeling. Nooit werd een toeneming der melkgift waarge-
nomen."

In een pas verschenen mededeeling van Glättli (Therapeutische
Monatsheft Oct. 1927 Blz. 110) komt deze tot de slotsom, dat met
de toepassing van Ueberasan een genezingspercentage van 20-50 %
is te bereiken ; het gunstigst is dit cijfer bij acute gevallen ; bij
aandoeningen van meer chronischen aard, schijnt het genezings-
percentage belangrijk lager te zijn. Naast de behandeling met
Ueberasan schijnt in Zwitserland groote waarde gehecht te worden
aan de hydrotherapie volgens Rüsteriiolz : 5 x daags gedurende
2—3 minuten behandelen met een koudwaterstraal, daarna massage
en grondig uitmelken. In het geheel behandelde Glättli 175 uier-
kwartieren met behulp van Ueberasan. Terecht wijst deze onder-
zoeker op een leemte in het door hem verrichte onderzoek : hij
was niet bij machte een geregelde controle te verrichten, een
omstandigheid die de positieve resultaten van zijn onderzoek
eenigermate in twijfel doen trekken. Zeer openhartig uit zich deze
onderzoeker in zijn eindconclusie als volgt : „Schxorf\'s optimis-
tische Meinung, dasz bei der Ueberasanbehandlung 90 % der
Galtaffectionen ausheilen, kann ich leider nicht teilen, so sehr der
Landwirtschaft ein so brillantes Mittel gegen diese wirtschaflich
grosze Schäden Stiftende Krankheit zu gönnen wäre."

Rudolf, een Oostenrijksch onderzoeker heeft Ueberasan toege-
past in een groot aantal gevallen, waarna hij, zooals in een particulier
schrijven werd medegedeeld tot de conclusie is gekomen, dat het
middel geen vooruitgang beteekent.

Van Nederlandsche zijde schijnt het middel weinig de aan-
dacht getrokken te hebben. Slechts ééne mededeeling, afkomstig
uit de Kliniek van Prof. Wester, gedaan door Beyers (Tijdschr.
v. Diergeneeskunde 1926 Afl. 20) is in de inheemsche literatuur
te vinden. Een voorloopige conclusie formuleerende, meent deze
collega dat Ueberasan ongetwijfeld het sterkst doodend middel
tegen streptococcen is, hetwelk wij op dit oogenblik bezitten,
hoewel het niet bij machte is den uier geheel en blijvend vrij te
maken van streptococcen en daarom in het algemeen zal falen bij
de behandeling van streptococcen-mastitis. De resultaten door tal
van onderzoekers binnen een zeer korte spanne tijds met het middel
geboekt, overziende, lijst de vraag of Ueberasan werkelijk die
beteekenis in den strijd tegen de uierstreptomycose heeft, die
Schxorf en enkele andere onderzoekers, er aan toekennen. Daartoe
op welwillende wijze in de gelegenheid gesteld, hebben wij sedert
het jaar 1925 enkele proeven in deze richting ondernomen.

Vooropgesteld zij, dat het vaak moeilijk valt de toepassing van
nieuwe methoden ingang te doen vinden. Het meerendeel der vee-

houders loopt zoo overtuigd in het gareel van oudere en gevestigde,
liefst eenvoudige, met weinig omslag toe te passen geneesmethoden,
dat het vaak moeilijk valt hen de overtuiging bij te brengen, dat
andere wegen misschien juister en meer doeltreffend tot een doel
zouden kunnen leiden. De beteekenis van het vraagstuk en een
mogelijke oplossing daarvan beseffend, heb ik in ruim 25 gevallen,
resp. Rivanol en Ueberasan toegepast en ben ik thans in staat
een voorloopig oordeel over de werking dezer praeparaten te
kunnen vellen. Ik meende goed te doen de door mij verkregen
resultaten in een tabellarisch schema overzichtelijk vast te leggen.

Van de gebruikelijke infusiemethoden koos ik die door Schnorf,
later ook door Götze, aangewend, n.1. langzame infusie met behulp
van het apparaat, in den Hauptner-catalogus onder No. 9039 ver-
meld. Alleen de gummislang werd van het apparaat verwijderd,
en inplaats hiervan werd een circa \\ M. lange slang aangebracht.
Door enkele onderzoekers, o.m. Schultz en Hallenborg werd
de intramammaire injectie aangewend. Als concentratiegraad
gebruikte ik afwisselend voor Rivanol eene van 0.25 , 0.5 en I : 1000,
voor Ueberasan uitsluitend, overeenkomstig de aanwijzing door
Schnorf gegeven, eene van 10 : 1000. Met Rivanol verkreeg ik de
resultaten samengevat in onderstaande tabel :

Mijn oordeel over de werking van Rivanol kan kort zijn. Het
middel werd toegepast in 9 gevallen van acute streptococcen-
mastitis, waarbij de gevallen 1— 4 en 7 waren te beschouwen als
beginnende vormen van Galaktophoritis. Niettegenstaande de
besliste mededeeling dat het middel geen caustische eigenschappen
heeft, bleek het tegendeel, bij het gebruik van eene concentratie
van i : xooo, vaak maar al te duidelijk. Een zeer onaangename
complicatie vormde het bloedmelken, in de gevallen sub. 1, 3 en 5
was dit nevenverschijnsel al zeer duidelijk. Niet vaak ziet men
na de infusie eene tijdelijke verhooging der lokale verschijnselen
optreden. Mijn indruk is dat Rivanol een vrij sterk positieve orga-

\') Voor zoover mij zulks niet mogelijk was, geschiedde het sedimentonder-
zoek in het Laboratorium van den Keuringsdienst voor Waren te Enschede.
Gaarne betuig ik hiervoor mijn hartelijken dank aan den lieer Dr. W. H.
de Boer, directeur van dezen dienst en de hieraan toegevoegde bacteriologe
Mej. Dr. N. J. M. Vorstman.

notropie vertoont, welke eigenschap het middel volkomen ongeschikt
maakt voor het gebruik bij uieraandoeningen, waarbij eene resti-
tutio ad integrum, met behoud van de uierfunctie als einddoel
wordt gesteld. Wat het bloedmelken betreft wordt verwezen naar
hetgeen Joest opmerkt :

„Je stärker die Epitheliën geschädigt sind, desto durchläsziger
„werden sie für Blutbestandteile, desto weniger greifen sie aktiv in
„den Strom, der von den kapillären gegen das Drüsenlumen zugeht
„ein, desto Blutähnlicher wird das Sekret."

Onder invloed van Rivanol schijnt de diapedesis van roode
bloedlichaampjes dus ten zeerste bevorderd te worden. Toegegeven
dient te worden, dat bij eene vermindering der concentratie deze
nevenwerking zich niet in die mate meer doet gelden. Vaak neemt
de hoeveelheid secretum belangrijk af; enkele kwartieren werden
na de behandeling volkomen droog. Naar mijn oordeel bezit het
middel wel degelijk caustische eigenschappen. Bij enkele controle-
proeven bleek bovendien dat van eene volkomen sterilisatie van
het aangetaste kwartier zoo goed als geen sprake is. Na eenigen
tijd ziet men vrij geregeld wederom Streptococcen optreden. Mijn
eindoordeel over het middel luidt onbevredigend. Men zou geneigd
zijn, afgaande op het resultaat bij het meerendeel der gevallen
verkregen, te veronderstellen, dat het middel geschikt is om een
aangetast kwartier droog te zetten.

Toen hierna al vrij spoedig het Ueberasan de aandacht voor
zich opeischte, heb ik getracht na te gaan, in hoeverre dit middel
beter geschikt zou kunnen zijn voor het gewenschte doel. Opge-
merkt zij hierbij, dat niet alle veehouders direct genegen waren
de behandeling met dit middel, op eene voor hen ongewone wijze,
toe te staan. Toch werd ik in de gelegenheid gesteld in 16 gevallen
het middel toe te passen. Geleerd door de ervaring met Rivanol
opgedaan, heb ik mij bij de beoordeeling der met Ueberasan genomen
proeven de volgende vragen ter mogelijke beantwoording voor-
gelegd :

ie. Is eene afdoende irrigatie van uier, langs den weg van het
tepelkanaal technisch uitvoerbaar te achten ?

4e. In hoeverre is eene mogelijkheid tot het optreden van resti-
tutio ad integrum te benaderen ?

Het tabellarisch rapport, waarin verwerkt de gegevens van de
6e, met Ueberasan behandelde gevallen, moge hierbij volgen :

De ervaringen, opgedaan met de toepassing van Rivanol, hadden
bij mij reeds de vraag doen rijzen, of het werkelijk mogelijk zou
kunnen zijn langs den weg van het tepelkanaal eene afdoende
irrigatie van den zieken uier te bewerkstelligen. De beteekenis
van deze vraag werd mij des te duidelijker door den aanhef van
Dierxhofer\'s artikelenreeks (Zeitschr. für Wiss. u. prakt. Tier-
heilk. Bd. 55 Blz. 392) waar deze o.m. schrijft : „Dabei ist es ja
selbstverständlich dasz man bei Fällen mit stark infiltrierten
Parenchym und Interstitium und dadurch zusammengedrückten,
teils auch verschwollenen oder durch geronnene Sekretbestand-
teile verstopften Milchkanälen, also bei solchen Mastitiden, die
der Kliniker als parenchymatöse bezeichnet, mit diesen Infusionen
im wahrsten Sinne des Wortes, „nicht weit" kommen werde.
Hier sitzen die kritischen Keime oben im Parenchym, oft hinter
dem Epithel im Interstitium, während die infundierte Flüszigkeit
nur höchstens die in den wegsamen Milchkanälen befindlichen,
nach Kitt schon wieder auf dem Wege der Ausscheidung begrif-
fenen, erreicht." Deze auteur raakt hiermede het allesbeheerschende
criterium, waarnaar het geheele vraagstuk beoordeeld dient te
worden. Men moge op den duur middelen vinden welke sterk
parasitotrope werking hebben, en waarbij weefselbeschadiging
zoo goed als onmogelijk wordt, wanneer ten slotte de techniek
der volledige uierirrigatie daarbij in den steek laat, zijn wij weinig
verder dan tevoren. Diernhofer nu meent dat de streptococcen-
mastitis in aard en wezen niets anders is dan eene manifestatie
van den zuiver catarrhalen vorm ; ik deel deze meening in geen
enkel opzicht. Huynen drukt zich te dezen opzichte al zeer beslist
uit : La mammite streptococcique est la mammite parenchyma-
teuse par excellence." Mocht daarbij Dierxhofer\'s opvatting
de juiste zijn, dan valt nog te betwijfelen, of oók bij dezen vorm
de zwelling van epitheel en interstitium niet van dien aard is,
dat mede ten gevolge van het zeer zeker optredende collaterale
oedeem ook in deze gevallen van eene afdoende irrigatie moeilijk
sprake kan zijn. Het gaat erom het agens i.e. de Streptococcen
in de nesten en verborgen schuilplaatsen te bereiken. Met een be-
roep op eene ervaring uit de humane geneeskunde zij opgemerkt,
dat de bestrijding van gonorrhoische aandoeningen van het man-
nelijk en in het bijzonder van het vrouwelijk genitaalapparaat
langs den weg der irrigatie, ook heden nog als technisch zoo goed
als onuitvoerbaar wordt beschouwd. Vooral in de krypten van de
mucosa van het vrouwelijk genitaalapparaat schijnen de Gono-
coccen zeer moeilijk bereikbaar te zijn. Zou het nu in het labyrinth
van het complex van uierweefsel anders kunnen zijn? Slechts
weinig schrijvers, welke hunne resultaten met Rivanol en Ueberasan
publiceerden, geven zich voldoende rekenschap van de voetangels
en klemmen, welke op dit gebied verborgen liggen. Zelf heb ik ge-

tracht mij nog een oordeel te vormen of .door een infusie een volledige
imbibitie van het uierweefsel mogelijk is. Proeven, verricht aan
een 3 tal dieren met behulp van methyleenblauw en gehomogeni-
seerde Noritoplossing, schonken mij de, zij het ook voorloopige,
overtuiging, dat bij zieke uiers zulks tot de vrome wenschen be-
hoort. Een steun voor deze opvatting vond ik in een mededeeling
van Hallenborg (Svensk Veterinartidschrift 1923 Blz. 353
(autoreferaat in Therapeutische Monatsheft 1922 Blz. 203). Deze
schrijver bracht met behulp van een speciaal daarvoor gevonden
injectiemethode groote hoeveelheden Tusche langs den weg der
intramammaire infusie in den uier, en bij onderzoek van talrijke
coupes bleek dat, niettegenstaande naar het uiterlijk een volledige
impregnatie van het uierweefsel had plaatsgevonden, een deel
der alveolen en tubuli, als ook enkele lobuli, deze stof niet bevatten.
Deze proef werd genomen bij een normaal uier. Schrijver stelt zich,
en terecht, de vraag hoe in een mastitis-uier deze impregnatie zal
zijn? Hier zal, het bleek uit andere proeven duidelijk, het gein-
fundeerde middel nooit volledig ter gewenschter plaatse kunnen
worden gebracht. Met deze onmogelijkheid voor oogen rijst de
vraag, of het nog langer nuttig kan zijnde proeven in deze richting
genomen, voort te zetten, alvorens eene afdoende irrigatie-methode
van den zieken uier gevonden is. Nu wordt door enkele onder-
zoekers, in het bijzonder door Schnorf, grooten nadruk gelegd
op de noodzakelijkheid van geregeld uitmelken. Dit zal naar mijn
oordeel nooit op die wijze kunnen geschieden, dat afdoende zekerheid
geschapen kan Worden dat alle aanwezige detritusmassa verwijderd
kan zijn vóór de infusie begonnen wordt. Meer heeft het den schijn
dat Schnorf de door hem gelanceerde infusiemethode met behulp
van Ueberasan wenscht te combineeren met de mechanische therapie
van het uitmelken, eene therapie, die naar wij nader hopen uiteen
te zetten, voor de zelfstandige behandeling van mastitis, zeer
groote waarde heeft. De gevallen, sub. 2, 3 en 13 vermeld, schonken
mij de gelegenheid in dit opzicht eene alleszins leerzame vergelijking
te treffen. In deze gevallen waren verschillende kwartieren aange-
tast. Uit eigen ervaring was het mij bekend, en een publicatie van
recenten datum (schnijder, Tierarztl. Rundschau 1927 Blz. 613)
herinnerde mij eraan hoe de uitmelktherapie, te juister tijd toege-
past, in gevallen welke zich ervoor leenen, n.1. beginnende aan-
doeningen van niet al te groote uitbreiding, zeer gunstig worden
beinvloed door de uitmelkmethode. In gevallen waar de diagnose,
liefst met behulp van de smaakproef, vroegtijdig kan worden
gesteld, kan deze therapie uitnemende resultaten geven. In de
3 gevallen, hierboven nader aangegeven, paste ik bij een der kwar-
tieren de intramammaire infusie van Ueberasan 1 : 1000 toe,
terwijl ik bij de overige volstond met spoedig, krachtig en geregeld

voortgezet uitmelken, zoo volledig mogelijk. Hierbij werd het
volgende resultaat verkregen :

Hieruit blijkt dat eene zorgvuldig voortgezette uitmelktherapie
in staat is de locale verschijnselen te doen verminderen. Vroeger
is wel eens met nadruk beweerd dat eene tegenovergestelde therapie
evenveel succes zou hebben. Er werd niet uitgemolken, en het ge-
vormde secretum bleef ter plaatse. Men meende hiermede een ver-
nietiging der streptococcen te bereiken, daarbij de gedachtengang
volgende dat deze gesatureerd werden in eigen stofwisselings-pro-
ducten. Wie in de praktijk der bestrijding deze methode heeft toe-
gepast, zal met mij hebben kunnen ervaren, dat deze behandelings-
wijze al weinig tot het beoogde doel voert. Wel kan men opmerken
dat de locale verschijnselen aanvankelijk heviger worden, terwijl
de meeste aldus behandelde kwartieren buiten functie geraken
om ten slotte droog te worden. Van een duidelijk verschil in uit-
werking tusschen Ueberasantherapie en uitmelktherapie heb ik
weinig kunnen merken. Het zal zaak zijn deze vergelijkende proe-
ven op meer omvangrijke schaal te herhalen.

Uit tabel I valt duidelijk af te leiden dat met de toepassing van
Ueberasan ook nevenwerkingen niet geheel te vermijden zijn. Toch
zijn wij van meening dat deze verergering, of liever gezegd verhooging
der algemeene verschijnselen, niet al te ernstig dient te worden
opgevat. De vraag zoude gewettigd kunnen zijn in hoeverre deze
ook zijn te beschouwen als een genezingsreactie zonder meer. Uit
het feit echter, dat ook in enkele gevallen het secretum met bloed
werd bijgemengd, hoewel niet in de mate als bij de toepassing van
Rivanol, dient gedacht te worden aan de mogelijkheid dat ook
Ueberasan in enkele gevallen meer prikkelt dan beslist noodig en
gewenscht is. Slechts zeer enkele onderzoekers hebben zich de
vraag gesteld in hoeverre de mogelijkheid tot het optreden van re-
cidieven bestaan blijft. Bij het vermelden van hunne resultaten
hebben zij hieraan al weinig de aandacht geschonken. Deze om-
standigheid doet belangrijk afbreuk aan de beteekenis welke aan
het middel gehecht dient te worden en stempelt de verkregen re-
sultaten bij voorbaat met een cachet van onzekerheid. Nu zijn mij
als prakticus genoegzaam de moeilijkheden bekend welke aan eene
afdoende controle verbonden zijn. Van de 16 met Ueberasan be-
handelde gevallen gelukte het mij, met opoffering van veel moeite,
een jaar nâ de behandeling, slechts 4 gevallen ter finale controle
in handen te krijgen. Het zijn die gevallen beschreven onder No\'s.
6, 8, li en 13. In 3 dezer gevallen waren bij vrij sterk verminderde
melkgift bijna steeds Streptococcen te vinden, in geval 13 waren
deze na herhaald onderzoek niet meer aanwezig. In het kwartier,
behandeld met de uitmelkmethode konden echter, zij het spaar-
zaam, nog streptococcen aangetoond worden. Een duidelijk ver-
schil in geproduceerde hoeveelheid melk was tusschen beide kwar-
tieren niet op te merken. De op 16 Januari gegeven hoeveelheid
bedroeg resp. 2 en 2{ liter per etmaal. In vele gevallen ontstond
de toestand van „een gezond Streptococcenkwartier". De vraag
is echter of deze kwartieren voor de praktijk der bestrijding minder
gevaar opleveren dan die, welke óf droog zijn geworden, óf waaruit
nog steeds afwijkend secretum wordt afgescheiden. Wij meenen
zulks in gerechten twijfel te moeten trekken. Ten slotte zijn deze
kwartieren in een toestand, waarbij allesbehalve aan eene resti-
tutio ad integrum gedacht kan worden, doch meer het chronisch
karakter op den voorgrond is getreden. Van de door mij met Uebe-
rasan behandelde gevallen treedt geen enkel op den voorgrond,
waarbij van een geheele terugkeer tot de normale verhoudingen
gesproken kan worden. Enkele kwartieren werden droog, bij het
overgroote deel kon van een normale melkgift kwalijk meer ge-
sproken worden. Streptococcen-vrij kon slechts 1 kwartier worden
bevonden (geval 15) ; ook hierbij dient de gedachte overwogen te
worden in hoeverre voortgezette controle op de aanwezigheid
van Streptococcen andere uitkomsten gegeven zou hebben. Want

deze laatste alleen : permanente en serieuze controle der gevallen,
langdurig voortgezet, zal ten slotte kunnen uitmaken, óf en in
hoeverre de Ueberasantherapie een, zij het ook bescheiden vooruit-
gang kan beteekenen in onzen strijd tegen de uieraandoeningen.
Daarbij zij opgemerkt dat de beginnende gevallen van Thelitis,
resp. Galaktophoritis, mits tijdig onderkend, ook langs andere,
reeds lang beproefde wegen te behandelen zijn. In het algemeen
gesproken stelde bij deze gevallen de Ueberasan-behandeling niet te
leur. Deze therapie echter zal, voor eene meer algemeene invoering,
betere kansen moeten bieden. Het komt mij voor dat de perspec-
tieven welke door enkele, wat al te optimistische beoordeelaars
voor de toepassing der Ueberasan-therapie aanvankelijk zijn geo-
pend, wel wat al te onbegrensd zijn aangegeven, eene omstandig-
heid welke voor hem, die de geschiedenis der geneeskunde op hare
juiste waarde weet te schatten, wel weinig verwondering zal baren.
Tcoh blijft voor hen, die door het geringe succes in de laatste jaren
met de gebruikelijke mastitis-therapieün verkregen, langzamerhand
verzeild zijn geraakt in de vlakke wateren van een therapeutisch
nihilisme, de noodzakelijkheid geboden, om uit den chaos van mee-
ningen en opvattingen, met betrekking tot dit vraagstuk van wijde
strekking, in den loop der tijden gelanceerd, datgene te kiezen,
wat mogelijkerwijze eene oplossing het dichtste benadert.

In de eerste plaats zij opgemerkt dat de ernst van den toestand
door de veehouders zelve in hooge mate onderschat wordt. Het zal
noodig zijn het vraagstuk der Streptococcen-mastitis opnieuw in
het brandpunt der belangstelling te plaatsen, zoowel van vee-
houders als van dierenartsen ; ook bij deze laatsten wordt onmis-
kenbaar de beteekenis en den omvang van het lijden verdoezeld
en vervaagd. Dit niet te loochenen feit kenschetst de toestand meer
dan voldoende. Met de voorlichting der veehouders, zooals deze
in de laatste jaren meer en meer geschiedt, bevinden we ons op een
onjuist spoor. In zeer vele gevallen verliest deze zich in details,
welke alleen voor technisch-ingewijden zijn te begrijpen, doch welke
de veehouders brengen op wegen, waarop zij verdwalen en geraken
tot een oordeel dat vaak den toets van billijkheid niet kan door-
staan. De voorlichting der veehouders blijve zich bewegen in de
richting van het adviseeren van die maatregelen, welke van nut
kunnen zijn voor een mogelijke prophylaxis van die aandoeningen,
welke de levensvatbaarheid van zijn bedrijf nadeelig beinvloeden.
Het is mijne besliste overtuiging dat de beunhazerij op het gebied
van de praktische toepassing onzer wetenschap niet het minst het
gevolg is van de omstandigheid dat vele collegae zich geroepen
achten de met moeite door ons verkregen resultaten als onrijpe en
moeilijk te verteren vruchten het groote publiek in de schoot te

werpen. Met Bevers ben ik van meening, dat het effect eener
hygiënische prophylaxis tot dusverre zeer poover is te noemen.

fk vraag mij echter af, of, in het bijzonder op het gebied der
melkkygiëne wel ooit een bezonnen en juist georganiseerde poging
door ons ingezet is? Ik meen zulks te mogen betwijfelen. Ik acht
een dergelijk pogen van de hoogste urgentie en wel degelijk zal het
mogelijk kunnen zijn, betere resultaten voor de toekomst in zicht
te stellen. De ervaring heeft mij geleerd dat de resultaten der be-
strijding in de allereerste plaats afhankelijk zijn te stellen van het
vroegtijdig onderkennen der beginverschijnselen dezer gevreesde
aandoening. 95% der gevallen komt ter behandeling in een stadium,
waarin bij voorbaat genezing, resp. restitutio ad integrum zoo goed
als zeker is uit te sluiten. Dit onbetwistbare feit vormt de ont-
brekende schakel in ons geheele bestrijdingssysteem. Laten wij de
direct-geïnteresseerdenniet onnoodig vermoeien met het bijbrengen
van kennis omtrent eene mogelijke genezing dezer aandoening ;
dit blijve voor ons dierenartsen de vaak moeilijke en weinig dank-
bare opdracht, doch laten wij hun die kennis bijbrengen, welke het
hun mogelijk maakt, door eenvoudig toe te passen maatregelen,
weinig ingrijpend in den gang van het bedrijf, de ziekte in het aller-
eerste stadium te kunnen onderkennen en in aansluiting hiermede
datgene te verrichten, waardoor dreigende uitbreiding tot een
uiterst minimum beperkt kan worden. Een tijdig onderkende
mastitis draagt de kiem der genezing in zich. De melker behoort
te weten, dat reeds lang voor de melk de karakteristieke afwij-
kingen in kleur en consistentie gaan vertoonen, door eenvoudige
kenmerken een beginnende mastitis te onderkennen is. Hem dient
de wetenschap bijgebracht te worden dat een eenvoudige smaak-
cn zeefproef, op het spoor kan brengen van eene aandoening welke
in hare gevolgen nauwelijks te overzien is. Een consequent toege-
paste uitmelktherapie, mits tijdig ingezet en serieus doorgezet,
kan in zeer vele der gevallen een beginnende mastitis allergunstigst
beïnvloeden. Voegt men hierbij eene verbreiding der kennis, op
welke wijze de noodlottige gevolgen der smetstoftusschendragerij
tot een minimum beperkt kunnen worden, dan is in de vervulling
dezer opdracht naar mijn oordeel voor den veehouder een taak
weggelegd, welke zijn krachten niet te boven gaat en hem na eenigen
tijd de overtuiging zal schenken, dat de aandoening wel degelijk
te bestrijden is. De wetenschap zelve trachte inmiddels, voort-
bouwend op de gegevens tot dusverre verkregen, een systeem van
uierdesinfectie langs directen of indirecten weg nader in het bereik
der praktische uitvoerbaarheid te brengen. Het is op deze lijnen
waarlangs eene mogelijke oplossing van het vraagstuk van niet te
schatten beteekenis, zich naar mijn bescheiden oordeel, heeft te
bewegen.

ling voor dit vraagstuk, aanleiding zijn tot eene hernieuwde mobi-
lisatie van die krachten, welke uit hoofde van de taak, waarvoor
het leven hen stelde, geroepen zijn, de belangen der gemeenschap
te dienen op het terrein, dat aanleg en studie voor hen afbakenden.
Enschede, April 1928.

I. De Streptococcen-mastitis komt in groote uitgebreidheid onder den Neder-
landschen melkveestapel voor ; de beteekenis en de omvang van het lijden wordt
door de veehouders niet ten volle beseft. Ook bij de diergeneeskundigen, misschien
ontmoedigd door de teleurstellende resultaten met de therapie van dit lijden tot
dusverre bereikt, leeft te weinig het besef, op welke wijze de rentabiliteit der vee-
houdersbedrijven er nadeelig door beinvloed wordt.

II. Het zal wenschelijk zijn om door een systematisch onderzoek, liefst langs
den weg eener ernstig opgezette enquête nadere gegevens te verkrijgen omtrent de
uitbreiding van het lijden.

III. In deze tijden, van tot het maximum opgevoerde intensiveering van den
landbouw, dient de dierenarts een belangrijk aandeel te nemen in de taak om door
efficientie van methoden, den veehouders het bedrijfsoptimum te helpen ver-
zekeren.

IV. Voor de practijk der bestrijding dient uitsluitend rekening gehouden te
worden met eene ascendeerende infectie langs den weg van het tepelkanaal (galac-
togene infectie).

V. Hygiënische maatregelen zullen eene prophylaxis van het lijden onge-
twijfeld kunnen bevorderen ; voor de toepassing hiervan is meer deskundige voor-
lichting van den boerenstand dringend gewenscht.

VII. Het vrijwel negatieve resultaat, tot dusverre met de gebruikelijke be-
handelingswijzen verkregen, ontslaat ook den practicus niet van den plicht, door
eigen waarneming en onderzoek, de oplossing van het vraagstuk te blijven zoeken.

IX. De intra-mammaire behandeling met de tot voor enkele jaren meest
gebruikelijke desinficientia voerde tot een teleurstellend resultaat.

X. Eene serologische bestrijding, heeft tot dusverre geen voldoening ge-
sch onken.

XI. De autolactovaccinatie, door Huynen voorgesteld (Ann. de Méd. Vét.
belg. Dec. 1924) zou bij een toepassing na vroegtijdige diagnose goede resultaten
afwerpen.

XII. De bestrijding met middelen, welke parasitotroop en niet organotroop
zouden zijn, is in de laatste jaren in vele landen op den voorgrond getreden.
Hierbij is men in de fout vervallen, de werking in Vitro te vereenzelvigen met die
in Vivo. Daarbij heeft men te weinig de mogelijkheid overdacht, of eene afdoende
mechanische verwijdering van het gevormde uiersecretum langs den weg van het
tepelkanaal wel te bereiken is. Zoolang de zekerheid hiertoe niet voldoende is
aangetoond, dient deze moderne therapie en hare uitkomsten met groote reserve
te worden aanvaard.

XIII. De door mij verrichte proeven met Rivanol schonken de overtuiging
dat het middel, door de sterk prikkelende (caustische) werking voor het gestelde
doel ongeschikt is.

XIV. Ook Ueberasan is niet in staat het geïnfecteerde uierkwartier blijvend
vrij te maken van Streptococcen en eene restitutio ad integrum te bewerkstelligen.

XVI. Het bijbrengen van kennis omtrent het vroegtijdig onderkennen der
aandoening, vormt een dankbare opdracht voor den dierenarts. Een betere en meer
juiste voorlichting der veehouders op dit gebied is voor de directe toekomst be-
slist geboden.

Streptokokkenmastitis ist in Holland unter den Rindern sehr verbreitet. Die
Besitzer und auch viele Tierärzte erfassen noch nicht genügend die grossen wirt-
schaftlichen Schäden, welche durch diese Krankheit bedingt werden. Eine genaue
Untersuchung nach der Ausbreitung und nach praktischen Bekämpfungsme-
thoden wäre sehr zu begriissen.

Die Infektion erfolgt vom Strichkanal aus ; also galaktogen. Obwohl hämato-
gene Infektion auch möglich ist, kann diese in der Praxis ausgeschaltet werden.

Die Krankheit beginnt gewöhnlich mit einem Galaktophoritis (Entzündung
der Milchzisterne und Umgebung). Die klinischen Erscheinungen sind Anschwel-
lung und Verhärtung der Sitze und deren Basis ; bei weiterer Infektion setzt ein
Mastitis ein.

Die bisher angewendeten Behandlungsmethoden haben keine befriedigende
Resultate erzielt. Sogar Medikamente, die imstande sind die Streptokokken in
vitro zu vernichten, und die durch den Strichkanal in das Euter gebracht werden,
haben zuweilen zwar einen vorübergehenden Erfolg, aber können eine Rezidive
nicht verhindern. Es ist wohl anzunehmen dass es ausgeschlossen ist alle im Euter
befindlichen Streptokokken mit dem Mittel in Kontakt zu bringen, auch nicht
nach vorherigen Ausmelkung des Euters. Verfasser zweifelt ob es möglich ist
das pathologische Eutersekret völlig durch den Strichkanal zu entfernen.

Verfasser hat Versuche angestellt mit Rivanol und Ueberasan. Rivanol zeigte
eine zu kaustische Wirkung. Mit Ueberasan erhielt Verf. eine vorübergehende je-
doch nicht eine dauernde Heilung. Massage des Euters ist in Akuten Fällen nicht
zu empfehlen.

In prophylaktischer Hinsicht ist Reinlichkeit in den Ställen und beim Melken
erforderlich. Die Besitzer sind noch nicht genügend überzeugt von der Notwen-
digkeit dieser hygienischen Massnahmen. Es ist sehr wünschenswert dass der
Besitzer die Krankheit im Anfangsstadium erkennt.

Wenn es sich nur um einen Galaktophoritis handelt, erfolgt Genesung in 80%
der Fälle ohne Medikamente, nur durch öfteres gewissenhaftes Ausmelken.

The author draws attention to the frequent occurrence of mastitis streptococci
amongst cattle in Holland. The great economic loss caused by this disease, is not
sufficiently realised by owners and by many vetinary surgeons. Special emphasis
is laid upon the necessity of investigating the spread of the disease and of studying
the most practical preventive and curative methods.

Infection usually takes place through the teatcanal. Although liaematogenic
infection is also possible, it can be entirely ignored in practice.

The disease usually commences with galaktophoritis (inflammation of the milk-
sinus and surroundings) with indurated swelling of teat and base of the teat, but
when the infection progresses mastitis sets in.

The methods of treatment applied up to the present, have not proved to be effi-
cacious. Even medicaments which are able to kill the streptococci in vitro have,
when introduced into the udder by way of the teatcanal sometimes a temporary
success but cannot prevent a relapse. It is certainly impossible to bring all strep-
tococci into contact with the medicament even if the udder is milked dry before.
The author doubts whether it is possible to eliminate all the pathological udder-
secretion by way of the teatcanal.

these experiments the author found that the action of rivanol is too caustic. With
iiberasan the author obtained a temporary recovery but not a permanent one.
In acute cases massage of the udder is by no means advisable.

From a prophylactical point of view cleanliness on the part of the milker and
cleaning of the stalls are of the utmost importance. The necessity of these hygienic
measures does not appear to be properly appreciated by cattleowners. It is very
desirable that the owner suspects the disease in the earlier stage. In case of a sim-
ple galactophoritis recovery takes place without medicaments, only by repeated
and thorough stripping, in 80% of the cases.

Les mammites streptococciques sont très répandues chez le bétail en Hollande.
Les propriétaires et beaucoup de vétérinaires ne se rendent pas suffisamment
compte des grandes pertes économiques causées par cette maladie. L\'auteur insiste
sur la nécessité de faire des recherches sur la totalité des cas et sur le traitement
à leur opposer.

L\'infection se fait ordinairement par le trayon ; donc, une infection galactogène.
Quoique l\'infection hématogène soit possible, elle est de peu d\'importance pratique.

Le début de la maladie est presque toujours une galactophorite (inflammation
du sinus galactophore et les régions voisines) ; les symptômes cliniques sont : la
tuméfaction et l\'induration du trayon et de la base du trayon. Quand l\'infection
avance, une mammite en résulte.

Aucune méthode de traitement qu\'on a essayée jusqu\'à présent, semble être
efficace.

Même les médicaments qui tuent les streptocoques in vitro et qu\'on a introduits
dans la mamelle par le trayon, n\'ont parfors qu\'un succès passagère et ne peuvent
pas prévenir une récidive. Ce qu\'il y a de certain c\'est qu\'il est impossible de
mettre toutes les streptocoques dans la mamelle en contact avec le médicament
même quand on fait traire les quartiers malades d\'avance. L\'auteur doute qu\'il
soit possible d\'éliminer toute la sécrétion pathologique de la mamelle par le trayon.

L\'auteur a fait des expériments avec le rivanol et l\'uberasan. Le rivanol est
trop caustique. Avec l\'uberasan l\'auteur a obtenu une guérison temporaire mais
pas permanente.

Au point de vue prophylactique la propreté de l\'étable et des mains du traiteur
sont d\'une importance capitale.

Les propriétaires ne donnent pas assez d\'attention à la nécessité de ces mesures
préventives. Il est de la plus haute importance que le propriétaire reconnait la
maladie au début. Quand il s\'agit d\'une galactophorite simple, on obtiendra la
guérison en 80% des cas sans médicaments, seulement par la traite répétée.

Kort geleden werd mijn hulp ingeroepen voor een koe, die in
de weide plotseling ongesteld was geworden en waaraan men
waarnam, dat er zich voortdurend onwelriekende pus uit beide
neusgaten ontlastte. Bij mijn aankomst ter plaatse bleek men de
koe op stal te hebben gezet. Het dier stond met den kop laag,
hals gestrekt en had een zeer frequente ademhaling. Bij mijn in-
formatie of men het dier soms iets had ingegeven waarbij het zich
had verslikt, luidde het antwoord pertinent ontkennend. Bij on-
derzoek vond ik, tot mijn verwondering, een lage temperatuur,
37.°9, en een pols van even 60. Met het oog op de door mij ver-
wachte gangraeneuze pneumonie klopte deze bevinding heel
weinig. Bij auscultatie werd, vooral in het rechter craniale long-
gedeelte reutelgeruisch waargenomen. Overigens geen opvallende
anscultatorische afwijkingen. De neusuitvloeiing was zeer onwel-
riekend en duidde ten zeerste op necrose. Gedacht werd aan het
uitstorten van pus uit een doorgebroken keelabsces in de longen.
Echter noch uitwendig, noch bij inwendige palpatie, viel ook maar
iets van een dergelijk absces te bespeuren. Met het oog op de
kwantiteit en kwaliteit der neusuitvloeiing en in verband met
het feit, dat de longen, hoe dan ook, erbij betrokken waren, werd
geadviseerd tot onmiddellijk afmaken. Mij restte alleen de ver-
onderstelling, dat de koe zich bij het herkauwen ernstig had ver-
slikt.

Sectie : Linker long normaal, rechter long caudaal over een
smalle uitgestrektheid vergroeid met het diaphragma. Dit laatste
bekleed met een chronisch ontstoken en dus verdikte pleura.
Voorloopig liet ik den long zijn verband met het diaphragma be-
houden en vond ik bij reseceeren der groote bronchiën deze ge-
vuld met een vrij dunne, stinkende ettermassa. In hoofdzaak
voerden de gevulde bronchiën naar het vergroeide longgedeelte.
De pleura parietalis vertoonde een geringe productieve ontsteking.
Aan de buikzijde van het diaphragma bleek de lever over zijn
geheele craniale vlakte innig daarmede te zijn vergroeid. Bij incisie
bleek een leverabscés aanwezig te zijn, welks diepte zich over
twee derde van de leverlengte uitstrekte. De absceskapsel was
ongeveer twee centimeters dik en bestond uit hard, wit, georgani-
seerd bindweefsel. Een zeer groote hoeveelheid pus vormde den
inhoud. Necrotische weefseldeelen waren er in aanwezig. Bij nadere
beschouwing bleek zich een opening door het diaphragma te heb-
ben gevormd, waardoor het reeds genoemde, vergroeide longge-
deelte mede de begrenzing ter plaatse van het leverabsces vormde.

Van hier uit liet zich duidelijk naspeuren, dat de pus, via de klei-
nere bronchiën, in staat was zich door de trachea naar den neus
en mond te ontlasten. De koe ontlastte dus uit den neus pus,
afkomstig uit een groot leverabsces.

Vergeefs poogde ik nog restanten van distomen aan te toonen.
Wel wees de leverkapsel en wezen ook de galgangen op een vroeger
plaats gehad hebbende invasie van genoemde parasieten. Daar
men niet zelden distomen zoowel in den lever alsook in de longen
van het rund aantreft, ware het mogelijk, dat een leverbot op zijn
doortocht aanleiding tot de hier beschreven ziekteprocessen heeft
gegeven.

Eine Kuh erkrankte plötzlich unter folgenden Erscheinungen : Ausfluss von
stinkendem Eiter aus den Nasenlöchern, beschleunigte Atmung, kein Fieber. Die
Kuh wurde geschlachtet. Die Sektion zeigte einen Abscess in der Leber, der sich
nach Verwachsung der Leber und der Lunge mit dem Diafragma, in die Bronchien
entleert hatte.

A cow suddenly became ill ; stinking pus dripping from both nostrils, accelera-
ted breathing, no fever. The animal was slaughtered and post mortem examina-
tion revealed the presence of an abscess in the liver which, after the growing toge-
ther of the liver and lung with the diafragm, has burst into the bronchi.

Une vache tomba brusquement malade : écoulement de pus fétide des naseaux ;
respiration accelérée ; pas de fièvre. L\'animal fut tué. A l\'autopsie on trouva un
abcès au foie qui a percé dans les bronches après l\'adhérence du foie et du poumon
avec le diafragme.

Methoden van onderzoek van dierlijke urines, (in het bijzonder van runderurine)
op pathologische bcstanddeelen. In gebruik in het Med. Vet. Laboratorium
der Rijksuniversiteit te Utrecht, 1928. Niet in den handel, doch voor ƒ 0.50
verkrijgbaar bij den amanuensis van bovcngenoemil laboratorium.

Deze beknopte handleiding bevat alle bestaande reacties : op eiwit, albumosen,
aantoonen van bloed en bloedkleurstof, galkleurstoffen, suikers, pentoscn en ace-
tonlichamen, en zal een zeer nuttig bestanddeel zijn van de bibliotheek van den
praktiseerenden dierenarts. Vrijburg.

Mcdedeeling van het Hoofdbestuur.
Door ongesteldheid van den Secretaris zal tot ons leedwezen,
het programma voor de aanstaande Algemeene Vergadering niet,
zooals gewoonlijk, in het nummer van i Augustus, doch eerst
later kunnen worden bekend gemaakt.

De Voorzitter verwelkomde den nieuwen afgevaardigde in het H.B. van de
Afd. Noord-Holland, den Heer k. Schuytemaker en bood den Heer P. j. \'t
Hooft namens het H.B. zijn gelukwenschen aan met zijn benoeming tot Inspec-
teur van den Veeartsenijkundigen Dienst.

Aanmerking is gemaakt op het overzicht van het verhandelde in de vergadering
van het Hoofdbestuur op 18 Februari j.1. (zie Tijdschrift, pag. 410), waar beweerd
wordt, dat de viruspest der varkens niet in de Veewet zou kunnen worden opge-
nomen, omdat varkenshouders deze ziekte niet kunnen onderkennen. Het spreekt
vanzelf dat hier gelezen moet worden ..dierenartsen" ; het onderkennen van een
ziekte behoeft nimmer van een eigenaar verlangd te worden.

Op de in de laatste H.B. vergadering gestelde vragen zijn de navolgende ant-
woorden gegeven : 1°. Het rapport van de Serumcommissie zal weldra den Minister
worden aangeboden. 2⁰. De jaargang-omslagen voor het Tijdschrift zijn ditmaal
expresselijk zonder kennisgeving weggelaten, om te zien of er werkelijk belang-
stelling voor bestaat; het is de redactie bekend dat zij meerendeels de prullemand
ingaan. Mocht voldoende belangstelling blijken na het betreffende bericht van
Dr. Vrijburg in het Tijdschrift, dan zullen zij alsnog geleverd worden. 3⁰. Visch-
ziekten worden nog niet gedoceerd ; de zaak zal echter ter hand genomen worden,
zoodra iemand zich voor deze speciale studie interesseert.

De begrooting voor het Tijdschrift 1929, zooals die door de Redactie was inge-
diend, werd goedgekeurd. Aan de Redactie wordt de vraag gesteld of de mogelijk-
heid bestaat het Tijdschrift in kortere tusschenpoozen te doen uitkomen.

De begrooting voor het Jaarboekje 1929 werd goedgekeurd. Gevraagd werd of
met medewerking van studenten het Jaarboekje niet meer het karakter van een
almanak zou kunnen krijgen. Hierop is geantwoord, dat het boekje practisch
moet blijven ; mengelwerk b.v. kan niet worden opgenomen. Getracht zal
worden met medewerking van studenten de afd. Onderwijs uit te breiden.

De Afd. Zuid-Holland heeft geprotesteerd tegen het keuren van trekhonden
door politieagenten en het H B. verzocht pogingen in het werk te stellen om deze
keuringen voortaan te doen geschieden door dierenartsen. Gebleken is, dat de toe-
standen op clit gebied in ons land verschillend zijn. De kwestie zal nader worden
onderzocht.

De Afd. Friesland heeft ter kennis gebracht, dat controleurs van den Waren-
dienst koe-uiers aftasten voor het vaststellen van pathologische afwijkingen. Zij
verzocht er bij den Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid op aan te dringen,
dat óók bij de melkkeuring, als bij de vleeschkeuring een zuivere scheiding wordt
gemaakt tusschen het diergeneeskundig en het scheikundig gedeelte van het on-
derzoek.

Besloten is er den Minister van Landbouw opmerkzaam op te maken, dat Zui-
vel- en Veeteeltconsulenten in hunne ambtelijke lezingen en adviezen in landbouw-
bladen zich te veel op diergeneeskundig terrein begeven.

ieder van twee uur, noodig hebben voor een cursus in pluimveeziekten. Hierbij
komt dan nog een les van twee uur in vogelanatomie en -physiologie. Er zal een
oproeping in het Tijdschrift worden geplaatst ten einde na te gaan of voor den
uitgebreiden cursus deelnemers genoeg te vinden zijn en naar gelang van deel-
neming zullen cursussen worden georganiseerd.

Voorbereidende besprekingen over voorstellen voor wijziging van Statuten en
Huishoudelijk Reglement onzer Maatschappij zullen in de e. k. bijeenkomst wor-
den voortgezet.

Een comité is gevormd om plannen te ontwerpen voor een blijvende nagedachtenis
aan wijlen Prof. Dr. D. A. de Jong.

De Voorzitter zal de Maatschappij vertegenwoordigen bij de feestelijke her-
denking van het 150-jarig bestaan der Tierärztlichen Hochschule te Hannover.

A. A. Hesselïnk te Angerlo; D. W. J. de Vor te Oudewater; A. H. P.
van der Peet te \'s Hertogenbosch.

Blijkens een mededeeling van den waarnemend directeur-generaal van den
landbouw moet, met ingang van 1 Juli, reuzel, bestemd voor uitvoer naar Duitsch-
land en Italië, vergezeld zijn van een ambtelijke veeartsenijkundige verklaring,
vermeldende, dat de reuzel afkomstig is van varkens, welke vóór en na het slachten
zijn gekeurd en gezond bevonden, en, voorzooveel het voor Duitschland bestemde
reuzel betreft, niet geraffineerd. De voor deze verklaringen benoodigde etiketten
en formulieren worden van rijkswege aan de betrokken ambtenaren verstrekt.

De te Nijverdal gebouwde overlaadinrichting der N. T. F. zal 2 Juli in werking
worden gesteld, naar de ,,Vee en Vleeschhandel" mededeelt. Van dien dag af
zullen dus de gemeenten in de provincie Overijsel en in de zuidelijke strook van
Drenthe in de centrale destructie van afgekeurd vee en vleesch door de apparaten
te Bergum opgenomen worden.

De aansluiting der Geldersche gemeenten wacht nog op een gezamenlijke re-
geling, welke bereids werd voorbereid door een commissie uit Ged. Staten van
Gelderland en de afdeeling Gelderland van de Vereeniging van Ned. Gemeenten.

In een buitengewone rechtzitting van het kantongerecht te Goor werd 27 Juni
j.1. behandeld een strafzaak tegen den slager J. E. uit Rijssen, als verdacht van
het ter keuring aanbieden van een geslachte koe, waarvan de twee helften niet aan
elkander waren verbonden.

De ambtenaar van het Openb. Min. vroeg vrijspraak tegen den verdachte, op
grond van het feit, dat het abattoir te Rijssen niet wettelijk in gebruik is gesteld,
daar geen andere autoriteit bij machte is het abattoir open te stellen dan de raad,
die zulks heeft geweigerd, terwijl de burgemeester daarentegen die instelling aan
de gemeente Rijssen wil opdringen. Daar dus hier geen slachthuis bestaat, zoodat
art. 35 der overgangsbepaling van de verordening op de Vleeschkeuringswet in
casu niet van toepassing is, moet ook de keuring ter plaatse van slachting geschie-
den. De verdediger van verdachte sloot zich bij het Openb. Min. aan. N. R. Ct.

Op de laatst gehouden jaarvergadering van den Nederl. Slagershond te Deventer
kwamen o.a. ook enkele bezwaren tegen de Vleeschkeuringswet ter sprake. Er

heerschte in het algemeen een ontevredenheid over deze wet. Men sprak er zijn
voldoening over uit, dat binnenkort een wetswijziging tot stand zal komen.

Op de agenda was een bestuursvoorstel vermeld, om stappen te doen de onge-
motiveerd hooge slachthuistarieven in meer normale banen te leiden, welk voorstel
met algemeene instemming werd begroet. Enkele afdeelingen drongen er op aan,
dat ook actie gevoerd zou worden tegen de hooge winsten van sommige keurings-
diensten. Een lid meende, dat nu een eerste stap kon worden gedaan, om alle hef-
fingen op het gebruik van de abattoirs, als zijnde instellingen ten algemeene nutte
en belang, afgeschaft te krijgen. Alle abattoirs onder uniform rijksbeheer. meende
een ander.

Een andere kwestie, de vleeschkeuring rakende, was een voorstel om te trachten
de huisslachtingen onder de keuring te krijgen.

De afdeeling Emmen wenschte, dat vooral in den zomer de afvallen van de ge-
slachte dieren zouden mogen worden afgenomen vóór dat de geslachte keuring
wordt verricht. Naar men mededeelde moet men in die gemeente soms lang op
een keurmeester wachten als de slager niet klaar is geweest op het afgesproken
uur. Misschien dat een motorfiets voor den keurmeester hier verbetering kan
brengen, meende de voorzitter.

Het college van B. en W. van Castricum heeft tot de dagelijksclie besturen van
alle tot den vleeschkeuringskring Alkmaar behoorende gemeenten het verzoek
gericht, te willen overwegen, steun te verleenen aan een door Castricum aan Ged.
Staten van N.-Holland gericht adres inzake de destructie van afgekeurd vee en
vleesch in de provincie benoorden het IJ.

In dit adres wordt betoogd, dat het plan der gemeenten, behoorende tot de kring
Barsingerhorn, om een eigen destructie te stichten het algemeen hygiënisch, sociaal
en economisch belang van de meeste gemeenten in Noordelijk N.-Holland aantast,
aangezien tengevolge van zulk een besluit de N. T. F. om rendabiliteitsredeneng een
contract meer zullen kunnen afsluiten met de overige gemeenten, zoodat deze dan
zelf maatregelen zullen moeten nemen, hetwelk met hooge kosten gepaard zal gaan.

In het algemeen belang wordt aan Ged. Staten daarom verzocht, hunne goed-
keuring aan het besluit te onthouden. Bovendien zal de burgemeester van Cas-,
tricum het bezwaarschrift zoo noodig in een openbare zitting van Ged. Staten
en mede namens de kringgemeenten, verdedigen.

Voorts heeft de Commissie van Toezicht voor den vleeschkeuringsdienst Hoorn,
waarin zitting hebben de gemeenten Hoorn, Berkhout, Wognum, Blokker, Wijdenes,
Avenhorn, Schellinkhout, Zwaag en Oudendijk, besloten er bij Ged. Staten even-
eens op aan te dringen, het plan om in den kring Barsingerhorn een destructor te
bouwen, niet goed te keuren, evenals het eventueele besluit van Amsterdam om
de eigen destructie te handhaven en geen contract te sluiten met de N. T. F.

Ook heeft de directie van de N. T. F. zelf aan Ged. Staten van N.-Holland een
request gezonden, houdende het verzoek, om hunne goedkeuring te onthouden
aan het bekende raadsbesluit van Amsterdam.

Verder heeft in een zomerzitting der Provinciale Staten van N.-Holland een lid
het voorstel ingediend, om Ged. Staten uit te noodigen met voorstellen te komen
om de vernietiging van het afgekeurde vleesch voor de geheele provincie N.-Hol-
land in eigen hand te nemen of wel op te dragen aan de N. T. F. Genoemd lid had
bereids aan Ged. Staten verzocht, hunne beslissing over het bekende raadsbesluit
van Amsterdam op te schorten totdat ten aanzien van deze kwestie nader is beslist.

Ged. Staten van Z.-Holland maken bezwaar tegen goedkeuring van de door den
raad van Gorinchem vastgestelde verordening op grond van het bepaalde in art.
4 der Hinderwet (oprichten van slachtplaatsen, enz. in bepaalde gedeelten der ge-
meente). Alleen wanneer in de verordening de bepaling wordt opgenomen, dat B.
en W. in bepaalde gevallen ontheffing van het verbod kunnen verleenen, zonder
Ged. Staten tot goedkeuring kunnen overgaan.

Vier sociaal-democratische leden van den gemeenteraad van Vlissingen hebben,
als ingezetenen der gemeente, aan de Koningin een schrijven gericht, waarin zij
te kennen geven, dat de gemeenteraad van Middelburg op 27 Juli 1927 en die van
Missingen op 26 Aug. 1927 met algemeene stemmen hebben besloten tot de stich-
ting en de exploitatie van een abattoir voor de beide gemeenten te zamen, doch
dat bij besluit van den gemeenteraad van Vlissingen d.d. 25 Mei j.1. besloten werd
eerstgenoemd besluit in te trekken. Adressanten vragen thans dit besluit te willenver-
nietigen, op grond van in strijd te zijn met art. 121 der gemeentewet en de omtrent dat
artikel bestaande jurisprudentie en ten tweede met het algemeen belang, aangezien
de volksgezondheid uitsluitend gediend wordt door een centraal openbaar slacht-
huis voor beide gemeenten te zamen.

De gemeenteraad van Leiderdorp besloot tot oprichting van een noodslachtplaats
en daarvoor een geldleening aan te gaan van / 5400. Voor den bouw van een open-
baar slachthuis te Renhum werd een crediet van ƒ 117.000.— verleend.

B. en W. van Hoorn stellen aan den raad voor dat Hoorn zich zal aansluiten
bij een te Gouda te stichten vcrwerkingsinrichting van de N. T. F. met overlaad-
station bij Alkmaar.

De gemeenten, gelegen in de keuringskring Oud-Karspel (Harenkarspel, Oud-
karspel, Noord-Scharwoude en Broek op Langendijk), benevens de gemeente
Schoorl, hebben zich aangesloten bij de Ned. Thermo-Chemische Fabrieken.

De raad der gemeente Uithoorn heeft de volgende regeling getroffen met de
gemeente Mijdrecht aangaande de keuring aldaar. Ten eerste een slachtverbod voor
de geheele Amstelbuurt, met uitzondering van slager P. Nagtegaal, welke aan
gewicht 1500 K.G. vleesch per week mag slachten. Ten tweede geschiedt de keuring
in het dorp door den keuringsdienst uit Uithoorn. Wat de noodslachtingen betreft,
deze zullen, mede op aandringen der Inspectie, ook binnenkort te Uithoorn moe-
ten geschieden. Een en ander is met algemeene stemmen aangenomen, wat ook
de raad\'der gemeente Mijdrecht heeft goedgekeurd.

De gemeenschappelijke regeling van den vleeschkeuringsdienst te Helmond
met Bakel c.a., Beek en Donk, Lieshout, Aarle-Rixtel, Stiphout en Mierlo werd
voor één jaar verlengd ; een en ander in verband met de stichting van het nieuwe
slachthuis, waarvan de aanbesteding binnenkort kan worden verwacht.

B. en W. van Nijmegen deelen mede, dat in het slachthuis de slaclithal voor
varkens niet meer aan de eischen voldoet. Het gebrek aan ruimte is hoofdzakelijk
het gevolg van de toeneming van het slachten voor export. In 1924 werden voor
export 7.485 stuks geslacht ; in 1927 : 14.287 en voor consumptie in de gemeente
17.299. Daar het slachten van paarden voortdurend vermindert en zou kunnen
geschieden in de slachthal voor runderen, stelden B. en W. voor, de ruime paar-
den slachthal te verbouwen tot slachthal voor exportvarkens en de paardenstal
tot varkensstal. Raming der kosten / 5.000.— De raad ging hiermee accoord.

De (90ste) Versammlung, waaraan ook buitenlanders kunnen deelnemen, heeft
plaats te Hamburg van 16—22 September 1928.

Een 14-tal dierenartsen, leden der afdeeling Groningen—Drenthe, brachten 28
Juni j.1. een bezoek aan de nieuwe veemarkt te Leer, onder leiding van den In-
specteur v. d. V. A. K.-dienst, den heer W. ten Hoopen. Aan het station ont-
vangen door Veterinarrat Houtrouw te Leer, begaf het gezelschap zich naar het
Oraniënhotel, waar, met de heeren Houtrouw en Dr. Krause, directeur der vee-
markt, als onze tafelgasten, een lunch werd gebruikt, bij welke gelegenheid har-
telijke welkomst- en sympathiebetuigingen door onze Duitsche collega\'s werden
geuit en de heer ten Hoopen onzen dank vertolkte voor de joviale ontvangst.

Hierna werd, onder geleide en onvermoeide voorlichting van Dr. Krause, een rond-
gang door de gebouwen en om de terreinen, tot de veemarkt behoorende, onder-
nomen.

Het geheel maakte op het gezelschap een overweldigende indruk en gaf het be-
wijs van breeden opzet, doelmatigheid, met inachtneming van de gewenschte
hygiënische maatregelen. Na rondgang werd ons door de Duitsche collega\'s, in
een der restauratie-gebouwen ,, Kaffee mit Kuchen" aangeboden, een onthaal
dat er al weer goed inviel. Na een dankbetuiging aan Dr. Krause, uitgesproken
door den vice-voorzitter der afdeeling, Dr. Staal, en een dankbetuiging aan den
leider, namen wij afscheid, in het vooruitzicht spoedig de heeren Houtrouw en
Dr. Krause in Groningen te zien op een onzer afdeelingsvergaderingen.

Met de vlag „griin weis, griin" in top, verliet Woensdag 24 Juni de salonboot
,,de Minister Krans" de haven van Harlingen.

De afdeeling „Friesland" der Maatschappij voor Diergeneeskunde ging een ex-
cursie maken naar de Zuiderzeewerken op het Kornwerderzand aan de friesche
kust en te Wieringen.

Mocht gedurende de zeereis, de harde bries die woei, al oorzaak zijn, dat enkele
der deelnemers hun tol aan de zee moesten betalen, de geheele dag bleef buiten-
gewoon gezellig en leerzaam.

Kennis toch werd genomen van het grootsche werk der Zuiderzeeafsluiting, de
vorderingen aan de friesche kust, de sluisput te Wieringen.

Wat eeh oogenblik moet dat geweest zijn, toen van alles wat nu reeds te zien
was en het was inderdaad niet weinig, de enkele eerste M³. grond uit happer of
onderlosser op nauwkeurig bepaalde plaats inde zee werd neergelaten. Eerste steen-
legging van een bouwwerk, zooals in Nederland nooit is geweest en waarschijn-
lijk nooit weer zal zijn. Welk een doel!

Meer dan 200.000 H.A., verreweg voor het grootste deel bestaande uit kleigrond,
toevoegen aan vaderlandschen bodem, woonplaats voor duizenden menschen ont-
woekeren aan de baren.

De Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw heeft goedgevonden :
ie te benoemen tot leden in de Commissie van Toezicht op den in 1928 op te rich-
ten cursus tot opleiding van leerkrachten in pluimveeteelt te Rotterdam, J. Bok
te den Haag, Mr. H. van Haastert te den Haag en A. N. Vaandrager te Rotterdam.

2e deze Commissie tevens te belasten met het toezicht op het examen, hetwelk
aan het einde van den cursus zal plaats vinden.

In de vergadering van het Kon. Ned. Landbouw Comité werd besloten aan den
Directeur van den Veeartsenijkundigcn Dienst te verzoeken toe te staan dat de
wekelijkse lijsten over den stand van het mond- en klauwzeer door de inspecteurs
van den Vceartsenijk. Dienst rechtstreeks aan de betrokken provinciale organisa-
ties worden verstrekt. N.R.Ct.

Buitenzorg, 2 Juli (Aneta). De nieuwe Nederl.-Indische veeartsenschool te Ke-
doeng Halang is officieel geopend onder zeer groote belangstelling van de zijde van
autoriteiten en particulieren. De directeur dier school, Dr. H. J. Smit, gaf in zijn
redevoering een overzicht van de veeartsenijkunde in Indië. Voorts voerden vele

anderen het woord, onder wie het hoofd van den veeartsenijkundigen dienst in
Indië, de heer J. L. van Eck, de directeur van het departement van landbouw,
Dr. Bernard, de burgemeester van Buitenzorg, Mr. J. M. Wesseling en de heer
Dr. C. Bubberman, directeur van het veeartsenijkundig instituut van het departe-
ment van landbouw, nijverheid en handel. N.R.Ct.

Bij Kon. Besluit van 2 Juli is, met ingang van 1 November 1928, aan
Dr. W. J. Paimans op zijn verzoek, wegens gezondheidsredenen, eervol ontslag
verleend als Hocgleeraar aan de Rijks-Universiteit te Utrecht, met dankbetui-
ging voor de belangrijke, in die betrekking bewezen diensten.
Veeartsexamen, geslaagd de heeren :

S. van den Akker, S. Haagsma, A. Hesselink, C. Hoogenboom, P. Nieu-
wenhout, J. L. Postema, A. Tigelaar, H. H. Vink, D. W. J. de Vor en G. M.
van VVaveren.

Doctoraal-examen ie gedeelte, geslaagd de heeren:
H. Knigge en H. C. Suyckerbuck.
Doctoraal-examen 2e gedeelte, geslaagd de heeren :

H. S. Hofkamp, H. Hoogendoorn, H. J. Schurink, G. S. E. Vegter, P. de
Vries en E. Vroom.

Vergadering van de Permanente Commissie voor de Internationale Veeartsenij-
kundige Congressen op Maandag 14 Mei 1928, te 10 uur, v.m., in het Bureau van
den Veeartsenijkundigen Dienst, 41 bis, rue de Bourgogne, te Parijs.

3. Verslag van den Secretaris betreffende de werkzaamheden der Commissie
van 1914 tot heden.

Aanwezig : Sir John Mac Fadvean, de heeren Hutyra, Lignières, de
Blieck (waarnemend Secretaris), voorts van de door de verschillende Regee-
ringen aangewezen personen, de heeren : Charnock Bradley, Ionesco-Braila,
Bürgi, Halfdan Holth, Kasper, Leclainche, Petrovitch en Stang.

Bovendien hebben de vergadering bijgewoond de heeren J. Hamr, Chef van den
Veeartsenijkundigen Dienst (Tsjecho-Slowakije), Prof. Al Cuica (Roemenië)
en Prof. Dr. Fr. Sevcik (Tsjecho-Slowakije).

De heeren Hebrant, van Es, Jensen en Kjerrulf hebben bericht van ver-
hindering gezonden.

Sir John Mac Fadyean, op wiens initiatief deze vergadering is bijeengeroepen,
verzoekt den heer Hutyra, zijnde het eenige overgebleven lid van het Bureau
der Commissie, zooals het in 1914 was samengesteld, de vergadering te presideeren.
De heer Hutyra neemt het voorloopig presidium op zich.

1. Prof. de Blieck, die als voorloopig Secretaris is opgetreden, deelt mede,
dat van de Commissie, zooals deze door het Congres in 1914 is aangewezen, nog
in leven zijn 12 leden. Echter hebben hiervan hun mandaat neergelegd de heeren
Bang, Barrier, .Perroncito, Piot-Bey, Popovits en Theiler, zoodat slechts
6 leden van de oude Commissie nog zitting hebben, n.1. Hutyra (Hongarije),
van Es (U.S.A.), Kjerrulf (Zweden), Lignières (Argentinië), Sir John Mac
Fadyean (Engeland) en Tuleff (Bulgarije).

Er zijn dus 5 landen vertegenwoordigd, daar Sir John Mac Fadyean als Voor-
zitter van het taatste Congres in de Commissie zitting heeft.

Van de landen, welke gevraagd zijn een vertegenwoordiger aan te wijzen voor
de opengevallen plaatsen, hebben, behalve Egypte¹) en Rusland, alle geantwoord.

Engeland : Prof. O. Charnock Bradley, Principal of the Royal (Dick) Vete-
rinary College, Edinburgh.

Oostenrijk : Karl Kasper, Ministerialrat, Leiter der Veterinârverwaltung im
Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Wien.

België : Dr. Hebrant, Recteur de l\'Ecole de médecine vétérinaire de 1\'Etat,
Cureghem.

Denemarken : Prof. C. O. Jensen, Professeur de 1\'Ecole vétérinaire, Chef du
Service vétérinaire, Copenhague.

Nederland : Prof. Dr. L. de Blieck, Directeur van het Instituut voor parasi-
taire- en infectieziekten der Rijksuniversiteit, Utrecht.

Roemenië : Georges Ionesco-Braila, Directeur-général des Services Zootech-
nique et Sanitaire vétérinaire, Bucharest.

Yugo-Slavie : Cyrille J. Petrovitch, Inspecteur de la Section vétérinaire au
Ministère de l\'Agriculture et des Eaux, Belgrade.

Bovengenoemde hecren worden bij acclamatie tot lid benoemd ; de aiwezige
leden der Commissie hebben zich schriftelijk vóór de benoeming der nieuwe leden
verklaard.

Daar de Regeering van Tsjecho-Slowakije den heer J. Hamr, Chef du Dépar-
tement vétérinaire du Ministère de l\'Agriculture te Praag naar deze vergadering
als vertegenwoordiger heeft gezonden, stelt de Voorzitter voor den heer Hamr
ook tot lid te benoemen, waarmede de vergadering accoord gaat.

Volgens § 6 sub c. kunnen 21 staten vertegenwoordigd zijn; op het oogenblik
is dus nog 1 plaats vacant.

In verband met de veranderde constellatie der landen zal overwogen worden de
statuten te wijzigen, opdat meer staten aan de Commissie kunnen deelnemen.

Volgens § 6 sub a. zijn ook lid der Commissie Sir John Mac Eadyean en Dr.
Sheather, Voorzitter en Secretaris van het laatste Congres.

Bij acclamatie worden benoemd de heer Hutyra tot Voorzitter, de heer Le-
clainche en Sir John Mac Eadyean tot onder-Voorzitter, de heer de Blieck
tot algemeen secretaris en de heer Stang tot 2e Secretaris. De algemeen secretaris
zal tevens als penningmeester fungeeren.

3. Het verslag van de werkzaamheden der Commissie van 1914 tot heden wordt
door den Secretaris uitgebracht, terwijl tevens mededeeling wordt gedaan van den
stand der geldmiddelen.

Op voorstel van den Secretaris zal de correspondentie met de leden uitsluitend
in het Fransch worden gevoerd, ten einde de correspondentie te vereenvoudigen
en in verband met de noodzakelijke vertalingen van rapporten de uitgaven van het
bureau te beperken. Deze bepaling geldt natuurlijk niet voor de Congressen, waar
volgens § 25 van de Congresstatuten Duitsch, Fransch en Engelsch de officieele
talen zijn en volgens besluit van de vergadering van Juli 1914 het Organiseerend
Comité van het Congres te Londen aan het Congres zou voorstellen ook Italiaansch

\') Nadat de vergadering gehouden was, werd bericht ontvangen dat door
Egypte als lid wordt voorgesteld : Ahmed Farid Bey, Directeur der Service
vétérinaire au Ministère de l\'Agriculture, Caire.

als officieele congrestaai toe te laten. Omtrent dit laatste is echter geen beslissing
kunnen genomen worden wegens het afbreken van het congres.

De Secretaris leest voor een voorstel van het Organiseerend Comité van het
laatste Congres in Londen (1914) :

,,At a meeting of the Organising Committee held at 10 Red Lion Square, Lon-
don, on Friday, 3rd of April 1925 :

That it is desirable that another International Veterinary Congress should be
held as soon as practicable and that it should be held in London.

That the British members of the Permanent Commission be authorised to take
that invitation to the next meeting of the Permanent Commission.

Dit wordt door den secretaris op verzoek van Sir John Mac Fadyean nader
toegelicht. Daar het congres te Londen eigenlijk niet heeft plaats gehad en boven-
dien een groot deel der geldmiddelen nog aanwezig is, verdient het alle aanbeve-
ling het congres wederom in Londen te houden. Het Organiseerend Comité van
1914 bestaat nog en zal wegens de opgedane ervaring in korten tijd een congres
kunnen voorbereiden.

Prof. Leclainche vreest, dat met het oog op de daling der geldkoers in verschil-
lende landen, het voor de veeartsen van die landen moeilijk zal zijn het congres te
Londen bij te wonen en stelt daarom voor het congres in een der bedoelde landen
te houden.

Op de vraag van den heer Braila of de heer Leclainche een voorstel en uit-
noodiging doet om het congres te Parijs te houden, antwoordt de heer Leclainche
bevestigend.

Sir John Mac Fadyean merkt op, dat momenteel voor vreemdelingen het
leven te Parijs zeer weinig goedkooper is dan te Londen. Bovendien zal het Orga-
niseerend Comité te Londen voor goedkoope logies-accomodatie zorgen.

Lignières verzoekt het Organiseerend Comité hare aandacht ook te schenken
aan het verkrijgen van reductie voor reizen naar het congres, hetgeen Sir John
Mac Fadyean toezegt.

Als tijdstip wordt vastgesteld 1930, daa. één jaar voorbereiding minstens noodig
is en de rapporteurs één jaar moeten hebben voor het indienen van hun rapport.

Volgens § 6 sub b. der statuten moeten nog 2 veeartsen van het land, waar het
congres plaats vindt, in de Permanente Commissie zitting hebben. Sir John Mac
Fadyean en Dr. Bradley stellen voor te benomen Lt. Col. J. W. Brittlebank,
Chief Veterinary Officer te Manchester en Dr. F. C. Minett, Director Research
Institute in Animal Pathology te Londen, hetgeen door de vergadering wordt
goedgekeurd.

De vergadering spreekt den wensch uit, dat eene voorloopige agenda door het
Organiseerend Comité te Londen in overleg met het Bureau der Commissie vast
te stellen, spoedig aan de leden zal worden toegezonden, die daarna tot een be-
paalden datum voorstellen kunnen indienen.

Het ligt in de bedoeling in Mei 1929 wederom een vergadering der Permanente
Commissie te houden, ten einde het programma voor het congres te bespreken.

Prof. Stang wijst op de wenschelijkheid van de vorming van nationale comité\'s.

Prof. Leclainche wenscht aan het Organiseerend Comité te verzoeken het aan-
tal onderwerpen, waarover gerapporteerd zal worden, te beperken tot de meest
belangrijke ; bij vorige congressen was het aantal rapporten te groot. Ook stelt
hij voor minstens over één onderwerp te laten rapporteeren, dat voor de practi-
seerende dierenartsen van direct belang is en wijst daarvoor op de beteekenis van

een uitspraak van het congres betreffende de uitoefening der diergeneeskunde,
daar de diergeneeskundigen volstrekt niet in alle landen voldoende beschermd
zijn wat de uitoefening van hun beroep betreft.

Prof. Lignières wijst op de groote beteekenis van deze kwestie voor Zuid-
Amerika.

De heer Braila spreekt den wensch uit, dat indien door verschillende landen
over eenzelfde onderwerp gerapporteerd wordt, één rapporteur-général zal worden
aangewezen, die in de zitting alle rapporten resumeert. Hierdoor wordt veel tijd
bespaard.

Nadat de Voorzitter den heer Leclainche bedankt heeft voor de betoonde gast-
vrijheid en de andere leden voor hunne tegenwoordigheid en medewerking, wordt
de vergadering gesloten.

1. Président : Prof. Dr. F. Hutyra, Recteur de 1\'Ecole vétérinaire supérieure à
Budapest (Hongrie).

2. Vice-Président : Prof. E. Leclainche, Chef des Services Vétérinaires à Paris
(France).

3. Vice-Président : Dr. Sir John Mac Fadyean, Highlands House, Leatherhead
(England).

4. Secrétaire général et Trésorier : Dr. L. de Blieck, Directeur van het Instituut
voor parasitaire- en infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht (Pays-Bas).

5. 2e Secrétaire : Dr. Stang, Professor an der Tierärztlichen Hochschule, Berlin
(Deutschland).

6. O. Charnock Bradley, Principal of the Royal (Dick) Veterinary College
Edinburgh (England).

8. Georges Ionesco-Braila, Directeur-Général des Services Zootechnique
et Sanitaire vétérinaire, Bucharest (Roumanie).

11. Ahmed Farid I3ey, Directeur du Service vétérinaire au Ministère de l\'Agri-
culture, Caire (Egypte).

12. J. Hamr, Chef du Departement vétérinaire du Ministère de 1\'Agriculture,
Prague (Tchécoslovaquie).

13. Dr. Hebrant, Recteur de l\'Ecole de médecine vétérinaire de l\'Etat, Cureghem
(Belgique).

16. Dr. C. O. Jensen, Professeur de l\'Ecole vétérinaire, Chef du Service vété-
rinaire, Copenhague (Danemarc).

17. Karl Kasper, Ministerialrat, Leiter der Veterinärverwaltung im Bundes-
ministerium für Land- und Forstwirtschaft, Wien (Oesterreich).

18. G. Kjerrulf, Membre de la Commission Royale de Médecine à Stockholm
(Suède).

20. Dr. F. C. Minett, Director Research Institute in Animal Pathology, London
(England).

21. Cyrille J. Petrovitch, Inspecteur de la Section vétérinaire au Ministère
de l\'Agriculture et des Eaux, Belgrade (Yugo-Slavie).

24. Dr. P. J. du Toit, Director of Veterinary Services, Pretoria (South-Africa).

25. I. Tuleff, Directeur du Service vétérinaire et des haras, Sofia (Bulgarie).

Verleend : negen maanden verlof aan den bacterioloog van het Veeartsenijkundig
Instituut te Buitenzorg, Dr. F. L. Huber.

Benoemd : E. A. Galesloot tot keuringsveearts aan het Openbaar Slachthuis
te Amersfoort.

E. A. Galesloot van Uithoorn naar Amersfoort, Bergstraat 27.
,, Dr. H. J. van Nederveen den Haag, van Statenlaan 99 naar Neu-

huyskade 41, (telefoon No. 71965).
,, J. Breedveld Amsterdam, van Plantage Prinsenlaan 13, naar
Sarphatipark 79¹ (telefoon No. 29362).
W. II. v. Nieuwenhuizen van Halfweg naar Dirksland.
,, J. I. F. Hartman van Vreeland naar Nieuwersluis.
,, Dr. Y. M. Kramer van den Haag naar Voorburg.
J. T. Heeg van Huizum naar Halfweg.
Gevestigd te Heemstede: P. J. van Endt.

Xenophon, Paardrijden. Eene handleiding voor den ruiter. Naar het Grieksch
door C. A. van Woelderen. 3e dr. \'s Gravenhage, N.V. Boekhandel v.h. W. P.
van Stockum & Zoon, 1928. 8°. X 110 blz. met 15 pl.

C. K. van Dalen, Bijdrage tot de kennis van de chemische en botanische sa-
menstelling van het hooi en van den invloed, welken enkele meststoffen daarop
uitoefenen. Proefschrift Wageningen. 1928.

Wat iedere fokker moet weten. [Assen, N.V. Kon. Drukkerij Floralia, 1928]. KI.
8°. 64 blz. m. afb.

Verslag over de werkzaamheden van den veeartsenijkundigen dienst en den
gezondheidstoestand van den veestapel in 1926. \'s Gravenhage, Algemcene Lands-
drukkerij, 1928. 8°. 114 blz. m. 3 afb.

Veeartsenijkundige Dienst. Directie v. d. Landbouw. Dept. van Binnenl. Zaken
en Landbouw.

G. Delater et Ch. Grandelaude, Nouveau précis de bactériologie. Paris,
Gauthier-Villars et Cie., 1928. 8°. VI 124 p. Cart. fr. 50.—

P. Mégnin, Le furet. Histoire. Hygiène. Maladies. Chasse au furet. Droit de
furetage. 4e éd. Paris, éd. de ,,l\'Eleveur", 1928. 16⁰. 79 p.av. fig. fr. 10.—

D. P. A. P. Aude, Influence de l\'hormone testiculaire sur les échanges respira-
toires chez les gallinacés. Paris, G. Doin et Cie, 1927. 8°. 42 p. av. fig. et giaph.

P. Rénaux, Manuel de laiterie-bcurrerie. Paris, J. B. Baillière et fils, 1928. 18°.
300 p. av. 100 fig. fr. 15.—

Besson, Technique microbiologique et sérothérapique. Tom. 1. 8e éd. Paris,
J. B. Baillière et fils, 1928. Gr. 8°. 522 p. av. 253 fig. fr. 40.—

A. Gener, De l\'élevage du gros bétail à Madagascar. Utilisation de ses produits.
Alger, Imprimerie de l\'Algérie, 1927. 8°. 265 p. av. pl.

P. Hachet-Souplet et F. Méry, Initiation aux courses de lévriers. Paris, La
Liberté, 1928. Kl. 8°. Av. photos. . fr. 10.—

V. G. Perry, The Boston terrier. Chicago, Judy Publ. Co., 1928. 8°. 153 p.w.
ill. \' Cloth $ 2.—

M. F. Mc Taggart, From colonel to subaltern. Some keys for horse owners.
London, Country Life, 1928. 8°. 230 p. w. ill. Sh. 12.6.—

D. O. Glover, A dog\'s life. The autobiography of „Rascal," a planter\'s dog.
London, Heath Cranton, 1928. 8^C. 128 p. Sh. 3.6.—

F. Ivollet, Training the police dog. 5th ed. Chicago, Judy Publ. Co., 1928. 8°.
57 p.w. ill. and diagr. S 1.—

A. Miyawaki, Condensed milk : a study of condensed, evaporated and powdered
milk. New York, Wiley, 1928. 8°. 380 p. w. diagr. S 4.50.—

C. L. Walton and W. R. Wright, Agricultural parasitology : an introduction.
London, Sidgwick & Jackson, 1927. 8°. X -f 122 p. w. 16 fig. a. 5 pi.

C. Elton, Animal ecology. London, Sidgwick & Jackson, 1927. 8°. XX 270
p. w. 13 fig. and 8 pi.

H. Weigmann, Methods of milk conservation, especially pasteurisation and
sterilisation of milk. Transl. by J. Willmann. Derby, J. W. Willmann, 1927. 8°.
103 p. w. 24 fig. a. 1 pi.

H. B. Raffensperger and J. W. Connelly, The swine sanitation system as
developed by the Bureau of Animal Industry in Mc Lean County. Washington,
Government Printing Office, 1927. 8° 20 p.

R. N. Chopra and A. C. Chandler, Anthelmintics and uses. In medical and
veterinary practice. London, Bailliere, Tindall & Cox, 1928. 8°. XII 292 p. w.
5 pi. Sh. 22.6.—

Ph. Stöhr, Lehrbuch der Histologie und der mikroskopischen Anatomie des
Menschen mit Einschluss der mikroskopischen Technik. 2iste Aufl. von W. von
Möllendorf. Jena, G. Fischer, 1928. 4⁰. XII 503 S. m. 423 (z. T färb.) Abb. im
Text. M. 18.—

E. Bürki, Hilfe für den Stall. Tierärztlicher Berater. Bern, Hallwag A. G.,
1928. Kl. 8°. XXV 568 S. m. Abb. Fr. 7.50

Kühn-Archiv. Hrsg. von G. Frölich, K. Steinbrück und Th. Römer. Bd. 18.
Berlin, P. Parey, 1928. 4°. XIII 308 S. m. Abb. M. 15.—

A. Reher\'s Jahrbuch für Pferdesport, Vollblut und Traber-Zucht in Deutsch-
land unter Berücksichtigung des benachbarten Auslandes. Jg. iö. 1928. Berlin,
A. Reher, [1928]. 8°. IV 312 S. m. Abb. und PI. auf 12 Taf. M. 8.—

Das Pferd. Zeitschrift für Zucht und Nutzung des deutschen Vollblut-, Warm-
und Kaltblutpferdes. Offizielles Nachrichtenblatt der Reichsvereinigung der
deutschen Pferdeinteressenten. Jg. 1. 1928. Berlin, W. Schüler, 1928. Monatlich
1 Heft. Vierteljährl. M. 1.—

F. Schmidt, Die Geflügeltubeikulose. Halle a. S., Verlag der Landwirtschafts-
kammer für die Provinz Sachsen, 1928. 8^:. M. 1.50,

Arbeiten der Landwirtschaftskammer f. d. Prov. Sachsen. H. 49.
Corpus hippiatricorum graecorum. Vol. 2. Edid. E. Oder und C. Hoppe. Leip-
zig, B. G. Teubner, 1927. 12⁰. 464 p. M. 14.—
Hippiatrica Parisina, Cantabrigiensia, Londinensia, Lugdunensia.
L. Spartz, Die Tuberkulose unserer Haustiere. Luxemburg, R. Hausemer,
1928. 8°. 48 S.

R. Torikata, Die volumetrische Komplementbindungsreaktion. Beitrag zur
Lehre der Komplementbindungsreaktion auf Grund neuer Untersuchungsme-
thoden und zur Lehre des Koktoantigens bzw. Koktoimmunogens Jena, G.
Fischer, 1928. 4⁰. VII 530 S. m. 98 Abb. im Text und 2 (1 färb.) Taf. M. 26.—

H. Vitzthum, Ueber parasitische Milben der Pelztiere und ihre pathologische
Bedeutung. Leipzig, A. Heber & Co., 1928. Gr. 8°. 14 S. M. 1.50.—

W. Henneberg, Bakteriologie für die Molkereischule. 2te Aufl. Hildesheim,
Molkerei-Zeitung, 1928. 8°. 70 S. m. 37 Abb. M. 1.50.—

R. Römer, Praktische Geflügelfütterung. 7te Aufl. Berlin, F. Pfenningstorff,
1928. Gr. 8°. 130 S. m. Abb. M. 2.—

M. Wischer, Grundriss des Fortpflanzungs- und Vererbungsproblems in der
Kaninchenzucht unter bes. Berücksichtigung der Chromosomentheorie und des
Mendelismus. Leipzig, F. Poppe, 1928. 8°. 112 S. m. 45 Abb. M. 2.50.

H. W. G. Giese, Studien an der Hampshiredown-Stammschäferei Hoffe in der
Oldenburger Wesermarsch. Hannover, M. & H. Schaper, 1928. 8°. VI 108
S. m. eigendr. Xaf. M. 5.—.

Abhandlungen des Instituts für Tierzucht und Molkereiwesen an der Univer-
sität Leipzig. Hrsg. von Golf. H. ii.

H. Rebentisch, Die Suffolkschafzucht in England und Deutschland mit bes.
Berücksichtigung der Domäne Lichtenburg bei Torgau. Hannover, M. & H. Scha-
per, 1928. 8°. X 142 S. m. Tab. M. 7.—.

Abhandlungen des Instituts für Tierzucht u. s. w. an der Universität Leipzig.
Hrsg. von Golf. H. 13.

U. Reershernius-Pilsum. Hannover, M. & H. Schaper, 1928. 8°. VII
84 S. m. Kurven, Tab. u. 8. Taf. M. 5.50.

Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie, Immunitätsforschung und experimen-
tellen Therapie. Fortsetzung des Jahresberichts über die Ergebnisse der Immuni-
tätsforschung. Hrsg. von W. W\'eichardt. Bd. 9. Berlin, J. Springer, 1928. 4⁰.
IV 649 S. m. 63 Abb. M. 69.—.

Festschrift anlässlich des fünfzigjährigen Bestehens des Tierseucheninstituts
der Universität Leipzig. Aug. Eber gewidmet. Berlin, R. Schoetz, 1928. Gr. 8°.
237 S. m. Fig. und 16 z. T. färb. Taf. M. 18.—

J. Borchart, Der Kanarienvogel. 27ste Aufl. Leipzig, F. W. Gloeckner & Co.,
1928. 8°. 128 S. M. 1.50

J. Bungartz, Das Zwerghuhn, seine Rassen, Zucht, Pflege u.s.w. Berlin, A.
Scherl, [1928]. 8°. 84 S. m. 15 Textabb. u. 10 Tiefdr.-Taf. M. 1.80.

H. Nachtsheim, Das Rex-Kaninchen und seine Bedeutung für die Pelztier-
zucht. (M. 7 Abb.). — Das Haarkleid des Rex-Kaninchens. (M. 3 Fig.). Von O.
Thiel. Leipzig, A. Heber, 1928. Gr. 8°. 15 S. M. 1.30.

Bericht über das Veterinärwesen im Freistaat Sachsen. Bearb. von der 2ten
Abteilung des Landesgesundheitsamtes. Jg. 70/71. 1925 u. 1926. Dresden, von
Zahn & Jaensch, 1927. Gr. 8°. V 167 S. M. 3.—.

M. K. Sulc, Das Haar und das Haarkleid, die Gesichtswarzen und Naevi des
Menschen und der Tiere im Lichte der Deszendenztheorie. 8°. 32 S.

Alavi-Moghadam, Essais de vaccination contre le streptocoque gourmeux.
Thèse de Toulouse. 1928.

Magimel-Pelonnier, Contribution à l\'étude des moeurs des rongeurs-Articu-
lation intermandibulaire. Thèse de Toulouse. 1928.

Fouriaud, Sur le traitement chirurgical de la lymphangite épizootique. Thèse
de Toulouse. 1928.

A. C. M. P. Tapernoux, Les relations entre l\'acidité potentielle et l\'acidité
factuelle du lait. Thèse de Lyon. 1928.

J. Louis, Du rôle du vétérinaire en assurance-mortalité des chevaux. Thèse de
Lyon. 1928.

A. J. Mottet, Contribution à l\'étude de la chirurgie canine de la région cervico-
aciale. Thèse de Lyon. 1928.

P. M. C. P. Rossi, Contribution à l\'étude de la transmission de la tuberculose
alimentaire par le malt et ses sous-produits. Thèse de Lyon. 1928.

M. R. R. Lory, Contribution à l\'étude anatomo clinique de la tuberculose du
chat. Thèse de Paris. 1928.

A. E. Pion, Contribution à l\'étude de l\'hérédité de l\'irido-cyclite primitive
(fluxion périodique du cheval). Thèse de Paris. 1928.

S. P. Rott, Contribution à 1 étude de l\'athrepsie des carnivores. Son traitement.
Thèse de Paris. 1928.

Ch. G. Baudain, La vache de Jersey acclimatée en Bourgogne. Thèse de Paris.
1928.

R. P. R. J. Blary, Quelques essais pour l\'étude de l\'influence de l\'alimentation
de la mère sur la croissance du jeune. Thèse de Paris. 1928.

J. C. A. Prévost, Des inconvénients de l\'extraction forcée chez les femelles
bovines. Thèse de Paris. 1928.

J. P. F. Savigny, Méthodes spécifiques et paraspécifiques dans le traitement
de la maladie du jeune âge du chien. Thèse de Paris. 1928.

R. L. Mannant, L\'hyperthryoïdisation expérimentale chez le chien. Thèse de
Paris. 1928.

E. A. Journé, Les formes bénignes ou de moyenne gravité de la fièvre aphteuse.
Contribution à l\'étude et au traitement de leurs complications. Thèse de Paris.
1928.

A. E. N. Dengreville, La méthode de Bier en médecine vétérinaire. Son ac-
tion thérapeutique. Thèse de Paris. 1928.

P. M. A. Deloulme, Les droits des vétérinaires en inspection des viandes.
Thèse de Paris. 1928.

A. W. Lefebvre, Du renversement de l\'utérus chez la vache. Son traitement.
Thèse de Paris. 1928.

H. E. L. Garnerin, Des injections médicamenteuses intra-trachéales chez les
ruminants. Technique de ces injections. Thèse de Paris. 1928.

L. P. Lanéry, Contribution à l\'étude des insuffisances hépatiques chez le chien.
Thèse de Paris. 1928.

J. M. P. Claverie, Organisation du service vétérinaire et lutte contre les épi-
zooties en Guinée française. Thèse de Paris. 1928.

Th. E. Vanlerberghe, Contribution à l\'étude de la maladie des nouveaux-
nés dans les espèces chevaline et bovine. Thèse de Paris. 1928.

Marg. Péchenard, Les tumeurs chez les oiseaux. Etude critique et recherches
expérimentales. Paris, Revue de pathologie compareé etc., 1927. 8". 62 p. av.
fig-

J. Ensales, Le médiastin du chien. Notes anatomophysiologiques pour servir
à l\'expérimentation. Montpellier, E. Montane, 1927. 8°. 35 p.

A. Swoboda, Ueber den Utriculus masculinus der Haustiere. Inaug.-Diss.
Berlin. 1928.

R. Zimmermann, Die hygienische Beschaffenheit der Glogauer Marktmilch
und Vorschläge zu einer einwandfreien Milchbelieferung der Stadt. Gleichzeitig
ein Beitrag für die Informierung der Gemeindeverwaltungen. Inaug.-Diss. Berlin.
1928.

F. W. Weiss, Histologie und Spermatogenese der Damhirschhoden ausserhalb
der Brunstzeit. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

K. Hagge, Ueber die Adsorptionsleistung verstärkter Granulatstifte in vis-
kosen Medien bei verschiedener Temperatur. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

H. Heisig, Calcium und Eiweiss im Harn bei mit Spreewaldheu und Zugabe
von Nitakalk gefütterten Rindern. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

U. Lockau, Untersuchungen am Uterusepithel der Haussäugetiere. Inaug.-
Diss. Berlin. 1928.

H. Böttger, Der Nachweis stattgehabter Erhitzung gewöhnlicher und che-
misch konservierter Milch. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

W. Ehlers, Intravitale Speicherungsversuche mit bes. Berücksichtigung des
experimentellen Rotlaufs (Maus, Schwein). Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

H. Kackmann, Klinische und histologische Untersuchungen über die Wirkung
einiger Antiseptica (Phenolkampfer, Protargol, Rivanol und Airol) in Gelenken
bei intraartikulärer Applikation. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

P. Luv, Gasometrische Mikrobestimmungen von Wasserstoffsuperoxyd, Stick-
stoffverbindungen und Gährungs-Kohlendioxyd. (Ein Beitrag zur Technik des
Ponderovolumeters (P. V. IC) nach Päclitner.). Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

E. Scheel, Ueber die Leberegelseuche im Kreise Dannenberg a. Elbe in den
Jahren 1926—1928. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

K. Sönksen, Versuche zur Leitungsanästhesie am Hinterschenkel des Rindes.
Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

E. Wortberg, Ueber einen Fall von Basalzellenkrebs der Haut eines Schafes.
Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

B. Barme, Versuche mit subkutaner Injektion von Chlor-Anilinen und Chlor-
Toluidinen an der Katze. Inaug.-Diss. Wiirzburg. 1927. 8°. 27 S.

K. Cohnen, Ueber den Mechanismus der Einwanderung durch den Eileiter mit
bes. Berücksichtigung der zyklischen Veränderungen am Eileiterepithel des Ka-
ninchens. Inaug.-Diss. Leipzig. 8°. 20 S.

W. Baden, Ueber die Entwicklung der Klitoris beim Kaninchen. Inaug.-Diss.
Halle. 1927. 8°. 78 S.

T. Bahrami, Untersuchungen über die Schädel-Kapazität der Equiden. Inaug.-
Diss. Halle. 1927. 8°. 67 S.

O. Carlens, Beitrag zur Kenntnis der embryonalen Entwicklung des Ex-
tremitätenskeletts beim Pferd und Rind. Inaug.-Diss. Leipzig. 1927. 8°. 45 S.

C. Kosswig, Ueber die Vererbung und Bildung von Pigment bei Kaninchen-
rassen. Inaug.-Diss. Berlin. 1927. 8°. 33 S.

O. Liebetrau, Variationsstatische Untersuchungen über Form und Leistung
an Kühen der schwarzbunten Niederungsrasse der Stammzuchtgenossenschaft
Eutin. Inaug.-Diss. Halle. 1927. 8°. 126 S.

E. Geske, Die Blutausrüstung des gesunden Karakul-Schafes. Inaug.-Diss.
Halle. 1927. 8\'. 67 S.

O. Kettmann, Die Bestimmung der Kieselsäure in der Milch, ihre Schwan-
kungen und deren Abhängigkeit. Inaug.-Diss. Halle. 1927. 8°. 30 S.

bijdrage tot de kennis der pathologisch-anato-
mische veranderingen van de longen bij infec-
tieuze varkensziekten.

Het feit, dat de aanwending van sera ter bestrijding van de
infectieziekten bij varkens meermalen een desillusie geeft, heeft
mede bijgedragen tot het instellen van het, in dit proefschrift
beschreven onderzoek. De bedoeling was een indruk te krijgen
van de pathologisch-anatomische veranderingen van de longen,
gezien in het verband met de soorten van uit deze organen gekweek-
te bacteriën, m. a. w. of bepaalde vormen van pneumonie samen-
gaan met de aanwezigheid van bepaalde microörganismen.

Het historisch overzicht geeft van af 1886 eerst vage, daarna
meer vastere gegevens omtrent de voorkomende vormen van pneu-
monie, Loefler en Schütz beschreven een mortificeerende, fi-
brineuze pleuropneumonie als borstziekte-pneumonie. In 1889
zagen andere onderzoekers een tot necrose voerende, catarrhale
pneumonie. Daarna maken verschillende schrijvers melding van
gemengde beelden, al of niet met necrose gecompliceerd, zelfs
van op tuberculose gelijkende beelden. Volgens Hoffmann, Os-
tertag e. a. bestond geen enkele typische vorm van pneumonie
bij borstziekte. Joest en Glüsser beschrijven bij borstziekte zeer
verschillende beelden.

Bij varkenspest (bacillaire, eventueel primair ingeleid door virus-
pest) werd in 1886 reeds door Salmon slechts nu en dan een pneu-
monie gezien. Andere onderzoekers bevestigen dit; eenigen zagen
een chronische, catarrhaal-necrotiseerende pneumonie, anderen
een kazige pneumonie. Poels vermeldt een croupeuze, echte pest-
pneumonie en verschillende secundaire pestpneumonieën, ver-
oorzaakt door bac. suisepticus, streptococcen, bac. pyocyaneus,
bac. pyogenes, e. a.

Duitsche onderzoekers vonden bij pest meestal den chronisch-
catarrhalen vorm van pneumonie, al of niet met necrotische pro-
cessen.

Bepaalde kenteekenen om deze pneumonieën te onderscheiden
van borstziekte-processen, waren er niet. Een bloedige infiltratie
van het interstitium werd door verschillende onderzoekers als
criterium voor beide ziekten gehouden.

De necrotische processen zouden volgens Poels en GléLsser
bij de borstziekte vroegtijdig, bij pest pas later inzetten. Hutyra
en Marek nemen aan, dat de necrose ook bij de borstziekte later
pas optreedt.

De plaats in de lobuli, waar de necrose begint, is ook een strijd-
punt. Poels en Joest noemen bij borstziekte het centrum, Glüsser
de peripherie der lobuli. De aard der necrose met betrekking tot
de structuur van het weefsel en de verweeking der necrosehaarden
worden eveneens geheel verschillend beschreven.

Ook het begeleidend verschijnsel Pleuritis kan noch voor den
aard der ziekte, noch voor het karakter der pneumonie eenige aan-
wijzing geven. Wel meenden Zschokke, Marek e. a. ten onrechte,
dat bij de borstziekte altijd een pleuritis zou voorkomen. Ook
omtrent het optreden van necrotische processen in de longlymphe-
klieren zijn de meeningen verdeeld.

Na de sectie en de beschrijving der organen, speciaal de longen,
werd eenig materiaal uit de organen op voedingsbodems geënt
en uit de pneumonische longgedeelten met verschillend aspect
eenige weefselstukjes, waarvan enkele met de bekleedende pleura
gefixeerd en tot coupe\'s verwerkt. Deze werden gekleurd :

1. uit het peripheer gelegen pneumonische weefsel (bij verschil-
lend aspect van verschillende plaatsen),

4. uit de lever, uit de milt, uit een nier en soms ook uit de pleura-,
de pericardiaal- of peritoneaalholte, naar gelang daarin patho-
logische veranderingen voorkwamen.

De opgekomen koloniën werden nader onderzocht en de bacterie
met behulp van de vereischte voedingsbodems gedefinieerd. De
aldus opgespoorde microörganismen, voorzoover afkomstig uit
de pneumonieën, werden na de beschrijving der groepen, in een
tabel opgenomen.

Om gemakkelijker het eventueele verband tusschen de aetio-
logische factoren en de necrotische processen bij deze longont-
stekingen te kunnen nagaan, werd bij de groepeering met voor-
komende necrose rekening gehouden.

Hierin zijn ingedeeld : 23 gevallen. Macroscopisch geven de
longen het volgende beeld te zien : In de beide top- en cardiale
kwabben en in het voorbuitenste deel der hoofdkwabben promi-
neeren verschillende lobuli of ook wel een geheele kwab boven\' het
oppervlak van het overige, samengevallen, lichtroze gekleurde
longweefsel. De verheven gedeelten voelen doorgaans matig vast
aan en zijn van grijze tot grauwroode kleur. In enkele gevallen
schemert door de pleura een dofwitte sterretjesteekening. Op
doorsnede is het pneumonische weefsel glad en gering vochtig.
Uit de bronchiën loopt bij zijdelingschen druk een dikke, taaie,
meestal gele mucopurulente massa, het slijmvlies ziet er meestal
normaal uit, soms wat geïnjicieerd. De pleura is in de meeste ge-
vallen glad en vochtig, in drie gevallen slechts bestond een fibri-
neuze pleuritis, in hoofdzaak op de pneumonische longgedeelten.
De bronchiale lympheklieren zijn gewoonlijk nog al flink ver-
groot, doch niet hyperaemisch. Microscopisch zijn de beelden
als volgt samen te vatten :

De verdichting van het pneumonische weefsel is gewoonlijk
sterk, in den regel is echter op enkele plaatsen de alveolaire struc-
tuur van het weefsel nog duidelijk te herkennen. De alveolen
zijn opgevuld met cellige elementen, t. w. i°. mononucleaire phago-
cyten, waarschijnlijk afkomstig van het endotheel der capillairen,
2°. groote ovale, soms kernlooze epitheelachtige cellen, 3⁰. spora-
disch voorkomende reuzencellen met 5 of 6 kernen, gelijkende op
de kernen van de voorgaande soort en in de cel gerangschikt als
in de reuzencel van het type Langhans, 4⁰. rondcellen, die nu en
dan domineeren, 5⁰. donkere bijna naakte kerntjes (lymphocyten),
6°. enkele polymorphkernige leucocyten, 7⁰. erythrocyten, die in
de haemorrhagisch ontstoken gebieden domineeren, 8°. phago-
cyten, beladen met bloedpigment, speciaal tusschen de erythro-
cyten. De alveolairwanden zijn vaak hyperaemisch en bijna overal
min of meer verzwaard door cellen van een vitaal type (fibro-
blasten en vitale endotheelcellen) en enkele kernen van rustende
cellen. In enkele gevallen is de verbreeding dezer septa zoo sterk,
dat men meent velden granulatieweefsel voor zich te hebben.

Verder ziet men in deze pneumonieën alveoolgroepen, gevuld met
een gelijkmatig lichtroze gekleurd, gecoaguleerd eiwitneerslag
(oedeem). In andere gedeelten hebben de groote, ledige alveolen
door confluentie holten gevormd en worden ze gescheiden door
zeer dunne, anaemische wandjes, welke dikwijls verscheurd en
teruggetrokken zijn (alveolair emphyseem). Verder komen er ge-
deelten voor, waar de alveolen spleetvormige lumina hebben, ter-
wijl de wanden bijna evenwijdig langs elkaar liggen, (atelektase).
De bronchioli zijn zonder uitzondering in het ontstekingsproces
betrokken. Ze zijn doorgaans opgevuld met exsudaat, waarin nu
eens rondcellen, dan weer de gedesquameerde, kubische epitheel-
cellen domineeren. De laatsten liggen soms nog in onderling ver-
band. Het epithelium is, voorzoover nog op het basaalmembraan
aanwezig sterk meerrijig (gewoekerd). De wand der bronchioli is
geïnfiltreerd met mononucleaire leucocyten, zooals ook het peri-
bronchiale bindweefsel in de meeste gevallen. Dit bindweefsel
vertoont vele vitale cellen en is bij uitzondering hyperaemisch.
De grootere bronchiën zijn op soortgelijke wijze aangedaan. Een
dicht-cellige infiltratie van de, van epitheelcellen beroofde propria
mucosae, veelal ook van de submucosa en van het interglandu-
laire bindweefsel. Peribronchiaal beteekenen de veranderingen
hier echter veel minder dan bij de bronchioli. De interlobulaire
bindweefselschotten zijn matig tot sterk verbreed door oedeem.
De in dit bindweefsel verloopende bloed- en lymphevaten zijn
dikwijls overvuld. I)e pleura is meestal normaal.

Hierin zijn ingedeeld n gevallen. Het macroscopische beeld
der longen komt in vele gevallen met dat der vorige groep overeen,
omdat de necrotische veranderingen veelal slechts met behulp van
den microscoop zijn aan te toonen. Voorzoover macroscopisch te
zien, doet zich de necrose in deze groep voor in den vorm van gele
tot grauwgele, droge, doffe, onregelmatig gevormde sequesters
ter grootte van een kleine erwt tot die van een noot. Slechts enkele
malen is centrale verweeking ingetreden en in een geval doorbraak
in de pleuraholte. Ook wel treedt de necrose op als dofgrijze, zeer
fijne, submiliaire haardjes, met hier en daar enkele grootere haar-
den, zoodat het weefsel op doorsnede een dofgrijs en korrelig aspect
heeft. De verspreiding der necrose is ongelijkmatig met geen enkele
voorkeur tot een bepaalde kwab. Microscopisch vertoont de ne-
crose de volgende beelden : Onregelmatig door het longweefsel
verspreid liggen submiliaire haardjes (groepen van eenige, aan-
grenzende alveolen), waarin de alveolairwanden zijn vervallen
tot structuurlooze weefselstrookjes en de intra-alveolaire ruimten
zijn opgevuld met kernsplinters (karyorhexis). Deze haardjes

vallen op door een donkere kleur. In andere gevallen zijn de kern-
stukken in deze haarden geheel verdwenen (karyolysis) en ziet
men nog slechts fletsrood gekleurde plasmaresten. Dan vallen de
haarden op door een fletsroode kleur. In de meeste gevallen is
van afkapseling niets te zien. In de grootere haarden, waaromheen
een kapsel is gevormd, is de bouw van het oorspronkelijke long-
weefsel nog herkenbaar (eenvoudige necrose). Op een enkele uit-
zondering na is de peripherie rijker aan kernsplinters dan het
centrum, dat in een zeer enkel geval verweekt is. Soms zijn in
het centrum der haarden resten van een bronchiolus op te merken.

Macroscopisch gaf het eene geval het beeld eener catarrhale
pneumonie (beschreven in groep iA) zonder pleuritis ; het andere
geval onderscheidde zich door zeer groote, vaste longen van een
donkerblauw-roode kleur met door de pleura heen schemerende,
onregelmatig begrensde, zeer uitgebreide, gele haarden. Er is bijna
geen respireerend longweefsel meer te zien. Op doorsnede heeft
het weefsel een droog en korrelig aanzien. Het beeld wordt be-
heerscht door droge, homogene, grijsgele tot roodgele velden met
grillige begrenzing, waartusschen hier en daar enkele donker-
roode, vochtige lobuli. Deze velden maken den indruk van afge-
storven weefsel, dat zich soms over een geheele kwab uitstrekt.
De pleura is dof en gespannen. Microscopisch zijn de beelden der
catarrhaal ontstoken gebieden overeenkomende met die van groep
i A ; in de fibrineus ontstoken gedeelten ziet men de alveolen
gevuld met versche, fraai gekleurde fibrinestollingen, waarin vele
mononucleaire macrophagen en lymphocyten zijn opgesloten.

In het ééne geval zijn de twee exsudaatsoorten niet scherp ge-
scheiden, gaan ze in elkaar over zonder scherpe grenzen ; in de
andere pneumonie zijn ze scherp gescheiden door „Kerntrümmer"-
wallen ter breedte van enkele alveolen. De door deze wallen inge-
sloten gebieden zijn fibrineus ontstoken (stadium tusschen roode
en grijze hepatisatie), buiten de wal zetelt echter een catarrhale
ontsteking. In het centrum van de fibrineus ontstoken eilanden
ligt dikwijls een bronchiolus of ook wel een bloedvat. De alveo-
lair wanden zijn zoowel in de fibrineus als in de catarrhaal ont-
stoken gebieden, zeer verzwaard. De bronchiën en bronchioli zijn
catarrhaal ontstoken. De interlobulaire bindweefselschotten zijn
zeer verbreed door oedeem, fibrinestollingen, cellige infiltratie\'s
en bloedingen. De daar verloopende lymphevaten zijn sterk ver-
wijd door fibrinestollingen en dichte groepen polymorphkernige
leucocyten (purulente lymphangitis). De pleura is verdikt en bezet
met een dun laagje fibrine ; in het andere geval normaal.

Hieronder ressorteeren drie gevallen. Macroscopisch ver-
toonen deze pneumonieën het beeld van een fibrineuze pneumo-
nie in het stadium der grijze hepatisatie : Lobaire verbreiding,
grijze kleur, vaste consistentie, zetelend in dezelfde gedeelten als
bij groep i A. In twee gevallen schemert door de pleura een dof-
witte sterretjesteekening. Op doorsnede is het weefsel droog, kor-
relig en dofgrijs van kleur. De necrose is in geen dezer gevallen
met het bloote oog te zien. In alle gevallen bestaat een bilaterale,
fibrineuze pleuritis. Microscopisch is het volgende te zien :

De twee soorten van exsudaat gaan in twee van de drie gevallen
in elkaar over met allerlei tusschenvormen, in één geval zijn ze,
evenals in groep n A, scherp van elkander gescheiden door necro-
tische strooken ter breedte van 3—4 alveolen, opgebouwd uit
structuurlooze weefselresten, waarin een massa kernstukjes nog
zwakjes kleurstof hebben aangenomen. Om de bronchioli en de
bloedvaten zijn hier, in tegenstelling met een beschreven geval
in groep 11 A, de cellig gevulde gebieden gelegen. In deze ca-
tarrhaal ontstoken gedeelten ziet men submiliaire necrosehaardjes.
In de andere gevallen bestaan regelmatig verspreide, ronde of gril-
lig gevormde necrose haardjes, met centraal een detritiusmassa
zonder kernen, terwijl in de peripherie nog kernresten aanwezig
zijn. De bronchioli zijn gevuld met een flets gekleurde, structuur-
looze massa, waarin kernsplinters en soms fibrinedraden ver-
spreid liggen. De epitheellaag is geworden tot een franje-achtig,
necrotisch randje. Ook de wand en het peribronchiale weefsel is
soms necrotisch (necrotiseerende bronchiolitis en peribronchio-
litis). In het door oedeem verbreede interstitium is in één der ge-
vallen purulente lymphangitis en thrombose der bloedvaten met
cellige infiltratie der vaatwanden waar te nemen. De pleura is
verdikt door oedemateuze en cellige infiltratie\'s en bedekt met
een, in dikte wisselende laag fibrine.

Macroscopisch zijn de beelden dezer pneumonieën niet te onder-
scheiden van die, beschreven in groep 1 A. In 4 gevallen bestond
een fibrineuze pleuritis.

Microscopisch valt op, dat in het subacuut tot subchronisch
catarrhaal ontstoken weefsel, zoowel in de dichtgevulde als in de
meer doorzichtige gedeelten, intensief donkerblauw gekleurde,
druiventrosvormige celophoopingen regelmatig verspreid liggen.

Deze zijn van verschillende grootte. Met sterke vergrooting ziet
men, dat deze celgroepen nu eens een enkele alveole betreffen, dan
weer tien of meerdere bij elkaar met allerlei overgangsvormen. De
alveolaire groepeering is daarin overal nog te volgen. De cellen in
deze intensief gekleurde plekjes blijken, op een enkele uitzon-
dering na, polymorphkernige leucocyten te zijn, terwijl in de groo-
tere, meerdere alveolen betreffende, leucocytenophoopingen, de
alveolairwanden door hystolyse geheel verdwenen zijn. (vorming
van submiliaire abscesjes). Het exsudaat in het overige, minder
intensief gekleurde longweefsel, bestaat ook in hoofdzaak uit
polymorphkernige leucocyten, hier echter vermengd met lympho-
c.yten en mononucleaire macrophagen. De bronchioli zijn ook hier
hevig in het proces betrokken en bevatten groote massa\'s poly-
morphkernige leucocyten. Het peribronchiale weefsel is dikwijls
rijk aan infiltratieve processen. In dit weefsel ziet men hier en
daar tegen de buitenzijde van den bronchiaalwand rondovale,
scherp omlijnde, donkerblauw gekleurde celophoopingen, be-
staande uit minder of meer vitale lymphocyten, (hyperplastisch
lymphoid weefsel). De overige veranderingen vertoonen overeen-
komst met de beschreven afwijkingen in groep i A.

Macroscopisch had deze pneumonie het voorkomen van een
catarrhale ontsteking met speldeknop- tot nootgroote, afgekap-
selde, hier en daar boven het longoppervlak promineerende haar-
den met een gelen, brokkeligen, kaasachtigen inhoud. Enkele
grootere haarden zijn reeds bijna geheel georganiseerd, sommige
kleinere hadden een purulenten inhoud.

In het chronisch purulent ontstoken weefsel blijken de necrose-
haarden omgeven door een sterk kapsel van circulair gerang-
schikt bindweefsel, dat op vele plaatsen tusschen de vezelen resten
van een necrotische massa insluit in den vorm van uiteengevallen
kernen en ongelijkmatig en onduidelijk gekleurde kernsplinters.
In het centrum dezer haarden ligt een paarsrood gekleurde detri-
tusmassa, waarin geen cellen of kernen meer zijn te onderscheiden.
Aan de peripherie der haarden ligt buiten om het kapsel een hy-
peraemische zone. In deze smalle, bloedrijke strook is het weefsel
dicht-cellig geïnfiltreerd met kleincellig exsudaat. Door den loop
der sterk uitgezette capillairen is de alveolaire bouw daarin nog
te herkennen. Geleidelijk gaat dit weefsel in het minder bloedrijke,
pneumonische over. De bronchioli in deze pneumonie zijn niet
gering in het proces betrokken. In de allerkleinste is alleen een

sterke woekering van het epitheel op te merken ; dit is een zeer
frequent verschijnsel bij de, meestal niet acuut verloopende var-
kenspneumonieën. Doch de grootere bronchioli vertoonen een
eigenaardige, in geen enkel ander geval waargenomen verandering,
n.1. een belangrijke verdikking van de propria mucosae, in hoofd-
zaak berustend op een sterke vermeerdering der bindweefselve-
zelen, zóó sterk, dat het lumen der bronchioli daardoor bijna
wordt afgesloten, (oblitereerende bronchiolitis). De muscularis
mucosae is hier vaak, mogelijk ten gevolge van inactiviteitsatro-
phie, versmald.

Macroscopisch ziet men in deze longen grauwroode naast grijze
pneumonische gedeelten. In 2 gevallen bestond necrose in den
vorm van een dofgrijze, soms grauwgele teekening, welke aan den
vertakten bronchiaalboom deed denken. In 3 gevallen bestond
een fibrineuze pleuritis.

Microscopisch het volgende : In deze pneumonieën wisselen ver-
schillende gebieden elkaar af: catarrhaal ontstoken gedeelten
gaan in onscherpe grenzen over in fibrineus-, purulent-, sereus- en
haemorrhagisch ontstoken gebieden. In 2 gevallen liggen in gril-
lige verspreiding door deze ongelijksoortig ontstoken gedeelten
submiliaire tot groot-militaire, donker gekleurde plekjes, waar
het weefsel zeer rijk is aan kernen en kernstukken. De alveolaire
bouw is in deze gedeelten doorgaans goed te zien. De alveolairwan-
den zijn echter structuur- en kernloos geworden, soms geheel
verdwenen. In andere haarden zijn zij nog zeer hyperaemisch.
De necrose zet zich op onderscheidene plaatsen voort in het inter-
stitium.

De bronchioli zijn, evenals de grootere bronchiën, cellig ont-
stoken. Hun wand is hyperaemisch.

Het interlobulaire bindweefsel is de zetel van oedemateuze,
fibrineuze en cellige infiltratie\'s. In alle 4 gevallen bestond daar
een heftige fibrino-purulente lymphangitis, hier en daar tot lym-
phothrombose voerend. In één geval bestonden ook in de bloed-
vaten thrombotische veranderingen. In 3 gevallen bestond een
fibrineuze pleuritis met oedemateuze en cellige infiltratie\'s in de
propria serosa en sterke vulling der bloed- en lymphevaten in de
subserosa.

*) In de liteiatuur vccikcirf rdc ccnlirptics \\ccr lejaalde typen van pneumonie.

Ten einde de pathogeniteit voor kleine proefdieren van de, uit
deze pneumonische longen gekweekte microörganismen na te
gaan, werden verschillende proefdierentingen verricht. Dit ge-
schiedde in de meeste gevallen door inwrijven van 24 uur-oude cul-
tures op de gesteriliseerde, gescarrificeerde huid van een konijn,
cavia of witte muis, enkele proeven werden genomen met subcu-
tane injectie\'s.

Dit proefdieronderzoek betrof speciaal de pathogeniteit der
verschillende stammen van den bacillus suisepticus.

De resultaten dezer dierproeven waren, dat slechts vier stammen
van bac. suisepticus in staat waren een konijn in 60 tot 70 uur te
dooden. In de overige gevallen zijn de stammen slechts gering
pathogeen gebleken. De bacillus suipestifer gaf in enkele gevallen
een doodelijk verloopende bacteriaemie.

De bacillus pyocyaneus doodde, subcutaan geïnjicieerd, in één
geval, een witte muis in 24 uur.

Verfasser hat 60 Fälle von Schweine-pneumonien untersucht und die folgenden
Ergebnisse erhalten :

Die pathogenisch-anatomischen Veränderungen der Lungen bei den Schweine-
pneuinonien bilden gar keine Richtschnur für den bakteriellen Faktor in der
Aetiologie. Diese Pneumonien zeigen, auch nach dem mikroskopischen Bilde eine
Neigung schleichend zu verlaufen.

Bei dem gröszten Teil dieser Entzündungen hat das Exsudat einen überwiegend
zelligen Charakter; typische Formen einer fibrinösen Pneumonie werden nicht
gefunden.

Die grosze Anzahl Fälle, bei denen ein lobulärer Charakter der Pneumonie
vorlag, wie auch das häufig vorkommen der ältesten Veränderungen in den und
um die Bronchioli, weisen auf eine peri-, eventuell endobronchiale Ausbreitung
dieser Entzündungen hin.

Wo mehr oder wenig umfangreiche Nekrose in diesen Pneumonien vorkam,
war dies in fast allen Fällen unter „einfache Nekrose" zu rechnen. Nur einige Male
war bei diesem Prozesz zentrales Verflieszen eingetreten.

Die Begrenzung der Nekroseherde stand mit den natürlichen lobulären Grenzen
nicht in Beziehung. Die Ausbreitung und die Abgrenzing dieser Prozesse waren
sehr verschieden ; bestimmte Vorliebe für einen zentralen oder peripheren Teil
der Lobuli war nicht wahrzunehmen.

Die durch die Pleura hindurch schimmernde blasse Sternzeichnung, bei der
makroskopischen Beschreibung öfters erwähnt, stimmte zuweilen mikroskopisch
mit peribronchiolitischen Veränderungen überein. Die Heftigkeit der pneumoni-
schen Prozesse war der Pathogenität der isolierten Mikroorganismen für kleine
Versuchstiere nicht entsprechend.

Das Vorkommen von Pleuritis ging mit dem wohl oder nicht Anwesendsein des
Bazillus Suiseptikus nicht zusammen.

The author examined 60 cases of infections pneumonia in swine and obtained
the following results :

The pathological-anatomical lesions of the lungs in swinepneunonia don\'t give
indication at all about the bacterial agent in the aetiology. These pneumonias
have a tendency to a slow course.

In most cases of these inflamations the exudate is of a preponderating cellular
character ; typical forms of any fibrinous pneumonia have not been found.

The great many cases in which a lobular character of the pneumonia was found
and also the frequent occurence of oldest lesions in the bronchioli and round about
same point to a peri- or possibly endobronchial spread of these inflammations.

In case of a more or less extensive mortification in these pneumonias, it could
nearly always be reduced to „simple necrosis" ; only a few times central deliques-
cence had revealed itself in this distemper.

The limits of the areas of the necrosis did not coincide with the natural lobular
ones The spreading and the outlines of these processes were very whimsical ; no
special preference for any central of peripheral part of the lobuli could be observed.

The pale stardesign, dimly visible through the pleura, at the macroscopical
examination, sometimes corresponded microscopical with peribronchiolotical
lesions.

The vehemence of the pneumonical distempers was not proportional to the
pathogeny of the isolated micro-organisms for small animals.

The appearance of pleuritis did not coincide with the presence of the bacillus
suisepticus.

L\'auteur a fait des recherches, dans 60 cas des pneumonies porcines et a obtenn
les résultats suivants :

Les lésions pathologiques-anatomiques des poumons chez les pneumonies
porcines ne fournissent aucune indication de en ce qui concerne l\'étiologie (élément
bactériel). Ces pneumonies ont, aussi d\'après l\'image microscopique, une tendance
à une marche trainante.

Pour la plupart de ces inflammations l\'exsudat a un caractère prépondérant cel-
lulaire ; des formes typiques de pneumonie fibrineuse n\'ont pas été trouvées.

Le grand nombre de cas ou on trouvait le caractère lobulair de la pneumo-
nie, ainsi que l\'apparition fréquente des transformations antérieures dans les
bronchioli et autour d\'eux, font croire à une diffusion péri-, éventuellement endo-
bronchiale de ces inflammations.

Presque partout où se produisait dans ces pneumonies une mortification plus
ou moins étendue, elle se laissait réduire à nécrose sans complications ; une déli-
quescence centrale était rare.

La délimination des foyers de la nécrose ne correspondait pas aux bornes natu-
rélles lobulaires.

La diffusion et les contours de ces procès étaient très variables ; une préférence
prononcée pour une partie centrale ou periphère des lobuli ne pouvait pas être
constatée.

Le pale dessin étoilé, qui se montrait vaguement à travers la plèvre, à l\'examen
macroscopique, correspondait parfois microscopiquement aux lésions péribronchi-
olitiques.

La véhémence des procès pneumoniques n\'était pas proportionnée à la patho-
génite des micro-organismes isolés pour le lapin, la cobaye et le souris blanc.

L\'apparition de la pleurésie ne coïncidait pas avec la présence du bacillus sui-
septicus.

Volgens Lesbure (j. Amer. Med. Ass., Pharm. Weekbl. 1928, blz. 570) kan
men vergiftigingsverschijnselen, bij cocaïnegebruik voor plaatselijke anaestesie,
voorkomen door een half uur vóór de cocaïne-inspuiting 400 tot 800 m.G. veronal
in te geven. Dit werd in meer dan 100 gevallen met succes gedaan.

Ten Berge (N. T. v. Geneesk. 1928, I, blz. 2893) vermeldt naar aanleiding van
het artikel van Tholen, (zie ref. blz. 476. 1 Mei No.) een geval (6 dagen na een
operatie) van thrombo-phlebitis bij een vrouw, waarbij onmiddellijk een bloed-
zuiger werd opgezet, en 4 dagen later een tweede bloedzuiger. Daarna vermin-
derden de locale verschijnselen snel, in het zieke linkerbeen was nog slechts een
gering oedeem ; de beenen waren van het begin af hoog gelegd. Toch ontstond
den I3den dag na de operatie een doodelijke embolie.

Uit het nagenoeg verdwijnen van de verschijnselen mag men dus niet besluiten
dat de thrombus weg is ; misschien was die alleen kleiner geworden zoodat het
bloed er beter langs kon stroomen. Misschien heeft ook dat beter langs-stroomen
het loslaten van stukken thrombus en embolie-vorming bevorderd.

Door dit geval en deze redeneering is schrijver bang geworden bloedzuigers bij
phlebitis toe te passen. In elk geval is, met of zonder bloedzuigers, noodig het been
hoog te leggen en niet te bewegen tot de thrombus georganiseerd is of ten minste
stevig met de vaatwand vergroeid. Een tijd van 3 weken, na de laatste temperatuur-
verhooging, is daar zeker voor noodig.

(Stewart en Byan, Am. Journ. of Röntgenology, ref. Polak in N. T. v. G.
1928, I, blz. 2903)

Men neemt aan dat galdrijvende geneesmiddelen niet alleen werken door ver-
hooging van galafscheiding door de lever en door versterking van de samentrek-
kingen van de galblaas. Dit laatste werd door amerik. onderzoekers nagegaan.
Men liet patiënten tetrajood-phenol-phthaleine innemen, welke kleurstof door de
lever in de gal wordt uitgescheiden en in de galblaas wordt ingedikt. Daardoor
komt op de Röntgenplaat een schaduw. Nu werden verschillende middelen inge-
geven en door herhaalde Röntgenfoto\'s werd de ontlediging van de galblaas
nagegaan. De meeste middelen hadden geen uitwerking, alleen oliezuur was werk-
zaam en in mindere mate olijfolie. Na oliezuur is echter een gewone maaltijd het
beste galdrijvend middel, zooals ook Naanver reeds in 1892 klinies vaststelde.

Sandford (Arch. of Surg., ref. Kopp. in n. T. v. G. 1928, i, blz. 2904) wees
op het veelvuldig voorkomen, bij den mens, van actinomycose. Localisatie in de
wervels is echter zeldzaam, van 670 act. gevallen slechts viermaal. Hierbij waren
ook andere organen aangedaan en was in alle 4 gevallen de kliniese diagnose
„tuberculose" gemaakt.

Bij wervel-actinomycose zijn bijna nooit verschijnselen van druk op het rugge-
merg ; het proces is vooral gelocaliseerd aan de oppervlakte der wervellichamen,
met fistels en abcessen en plankharde infiltraten.

Volgens Mayser (Münch. Med. Woch., ref. N. T. v. G. 1928, II, blz. 2820) geeft
de snelle methode, bij transfusie gebruikt om de bloedgroepen te bepalen, geen
voldoende zekerheid. Hij acht het wenselijk dat de klinieken steeds beschikken
over voldoende bloedgevers van de bloedgroep O, waartoe 40 % van het Duitse
volk behoort ; hun bloed wordt ook door elke andere groep verdragen.

Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijks-Universiteit te Utrecht.
de pensbewegingen bij het schaap,

In aansluiting aan het werk van Dr. van der Heyde over de
voormagen-bewegingen bij geit en rund, leek mij een nader onder-
zoek over de pensbewegingen bij het schaap gewenscht. Door de
bekwame hulp van het technisch personeel der afdeeling was dit
onderzoek mogelijk — de noodige hulpmiddelen (o.a. gelijkstroom)
ontbreken nog steeds in het nieuwe laboratorium.

Het is ons voorloopig slechts te doen om een bepaald schema
van de verrichtingen der voormagen. In hoever de samenstelling
van het voedsel, het water- en gasgehalte, de vullingstoestand
van de pens de maagbewegingen beïnvloeden, zal hier buiten be-
schouwing blijven. Bij de kleine herkauwers — meer bij de geit
dan bij het schaap — moet men evenwel rekening houden met
psychische invloeden op de maagbewegingen.

Slechts bij het rund is het aanleggen van een groote maag-fistel
toe te passen ; de registratie van een zoo groote zak als de pens
is met behulp van ballons niet aan te bevelen. Bij Roentgen-
onderzoek leeft het dier vooraf op een bepaalde kost en moet men
het tot opnemen van groote hoeveelheden van een contrastmiddel
dwingen. De snaargalvanometer — waarmee de registratie van
de werkingsstroom bij de maagbewegingen mogelijk is — is een
zeer te waardeeren hulpmiddel, al valt het niet mee het snaar-
beeld juist te beoordeelen.

In het algemeen heb ik de door Van der Heyde beschreven
werkwijze gevolgd, echter wil ik op deze enkele verschilpunten
wijzen :

De zuig-electrode van Richter bleek bij het aanbrengen op de
buitenkant van de pens de sterkte der contracties in kracht te doen
verminderen. Derhalve heb ik de door van der hf.yde bij de geit
gebezigde kleischoentjes genomen. De gebruikte snaargalvano-
meter was het groote model van Edelmann. Voor galvanometer
en projectielamp (gloeilamp met zilverspiegel, 12 V.—2 A.) dien-
den 5, resp. 6accumulatoren als stroombron. Voorde fotografische
opnamen werd een filmtrommel gebezigd.

Om de werking van de dorsale en ventrale penszak afzonderlijk
te kunnen bestudeeren, heb ik de buikwand zoowel links (zoo
hoog mogelijk) als rechts (zoo laag mogelijk) cirkelvormig uitge-
sneden en de pens aan de wondranden gehecht. De wondprikkeling
schijnt na verloop van korte tijd de penscontracties niet te storen.
Op de craniale en caudale wondranden werden twee lusjes van
lv 53

hechtzijde aan de huid bevestigd. De bewegingen van de wond-
randen werden door vier ontvang- en schrijftambours op een be-
roete trommel — veelal synchroom met het snaarbeeld — gere-
gistreerd.

Van de granuleerende wond werd dan de werkingsstroom af-
geleid. Als tweede pool werd een plek op de buik gekozen. (Wegens
den aanzienlijken weerstand van de huid moest ook hier een stukje
huid uitgesneden worden).

Het schaap — een gezond en sterk ooi van ii jaar —• werd voor
de registratie van de ventrale penszak op de rug gelegd, voor de
opname van de dorsale penszak in zijligging gebracht. In ruglig-
ging treedt bij het schaap een soort hypnonarcose op (de gevoelig-
heid der huid is daarbij sterk vermindert).

Ook heb ik de pensbewegingen bij het staande dier met behulp
van kleine pelotten op de buikvensters geregistreerd.

Door de hedendaagsche onderzoekers is de historische ontwik-
keling van het vraagstuk over de werking der herkauwersmagen
voldoende in het licht gebracht.

Wester, 1923¹) en 1926²) heeft ons een oorspronkelijke theorie
over de maagbewegingen, het herkauwen, het oprispen en over den
voedselweg bij het rund gegeven. Czepa en Stigler, i₉2Ó³) heb-
ben roentgenologische onderzoekingen over de maagbewegingen
en over het voedselverblijf bij de geit verricht. Mangold en Klein,
1927⁴) hebben de innervatie en den invloed van faradische prik-
keling op de voormagcncontracties bestudeerd bij schapen waarbij
laparatomie was verricht.

Scheunert 1927®) komt op grond van bovenvermelde onder-
zoekingen tot de gevolgtrekking, ,,dass dank dieser drei Bear-
beitungen die Kenntnisse über die sehr verwickelten Vorgänge
wesentlich gefördert werden, doch sind dabei zugleich alte und
neue Schwierigkeiten und Widersprüche herausgehoben worden.
Eine abschliessende Darstellung ist deshalb auch gegenwärtig
ebensowenig möglich, wie es früher der Fall war."

Volgens Wester is de slokdarmsleuf als gangmaker (pacemaker)
van de rhythmische bewegingen der drie voormagen op te vatten.
Vandaar worden peristaltische contractiegolven uitgezonden naar

1 \') Wester, J. : Bijdrage tot de vergelijkende physiologie van het digestieap-
paraat. Diss. Utrecht 1923.

2 ) Wester, J. : Die Physiologie und Pathologie der Vormägen beim Rind.
Berlin 1926.

3 ) Czepa, A. & Stigler, R. : Der Wiederkäuermagen im Röntgenbild. Pflue-
gers Arch. 212, 1928, 300/356.

4 ) Mangold, E. & Klein, W. : Bewegungen und Innervation des Wieder-
käuermagens. Leipzig 1927.

^s) Scheunert, A. : Das Wiederkauen. Handbuch der normalen und patho-
logischen Physiologie. 3. Bd. Verdauung. Berlin 1927.

de netmaag, de groote maag en de boekmaag, die als antiperistal-
tische golven in het uitgangspunt terugkeeren.

Volgens Czepa en Stigler moet men de peristaltische con-
tracties — zij verloopen vooral op de bodem van de pens — van
de groote samentrekkingen van de pens, nl. afwisselende contrac-
ties van de dorsale en ventrale penszak, onderscheiden.

Van der Heyde, 1927¹) en 1928²) heeft met behulp van de
snaargalvanometer twee peristaltische, de heen- en teruggaande
golf van de klinici bij geit en rund geregistreerd ; hij besluit tot
peristaltick op grond van het snaarbeeld.

Bij het normale dier volgen de maagcontracties niet met abso-
luut regelmatige tusschenpoozen elkaar op. „Innerhalb grösserer
Zwischenräume lässt sich oft eine gruppenweise Regelmässigkeit
in der Kontraktionsfolge feststellen". (Wester : Pathologie der
Yormägen). De duur der penscontracties is constanter dan de
duur der tusschenpauzen. Dit herinnert aan de systole en diastole
van het hart. (Czepa en Stigler).

Aan de buitenkant wordt de pens door een circulaire insnoering
(sulcus longitudinalis dexter et sinister) in twee afzonderlijke ge-
deelten, de dorsale linker en ventrale rechter zak geschtiden. De
ventrale heeft een sterk ontwikkelde blinde zak — waarvan hij
door de sulcus coron. caudalis ventralis gescheiden is. Daardoor
steekt de ventrale penszak caudal verder in het bekken uit.

In het lumen van de pens zijn overeenkomstig aan de sulci de
pilaren sterk ontwikkeld, wij vinden derhalve twee duidelijk ge-
scheiden holten in de pens, een onderste en bovenste verdieping,
waarvan de onderste de blinde zak als aanhangsel heeft.

De pila ruminoreticularis is de craniale grens tegen de netmaag.
In de trechtervormige holte daarboven (Haubenaufzatz, Schmaltz,
atrium ventriculi, Martin, Hauben-Pansenvorhof, Marschall,
Mangold & Klein ua„ atrium ruminis, Wester) mondt de slok-
darm uit.

Om het onderzoek van Czepa en Stigler op de juiste waarde
te kunnen schatten, heb ik in samenwerking met Dr. Klaren-
beek een orienteerend roentgenologisch onderzoek over de pens-
bewegingen bij een schaap verricht.

Als contrastvulling werd bariumsulfaat, met aardappelen en
meel als voedsel en met stijfsel vermengd, als drank gegeven.
(Het dier leefde reeds weken tevoren op een meelkost).

1 >) Heyde, H. C., van der : Over eenige electroruminogrammen van de geit.
Tijdschrift voor diergeneeskunde 54 afl. 2, 1927.

2 ) Heyde, H. C., van der : Electroruminogrammen van het rund. Tijdschrift
voor diergeneeskunde 55, ail. 6, 1928.

Bij de doorlichting ziet men aan de penskant een horizontaal
vloeistofoppervlak, afgegrensd door een lichter gedeelte tegen de
wervelkolom (een gasbel). Elke ii minuten werd een sterke ver-
schuiving naar voren waargenomen (verkorting van de pens).

De bewegingen van de ventrale penszak zijn niet te zien. Slechts
door rugligging van het dier kan men aan de rechter kant het vloei-
stofoppervlak in het onderste maaggedeelte zichtbaar maken -—
een contractie van de pens in deze houding was evenwel niet te
bespeuren, doordat de belasting der RoENTGEN-buis niet een
langdurige waarneming toeliet.

Westek heeft reeds de afwisselende contracties van de onderste
en bovenste blinde zak beschreven. Czepa en Stigler hebben van
de achterste omlijning van de pens, d. w. z. van de beide blinde
zakken orthodiagraphische schetsen vervaardigd en meenen, dat
dit betrekking heeft op de geheele pens.

Uit mijn krommen blijkt, dat de dorsale en ventrale penszak
tegelijkertijd contraheeren. De geringe tijdverschillen in het
verloop der krommen — de schrijvers staan in dit opzicht
lijnrecht tegenover elkaar — berusten op de verschillende lange
afstanden der twee buikvensters van de slokdarmsleuf (het uit-
gangspunt van de contractiegolven). Op kromme i blijkt dan ook,
bij snel loopende trommel, de ventrale penszak (haar aanhechting
aan de buikwand ligt het meest craniaal) het eerst te contraheeren,
tevens ziet men dat een golf van voren naar achteren verloopt.

Bekijkt men de contracties van de pens door het ventrale buik-
venster, dan ziet men dat de wondranden door de contractiegolf
naar binnen getrokken worden ; dorsaal ziet men een ander beeld.
Door de contracties van de pens worden de wondranden even-
wijdig aan het buikoppervlak verschoven. Registreert men deze
contracties met behulp van pelotten — bij het staande dier — dan
verkrijgt men het beeld van kromme 2. De bovenste kromme is
de dorsale, de tweede kromme de ventrale penszak. De pelotte op
de ventrale penszak wordt naar binnen gezogen — de schrijver
op de beroete trommel zakt derhalve. Nagenoeg gelijktijdig maakt
de bovenste schrijver een opwaartsche beweging — men zou kun-
nen meenen, dat slechts de onderste penszak contraheert en de
pelotte op de dorsale penszak passief een verhoogden druk aan-
wijst. Dit is echter niet het geval. Bij rugligging van het dier zien
wij de dorsale penszak een actieve rol vervullen — in dit geval
wordt eveneens de pelotte naar binnen gezogen.

Deze verschillen bij registratie en uitwendige waarneming be-
rusten op de verschillende inhoud der twee penszakken. De druk-
verhooging plant zich in de vloeibare inhoud van de ventrale —
anders voort dan in de dorsale penszak, waar boven het vloeistof-
oppervlak een groote gasophooping bestaat.

Deze kromme geeft tevens de meest voorkomende typische
contracties aan : twee contractiegolven, al dan niet door tusschen-
poozen gescheiden, en vier contractiegolven achterelkaar. (Dit
stuk kromme is een overgangsstadium van het eerste naar het
tweede type).

Ook bij het schaap verloopen de penscontracties groepsgewijze
regelmatig. Dit wordt door kromme 3 weergegeven. Behalve de
penscontracties zien wij ook kleinere, peristaltische contractie-
golven — vooral op de bodem van de pens — geregistreerd. (De
kleinste zijn ademhalingsschommelingen).

Het svaarbeeld van de ventrale penszak laat voortdurend klei-
nere peristaltische golven zien — veelal zijn zij een kopie van de
groote pensgolven. De twee hoofdgolven hebben dezelfde richting ;
zij komen vrijwel overeen met die van de geit, niettegenstaande zij
slechts door één electrode op de pens afgeleid zijn. Evenals van
der Heyde heb ik één peristaltische contractiegolf, samengesteld
uit „gepaarde halve golven," kunnen registreeren.

De opvatting van van der Heyde, dat wij hier te doen hebben
met twee peristaltische contracties, is ook voor het schaap juist
gebleken. Van der Heyde kon door registratie der pensbewegingen
bij het rund het peristaltische verloop der contractiegolven aan-
toonen. Wester heeft op blz. 20, Physiologie der Vormagen afb. 7
een peristaltische en antiperistaltische golf geregistreerd.

Van der Heyde heeft tenslotte in het snaarbeeld van de pens-
bewegingen van het rund, ook „antiperistaltiek" aangetoond.

Afb. 2. Registratie van de pensbewegingen bij het staande dier. T. i sec. Bovenste kromme : dorsale penszak. Tweede kromme: ventrale penszak.

Afb. 3. Mechanogram van de pensbewegingen 1, 2, 3, 4 zooals bij afb. 1 is aangegeven. Behalve de penscontracties zijn ook kleinere

In hoever deze antiperistaltiek bij de kleine herkauwer (geit en
schaap) bestaat is nog de vraag. Het eigen onderzoek laat daarom-
trent geen conclusie toe, omdat ik het electroruminogram uni-
polair heb afgeleid. Wellicht belooft het onderzoek, vooral met
een beter model snaargalvanometer belangrijke uitkomsten.
Millingen bij Nijmegen, Mei 1928.

Verfasser hat beim Schaf die Pansenbewegungen dadurch registriert, dass er
links und rechts je ein Bauchfenster anlegte und die Bewegungen mit Hilfe
von Pelotten aufzeichnete. Auch hat er die Pansenbewegungen am unversehrten
Tier im Röntgenbild beobachtet. Weiters wurden die Bewegungen der Wund-
ränder mit Hilfe eines Empfang- und Schreibtambours registriert und ist vom
Pansen der Aktionsstrom (Elektroruminogramm) abgeleitet worden.

Der Grundtypus der Pansenbswegungen sind zwei peristaltische Wellen (wovon
die zweite möglicherweise als ,, Antiperistaltic\' gedeutet werden muss). Sie ver-
laufen entweder ohne oder erst nach einer kurzen Zwischenpause. Auch laufen
häufig 4 Kontraktionswellen hintereinander ab. Es besteht eine gruppenweise
Rcgelmässigkeit in der Kontraktionsfolge. Daneben verlaufen ununterbrochen
kleinere peristaltische Wellen — vor allem am Boden des Pansens.

Das durch Czepa und Stigler angegebene Schema für den Ablauf der Pansen-
bewegungen wird abgelehnt.

In order to registrate the movements of the rumen in the sheep, the author re-
moved a circular piece from the right and left abdominal wall, sutured the rumen
to it, recorded the contractions by means of pelotes and registered the electio-
ruminogram.

The fundamental type of the movements of the rumen consists in two peristaltic
waves (the second one may perhaps be considered as antiperistaltic). These waves
o;cur without or with a short interval. There are often 4 consecutive waves. Besides
the two principal waves there are also smaller peristaltic waves without interrup-
tion — especially in the bottom of the rumen.

L\'auteur a enregistré les mouvements du rumen chez le mouton à l\'aide de pelo-
tes. Pour y parvenir il enleva un morceau circulaire de la paroi abdominale gauche
et droite et sutura ensuite la panse à cette paroi.

Il a aussi observé les mouvements du rumen de l\'animal indemne à l\'aide de
rayons X. Les mouvements des lèvres de la plaie furent enregistrés au moyen d\'un
appareil enregistrateur et ainsi le courant d\'action (electroruminogramme) fut
obtenu.

11 parait que les mouvements du rumen sont en principe deux ondes péristal-
tiques (dont la seconde est peut-être antipéristaltique). Les ondes s\'effectuent sans
ou avec un bref intervalle ; souvent il y a aussi quatres ondes sans interruption.
En outre on observe des ondes péristaltiques incessantes qui sont plus petites —
surtout au fond du rumen.

Sanarthrit is verpakt in keurige fleschjes, vergezeld van een
pamflet waaraan ik de volgende theoretische beschouwingen
ontleen :

E. Heilner vond na injectie van kraakbeenpreparaten de ge-
meenschappelijke oorzaak van alle arthritiden. De vermeerderde
hoeveelheid urinezuur bij jicht, de infectieuze traumatische en
andere zoogenaamd primaire oorzaken der chronische arthritiden
zijn slechts gelegenheidsoorzaken voor het ontstaan van een
pathologische toestand nl. een verminderde weefselweerstand.

Zijn theorie over die locale weefselweerstand en affiniteitsziekten
luidt als volgt :

i°. Aan de, tusschen bepaalde normale stofwisselingsproducten
(bijv. urinezuur) en bepaalde weefsels (bijv. kraakbeen) bestaande
chemische affiniteit mag in het organisme niet worden toegegeven
omdat het indringen van deze stoffen in de weefsels een beschadi-
ging van die weefsels ten gevolge zou hebben.

2°. Daartoe bestaat er een aangeboren physiologische locale
weefselweerstand, die het indringen van die schadelijke stoffen
verhindert. Wordt deze weefselweerstand door bepaalde oorzaken,
als boven genoemd, verminderd dan krijgen de normale stofwisse-
lingsproducten gelegenheid in de weefsels te dringen en bijv. zich
in de gewrichten af te zetten ; bij jicht is dit urinezuur, bij arthritis
deformans zou het homogentisinezuur zijn.

Het sanarthrit, dat zelf een kraakbeen preparaat is, zou nu als
een ferment werken op de verminderde weefselweerstand en op
deze wijze dus causaal therapeutisch werken.

In de laatste jaren ben ik in de gelegenheid geweest op het Zie-
kenhuis te Deventer bij enkele patiënten lijdende aan arthritis
deformans sanarthrit-injecties toe te passen. Wat het resultaat
betreft kan ik, om kort te gaan, zeggen dat het bij sommigen wel,
bij anderen absoluut geen baat gaf.

De reactie die wij na een sanarthrit-injectie bij den mensch krij-
gen kan zeer verschillend zijn. Bij lichte reactie voelt de patiënt
zich in het algemeen niet wel, meer niet.

Bij duidelijker reactie krijgen wij behalve ernstiger algemeene
symptomen als koorts, hoofdpijn, ook haardverschijnselen nl.
roodheid van het gewricht en meer pijn. Dit duurt echter nooit
langer dan 24 uur.

Bij paarden is mij van eenige reactie nooit iets gebleken, ook
niet de geringste temperatuurstijging of verergering der kreupel-

heid. Wel meen ik dat in enkele gevallen een gunstige wending in
het ziekteproces aan de sanarthritkuur mag worden toegeschreven.

Deze kuur is al uiterst eenvoudig en bestaat in een serie sub-
cutane injecties als volgt :

ie dag i cc., 4 dagen later 2 cc., 4 dagen later 2 cc., 4 dagen later
3 cc., 4 dagen later 3 cc., 4 dagen later 4 cc., 4 dagen later 4 cc., 4
dagen later 3 cc., 4 dagen later 3 cc., 4 dagen later 2 cc., 4 dagen
later 2 cc., 4 dagen later 1 cc.

Zoolang het paard nog kreupel is moet het dier nog rust hebben,
is de kreupelheid verdwenen dan moet het afgestapt worden, ik
gaf dan nog x injectie na en hield dan op met de sanarthrit.

Is na de geheele serie inspuitingen nog geen herstel verkregen
dan moet men 4—5 maanden wachten alvorens met een nieuwe
kuur te beginnen.

In het kort laat ik hier de ziektegeschiedenis van enkele paarden,
die met sanarthrit behandeld zijn, volgen :

r. Eigen paard van lt. W. kwam 1 Sept. 1927 onder behandeling
met een duidelijke distorsio articulationis metatarsophalangae
dextrae. Deze genas vlot onder behandeling met Priesznitsche
omslagen en rust in 14 dagen.

Echter op 10 Oct. d.a.v. kwam het paard weer wegens kreupel-
heid aan hetzelfde been op het ziekenrapport. Bij inspectie in rust
was aan het been niets te zien ; ook de kogel was niet verdikt, de
stand ook normaal. Bij beweging in stap trad het paard goed door,
niet kreupel, in draf wel kreupelheid : geen verkorting der pas
naar voor of achter.

Bij palpatie was de rechter kogel veel warmer dan de linker,
speciaal aan de binnenkant. De spatproef viel negatief uit. In
verband hiermede werd een of ander ontstekingsproces in het
kogelgewricht verondersteld. Na eenige dagen rust was het paard
weer in zooverre hersteld dat het rustig onder de man gereden kon
worden. Hierbij viel echter op, dat het dier heele afstanden rad
liep, maar dan plotseling bij een abnorme belasting van het kogel-
gewricht waarschijnlijk, zeer sterk kreupel liep. Er scheen dus een
gevoelige plek in het gewricht te zijn die bij de gewone locomotie
niet belast werd maar bij een abnorme belasting in de knel kwam
en dan kreupelheid veroorzaakte.

Langdurige rust met Priesznitsche omslagen gaven op 1 Dec.
het gewenschte resultaat.

Het ging nu goed tot einde Januari waarop het dier wegens
kreupelheid aan hetzelfde been onder behandeling kwam.

Op 4 Februari begon ik met de sanarthritkuur als bovengenoemd;
18 Februari was het paard rad en tot nu toe dat is ruim drie maan-
den rad gebleven, ondanks het feit dat het paard in dien tijd drie
wedstrijden in dressuur heeft meegemaakt waarin scherpe wen-

dingen en plotselinge overgangen veel van het kogelgewricht eischen
en dit in alle mogelijke standen belasten.

2. No. 461 kwam 21 Sept. 1927 in behandeling voor een Osteo-
periostitis sesamoideorum dextra-anterior. De gewone behandelings-
methoden als Priesznitsche omslagen, rust, ung. canth. hadden
absoluut geen resultaat, zelfs na een rust van ruim vier maanden
was er nog geen vooruitgang in den toestand te bespeuren.

Op 10 Febr. 1928 begonnen met de sanarthritkuur kon het paard
op 19 Maart hersteld ontslagen worden ; is nu dus gedurende ruim
2 maanden rad en doet alle diensten mede.

3. No. 534 kwam 25 October 1927 voor een phalangitis tertia
detra anterior onder behandeling. Ijzer af, nat zand, koude be-
spuitingen, ung. canth. op de kroon, afstappen hadden geen resultaat.

Op 10 Febr. begonnen met de sanarthrit kuur en op 19 Maart
hersteld ontslagen ; nu, na ruim 2 maanden dienst doen geen
recidieve.

Verder heb ik nog enkele paarden ingespoten waarbij het sanar-
thrit geen invloed heeft uitgeoefend op het verloop van het ziek-
teproces.

Uit den aard der zaak is het aantal ziektegevallen waarover ik
beschik veel te klein om nu reeds een oordeel te kunnen vellen
over de al of niet werkzaamheid van het sanarthrit bij arthritiden,
periostitiden, ostitiden enz. bij dieren.

Bovendien zijn wij nooit zeker van onze diagnose, althans lang
zoo zeker niet als de medicus bij zijn patiënten met jicht en arihritis
deformans.

In de derde plaats kunnen wij ook nooit bewijzen dat het her-
stel ook zonder sanarthrit-injecties niet was ingetreden, maar dit
neemt niet weg dat speciaal de gevallen 2 en 3 waar na 4 maanden
therapie geen resultaat te zien was en na 1 maand sanarthrit-
injecties de paarden weer volkomen in staat waren hun diensten
te verrichten, mij hebben doen besluiten deze gevallen te publi-
ceeren, in de hoop dat andere collega\'s wanneer zij patiënten heb-
ben die zich hiertoe leenen, ook dit middel eens ter hand zullen
nemen. Met een variatie op de ode aan het joodkalium zou ik aldus
willen eindigen :

Verfasser behandelte verschiedene Fälle von chronischer Lahmheit beim Pferde
durch subkutane Sanathrit-einspritzungen ; drei Fälle mit Erfolg.

Bei diesen drei Tieren handelte es sich resp. um arthritis articulationis metatarso
phalangae dextrae, Osteoperiostitis sesamoideorum und Ostitis phalangis tertia
dextra.

The author treated several cases of chronic lameness in horses by subcataneous
injection of sanathrit ; three cases with satisfactory results.

The three animals were suffering from arthritis articulationis metatarso phalan-
gae dextrae, osteo-pcriostitis sesamoideorum and ostitis phalangis tertia dextra resp

L\'auteur a traité plusieurs cas de boiterie chronique chez le cheval par une injec-
tion subcutane de sanathrte ; trois cas avec des résultats satisfaisants.

Les trois animaux étaient atteints respectivement d\'arthritis articulationis me-
tarso phalangae dextrae, osteoperiostitis sesamoideorum et ostitis phalangis tertia
dextra.

In liet Maart—April nummer van het tijdschrift van de Neder-
landsche centrale vereeniging ter bestrijding der tuberculose, las
ik een door Dr. Thomassen vertaald artikel van de Fransche me-
dici I.. en U. Guinard over bovenstaand onderwerp.

Dit artikel is voor mij de aanleiding geworden, dat ik over dit
onderwerp ook enkele opmerkingen wil maken, omdat ik er mij
over heb verwonderd, dat de schrijvers, hoewel de materie door en
door kennend, geheel zwijgen over den invloed, die bij lijders aan
tuberculose de vitaminen op het genezingsproces kunnen hebben.
Deze invloed toch wordt door anderen van niet geringe beteekenis
geacht. Casimir Funk geeft in zijn boek over de vitaminen van
deze meening een overzicht. Renon meent, dat bij vitamine-arme
dieettn een verminderde immuniteit tegen de tuberculose bestaat
en ook Muthu gelooft aan de gewichtige rol der vitaminen bij de
genese van deze ziekte. Richet meent, dat het sap uit vleesch
fe inenten bevat, die op de tuberculose gunstig werken. Gardeij
spreekt over de vitaminen als een belangrijke factor in de bestrij-
ding der longtuberculose.

I)e gedachte, die ik in dezen wensch naar voren te brengen, is
ongetwijfeld van hypothetischen aard, maar ik vertrouw toch, dat
zij waard is nader te worden overdacht, misschien zelfs nader door
proefneming te worden onderzocht. Voor dit laatste ontbreken mij
de middelen ten eenen male.

De tuberculose van het schaap onderscheidt zich door de ge-
ringe frequentie, waarin zij wordt waargenomen, maar ook door
het geheel ander voorkomen, dat de haarden in de zieke deelen op
doorsnee vertoonen, zulks dan in vergelijking met wat wij bij

Ostertag geeft hiervoor aan het percentage 0.20 °/oo ^en °P ^een
andere plaats in zijn handboek over de vleeschkeuring lees ik van
468618 schapen, waarvan 76 tuberculeus bleken, dat is dus een
percentage van o.i6%o> een getal dat vrijwel overeenkomt met
wat Edelman vond (o.i5°/₀₀).

De cijfers in de Rijkskeuringsdiensten te Harlingen gevonden
zijn nog lager. In de jaren 1910—1914 werden hier geslacht 366913
schapen en van deze staan slechts 17 als tuberculeus geboekt.

Bij deze geringe frequentie van de tuberculose bij het schaap, is
mede opvallend het uiterlijk der haarden.

Edelman zegt van deze haarden : „Verkalking mit stark fibrös-
schwieliger Umwandelung tritt verhältnismässig frühzeitig ein,
ohne dass sich zufor Koagulationsnekrose und Verkäsung auffallend
bemerkbar machen.

Hutyra en Marek schrijven zelfs meer duidelijk : Im gegensatz
zur Tuberkulose anderer Säugetiere vermisst man beim Schafe die
Abstufung des Nekrotisierungs-, Verkäsungs- und Verkalkungsprc-
zesses indem die Schaftuberkel zumeist in Verkalkung mit stark
fibrös-schwieliger Umwallung angetroffen werden.

Nu werden 00k in de jaren, dat ik hier als Rijkskeurmeester
werkzaam ben enkele gevallen van tuberculose bij het schaap ge-
constateerd, zelfs eenmaal bij een betrekkelijk nog zeer jong lam
en iedere maal werd ik getroffen door het beeld van de verkalking
der haarden met de soms zeer sterke bindweefselkapsel; een toe-
stand in de zieke haard dus, waarop bij den tuberculeusen mensch
dikwijls tevergeefs wordt gehoopt.

Ik durf niet te beweren, dat, gezien de geringe frequentie waarin
de ziekte voorkomt, het schaap voor tuberculose minder vatbaar
is dan andere dieren, maar wel meen ik dat wij mogen zeggen, dat
deze ziekte bij het schaap meer, dan dit bij andere dieren en den
mensch het geval is, neiging tot genezing vertoont.

Is men eenmaal tot die conclusie gekomen, dan plaatst men zich
telkens voor de vraag, waardoor dit toch zou kunnen worden ver-
klaard.

Het is bekend, dat de endocrine klieren een groote reguleerende
werking hebben op de stofwisseling van het lichaam en de glan-
dulae parathyreoideae speciaal op die der kalk. Niet alleen schijnt
de mate der kalkuitscheiding door dit kliertje beheerscht en gere-
geld te worden, maar ook schijnt aan hem te zijn opgedragen de
zorg voor de afzetting van kalk daar, waar dit uit physiologisch
oogpunt nuttig is.

zing kalk vraagt, b.v. bij een fractuur, schijnt de werking van de
glandula parathyreoidea van groot belang ; meer nog, Tomazews-
kij vond, dat in die gevallen, waarbij kalkafzettingen werden ge-
vonden, waar ze anders niet voorkwamen, zooals in de wand van
arteriën, in het kraakbeen van de ribben, maar ook in tuberculeuse
haarden, in de epitheellichaampjes, zooals deze kliertjes ook wor-
den genoemd, veranderingen werden gevonden, die als teeken van
„functioneele Mehrleistung" moeten worden beschouwd.

Voor zoover hypertrophie het anatomisch bewijs van een „func-
tioneele Mehrleistung" mag worden genoemd, kan ik de mededeeling
van Tomaszewskij aanvullen, daar ik bij een schaap, waarbij in
longen en lever echinococcusblazen werden gevonden, die duidelijk
blijk van een beginnende verkalking gaven, een uitwendig epitheel-
lichaampje vond van 100 mgr.

Wanneer wij nu weten, dat Vermeulen voor dit kliertje bij het
schaap een gewicht aangeeft tot 50 mgr. en de wegingen door mij
verricht, behalve enkele uitzonderingen, alle daar beneden blijven
en zich bewegen tusschen 30—40 mgr., dan mag hier zeker wel van
een duidelijke hypertrophie worden gesproken en is de conclusie
niet gewaagd, dat de meer-functie van de glandula parathyreoidea
ten dienste van de kalkafzetting in de echinococcus blazen ge-
schiedde.

Mogen wij dus aannemen, dat bij de afzetting van kalk in patho-
logische weefsels de glandula parathyreoidea een factor van betee-
kenis is, dan doet zich nu de vraag voor, of zij als de eenige factor
moet worden beschouwd voor de bijzonder sterke afzetting, die
in die weefsels bij het schaap wordt waargenomen ; anders uitge-
drukt, is van het werkzame bestanddeel in die klier bij het schaap
meer aanwezig, of reageert dit dier op de werking spoediger en
heviger ?

Ik heb getracht een plus aan functie bij de tuberculeuse cavia
te verkrijgen, door het voederen van gedroogde epitheellichaam-
pjes, echter zonder eenig resultaat.

Niet onwaarschijnlijk had ik hier eerder resultaat mogen ver-
wachten met een extract der kliertjes, dat dan subcutaan had kun-
nen worden toegediend.

Dit is echter niet geschied, niet alleen omdat het verzamelen van
deze orgaantjes niet altijd even vlot van stapel loopt, maar ook
omdat ik meende, dat hier beslist in andere richting moest worden
gezocht.

Men moet, bij het verschil tusschen de tuberculose van het
schaap en der andere dieren ook vragen, is er niet een oorzaak buiten
het dier, die dit verschil mogelijk bewerkstelligt. Doet men dit, dan
valt oogenblikkelijk de aandacht op het verschil in voeding. In
tegenstelling toch met alle andere vee, wordt het schaap in de wei
geboren en eet, misschien enkele dagen van hevige vorst of sneeuw-

val uitgezonderd, niets dan de groene weideplant gedurende liet
geheele jaar, wij zouden zelfs kunnen zeggen gedurende zijn geheele
leven. Bij dit verschil in voedsel, doet zich dan vervolgens de vraag
voor, of in dit voedsel niet de factor, die van buiten komend in-
werkt, kan schuilen ? Kan in dat voedsel niet een factor aanwezig
zijn, die in samenwerking met de glandula parathyreoidea de bui-
tengewoon sterke verkalking in pathologische processen bij het
schaap bewerkstelligt ?

Kan b.v. die factor in het voedsel niet de productie van hor-
monen van de glandula parathyreoidea verhoogen of op eenige
andere wijze steunend werken ?

2° de overvloed van voedsel, rijk aan gemakkelijk verteerbare
eiwitten en met een betrekkelijk hoog gehalte aan zouten (calcium-
phosphor).

Aan het sub i genoemde kunnen wij wel een gunstige, moeilijk
een specifieke invloed toekennen in den door ons bedoelden zin.

Wel aan het sub 2 genoemde, maar dan alleen in de nauwste
samenhang met die andere stoffen in het groene voedsel, door Frnk
eertijds met den naam van vitaminen betiteld.

Welke van deze dan als werkzaam in dit geval zou moeten wor-
den aangewezen, blijve aan een nader onderzoek ter bepaling.

Persoonlijk meen ik, dat wij de grootste aandacht aan het C.
Vitamine moeten schenken.

Immers wij mogen, al is hier niet alles duidelijk, gerustelijk aan-
nemen, dat dit het Vitamine is, dat in groenvoer gedurende het
geheele jaar in ruime mate, in hooi en ingekuild voer zeer weinig-
aanwezig is, en in het algemeen in het voedsel gedurende den stal-
tijd wein g voorkomt.

Blijkt mijn veronderstelling juist, dan zullen daaruit ook con-
sequenties zijn te trekken voor de voeding van den aan tuberculose
lijdende mensch.

Men zal dan moeten geven een voeding, waardoor een geregelde
en ruime aanvoer van C. Vitamine wordt verzekerd, hetgeen naar
mij toeschijnt gemakkelijk valt te bereiken door het geven van
versehe groente, ongekookte melk, tomaten, sinaasappelen, appelen
en allerlei andere vruchten.

Die Tuberkulose beim Schafe unterscheidet sich pathologisch anatomisch von
der Tuberkulose bei andern Tiergattungen und beim Menschen dadurch, dass die
Tuberkulösen Herde immer verkalkt sind und von einer mehr oder weniger dicken
bindegewebigen Kapsel umschlossen. Hieraus geht hervor dass beim Schafe die

Neigung zur Genesung grösser ist als bei andern Tieren und beim Menschen. Die
Ursache ist noch unbekannt.

Bei der Absetzung von Kalk in tuberkulösen Herden spielt ohne Zweifel die
Glandula parathyreoideae eine grosse Rolle. Die Möglichkeit besteht dass die
Wirkung dieser endocrinen Drüse durch die Vitamiue im Grass befördert wird.

Im Gegensatz zum übrigen Vieh ist das Schaf fast das ganze Jahr in der Weide
und bekommt täglich vitaminreiches Futter, wodurch die grössere Verkalkung
der Herde vielleicht zu erklären wäre.

Wenn es möglich wäre diese Hypothese durch eine experimentelle Untersuchung
zu bestätigen, so hätten wir eine wertvolle Anweisung für die Nahrung des tuber-
kulösen Menschen und der tuberkulösen Tiere.

From the anatomo-pathological point of view there is a marked difference be-
tween the tuberculosis in the sheep and the tuberculosis in the other species of
animal and in man. In the sheep the tuberculous seats are always calcified and sur-
rounded by an encapsulation of a more or less thick fibrous tissue. This calcifica-
tion points to a greater tendency to heal in the sheep than in other animals and in
man. The cause is still unknown.

The author draws attention to the fact that the glandula parathyreordeae plays
undoubtedly an important part in the deposit of calcium in the tubercular seats.
It is not impossible that the action of this endocrine gland is favoured by the vita-
mins present in the grass.

In distinction to cattle the sheep remains at pasture most of the year and
in consequence daily obtains vitamin-rich food which might account for the
greater calcification of the tuberculous seats.

The affirmation of this hypothesis by an experimental investigation might fur-
nish important indications for the nutrition of tubercular human beings and ani-
mals.

La tuberculose du mouton se distingue au point de vue anatomo-patholc-
gique de celle des autres animaux et de l\'homme en ce qu\'on trouve toujours
des foyers calcifiés et entourés d\'un tissu conjonctif plus ou moins épais. Il en
résulte que chez le mouton la tendance à la guérison est plus grande que chez les
autres animaux et chez l\'homme. La cause en est encore inconnue.

L\'auteur appelle l\'attention a ce cpie la glandula parathyreoideae joue sans
doute un grand rôle dans le procès de calcification des foyers tuberculeux.

Il est possible que l\'action de cette glande endocrine soit favorisée par les vitami-
nes de 1\' herbe. Le fait que le mouton contrairement au bétail est mis en pré
pendant presque toute l\'année et par conséquent reçoit chaque jour une nourriture
riche en vitamine, pourrait peut-être expliquer la tendance à la calcification des
foyers tuberculeux.

La confirmation de cette hypothese par un examen experimental pourrait fou-
nir des indications importantes pour l\'alimentation de l\'homme et l\'animal
tuberculeux.

Onder dit, door collega Hoefnagel gekozen, hoofd merken wij, in antwoord
op zijn tweede schrijven in het nummer van 15 Juni j.1., nog het volgende op :

Van den beginne af is alle aandacht in deze kwestie geconcentreerd op het
totaal afkeuren van de bewuste varkenslever hier. Daarmede is de aandacht afge-
leid van waar het in deze zaak om ging : de tekortkoming van den Utrechtschen
keuringsdienst door de totale goedkeuring van den lever.

Deze tekortkoming werd door den Tnspecteur voor Utrecht in zijn eerste schrij-
ven terloops, en na door ons in deze richting gemaakte opmerkingen in zijn tweede
schrijven duidelijk uitgesproken. Deze afwijkingen zijn ook door prof. Schor-
nagel vastgesteld.

Het absoluut oneens zijn met de totale afkeuring hier, door dien Inspecteur
en door Prof. Schornagel heeft hen beide o. i. te veel deze hoofdzaak en reden
van onze aanmerking uit het oog doen verliezen.

Wij erkennen dadelijk, dat er steeds meeningsverschil mogelijk is over de vraag
of aangetroffen ziekelijke afwijkingen nog kunnen worden verwijderd en de rest
goedgekeurd, of dat totale afkeuring van het orgaan beter is. Iedere in de praktijk
staande keuringsambtenaar, die zich zijn hem opgelegde plicht en zijn verantwoor-
delijkheid tegenover het publiek wel bewust is en die er dus steeds op uit is zoo-
veel mogelijk alle waarneembare ziekelijke afwijkingen op te sporen en grondig
te verwijderen, zal dit laatste met ons eens zijn. Meeningsverschil daarentegen over
het al of niet behoeven te verwijderen van positief ziekelijke afwijkingen lijkt
ons niet te accepteeren, mede gezien nu eenmaal het feit, dat de keuringsvoor-
schriften hierover geen twijfel laten en geen verschil maken tusschen voor den
mensch schadelijke en onschadelijke ziekelijke afwijkingen.

Hoefnagel doet alsof deze voorschriften niet bestaan en ieder zijn eigen meening
mag volgen ! De opmerking in het door Hoefnagel gepubliceerde afschrift van
het ambtsschrijven van den fnspecteur voor Utrecht aan dien voor Amsterdam,
nl., dat art. 3 ten opzichte van het verwijderen van ziekelijk veranderde deelen
ruimte voor individüeele opvatting overlaat en moet overlaten, bedoelt niet, dat
over het verwijderen van deze deelen verschil van opvatting kan bestaan, doch heeft
betrekking op meeningsverschil over de totale afkeuring. Dat totale afkeuring
een gevolg van art. 3 zou moeten zijn, was ook niet de bedoeling van ons schrij-
ven ; als men art. 3 leest, ziet men ook, dat daarover geen imperatieve voor-
schriften worden gegeven en dat kan in het algemeen ook niet ; wel was volgens
art. 3 op zijn minst genomen grondige verwijdering der ziekelijk veranderde ge-
deelten noodzakelijk.

Gezien de beschrijving van Prof. Schornagel, en de afwijkingen, zooals die
hier door den keuringsveearts, den pl. vervangend directeur, den directeur en den
Inspecteur voor Amsterdam zijn waargenomen, moet dit alles later toch wel veel
minder zichtbaar zijn geworden, daar wij Prof. Schornagel\'s beschrijving niet
in twijfel kunnen trekken, doch daartegenover niemand onzer er aan zou denken
een lever met de door Schornagel beschreven geringe afwijkingen maar ineens
af te keuren. En bovenbedoelde ervaring hebben wij meer opgedaan met chro-
nisch ontstoken plekken. Hoefnagel kan dit ons nu wel als een trouvaille in de
schoenen schuiven, wij achten het de eenige aannemelijke verklaring om de aan
beide zijden betrouwbaar te achten waarnemingen met elkaar in overeenstemming
te kunnen brengen.

Deze pleksgewijze parasitaire veranderingen komen vrij dikwijls voor ; bij de
keuring hier worden zij, zoowel bij hier geslachte varkens als bij de invoerkeuring,
uitgesneden, indien er slechts enkele zijn en afgekeurd als het aantal te groot is.
De deswege bij invoer afgekeurde levers worden door ons nog niet eens alle gerap-
porteerd aan den keuringsdienst, doch slechts die gevallen, die er zoo duidelijk

op liggen, dat er o.i. van een te positieve tekortkoming gesproken moet worden.
Tot deze groep meenden wij de bewuste lever te moeten rekenen.

Hoefnagel verklaart, dat er geen sprake was van eenige tekortkoming van zijn
dienst, dat hij met den besten wil aan de lever totaal geen afwijkingen heeft kun-
nen ontdekken en dat deze zonder eenige behandeling had goedgekeurd moeten
blijven !

Wij hopen, dat hij zoo niet door ons, dan toch door de verklaringen van den
Inspecteur voor Utrecht en van Prof. Schornagel er van is doordrongen ge-
worden hierin abu\'S te zijn en meer aandacht te moeten wijden aan parasitaire
afwijkingen. (De Inspecteur schrijft immers ,,dat uit den aard der zaak door den
„keuringsdienst te Utrecht de aangetaste deelen hadden moeten zijn verwijderd" ;
dit „moeten" toch zeker niet alleen op grond van de individueele opvatting van
den Inspecteur, doch van art. 3).

Hoefnagel begeeft zich verder op voor hem al zeer glad ijs door ook de vorige
aanhoudingen van met ziekelijke afwijkingen behepte in Utrecht goedgekeurde
organen ter sprake te brengen en het voor te stellen alsof ook daartegen volkomen
ten onrechte door Amsterdam bezwaar is gemaakt.

Men wete dat het daar betrof verscheidene runderlevers, waarvan niet alleen de
galgangen, doch ook de levers zelf in zoo sterke mate distomateus veranderd
waren, dat er aan verwijderen van dé ziekelijk veranderde deelen niet viel te be-
ginnen en de levers totaal moesten worden afgekeurd !

Men moet toch wel een zekere mate van vrijmoedigheid bezitten om zijn
van ouds gevolgde beoordeelingswijzen, welke vroeger misschien noodgedwongen
niet anders konden zijn, te blijven volgen, indien deze met de tegenwoordige,
in de wettelijke voorschriften vastgelegde en ook door v. Ostertag in zijn
handboek gehuldigde opvattingen, in strijd zijn. En om welke reden vermeldt
Hoefnagel niet waarom zijn klacht in de Vereeniging van Slachthuisdirec-
teuren geen resultaat heeft gehad ?

De verwijten van Hoefnagel aan ons adres, dat wij geen rekening zouden
houden met de financieele belangen, die bij de keuring steeds in het spel zijn en
dat afkeuren geen kunst en zeer gemakkelijk is, zijn wel heel goedkoop. Laten
we hem mogen opmerken, dat „maar goedkeuren" nog gemakkelijker is, niet
alleen omdat men zich minder werk op den hals haalt, maar ook omdat men minder
klachten krijgt van het slagerspubliek. Gemakkelijker dan het door Hoefnagel
ingenomen standpunt is het onze zeker niet. Wij hopen daartegenover dat Hoef-
nagel zich even gerust gevoelt als wij wat de ons keuringsambtenaren door de
samenleving opgelegde verantwoordelijkheid betreft, nl. naar vermogen zorg te
dragen slechts normaal vleesch in consumptie te laten gaan.

De Directie van het Amsterdamsche Abattoir,
J. G. A. Reeser, Directeur.
R. H. Veenstra, Plaatsverv. Directeur.

Op 6 Augustus a.s. zal het 25 jaar geleden zijn, dat collega
Dr. H. C. L. E. Berger tot veearts werd bevorderd!

Het is terecht geen gewoonte van deze zilveren gedenkdagen
regelmatig in het openbaar melding te maken. Te veel kan nog
verwacht worden in het daarna volgende tijdperk van arbeid in
de volle kracht van het leven, om reeds nu over het bereikte
een afsluitend oordeel te vellen.

Toch willen wij voor dezen jubilaris een uitzondering maken.
Wel zelden is één onzer zoodanig in de gelegenheid geweest al
zijn gaven aan te wenden ter bevordering van de openbare
waardeering der veeartsenijkunde, als Dr. Berger in het ambt,
dat hem is toegewezen. Wij willen hier dan ook in de eerste
plaats dank uitspreken voor hetgeen door hem, in commissie-
vergaderingen, in het interdepartementale verkeer, in het open-
baar, ja zelfs in internationale vraagstukken in deze is bereikt.

De invoering der Vleeschkeuringwet is een taak geweest,
waarvan de buitenstaanders de moeilijkheden op verre na niet
kennen, noch beoordeelen kunnen. Dat hij, door eigen helder
inzicht en gebruik makende van adviezen door medewerkers en
collegae verstrekt, hierin op zulk een voortreffelijke wijze is
geslaagd, stempelt zijn arbeid tot eene van blijvende beteekenis.
Dr. Berger zal de eerste zijn om te erkennen, dat deze taak
niet is afgeloopen. Doch, wie de chaos bij zijn optreden kende
en de orde en regelmaat waarneemt, die thans op vele plaatsen
op dit arbeidsveld heerschen, zal moeten erkennen, dat zijn
scheppende en leidende hand door een verziende blik werd
geregeerd.

In het bureau van Dr. Berger komen tal van belangen en
niet het minst die van vele dierenartsen te zamen. Het is zijn
nooit eindigende taak, door ernstige overweging en studie de
rechtvaardigste verhouding tusschen deze belangen te bepalen.
Er zijn meer dan gewone gaven noodig om hier, zonder aanzien
des persoons, steeds de juiste weg te vinden. De verantwoordelijk-
heid, die hem in deze t. o. v. de geheele diergeneeskundige stand
op de schouders werd gelegd, is zeer zeker geen benijdbare last.
Wenschen wij derhalve Dr. Berger op dezen dag geluk met
het bereikte succes, en spreken wij de hoop uit, dat het hem
ook in de toekomst zal mogen gelukken naast het bevorderen
van het landsbelang, gelegenheid te vinden den diergenees-
kundigen die steun en waardeering te doen geworden, die zij
verdienen.

Allen die Paimans van nabij gekend hebben weten, welk een
ervaren verloskundige en uitstekend klinikus hij steeds geweest
is, waardoor hij in zijn vroegere standplaats Oss een zeer uit-
gebreide praktijk had en in 1908 geroepen werd op de plaats,
die hij nu verlaat.

Groot is het aantal dierenartsen, dat hij in de verloskunde
opleidde en in verschillende richtingen heeft hij zich met onder-
zoek op dat gebied bezig gehouden, dat steeds verband hield
met de praktijk.

Paimans werkte niet veel naar buiten, doch te meer werd
door velen, die enger contact met hem hadden, geput uit zijn
steeds zoo goed doorwerkte klinische ervaring.

In verschillende jaargangen van dit Tijdschrift zijn bijdragen
van zijn hand te vinden.

In het Maandblad van de inrichting voor Gemeente-Administratie van Juli j.1.
wordt melding gemaakt van een arrest van den Hoogen Raad, gewezen op
20 Febr. 1928, dat voor de werking van de Vleeschkeuringswet van groot belang
is, waarom ik het hier nader mededeel.

De feiten waren als volgt. Een vleeschwarenfabrikant had in een bak, staande
in de kelderruimte van zijn vleeschwarenfabriek, in voorraad een hart, twee
nieren, een uier en eenige magen van een gestorven of gedood rund, en zulks
niet in afwachting van de keuring. Dat vleesch was noch verduurzaamd, noch
toebereid, en aan keuring onderworpen, maar niet van eenig voorgeschreven
merk voorzien. De rechtbank had den man veroordeeld tot een maand hechtenis.

Art. 35 van de wet bedreigt met straf hem, die vleesch, dat aan keuring is
onderworpen, maar niet overeenkomstig de wet of de te harer uitvoering ge-
geven voorschriften is gekeurd, in voorraad heeft, tenzij in afwachting van
de keuring.

Art. 50 van het Koninkl. Besluit van 5 Juni 1920, Stbl. 285, bepaalt o.a.,
dat de keuringsmerken zoodanig op het geslachte dier en op de organen en
deelen worden geplaatst, als in de gemeentelijke verordening zal zijn voor-
geschreven en bovendien nog op zulke stukken en deelen, als de eigenaar of
hij die hem vervangt, wenscht en op die, waarop de keuringsambtenaar het
noodig oordeelt.

In cassatie werd het vonnis van de rechtbank bestreden o.m. met het ar-
gument, dat nagelaten was te onderzoeken en te beslissen, of het in de dag-
vaarding genoemde vleesch volgens de plaatselijke verordening ingevolge art. 50
van het Koninkl. Besluit van 5 Juni 1920 van een keuringsmerk moet worden
voorzien na de keuring.

De advocaat-generaal merkte te dien aanzien in zijn conclusie op: ,,Ten on-
rechte toch neemt requirant blijkbaar aan, dat, waar art. 50 bepaalt, dat de
voorgeschreven merken worden geplaatst op het geslachte dier en op de organen
en deelen, als in de gemeentelijke verordening zal zijn voorgeschreven, het vrij

zoude staan zoodanige organen en deelen, waaromtrent de gemeentelijke ver-
ordening geen dusdanig voorschrift geeft, zonder het in art. 16 der Vleesch-
keuringswet voorgeschreven merk, anders dan in afwachting van de keuring,
in voorraad te hebben. De bedoeling van den wetgever is m.i. deze, dat geen
enkel orgaan of onderdeel van een slachtdier afzonderlijk mag worden behandeld
op een der in art. 35 der Vleeschkeuringswet bedoelde wijzen, dus noch verkocht,
noch te koop aangeboden, enz , noch ter aflevering voorhanden, of, tenzij in
afwachting van de keuring, in voorraad gehouden indien dit orgaan of dat deel
niet van het voorgeschreven keuringsmerk is voorzien."

De Hooge Raad overwoog in zijn arrest ten aanzien van dit belangrijke punt
van het geval:

,,dat art. 35 van de Vleeschkeuringswet —- voor zoover ten deze van belang —
betrekking heeft op alle aan keuring onderworpen vleesch, waaronder begrepen
de deelen daarvan, zooals in art. 2 der wet is bepaald, en niet slechts op zoodanige
organen, stukken en onderdeelen daarvan, waarop het bij art. 16 bedoelde merk
ingevolge art. 50 van het Koninklijk Besluit van 5 Juni 1920, Stbl. 285, in verband
met art. 18 (g) der Vleeschkeuringswet, moet worden geplaatst, terwijl ook de
uitdrukking ,,het voorgeschreven merk", zonder nadere aanduiding, enkel wijst
op het merk of de merken, bedoeld bij art. 16 der Vleeschkeuringswet en nader
aangegeven, — naar de daar gemaakte onderscheidingen — bij het voormeld
Koninklijk Besluit, buiten verband met het vleesch of de deelen waarop
het merk of de merken moeten worden geplaatst,"

,,dat deze opvatting ook geheel strookt met de strekking der wet om voor de
gezondheid schadelijk vleesch te weren", en

,,dat deze opvatting niet onbillijk is voor den belanghebbende, daar deze des-
verkiezende, overeenkomstig art. 50 van het hierboven bedoelde Koninklijk Besluit,
de merken op zoodanige stukken, als hij wenschelijk acht, kan doen aanbrengen."

Dit arrest doet aan bedoeling en letter van Wet en Koninklijk Besluit ten volle
recht wedervaren en stelt de letter in dienst van de bedoeling. Verder maakt
deze beslissing een gevaarlijke wetsontduiking onmogelijk en kan men, bij voor-
komende gelegenheid, daarmede rekening houden.

Hebben de slagers tot 1931 tijd, om hunne winkels naar de eischen van de
Vleeschkeuringswet in te richten ?

Blijkens een mededeeling in de Slagerscourant van 6 Juli j.1. heeft op 5 Juli
een slager, bestuurslid van een Amsterdamsche Slagersvereeniging, voor den
kantonrechter aldaar terrecht gestaan, omdat zijn winkel niet voldeed aan de
krachtens de Vleeschkeuringswet gestelde eischen. Bij de behandeling der zaak
deelde hij mede, dat hij, als bestuurslid van een vereeniging, zooveel mogelijk
medegewerkt had, de slagers te bewegen hunne inrichtingen naar de eischen
in te richten. Daar evenwel thans van tegenwerking der autoriteiten geen sprake
kan zijn, aangezien reeds 90—95 % van de slagerijen aan de eischen voldoet
en de verbouwing van zijn winkel ongeveer een / 10.000 zal kosten, heeft hij de
volgende vragen naar voren gebracht. Wat is een vleeschwinkel ? Hebben de
slagers tot 1931 den tijd, om hunne winkels in te richten overeenkomstig de
eischen der wet, moet de waterleiding in den winkel zijn of in de onmiddel-
lijke nabijheid ?

Hijzelf is n.1. van meening, dat de intrekking van het Ivonink. Besluit van
6 Juni 1921 met ingang van 24 September 1926 tot gevolg heeft, dat opnieuw
5 jaar uitstel is verleend om te voldoen aan de eischen, zulks in verband met
art. 47 der Vleeschkeuringswet. Verder voerde hij aan, dat in de Vleeschkeu-
ringswet niet is aangegeven, wat men onder vleeschwinkel moet verstaan, terwijl
het woord werkplaats heelemaai niet wordt gebruikt. Volgens een arrest van
den Hoogen Raad, laatstelijk nog te Haarlem gewezen, worden slagerijen of
vleeschwinkels gerangschikt onder werkplaatsen, naar aanleiding van art. 2,

alinea A, Arbeidswet 1919. waarbij geschreven staat: onder fabrieken en werk-
plaatsen worden verstaan open of besloten ruimten waar anders dan uitsluitend
ten behoeve van een daar gevestigde huishouding pleegt gewerkt te worden
aan of ten behoeve van het vervaardigen, veranderen, herstellen, versieren,
afwerken of het op andere wijze tot verkoop of gebruik geschikt of meer ge-
schikt maken enz.

Ten slotte gaf hij te kennen, dat hij meende, geen aansluiting op de water- •
leiding in zijn winkel noodig te hebben, omdat in de onmiddellijke nabijheid
daarvan een waterkraan met waschgelegenheid aanwezig was.

De ambtenaar van het O. M. antwoordde, dat de verdachte maar eens goed
de voorschriften moest nalezen en hij dan wel tot de ontdekking zou komen,
dat de winkel zelf aangesloten moet zijn op de waterleiding. Verder deelde de
ambtenaar nog mede, dat het nimmer de bedoeling van den wetgever kan ge-
weest zijn, nogmaals 5 jaar uitstel te geven van het voldoen aan de wettelijke
eischen. Ten slotte eischte de ambtenaar een veroordeeling tot / 25.— boete,
subsidiair hechtenis.

De gemeenteraad van Helder hield zich tijdens een vergadering bezig met
de vraag, of oprichting van een abattoir aldaar gewenscht is. Men kwam niet
tot stemming.

B. en W. van Dokkum hebben hun plannen tot het bouwen van een abattoir
ingetrokken. De kosten waren geraamd op / 57821. Een sluitende exploitatie-
rekening kon niet worden verkregen zonder de slacht- en keurloonen tot een
onredelijke hoogte op te voeren. Vandaar dat B. en W. adviseerden van den
bouw of te zien en zich te bepalen tot het bouwen van een eenvoudige nood-
slachtplaats. De raad ging hiermee accoord. de Graaf.

Van „Aesculaap" te Eindhoven, de Hoofdvertegenwoordiger der Rheinische
Serumgesellschaft A. G. Köln, ontvingen wij de catalogus 1928, van Entstoffen
en Geneesmiddelen, bevattende: specifieke preparaten (sera en entstoffen)
tegen verschillende ziekten der huisdieren, tuberculose-onderzoek, onspecifieke
preparaten, steriele injecties, spécialite\'s, verschillende instrumenten, zalven
en biochemica.

Volgens Dr. Walther Horn (Forschungen und Fortschritte 1928, No. 19, blz.
196) zijn de voornaamste entomologen tot de slotsom gekomen dat de tot nu toe
gevolgde methode tot een chaos leidt. Het aantal in de natuur aanwezige insekten-
soorten bedraagt eenige millioenen ; daarvan zijn tot nog toe ongeveer 750.000
beschreven, en toch is de litteratuur reeds enorm ; jaarlijks wordt in 2500 tijd-
schriften in ongeveer 25 talen over insekten geschreven ; in 1925 verschenen
ongeveer 4000 verhandelingen over entomologie. Voldoende catalogie ontbreken
echter ; vele soorten zijn herhaaldelijk, soms 200 maal, beschreven ; en herhaal-
delijk zijn aan eenzelfde soort verschillende namen gegeven. Horn hoopt dat op
het internationale entomologen-congres, dat dit jaar in augustus te Ithaca (Ver.
Staten N.-Amerika) wordt gehouden, de noodige stappen zullen worden gedaan
om de studie der entomologie in nieuwe banen te leiden. Vr.

Dr. F. L. Huber : Over de immunisatie tegen septicaemia haeraorrhagica, in
het bijzonder bij den Indischen buffel. (Slot).

Vroegere proeven (zie blz. 784 jaarg. 1925) toonden aan dat de immunisee-
rende kracht van bouillonagressinen iets grooter was dan die van door hitte
gedoode bouillonculturen van den bacil. Toch werd besloten, met het oog op dat
schijnbaar geringe verschil in uitslag en de omslachtige bereidingswijze van de
bouillonagressine, nog een praktijkproef op groote schaal te doen met gedoode
bouilloncultuur.

Met die entstof werden in de ressorten Serang en Watampone in 1924 ongeveer
io.ooo buffels geënt ; een even groot aantal dieren werd (als controle) niet geënt.

De uitslag was zeer onbevredigend ; noch de sterkte noch de duur der immuni-
teit bleken aan de eisen der praktijk te voldoen ; alleen was het sterftecijfer onder
de geënten lager dan onder de contröledieren ; het aantal septicaemiegevallen
optredende onder de geënten stond tot dat bij de contröledieren als 1:2a 2.5.

Bestrijding met immunserum alleen doet wel de epizoötie terstond tot stilstand
komen, maar de verwekte passieve immuniteit duurt te kort.

Aan een actieve immunisatie met virulente of gemitigeerde cultuur serum,
zooals in Noord-Amerika en Italië toegepast, zijn gevaren verbonden ; voor Indië
is die methode niet raadzaam.

Daarom werden verdere proeven gedaan met agressine. Fen kunstmatig agres-
sine werd verkregen door een 48 uur in de broedstoof (37⁰ C.) gekweekte bouillon-
cultuur van bac. bubalisepticus 50 uur in een schudapparaat te schudden, daarna
te vermengen met 5 % formaline tot een sterkte van 0.1%. Deze entstof werd
vaccin B (Buitenzorg) genoemd.

Voor vergelijkende proeven werden nu buffels geënt met vaccin B en andere
met bouillonagressine-filtraat en agaragressine-filtraat. Alle geënte dieren werden
42 dagen na de enting met een 5-voudige dosis letalis minima van de bac. bubali-
septicus intrainusculair ingespoten. De met agaragressine-filtraat geënte en de
controle stierven, de anderen bleven gezond.

Met het vaccin B. waarvan de dosis proefondervindelijk op 5 c.c. werd vast-
gesteld, werd nu een praktijkproef gedaan in 1926 in Noord-Bantam. In de ziekte-
vrije periode van het jaar werden 11.365 buffels geënt, terwijl 8404 niet geënte
als controle dienden.

Gevallen van ent-septicaemie kwamen niet voor ; onder de geënten kwamen
echter 3 sterfgevallen voor 4—6 maanden na de enting ; het is mogelijk dat bij die
dieren de immuniteit toen reeds was geëindigd, daar het vaccin niet met zeker-
heid een langere immuniteit geeft. Van de contröledieren stierven verscheidene
aan septicaemie, en over het geheel bleek dat een jaar na de enting de immuni-
teit nog voldoende was om de dieren voor een natuurlijke besmetting te behoeden.
Met het oog echter op de niet zeer langen duur der immuniteit, verdient het aarr-
beveling de entingen niet te verrichten in de ziektevrije maanden (zooals bij bout-
vuur geschiedt) maar gedurende het ziekteseizoen zelf. De werkwijze zal dan zijn
als volgt : breekt in een streek septicaemia haemorrhagica uit, dan worden daar
alle dieren met immunserum ingespoten, de zieke met een curatieve, de anderen
met een prophylactiese dosis. Uiterlijk 14 dagen na de serum-inspuiting worden
alle dieren (behalve die welke reeds van de ziekte hersteld zijn) met vaccin B.
geënt.

Twee honden, waarvan de eigenaars, zonder den dierenarts te raadplegen een
wormmiddel met ol, chenopodii hadden toegediend, kregen vergiftigingsverschijn-
selen : sufheid, doofheid, maagdarmstoringen. Ook na behandeling bleef de doof-
heid bestaan.

Dr G. A. van Lier ; Onderzoek en bestrijding van tuberculose te Soerabaya
in 1926.

Van Lier had betere resultaten met de ophtalmo — dan wel de subcutane
reactie. Van een groep van 416 runderen hadden 157 vóórtemperaturen boven
39\'5 ; toch heeft hij ook bij die subcutane tuberculinatie toegepast, daar hij vindt,
dat zij in verband met de ophtalmoproef soms nog tot een beslissing kan bijdragen.
Bij de opthalmoproef hecht hij meer waarde aan de reactie op den tweeden dag
dan aan die op den eersten dag.

Van 46 runderen, die bij de spoedig na de tuberculinaties gedane secties tuber-
culeus bleken te zijn, waren de reacties :

bij 34: opthalmoreactie ; subcutane tub. : 12 , 3 8 —, 11 onbeslist
.(wegens te liooge temperaturen) ;

L)e opthalmo-proef gaf hier dus 4 (= 8 %), de subcutane tub. 14 (= 28 %)
miswijzigen.

Bij positief reageerende dieren waarbij bij sectie geen tuberculose gevonden
werd, wijst v. L. op de mogelijkheid dat hieronder dieren kunnen zijn, die, hoewel
besmet, nog geen pathologies-anatomiese afwijkingen hadden.

Van Lier vergelijkt vervolgens de ophtalmoreacties bij een groot aantal runderen
met de sectie-bevindingen :

Van 107 runderen met positieve sectie hadden 6 een — opthalmoreactie (5.6 %
miswijzing).

Bij 7S met opthal.reactie was 9 maal een negatieve sectie (25 % miswijzing).
Bij 43 runderen met ^ opht.reactie was 11 maal negatieve sectie (2.5 % miswij-
zing). Dus bij 121 reageerenden 20 maal negatieve sectie (16.5 % miswijzingen).

Bij 38 runderen met een hoogere reactie op den eersten dag waren 14 negatieve
secties (36.8 % miswijzing).

Bij 43 runderen met een hoogere reactie op den tweeden dag waren 3 negatieve
secties (6.9 % miswijzing).

Bij 40 runderen met gelijke reacties op beide dagen waren 3 negatieve secties
<7-5 % miswijzing).

Het cijfer van 16.5 % miswijzingen (bovengenoemd) voor reageerende dieren
is hoog, maar v. Lier merkt op dat er 4 dieren bij waren met echinococcose en
distomatose der longen waardoor kleine tuberculeuze leasies over het hoofd kon-
-den worden gezien. Verder waren waarschijnlijk een drietal pas besmet en nog
zonder waarneembare laesies.

Het sputumonderzoek gaf van Lier ook weinig reden tot tevredenheid. Slechts
111 3 gevallen werden tubercelbacillen gevonden.

In twee melkmonsters, afkomstig van zieke uiers, werden zuurvaste bacillen
gevonden.

Het klinies onderzoek leverde betere resultaten op, hier echter werkten echi-
nococcose, distomatose en parasitaire haarden in de longen storend.

Van Lier komt tot de slotsom dat de diagnose bij het tuberculineeren nog niet
zoo eenvoudig is, en dat men met het maken van zijn conclusies voorzichtig moet zijn.

Coccidiosis bij pluimvee werd in Indië het eerst door B. Vrijburg vermeld,
die coccidiën in de nieren bij kuikens vond. Picard zag de aandoening vooral
in de regentijd op Java, met veel sterfte onder de kuikens. Bij oudere dieren en
volwassen kippen werden meermalen oöcysten in de darminhoud aangetroffen
zonder dat de dieren zichtbaar ziek waren geweest. Ook onder duiven is de ziekte

waargenomen. De besmetting is moeilijk te verhinderen en kan geschieden door
voedsel of drinkwater dat met besmette faeces is verontreinigd of ook door smet-
stofdragers.

Verschijnselen bij de jonge vogels zijn : treurigheid, persen op de ontlasting, die
slijmig is, met bloedstolsels echter meestal van normale consistentie, zwakte ;
de eetlust blijft goed ; de stand is karakteristiek, de dieren staan steil op de pooten.
Door zwakte ziet men ten laatste evenwichtsstoringen, slingerende gang en val-
len. Verloop 2—4 weken ; groote mortaliteit.

Picard vond de oöcysten in hoofdzaak in het coecum, niet in de nieren die
echter hyperaemies waren. Bij verschillende kuikens was de sectie negatief, het
is daarom soms noodig eenige dieren te seceeren om de diagnose te maken.

Met behandeling heeft men bij zware gevallen, (hevige verwoesting van het darm-
epiteel) weinig succes. Picard had met tannoform en arecanoot beter resultaat
dan met creoline en sublimaat (in het drinkwater).

Het besmettingsgevaar ligt grootendeels in den bodem, die, eenmaal besmet,
moeilijk te desinfecteeren is.

Het 14.000 K.M.² groote bergachtige eiland Flores is met zijn uitgestrekte
weidegronden, zeer geschikt voor veeteelt. De runderstapel bestaat uit Madoereese
runderen, Ongole runderen en Australiese runderen, de laatste gekruist met op
Java op de boerderij „Generaal de Wet" gefokte Hollandse stieren.

Al deze dieren zijn ingevoerd ; oorspronkelijk was het rund niet inheems op
Flores. In 1911 werden op voorstel van den Insp. der Veearts. Dienst Penning
door het Gouvernement Madoereese koeien en stieren ingevoerd. In 1919 en 1921
werden ook Ongole-runderen ingevoerd, deze werden echter voor het grootste ge-
deelte weer opgeruimd toen in 1923 werd besloten door te gaan met het fokken
van Madoereese runderen.

Op Flores worden evenals op Soembawa de koeien in koppels van 12 met een
stier, aan de hoofden of aan eenige leden der bevolking verkocht op voor hen
zeer gemakkelijke voorwaarden. Bij elke koppel is 1 stier die het eigendom blijft
van het Landschap, en om de 2 jaar wordt overgeplaatst bij een andere koppel.

De runderteelt wordt als halfwilde fokkerij gedreven, de dieren moeten alleen
\'s avonds in een (primitieve) stal worden gedreven, om te groote verwildering te voor-
komen. Verwilderde koppels werpen toch weinig nut meer af en het opvangen daar-
van is moeilijk en gaat met verliezen gepaard. Toch was de weinige moeite aan het
bedrijf verbonden veelal de bevolking nog te veel en soms was eenige zachte pressie
en aanmoediging noodig om de, mede in hun belang genomen maatregelen uit-
gevoerd te krijgen. In het geheel werden 749 Madoereese runderen ingevoerd ;
deze hebben zich vermeerderd tot 2256 stuks. Op de hoogvlakten waar het guur
kan zijn, gedijt het Madoerarund niet zoo goed als in de lagere streken waar uit-
gestrekte grasvlakten voorkomen maar waar de bevolking veel schaarser is dan
in de hoogere streken.

Het economies voordeel van de nog kleine veestapel is voorloopig nog gering
(als slachtvee). Veel zal afhangen van de ontwikkeling van de nog zeer primitieve
bevolking. Van uitvoer is natuurlijk voorloopig geen sprake.

De weinige Ongolerunderen die op Flores zijn overgebleven worden op de plaat-
sen Roeteng en Badjawa als melkvee gehouden.

Australiese koeien met een „de Wet" stier worden op Oost-Flores gehouden
door de R.K. Missie, als melkvee, en hebben goede voeding en verpleging noodig
om daar in stand te blijven.

J. P. Fooy : Cysticercus inermis, komt veel bij het Madoereese rund, op Ma-
doera voor. Fooy stelde ze vast bij 0.43 % van het aantal geslachte runderen ;
5 dieren moesten wegens algemeene cysticercosis worden afgekeurd.

J. Heck : Ontwikkeling van het hengsten-depot te Balige en het hengstveulen-
fokstation te Bahalbatoe. (Bataklanden, Sumatra).

In Oost-Flores werden aan de bevolking eenige koppels Madoereese koeien
met stieren verstrekt ; ook werden daar paarden ingevoerd afkomstig uit West-
Flores.

Op het eiland Alor werden 9 hengsten en 35 merries uit West-Flores ingevoerd
en voor fokvee 6 koppels Madoereese runderen, (12 koeien met 1 stier).

Op de jaarlijkse algemeene vergadering dit jaar (Maart 1928) te Djocja gehou-
den werden tot leden van het Hoofdbestuur, voor het 45ste Vereenigingsjaar,
benoemd :

Voorzitter : Dr. W. van den Akker, Vice-Voorzitter : P. H. J. Gasille, Se-
cretaris : Dr. J. Witkamp, Penningmeester : F. C. Kraneveld.

Tot Redacteur van het Tijdschrift werd de tegenwoordige redacteur Dr. H. J.
Smit herbenoemd.

De volgende Algemeene Vergadering (in 1929) zal te Buitenzorg gehouden
worden. Vrijburg.

Studies over Vogeltuberculose, (A. F. Schai.k, N.-Dakota. Journal of the Am.
Vet. Meel. Ass., Maart 1928).

Ook in Noord-Dakota wordt tuberculose vrij veelvuldig aangetroffen o-.der
hoenders. Ten einde nadere gegevens te verkrijgen over deze vogeltub<"iCulose,
werden verschillende experimenten met dieren genomen, die in een met gaas
afgesloten ruimte waren ondergebracht; bovendien werden onderzoekingen ver-
richt bij dieren van particuliere bedrijven.

De volgende bevindingen worden hier aangehaald : Varkens, vooral biggen van
6 tot 10 weken, zijn vatbaar voor vogeltuberculose. 88J % van tuberculeuze var-
kens, afkomstig van gewone bedrijven, hadden uitsluitend vogeltuberculose ; de
rest of alleen bovine, of gemengde, of bacillenlooze laesies.

Zoowel na infectie per os, langs subcutanen of intraperitonealen weg met vogel-
t.b.c, bleek de t.b.c. bij de varkens gelocaliseerd te zijn ; nooit werd een algemeene
t.b.c. van aviairen aard gevonden. Hoofdzakelijk waren retroparyngeale en mesen-
tcriale lgl. aangetast.

Musschen, in de proefruimte samengebracht met tuberculeuze hoenders, bleken
steeds t.b.c. vrij te blijven. Duiven werden tot 3 % besmet. (Secties).

Kalveren, eveneens in bovengenoemde ruimte met tuberculeuze hoenders sa-
mengebracht, reageerden na een bepaalden tijd tot 75 % positief op vogeltuber-
culine. De reactie op bovine tuberculine bleef steeds negatief.

2 tot 5 maanden nadat de jonge positief reageerende runderen uit de proefruimte
waren verwijderd, verliepen alle reacties met vogeltuberculine weer negatief.

Bij secties op runderen, positief reageerende op vogeltuberculine (sommige die-
ren werden 3 x een bepaalden tijd in de proefruimte geplaatst ; na afloop van
elk verblijf reageerden ze positief ; nadat de reactie weer negatief geworden was
werden ze opnieuw in de proefruimte geplaatst) werd slechts tweemaal een kleine
tuberculeuze haard gevonden.

Het is niet onmogelijk dat runderen t.o.v. vogeltuberculine gesensibiliseerd
worden, doordat in huidwondjes, conjunctivaalzak of dgl. vogeltuberkelbacillen
geraken, welke daar eenigen tijd blijven, zonder op den duur tot infectie aanleiding
te geven. Vogeltuberculose is dus niet van belang voor rundvee.

Hoenders, gebracht in de proefruimte, nadat deze gedurende den winter braak
had gelegen en onbewoond was, werden tuberculeus tot 35 % ; idem jonge biggen
tot 70 %.

Musschen, duiven, ratten en muizen kunnen echter langs mechanischen weg de
besmetting van een besmette koppel overbrengen op een onbesmette.

De faeces van ratten, levende in besmette ruimten, bleken in staat kuikens tu-
berculeus te maken, (de bacillen werden niet gedood in de digestietractus).

Vlieglarven, levende in aan t.b.c. gestorven vogelkadavers, en gevoed aan hoen-
ders, deden deze tuberculeus worden.

Regenwormen, verzameld in de besmette proefruimte, en in- en uitwendig ge-
reinigd van c.q. aanklevende t.b.c. bacillen, waren niet infectieus.

The control and eradication of avian tuberculosis bij education and sanitary
measures. (A. J. Knilans, Wisc. Journal of the Am. Vet. Med. Ass.).

In Hillsdale County, Michigan, bleek, dat ondanks strenge maatregelen om t.b.c.
uit het vee te verbannen, men er niet in slaagde, varkenstuberculose tot nul te
reduceeren. Bij de slachtingen vond men herhaaldelijk bij varkens tuberculose
van het aviaire type. Bij onderzoek kwam aan het licht, dat tuberculose bij
hoenders veelvuldig voorkwam.

1. ,,Country agents" schreven de boerinnen (niet de boeren) aan te komen
met elke kip, die zij verdacht vonden. Zoo mogelijk moesten zij ook de „husband"
meenemen.

2. De belangstelling bleek groot te zijn : de eerste bijeenkomst vormde de basis
voor een verder bestrijdingsprogramma. Ook pluimveehandelaren bleken zich te
interesseeren voor de zaak.

Begin een nieuwe t.b.c.-vrije stam te vormen. Zorg dat van het broeden af in-
fectie niet mogelijk is. Richt een draagbaar kuiken-huis op ; is de nieuwe opfok
voldoende oud, om uit te laten, dan moet een en ander gebracht worden naar een
terrein, dat niet eerder door kippen betreden is.

In het najaar moeten alle dieren die niet stammen uit de t.b.c. vrije opfok,
verkocht worden. De verblijfplaats van deze dieren moet daarna zoo grondig
mogelijk worden gereinigd en gedesinfecteerd ; daarna kan de nieuwe t.b.c.-vrije
generatie er in worden ondergebracht, en opgesloten gehouden tot het volgende
voorjaar.

A general survey of the national tuberculosis eradication work. A. E. Wight,
Washington, Journal of the Am. Vet. Med. Ass. ; March 1928).

Op de 31e jaarvergadering van de United States Live Stock Sanitary Associa-
tion werd o.a. bovengenoemd rapport uitgebracht: een algemeen overzicht over
de t.b.c. bestrijding in de Vereenigde Staten, begonnen in 1917.

in het slotwoord wordt gezegd, dat, al kan men over de resultaten tevreden
zijn, een vooitdurende „fighting spirit" absoluut noodzakelijk blijft.

Volgens vleeschkeuringsgegcvcns is in de 10 jaar bestrijding het tuberculose-
percentage bij rundvee teruggeloopen van 2.4 tot i.r.

Bij varkens was men minder gelukkig : in 1917 was het percentage 10 %, in 1924
15.2%; in 1927 13.5%.

Oorspronkelijk was de bestrijding zonder staatshulp, en onder leiding van een
bepaald bureau ; langzamerhand is echter de wetgevende macht in verschillende
staten er zich mee gaan bemoeien, hoofdzakelijk om t.b.c. vrije districten en staten
te krijgen. Het laatste jaar is ook aandacht geschonken aan de vogeltuberculose,
speciaal in verband met het besmettingsgevaar voor varkens, waar in Amerika
het eerst Van Es op gewezen heeft.

Meer dan 85.000 hoenders werden getuberculineerd ; hierbij werden 9.300 re-
ageerders gevonden.

In verschillende staten met een laag t.b.c. cijfer voor rundvee en een hoog voor
varkens, bleek het t.b.c. cijfer voor hoenders tevens hoog te zijn.

De ,,packers" bieden 10 cents per hundredweight premie aan voor varkens uit
t.b.c. vrije districten ; dit stimuleert de belangstelling van de vee-eigenaars voor
t.b.c. bestrijding, ook bij hoenders.

A report of tuberculin-testing of poultry flocks in Nebraska. (C. H. Hays, Lin-
coln. Journal of the Am. Vet. Med. Ass., March 1928).

40.073 hoenders werden getuberculineerd (intradermaal aan een der lellen;
inspectie na 48 uur). De positief reageerende dieren werden verkocht, met garantie,
dat zij zouden worden geslacht Van de kippen jonger dan één jaar reageerden
3.6 % ; van die boven één jaar, maai toch hoofdzakelijk van den eersten leg,
17.0 %. Hieruit blijkt, dat de tuberculose onder hoenders zich snel uitbreidt.

Van de onder toezicht geslachte positief reageerende dieren waren 20.7 % onge-
schikt voor consumptie; 79.3 % waren als voedsel geschikt, terwijl 5.1 % geen
zichtbare afwijkingen vertoonden.

Verder bleek op grond van tuberculinatie en postmortaal onderzoek, dat menige
koppel tuberculeuze dieren bevatte, terwijl ook bij het meest minitieuze physisch
onderzoek de koppel zeker als t.b.c.-vrij zou zijn beschouwd.

Vele reageerende dieren moesten wegens uitgebreide of algemeene t.b.c. voor
de consumptie worden afgekeurd hoewel ze toch in uitmuntenden voedingstoestand
verkeerden. L. P. de Vries.

De histogenese van de niertuberkel. (Untersuchungen über die Histogenese des
Nierentuberkels. — Clauszen, Virchow\'s Archiv, Bd. 266, 1927, pg. 456).

Het materiaal voor bovengenoemd onderzoek was afkomstig van het slachthuis
te Hamburg. Uitsluitend kleine, dikwijls slechts met de loupe waar te nemen haard-
jes werden onderzocht. De conclusies van de met afbeeldingen voorz\'ene publicatie
zijn de volgende :

De eerste veranderingen bij miliair-tuberculose van de nieren van rund en varken
kan men aantreffen in het intertubulair weefsel van de bastlaag in den vorm van
kleine cellige haardjes. Deze bestaan hoofdzakelijk uit epitheloidcellen, waartus-
schen men, geheel zonder eenige regelmaat, overal lymphocyten aantreft. Een
primaire tuberculose van de glomeruli, zooals men bij de experimenteele nier-
tuberculose als regel aantreft, komt bij een langs natuurlijken weg tot stand ge-
komen i ïfectie niet voor. De glomeruli worden in dat geval steeds secundair van
uit de omgeving aangetast.

Aan de vorming van de epitheloidcellen nemen, behalve de histiocyten van het
tusschenweefsel, ook de endotheelcellen van de intertubulaire kapilaire vaatjes deel.

Een directe overgang van de eigenlijke nierepitheelcellenin epitheloidcellen, door
een woekering van de epitheelcellen in een of andere tubulaire aftakking, kon
Clauszen niet waarnemen.

De geheel volledig ontwikkelde tuberkels hebben de bekende verschillende
lagen, nl. een epitheloidcellencentrum, omgeven door een min of meer uitgebreide
laag van lymphocyten. Een uitsluitend lymphocytair stadium van de tuberkel kon
hij nergens vinden.

In de epitheloidcellentuberkel krijgt men regelmatig regressieve veranderingen.
Deze veranderingen beginnen met het voorkomen van talrijke lymhocyten in het
centrale deel der haardjes. Bovendien ziet men dan tevens een vetafscheiding in
enkele epitheloidcellen en komt het langzaam aan tot een verkazing van soms de
geheele haard. Eenig verschil in „losse" en „vaste" tuberkels kon Clauszen niet
opmerken.

Het kweeken van bakteriën op kunstmatige voedingsbodems. (Ueber Bakterien-
züchtung auf künstlichen Nährboden. Georg Dietl en Grete Muhry. Zeits. f.
Fleisch- u. Milchhyg., 1928, pg. 172).

Dietl en Muhry vestigen er de aandacht op hoezeer kleine veranderingen in
de samenstelling van voedingsbodems reeds een groote invloed op de groei en viru-
lentie van de te kweeken bacteriën kunnen hebben. Zij vinden het daarom nood-
zakelijk dat uitsluitend z.g. normale geijkte voedingsbodems voor het bacteriolo-
gisch onderzoek worden gebruikt.

Alle bakteriologische onderzoekingslaboratoria, vleeschkeuringsdiensten en an-
dere instituten moeten dus niet met eigengemaakte voedingsbodems, die alleen
maar een gelijke naam hebben, werken, maar deze voedingsbodems moeten door
een centrale inrichting worden vervaardigd en geleverd. Zoolang een dergelijke
distributie van voedingsbodems niet mogelijk is, is het h.i. beslist aangewezen,
dat in de wet nauwkeurig de samenstelling en de vervaardiging van de te gebruiken
voedingsbodems wordt aangegeven.

Het electrisch bedwelmen van slachtvee. (Die elektrische Betaubung des Schlacht-
viehes. Otto Raschke, Zeitsch. f. Fleisch- u. Milchhyg., 1928, pg. 209).

Raschke bespreekt de jongste proefnemingen in het electrisch bedwelmen van
slachtvee te Miinchen en Berlijn en merkt, naar aanleiding daarvan op, dat dit
vraagstuk nog lang niet opgelost is, daar het bedwelmen, eventueel dooden, van
dieren met electriciteit afhankelijk is van de weerstand, welke het lichaam aan de
electrische stroom biedt en deze weerstand in een bepaald verband staat met ver-
schillende grootheden als o.a. soort en frequentie van de stroom, tijdsduur van
inwerking, voltage, electrodengrootte, lengte der te overbruggen afstand tusschen
de beide electroden, enz., terwijl deze grootheden weer varieeren alnaar de bloed-
verdeeling in het lichaam, zweetafscheiding van de huid, enz.

Bepaalde vaststaande gegevens over al deze kwesties heeft men niet. Raschke
noemt de ervaringen, welke men heeft opgedaan bij de electrocutie van misdadi-
gers in Amerika. Daar laat men eerst een stroom van 1800 volt gedurende 5—7
sec. inwerken, waardoor de persoon oogenblikkelijk bewusteloos wordt; vervol-
gens veroorzaakt men met een stroom van 200—250 volt gedurende 20—25 sec.
een hartstilstand. Een oogenblik daarna dezelfde stroomen nogmaals één
maal in dezelfde volgorde toegepast, teneinde zekerheid te hebben, dat de ge-
troffen misdadiger dood is. Bij de invoering van deze methode van terechtstelling
meende men, dat vooral hoogspanningsstroomen doodelijk zouden zijn en gebruikte
men dan ook stroomen van een hooge voltage. Men heeft echter toen de pijnlijke
ervaring beleefd, dat een aldus terechtgestelde misdadiger spoedig na zijn z.g. dood
weer bijkwam en een schreeuw gaf. Thans weet men, dat zoowel een stroom van
lage spanning als een hoogspanningsstroom de dood kan veroorzaken.

Raschke vraagt zich nu af, welke stroomen bij de slachtdieren doodelijk zouden
zijn en welke slechts een bedwelming veroorzaken. Zelf nam hij ook proeven in
deze richting. Van een gelijkstroomdynamo in de machinekamer liet hij een aftak-
king aanleggen naar de slachthal. De ééne electrode werd in de lendenstreek op de
huid van het dier geplaatst, de andere werd in de mond op de tong gelegd. Een
stroom van 120 volt was voldoende het dier (runderen) bewusteloos te maken.
Dit ging heel langzaam. Werd direct na het inschakelen van de stroom deze weer
uitgeschakeld, dan kwam het dier weer bij en stond op.

Het resultaat van zijn proeven was, dat een twee maal inschakelen van een
stroom van 120 volt gedurende 5 seconden, met een tusschenruimte van 1 seconde,
reeds voldoende was om een rund geheel en al te bedwelmen. Eenig nadeel op de
hoedanigheid van het vleesch of een slechte uitbloeding kon hij niet waarnemen.
Het bleek hem dus, dat de electrische stroom voor het bedwelmen van slachtvee
zeer zeker te gebruiken is. Misschien dat het z.g. ,,schachten" voor de Israëlieten
hierdoor vervangen kan worden (bij deze wijze van slachten mag het harde hersen-
vlies niet beleedigd worden).

Voor een gebruikmaking van de electrische stroom ook bij varkens en ander
kleinvee heeft men z.i. te veel technische moeilijkheden, terwijl overigens ook voor
een toepassing bij alle runderen geen aanleiding bestaat, daar men het zoo uitste-
kend werkend apparaat van Schermer ter beschikking heeft.

Het voorkomen van paratyphus B. bacteriën in organen en vleesch van versch-
geslachte gezonde dieren. (Ueber das vorkommen von Paratyphus B. und paratyphus-
dhnlichen Stammen in Organen frisch geschlachteter, gesunder Tiere. H. Bermann.
Zeitsch. f. Hygiene und Infektionskrankh., Bd. 108, 1927, pg. 54).

Bij een 162 monsters vleesch, hart, lever, milt, nieren en faeces van overigens
geheel gezonde slachtdieren deed Bermann een onderzoek naar het mogelijk voor-
komen van eventueel aanwezige paratyphusbacillen.

Van een 10 tal spiermonsters (7 van het rund, t van het schaap, en 2 van het
paard) bleken 3 stuks of 30% kiemhoudend, waarbij 2 maal een colibacterie werd
gevonden.

Van een 6-tal hartspiermonsters (3 rund, 1 schaap en 2 paard) kon éénmaal een
bacterie gekweekt worden.

De lever bleek zeer gevoelig voor een infectie. Op een totaal van 59 levermons-
ters (20 rund, 32 varken, 2 schaap en 5 paard) werd 38 maal of in 64,4% der geval-
len geen kiemvrijheid gevonden. Hierbij waren 26 maal colibacteriën in het spel,
12 maal paratyphusachtige (?) bacillen en 5 maal paratyphus B. bacillen (8,4%\').

Ook de milt bleek nog al eens besmet met bacteriën. Van een 50 miltmonsters
(16 rund, 26 varkens, 2 schapen, 6 paarden) kwam 16 maal kiemhoudendheid aan
het licht (32%). De gevonden bacteriën bleken te zijn 11 maal coli, 5 maal paraty-
phusachtige en i maal paratyphus B. bacteriën (2%).

De nieren (34) van rund en varken waren steeds steriel, terwijl eveneens in 12
faecesmonsters van het rund en 19 van het varken niets gevonden werd (nl. geen
parat, bacteiiën). Alle onderzoekingen geschiedden hoogstens 4—5 uur na de slach-
ting, zoodat er z.i. van een binnendringen van de bacteriën vanaf de oppervlakte
naar het binnenste der monsters geen sprake kon zijn.

De gevonden paratyphusbacteriën werden gespecificeerd en geïdentificeerd op
verschillende voedingsbodems, als malachietgroenagar, endoagar, Conradi-Dri-
galski, schuine agar, druivensuikerbouillon, lakmoeswei, neutraalroodagar. De
gedragingen op raffinoseagar (voor knopvorming) en schuine gelatine (voor het
„rutschen"), alsmede de muispathogeniteit en slijmwalvorming kwamen niet altijd
karakteristiek voor den dag. Tenslotte werden de gevonden bacteriën nog geagglu-
tineerd en bleek de agglutinatie-titer met parat B.serum hoog te zijn. Blijkbaar
hadden zij geen menschpathogene eigenschappen, daar al het overige vleesch en
organen van de bewuste dieren gewoon in consumptie was gebracht en geen para-
typhusvergiftigingen ter kennis kwamen.

In totaal kreeg Bermann derhalve 6 maal of in 3 7% bacillen der paratyphus
B. groep en wel het meest in de lever.

(Dat niet ieder zoo maar zonder meer deze resultaten als vaststaand aanneemt,
blijkt nader in een nummer van het Zeitsch, f. Fleisch- u. Milchhyg. Jg. 38, pg. 97,
waarin Glietenberg als zijn meening verkondigt, dat Bermann een dergelijk
hoog positief percentage kreeg tengevolge van niet steriel werken bij het bacterio-
logisch onderzoek, terwijl z.i. de manier van het uitsnijden der vleeschmonsters
en het verzenden en bewaren niet deugde. — Bermann nam ongeveer luciferdoos-
groote stukjes vleesch en deed ze dan direct in een glazen pot, waarna ze opge-
stuurd werden naar het laboratorium).

Een nieuwe methode om vleesch te pekelen. (Ein neues Pökelverfahren. Deutsche
Schlachthof-Zeitung, Jg. 28, 1928, pg. 94).

Blijkens een mededeeling in bovengenoemd blad heeft een slagerspatroon, Jo-
hann Feistbauer, te Miinchen een nieuwe pekelmethode van vleesch uitgevon-
den, waarvoor men een eenvoudige inrichting noodig heeft, bestaande uit een ketel
en een waterstraal-vacuumpomp. De ketel heeft aan eene zijde en aan de bodem
een afsluitbare kraan, terwijl tevens een peilglas aanwezig moet zijn. Op de af-
schroefbare deksel bevindt zich een manometer.

De werkwijze van het apparaat is de volgende : Nadat men b.v. een te zouten
ham in de ketel heeft gelegd en de deksel flink afgesloten, wordt de lucht, met
behulp van de waterstraalpomp, uit de ketel gezogen. Ook wordt zoodoende de
vochtige lucht uit het vleesch weggezogen en wordt dit daardoor min of meer
poreus. Daarna wordt een pekeloplossing in de ketel toegelaten, welke pekel tevens
diep in het vleesch zal binnendringen. Dit binnendringen kan men nog bevorderen,
door eenige met gaatjes voorziene metalen buisjes in het vleesch te steken. Na

korten tijd is het vleesch geheel met pekel doordrenkt en kan het te drogen ge-
hangen worden.

Het voordeel van deze methode zou zijn, dat het vleesch niets aan gewicht ver-
liest, dus niet in voedingswaarde achteruitgaat en bovendien, dat het aldus behan-
delde vleesch reeds na ^ 3 dagen geschikt is om te worden gerookt, terwijl dit
anders ongeveer 4—6, soms zelfs 8 weken duurt. Dit laatste beteekent een aanmer-
kelijke besparing aan bedrijfskosten ; bovendien is het voorradig hebben vaneen
groote hoeveelheid pekel vleesch niet meer noodzakelijk.

Over de miltvuurdiagnostiek. (Beitrag zur Diagnostik des Milzbrandes. Pro^f. Dr.
Ruppert. Berl. Tier. Wochensch., Jg. 44, pg. 245).

Ruppert acht het noodzakelijk, dat men bij elk verdacht geval van miltvuur
tot een 4-tal onderzoekingsmethoden zijn toevlucht neemt, nl. 1) een onderzoek
door middel van uitstrijkjes, 2) het aanleggen van plaatculturen, 3 )de dierenting
en 4) de praecipitatiemethode.

Gewone uitstrijkjes geven niet altijd een positief uitsluitsel. Zoo vermeldt hij 2
gevallen, waarbij de uitstrijkjes negatief waren, ook het cultiveeren geen resultaat
gaf, echter de muisenting positief uitviel. In een ander geval was het uitstrijkprae-
paraat negatief, plaatcultuur en dierenting positief, daarentegen de praecipitatie
negatief. Ook vond hij eenmaal uitstrijkje, cultuur en praecitatie negatief, dier-
enting positief. Hieruit blijkt wel, dat een uitstrijkpraeparaat niet voldoende
zekerheid geeft.

Het aanleggen van plaatculturen bleek niet van groote diagnostische waarde te
zijn. Miltvuurbacillen met geringe virulentie vormen o.a. bij groei niet de bekende
haarlokken, terwijl dikwijls, vooral bij materiaal dat langen tijd in een cadaver is
geweest, de bacteriën geen groei vertoonen. Van een 106 gevallen gaf 27 maal (of
25,5%) de plaatcultuur geen resultaat. Toch kan deze onderzoekingsmethode niet
gemist worden. Ruppert kreeg b.v. 4 maal een positieve cultuur, terwijl uitstrijkje
en dierenting negatief waren. Zelfs in 2 gevallen kon de ziekte alleen door de cul-
tuurmethode worden opgespoord.

Dierenting acht Ruppert van veel belang. Van 106 gevallen kreeg hij 102 maal
hiermede een positief resultaat.

De praecipitatiemethode bleek het beste te voldoen. Deze methode liet slechts
dan in de steek, als men geen voldoende hoeveelheid extract kon verkrijgen of een
te sterke verdunning bereikte. Beenmerg bevat geen praecipitogene stoffen, zoodat
eventueel opgezonden beenderen niet voor een nader onderzoek met de praecipi-
tatiereactie zijn te gebruiken.

Het verspreiden van vleeschvergiftigingsbakteriën door haren. (Die Verschleppung
fleischvergiftender Bakterien durch das Haarkleid. Zugleich ein Beitrag zur Tenazitdt
der Fleischvergijter und Entstehung postmortalen Fleischvergijterinfektionen. Dr.
Weber. Berl. Tier. Wochens. Jg. 44, pg. 245).

Weber ging na hoe lang Gartnerbakteriën nog voldoende virulentie en groei-
kracht behouden in aan het haar vastgekleefde en opgedroogde faecesresten. Daar-
toe werden van kalveren, welke een Gartnerinfektie hadden, de opgedroogde fae-
cesdeelen van de verschillende lichaamsdeelen afgeknipt en in een glascylinder
bewaard. Een deel van dit materiaal werd direkt op Conradi-Drigalskiplaten uit-
gestreken. Reeds na 12 uur zag men op de voedingsbodem langs elke haar een zwak
blauwe rand ontstaan, welke na 24 uren onder de loupe uit conflueerende kleine
kolonie\'s bestond. Door een nader onderzoek stelde Weber vast, dat het Gartner-
bakteriën waren.

Hij vond verder, dat volvirulente bakteriën nog na 11 maanden na het losknip-
pen van de haren aanwezig waren. Noch de hooge zomertemperatuur, noch de ka-
mertemperatuur van 20° C. in den winter, noch het steeds inwerkend daglicht
konden de bakteriën dooden of apathogeen maken voor muis.

Niet alleen zieke dieren, maar ook zelfs reeds genezen dieren kunnen dus nog
langen tijd door middel van op de haren aanwezige kiemen als smetstofdragers
fungeeren. De bekende kalverdiarrhee is dus niet een zuivere stalziekte, kan ge-

makkelijk door middel van het vervoer van huiden worden overgebracht. Niet
alleen moet dus de stal in zulk een geval grondig gereinigd en ontsmet worden, ook
de dieren zelf moeten van alle faecesdeelen bevrijd worden. Huiden van geslachte
kalveren moet men eerst behoorlijk ontsmetten.

Een groot gevaar acht Weber het, dat men, zooals in sommige streken gewoonte
is, de geslachte kalveren voor een gedeelte in de huid laat, om ze pas later definitief
te onthuiden. Heel gemakkelijk krijgt men zoodoende een bezoedeling met haren,
faecespartikeltjes, enz. van tegen dergelijke kalveren hangend vleesch.

Gärtnerinfekties bij het rund. (Bericht über gehäuftes Auftreten von Gärtnerinfek-
tionen beim Rinde auf einem Gut. Bourmer und Doetsch. Zeits. f. Fleisch- und
Milchhyg., Jg. 38, pg. 229).

Schrijvers deelen een geval mede van Giirtnersepticaemie bij een, wegens diarrhee
en hartzwakte, in nood geslachte koe. Sectie : geringe longontsteking, geringe milt-
zwelling. Bij het bakteriologisch onderzoek in alle orgaanmonsters en, na,.Anrei-
cherung", ook in het vleesch Gartnerbakteriën. Eenige jaren vroeger was op de-
zelfde boerderij eveneens een wegens diarrhee in nood geslachte koe voor de con-
sumptie afgekeurd, daar een Gartnersepticaemie aanwezig was. Bourmer en
Doetsch vragen zich af, of tusschen deze 2 ziektegevallen eenig verband bestaat
(ratten als bacillendragers ?). Het melkpersoneel werd onderzocht zonder resultaat.

Een nieuwe methode voor het panklaar maken van vleesch. (Eine neue Methode
zur küchenmäszigen Herrichtung von Fleisch).

Blijkens een mededeeling in het Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhygiëne Jg. 38,
pg. 183, werd in de Presse médicale van 16 Nov. \'27, een verhandeling gepubliceerd
over een nieuwe methode van vleeschbehandeling, welke zeer zeker ook bij ons
met belangstelling zal gelezen worden. In het kort werd het volgende vermeld :
Reeds in 1856 heeft Morgan en in 1870 Milne Edwards voorgesteld, het zouten
van het vleesch te doen geschieden langs de weg der bloedvaten, door nl. vanuit
het hart een pekeloplossing in de bloedvaten te persen. Deze methode zou toenter-
tijd ook practisch in toepassing zijn gebracht.

Nu heeft Gauducheau voor het inspuiten, inplaats van een NaCl-oplossing,
verschillende vloeistoffen gebruikt, welke in de keuken bij het klaarmaken van het
vleesch worden gebruikt, waardoor hij bereikte, dat de in die vloeistoffen aanwezige
aromatische stoffen direkt en snel in het spierenweefsel kunnen binnendringen.
De zoodoende toegebrachte smaak en geur bleek zeer hardnekkig te zijn, zoodat
zelfs bij het gewone braden, roosteren, koken, enz. deze niet verdween.

De methode zelf is zeer eenvoudig. Men laat een dier geheel uitbloeden, opent
dan door oplichting van een ribwand het hartenzakje, bevestigt in de aorta een
kanule en spuit dan de gewenschte vloeistof saus of specerijoplossing langzaam
onder druk in. De bij de slachting geopende bloedvaten moet men onderbinden.
Van belang is het, dat bij deze methode de aromatische oplossingen alle lichaams-
deelen voldoende bereiken, wat men door controleproeven aan peripheer gelegen
spieren direkt kan nagaan. Verder blijft de ingespoten vloeistof in de weefsels.

Van de door Gauducheau gebruikte sauzen en aromatische stoffen bleken
vooral de sojasaus van de Japanners en de Nuoc-mam der Anamieten (een soort
vischsaus) de beste resultaten te geven. Een haas, ingespoten met een sojasaus in
3—5% van het levend gewicht, kreeg heerlijk vleesch. Nuoc-mam, in 0,5—1%
van het levend gewicht, gaf aan het vleesch een aangename wildsmaak. Natuurlijk
zou men, al naar de smaak, ook andere vloeistoffen kunnen inspuiten, als b.v.
extract van tomaten, enz.

Gauducheau werkte zijn methode nog verder uit door bij pas gedoode dieren
culturen van microörganismen in te spuiten, welke de rotting tegengaan of even-
tueel rottingsbacteriën verdringen. Daardoor zou de houdbaarheid van aldus be-
handeld vleesch zeer toenemen. Hij gebruikte o.a. gist; verder zouden ook bepaalde
melkzuurbacteriën er voor gebruikt kunnen worden.

(Deze methode dient zoo mogelijk nog verder uitgewerkt te w^rorden. Blijkt zij
inderdaad bruikbaar, dan zou het van veel belang zijn voor vleeschwaren-fabrieken

en conservenindustrie. Afgezien van de verhooging van de houdbaarheid, die van
groot belang is, openen zich ook gezichtspunten om het vleesch in een bepaalde ver-
langde toestand te brengen van rijpheid, zonder dat daarbij van eenige bacterieele
omzetting sprake is, terwijl men verder elke vereischtc smaak aan het vleesch kan
bezorgen. de Graaf.

Die Schutzimpfung gegen Geflügelcholera mit artverwandten Kaninchen-septi-
eaemiebakterien. Prof. Dr. Kitt, Miinchen. (Berl. Tier. Woch. 9 Dec. 5927).

De actieve immunisatie tegen hoendercholera volgens Pasteur (2 x enten met
onder de inwerking van licht, lucht en stofwisselingsproducten verzwakte bac-
teriën) heeft practisch weinig succes gehad (in zieke koppels treedt de immuniteit
te laat op ; voorbehoedende entingen bleken niet steeds gevaarloos voor de dieren ;
vermagering na de enting kwam nog al veel voor). Proeven met gedoode culturen,
met filtraten, extracten of aggressinen leidden wel tot interessante wetenschap-
pelijke beschouwingen, maar gaven toch niet betrouwbare uitkomsten voor de
praktijk.

De serumbchandeling vindt, zooals bekend is, veel toepassing ; te meer, omdat
naast de korte passieve immuniteit die optreedt, in zieke koppels meestal een ac-
tieve immunisatie plaats vindt ; immers de ingespoten dieren hebben gelegenheid,
de smetstof op te nemen. Toch blijven er bezwaren ; nieuw aangekochte dieren
kunnen weer een haard van besmetting vormen, vooral, omdat er bij de oogen-
schijnlijk gezonde (herstelde) dieren smetstofdragers kunnen zijn (Johannnes
Muller deed hier onderzoekingen over). Geprobeerd is o.a. na de seruminjectie,
of gelijktijdig ermee, een actieve immunisatie toe te passen. Doet men dit met
volvirulente hoendercholera-bacteriën (ovale bacillen) dan krijgt men uitgaande
van de injectieplaats veelal een phlegmoneuze ontsteking, met necrose in de spie-
ren enz.

Bierbaum en Rasch verzwakten o.a. de entstof door bij bouillonculturen in
stijgende hoeveelheid (0.5—3 %) alcohol te voegen ; na 3 maanden waren dan de
bacteriën voldoende verzwakt. De resultaten van hun simultaan-enting worden
zeer goed genoemd.

Staub heeft in den laatsten tijd gebruik gemaakt van konijnensepticaemie-
bacteriën. Hij vaccineerde hoenders met bacillen, in 1913 uit een konijn gehaald,
en tot nu in gesloten buisjes bewaard, en weer werkzaam gemaakt door herhaalde
passages door cavia\'s. Voor hoenders bleek de stam apathogeen en tevens behoor-
lijk immuniteit verwekkend. In 1887 had Kitt reeds soortgelijke experimenten
ondernomen. Door toevallige omstandigheden kreeg hij thans wederom een konijn
in handen, dat aan ovale-bacillen-septicaemie te gronde was gegaan. Konijnen,
geënt met bloed van het doode konijn, stierven na 24 uren; duiven, met £ c.c.
gelatine-cultuur aan den vleugel geënt, kregen zwelling op de entplaats maar bleven
leven. Een geënte duif stierf niet na voeding met een erwtgroot stukje lever, af-
komstig van een dood konijn ; een contröleduif wel.

Ook hoenders verkregen door enting met 0.1—0.5 c.c. van op 35⁰ vervloeide
gelatinecultuur een voldoende immuniteit, althans in het laboratorium ; ook hier
zwelling en ontsteking op de entplaats, echter zonder schadelijke gevolgen.

Ten slotte bleken door enting met hetzelfde vaccin ook eenden onvatbaar te
worden voor eendencholera.

Bij een der secties van een nog warm cadaver, gestorven aan ovale-bacillen-
septicaemie, stak Prof. Kitt zich met een schaarpunt in een der vingers ; na ^
5 uur zwol deze belangrijk op. Therapeutisch werd joodtinctuur toegepast; ook
werd met een watje bij 60° gedoode hoendercholeracultuur op de wonde gebracht.
Na -j- een week genas het erysipeloid.

Eenige merkwaardige gevallen uit de praktijk voor kleine dieren. (Wilhelm Kop-
pitz. Prager Archiv. für Tiermed. und Vergl. Path. 15 Sept. 1927.

groot ; met verscheidene groote eieren. Het grootste ei was wit van kleur, zonder
schaal, en 4 bij 2 c.M. groot; met moeite door te snijden ; kraakbeenachtig; geen
dooiermateriaal. De andere eieren aan de eierstok idem. Alleen de erwtgroote
eieren (resp. Graafsche Follikels) noimaal.

2. Kippenluberculose. Bij een sectie waren niet alleen longen, lever, darm, eier-
stok, en sereuze vliezen v. d. borstbuikholte van een kip met tuberkels (hennep-
korrel groot) bezet, doch ook werden in het vleesch verscheidene aangetroffen.

3. Ongeveer 4 uur na de morgen voeding stierven van een koppeltje hoenders
eenige exemplaren. Bij de sectie noch ontstekingsverschijnselen, noch bloedingen,
noch abnormale geur waargenomen. Alleen in de krop enkele opvallend harde
tarwekorrels. Omdat tarwe niet in het als voedsel gebruikte gemengde graan voor-
kwam, werd aan vergiftiging gedacht.

Das Auftreten und die Bedeutung der Kückenruhr in Deutschland. Dr. K. Beller
Reichsgesundheidsambt. Berlin Tierarztl. Woch, 20 Jan. 1928.

De kippen in Duitschland leggen gemiddeld per stuk 80 eieren ; kon men dit
gemiddelde met 50% verhoogen, dan was het importeeren van buitenlandsche eie-
ren niet meer noodig. Amerika en Holland worden als voorbeeld genoemd van
landen, waai de pluimveeteelt systematisch is verbeterd. (Holland voerde in 1919
54.000 K.G. eieren in ; in 1926 bedroeg de uitvoer 500.000.000 KG.). Ten behoeve
van de pluimveeteelt zijn thans een 6-tal „Gefliigelzuchtanstalten" in het leven
geroepen, die deels door staatsmiddelen worden onderhouden. Bovendien voeren
particuliere bedrijven fokmateriaal van eierrijke buitenlandsche stammen in.

Natuurlijk heeft men evenals bij ons, met het centraliseeren van kunstmatig
broeden, te maken met verhoogde sterfte van jonge kuikentjes.

De beschrijving van de door bacterium pullorum veroorzaakte ziektebeelden
levert geen nieuwe inzichten op. Ook hier wordt gewezen op latente infecties bij
oudere kippen en dat ook bij hanen deze latente infectie geconstateerd is.

De verhouding tusschen pullorum-bacil en Kleinsche bacil is ook in Duitschland
nog niet opgehelderd. Met vrij veel enthousiasme wordt aangeraden het bloed van
dieren van foktoomen te laten onderzoeken op agglutininen.

Een andere methode, om pullorum-smetstofdragers te onderkennen, de zg.n..
pullorin-methode (van Amerikaansche afkomst ; pullorin is een uit pullorium-
bacillen bereide stof, die in de kam wordt geënt) is onvoldoende zeker. Bovendien
werken met pullorin behandelde dieren storend bij een eventueel bloedonderzoek :
velen er van agglutineeren nl. positief.

Tot slot wekt schrijver den duitschen dierenartsen op, behoorlijk georiënteerd
te blijven in de pluimvccwetenschap, opdat zij ook op dit terrein onontbeerlijke
raadgevers zullen zijn.

Sur un nouveau cas de tumeur transplantable chez les oiseaux. (M. M. Peyron
et Blier. Ass. français pour 1 et. du cancer, juin. 1927, réf. in Revue Vétérinaire
April 1928).

In het verloop van eenige maanden heeft zich bij een haan aan de dij een tumor
spontaan ontwikkeld, ter grootte van een appel. De vorm is regelmatig, het opper-
vlak glad met hier en daar een ulcereerend plekje. Het gezwel is verbonden met
onderliggende spieren.

Tien dagen na extirpatis wordt de haan, wegens slechten algemcenen toestand
afgemaakt.

De tumor heeft overeenkomst met sarcoom, maar bij nauwkeurig onderzoek
blijkt de aard myomateus te zijn, met overgang naar maligne karakter. Het wordt
waarschijnlijk geacht dat vele tot nu toe als fusiforme sarcomen gepubliceerde
gezwellen, miskende myomen zijn.

Implanteeren van gezweldeelen in wang en borst van vier kippen geschiedde
met succes.

Basset heeft een vaccin gemaakt dat sinds 1926 in ruimen kring gebruikt is.
Het virus wordt in vivo op jonge hanen gekweekt ; 10 dagen nadat de dieren be-

smet zijn, worden de pustels afgekrabd, gedroogd en gepulveriseerd ; het vaccin
komt overeen met 2 gram versch afkrabsel, geëmulsionneerd in 250 gram glycerine-
zout-water.

Dieren beneden 7 weken mogen niet worden geënt; iets oudere dieren worden
geënt met £ c.c.; na 2 a 3 maanden her-enting met i cc. De enting geschiedt in de
borst. Ongeveer 20 dagen na de enting is immuniteit bereikt, die ongeveer een jaar
duurt. De enting wordt aangeraden voor besmette streken ; daar waar diphterie
nooit voorkomt echter, moet men niet enten.

Kippen, parelhoenders, kalkoenen en fazanten kunnen met succes voorbehoe-
dend geënt worden. Het virus voor duivendiphterie schijnt echter eenigszins af
te wijken ; het lukte Basset nooit, om duiven te besmetten met smetstof van hoen-
ders. Daarom is voor duiven de entstof van geen waarde.

Untersuchungen über Kückenruhr und Hühnertyphus. (Prof. Dr. Manninger,
Budapest. Zeitschrift für Infectionskr., 4 Heft.).

Prof. Manninger geeft in een artikel van bijna 40 pagina\'s een overzicht over
van 1922 tot heden ingestelde onderzoekingen over pullorum-ziekte en hoender-
typhus (Kleinsche ziekte).

In het algemeen zijn de ervaringen overeenkomstig die welke in dit tijdschrift
door v. Heelsbergen zijn medegedeeld.

Manninger komt tot de conclusie, dat bac.-pullorum en de bac. typhi galli-
narum (Kleinsche bacil) identiek zijn. Kückenruhr en Hühnertyphus zijn z.i. twee
vormen van aetiologisch dezelfde ziekte.

Bij jonge kuikens verloopt de ziekte acuut; één of meer der kuikentjes krijgt de
smetstof mee van een smetstofdrager en zorgt voor verdere infectie. Bij oudere
dieren verloopt de ziekte als regel chronisch. In de veranderde organen (eierstok,
soms hart enz.) zijn de bacteriën aan te tooncn, maar in den regel niet in het bloed.
Sterfte kan dan optreden door leverscheuring (de lever bleek bij histologisch onder-
zoek bij gestorven oudere dieren ontstekingshaarden te bevatten met cellen uit
het reticulo- endotheliale systeem, met als gevolg levernecrose ; de geheele lever
is bros), door dooierbersting enz.

In de chronische gevallen worden geen of zeer weinig bacillen uitgescheiden,
zoodat endemische uitbreiding niet optreedt.

Soms kan het chronisch proces door bepaalde omstandigheden acuut worden ;
hierbij meestal haemorrhagische darmontsteking met bacillenrijke faeces, de ziekte
wordt dan endemisch. Op grond van kweeken der bacteriën in lakmoesmolke,
koolhydraten-media, enz. is geen onderscheid te vinden tusschen pullorum engallina-
rum. Ook door agglutinatie zijn de verschillende stammen niet uit elkaar te houden.

Een methode om smetstofdragers op te sporen door een der lellen te enten met
een stof bereid door 3—4 weken oude bouillonculturen tot ¹/₁₀ in te dikken, liep
op niets uit; het beste is nog de smetstofdragers door agglutinatie op te sporen.

Onvruchtbaarheid en ziekten bij den opfok van hoenders. (Prof. Dr. Reinhardt,
Tierarztl. Rundschau, 6 Mei 1928).

Prof. Reinhardt geeft een overzicht over de verschillende oorzaken van de
onvruchtbaarheid zoowel bij hanen als bij hennen. In de eerste plaats wordt ge-
wezen op het belang van goede voeding, huisvesting en gelegenheid tot lichaams-
beweging.

Verder worden een aantal oorzaken opgenoemd die bij den haan tot impotentia
cocundi of impotentia generandi kunnen leiden (o.a. pijnlijke toestanden in den
rug, beenen enz., afwijkingen in testes, zaadkanaaltjes en dgl.). Ten opzichte van
de onvruchtbaarheid van de hen worden een reeks van afwijkingen aan ovarium
en eileider opgesomd ; er wordt op gewezen, dat men bij de hoenders ook van
onvruchtbaarheid spreekt, als de eieren onbevrucht gelegd worden, de oorzaak
hiervan kan ook bij de kip gelegen zijn. Vermeld wordt, dat Nöller tegen de be-
handeling van de eileider-buikvliesontsteking veroorzakende prosthogonimus-
soorten tetrachloor-koolstof aanraadt; de resultaten echter zijn nog niet bekend.

Ein Fall von Hühnertyphus bei jungen Enten. (Dr. Ruth Eber, Deutsche Tier-
ärztl. Woch., 1928, No. 8.)

Een eigenaar van een hoenderpark had broedeieren van kippen (Barnevelders)
en eenden uit Holland laten overkomen.

Onder de kuikentjes en jonge eendjes, uit deze eieren gekomen, kwam sterfte
voor. Bacteriologisch bleek, dat de ziekteverwekkende bacil van de kuikentjes
identiek was met die der eendjes, terwijl beide stammen Hühnertyphus (Kleinsche
ziekte) serum en pullorumserum tot het eindtiter agglutineerden.

De jonge eendjes waren dus aan pullorum gestorven. De berichten over pullorum
bij eendjes zijn in het algemeen schaarsch ; behalve bij kippen, is ze ook bekend bij
kalkoenen, parelhoenders, fazanten en pauwen.

Een nieuw instrument voor de hoenderdiphterie-enting. (Dr. O. Seifried, Berlin.
Tierärztl. Woch. 4 Mei 1928).

De vaccino-trephine, aangegeven door De Blieck en Van Heelsbergen, wordt
door Seifried als een heel goed instrument beschouwd. Bij het enten van zeer
groote aantallen dieren werden echter de volgende bezwaren opgemerkt : het gaat
niet vlug genoeg, en men heeft te veel entstofverlies door druppels die na het in
het reservoir met entstof doopen op den grond vallen.

Bovendien heeft men de juiste doseering van de entstof niet geheel in de hand.
Naar aanwijzingen van Seifried heeft de firma Hauptner thans een „Spritzen-
trephine" geconstrueerd, die bovengenoemde bezwaren niet heeft. Dit instrument
bestaat uit een spuit, ongeveer als de cultuurspuit bij de vlekziekte-enting (dus
met een looper op de zuigerstang) ; de naald is vervangen door een trephine met
twaalf tandjes. De spuit wordt gemaakt met een inhoud van 2 en van 5 cc. Nadat
de veeren van de te enten kip uitgetrokken zijn (bijv. door een helper), wordt de
spuit op de ontvederde huid gezet (d.w.z. het met de trephine voorziene uiteinde
raakt de huid). Dan draait men den looper een slag om. drukt den zuiger aan en
wrijft gelijktijdig de hierdoor op de huid gespoten entstof in de follikels, door de
spuit zoo te bewegen, dat de puntjes der trephine over de follikels krassen. Met
een spuit van 2 c.c. kan men ongeveer 30 hoenders enten, alvorens de spuit opnieuw
te vullen. Te oordeelen naar de bijgaande foto lijkt mij de Spritzentrephine van een
bruikbaar formaat te zijn ; ik vermoed, dat het een handig instrumentje is.

In Nr. 41 van de Berliner Tierärztlichen Wochenschrift van 14 Oct. 1927 is een
voor de pluimveefokkcrs belangrijk bericht van den Directeur van het veterinair-
hygiönisch instituut van de universiteit te Leipzig, Prof. Dr. Klimmer en zijn
medewerker Prof. Dr. Haupt over hun resultaten bij de bestrijding van de bacil-
laire witte diarrhee der kuikens verschenen. Het voornaamste moge hier volgen :

Een hoenderpark kreeg van een broedinrichting met 5 dagen tusschenpooze
resp. 507 en 700 eendagskuikens. Van de eerste zending waren bij aankomst 10
kuikens dood, de tweede zending kwam gezond aan. Na 5 dagen traden de eertse
sterfgevallen op (3 resp. 7 stuks) ; van toen af nam de sterfte dagelijks toe (6 tot
10 per dag). Van de gestorven kuikens werden 22 naar het veterinair instituut
der universiteit te Leipzig voor onderzoek opgezonden. Bij bijna alle dieren werd
longontsteking vastgesteld, terwijl verschijnselen van acute darmontsteking ont-
braken. Bij bacteriologisch onderzoek werd de Bacillus gallinarum Klein, de ver-
wekker van de Kippentyphus vastgesteld. Doordat de kuikens zoo klein waren
en hun aantal zoo groot, werd een enting niet raadzaam geoordeeld, en werd een
bestrijding langs chemotherapeutische weg, nl. met Ventrase aangeraden. Ven-
trase is een zilverpreparaat van de Impfstoffgesellschaft Phava te Leipzig, in Hol-
land vertegenwoordigd door de Firma Aesculaap te Eindhoven. Het heeft zich
gedurende io-tallen jaren als een uitstekend middel bewezen tegen besmettelijke
ziekten van kalveren en het lag dus voor de hand, dat ook bij deze kuikenziekte
goede resultaten te verwachten waren. Het werd aan de kuikens verstrekt door het

drinkwater en het weekvoer (een dessertlepel vol op £ L.). Volgens opgave van den
eigenaar heeft het middel direct gunstig gewerkt; na éénmaal toedienen bracht
het direct een zichtbare verbetering en vermindering der sterfgevallen teweeg ;
het aantal sterfgevallen daalde plotseling van 10 tot 4 per dag. Na 4 dagen toedie-
nen der Ventrase hielden de sterfgevallen geheel op. Na het ophouden met de Ven-
trase-toediening bleven de kuikens gezond en ontwikkelden zich goed. Eveneens
beproefde de eigenaar Ventrase bij een partij achterblijvende kuikens (broediout
door te hooge temperatuur) die neiging tot diarrhee vertoonden ; de dieren fleur-
den spoedig op en ontwikkelden zich goed. H. A. Pulles.

De Spirillose van de Vogels. Tropenziekten. (Dr. DaprA Fullio. La Clinica Vete-
rinaria No. 12, 1927.)

Ook in Italië wordt deze ziekte, ofschoon zelden, gevonden, nl. in de zuidelijke
streken en in Sicilië. In de koloniën, b.v. Tripolis zeer veel en ze is daar sterk ver-
breid. Zij tast kippen, ganzen, kalkoenen en eenden aan en het gevoeligst zijn de
veredelde Pransche en Italiaansche rassen.

Het is een anaemic, onderhouden door de spirochaet, welke nog een klein ver-
schil vertoont bij eend of kip. In het beginstadium zijn de parasieten rijkelijk in het
bloed aanwezig, later niet meer, maar het bloed blijft virulent.

Fabarelli heeft coccenvormen in cultures aangetoond, die de ziekte toch weer
veroorzaakten bij enting.

De spirochaet groeit goed op de voedingsbodem van Noguchi, bij overplanting
ook op agar.

Klinische verschijnselen : tamelijk hooge koorts, neerslachtigheid, gebrek aan eet-
lust ; vervolgens spoedig heftige anaemie, ontkleuring van de kammen, lellen en
zichtbare slijmvliezen, welke soms licht icterisch zijn. Kammen en lellen blijven
soms blauw gekleurd.

De klassieke symptomen zijn echter de schijnbare verlammingen. Het dier ligt
meestal op borst en buik, de ledematen zijn niet verlamd, maar men heeft peri-
articulaire aandoeningen, waarschijnlijk van toxischen aard. Het dier beweegt
zich op de tarsus, in zware gevallen ligt het op zijde.

Dan komen gastro-entcritische verschijnselen : diarrhee, braken van een gele
vloeistof, waarin voedselresten. De patiënt valt snel af, de spieren verdwijnen,
wonden door doorliggen ontstaan, vooral bij ganzen en eenden. De diarrhee houdt
niet op en de dood volgt meestal spoedig. Het bloed is waterig, stolt slecht, de pa-
rasiet is dikwijls lastig te vinden ; de lever is soms meer of minder icterisch met
necrotische vlekken van de grootte van een graankorrel tot die van een boon. De
ingewanden zijn gecongestioneerd en de inhoud is groenachtig. Genezen dieren zijn
meer\' of min immun. De mortaliteit kan 40 tot 50% zijn en meer. De over-
brenger van de parasiet is een teek.

Als geneesmiddel wordt atoxyl gebruikt in hooge dosis ingespoten in de borst-
spieren; 2—3 injecties zijn voldoende.

Als prophylaxis dient de bestrijding van ongedierte; bakken met asch, waarin
insectendoodende poeders, zwavelen der hokken.

De zieke dieren prefereeren als voedsel gerst, koren, geweekt zacht brood, kort-
om voedsel met hooge voedingswaarde en gemakkelijk verteerbaar.

Note sur une préparation in-vitro des cristallins par voie chimique acide. Hypo-
thèse de l\'acidité des milieux organiques dans l\'étiologie des „cataractes lenticu-
laires". (Granouillit — Revue vét. et Journ. de Méd. vét. et de Zootechnie, Mai
1927 p. 265).

Worden lenzen van pas gedoode dieren gedurende 10 uren gedompeld in een
20% phenoloplossing, daarna afgewasschen met gedestilleerd water, vervolgens
gedurende 10 uren gedompeld in 20% formaline, weer afgewasschen met gedestil-
leerd water en ten slotte op een horlogeglas aan het directe zonlicht blootgesteld,
dan zien wij dat die lenzen zeer hard worden en een blijvend wit porselein-tint
vertoonen.

Neemt men echter 3% oplossingen en geschiedt de indompeling telkens slechts
gedurende k—1 uur, dan worden de lenzen eerst ook wit, doch reeds binnen enkele
minuten na blootstelling aan het zonlicht vertoonen zij een wonderbaarlijke door-
schijnendheid.

Naarmate nu de oplossingen sterker zijn en de indompeling gedurende langere
tijden plaats vindt, treedt de doorschijnendheid ook later op. In oplossingen sterker
dan 10—15% gedurende langere perioden dan 7—10 uren blijven de lenzen troebel.

Schr. brengt dit verschijnsel in vitro in oorzakelijk verband met het ontstaan
van cataract in vivo en maakt de veronderstelling dat de aetiologie van dit patho-
logisch proces moet worden gezocht in een verhoogde aciditeit van het dierlijk
organisme, zooals wij die kunnen waarnemen bij infectieziekten, diabetes, jicht e.a.
Men zou deze hypothese misschien kunnen bevestigen door bij bepaalde infectie-
ziekten alcaliën in het bloed te spuiten ten einde aldus het ontstaan van cataract
te voorkomen.

Des affections oculaires d\'origine gourmeuse. Leur fréquence. Conduite à tenir
au point de vue de la Jurisprudence.

(Tortique, Revue Vétérinaire Mai 1927 p. 262) heeft bij 15 remonte-paarden,
die lijdende waren aan goedaardige droes 2 gevallen van een inwendige en 4 geval-
len van een uitwendige oogontsteking waargenomen. Uit aantal is procentsgewijze
nog al groot. De eene inwendige oogontsteking verliep als een panophthalmie en
eindigde in phthisis bulbi. Schr. vraagt zich af of we hier niet te doen kunnen heb-
ben met een soort metastatisch abces.

De andere inwendige oogontsteking bepaalde zich tot een iritis, welke na een
doelmatige behandeling genas.

De uitwendige oogontstekingen bestonden in verschillende graden van con-
junctivitiden.

Ref. wenscht hieraan toe te voegen, dat in de literatuur meermalen wordt ver-
meld, dat oogontstekingen als begeleidingsverschijnsel van andere ziekten nl.
influenza, besmettelijke borstziekte, goedaardige droes, rheuma enz. zijn waarge-
nomen. Deze symptomatische ophthalmiecn worden door sommige schrijvers als
identiek met de z.g. maanblindheid beschouwd, terwijl anderen weer een streng
onderscheid maken.

Nu wordt in Frankrijk de z.g. maanblindheid onder de koopvernietigende ge-
breken genoemd met een waarborgtijd van 30 dagen. Het is dus te begrijpen, dat
het verschil in opvattingen omtrent aard en wezen der genoemde oogaandoenin-
gen in juridische gevallen aanleiding tot moeilijkheden kan geven. Tortique stelt
zich echter op het standpunt van Picard, die zegt, dat de oogaandoening die als
begeleidingsverschijnsel van goedaardige droes optreedt niet als maanblindheid
mag worden beschouwd en dus de verkooper daarvan ook niet aansprakelijk kan
worden gesteld. Om het ontstaan van eventueele geschillen te voorkomen zou
schr. de Wet van 2 Augustus 1884 gaarne als volgt zien aangevuld : „Toute affec-
tion des yeux d\'origine infectieuse (gourme, typhoide, rhumatisme) survenant
avant l\'expiration du délai de trente jours ne devra pas être considéré comme un
vice redhibitoire".

(Zou het echter niet meer gewenscht zijn om den naam maanblindheid, zoolang
daarmede geen zelfstandig specifiek ooglijden kan worden aangeduid, van de lijst
der koopvernietigende gebreken te schrappen ? Réf.). Brands.

In den loop der tijden zijn verschillende oorzaken aangegeven als gevolg waar-
van dit lijden zou ontstaan. Men heeft hierbij o.a. wel gedacht aan een zekere ge-
steldheid van den bodem, aan slechte hygiënische verpleging en aan bepaald voedsel.

In het vocht der voorste oogkamer heeft men verder wel verschillende micro-
organismen gevonden en deze voor den oorzaak van het lijden gehouden.

Rosenow heeft reeds vroeger medegedeeld bij paarden die aan maanblindheid
lijdende waren een bepaalde microbe te hebben geisoleerd uit materiaal dat geno-
men was uit het inwendige van het oog en uit den conjunctivaalzak. Door intrao-
culaire injecties kon hij kunstmatig met deze smetstof de aandoening bij andere
paarden teweegbrengen.

Hij nam waar dat de microben zich gemakkelijk in het oog ontwikkelden en dat
de door deze micro-organismen afgescheiden toxinen een specifieke affiniteit ver-
toonden tot het oogweefsel. De gevonden micro-organismen waren slechts gram-
negatieve, beweeglijke staafjes, met afgeronde uiteinden en zouden beliooren tot
de ,,flavobacteriën".

Door toevoeging van bloedserum van paard of rund bij atropine-oplossingen
wordt zoowel bij hond als kat een sterker mydriatische werking verkregen.

Als kleinst werkzame atropine dosis werd, wanneer het atropine in Ringersche
vloeistof was opgelost, voor het gezonde oog van een volwassen kat gevonden
0.000264 m.gr. en van een volwassen hond 0.000396 m.gr. Wanneer bloedserum
aan bovengenoemde atropine-oplossingen werd toegevoegd waren deze hoeveel-
heden respectievelijk 0.000104 m.gr. en 0.00016 m.gr.

Reisinger wil eerst daar van „Fremdkörper-Keratitis" spreken wanneer het
vreemde lichaam in het hoornvlies is blijven vastzitten en als gevolg daarvan ont-
steking is opgetreden. Verscheidene malen werd door hem een dergelijk hoorn-
vlieslijden bij runderen opgemerkt. Het vreemde voorwerp was meestal een klein
stukje hard glas, hooi of stroo.

De verschijnselen van het verwonde oog waren : pijnlijkheid, lichtschuwheid,
tranenvloed. Het hoornvlies was gedeeltelijk ondoorzichtig en grauw van kleur,
de oppervlakte daarvan ruw en glansloos.

Abcesvorming werd nooit daarbij gezien, evenmin als perforatie van de Cornea.
Conjunctivitis was er steeds bij aanwezig. Meestal was in het hoornvlies vaatvor-
ming waar te nemen. In het hoornvliesmidden was een duidelijker troebel plekje
aanwezig, waarin het grassprietje vastzat.

Verwijdering van het corpus alienum zou volgens hem, zelfs na indruppeling
van cocaine, met een pincet vrijwel onmogelijk zijn. Hij raadt daarom een symp-
tomatische behandeling aan, ook al omdat door de demarkeerende ettering het
vreemde lichaam vanzelf wel wordt uitgestooten.

Eens heeft hij ook bij een hond een stukje van een grassprietje in het hoornvlies
aangetroffen, dat daar een locale keratitis had veroorzaakt. Onder narcose werd
in dit geval het vreemde voorwerp met een pincet verwijderd.

Untersuchungen über die Refraktion von 150 Hunden mit Bemerkungen über
seniele Veränderungen des Hundeauges, von R. Kistler. Klin. Monatsbl. f. Aug.
Bd. 80. 1928.

Al meer en meer wordt den laatsten tijd aangenomen dat de bouw van het oog
en daarmede ook de refractie een erfelijk verschijnsel is. Kistler vindt dat tot op
heden van geen enkel dier de breking van het oog met voldoende juistheid bekend
is. Voor verder onderzoek is het toch allereerst noodig nauwkeurig de refractie bij
de dieren te kennen. Hoewel reeds meermalen bij dieren refractiebepalingen zijn
verricht, acht Kistler het een bezwaar dat deze met door oogartsen zijn gedaan.

Ook spreken de verkregen resultaten elkaar vaak tegen. Op aanraden van prof.
Vogt te Zürich >s door hem daarom bij den hond nog eens bij coca\'ne-homatro-
pinemydriasis de refractie bepaald en tevens van ieder oog de breking van het
hoornvlies ophthalmometrisch met het toestel van Javal gemeten.

De refractie werd bepaald in het rechte beeld met een electrische oogspiegel ;
ingesteld weid daarbij op de temporaal van den papil zich bevindende vaten. Vaak
werden door hem bij oude honden lenzen gevonden met dubbelbrandpunt; in
dergelijke gevallen werd de refractie zoowel van de centrale als van de periphere
deelen vastgesteld. De breking van het hoornvlies was verticaal iets sterker dan
horizontaal. De gemiddelde refractie van het oog bedroeg ^ °-35S² D. myopie ;
meestal was lensmyopie aanwezig. Reeds bij zeer jonge honden werd myopie aan-
getroffen.

Een afbeelding wordt gegeven van de lens, zooals deze met de splcetlamp werd
gezien bij een 14 jaar oud dier. Gezegd wordt verder dat bij seniele cataracten ook
spaakvormige troebelingen en totale cataracten voorkomen. Histologisch week de
ouderdomscataract van den hond niet af van die van den menscli.

Nog meent hij tweemaal gezien te hebben bij oude honden een seniele degeneratie
van de macula, zooals ook voor den mensch beschreven wordt. (Referent twijfelt
hieraan, zag zelf zulks nooit en meent te weten dat bij den hond geen macula maar
een z.g. area centralis voorkomt). Veenendaal.

Recherches sur la pathogénie de la fièvre vitulaire. (Raymond Moussu, Recueil
de Méd. Vét., février 1928).

1. Omdat kalfziekte overeenkomst vertoont met de consecutieve hypogly-
cacmie na insuline-injectie, werd nagegaan of inderdaad hypoglycaemie ten grond-
slag kan liggen aan kalfziekte.

2. Op verschillende gronden wordt geconcludeerd : ,,La maladie vitulaire des
laitieres n\'est pas fonction d\'une hypoglycémie ; il y a autre chose a son origine."

Zelfs wordt het gemiddeld bloedsuikergehalte bij kalfzieke koeien hooger ge-
vonden dan bij gezonde.

De kliniek leert dat kalfziekte juist voorkomt na veel en compleet leegmelken ;
dit zou moeilijk in overeenstemming te brengen zijn met een intoxicatie van uit
den uier.

Het principe hiervan is : bij het inzetten der lactatie worden plotseling groote
hoeveelheden antitoxinen aan het lichaam onttrokken ; deze antitoxinen dienen
normaal om bepaalde toxinen te neutraliseeren.

Hoewel graviditeit een physiologisch proces is, heeft het aanwezig zijn van een
vrucht in de baarmoeder een autointoxicatie ten gevolge, vooral bij den mensch
nader bekend. Moosso vond bij drachtige koeien een hypercholesterinaemie. Aan-
genomen wordt, dat cholesterine een rol speelt bij het neutraliseeren van de
toxische producten, die gedurende de graviditeit in het lichaam ontstaan.

Bij de partus zet de lactatie in. Melk bevat gemiddeld 0.20 S. 0.30 gram chole-
sterine per liter. Hoe vetter de melk, des te hooger is het cholesterinegehalte ;
deze cholesterine wordt aan het lichaam onttrokken.

Door het onttrekken van veel cholesterine aan het lichaam kan, als er tevens veel
toxinen aanwezig zijn, een intoxicatie optreden, waargenomen als kalfziekte.

Voor deze redeneering pleiten ook de volgende waarnemingen : De voornaamste
cholesterine-producenten zijn de bijnieren en de gele lichamen. O.a. na ovaridec-
tomie namen verschillende deskundigen kalfziekteachtige toestanden waar ; ook
bij den mensch na bijnier-dectomie.

Bij kalfziekte wordt door verschillende schrijvers aangegeven, dat de lever aan-
gedaan (gedegenereerd) is. Dit past in het kader der intoxicatie-theorie.

In de lever wordt glucose uit de digestietractus afkomstig in glycogeen om-
gezet ; de zieke levercel zou hiertoe niet in staat zijn, waaruit zou moeten volgen
dat bij kalfziekte hyperglycaemie optreden kan.

Men zou bij kalfziekte dus hypocholesterinaemie moeten vinden. Sjollema,
van der Zande en ook Moussu echter vonden hypercholesterinaemie .

De tegenspraak is echter schijnbaar : normaal wordt cholesterine geëlimineerd
via de levercel als galzuur. Is de lever gelaedeerd dan kan dit niet geschieden;
er blijft dus overmaat van cholesterine in het bloed. Maar deze cholesterine die
dus feitelijk had moeten worden afgebroken en die wij bij cholesterine-bepaling
in het bloed als gewone cholesterine vinden, is inactief als antitoxicum.

a. Doordat de melksecretie wordt stopgezet, voor zoo ver er nog melksecretie
was.

b. Doordat luchtinsufflatie de cholesterinogenc organen prikkelt tot verhoogde
vorming van cholesterine (bij pasafgekalfde koeien werd door luchtinsufflatie het
cholesterinegehalte in het bloed soms tot 85% verhoogd).

Men zou verwachten dat cholesterine-injecties curatief zouden werken bij kalf-
ziekte. jammer genoeg is dit niet zoo. Ook hiervoor heeft Moussu een verklaring :
slechts de endogeen in het bloed gebrachte cholesterine is werkzaam, en deze
cholesterine is in een anderen vorm dan die welke wij door extractie winnen.

Acetonaemie kan misschien beschouwd worden als een proces waarbij langzaam
te veel cholesterine aan het bloed wordt onttrokken. De lever, die in de vet-meta-
bolie een groote rol speelt, is min of meer gelaedeerd ; en het is aanneembaar,
hoewel geenszins aangetoond dat de zieke levercel op deze wijze debet is aan de
aceton enz. -vorming.

b. Integendeel ; men voere flink ; liefst geconcentreerd voedsel, rijk aan li-
poïden. Speciaal soja wordt aanbevolen.

d. Uroformine, een antitoxicum, aanbevolen o.a. bij het braken van zwangere
vrouwen, (subcutaan ingespoten) zou kunnen worden geprobeerd, vooral in die
gevallen waarbij herhaalde luchtinsufflatie niet het gewenschte resultaat heeft.

Distension du fléchisseur du pied chez une vache. (M. Lance, Kecueil de Méd.
Vét„ Mars, 1928).

Lesbouyries en Robin beschreven een geval van distensie (verrekking) van
de peronaeus tertius bij het paard ; genezing trad langzaam op. Lance nam een
geval waar bij het rund, met vrij snelle genezing ; deze wordt toegeschreven aan
het feit dat de peronaeus bij het rund musculeus is (de peronaeus bij het paard
is geheel pezig).

De verschijnselen bij de kreupelheid waren de volgende : Het been was abnor-
maal beweegbaar, als bij een fractuur. Geen crepitatie ; bij zijdelingsche verplaat-
sing steunde het dier nog wel op het been. Bij het voorwaarts gaan sleepte de
punt van de klauwen over den grond ; de achillespees lag los over de tarsus.

Een anomalie van de clitoris van een rund. (P. Cremona, La Clinica Veterinaria,
Jan. 1928).

Uit de vagina van een kalf van 7 maanden hing een wormvormig lichaam, on-
geveer 6 c.M. lang, en 8 m.M. in doorsnede. In de scheede was het, met een breede
basis, aan de ventrale vaginale mucosa vastgehecht; het bleek een abnormaal
verlengde clitoris te zijn.

Microscopisch werden de volgende elementen gevonden : buitenom een plavei-
epitheel ; naar binnen toe een bindweefsellaag met veel fibrillen en weinig cellen,
waartusschen bloedvaten; centraal waren, tusschen bindweefselelementen spier-
vezelen gelegen ; het geheele centrum was rijk aan kleine bloedvaten. Hier en daar

zenuwvezelen, en een vrij regelmatig net van elastische vezelen. Verder enkele
holten, soms met epitheel bekleed. Het deed aan corpi cavernosi denken.

Traumatische Gastritis, veroorzaakt door een wilgehteen. (Nerio Cacciari,
La Clinica Veterinaria, febr. 1928).

Een kalf van 6 maanden kreeg, nadat het voor eenigen tijd aan een indigestie
geleden had, een ronde, pijnlijke zwelling nabij het cartilago xifoïdea.

Na incisie werd uit het abces gehaald een 34 c.M. lange wilgenteen, £ c.M. dik.

Deze buigzame teen had blijkbaar eerst een traumatische gastritis veroorzaakt,
hoewel ze aan de uiteinden niet puntig was. Tusschen de verschijnselen .van gastri-
tis en de eliminatie van het stuk hout uit het lichaam verliep ongeveer een maand.

Finnen bi.i de ree. (Raadyrets Muskeltinte, Professor M. Christiansen. Maaneds-
skrift for Dyrlaeger. 1927).

De finnen bij reeën waren reeds lang bekend, speciaal in Duitschland, werden
aangezien voor varkensfinnen, hoewel reeds kleine verschillen waren geconsta-
teerd. Borchmann vond in Duitschland bij 150 dieren er 7 met finnen, werden
toen evenals die bij het schaap identisch verklaard met de cysticercus cellulosae.

Schrijver kreeg de beschikking over een jonge ree, dat zoo vol zat, dat er prak-
tiscg nergens een snee was te maken zonder een fin te zien, het waren alle levende
exemplaren, aantal 300 uitgehaald, geheele aantal geschat op 500, dier was in goede
voedingstoestand. Vorm ovaal, vele eenigszins langgerekt, enkele meer rond,
omhulsel dun doorschijnend, inhoud van blaas helder ongekleurd, aan een zijde
in het midden scolex 2—2,5 m.m. in diameter; van 35 gemeten finnen grootste

9—4,5 m.m., kleinste 4—2,5 m.m., meesten 6, 6.5—3.5, 4.5 m.m. Oppervlakte
blaasjes bedekt met kleine papillen van 50 micra in diameter, kop 550—700 micra
met 4 ovale zuignappen en een uitstekend rostellum met een dubbele hakenkrans,
aantal haken bij 10 exemplaren : 2 met 26.4 met 28.3 met 30 en 1 met 32 haken,
haken slank, vrij sterk gekromd. Vorm en grootte van blaasje en haken weinig
verschillend met die bij cysticercus ovis, niet te onderscheiden.

Voederproeven : twee honden kregen vleesch van bovengenoemd ree, na 46
respectievelijk 71 dagen oncosphaeren en proglottiden in ontlasting. Eene hond
na 81 dagen dood, 18 lintwormen van 14—212 c.m., tweede bleef langer leven,
goede voedingstoestand, neiging allerlei dingen te eten, 8 maanden na begin
proef pyaemisch lijden, paar weken later dood, 59 scolices meest met korte lint-
wormen, omdat meeste in loop van ziekte waren afgegaan, twee wormen van 58
en 109 c.m.

Uit voederproeven bleek, dat de finnen uit vleesch van een ree gemakkelijk tot
ontwikkeling komen in het darmkanaal van honden. Taenia kwam in vele op-
zichten overeen met T. ovis, toch duidelijke verschillen, nl. in uitbreiding testikels
en vertakkingen gravide uterus. Volgens Ransom bij T. ovis testikels niet verder
dan een lijn getrokken door de voorste rand van de eierstokken, bij taenia van
ree verder naar achteren, vertakkingen uterus bij T. ovis 20—30, bij onderzochte

Proeven bij lammeren, geitjes en twee jonge reeën : 6 lammeren van 8 dagen
tot 3 maanden en 4 geitjes werden proglottiden of faeces toegediend, na slachting
77—84 dagen na het begin van de proef werd geen spoor van finnen ontdekt.

Twee jonge reelammeren werden door gebrek aan materiaal niet zoo sterk be-
smet. Uitslag: No. 1 na 11 dagen matheid, spierzwakte en verminderde eetlust,
na i week verschijnselen van hersenaandoening, bij onderzoek in skeletmusku-
latuur overal ronde of ovale bloedingen, waarin jonge cysticercen, myocard be-
vatte er vele, diafragma en kauwspieren niet, in hersenen in een hemispheer twee
groote finnen, .waaruit de hersenverschijnselen waren te verklaren. No. 2, 3 weken
oud, geen ziekteverschijnselen, 92 dagen na begin proef gedood, in het geheel 14
finnen, terwijl 500 oncosphaeren waren toegediend, van de 14 waren er maar 2
levend, de overige gedegenereerd.

Resultaat onderzoek : finnen bij de ree niet identisch met c. cellulosae of c. ovis
maar te beschouwen als aparte soort, die in staat is lintworm bij hond tot ontwik-
keling te brengen. Christiansen vermoedt te doen te hebben met de door Moniez
beschreven T. krabbei, welke bij de hond na voedering van met finnen besmet
rendiervleesch was opgetreden. De bij damhert en edelhert als c. cellulosae be-
schreven fin zal waarschijnlijk dezelfde zijn ; als gastheer zal de hond onder nor-
male omstandigheden zelden op kunnen treden, vossen hebben meer gelegenheid
bij de verbreiding een rol te spelen. Lubuerink.

Some observations on the use of streptococcus-bacterin in the prevention and
treatment of mastitis of cows. (John P. Turner : Journ. of the Americ. Vet. Med.
Assoc. 1927. p. 348).

Met een vaccin vervaardigd van 3 stammen van mastitisstreptococcen werden
39 koeien vóór de partus prophylactisch behandeld. Bij geen dezer dieren trad
een mastitis op. Van 24 koeien met uierontsteking genazen er 18 na vaccinatie.
Gedurende een epizoötisch optreden van mastitis, waarbij 13% der dieren werd
aangetast, kregen 4 der 39, 4 maanden te voren gevaccineerde runderen (J- 10%),
uierontsteking.

De getallen zijn wel heel klein en de verschillen niet sprekend genoeg om groote
waarde aan deze mededeeling te hechten, temeer omdat elders opgedane ervaringen
met vaccinebehandeling der mastitis allesbehalve bemoedigend waren. (Kef.).

De Barbeelziekte. (Santiago Fapias Martin : Revista de Higiene y Sanidad
Pecuarias No. 1, jrg. 1928).

In Extramadura komt een ziekte voor onder het rundvee, die zich kenmerkt
door een vermeerderde groei van de papillae fungiformes op de tong, welke daarna
vergaan en afvallen, waarop de dood van het dier volgt.

Schrijver vond niets over deze ziekte in de literatuur. In den volksmond heet ze
barbeetziekte, naar analogie van het feit, dat bij den (mannelijken) barbeel op een
zekere leeftijdsperiode dergelijke epitheloiden tusschcn de schubben, aan den
kop en den snuit, soms over het geheele lichaam ontstaan.

Martin zag de ziekte bij dieren van alle leeftijden, meest echter tegen de 2 jaar,
een enkele maal bij een nuchter kalf.

Eenige papillen zijn aangetast ; er komen knobbeltjes op, die de eerste 3 dagen
niet afneembaar zijn, daarna wel.

Deze knobbeltjes worden 3 tot 4 x zoo groot als de normale papil en zijn roze
tot zwart gekleurd.

Bij onderzoek van zoo n zieke papil ziet men drie zones ; de binnenste doorzichtig,
witachtig ; in het midden vindt men ronde lichaampjes en staafjes ; de middelste
donkergekleurd en sponsachtig, de buitenste geelachtig wit en daarin ook weer
ronde lichaampjes en staafjes.

Met een mengsel van 3 druppels glycerine 1 druppel fuchsine kleurt zich de
geheele tumor, behalve de sponsachtige massa.

De auteur schrijft de infectie toe aan een saprophyt van de groep der actino-
myces, afkomstig van hooi of stalbodem.

De ziekte kan zijn, doch heel zelden, peracuut en dan bij dieren beneden de 2
jaar. De haren van rug en lendenen staan overeind, de oogen zijn hyperaemisch,
de mond is warm, er is sterke gasontwikkeling, die snel toeneemt en de dood treedt
op na 6 tot 8 uur. In den mond vindt men dan de aangetaste papillen.

De acute vorm komt vooral voor bij dieren tot en met 2 jaar. Het dier ziet er
droevig uit, neemt moeilijk voedsel tot zich, de mond is warm, op de liphoeken
vertoont zich schuim. Er is diarrhee met donkerrood-bloederig gekleurde faeces
en haematurie. Geen of weinig koorts. De diarrhee vermagert het dier snel en het
staat met opgetrokken buik. Altijd vindt men de opgezette papillen. De ziekte
duurt 8—10 dagen.

De chronische vorm treft men aan bij dieren van over de drie jaren. Men vindt
dezelfde symptomen maar minder duidelijk ; de ziekte kan maanden duren.

Heeft men de diagnose gemaakt, dan moet men de zieke papillen extirpeeren.
Tijdig gedaan genezen alle aangetaste dieren, anders sterven ze.

Directe besmetting van dier op dier wordt niet waargenomen. Zelden zijn 2
dieren van denzelfden eigenaar aangetast.

Noodslachting van een os. (Dr. G. Gerosa : La Clinica Veterinaria No. 12, jrg.
1927).

Een twee dagen te voren per trein aangevoerde os werd ter slachting aangeboden
in een zeer lijdenden toestand.

Bij de sectie werd gevonden : subacute traumatische pericarditis ; op het slijm-
vlies van pens net-, boek- en lebmaag hier en daar verspreide roode vlekken ;
binnenwand van den slokdarm min of meer zonder epithelium en met een geel
gelatineus exsudaat, samenhangend in koorden van 3—4 m.m. dikte, liggend in
de lengteas en overvloedig in het mond-gedeelte. Verder in larynx, pharynx, ge-
hemelte, tong, kortom in de geheele mondholte een vuilgrijswit beslag en op veel
plaatsen verlies van epithelium.

Logisch is de veronderstelling, dat de os symptomen van meteorismus had ver-
toond en dat de eigenaar gene\'esmiddelen had toegediend, welke misschien te
caustisch werkten (ammonia liquida) of te warm waren (aromatisch infuus, koffie)
mogelijk met het doel het dier tijdelijk beter te maken, teneinde een hoogere prijs
te bedingen.

Schrijver dacht aan een caustische drank : immers patiënt zou zich bij een
warme drank veeleer verzetten en een caustische drank werkt eerst eenigen tijd na
het toedienen. Naar de verschijnselen te oordeelen waren de laesies 4 a 5 dagen oud.

De stomatitis, oesophagitis enz. waren de aanleidende oorzaak der noodslach-
ting en niet de traumatische pericarditis, al heeft deze ook de symptomen ver-
ergerd. Daar na 24 uur de keuring ten opzichte van het geslachte dier nog gunstig
was, werd dit bestemd voor de vrijbank.

Bij informatie is gebleken, dat op last van den eigenaar de staljongen het dier
5 dagen te voren 3 Liter kokende wijn heeft toegediend. Verwonderlijk blijft het,
dat de os zich niet verzet heeft. Breedveld.

Het is nu in de praktijk vrijwel als vaststaand aangenomen, dat het voederen
van sojameel alleen dan de bekende ziekteverschijnselen verwekt, wanneer het
afkomstig is van boonen, welke met trichtooraethyleen zijn uitgetrokken.

Prof. Stang te Berlijn heeft bloedonderzoek verricht en kwam tot het volgende
resultaat : Bij koeien, welke waren gevoerd met sojameel, dat was uitgetrokken
met benzine, of benzol en alcohol kon geen verandering van samenstelling van het
bloed worden gevonden.

Geheel anders was het echter bij koeien, die sojameel kregen, dat ontvet was
met trichlooreathyleen. Het bloed van deze dieren vertoonde eene voortdurende
vermindering van het aantal witte bloedlichaampjes, dat terugliep van 9.000 tot
2.000 per c.c. en wel te sneller naarmate meer sojameel werd gegeven. Parallel
hiermee liep ook het aantal der neufrophiele bloedlichaampjes terug, zoodat bij
enkele dieren, in de plaats van 35%, dit cijfer zakte tot 15, 11, 7, 5 en zelfs 2%.
Toen deze laatste koe gestorven was, werd opgehouden met het voeren van dit
sojameel. Het bloed werd echter ook daarna nog geregeld onderzocht en het bleek
nu, dat dit nog langen tijd abnormaal bleef. Pas na 150 dagen was het weer vrijwel
normaal. Hieruit is dus te verklaren, hoe er nog ziektegevallen kunnen voorkomen
nadat de koeien reeds gedurende weken geen sojameel meer hadden gehad. Men
kon verder aannemen, dat door het pathogene agens de normale vorming van
witte bloedlichaampjes (neutrophiele) in het beenmerg wordt tegengehouden. En
juist deze lichaampjes vormen een natuurlijke weerstand tegen ziekten als uier-

ontsteking en tegen de gevolgen ook van intensieve lichamelijke werkingen zooals
o.a. groote melkopbrengst. Met behulp van de uitkomst van het bloedonderzoek
van Prof. Stang kunnen dus vele verschijnselen der ziekte worden verklaard.

(Centralbl. f. Bact. Paras, und fnf. Krankheiten. Orig. Mei 1925. B. T. W.
1925. No. 26. Zeitschr. f. Inf. Krankh. etc. d. Haustiere. ie Heft. 1927. 32 Band).

fn 1925 publiceerde Sabella (techn. leider van het „Alpenlandische Impfstoff-
werk te Graz) enkele proeven over het kweeken van vlekziektebacillen op bepaalde
voedingsbodems. Het is bekend, dat bacteriën onder de inwerking van chemische
stoffen van vorm kunnen veranderen. S. voegde saponinum aan zijne voedings-
bodems toe en zag dan ook zeer groote verandering van vorm optreden bij den
vlekziekte bacil.

In aansluiting met dit bericht deed toen S. de ,,voorloopige mededeeling",
dat hij uit maanden oude bouillonkulturen van vlekziektebacillen bacteriën had
verkregen, die zich morphologisch en serologisch onderscheiden van normale
vlekziektebacillen.

Dit ,,type \' was apathogeen voor muizen. Hij kweekte deze terug tot de normale
vorm en toonde toen aan, dat afschoon nu deze vormen apathogeen bleef voor
muizen, ze bij deze dieren specifieke antilichamen opwekte, m. a. w. de muizen
immuniseeide tegenover vlekziektebacillen.

Prof. Schnürer controleerde deze proeven en kwam tot dezelfde uitkomsten.
Schnürer betoogt dan de wenschelijkheid om in de plaats van muizen, varkens
te nemen als proefdieren. Men stuit dan echter op het bezwaar, dat laboratorium-
proeven met varkens onbetrouwbaar zijn, wegens de onzekerheid van kunstmatige
infectie. Er blijft dan niets anders over dan proeven in de praktijk.

Nu zijn in 1925 en 1926 in Oostenrijk ongeveer 2500 varkens preventief met
bovengenoemde „avirulente, immuniseerende vlekziektebacillen geënt en men
heeft, volgens Schnürer, den indruk gekregen, dat de immuniseerende werking,
die men waargenomen heeft bij muizen, ook gelden voor varkens. Maar Schnürer
acht hiermee de zaak niet afgedaan ; zooals blijkt uit zijne mededeelingen op eene
bijeenkomst van de „Deutsche Vereinigung fiir Mikrobiologie" te Weenen het
vorige jaar gehouden, waar hij tot de volgende conclusies kwam :

ie. Witte muizen kunnen door inspuiting van levende, maar avirulente vlck-
ziektebacteriën (Sabellakultuur. Eryvakzine) actief worden geïmmuniseerd.

2e. Deze immuniteit geldt echter maar tegen bepaalde vlekziektebacillenstam-
men ; bij proeven met een andere stam is deze immuniteit niet van kracht. De oor-
zaak van deze verschillende verhoudingen der geïmmuniseerde muizen kan niet
liggen in het aantal bacillen van de gebezigde bouillonkulturen en ook niet in het
verschil in virulentie der gebezigde stammen. Het lijkt waarschijnlijker, dat bij
vlekzicktestammen, ondanks gelijke virulentie en ondanks een zelfde hoeveelheid
bacteriën, eene polyvalentie bestaat met betrekking tot de antigene en infecteerende
kracht, zooals die ook bekend is bij colibacillen en borstziektebacteriën.

3e. De bereiding en aanwending van levende, avirulente vormen van smetstoffen
is eene methode, die uitzicht geeft op eene nieuwe wijze van het verleenen van
„bacterie vastheid" ook tegen vlekziekte. Manninger heeft hiermede bij vogcl-
cholera reeds goede resultaten verkregen.

4e. De entingen, welke in de jaren 1925—1926 bij ongeveer 2500 varkens zijn
verricht met een „Sabellakultuur" wijzen erop, dat de uitkomsten, bij witte mui-
zen verkregen met betrekking tot de immuniseerende werkzaamheid, ook bij var-
kens kunnen worden verwacht. Bij deze entingen is eene polyvalentie van vlek-
ziektestammen niet waargenomen, maar dit is misschien een gevolg vah het be-
trekkelijk kleine aantal varkens en van het feit, dat de entingen plaats vonden
in een klein gebied (Weenen en Neder-Oostenrijk).

Het is bekend, dat de waarnemingen van Sabella door verscheidene collega\'s
niet zijn bevestigd bij hunne proefnemingen. Zie voor literatuur hieromtrent :

Rasch. Arch. f. w. u. pr. Tierheilkunde. Bd. 54. 1926 ; Helm, B. T. W. 1926.
Blz. 917; Karmann, Ref. Wien. Tierarztl. W. 1924. blz. 668; Lüttschwayer,
T. R. 1926. blz. 902.

Dermatitis pustulosa contagiosa bij het varken. Journal of the Japanese Society
of veterinarv Science. Maart 1926.

De eruptie doet zich voornamelijk voor op de oorhuid, dijen en achterste deel
van de buikhuid, minder op hals- en kaakhuid. Alleen in ernstige gevallen op al
die streken.

Het begint als roode pustels ter grootte van een erwt, binnen enkele dagen is
een melkachtige vloeistof gevormd, die zich verdikt en kaasachtig wordt met eene
geelwitte kleur. Dan ontstaat er een zwart puntje en wordt de inhoud, nu meer
bruinachtig van kleur, ontlast.

In den regel blijven de dieren gezond en zijn ze binnen 17 dagen weer genezen.
In enkele gevallen slechts verliezen de varkens den eetlust, en worden ze onrustig,
temp. 40 a 40^.

Men heeft in al die gevallen een korte grampositieve streptocok gevonden. Enting
hiermee op de gescarificeerde huid geeft locaal-exantheem, eenvoudige punctatie
geeft niets. Muizen, cavia\'s en konijnen sterven na onderhuidsche inspuiting in
enkele dagen. Bij paard, rund, schaap en geit geene verschijnselen. F. meent dat
de gevonden streptococcus wel als de oorzaak der ziekte kon worden beschouwd.

Onder den titel : „Ueber Aufzuchtkrankheiten des Schweines" (Ferkelrusz)
deed Dr. Schreiber eenige mededeelingen in JNo. 3 van het D. T. W. 1928.

De eczemateuse huiduitslag bij biggen, welke nog bij de zeug zijn, is het karak-
teristieke beeld van slecht groeien, langzamerhand ziek worden tot het vertoonen
van het beeld van een typische „slijter" toe.

Met uitzondering van de echte pokken en van de schurft is deze uitslag geen
karakteristiek symptoom voor eene speciale ziekte, maar in zijn verschillende
vormen een teeken van eene beginnende ziekte van longen of darmkanaal. Wij
vinden bij dergelijke biggen verschillende bacteriën, die wel in hoofdzaak secun-
daire veranderingen opwekken, maar dikwijls van belang zijn door het enzoötisch
optreden en daardoor veroorzaakte verliezen.

Door eene specifieke behandeling moeten deze bacteriën uit het lichaam ver-
wijderd worden en door desinfecteeren van de stallen verder onschadelijk gemaakt.

S. spreekt nu verder niet over de verschillende ziekten bij biggen, waarbij de
huiduitslag als eerste verschijnsel optreedt, maar tracht aan te toonen, dat infec-
ties met Bacillus suisepticus van veel meer beteckcnis is dan veelal wordt aange-
nomen. Na de infecties met colibacillen nemen die met B. suisepticus de tweede
plaats in, en daarna komen pas de streptococcus en paratyphusinfecties.

Schreiber wijst er verder op, dat predisponeerende momenten (stalinrichting,
zindelijkheid, vochtigheidstoestand van de lucht enz.) de voornaamste oorzaken
uitmaken voor de „opfokziekten" der varkens. De bijkomende infecties met
bipolaire bacteriën, diplococcen, streptococcen, staphylococcen, pyogenesbacillen,
paratyphusbacillen en vooral colibacillen vinden pas plaats, wanneer het slijmvlies
van bronchien en longweefsel zich in een toestand van catarrh bevindt en wanneer
het maagslijmvlies beroofd is van zijn natuurlijke beschutting. Ook te sterk „ver-
edelde" zeugen kunnen aanleiding geven.

S. zegt verder : „De „opfokziekten" kunnen alleen worden bestreden door
den praktiseerenden dierenarts, als raadgevende hygiënist, maar met deze voor-
waarde, dat hij in elk bijzonder geval de bacteriecle oorzaak van de secundaire
infecties opspoort.

Wanneer dit geschiedt, dan leiden verschillende wegen naar het doel. Zij be-
palen zich niet alleen tot eene speciale behandeling van de zieke diertjes, maar

ook tot het nagaan van de fokmethode, de stallingen, voedering, samenstelling
van het voedsel, de zeugen en de dekberen en instructie van het personeel.

De practische dierenarts vind in de varkensfokkerij een dankbaar arbeidsveld,
om onder inachtnemen van alle momenten niet alleen de moeiten en plagen van
den veehouder te leeren kennen, maar ook om met succes hiertegen mede te wer-
ken".

Hans Dahmen (Staatlicher Institut f. Tierseuchenforschung und -therapie
in Klein-Ziethen) heeft verleden herfst voor de Berlijnsche diergeneeskundige
Vereeniging eene voordracht gehouden over bovenstaand onderwerp.

D. zegt, dat de meeste deskundigen (en hij is het hiermee eens) aannemen,
dat voor het ontstaan van de colibacillose der kalveren, het langzamerhand patho-
geen worden der colibacillen een physiologisch gebrek van maag- en darmkanaal
noodig is. Deze mindere, of geheel afwezige, physiologische werkzaamheid kan
slechts door 2 mogelijkheden worden veroorzaakt: óf er is reeds intrauterin eene
aandoening van den darmtractus ontstaan óf de colostraalmelk deugt niet.

Wat het eerste punt aangaat wijst D. op de aanwezigheid van Bang\'sche bacillen
in de maag van het foetus, bij abortus, die het slijmvlies van lebmaag en darmen
beschadigen. Het komt voor, dat drachtige koeien met den bacil worden besmet,
maar niet verwerpen, doch wel oefenen zij een schadelijken invloed uit op de
vrucht. Bij dergelijke kalveren vinden nu de verwekkers van de kalverdiarrhé
eene verminderde physiologische werkzaamheid.

Wat het 2e punt betreft, heeft Joest reeds erop gewezen, dat de indringende
bacteriën in het meconium eene goede voedingsbodem vinden. Nu dient het
colostrum om dit darmpek af te drijven. Wanneer evenwel de uier ziek is dan heeft
de afgescheiden melk eene verkeerde uitwerking.

Voor het optreden van kalverdiarrhée (en ook diarrhée bij biggen) wordt vaak
de eerste aanleiding gegeven door : ie. het besmettelijk verwerpen en 2c. ziekten van
den uier.

Bij de bestrijding van de kalverdiarrhée zullen wij dus moeten letten op de
bestrijding van de inf. abortus en van de uierziekten.

Wat het besmettelijk verwerpen aangaat schijnt het, dat enting met levende
culturen eene goede grondimmuniteit van het moederdier verwekt, maar het
is dan toch nog wel heel goed mogelijk, dat in maag- en darmtracties van de uit-
gedragen vrucht abortusbacillen voorkomen, die daar de mucosa hebben bescha-
digd. Om nu te ageeren tegen de diarrhee der kalveren wil Dahmen de inf. abortus
bestrijden en wel op de volgende manier :

De koeien van een besmetten stal worden door middel van bloedonderzoek
onderzocht en de positief reageerende worden als besmet beschouwd en gescheiden
van de niet reageerde. Na 2 a 3 weken nogmaals een onderzoek, en de thans rea-
geerende koeien worden eveneens gescheiden van de andere. D. verklaart hiermee
goede resultaten te hebben verkregen. Van de niet reageerende dieren heeft er
geen meer verworpen en ze hebben kalveren ter wereld gebracht, die gezond bleven.
Er werd dus een tweeledig effect verkregen ; de nog gezonde, drachtige moeder-
dieren werden niet besmet en de kalveren niet verzwakt.

De geïnfecteerde koeien werden geënt met levende culturen, en deze entingen
moeten eenigen tijd worden voortgezet, en dit dient samen te gaan met hygiënische
maatregelen. Het moet niet voorkomen, dat een kalf geworpen wordt in de algemeene
koestal. Wanneer men geen zoogenaamde afkalfstal heeft, kan desnoods de paarden-
stal daarvoor dienen. De koe moet niet eerder in de algemeene stal teruggebracht
worden, voor de baarmoeder gesloten is.

De entingen verwekken, volgens D., zeker eene goede immuniteit bij de geënte
koeien. Dat deze immuniteit niet bij alle geënte dieren geheel volledig zal zijn,
is een bekend immuun-biologisch feit, dat wij bij elke actieve immunisatie kennen.

Maar wat wij bij dergelijke immunisaties en vooral bij inf. abortus, dienen te
vragen, dat is : „wat wordt er bereikt met een dergelijk actief immuniseeren".

De immuunlichamer., welke door het moederdier worden gevormd, kunnen zonder
twijfel de placenta maternalis bereiken en hier verhinderen, dat de placenta foe-
talis loslaat. De vrucht wordt dan dus voldoende gevoed. De immuunstoffen
komen echter niet in de uterusholte of in den vruchtzak en wanneer zich daarin
nu Bang\'sche bacillen hebben afgezet, dan vinden deze in de amnion vloeistof een
goede voedingsbodem. Deze geïnfecteerde vloeistof wordt door het foetus ingeslikt.
Maar in het foetale maagdarmkanaal is de smetstof voor eventueel ontstaande
immuunlichamen onbereikbaar.

Wij moeten derhalve aannemen, dat bij alle kalveren, afkomstig van geïnfec-
teerde koeien, door Bang\'sche bacillen het maagdarmkanaal verzwakt is. En
nu is het onze taak dit te compenseeren en verdere infectie te verhinderen.

Bij alle darmziekten is melk eerder gevaarlijk dan nuttig, volgens D. Daarom
wil hij deze kalveren, ook al mag daardoor de ontwikkeling soms belemmerd
worden, in het eerste stadium geen melk geven, maar bijv. haverslijm en desinfi-
cientia en laxeerende middelen.

Biggen, die aan diarrhee leden werden van de zeug verwijderd en kregen sterk
verdunde melk en tannine of haverslijm met tannine.

Daiimen noemt als een der eerste eischen voor de bestrijding der ziekte van
jonge dieren het verwijderen uit den stal, verder het voorkomen dat het reeds aan-
getaste of nuchtere maagdarmkanaal verder wordt besmet, en eindelijk de be-
strijding van het besmettelijk verwerpen : dit laatste ook door afzondering.

(Opmerking : Het is eigenaardig hoe de ideeën zich wijzigen. Terwijl Prof. Poels
indertijd aanbeval het jonge dier zoo spoedig mogelijk biest te geven om de functie
van het maagdarmkanaal aan te zetten en daardoor infectie per os te voorkomen,
adviseert D. juist dit niet te doen).

Het Dep. v. L. der Vereenigde Staten heeft weer een populair geschriftje uit-
gegeven, dat als de 2e druk is te beschouwen van het in 1921 door Dr. Ransom
geschreven artikel, uitgegeven, toen ook, door de zoological division bureau of
animal industry. Het is getiteld : „The prevention of Roundworms in pigs."
Het is met sprekende plaatjes geïllustreerd, beschrijft de worm. (A lumbricoïdes
s. A. suum) de verschijnselen der wormziekte, de ontwikkeling van de worm, en
vooral de voorbehoeding. Als „Summary of the Swine-Sanitation System" wordt
aangegeven : „Verwijder al het ligstroo en afval uit de hokken voor de zeugen en
maak ze zorgvuldig schoon met heet water, zeep en loog en met flink gebruik van
boender en schop.

Enkele dagen voor het einde van de dracht moet ook de zeug met zeep en warm
water afgeborsteld worden om vuil en wormeieren te verwijderen ; waarbij speciaal
de aandacht moet worden geschonken aan den uier, ook de klauwen moeten niet
vergeten worden. Plaats daarna de gereinigde zeug in het schoongemaakte hok.

Na te zijn gedroogd en voor het werpen wordt de zeug ingesmeerd met olie tegen
luizen en schurft. Ongeveer 10 dagen na het biggen worden zeug en biggen met
een zindelijk voertuig naar de weide gebracht met niet te lang gras en waarop in
de laatsten tijd geene varkens zijn geweid. Breng geen andere varkens op die weide
en houdt de jonge varkens van vuile varkens verwijderd.

Zorg voor beschutting en voor schaduw en voor zuiver drinkwater voor de var-
kens. Laat de varkens op de weiden tot ze minstens 4 maanden oud zijn of ongeveer
het gewicht van 100 pond hebben bereikt, indien mogelijk laat ze er tot ze naar de
stoppelvelden kunnen gaan of totdat ze voor de markt gemest kunnen worden.

Herfstbiggen kunnen worden geworpen in afzonderlijke stallen, op zuivere
weide waarna, indien noodig, de zeug gewasschen wordt alvorens weer tot de weide
toegelaten te worden."

Aldus luidt de titel van de 11e circulaire van het Dep. v. Landbouw der Ver-
eenigde Staten. Het is samengesteld door D. I. Skidmore, Chef van de afdeeling
voor Serumcontröle van het Bureau of Animal Industry ; en ook weer in popu-

lairen vorm gegoten, en bevat geen nieuwe gegevens. Achtereenvolgens worden
behandeld :

i. Karakter van varkenspestserum, 2. Beschrijving van verschillende soorten
van dit serum, 3. Gedefibrineerd-bloed-serum, 4. Helder, gezuiverd serum, 5. Hel-
der, verdund serum, 6. Helder, onverdund serum, 7. Typen van helder serum,

9. Hoe men de verschillende soorten onderscheidt, 10. Minimale, toegelaten doses,
11. Immunisatie van jonge varkens is \'t goedkoopst, 12. Samenvatting.

Skidmore is van meening, dat antipestserum plus virus de varkens voldoende
immuniseeren tegen viruspest.

Verleden jaar heeft Helm (van het Reichsgesundheitsamt) een groot aantal
„tuberculeus veranderde deelen" (meest lymphklieren) van varkens onderzocht.
Reeds vroeger is erop gewezen, dat zoogdieren, en speciaal ook het varken, door
tuberkelbacillen van het typus gallinaceus kunnen worden geïnfecteerd.

Het was Helm niet mogelijk, door het bacterioscopisch onderzoek uit te maken
of de tuberculeuse veranderingen bij het varken door den Typus bovinus of -galli-
naceus werden veroorzaakt.

De dierproef geeft betere resultaten. Het is bewezen, dat de typhus bovinus niet
in staat is bij vogels tuberculeuse veranderingen te voorschijn te roepen. Daar-
entegen is de cavia gevoelig voor den rundertuberkelbacil, terwijl de bacil van de
vogeltuberculose maar heel zelden tuberculeuze veranderingen opwekt hier en dan
nog hoofdzakelijk in de regionaire lymphklieren. In dit laatste geval zou dan cul-
tuur op kunstmatige voedingsbodem den uitslag moeten geven.

Enkele mcdedeelingen uit de laatste jaren wijzen erop, dat kippen ook vatbaar
zouden zijn voor infectie met de typus humanus.

Wat nu het onderzoek van Helm betreft, gebruikt hij kippen, cavia\'s en ratten
bij zijne proeven. Een ongeveer 1 c.c. groot stuk van een tuberculeuze lymphklier
werd met de schaar fijn geknipt en met 5 c.c. physiol. sol. van Na.Cl. in een mor-
tier fijn gewreven. Hiervan werden ingespoten telkens :

bij 2 caviae subculaan in de liesstreek ieder 1 c.c., bij r kip in de vleugelader.

Ook werden culturen aangelegd volgens de methode van Hohn (vooraf uitwas-
schen met zwavelzuur) waarbij het in 90% der gevallen gelukte uit verontreinigd
materiaal de tuberkelbacillen in reincultuur te verkrijgen. Om absuluut zeker te
zijn kan men, zegt Helm, de dierproef echter nog niet missen.

Tenslotte heeft H. ook nog de proef van Hruska ingesteld. Volgens Hruska
sterven cavia\'s, die met vogeltuberkelbacillen zijn ingespoten, na eene injectie
met vogeltuberculine. Helm vond, dat dit niet steeds opging.

Bij histologisch onderzoek vond Helm, dat ook bij vogeltuberculose verkalkte
processen voorkomen, en ook een enkele maal, hoewel misschien maar zelden,
ook reuzencellen. Helm meent, dat eene onderscheiding van tuberculeuze proces-
sen, welke door den typens humanus en gallinaceus worden opgewekt histologisch
evenmin mogelijk is als door macroscopisch onderzoek. In beide gevallen worden
dezelfde veranderingen gevonden.

Van het resultaat zijner onderzoekingen geeft Helm tenslotte deze samenvatting :

„Onderscheiding van typus bovinus en typus gallinaceus der tuberkelbacillen
gaat het zekerste door dierproeven. In 113 gevallen van varkenstuberculose werd 44
keer de vogeltuberkelbacil vastgesteld, m. a. w. in 38,9% der gevallen waren de
tuberculeuse veranderingen veroorzaakt door den typus gallinaceus."

Opmerking : Christiansen in Denemarken en van Es en Martin in Amerika
vonden nog hoogere cijfers. Ten opzichte van de varkenshouderij valt hieruit te
concludeeren, dat de oude gewoonte, om de slaapplaatsen der kippen boven de
varkenshokken te bouwen niet aanbevelenswaardig is ; ten opzichte van de vee-
tuberculosebestrijding, dat het goed is ook rekening te houden met de vogeltuber-
culose. B.

DE SKIASKOPIE BIJHET PAARD, MEER IN HET BIJZONDER
HET „VERSCHIJNSEL VAN BALLANGÉE",

Het artikel „L\'état de réfraction des yeux des mammifères
domestiques" par M. J. Dubar, docteur en médecine et M. G.
Thieulin, docteur-vétérinaire — Revue Générale de Méd. Vété-
rinaire, 15 Octobre 1927, gerefereerd in dezen jaargang van ons
Tijdschrift, Afl. 7, bladz. 373, geeft mij aanleiding de skiaskopie
bij het paard nog eens aan een bespreking te onderwerpen.

Ik voel mij daartoe gedrongen, omdat ik mij niet volkomen kan
vereenigen met de uitkomsten door genoemde schrijvers bij het
paard verkregen en de beschouwingen daaraan verbonden. Maar
ook acht ik het niet overbodig nogmaals de aandacht te vestigen
op de methode van onderzoek hier toegepast, meer in het bijzonder
op de wijze, waarop m. i. de skiaskopie bij het paard moet worden
uitgevoerd.

Dubar en Thieulin volgden de skiaskopische methode met
stabielcn afstand en wel op 1 Meter van het onderzochte oog ver-
wijderd. Zij gebruikten een platten spiegel, doch maken geen mel-
ding van de grootte van dezen. Dat zij door het voorbrengen van
hulplenzen dat oog emmetroop trachtten te maken, zal wel op een
vergissing berusten.

Het resultaat van hun onderzoek was o. a., dat van de 104
paarden die zij onderzochten, het grootste aantal licht myoop
was, 5 °₀ hypermetroop en 14 % emmetroop. Dit nu stemt niet
overeen met de uitkomsten door anderen verkregen, die niet wij-
zen op een veelvuldig voorkomen van afwijkingen in de refractie,
wat betreft bijziendheid of oververziendheid, en waarbij het
paardenoog als regel emmetroop blijkt te zijn. Schrijvers erken-
nen wel, dat bij hun onderzoekingen enkele fouten kunnen zijn
binnengeslopen en volgens hun zeggen is het zeer waarschijnlijk,
dat onze huisdieren als regel emmetroop zijn. Inderdaad levert
zoo\'n onderzoek verschillende moeilijkheden op en heeft men vooral
met het bezigen van lenzen bij het paard eigenaardige bezwaren
te overwinnen.

Dat de accomodatie echter een bron van miswijzigingen zou
opleveren, daarmede kan ik mij niet vereenigen. Ik behoef, daartoe
slechts te verwijzen naar de onderzoekingen van Ballaxgée, ge-
publiceerd in het Tijdschrift van Veeartsenijkunde en Veeteelt
1897, deel 24. Van 25 paarden werd de refractie bepaald door het
onderzoek in het rechte beeld en door de schaduwproef zoowel
voor als na atropiniseering en het bleek, dat in deze gevallen de
invloed van het mydriaticum zelfs na enkele opzettelijk herhaalde

Maar in het artikel van Dubar en Thieulin wordt niet gewezen
op het zich kunnen voordoen van een anomaliteit bij de schaduw-
proef van het paard, anomaliteit in den zin van een afwijking in
den gang van de schaduw, zooals die bij de skiaskopie bij den
mensch wordt opgegeven. Ook in onze moderne leerboeken wordt
dat verschijnsel niet genoemd. Toch kan het zich vaak genoeg
voordoen en mag tevens de wetenschappelijke waarde ervan niet
worden ontkend. Ik meen dus goed te doen bedoelde anomaliteit
hier nader te bespreken en voor een duidelijke voorstelling eerst
het een en ander over de schaduwproef in het geheugen terug te
roepen.

I)e schaduwproef of skiaskopie is een methode van objectieve
refractiebepaling ; die het eerst is aangegeven in het jaar 1872
door den Franschen oogheelkundige Cuignet te Rijsel. Tenge-
volge van een minder gelukkige theoretische opvatting noemde hij
ze keratoscopic.

Landolt en Parent, die ze later bestudeerden en het meest
getroffen werden door het feit, dat de waarnemer het meest naar
de pupil van het onderzochte oog ziet, noemden ze pupilloscopie.
Andere benamingen zijn nog : koroskopic, retinoskopie, retino-
skiaskopie.

Maar schaduwproef (Schattenprobe) of skiaskopie zijn thans
wel de algemeen gebruikelijke benamingen. Niet onjuist is de
opmerking van Schweigger, dat men den naam liever naar het
lichte dan naar het donkere gedeelte van de pupil had moeten
geven. Hij spreekt daarom van ,,Beleuchtungsprobe". Volgens
Straub echter wordt de onderzoeker toch meer getroffen door
het feit, dat een deel der pupil donker dan dat een deel licht is.

Aanvankelijk trok deze methode weinig de aandacht, later is zij
verbeterd en steeds meer in gebruik gekomen.

In ons land werd zij door een opstel van Prof. Snellen Jr. in
het Nederl. Tijdschr. van Geneeskunde 1889 algemeen bekend,
terwijl terzelfder tijd Straub ze in het Militair Hospitaal te Utrecht
toepaste en warm aanbeval.

De schaduwproef is in de uitvoering zeer gemakkelijk, zij ver-
eischt geen bijzondere oefening en geen kostbare hulpmiddelen.
Voor den ongeoefende of den gewonen geneeskundige is deze
methode om de refractie te bepalen daarom verreweg te verkiezen
boven het oogspiegelen in het rechte beeld b.v. Daarbij komt
nog dit, dat de accomodatie van den waarnemer geen bron van
fouten kan worden, zooals lichtelijk het geval is bij de zooeven
genoemde bepaling der refractie in het rechte beeld.

Wat de toepassing in de veterinaire oogheelkunde betreft is,
voorzoover mij bekend, Mr. Carrère, Vétérinaire en premier, de

eerste geweest, die in 1892 op de groote voordeelen heeft gewezen,
die de schaduwproef voor ons heeft.

Ook in ons land heeft deze methode navolging gevonden o. a.
door Frederikse, blijkens een door hem geschreven artikel in
het Tijdschrift van Veeartsenijkunde en Veeteelt 1804, deel 2t,
maar vooral moet op deze plaats worden genoemd de gepension-
neerd Kolonel-Paardenarts Ballangée.

We kunnen gebruik maken zoowel van den platten als van den
hollen spiegel. Het is echter voor een goede verlichting, vooral op
eenigen afstand, raadzaam zich steeds van den platten spiegel te be-
dienen. Hiermede kan men het oog op eiken gewenschten afstand
naderen, hetgeen met den hollen spiegel door zijn brandpunts-
afstand bezwaren oplevert.

Wij maken dus gebruik van den vlakken spiegel en plaatsen
ons tegenover den patiënt, zoodat ons oog zich b.v. op één Meter
afstand van dat van den patiënt bevindt. Wij houden den oog-
spiegel zóó, dat de pupil van het onderzochte oog licht en draaien
nu den steel van den oogspiegel om zijn as heen en weer, zoodat
de spiegel om een vertikale as schommelende bewegingen maakt
en dien overeenkomstig de lichtschijn op het aangezicht van den
patiënt heen en weer schommelt.

Daardoor ontstaat in de pupil een eigenaardig lichtverschijnsel.
Heeft men de schommeling van den speigel een te groote amplitudo
gegeven dan is in de uiterste standen de pupil donker, in den mid-
delsten stand geheel verlicht en in de intermediaire gedeeltelijk
donker, gedeeltelijk licht. Het maakt den indruk alsof de lichtende
pupil telkens in het voorbijgaan door een schaduw bedekt wordt,
die er overheen glijdt en haar licht gedeeltelijk aan ons oog ont-
trekt. Feitelijk is de pupil wanneer de spiegel een zekeren hoek ter
zijde gekeerd is donker, en wordt er, wanneer de spiegelas wat
meer de middellijn nadert, een smalle zoom verlicht. Bij de voort-
zetting der beweging wordt de lichtzoom breeder ; in den gemid-
delden stand is de pupil geheel licht en wanneer de spiegel nu zijn
draaiing vervolgt, komt er aan de zijde waar het licht het eerst
optrad, weer een donkere band, die in breedte toeneemt, totdat
de pupil weer geheel duister is.

Neemt men deze proef bij een groot aantal oogen (steeds op
i Meter afstand blijvende) dan kan men vaststellen, dat :

a. de over de lichtende pupil glijdende schaduw bij emmetrope
en hypermetrope oogen met den spiegel mede beweegt en in de-
zelfde richting gaat als de lichtschijn op het gelaat ;

c. dat er geen schaduw optreedt, maar de pupil op een gegeven
oogenblik in haar geheel van lichtend donker wordt, indien de

waarnemer zich in het punctum remotum van het te onderzoeken
oog bevindt, hier dus bij i dioptrie bijziendheid.

1. Er is geen schaduw, wanneer het oog van den onderzoeker
zich bevindt in het verste punt (punctum remotum) van het
onderzochte oog, dus bij myopie van 2 dioptrieën op £ Meter af-
stand.

2. De schaduw gaat mede, wanneer het punctum remotum van
het onderzochte oog zich bevindt achter den onderzoeker (emme-
tropie of zwakkere myopie) of achter den patiënt (hypermetropie).

3. De schaduw gaat tegen, wanneer het punctum remotum zich
tusschen patiënt en onderzoeker bevindt (sterkere bijziendheid).

Dit is nu de gang van zaken, zooals deze voor den mensch geldt
en welke wijze van uitvoering ook voor het paard wordt aange-
geven.

In het Tijdschrift van Veeartsenijkunde en Veeteelt van 1898
komt Ballangée echter met de mededeeling, dat wanneer men
zich naar de zooeven genoemde gegevens van de juistheid dier
voorstelling bij het paard wilde overtuigen, men soms teleurgesteld
zou kunnen worden. Het was hem nl. door verder onderzoek
gebleken, dat men bij het paard niet onvoorwaardelijk hetzelfde ver-
schijnsel ziet optreden als zooeven voor den mensch is aangegeven.
Bezorgt men een paard, emmetroop zijnde, door het voorhouden
van een convergeerende lens met een brandpuntsafstand van 33
c.M. kunstmatig een myopie van 3 dioptrieën, den afstand tusschen
lens en oog buiten rekening gelaten, dan beantwoordt de uitkomst
niet aan de verwachtingen, welke men op grond van bedoelde
opgave zou mogen koesteren. Er zou, indien men zich op 1 Meter
afstand van het oog bevindt, slechts een schaduw moeten optreden,
die zich tegen de draaiing van den platten spiegel beweegt. Dit
blijkt nu niet het geval te zijn, daar men bij eenigszins wijde pupil
behalve de tegengaande, die wel is waar een grooter gedeelte van
de pupil inneemt, ook aan de tegenovergestelde zijde duidelijk
een schaduw ziet optreden, welke met de draaiing van den spiegel
meegaat.

Bij zekeren stand van den spiegel kan men dan twee schaduwen
waarnemen, waartusschen een verlicht gedeelte der pupil. Nadert
men het oog, dan ziet men op zekeren afstand weer in hoofdzaak
de tegengaande schaduw.

Bezigt men nog sterker convergeerende lenzen b.v. van 25,
20 c.M. brandpuntsafstand, dan treedt op 1 Meter afstand de tegen-
gaande schaduw in het geheel niet op, doch alleen die welke met
de draaiing medegaat, het tegenovergestelde dus van hetgeen men
zou verwachten. Vermindert men echter thans weer den afstand
van i Meter, doch dichter bij het oog dan voor het geval van myopie
van3 dioptrieën, dan ziet men de schaduw weer tegengaan al blijft

We hebben hier dus te doen met het optreden van een anomale
schaduw, die met de spiegeldraaiing medegaat gelijktijdig met de
tegengaande of zelfs in de plaats van deze.

Bij het paard met zijn bij verwijding naar verhouding groote
pupil zoowel in horizontale als vertikale afmeting moeten wij alzoo
nog een 4e geval onderkennen.¹) Indien bij het gebruik van den
platten spiegel de schaduw medegaat, kunnen wij niet alleen te
doen hebben met hypermetropie, emmetropie of myopie met
achter den waarnemer gelegen punctum remotum (geringe graad
van myopie), maar ook met een relatief sterken graad van myopie.
Treden beide schaduwen (meegaande en tegengaande) op, dan
bestaat zeker myopie, echter in geringeren graad, dan wanneer
alleen de meegaande (anomale) werd waargenomen.

Volgens Ballangée hangt het optreden van die anomale schaduw
af van den graad van myopie (bij sterke myopie), van de grootte
van de pupil bij het paard (wijde pupil) in verband met den afstand,
waarop de waarnemer zich bevindt (ver van het punctum remotum
verwijderd).

Deze deskundige vermeed het verschijnsel door voor het onder-
zochte oog een diaphragma met centrale opening van 5 millimeter
middellijn te bezigen en dus het paard kunstmatig een pupil te
bezorgen ongeveer van de grootte van die van den mensch. Wan-
neer men aldus het onderzoek met sterke lenzen van 4, 5 en 6
dioptrieën herhaalt, gaat op 1 Meter afstand de schaduw niet mede,
doch wel degelijk tegen de draaiing van den spiegel in. Ballangék
meent daarom, dat men de schaduwproef bij het paard niet zonder
het door hem aangegeven diaphragma zou kunnen toepassen.

Het diaphragma blijkt volstrekt noodig voor de refractie-ano-
maliën van 3 en meer dioptrieën. Deze schijnen bij het paard echter
zeldzaam en daarom zou men het praktisch kunnen missen. Toch
zal het gebruik er van, zelfs bij geringe graden van ametropie,
dikwijls spoediger tot een juist resultaat aanleiding geven.

Ook bij hypermetropie kan de anomale schaduw zich voordoen
Er treedt dan bij het gebruik van een concaven spiegel een meegaande
schaduw op in plaats van een tegengaande, inclien de voorwaarden
daartoe als graad van hypermetropie, grootte van de pupil enz.
aanwezig zijn.

Wijlen Dr. J. I). van der Plaats, die een verklaring van de
schaduwproef heeft gegeven (Tijdschrift van Veeartsenijkunde en

\') Ook zonder verwijding is de pupil van het paard in horizontale afmeting
belangrijkgrooterdan die van den mensch en van onze kleine huisdieren. Het kan dan
ook voorkomen, dat deze vorm van de pupil oorzaak is, dat in den horizontalen
meridiaan de anomale schaduw optreedt en in den vertikalen de normale, waar-
door men aan astigmatisme zou gaan denken.

Veeteelt 1898, ie afl.), brengt ook de bovengenoemde waarneming
van Ballangée ter sprake, een waarneming die door niemand
vóór hem was gedaan, volgens dezen auteur volkomen juist is
en de scherpzinnigheid van Ballangée alle eer aandoet.

In een voordracht gehouden op de 14de Vergadering van het
Nederlandsche Oogheelkundig Gezelschap (11 December 1898)
over : Een natuurkundige verklaring van de schaduwproef" wijdt
van der Plaats een paragraaf aan het aldaar door hem genoemde
,, 1\' er schijnsel van Ballangée", en daaruit blijkt, dat het geheel
past in zijn hiervoren bedoelde verklaring der schaduwproef. Ook
Prof. Straub is die meening toegedaan. Deze zegt nl. aan het
slot van zijn antwoord aan Dr. J. D. C. Koen (Nederl. Tijdschr.
voor Geneeskunde 1898, bladz. 1042) : „Bovendien geloof ik, dat
zij, nl. de verklaring der schaduwproef door van der Plaats en
Pa ren-t gegeven, de verschijnselen bij astigmatisme gemakke-
lijker verklaart dan haar concurrenten. Evenzoo het door den Heer
Ballangée gevonden paradoxe verschijnsel".

Van der Plaats toonde aan, dat de schaduwproef ook bij het
paard normaal verloopt als de spiegel niet 30 millimeter (de ge-
wone, zooals door Ballangée werd gebruikt) maar 75—100
millimeter middellijn heeft. Men kan het diaphragma dan weg-
laten. Met zoo\'n grooten spiegel is het echter moeilijk skiaskopie-
seeren en hij kan m. i. bij het paard ook wel degelijk worden ge-
mist, zonder dat men bevreesd behoeft te zijn, dat de methode
hierdoor onbetrouwbaar zal worden.

Men moet er dan slechts op bedacht zijn, dat de meegaande scha-
duw anomaal kan zijn en om dat uit te maken ga men als volgt te
werk :

Gebruik steeds den platten spiegel. Gaat de schaduw mede,
plaats dan niet dadelijk een convexe lens voor het oog van het
paard om het myoop te maken en het punctum remotum te be-
palen, doch nader het oog langzaam al draaiende met den spiegel
om ziin as, dus de methode van den labielen afstand.

Blijft de schaduw medegaan zelfs totdat men het oog op ¹ 5
c.M. afstand is genaderd, dan kan men aannemen, dat geen hooge
graad van myopie bestaat (deze zou meer dan 20 dioptrieën moeten
bedragen) anders was wel eerder de tegengaande schaduw opge-
treden, zoodat men een oogenblik 2 schaduwen ziet.

Verschijnt de tegengaande schaduw, dan is dat een bewijs van
een sterken graad van mvopie. Door langzaam het oog te naderen
verdwijnt dan de meegaande en de tegengaande (normale) scha-
duw blijft over. Steeds naderende zoeke men het punt waar de
schaduw plotseling omslaat — het punctum remotum.

Heeft men uitgemaakt, dat de meegaande schaduw niet ano-
maal is, clan kan men door het voorhouden van convexe lenzen
de refractie bepalen

Verfasser weist auf das Vorkommen einer Anomalie bei der Skiaskopie beim
Pferde, die bei der Skiaskopie beim Menschen nicht wahrgenommen wird. Da
Ballangée zum ersten Male diese Abweichung beobachtet hat, wird sie das
Balangéesche Phänomen genannt.

Es handelt sich nämlich darum, dass zu gleicher Zeit mit dem normalen sich in
entgegengesetzter Richtung bewegenden Schatten, oder auch ohne denselben),
ein mit dem Spiegel mitdrehender Schatten auftreten kann.

Dieser mitgehende, sogenannte anomale Schatten wird beobachtet :
i°. bei weiter Pupille (in beiden Abmessungen oder nur in der horizontalen),
2°. bei hochgradiger Myopie oder Hypermetropic resp. bei Anwendung des
Plan- oder Hohlspiegels,

3^. bei Anwendung eines Spiegels in der Grösse der gewöhnlich beim Menschen
gebraucht wird,

4^:. bei einer Untersuchung bei relativ grosser Entfernung.
Bei der Skiaskopie beim Pferde muss man also mit der Möglichkeit Rechnung
tragen dass der mitgehende Schatten anomal sein kann.

The author calls attention to an anomaly which may occur when examining the
horse-eye by means of a skiascope ; this anomaly is not seen in the skiascopy of
man. As Ballangée noticed this anomaly for the first time it is called the pheno-
menon of Ballangée. It may occur that together with the normal shadow, which
turns in the opposite direction, another shadow, moving in the same direction as
the mirror, is observed. The anomalous shadow can also occur alone.
This anomalous shadow is seen :

i°. in case of a wide pupil (in both measurements or only in the horizontal one,
2 . in case of a very considerable degree of myopia or hypermetropia when a
plane or a concave mirror is used,

3°. when using a mirror of the size which is employed for man,
4°. in case of examination on a comparatively great distance.
Thus, when examining by means of a skiascope, attention must be paid to the
shadow which turns in the same direction as the mirror, and which may be ano-
malous.

L\'auteur appelle l\'attention sur une anomalie qui se présente à la skiascopie
chez le cheval et qui n\'est pas constatée chez l\'homme.

Comme cette anomalie à été vue pour la première fois par Ballangée, on l\'ap-
pelle le phénomène de Ballangée.

Il s\'agit d\'une ombre qui tourne dans la même direction que le miroir et qui
s\'observe en même temps ou au lieu de l\'ombre normale qui tourne dans une direc-
tion opposée.

i°. en cas d\'une pupille large (dans les deux dimensions ou seulement dans la
dimension horizontale),

2°. en cas d\'un haut degré de myopie ou de hypermétropie, resp. en employant
un miroir plan ou concave,

3°. si l\'on se sert d\'un miroir des mêmes dimensions que celui qu\'on emploie
pour l\'homme,

4°. si l\'examen se fait sur une distance relativement grande.
A la skiascopie chez le cheval il faut donc tenir compte de cette ombre anomale

Uit de Kliniek voor Verloskunde en Buitenpraktijk van de Faculteit der Vee-
artsenijkunde der Rijks-Universiteit te Utrecht. Dir.: Prof. Dr. W. J. PAIMANS.

De uteruscontracties gedurende en na den partus kan men op
verschillende manieren registreeren.

I)e contracties van den barenden en gebaard hebbenden runder-
uterus bij het overlevende orgaan te bestudeeren stuit op groote
bezwaren. Ik heb daarom het orgaan in situ onderzocht en van
de verschillende methoden, welke hiervoor aangegeven zijn, heb
ik aan die, waarbij men gebruik maakt van den inwendigen hyste-
rograaf, de voorkeur gegeven.

Met behulp van den inwendigen hysterograaf hebben verschil-
lende onderzoekers de uteruscontracties nagegaan.

Bij den mensch zijn onderzoekingen aangaande dit onderwerp
gedaan door Schatz, Poullet, Polaillon, Hensen, Wasexius,
Döhxhoff. Enkele dezer onderzoekers hebben ook de invloed
nagegaan, welke bepaalde medicamenten op de uteruscontracties
uitoefenen.

Bij onze groote huisdieren zijn slechts twee onderzoekingen aan-
gaande dit onderwerp gepubliceerd en wel door Poullet en Saixt-
Cyr en door de Bruin.

Zeer veel onderzoekingen zijn en worden nog steeds gepubli-
ceerd, waarbij de overlevende uterus wordt gade geslagen en zijn
contracties worden geregistreerd. Hiervoor wordt de uterus van
kleine proefdieren gebruikt. De werking van verschillende medi-
camenten heeft men hiermede gecontroleerd. Publicaties op dit
gebied zijn verschenen van : Kurdinowsky, Eranz, Runge,
Kehrer, Schindler enz.

De registraties, welke door mij zijn uitgevoerd, gebeurden alle bij
koeien. Ik heb de uteruscontracties geregistreerd gedurende den
partus en ook na den partus. In het eerste geval begon ik, zoodra
het mij mogelijk was, met de hand de cervix te passeeren en dan
den colpeurynter in den uterus te brengen ; in het laatste geval,

zoolang het mij mogelijk was, met een niet-gevulden colpeurynter
de cervix te passeeren.

Het toestel, waarvan ik mij bediende bij deze registraties, was
als volgt samengesteld (foto i).

Om een algemeen overzicht van het gebruikte instrumentarium
te geven, heb ik een schematische teekening toegevoegd (fig. i).

a, c, f, g, o, n zijn gummibuizen ; i, 2, 3 en 4 zijn klemmen ; b, e,
z zijn glazen buisjes ; h is een glazen vat ; i is een luchtpomp ;
m is een kwikmanometer ; d is de drijver op het kwik ; w is de
schrijver op het kvmographion ; k is het kvmographion ; colfi. is
de colpeurynter.

In foto i geven de daarin geplaatste letters en cijfers dezelfde
onderdeelen aan als in fig. 1.

De colpeurynters, welke ik gebruikte, konden ongeveer 350—450
c.c. water bevatten. Aan de colpeurynters zit een slang (a) van
ongeveer 2i M. lengte, welke zeer stevig is en niet dicht gedrukt
kan worden.

Deze slang loopt naar een glazen tusschenstuk (b) van ongeveer
10 c.M. lengte. Aan de andere zijde van b zit een stevige gummi-
slang (e) verbonden van ongeveer 3 M. lengte en een diameter, als
die van slang a.

De slang c is met een klem (1) af te sluiten. Het is noodig zoo-
veel slang te gebruiken om de koe op voldoenden afstand van
de toestellen te kunnen houden en niet door onverwachte bewe-
gingen van het kalvende dier ongelukken met het registratieappa-
laat te krijgen. Slang c loopt naar een T-stuk (e), waatvan het
ééne been gaat naar de flesch h, welke geheel gevuld is met water.
Tevens loopt door de kurk van deze flesch nog een buis, waaraan
een luchtpomp (i) verbonden is. Het andere been van dit T-stuk
staat met slang / in verbinding. Slang / gaat naar het T-stuk z,
waarvan het ééne been door slang n, voorzien van klem 3 uit-
mondt in een leegen bak en het andere been door slang 0, voor-
zien van klem (4), verbonden is met den kwikmanometer m.
In het andere been van den kwikmanometer bevindt zich een
drijver (d), waarop een aluminium stift met. een schrijver (w) is
geplaatst, welke laatste op het beroete kymographion al de schom-
melingen noteert, welke het kwik in den manometer maakt. De
slang van den colpeurynter is dik gevoerd, zoodat deze noch van
buiten dichtgedrukt kan worden, noch uit kan zetten, waarvan
vooral het eerste zeer noodzakelijk is, opdat de slang bij den loop
door den geboorteweg niet hier of daar door een anderen colpeu-
rynter of door het kalf dichtgedrukt kan worden ; de overige gum-
mislangen bestaan uit een soepele, doch stevige kwaliteit rubber
en zijn van een dusdanige dikke wand voorzien, dat zij bij de op-
tredende drukverhooging niet uitzetten. Door mij werd water-
transport in de buizen boven luchttransport verkozen. Voor den
aanvang van elke proef werd er nauwkeurig opgelet, dat het bui-
zenstelsel vanaf den manometer tot aan klem x geheel met water
was gevuld. Vooral voor het geheel luchtvrij maken van het bui-
zenstelsel van e tot den manometer bewees het T-stuk z met

de daaraan verbonden slang n uitstekende diensten. Het water
werd vanuit de flesch h in de slangen gepompt.

Het deel e—b kan door water uit de flesch in de buizen te pom-
pen en daarna door het openen van klem i goed luchtvrij gemaakt
worden, en geheel met water gevuld worden.

De colpeurynters werden bewaard in een superol-glycerine-
wateroplossing i: 50 : 50, waarin zij na zeer korten tijd gesterili-
seerd waren. Wanneer ik de colpeurynters aan het toestel wilde
verbinden, werden zij uit de superol-oplossing gebracht in een
warme therapogeen-oplossing en hiermede geheel gevuld, waarbij
men er vooral op moet letten, dat er in den ballon niet de geringste
hoeveelheid lucht achterblijft. Dit laatste laat zich gemakkelijk
controleeren door den ballon te schudden ; hoort men klotsen, dan
is er nog lucht in.

De klem in de slang 0 werd nu gesloten en terwijl ik lucht
boven het water in de flesch liet pompen, werd klem 1 geopend,
waardoor bij b het water te voorschijn spoot ; tevens werd er
druk op den gevulden colpeurynter uitgeoefend, zoodat de thera-
pogeen-oplossing uit de slang a spoot, en als nu b en a spoten,
dan werd slang a op het glazen verbindingsstuk b geschoven
en, na hierop stevig vastgebonden te zijn, werd nogmaals het ge-
heele systeem gecontroleerd of alles luchtvrij was. Daarna werd
de colpeurynter hoog opgetild of stevig samengedrukt, zoodat de
therapogeen-oplossing hieruit teruggeperst werd in de flesch h,
hetgeen zeer gemakkelijk ging, als men de stop van de flesch los
maakte. Nadat de colpeurynter geheel leeg was, werd klem 2
gesloten. De colpeurynter werd nu in een warme, slappe therapo-
geen-oplossing gelegd en de koe werd geprepareerd voor het te
nemen experiment. I)e staart werd zijwaarts aan een singel vast-
gebonden en de uitwendige genitaliën met een warme lysol-oplos-
sing flink gereinigd. Daarna werd door mij de leege colpeurynter
met de flink ingeoliede hand en arm zoo ver mogelijk in den uterus
gebracht.

Ondertusschcn werd in de flesch heet water bijgevoegd, totdat
de temperatuur van het mengsel ongeveer 38°C. bedroeg, zoodat
ik later in den colpeurynter een vloeistof kon pompen, welke op
lichaamstemperatuur was gebracht. Bij de kalvende koe werd de
ballon, indien dit maar eenigszins mogelijk was, voorbij het hoofd
tusschen den uteruswand en het chorion ter hoogte van den rug-
of borstwand van het kalf geappliceerd en dan na openen van de
klem 2 met warme vloeistof volgepompt. Werden er meerdere
colpeurynters gebruikt, dan was voor ieder het hierboven beschre-
ven toestel geconstrueerd.

De rectaal-ballon werd ook steeds zoo ver mogelijk in het rectum
gebracht, liefst ook voorbij het hoofd van het kalf, maar bij dezen
had men nu en dan nog wel eens bezwaar, dat hij door de koe werd

uitgeperst. Bij de kalvende koe bleef de uterusballon meestal goed
op zijn plaats liggen. In het puerperium was het niet altijd zoo
eenvoudig en werd de ballon nog al eens verplaatst en ook vaak uit-
geperst.

De klem 2 werd dan gesloten en klem 4 geopend, zoodat wij
dus den inhoud van den colpeurynter in open verbinding brachten
met den manometer. Hierna werden de kwikspiegels gecontroleerd.
Zooveel mogelijk zorgde ik er voor, dat het kwik in de beide beenen
van den manometer gedurende de pauzen tusschen de weeën en bij
den aanvang der proef even hoog stond, hetgeen met behulp van
de vloeistof in flesch h steeds gemakkelijk was te bereiken. Wij
wachtten na het inbrengen der colpeurynters steeds 15 a 30 min.,
voordat we met het registreeren begonnen, om in dien tijd den
uterus gelegenheid te geven zich zooveel mogelijk te herstellen
van de manipulaties, welke bij het inbrengen hadden plaats ge-
vonden. In het puerperium werd steeds bij het staande dier gere-
gistreerd, gedurende den partus moesten ook dikwijls proeven ge-
nomen worden bij het liggende dier. Ging het dier onder het kal-
ven liggen, dan daalde natuurlijk onmiddellijk het kwikniveau
in het open been van den manometer en was het noodzakelijk door
vloeistof bij te pompen het niveau weer gelijk te maken. Er werd
steeds streng opgelet, dat bij den aanvang der registraties de kwik-
niveau\'s even hoog waren, zoodat het mogelijk was de gevonden
uitslagen, welke door de uteruscontracties werden veroorzaakt,
met elkaar te vergelijken. Het is mij mogelijk geweest bij enkele
experimenten gelijktijdig 3 colpeurynters op verschillende plaatsen
in den uterus te appliceeren. De 3 manometers waren zoodanig
aan twee zijden van een houten blok bevestigd, dat de 3 wijzers
precies loodrecht op en neer bewogen, en tevens zóó, dat de schrij-
vende uiteinden der wijzers steeds juist loodrecht onder elkaar
stonden, hetgeen noodzakelijk was om de peristaltiek of de anti-
peristaltiek goed te kunnen waarnemen. Het houten blok was met
drie klemmen aan het statief A (foto 1) bevestigd, waardoor het
steeds mogelijk was de drie manometers in verticale richting te
verplaatsen, indien ik tweemaal het beroete papier wenschte te
gebruiken. Vanaf statief B (foto 1) hingen drie dunne zijden draden
met kleine gewichtjes er aan naar beneden, welke er voor zorgden,
dat de schrijvers steeds goed tegen het kymographion aan drukten.
Onder de drie schrijvers bevond zich een tijdschrijver, voorzien
van een electromagneet, welke met behulp van een metronoom
(P foto 1), die den electrischen stroom, geleverd door één of meer
accu\'s (Q foto 1), 0111 de 5 sec. onderbrak, den tijdschrijver op
en neer bewoog en zoodoende een duidelijke tijdlijn deed schrij-
ven. Door mij is verder gebruik gemaakt van een groot kymogra-
phion (K), waarop zich een papier bevond van ongeveer 2i M.
lengte, zoodat ik in staat was, al naar gelang de snelheid, waar-

mede het kymographion draaide, anderhalf a twee uur zonder
onderbreken te registreeren, indien ik het maar één keer liet roncl-
loopen. Was er evenwel plaats op het beroete papier om het twee-
maal te laten beschrijven, zoo werd deze gunstige omstandigheid
steeds door mij benut, omdat er met het opnieuw aanbrengen van
een papier steeds geruimen tijd verloren ging.

Om de peristaltiek en antiperistaltiek van den uterus te be-
wijzen, maakte ik gebruik van 2 of 3 colpeurynters ; deze werden
dan achter elkander in den uterus gebracht. Zij verplaatsten zich
langzamerhand wel naar elkander toe, maar bleven toch steeds
achter elkaar liggen. De curve, welke bovenaan geschreven was,
was steeds die, welke in verband stond met den meest ver inge-
voerden ballon, de middelste curve kwam overeen met den middel-
sten ballon en de onderste met den ballon, welke het dichtste bij
de cervix lag.

Bij 3 colpeurynters lag de achterste ballon vlak tegen, soms
gedeeltelijk in de cervix, soms gedeeltelijk in het achterste gedeelte
van het corpus uteri, de middelste lag dan in het corpus uteri, de
voorste lag op de grens van corpus uteri en cornu uteri, meestal
geheel in een der uterushoornen. Waren er maar 2 ballons inge-
bracht, dan ontbrak de ballon, welke anders in den hoorn kwam te
liggen, omdat zeer spoedig de ballons achter elkander, direct voor
de cervix, zouden komen te liggen. Wij noemen ze gemakshalve
bij de volgende beschrijvingen „cervixballon," „corpusballon,"
„fundusballon." Zijn er maar twee ingebracht, dan ontbrak de
fundusballon.

Het bovenste geldt vooral voor den puerperalen uterus. Bij
den barenden uterus blijven de ballons wel op hun plaats zitten
en komen ze niet precies achter elkander te liggen. Den puerpe-
ralen uterus heb ik enkele dagen gecontroleerd, zonder de ballons
te verwijderen. Daarbij zorgde ik er voor, dat in de uren, waarin
niet geregistreerd werd, de ballons slechts zooveel vloeistof be-
vatten, dat zij niet door den cervix konden komen en zoodoende
zoo weinig mogelijk invloed op den uterus uitoefenden ; ik pompte
ze dan later weer zoover bij, dat de nulstand van den manometer
bij het staande dier weer werd bereikt.

Bij enkele experimenten heb ik den invloed nagegaan, welken
het inbrengen van verschillende vloeistoffen in den uterus op de
contracties van dit orgaan uitoefende.

Om een goed inzicht hierin te krijgen was het noodzakelijk
eerst een geruimen tijd het gedrag van den uterus te controleeren
zonder overigens den uterus te prikkelen en dan de vloeistof in
den uterus te brengen. Daarom werd dan ook bij den aanvang in
den uterus bij het inbrengen der colpeurynters ook een gummislang
in de baarmoeder gebracht, welke daarna, om haar daar te houden,
aan de slangen der colpeurynters werd vastgemaakt. Ik zorgde

er voor, dat er een flink stuk dezer slang buiten de vulva was,
zoodat ik hierop een spuit kon bevestigen en spoot dan de vloei-
stof in den uterus (foto i, Y).

De curven werden gefixeerd in een oplossing van 100 gram
schellak in iooo c.c. alcohol 96%, hetgeen zeer goede resultaten
gaf. De curven werden één of tweemaal door deze oplossing gehaald
en daarna op een rek te drogen gehangen. Na enkele uren was het
papier gedroogd en waren de daarop geschreven curven voor goed
gefixeerd.

Bij elke registratie der uterusbeweging moet men steeds in de
curve onderscheid maken tusschen de eigen bewegingen en de
accessoire bewegingen der baarmoeder.

De eigenbewegingen van den uterus zijn de weeën. Gedurende
den geheelen partus zien we uteruscontracties optreden, (foto 2W).

In foto 2 zien wij, dat de weeën gescheiden zijn door duidelijk
afgeteekende weeënpauzen. In foto 3 Wi en W2, w^:elke een ander
stadium van den partus voorstelt, zien wij veel kortere weeën-
pauzen. Slechts een oogenblik constateeren wij dan, dat de weeën^-pauzen lijn bereikt wordt.

In foto 2 zien wij ook een duidelijk verschil in duur tusschen
het stadium incrementi en stadium decrementi der wee.

Treedt er gedurende den partus een ,.Doppelwehe" op, dan zien
we twee weeën snel op elkaar volgen, zonder dat de uterus geheel
verslapt (foto 9 W2 en W3).

Soms treden er nog meer contracties achter elkaar op, zonder
dat de weeënpauzenlijn gedurende de verslapping bereikt wordt,
dus zonder dat de uteruscontractie geheel verdwijnt.

Peristaltische contracties van den uterus zullen we kunnen
waarnemen, wanneer we minstens twee colpeurynters in den uterus
op een bepaalde manier aanbrengen (foto 4).

In foto 4 zien wij, dat bij de wee W.i de contractie eerder begint
en spoediger haar hoogtepunt bereikt en weer is afgeloopen dan
bij de andere wee in de onderste curve afgebeeld W2.

Het papier beweegt zich in de richting der pijl ; wanneer dus
de bovenste curve geschreven wordt door den colpeurynter, die
het verste in den uterus is gebracht en de onderste door dien,
welke dicht bij de cervix ligt, dan hebben wij hier een peristal
tische contractie.

Gedurende het kalven perst de koe. Bij persbewegingen der koe
zien we meestal groote uitslagen optreden, welke weer direct naar
hun niveau van uitgang terugkeeren. Zij vormen dus een driehoek
met zeer kleine basis in de curve (foto 2 en 3 P).

Treden zij op gedurende een wee, dan zien we duidelijk de ute-
ruscontractees afgebeeld en daar bovenop de buikpers (foto 3
Wi en W2).

Werkt de buikpers, zonder dat er een wee aanwezig is, dan zien
we denzelfden uitslag, maar nu uitgaande van de weeënpauzenlijn
(foto 4 P.).

De kleine golving, welke de ademhaling in de curve doet ont-
staan, zien we in foto 2 bij A. duidelijk optreden.

Bij urineeren gaat de koe meestal korten tijd met een kromme
rug staan, waarbij we dan een uitslag der curve zien optreden
naar boven, welke eenigen tijd op dit hooge niveau blijft en dan
weer naar het oorspronkelijke terugkeert. Gedurende den tijd, dat
er een plateau optreedt, komen meestal ook enkele persbewegingen
voor (foto 11. i U.).

Onder het kalven is het dier vaak zeer onrustig. Bij bewegen
zien we kleine uitslagen in de curve optreden (foto 2 B.) zoowel
gedurende het optreden der weeën als in de weeënpauzen.

Wanneer de koe hoest, zien we de curve kortdurende sterke uit-
slagen vertoonen, veel gelijkende op de uitslagen bij persen, (foto
11. I en II H).

Wanneer de koe oprispt, ontstaat er een geringe uitslag in de
curve (foto 2.0.).

Wanneer de koe loeit, zien we uitslagen optreden, welke in
sterkte het midden houden tusschen uitslagen bij persen en bij
bewegen.

Hierbij treedt plotseling een korte uitslag op, welke het meeste
overeenkomt met een uitslag door bewegingen van het dier ont-
staan.

hierbij uteruscontracties optreden, zien we deze een beeld geven
als is aangegeven in foto 5 W.

Accessoire bewegingen treden in dit stadium ook op, bijv. per-
sen, ademhalen (foto 5 P,A.). Aan het einde van deze dolores wor-
den de uitslagen door het persen veel grooter. Bij het persen zien
we in deze foto hier een breede basis van den driehoek; dit
komt, omdat het kymographion sneller dan gewoonlijk liep.

Wanneer we in de eerste dagen na den partus de naweeën regi-
streeren met behulp van 2 of 3 colpeurynters, zoodat we 2 of 3
curven onder elkaar verkrijgen, zien wij beelden optreden, welke
in foto 6 en volgende zijn weergegeven.

Wanneer de uterus overal tegelijk begint samen te trekken,
zien we de ingebrachte colpeurynters alle gelijktijdig de contractie
vertoonen (foto 6 W5. en W4.).

Wanneer een partiëele contractie der uterusmusculatuur plaats
vindt, zien wij, dat slechts een of twee ballons deze overbrengen
(foto 6 W3).

Contraheert de uterus niet op alle punten op hetzelfde moment,
clan vertoonen de curven ook niet gelijktijdig de contractie, maar
zien we in één curve op een ander oogenblik de samentrekking
beginnen dan in een der andere (foto 6 Wi en W2).

Verloopt een contractie peristaltisch, clan zal de colpeurynter,
welke het verste in den uterus gebracht is, de contractie het eerste
aangeven, het spoedigst het hoogtepunt der contractie vertoonen
en meestal ook eerder zijn afgeloopen dan de andere contractie.
Hiervan zien we een duidelijk beeld in foto 7.

Drie colpeurynters zijn in den uterus gebracht, een fundus-,
corpus-, en cervixballon. Het papier beweegt zich in de richting
van den pijl. De fundusballon schrijft de bovenste curve, de cor-
pusballon de middelste en de cervixballon de onderste. Wij zien,
dat bij den fundusballon de contractie (Wi) het eerste begint en
dan volgen de contracties aangegeven door den corpusballon en
den cervixballon (W2 en W3).

Het hoogtepunt der contractie (T.I) wordt het eerste bereikt
bij Wi, daarna T2 bij W2 en tenslotte T3 bij W3.

Op andere oogenblikken kunnen er antiperistaltische contrac-
ties optreden ; dit zien wij in foto 8.

De bovenste curve wordt door den corpusballon geschreven,
de onderste door den cervixballon.

Het eerste zien wij een contractie door den cervixballon aan-
gegeven (W2), welke eerder begint, spoediger haar hoogtepunt
bereikt en daarna eerder is afgeloopen dan de contractie door den
corpusballon aangegeven (Wi).

Wanneer er een heen en weergaande golf over den uterus ver-
loopt, zien wij een beeld optreden als in foto 9 is weergegeven. Het
papier beweegt zich in de richting van den pijl. De bovenste curve
is door den corpusballon geschreven, de onderste door den cervix-
ballon aangegeven. Eerst zien we een contractie door den cervix-
ballon aangegeven (Wi), later volgt één door den corpusballon
(W2). Wij zien dan hierop een „Doppelwehe" optreden in de curve,
door den corpusballon geschreven, n.1. de contractie W3 verschijnt,
waarna later in de curve van den cervixballon W4 verschijnt.

Wi en W3 vormen een antiperistaltische contractie, W3 en W4
een peristaltische. Voor en na dit tijdperk zien wij de gewone
uteruscontracties optreden.

Soms zien wij bij zulk een contractie van den uterus, dat één
ballon slechts één langdurige contractie aangeeft (foto 10).

De bovenste curve is door den fundusballon, de middelste door
den corpusballon en de onderste door den cervixballon geschreven.

Het papier beweegt zich in de richting van den pijl. Eerst geeft
de fundusballon een contractie aan (Wi), dan later de corpus-
ballon (W2) en nog later de cervixballon (W3), welke zeer lang
duurt a. h. w. een samensmelting van twee contracties vormt ;
dan geeft de corpusballon weer een contractie aan (W4) en ten slotte
de fundusballon (W5).

Tusschen Wi en W5 is een duidelijke weeënpauze zichtbaar,
tusschen W2 en W4 wordt deze reeds korter. De eerste contractie
(Wi, W2. W3) verloopt peristaltisch, de tweede (W3, W4, W5)
verloopt antiperistaltisch,

Treedt er een „Doppelwehe" op, dan zien wij het beeld, zooals
is aangegeven in foto 9, W2 en W3. Soms treden er meer con-
tracties achter elkaar op, zonder dat de weeënpauzenlijn gedurende
de verslapping wordt bereikt.

Het persen geeft in het puerperium dezelfde uitslagen als ge-
durende den partus.

De ademhaling is gedurende het puerperium in het geheele ver-
loop der curve te zien (foto 6, 7, 8, q, 10 A). Zij doet weer kleine
golven in het verloop der curven ontstaan.

Het bewegen der koe geeft wederom kleine, kort durende uit-
slagen der curve te zien (foto 6, 8, 9 B).

Bij hoesten, (foto 11, VI H), oprispen en loeien zien wij dezelfde
uitslagen optreden als gedurende den partus.

In enkele gevallen hebben wij niet alleen een uterusballon aan-
gebracht, maar ook een rectumballon. Wij onderscheiden ook hier
weer eigen bewegingen van het rectum en accessoire bewegingen.

Contracties van het rectum zien we een enkele maal optreden ;
zij geven dan het beeld zooals in foto 3 bij A is weergegeven.

In foto 3 is de bovenste curve door den uterusballon geschreven
(11.c.) en de onderste door den rectumballon (r.c.)

Bij de eigen beweging van het rectum vertoont de rectumcurve
alleen den uitslag (A) en de uteruscurve vertoont geen uitslag.

Alle accessoire bewegingen, welke wij in de uteruscurve zien
optreden, treden in de rectumcurve ook op hetzelfde oogenblik
op en geven ongeveer hetzelfde beeld. Persen zien we in foto 3
optreden bij Pi, P2, P3 en P4. Treedt het persen op gedurende
een wee, dan zien wij in de uteruscurve eerst de wee aanvangen en
dan de persbewegingen optreden op dit hooge niveau (Wi P en
W2 P), maar in de rectumcurve verheffen deze zich alleen boven
het oorspronkelijke niveau der rectumcurve, terwijl hierin niets
van de uteruscontracties te zien is (Pi en P2).

Beweging van het dier zien we optreden bij B in de uteruscurve
en bij Bi in de rectumcurve. De rectumcurve schommelt na een
wat sterken uitslag altijd meer uit dan de uteruscurve, doordat in
het rectum het vruchtwater, dat dit uitschommelen tegen gaat,
ontbreekt.

In foto 3 zijn de groote uitslagen P2, Pi en P2 iets naar links af-
wijkend, doordat de stand van de manometers niet geheel juist
was. De punten der wijzers stonden wel loodrecht onder elkaar.

Vrijdag 12 en Zateidagl3 October 1928 in de groote Concertzaal
van het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

3. Mededeelingen van het Hoofdbestuur. Op 31 December 1928
treden af de afgevaardigden van de Afdeelingen Gelderland-
Overijssel, Noord-Holland en Noord-Brabant, de H.H. A.
van Heusden, K. Schi\'vtemaker en P. J. \'t Hooft ; van
deze zijn de beide eerste wel en is de laatste niet herkiesbaar.

Op 31 December 1928 treedt af de Onder-Voorzitter-
Penningmeester van het Hoofdbestuur, de heer W. van der
Burg ; deze is herkiesbaar, evenals het aftredende lid van
de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Prof.
C. F. van Oyen.

5. Verslag van den toestand der Maatschappij, van haar geld-
middelen, van het v. EsvELD-fonds, het Ondersteunings-
fonds, het R.-fonds en het Prof. I)r. D. A. de JoNG-fonds.

6. Begrooting voor het jaar 1929. De ontwerpbegrooting is in
deze aflevering van het Tijdschrift opgenomen.

De Algemeene Vergadering drage het Hoofdbestuur op
eene Commissie te benoemen, die zich desgewenscht juridisch
kan doen voorlichten, tot het ontwerpen van voorstellen
betreffende eene herziening eventueel aanvulling van de
Statuten en het Huishoudelijk Reglement der Maatschappij.

De 72ste Algemeene Vergadering heeft de wenschelijkheid uitgesproken, dat
de Mij. voor Diergeneeskunde meer dan tot dusver zal optreden ten behoeve van
de maatschappelijke belangen liarer leden tegenover bestuurslichamen en orga
nisaties en heeft het H.B. opgedragen aan de e.k. Algemeene Veragdering voor-
stellen te doen ter zooveel mogelijke bevrediging van deze uitgesproken wensche-
lijkheid. Het H.B. is van oordeel, dat deze taak niet naar behooren kan worden
vervuld, dan nadat zekere waarborgen zijn verkregen van de leden zelf. Wanneer
de Maatschappij zich verplicht intensiever de maatschappelijke belangen der
dierenartsen en van hunnen stand te behartigen, b.v. door het instellen in iedere
afdeeling van een Commissie voor Beroepsbelangen, die o.m. hare bemoeiingen

*) De volmachten der Afgevaardigden, ingericht volgens art. 26 van het Huis-
houdelijk Reglement, behooren vóór den aanvang der vergadering bij den Secre-
aris te zijn ingediend.

zal kunnen uitstrekken tot het geven van advies over de bezoldiging van veteri-
naire ambten, door intercollegiaal toezicht mogelijk te maken, door een rechtspraak
in het leven te roepen in geschillen tusschen leden onderling en tusschen leden en
derden w. o. publiekrechtelijke lichamen, dan moeten de uitvoerende machten
normen te hunner beschikking hebben, welke algemeen geldende gedragsregelen
omschrijven en waarbij, voor zoover het de intercollegiale rechtspraak betreft
overtredingen met tuchtmiddelen bestreden moeten kunnen worden.

Dergelijke bepalingen zouden vastgelegd moeten worden in „Algemeen Bin-
dende Besluiten\'.

Tot dusver bepaalden de bemoeiingen van het H. B. zich tot algemeen veteri-
nair-maatschappelijke belangen, welke voor groote groepen van dierenartsen, over
het heele land verspreid, gelijkelijk belang hadden.

Wij noemen de medewerking aan het tot stand komen van veterinaire wetten,
algemeene principes inzake bestrijding van tuberculose onder dieren, overeen-
komsten met veeverzekeringsmaatschappijen, enz.

Het H. B. acht zich niet het aangewezen lichaam veterinair-maatschappelijke
toestanden en vermeende misstanden met een plaatselijk karakter te beoordeelen en
meent, dat de behartiging dezer aangelegenheden aan iedere Afdeeling afzonderlijk
behoort te worden opgedragen b.v. aan een Commissie voor Beroepsbelangen.
Daar deze beroepsbelangen tot dusver gewestelijk meer of minder zorgvuldig door
het Afdeelingsbestuur worden behartigd, zal de taak dezer Commissie reglementair
vastgesteld moeten worden. Door het optreden van een Commissie voor Beroeps-
belangen in iedere Afdeeling kan aan het behartigen van maatschappelijke be-
langen de gewenschte locale uitbreiding worden gegeven.

Nochtans dient er voor te worden gewaakt, dat een actie eener C. v. B. geen
afbreuk kan doen aan eenige algemeene actie der Maatschappij over eenzelfde
onderwerp.

Voor het bevorderen van waardeering voor den veterinairen stand als een van
personen met academische vorming, is het instellen eener intercollegiale recht-
spraak een dwingende eisch des tijds. Wij herinneren aan het streven in dit op-
zicht door medici, tandartsen en vroedvrouwen en hoe, inzonderheid in den laat-
sten tijd, van gezaghebbende zijde artikelen in de pers zijn verschenen over het
„nobile officium" der advocaten. Het H. B. acht ons corps te klein om deze inter-
collegiale rechtspraak ook aan afdeelingscommissiën op te dragen. Bij geschillen
tusschen collegae onderling of tusschen een collega en een niet-dierenarts of orga-
nisatie zou al spoedig, naar de mcening van buitenstaanders, het persoonlijk belang
van een of meer leden eener gewestelijke commissie afbreuk kunnen doen aan de
onpartijdigheid der uitspraak, Ook zou het practische moeilijkheden met zich
kunnen brengen, binnen den vaak kleinen kring eener Afdeelingsvcrgadeiing per-
sonen te vinden, die zich beschikbaar willen stellen de zeer verantwoordelijke taak
op de schouders te nemen van uitspraken te doen over geschillen, waarin hunne
mede-afdeelingsleden zijn betrokken. Het H. B. meent bovendien dat het respect
voor eene beslissing eener zorgvuldig gekozen Algemeene Commissie voor alle
Maatschappij leden grooter zal zijn.

De Algemeene Vergadering spreke zich uit over den aard der tuchtmaatregelen, die
evenals de geheele intercollegiale rechtspraak in „Algemeen Bindende Besluiten"
zal moeten worden vastgelegd, (berisping, waarschuwing, tijdelijke schorsing,
royement van het lidmaatschap der Mij. v. D., eventueel met publicatie van deze
laatste beslissing in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, oplegging van boeten)

Het zal wenschelijk zijn dat klachten door collegae worden ingediend via een
Afdeelingsbestuur of een Commissie voor Beroepsbelangen, opdat de Algemeene
Commissie niet worde lastig gevallen met kleine geschillen, welke door de Afdeelings-
besturen ev. Commissie door betere bekendheid met personen en toestanden wel-
licht eerder tot genoegen van beide partijen in der minne kunnen worden ge-
schikt.

Gelukt een dergelijke schikking niet ten genoegen van beide partijen dan zal de
Algemeene Commissie de klacht in behandeling moeten nemen.

Ook moet onder oogen worden gezien de eventueele wenschelijkheid van een
hooger beroep van een uitspraak b.v. binnen een bepaalden termijn, bij het Dage-
lijksch Bestuur der Mij. v. D.

Het H. B. is zich bewust in het bovenstaande niet meer dan algemeene richt-
lijnen te hebben aangegeven ; het is van oordeel thans niet verder te moeten gaan,
alvorens de Algemeene Vergadering zich over de hierboven aangegeven begin-
selen heeft uitgesproken.

Bij de beoordeeling van het voorgestelde mag niet uit het oog verloren worden,
dat de uitvoering van nieuw vast te stellen besluiten zonder twijfel finantieele
offers zal vragen, waar voor onder de tegenwoordige omstandigheden geen post
op de begrooting kan worden aangewezen.

Worden beginselen als hier in groote trekken zijn aangeduid aanvaard, dan is
herziening van de Statuten en van het Huishoudelijk Reglement der Maatschappij
noodzakelijk, reden waarom het H. B. in zijn voorstel aan de Algemeeen Verga-
dering machtiging verzoekt eene commissie aan te wijzen, welke voorstellen tot
deze herziening zal formuleeren, waarna deze voorstellen aan het oordeel van een
volgende Algemeene Vergadering onderworpen moeten worden.

Ter voldoening van art. 18 der statuten wordt vastgesteld,
dat de Algemeene Vergadering gehouden zal worden in de 2de
helft van het jaar in een gemeente, nader door het H. B. aan
te wijzen.

De behoefte heeft zich in de afdeeling doen gevoelen, om als Maatschappij voor
Diergeneeskunde meer naar buiten op te treden. Zij meent dit o. a. te kunnen
bereiken door niet steeds te Utrecht te vergaderen, maar in grootere provincie-
steden. De voordeelen hieraan verbonden zijn h. i. vele. Door te vergaderen in
dergelijke steden wordt het bestaan der Maatschappij ook in de provincie meer
bekend. In die gemeenten zal een jaarvergadering van een lichaam als de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde allicht een officieele ontvangst ten deel vallen
(vooral als een afdeelingsbestuur of plaatselijke kring hiervoor moeite doet), waar-
door ook weer meer bekendheid bij plaatselijke en provinciale autoriteiten.

Verdere voordeelen zijn, dat leden, die te veel aan de peripherie wonen en zich
daardoor afzijdig houden van de Maatschappij ook eens een algemeene vergadering
zullen bezoeken, waardoor weer meer gevoel van samenhoorigheid.

Ten slotte zullen door een minder gebonden regeling de vergaderingen samen
kunnen vallen met bizondere gebeurtenissen, als tentoonstellingen, congresst n
enz.

Een bezwaar, vooral t. o. z. van het laatste argument zal zijn, dat volgens het
reglement, de plaats van de algemeene vergadering reeds een jaar te voren be-
paald moet worden.

Ten einde hieraan te ontkomen en een regeling als bovenbedoeld mogelijk te
maken, meende de afdeelingsvergadering het reglement dusdanig te moeten wij-
zigen, dat het tijdstip van vergaderen ruimer werd genomen, terwijl aan het H. B.,
dus aan de afgevaardigden der afdeelingen, werd overgelaten de voor dat jaar
meest geschikte plaats aan te wijzen.

Het Hoofdbestuur vreest dat het bezoek aan de Algemeene Vergadering sterk
zal verminderen, wanneer deze gehouden zal worden buiten Utrecht. Wil men
een officieele ontvangst en eventueel enkele andere feestelijkheden aan de Ver-
gadering verbinden, dan zal het aanstonds onmogelijk blijken deze te houden in
een avond, een morgen en een middag. De overgroote meerderheid der bezoekers
onzer Vergadering kan thans den geheelen Vrijdagmorgen nog hare bezigheden
verrichten, terwijl men des Zaterdagavonds weer thuis kan zijn. De voorgestelde
wijziging zal door de verlenging der vergadering als regel van den bezoeker een
afwezigheid van drie volle dagen uit zijne werkzaamheden vragen en het is vooral
daardoor dat het Hoofdbestuur een zeer verminderd bezoek der vergadering
vreest. Intusschen wenscht het Hoofdbestuur geen afwijzend prae-advies uit te
brengen, doch het zal bij mogelijke aanneming van het voorstel de uitvoering
er van zijn volle medewerking verleenen.

3. Prof. Dr. G. Krediet. ,,De beteekenis van het scrotum voor
de spermiogenese".

4. Dr. J. van der Hoeden: „Het besmettelijk verwerpen der
runderen in verband met ziekten bij den mensch".

Zij, die wenschen deel te nemen aan den gemeenschappelijken maaltijd in het
jaarbeursrestaurant op 13 October des namiddags 6 uur, worden verzocht de
dinerlijst, ter vergadering aanwezig, vóór 12 uur v.m. te teekenen.

Rekening en Verantwoording der Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1927.

\') Daar op 31 December nog de onverwacht hooge rekening aan
drukwerken (formulieren) werd ingediend, moesten de kasmiddelen
met dit bedrag worden overschreden.

Gezien en goedgekeurd door het Bestuur v/d afdeeling Friesland.
Leeuwarden, 10 Februari 1928.

Contributie Alg. Afdeeltng.....

Afd. N.-Holland.....

,, Z.-Holland . . . .

Zeeland......

,, N.-Brabant . . . .

Limburg.....

Gelderland-Overijsel.

Utrecht......

,, Groningen.....

Friesland.....

^J) / 164.28 hooger dan de begrooting. Er werden niet minder dan 5
H. Bestuursvergaderingen gehouden.

²) / \'47-57 hooger dan de begrooting als gevolg van de uitgaven
voor het tuberculose rapporten de aanschaffing van nieuwe formulieren.

®) Ontstaan door de waardeering der Obligaties naar den koers
van 31 Dec. 1927, met dien verstande, dat aflosbare stukken niet
boven pari zijn opgebracht.

Ontvangsten en Uitgaven van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Deel 54. Jaargang 1927.

c. voor abonnementen, verkochte deelen en af-
leveringen ................................

Bijdragen van derden voor overdrukken, gebruik
van cliché\'s enz, zie bijgaande lijst No. 1.....

10195 82
"93 —

235 —

6OO--

319 76

123 70

Gezien en na controle van de bewijsstukken accoord bevonden
De Penningmeester van het Hoofdbestuur van de
Mij voor Diergeneeskunde
W. v. d. BURG.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Financieel Verslag over
Deel 54. Jaargang 1926.

De finantieele resultaten van den jaargang 1927 zijn bevredigend. Zij geven
een beeld van de gestadige groei van ons tijdschrift naar omvang en inhoud. Dank
zij de verhooging van de bijdrage der Maatschappij met ƒ 500.— konden van de
— door de redactie daartoe geschikt geachte — artikelen resumé\'s in drie wereld-
talen worden opgenomen. Het aantal in abonnement of als ruiltijdschrift naar
het buitenland gezonden exemplaren nam dan ook dit jaar weer toe.

De voornaamste cijfers over de exploitatie zijn zooals gebruikelijk in onder-
staande tabel opgenomen.

Er werd één vel meer uitgegeven dan ten vorige jare. De kosten stegen echter
met ongeveer / 600.— Hiervan komt voor rekening van bovenbedoelde resumé\'s
/ 235.—, voor meer uitgekeerd honorarium voor medewerkers / 160.—, voor ge-
noemd vel aan drukkosten enz. / 120.—- terwijl de rest werd besteed aan meer
afbeeldingen.

Gelukkig stegen niet alleen de uitgaven, doch konden op de ontvangsten ook
hoogere bedragen geboekt worden.

Van beteekenis is hierbij de toename van de ontvangsten voor advertentiën en
voor abonnementen, zooals uit onderstaande tabel blijkt.

Voegt men bij het laatste bedrag / 3.811.68, nog de ƒ354.68 die van derden
werden ontvangen voor cliché\'s overdrukken enz. dan blijkt, dat behalve het
subsidie der Maatschappij rond f4.167.— werd ontvangen. D. w. z. dat voor
elke / 2.—, die de Maatschappij aan het Tijdschrift ten koste legt, er bijna / 1.—
uit anderen hoofde wordt verkregen. Mede om deze reden mag de finantieele toe-
stand gezond genoemd worden.

loopende jaargang. Per i Januari 1928 is de uitgave onder het nieuwe gunstigere
contract voortgezet.

Ook zal het subsidie der Maatschappij tot ƒ 9.000.— worden gebracht. Ten
slotte bestaat groote kans, dat de andere inkomsten even hoog zullen blijven,
mogelijk nog iets zullen stijgen. De redactie vertrouwt dat zij over 1928 het hono-
rarium harer medewerkers tot een behoorlijk peil zal kunnen opvoeren en ander-
zijds nog verbeteringen in het Tijdschrift zal kunnen aanbrengen.

Ten slotte verzoekt de redactie Uw Hoofdbestuur goed te keuren dat het batig
saldo over 1927 groot / 123.70 wordt overgebracht naar de rekening voor 1928.

De redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde,
H. M. Kroon, Voorzitter.
A. Vrijburg, Secretaris.
C. F. van Oyen, Penningm.

De jaargang 1928 is de eerste, die onder het nieuwe contract wordt uitgegeven.
Er zijn bij het opmaken van deze begrooting nog geen cijfers beschikbaar, die
een andere raming dan voor 1928 zouden wettigen. Alleen is inmiddels een ver-
laging der porto onkosten ingetreden, welke op ƒ 100.— per jaar is te schatten.
De post honorarium medewerkers was met / 2.000.— zeer krap begroot, zoodat
de vrijkomende / 100.— hieraan zijn toegevoegd.

De Redactie,
H. M. Kroon, Voorzitter.
A. Vrijburg, Secretaris.
C. F. van Oyen, Penningmeester.

De kosten van het jaarboekje waren voor 1928 geraamd op / 875.—. Zij be-
liepen in werkelijkheid / 875.64, bleven dus binnen de gestelde grenzen. De ont-
vangsten bedroegen / 982.63, of ruim / 100.— meer dan de raming. Aan ver-

kochte exemplaren werd bijna / 40.—, voor advertentiën ruim / 60.— meer ont-
vangen dan verwacht werd. De redactie stelt voor het batig saldo ad / 106.99
over te brengen naar de rekening 1929.

Begrooting van Ontvangsten en Uitgaven van het Diergenees-
kundig Jaarboekje. Vierde Jaargang 1929.

Uitgaven. Ter opname van alle mededeelingen, die in het jaarboekje thuis hooren
zal in 1929 één vel meer noodig zijn dan in 1928 (post 1). Door de verlaging der
posttarieven kan post 3 ƒ 10.— lager worden geraamd. In 1929 zullen kaarten
aan de dierenartsen worden gezonden ter controleering der gegevens. Daarom
wordt post 4 hooger aangeslagen.

Ontvangsten. De posten 6 en 7, worden op grond der ontvangsten in 1928 iets
hooger geraamd, doch zoo dat deze bedragen vrij zeker ontvangen zullen worden.
Tenslotte kan post 8, de bijdrage der Maatschappij op ƒ 650.— worden gesteld
(in 1928 ƒ 700.—) overeenkomende met ongeveer ƒ 1.— per lid.

Daar ik mijn moeizaam opgebouwde praktijk in hooge mate bedreigd zag, door
tal van onware geruchten, die hun ontstaan te danken hadden, aan 2 artikelen
geschreven door den Hilversumschen medicus Hettema, geplaatst in het tijd-
schrift uitgegeven door den Nederlandschen Bond tot bestrijding der vivisectie,
van Oct. en Jan. j.1., Was ik genoodzaakt, me te verdedigen :

Als verdedigingsvorm koos ik mijn Brochure „Vivisectie?" Mijn Brochure
moet dus beschouwd worden, als een verweerschrift tegen den bekenden vivi-
sectie agitator.

Had Prof. Jakob zich de moeite getroost, eerst de artikelen van Hettema te
lezen, alvorens mij, op een zeer pijnlijke wijze aan te vallen in ons tijdschrift, waar-
schijnlijk zou dan zijn ingezonden stuk van hoogere opvoedkundige waarde ge-
weest zijn.

Genoemde arts ging in zijn artikelen zoo ver, dat hij de menschcn ontraadde,
hun dieren toe te vertrouwen, voor het ondergaan van een operatie aan een „self
made" hondenchirurg, en drong er met kracht op aan, ze te zenden naar een er-
varen chirurg met een modern ingerichte kliniek.

Zooals u bekend zal zijn, verstaat een medicus onder een chirurg, een arts die
na voleindiging van zijn studie, zich gedurende ecnige jaren toelegt op de chirurgie,
onder leiding van een hoogleeraar die de chirurgie en niets anders dan dat, aan
een universiteit uitoefent. Eenmaal gevestigd oefent de chirurg uitsluitend de
chirurgie als vak uit, een enkele maal gaat dit specialisme (of half specialisme) nog
gepaard, met een klein onderdeel der geneeskunde bijv. de gynaecologie.

M. i. was het dus geen onwaarheid, toen ik in mijn brochure schreef „Dat de
heer Hettema had kunnen weten, dat aan de veterinaire faculteit te Utrecht,
geen gelegenheid bestaat, om tot academisch gevormd veterinair chirurg te wor-
den opgeleid. Het logische gevolg hiervan is, dat er in ons land, geen (academisch)
gevormde chirurgen zijn, dus ook niet te Utrecht, derhalve dat de weinige dieren-
artsen die de chirurgie verstaan (v.n. de buikchirurgie) evenals schrijver dezes.
,,Self made" chirurgen zijn."

Ik bedoelde hiermede niets onvriendelijks, en waardeer de groote verdiensten
van allen, en gedenk met groote dankbaarheid het van hen genoten onderwijs,
maar de toestand is nu eenmaal zoo, er heerscht wat de chirurgie betreft aan onze
faculteit verbrokkeling.

Waar Prof. Jakob van die verbrokkeling op de hoogte is, en waar aan zijn
kliniek de buikchirurgie zelf gedeeld moet worden met de verloskundige kliniek,
is de eerste beschuldiging voor mij een niet op te lossen raadsel.

Ik beweer en blijf beweren, dat Utrecht nooit en te nimmer een chirurg op kan
leiden die voldoet aan de eischen, die de medici aan hun chirurgen stellen.

Dit zou alleen mogelijk zijn als het vak chirurgie in handen was van één hoog-
leeraar, terwijl nu aan de vier klinieken door vier ,,self made" chirurgen ad libi-
dum geopereerd wordt.

Tegen de tweede beschuldiging van Prof. Jakob kan ik niet protesteeren, doch,
hier buig ik ootmoedig het hoofd. Vlak na het verschijnen mijner brochure werd
ik door bevriende zijde op deze lapsus gewezen. De betrokken collegae bood ik
mijn excuses aan, en mocht ook in de kliniek voor kleine huisdieren te Utrecht,
dit deel der buikchirurgie toegepast worden, (waaraan ik voorloopig twijfel) dan
kan ik alleen maar hopen, dat ook genoemde inrichting mij even royaal en colle-
giaal, genoemde onware bewering zal vergeven.

Die mijner studiegenooten, die een maagdarm-operatie in hun studietijd bij-
woonden, zouden mij een groot genoegen doen me dit even te melden, want alleen
wanneer dit het geval is, zal de bewering van Prof. Jakob, dat ik in mijn studie-
tijd zeer weinig belangstelling heb getoond voor de chirurgische praestaties in
de verschillende klinieken, op mij van toepassing kunnen zijn. Mocht echter geen
mijner studiegenooten, evenals ik het voorrecht gehad hebben, om een dergelijke
operatie bij te wonen, dan zal ik zoo vrij zijn, genoemde bewering aan Prof. Jakob
te retourneeren.

Mijns inziens heb ik voldoende belangstelling voor de chirurgische praestaties
in de klinieken gehad, en waar ik bovendien het groote voorrecht gehad heb, eerst
bij collega Kok te Haarlem de buikchirurgie te kunnen beoefenen, en later dank
zij de hulp der menschen chirurgen Dr. Schouten en Dr. Bremmer te Hilversum
dit voort te zetten, blijkt toch voldoende, dat ik niet zonder eenige ervaring mij
in mijn brochure het praedicaat ,,Self made" chirurg gegeven heb.

Ik ben dan ook zoo vrij, protest aan te teekenen, tegen de meer dan onheusche
wijze, waarop Prof. Jakob meent een zijner oud-leerlingen te moeten berispen.

Vreemd en onaangenaam heeft het mij getroffen dat Prof. Jakob mij er een
soort verwijt van maakt, of althans in afkeurende zin er over schrijft, dat ik mijn
brochure heb onderteekend, met arts voor kleine huisdieren, paarden en pluimvee
en mij in mijn schoenen tracht te schuiven, dat ik mij uitgeef voor specialist voor
genoemde dieren.

Reeds om zuiver materieele redenen zou ik deze titel niet ambieeren. tk wil
alleen even met kracht betoogen, dat m. i. elke dierenarts het recht heeft, een
bepaald onderdeel van ons groote uitgebreide vak, bij het publiek te introduceeren
met een begrijpelijke en aannemelijke praedicatie.

In de naaste omgeving van den hoogleeraar zijn toch ook collegae, die in hun
particuliere praxis zich ,,arts voor etc. meer" noemen en het op hun brieven-
hoofd laten drukken en hoeveel anderen zijn er niet in den lande, men kijke er
ons jaarboekje maar eens op na.

Waarom Prof. Jakob er mij dan ook persoonlijk een verwijt van maakt is mij
een raadsel.

Diegenen mijner collegae, die zich een onpartijdig oordeel over genoemde kwestie
willen vormen, zal ik gaarne mijn brochure en een afschrift van Hettema\'s arti-
kelen toezenden. J. D. Erdman Schmidt.

„Arts" is een titel, die men verwerft overeenkomstig de bepalingen van de
,,artsenwet", niemand anders heeft m. i. het recht die te voeren.

Wij verwerven den titel van „veearts" en vertalen die door „dierenarts". In
de redactie van het jaarboekje verdedig ik dan ook het standpunt, dat de titula-
tuur ,,arls" voor kleine huisdieren enz. niet toelaatbaar is. Zoo veel mogelijk is
daarvoor gezet „dierenarts voor kleine huisdieren" enz. Mocht er een enkele aan
de aandacht bij de correctie ontsnapt zijn, dan is dat een vergissing.

Zeer geachte Redactie,
In het T. v. D. van i Juli j.1. komt een artikel voor van de collegae Tenhaeff
en Ferwerda, dat mij tot het stellen van deze vraag aanleiding geeft :

Is men in Friesland dit voorjaar in de gelegenheid geweest op de, ingevolge
de herziene trekhondenwet, afgekeurde en mogelijk dientengevolge door de eige-
naren afgemaakte honden sectie te doen, ten einde in de verspreiding der Taenia
echinococcus onder de trekhonden eenig inzicht te verkrijgen? Fn zoo ja, welke
zijn de resultaten van dit onderzoek ?

In hetzelfde tijdschrift vind ik van coll. de Graaf te Utrecht de opmerking
dat hij ten aanzien van de actieve directie der N. T. F. te Bergum in hoopvolle
stemming verkeert ? Waarom zoo „hoopvol" ?

In het nummer van i Aug. j.1. lees ik van het vele goede werk door den heer
Hoofdinspecteur van den V. D. in het belang van allen verricht. Dit geeft mij
moed om te vragen, wanneer, als één van de volgende goede daden, de onder
voogdij-stelling van den praktizeerenden veearts ten opzichte van diens eventueele
sectie op een gestorven patiënt zal worden opgeheven, indien nl. de patiënt onder
art. i van de vleeschkeuringswet valt.

Ik hoop te zijner tijd in dit Tijdschrift eenig antwoord op mijn vragen te mogen
ontvangen.

Onder bovenstaand opschrift kwam in de „Bedrijfspluimveehouder" van 20
Juli \'28 een artikel voor van den hand van Collega te Hennepe, waarin deze
het een en ander mededeelt over proefnemingen, welke men in de Vereenigde
Staten heeft verricht met geslacht pluimvee en waarbij men tot verrassende re-
sultaten is gekomen. Waar de keuring van pluimvee wellicht binnen niet te langen
tijd ook in ons land, zij het misschien in enkele groote steden, zal worden inge-
voerd lijkt, het mij van veel belang deze proefnemingen eenigszins uitvoerig hier
weer te geven. Ter inieiding het volgende :

Terwijl men bij onze grootere slachtdieren zoo spoedig mogelijk na den dood
alle ingewanden uit het dier verwijdert om bederf en rotting tegen te gaan, is
het gewoonte in de poelierderij, dat het geslachte dier alleen z.g. gedarmd wordt,
d. w. z. de darmen worden er uitgetrokken door de anale opening, waarbij ze vlak
achter de maag afscheuren. Alle overige organen als maag, lever, nieren, hart,
longen blijven dus in het dier achter. De ervaring heeft nu geleerd, dat aldus ge-
darmde dieren het langst bewaard kunnen worden. Men vraagt zich onwillekeurig
af of het niet beter zou zijn bij kippen direct na het slachten, evenals bij de slacht-
zoogdieren, alle organen te verwijderen. Ook met het oog op de vleeschkeuring
zou dit zijn aan te bevelen. De praktijk heeft nu echter anders geleerd. De ge-
slachte kippen worden na het darmen in koelhuis of koelkasten bewaard en pas
bij aflevering aan de consument worden de dieren verder geheel schoon gemaakt.
In Amerika heeft men nu van regeeringswege een nader onderzoek naar deze
kwestie ingesteld. De resultaten van dit onderzoek zijn hoogst verwonderlijk,
kloppen intusschen geheel met de praktijk.

De proefkippen, volwassen groote hennen, middelmatig vet, werden op vier
verschillende wijzen geslacht.

Groep A. Deze dieren werden geheel ontdarmd. De buik werd dwars openge-
sneden en de anale opening er uitgesneden. Alle organen werden er uitgenomen

en schoongemaakt. Daarna werden hart, lever, vet en spiermaag weer in het dier
gelegd. Kop en pooten werden er afgesneden.

Groep B. De anale opening er uitgesneden en daarna de darmen er uit getrokken.
Overige organen in vaste verbinding met het lichaam gelaten.

Groep C. Deze dieren werden op de gewone manier gedarmd. Dus de darmen
door de anaalopening met de pink er uit getrokken. Daarbij breken ze vlak achter
de maag af.

Groep D. Deze dieren werden geheel intact gelaten, waren dus alleen uitgebloed
en geplukt.

Bij het reinigen van alle dieren werd geen water gebruikt, daar dat tot bac-
teriebesmetting aanleiding geeft. Bij het uittrekken der darmen is een geringe
verontreiniging niet te vermijden.

Direct na het afslachten werden alle dieren in koelkamers van i°C gekoeld,
en na daarin ongeveer 24—48 uur bewaard te zijn, verpakt in kisten op de ge-
bruikelijke wijze, in speciaal gekoeld spoorwegwagons geladen en aldus verzonden
naar de groothandelaars. Bij dezen werden ze weer met kleinere kisten naar de
detailpoeliers verzonden. Hier werden ze precies als de andere kippen in den
winkel of koelkast gehouden tot ze verkocht werden. Proefkippen werden nu uit
de kisten genomen bij het verlaten van de slachtplaats, aan het einde van de
spoorreis, verder op het oogenblik dat ze groothandelaars verlieten en gedurende
den detailverkoop.

De kippen waren tijdens de reis van registreerende thermometers voorzien en
werden zoowel met oog en neus als scheikundig en bacteriologisch onderzocht.
De proeven strekten zich uit van winter tot zomer, van Januari tot Juni en werden
telkens 12 maal herhaald. De spoorreis duurde gemiddeld dag. (2750 K.M.).

De resultaten zijn, aldus Collega te Hennepe, gewoonweg verbazingwekkend,
waarmee ik volkomen instem. Bij alle 4 soorten kippen werd nl. het aantal bac-
teriën bepaald in 1 gramvleesch, dat van den binnenkant van het lichaam werd af-
gesneden.

Bij de verzending uit het koelhuis hadden de D kippen in 1 gram vleesch gemid-
deld 236 bacteriën, de C kippen reeds 68.864, de B kippen 23.234, en de A kippen
liefst 773.880. Op dit oogenblik verschilt het vetzuurgchalte van het lichaamsvet
bij alle 4 soorten kippen zeer weinig.

Bij aankomst bij den groothandelaar loopen de cijfers al enorm uiteen. Hoewel
in het vet almeer vetzuur voorkomt, echter de onderlinge verschillen nog gering
zijn, is het aantal bacteriën enorm toegenomen en zeer ten nadeele van de A
kippen. Terwijl de D kippen slechts gemiddeld 10.790 bacteriën per gram vleesch
bevatten, is dit getal voor dc C kippen 82.648, voor de B kippen 341.650 en voor
de A kippen 9.523.000.

Bij den kleinhandelaar 1 krijgt men nog grootere verschillen. Het vetzuur ge-
halte bij de A kippen is alreeds 2 maal zoo groot als bij de D kippen. Voor het aan-
tal bacteriën het onderstaande staatje :

Het zonderlinge van de zaak is dus, dat het onderscheid tusschen de gedarmde
kippen en de kippen, waaraan niets gebeurd is, steeds grooter wordt.

De schoongemaakte A kippen zijn dus al flink adellijk, terwijl dc kippen, waarin
niets veranderd is, nog prachtig zijn.

Uit het bovenstaande valt dus te concludeeren, dat kippen, welke men alleen
doodt, en daarna hoogstens de darmen er uit trekt, terwijl men er verder niets
aan verandert, langer goed blijven en beter te verhandelen zijn dan pluimvee,
dat geheel gereinigd is, zooals bij het slachten van andere groote slachtdieren
gewoonte is. Een dergelijke behandeling van het geslachte pluimvee maakt echter
een keuring, als men daaronder ten minste wil verstaan een onderzoek naar het
voorkomen van ziekelijke afwijkingen aan organen en deelen van het geslachte
dier, zeer moeilijk, zoo niet onmogelijk, daarbij vooropgesteld, dat men de handel
in slachtpluimvee zooveel mogelijk tegemoet wil komen.

Door een 9-tal Amsterdamsche vereenigingen, alle betrokken bij den vleesch-
handel, is aan den gemeenteraad van Amsterdam het verzoek gericht, zoo spoedig
mogelijk de slachthuistarieven te verminderen. In dat adres wordt o. a. gewezen
op het feit, dat de winst van het abattoir met keuringdienst van vleesch al 4 jaren
achtereen 2J ton heeft bedragen.

Ook de slagersvereenigingen te Almelo hebben in een adres aan den raa dom
verlaging van keurloonen verzocht. Hoewel over de jaren 1923 tot en met 1927
een batig saldo van ruim f 30.000 aanwezig is, staat daar, volgens B. en W., tegen-
over een nadeelig saldo van / 37.000 over vroegere jaren, zoodat het verlies steeds
nog / 6400.—- bedraagt. Verder zal bij het in gebruik nemen van het abattoir
toch een nieuwe keurloonenregeling moeten worden getroffen, zoodat zij voor-
stellen op het adres afwijzend te beschikken. Bij de discussie, die hierover volgde,
vond men ook de exportkeurloonen te hoog. Ten slotte werd aan B. en W. ver-
zocht te overwegen of het keurloon voor export met 1 Jan. 1929 niet verlaagd
kon worden.

Naar aanleiding van het besluit van den gemeenteraad van Vlissingen tot in-
trekking van het besluit om tezamen met Middelburg over te gaan tot den bouw
van een gemeenschappelijke slachtplaats op een terrein onder Koudekerke, heeft
de gemeenteraad van Middelburg B. en W. verzocht, mede te deelen, tot welke
beschouwingen de door Vlissingen gevolgde gedragslijn hun aanleiding geeft.

B. en W. berichten nu, dat, naar hunne meening, het besluit van Vlissingen niet
is in het algemeen belang. H. i. is een gemeenschappelijke centrale slachtplaats
van beide gemeenten, verre te verkiezen boven het bouwen van een slachthuis
én te Vlissingen én te Middelburg, omdat daardoor de meest juiste en minst kost-
bare wijze van bouw en exploitatie zal worden verkregen, met daarnaast de voór-
deeligste en doeltreffendste uitoefening van den vleeschkeuringsdienst.

Nu Vlissingen niet meer met Middelburg wenscht samen te werken, meenen
B. en W. dat het aanbeveling verdient plannen te doen ontwerpen voor den bouw
van een slachthuis voor Middelburg alleen. Daar evenwel enkele leden van den
raad van Vlissingen aan de Koningin hebben verzocht, het genomen besluit te
vernietigen, zijn B. en W. van plan, met het ontwerpen van definitieve plannen
voor den bouw van een slachthuis te wachten, totdat de koninklijke beslissing is
gevallen. Zij adviseeren verder den raad, van een en ander mededeeling te doen
aan Gedep. Staten van Zeeland.

De gemeenteraad van Nieuwe-Pekela heeft met 6 tegen 4 stemmen verworpen
het voorstel van B. en W. om gemeenschappelijk met de gemeente Oude-Pekela
een openbaar slachthuis met koelinrichting te stichten (waartoe vroeger in be-
ginsel was besloten).

De raad van de gemeente Voorhout besloot de heffing van keurloonen te ver-
lagen van ƒ 5.—- tot ƒ 4.— voor eenhoevige dieren en runderen (uitgezonderd
kalveren). Voor varkens (10 of meer per week in één slachthuis) per varken / 1.—
(vroeger / 1.50).

In een gehouden raadsvergadering van de gemeente Amersfoort hebben B. en
W. ingetrokken een voorstel tot het verleenen van credieten ten behoeve van

uitbreiding van de exportslachterij der firma Vos. De raad wenschte eerst een
overzicht te hebben van de inkomsten en uitgaven voor de gemeente.

B. en W. van Sneeh stellen den raad voor over te gaan tot het stichten van een
openbaar slachthuis met ammoniak compressorkoelinstallatie. De stichtings-
kosten worden op rond / 160,000.— geraamd. De ontwerpexploitatierekening
wijst aan uitgaven een totaal van ƒ 32.000.— aan, en aan inkomsten rond / 34.000.—

Enkele slagers te Doesburg hebben zich met een verzoek tot den raad der ge-
meente gewend om aldaar een openbaar slachthuis te stichten. De gemeenteraad
heeft hierop afwijzend beschikt, daar de overige slagerspatroons, welke hunne
bedrijven goed hebben ingericht, bereid zijn gevonden, gelegenheid te geven
tot het slachten in hunne slachtplaatsen op nader door B. en W. te stellen voor-
waarden.

Te Ambt-Hardenberg werd de verordening tot heffing van keurloon in dien zin
gewijzigd, dat, indien door een slager in een kalenderjaar meer dan 150 varkens
ter keuring worden aangegeven, voor het aantal boven 150 ƒ 1.— keurloon zal
worden geheven. de Graaf.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die begin Juni nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 1466 (1138) eigenaars, waarvan in Groningen bij 18
(8) eig. : Friesland bij 69 (19) eig. ; Drenthe bij (5) eig. ; Overijsel bij 15 eig. ; Gel-
derland bij 57 eig. ; Utrecht bij 85 (45) eig. ; Noordholland bij 633 (278) eig. ;
Zuidholland bij 530 (772) eig. ; Zeeland bij 2 (3) eig. ; Noordbrabant bij 54 (12)
eig. ; Limburg bij 3 eig.

Scabiês (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 30 gevallen bij 7 eig.
(236 bij 31 eig.) ; waarvan in Groningen (48 bij 2 eig.) ; Friesland 2 bij 1 eig. (78
bij 7 eig.) ; Drenthe 28 bij 6 eig. (82 bij 20 eig.) ; Zuidholland (28 bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 63 gevallen bij 9 eig. (662 bij 38 eig.) waarvan in Groningen
(53 bij 2 eig.) ; Friesland 9 bij t eig. (47 bij 12 eig.) ; Drenthe (3 bij 2 eig.) ; Gelder-
land i bij i eig. ; Noordholland 45 bij 5 eig. (261 bij 14 eig.) ; Zuidholland 8
bij 2 eig. (97 bij 7 eig.) ; Zeeland (201 bij 1 eig.).

Anthrax : 22 gevallen bij 19 eig. waarvan in Friesland 4 bij 4 eig. ; Gelderland
2 bij 2 eig. ; Zuidholland 3 bij 3 eig. ; Noordbrabant 4 bij 4 eig. ; Limburg 9 bij
6 eig.

Koslowshy (Berliner Aerzte-Corresp., N. \'1\'. v. G. 1928, I. blz. 3076) vindt dat
de gewone dokter te weinig zelfbewustzijn heeft en dat zijn prestige heeft geleden
door zijn eigen geringschatting. Zelden durft hij zich te uiten in de geneeskundige
pers en toch valt ook door de mannen der wetenschap van hem te leeren, vooral
wat betreft de kennis van den aanvang der ziekten en van wat ze doet ontstaan.
Zeer zeker moet in tijdschriften, ,,voor den praktiseerenden arts" door den prak-
tiseerenden arts worden geschreven.

,,De jongste assistenten" schijnen, volgens K. tans eerder als beroemde genees-
kundigen te worden beschouwd dan de ervaren mannen van de praktijk. Hij zou
willen dat alle aanstaande artsen een leertijd in de algemeene praktijk moesten
doormaken en dat men in de examencommissies ook gewone artsen benoemde.

Verslag van de bevindingen en verrichtingen van den Provincialen Keurings-
dienst [in Friesland] over het jaar 1927. [Leeuwarden, H. de Groot, 1928]. 8°.
37 blz. met tab.

Friesch rundvee-stamboek 1928. Afl. 72. Leeuwarden, N. Miedema & Co., 1928. 8°.

Verslag van den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis van
\'s Gravenhage over het jaar 1927. \'s Gravenhage, N.V. „Drukkerij Trio", 1928.
Gr. 8°. 41 blz.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis
en omtrent den dienst der vee- en vleeschkeuring te Haarlem en omliggende ge-
meenten over het jaar 1927. [Haarlem, Schmidt & Leonhard, 1928]. 8°. 25 blz.

I \'erslag omtrent den toestand van het openbaar slachthuis te Rotterdam over
het jaar 1927. [Door G. G. J. Westholz. Rotterdam, van Waesberge, 1928].
8°. 27 blz.

Methoden van onderzoek van dierlijke urines (in het bijzonder van runderurine)
op pathologische bestanddeelen. Utrecht, Med.-Vet. Laboratorium, 1928. / 0.50.

\\\'arkensstamboek voor Gelderland en Overijsel. Veredeld Duitsch landvarken
— Groot Yorkshire varken. Afl. 3. 1927. Velp, Electrische Drukkerij, 1928. 8°.
76 blz.

\\y. Chenevard, Alimentation rationnelle des volailles. 2e éd. Paris, J. 13. Bail-
lière et fils, 1928. 16°. 268 p. av. 14 fig. dans le texte.

C. Tournemine, Dressage et conduite en chasse du chien d\'arrêt. 3e éd. Paris,
Editions de l\'Eleveur, 1928. 16^e. 64 p. av. 15 ill. fr. 7.—.

H. Martel, L\'industrie de l\'équarrissage. 2e éd. Paris, Dunod, 1928. 8°. 439
p. av. 80 fig.

R. Anthony, Anatomie comparée du cerveau. Paris, O. Doin et Cie., 1928.
Gr. 8°. 360 p. av. 234 fig. fr. 70.—.

P. Dop et A. Gautie, Manuel de technique botanique. Histologie et microbie
végétales. 2e éd. Paris, J. Lamarre, 1928. 8 XXII 594 p. av. 207 fig. et 3 pl.

L M. Hurd, Practical poultry-farming. New-York, Macmillan, 1928. 12⁰. 428
p w. ill., maps and diagr. $ 3.50.

A. R. Lee, Goose raising. Washington, Government Printing Office, 1928. 8°.
14 p.

Bolles Lee, Microtomist\'s vade-mecum. 9th ed. Ed. by J. B. Gatenby, E.
V. Cowdry a. o. Philadelphia, P. Blakiston\'s Son & Co., 1928. 8°. X 710 p.
w. 9 ill. S 7-5°-

Report presented to the „Congrès International du Froid" at Rome, April, 1928.

Proceedings of the 21st annual conference of the American Association of me-
dical milk commissions and the certified milk producers\' Association of America,
held at Washington May 16—17, 1927. Washington. 1927. IV -f- 322 p.

H. M. Baker, Turkeys ; practical theories, complete management, artificial
hatching and brooding, feeding directions, feeding formulas. [Springfield, O.
Ralph Pr. Co., 1928]. 8°. 60 p.

R. S. Hollingshead and H. T. Williamson, International trade in concen-
trated milk. Washington, Government Printing Office, 1928. 8°. 83 p. w. diagr.

The report on sanocrysin (Mollgaard) investigation. By thesanocrysinresearch
committee of Japan. Tokyo, Kyorinsha Printing Co., 1927. Gr. 8°. 73 p. w. 7 pi.

Physiology and biochemistry of bacteria. Vol. i. By R. E. Buchanan and e.
T. Fulmer. Baltimore, The Williams & Wilkins Cy., 1928. Gr. 8°. 493 p. \\v. 76
ill. Cloth S 7.50.

Vol. 1. Growth phases, composition and biophysical chemistry of bacteria and
their environment ; energetics.

A. H. Unwin, Goat-grasing and forestry in Cyprus. London, Crosby Lockwood
& Son, 1928. 8°. Sh. 7.6.

D. R. Edwardes-Ker, Report on the elimination from a dairy herd of cows
reacting to the tuberculin test. Newton Abbot. 1928.

Goldberger and Wheeler, Experimental black tongue of dogs and its rela-
tion to pellagra. Washington. 1928. 45 p.

D. C. Parman, Experimental dissemination of the tabanid egg parasite Pha-
nurus emersoni Girault and biological notes on the species. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1928. 8°. 7 p. w. 2 fig.

S. R. Damon, Food infections and food intoxications. Baltimore, The Williams
& Wilkins Co., 1928. 8°. VIII 266 p. w. 13 fig. and 18 pi.

C. P. Arthur, F. Finn and C. D. Farrar, Parrots ; for pleasure and profit,
their breeding and management. London, Cage birds, 1928. 8°. 64 p. Sh. 1.—■.

Book of the Angora. Containing full information and advice about Angora rab-
bits and instructions for the treatment of common ailments. Hereford. 1928. 8°.
104 p. Sh. 4.7.—

R. Knowles, An introduction to medical protozoology. W. chapters on the
spirochetes and on laboratory methods. Calcutta, Thacker, Spink & Co., 1928.
Gr. 8°. XII 887 p. w. 174 fig. and 15 pi. Rps. 25.—.

M. Imes, Sheep and goat lice and methods of control and eradication. Washing-
ton, Government Printing Office, 1928. 8°. 8 p. w. 3 fig.

J. B. Shepherd, Care of the dairy cow at calving time. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1928. 8°.

The story of the cattle^fever tick. Washington, Government Printing Office, 1928.
8°. 19 p. w. 27 fig.

E. B. Cram, Nematodes of pathological significance found in some economically
important birds in North America. Washington, Government Printing Office,
1928. 8°. 10 p. w. 8 fig.

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und pathologischen Anatomie des Men-
schen und der Tiere. Hrsg. von O. Lubarsch, R. von Ostep.tag, W. Frei. Jg.
22, Abt. 2. Bearb. von H. b. Hoppe, F. Standenath, G. P. Ssaciiaroff, A.
Posselt. München, J. F. Bergmann, 1928. 4⁰. VII 4- 556 S. m. 11 Abb. im Text.

F. W. K. Plessing, Bäuerliche Pferdezucht. Stuttgart, Schickhardt & Ebner,
1928. Gr. 8° VII 207 S. m. 89 Fig. im Text. M. 12.—.

Die Rindertuberkulose und ihre Bekämpfung. Halle a. S., Bakteriologisches
Institut, 1928. Merktaf. m. 11 schwarzweissen und 7 färb. Abb. 70 x 65 c.M.

Jahrbuch der Milchwirtschaft. Neueste Erfahrungen auf dem Gebiete der Ge
winnung, Verarbeitung und Verwertung der Milch. Hrsg. von K. Teichert
Bd. 3. Hannover, M. & H. Schaper, 1928. M. 14.—

allgemeinen veterinärpolizeilichen Vorschriften des Deutschen Reiches und seiner
Freistaaten. Hannover, M. & H. Schaper, 1928. M. 8 Abb. im Text.

Ergebnisse der Biologie. Hrsg. von K. v,on Frisch, R. Goldschmidt, W. Ruh-
land, H. Winterstein. Bd. 3. Berlin, J. Springer, 1928. Gr. 8°. V 577 S. m.
147 Abb. M. 49.80.

P. Henkels, Die Chirurgie des Tierarztes. Systematische Anleitung zum selb-
ständigen chirurgischen Denken und Handeln. Berlin, P. Parey, 1928. Gr. 8°.
VII 390 S. m. 41 Textabb. Geb. M. 22.—.

H. Sachs, Probleme der pathologischen Physiologie im Lichte neuerer immun-
biologischer Betrachtung. Berlin, J. Springer, 1928. M. 1.80.
O. Hammers, Die geschlechtliche Fortpflanzung der Tiere. Berlin, O. Salle,

1927. 8°. VII 100 S. m. 39 Fig. M. 3.—.
Mathematisch-naturwisschensch.-technische Bücherei. Bd. 16.

j. Herter, Wegweiser für neuzeitliche Bienenzucht mit bes. Berücksichtigung
der Königinzucht in 243 Fragen und Antworten. 6te Aufl. Stuttgart, F. Ulmer,

G. Steinbrecht, Das Gymnasium des Pferdes. Bearb., vervollst, u. hrgs. von
P. Plinzner. 3te Aufl. Berlin, Vossische Buchhandlung, [1928]. Gr. 8°. V 292
S. \' M. 6.50.

H. Stölzle, Gerichtliche Entscheidungen über den Viehkauf. Ges. und hrsg.
Folge 2. Stuttgart, W. Kohlhammer, 1928. Gr. 8°. 247 S. M. 15.—

H. Geith, Kurze Anleitung zur Herstellung pathologisch-histologischer Prä-
parate und Zusammenstellung der gebräuchlichsten Färbemethoden. 2te Aufl.
München, J. F. Lehmanns Verl., 1928. Kl. 8°. 51 S. M. 1.80.

K. Ivretschmer, Die Kaseinerzeugung. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1928.
8°. 70 S. m. Abb. M. 2.-—.

A. Lungwitz, Der Lehrmeister im Hufbeschlag. Neu bearb. von A. Fischer.
2iste Aufl. m. 2 Anh. betr. die Haftpflicht des Schmiedes und die die Ausübung
des Hufbeschlaggewerbes betr. gesetzlichen Bestimmungen. Hannover, M. & H.
Schaper, 1928. 8°. VIII 257 S. m. 228 [z. T. färb.] Abb. M. 6.50.

K. Pfizenmaier, Käserei. Anfangsgründe der Käserei für milchwirtschaftliche
Lehranstalten. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. 61 S. M. 2.80.

L. Timmerhans, Die wissenschaftliche Ernährung des Silberfuchses. Leipzig,
A. Heber & Co., 1927. 8°. III 66 S. m. eingedr. Kurven, 1 eingedr. PI. u. 1 Taf.

N. JancsoJun., Histochemische Studien über das Verhalten chemotherapeu-
tischer Arsenobenzolderivate im menschlichen und tierischen Organismus. Buda-
pest, „Studium" Buchhandlung, 1928. Gr. 8 . 246 S. m. Taf. M. 10.—.

Acta litterarum ac scientiarum Reg. Univ.Hung. Franc.-Joseph. Sectio : Medi-
corum.

Dr. A. Petermann\'s Mitteilungen aus J. Perthes\' geogr. Anstalt. Erg.-H. Nr. 198.
KäMPER, Begutachtung von Schlachttieren, Fleisch u. s. w. für die Truppe,
zugleich Anleitung für den Unterricht in den Lehrgängen für die Ueberwachung
der Fleischversorgung der Truppe. Stettin, Ostsee-Druck und Verlag Aktienges.,
1928. 8°. 361 S. m. 98 Abb.

Verhandlungen des 5ten internationalen Kongresses für Vererbungswissenschaft.
Hrsg. von H. Nachtsheim. Leipzig, Gebr. Bornträger, 1928. 8°. 781 S. m. 183
Textabb. und 7 Taf.

Charlotte von Dürkheim, Kleiner Katechismus der Hühnerhaltung. 2te
Aufl. Berlin, F. Pfenningstorff. 1928. M. Abb.

Der Polizeihund und seine Verwendung. Hrsg. vom Verein für deutsche Schäfer-
hunde. Augsburg. 1928. 50 Lichtbilder u. 25 Zeichn. M. 2.50.

J. Collaud, Contributions à l\'étude des origines, de l\'histoire et des caractères
du bétail bovin tachété suisse. Thèse de Zürich. 1928.

Riboux, La chèvre dans l\'Indre. Ses principales maladies. Améliorations à
apporter à son élevage. Thèse de Paris. 1928.

Varenne, Etude anatomo-clinique de l\'appareil lacrymal chez le cheval et
le chien. Thèse de Paris. 1928.

Bacigalupo, Le diagnostic de la tuberculose des carnivores domestiques. Thèse
de Paris. 1928.

Brivois, Contribution à l\'étude de la luxation coxo-fémorale chez le chien.
Thèse de Paris. 1928.

Stival, Contribution à l\'étude des blessures des régions plantaire et inter-
digitée chez les bêtes bovines. Thèse de Paris. 1928

Barranger, La sédimentation spontanée du sang chez le cheval. Ses applica-
tions à la clinique. Thèse de Paris. 1928.

Duterrier, Contribution à l\'étude de la réaction de Kottmann. Sa valeur
dans le diagnostic de la gestation. Thèse de Paris. 1928.

Mehmed Teufik, L\'hystérectomie abdominale des carnivores. Thèse de Pa-
ris. 1928.

Garnier, Contribution à l\'étude du traitement des boiteries des régions su-
périeures des membres par les abcès artificiels. Thèse de Paris. 1928.

Langlois, Contribution à l\'étude de la strongvlose gastro-intestinale du mouton
et de son traitement. Thèse de Paris. 1928.

Moncharmont, Contribution à l\'étude de la bronchite vermineuse des bovins.
Observations sur le traitement par injections intratracliéales d\'huile créosotée
au i/ioe. Thèse de Paris. 1928.

Sauvage, Contribution à l\'étude de l\'anémie infectieuse du cheval. Thèse de
Lyon. 1928.

Bailly, Contribution à l\'étude de la vaccination antirabique des animaux do-
mestiques. Emploi du virus-éther. Thèse de Lyon. 1928.

Ledoux, Contribution à l\'étude des stomatites pseudo-aphteuses chez les bo-
vins. Thèse de Lyon. 1928.

Weyland, Contribution à l\'étude des différents traitements de la lymphangite
épizootique et en particulier de l\'antigénothérapie. Thèse de Lyon. 1928.

Deyras, L\'élevage ovin dans la région de Marrakech (Maroc). Thèse de Lyon.
1928.

E. Kleeberg, Das Blutbild des gesunden Schafes. Inaug.-Diss. Halle. 1927.
8°- 95 S.

M. Siemens, Untersuchungen über die Wolle und die Körperproportionen des
ostfriesischen Milchschafes. Inaug.-Diss. Halle. 1927. 8°. 7C S.

J. Wadsack, Die Leistungskontrolle und ihre Bedeutung für die Steigerung
der Milch- und Fettergiebigkeit im allgemeinen sowie ihre Bedeutung zur Beur-
teilung des Wertes der Blutlinien im besonderen. Inaug.-Diss. Halle. 1927. 8°.
127 S.

B. Sommer, Ueber den Gehalt an Wasser, Gesamt- und Reststickstoff in der
ungarischen Salami nach verschieden langer Lagerung. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

F. Swoboda, Ueber die Beeinflussung des Blutzuckerspiegels durch Narcotica.
Inaug.-Diss. Wien. 1928.

Bakterienflora in der ungarischen Salami nach verschieden langer Lagerung.
Inaug.-Diss. Wien. 1928.

E. Buchta, Vergleichende Bestimmungen der Alkalireserve des Blutplasmas
mit dem Makro- und Mikroapparat nach van Slyke. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

J. Köffinger, Ueber den Einfluss der einseitigen Thyreoparathyreoidektomie
auf den Blut-Zuckerwert. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

J. Berger, Studien über eine neue von Reboul gefundene Strahlung. Inaug.-
Diss. Wien. 1928.

E. Prechtl. Ueber den Einfluss einiger Desinfektionsmittel auf die Speichel-
diastase. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

A. Belloni, Ueber den Reststickstoff im Blutplasma des Schweines. Inaug.-
Diss. Wien. 1928.

A. Schotterer, Zur Feststellung der Eianzahl in verschiedenen Altersperioden
bei der Hündin. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

J . Leitner, Studien über das Oberinntaler Grauvieh mit bes. Berücksichtigung
der kleinen Oetztaler- und Pitztalerformen. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

A. Schödl, Ueber die Alkalireserve im Plasma des Rinderblutes nach Sauer-
fütterung. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

A. Spassoff, Ueber die Sporenbildung der Milzbrandbazillen in geschlossenen
Kadavern. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

L. Michalek, Ueber die praktische Verwendbarkeit der Quellungsmethode nach
Fürth und Senk und der Bestimmung der Azidität im Muskel für die Erkennung
des Alters von Pferdefleisch. fnaug.-Diss. Wien. 1928.

G. Nrosek, Untersuchungen über die Hyperglykämie und die Körpertempera-
tur bei Meerschweinchen im anaphylaktischen Schock. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

W. Sommer, Ueber die H-Ionenkonzentration der rohen und gekochten Kuh-
milch. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

F. Berger, Die Tagesschwankungen des Ressttickstoffes im Blute des Hundes.
Inaug.-Diss. Wien. 1928.

O. Scheicher, Ueber die Beziehung zwischen Blutzucker und dem Zucker der
Milch des Rindes. Inaug.-Diss. Wien. 1928.

F. E. Haag, Der Milzbrandbazillus, seine Kreislaufformen und Varietäten. Ha-
bilitationsschrift Würzburg. 1927. 8°. 50 S.

O. Masermann, Die Zahnkaries bei Tieren. fnaug.-Diss. Königsberg. 1927. 8°.
29 S. du Buy.

De Vereenigde Staten van Noord-Amerika nemen een vooraanstaande plaats
in, waar het betreft de zorg voor de hygiëne in het algemeen en de zorg voor een
hygiënische levensmiddelenvoorziening in het bijzonder, wat zeker ook geldt voor
de melk. De overheidsbepalingen zijn voor de grootere steden zeer streng. Hierbij
geldt het niet zoozeer het voorschrijven van hygiënische maatregelen aan den vee-
houder. De melkcontrôle in Amerika is praktisch gesproken een voedingsmiddel-
controle : Er worden voorschriften gegeven, dat de melk aan bepaalde eischen
moet voldoen wanneer zij onder een bepaalde benaming of graad in den handel
wordt gebracht en het is aan den producent om te zorgen, dat zij hieraan beant-
woordt. De voorschriften bevatten yooral bepalingen om te voorkomen, dat met
de melk levende ziektekiemen of smetstoffen worden overgebracht, in de eerste
plaats tuberculose. Handel in rauwe melk is vooral in de steden alleen toegestaan wan-
neer zij voldoet aan voorwaarden ongeveer zooals bij ons aan modelmelk gesteld.

Een rijkswetgeving voor toezicht op de melkvoorziening bestaat in de Ver-
eenigde Staten niet. In de allervoornaamste plaats is de melkhygiëne een onder-
werp van gemeentelijke zorg. Onder de Board of Health is in elke stad van eenige
beteekenis een stedelijk Health Department werkzaam, aan het hoofd waarvan
gewoonlijk een medicus staat. Hieraan is toevertrouwd de zorg voor alle diensten,
welke maar eenigszins met de volksgezondheid hebben te maken.

De contrôle van de melk begint aan de plaats van winning door toezicht op
boerderij en gereedschap, dus eigenlijk nog voor de melk den uier verlaat en zij
zet zich voort gedurende het geheele verdere vervoer, tot aan de aflevering aan
het huis van den verbruiker, terwijl ook alle personen, die maar eenigszins met de
melk in aanraking komen, onder toezicht staan. Elke melkproducent, die melk
ten verkoop wil afleveren is verplicht daartoe vergunning te vragen op een daar-
voor vastgesteld formulier bij den betreffenden Health Officer. Er zijn steden, die
aan elke melklevcring den eisch van tuberculose-vrije oorsprong stellen, onver-
schillig of de melk al of niet bestemd is voor rauw gebruik. In dat geval moet de
aanvraag vergezeld gaan van een staat der verrichte tuberculinatie, welk onder-
zoek verricht moet zijn door een hiertoe bevoegd verklaard dierenarts. Daarna
wordt de boerderij bezocht en een zoogenaamde score-card aangelegd. Als maxi-
mum kan gewoonlijk 100 punten worden gehaald. Door deze score-card wordt de
aandacht van den veehouder gevestigd op zaken, waarvan verbetering wenschelijk
is. Verschillende steden, zooals bijv. New-York hebben geen score-card meer,
maar vragenlijsten welke alleen met ja of neen worden ingevuld. De controle op
de boerderij wordt op geregelde tijden herhaald. Men vindt algemeen voorschriften
omtrent het te verstrekken voedsel, het terughouden van melk van zieke runderen
en gedurende enkele dagen voor en na den partus. De handen moeten voor het
melken gewasschen worden. Onmiddellijk na het melken moet de melk worden
gekoeld. De temperatuur hangt af van de hoedanigheid van het product dat men
heeft aangenomen te leveren. Ook voor het reinigen van de melkkannen en an-
dere gereedschappen bestaan nauwkeurige voorschriften. De melkbussen moeten
labels bevatten, die den aard en herkomst van de melk aangeven. Die labels moe-
ten onmiddellijk na het ledigen van de melkkannen worden verwijderd en ter-
plaatse worden bewaard ter controle van het Health Department.

Nathan Straus heeft in New-York in 1892 den stoot gegeven tot ontwikkeling
der pasteurisatie, om besmettelijke ziekten te voorkomen. In het begin ondervond
dit groote tegenstand. In Amerika wordt vrijwel uitsluitend de „Dauerpasteuri-
sation" toegepast, in het algemeen 30 minuten op een temperatuur van bijna
Ó3°C. Door deze pasteurisatie blijft het vermogen tot oproomen bijna volkomen
behouden, iets waarop de Amerikaan bijzonder is gesteld. Wanneer deze pasteu-
risatie goed wordt toegepast en o. a. schuimvorming wordt voorkomen, dan is
deze lage temperatuur voldoende om de ziektekiemen te dooden.

1. Een afdeeling voor melkontvangst, met liften, waar tegelijk flesschen- en
kannen-waschmaehines zijn opgesteld ;

3. De opslagplaatsen der gevulde flesschen, waar ook de aflevering aan de trans
portwagens plaats vindt.

De melk kan in de inrichting worden voortbewogen door pompen, door middel
van zwaartekracht of van beide. Bij de pasteurisatie wordt de melk in
voortdurend zachte beweging gehouden, zonder dat schuimvorming ontstaat,
zoodat elk melkdeeltje op gelijke wijze wordt verwarmd. De tijd en graad der ver-
hitting wordt o.a. door zelfregistreerende thermometers nauwkeurig opgeteekend.

Alle pasteurisatie-inrichtingen moeten, voor zij in bedrijf worden genomen eerst
door de gemeentelijke ambtenaren zijn goedgekeurd. Op gezette tijden vindt een
nieuwe inspectie plaats gewoonlijk om de 3 maanden of om het half jaar.

Voor en na de pasteurisatie wordt het bacteriecijfer onderzocht. Bij de w&ar-
deering van de melk is niet de chemische samenstelling, maar de zuiverheid, be-
oordeeld naar het bacteriegehalte, de voornaamste factor.

Van het voorkomen van besmettelijke ziekten bij het personeel en hun huisge-
zin moet melding worden gemaakt.

Een belangrijke factor is de bestrijding van de tuberculose onder het vee. In
1922 bedroeg het aantal op tuberculine reageerende runderen over alle staten
4% ; in 1924 3,3%, in 1926 2,8%.

De melkbedrijven passen het premiestelsel toe, niet alleen voor de hoedanigheid
van het product (laag bacteriecijfer) maar ook voor de inrichting van den sta 1
en de kwaliteit van het vee.

In de grootste steden mag de rauwe melk niet meer dan 30.000 kiemen per ccm.
bevatten.

Een pasteurisatie-inrichting, die Graad A melk verwerkt, mag geen andere
melk in ontvangst nemen.

De aanvoer van de melk geschiedt per trein. De Baltimore and Ohio spoor-
weg heeft spoorwegtankwagens voor melk in gebruik genomen van -J^ 10.000 L.
inhoud. Dezen kunnen alleen gebruikt worden aan stations waar een groote hoe-
veelheid melk wordt afgeleverd omdat bijvoegen van melk niet is toegestaan,
daar de herkomst bekend moet zijn. Daarom zijn hier nogal bezwaren aan ver-
bonden, ook wat betreft het schoonmaken van de tanks.

De samenstelling van de melk tegen het eind van de lactatieperiode. (F. E. Nott-
bohm. Ztschr. f. Unters. der Lebensmittel, Vol. 53 No. 5, 1927).

Gedurende de laatste periode van de lactatie ondergaat de melk vooral veran-
deringen wat betreft het vetgehalte en de albuminoïden.

Uierinhoud en melksecretie. (W. W. Swett. Journal of Dairy Science Vol. X,
No. i, 1927).

Om den inhoud van den uier na te gaan heeft de schrijver dezen opgespoten
met formaline en zoodoende de hoeveelheid gemeten die er in kon worden bewaard.
Hij trekt dan de volgende conclusies :

2. Een groot gedeelte van de melk bevindt zich voor het melken al in de klier
opgezameld.

3. De inwendige inhoud van den uier van een melkkoe is veel grooter dan het
volume afgescheiden melk.

4. Het vrijkomen van de melk hangt niet geheel af van hetzij een nervueze
of mechanische opwinding, hetzij van een inwendige spiercontractie, want het mel-
ken heeft kunnen gebeuren, nadat alle lichamelijke verbindingen waren ver-
broken ; post mortem kon men in een geval gemakkelijk 85% van de melk, die
anders geproduceerd werd, vrij maken.

5. De voornaamste afwijking van melk die post mortem verkregen is, is het
geringe vetgehalte. Misschien worden de vetbolletjes door de temperatuurs-
vermindering vastgehouden in de melkgangen.

Het doel was een sterilisatiemiddel te vinden, waarbij de rubberonderdeelen
minder te lijden hebben, dan met verwarming het geval is. Bij de verwarmings-
methode blijft de machine, nadat ze is schoongemaakt, in warm water van 160*
—i65°F. tot ze weer wordt gebruikt. Onderzoekingen hebben aangetoond, dat,
als de machine gedurende 20 a 35 minuten gesteriliseerd is bij 160—i&7°F. en ver-
volgens in een zwakke chlooroplossing (1 : 20.000) gedompeld wordt of opgehangen
in een ijskast of op een koude plaats waar ze beschermd is tegen stof en bevuiling,
men een zeer goed resultaat verkrijgt, terwijl de rubber veel minder te lijden heeft.

Von nützlichen Bakterien und Pilzen in Milch und Milcherzeugnissen. (Prof.
Dr. Weigmann, Tierarztl. Rundschau, Jan. 1928).

De goede smaak en de houdbaarheid van de melk hangt af van het aantal bac-
teriën dat ze bevat. Melk, die volkomen vrij is van bacteriën en schimmel is onbe-
grensd houdbaar. Het is evenwel een onmogelijkheid een dergelijke melk te winnen.
Ten gevolge van het zuur worden stolt de melk waardoor wij dus gewaarschuwd
zijn, dat de melk niet goed meer is. Toch is zuur geworden melk een zeer gezond
voedsel (Yoghurt, kefir enz.) Bij het zgn. rijpen van de room voor de boterberei-
ding speelt zich hetzelfde proces af, ook het rijpen van de kaas bestaat ten deele
uit een verzuringsproces. Dus al is het te wenschen dat onze melk zooveel moge-
lijk vrij is van bacteriën, geheel missen kunnen wij ze niet.

Eerstegraad Room en Roomondersoek. E. O. Challis, Superintendent van Sui-
welbereiding, Landbouwdepartement, Z.-Afrika).

Verschillen bij roomonderzoek hangen bijna geheel af van het feit, of de ont-
roomingscentrifuge al of niet correct werkt. Om te beginnen moet het toestel
waterpas staan, iets wat dikwijls veronachtzaamd wordt.

Het werk van de ontroomingscentrifuge is gebaseerd op de wet van de zwaarte-
kracht en de centrifugaalkracht. Daar room lichter is dan melk, wordt de melk
bij het ronddraaien verder weggeslingerd. Room met een botergehalte van niet
minder dan 40% en niet meer dan 50% geeft de beste resultaten. Met de reguleer-
schroef kan men regelen of men dikke of dunne room wil hebben. Proeven zijn ge-
nomen welke invloed de snelheid heeft op de samenstelling van de room. Correcte
snelheid is 60 omwentelingen per minuut. Er wordt dan room geproduceerd met
54% botervet, by 45 omwentelingen per minuut verkrijgt men room met 26%
botervet. Ook de temperatuur van de melk is van groot gewicht. Bij een tempera-
tuur van 90° F. werd room geproduceerd met 42% botervet, daalt de temperatuur
tot 8o°F. dan kreeg men room met 51% botervet.

Schrijver geeft een opsomming waarom roomonderzoekingen zoozeer kunnen
verschillen :

8. doordat de hoeveelheid water of ondermelk, waarmee men de bak uitspoelt
niet eiken dag dezelfde is;

Ook zindelijkheid speelt een groote rol. De grootste zindelijkheid moet in acht
worden genomen bij het melken en de melk moet dadelijk uit de stal worden ver-
wijderd. Is de room afgescheiden dan moet ze zoo laag mogelijk worden afgekoeld.
Nooit mag warme en afgekoelde room bij elkaar komen, er ontstaat dan een gist-
smaak. De emmers waarin de room bewaard wordt moeten gaaf en naadloos zijn.
Ook is een zorgvuldig vervoer, waarbij de room niet is blootgesteld aan directe
zonnestralen, van groot belang. De zuivelgereedschappen moeten onmiddellijk na
gebruik gewasschen worden, eerst met lauw daarna met kokend water.

Report of the committee on nutritional diseases. (Onderdeel van de 31e jaar-
lijksche bijeenkomst van de „United States Live Stock Sanitary Association" te
Chicago in December 1927). Referaat uit : Journal of the Am. Vet. Med. Ass.

Een negatieve balans van calcium en phosphor bij melkvee kan in belangrijke
mate worden voorkomen (speciaal op stal) door voeding van leguminosen-produc-
ten ; door maximaal groenvoer te voederen ; door hooi te voeren dat gedurende
het oogsten zoo weinig mogelijk aan dauw en regen is blootgesteld ; door de dieren
zooveel mogelijk onder de werking van direct zonlicht te plaatsen en door de rust
tusschen twee lactatieperiodes zoo lang mogelijk te nemen.

Het benutten van calcium, en dientengevolge ook van phosphor door het orga-
nisme, is afhankelijk van het al of niet aanwezig zijn van vitamine D ; dit vitamine
echter is in elke voeding voldoende aanwezig, tenzij onder zeer ongunstige omstan-
digheden. Melkrijke koeien in den aanvang der lactatie, verkeeren vaak in nega-
tieven calciumbalans. Om deze het snelst weer normaal te doen worden, is het
noodig, naast voldoende calciumhoudend voedsel, vitamine D in ruime mate toe
te dienen, in den vorm van groenvoer, levertraan, goed geoogst hooi, of met voer
dat door ultraviolet licht is bestraald.

Hart, Steenbock e.a. concludeerden, dat bestraling van koeien met ultravio-
lette stralen weinig invloed heeft op het calcium- en phosphormetabolisme. Geiten,
kuikens en waarschijnlijk ook ratten gedragen zich anders onder ultraviolette stra-
len. Een geit met een negatieven calciumbalans krijgt na bestraling vrij snel een
positieven calciumbalans. Men besluite hieruit echter niet, dat het niet nuttig
zou zijn koeien aan direct zonlicht bloot te stellen.

Bij te weinig natrium in het voedsel, wordt bij kuikens en ratten de groei be-
lemmerd.

Ibei.e heeft medegedeeld, dat likziekte bij rundvee meer beschouwd moet wor-
den als een gebrek aan kalium dan als een te kort aan phosphor of calcium. De
goede resultaten verkregen door dieren met likziekte melasse te voeren, worden
verklaard door het hooge kaliumgehalte in organischen vorm in dit voedsel.

Simmonds, Becker en Mc. Collum rapporteerden het volgende : Vitamine-A
arm dieet veroorzaakt bij ratten xerophtalmie.

Voer men een dieet met voldoende vitamine A en een weinig terro-sulfaat, dan
ontstaat een soortgelijke xerophtalmie.

Deze xerophtalmie ontstond niet als dit laatste dieet werd aangevuld met wat
olie uit tarwekiemen, welke vitamine E bevatte.

Later werd gevonden dat vitamine A door ferro-sulfaat werd vernietigd. Mis-
schien houdt vitamine E de destructie van vitamine A tegen.

Ook is het mogelijk dat ferro-sulfaat een eventueele activeering van vitamine A
belemmert, terwijl misschien door vitamine E die activeeringbelemmering wordt
opgeheven.

Gaf men in plaats van ferro-sulfaat ferri-sulfaat, dan werd de werking van vita-
mine A niet belemmerd. Ijzer gebrek, dat leidt tot te weinig haemoglobine is bij
de gewone voederrantsoenen niet te verwachten. In bepaalde streken echter in
Nieuw-Zeeland bevat de plaatselijke vegetatie zoo weinig ijzer, dat schapen ster-
ven, als niet bijgevoederd wordt met producten elders verbouwd.

Als zout, waarmee ijzer-arme dieren het snelst weer normaal worden, wordt ge-
noemd het oplosbare dubbele citraat van ijzer en ammonia.

2. Vitamine A-loos voedsel geeft bij kalveren : xerophtalmie, respiratiebezwaren,
diarrhee en dood (evenals bij dieren van andere soorten) ;

4. Vitamine A is in groote hoeveelheden aanwezig in de lever van normaal gevoe-
derde kalveren, maar het is afwezig in de lever van kalveren, gevoederd met
vitamine A-arm dieet.

Het schijnt dat herkauwers, in afwijking van andere dieren, vitamine B synthe-
tisch kunnen opbouwen.

Melk van koeien n.1. gevoerd met een vitamine B-loos dieet, bevatte in vrij
groote hoeveelheden vitamine B. Of de micro-organismen in de pens op deze synthese
.moeten worden aangekeken, is nog niet bekend.

Paarden vertoonden bij vitamine-B-arm voedsel vermindering van eetlust, van
lichaamsgewicht en paralyse van de achterhand.
Vitamine C.

In het voedsel van normaal groeiende kalveren, wordt als regel geen meetbare
hoeveelheid vitamine C gevonden. Er is weinig reden om te gelooven, dat het wel-
zijn van een kalf gestoord zou worden door een gebrek aan dit vitamine.
Voedingsstoornissen bij pluimvee.

Mussehl en andere medewerkers vonden, dat het toevoegen van 4 deelen cal-
ciumcarbonaat bij een voedsel dat op zich zelf aan alle voorwaarden voldeed, de
kuikens minder deed groeien ; werden 8 deelen calciumcarbonaat toegevoegd dan
liep de opfok op een ramp uit.

Hieruit blijkt dat een teveel aan mineralen in het rantsoen verkeerd is. Aan een
eventueel te veel van mineralen in het voedsel was tot nu toe nog weinig aandacht
geschonken.

De aandacht wordt gevestigd op het feit dat ultraviolette stralen voor opgroei-
ende biggen van belang zijn ; dieren, gevoederd met een rantsoen met calcium-
carbonaat en keukenzout, kregen rachitis als zij in donker werden gehouden,
maar niet als ze in het zonlicht kwamen.

Verder wordt melding gemaakt van een anaemie bij biggen beneden 6 weken
(bleek bloed, leverhaemorrhagiën, hartvergrooting) met veel sterfte. Levertraan,
gist, sinaasappelsap, ijzerlactaat, zemelen, mineralen e.a. mochten geen verbete-
ring brengen. Toch wordt de ziekteoorzaak gezocht in een voedingsdeficientie.

Uit het Instituut voor Pharraacologie en Ophthalraologie en de Kliniek voor
Kleine Huisdieren. Faculteit der Veeartsenijkunde. Rijks-Universiteit Utrecht.
(Directeur: Prof. Dr. H. JAKOB).

De beschrijving van een paar zeer zeker uiterst zeldzame hoorn-
vliesatwijkingen, die ik bij den hond heb kunnen waarnemen en
waaromtrent in de diergeneeskundige literatuur zoo goed als niets
kon worden gevonden, moge hier plaats vinden. In het eene geval
was een grijswitte schijfvormige troebeling, die uit verschillende
ringen was opgebouwd, aanwezig ; in het andere kwamen diepe,
weinig intensieve, grauwe troebelheden voor, die zich als banden
voordeden en met het bloote oog niet als zoodanig te zien waren.
Beide ziektegevallen zullen hieronder wat uitvoeriger besproken
worden.

Den 5den November 1925 werd policlinisch in de kliniek voor
kleine huisdieren ter onderzoek aangeboden een Hollandsche her-
dershond, oud ongeveer anderhalf jaar, omdat het dier een vlek,
welke enkele maanden tevoren klein was begonnen, maar allengs
grooter was geworden, op één der oogen had gekregen. In den
aanvang zou ook wat ooguitvloeiing hebben bestaan De hond
is steeds gezond geweest ; verschijnselen van hondenziekte zijn
nooit opgemerkt Alleen in het begin zijn de oogen met boorwater
behandeld

Op de cornea van het linkeroog is aanwezig een schijfvormige
witgrijze bijna ronde vlek, van ongeveer 6 m.M. diameter, gelegen
centraal en pericentraal, dus in het pupillair gebied der cornea ;
de hoornvliesoppervlakte is glad en glanzend; ter plaatse van de
vlek bestaat onregelmatig astigmatisme ; er bevinden zich geen
bloedvaten in het hoornvlies ; de overige deelen van het oog zijn
normaal. De schijfvormige vlek bestaat uit verschillende (vier)
ongeveer concentrisch en evenwijdig aan elkaar verloopende rin-
gen. Bij focale belichting is met de binoculairloupe duidelijk te
zien dat de vlek oppervlakkig — waarschijnlijk subepitheliaal —
gelegen is en de ringen niet homogeen troebel zijn, maar bestaan
uit een zeer groot aantal uiterst fijne, glinsterende witte of ook

wel parelmoerachtige glanzende naaldjes. Nog beter zijn deze
naaldvormige kristalletjes (als zoodanig moesten deze vormsels
zonder twijfel worden opgevat) waar te nemen, wanneer gebruik
wordt gemaakt van de Hartnacksche loupe.

In het hoornvlies van het rechteroog is slechts een klein, onge-
veer i m.M. groot, streepvormig, wit vlekje aanwezig, dat eenigs-
zins pericentraal en nasaal gelegen. Bij loupevergrooting is te
zien, dat ook dit vlekje even onder het epithelium ligt en uit
dezelfde fijne, glinsterende naaldjes is opgebouwd. Noch aan dit
oog, noch aan het rechteroog zijn ontstekings- of prikkelingsver-
schijnselen op te merken. Den eigenaar was het bestaan van dit
kleine vlekje niet bekend ; omtrent den duur kon daarom niets
worden medegedeeld.

Links is de toestand stationnair gebleven, rechts is het vlekje
iets grooter geworden, maar nog altijd streepvormig. In de directe
omgeving hiervan is nu bovendien een geringe grauwe troebelheid
zichtbaar.

Ruim een jaar later — 7 October 1927 — kwam de eigenaar
nog eens met den hond in de kliniek. De bevindingen waren toen :
rechterhoornvlies volkomen helder ; op het linkerhoornvlies nog
een ongeveer r m.M. groot vlekje zichtbaar. Met de Hartnacksche
loupe is nu duidelijk te zien dat dit vlekje uit een betrekkelijk
klein aantal, vrij van elkaar liggende naaldjes bestaat en het
maakt den indruk, alsof ook deze vrij spoedig geheel zullen gere-
sorbeerd worden. In dit geval is alzoo na enkele jaren spontaan
een vrijwel volkomen opheldering van de oppervlakkige schijf-
vormige hoornvliestroebeling opgetreden.

Naar den aard der kristallen kon slechts worden gegist. Metaal-
incrustaties waren wel buiten te sluiten. De oogen toch waren
nooit met oplossingen van zware metaalverbindingen behandeld.
Het meest voor de hand lag te denken aan bepaalde kristallen
(cholesterine, vet, urinezuur), waarvan het voorkomen in het
hoornvlies van den mensch bewezen is. Weve b.v. heeft een paar
gevallen van kristalvormig in de cornea beschreven, waarbij
kristallen van urinezuur of urinezure zouten in het spel waren.
Het uitkristalliseeren scheen hier plaats te hebben gehad in een
overigens nog volkomen normaal hoornvliesweefsel. Een der ge-
vallen werd door hem waargenomen bij een 56-jarigen man.

Gezien werd een dubbelzijdige, symmetrische, schijfvormige,
vrij scherp omschreven, tot het diepste derde deel der cornea
beperkte, centrale troebeling.

De aandoening was recidiveerend en bestond uit een infiltratie
van zeer fijne, glinsterende, witte kristalletjes. Deze lagen alle,

evenals ijzervijlsel in een magnetisch veld, in dezelfde richting
gerangschikt. Opgemerkt wordt door Weve, dat dergelijke pro-
cessen aan de hoornvliesperipherie beginnen en deels diep, deels
oppervlakkig kunnen liggen.

Uhthoff was wel een der eersten, die opmerkzaam maakte op
het voorkomen van urinezuurkristallen in het hoornvlies, (kera-
titis parenchymatosa urica).

Hij nam een beiderzijdsche, symmetrische degeneratie met
afzetting van uraten in de cornea waar, bij overigens normale
oogen. Bij loupe-onderzoek bleken deze subepitheliaal te liggen.
De ringvormige, grauw-gele, glinsterende, scherp begrensde troe-
belingen, hadden een glad oppervlak en bevonden zich in het
randgedeelte van het hoornvlies. Interessant zijn wat dit betreft
de proeven van Leber, Ebstein en Wessely.

Leber vond, in tegenstelling met Ebstein, dat urinezuur, ge-
bracht in het hoornvliesparenchym door injectie of inwrijving van
kristalbrij in een zakwond, geen merkbare ontstekingsverschijn-
selen veroorzaakte. De oorzaak van deze elkaar tegensprekende
bevindingen is waarschijnlijk gelegen in het gebruik van verschil-
lende urinezure zouten.

Wessely nam zijn proeven met mononatriurnuraat. De kristal-
len daarvan hadden naaldvorm, terwijl het gewone mononatriurnu-
raat van den handel een amorphen bouw heeft. Mononatriurnuraat
in naaldvorm, in een physiologische keukenzoutoplossing opge-
lost, veroorzaakte, wanneer het bij een konijn in het hoornvlies-
parenchym werd gespoten, zoo goed als geen prikkeling. Na een
maand zag hij volkomen resorptie van het uraatdep^t en ophel-
dering van de cornea.

Daarna trad ter plaatse opnieuw troebeling op, waarin fijne,
glinsterende kristalletjes waren te zien. Na 3 a 4 maanden ont-
stonden necrotische processen in de substantia propria (slechtere
kleuring, geringer aantal celkernen). De descemet had zich in twee
lamellen gesplitst en daartusschen was wat nieuw weefsel gevormd.
Microscopisch konden echter door hem geen kristallen worden
aangetoond.

Bekend is dat ook andere kristallen in het hoornvlies kunnen
voorkomen, b.v. van cholesterine, van cholesterineesters en van
vet en vetzuren.

Wf.nt en Wibaut beschreven een ringvormige, parenchyma-
teuze hoornvliesaandoening, die door langzame voortschrijding
tot een schijf werd en uit fijne kristallen bestond. Het lijden ver-
toonde een t3\'pische dominante erfelijkheid, zooals uit een bijge-
voegden stamboom bleek. De aandoenig was dubbelzijdig ; de
grootste diameter bedroeg ongeveer een derde gedeelte van de
hoornvliesdoorsnede ; de ligging was centraal. De veranderingen
reikten tot aan het gladde hoornvliesoppervlak. Prikkelingsverschijn-

selen ontbraken. Omtrent den aard der kristallen kon niets anders
worden gezegd, dan dat ze naaldvormig en glinsterend waren.

Weve heeft verder nog in litteekens van z.g. keratitis disciformis
cholesterinekristallen gevonden. Ook Koeppe bericht in hoorn-
vlieslitteekens kristalvormingen (cholesterinekristallen) bij den
mensch te hebben gezien.

De hoornvliesvlek, die bij den door mij hier genoemden herders-
hond voorkwam, deed zeer veel denken aan een teekening (fig. 2),
welke Schock indertijd van een door hem bij een hond waarge-
nomene, schijfvormige hoornvliestroebeling, gaf. Schock meende
zijn geval als keratitis disciformis te kunnen aanduiden. Ter ver-
gelijking met mijn geval wil ik in het kort weergeven, wat hij bij
den hond omtrent dit lijden gevonden heeft, daar ook nog een
paar andere gevallen door hem onder den naam keratitis disci-
formis zijn beschreven.

Evenmin als door mij, kon door Schock, een nader histologisch
onderzoek worden verricht. Het meest met het mijne overeen-
komende geval van Schock, kwam voor bij een twee-jarigen hond
(Duitsche staande) die vijf maanden te voren op beide oogen,
zonder aantoonbaren oorzaak, troebelingen had gekregen, welke
steeds grooter waren geworden. Ontstekingsverschijnselen waren
nooit door den eigenaar opgemerkt. Ook door Schock werd hier-
van bij het onderzoek niets bemerkt. Zoowel op het linker- als
rechteroog was een excentrische, schijfvormige vlek zichtbaar en
wel rechts in den vorm van een trapezium en links meer als een
ronde schijf. De troebeling was scherp begrensd, lichtgrauw van
kleur, niet overal even sterk ; de randen minder doorschijnend
dan de centrale deelen; de oppervlakte volkomen glad, spiegelend
en effen; vaatvorming ontbrak. Bij focale belichting was te zien,
dat de troebelheid direct onder het epithelium lag.

Schock vermoedde dat de vlek zich bevond öf in de Bowman-
sche membraan öf — en dat zou volgens hem het meest waar-
schijnlijk zijn —, in de oppervlakkige lagen van de propria.

De aandoening was ongeveer terzelfder tijd op beide oogen
ontstaan en ongeveer van dezelfde grootte.

Een ander geval, werd door hem gezien bij een 2} jaar ouden
pinscher. Ook hier was de aandoening binoculair; ook hier waren
prikkelingsverschijnselen afwezig. De troebelingen waren rond,
centraal en oppervlakkig gelegen, ongeveer 7 m.M. in diameter,
scherp begrensd ; de periphere deelen het minst doorschijnend
(wittere zoom).

Chemische, thermische en traumatische invloeden konden vol-
gens Schock in zijn gevallen, als oorzaak van het Jijden, wel wor-
den buiten gesloten. Veel meer zouden endogene oorzaken een rol
hebben gespeeld en werd in de eerste plaats door hem aan honden
ziekte gedacht.

Zooals we gezien hebben, meent Schock deze aandoening bij
den hond tot de keratitis disciformis te kunnen rekenen. Ik meen
evenwel uit zijn beschrijvingen te hebben kunnen opmaken, dat
zulks niet is komen vast te staan, dat de daarvoor noodige bewij-
zen niet zijn gebracht en dat. hij daarom hiertoe niet gerechtigd was.

De meeste schrijvers hebben zonder meer de mededeelingen van
Schock overgenomen.

Schleich wees er echter reeds op, dat de naam keratitis disci-
formis, door Schock voor het betreffende hoornvlieslijden van den
hond gebruikt, niet voldoende gemotiveerd was. Hij zegt er kritisch
het volgende van : ,,Die von Schock als keratitis disciformis
bezeichnete Hornhauterkrankung, die in Form eines scheiben-
förmigen Infiltrates im Parenchym der Kornea beobachtet wurde,
ist nicht eingehend geschildert".

De keratitis disciformis is door Fuchs het eerst als zoodanig
bij den mensch bekend geworden. Hij beschreef deze in 1901,
omdat er bij de Ophthalmologen verschil van meening bleek te
bestaan ten opzichte van de differentiatie van de keratitis disci-
formis en de keratitis anularis, waarover door Vossius in 1885
was gepubliceerd.

Vossius schrijft nl. : „Bisweilen bildet sich innerhalb der wie
matt angehaucht erscheinenden oberflächlich getrübten und ge-
stichelten Cornea nicht eine wolkige Scheibe, sondern ein aus
Infiltraten confluierender intensiv getrübte Centraler Ring mit
durchsichtiger Mitte. Allmählich verkleinert sich der Ring, wäh
rend er an der Peripherie sich aufhellt bis schliesslich eine centrale
stecknadelnapfgrosse Trübung entsteht".

Daarentegen luidt de beschrijving, die Fuchs van de keratitis
disciformis geeft aldus ■ „Die Krankheit findet sich bei Personen
in mittleren Lebensalter und tritt haüfig nach leichten Epithel-
defecten sei es durch Verletzung, sei es durch Herpes Corneae,
auf. Sie charakterisirt sich durch eine zarte, graue Scheibe, welche
ziemlich die Mitte der Hornhaut einnimmt und durch einen inten-
siven grauen Rand scharf gegen die durchsichtigen Randteile der
Hornhaut sich abgrenzt. Die Oberfläche der Hornhaut ist darüber
matt und unempfindlich. In Verlaufe der Krankheit, welche ge-
wöhnlich einige Monate währt, kommt es haüfig zu kleinen Ulcera-
tionen und es bleibt meist eine ziemlich starke Trübung zurück.

In het meerendeel der gevallen zijn de middelste hoorn vlieslagen
bij de keratitis disciformis in het proces betrokken. Soms is de
zetel van het Iii den dieper, slechts zelden oppervlakkiger. Met een
sterke loupe en het hoornvliesmicroscoop, kunnen fijne, krijtwite
puntjes worden opgemerkt. Enkele diepe bloedvaatjes dringen
soms in het verloop der aandoening van den rand uit, naar de
infiltratie toe, het hoornvlies binnen.

syphilitische kinderen aantasten en als regel binoculair zijn, ter-
wijl daarentegen de keratitis disciformis (Fuchs) monoculair bij
volwassenen van middelbaren leeftijd ter waarneming zou komen
en volgens Wagner met syphilis niets te maken zou hebben.

Schirmer beschrijft de keratitis disciformis posivaccinaïis ; deze
zou eveneens voornamelijk slechts bij kinderen voorkomen.

Grunert bericht dubbele en zelfs drievoudige ringen te hebben ge-
zien, welke na geringe ulceratieve processen zouden zijn opgetreden.

Vossius is van meening dat de keratitis anularis een bijzonderen
vorm van keratitis parenchymatosa is, terwijl Junius en Kn^tapp
de keratitis disciformis tot een bijzonderen vorm van herpes
corneae rekenen.

Fuchs wil de keratitis disciformis een plaats inruimen tusschen
de oppervlakkige, schijfvormige troebeling, welke na ulcus serpens
ontstaat en die welke na herpes corneae optreedt. Bij alle drie ligt
er volgens hem een infectie na epitheellaesie aan ten grondslag.
Ook volgens Hoor zou het lijden waarschijnlijk op een ectogene
infectie berusten.

Peters vermoedt hier met een primair, met herpes en recidi-
veerende cornea-erosies samenhangend, lijden te doen te hebben.
De oorzaak van de keratitis disciformis zou op zenuwlaesies, welke
tot oedeemleidende voedingsstoornissen als gevolg zouden hebben,
berusten. De hoornvliesontsteking zou hierbij niet van etterigen
aard zijn.

Meller, die, de histologische hoornvliesveranderingen bij deze
ziekte bestudeerde, beschouwt de aandoening als secundair. Vol-
gens hem zou deze tengevolge van ontstekingsinfiltraten optre-
den. De schijfvormige troebeling, zou worden veroorzaakt door een
in organisatie overgaande exsudaatschijf van den achtersten
hoornvlieswand. Ook werden door hem tevens daarbij meer opper-
vlakkige infiltraten gezien, welke klinisch geleken op de keratitis
punctata superficialis. Verder vond hij nog een omschreven necrose
van cellig geinfiltreerd parenchymweefsel. Het endotheel bleek
niet geheel normaal te zijn, de descement was geplooid, waardoor
streepvormige troebelingen ontstonden. Zelfs de iris was min of
meer veranderd. Meller dacht als oorzaak een bacterieele in-
fectie, waarbij de microörganismen, door de snel optredende ne-
crose, reeds spoedig afsterven. Hij meent hier te doen te hebben
met een necrose van hoornvliesfiltraten, welke door uitwendige
infectie wordt veroorzaakt en wil niet aannemen dat er eenig ver-
band bestaat met het ulcus serpens, daar bij proefdieren een der-
gelijk lijden door hem niet kon worden opgewekt.

Later meenden ook Peters en Haddano microscopisch het be-
wijs te hebben geleverd, dat bij de keratitis disciformis weefsel-
necrose in het spel is. Er zou zich bij dit lijden een necrotische of
subnecrotische schijf vormen.

Volgens vos Hippel zou de keratitis disciformis een gevolg van
endotheellaesies zijn. De in de humor aqueus zich bevindende
schadelijke stoffen, zouden deze laatste dan hebben teweegge-
bracht.

Wagner is bij zijn onderzoek tot de volgende conclusie gekomen :
,,de keratitis disciformis wordt gekenmerkt door een in de diepte
gelegen, schijfvormig gebied van sterk gealtereerd hoornvlies-
weefsel en wordt veroorzaakt door toxinen die geproduceerd wor-
den door in het epitheel zich bevindende microörganismen, die
wel is waar onder het microscoop niet ontdekt zijn, doch wier
aanwezigheid wij met een groote mate van waarschijnlijkheid
kunnen vermoeden".

Ik heb gemeend, hier wat uitvoeriger te moeten zijn, om duide-
lijker te kunnen laten uitkomen dat het onderzoek van Schock
onvoldoende is geweest, om de diagnose keratitis disciformis bij
den hond, met zekerheid te kunnen stellen.

Mijns inziens pleiten de verschillende bevindingen er meer voor,
om in de door Schock beschreven gevallen, aan kristalafzettingen
in het hoornvlies te denken. Dat hondenziekte hierbij een aetiolo-
gischen rol zou hebben gespeeld, komt mij eveneens onwaarschijn-
lijk voor, omdat ten eerste, de honden niet jong meer waren en
ten tweede, de door hem genoemde verschijnselen niet op honden-
ziekte wezen. Evenmin deden de bij deze honden waargenomen
hoornvliesveranderingen aan keratitis parenchymatosa denken,

Jakob is van meening, dat de meervoudige ringvorming in het
door mij waargenomen geval, door periodisch optredende, onge-
lijke vermeerdering van kristallen tot stand is gekomen. Misschien
dat ook bepaalde spanningsverhoudingen in de cornea, waardoor
volgens Fleischer eveneens de z.g. „Haemosiderinering" bij kera-
toconus zou ontstaan, eventueel hiertoe aanleiding kunnen geven.
Fleischer meent nl. dat de bruine haemosiderinering, welke aan
de basis van de kegelvormige hoornvliesuitpuiling wel wordt ge-
zien, een gevolg van kleine bloedingen is en deze bloedingen zich,
door de eigenaardige spanningsverhoudingen in het hoornvlies,
kringvormig in het weefsel verdeelen.

Dat de kristalafzetting bij voorkeur in het hoornvliesmidden
plaats vindt, is wel aan de daar aanwezige geringere vloeistofbewe-
ging toe te schrijven.

Dit hoornvlieslijden werd opgemerkt bij een ruwharigen, vier
jaar ouden hond, fox-terrier, die 20 November 1926 policlinisch
ten onderzoek werd aangeboden, omdat het dier niet meer zou
kunnen zien. De verschijnselen van blindheid waren door den eige-
naar eerst sedert ongeveer de laatste veertien dagen opgemerkt.
Een oorzaak voor het lijden kon niet worden aangegeven.

Klinisch onderzoek : Het dier maakt den indruk volkomen blind
te zijn en loopt tegen op zijn weg geplaatste voorwerpen (b.v.
stok) aan. De oogen zijn niet vergroot en niet pijnlijk ; oogprikke-
lingsverschijnselen ontbreken. De intraoculaire druk blijkt bij
digitaalpalpatie niet verhoogd te zijn. Gevonden wordt bij refractie-
bepaling in het rechte beeld, beiderzijds een Myopie van 3 D. Er
zijn geen verschijnselen welke op een conjunctivitis of keratitis
wijzen. De voorste oogkamer vertoont geen afwijkingen ; wel zijn
de beide pupillen verwijd en reageert de iris niet op licht. Bij be-
zichtiging van de cornea van het linkeroog met de Hartnacksche
loupe en bij focale belichting, worden daarin eigenaardige, eenigs-
zins grauwe, diepe, handvormige troebelingen welke zich voor-
namelijk in de bovenste helft van het hoornvlies bevinden, ontdekt.
Verschijnselen van ontstekingen schijnen daarbij niet te bestaan,
worden althans niet opgemerkt. Het maakt den indruk alsof de
veranderingen tegen de achtervlakte van het hoornvlies aanliggen.
Het epithelium en de substantia propria zijn volkomen normaal
en doorzichtig. De iris vertoont niet de minste afwijkingen in kleur
of teekening ; lens- of glasvochttroebelingen ontbixken. Bij fundus-
onderzoek blijkt de papil niet scherp begrensd te zijn en lijkt het,
alsof deze meer geleidelijk in het retinale weefsel overgaat. De papil
ligt geheel in het tapetum nigrum en is met pigmentkorrels be-
dekt. Een pathologische excavatie wordt niet gezien. Het tapetum
lucidum is normaal van kleur en daaraan kan niets afwijkends
worden geconstateerd. De retinale bloedvaten vertoonen een nor-
maal voorkomen en zijn van normale verhoudingen. Rechts wor-
den ongeveer dezelfde papillaire veranderingen, hoewel iets min-
der sterk dan links, aangetroffen. Het hoornvlies echter van dit
oog blijkt zonder afwijkingen te zijn, met name kunnen daarin
niet de diepe handvormige troebelingen worden aangetoond.

Daar de prognose ongunstig werd gesteld, verzocht de eigenaar
ons het dier pijnloos te dooden. Bij de sectie, verricht in het Vete-
rinair-Patho\'ogisch Anatomisch Instituut, werd enkel een chro-
nische induratieve nephritis gevonden.

De oogen werden, na te zijn gefixeerd in 10 % formaline, histo-
logisch verder verwerkt. Van het hoornvlies, dat ingesloten werd
in paraffine, werden dwarscoupen gemaakt. Ook van de papil en
omgeving werden microscopisch praeparaten vervaardigd.

Het microscopisch onderzoek van het rechter oog leverde de
volgende resultaten op : epithelium evenals substantia propria
van de cornea volkomen normaal. Verschijnselen van ontsteking
worden niet opgemerkt; nergens vermeerdering van fixe hoorn-
vliescellen of leucocyten te vinden, evenmin een onregelmatig
verloop of zwelling van lamellen of vezelen. De descemet is overal
intact en als één doorloopende, even dikke laag te vervolgen.
Rupturen of plaatsen welke hierop zouden wijzen, worden niet

gevonden. Op verschillende plaatsen bevindt zich op de achter-
vlakte van de descemetsche membraan een homogene weefsellaag,
waardoor het dan soms lijkt alsof deze daar verdubbeld of dikker
is. De nieuwgevormde homogene membraan schijnt het product
van het endothelium te zijn en is het duidelijkst aan den rand van
het hoornvlies te zien. In het algemeen wordt deze met eosine iets
intensiever en meer rose gekleurd, dan de eigenlijke descemetsche
membraan. De dikte ervan is meestal iets geringer ; niet overal kan
de nieuwe membraan duidelijk van de descemet worden onder-
scheiden. Op enkele plaatsen zijn tusschen beide membranen,
enkele, donkerblauw gekleurde, spoelvormige kernen te zien.

Het endothelium is overal intact, ook op de plaatsen van het
nieuwgevormde, homogene weefsel en bestaat, evenals normaal,
uit slechts één enkele laag van platte cellen. Op geen enkele plaats
zijn endotheelwoekeringen of is vorming van z.g. endothelogeen
bindweefsel op te merken. Iris, corpus ciliare, chorioidea, retina
zijn zonder microscopisch waarneembare afwijkingen. Ook de
papil laat, behalve dan dat de oppervlakte daarvan wat gepigmen-
teerd is, normale beelden zien.

Daar verschijnselen van ontsteking, ook microscopisch ont-
braken, de descemetsche membraan geheel intact was en op geen
enkele plaats rupturen vertoonde, was moeilijk met zekerheid
aan te geven wat de werkelijke oorzaak van de aandoening is ge-
weest. Het ligt voor de hand te denken aan glaucoma simplex,
omdat naar het schijnt bij den mensch daarbij soortgelijke verande-
ringen zijn opgemerkt. Een analoog geval bij den hond echter is
tot nu toe niet waargenomen. Tegen het bestaan van glaucoom
zou kunnen pleiten, het ontbreken van een verhooging van den
intraoculairen druk en van een glaucomateuze excavatie.

Verschillende mededeelingen zijn in de medische ophthalmolo-
gische literatuur te vinden, welke handelen over diepe streep-
vormige hoornvliestroebelingen. lntusschen verschillen deze in
vele opzichten niet onbelangrijk van elkaar.

Haab was één der eersten, die opmerkzaam maakte op het voor-
komen van streepvormige troebelingen in de cornea bij infantiel
glaucoom en beschrijft deze als volgt : ,,In der fleckigen Trübung
kann man bei genauer Untersuchung eigentümliche bänderartige
Streifen sehen, die in der Tiefe der Cornealsubstanz liegen und
sich dort in eigentümlich gewundenem Verlauf rankenartig herum-
ziehen. Die Mitte der Bänder ist weniger trüb als ihre einander
parallel laufenden Bänder, welche durch Linien gebildet werden,
die, mit der Lupe betrachtet, Glasfäden ähnlich sehen und auf der
Hinterlläche der Cornea liegen dürften. Sie bleiben auch, nachdem
die Drucksteigerung beseitigt ist, bestehen und bilden meiner

Erfahrung nach eine wesentliche Stütze für die Diagnose, auch
wenn sie erst nachträglich gestellt werden kann. Diese charakte-
ristischen Bändertrübungen werden durch Risse in der Membrana
Descemeti verursacht".

Ook STäHLi en Reiss noemen het voorkomen van deze z.g.
„Haabsche Bändertrübungen" bij hvdrophthalmus. De desce-
metsche membraan zou dan plaatselijk inscheuren ; de randen
daarvan vervolgens uiteen wijken, tendeele van de onderlaag los-
laten en omkrullen. Later zou het endothelium op deze plaatsen
een nieuwe homogene membraan (descemet) afscheiden. Boven-
dien zou zich hier z.g. endothelogeen bindweefsel, dat secundair
schrompelt, vormen, waardoor blijvende, handvormige troebelin-
gen zouden optreden.

Schirmer, Hess, Vogt, Fuchs, Meller e.a spreken bovendien
nog van ,,Faltungstrübungen der Hornhaut" Hierbij zouden de
streepvormige troebelingen een gevolg zijn van plooi vormin-
gen van de descemet, zonder dat daarbij verdere hoornvliesver-
anderingen zouden behoeven te bestaan De diffuse hoornvlies-
troebelingen, welke zich in sommige dezer gevallen tusschen de
strepen bevinden, zouden volgens Leber en Schirmer berusten
op zwelling van het hoornvliesparenchym als gevolg van endo-
theellaesies.

Plooivormingen van de diepste deelen der cornea zouden na
staaroperaties, bij hypopyon-keratitis en bij iridocyclitis, vooral
wanneer laatstgenoemd lijden van rheumatischen of jichtigen aard
is, soms worden gezien. Schirmer meent dat de strepen, die hij
bij hevige corneazweren in het hoornvlies zag en die hier radiair
van den rand der zweer uitstralen, eveneens op plooivormingen
van de descemetsche membraan berusten, zonder echter hiervoor
het histologische bewijs te hebben kunnen leveren.

Vax der Hoeve en Zeeman schrijven omtrent de plooivorming
van de hoornvliesachtervlakte bij oedeem. ,,De achtervlakte wordt
dan aangewezen door fijne, grauwe streepjes, welke de optische
uitdrukking der Descemet-plooien zijn. Toen men het wezen dezer
grauwe streepjes niet kende, sprak men van streepsgewijze kera-
titis (Streifenkeratitis)".

Koeppe beschrijft het typische beeld, dat de streepvormige troe-
belingen der hoornvliesachtervlakte geven, aldus : „Man findet
je nach der Ursache längs — oder quergestellte Falten, ferner
solche, die sich in spitzen Winkeln dichotomisch teilen oder ein
zierliches Netzwerk bilden. Sie sind echte Faltenbildungen des
Endothels, der Deszemet und der tiefsten Hornhautabschnitte".

Dat er klinisch waar te nemen verschillen bestaan tusschen de
Haabsche „Bändertrübungen" en de plooivormingen van de desce-
metsche membraan laat Vogt in zijn artikel „Reflexlinien durch
Faltung spiegelender Grensflächen" uitkomen door te zeggen:

„Die Bändertrübungen können an der Spaltlampe nicht mit
Descemetfalten verwechselt werden, da einmal die mit Änderung des
Einfalls — und Beleuchtungswinkels wandernden doppelt konturier-
ten Reflexliniün bei den Bändertrübungen nicht vorhanden sind."

Volgens Stähli zouden streepvormige troebelingen ook kunnen
ontstaan door plooivorming enkel van het endothelium. Tusschen
de opstaande en naar de voorste oogkamer uitstekende wanden
van de endotheelplooien, zou zich later een homogeen weefsel af-
scheiden (Glashautleisten). Stähli bericht verder nog over „retro-
korneal gelegene, glashelle und in die Vorderkammer bei fokaler
Beleuchtung und Lupenvergrösserung sichtbare vorspringende
Leisten an Augen mit alter keratitis parenchymatosa". Daarbij
hadden zich dan tevens pigmentkorrels tegen de hoornvliesachter-
vlakte afgezet. Voor het bestaan van rupturen van de descemet-
sche membraan waren geen bewijzen, daar nergens de voor deze
aandoening kenmerkende, paralel verloopende, dubbele reflex-
lijnen werden gezien. Hier zou aanwezig zijn geweest een nieuwge-
vormd homogeen weefsel en waarschijnlijk zou tevens nog vorming
van endothelogeen bindweefsel hebben plaats gehad. Een nader
anatomisch onderzoek om dit te bevestigen, kon intusschen door
hem niet worden gedaan. Stähli stelt zich het ontstaan van deze
veranderingen zoo voor, dat onder bepaalde voorwaarden het
hoornvliesendotheel alleen, dus zonder de daaronder zich bevin-
dende descemetsche membraan, zich op bepaalde plaatsen plooit
en tusschen beide bladen van de endotheelduplicatuur een homo-
geen weefsel wordt afgescheiden.

Koeppe zegt bovendien gevonden te hebben „Unechte Falten-
bildungen" welke zooals hij schrijft : „ziemlich scharf abgesetzte
und streifenförmig erscheinende Trübungen bilden, die verzweigt
und sich dichotomisch teilend erscheinen können, aber nicht auf
Fältelungen von Deszemet, Endothel und tiefsten Hornhaut-
schichten beruhen, sondern auf Dehiszenzen im Endothel der
Kornea und Hineindringen von Kammerwasser in die tiefsten
Schichten zurückführen sind."

In het algemeen kan men dus wel zeggen : Plooien der diepste
hoornvlieslagen ontstaan door plaatselijke schrompelingen van het
hoornvlies, scheuren van de descemetsche membraan door ver-
grooting en rekking van de Cornea.

De histologische beschrijving, welke door E. Fuchs in een arti-
kel „Erkrankungen der Hornhaut durch Schädigung von hinten"
gegeven wordt van „homogene Auflagerungen auf der hinteren
Hornhautwand", komt in menig opzicht, zeer veel met de door mij
waargenomen verandering der hoornvliesachtervlakte overeen. In
al de tien gevallen, waar Fuchs zulks heeft kunnen constateeren,
betrof het oogen, waarbij de intraoculaire druk was verhoogd of
verhoogd geweest was.

De descemetsche membraan was daarbij bedekt met een weefsel,
dat er, bij zwakke vergrooting bezien, homogeen uitzag en door
Fuchs aangeduid werd met den naam van „homogene Auflage-
rung", ten einde daardoor deze homogene weefselnieuwvorming van
andere descemetachtige nieuwvormingen te onderscheiden. Soms
was de homogene weefsellaag vrijwel overal van gelijke dikte en
maakte het dan, althans bij wat oppervlakkige en vluchtige be-
zichtiging, den indruk, alsof men met slechts één enkele zeer dikke
weefsellaag te doen had. Meestal was evenwel dit weefsel aan de
hoornvliesranden het dikst en werd dit naar het midden toe al-
lengs dunner. In die gevallen was dan het midden van het hoorn-
vlies hiermede niet bedekt.

De dikte ervan was niet zelden vele malen die van de descemet,
de achtervlakte ervan in den regel glad en slechts een enkelen keer
vond Fuchs ze wat onregelmatig en met oneffenheden. Het weefsel
scheen vaak volkomen homogeen te zijn en onderscheidde zich
dan alleen door kleur, in de microscopische praeparaten, van de
descemetsche membraan. Vooral wanneer kleuring volgens van
Gieson was toegepast, was een en ander duidelijk te zien.

In verschillende gevallen was de grens tusschen descemet en
nieuwgevormd weefsel niet als een duidelijk, scherp afgescheiden
lijn, zichtbaar. In die gevallen kon hij dan alleen door het verschil
in kleur, beide weefselsoorten van elkaar onderscheiden. In de
gevallen dat het weefsel niet geheel homogeen was, vertoonde dit
zeer regelmatige parallelle strepen, hetgeen een bewijs zou zijn voor
zijn opbouw uit verschillende lamellen. Hoe ouder de homogene
laag was, des te meer ging deze, ook wat kleuring betrof, op de
descemet gelijken. Hij schrijft daaromtrent nl. : ,,mit zunehmen-
dem Alter verdichtet sich die aufgelagerte Substanz und wird
dabei, nach der Färbung zu urteilen, der Descemeti chemisch ähn-
licher. Sie schrumpft dabei, so dass die Lamellen dünner werden,
und ihr Zusammenhang sich lockert, wodurch ihre Grenzen deut-
licher werden. Die Zusammensetzung der Auflagerung auf Lamellen
zwingt zur Annahme, dass ihre Abscheidung nicht gleichmässig
sondern schubweise erfolgt."

De laag, welke zich het dichtst bij de descemet bevond, leek vaak
zooveel op laatst genoemde membraan, dat men zou kunnen ge-
looven, met een zeer dikke, uit twee deelen bestaande descemet,
hier te doen te hebben. Daardoor zou het volgens hem mogelijk
zijn geweest, dat verschillende onderzoekers inderdaad van mee-
ning waren, dat hierbij de descemet eigenlijk uit lamellen was
opgebouwd. Hier en daar kwamen tusschen het homogene weefsel
soms ook enkele kernen en pigmentkorrels voor. De kernen waren
zonder twijfel van endotheelcellen afkomstig. Daar in verschillende
coupen het weefsel mechanisch van de descemet bleek verwijderd

te zijn, moest worden aangenomen, dat beide weefsellagen niet
zeer vast en innig met elkaar verbonden waren.

De descemet was ter plaatse der weefselnieuwvorming in den
regel dunner dan normaal. Het endothelium was op de achter-
vlakte van het betreffende weefsel steeds zeer spaarzaam en ont-
brak zelfs vaak zoo goed als geheel.

Wagemann meende dat deze homogene nieuwvorming een pro-
duct van het endothelium was. Niet allen hebben zulks willen
aannemen. Fuchs zegt b.v. : „Man könnte sie vielleicht so erklären
dass bei veränderten chemischer Beschaffenheit des Kammer-
wassers — und vielleicht auch der Hornhaut — an der Berüh-
rungsstelle beider, eine unlösliche Eiweissubstanz aus dem Kammer-
wasser sich ausscheidet und auf die Hornhaut niederschlägt. Die
Gegenwart der Descemeti wäre dazu nicht unbedingt erforderlich,
da die Auflagerung ja auch dort sich bildet, wo Risse in der Des-
cemeti bestehen. Man müsse ferner annehmen, dass die Ausschei-
dung auch dort erfolgt, wo noch ein rudimentäres Endothel die
Hinterfläche der Hornhaut bedeckt und dass sie dann unterhalb
desselben erfolgt. Dass die Ausscheidung der Auflagerung ein che-
mischer Vorgang ist, ist ja zweifellos auch für den Fall, als man
dieselbe den Endothelzellen zuschreibt", verder zegt hij : „Das
häufige Zusammentreffen der Auflagerung mit Drucksteigerung
lässt an einen ursächlichen Zusammenhang diesser Erscheinungen
denken.

Die Ausscheidung einer glashäutigen Schicht könnte der Zweck
der Verstärkung der dem Drucke nachgebendem Hornhaut haben,
nach Analogie der Neubildung elastischer Membranen in Blutge-
fässen infolge erhöhten Blutdruckes.

Diese Membranen bilden sich in den Blutgefässen auch ent-
fernt vom Endothel und sind nicht von diesem abzuleiten. Die
Annahme eines veränderten Chemismus könnte trotzdem nicht
entbehrt werden, weil ja nur in weniger Fällen von Drucksteige-
rung oder Ektasie der Hornhaut solche Auflagerungen gebildet
werden."

Lehmann ten slotte zegt: „die Glasleisten entstehen aus Fibrin-
strängen in der Vorderkammer, die sich nachträglich an die Horn-
hauthinterfläche anlegen."

Over het voorkomen van „Bändertrübungen" bij dieren hebben
Heusser en Bürgi bericht. Veelvuldig zouden ze door hen, met
name bij paarden, zijn gezien. Scheuren in de descemet en het
omkrullen van de randen daarvan, zouden veelal de oorzaak daar-
van zijn. Microscopisch werd door Heusser gevonden nieuwvor-
ming van een homogene membraan.

Plooivormingen van de diepste deelen van het hoornvlies (des-
cemetplooien) zouden volgens hen bij het paard nog vaker worden
gezien. Deze veroorzaken streepvormige troebelingen en worden

Wij zien hieruit dat de mededeelingen van veterinaire zijde hier-
omtrent gedaan, slechts schaarsch zijn en dat alleen wat het paard
betreft, hier enkele nadere onderzoekingen zijn gedaan.

Deze diepe handvormige troebelingen (Bändertrübungen) die
nen niet verward te worden met het hoornvlieslijden, dat wel
onder den naam van „band oder gürtelförmige Keratitis" in het
Duitsch is beschreven. Deze bij bejaarde menschen wel voorko-
mende aandoening, doet zich daar voor als een gordelvormige troe-
beling van het hoornvliesepitheel en zou veroorzaakt worden door
fijne, hyaline korreltjes in de diepste lagen van het epithelium, die
later verkalken. De gordel strekt zich horizontaal over het middel-
ste derde van het hoornvlies uit en is breeder aan den hoornvlies-
rand, dan nabij het hoornvliesmidden (Straub). Ook bij het paard
is een dergelijke epitheliale hoornvliesaandoening na maandblind-
heid en bij phthisis bulbi wel geconstateerd. Wörner schijnt het
lijden verder ook wel, in overigens normale oogen van het paard,
te hebben opgemerkt.

Jakob en Straub geven er de voorkeur aan de gordelvormige
keratitis te bestempelen met den naam ,,degeneratio corneae zonu-
laris", om daardoor te laten uitkomen, dat wij hier niet met een
hoornvliesontsteking, maar met een hoornvliesdegeneratie, te
doen hebben.

Weve : Over keratitis urica en andere vormen van jichtig ooglijden. Diss. Am-
sterdam 1924.

Uhthoff : Doppelseitige symmetrische Degeneration der Kornea mit Ablage-
rungen von Harnsäure und saurem harnsauren Natron bei sonst normaler Be-
schaffenheit des Auges und gutem Allgemeinbefinden. Klin. Monatsbl. f. Aug.
J9I5- S. 383.

Wessely : Ueber Wirkung und Schicksal von Uratdepots im Auge. Arch. f.
Aug Bd. 81. H. 3/4. 1916.

Went en Wibaut : Een zeldzame erfelijke hoornvliesaandoening. N. T. v. G.
No. 26, 1924.

Schock: Eine noch nicht beschriebene Hornhautaffektion beim Hunde. Arch.
f. Vergl. Ophth. 1910. S. 313.

Fuchs : Ueber ringförmige und scheibenförmige Keratitis (Keratitis annularis
et disciformis). Klin. Monatsbl. f. Aug. 1901. 543. Bd. II.

Peters : Ueber traumatische Hornhauterkrankungen (Erosionen, Keratitis
disciformis und Ulcus serpens) und ihre Beziehungen zum Herpescorneae. Graef.
Arch. 1904.

Peters : Zur Frage der Vossiusschen Ringtrübung. Klin. Monatsbl. f. Aug.
B.d 75. 1925.

Peters: Zur Frage der Keratitis disciformis. Klin. Monatsbl. f. Aug. 1905. Bd.
II. S. 553-

Meller : Die histologischen Veränderungen des Auges bei der Keratitis dis-
ciformis. Klin. Monatsbl. f. Aug. 1905. Bd. II. S. 335.

von Hippel : Zur Pathologie des Hornhautendothels. Klin. Monatsbl. f. Aug.
1901. S. 695.

Wagner : Bijdrage tot de kennis van het wezen der keratitis disciformis. Diss.
Amsterdam. 1916.

Jakob : Pathologische Anatomie des Auges der Tiere. Ergebnisse der Allgem.
Path. u. Pathol. Anatomie. XXI. Jahrgang. 1927.

Fleischer : Ueber eine eigenartige bisher nicht bekannte Hornhauttrübung,
(ein Hinweis auf die normale Struktur der Hornhaut. Graef. Arch. Bd. 72. S. 136.
Haab : Atlas der äusserlich sichtbaren Erkrankungen des Auges. 1906.
Stähli : Demonstration histologischer Praeparate von Bändertrübungen im
hydrophthalmischen Auge. Gesellsch. der Schweiz. Augenärzte. Ref. Klin. Mo-
natsbl. f. Aug. 1917. S. 156.

Stähli : Klinik, Anatomie und Entwicklungsmechanik der Haabschen Bän-
dertrübungen im hydrophthalmischen Auge. Arch. f. Aug. 1915. H. 4.

Stähli : Ueber persistente retrokorneale Glashautleisten in ehedem parenchy-
matösen kranken Augen. Klin. Monatsbl. f. Aug. 1919.

Reiss : Untersuchungen zur pathologischen Anatomie und zur Pathogenese
des angeborenen Hydrophthalmus. Graef. Arch. Bd. 60. 1905. S. 1.

Schirmer : Ueber Faltungstrübungen der Hornhaut, Graef. Arch. Bd. 42. 1896.
Hess : Entstehung der Streifenförmige Hornhauttrübungen. Arch. f. Aug. Bd.
33. S. 204.

Hess : Klinische und experimentelle Studien über die Entstehung der Streifen-
förmigen Hornhauttrübungen. Graef. Arch. Bd. 38.

Vagb : Reflexlinien durch Faltung spiegelnder Grenzflächen. Graef. Arch. Bd.
99. 1919. S. 296.

Fuchs : Ueber Triikungen der Hornhaut bei Glaukom. Graef. Arch. Bd. 27.
1881. S. 3.

Fuchs : Ueber Wucherungen des Hornhautendothels. Zeitschr. f. Aug. Bd. 61. I.
1927.

Meller : Zur Kenntnis der bänderförmigen Trübungen. Klin. Monatsbl. f. Aug.
Bd. 59. 1917.

Van der Hoeve en Zeeman : Leerboek der Oogheelkunde. Deel I. 1921.
Fuchs : Erkrankungen der Hornhaut durch Schädigung von hinten. Graef.
Arch. Bd. 92. S. 145. igtj.

Wagenmann : Neubildung von glashäutiger Substanz an der Linsenkapsel
(Nachstar und Kapselstar) und an der Descemetschen Membran. Graef. Arch. Bd.
35. 1889. S. 172.

Wagenmann : Weitere Mitteilungen von glashäutige Neubildungen an der
Descemetschen Membran. Graef. Arch. Bd. 38. S. 91.

Lehmann : Beitrag zur Kenntnis der Glasleistenbildung an der Hornhaut-
hinterfläche bei abgelaufener Keratitis parenchymatosa. Vereinig, mitteld. Augen-
ärzte. Klin. Monatsbl. f. Aug. Bd. 78. 1927.

Heusser : Ueber Flecken und Vaskularisation der Hornhaut des Pferdes.
Graef. Arch. Bd. 106. S. 10. 1921.

Bürgi : Ueber Hornhautveränderungen bei Pferd und Hund. Festschr. der
Dozenten der Universität Zürich. 1914. S. 12.
Straub : Leerboek der oogheelkunde. 1912.
Jakob : Tierärztliche Augenheilkunde. 1920.

Afbeelding 2. microphoto, vergr. 250 x. Geval II : diepe handvormige hoorn-
vliestroebelingen rechteroog. Schijnbare plaatselijke verdubbeling van de des-
cemetsche membraan.

Verfasser beschreibt zwei seltene Hornhautveränderungen beim Hunde, die in
•der tierärztlichen Literatur noch wenig bekannt sind.

Im ersten Falle wurde eine grauweisse, scheibenförmige Trübung beobachtet,
die aus verschiedenen Ringen aufgebaut war. Die Ringe bestanden aus einer gros-
sen Anzahl äusserst feiner, glitzerender Nadeln (Kristalle), die mit Hilfe der Bino-
kulärlupe oder der Hartnak\'schen Lupe bei fokaler Beleuchtung ersichtlich waren.

Im zweiten Falle zeigten sich tiefe, wenig intensive, graue Trübungen, die wie
Bänder aussahen welche aber mit blossem Auge nicht zu erkennen waren.

Aus der mikroskopischen Untersuchung ging hervor dass diese Trübungen auf
eine auf der Hinterfläche der Descermetschen Membran befindliche, homogene
Cewebeschicht zurückzuführen waren ; man hätte sie für eine Verdickung der
Desc. Membran an dieser Stelle halten können.

In this paper the author records two rare affections of the cornea in the dog,
about which very little is published in the veterinary literature.

In one case a greyish white, disk-shaped opacity was observed which consisted
of several rings ; the rings were composed of a great number of excessively minute
glistering needles (cristals) which were plainly visible by means of the binocular
magnifier or Hartnack\'s magnifying glass on focal illumination.

In the second case deep, not very intensive greyish opacities were observed
which had the appearance of rings. These rings were not recognisable by the naked
eye.

Microscopic examination revealed that these opacities were due to the pre-
sence of a homogeneous layer of tissue on the posterior part of the Descemet mem-
brane. The Descemet appeared to be thickened or doubled.

L\'auteur relate deux affections de la cornée chez le chien qui s\'observent
rarement et qui sont à peine connues dans la litérature vétérinaire.

Dans le premier cas on observait une opacité d\'un gris blanchâtre, en forme
de disque, qui était constituée par des anneaux. Les anneaux étaient composés
d\'un nombre de petites aiguilles brillantes, extrêmement fines (cristaux) qu\'on
pouvait distinguer à l\'aide d\'une loupe binoculaire ou celle de Hartnack, avec
éclairage focal.

Dans le second cas on observait des opacités profondes, peu intensives et de
couleur grisâtre, ayant l\'aspect d\'anneaux qui étaient presque invisibles à l\'oeil nu.

A l\'examen microscopique on constata que ces opacités étaient dues à la pré-
sence d\'une couche de tissu homogène sur la côté de derrière de la membrane de
Descemet. Celle ci parut être épaissée ou doublée.

a. Ungt. elemi, na operatie bij de zoogenaamde slijmige degene-
ratie der neusschelpjes bij het paard en in geopende kaakboezems.

Verleden jaar werd mij bekend (Tijdschrift voor Geneeskunde),
dat in ontstoken traanzakjes bij den mensch Ungt. elemi met

succes werd ingebracht. Dit geeft mij aanleiding tot de be-
schrijving van het gebruik, dat ik van hetzelfde geneesmiddel
heb gemaakt in de bovenvermelde gevallen, nadat ik het in
andere holte-wonden reeds met succes had aangewend.

Het eerste geval betrof een pony, in gebruik bij een petroleum-
venter te O.-B. in het jaar 1914. Dit dier leed aan een slijmige
degeneratie der neusschelpjes links, en was ^ ¹² j^aar oud.

Van een beschrijving van het lijden en van de operatie kan ik
mij onthouden, daar Prof. Dr. J. H. Hartog beide uitvoerig heeft
beschreven in aflevering 5, Jaargang4Ö van 1 Maart igiyvanons
Tijdschrift.

Vermelding verdient slechts, dat het onderste gedeelte van
den neusschelp door mij niet werd verwijderd, daar dit blijkbaar
nog niet in het proces was betrokken, en dat ik met den trocar,
bestemd voor het aanbrengen van Flessahechtingen een opening
naar den neusgang maakte. De hevige bloeding, die volgde, hield
spoedig op.

Ik had een paar maal met lauwwarme sublimaatoplossing ge-
irrigeerd, toen ik op de gedachte kwam, ook deze holtewond ge-
heel op te vullen met Ungt. elemi. De zalfspuit van Raebiger
verleende mij daarbij goede diensten, en de zalf puilde zoowel door
de gemaakte tegenopening, dus uit het linker neusgat, als uit de
trepanatie-opening.

Den volgenden dag bleek van de zalf zoowat niets meer te vin-
den en werd de holte weer volgeperst, waarbij de opening naar
den neus niets meer bleek door te laten. Ook nu bleek de zalf weer
spoedig te zijn verdwenen (niet uit den neus gevloeid).

Nog een paar maal werd de bewerking herhaald en in korten
tijd was geheel herstel met sluiting der trepanatie-opening ver-
kregen.

Het tweede geval betrof een verwaarloosde traumatische kaak-
boezemcatarrh bij een paard van N. te H., dat een slag van een
ander paard tegen den bovenkaak had gekregen en een fistel-
opening vertoonde vlak boven de Crista facialis.

ging zeer gemakkelijk, daar een groot sequester aanwezig bleek,
dat voor de boor uitweek en geheel kon worden verwijderd. Een
flinke hoeveelheid ichoreuze etter vloeide uit en het bleek dat èn
groote èn kleine kaakboezem \'varen aangetast, daar met het
sequester een deel van den scheivvand der boezems was meege-
komen.

Hier volgde dagelijksche vulling der holten met de zalf, wat ik
aan den intelligenten knecht kon overlaten en genezing was in
een paar weken verkregen.

Van een medicus vernam ik begin 1927, dat tegen stuipen bij
kinderen door hem calciumchloride (CaCl₂) intramusculair werd
aangewend.

Geruimen tijd later was ik in de gelegenheid een proef daarmee
te nemen in een geval van stuipen bij een big, oud ^ 10 weken,
die in hevige mate aan convulsies leed en op Sedativa niet reageerde.

Toen ik bij den patiënt kwam, leek het, of hulp niet meer zou
baten, het dier lag plat op zijn zijde en gaf geen merkbare teekenen
van leven ; pas bij aanraking bleek dit nog niet te zijn geweken. Op
de intramusculaire inspuiting diep in de croupe-spieren reageerde
het dier nauwelijks en ik gaf den eigenaar te kennen, dat de proef
wel zou mislukken.

Den volgenden morgen berichtte de eigenaar mij, dat de big
weer door het hok liep en zelfs al wat voedsel had genomen.

Geheel herstel, zonder een enkele herhaling van de stuipen, is
gevolgd en het varken heeft hetzelfde slachtgewicht bereikt als
zijn soortgenooten in hetzelfde hok.

De samenstelling van de calciumchloride-oplossing is: 5 %
CaCl₂, 6 aq. in 5 % gelatine oplossing. De doseering bij den mensch
10 cc.M. per 5 K.G. lichaamsgewicht. De oplossing moet steriel
zijn en de injectie moet diep intramusculair geschieden daar anders
licht necrose kan optreden.

Ik zou gaarne de proef ook door anderen zien herhaald, ik zelf
heb geen geval meer ter behandeling gekregen.

Jaren geleden vond ik in de „Tierärztliche Rundschau" een
recept, waarvan ik vele malen met succes gebruik heb gemaakt

Den eersten keer bij een paard van de gemeente-reiniging te
O.-B. met verwaarloosde droes-abscessen in den keelgang, waar-
door zich daar een groote diffuse zwelling had ontwikkeld, door-
boord door verschillende fistelgangen en ver onder den kaakrand
uitkomend.

Nadat het paard op verschillende manieren was behandeld, o.a.
met het ferrum candens en geen vooruitgang was te bespeuren,
bereidde ik het recept, luidende als volgt: Pyoctannin. coeruleum

in poedervorm wordt met glycerinum purum tot een papje geroerd
en daaraan enkele druppels spiritus fortior toegevoegd.

Enkele c.M³. van dit mengsel werden dagelijks met een spuit,
waaraan een slang met een melkbuisje als canule, in een fistelgang
gespoten. De vloeistof kwam door de andere openingen naar bui-
ten. Dat de gangen communiceerden, was mij bij het gebruik van
het ferrum candens reeds gebleken.

Het resultaat was meer dan frappant, 14 dagen later vroeg het
publiek (allen in het dorp zijn mede-eigenaar van het paard) aan
den vuilnisman, of hij een nieuw paard had gekregen, de zwelling
was nl. geheel verdwenen en alle openingen waren gesloten.

Na dien tijd heb ik het middel toegepast bij een schoftfistel, een
fistel op het midden van den hals, een op de ribben en meer andere
en bij alle na korter of langer tijd volkomen herstel verkregen,
zonder eenig operatief ingrijpen. De hoeveelheid, die kan worden
ingespoten, is in de meeste gevallen zeer gering en het gebruik van
het overigens dure geneesmiddel toch economisch.

Onlangs werd ik geroepen bij een 3-jarig drachtig schaap, dat
een verdikte onderkaak had en dientengevolge moeilijk kon eten.
Bij onderzoek bleek de linkerhelft van het snijtandsdeel der man-
dibula sterk verdikt te zijn. De harde tumor, die zich bijna tot P_auitstrekte, had de grootte van een klein kippenei ; de weeke deelen
in de mondholte waren intact. Aan die zijde verliep de tandwisse-
ling abnormaal; er waren 2 blijvende en 2 melktanden, die alle
een meer of minder afwijkende positie innamen.

Op mijn vraag, wanneer voor het eerst de aandoening was waar-
genomen, werd geantwoord, dat men reeds voor ruim een half jaar
een geringe verdikking had gezien ; deze was van lieverlede om-
vangrijker geworden. Het grazen ging steeds bezwaarlijker. Bijvoer
werd goed opgenomen en met een scheeve kophouding langzaam
en voorzichtig gekauwd.

Ik vermoedde, dat een tumor of cyste uitgaande van het tand-
systeem aanwezig was die een uitzetting van het been veroor-
zaakte, achtte het geval inoperabel en zag derhalve van een be-
handeling af.

Eenigen tijd later bracht het schaap twee goed ontwikkelde
levende lammeren ter wereld. De tumor nam evenwel in grootte

toe, de opname van voedsel ging steeds moeilijker, het dier ver-
magerde hoe langer hoe meer, en ten slotte stierf het.

Afb. i geeft de opgepraepareerde pars incisiva met het voorste
gedeelte van de pars molaris weer. Zooals met ziet verloopt rechts
de wisseling normaal ; er zijn 3 blijvende tanden benevens de
melkhoektand. Links is de aanzienlijke beenuitzetting zichtbaar.
De blijvende binnentand vertoont een gewone wrijfvlakte, doch
de stand is iets linguaal (geringe retroversie). De binnenmidden-
tand echter is in de kaak teruggebleven en is 90° om zijn dwarsas
gedraaid (labiale deviatie). Hij lag in een groote dunwandige cyste,
die sereuse vloeistof bevatte. De vorm van den tand is normaal,
alleen aan het worteleinde werd een verdikking (cement) ter grootte
van een kleine erwt opgemerkt, terwijl de pulpaholte met cement
is opgevuld. Dit laatste is op de afbeelding goed zichtbaar ¹) ; de
cementexostose, die vast met het been verbonden was, is bij het
verwijderen van dit laatste — wat geschiedde om het worteleinde
zichtbaar te maken — afgebroken. De overeenkomstige melktand
is niet uitgedreven.

Lateraal daarvan ziet men de blijvende buitenmiddentand, die
ook om zijn horizontale as (doch in linguale richting) gedraaid is,
hetgeen veroorzaakt is, doordat de cyste druk op het wortelgc-
deelte heeft uitgeoefend. Daarnaast ziet men de melkhoektand en
hiervoor de jonge blijvende hoektand, die horizontaal in een vlakke
uitholling van het been ligt, met de kroon oraal. Het geheele been
dat de cyste omgeeft is zeer dun, het formanen mentale is tot een
nauwe spleet geworden, terwijl de kaakspongiosa en de septa
interalveolaria (behoudens gedeeltelijk van den hoektand) verdwe-
nen zijn.

Ellenberger en Baum, die omvangrijke onderzoekingen heb-
ben verricht inzake het voorkomen van haaktanden bii paarden,
stelden voor het eerst bij geheel of gedeeltelijk in de kaak terugge-
bleven tanden, de bovengenoemde cementhyperplasie vast. ²)

Zij vonden daarbij, dat het cementweefsel op kosten van de
andere tandsubstanties (émail, dentine) woekerde en deze soms
deed verdwijnen („Der Sieg des Knochengewebes"). Niet altijd ge-
schiedde de woekering op dezelfde wijze. Nu eens vond cement-
appositie om de dentinecylinder plaats, dan weer woekerde het

1 ) Men ziet op de afbeelding onder de wortelpunt een soort membraan. Deze
^;s niet aanwezig. Ik veronderstel, dat het beeld ontstaan is door het licht, dat van
de andere zijde door de daar —- ter plaatse van de kroon — in het been gemaakte
opening invalt.

cementweefsel langs het in de pulpa verloopend bloedvat naar
binnen en werd het cement centraal tegen de gevormde dentine
afgezet, terwijl in nog andere gevallen zoowel van uit de peri-
pherie als van uit de as het genoemde weefsel de tand binnendrong,
zoodat de in en om het tandbeen ontstane cementmantels naar
elkaar toe groeiden en het tusschenliggende dentine resorbtie-
verschijnselen vertoonde.

In het bovenbehandelde geval heeft een centrale woekering
plaats gevonden. Hieromtrent zeggen E. en B. : „Bei einer dritten
Art von Zähnen ist das Knochengewebe von der Wurzel aus,
an dem Axengefässe entlang, in die Axe des Dentins hineingewu-
chert. In der Wurzel des Zahnes befindet sich meist ein dünner
Axenkana¹ mit einem Längsgefässe, welches von etwas Binde-
gewebe umgeben ist. Das Knochengewebe wuchert nun von der
Wurzelöffnung des Kanals aus in Form eines dünnen Gefässmantels
in dem Zahne in die Höhe. Das Gefäss bleibt zunächst unge-
stört. Das Wurzelende dieser Zähne besteht in der Regel nur aus
Knochengewebe. Der Gefässmantel wird allmählich dicker, das
heisst er wächst gegen das Dentin vor und bildet flache Ein-
buchtungen in dasselbe. Das Dickenwachsthum ist in der Regel
am grössten am Wurzelende und nimmt nach dem Kronenende
zu allmählich ab, so dass der axiale Knochenkern in der Regel die
Form eines Kegels besitzt, dessen Basis am Wurzelende des Zahnes
sich befindet".

Zooals men op de afbeelding ziet, is het worteleinde met cement
opgevuld : het heeft daar de pulpa geheel verdrongen. Normaliter
vindt de door odontoblasten bewerkstelligde dentinevorming van
buiten naar binnen en vanaf de kroon plaats, zoodat de pulpa
zich a. h. w. langzaam uit de tand terugtrekt en de pulpaholte
oblitereert.

Is dit geschied, dan is de tand afgestorven. Hier heeft men dus
in zekeren zin het omgekeerde ; het worteleinde is nu het eerst
gevuld en wel met cement, de tandpulpa is verdwenen en ook nu
kan de tand als dood worden beschouwd.

Joest kon deze waarnemingen van E. en B. bevestigen en
zag in sommige gevallen geen spoor meer van dentine en émail ;
hij kreeg de indruk met kleine compacte osteomen te doen te heb-
ben en noemde deze pseudocementomen of odontogene pseudos-
teomen.

Zooals uit het medegedeelde blijkt, ontwikkelt een dergelijke
folliculaire cyste zich zeer langzaam ; vanaf de eerste waarneming
tot den dood van het dier ligt een tijdsruimte van bijna een jaar.

Behalve zulke cysteuse inclusies zijn ook gevallen waargenomen,
waarin de teruggebleven tand besloten lag in een onduidelijke

holte met tumorachtig verdikte wand (Odontokystoma capsu-
lare, Kystoma dentiferum alveolare, Kitt *).) Hier schijnt het
tandzakje gewoekerd te zijn en een weefselmassa om de jonge tand
te hebben gevormd, waardoor de doorbraak verhinderd is. Vaak
is hier de ingesloten tand misvormd. De tumor, die de grootte
van een vuist kan bereiken en dus ook een ,,Auftreibung" van de
kaak veroorzaakt, is omgeven door een soort kapsel, ontstaan uit
een woekering van kaakbeen of alveoolranden.

Niet altijd gaat tandretentie en inclusie gepaard met cyste of
tumorvorming. Het komt voor, dat de ingesloten tand meer of
minder vast met het omliggende been verbonden is of wel omgeven
door een soort periodontium in een holte in de kaak ligt. Joest
spreekt in een zoodanig geval van „einfache Inklusion". Afb. 3a
en 3b geven hiervan een voorbeeld.

De linker blijvende buitenmiddentand is hier bijna 180⁰ om
zijn dwarsas gedraaid (inversio); de kroon ligt vrijwel op de plaats
van de wortel en omgekeerd. Van een belangrijke „Auftreibung"
van het been is hier geen sprake, slechts ter plaatse van wortel
en kroon is het gebombeerd. Rechts is de buitenmiddentand bijna
op zijn plaats aangekomen ; tusschen hem en I₂ is evenwel een
niet onaanzienlijke diastase.

In de beide hier genoemde gevallen was de normaal gevormde
tand om zijn horizontale as gewenteld. Deze positie schijnt veel
bij retentie voor te komen. Evenwel zijn ook andere afwijkingen,
zoowel in stand als in vorm waargenomen. Een geval van torsi
om de lengteas (180⁰) ziet men op afb. 4 (rechter blijvende binnen-
middentand, rund), terwijl op afb. 5 de grillig gevormde ingesloten
rechter hoektand van een paard goed zichtbaar is (de linker ver-
toont een kroonodontoom).

Naast deze congenitale anomalieën onderscheidt Joest nog
verworven, d. w. z. ontstaan ten gevolge van een ziekte der kaak-
beenderen ; als typisch voorbeeld noemt hij de Ostitis fibrosa van
het varken. Bij osteomalacie ziet men iets dergelijks. Afb. 2 geeft
hiervan een voorbeeld. Bij deze geit was de rechter blijvende
binnentand linguaal van de tandrij doorgebroken, terwijl de linker,
zooals bij onderzoek bleek, ongeveer 45⁰ om zijn lengteas gedraaid
was en in de spongieus verdikte kaak lag ingesloten.

Verfasser berichtet über einen Fall vom Zurückbleiben des linken I₂ beim
Schafe wobei die Knochenauftreibung die Grösse eines Hühnereis hatte. An der
Wurzel des im Kiefer zurückgebliebenen Zahnes wurde axiale Zementhyper-
plasie festgestellt. Beim Zurückbleiben im Kiefer tritt nicht immer Cyste- oder
Tumorbildung auf. Als Beispiel (fig. 3a, 36 und 4) erwähnt Verfasser eine Inver-
sion des linken I₃ beim Rinde und eine Rotatio axialis (rechter I₂, Rind, i8o°).
Man beobachtet ab und zu Missbildungen beim im Kiefer zurückgebliebenen
Zahn (fig. 5, rechter Eckzahn, Pferd; links ein Odontom der Zahnkrone).

Ausser diesen congenitalen Anomalien findet man manchmal erworbene, d. h.
Anomalien die infolge einer Krankheit der Kieferknochen (fig. 2, Osteomalacic,
Ziege) entstanden sind.

The author describes a case of cystic retention of the left I₂ in the sheep, in which
the thickening of the lawer jaw attained the seize of a hen\'s egg. At the root of the
retained tooth axial hyperplasia of the cement was observed.

Retention is not always accompanied by cyst-or tumorformation. The author
states the following examples, (fig. 3«, 36, 4) : a case of inversion of the left I₃,
in the cow and a case of „rotatio axialis", in the cow, (the right I₂, 180°). The
retained tooth may be deformed (fig. 5, right corner tooth in a horse ; on the left
an odontoma of the crown). Besides these congenital anomalies, others are found
which arise from an affection of the jaw bones (fig. 2 osteomalacia in a goat).

L\'auteur décrit un cas d\'un rétention cysteuse de l\'f₂ gauche chez le mouton ;
dans ce cas la tuméfaction du maxillaire inférieur avait la grosseur d\'un oeuf de
poule. A la racine de la dent incluse, il constatait une hyperplasie axiale du cément.

La retention d\'une dent n\'est pas toujours accompagnée d\'une formation d\'une
cyste ou d\'un tumeur. Comme exemples l\'auteur relate un cas d\'inversion de l\'l₃gauche chez une vache et un cas de ,,rotatio axialis" chez une vache (I₂ droite
180°), fig. 3a, 36, 4.

La dent retenue peut être déformée (fig. 5, dent angulaire droite d\'un cheval ;
à gauche un odontome de la couronne dentaire).

Outre ces anomalies congénitales on obierve parfoss des anomalies qui se sont
formées par suite d\'une maladie des maxillaires (fig. 2., osteomalacic chez une
chèvre).

Den tweeden Paaschdag 1928 werd ik telefonisch ontboden
voor een prolapsus uteri van een koe. Doordat ik mij in een 30 K.M.
ver verwijderde plaats bevond, duurde het ongeveer 3 uur voor
ik ter plaatse was. De koe had \'s nachts normaal gekalfd, had
voor dien tijd geen prolapsus vaginae vertoond. De secundinae
waren door den eigenaar van de uitgestulpte baarmoeder verwij-
derd, wat zeer gemakkelijk ging. Het dier perste nog hevig bij de
minste aanraking der uterus.

Na het reinigen en masseeren der baarmoeder, waardoor deze
al spoedig voldoende kneedbaar werd, werd het dier opgejaagd en
trachtte ik de repositie te bewerken. Dit levert overigens geen
moeilijkheden bij het staande dier, daar ik mij steeds een helper
uitzoek, die na verzorging van zijn handen de ingebrachte deelen
fixeert, wat de repositie zeer vergemakkelijkt.

Ditmaal ging het echter niet zoo vlot. Zoodra de baarmoeder
voor de grootste helft was ingebracht, perste de koe zoo hevig, dat
het onmogelijk was het gereponeerde deel in de vagina te houden.
Na vele vergeefsche pogingen viel het mij op, dat het laatste deel,
de punt van de uterus zoo ballonvormig gespannen aanvoelde,
en, in tegenstelling met andere gevallen, niet naar binnen te krijgen
was. Ik begin namelijk steeds met de basis, waarna, als deze
grootendeels is ingebracht, de punt 11a een wee bijna van zelf naar
binnen schiet. Nu had ik juist de grootste moeite met de punt.
Bij nader onderzoek bleek in de top een ballonvormige verplaats-
bare, fluctueerende massa te zitten, ter grootte van een kinder-
hoofd. Dit kon m. i. niets anders zijn dan de gevulde vesica uri-
naria.

Daar ik geen trocard bij de hand had, deed ik punctie met een
groote injectie-canule en er bleek inderdaad urine te komen. Ik
liet nu ongeveer £ van de inhoud afloopen, waarna de repositie
direct gelukte.

De repositie had evenwel ruim een uur geduurd en het dier,
dat zich verschillende keeren had laten vallen, was zeer afgemat,
zoodat het na een half uur stierf. Daar het een overigens gezond en
sterk dier betrof, zou dit niet gebeurd zijn, als ik eerder erg gehad
had in de ingestulpte blaas. Ik hoop daarom, dat bij een volgend
geval de behandelende dierenarts zal zijn ,,un homme averti . . . ."

Dat het dier de gevulde blaas in de omgestulpte uterus kon
persen en ik haar niet terug kon krijgen, laat zich wellicht ver-
klaren door het feit ,dat bij de uitstulping alle kracht in e?n rich-
ting werkte, terwijl bij het reponeeren de koe met volle kracht
tegenwerkte. Dat in de verloopen uren tusschen het prolabeeren
en reponeeren de blaas nog meer gevuld werd, lijkt mij niet waar-
schijnlijk, ofschoon de mogelijkheid bestaat.

Daar de blaas zich in den top van de uterus bevond, dus nog
30 tot 40 c.M. buiten de vulva moeten de uretheren wel sterk ge-
rekt, mogelijk verscheurd zijn geweest, ofschoon bij verscheuring
de urine wel zou zijn afgevloeid.

Het zou mij zeer interesseeren van collega\'s met ervaring op
dit gebied eens wat te hooren over de prognose van zulke gevallen.
De punctie van de blaas door de uterus heen lijkt mij vrijwel ge-
vaarloos, doch het rekken van de uretheren niet.

Uit de Kliniek voor Verloskunde en Buitenpraktijk van de Faculteit der Vee-
artsenijkunde der Rijks-Universiteit te Utrecht. Dir.: Prof. Dr. W. J. PAIMANS.

Contracties van den uterus en de werking der buikspieren gedurende
den partus en gedurende de eerste dagen van het puerperium (foto 11).

1. Het aantal contracties : Wij moeten onderscheid maken tus-
schen het openingsstadium en het uitdrijvingsstadium. In enkele
gevallen vinden wij in het uitdrijvingsstadium meer uteruscon-
tracties dan in het openingsstadium, o.a. in het uitdrijvingssta-
dium 7 contracties en in het openingsstadium 5 samentrekkingen
in 15 min. Misschien zouden wij dit nog vaker vinden, indien wij
nog vroeger met het registreeren konden beginnen ; we moeten nu
steeds wachten tot de cervix ver genoeg verstreken is om de hand
door te laten en dientengevolge ontgaat ons het allereerste begin
van den partus.

Het aantal contracties bij de verschillende koeien in het uit-
drijvingsstadium en in het meer gevorderde openingsstadium be-
draagt 6 tot 10 in 15 min.

2. De duur der contracties. Gedurende den partus is de duur
der uteruscontracties door den geleidelijken overgang van weeën-
pauzen in weeën en de vele optredende accessoire bewegingen lastig
te bepalen. Een enkele maal vonden wij in het uitdrijvingsstadium
tijden, welke varieerden van 80 tot 100 sec. voor één wee.

3. De duur der weeënpauze. De juiste tijd der weeënpauze is
om de onder 2 genoemde redenen niet te bepalen. Wel kan men
opmerken, dat de weeën niet geheel regelmatig optreden, hetgeen
men vooral zal bemerken in het openingsstadium. In het uitdrij-
vingsstadium is de regelmaat veel grooter, maar wordt de duur der
weeënpauzen soms zoo gering, dat er als het ware slechts een gol-
vende lijn wordt geschreven en men bijna niet van weeënpauzen
kan spreken.

4. De kracht der wee. In het openingsstadium zien we over het
algemeen de zwakste weeën optreden. Zeer vaak zien wij in het
uitdrijvingsstadium de weeën aanzienlijk in sterkte toenemen,
b.v. een toename van 6 tot 17 m.M. In andere gevallen is het ver-
schil in kracht gedurende beide stadia niet zoo opvallend. Waar-

1 II uteruscontracties gedurende het openingsstadium. III. Uteruscontractics gedurende het uitdrijv
ium. IV. Uteruscontracties 12 uur na den partus. V. Uteruscontracties 36 uur na den partus. VI. Ut<
racties 72 uur na den partus. H. = hoesten. \\V. = wee. B. = bewegen. D. = defaecatie. U. = urine
l = kromme rug. P = persen. AU. bl. geb. = allantois blaas gebarsten. Tijduitslagen : kleine £lke 5

schijnlijk zouden wij steeds verschillen vinden, indien wij maar in
staat waren vroeger met de registratie aan te vangen. De uitslagen
in het openingsstadium varieeren van 2 tot 8 m.M. en in het uit-
drijvingsstadium van 8 tot 20 m.M.

In de meeste curven kunnen wij zoowel in het openings- als in
het uitdrijvingsstadium duidelijk opmerken, dat het stadium in-
crementi korter van duur is dan het stadium decrementi (foto 2).

Zeer in het begin van het openingsstadium is dit verschil wel
eens minder duidelijk. Een plateau op het hoogtepunt der wee
hebben wij nergens kunnen constateeren.

De werking der buikpers treedt in het openingsstadium zeer
sporadisch op. Hoe meer we het uitdrijvingsstadium naderen, hoe
meer de buikspierwerking op den voorgrond treedt. De buik-
spieren worden in hoofdzaak dan slechts in werking gesteld, wan-
neer er een uteruscontractie aan den gang is, zoodat zij deze onder-
steunen. De buikpers treedt in volle werking gedurende het uit-
drijvingsstadium. Het aantal uitslagen door de contractie der
buikspieren veroorzaakt, bedraagt in dit tijdvak 8 a 10 per wee.
De buikpers werkt slechts gedurende een gedeelte der uterus-
contractie. Zij begint te werken enkele seconden na den aanvang
der wee en houdt enkele seconden vóór den afloop der uterus-
contractie weer op. De druk, door de buikpers uitgeoefend, voegt
zich bij dien van de wee. l)e grootste uitslagen der buikpers komen
voor op het hoogtepunt der wee. In enkele gevallen zijn er in het
stadium incrementi meer uitslagen door de buikpers veroorzaakt,
opgetreden, dan in het stadium decrementi. In andere gevallen
zijn zij gelijkmatig verdeeld. Bij multipare koelen is de werking
der buikpers slechts een geringe. De duur der buikperswerking
bedraagt gemiddeld 50 tot 60 sec. bij één wee. De grootte der uit-
slagen, veroorzaakt door de werking der buikspieren, is in het uit-
drijvingsstadium het aanzienlijkste; zij bedragen soms meer dan
10 c.M.

7. De rectumballon geeft, indien hij goed is aangebracht, de
werking der buikpers weer (foto 3. Pi, P2).

8. In één geval konden wij tijdens den partus een duidelijke
peristaltische contractie der uterusmusculatuur registreeren (foto
4. Wi, W2).

Technisch is het gedurende den partus lastig de peristaltiek der
uteruscontracties te registreeren, daar de verhooging van den
druk op é.én punt door het vruchtwater over de geheele oppervlakte
der vruchtvliezen wordt voortgeplant, zoodat ook een tweede
ballon terstond een uitslag geeft.

9- De intrauterine druk blijft gedurende het openings- en uit-
drijvingsstadium steeds gelijk. Bij het springen der waterblazen,
vooral van de allantois, daalt hij soms gedurende korten tijd,
maar na hoogstens enkele weeën is hij weer op zijn vorige hoogte
terug. In andere gevallen is van een daling bij het stuk gaan der
allantois (foto n) of amnionblaas niets te bemerken. Men ziet veel
vaker den druk verminderen na stuk gaan der allantois dan na
het breken van het amnion.

10. „Doppelwehen" komen gedurende den partus voor. Soms
volgen nog meer uteruscontracties elkander op, zonder dat ge-
durende de verslapping der uterusmusculatuur het niveau der
weeënpauzenlijn bereikt wordt.

Deze treden voortdurend gedurende den geheelen partus op.
Zij ontstaan door defaecatie, urineeren (foto 11. I, U), hoesten
(foto ii H), ademhaling (foto 2 A), enz.

Het dier is het onrustigste gedurende het toppunt der wee en
daar is, wanneer geen buikpers aanwezig is, de curve ook het sterk-
ste schommelend.

De curven zijn op het hoogtepunt der wee in het openingssta-
dium, als nog geen buikspierwerking aanwezig is, het onregel-
matigste, daar het dier dan steeds heen en weer trippelt ; waar-
schijnlijk moet men dit beschouwen als een pijnuiting van het
moederdier (foto 11.1, B, foto 2 B).

1. In dit tijdvak kunnen wij zeer duidelijk uteruscontracties
registreeren. Bij het inbrengen van een uterus- en een rectum-
ballon vertoont alleen de uterusballon uitslagen, welke veroor-
zaakt worden door de samentrekking der uterusmusculatuur.

Een enkele maal zien wij, terwijl de uterusballon een uitslag
noteert, den druk in het rectum afnemen.

Het aantal contracties der uterusmusculatuur in dit tijdperk
bedraagt ongeveer 4 a 5 in 15 min.

4. De duur der weeënpauzen is wisselend, wij namen bij een
koe betrekkelijk gelijkmatige weeënpauzen waar, welke ongeveer
77 sec. bedroegen. In een ander geval waren de weeënpauzen on-
regelmatiger en bedroegen gemiddeld 137 sec.

5. Een verband tusschen de sterkte der weeën en de lengte der
weeënpauzen is niet aantoonbaar.

6. De sterkte der contracties is aanzienlijk. Soms worden uit-
slagen van 33 m.M., welke veroorzaakt worden door uteruscon-
tracties, geregistreerd. Gemiddeld bedraagt de uitslag 23 m.M.

7- Het stadium incrementi is duidelijk korter dan het stadi-
um decrementi der wee. Een plateau op het hoogtepunt der wee
is niet aanwezig (foto 5).

9. De sterke schommelingen op het hoogtepunt der wee, welke
wij zagen optreden bij de uteruscontracties in het openingssta-
dium en welke wij beschouwden als pijnuitingen, kunnen wij nu
niet meer waarnemen.

10. Accessoire bewegingen, welke te danken zijn aan bewe-
gingen, ademhaling, defaecatie, urineeren, enz. komen nog steeds
voor.

2. Het aantal contracties van den uterus neemt af, naarmate
het langer geleden is, dat de partus heeft plaats gehad (foto 11,
IV, V, VI).

Gemiddeld vinden wij 12 uur na den partus 3 a 4 uteruscontrac-
ties in 15 min. Bij enkele koeien en vooral multipare dieren en
een enkele primipare bedraagt dit slechts 2. Wij vinden 24 uur
na den partus in de groote meerderheid der gevallen in 15 min.
nog slechts 2 a 3 contracties. Dit aantal is 48 uur na het kalvtn
meestal nog maar 2 in 15 min., maar soms is de afname niet zoo
regelmatig en komen er meer voor, soms ook minder. Men vindt
72 uur na den partus gemiddeld slechts één contractie in 15 min.,
terwijl het ook voorkomt, dat er in dit tijdsverloop geen enkele
wordt waargenomen, doordat de contracties onregelmatig voor-
komen.

De uteruscontracties zijn 96 uur na den partus nog slechts in
een zeer gering aantal aanwezig.

3. De duur der contracties is zeer wisselend en varieert tus-
schen 70 en 130 sec. In enkele gevallen zien wij den duur dui-
delijk afnemen, naarmate de partus langer geleden heeft plaats
gehad.

4. De sterkte der weeën is individueel wisselend. In de eerste
dagen na den partus komen zeer sterke uitslagen voor, tot ongeveer
30 m.M. toe, maar de grootte hiervan is 96 uur na den partus nog
maar enkele millimeters.

Soms zien wij gedurende korten tijd de sterkte der weeën zeer
afnemen, om later wederom sterkere contracties te zien optreden.

De opeenvolgende uteruscontracties zijn nooit alle precies even
sterk (foto 11, IV, V, VI).

5- Het verschil in stadium incrementi en stadium decrementi
i? duidelijk, het eerste is veel korter dan het tweede. Een plateau
op het hoogtepunt der wee komt niet voor.

6. De duur der weeënpauzen kan zeer sterk wisselend zijn in
een kort tijdsbestek. Hoe langer de partus geleden is, hoe grooter
de weeënpauzen worden.

7. Een verband tusschen de sterkte en den duur der weeën
treedt niet op, evenmin tusschen de voorgaande twee factoren en
en de lengte der weeënpauzen.

8. Dolores postpartum verloopen soms duidelijk peristaltisch
en antiperistaltisch (foto 7 W1.W2.W3 en foto 8 W1.W2), maar
op andere momenten zien wij de ballons gelijktijdig een uitslag
geven (foto 6 W4AV5), waaruit we mogen afleiden, dat de uterus-
musculatuur in haar geheel samentrekt, of dat de antiperistaltiek
of de peristaltiek in ieder geval zeer snel verloopt. Gedeeltelijke
contracties der uterusmusculatuur treden nu en dan op, waarbij
wij zien, dat slechts één ballon één uitslag geeft (foto 6 W3).

10. Soms treedt een peristaltische en antiperistaltische con-
tractie der uterusmusculatuur direct na elkander op, b.v. eerst
vertoont de fundusballon een uitslag, daarna de corpusballon,
dan de cervixballon, waarbij de uitslag soms 165 sec. duurt, dan
weer een uitslag van den corpusballon en dan ten slotte weer een
uitslag van den fundusballon. Het is als het ware een heen en weer
gaande contractiegolf, welke over den uterus loopt (foto 10 Wi,
W2,W3,W₄,W5). Op andere oogenblikken begint de contractie
bij den cervixballon, daarna geeft de corpusballon een uitslag,
dan weer de corpusballon, terwijl deze met den vorigen een „Dop-
pelwehe" vormt, daarna weer de cervixballon, (foto 9 Wi,W2,

11. De vele schommelingen, welke wij gedurende het openings-
stadium op het hoogtepunt der wee zagen optreden, zijn hier niet
meer aanwezig.

1. Het melken oefent invloed uit op de contracties van den
puerperalen uterus, hetgeen wij tot 96 uur na den partus konden
waarnemen.

4. Gedurende het melken zijn de weeënpauzen klein ; de weeën-
pauzen tusschen de laatste contractie vóór het melkenen de eerste
gedurende het melken is bijna steeds geringer dan alle voorgaande
weeënpauzen.

Invloed van het melken op de contracties van den uterus 24 uur na den partus. M = aanvang melken. F M = einde melken. Tijdschrijver geeft elke 5 sec. een uitslag.

Bij de punten A t/m K wordt telkens 100 c.c. phys. NaCl Sol 45⁰ C. in den puerperalen uterus gebracht. Bij de punten A¹ t/m K¹ wordt telkens 100 c.c.
phys. NaCl Sol. 56° C. in den puerperalen uterus gebracht. Bij de punten A₂ t/m I, wordt telkens 100 c.c. Sol. Lugoli 3 % 45⁰ C. in den puerperalen uterus gebracht.

Bij de punten 1 t/m 10 wordt telkens 100 c.c. phys. NaCl Sol. 3⁰ C in den puerperalen uterus gebracht. Bij de punten 11 t/m 19 wordt telkens 100 c.c. phys. NaCl
Sol. 3° C. in den puerperalen uterus gebracht. Bij de punten A t/m K wordt telkens 100 c.c. Solutio-Lugoli 2 % iop °C. in den puerperalen uterus gebracht. Bij de
punten L t/m T. wordt telkens 100 c.c Solutio-Lugoli 1 % 40° C. in den puerperalen uterus gebracht. Tijdschrijver geeft elke 5 seconden een uitslag.

Bij de punten A t/m P wordt telkens 100 c.c. glycerine io° C. in den puerperalen uterus gebracht. Tijdschrijver geeft elke 5 seconden een uitslag.

van pituglandol op de uteruscontracties gedurende den partus. Pit = intraveneuze inspuiting van 10 c.c. pituglandol. P = persen. U = urineeren.

.. ™ /ion rai nc Pit _ intnvwnip iTicnnitinc van io c.c. di tu£rlandol. Even vóór deze insüuitine wordt het

Invloed van adrenaline op de uteruscontracties gedurende den partus. A = intraveneuze inspuiting van 10 c.c. sol. adrenaline i/iooo. U = urineeren.

Invloed van pilocarpine op de uteruscontracties gedurende den partus. Pil = intramusculaire inspuiting van 300 mgr. pilocarpine.

Invloed van pilocarpine op de uteruscontracties na den partus. Pil = intramusculaire inspuiting van 300 mgr. pilocarpine.

Narcose met behulp van chloralhydraat intraveneus (25 gr. in 100 aqua opgei.) en inhalatie van chloroform. P = persen. H. = hoesten. Tijdschr. geeft elke 5 seconden een uitslag.

Invloed van pituglandol op de uteruscontracties bij endometritis. 15 Pit = intraveneuze inspuiting van 15 c.c. pituglandol. Tijdschrijver geeft elke minuut een uitslag.

5. De duur der weeën onder het melken is lastig te bepalen ;
bij enkele konden wij waarnemen, dat deze grooter was dan er
vóór.

6. Bij den aanvang van het melken gaat het niveau der weeën-
pauzenlijn steeds enkele m.M. omhoog ; waarschijnlijk gebeurt
dit, doordat de spanning der buikspieren verhoogd wordt.

7. Tusschen den aanvang van het melken en de eerste optre-
dende wee gedurende het melken verloopt niet altijd even veel tijd.

Tusschen de tijden, welke verloopen tusschen de laatste wee
vóór het melken en den aanvang van het melken en tusschen den
aanvang van het melken en de eerst optredende wee gedurende
het melken is geen verband vast te stellen.

8. Tusschen den duur van het melken en het aantal optredende
contracties gedurende het melken is geen verband merkbaar.

10. Enkele malen treden er gedurende het melken nog duide-
lijk peristaltische en antiperistaltische contracties van den uterus op.

11. In het eerste kwartier na het melken heeft deze hande-
ling nog duidelijk invloed op de kracht der uteruscontracties, het
aantal weeën en den duur der weeënpauzen, daarna begint die
invloed af te nemen.

Thermische en chemische prikkeling van den puerperalen runder
uterus, (foto 13, 14, 15.)

1. De invloed van thermische prikkels op de contracties van
den puerperalen runderuterus is gering.

2. De invloed van Solutio-Lugoli, zoowel koud als warm, op
de contracties van den puerperalen runderuterus is gering.

3. De invloed van glycerine op de contracties van den puer-
peralen runderuterus is zeer gering.

De invloed van eenige medicamenten op de contracties van den
uterus, (foto 16, 17, 18, 19, 20).

Het extractum secalis cornuti (15 gr. subcutaan) oefent, in te-
genstelling met hetgeen men bij den mensch en bij kleine proef-
dieren heeft vastgesteld, geen prikkelenden invloed uit op de
contracties van den runderuterus gedurende den partus en in de
eerste dagen van het puerperium. 09k het clavipurin, een prepa-
raat, dat de werkzame bestanddeelen bevat uit het moederkoren,
is niet in staat den puerperalen runderuterus tot grootere werk-
zaamheid aan te zetten.

Intraveneuze toediening van pituglandol (10—15 c.c.) geeft
eerst een krampachtige, lang durende contractie van den uterus.

De tonus der uterusmusculatuur blijft soms zeer langen tijd
verhoogd. Het aantal contracties neemt toe.

De kracht der contracties wordt verhoogd. De duur der con-
tracties neemt toe. De duur der werking is verschillend, soms
slechts 30 min., in andere gevallen langer dan een uur.

Intraveneuze toediening van pituglandol (10—15 c.c.) gedu-
rende de dolores postpartum geeft eerst een krampachtige con-
tractie van de uterusmusculatuur. Daarna blijft de tonus gedu-
rende eenigen tijd verhoogd en treden er meer en sterkere contrac-
ties op. De duur der contracties wordt niet verlengd.

Intramusculaire toediening van pituglandol (15 c.c.) oefent
meestal duidelijk invloed uit op de contractiliteit van den puer-
peralen uterus. Er treden geruimen tijd meer en sterkere uterus-
contracties op. De duur der contracties neemt niet toe, tonus
verhooging vindt niet plaats.

Solutio adrenaline 1 : 1000 (10 c.c. intraveneus) oefent zoowel
gedurende, als na den partus, na een geringe contractie der uterus-
musculatuur, verder een verlammenden invloed op de contracties
van den uterus uit.

Intramusculaire toediening van pilocarpine (200—300 mgr.)
gedurende den partus geeft na enkele minuten een sterke contrac-
tie der uterusmusculatuur, welke langzamerhand afneemt en dan
overgaat in een tonusverhooging, welke tot 15 a 20 min. na den
inspuiting duurt. Gedurende de tonusverhooging treden geen dui-
delijke uteruscontracties op; nadat de tonus vrijwel normaal
geworden is, treden meer uteruscontracties op, welke aanvankelijk
zwakker zijn en korter duren dan vóór de inspuiting.

Intraveneuze toediening van pilocarpine (150—-200 mgr.) doet
den uterus na enkele seconden sterk en langdurig contraheeren.

De kracht der contracties neemt vooral toe, wanneer het aantal
gaat verminderen. De duur der pilocarpinewerking is zeer ver-
schillend.

Intramusculaire toediening van pilocarpine (200—300 mgr.)
doet zeer vlug haar invloed op de contractiliteit der uterusmus-
culatuur gelden.

De tonus der uterusmusculatuur wordt niet verhoogd. De duur
der ontracties verandert ook niet ; de werking duurt langer dan
een uur.

Wanneer pilocarpine 45 min. na een intramusculaire pituglandol-
injectie wordt ingespoten, treden zeer sterke en veelvuldige uterus-
contracties op, terwijl de tonus enkele minuten verhoogd wordt.

Arecolinc (80 mgr. intramusculair) oefent na den partus een
prikkelenden invloed uit op de contracties van den uterus. Er
treden meer en gedeeltelijk sterkere uteruscontracties op. De
tonus der uterusmusculatuur wordt niet verhoogd.

De invloed van narcose en uierinsufflatie op de contracties van den
uterus, (foto 21).

1. Gedurende de narcose met behulp van hydras chlorali,
intraveneus toegediend, en chloroform inhalatie houdt de werking
der buikpers in de meeste gevallen op of wordt anders zeer veel
minder.

2. Het aantal uteruscontracties gedurende de narcose neemt
meestal af, soms is dit niet het geval.

3. De kracht en de duur der uteruscontracties nemen soms
gedurende de narcose af.

4. Nadat de chloroform inhalatie is geëindigd, zien we het
verschillend langen tijd duren, voordat de curve wederom het
beeld vertoond van vóór de narcose ; in de meeste gevallen is deze
tijd kort.

5. De verschillen, welke wij bij de patiënten gedurende de
narcose vinden, moeten niet alleen op rekening geschreven worden
van de gebruikte narcotica, maar ook individueele eigenschappen
spelen een rol.

6. De invloed, welke de uierinsufflatie op de contractiliteit
van den uterus uitoefent, is slechts zelden waar te nemen. Treedt
er invloed op, dan uit deze zich in het optreden van enkele con-
tracties gedurende het insuffleeren en onmiddellijk daarna, ge-
scheiden door zeer korte weeënpauzen.

x. Wanneer abnormale lochiën in den uterus enkele dagen na
den partus aanwezig zijn, dan kunnen nog uteruscontracties op-
treden.

2. Blijven de abnormale lochiën langer aanwezig, dan ontbre-
ken de uteruscontracties meestal geheel.

3. Bij ontstekingsprocessen van den uterus komt slechts bij
groote uitzondering een enkele, zwakke uteruscontractie voor.

De invloed, welke het inbrengen van vloeistoffen op de contractili-
teit van den zieken puerperalen uterus uitoefent.

1. Indien in den uterus nog maar korten tijd abnormale lo-
chiën aanwezig zijn en er nog uteruscontracties optreden, dan

kan een irrigatie een enkele uteruscontractie meer opwekken ;
tonusverhooging treedt niet op.

2. Wanneer bij een zieken uterus geen contracties meer optre-
den, dan zijn deze noch door thermische, noch door chemische
prikkeling van het uterusslijmvlies op te wekken.

3. Melken kan bij een beginnende endometritis de contractili-
teit van den uterus gunstig beïnvloeden.

Subcutane toediening van pituglandol (10- 15 c.c.), oefent op
den zieken uterus zeer weinig invloed uit. Hoogstens zien wij bij
een beginnend ontstekingsproces enkele geringe uteruscontracties
optreden. De tonus der uterusmusculatuur wordt niet verhoogd.

Intraveneuze injectie van pituglandol (10—20 c.c.) brengt in
zeer veel gevallen den zieken uterus tot contractie. Deze contractie
duurt verschillend lang, hoogstens tot 20 min.

Soms gaat deze contractie zoo langzaam terug, dat wij gedurende
korten tijd van een tonusverhooging kunnen spreken, waarin wij
dan één of twee uteruscontracties kunnen waarnemen. In andere
gevallen duurt de opgewekte contractie maar kort. Vooral als de
eerste contractie lang duurt, zien we ook, nadat de normale ton-
nus weer is bereikt, in verschillende gevallen nog enkele uterus-
contracties optreden. Na hoogstens 40 min. is er ook van een in-
traveneuze inspuiting van pituglandol niets meer te bemerken.

Hoe langer en hoe heviger de uterus ziek is, hoe minder invloed
pituglandol op zijn contractiliteit vermag uit te oefenen.

Subcutane toediening van extractum secalis cornuti (15 gr.)
oefent absoluut geen invloed uit op de contractiliteit van den
zieken uterus.

Ook een verhooging van den tonus der uterusmusculatuur kun-
nen wij 11a een injectie met dit preparaat niet vaststellen.

Intraveneuze toediening van pilocarpine (200 mgr.) kan soms
den zieken uterus gedurende enkele minuten tot contractie brengen,
maar in andere gevallen oefent het geen invloed uit op de contrac-
tiliteit van dit zieke orgaan.

Mit Hilfe des inneren Hysterographen untersuchte Verfasser die Kontraktionen
des Uterus beim Rinde während und nach der Geburt. Das Melken hat eine deut-
liche Beëinflussung auf die Kontraktionen des puerperalen Uterus. Der puerperalen
Uterus ist wenig empfindlich für chemische und thermische Reize. Pituglandol,
Pilocarpine, Arecoline und Adrenaline beeinflussen die Kontraktionen während
und nach der Geburt. Extractum secalis cornuti hat keine Auswirkung. Narkose
beëinflusst die Wirkung der Bauchpressc während der Geburt, und manchmal
auch die Uterus-kontraktionen.

Euterinsufflation führt nur selten zur Erfolg. Bei Entzündungsprozessen des
puerperalen Uterus verschwinden die Kontraktionen des Uterus rasch.

Irrigation des kranken puerperalen Uterus hat wenig Erfolg. Extraktum secalis
cornuti übt keinen Einfluss aus auf den kranken puerperalen Uterus. Pituglandol
und Pilocarpine haben manchmal einen vorübergehenden Einfluss.

The author examined the contractions of the uterus in the cow during and after
parturition by means of the internal hysterograph. Milking has a distinct effect
upon the contractions of the puerperal uterus. The puerperal uterus is not very
susceptible to chemical and thermal stimulation. The influence of pituglandol,
pilocarpine, arecoline and adrenaline upon the contractions of the uterus during
and after parturition is obvious. Extractum secalis cornuti has no effect. Narcosis
influences the contraction of the walls of the abdomen during parturition, some-
times also the contractions of the uterus. Inflation of the udder only seldom exer-
cises some influence. In case of inflammatory processes of the puerperal uterus the
contractions of the uterus are soon cheched. Irrigation of the affected puerperal
uterus has but little effect. Extractum secalis cornuti fails to have any influence
on the affected puerperal uterus. Pituglandol and pilocarpine have sometimes a
temporary influence.

L\'auteur a examiné les contractions de l\'utérus chez la vache, pendant, et après
la parturition, à l\'aide de l\'hystérographe interne. La traite influence distincte-
ment les contractions de l\'utérus puerpéral. L\'utérus puerpéral est peu sensible
aux excitations chimiques et thermiques. L\'influence du pituglandol, de la pilo-
carpine, de l\'arécoline et de l\'adrénaline sur les contractions de l\'utérus pendant
et après la parturition est distinct ; extractum secalis cornuti reste sans résultats.
La narcose exerce de l\'influence sur les efforts expulsifs pendant la parturition,
parfois même sur les contractions de l\'utérus. L\'insufflation de la mamelle est
généralement sans effet. En cas de procès inflammatoires de l\'utérus puerpéral
les contractions de l\'utérus cessent rapidement. L\'irrigation de l\'utérus puerpéral
affecté n\'exerce que peu d\'effet. Extractum secalis cornuti n\'influence pas l\'utérus
puerpéral affecté. Le pituglandol et la pilocarpine ont parfois une influence tem-
poraire sur l\'utérus puerpéral malade.

Verkiezing van een Secretaris, wegens aftreden op 31 Dec.
1928 van I)r. H. A. Vermeulen ; deze is herkiesbaar.
l)e datum van aftreden van den Penningmeester W. van
den Burg staat vermeld als 31 Dec. 1928 ; dit moet zijn
31 Dec. 1929.

Prof. Dr. L. de Blieck, „Korte mededeeling en demon-
stratie van een voor de praktijk bruikbare agglutinatie-
methode bij de pulloruin-bestrijding".

Het totaal aantal slachtingen is van 28586 in 1926 tot 33464 in 1927 gestegen,
dus een vermeerdering van 4878 of ruim 17 %. Deze toename was een gevolg
van een vermindering van de hoeveelheid ingevoerd bevroren vleesch.

Tuberculose komt blijkbaar nogal veelvuldig te Haarlem voor. Van het totaal
aantal runderen bleek 30.5 % tuberculeus en van de varkens 10.4 %.

Sinds September 1927 werd weer regelmatig het onderzoek naar trichinen voort-
gezet, tot dusver zonder resultaat.

Cysticercosis werd 24 maal bij runderen gevonden, waarvan 4 maal een levend
exemplaar, n.1. bij 3 runderen ouder dan 1 jaar en 1 graskalf. Bij een vetkalf werd
een dood exemplaar gevonden.

Een bacteriologisch vleeschondcrzoek werd 421 maal ingesteld, waarbij 89 maal
microörganismen zijn aangetoond geworden (in ruim 21 % der gevallen.) Bij
146 runderen had men 20 maal een positief resultaat, bij 76 paarden 19, bij 4
vette kalveren geen, bij 9 graskalveren 3, bij 49 nuchtere kalveren 16, bij 29 scha-
pen en 6 geiten geen, bij 102 varkens 31 maal. Hoofdzakelijk werden gevonden
staphylococcen, streptococcen, coli-, vlekziekte- en rottingsbacillen. Bij een nuch-
ter kalf werd een bacil aangetroffen, behoorende tot de groep enteritis-paratyphus,
bij 5 varkens bacillus suipestifer.

Gedurende de maand Juni kwamen in Haarlem eenige ziektegevallen bij
menschen voor, welke vermoedelijk het gevolg waren van het gebruik van var-
kenslever. In de weinige restanten van de lever en de pekel, waarin deze was
bewaard, konden geen vleeschvergiftigers worden aangetoond.

Midden November deden zich in de Haarlemmermeer een 30-tal ziektegevallen
voor, ontstaan door het gebruik van rookvleesch, afkomstig van een niet voor
keuring aangegeven uit nood geslacht of gestorven paard. In dit rookvleesch
werden paratyphus B-bacillen aangetoond.

Het voordeelig saldo van het slachthuisbedrijf zelf bedroeg ruim / 90.000.—;
hiervan werd een ƒ 25.000.—- gestort in het bouwfonds en / 65.000.— in de ge-
meentekas. De keuring in de buitengemeenten gaf een winst van ^ / 6500.—.

Bacteriologisch vleeschonderzoek geschiedde 59 maal. Positief waren bij 25
runderen één geval van Brabantsche ziekte,,", metritis, pericarditis traumatica,
peritonitis en pyaemie. Bij 5 varkens was positief een geval van pneumonie en het
vleesch van een noodslachting (sectiebevinding niet nader aangegeven). Bij 22
kalveren was het vleesch positief in een geval van enteritis, pneumonie, en poly-
arthritis. Van 7 paarden was het onderzoek positief in een geval van decubitus
en pneumonie.

De kook- en braadproéf werd 19 maal verricht. Afwijkingen in reuk en smaak
werden geconstateerd bij 1 rund met urineretensie, bij 1 varken met hermaphro-
disie en 2 varkens met cryptorchisme.

Tuberculose kwam voor bij runderen 14.60 %, bij kalveren 0.32 %, bij varkens
% en bij paarden 1.22 %.

Dit verslag bestaat bijna uitsluitend uit tabellen en staten. Evenals op vele
slachthuizen is de inrichting te Rotterdam veel te klein. Temeer deed zich dit
gebrek aan ruimte in de slachthallen gevoelen, daar het aantal slachtingen, evenals
overal elders, met een 19.778 dieren is toegenomen. Ook de stalruimte was onvol-
doende.

Het percentage van door tuberculose aangetast bevonden runderen en varkens
bedroeg voor Rotterdam zelf, respectievelijk 30.46 % en 6.42 %. Bij vette- en
graskalveren bleek 0.54 % tuberculeus.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 445 runderen (3 gevallen
positief), 106 kalveren (15 positief), 61 eenhoevige dieren (1 positief), 165 varkens
(8 positief), en 32 schapen en 10 geslacht ingevoerde eenhoevige dieren uit Engeland.

In het finantieel overzicht zijn de inkomsten van abattoir en die der veemarkt
afzonderlijk gehouden.

Winst van het abattoir is / 256845.—, die der veemarkt / 70638.65, of respec-
tievelijk 40 en 43 % der in elk der inrichtingen gestoken kapitalen.

Ook hier een tekort aan ruimte, terwijl het aantal slachtingen toeneemt, n.1.
een vermeerdering van 12688 tegenover 1926.

Bacteriologisch vleeschonderzoek had 287 maal plaats. In de volgende gevallen
was de uitslag positief :

Rund met pyaemie-streptococcen ; rund met metritis-staphylococcen ; vetkalf
met thrombus in de venacava- niet nader onderzochte bacillen ; graskalf met
polyartliritis-diplococcen en grampositieve bacillen ; 2 nuchtere kalveren met
enteritis- niet nader onderzochte bacillen ; nuchter kalf met enteritis-colibacillcn ;
nuchter kalf met icterus-colibacillen ; 3 nuchtere kalveren met icterus, polyarthri-
tis en peritonitis- niet nader onderzochte bacillen ; 3 nuchtere kalveren met poly-
arthritis en peritonitis-colibacillen ; een nuchterkalf met polyarthritis-staphy-
lococcen; soporeus nuchter kalFcoübacillen ; 11 varkens met vlekziekte-bac.
rhusiopathiae suis; 2 varkens met pneumonie en pyaemie-streptococcen ; een
varken met fibrineuze pleuritis-gram negatieve, beweeglijke bacillen ; varken
met varkenspest-bac.proteus ; varken met enteritis-staphylococcen ; 2 dood
ingevoerde varkens-diplococcen en staphylococcen ; paard met iclioreuze metri-
tis-bac.oedematismaligni ; dood ingevoerd paard (verdronken) -— sporen vor-
mende bacillen.

Tuberculose kwam voor bij runderen 12.53 %■ vette kalveren 0.26 %, gras-
kalveren 0.50 %, nuchtere kalveren 0.05 %, varkens 7.86 %, schapen 0.05 %
en paarden 0.22 %.

Echinococcosis kwam voor bij runderen 2.77 %, varkens 0.31 %, schapen 0.90%
en paarden 3.84 %.

Cysticercus inermis werd gevonden : levensvatbaar bij 10 runderen en 1 gras-
kalf in de uitwendige kauwspier en bij 2 runderen in de inwendige kauwspier.
Afgestorven bij 142 runderen en 4 graskalveren.

Dit abattoir is vanaf Mei 1927 in gebruik genomen. Bacteriologisch vleesch-
onderzoek werd 84 maal verricht. Niet vermeld is, in welke gevallen de uitkomst
positief is geweest.

Ook hier een woekeren met de ruimte in de slachthallen (er werden 4567 dieren
meer geslacht dan in 1926). Vooral de exportslachtingen waren belangrijk toege-
nomen, zoodat er op aangedrongen wordt, speciaal voor de export aparte slacht-
gelegenheden te bouwen.

Runderen : Tuberculose kwam voor bij 500 runderen of 9.5 % van het aantal
geslachte dieren.

Finnen werden 166 maal gevonden, d. i. ruim 3 % ; hiervan waren er 129 af-
gestorven en 37 nog levensvatbaar. Het onderzoek van het al of niet levend zijn
van de fin geschiedde door de galproef. Bacteriologisch werd het vleesch onder-
zocht van 18 runderen, waarvan het resultaat in 16 gevallen negatief en in 2 ge-
vallen positief was. Deze 2 gevallen betrof het vleesch van een rund, dat bij de
slachting bleek geleden te hebben aan multipele abscessen, terwijl het andere

geval een van elders ingevoerd geslacht rund betrof. Kook- en braadproef werd
12 maal verricht, waarvan in i geval positief (vleesch van een rund met nephritis).

Varkens. Tuberculose bij 1162 varkens of 3.7 %. Echinococcosis bij 547 varkens,
Bact. vleeschonderzoek werd 20 maal verricht, met 2 maal positief resultaat (een
geval van pneumonie en één met eene ontsteking van bijna alle organen).

Kalkeren. Tuberculose bij 4 kalveren of 0.14 %. Bact. onderzoek 18 maal ver-
richt, steeds met negatief resultaat.

Paarden. Tuberculose bij 1 paard aangetroffen (van de 620). Echinococcosis,
66 maal. Bact. vleeschonderzoek 10 maal, met steeds negatief resultaat.

Te Hillegom zal een abattoir worden gebouwd, waarvan de aanbesteding dezer
dagen heeft plaats gehad. In 6 maanden na de gunning zal de inrichting gereed
moeten zijn. Het slachthuis zal worden gebouwd met een capaciteit voldoende
voor 30.000 inwoners. Daar Hillegom niet meer dan 11.000 inwoners telt, zou de
opzet dus zeker te groot zijn als niet gerekend was op gebruik van dit abattoir,
ook door andere gemeenten. de Graaf.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die begin Juli nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 2.147 (^I-3°8) eigenaars, waarvan in Groningen bij 20
(7) eig. ; Friesland bij 323 (73) eig. ; Drenthe bij 6 eig. ; Overijsel bij 6 eig. ; Gel-
derland bij 42 eig. ; Utrecht bij 94 (55) eig. ; Noordholland bij 1.119 (621) eig. ;
Zuidholland bij 485 (539) eig. ; Zeeland bij 1 (2) eig. ; Noordbrabant bij 51 (11) eig.

Scabiês (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 129 gevallen bij 3
eig. (166 bij 29 eig.), waarvan in Groningen (10, waarbij 1 paard, bij 1 eig.) ; Fries-
land 26 bij r eig. (60 bij 6 eig.) ; Drenthe 100 bij 1 eig. (90 bij 20 eig.) ; Zuidholland
3 bij i eig. (6 bij 2 eig ).

Rotkreupel bij schapen : 129 gevallen bij 11 eig. (586 bij 30 eig.) ; waarvan in
Groningen (53 bij 2 eig.) ; Friesland 27 bij 1 eig. (29 bij 9 eig.) ; Drenthe 21 bij 2
eig. (1) ; Overijsel 2 bij i eig. ; Gelderland 15 bij 1 eig. ; Noordholland 64 bij 6 eig.
(283 bij 16 eig.) ; Zuidholland (19 bij 1 eig.) ; Zeeland (201 bij 1 eig ).

Anthrax : 19 gevallen bij 19 eig., waarvan in Groningen i ; Friesland 7 ; Gelder-
land 4, waarbij 2 paarden ; Zuidholland 2, Noordbrabant 2, Limburg 4.

De Veeartsenijschool van Toulouse viert dit jaar haar 100-jarig bestaan.
Het is de jongste van de drie franse Veeartsenijscholen; die te Lyon werd in
1761 gesticht, die te Alfort in 1766. Vele bekende franse geleerden zijn aan
de Toulouse-school verbonden geweest: o. a. Railliet, Neumann, Barrier, Colin,
Arloing, Leclainche en Vallée.

W. C. P. Meijer benoemd tot Gouvernementsveearts en tijdelijk toegevoegd
aan het Hoofd van den veeartsenijk. ambtskring Malang.
J. L. Postema, gevestigd te Purmerend, Julianastraat 26.

A propos d\'un cas d\'hydropisie des enveloppes foetales. \'A. Duvillard, Genève.
Schweizer Archiv. Juli 1927).

Duvillard beschrijft een geval van hydrallantois bij het rund, waarbij hij ge-
gelenheid had, sectie te verrichten.

De bevinding was een dubbele torsie in den navelstreng dicht bij den buik der
vrucht. Onder de draaiing waren de sereuse omhulsels van de streng uitgezet en
vormden een langen tumor, gelatineus, hyperaemisch, blauwrood gekleurd. Het
vocht was dus transudaat, gevolg der ontstane circulatiestoornis. Het kalf had
zich normaal ontwikkeld. In de buikorganen der koe waren geen afwijkingen te
vinden, geen tuberculose of abscessen of iets van dien aard. De buikspieren in de
linker onderflankstreek waren gerekt.

Duvillard vermeldt het geval, omdat anderen, o.m. Frank en Kammermann,
van meening zijn, dat hydrallantois dikwijls gepaard gaat met ascites en hydrae-
mie van het moederdier. Hij haalt de Bruin aan, die aangeeft, dat bij de koe geen
organische afwijkingen behoeven voor te komen en volgens wien de oorzaak zou
zijn te zoeken in een zieke lij ken toestand der vruchtvliezen.

Ein Fall von Reposition des prolabierten Uterus bei der Kuh mit Hilfe der Extra-
duralanästhesie. (Dr. Kurt Linde, Tierärztliche Rundschau. 1 April 1928).

Omdat het niet ondienstig is, te weten, hoe omslachtig en dus kostbaar het
reponeeren door een wetenschappelijk man kan geschieden, zij die methode in
het kort medegedeeld. Bij aankomst op de boerderij geeft Linde de koe per os
30 ä 40 Gr. chloralhydraat in eene flesch water. Dan omwikkelt hij den uterus, te
beginnen bij het meest geprolabeerde gedeelte (hij spreekt niet van de punt of den
jundus, wat ik even opmerk in verband met mijn standpunt over het ontstaan
der prolaps. Ref.) met 2 handdoeken. Met het doel, dezen te verkleinen, wordt
dan, geassisteerd door 2 of 3 helpers, met de vlakke hand de uterus onder lang-
zamen, doch krachtigen druk samengeperst. Ter bevordering der contractie wor-
den de handdoeken van tijd tot tijd met koud water overgoten, waaraan een wei-
nig sapoformol is toegevoegd.

Op deze wijze gelukt het den geprolabeerden uterus in 15—30 minuten tot de
helft te verkleinen. (En eventueel aanwezige microörganismen in de diepte te
persen. Ref.)

Terwijl de helpers nog met de verkleining bezig zijn, haalt Linde met behulp
eener Gerlachsche naald een dikken draad zijde of een dunnen band door het
midden van de beide schaamlippen (ieder afzonderlijk) en knoopt de einden, zoo-
dat hij aan iedere schaamlip eene lus krijgt, waar een vinger door kan, om daar-
mede tijdens het reponeeren de labiae uit elkaar te kunnen houden, zoodat een
trechter ontstaat, waar de uterus gemakkelijk in gaat. „Dieser kleiner Kniff er-
leichtert die Reposition in ungeahnter Weise," zegt Linde !

Vervolgens laat hij aan de zoldering boven het achterstel der koe een kram of
iets dergelijks aanbrengen, om daaraan een z.g.n. Engelsche takel met ketting
zonder einde te kunnen bevestigen.

Dan bindt hij de beide achterbeencn met behulp van een touw met kruisslagen
aan elkaai. Daaraan komt de ondeiste haak van den takel, de koe wordt opge-
takeld, tot de koe ter hoogte van zijn middel is gekomen en de repositie begint.
(De verdere beschrijving blijve achterwege).

Omdat in kleine bedrijven de ge egenheid voor de boven beschreven methode
niet doorvoerbaar is, besloot Linde in navolging van Benesch, die zulks deed bij
de „methode Albrechtsen" voor steriliteit, extraduraalanaesthesie toe te passen.
Deze geschiedt door tusschen den ien en 2en staartwervel eene canule loodrecht

in te steken, naar gelang der grootte 3—5 c.M. diep. (Door bewegen van den staart
is de insteekplaats te onderkennen dooi haar weekheid). De canule wordt door-
gedrukt, tot zij aan den ventralen wand van het wervelkanaal weerstand onder-
vindt. Ingespoten wordt door Benesch : 30 c.c.M. van J tot 1 procents tutocaïne-
oplossing.

De werking, die na 10 tot 15 minuten intreedt, bestaat in gevoelloosheid van
labiae, anus, staait, stuit en van de huid tot over de zitbeensknobbels, gepaard
met slingeren van het achterstel. Duur 60—75 minuten.

Linde gaf 40 Gr. chloralhydraat per os en spoot in : 20.— eener oplossing van
chemocaïne 0.5 en nephritine 1 : 1000, 1,5 in 10.— water.

Het resultaat was schitterend : gedurende de repositie perste de koe geen enkele
maal!

Aetiologie of Milk Fever. (G. Fetiiers, B. V. Sc. The Australian Veterinary
Journal. Dec. No. 4, 1927).

Fethers betoogt — m i. terecht — dat van de verschillende theoriën over het
ontstaan van melkziekte er geen enkele proefondervindelijk is gebleken de juiste
te zijn.

Hij geeft een overzicht van 9 gevallen, uitgezocht uit vele, waarbij hij insuline
en glucose aanwendde, al of niet gecombineerd met luchtinsufflatie, subcutane
injectie van strychnine, arecoline hydrobromine, aftappen der urine etc.

Fether komt tot de conclusie, dat glucose en insuline alléén niet in staat zijn
snel genezing te brengen. Eéne koe, uitsluitend daarmede behandeld, stierf 8 uur
11a de injectie : bij eene andere trad na 3 dagen pas verbetering in, terwijl er eene
week verliep, voordat volledig herstel was verkregen.

Gecombineerd met luchtinsufflatie kreeg hij goede resultaten. Hij is op grond
zijner ervaring van meening, dat, hoewel het bestaan van hypoglycaemie niet
kan worden ontkend, de luchtinsufflatie de hoeksteen der therapie moet blijven,
naar omstandigheden aangevuld met andere middelen (glucose, insuline, strych-
nine, adrenaline, purgantia, catheterisatie). Bij sectie vond hij soms geen afwij-
kingen, soms een lichten graad van leverdegeneratie.

Eihautwassersucht infolge Umschnürung einer Extremität durch den Nabel-
strang. (Koppen, Berlin Tierärztl. Woch. No. 22, 1927).

Koppen vermeldt een geval van waterzucht der vruchtvliezcn, veroorzaakt
doordat de navelstreng boven het spronggewricht van het rechter achterbeen
zoodanig om dat been was gesnoerd, dat de huid ter plaatse geheel was doorge-
sneden en de navelstreng in de ontstane groeve was weggezonken. Het been was
beneden de insnoering in de lengte en de dikte dermate gezwollen, dat het 3 x zoo
groot was als het overeenkomstige deel van het andere been. De vrucht was 6 mnd.
oud, ondanks de circulatie-stoornis normaal ontwikkeld. De koe was wegens long-
ontsteking uit nood geslacht.

La cholestérinémie après 1\'insufflation mammaire chez la vache (M. R. Moussu.
Revue Vét. et Journal de Méd. Vét. Janvier 1928).

Moussu vond, dat na luchtinsufflatie kort voor of weinig dagen na den par-
tus het cholesterine-gehalte van het bloed meer dan 85% kan stijgen. Of deze
stijging een gevolg is van verhoogde functie der Cholesterine vormende organen,
door de insufflatie, dan wel of daardoor in den uier aanwezige Cholesterine in de
bloedbaan wordt geperst, is nog niet uitgemaakt.

Die chemisch-therapeutische Behandlung des infectiösen Abortus und des Um-
rinderns mit dem unspezifischen Impfstoff „Gulisan." (Seiderer, Berlin. Tier-
ärztl. Woch. 30 März 1928).

Seiderer, die de ervaring heeft opgedaan, dat tegen infectieuze abortus en op-
breken met de gebruikelijke serum-injectie\'s en entingen geen afdoende, bevredi-
gende resultaten worden verkregen, is in de wolken over het effect van Gulisan-
injecties. Hij had 100% succes. Ingespoten wordt 10 c.c.M. Gulisan aan de hals-

vlakte en in de rechter hongergroeve, bij drachtige dieren en bij runderen, die
opbreken. Gulisan wordt geleverd door de Tierarzneimittelfabrik Veterinaria in
Rostock. De kosten bedragen voor 10 c.c.M. Gulisan netto I£ Mark.

Untersuchungen über ein in Österreich gehäuft auftretendes, jedoch nicht durch
den Bangschen Bazillus verursachtes Verwerfen der Rinder. (Zugleich ein Beitrag
zur Sterilität des Rindes). Prof. Dr. L. Reisinger, Wien.

fn de Wiener Tierärztliche Monatschrift, XV Jahrgang, Heft 2, 3 en 4, geeft
Reisiger een zeer uitvoerig artikel met uitgebreide casuistiek over een infectieus
verwerpen, gepaard met opbreken en steriliteit, op tal van boerderijen in 13 ge-
meenten waargenomen.

De bacil van Bang kon hierbij worden uitgesloten. In tegenstelling met de abor-
tus van Bang wordt de vrucht reeds in de eerste weken der drachtigheid uitge-
stooten. De besmetting schijnt slechts door het dekken te worden overgebracht.
Een specifiek symptoom is eene etterige scheedeuitvloeiing, öf terstond na het
dekken, óf 6—12 weken later optredend. Daarbij komt in de besmette beslagen
steriliteit en opbreken voor. Ook wordt veelvuldig pyometra waargenomen, verder
chronische ontsteking van uterus en ostium. In 20% der gevallen werd besmette-
lijke scheedecatarrh geconstateerd.

Van 3 stieren en tientallen runderen werd materiaal bacteriologisch onder-
zocht. Gevonden werden : diplo-, strepto- en staphylococcen, bac. coli, pyogenes
bovis, bacill. renalis bovis en schimmels. Reisinger verrichte uitgebreide infec-
tieproeven. Daarbij gelukte het niet, abortus op te wekken, behalve met één
drachtige koe, die werd ingespoten met eene reincultuur van bac. pyogenes bovis
(intraveneus), 30 dagen na de inspuiting werd een kalf van 7 mnd. geaborteerd.
Uit het kalf kon pyogenes in reincultuur worden gekweekt. In enkele gevallen
kon door infectie in de scheede besmettelijk blaasjesuitslag worden verwekt.

Op grond der onderzoekingen komt Reisinger tot de conclusie, dat in Oosten-
rijk een besmettelijk verwerpen voorkomt, niet veroorzaakt door den bacil van
Bang, doch door het tot nu toe onbekende virus van het besmettelijk blaasjes-
uitslag (niet te verwarren met de besmettelijke scheedecatarrh. Ref.).

In chronisch besmette stallen verzwakt het virus dermate, volgens R., (of
treedt eene mindere gevoeligheid op van het vee. Ref.) dat het typische blaasjes-
uitslag achterwege blijft.

De ziekte kan worden bestreden door herhaalde ontsmettingen van den stier
en van de koeien. Bij de laatste niet alleen de scheede, doch ook het ostium, de
cervix en de baarmoeder (methode Albrechtsen) zoo noodig.

Te Wesermünde heeft de ,.Erste Deutsche Stock- und Klipfischwerke G.m.b.
H." een laboratorium, waaraan Veterinäriat Dr. Schulze verbonden is. Naar
aanleiding van een artikel in de Nos. 205, 217 en 221 (der Allgemeine Fleischer—
Zeitung) van het jaar 1925 verschenen in het Hamburger Fremdenblatt opmer-
kingen over het in den handel brengen van een vischsmaak bezittend vleesch en
dit blad wilde het vervoederen van vischmeel, visch en vischafaval aan varkens,
ouder dan 3 maanden, verbieden.

Een eigenaar van een vleeschconservenfabriek in Hamburg deelt mede, dat hij
in den loop van een half jaar 240 hammen heeft moeten opruimen, omdat er een
vischlucht in voorkwam. Hij zegt : ,,met vischmeel alleen zal deze penetrante
reuk en smaak niet optreden, de varkens, waarvan die hammen afkomstig waren,
moeten gemest zijn met vischafval van allerslechtste qualiteit." In de A. Fl. Zei-
tung wordt de „Fischigkeit" geweten aan het voederen van vetrijk vischmeel,
waarvan het vet ranzig is geworden, of afkomstig van te versehe visschen. Ook

het voeren van traan kan de oorzaak zijn. Mesters, slagers, vleeschconserven-
handelaars en consumenten hadden alle hun verschillende meeningen ; en ver-
schillende opmerkingen getuigden van weinig inzicht in de kwestie, zoodat
Schulze meende, dat het zijn nut kan hebben, dat op de zaak wat dieper werd
ingegaan. Zoo verscheen in de Tierärztliche Rundschau van n—3 1928 een ar-
tikel van hem, dat mij de moeite van refereeren waard schijnt :

Vischmeel, met een gehalte aan eiwit van 50—60% en aan phosphorzure kalk
tot 20 a, 25%, is een zeer goed bijvoer, vooral voor het jonge dier.

Dr. S. onderscheidt : 1. Vischmeel ; 2. Haringmeel ; 3. Versehe visschen ; 4.
Nevenproducten van de Vischindustrie : a. Lever ; b. Traan.

i. Vischmeel wordt door het hooge gehalte aan eiwit alleen overtroffen door
vleeschmeel, terwijl geen voedermiddel een hooger gehalte bezit aan phosphor-
zure kalk

Het gehalte van handelsvischmeel loopt zeer uiteen. Bij het onderzoek van 200
monsters uit den handel betrokken varieerde dit voor :

Eiwit, van 24,67—69,12% ; Phosphorzure kalk, van 6,39—59.14% ; Vet, van
0,35\'—29,45% ; Keukenzout, van 0,47—-39,98%.

Deze groote verschillen hangen of van de soort visch, vischafval en methode van
bereiding. Voor Duitschland komen vooral in aanmerking : kabeljauw, snoek,
schel visch, katvisch enz.

Vischafval bestaat voor een groot deel uit de koppen en wervelkolom met om-
gevend vleesch.

Vischmeel wordt bereid door onttrekking van water en verder door droging en
sterilisatie houdbaar gemaakt en door stoom (direct of indirect) en door directe
verhitting. Hooge temperaturen verminderen de verteerbaarheid. Verder heeft
men nog extractieapparaten voor vetonttrekking.

Volgens normale verhoudingen verschilt het vischmeel wel in samenstelling
naar de methode van bereiding, maar ligt het gehalte van eiwit tusschen 47—60%,
phosphorzure kalk tusschen 18,5—29,4%, vet tusschen 2 ä 7 en 14%, zout tusschen
0,7—4,5%. Het watergehalte loopt tot 15%. Hoogere of lagere cijfers moeten
worden verklaard uit bijzondere handelsmanipulaties.

Onder vischmeel dient te worden verstaan een voedermiddel bereid uit magere
vischen zonder eenig toevoegsel.

Dit meel is goudgeel tot goudbruin van kleur, al naarmate er meer vet in zit
en of het bereid is uit de geheele visch (dan meer geel) of afval (dan meer bruin-
achtig).

2. Haringmeel. In tegenstelling van het pas genoemde „magere" meel is het
haringmeel vette meel en daardoor minder geschikt.

3. Versehe visch. Dit is wel een van de gevaarlijkste vormen. In den regel toch is
deze visch allerminst versch, maar door het vervoer, bewaring, enz. dikwijls rot
en vele der ontstaande giften bij deze rotting worden door koken niet vernietigd.

Soms wordt deze versehe visch, vermengd met versch vischafval, vermalen en
zoo als een brij verzonden. In het warme jaargetijde wordt dan onder in de ton
ongeveer 10 c.M. ijs gelegd, daarop deze brij gegoten en hierboven op weer ijs ge-
legd voor het vat afgedekt wordt. Men begrijpt, dat ijs in korten tijd gesmolten
is, zoodat het practisch resultaat van deze methode is, dat de varkensmester een
materiaal krijgt met meer dan 80% water en dat bovendien nog even goed begint
om te zetten.

4. Bijproducten van de vischindustrie. Hoofdzakelijk lever en traan bevattende
en dus een meer of min eenzijdig voedermiddel vormende en met het oog op reuk
en smaak een zeer verkeerde werking uitoefenend op vleesch en spek.

Het vet toch van ieder slachtdier, onverschillig of het zoogdieren of vogels be-
treft, neemt bij voortgezette voedering met een soortvreemd vet de eigenschappen
aan van dit voedervet.

Dit omzettingsproces gaat zoover, dat het vet van een slachtdier niet alleen in
consistentie, kleur, reuk en smaak gaat lijken op het gevoerde vet, maar ook in
zijne chemische eigenschappen. En daar zulk vet in alle weefsels voorkomt, komt
het veranderde vet ook in alle deelen voor, dus ook in het vleesch.

Men zal daarom aan varkens alleen vischmeel voeren, dat niet meer dan 3—7%
vet bevat. Vischmeel, dat 50 a 60% eiwit, 18—25% phosphorzure kalk, 3 a 7%
vet en niet meer dan 5% zout bevat, kan daarentegen tot aan de slachting toe ge-
voerd worden. Vleesch en spek van op dergelijke wijze gemeste varkens heeft geen
visch -of traansmaak of -geur.

Mesters moeten dus steeds eene betrouwbare analyse eischen van het te voeren
vischmeel.

Van het Bureau of Animal Industry (afd. van het Landbouwdepartement der
vereenigde Staten van Noord-Amerika) is verschenen een afdruk, waarin behandeld
wordt een aantal gevallen van actinomycose van de milt bij het varken. Wat de
wijze van besmetting betreft stelt de schrijver (G. T. Creech) zich voor, dat deze
zou plaats vinden langs de lymphbanen van de maag naar de milt.

Ist Santonin ein brauchbares Mittel zur Abtreibung der Spulwürmer des Schweines.

Vajda vond „Santoperonin" en „Allegan" niet werkzaam bij varkens ; ook
santonine voldeed niet.

Hij gebruikte voor zijn proeven santoninum purissimum van Carnegie Bros.
Londen. Het middel werd met het voedsel vermengd, op de tong der dieren ge-
strooid of in elastische capsules ingegeven.

Na toediening werd 40—200 gr. sulfas natricus als laxans toegediend. Faeces-
onderzoek vond zoowel direct vóór als zes dagen na de proef plaats. Het verkregen
resultaat was niet bevredigend. Zijn conclusie is dan ook dat zuivere santonine
in een dosis van 10—40 mgr. per K.G. lichaamsgewicht niet in staat is de wormen
af te drijven. Latere proeven zullen volgens hem moeten uitmaken of herhaalde
toediening van kleinere of grootere hoeveelheden daartoe wel in staat zullen zijn.

Sur un paratyphique A pathogène isolé ehez le pore. (Broudin : Comptes Rend.
de la Soc. de Biologie, 1927. 35. p. 1589).

Bij een 8 maanden oude big, die na een maand ziekte met bloederige diarrhee
ter sectie kwam, werd uit het beenmerg gekweekt een reincultuur van een gram-
negatieve bacterie, die Broudin hield voor een B. paratyphus A. De obductie
toonde een bronchopneumonie, levernecrose, congestie van nieren en darmen en
kleine necrotische, kaasachtige haardjes in het coecum.

Infectieproeven bij een big van 7 a 8 maanden hadden positief gevolg; 1 ccm.
der bouilloncultuur doodde het dier in 11 dagen. Na 6 maanden dagelijksch over-
enten was de pathogenitcit dermate gedaald, dat 20 ccm. noodig waren, om een
varken te dooden.

Terwijl aanvankelijk de stam door paratyphus-A-serum werd geagglutineerd
in verdunning 1 : 2700, daalde de titer na de eerste dierpassage tot 800 en na de
laatste tot 50. De cultuur bleef zijn eigenschappen behouden; neutraalrood-
agar werd niet fluoresceerend. v. d. Hoeden.

Deux cas de variees chez le cheval. (Marcenac — Recueil de Méd. Vét. 30 Mai
1927, p. 181).

Het eerste geval is niet alleen belangrijk om de plaats van het lijden, doch ook
om de phlebectasien, welke daarvan het gevolg waren. Deze variees vertoonden

zich bij een 5-jarige volbloedmerrie over het geheele bovenste gedeelte van het
rechter achterbeen ; de oppervlakkige huidaderen waren alle duidelijk afgeteekend,
verdikt en plaatselijk verwijd. De oorzaak hiervan was gelegen in een aneurysma
arterio-venosum van de A. cruralis dextra. Bij rectale exploratie bleek de buikaorta
tot en met de quadrifurcatie normaal te zijn, de A. iliaca dextra was echter 3 x
vergroot met harde wanden en duidelijk voelbare pulsaties. Het methodisch on-
derzoek vertoonde verder aan den ingang van de bekkenholte de karakteristieke
trilling aan dergelijke aneurysmata eigen. Hier ter plaatse en achter de arterie
voelde de Vena iliaca aan als een kinderarmpje met verdikte wanden. Het aneu-
rysma, dat als een afzonderlijke zak de verbinding vormde tusschen slagader en
ader had de grootte van een sinaasappel.

Jammer dat de merrie na 5 maanden werd verkocht en dit ziektegeval niet
verder is geobserveerd. Ook zou de sectie een juister beeld der pathologische af-
wijkingen hebben kunnen geven.

De tweede waarneming betreft het voorkomen van varices aan de voorpijpen
bij een g-jarige volbloed tengevolge van overmatige inspanning. Dit paard had
meegeloopen in militaire steeples en kwam in behan. deling voor een chronische
recidiveerende peesontsteking aan beide voorbeenen. Bij onderzoek vertoonden
zich bovendien oppervlakkige phlebectasien over de geheele pijp, zoowel links
als rechts, kronkelende knobbelvormende adernettcn vanweeke consistentie, die
volgens den eigenaar voor 2 jaren voor het eerst waren opgetreden. De oorzaak
van deze zeldzame aandoening zocht de schrijver in een zekere pathologische
praedispositie door zwakte van de veneuse vaatwanden en weefsels in verband
met het lvmphatisch temperament van het dier (niettegenstaande het een vol-
bloed is), maar hij acht het ook niet twijfelachtig, dat de claquage en de minder
goede physiologische functie der ledematen hierbij een belangrijke rol hebben
gespeeld.

Dr. H. Heusser (Schweizer Hufschmicd 1927, No. n) bestrijdt de opvatting
dat het hoefmechanisme zou berusten op een mechanisch uit elkander drukken
door het zakken van het kroonbeen gedurende de belasting, mede geholpen door
het straalkussen. Volgens zijn meening moet aan het straalkussen en de hoef-
kraakbeenderen een andere physiologische beteckcnis worden toegeschreven.

Op grond van zijn redeneering komt hij tot de conclusie, dat op het hoefbeen
een vertikale drukkracht wordt uitgeoefend, welke de resultante is van den druk
door de beenderen voortgeplant en werkende in de richting van de voetas en van
de kracht, in horizontale richting van de pees van den hoefbeenbuiger.

De vertikaal op den bodem gerichte kracht wordt door de wandlcderhuid als
een eveneens loodrechte trekkracht op het voorste gedeelte van den hoornwand
overgebracht. Het hoefbeen is a. h. w. aan den schuinstaanden hoornwand opge-
hangen, hetgeen mogelijk is door de uiterst solide en innige verbinding, welke
tusschen beide bestaat. Gemiddeld is per c.M² een trekkracht noodig van 25 K G.
om een loslaten van deze verbinding te bewerkstelligen en over de geheele buiten-
vlakte berekend bedraagt deze 1500 K.G.

De opvatting dat hier sprake moet zijn van een loodrecht op het hoefbeen en
dus op den hoornwand inwerkende kracht, beantwoordt geheel aan den micros-
copisch-anatomischen bouw, zoowel van het hoefbeen als van de wandlederhuid.
Deze loodrecht op den schuinstaanden hoornwand werkende kracht wordt volgens
het parallelogram van krachten ontbonden in 2 componenten, waarvan de eene
wordt voortgeleid volgens de richting van den wand en de ander de neiging heeft,
den wand naar het midden van den hoef te verbuigen. Door deze laatste worden
dan de vormveranderingen van den hoornschoen, geholpen door de straal, teweeg-
gebracht.

Heusser kon deze veranderingen gemakkelijk demonstreeren aan de hand van
een door hem geconstrueerd model. (Zie De Hoefsmid van 15 Juni 1928, Ref )

Sur 1\'Avoine aplatie. (Brocq-Rosseu e.a. Recueil de Méd. Vét. 1927, No. 10)
leveren commentaar op de bekende en belangwekkende verhandeling over dit
onderwerp van Bemelmans in de Militaire Spectator 1926.

Bemelmans wees op het feit, dat dagelijks een zeer groot kwantum haver nutte-
loos verloren gaat. In de mest worden n.1. steeds een kleiner of grooter aantal
onverteerde haverkorrels teruggevonden ; dit is zelfs regel bij kerngezonde krachtige
paarden die geen enkele afwijking in de voeding vertoonen. Grooter wordt het ver-
lies aan onverteerde heele haverkorrels, welke hun volle kiemkracht volkomen
hebben behouden bij paarden met gebitsanomalien, bij snel en gulzig eten, bij
oudere paarden enz. Om dit verlies aan voedingsstoffen te voorkomen, acht schrij-
ver het aangewezen de haver geplet aan de paarden te verstrekken. Hierdoor zul-
len de verteringssappen beter op den meelkorrel inwerken. Zoowel door chemische
onderzoekingen als door voederingsproeven is aangetoond, dat de verteerbaarheid
van geplette haver hooger is dan van gewone. Geplette haver wordt dus beter
benut hetgeen de voedingswaarde verhoogt ; daarbij is de kauwarbeid geringer
waardoor indirect voedsel wordt bespaard. Vergelijkende proeven hebben ook aan-
getoond, dat aldus gevoede paarden in voedingstoestand en prestatie-vermogen
vooruitgingen.

Verder heeft Schr. waargenomen, dat de paarden zonder uitzondering gaarne
geplette haver opnemen en dat het dagrantsoen geplette haver bij paarden, die
doorvoed zijn, zonder nadeelige gevolgen voor hun voedingstoestand en prestatie-
vermogen met £ K G. kan worden verminderd. In dit geval kan dus een oecono-
misch voordeel van Io% worden verkregen. Daar staat tegenover dat de kosten
voor het pletten gering zijn. De capaciteit der moderne pietmachines is zoodanig,
dat in enkele uren de wekelijks benoodigde hoeveelheid voor een groot aantal
paarden kan worden geplet. Het verlies aan meel bedraagt ongeveer 2%. Van
„zuur" worden van geplette haver behoeft nimmer sprake te zijn, indien de haver-
kist voor de vulling geregeld wordt gereinigd.

Brocq-Rosseu belicht genoemd vraagstuk geheel van de oeconomische zijde.
Is de beweegkracht goedkoop en kost het pletten van de haver weinig dan is het
van belang het te doen. Zoo niet, dus bij duurdere arbeid bestaat er z.i. geen reden
geplette haver te voeren.

Henry acht het een vraag van beteekenis hoe de haver is geplet. Te sterk geplette
haver is n.1. voor het paard gevaarlijk ; darmontstekingen en kolieken zijn daarvan
het gevolg. Ook zullen de vrijgekomen kafnaalden het darmkanaal mechanisch
prikkelen en kunnen deze zich conglomereeren tot viltachtige haarballen.

Maignon acht deze kwestie ingewikkelder dan men a priori zou denken. Voor
een paard met een goed gebit en dat tevens de moeite neemt de haver goed en lang-
durig te kauwen is geplette haver ongewenscht. Er komen echter weinig volmaakte
gevallen voor en ook het kauwen laat gewoonlijk nog al wat te wenschen over,
daarom sluit hij zich bij de opvatting van Brocq-Rousseu aan.

Cocu ontraadt het voeren van geplette haver, uitgezonderd aan oude paarden.
Toch is hem een geval bekend, dat in een stal na het voeren van geplette haver
de conditie der paarden beter is geworden, terwijl de dieren uitstekend werk ver-
richtten. Deze schrijver heeft hetzelfde waargenomen als Henry nl. het ontstaan
van haarballen in de digestietractus. Het aantal sterfgevallen maakt dan het oeco-
nomisch voordeel wel twijfelachtig. Brands.

Die Anwendung der Ultravioletten Strahlen beim Pferde und jhre Einflusz auf
das Blutbild. (Wittmann und Refik : Tieraiztl. Rundsch. No. 21, 1928).

Gezegd woidt dat de kennis van de werking van deze stralen op het organisme
of op bepaalde organen nog zeer gebrekkig is.

Bij den mensch is gevonden dat in hoofdzaak invloed op de huidfunctie wordt
uitgeoefend en dat het geheele lichaam eerst indirect daardoor wordt beïnvloed.

De stralen zouden primair een sympathicus-verlamming veroorzaken en als
gevolg hiervan zou secundair bloedvaatverwijding optreden.

Ook het bloedbeeld zou veranderen en uittreding van witte bloedcellen zou plaats
hebben. De ultraviolette stralen zouden nl. positief chemotactisch werken. Voor
hun onderzoek bij het paard maakten Witmann en Refik gebruik van de z.g.
Bachlamp, hangend model, 220 Volt, 2.5 Ampère.

Bestraald werd op eert afstand van 10 c.M. gedurende 60 minuten. Vooraf werd
de huid ter plaatse kaalgeschoren. Zij merken op dat de dieren na ongeveer 20
minuten zeer onrustig werden, de lamp trachtten te ontwijken en daarom een
praam noodig was. (Ref. zou hier de opmerking willen maken dat de afstand
lamp-huid,door hen te klein is genomen, daar dan niet alleen ultraviolette stralen
maar ook warmte-stralen hun invloed doen gelden. Bij de door ons in gebruik zijnde
Bachlamp, hangende type, stijgt de temperatuur n.1. op 10 c.M. afstand reeds
boven 8o°C. Ook Jesionek en Rothmann wijzen er in hun werk „Irrtümer der
Lichttherapie" 1924 op, dat bij de Bachlamp de kleinst toelaatbare afstand 25
c.M. is, daar anders de warmtestralen eventueel verbrandingen kunnen veroor-
zaken. Dat Wittmann en Refik trouwens zelf zulks constateerden blijkt uit de
volgende, door hen geschreven regelen welke aldus luiden : „Dann werden mit
Beginn des Verbrennungsprozesses (Schwellung der Haut, Exsudation, erhöhte
Temperatur und Schmerzhaftigkeit, Faltenbildung der Haut, oberflächliche
Gefässerweiterung) die Pferde unruhiger und versuchen unter der Lampe wegzu-
treten".

De zwelling welke ontstond, ging na 24 uur weer terug ; de pijnlijkheid en plooi-
vorming van de huid bleven nog enkele dagen bestaan.

Zij vonden dat het roode bloedbeeld niet, daarentegen het witte bloedbeeld wel
veranderd werd. Er ontstond neutrophilie en lymphopenie.

De behoefte aan een betrouwbaar bact. diagnosticum bij goedaardige droes,
niet in de klinisch duidelijke gevallen, maar in de twijfelachtige, en bij de voor-
en naziekten, heeft, als zoovelen vóór hem, den Oberveterinär Dr. Geweniger
aangezet, onderscheidingskenteekens te zoeken ten opzichte van de overige paar-
denstreptococcen. Dit pogen heeft zich ditmaal weer eens in pos^:t^;eve r\'cht\'ng
bewogen, hoewel een betrekkelijk groote overeenkomst van alle onderzochte
paardenstreptococcen in morphologischen, cultureelen en biologischen zin erkend
werd.

Hij bestudeerde 3 groepen: I. droesstreptococcen; II. Streptococcus pyogenes
cqui (a. uit de diverse slijmvliescatarrhen, fistels, absessen, phlegmonen etc. ; b.
petechiaalkoorts-streptococcen c. Lähme-streptococcen). III. strept. van andere
dieren of van menschen.

Daarbij werden gebruikt voedingsbodems met 10 verschillende koolhydraten,
voorts melk, lakmoeswei, etc., kortom alles wat tegenwoordig voor de d\'fferen-
tieeldiagnostiek van bacteriën alzoo gebruikelijk is. Bovendien werden nagegaan
de groeibelemmering in cultuurfiltraten, het reactievermogen in de huid, de patho-
geniteit voor witte muizen.

Het resultaat was hetzelfde als waartoe vroeger ook Holth, Adsersen, Klim-
mer en Haupt gekomen waren, nl. dat de droesstreptococcen zich van de overige
paardenstreptococen onderscheiden door het niet-vergisten van melksuiker. Boven-
dien vond hij een duidelijk kenmerk in de grootere lengte der ketens in droesetter.
De reden van de uiteenloopende en tegenstrijdige resultaten van verschillende
onderzoekers zocht hij in het bestudeeren van stammen van verschillende ouder-
dom. Z. f. Veterinärkunde 1928. 3.

John. W. H. Eyre. Report of some observations upon „Specific Hysteria" or
„Fright Disease" in dogs.

Na een korte bespreking betreffende de geographische verspreiding over Engeland
in de jaren sinds het optreden der ziekte in Amerika beschrijft Eyre de verschijn-
selen. Hij wijst op het aantasten van dieren van alle leeftijden, vooral van jonge
dieren ; het meer voorkomen der ziekte in voorjaar en zomer; daarna op de typi-
sche symptomen, die op hevige pijn en angst schijnen te wijzen. Vervolgens
bespreekt hij de duur van den aanval, de uitputting er na, de herhaling na 3—5
dagen, de duur der ziekte (weken), het „immuun worden" enz. Op zich zelf is
de ziekte niet doodelijk ; de laatste zomer waren de gevallen echter ernstiger ; in
verschillende kennels stierven vele dieren.

Aetiologisch tast men in het duister. Men denkt aan voedsel- en water-infectie,
doch komt er meer en meer van terug, de verschillende biscuits enz. als de oorzaak
er van te beschouwen. Verder heeft de theorie dat perifere prikkeling (oorschurft)
de oorzaak zou zijn, aanhangers. Van de zes door Eyre onderzochte dieren hadden
drie darmwormen. Een specifiek micro-organisme kon in deze zes gevallen niet
worden aangetoond. Verband met de encephalitis lethargica bij den mensch moet
vooralsnog als zeer onwaarschijnlijk worden beschouwd. Uitgebreide protocollen
over de resultaten van het onderzoek van materiaal (culturen van materiaal ook
post mortum) en het onderzoek van voedsel en water, benevens de bevindingen
bij het levende dier en bij de lijkschouwing zijn aan het artikel toegevoegd. Het
geringe materiaal, dat verwerkt kon worden, laat het trekken van conclusies niet
toe (De klacht van Eyre, dat ondanks het veelvuldig optreden der ziekte, toch
zeer moeilijk goed materiaal te krijgen is, dat ook post mortum verwerkt mag wor-
den, geldt ook voor ons land. Ref.). Klarenbeek.

Prof. V. Puntoni. De verwijdering van virus der hondsdolheid door het digestie-
apparaat en de gastro-enteritische laesies bij rabies. La Clinica Veterinaria No. 2.
Overgenomen uit de „Annoli d\'Igiene" pg. 37, 1927).

De schrijver komt na vele observaties tot de conclusie, dat het virus neiging
heeft uit het organismus te treden door de geheele digestieve oppervlakte : mond-
holte, maag, darm en door de verschillende klieren ; als speekselklieren, pancreas.

Cavia\'s honden, konijnen geinfecteerd met virus de la rue of virus fixe konden
andere dieren aansteken, wanneer deze subduraal geetit werden met darminhoud.

Puntoni vond verder, dat bij alle zieken de mucosa gastrica et intestinale een
vrij hevige congestie vertoonde, waardoor verklaard wordt, waarom zelfs de
beste practici zich soms vergissen in de diagnose van rabies, wanneer de gastro-
enteritische verschijnselen op den voorgrond treden. Breedveld.

Lieske meent dat, wil de demodex-mijt pathogeen worden, aan bepaalde voor-
waarden voldaan moet zijn en dat de huiduitwaseming hierbij vooral een hoofdrol
speelt. Een specifieke schurftlucht zou nl. waar te nemen zijn. Door nu op de een
of andere manier de algemeene stofwisseling, huidfunctie en huiduitwaseming aan
te zetten of te veranderen zouden volgens hem cle mijten vanzelf, dus zonder locale
behandeling der huid, verdwijnen.

Ook de eventueel tevens daarbij voorkomende staphylococcen-infectie zou dan
gunstig beinvloed worden. Om bovenvermelde werkingen te verkrijgen en om een
veranderde huidfunctie te bewerkstelligen werd door hem een zwavelpraeparaat
aangewend dat door de fabrieken te Höchst was samengesteld en subcutaan kan
worden ingespoten. Het middel is nog niet in den handel en wordt alleen nog maar
voor experimenteele doeleinden verstrekt. In 50 gevallen van demodicosis bij den
hond werd het door Lieske toegepast. Aanvankelijk werd om de drie dagen een
injectie gedaan ; later eens per week. Verder werden de dieren éénmaal in de week

gewasschen met een oplossing van zwavellever of „Sulfargil", naar hij schrijft om
een snellere afschubbing te verkrijgen en om de doorlaatbaarheid en elasticiteit
van de huid te verhoogen. Te snel achter elkaar verrichte injecties zouden ongunstig
werken daar dan een soort verlammende invloed op de werkzaamheid van de
huid zou worden uitgeoefend.

(De enkele gevallen welke meer in het bijzonder worden beschreven, laten niet
toe de antiparasitaire invloed van het middel evenhoog aan te slaan als Lieske
heeft gedaan. Het resultaat van nadere onderzoekingen zal daarom moeten worden
afgewacht, ref.).

Fünf weitere operierte traumatische Harnblasenrupturen beim Hund. O. Über-
reiter : Arch. f. wiss. u. prakt. Tierheilk. Bd. 57. H. 4. 1928.

In het Wiener Tierärztliche Wochenschrift, H. 5. 1926, heeft Überreiter reeds
iets medegeeld over een door trauma veroorzaakte ruptuur van de urineblaas bij
een hond, die door hem met succes werd geopereerd. Sedert zijn door hem vijf nieu-
we gevallen, waarvan hij hier mededeeling doet, waargenomen. Het viel hem op
dat de resorptie van de in de buikholte terecht gekomen urine zoo langzaam plaats
vond. Duidelijke uraemische verschijnselen werden slechts éénmaal door hem
hierbij opgemerkt. In dit geval waren tevens ook de buikspieren en het buikvlies
verscheurd en de spieren en het bindweefsel sterk met urine doordrenkt. Hij ver-
moedde dat hierin de oorzaak was gelegen van de snellere resorptie van de urine-
bestanddeelen. Ook werd alleen bij dezen hond een urinelucht van de zich in de
buikholte bevindende vloeistof geconstateerd ; in de overige gevallen was hiervan
niets te merken geweest. De blaasrupturen kwamen bij voorkeur in den Vertex
voor. Ook in het experiment was zulks het geval. Bij het doode dier werd de blaas
meer of minder sterk met vloeistof gevuld en daarna werd met een stomp voor-
werp een slag op den buik gegeven. Hierdoor kon de blaas vrij gemakkelijk tot
bersten worden gebracht. Dat de scheuren in het meerendeel der gevallen in den
vertex ontstaan, zou moeten verklaard worden uit het feit dat de blaaswand hier
het dunst is en meer bindweefsel bevat (urachusnavel) en bovendien door de om-
ringende organen hier de geringste tegendruk wordt uitgeoefend.

Van de zes geopereerde honden genazen er vier. De dieren vertoonden direct na
het ongeval niet veel bijzonders ; eerst later traden meer verschijnselen op, welke
op de aanwezigheid van een blaasruptuur zouden wijzen. De dieren probeerden
tevergeefs te urineeren, werden suffer en gingen braken. De rug was gekromd ; de
buik opgetrokken ; de temperatuur normaal of subnormaal; de pols krachtig en
iets gespannen. Aanvankelijk was de buik hard en pijnlijk ; later trad meer een
verslapping der buikspieren op en werd de hoeveelheid vloeistof in het abdomen
al grooter en grooter. De buikpunctie en het onderzoek van het punctaat op urine-
bestanddeelen leverden het zekerste bewijs dat een verscheuring van den blaas-
wand had plaats gevonden Wanneer namelijk enkele druppels van de aldus ver-
kregen vloeistof met enkele druppels geconcentreerd salpeterzuur werden samen-
gebracht op een voorwerpglas en langzaam werden ingedampt, ontstonden rhom-
bische kristallen van ureum.

De operatie werd bij de honden enkel in aethernarcose verricht; morphine werd
vooraf niet toegediend. De buik werd geopend in de linea alba ; de eventueel aan-
wezige necrotische randen van de blaaswandruptuur verwijderd en de blaaswand
nauwkeurig gehecht. Hij beveelt aan hierna in de buikholte wat warme, steriele
paraffineolie te brengen. Het hechten van den buikwand geschiedde op de gebrui-
kelijke wijze.

Zur Verwendbarkeit des Kardiazol Knoll bei kranken Tieren. Von Clemente.
Inaug. Diss. München 1927. Ref. Berl. Tierärztl. Woch. No. 10. 1928.

Clemente heeft met dit nieuwe cardiatonicum proeven genomen bij hond en
kat en is daarbij tot de conclusie gekomen dat „Kardiazol" als analepticum niet
voldoet. Hexeton zou beter werken.

Sektionsbefund beim Diabetes mellitus des Hundes und der Katze. Von A. Hjarre.
Arch. f. wiss u. prakt. Tierh. Bd. 57. H. 1. 1928.

De voornaamste conclusies waartoe Hjarre bij zijn onderzoek gekomen is, zijn :
i°. diabetes mellitus komt bij voorkeur bij wat oudere en vette honden (vooral
huishonden) voor ;

histologisch aantoonbare laesies van dit orgaan ;
3°. macroscopisch is aan het pancreas bij diabetes van den hond vaak niets bij-
zonders te zien ; soms zijn daarbij histologisch veranderingen van het pancreas
aan te toonen ;

4⁰. in veel gevallen is in den lever een abnormale infiltratie van vet aanwezig ;
5⁰. ook in de nieren komt vaak een abnormale infiltratie van vet en glycogeen voor;
de bijnieren, de schildklier en de hypophysis vertoonen geen voor diabetes
typische veranderingen.
6°. het bloedsuikergehalte varieert bij den hond van 0.3—0.8% ; bij de kat is dit
gemiddeld 0.7%.

Epiphysenbruche des Femurs bei jungen Hunden. Von J. Carlin. Arch. f. wiss.
u. prakt. Tierh. Bd. 57. H. 1. 1928.

Carlin heeft speciaal bij jonge honden fracturen van het distale cpiphyseneinde
van den femur waargenomen. De beide condylen van dit been zijn dan afgebroken.
Het lijden is typisch en komt eenigszins overeen met een soortgelijke aandoening
van den humerus. In het laatstgenoemde geval komen echter meer T en Y-fra-
turen voor, terwijl bij de femurfracturen van het ondereinde het been meer dan één
stuk afbreekt.

In enkele gevallen zouden deze fracturen ook onder het loopen kunnen ontstaan,
wanneer de dieren zich plotseling omdraaien.

Het lijden kan eventueel aan beide zijden voorkomen. Het betreffende been
hangt slap af en is sterk beweeglijk. Bij onderzoek kan direct boven het knie-
gewricht het tamelijk spitse, scherp gecontoureerde voorste deel van de onregel-
matige breukvlakte van den femur worden geconstateerd. Komt het lijden beider-
zijds voor dan is staan achter onmogelijk. Het röntgenologisch onderzoek geschiedt
in zijligging ; hierbij kan een en ander duidelijk worden waargenomen. De condylen
en het diaphyseneinde vormen met elkaar soms een scherpe hoek.

Volgens Carlin is repositie van de breukeinden zeer goed mogelijk en genezing
zonder kreupelheid snel te verkrijgen. Hij gaat daarbij als volgt te werk.

Bij het diep genarcotiseerde dier wordt een gipsverband aangelegd tot halver-
wege de tibia. Wanneer de gips voldoende hard geworden is, wordt tot repositie
overgegaan waarbij door een assistent het been steeds gestrekt wordt gehouden.
Eerst daarna wordt het gipsverband verder en wel zoo hoog mogelijk aangelegd.
Voor voldoende rust moet nu de eerstvolgende drie weken worden gezorgd. Na deze
drie weken wordt tot passieve beweging van het been overgegaan, wegens gevaar
voor ankyloseering van het kniegewricht. Veenendaal.

Etude de 1\'obésité chez le chien. (M. R. Mannant, Recueil de Méd.Vét. Mars 1928).

De gewone adipositas van den hond (speciaal luxe-honden) is niet het gevolg van
een deficientie van de glandula thyreoidea ; de oorzaak moet als regel gezocht
worden in overvloedige voeding, vooral van zetmeelhoudende stoffen en suiker,
naast weinig lichaamsbeweging.

Het thyreoid speelt een belangrijke rol in de stofwisseling (eiwitten, koolhydraten,
vetten, zouten) hormonen ervan regelen de intensiteit der organische verbranding.

Eenige honden lijdende aan vetzucht, werden door Mannant behandeld door
naast een geschikt dieet (bouillon, groenten, een weinig melk, wat bitterwater)
toe te dienen 1 tot 5 dragées per dag met ovarothyroidine Byla (per dragée 0.12
ovarine, 0.03 thyroidine) gedurende eenige weken. De resultaten waren zeer goed ;
de hoeveelheid stikstof in de urine was opmerkelijk verhoogd. L. P. de Vries.

Den 29sten Februari 1928 overleed in het Diaconessenhuis te
Rotterdam J. W. Brouwer, Provinciaal Veearts te Kortgene.

Brouwer werd den igden April 1877 te Nieuwerkerk nabij
Zierikzee geboren en kreeg na het verlaten der lagere school zijn
opleiding aan de school te Groede, vanwaar hij in 1900 het toe-
latingsexamen deed tot de Veeartsenijschool.

Na een studietijd van 5 jaar behaalde hij op 12 Augustus 1905
het Diploma van Veearts en werd in September 1905 aangesteld
als assistent bij de kliniek en geneeskundige leervakken van
Thomassen.

Hier bleef hij werkzaam tot September 1906 toen hij door het
Provinciaal Bestuur van Zeeland benoemd werd tot Provinciaal
Veearts 2de Klasse met standplaats Kortgene.

Als man van helder verstand en practischen blik had Brouwer
veel van zijn grooten leermeester geleerd. In zijn nieuwe stand-
plaats, waar een uitgebreide paardenpraktijk hem wachtte, kon
hij die kennis naar hartelust ontplooien, zoodat hij al spoedig als
goed practicus in zijn omgeving werd geëerd.

Hard heeft Brouwer in zijn omvangrijke praktijk moeten wer-
ken, waarbij in latere jaren nog het verzorgen der vleeschkeuring
van het eiland Noord-Beveland aan hem werd toevertrouwd.

Steeds echter heeft hij zijn werk met toewijding en kennis van
zaken verricht. Brouwer had zijn vak lief en was Dierenarts in
den waren zin des woords. Geen wonder dat zijn werk en zijn advie-
zen door zijn cliënten hoogelijk werden gewaardeerd.

Meer echter nog dan door dit was Brouwer gezien door zijn
hoogstaand karakter. Brouwer was een man van goede inborst,
een man met een hart van goud. Robust in zijn voorkomen zou
een ieder die hem niet kende allicht een andere meening zijn
toegedaan. Nog herinner ik mij hoe ik in mijn groentijd hem
stelselmatig ontweek, bevreesd als ik was om in zijn handen te
vallen. Later heb ik leeren inzien hoe misplaatst deze vrees is ge-
weest en hoe deerlijk ik mij had vergist. Brouwer kon het nu
eenmaal den groenen niet lastig maken.

In zijn studietijd was Brouwer bij ons allen bemind; hoe gul
en hartelijk klonk op de Societeit zijn lach.

Langen tijd is Brouwer ongetrouwd gebleven, tot hij vóór
10 jaar een gelukkig huwelijk aanging.

In hem verliest thans zijn vrouw een zorgzaam echtgenoot. Het
zij haar tot troost, dat wij allen, die hem van vroeger hebben ge-
kend, getuigen kunnen, dat weder een oprecht vriend en waardig
collega van ons is heengegaan. In onze herinnering zal hij blijven
voortleven en vergeten zullen zijn oude studiemakkers hem nooit.

Tot nu toe was mij steeds gebleken, dat een zgn. mannelijke
pseudohermaphrodiet, die gekenmerkt\'was door een vulva en een
scrotum met inhoud, gewoonlijk een geslachtsklier had, die afge-
zien van de spermiogenese, een zuivere testikel was. Het proces
van geslachtsomkeer, dat als oorzaak van den intersexueelen toe-
stand zou zijn te beschouwen, had bij deze dieren zijn eindstadium
bereikt, waardoor ze een deel van hunne belangrijkheid hadden
ingeboet.

In den laatsten tijd zijn eenige gevallen van intersexualiteit ter
onderzoek gekomen, die bovengenoemde ervaring niet hebben be-
vestigd, maar die integendeel stadia lieten waarnemen, waarin de
geslachtsvorming nog in vollen gang was en waarin dus beelden
voorkwamen, die voor de theorie van den geslachtsomkeer van de
grootste beteekenis blijken te zijn. Deze nieuwe ervaring is ver-
moedelijk te danken aan het feit, dat het uitsluitend zeer jonge
dieren zijn, die onderzocht werden.

Het eerste geval betreft een intersexueel varken, waaraan uit-
wendig een vulva en een scrotum te zien was, waarin kleine testi-
keltjes konden worden gevoeld. Op een leeftijd van 6 weken werd
het linkszijdig gecastreerd. Weggenomen werden behalve de gonade
met bijbal en een stuk van het vas deferens, ook nog een deel van
den linker baarmoederhoorn met de tuba, die zich eveneens in deze
scrotaalhelft bevonden. Aan de tuba ontbraken de fimbriae. Ver-
moedelijk eindigt ze blind op den bijbal, zooals bij intersexen zoo
vaak het geval is. Het vas deferens is uit den epididymis aan de
laterale zijde van den baarmoederhoorn in het lig. latum te ver-
volgen. De afmetingen der geslachtsklier zijn : 27 x 18 x 14 m.M.
Haar caudale pool vertoont een groote bruinachtige vlek, die iets
boven de oppervlakte uitsteekt. Ook aan den vrijen rand bevin-
den zich een grootere en eenige kleinere van deze vlekjes. Voor het
overige doet het geheele orgaan aan een testikel denken, maar
juist deze vlekjes, die vaak uit ovariaal weefsel bestaan, maken,
dat men aan een ovariotestis denkt.

De verbinding tusschen caput epididymis en testis is een losse.
Er is hier alleen wat los bindweefsel tusschen beide organen, zoodat
een urogenitaalverbinding ontbreekt.

Het bandapparaat, waaraan het geheel is opgehangen, bestaat
uit het lig. latum uteri, waarmede het mesorchium één geheel uit-
maakt. Lig. testis en lig. inguinale zijn als bij een normaal mannelijk
varken.

de tunica albuginea een testis te zijn, die in bouw overeenkomt met
een normale van een big van dien leeftijd. Opmerkelijk zijn de
vele capillairen in het interstitium. Het rete testis wijkt in zooverre
van het normale af, dat de kanaaltjes wijder zijn en van een zeer
plat epithelium zijn voorzien. De tunica albuginea is over groote
afstanden met kiemepitheel bekleed. Waar het niet aanwezig is,
is de kapsel een gewone albuginea testis. Waar het wel is en dat
is met een enkele uitzondering na op de plaatsen overeenkomende
met de macroscopisch zichtbare vlekken, gaan er nieuwvormingen
van uit, die van drieërlei aard blijken te zijn, nl. corticale strengen,
corticale buizen en einesten.

i. De corticale strengen worden gevormd in een gedeelte, dat
niet promineert en dus vermoedelijk ook geen vlek is geweest. De
strengen zijn kort, gaan direct van het kiemepitheel uit en bestaan
uit cellen, die geheel overeenkomen met die van het moederweefsel.
Differentiatie in de eene of andere richting is niet waar te nemen.
Omtrent de beteekenis kan dus moeilijk iets naders worden gezegd.

2. De corticale buizen gaan wel van een promineerend gedeelte
uit. Er zijn in de ontwikkeling verschillende stadia te onderscheiden
(fig. i). Het jongste doet zich in het ter plaatse meerlagige kiem-
epithelium voor als een zeer fijn buisje, waarvan de epitheelbe-

kleeding uit een paar cellen bestaat, wier kernen duidelijk zicht-
baar zijn en wier protoplasma draden door het kleine lumen zendt
op de wijze, zooals men dat in zaadbuisjes van cryptorche testes
ook kan zien. Een volgend stadium bestaat uit een grooter buisje
aan wiens vorming verscheidene cellen in het kiemepithelium
hebben deelgenomen, maar dat er nog geheel in gelegen is. Bij de
verdere ontwikkeling dringt het buisje in de tunica albuginea,
maar houdt voorloopig nog verband met het kiemepithelium.

Fig. 2. Een corticaalbuisje bij k nog met het meerlagige kiem-
epitheel samenhangende.

Tenslotte verdwijnt ook deze verbinding en is een corticaal
buisje gevormd, dat ik als een jong testikelkanaaltje zou willen
beschouwen. Ik zou daarvoor de volgende gronden willen aan-
voeren :

a. er bestaat een geleidelijke overgang van deze buisjes naar
de centraal zich bevindende medullaire zaadkanaaltjes;
(fig- i.)

b. er zijn enkele plaatsen, waar de direct onder het kiemepi-
theel gelegen corticale buisjes reeds normale testikelka-
naaltjes zijn ; (fig. 3).

c. de corticale buisjes kunnen te midden van von Leydig\'sche
interstitieele cellen zijn gelegen ; (fig. 1.)

d. in oudere testikels van intersexen bestaat er geen verschil
tusschen de vormingen in de cortex en in de medulla van
het orgaan.

In de normale ontwikkeling van den bal komen geen van het
kiemepitheel uitgaande corticale nieuwvormingen voor, wel in
die van het ovarium. Wij hebben hier dus te doen met in aanleg
vrouwelijke elementen, die zich in mannelijke richting verder ont-
wikkelen.

3. Vorming van eicellen. Nabij het mesorchium, tegenover tuba
en epididymis, dus ter hoogte van de saccus epididymidis (of bursa
ovarii) ligt in de tunica albuginea ovariaal weefsel gevormd door
kiemepitheel, primaire follikels en enkele secundaire, waarin evenwel
nog geen holtevorming is opgetreden, (fig. 4). Het orgaan vertoont
hier eenige groefjes, waar het kiemepitheel indringt, zonder tot
bijzondere werkzaamheid te komen. De primaire follikels liggen in
eenige rijen, hier en daar maken de eicellen meer den indruk van
nog in einesten bij elkander te liggen. Op één plaats ongeveer
tegenover de tuba, waar een ondiep deuk in het orgaan is, valt
een bijzondere werkzaamheid van het kiemepitheel te noteeren.
Hier is het meerlagig, is het niet scherp begrensd ten opzichte van
het onderliggende bindweefsel en bevinden er zich reeds in het
kiemepitheel eicellen, die er onder in eenige lagen over elkander
heen en elkander ten deele bedekkende, zijn gerangschikt. Op
deze plaats vindt een nieuwvorming van eicellen plaats op een
eenigszins van de normale gang van zaken afwijkende wijze. De

regel toch is, dat er strengen worden gevormd, waarin zich ei-
en follikelcellen differentieeren ; eicellen worden gewoonlijk maar
weinig in het kiemepitheel aangetroffen.

Daar, waar ovariaal en testiculair weefsel elkander in de schors
ontmoeten, ontstaat een mengingsgebied van beide, waarin corticale
buisjes, einesten en primaire follikels door elkander voorkomen.
Soms ziet men aan het eene einde van een streng de primaire fol-
likels liggen en aan het andere einde het buisje. Ook komt het voor
dat een primaire follikel in een testikelbuisje ligt, zooals ik dat
reeds eenmaal eerder bij een intersexueele geit heb gezien.

In deze ovariotestis, die in de linker scrotaalhelft van een varken
van 6 weken ouderdom aanwezig was, zijn twee verschillende
nieuwvormingprocessen gaande, nl. van mannelijk en van vrou-
welijk weefsel. Men zou dus alleen op dit orgaan afgaande tot de
conclusie komen, dat het dier juist gecastreerd was op het tijd
stip, waarop de omslag van het eene geslacht in het andere plaats
vond. Waar beide processen reeds eenigen tijd gaande zijn, zooals
uit de nieuwgevormde elementen mag worden opgemaakt, krijgt
men den indruk, dat die omslag niet in een enkel moment geschiedt,
maar zich nog al over een vrij lange tijdsperiode kan uitstrekken.
Het is evenwel niet goed gezien, verstrekkende conclusies uit dit
ééne orgaan te trekken, omdat men nog niet weet hoe het met het
verdere geslachtsapparaat is gesteld. Eerst wanneer dat is onder-

zocht, zal het misschien mogelijk zijn over dit dier een beter gemoti-
veerd oordeel uit te spreken.

Het tweede geval, waarbij een ovariotestis in het scrotum
werd gevonden, stamde weer van een varken. Ook dit dier was
6 weken oud, toen het ter onderzoek kwam. Het is onderzocht
door den Heer W. van den Burg te Utrecht. Aan zijn
macroscopische beschrijving ontleen ik, dat uitwendig een vulva
zichtbaar was met een misschien iets vergroote clitoris. In de
linkerhelft van het scrotum werd inhoud gevoeld, de rechter helft
was leeg. Bij de opening van buik- en bekkenholte bleek een geheel
vrouwelijk genitaalkanaal aanwezig te zijn, waarvan het corpus
uteri het linker lieskanaal indrong, zoodat in deze scrotaalhelft
behalve de geslachtsklier ook nog de linker uterushoorn aanwezig
was, terwijl de rechter uit de linker inwendige liesring komende
dwars door de buikholte naar rechts overstak.

De linker gonade lijkt op een testikel, aan wiens bovenrand een
bijbal is gezeten. Het vas deferens is aan de laterale zijde van de
baarmoeder te vervolgen tot aan het corpus uteri toe. (Afmetingen
linker gonade: 23 x 19 x ióm.M.). De tuba eindigt blind op
den bijbal. Rechts is ook een op een testikel gelijkende geslachts-
klier aanwezig met bijbal en vas deferens. Het is onder de lendenen
aan een kort schijl opgehangen. Van de cauda epididymidis loopt
door het lieskanaal tot op den bodem van het processus vaginale
een lig. inguinale, dat geheel mannelijke verhoudingen weergeeft.
Een slecht ontwikkeld gubernaculum kan hier moeilijk als reden
voor het niet doorgezakt zijn van deze gonade worden opgegeven.
(Afmetingen rechter gonade 21 x 17 x 15 m.M.).

Microscopisch onderzoek. Niet alleen de scrotale, maar ook de
abdominale geslachtsklier is onderzocht. De eerste is een testikel,
die overeenkomt met die van een normaal mannelijk varken van
6 weken. Alleen de tunica albuginea en de uitwendige bekleeding
wijken van het normale af. De laatste bestaat uit kiemepitheel,
dat het geheele orgaan bekleed, ook de vele microscopisch waar-
neembare groefjes, waaronder één grooter is en misschien met het
bloote oog zou zijn waar te nemen. De tunica albuginea is breeder
dan normaal en op meerdere plaatsen in het bezit van primaire
follikels. Een heel enkele maal wordt een eicel aangetroffen, die
door meerlagig follikelepitheel is omgeven. Ook worden in de
albuginea corticale strengen gevonden. Opmerkelijk is, dat ze
steeds in een dieper niveau liggen dan de eicellen, dat ze in enkele
groepjes vereenigd zijn, die onmiddellijk tegen de medullaire
testikelkanaaltjes aan kunnen liggen en er de grootste overeen-
komst mee kunnen vertoonen, vooral als ze door interstitieele
cellen zijn omgeven, die met die van den centralen testikel samen-
hangen.

daar, waar die diepere groeve is gelegen, (fig. 5). Hier en in de
naaste omgeving ervan, worden strengen en invaginaties gevormd,
waarin nieuwe eicellen ontstaan. Van de groeve uit dringen ei-
houdende strengen, als de haren van een lampewisscher de albu-
ginea in, terwijl ook rondom de groeve, meer naar de oppervlakte
van het orgaan toe vele eicellen zijn gelegen. Wanneer men in een
coupe naast de groeve van het kiemepitheel de diepte ingaat, ont-
moet men successievelijk : (fig. 6).

e. een dun laagje van de tunica albuginea, dat door zaadka-
naaltjes en interstitieele cellen kan zijn onderbroken ;

De rechter geslachtsklier, die sublumbaal was opgehangen, biedt
ook het beeld van een normale testikel van een varken van 6 we-
ken, doch ook hier is de tunica albuginea afwijkend.Of de geheele
klier door kiemepitheel omgeven is geweest, is niet meer te zeggen
omdat het omgevende weefsel bijna nergens meer aanwezig is.
Bij de verschillende manupulaties, die met het orgaan zijn uitge-
voerd, is het verloren gegaan. Op een plaats, die promineert, is
het nog duidelijk aanwezig. Ook zijn hier weer vele oppervlakkige
groefjes en liggen er in de albuginea een groote massa eicellen.
Beelden van aanmaak ontbreken. Wel liggen de follikels direct
onder de oppervlakte en krijgt men den indruk, dat de nieuwvor-
ming nog niet lang geleden afgeloopen is.

Combineert men de beelden van links en rechts, dan valt op,
dat de vrouwelijke elementen, de eicellen, het laatst gevormd zijn
of nog gevormd worden. De zaadkanaaltjes zijn of de medullaire
van den testikel óf de diep gelegene corticale. Deze zijn dus veel
eerder ontstaan. Waar na de genese der mannelijke elementen,
de vrouwelijke zijn gekomen, ligt het voor de hand een omslag
van mannelijk naar vrouwelij kaan te nemen, die zeer weinig wordt
waargenomen en die ik éénmaal eerder vermoedde in het geval
van geit No. 4, die reeds eerder in dit Tijdschrift is beschreven
o. m. in het artikel over het ontstaan van ovariotestis in verband
met geslachtsomkeer (Deel 52, afl. 6, 1925).

De vraag is thans, wanneer heeft de mannelijke impuls voor de
vrouwelijke plaats gemaakt? Vermoedelijk in een stadium, waarin
het kiemepitheel om den mannelijken geslachtsklieraanleg nog
intact was. Bij den aanleg van de eerste corticale vormingen, die
in origine vrouwelijk zijn, heeft de mannelijke impuls nog corticale
buisjes kunnen vormen en heeft daarna geleidelijk voor de vrou-
welijke plaats gemaakt, waarna alleen nog vrouwelijke elementen

Fig. 5. Diepe met kiemepitheel bekleede groeve. Op ver-
schillende plaatsen vormen zich invaginaties. Eihoudende
strengen radiair van de groeve gerangschikt.

Fig. 6. Tusschen oppervlakkig kiemepitheel en centrale
testisbuisjes overgang van vrouwelijke naar mannelijke
elementen. (Zie tekst).

ontstonden. Waarschijnlijk was ook hier de omslag niet het werk
van een moment, maar van een periode. Daarna zijn alleen nog
maar de vrouwelijke primaire follikels voor den dag gekomen.

Zwei Fälle von Ovariotestis im Hodensack von sechs Wochen alten Schweinen
werden beschrieben. Der medulläre Teil ist ein normaler Hoden, sondern in der
Albuginea befinden sich Samenkanälchen und Primärfollikel. Im ersten Fall wer-
den beide noch vom Keimepithel aus angelegt, im zweiten nur noch allein die
weiblichen Elemente, während die Bildung der männlichen beendet ist. Dieser
letzte Fall ist also einer vom Geslechtsumkehr von männlich nach weiblich.

Two cases of ovariotestis in the scrotum of six weeks aged sex-intergrade pigs
are described. The gonads are normal testes, except the tunica albuginea, which
contents ovarian elements and is lined by germinal epithelium, that forms in the
first case testicular tubes and primar follicles. In the second the formation of tubes
is ended. Primar follicles are still made by the germinal epithelium. This case is
one of sex-reversal from male to female.

Les glandes génitales, scrotales de deux porcs intersexués âgés de six semaines,
étaient des ovariotestes. La partie centrale était testiculaire, l\'albugène est cou-
verte de l\'épithélium germinatif et contient des tubes testiculaires et des follicules,
primairs.

Dans le premier cas l\'épithélium germinatif est encore en train de faire tous les
deux éléments masculin et feminin, mais dans le second la formation de tubes
testiculairs est finie, tandis que les follicules primaires se forment encore dans les
invaginations de l\'épithélium germinatif. Ce cas est alors un exemple de réversion
de sexe de masculin vers feminin.

De huiskat is, volgens Hilzheimer (Forschungen u. Fortschritte 1928, No. 24,
blz. 246), het meest verwaarloosde huisdier. In den laatsten tijd, nu de kat ook
als pelsdier in aanmerking komt, schijnt daarin eenige verbetering te komen en
beginnen de geleerden zich meer met de kat en hare afstamming te bemoeien.
De kat schijnt in Egypte ongeveer van af de 5e Dynastie als huisdier gehouden
te zijn en af te stammen van de in Egypte en Nubië voorkomende wilde kat (Felis
ocreata). Uit Egypte werd de kat naar Zuideuropa gebracht, waar zij echter pas
ongeveer bij het begin van onze jaartelling als huisdier meer bekend was.

Schwangart meent bij de europeese huiskat twee typen te kunnen onder-
scheiden een kleinere krachtige en een grootere slanke en meer veredelde. Hij
denkt ook aan toevallige kruising met de in Midden-, Zuid- en Oosteuropa voor-
komende wilde kat. Volgens Brehms (Brehms Tierleben) is het onwaarschijnlijk
dat de huiskat afstamt van de (grootere) europeese wilde kat (felis catus).

Uit het Laboratorium van het Openbaar Slachthuis te Nijmegen.
(Directeur : Dr. E. A. L. QUADEKKER).

Er heeft zich bij de keuring van runderen aan het slachthuis
alhier een geval van cysticercosis voorgedaan, hetwelk om meer
dan één reden waard is in ons Tijdschrift te worden gepubliceerd.

Den vierden Juli j.1. werd door een slager een stier geslacht
van ongeveer drie jaar. Bij de gebruikelijke insnijding van de
uitwendige kauwspieren kwamen reeds onmiddellijk een tiental
exemplaren van cysticercus inermis te voorschijn. Volgende sne-
den in de in- en uitwendige kauwspieren toonden aan dat wij hier
vermoedelijk met een geval van „sterkfinnigheid" te doen hadden
en verdere waarnemingen bevestigden zulks volkomen. Men zag
door de fasciën welke de spieren bedekten overal kleine blaasjes
doorschemeren ; op de schenkelspieren, de buikspieren, de rib-
wanden ; men zag zelfs in de staartspieren verschillende exem-
plaren zitten en ook in den penswand waren tallooze finnen waar
te nemen. Latere berekeningen hebben aangetoond dat in den
geheelen stier ongeveer zeven duizend levende exemplaren aan-
wezig moeten zijn geweest. Aardig kon men hier zien dat vooral
de uitwendige kauwspieren wel praedilectieplaatsen genoemd kun-
nen worden, want relatief bevonden zich hier wel de meeste finnen.

Op één sneevlakte telden wij er twaalf. De inwendige kauw-
spieren en de hartspier bevatten niet meer exemplaren dan de
overige spieren. Vooral in de pilaar van het middenrif was er
merkwaardig genoeg maar een enkele te vinden.

Verder viel het al direct op, en dit werd bij het aan plakken
snijden ook bevestigd, dat er geen enkele afgestorven fin in het
heele dier aanwezig was.

Overal dezelfde blaasjes, allen even groot, nergens een spoor
van degeneratie, allen levende exemplaren, zijnde even zoovele
bewijzen dat er als het ware een golf van infectie over dien stier
was gegaan, maar dan ook één keer ; nooit ervoor en nooit erna,
één invasie en daarna uit. Het spreekt vanzelf dat wij buitenge-
woon nieuwsgierig waren den eigenaar te spreken, welke op onze
vragen vertelde, dat de stier een dekstier was en altijd bij hemzelf
op stal had gestaan. Hij had zelf altijd persoonlijk den stier ge-
voerd, nooit had het dier groenvoer in welken vorm dan ook ge-
had ; het drinkwater was altijd afkomstig geweest uit een pomp
vlak bij de koestal. De stier stond geheel afgezonderd en kon van
de koeien geen groenvoer heb ben gekregen. Volgens den eige-

naar was nóch bij zijn gezin, nóch bij de buren, nóch in den omtrek
iemand behept met een lintworm en dit zal wel waar zijn geweest,
want het hebben van een lintworm is een dusdanige populaire
ziekte, dat meestal het geheele dorp zulks weet.

Oorzaak dus onbekend. Gezien echter het feit, dat het een dek-
stier betrof, moest per exclusionem worden aangenomen, dat
eenigen tijd geleden één of andere boer uit den omtrek, die met een
koe een bezoek aan den stier bracht, op één of andere wijze zijn,
met eieren geïnfecteerde faeces in den stierenstal heeft gedepo-
neerd. Wegens het in grooten getale aanwezig zijn van finnen
werd de stier voor de consumptie afgekeurd en vernietigd, behalve
één achterkwart, dat met toestemming van den Inspecteur der
Directe Belastingen voor proefnemingen in ons koelhuis werd be-
waard. Wij sneden uit de rest twee stukken ieder van drie kilo
en legden deze in een twintig pekeloplossing. Het doel hiervan
was om de wettelijke veiligheidsmaatregelen ten opzichte van cysti-
cercosis eens te controleeren.

Omtrent den levensduur van de Cysticercus inermis kan men
in Ostertag 1923 het volgende lezen :

„Auszerdem ist festgestellt, dasz die Rinderfinnen spätestens
drei Wochen nach dem Tode ihres Wirtes auf natürlicher Weise
zu Grunde gehen".

Hieruit blijkt dus, dat de hoofkwestie is de drieweeksche be-
waring van het vleesch na den dood van den gastheer en, dat dit
bewaren geschiedt in een koelhuis, uitsluitend om het vleesch niet
te doen bederven. Dit blijkt o.a. ook uit de volgende aanhaling
uit Ostertag :

„Die Unschädlichmachung finnigen Rindfleisches durch 3
Wöchige Aufbewahrung, die zur Verhütung von Fäulnisvorgängen
in Kühlräumen zu geschehen hat. enz. enz."

Ostertag bewees verder dat in 25 % pekel de finnen in veertien
dagen dood zijn. Perroncito toonde aan, dat bij een kunstmatig
geïnfecteerd kalf de finnen veertien dagen na de slachting van den
gastheer dood waren. Ostertag zegt verder : „Der Nachweis,
dass die Finnen in dem 3 Wochen lang aufbewahrten Fleische zu
Grunde gegangen waren, wurde nicht nur durch Erwärmungsver-
suche erbracht, doch auch durch künstliche Verdauungsversuche
auf Studierender und Assistenten."

Eerst werd dus door de verwarmingsproef bewezen, dat de
finnen niet meer bewogen na drie weken lang te zijn bewaard en
daarna werd door studenten enz. van het vleesch gegeten. Ook
Ostertag kon dus na drie weken geen leven meer constateeren.
Op grond van deze experimenten en misschien nog van andere is
waarschijnlijk in ons keuringsregulatief bepaald, dat finnig vleesch
óf drie weken moet worden bewaard bij hoogstens 4 gr. C. (waarbij
de temperatuur alleen aangegeven is om bederf van het vleesch

te voorkomen) óf drie weken moet zijn bewaard in stukken van
drie kilo in een 20 % pekeloplossing. Wat hebben onze controle-
proeven nu bewezen ?

Na 21 dagen bleken alle finnen, welke in het pekelvleesch zaten,
te zijn afgestorven. Het pekelen is dus als veiligheidsmaatregel af-
doende, doch het vleesch verliest heel veel van zijn handelswaarde.
Geen wonder dat altijd de drie-weeksche koeling wordt toegepast,
waar zulks tenminste mogelijk is en het resultaat van deze con-
troleproeven volgt thans hier onder :

,,Op 4 Juli werd het geval geconstateerd. Op 23 Juli, dus na 19
dagen bewaren in ons koelhuis op gemiddeld plus 1 gr. C. waren
van de 16 finnen er nog negen levend. Wij pasten steeds de methode
Frank toe, zooals die door Diemont beschreven werd in ons Tijd-
schrift Deel 50, Afl. 21.

Op den dag dus, dat een finnig rund wordt vrijgegeven, was in
dit geval nog ongeveer 70 % van de aanwezige finnen levend. Tal-
looze exemplaren bewogen zich in de gal-phys. keukenzout-solutie
nog heel goed, bijv., kop en hals gingen levendig heen en weer.
Het blijft natuurlijk steeds een vraag of deze levende exemplaren
nog in staat zijn om zich bij den mensch verder te ontwikkelen.

Juist in dit geval zouden misschien de studenten en assistenten
van Prof. Dr. von Ostertag goede diensten kunnen bewijzen,
doch in elk geval, zouden 70 % van alle aanwezige finnen bij de
gewone keuring een indicatie zijn geweest tot het veroordeelen
van het vleesch tot een drieweeksche koeling. In gewone gevallen
zouden dus 70 % van al deze finnen nog als gevaarlijk zijn be-
schouwd.

Op 10 Augustus, dus na 37 dagen koeling, waren van de 16 finnen
er nog 3 levend.

Op 11 Augustus dus na 38 dagen koeling, waren van de 12 fin-
nen er nog o levend.

Op 13 Augustus, dus na 40 dagen koeling, waren van de 28 fin-
nen er nog o levend.

Op 14 Augustus, dus na 41 dagen koeling, waren van de 27 fin-
nen er nog o levend.

Tot en met 6 Aug., dus na 33 dagen koelen, stulpten de finnen
niet alleen goed om, doch van de omgestulpte exemplaren be-
wogen verschillende zeer levendig nog kop en hals.

Uit al deze proeven is dus duidelijk gebleken, dat een koeling
van drie weken zelfs op één graad C. (hoewel de temperatuur, mits
boven het vriespunt, weinig invloed heeft) veel te kort is om zeker-
heid te hebben dat alle finnen dood zijn. De proeven hebben be-
wezen, dat de grens ligt bij 37 dagen. Neemt men dan hierbij de
nog noodzakelijke zekerheid van minstens drie of vier dagen, dan
komt men op een koel-bewaarperiode van minstens 40 dagen. Dit
zal echter voor het vleesch en voor de handelswaarde fataal wor-
den, zoodat men dan dus evengoed zijn toevlucht zal kunnen
nemen tot direct op de fin inwerkende schadelijke factoren, zooals
pekelen, steriliseeren en de methode van bevriezen (waarmede
wij helaas geen proeven hebben kunnen nemen, maar die waar-
schijnlijk meer zekerheid geeft).

Ten spoedigste dient dus\' ons Keuringsregulatief in dien geest
te worden gewijzigd, dat de drieweeksche koeling-bewaring wordt
vervangen door een voor de volksgezondheid meer garantie ge-
vende methode.

Hierbij. gaan twee foto\'s, waarvan 1 een collectie finnen laat
zien onmiddellijk nadat zij uit het 21 dagen gekoelde vleesch zijn
genomen en dus nog niet zijn omgestulpt. Foto II geeft dezelfde
collectie finnen weer, nadat ze ongeveer één uur in de vloeistof
van Frank hebben gelegen en voor 70 % zijn omgestulpt, daar-

mede bewijzende, dat zij nog steeds levend, zijn. Ik breng collega
Dr. Diemont gaarne dank voor deze twee fraaie staaltjes van foto-
techniek.

Bei einem geschlachteten Rinde mit hochgradiger Zystizerkose wurde fest-
gestellt dass in einer 20%-igen Salzlösung alle Finnen nach drei Wochen abge-
tötet waren. Nach dreiwöchiger Kühlung waren jedoch noch 70% der Finnen
am Leben.

Weitere Versuche haben gezeigt, dass die Absterbungszeit der Finnen auf 40
Tage gestellt werden kann. Hieraus geht hervor dass es sehr wünschenswert ist
das holländische Gesetz dementsprechend zu ändern da bis jetzt nur ein drei-
wöchiger Aufenthalt im Kühlraum vorgeschrieben ist.

The author found that all cysticerci in the meat of an ox, which on slaughter
proved to be badly suffering from cysticercosis, had been killed when exposed
to a 20 per cent saline solution for three weeks. After a three weeks cold storage
70 per cent of the cysticerci were still alive.

Further experiments showed that the limit of the period required for the killing
of the cysticerci must be fixed on 40 days. This demonstrates that it is advisable
to alter the Dutch law as it only prescribes a cold storage for three weeks.

Dans la viande d\'une vache, gravement atteinte de Cysticercose, on n\'a trouvé
que des cysticerques morts, après trois semaines de séjour dans une solution
de Na.Cl. à 20 p. cent.

Après trois semaines de séjour au frigorifique 70 p. cent des cysticerques
étaient encore vivants.

D\'autres expériments ont démontre qu\'on peut fixer la limite dans laquelle
les cysticerques meurent, à 40 jours. Il en résulte que la loi hollandaise doit être
modifiée parce qu\'elle prescrit seulement un séjour de trois semaines au frigori-
fique.

(Uit de kliniek voor Kleine Huisdieren der Veeartsenijkundige Faculteit van
de Rijks-Universiteit te Utrecht, Directeur: Prof. Dr. H. JAKOB).

In een vorig artikel werd er op gewezen, dat het onderzoek
naar leptospirae bij icterus van den hond bemoeilijkt scheen door
verschillende omstandigheden : het aanbieden van den patiënt op
een tijdstip, dat de kans, de leptospirae in den bloedbaan aan te
treffen, gering was en het spoedig sterven van het dier, enkele
dagen reeds na het ontstaan van de ic.terische verschijnselen,
waardoor het aantoonen in de urine, zooals dit na het doorstaan
der ziekte van Weil bij mensch en cavia nog geruimen tijd moge-
lijk is, niet kon geschieden.

Ditmaal kon het onderzoek naar de leptospirae bij het levende
dier met meer kans op succes worden verricht bij een hond, die
langer dan gewoonlijk weerstand bood aan de infectie en gedu-
rende 13 dagen in de kliniek kon worden geobserveerd. Deze hond
vertoonde het reeds vroeger²) beschreven klinische beeld ; de
diagnose „leptospirose" werd zeer waarschijnlijk gemaakt door
den uitslag van het bloedonderzoek : zoowel ten opzichte van
ratten, als van menschenleptospiraestammen (Weil), was de
lysis i : 25.000 positief. ¹)

Deze hond vertoonde 13 dagen na het ontstaan der icterus
spirochaeturie : de leptospirae konden daarbij geregeld in ochtend-
of middagurine al of niet gesedimenteerd worden aangetoond.

Het proefondervindelijke onderzoek, vastgelegd in bijgaande
tabel, geeft aanleiding tot de volgende beschouwing.

Evenals vroeger herhaaldelijk bleek, valt weer te constateeren,
dat een enting van caviae met bloed van een aan leptospirose lij-
denden hond in het icterusstadium, weinig kans van slagen heeft :
de op 18 Juni geënte caviae bleven gezond. Van alle vroeger reeds
verrichte entingen gelukte het slechts één keer de infectie aldus
over te brengen.

Gunstige resultaten werden bereikt, door caviae met urine sedi-
ment, verkregen door 15 minuten centrifugeeren en vermengd met
physiologische keukenzoutoplossing, in te spuiten. Van de op

1 ) Het bloed van de hond en later cavia-organen werden gezonden naar het
Centraal Laboratorium te Utrecht en naar het Instituut voor Tropische Hygiene
van het Koloniaai Instituut te Amsterdam. Het gelukte aldaar den stam te kweeken.

27 Juni geënte caviae stierven er 4 van de 5 dieren na 12—14
dagen. In alle gevallen konden daarbij de leptospirae in de lever
worden aangetoond. De dieren vertoonden een typische Weil-
infectie : icterus, bloedingen in huid, subcutis, spieren, nieren,
longen enz.

Met urine, zonder centrifugeeren, kon door enting bij caviae een
minder gunstig resultaat worden verkregen. Van de 5 op 28 Juni
geënte caviae stierf slechts één dier na 11 dagen onder karakteris-
tieke verschijnselen. Het schijnt dus aan te bevelen te zijn, voor
entingen met urine eerst langdurig te sedimenteeren.

Tevens blijkt weer, dat het steeds noodig is, voor een zelfde
enting meer dan een caviae te gebruiken, wil men niet de kans
loopen plotseling de stam te verhezen. Overdracht geschiedt
meestal het veiligst met leveremulsie : de leptospirae zijn daar
veelal in het icterische stadium het veelvuldigst. Echter komt
ook voor, dat bij een overigens typische sectie te vergeefs in een
leverpreparaat naar leptospirae in het donkere veld wordt ge-
zocht, terwijl ze wel in andere organen b.v. de nier worden aan-
getroffen.

Ook kan het onderzoek bij een dusdanige sectie aanleiding geven
tot het inspuiten van een emulsie van verschillende organen en
van bloed.

De moeilijkheid bij het aantoonen van leptospirae kwam ook
tot uiting bij den één-jarigen hond, op 29 Juni met urine van den
spontaan geinfecteerden hond ingespoten. Het dier stierf 15 dagen
na enting na een korte periode van ziek zijn en icterus vertoond
te hebben (2 dagen). Het sectiebeeld gaf te zien : icterus gravis,
kleine en groote bloedingen van de huid, het onderhuidsche bind-
weefsel, verschillende spiergroepen zooals van de dij en de boven-
arm en van de intercostaal ruimten, van de vliezen der lichaams-
holten, der nieren, het hart, de longen enz.

Leptospirae konden echter in het donkere veld nóch in bloed,
nóch in orgaanemulsie worden aangetoond. Cavia-enting bleef
zonder resultaat.

Het gelukte echter wel een jonge hond van 2 J maand door enting
met een emulsie van cavia organen en bloed en toediening per os
van leptospiraerijk orgaanweefsel van een cavia, te besmetten.
Het op 14 Juli geënte dier stierf 19 Juli ; klinisch- en sectiebeeld
waren als van den op 29 Juli beschreven hond. Evenmin als bij
den vorigen hond konden, ondanks langdurig zoeken in bloed-
en orgaanpreparaten leptospirae worden aangetoond. Wel gelukte
dit door middel van de cavia-enting : een der beide caviae op 19
Juli geënt, stierf 25 Juli en herbergde tallooze leptospirae in de
lever. Bij het andere dier, gestorven 26 Juli konden de leptospirae
weer niet worden gevonden.

i— x8

3 cc. perifeer bloed
intraperitoneaal

Ca 1131

o T

^— \'38 4\' vn

Hond no. 724. 2 iaar; teef.
Icterus. Spirochaetosis
ictero-uraemiae.
(Spirochaeturie).

Ca 148 I I ^

Ca 149 I- I ^ Secitie
I VII typsch.

_ hond i jaar (8 cc. urine.) |J sectie typisch. Leptospirae donkerveld—. Lever-niei emulsie en bloed intraperitoneaal | ₍| = gestorven. 4- = Spirochaeten in donkerveld. Ca = Cavia. De caviae en honden, waar niets achter vermeld staat, reageerden niet.

tijden schijnt er op te wijzen, dat het gewenscht is voor proeven
met leptospirae steeds jonge dieren te gebruiken. Vermelding ver-
dient echter, dat het niet gelukte een hondje van maand te
besmetten : noch gelukte dit op 29 Juni met leptospirae rijke urine ;
noch had het succes op 14 Juli met orgaan emulsie van een cavia.

Door de dierproeven mag de leptospira (ictero-uraemiae) in het
onderhavige geval als de veroorzaker van de ziekte bij den hond
worden beschouwd.

Bei einem zweijährigen Hunde mit Ikterus konnte eine Leptospira als Ursache
der Krankheit nachgewiesen werden.

Die Meerschweinchenimpfung mit Urin ergab ein positives Resultat. Die
Krankheit war vom Meerschweinchen auf das Meerschweinchen und vom Meer-
schweinchen auf den Hund übertragbar.

The author describes a case of icterus in a two years old dog (A leptospira proved
to be the cause of the disease). Inoculation in guineapigs with urine was positive.
The author succeeded in transmitting the disease from guinea-pig to guinea-pig
and from guinea-pig to dog.

L\'auteur décrit un cas d\'ictère chez un chien de deux ans, causé par une
leptospira. Les inoculations d\'urine à des cobayes ont été positives. La maladie
était transmissible de cobaye à cobaye et du cobaye au chien.

De eigenaardige inwerking van warm water op pus bracht mij
op de gedachte of daar in onze praktijk niet iets mede zou zijn te
bereiken; b.v. bij decubitaalgangreen van de heupgewrichts-
streek, zooals wij die maar al te dikwijls bij runderen te zien krij-
gen en waarvan het openen onherroepelijk bij deze in ernstige ge-
vallen toch al reeds verloren dieren hen nog spoediger het einde
doet naderen. Een paar voorbeelden :

Den nden April 1916 onderzocht ik eene nog versch gekalfd
hebbende koe van v. Z. te W. met klauwverzwering links achter,
tengevolge van zooikneuzing op den steenen rollaag op de stal
gekregen door de te volle zoolvlakten der klauwen ; daarna over-
gebracht in de paardestal had er zich een uitgebreid gangreen
onder de huid van de linker heupgewrichtsstreek ontwikkeld met
gasvorming, welk gas over de lende tot nog een gedeelte over het

einde der rugstreek was waar te nemen; de koe was mager, gaf
bijna geen melk, maar was nog goed blijven eten.

Ik stelde den eigenaar voor de koe öf af te maken en te begraven
öf eene eenigszins langdurige, drukke behandeling te beginnen
en te zien, hoe het geval dan zou verloopen ; hij koos het laatste.

Ik liet onmiddellijk een stroobed aanleggen van ± 30 c.M.
hoog van kort gesneden stroo in eene gesloten ruimte, bewerkte
met de klauwschaar (die ik reeds in 1890 had laten maken) de
klauwen en gaf aanwijzing en medicijnen voor de verdere be-
handeling.

De geheele zwelling der linker heupstreek liet ik in het begin
5 a 6 maal daags met een warme lijnmeelpap, vermengd per 5 Liter
met ± 50 gram eener solutie van Ac.pl. dik insmeren ; (bij het
tegelijkertijd toedienen van medicijnen wordt de voorgeschreven
behandeling in veel gevallen beter nagekomen) ; zoo hoog ver-
warmd, dat de pap nog juist met de hand kon worden ingesmeerd
of liever dik opgeplakt, hetwelk zonder kloppen of stooten moet
geschieden, en gaf aanwijzing voor het te verstrekken voedsel.

Al spoedig begon het gas onder de huid te verdwijnen, de koe
meer melk te geven, de zwelling af te nemen en zich zakvormig
naar beneden te verplaatsen; ook de klauwen herstelden, zoodat
de koe langer ging staan.

Tegen het einde van Mei was de koe zoover hersteld, dat zij
zonder eenige verdere behandeling in de weide werd gebracht en
± 15 maanden lang werd doorgemolken en toen vet aan den
slager werd verkocht.

In het land was de geringe zachte zwelling die nog was over-
gebleven even boven de hiel na korten tijd doorgebroken en
was er eenig necrotisch weefsel met wat witachtig vocht afge-
stooten en daarna was genezing gevolgd.

Nog bij eene koe van L. te S. met hetzelfde lijden doch zonder
gasvorming ook wat oorzaak en gevolgen betrof werd den isten
April 1927 deze behandeling met hetzelfde verloop begonnen.

Den isten Juli daaropvolgend heb ik toen door eene kleine
huidsnede de laatste resten van het gangreneuze weefsel ver-
wijderd.

Deze koe behoort nu weder tot de beste melkgeefsters van dien
eigenaar en heeft dit voorjaar gekalfd.

De heden door mij te houden voordracht is een gevolg van de
herhaaldelijk in onzen Kring geuitte wensch, om de keuring van
slachtdieren lijdende aan tuberculose systematisch te bespreken
en zoo mogelijk te komen tot een werkwijze, die zoowel aan de
eischen der praktijk, als aan die der wetenschap voldoet. Ik noem
hier praktijk en wetenschap in alphabetische volgorde, daarmede
te kennen gevende, dat de eischen door beide gesteld mij van even
groot belang toeschijnen.

Uit deze opzet volgt, dat U van mij niet een bevredigende
regeling in zakformaat moogt verlangen, zoodat wij naar huis
kunnen gaan met de gedachte, dit punt geregeld te hebben en over
te kunnen gaan tot andere vraagstukken. Zulk een regeling kan
geloof ik niemand opstellen, zij moet eerst uit de besprekingen
geboren worden. Daarmede is ook vastgesteld dat dit onderwerp
zich bij uitstek leent tot behandeling in dezen Kring. Wij stellen
ons toch ten doel, door uitwisseling van gedachten, zoowel de
theoretische grondslagen voor — als de practische uitoefening
van -— de veeartsenijkunde in haar geheelen omvang te bewerken.
Het eenige, dat ik kan doen en dat mij als uwen Voorzitter
welhaast plicht toeschijnt, is, de grootc lijnen aangeven, waarlangs
onze besprekingen kunnen worden gehouden. Ik stel mij voor
zulks te doen aan de hand van een geschiedkundig overzicht van
de inzichten op dit gebied, waarbij de hoeksteenen voor onze
tegenwoordige opvatting in hun juiste verhouding kunnen worden
neergezet.

Zooals overal elders op het gebied der vleeschkeuring schom-
melen deze inzichten tusschen twee uitersten : te weten een vol
maakt nihilisme en een keuring met absolute gestrengheid, welke
laatste echter, tengevolge van de praktische bezwaren daaraan
verbonden, veelal niet tot uitvoering komt; waarna weer naar
een mildere opvatting wordt gestreefd. Veel van hetgeen ik
hier ophaal, zal den specialisten onder U wel bekend zijn, het
moge dan alleen dienen ter oriënteering van hen, die zich niet
dagelijks met deze zaken bezighouden.

1 ) Voordracht gehouden in de vergadering van den Diergeneeskundigen Kring
op 9 Juni 1928.

19e eeuw weinig positiefs omtrent de opvattingen bij de vleesch-
keuring tot ons is doorgedrongen. U aUen is we) bekend, hoe in dien
tijd het denkbeeld zeer verbreid was, dat de tuberculeuze pleuritis
en peritonitis van het rund (parelziekte) in verband zou staan
met de „lues" der menschen. (Franzosenkrankheit). Men vaardigde
tegen het nuttigen en in den handel brengen van dit vleesch de
strengste bepalingen uit. Doch daaraan werd zelden of nooit de
hand gehouden.

Het is nu merkwaardig hoe reeds vóór de ontdekking van den
tubercelbacil werd vastgesteld :

ie. dat het eten van „vleesch" van tuberculeuze dieren proef-
dieren kan ziek maken ;

2e. dat het voederen van tuberculeus weefsel, van menschen
afkomstig, precies dezelfde verschijnselen bij deze proef-
dieren veroorzaakte, als bij de eerstbedoelde proeven wer-
den gezien.

Minder in systematisch denken geschoolde geesten trokken hier-
uit de conclusie dat, wanneer nu menschen vleesch van tubercu-
leuze dieren aten, zij ook wel tuberculose zouden kunnen krijgen.
Voor ons is het wel gemakkelijk nu te zeggen, dat er toch in dezen
bewijsketen te veel schakels ontbraken om deze conclusie toe te
laten. Voor die tijden was zij alleszins aannemelijk. Van de in
den aanvang bedoelde proeven mag ik in de eerst plaats noemen
die van Villemin (1865). Konijnen, geënt of gevoederd
met tuberculeuze weefsels van den mensch, of met materiaal
van dergelijke parelzieke dieren, vertoonden hetzelfde ziektebeeld.

Tien jaar later voerde Gerlach, (1875) vleesch van zeer ernstig
aan t.b.c. lijdende dieren aan varkens, die alle tuberculose kregen.
En weer acht jaar later vinden wij de weerklank van deze proeven
in een der oudste handboeken over vleeschkeuring de „Handleiding
bij het keuren van vee en vleesch door Dr. A. Baranski, ver-
taald door F. C. Hekmeier. Men leest daar :

„Men beweert, dat de parelziekte, de tuberculose van het rund
„is, hoewel zij in histologisch opzicht niet met den tubercel van
„den mensch overeenkomt, — verder dat de knobbels, het vleesch
„ja zelfs de melk van parelzieke koeien den mensch kan besmetten
„en de tuberculose (of tering) kan doen ontstaan en werkelijk spre-
„ken eenige proeven, die men in dit opzicht bij dieren gemaakt
„heeft daarvoor."

Op het internationaal Veeartsen ij kundig Congres te Brussel in
1883 en op de tuberculose-congressen van 1888 en 1891 te Parijs
werden resoluties aangenomen, waarbij verlangd werd, dat al het
vleesch van alle tuberculeuze dieren moest worden afgekeurd.

Men stelde zich hier dus niet tevreden met afkeuring der aange-
taste deelen alleen, doch achtte in alle gevallen van t.b.c. het
geheele dier gevaarlijk en wenschte dit aj te keuren. Hiermede is de
ellende op dit gebied begonnen, en de gevolgen van deze onbe-
dachtzaamheid ondervinden wij heden nog.

In landen, waar een zeer gering percentage aan tuberculeuze
dieren voorkwam (resp. nog voorkomt), zal men van deze maat-
regel weinig hinder ondervinden. Gegeven het feit, dat een syste-
matische vleeschkeuring waarbij ook klieren werden aangesneden,
zeker niet ouder is dan 40 jaar, had men van zulk een resolutie
weinig last. Maar in de landen, waarin zooals in sommige streken
van ons land tot meer dan 50 % tuberculose voorkomt, is zulk
een resolutie praktisch onuitvoerbaar. De extremisten bleven on-
geveer als volgt redeneeren : een dier dat aan tuberculose heeft
geleden is ziek geweest. Wanneer ik vleesch van andere dan
gezonde slachtdieren goedkeur, kom ik op een hellend vlak. Ik
weet dan niet, waar ik de grens moet trekken. Dus moet alle
vleesch van tuberculeuze dieren maar vernietigd worden ! !

Bij een goede uitvoering der vleeschkeuring moet men zich
ten doel stellen zoo scherp mogelijk na te gaan, in hoeverre
van het normale afwijkende slachtdieren, of deelen daarvan,
nog als voedsel voor den mensch gebruikt kunnen worden. Wij
moeten daarbij gaan zoover, als onze verantwoordelijkheid kan
dragen. Welke motieven wij daarbij moeten laten gelden, zij voor
later bewaard. Hier zij echter op het onhoudbare van zulk een
redeneering, als deze extremisten huldigden, gewezen.

Al zeer spoedig ging men zich nu afvragen, of wel a\'le deelen
van deze dieren even gevaarlijk waren en dadelijk springt daarbij
het verschil in het oog tusschen de aangetaste deelen en die, welke
geen veranderingen vertoonen. Men zeide : G. heeft niet alleen
vleesch gevoerd, maar ook verkaasde lymphklieren, het vleesch
was vaak besmeurd met tuberculeus materiaal enz. Men voedere
eens alleen vleesch en de resultaten zullen nihil zijn. Men richtte
zich dus op afkeuring der aangetaste deelen.

Wij kunnen hieruit den stelregel putten, dat bij de keuring
een zoodanig systeem moet worden gevolgd, dat in de eerste plaats
alle door tuberculose aangetaste deelen worden blootgelegd.

Afkeuring en vernietiging van deze deelen zal elkeen als een
gegronde maatregel erkennen. Al is het gevaar ook van het in
toebereiden staat eten van deze deelen niet te hoog aan te slaan,
zij zijn in zulk een mate weerzinwekkend en ondeugdelijk, dat

tegen afkeuring daarvan geen bezwaar bestaat. Integendeel zulks
is geboden. Een tweede vraag is echter in hoeverre ook een bij-
zondere behandeling moet worden toegepast.

Inmiddels was in 1883 door Robert Koch, zoowel in van men-
schen afkomstig als in dierlijk materiaal, de tubercelbacil ontdekt
en daardoor kon deze zaak in een geheel ander licht worden bezien.
Men begreep al spoedig, dat indien dergelijke onaangetaste deelen
„gevaarlijk" zullen zijn, zulks alleen kan, wanneer bovenbedoelde
smetstof in die deelen aanwezig is.

2e. eenmaal in het dier genesteld zijnde, blijft zij dan ter plaatse
of verspreidt zij zich door het lichaam.

Ik wensch hier deze historische ontwikkelingsschets te onder-
breken, door de volgende ons thans bekende feiten vast te leggen.

tractus respiratorius met alle bij-organen ;
tractus digestivus ;
tractus urogenitalis ;

Eenmaal in het lichaam ingedrongen kunnen deze ziektever-
wekkers zich verplaatsen, juister worden zij verplaatst, (de t.b.c.-
bacil is voor zoover bekend niet in het bezit van eigen bewegings-
organen) :

Daarnaast zij hier het u bekende feit gememoreerd, dat binnen-
dringende of zich verplaatsende t.b.c.-bacillen een groote afstand
af kunnen leggen, voor zij weer tot de ontwikkeling van tubercu-
leuze weefsels aanleiding geven.

In de oude, kort na Gerlach genomen proeven trachtte men
nu onze bovengeschetste vraagt (gevaarlijkheidvan de omgeving
van de haard) in de eerste plaats op te lossen. Men meende op

grond van experimenten te kunnen betoogen, dat een orgaan of
deel van het dier, dat zelve onveranderd was, toch tubercelbacillen
bevatte, wanneer de daarbij behoorende lymphklier tuberculeuze
veranderingen vertoonde. Tal van vraagstukken en regels uit onze
hedendaagsche vleeschkeuring houden hiermede nog verband.

Vindt men tuberculose van bronchiaalklieren, dan keurt men
de longen af, ook al zijn daarin geen tubercels aanwezig;

bij t.b.c. van de mesenteriaal-klieren de darmen en het vet,
en er was een tijd, dat men bij tuberculose van de lichaamslymph-
klieren, in elk geval bijzondere maatregelen voorschreef voor een
nader te bepalen daarbij behoorend deel van het lichaam (afkeu-
ring voeten). Deze consequenties van dit systeem heeft men in
ons land laten varen.

De vraag in hoeverre deze opvattingen juist zijn laat ik hier
onbesproken, tot wij de beteekenis der aanwezigheid van tubercel-
bacillen nader onder de oogen hebben gezien.

Over het vraagstuk (B) in welke gevallen tegen het geheele dier
maatregelen te nemen waren, liepen de meeningen al spoedig
uiteen. Men dient hier in de eerste plaats te onderscheiden die
gevallen, waarbij het vleesch wel niet tuberculeus veranderd is,
maar, tengevolge van deze ziekte andere afwijkingen laat zien.
Uitermate vermagerde dieren met hydraemisch vleesch zijn hier-
van goede voorbeelden. Ook de vermagering alleen kan voeren
tot minderwaardig vleesch, al is het moeilijker te bepalen wan-
neer nu de grens van het ongeoorloofde is overschreden.

In deze gevallen keurt men de dieren af wegens ondeugdelijkheid
van samenstelling van het vleesch.

In de gevallen waarin het vleesch onveranderd is valt dit
argument weg. Hier komt men alleen te staan voor de vraag-
stukken :

b. maakt dit feit het vleesch dermate weerzinwekkend of ge-
vaarlijk, dat bijzondere maatregelen noodig zijn.

Dit brengt ons van zelve tot de zooeven verschoven questie, in
hoeverre zijn de t.b.c.bacillen in het vleesch gevaarlijk.

Over de typenkwestie is enorm veel geschreven. Zij vormt een
studieveld, dat het leven van een specialist kan vullen.

Zij heeft echter m. i. een elegante oplossing gevonden in de
vooral van Engelsche zijde verrichtte onderzoekingen (Griffith.
Engelsche tuberculose-Commissie).

Deze toonde aan, dat er zeer zeker in vele gevallen belangrijke
verschillen te vinden zijn in de morphologische, biochemische en
biologische eigenschappen van verschillende tubercel-bacillen-stam-
men, afkomstig eenerzijds van slachtdieren en anderzijds van den
mensch. Daarnaast zijn stammen te vinden afkomstig van dieren,
die meer op de menschelijke gelijken en omgekeerd. Zeker is
echter, dat die stammen, die men dan het meest bij runder-t.b.c.
vindt, in het algemeen veel virulenter zijn voor al onze proefdieren
met inbegrip van de anthropoide apen, dan de van menschen af-
komstige. Werkt men met menschen-t.b.c.-bacillen, dan krijgt
men den indruk met een voor al onze proefdieren weinig schade-
lijk organisme te doen te hebban. Werkt men met runder-t.b.c.-
bacillen, dan krijgt men den indruk, dat dit organisme voor alle
proefdieren uitermate virulent is. Waarom dan minder voor den
mensch? Griffith betoogt : indien runder-t.b.c.-bacillen op
dezelfde wijze en in dezelfde mate den mensch met infectie be-
dreigden als de menschenstammen, dan zouden zij in minstens
evengroot aantal bij den mensch gevonden worden. Er is geen
reden om aan te nemen, dat deze bacillen nu opeens voor de
mensch minder virulentie zouden bezitten, dan zij t. o. z. van apen
vertoonen.

In het midden latende of de verspreiding onder de menschen door
stof of door druppeltjes gaat, mag men wel aannemen dat de
meeste menschelijke infecties geschieden door opnemen van t.b.c.-
bacillen met de ingeademde lucht. (Keelgang slikken — of long).
De mensch leeft in lucht bezwangerd met t.b.c.-bacillen van
het menschentype, daardoor ontstaat de enorme frequentie van
deze ziekte. Zet hem in lucht met bacillen van het rundertype,
en gij zult een even groote, ja grootere frequentie zien. Aldus
de stelling der Engelsche deskundigen, waar ik mij bij aansluit.

Onze samenleving is er echter niet naar, dat dit verwezenlijkt
wordt. En zoo blijft voor de runder-t.b.c.bacil alleen de weg
met het voedsel via de maag over. Hier door is er minder ge-
legenheid tot infectie en ontstaan dus minder gevallen waarin
deze stammen worden aangetroffen.

Over de beide andere punten kunnen wij kort zijn. Er zijn ge-
gronde redenen om aan te nemen, dat in onveranderde organen
en vleesch altijd relatief geringe aantallen t.b.c.-bacillen aan-
wezig zijn. Deze worden in hun ziekmakend vermogen dan nog
door verschillende factoren geremd.

Wij noemen hier het meestal toebereid, dit is verhit, zijn van
het vleesch. De invloed van het maagsap en de andere spijsver-
teringssappen op deze microben. Ten slotte is het een bekend feit,

dat infectie per os bij proefdieren alleen gelukt, wanneer een
relatief groot aantal tubercelbacillen bij herhaling wordt ingeslikt.
Mogen wij dit op den menscli overbrengen, dan vragen wij ons
af : Wanneer zou het gebeuren, dat wij stadsbewoners twee of
meermalen van eenzelfde koe of varken eten. De kans, dat wij ver-
scheidene dieren achtereen treffen, die t.b.c.-bacillen in het vleesch
bevatten is al wel zeer gering.

Zijn dan ook in de litteratuur verschillende gevallen bekend,
waarin infectie van kinderen met t.b.c.-bacillen-houdende melk
als het ware proefondervindelijk is vastgesteld, bij vleesch
ontbreken deze gevallen geheel.

Ik meen ons standpunt in deze aldus te moeten samenvatten.
Het is potentieel mogelijk, dat vleesch van tuberculeuze dieren, menschcn
met tubercelbacillen besmet. De omstandigheden, waaronder deze be-
smetting plaats heeft, zijn echter van dien aard, dat zij practisch nooit
aanleiding geeft tot het optreden van deze ziekte. Om deze reden zou
afkeuring van dit vleesch achterwege kunnen blijven.

Als argumenten, die er voor pleiten, dat men vleesch met t.b.c.-
bacillen niet in den vrijen handel toelaat, kunnen dan aan de andere
zijde echter gelden. :

ie. de aanwezigheid van levende t.b.c.-bacillen is dermate
weerzinwekkend, dat men dit vleesch niet zou koopen, in-
dien men wist dat zij erin waren ;

2e. het geheele systeem der keuring is er op gericht om alleen
vleesch in den vrijen handel toe te laten, dat op het oogen-
blik der slachting resp. keuring in zijn binnenste geen mi-
croben bevat, hetzij ubkpütaire, hetzij specifieke. Er is
geen reden om nu juist voor tubercel-bacillen daarop een
uitzondering te maken.

Men past deze grondslagen toch ook toe bij ziekten als vlek-
ziekte, pest, colibacillose. enz., en zelfs als er rottings- of andere
apathogene kiemen in het vleesch zijn gedrongen.

Indien nu de aanwezigheid van t.b.c.-bacillen even eenvoudig
ware aan te toonen, als die der bovengenoemde soorten, zou men
met de keuring der tuberculeuze dieren verder geen moeite hebben.

Er zou blijken, dat slechts een bepaald deel der tuberculoselijders
onder onze slachtdieren, tubercelbacillen in het vleesch of de orga-
nen bevat. Hiertegen zou men bijzondere maatregelen nemen. De
andere kan men goedkeuren mits het systeem der keuring zoo-
danig zij, dat alle deelen, waarin tuberculeus weefsel kan worden
gevonden de revue passeeren.

Helaas staan ons nog geen hulpmiddelen ten dienste om dit
zuiver bacteriologisch onderzoek, snel, en met voldoende zeker-
heid uit te voeren. Men moet zich dus behelpen met argumenten,
ontleend aan de algemeene pathologie en pathologische anatomie,

om die gevallen uit te pikken, waarvan men kan vermoeden,
of met zekerheid zeggen, dat het vleesch t.b.c.-bacillen-houdend
zal zijn.

Alvorens mij in een nadere bespreking van deze argumenten te
begeven, wil ik hier opmerken, dat er naast dit nog andere systemen
mogelijk zijn.

Zoo is het denkbeeld gerezen, dat de tubercel-bacillen in bij-
zondere gevallen thermostabiele toxinen zouden produceeren,
welke toxinen met het vleesch genuttigd,gevaarlijk voor den mensch
zouden kunnen zijn. Als een relict van deze opvattingen, vinden
wij in onze voorschriften nog, dat dieren lijdende aan acute-
miliair-t.b.c. meestal gepaard met koorts, en deswege uit nood-
geslacht, moeten worden vernietigd. Ik heb mij steeds afgevraagd
waarom zulke dieren ook niet konden worden gesteriliseerd,
doch acht mij niet bevoegd over het al of niet bestaan van
zulke toxinen een eindoordeel uit te spreken. Mochten er onder
U t.b.c.-kenners zijn, die hierover meer licht kunnen verspreiden,
dan roep ik hen bij deze op, van hun meening te doen blijken.

Dan kan men zeggen : aan tuberculose lijdende dieren zijn zieke
dieren, en bij een bepaalde graad van tuberculose zal het vleesch
in deugdelijkheid belangrijk achterstaan bij dat van niet-t.b.c.-
lijders. Vleesch van zulke zware gevallen moet dan anders behan-
deld worden, dan dat der lichte gevallen. Bijv. lichte gevallen
vrijgeven, zware gevallen op de vrijbank verkoopen. Een der-
gelijk systeem is door Müller (München) ontwikkeld en ook
hier te lande verdedigd.

Nu is het al heel moeilijk te bepalen in welke gevallen die min-
dere deugdelijkheid begint. Het gaat hier niet om meer of mindere
vetheid, malschheid van het vleesch enz., maar om werkelijk
mindere voedingswaarde. Het gevolg is, dat de gekozen grens bij
elk dezer systemen een zeer willekeurige is, die op moeilijk objectief
vast te stellen grondslagen berust.

Müller heeft dit bezwaar trachten op te lossen door de be-
handeling voor de minder ernstige doch toch nog zware gevallen en
de ernstiger lichte gevallen gelijkluidend te maken. Door dit sy-
steem, hetgeen de Engelschen „overlapping" zouden noemen, wor-
den de scherpe kanten er wel afgeslepen, doch het geheel wint niet
aan logische opbouw.

Dat een dergelijke indeeling logischer zoude zijn dan de onze,
waarbij wij ons richten naar de vermoedelijke aanwezigheid van
t.b.c.-bacillen in het vleesch, kan ik dan ook niet toegeven. Men
prijst ze wel aan onder het motief, dat de veroorzaakte schade
geringer zou zijn en dat toch het doel, een behoorlijke hygiënische
classificatie van het vleesch van tuberculeuze dieren, zou worden
bereikt.

Zoo heb ik een tabel doen opmaken, waarin de beoordeeling van
een aantal gevallen is opgenomen :

Men ziet dat t. o. z. v. h. Duitsche systeem Müller een belang-
rijke vermindering van de schade geeft.

Onze beoordeeling is in alle gevallen vrijgeviger, behalve in II.
Het hangt er nu maar vanaf welke gevallen meer voorkomen, die
aangeduid in II of die aangeduid in III tot .VIII. Hoewel mij

hierover geen cijfers ten dienste staan, meen ik, dat de schade
volgens het systeem Müller grooter zal zijn, dan die volgens
onze beoordeeling.

Noch met een beroep op de logica, noch met een beroep op de
oeconomie, kan men aan dit of dergelijke stelsels de voorkeur
geven boven het hier te lande gekozene. Andere stelsels zijn mij
niet bekend, tenzij men behalve de afkeuring van aangetaste
deelen tot een volmaakt nihilisme wil overgaan. Doch daar-
tegen verzet zich zoowel mijn gevoel voor gelijksoortige behan-
deling van gelijksoortige groepen van gevallen als mijn verstand.
Ik zou dan ook hier mijn voordracht willen onderbreken met
de volgende samenvatting.

1. Het onderzoek der slachtdieren moet in de eerste plaats
zoodanig geschieden, dat alle door tuberculose aangetaste deelen
worden opgemerkt en dus bij de keuring verwijderd.

2. Voor de beoordeeling van de niet aangetaste deelen dezer
dieren ken ik geen bevredigender grondslag dan de overweging,
of zij al dan niet tubercelbacillen bevatten. In het laatste geval
zullen zij kunnen worden vrijgegeven, in het eerste geval zal
verkoop na sterilisatie kunnen plaats hebben.

3. Vernietiging van vleesch of deelen van aan t.b.c. lijdende
dieren, zal alleen plaats hebben wanneer het vleesch onder invloed
van deze ziekte ondeugdelijk is geworden (hydraemie-vermagering)
of wanneer om andere redenen sterilisatie niet loonend is.

In den 3den bundel van zijn „Physiologische brieven", verschenen in de Volks-
universiteitsbibliotheek bespreekt Prof. Dr. G. van Rijnberk de zintuigen en
het zenuwstelsel.

Tot een samenvattend overzicht voor dit tijdschrift leent zich deze verhande-
ling niet; zij is immers zelf een overzicht over een zeer uitgestrekt terrein. En
daarenboven ware het hier minder goed op zijn plaats ! Want de Schrijver wenscht
niet anders dan op uiterst eenvoudige voor leeken vatbare wijze een algemeenen
indruk te geven van en algemeene belangstelling te wekken voor hetgeen op dit
gebied wordt geweten of vermoed, of als mogelijk wordt aangenomen.

Toch heeft het zijn nut, de aandacht op deze brieven te vestigen. Zij verraden
het meesterschap van den Schrijver die de kunst verstaat, om een gemakkelijk
en zelfs aangenaam leesbaar werkje te schrijven over onderwerpen, die op zich zelf
niet steeds sappig zijn.

Ongetwijfeld zullen deze brieven in breede kringen gelezen worden en belang-
stelling wekken. F.n voor den lezer dezer regelen kunnen de vele wetenswaardig-
heden, in beknopten vorm en overzichtelijk hier bijeengebracht, den stoot geven
tot nader overdenken en tot nadere bestudeering van enkele onderdeelen.

Dat bij het kiezen van een theorie een enkele maal een keuze werd gedaan, die
men zich anders had gedacht, kan niet bevreemden. Evenmin doet een enkele
lapsus, bv. de 4752 trillingen van de vijfgestreepte a, afbreuk aan de waarde van
dit werk.

Ten Cate toonde aan in het Lab. van Prof. van Rijnberk, dat roggen in een
toestand van aanhoudende onbeweeglijkheid en sterk verminderde prikkelbaar-
heid z.g. hypnose kunnen worden gebracht door ze in een met water gevulde kom
een oogenblik tegen den bodem te drukken en den lap dien men gebruikte op
het dier te laten liggen. Deze voorwaarden komen overeen met die, welke door
Pawlow werden aangegeven als noodzakelijk voor het tot stand komen van den
slaap in het algemeen.

Dat op deze wijze een toestand van hypnose wordt opgewekt kon den lezers
van dit tijdschrift niet bevreemden. Hun is de hypnose die vogels, vooral in rug-
ligging, onder genoemde omstandigheden te zien geven, overbekend. Ook hier
gelden als voorwaarden : ontnemen van de gewone bewegingsvrijheid en het aan-
brengen van een aanhoudenden prikkel op een en dezelfde plaats, terwijl op an-
dere plaatsen prikkels worden voorkomen. Roos.

Handbuch der Tierärztlichen Chirurgie und Geburtshilfe 7c. Band 3 Teil. Ge-
burtshilfe bei den kleineren Haustieren Von Dr. Karl Keller Unter Zugrunde-
legung des gleichbetitelten Beitrages von de Bruin in Bd. VIII, 2 Teil der ersten
Auflage dieses Handbuches; vollständig neubearbeitete zweite Auflage. Mit 63
Abbildungen im Text und einer farbigen Tafel. Urban und Schwarzenberg, Wien
und Berlin, 1928. Prijs R.M. 12.— geb. 14.40.

Dit boek is, zooals wordt aangegeven, bedoeld als een tweede druk van het des-
tijds door de Bruin geschreven werk, Geburtshilfe bei den kleineren Haustieren.

De omvang van dezen tweeden druk is evenwel aanzienlijk grooter dan van den
eersten. Het is een boekwerk geworden van ruim 200 bladzijden met 63 over het
algemeen goed geslaagde foto\'s. De tekst is geheel omgewerkt en ondervond sterke
uitbreiding. De verloskunde van de kleine huisdieren wordt in zijn volle omvang
op een duidelijke manier behandeld. De anatomie en physiologie der geslachts-
organen gaat aan de behandeling der normale drachtigheid vooraf. De ziekten na
den partus worden ook uitvoerig behandeld. Onder elk hoofdstuk is een literatuur-
overzicht toegevoegd, hetgeen voor hen, die een onderdeel der verloskunde nader
willen bestudeeren direct toegang verleent tot de voornaamste literatuur betref-

t\'ende dit onderwerp. Het boek laat zich zeer vlot lezen. Ik meen, dat de schrijver,
zooals hij het in zijn voorwoord noemt, ,,den schon alten de Bruin zu erneuern"
goed is geslaagd. Vooral voor den dierenarts, die zich speciaal met de kleine huis-
dieren bezighoudt, kan ik het boek zeer ter lezing aanbevelen.

Reeds lang liep ik met het plan rond, mijne gedachten eens te publiceeren over
sommige vraagstukken die zich in den loop der jaren bij mij hebben opgedaan en
waarvoor ik natuurlijk, zoo goed als mogelijk, eene oplossing heb gezocht.

Gebrek aan tijd en in zekeren zin ook aan lust, deden mij dit plan telkens uit-
stellen, tot gisteren een geschriftje van de bekende firma Brocades & Stheeman
over Trematocid als het ware het ent-kristalletje voor de over-verzadigde oplos-
sing was, zoodat ik mij plotseling tot schrijven zette.

En nu ga ik in eens terug tot Mei 1927, in welke maand de Heeren de Blieck
en Baudet een artikel publiceerden over de bestrijding van de Hypoderma bovis.

Gehoor gevende aan de opwekking aan het slot (pag. 457) sloeg ik een voorraad
para-dichloorbenzol in, om te experimenteeren. Daar het ongeveer het einde van de
ontwikkelingsphase van de hypoderma was, raakte ik van zelf niet zooveel kwijt,
maar wat nood, er kwam een volgend jaar !

Dezen verwachtingen werd echter volledig de bodem ingeslagen door de actie
van de Runderhorzelbestrijdings-commissie die aan Brocades & Stheeman de
levering van de zalf opdroeg. Met een eenigszins beteuterd gezicht lièb ik toen naar
mijn voorraad para-dichloorbenzol gekeken en ik onderstel, dat die beteuterde
gezichten zich meer in den lande zullen hebben voorgedaan.

Het mooiste was, dat later in dit tijdschrift de dierenartsen werden uitgenoodigd,
de runderhorzel-bestrijding vooral te steunen. Een oproep, die zelfs door collega\'s
werd onderschreven 1

Mij kwam het toen voor als de uitnoodiging van den beul aan den veroordeelde
zijn hoofd een beetje beter te willen houden, opdat hij het beter zou kunnen afslaan,
maar ik paaide mij met de gedachte, dat ik het zeker wel mis zou hebben. Ja, ik
trachtte mij te overtuigen door de redeneering, dat het opstrijken van een beetje
zalf toch geene uitoefening van de Veeartsenijkunde zou zijn. En wanneer toch
autoriteiten als de Blieck en Baudet in deze commissie zaten, dan moest ik het
toch wel mis hebben.

„Jawel", voerde de debater in mijn binnenste weer aan, „maar wanneer slagers
en boeren-organisaties eene actie inzetten tot bestrijding der distomatose, wijl deze
zooveel lever-afkeuringen veroorzaakt, is dit in wezen dan niet hetzelfde? Wan-
neer zij eene commissie instellen, die de geneesmiddelen laat bereiden bij B. en S.
en ieder jaar de weide-dieren prophylactisch laat behandelen!?"

En ziedaar geachte lezers, het toppunt van over-verzadiging, waarbij het ge-
schriftje van B. en S. als entkristalletje werkte.

nu nog eene schrede verder........en dit najaar zitten alle dierenartsen met het

Want de eerste schrede op den weg is reeds gezet en —• ce n\'est que le premier
pas, qui coûte.

Dat de Heeren de Blieck en Baudet zich van dit alles rekenschap hebben
gegeven, kan ik niet aannemen, immers steeds toonen zij de belangen van de die-
renartsen voor te staan. Maar het addertje, dat in het gras school, hebben zij niet

gezien, wat zeer verklaarbaar is, daar zij de gevolgen van de hypoderma-bestrijding
voor den dierenarts-practicus niet hebben gevoeld.

En om nog meer kracht aan mijn betoog bij te zetten, dat wij hier den ver-
keerden weg opgaan, wijs ik op zoovele ziekten, die geschikt zijn door particuliei
initiatief te worden bestreden bijv. de tuberculose (zien wij daar al geen symp-
tomen van?), de vlekziekte, de diphtherie der kippen, de besmettelijke scheede-
catarrh, ziekten, waarin wij ook reeds de concurrentie van kwakzalvers moeten
ondervinden.

En zoo kom ik vanzelf aan het volgend probleem nl. de liopelooze verdeeldheid
onder de collega\'s onderling. Waarom leven zoo vaak naburige collega\'s met elkaar
in ongenoegen?

Waarom kan een tarief, zooals dit reeds enkele jaren geleden door Gelderland—
Overijsel is opgezet, geen burgerrecht verkrijgen??

Waarom kan een gemeente-bestuur gerust het salaris van den keurings-veearts
verlagen, verzekerd als het ervan is, dat bij bedanken, andere dierenartsen zijn te
vinden, die het voor dit geld willen doen?

— Dat komt, dierenarts, egoist, praktijk- jager, dat komt omdat Gij zelf het alge-
meen belang voorbijziet voor het behartigen van het kleine eigen-belangetje ;
dat komt, omdat gij liever een rijksdaalder van de praktijk van Uw collega af-
haalt, dan dat gij van zijn vriendschap en steun (bijv. in geval van ziekte of verlof)
gebruik maakt.

Dat komt, omdat Gij, uit angst van een klant te verliezen, die ongeveer op den
grens Uwer praktijk woont, het tarief daar liever een paar kwartjes lager zet.

Dat komt dus, resumeerende, omdat Gij liever elkaar beconcurreert dan als
collega\'s samenwerkt, gemeenschappelijk front makend tegen hen, die ons als
klasse afbreuk willen doen.

En nu, nu ik na jaren mijn verkropt gemoed heb gelucht, kome Uw toorn over
mijn hoofd.

Gij moogt mij belachelijk maken, mij becritiseeren, goed, goed, maar toon mij
aan, dat mijn scherpe aanval ongemotiveerd was.

Het zal de algcmcene, de groote zaak bevorderen en dit zal zich zeker manife-
stceren in de discussies, die zullen volgen over de voorstellen van het Hoofd-be-
stuur in de eerst-komende algemeene vergadering.

Neen, het is niet naar aanleiding daarvan, dat ik dit schreef. Het tijdschrift wordt
mij zoo juist bezorgd, en dat blijkbaar de noodzakelijkheid van het door mij be-
toogde, wordt ingezien, stemt mij tot dankbaarheid.

In de Corpsvergadering van 29 Juni j.1. is de naam Veeartsenijkundige Facul-
teit veranderd in : „Diergeneeskundige Faculteit van het Utrechtsche Studenten-
corps."

Benoemd tot officier in de Orde van Oranje-Nassau (met de zwaarden) : de
dirigeerend paardenarts met den rang van luitenant-kolonel W. Folmer, chef van
den militairen veterinairen dienst.

In „Ons Weekblad", (26 Mei No.), het orgaan voor de nederlandse kolonie in
Argentinië, komt een hoofdartikel voor met bovenstaande titel. Het bevat een
beschrijving van het anatomies museum, dat Dr. Van de Pas daar heeft ingericht
en uitgebreid gedurende zijn 24-jarige werkzaamheid als professor in ontleedkunde
aan de Facultad de Agronomia y Veterinaria te Buenos Ayres.

Het aantal onzer ruiltijdschriften is weer met een vermeerderd. Dit nieuwe
tijdschrift „der Zoologische Garten" uitgegeven door de Directie van 17 dieren-
tuinen, waaronder die van Rotterdam, stelt zich ten doel, in die inrichtingen
gemaakte zoölogiese studies te publiceeren en bijdragen te leveren op het gebied
van dier-verpleging, -voeding, natuurparken enz. Verder zal het referaten bevatten.
Het zal een wetenschappelijk tijdschrift zijn. Heft ^l/₂ bevat als hoofdartikels :
Das neue Dickhäuter-haus der Leipziger Zool. Gartens ; Beobachtungen an Ein-
hufern in Schönbrunn; Der Durchbruch der Zähne beim Orang Utan; Einige Bilder
zur Fortpflanzung der Emus ; Einige Bemerkungen über die Aufzucht junger in
Gefangenschaft erbrüteter Bartgeier ; Einiges vom Plumplori ; Ueber das Schwanz-
nagen der Affen ; verder kleine mededeelingen, referaten en afbeeldingen ; in \'t
geheel 80 bladzijden.

Het verslag over 1927 (No. 15) van deze nuttige instelling onder leiding van
Prof. Dr. L. van Itallie, is verschenen bij A. W. Sijthoff\'s Uitgeversmaatschappij,
Leiden. Het bevat een artikel van Mej. N. Speelman over de behandeling van
rachitis met bestraalde melk, (dit zal afzonderlijk gerefereerd worden), en van
Dr. H. G. Bijlsma over de fysiologiese waardebepaling der arsenobenzolen,
verder de uitkomsten van een aantal onderzoekingen van geneesmiddelen en kwak-
zalversmiddelen.

Twee vonnissen van Amsterdamsche Kantonrechters inzake het voldoen aan de
wettelijke eischen van slagerswinkels, enz.

Onlangs zijn door twee Amsterdamsche kantonrechters vonnissen gewezen
contra slagers, wier winkels niet voldeden aan de eischen, vastgesteld krachtens
art. 19 der Vleeschkeuringswet. Deze vonnissen zijn niet van belang ontbloot,
omdat de betrokken slagers zich beroepen hadden : ie. op het feit, dat de Vleesch-
keuringswet geen definitie geeft van „vleeschwinkels" en 2e. dat het Kon. Besl.
van 6 Juni 1921, waarbij voor het eerst de eischen, waaraan winkels, enz. ingevolge
art. 19 der Vleeschkeuringswet moeten voldoen, werden vastgesteld, is ingetrokken
en vervangen door dat van 10 Juli 1926, zoodat op grond van art, 47 der Vleesch-
keuringswet de daarin genoemde overgangstermijn van 5 jaar opnieuw zou zijn
ingegaan en wel op 24 Sept. 1926, zijnde de datum van inwerkingtreding van het
nieuwe Kon. Besl.

Beide kantonrechters overwogen in hun vonnis, dat definitie van het woord
..vleeschwinkel" niet in de wet vereischt wordt, omdat, wat onder het begrip
vleeschwinkel is te verstaan, van zoo algemeene bekendheid is, dat twijfel dien-
aangaande niet kan bestaan.

Omtrent de beweerde verlenging van den vijfjarigen termijn luiden de beide
vonnissen niet gelijk. Volgens de Vee & Vleeschhandel van 24 Aug. j.1., waar-
aan ik dit bericht ontleen, overwoog de eene kantonrechter in zijn vonnis :

ie. dat het K.B. van 6 Juni 1921 weliswaar is vervangen door dat van 10 Juli
1926, doch dat de inwerkingtreding van dat laatste K.B. niet medebrengt, dat
de bij art. 47 der Vleeschkeuringswet genoemde termijn van 5 jaar alsnu geacht
moet worden aan te vangen met ingang van den dag van het in werking treden
van dat K.B. ;

2e, dat door het in werking treden van het Kon. Besluit van 6 Juni 1921 reeds
uitvoering was gegeven aan het bepaalde in art. 19 der Vleeschkeuringswet en
daaraan niet afdoet of dat K.B. later door een ander K.B. van gelijke strekking
is vervangen.

Zeer terecht wordt opgemerkt, dat de inhoud van het nieuwe K.B. niet gelijk
is aan dien van het oude. Voor de winkels, die op 24 Sept. 1926 (den datum van
inwerkingtreding van het nieuwe K.B.) als bestaande op 1 Januari 1922, nog niet
voldeden aan de eischen van het oude K.B., was dit oude K.B. vervallen. De
betrokken slagers zouden dus uitstel hebben tot 1 Januari 1927 van een KB.,
dat niet meer bestond. Op meer dan één onderdeel loopen verder de 2 K.B. uiteen.
Zoo is in het nieuwe K.B. een bepaalde verhouding voorgeschreven tusschen glas-
en vloeroppervlak, terwijl het oude K.B. slechts voorschrijft, dat het daglicht in
voldoende mate moet toetreden.

ie. dat het volgens art. 47 der vleeschkeuringswet de blijkbare bedoeling van
den wetgever was, dat aan alle exploitanten van op 1 Januari 1922 bestaande in-
richtingen (vleeschwinkels, enz.) gedurende 5 jaar gelegenheid zou worden gelaten
zich aan de op 1 Juni 1922 in werking getreden eischen aan te passen ;

2e. dat de verdachte terecht heeft aangevoerd, dat het Kon. Besl. van 6 Juni
1921 is ingetrokken en vervangen door dat van 10 Juli 1926 en dat de 5-jarige
termijn, bedoeld in art. 47 der Vleeschkeuringswet wel moet geacht worden te
gelden voor nieuwe eischen in het Kon. Besl. van 10 Juli 1926 gesteld, maar niet
voor eischen, welke in beide Kon. Besluiten voorkomen.

Deze kantonrechter is dus van meening, dat de op 1 Januari 1922 bestaande win-
kels eerst op 24 September 1931 moeten voldoen aan de eischen van het K.B. van 10
Juli 1926, voorzoover deze afwijken van die, genoemd in het Kon. Besluit van 6 Juni
1921.

Uit het bovenstaande blijkt wel, dat zelfs de rechterlijke macht verschillend
oordeelt over de eventueele verlenging van den vijfjarigen termijn.

De Raad van Hilversum heeft een crediet van ƒ 12.000 toegestaan, aangevraagd
voor den bouw van een werkplaats voor reiniging en verwerking van slachtpro-
d ucten op het terrein van het abattoir.

Op voorstel van B. en W. van Beverwijk werd met algemeene stemmen door den
raad besloten, een overeenkomst aan te gaan met de N.V. Thermo-Chemisclie
Fabrieken te Amsterdam, inzake het vernietigen van cadavers.

De gemeenteraad van Sneek besloot met 10 tegen 4 stemmen tot oprichting van
een openbaar slachthuis, waarvan de bouwkosten ruim / 160.000 zullen bedragen.

Bij ondergeteekende is sedert de mededeeling in dit Tijdschrift (pag. 291) nog
een bedrag van ƒ 5.— ingekomen van den heer J. C. Mulder te Arnhem. Het

totaal der ontvangen gelden bedraagt / 73.50. Dit bedrag is door bemiddeling
van de Nationale Bankvereeniging verzonden aan Prof. Nieberle, van wien
ondergeteekende een dankbetuiging aan de gevers ontving.

Dr. Berger, de Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, is door den
Directeur der Hygiënische afdeeling van den Volkenbond uitgenoodigd tot een
bespreking over een werkprogram ten aanzien van de Internationale bestrijding
der tuberculose bij mensch en dier, door entingen volgens de methode Calmette-
Guérin. en zitting te nemen in de veterinaire commissie.

Dr. Berger heeft met volle instemming van den Minister van Binnenlandsche
Zaken en Landbouw deze uitnoodiging aangenomen.

Gelijk bekend, hebben, onder leiding van Dr. Berger, sedert begin 1925 de
bedoelde entingen als proefnemingen op de daarvoor in aanmerking komende
veehouderijen hier te lande plaats. N. R. Ct.

De heer E. J. Dommerhold, Rijks-Veeteeltconsulent te Zwolle, is benoemd
tot leeraar aan de Middelbare Landbouwschool, om onderwijs te geven in vee-
teelt, gezondheidsleer, enz.

Van dit instituut, onder de bekwame leiding van Dr. Edmond Sergent, ver-
scheen het jaarverslag over 1927. Het instituut houdt zich vooral bezig met de
bestudeering van de in Noordafrika voorkomende infectieziekten bij mens en dier,
zooals malaria, tuberculose, piroplasmose, leishmaniose, rabies, anthrax, verder
met mediese entomologie en verschillende wetenschappelijke onderzoekingen.

De wa/arm-bestrijding werd zoowel gevoerd tegen de overbrengende muskieten,
het opruimen of voor larve-ontwikkeling ongeschikt maken van de broedplaatsen,
als door chininetoediening preventief en curatief. Aan ongeveer 13.000 personen
werd geregeld chininc verstrekt. Verder werd de doelmatige manier van bestrijding
op de scholen onderwezen.

Huid-leishmaniose (bouton d\'Orient) komt op vele plaatsen voor vooral in de
oasen in de Sahara. In het laboratorium heeft men witte muizen besmet en daar-
van de besmetting overgebracht op de phlebotomus papatasi het insekt dat in
Algiers de ziekte overbrengt. De ontwikkelingsstadiën van de parasiet in het in-
sektenlichaam zijn bestudeerd. Het gelukte tot nog toe niet apen tegen de ziekte
in te enten, en het is gebleken dat het moeilijk zal zijn een praktiese entstof tegen
de ziekte te maken.

Vergelijkende onderzoekingen toonden dat het virus van de huidleishmaniose
van den mens verschilt van dat van de „viscerale" leishmaniose van den hond.

Malta-koorts (fièvre ondulante). De kliniese verschijnselen van deze ziekte zijn
dikwijls zoo weinig karakterestiek dat zij geen zekere diagnose toelaten. Men past
dan de sero-diagnostiek toe, waarbij men echter de bacteriestammen waarmee
men werkt met zorg moet kiezen (daar ze in werking verschillen) en de techniek
goed moet beheersen.

Tuberculose : Van 1924 af is in Algiers, bij kinderen, gebruik gemaakt van het
vaccin B.C.G. van Calmette en GuéRiN ; 622 zijn geënt, hiervan zijn 22 zeker,
van de geboorte af, een jaar in aanraking geweest met tuberculeuze ouders; geen
is aan tuberculose gestorven. Onder gewone omstandigheden zou zeker 25% aan
die ziekte gestorven zijn binnen dien tijd.

Sergent merkt terecht op dat de methode calmette-GuéRiN de eerste kunst-
matige toepassing bij den mens is van een beschuttende methode, waarbij aan
de geënte persoon geen eigenlijke immuniteit wordt gegeven, maar weerstands-
vermogen tegen verdere natuurlijke besmetting. Deze toestand van beschutting

(prémunition) bestaat bij verschillende ziekten : syphilis, tuberculose, malaria,
trypanosomiasis en andere ; al deze ziekten veroorzaken, na een acuut stadium,
een toestand van chroniese infectie-toestand waarin het betreffende individu
schijnbaar gezond is maar de pathogene kiemen herbergt. In deze tijd verdraagt
het individu zonder hinder nieuwe infecties en het wordt pas weer gevoelig daar-
voor als de latente microben geheel uit zijn lichaam verdwijnen. De beschuttende
enting tracht nu zulk een beschuttende toestand van chroniese infectie te schep-
pen zonder het individu bloot te stellen aan het gevaar en het ongemak van de
eerste acute periode. Dit wordt bereikt door de enting Calmette-Guórin bij tu-
berculose en ook bij de entingen tegen piroplasmose. In Algérie zijn 4 pathogene
piroplasmosen : de echte piroplasmose (door pirapl. bigeminum), de babésiellose,
de anaplasmose en de theileriose ; tegen alle 4 wordt met succes geënt. In 1927
werden 506 runderen geënt, hiervan stierf 1%. Bij veestapels waarin die ziekten
heersen is enting aangewezen.

Ook werden bij deze ziekten proeven genomen met de verschillende in de lit-
teratuur aangeraden therapeutica. Met uitzondering van trypanblauw dat uit-
stekend werkt bij de echte piroplasmose, had geen der middelen een genezende
werking. Trypanblauw is onwerkzaam bij de babésiellose, de anaplasmose en de
theilériose, maar stuit binnen eenige uren de hevigste piroplasmose-aanval. Het
is niet noodig groote doses te nemen : slechts 0.10 tot 0.20 gram intraveneus bij
runderen van 200—300 K.G. ; zij herstellen even goed als dieren behandeld met de
klassieke dosis van 1 gram per 100 K.G. rund. Kleine doses hebben verder het
voordeel dat zij geen hevige, soms doodelijke, reactie veroorzaken, en de kleur van
het vlees (bij sterfgeval) zoo weinig blauw kleuren dat het niet daarvoor wordt
afgekeurd.

Rabiês. In landen waar hondsdolheid heersend is, zooals in Noordafrika, zou
het van belang zijn, zoo mogelijk, een verplichte voorbehoedende enting van de
honden voor te schrijven. Toch zouden dan evengoed zwervende honden en ge-
beten (niet geënte) honden afgemaakt moeten worden, maar de enting zou toch
de toestand belangrijk helpen verbeteren en ook aan de eigenaars van honden
een gevoel van rust en veiligheid geven ten opzichte van die ziekte.

Geen enkel van de vroegere vaccins beantwoordde geheel aan het doel ; het
door formol gedoode virus, ontdaan van zijn toxiese bestanddeelen bleek vol-
komen onschadelijk, lang houdbaar en werkzaam, (zie : Edm. Planturexux, Vaccin
antirabique formolé. Nouvelle méthode simple et pratique de vaccination pre-
ventive des chiens contra la rage. Arch. Inst. Pasteur d\'Algérie. t. 5, No. 4, dec.
1927. p. 475—480).

Tegen rabies werden in 1927 volgens de Pasteur\'se methode behandeld 1623
personen ; hiervan stierven 4, waarvan 2 op de debetzijde der behandeling kwamen
= 0,12%. De patiënten waren bijna alle door honden gebeten; onder de dieren
die gebeten hadden waren 874 honden, 67 katten, 1 jakhals, 3 paarden, 1 muil-
ezel, 3 ezels, 3 runderen, 2 varkens, 2 apen en 9 ratten. Verder waren 6 personen
besmet door (2) aan rabies lijdende mensen.

Anthrax. In Algiers wordt gebruik gemaakt van intracutane enting (inoculation
intradermique), een enkele enting met 0.25 cc. van het „deuxième vaccin
anticharbonneux pastorien." Deze methode heeft het voordeel dat geen voor-
afgaande seruminspuiting noodig is zelfs al werkt men in een besmette streek.
Men kan, zonder nadeel voor het dier, tegelijkertijd enten tegen gangraena em-
physematosa (boutvuur).

Lepra komt in Algérie zoo goed als niet voor ; in 60 jaren heeft men nauwelijks
50 gevallen gezien.

Vaccins en (of) sera werden verstrekt tegen : diphterie, tetanus, pest, staphylo-
coccosis, streptococcosis, méningococcosis, dysenterie, pneumonie, poliomye-
litis, variola, cholera, rhusiopathia suis, pestis suum, gangraeneuze mastitis van
schapen en geiten, malleus, tvphose aviaire (Klein\'se ziekte) enz.

Vanwege het Nederlandsch Genootschap voor Landbouwwetenschap, zijn te
Wageningen twee ,.graslanddagen" gehouden, waar over verbetering van gras-
land gesproken is. De geleerden zijn het er nl. over eens dat de graslandcultuur
nog voor verbetering vatbaar is en dat wetenschap en praktijk dit vraagstuk
onderhanden moeten nemen. Door de Regeering werd een studie-commissie voor
het grasland-onderzoek benoemd, die reeds een rapport heeft uitgebracht. De
groote beteekenis van de zaak springt (volgens Dr. Zijlstra) in het oog als men
bedenkt dat in ons land 38% van de totale oppervlakte (i¹/« millioen H.A.) door
grasland wordt ingenomen (tegen 27% = 900.000 H.A. bouwland). Het grasland
beslaat dus een gebied ruim viermaal zoo groot als de provincie Zuidholland.

In de akkerbouw heeft men door wetenschappelijk onderzoek verbeteringen
en opbrengstvermeerdering verkregen. Bij grasland heeft men ook wel door ratio-
neele bemesting verbetering gekregen, vooral bij tijdelijk grasland ; bij blijvend
grasland is de kwestie echter moeilijker, omdat men daar te doen heeft met een
mengsel van verschillende gewassen, die verschillende eisen stellen. Kweeken en
veredelen van de voor de verschillende grondsoorten meest geschikte grassen is
een voorname factor.

De vergadering te Wageningen (graslanddagen) kwam tot de slotsom dat het-
geen tot nu toe op het gebied van grasland-onderzoek is geschied, onvoldoende is
en dat het absoluut noodzakelijk is dit onderzoek zoodra mogelijk, krachtig en
doelbewust ter hand te nemen. De vergadering dringt er bij Regeering en andere
belanghebbenden op aan, om aan dit onderzoek volle aandacht en steun te geven.
(Landbouwk. tijdschr. 1928, No. 4781, Graslandnummer). Vr.

Het Sept. Nr. (No. 36) van de R.K. Boerenstand (Juliana v. Stolberglaan 113,
den Haag) verscheen als ,,Gedenkboek van de Nationale Tentoonstelling van
rundvee, paarden en kleinvee, gehouden te den Haag, op 24, 25 en 26 Juli j.1,
en bevat een groot aantal foto\'s, hoofdzakelijk van tentoongestelde en bekroonde
dieren.

Verhuisd: E. J. Dommerhold van Zwolle naar Groningen, Verlengde Heeren-
weg 129A.

Gevestigd : P. Nieuwenhout te Schoterland (Fr.)
,, P. H. v. Diessen te Uithoorn.
,, M. Nagel te Abcoude.

Verslag van het openbaar slacht- en koelhuis te Roermond over het jaar 1927.
[Door Kerstens]. Roermond, Firma L. Reyners, 1928. 8°. 17 biz.

Nederlandsche Land- en Tuinbouwbibliotheek onder red. van K. H. M. v. d.
Zande, J. Botke e. a.

M. C. van der Minne, Het fotografeeren van paarden. \'s Gravenhage, Zuid-
Holl. Boek-en handelsdrukkerij, 1928. 8°. 15 biz. met 14 afb. tusschen tekst /0.75.

Mededeelingen betreffende den gezondheidsdienst voor vee in Friesland. gde
jaarverslag. 1927—1928. Z. pl., 1928. 8°. 36 biz.

Verslag van de veemarkt en het abattoir en den keuringsdienst van slachtdieren,
vleesch en vleeschwaren te Amsterdam over het jaar 1927. [Door J. G. A. Reeser],
Amsterdam, Stadsdrukkerij, 1928. Gr. 8°. 35 biz.

R. Cruchet, A. Ragot, j. Caussimon, La transfusion du sang de l\'animal à
l\'homme. Paris, Masson et Cie., 1928. 8°. 106 48 p. av. 12 fig. fr. 12.—•

N. Portocola, La „latéralité" dans les allures du cheval. Bukarest, Institut
de arte grafice Bukovina, 1927. 8°. 26 p.

O. G. Hankins, N. R. Ellis and J. H. Zeller, Some results of soft-park investiga-
tions. II. Washington, Government Printing Office, 1928. 8°. II -f 50 p. vv. 9. fig.

R. Morrison, The individuality of the pig : its breeding, feeding and manage-
ment. New York, Dutton, 1928. 8". 536 p.w. ill. and diagr. $ 6.—

Th. M. Rivers, Filterable viruses. Baltimore, Williams and Wilkins Co., 1928.
8°. II 414 p. w. 27 ill. Cloth $ 7.50.

Studies on the black tongue preventive in yeast. By J. Goldberger, G. A.
Wheeler, R. D. Lillie and L. M. Rogers. Washington, 1928. 8°. 32 p.

E. V. Cowdry, Special cytology, the form and functions of the cell in health
and disease. New York, P. B. Hoeber, 1928. 8°. 2 vol. 1376 p. w. ill. (partly col.)
and diagr. g 20.—.

H. A. Ross, Some factors affecting the demand for milk and cream in the metro-
politan area of New York. Washington, Government Printing Office, 1928. 8°.
68 p. w. maps and diagr.

W. Giltner, An elementary text-book of general microbiology. London, J.
<t. H. Churchill, 1928. 8°. 444 p. w. ill. Sh. 15.—.

Report of the foot-and-mouth disease commission of the United States De-
partment of Agriculture. By P. K. Olitzky a.o. Washington, Government Prin-
ting Office, 1928. 8°. 172 p. w. diagr. 25 c.

W. L. Gaines, The energy basis of measuring milk yield in dairy cows. Urbana,
Agric. Exper. Stat., 1928. 8°. W. ill.

H. R. Lewis, Productive poultry husbandry. 7th ed. Philadelphia, Lippincott,
1928. 8°. 588 p. w. ill. (partly col.). S 3.—.

J. F. Mc Gowan, On rous, leucotic and allied tumours in the fowl ; a study in
malignancy. New York, Macmillan Co., 1928. 8°. 105 p. w. ill. (partly col.) and
diagr. S 4-—•

Report of the New York State Veterinary College at Cornell University for the
year 1926—1927. Albany, J. B. Lyon Cy., 1928. 8°. 224 p. w. fig., pi. and diagr.

Preliminary report on the experiment of the aerobic culture of blackleg bacillus
and its protective value. By T. Takasawa. Taihoku Serum Institute, 1928. 8°. 28 p.
The Serum Institute of the domestic animal disease, Taihoku, Formosa.
Erlanger Jahrbuch für Bienenkunde. Zur Förderung einer zeitgemässen Bienen-
zucht hrsg. von E. Zander. Bd. 6. Berlin, P. Parey, 1928. 4⁰. III 227 S. m.
14 Tetxabb. u. 12 [eingedr.] Tab. M. 12.—.

A. Janke und FI. Zikes, Arbeitsmethoden der Mikrobiologie. Dresden, Th.
Steinkopff, 1928. M. 12.—.

R. Dreyer, Veterinärkunde für Polizeibeamte. Berlin, Kameradschaft, 1928.
Kl. 8°. VIII 212 S. m. 41 Textabb. u. 1 Taf. M. 3.50.

A. Olt und A. Ströse, Wildseucheabekämpfung. Gemeinfassliche Belehrung
über die wichtigsten seuchenartigen Krankheiten unseres Wildes. 2te Aufl. Neu-
.damm, J. Neumann, 1928. 8°. 54 S. M. 1.50.

Jahrbuch für wissenschaftliche und praktische Tierzucht einschl. der Züch-
tungsbiologie. Hrsg. von der Deutschen Gesellschaft für Züchtungskunde. Red. :
J. Schmidt und E. Lauprecht. jg. 20, Tl. 2. Hannover, M. & H. Schaper, 1928.
Gr. 8°. IV 151 S. m. Abb. M. 11.—.

Steigerung des Stallertrags. Propagandaschrift für C. Wolfs Schweinsburger
Aufstalhmg. München, Büro Viehhaltung, 1928.

Festschrift zur Jubilaeumsfeier der Tierärztlichen Hochschule Hannover 1778
—1928. Hannover, M. & H. Schaper, 1928. 4°. M. 5.—.

Sondernummer der „Deutsche Tierärztliche Wochenschrift."
o. Bührig, Die Beurteilung des Rindes nach praktischen Gesichtspunkten
für Züchter, Preisrichter und Körkommissare. Uelzen, C. Becker, 1928. M. 1.50.

E. Hauck, Das seelische Verhalten des Pferdes und des Hundes. Berlin u. s. w.,
Urban & Schwarzenberg, 1928. 8°. VIII 178 S. M. 6.—.

J. Sommerfeld, Entwicklung und Stand der Rinderleistungszucht in Pom-
mern. Stettin, Rindviehkontrollverband Pommern, 1928. 8°. 200 S. M. 4.20.

E. Weber, Die klinische Untersuchung des Rindes. Berlin, R. Schoetz, 1928.
4°. VIII 153 S. m. 51 Abb. im Text und 3 färb. Taf. M. 12.—.

H. Frickinger, Die histologische Untersuchung von Fleischgemengen. Berlin,
R. Schoetz, 1928. 4°. 17 S. m. 32 Abb. auf 8 Taf. M. 2.40.

E. Januschke, Die Tuberkulose des Rindes, ihre Bekämpfung vom landwirt-
schaftlichen und vom volksgesundheitlichen Standpunkte sowie ihre gerichtliche
Bewertung als Gewährmangel. Wien u. s. w., Urban & Schwarzenberg, 1928. 8°.
XII 340 S.m. 63 Abb. im Text und 4 färb. Taf. M. 18.—.

W. W. Petersen, Das Tier im alten Testament. Ein Beitrag zur modernen
Tierschutzfrage. Frankfurt a. M., J. Kaufmann, 1928. 8°. 83 S. Geh. M. 2.—.

A. Fischer, Das Klauenbeschneiden der Rinder. Ein wichtiger Zweig der
Klauenpflege. 4te Aufl. Hannover, M. & H. Schaper, 1928. 8°. m. 27 Abb.

Tagesnotizbuch zum Deutschen Veterinärkalender für Sept. 1928 bis Aug. 1929.
Berlin, R. Schoetz, 1928. M. 1.80.

Tierseuchengesetze. Amtliche Handausgabe. Darmstadt, Staatsyerlag, 1928.
8°. III 218 S. M. 3.—.

8, Tl. 2, H. 5 und Abt. 13, Tl. 2, H. 7. Berlin u.s.w., Urban & Schwarzenberg,
1928. 4°.

Abt. 8. Methoden der experim. morphol. Forschung. Tl. 2. Experim. Pathologie.
H. 5. K. Schnitzler, Methodik der Chemotherapie protozoischer Infektionen.
112 S. M. 6.—.

Abt. 13. Methoden der Immunitätsforschung und der experim. Therapie. Tl. 2.
Immunitätsforschung. H. 7. E. Löwenstein, Toxine und Toxoide. 110 S.

H. Rautmann, Ursachen und Bekämpfung der Unfruchtbarkeit der Rinder.
Berlin, P. Parey, 1928. 8°. M. 47 Textabb. M. 2.80.

Das preussische Tierärztekammergeselz vom 13 April 1928 nebst Ausführungs-
bestimmungen und Wahlordnung für die Tierärztekammern. Erl. von F. Back-
haus. Berlin, R. Schoetz, 1928. M. 6.50.

J. Carlin, Studien über den Hundemagen im Röntgenbilde unter normalen
Verhältnissen. Stockholm, A. G. M. Bergvall, 1928. 4⁰. M. 171 Abb.

Ergebnisse der Physiologie. Hrsg. von I.. Asiier und K. Spiro. Bd. 27. München,
J. F. Bergmann, 1928. 4⁰. XX 896 S. m. 165 Abb. im Text, 5 z. T. färb. Taf,
und [eingedr.] Tab. M. 88.- .

Bourdô, De la nature de la maladie du boeuf appelée anasarque. Thèse de Tou-
louse. 1928.

Capitaine, Des dermites et pododermites considérées comme affections para-
sitaires. Leur guérison par la chimiocaustie. Thèse de Toulouse. 1928.

Dumon, De l\'utilisation du crochet en obstétrique vétérinaire. Thèse de Tou-
louse. 1928.

Doury, Du rôle des engrais phosphatés et calciques dans l\'amélioration du
bétail. Thèse de Toulouse. 1928.

Dauzats, Les grands ruminants domestiques au Cameroun. Thèse de Tou-
luose. 1928.

MéTAYER, Des différents procédés utilisés pour la castration des équidés mâles
et normaux ; leurs avantages et leurs inconvénients. Lesquels on doit préférer et
leurs indications. Thèse de Paris. 1928.

Paradis, De quelques complications de castration chez les grands animaux
et leur traitement. Thèse de Paris. 1928.

Dignac, De la saignée dans le traitement de l\'hémoglobinurie paroxystique
du cheval. Thèse de Paris. 1928.

Hilsont, La photosensibilisation chez les animaux domestiques. Thèse de
Paris. 1928.

Langlois, Le bacille tuberculeux aviaire chez le cheval, le boeuf et le porc-
Thèse de Paris. 1928.

Lebduska, Etude biologique et pharmacodynamique de la Carbamide, de la
sulfocarbamide et de l\'hyposulfite de soude. Thèse de Paris. 1928.

Labas, Contribution à l\'étude du traitement du coryza gangréneux des bovidés
par les injections intraveineuses d\' uroformine. Thèse de Paris. 1928.

Laurent, Contribution à l\'étude des rapports existant entre la fièvre ondu-
lante de l\'homme et l\'avortement épizootique des animaux. Thèse de Lyon. 1928.

Julliard, Contribution à l\'étude de la leucémie myéloïde chez les animaux.
Etude anatomo-clinique. Thèse de Lyon. 1928.

Milzbrandkeimen im Klärschlamm von Wildhautgerbereien. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1928. 47 S.

F. Puntingham, Ein Beitrag zur Anatomie des Hammers der Haussäugetiere.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1928 8°.

J. Bartels, Staatliche Massnahmen zur Förderung der Schafzucht in Preussen
im 18. und Anfang des 19. Jahrhunderts, insbes. die Einführung des spanischen
Schafes. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

F. Hobohm, Die Organisation der hannoverschen Rindviehzucht. Inaug.-Diss.
Göttingen. 1928.

W. Rohwedder, Untersuchungen in der holländisch-friesischen Rindvieh-
zucht über die Milch- und Fettvererbung. Inaug.-Diss. Berlin. 1927.

H. Temper, Studien in einem schlesischen Hochzuchtbetrieb. Inaug.-Diss.
Breslau. 1927.

F. Hermann, Das rotbunte ostfriesische Rind in Schlesien, seine Zucht und die
wichtigsten Blutlinien. Inaug.-Diss. Breslau. 1927.

N. Hansson, Husdjurens Utfodring, dess teoretiska grunder och ekonomiska
Genomförande. 2te Utg. Stockholm, C. E. Fritje, 1927. Zw. kr. 7.50.

F. Sachs, Ueber den Einfluss von Alter und Jahreszeit auf die Entstehung der
Geschlechtsverhältnisse der Rinder. Inaug.-Diss. Breslau. 1928.

P. Lyckzo, Inzucht und Vererbungsstudien bei Schwarzbunten schlesischen
Niederungsrindern. Inaug.-Diss. Breslau. 1928.

H. Bermann, Ueber das Vorkommen von Paratyphus und paratyphusähn-
lichen Stämmen in Organen frisch geschlachteter gesunder Tiere. Inaug.-Diss.
Berlin. 1927. 8°.

M. Gillitzer, Histologische Untersuchungen der durch Leberegel bedingten
Veränderungen in der Lunge sowie in den Lymphdrüsen der Lunge und Leber
beim Rinde. Inaug.-Diss. München. 1928.

S. Hüber, Beiträge zur Kenntnis der Strongyliden der Schaf- und Ziegen-
lungen. Inaug.-Diss. München. 1928. 39 S.

A. Ivresteff, Ueber den Mineral- spez. den Jodgehalt innerer Organe mit
exper. Beiträgen zur Frage der Jodspeicherung bei Kaninchen nach peroraler
Eingabe von anorganisch gebundenem Jod. Inaug.-Diss. München. 1928. 20 S.

G. Knorpp, Untersuchungen über den Keimgehalt der trächtigen und nicht-
trächtigen Gebärmutter beim Rinde. Inaug.-Diss. München. 1928.

L. Rütez, Ueber zystöse Bildungen in Leber und Nieren des Huhnes. Inaug.-
Diss. München. 1928.

F. Weisser, Untersuchungen über die betriebswirtschaftlichen Verhältnisse des
Molkerciwesens in Argentinien. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

W. Krause, Das Antivirus Besredka\'s und seine Verwendungsmöglichkeit
in der tierärztlichen Praxis. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

A. Hoffmann, Die Prüfung der Stabilität des Plasmas gesunder und kranker
Rinder und ihre diagnostische Bedeutung. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

R. Gadeberg, Untersuchungen über die Morphologie des Bacterium pullorum.
Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

H. Wander, Ueber Chinin- und Adrenalinwirkung am isolierten Uterus des
Rindes. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

Th. Krekeler, Experimentelle Untersuchungen über die antirachitische Wir-
kung der mit der Quecksilber—Quarzlampe ,,Vita-Ray" bestrahlten Milch. In-
aug.-Diss. Berlin. 1928.

W. Gose, Vergleichende Untersuchungen über verschiedene Anreicherungs-
verfahren bei der bakteriologischen Fleischuntersuchung. Inaug-Diss. Berlin. 1928.

S. Dreyfus, Beiträge zur Geschichte, zur Technik und volkswirtschaftlichen
Bedeutung der Kastration der Hähne. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

K. Seidel, Der Kaiserschnitt beim Schwein, ein Beitrag zur Geburtshilfe bei
den kleineren Haustieren. Inaug.-Diss. Berlin. 1928.

Berücksichtigung der bei exotischen Tieren gemachten Erfahrungen. Inaug.-Diss.
Hannover. 1928.

F. Berner, Intravitaie Speicherungsversuche mit bes. Berücksichtigung der
beim Hunde experimentell erzeugten Paratyphus. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

K. Brandt, Die Entwicklung des Hornes beim Rinde bis zur Pneumatisation
des Hornzapfens; 17. Beitrag zum Bau und zur Entwicklung von Hautorganen
bei Säugetieren. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

A. Buchheister, Untersuchungen über den infektiösen Abortus Bang auf
dem Lehrgute Adendorf. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

Ph. Fromm, Untersuchungen zur medikamentösen Bekämpfung der Dassel-
larven bei Rindern. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

K. Kraft, Versuche zur Technik der blutigen Zitzenkanalerweiterung beim
Rinde. Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

P. Regnery, Versuche zur Lcitungsanaesthesie am Vorderschenkel des Rindes.
Inaug.-Diss. Hannover. 1928.

Het voorkomen van bacteriën der paratyphus-enteritisgroep bij kalveren en
volwassen runderen. (Zum vorkommen von Erregern aus der Paratyphus- Enteritis
Gruppe bei Kälbern und erwachsenen Rindern. Dr. Lehr, Deutsch. Tierärztl. Wochen-
schrift, 1928, pg. 278).

In verband met eene conclusie van Karsten, dat, indien in vleeschvergiftigings-
gevallen, veroorzaakt door kalfs- of rundvleesch, andere tot de paratyphus-groep
behoorende bacteriën dan Gärtnerbacterien worden gevonden, dit zou ple-ten voor
een postmortale infectie van het vleesch, tot welke conclusie Karsten kwam
naar aanleiding van een onderzoek van een 22 noodslachtingen bij kalveren en
runderen, deelt Lehr mede, dat men op het Staats-Veterinair onderzoekings-
laboratorium te Postdam in de jaren 1922—1927 wel bij 30 kalveren en 23 volwas-
sen runderen de bac. enteritidis Gärtner gevonden heeft, echter in den zelfden tijd
bij 8 kalveren en eveneens 23 volwassen runderen de bac. enteritidis Breslavionsc
vond. In al deze gevallen was juist een postmortale besmetting van het vleesch
moeilijk aan te nemen. Bovendien kreeg men nog toegestuurd, behalve 13 Gärt-
nerstammen van het kalf, 1 Breslaustam van een kalf en 6 Breslaustammcn van
runderen, gevonden op verschillende slachthuislaboratoria bij het bact. vleesch-
onderzoek van noodslachtingen, dus van klaarblijkelijk intra vitam geinfecteerde
dieren. Bovendien berichten Mieszner en Baars, Goedecke en Grüttnf.r nog
van Breslaustammen, gevonden bij kalveren en runderen.

Terwijl blijkbaar de bac. enteritidis Gärtner vooral bij kalveren voorkomt
(44,26%) en minder bij volwassen runderen (21,31 %), komt de bac. enteritidis Bres-
lau zeer weinig bij kalveren voor (9,01 %), daarentegen beduidend meer bij het
volwassen rund (25,41 %). De opvatting van Karsten, dat een gevonden Bres-
laustam bij een door kalfs- of rundvleesch veroorzaakte vleeschvergiftiging zou
wijzen op een postmortale infectie, acht Lehr niet juist.

In antwoord op dit artikel deelt Karsten in hetzelfde tijdschrift, pg. 317,
mede, dat in Noord-West-Duitschland, waar Karsten dus zijn onderzoekingen
heeft verricht, zeer zelden andere infecties bij kalveren voorkomen, zoodat voor
die streek z.i. zijn conclusie juist is. Echter ontkent hij geenszins, (hij noemt in dit
verband eenige door hem waargenomen gevallen) dat bij kalveren de Breslau-
bacteriën zouden kunnen voorkómen.

Welke voedingsbodems moet men voor het bacteriologisch vleeschonderzoek
gebruiken ? (Welche Nährböden sind für die Ermittelung des Keimgehaltes des Flei-
sches notwendig ? Prof. M. Müller — Deutsche Schlachth. Zeitung, 1928, pg. 97).

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek is het noodzakelijk, dat men voe-
dingsbodems gebruikt, die zoowel voor niet specifieke infecties als voor specifieke
infecties zijn te gebruiken. Als voedingsbodems, waarmede men de aerobgroeiende
microörganismen uit vleesch en organen het zekerst kan ontdekken, noemt
Müller de gewone agarplaat en de Endo\'sche fuchsineagar. Deze laatste werkt
het minst storend op de groeikracht van sapraemische vleesch- of orgaanbak-
teriön. Alleen de miltvuurbacil vormt op ile fuchsineagar geen kolonies ; in dat
geval moet men dus een gewone agarplaat gebruiken.

De meest gebruikelijke kleurvoedingsbodems, die bij het vinden van para-
tvphus-bacillen worden benut, zijn, volgens Müller, coligroei-belemmerende
bodems en daarom vooral geschikt voor het faecesonderzoek van den mensch.
I)e bodems, welke men voor een bact. vleeschonderzoek wenscht te gebruiken,
moeten echter zoo zijn, dat zij elke eventueel aanwezige bacterie tot groei aan-
zetten, met tevens zoo mogelijk eenige differentiatie. Een gröeibelemmering
mag echter absoluut niet aanwezig zijn.

Voor het prophylactische bact. vleeschonderzoek is daarom het gebruik van
één differentieerende voedingsbodem voldoende.

Met de gewone agarplaat, Endopiaat en de houdbaarheidsproef kan men alle mi-
croörganismen bij het bact. vleeschonderzoek aantoonen.

Longverzanding bij een slachtrund. (Lungenversandung bei einem Schlachtrind.
M. Hobmaier — Münch. Tierärztl. Wochensch., 1928, pg. 241).

Hobmaier deelt mede, bij de slachting van een sterk vermagerd slachtrund,
in ele rechterlonghelft een 2-tal groote, met elkaar in verbinding staande, holten
te hebben aangetroffen, beide omgeven door een sterk bindweefselkapsel en op-
gevuld met zuiver zand. De grootste, meest ovale holte ging uit van een broncluis,
terwijl de kleinste holte geen uitgang had. Men had blijkbaar te doen met een
inscheuring van een bronchuswanel, waarna een drukatrophie van het omringende
longweefsel optrad.

Als vermoedelijke oorzaak geeft Hobmaier aan, dat in dit geval waarschijnlijk
door een leek een hoeveelheid zand, vermengd met alcohol of theeaftrcksel, als
therapeuticum was ingegeven en daarbij een gedeelte van het zand via trachea
in de rechter hoofdbronchus was terecht gekomen. Nadat eerst de groete holte was
gevormd, heeft het zand, door zijn gewicht, later op het laagste gedeelte van de
holte opnieuw de wand verscheurd en ten tweede male een holte gevormd.

Het tvpenvraagstuk in de paratyphusgroep. (Zur Typ-Spezifität in der Para-
lyphusgruppe - f . Kaufmann — Zeitsch. f. Hygiene und Infekt. Krankheiten,
Bd. 108, pg. 415).

Andrewes toonde aan, dat op een laboratorium voortgekweekte paratyphus-
stammen in den regel niet steeds bij agglutinatie dezelfde eigenschappen blijven
vertooncn. Eén geisoleerde bepaalde stam bleek nl. bij agglutinatie uit 2 geheel
verschillende bacillenvormen te bestaan, welke hij aanduidde met de namen
specifieke en onspecifieke vorm. Beide vormen stemmen in groei, kolonievorm,
bewegelijkheid, suikervergisting, enz. volkomen overeen, verschillen alleen in
agglutinatie. Kaufmann heeft nu deze proeven van Andrewes nader uitgewerkt
en kwam tot dezelfde gevolgtrekking. Bij agglutinatie treedt dus pas het verschil
op. De oorzaak van deze splitsing is onbekend. Kaufmann komt tot de volgende
conclusies :

De vondsten van Andrewes, rlat er in paratyphusreinculturen naast elkaar 2
agglutinatorisch verschillende vormen aanwezig zijn, door hem specifieke en
onspecifieke vorm genoemd, kon K. ook aantoonen. Het is mogelijk met deze 2
vormen twee verschillende immuunsera bij het konijn te maken, waarvan dan
het eene serum buitengewoon specifiek is voor het type, het andere echter alle
andere vreemde typen eveneens agglutineert.

Bij een verder kweeken van deze geisoleerde specifieke en onspecifieke vormen
blijven deze tot in de 20ste generatie dezelfde eigenschappen voor ongeveer 95%
behouden. De resteerende 5 % specifieke of onspecifieke rest splitst zich bij verder
kweeken weer in gelijke verhouding (95 : 5).

Deze gegevens blijven hetzelfde bij het werken met culturen van éénzelfde
bac\'1. Behalve culturen, die dus uit specifieke en onspecifieke elementen bestaan,
komen ook nog stammen voor, die slechts af en toe zuiver specifiek of zuiver
onspecifiek kunnen worden. Deze splitsing in specifieke en onspecifieke vormen
bij paratyphusstammen is, volgens Kaufmann, bij alle stammen te verkrijgen.

De oorzaak van hepatitis interstitialis multiplex bij het varken. (Zur Ursache
des hepatitis interstitialis multiplex des Schweines. — Bugge en Müller — Berl.
Tierärztl. Wochensch., 1928, pg. 291).

In een niet vergroote lever van een ongeveer 18 mnd. oud varken vonden Bugge
en Müller, behalve een aantal leverbotten van 12—20 m.m. lengte in de gal-
gangen, ongeveer een 25-tal geelwitte haardjes verspreid in het leverparenchym
liggen, soms staken zij iets boven het oppervlak uit, echter kwamen zij ook in de
diepte van het leverweefsel voor.

De oudste haardjes hadden in een holte een grauwgele massa, waarin talrijke
eosinophiele cellen aanwezig waren. De jongere haardjes waren meer grauwwit
van kleur en hadden voor zoover zij direkt onder de leverkapsel gelegen waren,
een gering fijn fibrineus beslag op de peritoneaalzijde van de lever. Op doorsnede
vonden Bugge en Müller daarin ruimten, gevuld met een bruine dctritusmassa,
geronnen en versch bloed. In 3 praeparaten van 6 jonge haardjes vonden zij 4
jonge leverbotten van 2—8 m.M. lengte. In een grootere haard waren zelfs 2 jonge
leverbotten aanwezig. Deze veranderingen worden in het handboek van Joest
aangeduid als hepatitis inteistitialis parasitaria multiplex.

In de gevonden leverbotten konden de voornaamste organen duidelijk worden op-
gemerkt en zij werden gedetermineerd als zijnde exemplaren van fasciola hepatica.

De waargenomen veranderingen waren derhalve veroorzaakt door boorgangen
van fase. hepatica, zooals reeds vroeger door Frenkel en Wolffhügel is mede-
gedeeld en beschreven. Bugge en Müller stellen daarom voor de gevonden lever-
aandoening voortaan te noemen hepatitis interstitialis distomatosa.

De betrouwbaarheid en praktische waarde van het Federgetal. (Über die Zuver-
lässigkeit und den praktischen Wert der sog. Federschen Zahl. — Prof. Bongert
en Dr. Muci-ilinsky. — Arch. /. wissenschafll. u. prakt. Tierheilkunde. — Bd.
57. 4de Heft).

Gedurende 5 jaar deden Bongert en Muchlinsky een uitgebreid onderzoek
naar de praktische waarde van het Federgetal bij het opsporen van een te hoog
watergehalte van vleesch- en worstwaren. Feder had nl. aangegeven dat bij
vleeschwaren de verhouding tusschen het organisch niet vet en water hoogstens
als i : 4 mag bedragen. Is deze verhouding kleiner, dus de deeler grooter, dan
zou zulks op een toevoeging van water aan het vleesch wijzen. In verband met
den strijd tusschen chemici en dierenartsen over de betrouwbaarheid van deze
methode nam Bongert c.s. een aantal pi oef nemingen, waarbij hij tot de onder-
staande conclusie\'s kwam :

1. Vele niet te vermijden fouten bij het onderzoek worden veroorzaakt, door-
dat van eenzelfde worst niet alle gedeelten van constante samenstelling zijn,
men dus zeer uiteenloopende monsters kan aantreffen bij eenzelfde worstsoort.
Bovendien bleek de waterverdamping bij elk monster niet onbelangrijk en had
vooral een te klein genomen monsterhoeveelheid eveneens een ongunstige invloed.

2. Zelfs bij éénzelfde dier is het Federgetal van verschillende lichaamsdeelen
niet constant. Het is verder afhankelijk van verschillende factoren als ouderdom,
geslacht, diersoort, enz. Ook de bewering van Feder, dat het water in het vleesch
uitsluitend aan de musculatuur gebonden is en dat het watergehalte van vet-
weefsel zeer minimaal is, is niet juist. Dikwijls hebben de ademhalings- en voort-
bewegingsspieren bij de volwassen slachtdieren, alsmede vooral het vleesch van

kalveren, varkens en ook zelfs vetweefsel een Fedeigetal boven 4. Het Feder-
getal berust dus niet op een voldoenden wetenschappelijken grondslag.

3. Door liet rooken wordt het watergehalte soms met 10 % verminderd, terwijl
het nog een duidelijk verschil maakt, op welke plaats in de rookerij de worsten
gehangen worden. De vlak boven het smeulende vuur hangende vleeschwaren
blijken meestal een grooter waterverlies te hebben dan de hooger hangende wor-
sten.

4. Het Federgetal geeft dus geen voldoende zekerheid voor het constateeren
van een abnormale toevoeging van water aan allerlei vleeschwaren.

Slechts bij rundergehakt kan het Federgetal als een hulpmiddel beschouwd wor-
den bij het chemisch onderzoek ; het is dan wel gewenscht vooral eenige onder-
zoekingen te doen. Bij varkensgehakt gaat dit heelemaal niet op ; vleesch van vol-
komen gezonde varkens vertoont dikwijls een Federgetal van 5 of zelfs nog daar-
boven. Deze methode geeft dus absoluut geen zekerheid vooi een beoordeeling
van het watergehalte van voedingsmiddelen, heeft daarom bij veroordeelingen al
tot onbillijkheden aanleiding geveven.

Het zwavelen van rundvleesch, teneinde daarvan rood gekleurd gehakt te kun-
nen maken (Schwefelung von Rindervierteln zweks Erhaltung der roten Farbe beim
hergestellten Hackjleisch. — \\V. Matthieu — Deutsche Tierarztl. Wochensch., 1928,
Pg- 367)-

Bij een winkelinspectie (Matthieu is „polizeitierarzt" in Hannover) vond M.
gehakt, dat door de bijzonder mooie roode kleur opviel. Bij nader onderzoek van
een monstei werd zwaveligzuur aangetoond en wel in zeer geringe hoeveelheid
(van 0,008 gr. tot 0,4 gr. per K.G. vleesch). Het chemisch onderzoekingslabo-
ratorium vermoedde, dat het vleesch geruimen tijd in een gezwaveld lokaal was
opgeborgen geweest. Fij een volgende contrólevisite vond Matthieu in dezelfde
zaak het voor gehakt bestemde vleesch, in dunne reepen gesneden, op borden in
de ijskast. Op doorsnede was dergelijk vleesch donker rood, aan de oppervlakte
had het echter een mooie, lichtroode kleur, ten geringe zwavelsmaak was merk-
baar ; 0,0022—0.0055 g^r- zwave igzuur per K.G. was aanwezig. Nadere infor-
matie bracht aan het licht, dat de betreffende voeten vleesch gedurende één nacht
in een ruimte gehangen werden, welke gezwaveld werd. 1 roces-verbaal we.d op-
gemaakt.

Fr bliikt intusschen uit, dat reeds zeer ■ lcine hoeveelheden zwave\'igzuur een
buitengewoon sterk kleurende invloed uitoefenen en het gehakt, uit dergelijk
gezwaveld vleesch bereid, bij voldoende luchttoetreding, langen tijd een mooie
roode kleur heeft.

Noodslachtingen en vrijbank. (Notschlachtungen und Freibank. — Dr. Wulff —
Deutsche Tierdrtzl. Wochensch. 1928, pag. 366).

Evenals bij ons is ook in de Duitsche vleeschkeuringswet het begrip noodslach-
ting en het bacteriol. vleeschonderzoek niet voldoende omschreven. Wulff acht
het noodzakelijk dat al het noodslachtingenvleesch op den vrijbank wordt ver-
kocht. Ten einde een eventueel later verwerken tot worst, enz. te voorkomen
en het publiek een duidelijke aanwijzing te geven, wat noodslachtingenvleesch is,
stelt Wulff voor, voor de stempeling van dergelijk vleesch een afwijkende stem-
pelinkt te gebruiken, terwijl hij het tevens aangewezen vindt, bij den verkoop van
dergelijk vleesch het publiek door middel van een bord met opschrift mede te dee-
len, dat noodslachtingenvleesch wordt verkocht, dat wel onschadelijk is, maar
door zijn geringere houdbaarheid spoedig in bederf overgaat en dus zoo spoedig
mogelijk moet worden geconsumeerd.

Ook zou hij gaarne zien dat het vleesch van dieren, waarbij om de een of andere
reden een bacteriologisch vleeschonderzoek is verricht geworden -— ook al is het
geen noodslachting — toch op een bijzondere wijze werd gemerkt en gestempeld,
zoodat dergelijk vleesch niet als volwaardig vleesch kan verkocht worden.

Een verzadigde suikeroplossing zou volgens Sedlmayer het beste middel zijn
om parasieteneieren in de oppervlakkige lagen daarvan te verzamelen. Ook met
glycerine konden goede resultaten verkregen worden. Met keukenzout-oplossingen
en waterglas was het resultaat iets minder goed.

Ook volgens Sheather (The diagnosis of parasitic diseases of the alimentary
tract. The Vet. Ree. No. 9, 1928) zou een suikeroplossing (1 gr. suiker opgelost
in i c.c. water) het best voldoen. Tevens zou een dergelijke suikeroplossing voor
de faeces van de verschillende dieren geschikt zijn.

Chloorcalcium is in staat, indien keukenzout onthouden wordt, bij levercirrhose
welke met. ascites gepaard gaat, de urineafscheiding sterk te vermeerderen en de
ascites te verminderen. Groote hoeveelheden van het zuivere watervrije zout
moeten dan worden toegediend nl. 5 dagen lang 12 gr. daags en daarna nog 11
achtereenvolgende dagen 18 gr. Deze hoeveelheden kunnen bij den gezonden mensch
een chlooracidose met gebrek aan natrium veroorzaken, de cirrhoselijder echter
heeft in de oedeem- en acites-vloeistof een groote alkaliereserve, die het chloor
kan neutraliseeren ; het is evenwel noodzakelijk daarbij dat de nieren normaal
functionceren, opdat overmaat van chloor kan uitgescheiden worden.

Biologische eigenschappen van den Paratuberkelbacil. (Bacil van Johne), (A.
Bouquet, C. Soc. de Biol. 1927, p. 844).

De paratuberkelbacil komt niet alleen door de zuurvastheid, maar ook door
zijne antigene eigenschappen, zoowel in vivo als in vitro met den tuberkelbacil
in vele opzichten overeen.

Een extract (met methylalcohol) van bacillen van Johne, welke vooraf ontvet
waren met aceton, geeft komplementbinding met antituberculeuze sera, terwijl
extracten van tuberkelbacillen dit weer doen met serum van koeien, welke lijden
aan paratuberculeuze enteritis.

Wanneer cavia\'s worden ingespoten met 100 a 150 m.Gr. JoHNE\'sche bacillen
worden zij gevoelig voor tuberculine (en Johnine, d. i. glycerine-bouillon, waarop
de bacillen van Johne zijn gegroeid).

Omgekeerd reageeren tuberculeuse cavia\'s op Johnine, hoewel veel zwakker
dan op tuberculine.

Ook wordt het KocH\'sche phaenomeen opgewekt door kruisgewijs inbrengen
van beide bacillensoorten.

Cavia\'s voorbehandeld met JoHNE\'sche bacillen sterven 11a injectie met tuber-
kelbacillen even snel en onder dezelfde verschijnselen als normale contróledieren.
Zij vertoonen dus eene hypersensibiliteit, maar geene immuniteit tegenover tuber-
kelbacillen.

Ondanks de overeenkomende biologische reacties mag men toch nog niet be-
sluiten tot een nadere verwantschap tusschen de tuberkel-en de paratuberkelbacillen,
want ook de saprophytische zuurvaste bacteriën verhouden zich hierin evenzoo
als de bacillen van Johne.

Vlekziekte-infectie bij den mensch. (T. R. No. 11, 1928) Dr. Stickdorn te Lands-
berg heeft eene voordracht gehouden over bovengenoemd onderwerp, waaraan
het volgende is ontleend :

Sedert ongeveer 1900 is het bekend, dat vlekziekte-bacillen ook pathogeen zijn
voor den mensch. Zij kunnen hier eene wondinfectie veroorzaken, zooals dit aan de
vingers kan optreden bij entingen en bij het verwerken van vleesch afkomstig
van varkens, welke aan vlekziekte hebben geleden.

Rosenbach, die in 1884 liet bij den mensch voorkomende erysipeloid beschreef
viel weldra de overeenkomst op van deze ziekte met die, welke wordt veroor-
zaakt door den vlekziektebacil. In 1909 noemde hij dan ook niet meer als de ver-
wekker van het erisypeloid een coccus, maar een grampositicf staafje, dat veel
geleek op den vlekziektebacil en eveneens veel overeenkomst vertoonde met de
B. muriseptieus Koch, die veel voorkomt op vleesch, wild en gevogelte.

R. beschouwde deze drie microben als verschillende microörganismen, welke
met hun drieën eene afzonderlijke groep zouden vormen.

Deze opvatting bleek niet houdbaar. Verschillende onderzoekers hebben uit de
huid van aan erisypeloid lijdende personen vlekziektebacillen gekweekt. Ook ge-
neest deze ziekte even vlot na infectie van vlekziekteserum, als de vlekziekte-in-
fectie na verwondingen met de entnaald.

Na bestudeering van 194 gevallen van erisypeloid aan de Universiteitskliniek
te Berlijn kwamen Bierbaum en Gottron tot de conclusie dat zoowc-l de bacterie
van het erisypeloid van Rosenbach, als de bac. muriseptieus van Koch als de
bac. rhusiopathiae suis identiscli zijn.

Zij constateerden erisypeloid bij eene vrouw, die zich verwond had bij het rei-
nigen van aal. In het begin alleen aan duim en rug van de hand. Na 10 dagen eene
lymphangitis aan onderarm, na 3 weken een algemeen ziek zijn, temperatuur-
verhooging, roode vlekken aan borst en rug. Uit de ziektehaarden werden vlek-
ziektebacillen gekweekt.

Vanaf dit geval werden nu alle gevallen van erysipeloid bacteriologisch onder-
zocht en nu werden in 85% van alle gevallen reinculturen van vlekziektebacillen
verkregen. De patiënten kwamen uit de stad, en hadden met vlekziekteculturen
en vleesch van zieke varkens niets te maken. Maar volgens hun beroep kwamen
de meesten van hun in aanraking met vleesch, wild, gevogelte en visch, waarop
de saprophytische Bac. muriseptieus Koch nog al eens voorkomt. De verkregen
reinculturen gedroegen zich morphologisch en biologisch volkomen gelijk en
waren niet te onderscheiden van stammen van echte varkensvlekziekte afkomstig,
of van de bac. muriseptieus.

Over eene behandeling met vlekziekteserum is men in het algemeen zeer goed
tevreden. In de literatuur zijn 50 gevallen bekend waarin deze therapie werd aan-
gewend ; in al die gevallen was de werking prompt. Intraveneuse injectie schijnt
nog wel eens aanleiding te geven tot anaphylaxie, speciaal wanneer eerder eene
kleinere dosis subcutaan is gegeven. B.

Het is bekend dat de miltvuurdiagnose in het laboratorium, van materiaal, af-
komstig van cadavers, niet zelden moeilijkheden oplevert, temeer omdat hier
den onderzoeker vooral de twijfelachtige gevallen wo.den voorgelegd. Het spreekt
vanzelf, dat men in zulke gevallen van alle ten dienste staande middelen gebruik
maakt.

Ruppf.rt deelt zijne ervaringen hierover mede aan de hand van 644 gevallen.
Hij stelt de eisch dat het uitstrijkpreparaat, de cultuur, de dierproef en de preci-
pitinereactie gezamenlijk worden aangewend. Het uitstrijkpreparaat bleek lang
niet toereikend. De cultuur liet in den steek in 27 van iot> gevallen, waarbij met
andere middelen een positieve uitslag werd verkregen; de dierproef in 4 van de
106, en in die 4 gevallen was juist de cultuur positief; de precepitmereactie is vol-
gens hun het meest waardevolle middel. Zij mislukte alleen dan, wanneer aan de
voorwaarden, gesteld aan een betrouwbare bereiding der extracten, niet kon wor-
den voldaan (onvoldoend^ hoeveelheid materiaal, zoodat het in de vereischte
verdunning niet meer een zichtbaar precipitaat kan leveren). Het inzenden van
pijpbeenderen is voor deze reactie niet aan te bevelen omdat de in het beenmerg
aanwedge precipitogene stoffen door de geringste ontleding van het merg, waarbij
glycerine en vetzuren ontstaan, te gronde gaan. (Experimenteel kunnen sterk
positieve extracten door uitschudden met glycerine of vetzuren onwerkzaam
worden gemaakt). Berl. T. Woch. No. 15. 1928. v. Straaten.

Over het \\erkrijgen door kapoenen en herkrijgen door seniele hanen van man-
lijke kenmerken, door serumtoediening van jonge manlijke dieren. (H. Busquet,
Revue Vétérinaire, Mei 1928).

Volgens A. Pezard, krijgen kapoenen door testikel inplantatie of door injectie
van testikelextract min of meer het air van een haan.

Busquet kreeg de gedachte dat soortgelijke resultaten misschien te verkrijgen
zouden zijn door het toedienen van serum van jonge manlijke dieren.

Op den nuchteren maag werd per os toegediend aan gecastreerde hanen en aan
oude afgeleefde hanen 5 c.c. serum van stieren, hengsten of rammen.

Constant werd na eenigen tijd toedienen waargenomen, dat de dieren begonnen
te kraaien, dat de kam een andere kleur kreeg, en dat de vechtlust terug kwam.
In sommige gevallen bleek een neiging tot treden te zijn ontstaan.

Opmerkelijk was, dat genoemde veranderingen vrij spoedig optraden (bijv. na
14 dagen).

Het is te begrijpen dat eenigen tijd nadat met het toedienen van serum was
opgehouden, de dieren weer in hun ouden toestand vervielen.

Het serum van stieren, hengsten en rammen bleek ten opzichte van de experi-
menten volkomen gelijkwaardig.

A. Carrel en diens medewerkers lanceerden de gedachte dat het bloed van oude
dieren ten opzichte van deze zaken onwerkzaam zou zijn door de aan-
wezigheid van eiwit- of lipoide stoffen, die niet in het bloed van jonge manlijke
dieren zouden voorkomen. Het ware dus aanneembaar, dat jonge manlijke dieren
een activer serum zouden leveren, als na het inbrengen van de eiwit- of lipoide
stoffen van Carrel (senile toxinen) door die jonge dieren een antitoxine er tegen
zou worden gemaakt.

Overeenkomstig deze hypothese spoot Busquet bij jonge stieren serum in van
een oude os (3 x achtereen 200 gram). Met het serum van de aldus behandelde
stieren werden weer kapoenen en seniele hanen behandeld. Het succes was vol-
komen, oude hanen kraaiden reeds weer na drie dagen ; kapoenen kregen zeer snel
de manieren van hanen, en in bijna alle gevallen werd een-ontwaken van de ge-
slachtsdrift opgemerkt.

De indruk werd gewekt, dat het geactiveerde serum van stieren belangrijk
sneller en vollediger werking ontplooit bij het ontwaken, c.q. herontwaken van
manlijke eigenschappen dan het serum van niet voorbehandelde stieren.

Ueber den Bau und die Funktionen des Pferdehufes und ihre Beziehungen zur
Hufknorpelverknöcherung und zum Hufmechanismus. Van Dr. IIeusser, Zürich
(Schweizer Archiv für Tierheilkunde, April 1928.

Wanneer een versche hoef geprepareerd wordt zijn daaraan volgens schr. geen
bijzonderheden te vinden, hoewel Stoss reeds aangetoond heeft dat de hoefbeen-
buiger niet alleen zich vasthecht aan het hoefbeen doch ook aan de hoefkraak-
beenderen.

Bij hoeven die geruimen tijd in 4% formaline hebben gelegen is een duidelijke
structuur van het straalkussen waarneembaar. Bindweefselplaten, dwars op de
lengterichting der hoef verloopen waaiervormig vanaf het hoefbeen (aanhechtings-
plaats hoefbeenbuiger) in caudale richting om aan de binnenvlakte der hoefkraak-
beenderen zich vast te hechten.

Nog beter ziet men deze structuur na macereeren in water gedurende eenige we-
ken ; door uitspoelen en wegprepareeren van het dan vergane lossere weefsel en
vervolgens bewaren in phenol glycerine kan men mooie Dauerpreparate vervaar-
eligen.

vasthecht aan de halvemaanvormige vlakte van het hoefbeen doch dat er ook nog
strooken gaan naar de hoefbeenstakken en zelfs ook in bovenwaartsche richting
naar de hoefkiaakbeenderen.

Vooral gedurende het laatste moment van het steunen der voet zouden deze
banden strak aangespannen worden.

Met de maceratiemethode zijn ook duidelijk zichtbaar te maken : de bindweefsel-
platen van het hoefbeen (halvemaanvormige vlakte) naar de hoefbeenstakken en
de hoefkraakbeenderen. Deze platen verbinden ook de hoefbeenstakken. Voorts
de blijkbaar weinig bekende banden van de uiteinden van het straalbeen naar de
hoefbeenbuiger. Het geheele bandapparaat, hier genoemd, zou speciaal bij het
doortreden in het kootgewricht veerend werken, dus bij trekpaarden waar de
zware lichaamslast in de laatste periode van het steunen sterk drukt, veel te lijden
hebben. Sterke belasting van dit apparaat heeft dan ten gevolge een verbeening
der kraakbeenderen op de aanhechtingsplaatsen der banden.

Enkele der voornaamste conclusies van den schrijver zijn de volgende : De
hoefkraakbeenderen dienen als aanhechting van een bandapparaat dat een schok-
brekende werking heeft. Verbeening der hoefkraakbeenderen ontstaat door voort-
durende druk op deze banden.

Het straalkussenbandapparaat vormt een krachtig geheel dat de hoefbeen-
takken met elkaar verbindt en zoodanig op de steunsels ligt dat een daling van
het caudale deel van het hoefbeen in de hoornkapsel tegengegaan wordt.

Collega\'s, de leiding hebbend van een cursus in hoefkunde, zullen goed doen het
oorspronkelijke artikel te lezen. v. d. P.

Collargol Heyden. (Chem. Pabrik Heyden) bevat 70 % zilver en 30 % be-
schuttend colloïde. De geconcentreerde (12 %) oplossing, in ampullen, is lang
houdbaar ; de verdunde (1 %) oplossing sedimenteert. Dezelfde Pabrik Heyden
brengt ook andere colloïdale metaalpreparaten in den handel, o. a. : arseno-proto-
jerrol Heyden, aurgcollargol Heyden, cupro-collargol Heyden en protoferrol Heyden.
Het laatste is een colloïdaal ijzerpreparaat voor interne ijzerbehandeling, bevat
11 % ijzer met eiwitderivaten als beschuttende colloïden, is gemakkelijk oplosbaar
en wordt gemakkelijk door het organisme opgenomen (de tabletten bevatten
0.01 of 0.015 gram ferri-oxyde).

loglysol (laboratoires Clin) is een colloïdaal jodiumpreparaat in ampullen van
2 cc. ; het bevat 0.25 gram jodium per 1000.

Pernaemon (N.V. Organon te Oss N.-B.) is een volgens de Amerikaansche methode
bereid levercxtract; afgeleverd in doozen met 20 buisjes, elk bevattende het
werkzaam bestanddeel van 100 gram lever. Gebruikt tegen pernicieuze anaemie.

Sulfiderm-poeder (Chem. Fabrik Heyden) is een aangenaam riekend huid poeder
dat i % colloïdale zwavel bevat en een rose kleurstof. Gebruikt tegen oppervlak-
kige huidaandoeningen.

Asuntol (verwant aan naganol) door I. G. Farbenindustrie in den handel ge-
bracht, tegen piroplasmose.

Cafaspine-tabletten (I. G. Farbenind.) van 0.5 gr. bevatten coffeïne en aspirine,
gebruikt als antirheumaticum en analgeticum.

Compral (I G. Farbenind.) is een verbinding van voluntol en pyramidon ;
tabletten van 0.5 gr. ; gebruikt als pijnstillend middel.

Dermasept (Max Jasper, Berlijn) is een schurftzalf die B-naphtol, zwavel,
styrax, salpeter, sapo kalinus en adeps lanae bevat.

Dermotubine van G. Loewenstein, Staatserother. Inst. Weenen) is een tuber-
culinezalf met 80 % glycerine, gebruikt voor diagnostiek en therapie.

Euciban-tabletten (Kabra G. m. b. H., Charlottenburg) bevatten kola-extract,
benzoas natricus cum coffeino. Als opwekkend middel, na vermoeienis.

Euglissine (Chem. Fabr. Griinau, Berlijn) is een laxeermiddel, dat parafinum
liquidum, semen lini, semen psylii, cascara en aromatica bevat. (Pharm. Week-
blad 1928).

Argolaval (Chem. Fabr. Dr. G. Henning, Berlijn) is een chemiese verbinding
AgC₈H₁₂N₅0₃, die de eigenschappen bezit van zilvernitraat en hexamethyleen-
tetramine ; het wordt gebruikt bij cystitis voor spoelingen en injecties, in oplossing
io—600, langzaam stijgende tot 10—200.

Carbozon (Dr. Noli. & Co., Unterschwarzach) is natriumpercarbonaat met
14—15 % actieve zuurstof (gelijkwaardig aan 30 % H,0₂), gebruikt voor spoeling
van neus, keel, vagina.

Genoscopolamine (A. Beaugonin, Parijs) is het N-oxyde van scopolamine en
is 250 maal minder toxies dan dit laatste. Dosis 1—2 m.gr. 2 tot 3 maal daags.

Helpine is een lecithine-glycerine-emulsie, in ampullen van 1.5 c.c.m. ; aanbe-
volen tegen anaemie en atrophie.

Ichtoxyl (Cordes-Hermänni & co., Hamburg) is een droog, in water oplosbaar
ichthyol-preparaat dat ook zuurstof bevat ; gebruikt bij infectieuze aandoening
van huid en slijmvlies, ook in zalfvorm.

Perkutaan-tuberculine „Hamburger" (Höchster Farbwerke) is een pasta voor
diagnostiek, doelmatig voor schoolonderzoek.

Radiostol (British Drughouses lim.) is syntheties bereid vitamine D (door ultra-
violette stralen op ergosterol te laten inwerken) in tabletvorm. Gemengd met
moutextract wordt het als Radio-malt in den handel gebracht.

Allergenen (Sächsisches Serumwerk, Dresden) volgens Prof. Dr. D. Storm
van Leeuwen, diagnosticum en therapeuticum tegen verschillende allergieën,
in ampullen, met gebruiksaanwijzing. (Allergie, verwant met anaphylaxie en
idiosynkrasie, is de eigenschap van het organisme om bij het inbrengen van be-
paalde stoffen, die een reactie in het lichaam teweeg brengen, door ziektetoestan-
den van deze reactie blijk te geven. De voornaamste allergiese symptomencomple-
xen zijn : hooikoorts, rhinitis vasomotorica, Conjunctivitis, asthma bronchiale,
Urticaria, eczeem, migraine, pruritis. Deze ziekten worden in de meeste gevallen
veroorzaakt door pollen van gras-, graan- of bloemsoorten, bestanddeelen der
epidermis van mens of dier, voedingsmiddelen (garnalen, vis, aardbeien(, bacterie-
producten, ontledingsproducten van organiese stof.

De allergenen die daarin voorkomen en de verschijnselen veroorzaken, worden
voor de diagnose en therapie gebruikt. De diagnose berust op het feit dat de aller-
gicus reeds door sub- of intracutane inspuiting van kleine hoeveelheden van het
alergeen reageert door zwelling.

l)e therapie berust op de mogelijkheid om door subcutane injectie van kleine
hoeveelheden van het, door de diagnose als oorzaak aangewezen allergeen, de
patiënt te desensibiliseeren, dus zijn overgevoeligheid tijdelijk of voortdurend
te overwinnen).

De allergenen worden verdeeld in de volgende groepen : a. Pollenallergenen
(van grassen, graansoorten en bloemen) die hooikoorts verwekken ; b. klima-
allergenen, afhankelijk van klimatiese invloeden en ontstaande door ontleding
van organiese stoffen, plantaardige en dierlijke parasieten, schimmels. Ook de
allergenen uit de épidermis van mens en dier behooren hiertoe ; c. voedingsmiddelen-
allergenen, waarvan de werkzaamste plantaardige uit aardbeien, de werkzaamste
dierlijke uit melk, eieren, vis en schaaldieren worden verkregen ; d. bacterieele
allergenen, bestanddeelen van kiemen uit het sputum van lijders aan bronchitis.

(Naast de behandeling met allergenen brengt Storm van Leeuwen zijn pa-
tiënten nog in een allergiese kamer, een vertrek met asbestwanden, metalen meu-
belen en steriliseerbaar bed, waarin geen stoffen kunnen komen die als allergenen
werken.

(Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht,
Directeur: Prof. Dr. H. M. KROON).

In aansluiting met mijn vroegere onderzoekingen betreffende
het hoefmechanisme, medegedeeld in ,,Een bijdrage tot de studie
van het hoefmechanisme", Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Deel
49, afl. ii, publiceer ik hier enkele bevindingen, berustend op een
recent onderzoek. Aanleiding daartoe was het door Dr. van der
Plank vastgestelde feit, dat bij verhooging van het achterste ge-
deelte van den hoef, de druk op het verzengedeelte wordt ver-
hoogd en die op het toongedeelte verlaagd (zie zijn artikel „De
verdeeling der lichaamslast over de draagvlakte van den voorhoef ,
bij verhooging der verzenen. T. v. D., Deel 55, afl. 10).

Van der Plank heeft de genoemde verdeeling van den druk
door de lichaamslast, bij een vlakstaanden en bij een achter wat
opgeheven hoef, met het hierneven afgebeeld toestel (Fig. r) aan-
getoond, waarbij de druk op het voorgedeelte en op het achterge-
deelte van den hoef, bij verschillenden stand opgenomen wordt
door twee manometers, welker stand geregistreerd en in curven
gebracht wordt.

Afdoende is aangetoond dat, bij verhooging van het achterge-
deelte van den hoef, de druk toeneemt. Dit is in strijd met wat tot
nu toe werd aangenomen, nl. dat bij een meer steilen stand een
grooter gedeelte van den lichaamslast op het toongedeelte van den
hoef neerkomt, terwijl bij een meer spitsen hoef een groot ge-
deelte van den last op het achterste deel van den hoef zou drukken,
zoodat bij een steilen hoef, het toongedeelte, bij een spitsen hoef het
verzengedeelte meer belast zou zijn.

Men nam dan ook aan, dat bij het gebruik van hoefijzers met
kalkoenen en vooral met hooge kalkoenen, de lichaamslast groo-
tendeels op het toongedeelte neerkwam. De mindere druk op het
achtergedeelte zou ten gevolge hebben, dat er door het ge-
bruik van kalkoenijzers minder hoefmechanisme zou zijn, met de
daaraan verbonden nadeelen, minder schokbreking, minder hoorn-
groei, harder hoorn en meer hoefziekten. Als een der voornaamste
motieven in den strijd tegen het gebruik van kalkoenen heeft
juist steeds gegolden de daardoor veroorzaakte mindere uitzetting
van den hoef, het mindere hoefmechanisme.

De vraag, welke ik nu wil trachten te beantwoorden is deze :
heeft de meerdere druk op de achterste hoefhelft bij het gebruik
van kalkoenijzers werkelijk een vermeerdering van het hoef-
mechanisme ten gevolge, dan wel, blijft dit onveranderd of is de
vroegere meening juist, dat vermindering van het hoefmechanisme
ontstaat?

Men zal kunnen wijzen op het feit, dat door de kalkoenen de
straal van den bodem wordt opgeheven en dus geen tegendruk
ondervindt. Juist die tegendruk van de straal speelt een belangrijke
rol bij het hoefmechanisme, wat b.v. blijkt uit de meerdere uitzetting
van onbeslagen dan van beslagen hoeven, en ook daaruit, dat bij
het demonstreeren van het toestel van Bayer aan een dooden
hoef, zelfs een flinke druk met den duim op de hoornstraal, het
belgeluid doet hooien en dus uitzetting van den hoef tengevolge
heeft. Hiertegenover staat, dat bij verreweg de meeste hoeven,
ook als zij met vlakke ijzers beslagen zijn, de straal toch den bodem
niet raakt en dus geen tegendruk ondervindt. Bij dergelijke hoeven
zal het door de kalkoenen verder opheffen van de straal natuurlijk
geen nadeelige gevolgen kunnen hebben.

Vroeger werd algemeen als oorzaak van het hoefmechanisme
aangenomen de druk van den lichaamslast op zool, steunsels en

straal, die samen een verwijding van de achterste hoefhelft zouden
bewerkstelligen. Later is aangetoond (o.a. ook in mijn „Bijdrage
tot de studie van het hoefmechanisme" hiervoren genoemd), dat
het hoef been, door de hoeflederhuid en hoornlamellen innig met
den hoornwand verbonden, bij sterke belasting om de voorste punt
roteert, waardoor de wand bij het hoefmechanisme iets naar be-
neden getrokken, en dus de hoek van den wand in het toongedeelte
kleiner wordt.

Men beschouwt het dikwijls meer alsof de lichaamslast hangt in
den hoornwand en een trek aan dien wand vooral aanleiding zou
geven tot hoef verwij ding en hoefverlenging. Nu zou het natuurlijk
mogelijk kunnen wezen, dat bij het gebruik van kalkoenen, dus
bij verhooging van het verzengedeelte van den hoef wel de druk
op de achterste helft grooter werd, doch dat, doordat die last
hangt in den nu steiler staanden wand, het roteeren van het hoef-
been en het neerbuigen van den toonwand minder werden, zoodat

toch het hoefmechanisme daardoor onveranderd of zelfs kleiner
zou kunnen zijn. Van den lichaamslast, die in vertikale richting
in den hoef drukt, zal bij een steilen wand, bij ontbinding van die
kracht, een groot gedeelte komen in de richting van den wand,
terwijl slechts een klein gedeelte er loodrecht op komt en mee-
werkt aan het doorbuigen van den toonwand en dus het kleiner
maken van den hoek in den toon.

Ten einde nu na te gaan of werkelijk het hoefmechanisme toe-
neemt bij verhooging van de achterste hoefhelft en of ook invloed
uitgeoefend wordt op het veranderen van den toonhoek bij de be-
lasting, werden volgende proeven genomen :

a. Bij een betrekkelijk jong paard met goede veerkrachtige
hoeven van normalen vorm en zonder verbeening van de hoefkraak-
beenderen, werden de hoeven beslagen met vlakke hoefijzers waar-
in schroefgaten achter in de ijzer takken waren aangebracht. Ver-
der werd het toestel van Bayer op een wijze aangelegd, als op
afb. II is aangegeven. De heer v. Angeren wijzigde daarvoor het
toestel zoodanig, dat het bij elk hoefijzer kan worden aangebracht.

Nu werd op de gewone wijze de uitzetting nagegaan en de eene
contactschroef zoo kort bij het andere contactpunt geplaatst, dat
zij elkaar bij de sterkste belasting raakten, de electrische
stroom doorging en het belgeluid gehoord werd. Hierna werden
de contactpunten iets verder van elkaar verwijderd, zoodat zelfs
bij de sterkste belasting geen belgeluid gehoord werd. Nu werden
achtereenvolgens stompe schroefkalkoenen ingeschroefd, eerst van
i| c.M., daarna van 2i c.M. hoogte. Bij denzelfden hoef, die bij
opheffen van het andere been en ook bij het loopen, geen belgeluid
deed hooren, was dit nu duidelijk hoorbaar, het sterkst bij het
gebruik van de hoogste kalkoenen. Werden de schroefkalkoenen
weer weggenomen, dan bleek, door het uitblijven van het belge-
luid, de uitzetting geringer te zijn. Zoo kon telkens door het in-
schroeven of uitdraaien der schroefkalkoenen de uitzetting ver-
groot of verkleind worden. Natuurlijk was het noodig, dat het
paard liep op een volkomen vlakken bodem, omdat anders licht
de eene verzen meer druk zou ondervinden dan de andere.

Het loopen in stap gaf duidelijke verschillen, bij draf heb ik
geen onderzoek kunnen instellen, omdat de electrische draden dit
niet toelieten. Rekening houdende met de bekende formule
A = l m v² mag men aannemen, dat bij draf de verschillen eerdei
grooter dan kleiner zullen zijn.

b. Het paard werd met vlakke ijzers beslagen en één hoef op
de ijzeren plaat gezet van het door den H.H. van Angeren en
Bolder geconstrueerde toestel, waarvan de plaat voor om een
scharnier draaibaar is en achter, door een schroef in de hoogte
gedraaid kan worden (fig. III) Weer werd het toestel van Bayer
aangelegd en de schroefbel zoodanig aangedraaid dat bij het ge-

woon staande paard geen belgeluid gehoord werd en bij het optillen
van het andere been wel belgeluid weerklonk. Er was dus bij de
belasting weer uitzetting. Nu werd de schroef iets teruggedraaid,
zoodat bij de belasting juist geen contact verkregen werd, waarna
de hoef verder achter in de hoogte werd gedraaid, terwijl het
andere been opgenomen bleef. Bij het hooger schroeven van het
achterste hoefgedeelte, begon spoedig het belgeluid te klinken,
zeer krachtig, als de plaat achter zoo hoog mogelijk was opge-
draaid, nl. 4J c.M. Liet men de hoef achter weer zakken, dan ver-
minderde het belgeluid, om reeds geheel op te houden voor de hoef
weer den vlakken stand herkregen had.

Zoo kon men door omhoogschroeven steeds het belgeluid doen
klinken en door omlaag schroeven doen ophouden. Bij een belas-
ting bij het staande paard, door opnemen van het andere been,
was er dus een duidelijk verschil in uitzetting, kleiner bij den
vlakken stand van den hoef, grooter bij het achter hooger schroe-
ven, dus bij den steileren stand.

c. Ten einde na te gaan of de hoek van den wand in het toon-
gedeelte grooter of kleiner wordt of gelijk blijft, bij het belasten
van een vlakstaanden hoef en van een door kalkoenen achter ver-

hoogden hoef, werd gebruik gemaakt van het vroeger (T. v. D.,
Deel 49, blz. 11) beschreven en afgebeelde toestel, dat het mogelijk
maakt om door afbreken of herstellen van een electrischen stroom
en het niet of wel luiden van een ingeschakelde bel te bepalen of
de hoek van den wand met den bodem grooter of kleiner wordt.

De hoef werd weer op de beweegbare plaat gezet en nu bleek
telkens, dat als de andere hoef was opgenomen, de wand iets meer
doorboog als de hoef achter opgeheven en iets minder, als de hoef
vlak geplaatst werd. Terwijl bij een achter opgeheven hoef, de
wand geen contact maakte, hoorde men bij het vlak plaatsen
steeds de bel luiden, waardoor bewezen werd, dat bij den belasten
vlak geplaatsten hoef, de hoek van den toonwand grooter blijft,
dan bij den belasten achter hooger geplaatsten hoef.

Wij kunnen nu uit bovenstaande met de verschillende proeven
verkregen resultaten de volgende conclusiën trekken :

1. Bij opheffing van het achtergedeelte van den hoef, dus bij
het gebruik van hoefijzers met kalkoenen, is er vermeerdering van
het hoef mechanisme, de uitzetting van den hoef is grooter, de
hoek van den wand in het toongedeelte, wordt kleiner.

3. Verhooging van het verzengedeelte van den hoef heeft een
meer doortreden in het kootgewricht ten gevolge, waardoor een
sterkere belasting van de achterste hoefhelft te verklaren is. Dit
meer doortreden is steeds duidelijk waar te nemen.

AI mögen nu de kalkoenen het hoefmechanisme bevorderen,
toch zou ik vooral het gebruik van te hooge kalkoenen niet gaarne
aanbevelen, omdat de normale stand veranderd wordt, omdat zij
het ontstaan van ondergeschoven verzenen en 00k van den vorm
van plathoef, waarbij de zooltakken het meest doorzakken, be-
vorderen en in elk geval omdat zij den straal meer van den bodem
opheffen.

1. dass bei der Erhöhung der Trachtenwände des Hufes, also auch beim Gebrauch
von Hufeisen mit Stollen, der Hufmechanismus gefördert wird — der Huf erwei-
tert sich stärker und der Neigungswinkel der Zehenwand nimmt ab.

2. dass der Gebrauch von Stollen keine solche nachteilige Folgen zeitigt, wie
man es bisher anzunehmen geneigt war.

3. dass die Erhöhung der Trachtenwand ein starkes Durchtreten im Fessel
zur Folge hat, wodurch eine Mehrbelastung der hinteren Hufhälfte bewirkt wird ;
hiermit erklärt sich die Förderung des Hufmechanismus.

4. dass vielmehr die Druckwirkung der Körperlast auf die Sohle, Eckstreben
und den Strahl als die Ursache für den Hufmechanismus hingestellt werden muss
dann die Zugwirkung an der Zehenwand mit der das Hufbein durch die Lamellen
verbunden ist.

Verf. lehnt aber den Gebrauch zu hoher Stollen ab weil sie eine Verlagerung der
Ballen, die Entstehung von flachen Hufen begünstigen und den Strahl vom Boden
abheben.

The experiments recorded by the author were designed to furnish information
regarding the movements of the hoof.

He found that, by raising the hind part of the hoof i. e. by using horseshoes
with calkins :

3°. the pastern joint is more bent as a result of which the weight descends
more on the back half of the hoof.

The pressure from the bodyweight on sole, bars and frog is the principal cause
of the movements of the hoof.

Although the disadvantage of calkins is not so great as many people believe,
the author objects to high calkins as they prevent the frog from coming into con-
tact with the ground and lead to the formation of plathoofs.

Par une série d\'expérimentations l\'auteur a montré que par le rehaussement
de la partie caudale du sabot c. a. d. par l\'utilisation de fers à éponges :

3°. un plus grand fléchissement de l\'articulation couronaire en résulte ce qui
fait agrandir le poids qui pèse sur la partie postérieure du sabot.

La pression du poids du corps sur la sole, la paroi et la fourchette est la cause
principale du mécanisme du sabot.

Quoique les éponges ne soient pas si nocives que l\'on croit, l\'auteur s\'oppose
à l\'emploi d\'épongés trop hautes, parce qu\'elles empêchent la fourchette d\'appuyer
sur le sol et favorisent la formation de sabots plats.

Ieder collega, die het Tijdschrift voor Diergeneeskunde leest,
zal opgemerkt hebben, dat er in de laatste afleveringen artikelen
voorkomen, over een nieuwe therapie tegen Melk- en Kopziekte.

Met aandacht heb ik die beschrijvingen gevolgd, temeer daar
ik mij reeds sedert 1924 met eene andere stofwisselingsziekte bij
het rund bezig gehouden heb. In de aflevering van 1 Juli 1928 van
bovengenoemd Tijdschrift, worden echter zulke vergaande con-
clusies getrokken, dat het mij niet ondoelmatig voorkomt om
enkele ziektegevallen meer uitvoerig te beschrijven.

De bedoeling is niet om de bovenstaande therapie af te breken,
maar men moet de zaken toch ook wel eens van een anderen kant
bekijken en zich niet blind staren op schijnbare successen.

De enkele patiënten, die hieronder beschreven zullen worden,
zijn meestal zeer nauwkeurig onderzocht, terwijl tevens zooveel
mogelijk een chemisch onderzoek van bloed en urine heeft plaats
gehad aan het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire chemie der
Rijksuniversiteit te Utrecht of door een scheikundige in Nijmegen.

Zooals uit de mededeelingen van 1 Juli blijkt, werd bij een koe,
nadat zonder succes insufflatie was toegepast, na 4 dagen 120 gr.
glucose ingespoten met het gevolg, dat den volgenden dag eenige
beterschap te bespeuren was. Opgemerkt dient te worden, dat
het herhaaldelijk voorkomt, dat patiënten lijdende aan melkziekte
niet spoedig volkomen genezen. Langzamerhand wordt de eetlust
veel beter, totdat ze plotseling, na verloop van een paar dagen, op-
staan, zonder dat een bijzondere behandeling heeft plaats gehad.

In een ander geval werd na 4 dagen geen 125 gr. glucose maar
een hoeveelheid van 22 gr. ingespoten met een verrassende werking.
Zeer waarschijnlijk zou in dit geval zonder injectie eveneens een
verrassende beterschap zijn opgetreden.

In weer een ander geval had een injectie van 125 gr. glucose
geen resultaat en moest nog een insufflatie verricht worden, met
het resultaat, dat zeer vlug herstel optrad, dat men toeschrijft
aan de werking van de glucose, die van te voren was ingespoten :
dit is een conclusie die zeer gevaarlijk is en waarvoor geen enkel
bewijs is te leveren.

Het glucose- en lactose-gehalte van het bloed van koeien, die
lijdende zijn aan melkziekte, is in den regel niet beneden het nor-
male gehalte ; heeft van te voren een insufflatie plaats gehad, dan
zijn de gehalten meestal hooger dan in normale gevallen. Even-
eens bevat de urine soms bij melkziekte en bij kopziekte een hoog
gehalte aan suiker. Er zijn gevallen geconstateerd, waarbij 4.8 %
lactose in de urine aanwezig was.

Aangezien ik de glucose-therapie zoowel bij melkziekte als kop-
ziekte-patiënten heb toegepast, zal ik van beide ziekten een paar
voorbeelden aanhalen, niettegenstaande er zeker tientallen in
mijn aanteekeningen zijn te vinden.

Verschijnselen van melkziekte op 20/3 ; was vorige jaren ook
lijdende geweest. Op 21/3 werd mijn hulp ingeroepen, omdat geen
herstel wilde optreden, alhoewel door den eigenaar reeds tweemaal
een insufflatie was toegepast.

Bij mijn komst lag het dier met de linkerzijde op den grond,
sloeg heftig met het hoofd, temp. 39.9, pols 70, ademhaling fre-
quent. Aangezien van een insufflatie weinig resultaat was te ver-
wachten en de verschijnselen zeer waarschijnlijk een gevolg waren
van het zich in een abnormale ligging bevinden van het dier, werd
de koe in normale ligging gebracht, met het verrassende resultaat,
dat 2 uur na de behandeling zij rustig stond te herkauwen.

Onderzoek urine. Reactie : zuur, S.G. 1037, suiker : 1.93 %,
eiwit: 3.5 %o> acetonlichamen : minder dan 100 mgr. per Liter;
zonder glucose-injectie of eenig ander therapeutisch middel;
wij hebben hier dus een geval van spontane genezing.

b. Koe van den Heer R. te V. Heeft op 27/5 normaal gekalfd
(3de kalf). Verschijnselen van melkziekte op 28/5, waarna door den
eigenaar 3 maal insufflatie werd toegepast, doch zonder succes.

Op 30/5 werd mijn hulp ingeroepen, omdat de koe nog niet
kon staan en onvoldoende wilde eten. Pols, temp. en ademhaling
normaal, eetlust gering, herkauwen en pensbewegingen afwezig.

Eenige jaren geleden heeft de moeder van deze koe, dezelfde
verschijnselen vertoond. Toen was na verloop van 2 dagen de
toestand weer normaal, zonder dat een behandeling met medica-
menten had plaats gehad.

In verband met de nieuwe therapie, die door Prof Sjollema
aanbevolen wordt en waarmede ongetwijfeld zeer gunstige resul-
taten bereikt zijn, heb ik ditmaal een intraveneuze injectie toege-
past, doch zonder direct resultaat. Evenals bij de moeder van deze
patiënt is herstel pas na 2 dagen opgetreden.

a. Koe van den heer D. te B. Zes weken geleden had het dier
normaal gekalfd (5de kalf). Melkgift was 30 Liter per dag met
een vetgehalte van 3.2 %.

Vijf dagen geleden was de koe in de weide gedaan (de twee eerste
dagen zeer mooi weer, daarna guur en koud).

Bij onderzoek op 16/4 lag het dier af en toe heftig te slaan met
de voorbeenen, bewustzijn sterk gestoord, opstaan onmogelijk,
pols 57, temp. 38.8°, ademhaling zeer frequent, faeces zeer dun

van consistentie en onaangenaam van reuk. Onderzoek urine :
reactie alkalisch, suiker: positief, eiwit : sterk positief (veel
bloed) ; acetonlichamen : negatief.

Vier uur na de insufflatie is de koe opgestaan, terwijl den vol-
genden dag alles vrij normaal was, behalve de melkgift.

Genezing van soortgelijke gevallen, zonder eenige therapie, is
meermalen voorgekomen. Meestal was het heftig slaan met de
voorbeenen dan niet gezien.

b. Koe van den heer L. te B. Acht weken geleden had de koe
normaal gekalfd (2de kalf). Melkgift (met drie spenen) was 25
Liter per dag, vetgehalte 3.3%. Het dier liep gedurende 10 dagen
de weide (waarvan de laatste 4 dagen zeer guur zijn geweest).

Op 17/4 heeft de eigenaar de koe met moeite in den stal gekre-
gen. Bij mijn komst lag ze heftig te slaan met voor- en achter-
beenen, transpireerde sterk, temp. 40.8, pols 110 a 115 per minuut,
zeer onregelmatig en intermitteerend, ademhaling ± 80 per mi-
nuut, faeces vast van consistentie, bewustzijn sterk gestoord.

Onderzoek urine : reactie sterk zuur, suiker : i| % glucose,
eiwit : positief, acetonlichamen ^ 500 mgr. per Liter.

Het bloedonderzoek, verricht door Prof. Sjollema, op enkele
minerale bestanddeelen, gaf uitkomsten, die overeenkwamen met
de typische afwijkingen bij melkziekte. Hier was evenwel nog een
andere afwijking aanwezig, die bij melkziekte niet voorkomt nl.
een sterk verlaagde alkalireserve.

Therapie heeft bestaan in het toepassen van een insufflatie
(waardoor de koe binnen 1 uur rustig werd) en een streng dieet
(hooi en water).

Twee dagen na de behandeling kon de koe nog niet staan, maar
op den vierden dag was de algemeene toestand in zooverre her-
steld, dat weidegang weer mogelijk was.

c. Koe van den heer van den B. te W. Acht weken geleden nor-
maal gekalfd (6de kalf). Koe liep reeds eenige maanden in de weide.

Eerste verschijnselen waargenomen op 19/7 : melkgift belang-
rijk gedaald, koe ging niet meer met de andere dieren grazen.

In den morgen van 20/7 kon ze zeer moeilijk opstaan, liep met
slingerenden gang en viel herhaaldelijk. Temp. 37.6, pols en adem-
haling normaal. De urine vertoonde geen afwijkingen, behalve een
hoog melksuikergehalte. Resultaat van het bloedonderzoek is mij
nog niet bekend.

De nieuwe therapie volgens Prof. Sjollema werd bij dit rund
toegepast met het resultaat, dat binnen 5 minuten een volkomen
herstel opgetreden was. Zelden heb ik een eigenaar zoo verwonderd
gezien als in dit geval. Het ééne oogenblik kon de koe absoluut
niet staan, viel herhaaldelijk bij de pogingen om op te staan en na
een intraveneuze injectie ging zij rustig opstaan, rekte zich uit,
likte haar neusgaten en ging grazen. Recidieve is niet opgetreden.

De intraveneuze injectie verricht ik niet door middel van slang
en trechter, maar met een groote recordspuit. Een gewone
entcanule wordt, nadat de ader, door middel van een touw
om benedenste gedeelte van den hals, opgeloopen is, in de
ader gebracht, hieraan de slang van de recordspuit en vervolgens
wordt de in te spuiten vloeistof onder geringe druk in de ader ge-
bracht. De vloeistof behoeft men niet op lichaamstemperatuur te
brengen, maar wel verdient het aanbeveling om bij den aanvang
van de intraveneuze injectie het touw te verwijderen. Anders loopt
men gevaar, dat een gedeelte van de vloeistof onder de huid komt,
hetgeen een belangrijke zwelling tot gevolg heeft, die evenwel na
een paar dagen zonder nadeelige gevolgen verdwenen is.

Om nog meer gevallen te beschrijven lijkt mij overbodig en
bovendien zal binnenkort door Prof. Sjollema wel een en ander
gepubliceerd worden. Het eenige waar ik de aandacht op wilde
vestigen is dit : men moet in de runderpraktijk uiterst voorzichtig
zijn met het maken van conclusies uit de een of andere therapie.
Hoe meer men in de stofwisselingsafwijkingen van het rund werkt
en onderzoekt, des te vlugger men tot de ondervinding komt,
dat de betreffende kwestie zeer ingewikkeld is en dat er heel veel
complicaties bijkomen.

Bei der Behandlung der paresis puerperalis und ähnlicher Krankheiten beim
Rinde sollen die Tiere während und nach der Infusion in eine normale Lage ge-
bracht und gehalten werden.

Bei Erfolglosigkeit des Lufteinblasens soll man bei der Beurteilung der Heiler-
folge nach später verabreichten Medikamenten den Umstand berücksichtigen,
dass eine Heilung ohne irgend welche medikamentöse Behandlung auch vor-
kommt.

In den meisten Fällen genügt eine einmalige Behandlung nach der Sjollema\'schen
Methode (subkutane Einspritzung von Insulin und Glukose).

When cattle suffering from milk fever or other diseases of this kind are treated
by insufflation of the udder, care must be taken that during and after insufflation
the animals are kept in the normal position.

If insufflation of the udder with air fails to have any effect, the good result must
not always be attributed to the medicaments which are administered after the
inflation, ft also occurs that recovery takes place without any further treatment.

In most cases a single treatment according to Sjollema\'s method (subcutaneous
injection of insulin and glucose) is effectual.

Dans le traitement de la fièvre vitulaire (paresis puerperalis) et d\'autres mala-
dies analogues il est absolument nécessaire que pendant et après l\'insufflation
d\'air les vaches soient mises en position normale.

Si l\'insufflation d\'air reste sans effet, il ne faut pas toujours attribuer le bon
résultat aux médicaments administrés après l\'insufflation parce qu\'il arrive aussi
que les vaches, guérissent sans aucun traitement médicale.

Dans la plupart des cas un seul traitement d\'après la méthode de Sjollema
(injection souscutanée d\'insuline et de glucose) suffit.

Nu de keuring van voedingsmiddelen in ons land is geregeld,
komt onwillekeurig de vraag bij ons op, of het aandeel, dat de
dierenarts krachtens zijne opleiding daarbij behoort te hebben, in
overeenstemming is met de werkzaamheden, die hij inderdaad
verricht en indien deze vraag ontkennend zou moeten worden beant-
woord, in hoeverre daarin dan verbetering ware aan te brengen. In
de eerste plaats zij gezegd, dat hij slechts bij de keuring van voedings-
middelen van dierlijken oorsprong kan eischen, dat hem de plaats
worde ingeruimd, die hem toekomt. Voor zoover die keuring is
van chemischen aard, zal hij geen aanspraken doen gelden, doch
overigens zal hij moeilijk kunnen dulden, dat anderen werkzaam-
heden verrichten, die op zijn terrein thuis behooren ; te meer is
ziüks het geval, nu er sinds eenige jaren, speciaal voor hem, een
leervak bestaat, dat hem de kennis omtrent de keuring van voe-
dingsmiddelen van dierlijken oorsprong, moet bijbrengen. Het is
mijne bedoeling U in het kort uiteen te zetten, hoe de keuring van
die voedingsmiddelen is geregeld en hoe ze geregeld dient te zijn.
Daartoe zou ik de voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong in
3 groepen willen verdeelen :

i°. vleesch ; 2°. melk ; 3°. visch, gevogelte, wild, week- en schaal-
dieren en ook eieren zou men daaraan nog kunnen toevoegen.

Het is U bekend, hoe de vleeschkeuring is geregeld, er is een
scherpe en juiste lijn getrokken tusschen de werkzaamheden van
den dierenarts en den scheikundige ; daardoor is bereikt, dat in
geen land beter waarborgen voor een deugdelijke vleeschkeuring
worden gegeven dan bij ons. Van de andere genoemde voedings-
middelen kan dat niet worden gezegd ; laten wij daartoe eerst
groep 3 eens onder de loupe nemen. Vóór de inwerkingtreding van
de Waren- en Vleeschkeuringswet was, voor zoover zij bestond,
de vleeschkeuring geregeld bij gemeentelijke verordening, waarbij
tevens veelal de keuring van visch, gevogelte, enz. was ingelascht.
Deze keuring geschiedde door den dierenarts, althans onder zijne
verantwoordelijkheid. Men was over deze keuring in het algemeen
tevreden. Toen dan ook bij de inwerkingtreding van de Vleesch-
keuringswet er een nieuwe vleeschkeuringsverordening moest
worden gemaakt, waren verschillende gemeentebesturen er slecht
over te spreken, dat in deze verordening b.v. de keuring van visch

niet mocht worden geregeld. Steeds werd in die gemeenten dage-
lijks de visch gekeurd en terecht vreesden zij, nu de keurmeesters
van den Warenkeuringsdienst dit moesten doen en buiten de ge-
meente woonden, er van deze „dagelijksche" keuring niets zou
komen ; de keuring zou zich nu beperken tot het verrichten van
steekproeven.

De vleeschkeuring is niet bij de Warenwet geregeld, omdat zij
speciale eischen stelt, die met de keuring van andere waren niets
gemeen hebben. Hetzelfde evenwel geldt, zooals Lietaert Peer-
bolte en Goester zeggen in hun bekende boek „Warenwet en
haar uitvoering" van visch en, zouden wij willen aanvullen, van
wild en gevogelte. Daarom moet het in hooge mate bevreemden,
dat de keuring van deze voedingsmiddelen niet geschiedt door
dierenartsen en hun hulppersoneel, te meer, nu elke gemeente over
een keuringsdienst beschikt, waaraan één of meer dierenartsen zijn
verbonden. Terwijl in vroeger jaren deze keuring niet meer was
dan een keuring op bederf, zijn wij nu toch in een stadium gekomen,
dat ze meer moet en kan zijn. Onze kennis o.a. van pluimveeziekten
is vooral de laatste jaren stevig uitgebreid en niet het minst door
onderzoekingen van Nederlandsche dierenartsen. Een geregelde
keuring van gevogelte zou het onmogelijk maken, dat aan cholera
gestorven eenden, naar het buitenland kunnen worden uitgevoerd,
zooals een paar jaar geleden van Volendam uit geschiedde. Trou-
wens een keuring op bederf alleen is een vrij ondankbaar werk ;
men denke aan wild ! Wordt het niet tallooze malen in meer of
minder verren staat van ontbinding geconsumeerd, zonder dat
men ooit van schadelijke gevolgen hoort? Sommige lekkerbekken
vinden een haas pas goed, als hij aan één oor opgehangen, zoo
„week" is, dat hij door eigen gewicht naar beneden tuimelt ;
anderen vinden het in de buikholte geloopen bloed een heerlijke
jus, liefst pikant gemaakt door de urine uit de stuk geschoten pis-
blaas. Als wij dit ervaren, vragen wij ons af : zouden wij de keuring,
als die niet meer is dan een keuring op bederf, maar niet liever
laten schieten? Ik zal verder van dit punt afstappen, te meer,
omdat wij dit voldoende hebben besproken, toen op een onzer
vorige vergaderingen collega Ferwerda een voordracht hield
over de vischkeuring.

Van veel meer gewicht acht. ik de controle op melk omdat zij is
en wel steeds zal bijven een hoofdvoedingsmiddel, ja zelfs het
eenige voedingsmiddel voor tal van zuigelingen en zieken. In de
eerste plaats dit : Hoe was deze keuring geregeld, vóórdat de Wa-
renwet in werking trad? Eenige van de grootere gemeenten en
ook de provincie Friesland, hadden een Warenkeuringsdienst,
waarbij, en zeer terecht, het melkonderzoek hoofdzaak was. In
sommige gemeenten geschiedde dit door dierenartsen, in andere
door scheikundigen.

Hoofdzaak was het onderzoek naar de samenstelling. Het was
en is ook thans nog het dankbaarste deel. Men kan zoo mooi in
cijfers zijn succes aantoonen : eerst zooveel vervalschingen en dank
zij de zware geldboeten aan de knoeiers opgelegd of zelfs opslui-
ting, slechts nog zoo weinig. Van een veterinair-hygiënisch toezicht
kwam niet veel terecht; er werd naar streptococcen gezocht, een
enkele keer stalinspectie gehouden, het vuil in de melk bepaald,
enz., doch veel verder kwam men niet, omdat de meeste melk van
buiten de stad, kwam en de melkcontröle geregeld was bij
gemeentelijke verordening. Het geheele onderzoek der melk,
chemisch, zoowel als bacteriologisch en biologisch had plaats
door een scheikundige of dierenarts, al naar mate de gemeente
daarvoor een scheikundige of een dierenarts had benoemd. Ik wil
er even op wijzen, dat de scheikundigen het moeilijk konden ver-
kroppen, dat het chemisch onderzoek van melk plaats had door
dierenartsen. Daarentegen heb ik er nooit iets van gemerkt, dat
wij van onzen kant er bezwaar tegen maakten, dat het laboratorium-
onderzoek, dat werd ingesteld, om te weten, of de te onderzoeken
melk afkomstig was van gezonde dieren met gezonde uiers of ze
voldoende zindelijk was gewonnen en bewaard, door scheikundi-
gen geschiedde. Het gevolg is niet uitgebleven ; bij het inwerking
treden van de Warenwet en het Melkbesluit, is het aandeel van
den dierenarts bij het melkonderzoek tot niets terug gebracht.

Het doel van deze inleiding is te trachten aan te geven, hoe
naar mijne meening een goede arbeidsverdeeling van den schei-
kundige en den dierenarts ware te verkrijgen bij de melkcontröle.
De eerste zal zich bezig houden met het onderzoek naar de schei-
kundige samenstelling der melk ; de tweede zal hebben na te gaan,
of de melk afkomstig is van gezonde koeien, niet lijdende aan uier-
ontsteking ; voorts zal hij hebben na te gaan, of die veterinair-
hygienische maatregelen worden genomen, die het winnen van
een kiemarme melk waarborgen (zindelijk vee, stal, melker, melk-
gereedschap, enz.) en verder of die maatregelen worden genomen,
waarbij kiemarme melk ook kiemarm bliilt (afkoeling na het
melken, zindelijke, koele bewaarplaats, enz.) Slechts door zeer
veelvuldig bezoek van de boerderij is dit te bereiken. Wanneer
men een vergelijking treft tusschen de regeling van de vleesch- en
die der melkcontröle, zal men tot de conclusie komen, dat de laat-
ste het beslist moest afleggen. Bij de vleeschkeuring is het dier,
dat het voedingsmiddel i. c. het vleesch levert, hoofdzaak ; bij
de melkcontröle ziet men naar het dier niet om, doch onderzoekt
alleen het geleverde voedingsmiddel i. c. de melk.

Hoe onvolkomen dit laatste is, voelt men pas, als ook bij de
vleeschkeuring was bepaald, dat vleesch kiemvrij moet zijn, doch
naar de dieren zelf niet werd omgekeken of om ons tot een ziekte
te bepalen, die, zoowel bij de vleeschkeuringsvoorschriften, als

het melkbesluit wordt genoemd nl. de tuberculose. Bij de vleesch-
keuring zoekt men naar het tuberculeuze dier en neemt zoodanige
maatregelen, dat het voor consumptie goedgekeurde vleesch geen
tuberkelbacillen kan bevatten. Bij de melkcontröle zoekt men naar
tuberkelbacillen, doch niet naar tuberculeuze dieren.

Art. 20 van het Melkbesluit is voor ons van zeer veel belang. Het
bepaalt o. a. dat melk, die de melkveehouder verkoopt, aflevert
of ten verkoop of ter aflevering in voorraad heeft, niet afkomstig
mag zijn van dieren, lijdende aan uierontsteking. Deze aandoenin-
gen worden in hoofdzaak veroorzaakt door bac. pyogenes, staphy-
lococcen, door bacillen uit de coli-paratyphusgroep ; verder door
streptococcen en tuberkelbacillen. Bij de eerste aandoening wordt
een groenachtig secreet uitgemolken, dat erg stinkt en waarbij
de dieren zeer ziek kunnen zijn ; de neiging van de bacil zich door het
lichaam te verspreiden komt ook hier vaak tot uiting; dikwijls komt
het tot vorming van metastasen in de gewrichten. Deze als ,,wrang"
bekende uieraandoening, is vooral bij de vetweiders zeer gevreesd.

De tweede aandoening is eene infectie, die kort na den partus
optreedt en met hooge koorts gepaard gaat ; het mortaliteitscijfer
is hierbij zeer hoog. Ook de bacillen uit de coli-groep kunnen de
dieren uiterst ziek maken.

Ofschoon deze ontstekingen uit een geneeskundig oogpunt van
zeer veel belang zijn, vooral, omdat het niet alleen het verlies van
den uier betreft, doch ook het leven van het dier ermee gemoeid
is, zijn zij uit een oogpunt van volksgezondheid slechts van geringe
beteekenis, omdat ik mij moeilijk kan voorstellen, dat er één
veehouder zou zijn, die het weinige secreet, dat nog kan worden
uitgemolken, aan normale melk zou toevoegen. Uit een oogpunt
van volksgezondheid staat ongetwijfeld de tuberculeuze mastitis
aan de spits en hierbij wil ik dan ook iets langer stilstaan. Over de
belangrijke vraag, of er dikwijls in melk tuberkelbacillen voor-
komen, bestaat een zeer uitgebreide litteratuur. Ik zal Ude resul-
taten, die de verschillende onderzoekers verkregen, niet mede-
deelen, doch zeker ben ik niet ver van de waarheid, als ik zeg,
dat in ^ 10 % der monsters mengmelk tuberkelbacillen voort-
komen. De laatste mij bekende onderzoekingen zijn van Pkö-
scholdt, verricht in 1926 in Pommeren en hij kwam ook weer
tot ongeveer dezelfde resultaten ; het hangt natuurlijk af van de
plaatselijke uitbreiding der ziekte, Brittlebank vond, dat in 1926
^IO-33 % der boerderijen met tuberkelbacillen besmette melk lever-
den. Wanneer melk van koeien afzonderlijk wordt onderzocht, is
dit cijfer, zooals vanzelf spreekt, veel lager. Zoo vond Bugge in
Sleeswijk—Holstein in 318 monsters mengmelk 30 maal tuberkel-
bacillen (dus ook weer 4- 10 %, maar in 562 monsters van ver-
dachte koeien slechts 27 maal. Trouwens uit de vleeschkeuring
weten wij wel, dat uiertuberculose niet vaak wordt geconstateerd.

Bergmann vond in Malmö bij 3.5 % der geslachte, tuberculeuze
runderen, uiertuberculose. Ostertac becijfert dit aantal voor
Duitschland op 0.1 a 0.3 %. Wij constateeren aan den gezondheids-
dienst niet vaak uiertuberculose ; ik geloof niet, dat dit het cijfer 25
per jaar overschrijdt. Misschien was door geregelde caviaënting dit
getal nog iets teverhoogen. Bij uiertuberculose kunnen enorme hoe-
veelheden tuberkelbacillen worden uitgescheiden : een uier-tubercu-
leuze koe, welke consumptiemelk levert is dan ook heel wat ge-
vaarlijker dan een tuberculeuze slachtkoe. Toch worden tegen
de eerste geen, tegen de laatste afdoende maatregelen getroffen
Hoe groot het aantal bacillen is, dat een koe, lijdende aan uier-
tuberciilose, uitscheidt, hebben wij het vorig jaar eens berekend
en wij kwamen tot een aantal van ongeveer 70 millioen per liter.

Deze melk, tweemaal per dag geproduceerd en gemengd met
een groote hoeveelheid gezonde melk, kan enorm veel kwaad
stichten. Ook van andere zijden is gewezen op het groot aantal
bacillen, dat bij uiertuberculose wordt uitgescheiden. Delépine
mengde één deel van deze melk met 100.000 deelen niet-tubercu-
leuze melk en dit mengsel bleek virulente bacillen te bevatten en
maakte een cavia tuberculeus ; Delépine voegde er aan toe, dat
hij overtuigd is, dat het resultaat eveneens positief zou zijn ge-
weest, als hij de verdunning tot 1.000.000 had opgevoerd. Het vo-
rig jaar hebben wij een kalf gevoed met melk, afkomstig van een
koe, lijdende aan uiertuberculose. Het was afkomstig uit een tu-
berculose-vrij beslag en reageerde dan ook niet op tuberculine
vóór den aanvang van de proef. Ofschoon het gedurende een week
slechts één eetlepel vol van deze melk kreeg door het drinken,
reageerde het na enkele weken en bleek na 6 weken bij de slachting
een heftige mesenteriaalkliertuberculose te hebben : ik ben er van
overtuigd, dat ook een nog veel kleiner dosis een positief resultaat
zou hebben gegeven.

Welk gevaar dreigt nu den mensch van het tuberculeuze rund?
Dat ook over deze belangrijke vraag een zeer uitgebreide littera-
tuur bestaat, behoeft wel geen betoog. Na de ontdekking van den
tuberkelbacil door Koch in 1882 is dat gevaar sterk overschat ;
na 1901 evenwel, toen Koch op het Londensche tuberculose-
congres beweerde, dat de kans van besmetting van dier op mensch
zóó gering was, dat men die practisch kon wegcijferen, is het weer
onderschat. Na dien tijd zijn er weer talrijke onderzoekingen ver-
richt en mijn indruk daarbij is, dat de waarheid in het midden
ligt. De laatste mij bekende cijfers zijn meegedeeld door den
Hoofdinspectuer van de Volksgezondheid Dr. Eijkei. in zijn
radiorede van 21 September 1927. Hij vermeldde daarbij de cij-
fers, die op de laatste vergadering van de Internationale Tubercu-
losevereeniging in 1926 in Amerika, waren medegedeeld. Hierbij
bleek, dat van 2516 onderzochte gevallen .van tuberculose bij den

mensch er 408 berustten op bovine besmetting d. i. 16 %. Van
1079 gevallen van longtuberculose slechts 6. Het is een bekend
feit, dat de kans op besmetting met den leeftijd afneemt. De
Amerikaansche cijfers hierbij zijn :

Tot deze resultaten is men gekomen door bacteriologisch onder-
zoek. Ook de nu bijna klassieke commissie in Engeland, U allen be-
kend, kwam tot een onverwacht hoog cijfer van bovine besmetting
bij haar onderzoek na 1901, In sommige gevallen kan men ook
door epidemiologisch onderzoek, zoo al niet bewijzen dan toch met
een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid aannemen, dat
een bovine besmetting heeft plaats gehad. Aan den gezondheids-
dienst werd een geval van uiertuberculose geconstateerd bij een
koe van een veehouder in Leeuwarden. Zijn vrouw had haar i|-
jarig zoontje wel eens melk gegeven uit een bus, waarin ook de
melk van de bewuste koe was gedaan (dus rauw). Het kind zag er
zeer gezond uit; in het gezin waren geen tuberculeuze menschen ;
noch aan vaders, noch aan moederszijde kwam in de familie tuber-
culose voor. Echter kreeg het kind weldra een tuberculeuze gonitis ;
het werd ernstig ziek ; is langen tijd in het ziekenhuis in Groningen
en Leeuwarden behandeld, is ten slotte hersteld, doch loopt nu
met een stijf been. Een sprekend geval van bovine besmetting,
waarbij de delinquent met den vinger is aan te wijzen. Hoeveel
gevallen van bovine tuberculeuze besmetting van kinderen kan
men veronderstellen, zonder evenwel de bron te kennen? Vooral
bij kinderen schijnt de alimentaire infectie veelvuldig voor te
komen. Edf.ns vond in lijken van kinderen van 1—15 jaar in twee
achtereenvolgende jaren 12 en 13.6 % primaire tuberculose van
darmen en mesenteriale lymphklieren ; daarentegen bij volwas-
senen van 15—90 jaar in dezelfde jaren slechts 3.8 respectievelijk
2.6 %. Het behoeft ons dan ook niet te verwonderen, dat Dr.
Eijkul aanspoort tot bestrijding der tuberculose onder het rund-
vee ; inderdaad mist er een schakel in den keten der tuberculose-
bestrijdingsmiddelen bij den mensch, indien bij het vee, waarvan
de melk voor directe consumptie is bestemd, geen tuberculose-
bestrijding plaats heeft; vooral de dieren met uiertuberculose
dienen uit het bedrijf te worden geëlimineerd. Nu is wel, volgens
art. 20 sub d van het Melkbesluit het den melkveehouder verbo-
den melk te verkoopen, af te leveren, ten verkoop of ter aflevering
in voorraad te hebben, afkomstig van koeien, die aan open tuber-
culose lijden; meer evenwel dan een „papieren" maatregel is dit
niet ; wij weten maar al te goed, dat dit niet is te controleeren.
Indien het wel te coutroleeren was, zou de melkveehouder de melk
van deze dieren niet kunnen verkoopen en hij zou dus deze koeien

van de hand moeten doen. Daar zij als regel meer bedrijfs- dan
slachtwaarde hebben, zouden ze niet bij den slager, doch in een
ander bedrijf terecht komen en het gevolg zou zijn, dat wij op deze
manier, in plaats van de tuberculose onder het rundvee te bestrij-
den, haar gingen uitbreiden, dus lijnrecht indruischend tegen het
tegenwoordig streven. Art. 20 veronderstelt een onderzoek dei-
melk, in plaats van dat van het vee, waarvan de melk afkomstig
is. Men merkt, dat hier de bepalingen van de Vleeschkeuringsvoor-
schriften verre zijn te prefereeren boven die van het Melkbesluit.
Bij de eerste zijn zoodanige maatregelen getroffen door keuring
van het vee, dat het onmogelijk is, dat vleesch in consumptie
wordt gebracht, dat tuberkelbacillen bevat ; bij de tweede geen
onderzoek van het vee, zoodat, als eventueel tuberkelbacillen in
melk mocht worden aangetoond, men te laat is geweest en reeds
geruimen tijd deze melk in consumptie is gebracht. (Als regel zal
men in mengmelk alleen door caviaenting tuberkelbacillen in melk
kunnen aantoonen en is het resultaat van het onderzoek geruimen
tijd later bekend). Men moet evenwel tevens bepalen, wat er met de
open tuberculeuze koeien moet gebeuren en dat kan niet anders zijn
dan afslachten ; doet men dat niet, dan zal het betreffende lid
van art. 20 meer kwaad stichten dan goed doen. Het doel van deze
lezing is de noodzakelijkheid van de opsporing van aan open-
tuberculose lijdend melkvee aan tetoonen, speciaal uiertuberculose;
dat bereikt men echter niet door melkonderzock alleen. Veel verder
komt men door te eischen, dat melkvee, waarvan de melk in con-
sumptie wordt gebracht , minstens éénmaal per jaar door middel
van tuberculine wordt onderzocht. Gezien de talrijke tienduizenden
koeien, die jaarlijks aan den gezondheidsdienst in Friesland worden
onderzocht met de hulp van eenige dierenartsen en controleurs,
moet dit practisch als zeer wel uitvoerbaar worden geacht. Voorts
zal een geregeld clinisch onderzoek b.v. om de 3 maanden, van de
reageerende koeien en van de niet reageerende koeien, die daarvoor
in aanmerking komen, niet mogen ontbreken. Van dc uitbreiding
van de tuberculose in de consumptiemelkbedrijven weet men
niets, althans in verreweg het grootste deel van ons land, men kan
er evenwel zeker van zijn, dat de reactiecijfers, vooral in de klei-
nere bedrijven, waar niet door eigen aanfok, doch door aankoop
de veestapel op peil wordt gehouden, hoog zijn, wellicht hooger
dan ooit te voren, nu in sommige deelen van het land de tubercu-
losebestrijding op intensieve wijze plaats heeft. Daar het aantal
gevallen van open tuberculose evenredig is aan het aantal reactie-
dieren, mag men dan ook aannemen, dat er talrijke malen tegen
het betreffende art. 20 van het melkbesluit wordt gezondigd.
Uit een oogpunt van volksgezondheid zijn de koeien, lijdende aan
uiertuberculose van het meeste belang. F.r wordt aangenomen,
dat in 95 % van de gevallen, dat er zich tuberkelbacillen in melk

bevinden, zij de schuldigen zijn. Hun aantal is echter gering ;
er kunnen dan ook geen redenen van financieelen aard zijn, die
beletten, dat deze dieren niet steun van den Staat, uit het bedrijf
worden verwijderd. De kans op besmetting der melk van buiten
af, is het grootst bij dieren, die lijden aan baarmoeder-, darm- en
niertuberculose ; vooral de eerste. Bij open longtuberculose is de
kans op besmetting gering. Deze vorm van open tuberculose, die
verreweg het vaakst voorkomt, is er gewoonlijk schuldig aan, wan-
neer een sterke uitbreiding van het aantal reactiedieren in een stal
heeft plaats gehad. Uit een oogpunt van tuberculosebestrijding is
deze vorm van zeer veel gewicht, uit dat van volksgezondheid,
althans direct, van minder belang. Wil men paal en perk stellen
aan het voorkomen van tuberkelbacillen in melk, dan bereikt men
al heel wat door de uiertuberculose te bestrijden en de dieren, be-
hept met dit lijden, uit het bedrijf te verwijderen en ruimschoots
te vergoeden. Juist deze laatste factor zal de eigenaar flink doen
medewerken, om deze voor de volksgezondheid zoo schadelijke
dieren, op te sporen

Dat er inderdaad op deze wijze veel is te bereiken leert de erva-
ring aan den gezondheidsdienst. Bij den opzet van dezen dienst
heeft men gedacht, dat alle veehouders van een aangesloten fabriek
zouden meedoen aan de tuberculosebestrijding ; de kaasmelk en
wei zou dan niet worden gepasteuriseerd; toen later evenwel
zich ook verschillende fabrieken aansloten, waarbij slechts een
deel der leden meedeed aan den strijd tegen de tuberculose, kwam
pas het pasteurisatievraagstuk naar voren. De in de nabijheid van
Leeuwarden gelegen zuivelfabriek te Jelsum behoort tot de eerst
aangesloten fabrieken ; alle leden doen nog steeds mee. Geen
pasteurisatie heeft plaats, doch zeer geregeld clinisch onderzoek,
waaronder begrepen geregelde uierinspectie. Aan deze fabriek is
het reactiecijfer, dat vroeger zeer hoog was, niet alleen enorm ge-
daald, doch tuberculose onder de kalveren kwam al evenmin voor ;
dat wil dus met andere woorden zeggen, dat, indien de melk van
deze fabriek niet was verwerkt tot boter en kaas, doch in con-
sumptie gebracht, deze consumptiemelk vrij van tuberkelbacillen
zou zijn geweest. Hoe kan men nu dezen idealen toestand be-
reiken? Niet van den Warenkeuringsdienst uit. Ik heb voor mij
liggen het laatste jaarverslag van dezen dienst in Friesland. De
directeur schrijft : Ruw geschat bedraagt het aantal veehouders
■20 a 25000. Het is begrijpelijk, dat een eenigszins effectief toezicht
hierop, ook al wordt in ruime mate steun ondervonden en dank-
baar aanvaard van de zuivelindustrie, met het tegenwoordig per-
soneel niet kan worden uitgeoefend". Naast talrijke duizenden
bezoeken aan winkeliers, bakkers, enz. wordt vermeld, dat 1899
maal stalinspectie plaats had. Ofschoon dit aantal in absoluten zin
vrij groot is, is het in relatieven zin van geen beteekenis en zal

men zoo nooit kunnen bereiken, wat in Jelsum werd bereikt. Ik
ben van meening, dat een regeling, waarbij de vleeschkeurings-
diensten werden belast met deze werkzaamheden, goede resultaten
zou kunnen hebben. Niet alleen, dat aan iederen dienst een dieren-
arts is verbonden, doch het hulppersoneel van dezen dienst heeft
een opleiding gehad, dat het uitermate geschikt maakt voor het
verleenen van hulp bij tuberculoseonderzoek, uier- en stalinspectie.
U zult zich nog herinneren, dat eenigen tijd geleden een veehouder
weigerde de keurmeesters van den Warendienst alhier tot een uier-
onderzoek in den stal toe te laten, wegens vermeende ondeskundig-
heid en ik kan mij even in zijn gedachtengang verplaatsen :
immers van het resultaat van hun onderzoek hing het af, of hij
proces-verbaal zou krijgen.

De tweede uierontsteking, die van belang moet worden geacht,
is de uierstreptomycose ; er is zeker wel geen microörganisme,
waar ijveriger naar wordt gezocht dan de mastitisstreptococcen en
uit de jaarverslagen van de keuringsdiensten blijkt, dat zij dikwijls
worden gevonden ook.

Het aandeel, dat de dierenarts bij het stellen der diagnose van
deze runderziekte heeft, is al heel gering ; ik meen, dat het zich be-
perkt tot het in sommige gevallen verrichten van een clinisch onder-
zoek van koeien, waarvan de melk bij bacterioscopisch onderzoek
streptococcen blijkt te bevatten.

Daar dit onderzoek plaats heeft bij veehouders, bij wie hij prac-
tizeert en een positieve bevinding voor hen veelal beteekent, dat
zij ,,op de bon" komen, kan men zich voorstellen, dat het onder-
zoek niet met veel lust geschiedt.

Veel mooier en aangenamer zou de taak van den dierenarts zijn,
als hij zou kunnen medewerken aan het voorkomen en inperken
van deze veel voorkomende uierontsteking. Hij zou hierbij moeten
bevorderen de algemeene reinheid en zindelijkheid, zoowel van de
melkers, als de dieren en den stal.

Een goede melkwinning is tevens mede het middel, om deze
mastitis te voorkomen. Verder is het bekend, hoe slechte melkers
het ontstaan van uierontstekingen in de hand werken ; vandaar,
dat melkerscursussen van zooveel nut zijn. Bovendien vraag ik
mij af, of een verplichte aangifte van uieraandoeningen niet van
veel nut zou kunnen zijn en wie vroeger dan de melker of melkster,
merkt, dat er met den uier iets niet in den haak is? Niet alleen,
dat men gevallen van uiertuberculose spoedig op het spoor zou
zijn, doch tevens zou bij uierstreptomycosis een spoedige behan-
deling kunnen plaats hebben. Niet, dat wij zoo heel optimistisch
staan tegenover de resultaten der behandeling van dezen vorm
van mastitis, doch dit weten we zeker, dat de kans op succes groo-
ter is, naarmate de behandeling vroeger wordt ingesteld.

welke eischen men aan goede stallen dient te stellen ; nergens beter
dan bij de algemeene melkhygiëne komt u deze kennis te stade.

Goede stalbouw is een eerste eisch voor een goede melkwinning
en toch zijn er geen eischen gesteld aan den stal; de melk, gemol-
ken in den vuilsten stal, kan op het laboratorium nog wel geen
ongunstigen indruk maken, als ze gefiltreerd is door een Ulaxfilter.
Hier gaat de regeling van de vleeschkeuring weer ver uit boven die
van de melkcontröle. Bij de vleeschkeuring is er aan gedacht, dat
het niet alleen goed is, dat het vleesch afkomstig is van gezond
vee, doch dat ook de slachting in een zindelijke omgeving moet ge-
schieden, het vleesch op een reine, koele plaats moet worden be-
waard ; m. a. w. er zijn eischen gesteld aan slachtplaatsen, vleesch-
winkels, enz. en zonder al te veel morren hebben de slagers aan
die eischen voldaan, ofschoon zij vooruit wisten, dat ze er geen
ons vleesch meer om zouden verkoopen ; het eenige, waar ze op
hoopten, was, dat het nu uit zou zijn met het uitponden van vleesch
en dat is hun zeker niet meegevallen. Een goede melkwinning is
in zeer talrijke stallen eenvoudig onmogelijk en onwillekeurig
vraagt men zich af, of men ook hier geen wettelijke eischen dient
te stellen aan de inrichting van den stal. Men zou op soepele (een
woord, dat ons de laatste jaren zeer eigen is geworden) wijze kun-
nen beginnen, door eischen te stellen bij nieuw- en verbouw.

Misschien is een regeling bij Kon. Bes!., zooals dat voor de sla-
gerijen is geschied, minder gewenscht met het oog op het groote
verschil in bouw in de verschillende deelen van het land, doch bij
provinciale of gemeentelijke verordening is er zeker wel iets te
bereiken. Ik zou bij dezen bouw vooral op één punt wenschen te
wijzen. Naast algemeene voorschriften over licht, lucht, ventilatie,
ruimte, gierafvoer, enz. zou één bepaling, vooral met het oog op
een deugdelijke tuberculosebestrijding, niet mogen ontbreken en
dat is, dat een afdoende afzondering van zieke en reageerende
koeien kan plaats hebben (vooral van koeien, die reeds enkele
jaren reageeren). Men dient daartoe een tweede, kleinere stal bij
te bouwen, een ziekenstal, als men het zoo noemen wil. M. i. wordt
bij alle gepraat over tuberculose veel te weinig in het oog gehou-
den, dat men met een besmettelijke ziekte heeft te maken. Het
besmettelijke karakter der ziekte valt door haar sleepend verloop
zeer weinig op, totdat men er ineens aan wordt herinnerd, als in
een groote boerderij met een gering aantal reageerende koeien,
een volgend jaar, alle dieren reageeren en er onder de oude reageer-
ders een smetstofverspreider wordt gevonden.

Wil men inderdaad bij de tuberculosebestrijding succes ver-
wachten, dan is het doorvoeren. van het Bangsche stelsel noodig
en daartoe kan de door mij bedoelde stalbouw flink meewerken.

Het plaatsen van de reageerders onder aan de goot is niet meer
dan een lapmiddel. De ervaring aan den gezondheidsdienst leert,

dat de veehouder, die over 2 stallen beschikt, zijn vee zeker tuber-
culosevrij kan krijgen. Nu zal een dergelijke bouw iets duurder
zijn, doch de voordeelen eraan verbonden zijn te groot, om het
niet te doen. Denk aan de mogelijkheid van het kunnen afzonderen
ook bij andere besmettelijke ziekten, denk voorts aan de gelegen-
heid over veel stalruimte te kunnen beschikken. Wanneer in den
herfst bij den afzet van vee de prijzen laag zijn, zal de veehouder,
als hij over voldoende hooi beschikt, zijn overtollig vee enkele
weken op stal houden, tot de veeprijzen zijn gestegen. Een vee-
houder deelde mij mede, dat hij daardoor zijn „bijstal" in één
jaar terug had.

Gij kent de stelling van Grancher : la tuberculose est évitable,
puisqu\'elle est contagieuse en hoe hij daarom kleine kinderen uit
een tuberculeuze omgeving verwijdert, zorgt voor gezonde minnen
en op deze wijze de tuberculose bij kinderen enorm doet dalen.

Een zeer belangrijk punt bij de melkveehouders, die het noodige
vee moeten koopen, is het toezicht op het aangekochte vee. Wan-
neer men het zóó ver zou kunnen krijgen, dat men eischte, dat zij
tuberculosevrije dieren zouden moeten aankoopen, zou dit na-
tuurlijk in het algemeen een groote steun beteekenen voor de
vrijwillige tuberculose-bestrijding door de hoogere prijzen, die
allengs voor niet reageerende dieren, zouden kunnen worden
bedongen.

Ik wil nog even wijzen op art. 20 sub b, dat verkoop, aflevering,
enz. van melk verbiedt, die afkomstig is van koeien, lijdende aan-
darmontsteking, waarbij hevige diarrhee optreedt. De aanwezig-
heid van deze dieren zal men ook al weer niet door melkonderzoek,
doch door stalinspectie kunnen constateeren, evenals de baarmoe-
derontsteking, bedoeld in art. 20 sub c. Het is mij niet duidelijk,
of het hier gaat om de darmontsteking of om de diarrhee. Is het
laatste het geval, dan meen ik toch te moeten opmerken, dat er
talrijke malen diarrhee bij een koe aanwezig is zonder darmont-
steking. Of gaat het om de darmontsteking en wel bepaaldelijk
de tuberculeuze of paratuberculeuze darmaandoening? Vooral de
laatste begint van veel beteekenis te worden voor het veehouders-
bedrijf ; het maakt op mij den indruk, dat deze ziekte bezig is zich
sterk uit te breiden en dat, als voorloopig een wakend oog op de
verspreiding dezer ziekte plaats heeft, dit voor de eventueele be-
strijding der ziekte van belang kan zijn. Hoe verbreidt zich nu
deze ziekte van boerderij op boerderij? Niet door den verkoop van
dieren, die in het laatste stadium der ziekte verkeeren ; dan kan
ieder wel zien, dat hij met een ziek dier heeft te doen, doch wel
door dieren, die nog geen ziekteverschijnselen vertoonen, en toch
besmet zijn. De eigenaar, die met deze ziekte heeft te kampen,
kent de initiaalverschijnselen te goed, om niet te weten, dat het
thans nog goed bevleesde dier over eenige maanden wellicht een

wrak zal zijn en .... hij verkoopt het. Zeer zeker zou ons inzicht op
het voorkomen dezer ziekte worden verruimd, als de melkveebe-
drijven onder veterinaire controle stonden.

Dat deze ziekte veel voorkomt, bewijzen de elk jaar klimmende
positieve gevallen, die wij bij het faecesonderzoek constateeren.
Gij zult u ook nog herinneren van de tentoonstelling, het vorig
jaar hier gehouden, een plaat, waarbij de heer Veenbaas aangaf,
hoe hevig sommige boerderijen door deze ziekte worden benadeeld,
hoe b.v. op één boerderij in 4 jaren tijds 35 koeien er aan te gronde
gingen. Dat wij dus op deze ziekte wel een wakend oog mogen
houden, spreekt vanzelf.

Bij mijne inleiding heb ik vooral de stalinspectie als het meest
belangrijke op den voorgrond geplaatst. Dat evenwel ook het
laboratorium-onderzoek niet mag ontbreken, spreekt vanzelf en dat
dit evenals de stalinspectie een zuiver veterinaire aangelegenheid
is, behoef ik in dit gezelschap wel niet te zeggen. Dit ware te be-
reiken door aan iederen keuringsdienst een zelfstandige, veterinaire
afdeeling te verbinden. Deze afdeeling behoefde zich niet alleen te
beperken tot melkonderzoek, doch zou b.v. financieel gesteund
door landbouwmaatschappijen, zuivelbonden, enz. kunnen uit-
dijen tot een gezondheidsdienst voor vee. Gezien, het zeer veel-
vuldig gebruik, dat vooral dierenartsen van dezen dienst in Fries-
land maken, kan het niet anders, of ook in andere provinciën, zou
de veterinaire afdeeling in een behoefte voorzien. Zooals u bekend
is, bestaat ook aan den gezondheidsdienst een afdeeling voor
melkonderzoek, die zich echter nog slechts beperkt tot het onder-
zoek van melk van veehouders, die lid eener Coöperatieve Zuivel-
fabriek zijn en hun melk in consumptie brengen, afgezien dan nog
van het onderzoek van melk, bestemd voor industrieele doeleinden.
Het zou natuurlijk eenvoudig zijn dit onderzoek uit te breiden tot
alle consumptiemelkbedrijven.

Verbetering der melkcontróle zou zijn te verkrijgen door een regeling van uit-
voering te scheppen in overeenstemming met die van de Vleeschkeuringswet door
alle consumptiemelkbedrijven (evenals de slagerijen) onder voortdurend veterinair
toezicht te plaatsen. Voor talrijke gemeenten zou dit door den vleeschkeurings-
dienst kunnen geschieden ; door toeneming der werkzaamheden zouden verschil-
lende niet ambtelijke diensten in ambtelijke kunnen worden omgezet en zou een
verbetering der melkcontróle indirect ook de vleeschkeuring ten goede komen.
De kosten zouden, evenals bij de Vleeschkeuring door keurloonen, bij de melk-
contróle door een heffing per koe zijn te bestrijden. Het opsporen van koeien,
lijdende aan uier- en baarmoedertuberculose, zou tot de eerste handelingen van
den nieuwen dienst moeten behooren. Het is niet voldoende den verkoop van de
melk dezer dieren te verbieden ; de controle daarop is lastig, doordat de uitslag
te lang duurt. Men dient deze gévaarlijke dieren door slachting uit het melkbedrijf
te elimineeren en den eigenaar ruimschoots te vergoeden. Hun aantal is te gering,
om dit om financieele redenen na te laten.

Verfasser macht darauf aufmerksam dass es sehr erwünscht wäre alle Molke-
reien und Betriebe die Milch zum Genuss für Menschen verkaufen von einem
öffentlichen Veterinärbeambten ständig kontrollieren zu lassen.

Die Kosten könnte man bestreiten durch die Erhebung einer kleinen Steuer
auf jede Milchkuh. Kühe mit Euter- oder Uterustuberkulose sind auszumustern,
zu "beschlagnahmen und zu schlachten, was, ihre kleine Anzahl in Anbetracht ge-
nommen, keine Schwierigkeiten mit sich bringt.

Um sich der Mitwirkung der Eigentümer zu sichern, empfiehlt es sich eine
reichliche Entschädigung fur die beschlagnahmten Tiere zu bezahlen.

The author draws attention to the necessity of charging an official veterinarian
with the control of all dairies and localities in which milk for consumption is sold.

For the defrayment of the expenses a small tax could be raised on each milkcow.
Cows with tuberculosis of the udder or the uterus, should be detected, confiscated
and destroyed which is comparatively easy as their number is only small.

In order to secure the aid of the owners it is advisable to give a generous com-
pensation for the cattle slaughtered.

L\'auteur appelle l\'attention sur la nécessité de charger un vétérinaire sanitaire
du service de l\'inspection et le contrôle de toutes les laiteries et exploitations ou
se vend du lait pour la consommation humaine.

La dépense des frais d\'inspection pourrait être remboursée en mettant
une petite taxe sur chaque vache laitière. Les vaches atteintes de tuberculose
de la mamelle ou de l\'utérus devront être confisquées et abattues, ce qui est
facile à faire à cause de leur petit nombre. Afin d\'assurer la collaboration des
propriétaires il est à recommander d\'accorder une large indemnité pour les
animaux abattus.

Sharp (Proc. Zool. Soc. London, Zoöl. Garten igzS.^blz. 54) had in Kamerun
gelegenheid deze apensoorten te bestudeeren.

De Gorilla\'s leven in groepen die ieder in een gebied van 20—40 vierkante mijlen
rondtrekken en elke nacht een andere kampplaats hebben.

Een troep bestaat uit één volwassen man (eventueel nog een onvolwassen man-
netje) en 4 tot 6 wijfjes met hare jongen. De troep blijft jarenlang tezamen tot
op een goeden dag een jong mannetje na een bloedig gevecht zich van de harem
meester maakt en daarmee verder trekt. De gorilla is polygaan, de schimpansee
daarentegen monogaam ; alleen de oudere Schimpansees van 40 jaar en ouder,
hebben 2 vrouwen. De Schimpansee is ook schuw en alleen na verwonding ge-
vaarlijk, terwijl de gorilla zonder meer direct den mens aanvalt.

Schimpansees slapen in boomen, waarin zij ter hoogte van 30—50 voet, primi-
tieve nesten maken. De gorilla\'s maken veel betere nesten ; die van de wijfjes en
jongen zijn in de boomen, gemaakt van takken en bladeren en 3—4 voet in mid-
dellijn. De man slaapt op den grond tegen een boom waarbij hij zich van vele tak-
ken en loof een dik en veerkrachtig bed maakt, als een springveeren matras van
9 bij 6 voet. Van uit zijn bed kan hij alle andere slaapplaatsen overzien.

De gorilla-moeder draagt haar baby op de borst ; de Schimpansee de hare op
den rug. Vr. »

De vorming van een hoornzuiltje aan het toongedeelte van den
hoef wordt bij legerpaarden nog al eens waargenomen. Zooals
bekend is, ontstaat het door een beleediging van den kroonrand
en dieper gelegen deelen, als zoomlederhuid en kroonlederhuid.
De mate van ontwikkeling van het hoornzuiltje hangt dus geheel
af van den ernst der beleediging. Er ontstaat een tijdelijke doch
meest een blijvende afwijking in de hoornvorming. In het laatste
geval kan de hoornvorming ter plaatse geheel ophouden maar als
regel is ze juist vergroot en ontstaat een hoornzuiltje, zich naar
onderen uitend in een verbreeding van de witte lijn.

Was de beleediging oppervlakkig dus de hoornwoekering ook,
dan zal het paard er geen hinder van hebben. Anders wordt dit,
als de beleediging ook de kroonlederhuid betreft ; de ontstane
hoornzuil zal dan de wandlederhuid drukken en het paard gaat
kreupel. Het door mij thans beschreven geval was van zeer ern-
stigen aard en betrof een 16-jarig treinpaard van het remontedepót.
Dit paard leed reeds geruimen tijd aan een diepe etterende hoorn-
zuil aan den rechter voorhoef. Daar noch van een extractie van
den hoornzuil (wijl vermoed werd dat een diepe geul in het hoef-
been ontstaan was) noch van een neurectomie langdurig heil ver-
wacht werd, is dit paard op 30 Mei 1928 afgemaakt.

In het toongedeelte bevindt zich over de geheele lengte van den
hoef een cylindervormige hoornzuil, welke als zoodanig bijna ge-
heel binnen den hoornwand ligt en slechts door een platte strook
hoorn met dezen verbonden is (zie de foto a—b). Deze zuil heeft
het hoefbeen ter plaatse ingedrukt en een uitholling veroorzaakt
over een lengte van 4 c.M., een breedte van 2 c.M., en een diepte
van 12 m.M. (zie de foto onder c). De keratogene membraan is
daar en in de omgeving bloedig geinfiltreerd.

Verfasser berichtet über einen Fall von Keratostylis am rechten Vorderhuf
eines Pferdes. Die Hornsäule hatte an dieser Stelle eine Athrophie und Aushöh-
lung des Hufbeines und eine eiterige Entzündung mit Lahmheit verursacht.

The author describes a case of keratostylis in the forehoof of a horse. The kera-
toma had caused atrophy and a grôove in the coffinbone. A purulent inflammation
with lameness resulted.

L\'auteur décrit un cas de keratostylis du sabot de devant d\'un cheval. La partie
hypertrophiée de la paroi avait causé une atrophie dans l\'os du pied.

DE BEHANDELING VAN BESMETTELIJKE SCHEEDE-
CATARRH MET PYO-PLAATJES EN PYO-STIFTEN,

Scheedecatarrh bij koeien komt in ons land zoo algemeen ver-
spreid voor, dat er weinig streken zullen zijn waar deze ziekte
niet wordt aangetroffen. Door de daarbij aansluitende onvrucht-
baarheid en opbreken is deze ziekte voor den veehouder van zeer
groot practisch belang.

De klinische diagnose is gemakkelijk te stellen. De aandacht
wordt het eerst op de scheedecatarrh gevestigd als in een streek
of een stal verschillende dieren moeilijk drachtig te krijgen zijn.
Zoodra men dit bemerkt dient men op colpitis infectiosa bedacht
te zijn. Bij onderzoek zal men het duidelijkste beeld te zien krijgen
bij jonge niet drachtige dieren, die reeds enkele malen vergeefs
gedekt zijn. De roodheid der scheede en de vaak in duidelijke
rijen geplaatste speldeknop-groote knobbeltjes, welke bij schuin
opvallend licht gemakkelijk te zien zijn, bevestigen de gedachte
diagnose.

De overbrenging der ziekte heeft wel het meest door den stier
plaats. Toch vindt men bij jonge dieren, welke nog nimmer tot
den stier zijn toegelaten, vaak een acute vaginitis. Dit mag bij een
rationeele bestrijding niet uit het oog worden verloren.

De behandeling van den colpitis infectiosa, mag als een dank-
bare worden beschouwd. Immers vrijwel alle middelen die een
doelmatige desinfectie van het scheedeslijmvlies beoogen geven
bevredigende resultaten. Scheedespoelingen met desinficientia,
zalven, allerlei nootjes, brengen gemakkelijk genezing tot stand.

Al deze middelen hebben het echter niet tot een groote popu-
lariteit kunnen brengen. Dit komt eerstens, doordat de prijs voor
de eigenaren te hoog komt en tweedens, omdat de behandeling
eenigen tijd dagelijks moet worden verricht. De kosten zouden
niet het grootste bezwaar zijn, als de bezitters er met één keer
af waren, doch dit is geenszins het geval. De smetstof is zoo ver-
spreid en het voldoende ontsmetten der stallen c.a. is voor de
practijk zoo bezwaarlijk, dat het voortdurend recidiveeren de
eigenaren ten slotte doet schromen veel geld voor de behandeling
uit te geven.

Wat de praktijk verlangt voor een massa-bestrijding, is een
middel, dat eenvoudig is toe te passen en verder zeer goedkoop is.
De behandeling zal veelal aan den eigenaar moeten worden over-
gelaten, terwijl de dierenarts adviseert en voor de levering der
geneesmiddelen zorgt, waardoor dan zijn materieel belang ook
gewaarborgd is.

Als een middel dat aan voorgenoemde eischen voldoet, heb
ik voor eenige jaren leeren kennen de pyo-plaatjes Dr. Rahne.
Een pyo-plaat,je is een dun driehoekig plaatje, ongeveer 5 c.M.
hoog, waarin als werkzaam bestanddeel pyoktanine met sulf.
zincic. verwerkt is. Een pyo-plaatje wordt een vinger diep in de
scheede gebracht, waar het oogenblikkelijk smelt; de werkzame
bestanddeelen komen vrij en verspreiden zich over de scheede-
wand. In enkele minuten is de geheele scheede diep blauw ge-
kleurd. Het gevolg van de inwerking der pyo-plaatjes is, dat het
geheele scheedeslijmvlies geleidelijk afgestooten wordt, waarna na
14 dagen tot 3 weken een nieuw scheedeslijmvlies gevormd is,
vrij van colpitis. Natuurlijk treden bij deze behandeling recidieven
op, zoodat het soms noodig is na 3 weken weer een plaatje in te
brengen.

De sterke irritatie van de scheede tengevolge van deze behan-
deling wordt door sommige collega\'s niet gaarne gezien. Toch
zijn hierover de meeningen zeer verdeeld, en beschouwen anderen
deze irritatie juist als hoogst nuttig en noodzakelijk, daar hierdoor
reflectorisch van de scheede uit een hyperaemie optreedt van
uterus en ovariën, die dan tot verhoogde functie geprikkeld wor-
den en van eventueele aanwezige lichte catarrhen genezen. Hier-

door is te verklaren het groote percentage bevruchtingen, na be-
handeling met één pyo-plaatje.

De resultaten, die ik met deze behandeling in ruim 1500 ge-
vallen verkregen heb, zijn beter geweest, dan die met de vroegere
behandeling met ichthyolbougies en andere soortgelijke middelen.
Deze resultaten blijken vooral bij dieren die al vaak vergeefs
gedekt waren. Wanneer men aanneemt, dat door andere oorzaken
dan de infectieuze vaginitis een bepaald percentage dieren niet
drachtig wordt, in door inf. vaginitis aangetaste stallen, dan kan
men zeker zeggen, dat 90 % der dieren na eene eenmalige behan-
deling met één pyo-plaatje bevrucht wordt. En wanneer in de
toekomst de eigenaren er toé zullen overgaan spoediger, zelfs
preventief de dieren met een plaatje te behandelen, dan zal dit
gunstige resultaat nog verhoogd worden. Immers door het veel-
vuldig vergeefs dekken ontstaat soms een endometritis die dan
weer een bevruchting verhindert.

Dat de prijs in deze een voorname rol speelt, moge blijken uit
het feit, dat ik door het invoeren der pyo-plaatjes in één jaar
tijds evenveel dieren kon laten behandelen, als ik met bougies
in 5 vorige jaren tezamen te behandelen kreeg.

Een zeer voorname factor is, de besmetting door den stier te
verhinderen. Deze kan immers een pas behandeld dier opnieuw
besmetten. Daarvoor geef ik de pyo-stiften, welke dezelfde werk-
zame bestanddeelen bevatten als de pyo-plaatjes. De pyo-stiften
zijn potlooddikke ronde staafjes ter lengte van 6 c.M. Zij worden
in den koker gebracht en daar naar boven gemasseerd. Zij smelten
spoedig en oefenen zoo hun ontsmettende werking uit. De stieren
ondervinden er geen last van en het schaadt de dekking niet. De
behandeling met stiften dient al naar het gevaar voor besmetting
door den stier meer of minder vaak te geschieden. Een besmette
stier is met een 6-tal stiften, dagelijks een, meestal genezen. Daarna
is het practisch voldoende dat na een verdachte koe (witvuil, ver-
werpen enz.) even een stift wordt ingebracht.

Opmerkelijk is, dat, terwijl de behandeling der koeien zeer
nauwkeurig geschiedt, de behandeling van den stier zoo gaarne
door den eigenaar verwaarloosd wordt. Zoo is het ook met de
overige hygiënische maatregelen, zooals het kortknippen der
kokerharen, het ontsmetten van stallen, enz. Daar de kosten der
behandeling met pyo-plaatjes zoo gering zijn voor den eigenaar,
zal hij waarschijnlijk liever jaarlijks zijn koeien een keer behande-
len, dan zich druk maken over hygiënische maatregelen, waarvan
hij geen tastbare resultaten ziet.

Besmettelijke scheedecatarrh komt zeer veel voor, met als
gevolg onvruchtbaarheid, opbreken en verwerpen.

Hiervoor zijn zeer geschikt de pyo-plaatjes en pyo-stiften Dr.
Rahne. Deze hebben in de praktijk bewezen uitstekend te vol-
doen.

Op grond van bovenstaande meen ik de pyo-plaatjes en pyo-
stiften als zeer goede preparaten tegen besmettelijke scheede-
catarrh te mogen aanbevelen.

Verfasser hatte bei der Behandlung des ansteckenden Scheidenkatarrhs guten
Erfolg mit den Pyo-tabletten von Dr. Rahne.

Die Tabletten enthalten Pyoktanine und Zincum sulfuricum. Eine Tablette
wird in die Vagina eingeführt ; manchmal ist es notwendig nach 3 Wochen eine
zweite Tablette einzuführen. Bei infizierten Bullen werden Pyostäbe in das Prä-
putium eingeführt.

The author obtained satisfactory results with Dr. Rahne\'s pyotablets in the
treatment of infectious vaginitis.

These tablets contain pyoctaninc and sulphate of zinc. One tablet is inserted
into the vagina, sometimes it is necessary to insert a second tablet after three
weeks.

For the treatment of infected bulls the same drugs in the form of bougies are
used, which are inserted into the praeputium.

L\'auteur a obtenu des résultats satisfaisants en traitant la vaginite contagieuse
avec les pyo-tablettes du Dr. Rahne; les tablettes contiennent de la pyoctanine
et du sulfate de zinc.

Une tablette est introduite dans le vagin; parfois il faut introduire une
seconde tablette an bout de trois semaines.

Pour les taureaux infectés on emploie des crayons au pyoctanine qui sont
introduits dans le prépuce.

Nadat in het eerste gedeelte werd vastgelegd, hoe als criterium
voor goedkeuring of voorwaardelijke goedkeuring bij deze ziekte
nog het best te gebruiken is: de aanwezigheid of afwezigheid van
t.b.c.-bacillen in de onaangetaste deelen, — kunnen wij nu de toe-
passing van dit kenmerk nader bezien.

Reeds merkten wij op, indien er bacteriologische methoden
voorhanden waren om den tubercelbacil even snel en zeker op te
sporen als bijv. de vlekziektebacil, zouden wij verder met deze
keuring geen moeite hebben. Nu hebben wij er zeer veel mede
te stellen en U zoudt zeker gaarne zien, dat ik U een volledig
overzicht over de argumenten, ontleend aan algemeene pathologie
en pathologisch-anatomie zou geven, die wij voor dit radicale
bacteriologische onderzoek in de plaats doen treden. Ik zal dit
echter niet doen. Want hierdoor zou ik het karakter van onze be-
spreking geweld aandoen. De vleeschkeuringsbeoefenaar is hier
voorloopig uitgepraat. Hij heeft nog slechts een aantal vragen
te stellen en dan te luisteren naar de antwoorden, die door diverse
deskundigen daarop worden gegeven. Het zou ook onjuist zijn,
wanneer ik u de vrucht van mijn overdenkingen en onderzoekingen
hier in eerste instantie ging toonen, omdat daarmede een groot
deel van den arbeid op de schouders van een persoon werd ge-
legd. Het is hier de plaats waarop verschillende deskundigen
kunnen samenwerken.

Het is duidelijk, dat bij elk aangetroffen tuberculeus proces,
niet gelegen aan de huid of aan de oppervlakte der slijmvliezen
de vraag gesteld kan worden :

ie. hoe zijn de bacillen, die dit proces veroorzaken daar ge-
komen; doch wat voor ons nog belangrijker is :
2e. zijn er nog meer bacillen langs deze baan onderweg, zoodat
wij moeten aannemen, dat het weefsel op deze baan tuber-
cel-bacillen-houdend is, en wij tegen dit weefsel dus bijzon-
dere maatregelen moeten treffen.
Voorbeeld. Bij een intacte lever vindt men tuberculose van de
portaalklier. Overigens geen tuberculose in het dier dan in de
mesenteriale lymphklieren. De gangbare redeneering is nu : Er
heeft een voedingsinfectie plaats gehad. De bacillen zijn via de
Vena Porta in de lever gekomen, hier zijn zij door het lymphe-appa-

raat geëlimineerd en opgehoopt in de portaalklier. Daar ontstaan
tubercels. Men keurt nu de lever af omdat men vreest dat er nog
meer zulke bacillen onderweg zijn. Uit te sluiten is zulks niet,
doch is het juist ? Hoe als de gevonden afwijkingen een zeer oud
karakter hebben ?

Men vindt een primaire t.b.c. van een der ledematen, even-
tueel been-t.b.c. en lymphklier t.b.c. Sommigen willen nu de
voet waarin deze processen zetelen steriliseeren, omdat zij vreezen :

a. er kunnen nog bacillen van de infectiebron naar bedoelde
lymphklieren onderweg zijn ;

b. er kunnen er reeds weer van deze plaatselijke aandoenin-
gen onderweg zijn naar verdere dieper gelegen deelen van
het lymphe-apparaat. Is dit juist in alle gevallen? Kan
men vaststellen, hoe ver deze meegevoerden reeds gevorderd
zijn en hoever men dus deze maatregelen uitstrekken moet ?

Het komt mij voor, dat men bij het doen van voorstellen in
deze, wel eerst eens een afdoend antwoord op deze vragen mag
geven.

Het gaat hier dus over de vraag, of er bij zoogenaamde locale
t.b.c. een gevaarlijke zone is, buiten de aangetaste deelen en zoo
ja, hoever die zich uitstrekt c.q. in welke gevallen die voorkomt.

Het woord is meen ik aan de tuberculose-kenners onder alge-
meen-pathologen en patholoog-anatomen om eerst mede te deelen
wat hierover bekend is.

D?rn komen wij tot de tweede vrraag, n.m.1. zijn er gevallen van
tuberculose, waarbij het geheele lichaam als het ware doorzaaid
wordt met tubercelbacillen en zoo ja waaraan zijn deze te her-
kennen. Ik mag er hier aan herinneren, dat de eerste aanwij-
zingen in deze zijn overgenomen uit de menschelijke pathologie.
Door inspuitingen bij caviae van bloed en spiersap, afkomstig
van lijders aan echte Phtisis, was geconstateerd dat er zich in
deze weefsels t.b.c.-bacillen bevonden. Men heeft zich deze weten-
schap in de veterinaire pathologie ten nutte willen maken en zoo
zijn wij gekomen tot de leerstukken aangeduid met de naam
„gegeneraliseerde tuberculose" volgens Johne en „afgeloopen",
tegenover ,.niet afgeloopen generalisatie der tuberculose" volgens
Ostertaü.

Ik wil hier teruggrijpen op de voorstelling, U gegeven in het
eerste gedeelte van mijn voordracht, omtrent de verspreidings-
mogelijkheden van de tubercelbacil vanaf een bestaande haard.

a en b zullen voornamelijk in het geding komen bij verplaat-
singen over kleinen afstand, al moet steeds in het oog gehouden
worden, dat hierbij de weg naar de ductus thoracicus en dus naar
het venensysteem wijd open staat. Over deze verplaatsing op klei-
nen afstand spraken wij reeds. Wij zagen welke problemen zich
hierbij voordeden.

Blijft de mogelijkheid der verspreiding langs de bloedbaan ter
bestudeering over.

Ik behoef u niet de opvattingen van Johne in details te schil-
deren. Deze meende onderscheid te kunnen maken, tusschen de
gevallen van tuberculose waarbij een verspreiding der bacillen
langs de bloedbaan had plaats gehad en die waarbij alleen uit-
breiding per continuitatem of per contiguitatem moest worden
aangenomen. Hieruit resulteerde, dat men naar organen ging
zoeken die alleen via de bloedbaan besmet konden worden.

Gezien onze opstelling over de indringingsmogelijkheid der tuber-
celbacillen (bladzijde 932) is te verwachten, dat deze organen
zeldzaam zijn. Als zoodanig is men verschillende lymphklieren
gaan beschouwen, doch ook de uier, de milt. Een gedetailleerde
critiek op elk dezer organen laat ik hier achterwege, ik zou
de vraag voor willen leggen zijn er wel zulke organen.

Men kan het na de door Johne geopperde denkwijze bereikte
standpunt als volgt samenvatten :

2. Voorwaardelijke goedkeuring of afkeuring, der gevaarlijke
zóne om een locale (lymphklier)-t.b.c.

3. Voorwaardelijke goedkeuring bij elke generalisatie. Al vond
men een verkalkte haard in een echte vleeschlymphklier
ter grootte van een duivenei, sterilisatie werd tot ± 1920
op dien grond voorgeschreven.

Na de functie ruimte, komt nu de tijd in het geding. Het werd
spoedig duidelijk, dat wanneer een dier nu al eenmaal in zijn
leven zulk een overstrooming van zijn organisme met t.b.c.-bacillen
had gehad, er toch nog niet voortdurend dergelijke bacillen
in vleesch en bloed bleven. Men moest dus niet alleen het
bewijs leveren, dat er zulk een overstrooming, oneigenlijk genoemd
„generalisatie" was geweest, maar tevens, dat zij zoo kort geleden
had plaats gehad, dat men kon verwachten, dat er nog zulke bacil-
len in bloed en vleesch aanwezig waren.

b. de aanwezigheid van uiterst jonge processen in boven-
bedoelde organen, die dan alléén via de bloedbaan besmet
zouden kunnen worden.

Talloos zijn de onderzoekingen waarin men tracht bepaalde
vormen van t.b.c. uit te zoeken, waarbij t.b.c.-bacillen in de mus-

culatuur of het bloed aanwezig zijn. De resultaten van deze proef-
nemingen zijn echter zeer moeilijk met elkaar te vergelijken. Men
is daarbij steeds aangewezen op dierproeven en dit kunnen zijn :

De doseering speelt bij al deze proeven een groote rol, maar
wat nog erger is, de onderzoekers gaven zich niet voldoende moeite
om de gevallen, waarvan hun materiaal stamde, voldoende nauw-
keurig te onderzoeken en te beschrijven, zoodat het voor hen die
uit deze proeven conclusies voor de praktijk willen trekken of,
die deze willen nadoen zeer moeilijk is de juiste waarde daaraan
toe te kennen.

Op grond van lange reeksen van onderzoekingen, waarvan ik
noem, die van Kartner 1900, Westenhoeffer 1904, Swierstra
1906, Bongert 1910? Muller en Ischwara 1914, Siebinger
1920, Nieberle 1925, is wel eenig licht in deze zaak gekomen.
Men kan zeggen, dat eenstemmigheid bestaat over het volgende :

Er is een zeer groote kans, hoewel geen absolute zekerheid, dat
t.b.c.-bacillen in bloed en spieren aanwezig zijn :

3e. bij het aantreffen van miliaire tubercels in enkele paren-
chymateuze organen, in het bijzonder in de nier ;

Tevens zijn nog enkele bijzondere groepen van gevallen be-
schreven waarbij t.b.c-bacillen in de spieren gevonden worden :

Bijv. zijn alle andere gevallen inderdaad vrij van t.b.c.-bacillen,
of zijn er mogelijk nog andere gevallen, waarin de aanwezigheid
van deze microörganismen in vleesch en (of) bloed moet wor-
den aangenomen.

Op grond van het bovenstaande zou ik onze verdere besprekin-
gen als volgt willen leiden :

I. Wie van de leden wil hetzij nu, hetzij later een critisch over-
zicht geven van de beteekenis der verschillende thans gel-
dende criteria, die voor de aanwezigheid van een recente
bloedinfectie worden aangevoerd.

[ [ Wie wil nader nagaan aan welke organen de voorkeur ge-
geven moet worden, voor het vaststellen van deze recente
bloedinfectie.

III. Wie wil de behandeling der locale t.b.c. nader onder de loupe
nemen. b.v. de beoordeeling der organen, waarvan de regio-
naire lymphklier-tubercels bevat of van voeten vleesch
waarin t.b.c. in lymphklier of been werden gevonden.

Eerst daarna, kan een samenvatting worden gegeven waarbij
wij conclusies kunnen trekken.

ten Thije : De pathologie leert dat tuberculeuze besmettingen door de slijm-
vliezen van de uro-genitaaltractus practisch niet voorkomen. Zij ontleent deze
meer.ing aan het feit, dat men nimmer een op zichzelf staande uterustuberculose
vindt en dat bij jonge vormen van uterustuberculose de tuberculeuze verande-
ringen steeds onder de intacte mucosaoppervlakte zijn te vinden.

v. Oijen : Heeft wel gegevens gevonden, die wijzen op besmetting via genitaai
apparaat al is het bewijs in deze natuurlijk moeilijk te leveren.

v. d. Slooten : Wordt onder vleesch dat ,,tubercel" bacillen „bevat" ook
verstaan vleesch, dat „oppervlakkig besmeurd" is met die bacillen.

v. Oijen : Hoofdzakelijk moet hier gedacht worden aan aanwezigheid van
t.b.c.-bacillen tijdens het leven. Bezoedeling met t.b.c.-bacillen behoort onder een
ander hoofdstuk.

Frenkel: Wordt onder „vleesch" verstaan „vleesch in engeren zin"
v. Oijen : Neen „vleesch" is hier opgevat als „vleesch plus organen."
Frenkel : heeft dan bezwaar tegen de conclusies, omdat de t.b.c.-bacil meer
neiging heeft zich te nestelen in de inwendige organen dan in het vleesch. Uit
dien hoofde wil hij de organen niet op een lijn stellen met het vleesch in engeren zin.

v. Oijen : Wil juist uitgemaakt zien of er hier reden is het door Frenkel be-
doelde onderscheid te maken. Hij stelt alleen de vraag of een gelijke, dan wel een
verschillende behandeling van organen en vleesch in engeren zin noodig is.

Schornagel : heeft er bezwaar tegen dat bij de algemcene acute miliaire tuber-
culose, welke term hij op zichzelf niet duidelijk vindt, te vaak het aanwezig zijn
van t.b.c.-bacillen in de bloedstroom wordt aangenomen. Wanneer wij duidelijke
tuberkels in de organen zien iser 19 a 14 dagen van te voren een verspreiding van
t.b.c.-bacillen met de bloedstroom geweest. Zijn de septische verschijnselen daarna
verdwenen dan is ook de verspreiding der bacillen die aanleiding hebben gegeven
tot vorming der waargenomen tuberkels met de bloedstroom afgeloopen. Daarom
wil Sch. vooral afkeuren de tuberculeuze dieren, die ten tijde van de slachting
febriciteerden en bij dc keuring septische verschijnselen, zooals miltzwelling en
parenchymateuze orgaandegeneraties, vertoonden ook zonder waarneembare
miliaire tuberkels, d.i. dus het septische voorstadium van de „acute miliaire t.b.c."

v. Oijen : De tubercelbacillen, die aanleiding gaven tot de vorming van miliaire
haarden, zal men niet meer in het vleesch vinden. Men redeneert echter aldus. Bij
een dier, waarbij blijkens de waargenomen verschijnselen kort geleden t.b.c."bacil-
len in het bloed circuleerden bestaat groote kans, dat zulks bij herhaling voorkomt,
en dat er dus op het oogenblik van slachting andermaal zulk een uitzaaiing heeft
plaats gehad. Daarom kan men in dit vleesch t.b.c.-bacillen verwachten en worden
deze dieren eerst na sterilisatie verkocht.

Men vergeet echter dikwijls deze geheele redeneering uit te spreken en zegt
kortweg, „het dier wordt gesteriliseerd omdat er miliaire haarden zijn." Hieruit
ontstaat misverstand.

der dieren, die „wegens tuberculose uit nood zijn geslacht" en dus moeten worden
vernietigd. Bij het leven vertoonen de dieren koorts, dispnoe, kunnen vaak niet
staan. Na den dood is de long groot van volume, zeer zwaar en doorspekt met
duizende kleine haarden. Speciaal onderzoek wijst uit, dat in tal van deze gevallen
t.b.c.-bacillen in het vleesch aanwezig zijn. Spreker zou deze willen steriliseeren.
ie. omdat dit meer overeenkomstig de handelwijze bij andere ziekten is ;
2e. omdat hem niet overtuigend bewezen is, dat het vleesch van zulke dieren
na sterilisatie, ondeugdelijk of gevaarlijk is.

v. d. Hoeden : Wanneer wij de t.b.c.-bacil bij een eenvoudig bacteriologisch
vleeschonderzoek konden aantoonen, zooals andere micro-organismen, zou de
keuring van tuberculeuze slachtdieren op vaster basis komen te staan. Op grond
van recente onderzoekingen aan het Centraal Laboartorium v. d. Volksgezondheid
is spr. nog al hoopvol gestemd, dat zulks nog eens practisch uitvoerbaar zal blijken.
Thans kan men op bijzondere voedingsbodems na enkele dagen reeds t.b.c.-bacillen
cultiveeren uit het centrifugaat van met antiformine geschudde sputa, die zoo arm
waren aan t.b.c.-bacillen, dat deze met het zoeken in een direct uitstrijkprae-
paraat niet gevonden werden.

v. Oijen : In mijn laboratorium wordt in deze richting een onderzoek ingesteld.
Er is echter veel verschil tusschen menschelijk en dierlijk materiaal. Veterinaire
onderzoekingen zijn op dit gebied nog zeer spaarzaam en hadden weinig succes.
Spr. waarschuwt hier de resultaten van humaan materiaal klakkeloos voor vete-
rinaire begrippen over te nemen.

Eikelenboom : vraagt of mag worden aangenomen, dat het voorkomen van
t.b.c.-bacillen in vleesch even zeldzaam is bij tuberculose als van andere micro-
organismen in de gevallen, waarbij men thans bacteriologisch vleeschonderzoek
verricht.

v. Oijen : Dit hangt van het type der tuberculose af. Spreker kent series onder-
zoekingen, waarbij miliaire t.b.c. in de nier werd gezien en in 50 % der gevallen
tuberccl-bacillen in het vleesch gevonden zijn.

R. H. Veenstra : De praktijk der vleeschkeuring leert dat een grondig en des-
kundig verwijderen der tuberculeuze veranderingen, waarbij geen oppervlakkige
besmeuring van vleesch met t.b.c.-bacillen mag plaats vinden veel belangrijker
is ten opzichte van het in consumptie brengen van vleesch met t.b.c.-bacillen dan
het onderkennen van vaak nog discutable gevallen, waarbij t.b.c.-bacillen met de
bloedstroom in het vleesch kunnen zijn gekomen.

v. Oijen : Heeft van af den eersten zin van deze voordracht het belang van het
verwijderen der tuberculeuse weefsels op den voorgrond gesteld. Hij betwist dat
het stellen van goed gefundeerde regels voor sterilisatie resp. afkeuring van heele
dieren minder belangrijk zou zijn. Hij acht beide onderdeelen van gelijke betee-
kenis en roept de medewerking in voor de bestudeering der door hem aangegeven
onderdeelen.

Tierheilkunde und Tierzucht. Enzyklopädie, herausgegeben van Dr. V. Stang
und Dr. D. Wirth. 5ter Band Verlag Urban & Scharzenberg, Berlin-Wien 1928.

Weer is een deel van deze encyclopaedie verschenen, dat in band, papier, druk
en illustratie even mooi is als de reeds verschenen banden. Wij wezen er bij de
aankondiging van de deelen 1—4 reeds op, dat velerlei onderwerpen in meer of
minder, soms zeer uitvoerige artikelen worden behandeld door deskundigen uit
vele landen.

Van Prof. Dr. H. Jakob : Hornhaut Erkrankungen en Iris- und Celiär-körper-
krankheiten.

Van Prof. Dr. H. M. Kroon: Groszbrittaniën und Irland (Tierzuchtverhält-
nisse).

Verder nog een tiental kleine artikelen van Prof. Jakob over onderwerpen uit
de oogheelkunde en de geneesmiddelleer.

Hieronder noemen wij enkele onderwerpen die in deze band uitvoerig behandeld
zijn : Griekenland (TierzuchtVerhältnisse), (Passiocas in Contis), Haare (Fiebiger),
Haarkrankheiten (Wirth), Hämorrhagie (Pfeiffer), Haftpflicht (Hartl), Harn-
blasenchirurgie (Pfeiffer), Harnuntersuchung (Jansch), Haustierwerdung und
Haustiergeschichtsforschung (Antonius), Haut als Industrieartikel (Bittner),
Hautungeziefer (Wirth, Reinhardt), Hernie (Schmidt), Herz- und Pulsarrhytli-
miën (Nörr), Herzbeutelerkrankungen (Schnyder), Herzklappenfehler (Wirth),
Herzuntersuchung (Nörr), Hoden- u. Hodensackerkrankungen (Schmidt), Hö-
henvieh (Spann), Hühnerseuchen (Reinhardt), Huf (Habacher), Hufknörpel-
fistel (Mayr), Hund (Hauck), Hypnose der Tiere (Dexler), Japan (Tierzucht-
verhältnisse) (Takemaro Zuzuki), Infektiöse Anämie (Lührs), Infection u. Im-
munität (Schnürer), Involution (Schöttler), Italiën, Tierzuchtverhältnisse (d\'
Alfonso), Kadaververnichtung und Verwertung (Schnürer) en Kanariënvogel-
krankheiten (Reinhardt). Kroon.

Bij de opening der vergadering wensclite de Voorzitter den heer Vermeulen,
die het begin der vergadering kon bijwonen, geluk met diens gedeeltelijk
herstel ; hij hoopte dat volledig herstel spoedig zal volgen. Gedurende Augustus
zullen de werkzaamheden van het secretariaat verricht worden door col), ten
Thye. Ingekomen zijn kennisgevingen van verhindering de vergadering bij te
wonen van de heeren Tenhaeff, ten Hoopen en van Heusden. De afdeeling
Gelderland-Overijssel zond mededeeling van de nieuwe samenstelling van haar
afdeelingsbestuur. De heer Dommerhold was door zijn vertrek naar Groningen
gedwongen af te treden als voorzitter ; als nieuwe voorzitter werd gekozen de
vice-voorzitter de Jong (Culemborg) en tot vice-voorzitter coll. Ooé.

Van dezelfde afdeeling en ook van individueele zijde hebben het H.B. brieven
bereikt, waarin bevreemding en zelfs verwijt wordt uitgesproken, dat op de In-
dische tentoonstelling te Arnhem niets te zien was met betrekking op het vele
hygiënisch cultureele werk, dat door ons, veterinairen, in Indië is verricht. Het
H.B. constateerde dat dergelijke verwijten niet mogen worden gericht aan de
vereeniging van Hollandsche dierenartsen, onze Maatschappij, doch veeleer aan

de N.I. Vereeniging, mogelijk aan het Departement van Landbouw in Indië of
aan de N.I. Veeartsenschool of het Laboratorium te Buitenzorg. Wanneer mocht
blijken dat de organisatie-commissie der tentoonstelling uitnoodigingen tot in-
zending verzonden heeft en b.v. wel aan de Landbouwlioogeschool te Wageningen
en niet aan de Veeartsenij kundige Faculteit te Utrecht, dan moet de oorzaak bij
het organiseerende tentoonstellingsbestuur worden gezocht. Aan het bestuur der
vereeniging ,,Oost en West" zal een schrijven worden gericht, waarin wij be-
treuren dat de diergeneeskunde niet op de Ita was vertegenwoordigd en waarin
wij voor de toekomst de hoop op een betere samenwerking uitspreken.

Van nagenoeg alle daartoe aangezochte personen om zitting te nemen in een
comité tot huldiging van de nagedachtenis van ons overleden eerelid Prof. Dr.
D. A. de Jong is bericht ontvangen, dat zij aan dat verzoek gaarne gehoor zullen
geven. Het ligt in de bedoeling het comité na de vacantie bijeen te roepen.

Een lid der Maatschappij heeft het H.B. verzocht een eereraad te willen instellen.
Het H.B. zal antwoorden dat aan dit punt alle aandacht is besteed bij de voor-
stellen tot „maatschappelijke uitbouw" van de Mij. v. D. Voorloopig beschouwt
het H.B. zichzelf nog het aangewezen lichaam om als eereraad op te treden.

Dr. Beyers hield daarna op zijn verzoek voor het H.B. een voordracht over de
onderzoekingen over en de gevaren van de infectieuze abortus der runderen voor
de gezondheid van den menscli, over welke kwestie in ons land Dr. v. d. Hoeden
aan het Centraal Laboratorium pionierswerk verricht. Bij de zich ontwikkelende
discussie over dit onderwerp werd opgemerkt, dat het gewenscht ware van over-
heidswege na te gaan door serologisclie steekproeven, hoe het in ons land staat
met de verbreiding der infectieuze abortus onder het vee. Schuytemaker vroeg
of wij entingen met virulente cultuur van bac. abortidis Bang nog wel mogen
propageeren. In Noord-Holland worden deze entingen alleen dan verricht, wanneer
de aanwezigheid der abortusbacil op de boerderij bacteriologisch is geconstateerd.
Prof. van Oyen acht het noodig dat modelboerderijen, die melk voor ongekookt
gebruik afleveren, het serum der runderen eerst op de aanwezigheid van abortus-
agglutininen laten onderzoeken, alvorens de melk in consumptie te brengen. Be-
sloten werd Dr. v. d. Hoeden uit te noodigen op de algemeene vergadering een
inleiding te willen houden tot dit vraagstuk.

Ten behoeve van de te organiseeren pluimveecursussen hebben zich verspreid
over ons land opgegeven 28 deelnemers, de meeste nog onder bepaalde voor-
waarden ten aanzien van plaats en tijd. Daar deze opgave een onvoldoende basis
vormt om tot organisatie over te gaan werd den secretaris opgedragen in overleg
met de aangezochte leiders, voor iedere afdeeling onzer Maatschappij nog eens een
afzonderlijke kostenberekening te maken, waarbij getracht zal worden het aantal
lessen samen te voegen in 4 a 5 dagen. Op deze wijze krijgen de leden een concreet
voorstel voorgelegd en kan in iedere afdeeling propaganda gemaakt worden den
cursus te laten doorgaan wanneer ev. het vereischte minimum aantal leden zich
niet reeds bij voorbaat opgeeft.

Daarna volgden de besprekingen over de samenstelling van het programma
voor de algemeene vergadering, waarvan de leden kennis korden nemen in ons
Tijdschrift van 15 Augustus.

Van de Afd. Noord-Brabant is lid geworden : L. F. van Dixhoorn te Werken-
dam ; van de Afd. Limburg : L. C. G. Sala te Venray.

In 1927 werd een bacteriologisch vleeschonderzoek verricht bij 98 runderen, 23
kalveren, 26 nuchtere kalveren, 20 paarden, 75 varkens en 9 schapen. Al deze
onderzoekingen hadden een negatief resultaat, met uitzondering van 19 gevallen.
Eén hiervan had betrekking op een rund met endocarditis verrucosa. Uit vleesch
en organen van dit dier werden staphylococcen gekweekt. Uit de milt van een
ander rund, dat aan peritonitis had geleden, werden coli-bacillen gekweekt. Uit
het vleesch van ditzelfde rund niet nader gedetermineerde bacteriën.

Uit het vleesch en organen van 11 van vlekziekte verdachte varkens werden
vlekziektebacillen gekweekt. Uit het vleesch van een varken met endocarditis
verrucosa werden streptococcen gecultiveerd.

Bij 2 nuchtere en één vet kalf leverde het bacteriologisch onderzoek bacillen
op, welke morphologisch met de bacteriën der coli-typhusgroep overeenkwamen.

Uit busjes leverpastei, bchoorende tot een partijtje, waarvan na bewaring in de
broedstoof alle exemplaren gebombeerd waren, werden staphylococcen op aërobe
cultuurmethode gekweekt. Bij anaërobe kweeking ontwikkelden zich plompe
bacillen.

Kook- en braadproej werd 68 maal verricht, met 9 maal een positief resultaat.
Deze positieve gevallen betroffen een rund met eczema solare en één met metritis
en peritonitis. Bij deze beide dieren had het vleesch een onaangename, niet nader
te definieeren smaak. Een varken, dat wegens pest gesteriliseerd zou worden, bleek
bij het in stukken snijden een afwijkende aan kalkmortel herinnerende geur te
verspreiden. Een kookproef van het vleesch bevestigde deze waarneming. Verder
verspreidden het vleesch en vet van 6 varkens, welke cryptorchiden bleken te
ijn, bij het braden een duidelijke geslachtsgeur.

Cysticercus inermis kwam voor bij 121 runderen (of 1.98 % der runderen) en
4 kalveren (of 0.202 %). Bij 21 runderen en 2 graskalveren werden de finnen in
levenden toestand aangetroffen.

Tuberculose werd waargenomen bij 419 runderen of 6.88 % (aantal gevallen
van open tbc. 53), bij 6 kalveren of 0.30 %, bij 1 nuchter kalf of 0.09 %, bij 338
varkens of 2.92 %, en bij 1 paard of 0.083 %•

Kchinococcose bij 62 runderen (i.or %), bij 243 varkens (2.01 %) en bij 39 paar-
den (3.29 %).

Ten behoeve van vleeschkeuringsdiensten in andere gemeenten werd 82 maal
een bacteriologisch vleesch- en orgaanonderzock verricht. Bij de cultureele onder-
zoekingen van vleeschmonsters werden 6 maal tot de groep der colibacteriën
behoorende micro-organismen gevonden. Een van deze vleeschmonsters was
afkomstig van een rund met „Eisenbahnkrankheit", een van een rund dat waar-
schijnlijk aan kalfziekte had geleden en twee van runderen met eene baarmoeder-
verwonding. Van het vijfde monster rundvleesch was de ziekte, waaraan het be-
trokken dier had geleden, niet vermeld ; het zesde vleeschmonster betrof een
varken met enteritis.

Evenals elk jaar vindt men ook ditmaal in een uitgebreide staat een overzicht
der gevallen, waarin de afwijkingen, waargenomen bij de keuring vóór het slach-
ten, voor den keuringsveearts leidraad waren voor de onderkenning van afwij-
kingen bij de geslachte keuring. Enkele der voornaamste gevallen wil ik hier
vermelden.

Runderen. Bij een groot aantal runderen werd een dikte waargenomen bij de
levende keuring, wat bij de geslachte keuring meestal bleek te zijn : absces, acti-
nomycose, contusie, tuberculose, haematoom, gezwel. Kreupele runderen kwamen

eveneens veelvuldig voor, waarbij gevonden werd : arthritis, tendovaginitis, con-
tusie, panaritium, fractuur.

Vermeldenswaard is een geval, waa bij i rund per as werd aangevoerd wegens
kwaadaardigheid, en het dier bij de sectie bleek te hebben tuberculose van het
achterhoofdsbeen met druk op het verlengde merg. Bij een snurkende koe werd
tuberculose van de stembanden aangetroffen en bij een rund met neusuitvloeiing
een rhinitis.

Vette kalveren. Bij kreupelheid werd veelal gevonden fractuur, contusie, arthritis ;
eveneens bij de graskalveren.

Nuchtere kalveren. Twee dieren, welke per as werden aangevoerd (dus blijkbaar
niet konden staan) bleken een bacteriaemie te hebben, zonder pathol.-anatom.
afwijkingen.

Varkens. Bij een groot aantal dieren, per as aangevoerd, vond men bij de ge-
slachte keuring contusies, arthritis, fractuur. Eén kreupel varken had een tuber-
culose van het schoudergewricht, een ander een tuberculeuze bilklier. Twee var-
kens met hyperthermie bleken na bacteriologisch onderzoek aan vlekziekte te
lijden.

Tuberculose. Verwonderlijk is het buitengewoon hoog cijfer voor tuberculose bij
runderen : nl. 45.42 % van het aantal geslachte runderen. Ook voor varkens is
het percentage vrij hoog nl. 14.02 %. Vette kalveren 0.77 %, graskalveren 2.06 %,
nuchtere kalveren 0.14 %, schapen 0.04 % en éénhoevige dieren 0.23 %.

Van het bacteriol. vleeschonderzoek wordt slechts aangegeven voor elk soort
van slachtdier het aantal gevallen, waarin bact. onderzoek is verricht en het aantal
gevallen, waarin vleesch, na bacteriol. onderzoek, in consumptie kon worden ge-
bracht. Voor de verschillende dieren waren deze getallen als volgt : Runderen
209—176, vette kalveren 72—64, graskalveren 17—15, nuchtere kalveren 292—216,
paarden 91—56, varkens 282—262, schapen 46—34 en geiten 1—o. Totaal 1010—
823. De gevallen, waarin het vleesch niet kiemvrij was en welke bacteriën in die
gevallen gevonden werden, vindt men niet vermeld.

Het onderzoek op trichinen leverde in 1927, zoowel bij de te Amsterdam ge-
slachte varkens als bij het van elders ingevoerde varkensvleesch, een negatief
resultaat op.

Het koelhuis leverde een batig saldo op van / 2525.50, de veemarkt en het
abattoir konden aan de gemeente uitkeeren een bedrag van ruim / 300.000.—
De Rijssensche abattoirkwestie.

De kantonrechter te Goor deed uitspraak in de zaak tegen den slager te Rijssen,
die terecht had gestaan wegens het feit, dat hij 6 Oct. 1927 in het gemeentelijk
keurlokaal te R. ter keuring had aangeboden een geslachte koe, welk dier niet
zoodanig overlangs in tweeën was gedeeld, dat de beide helften op één plaats met
elkaar verbonden bleven. De ambtenaar van het Openb. Ministerie had tegen
den verdachte in de zitting van 26 Juni j.1. vrijspraak geëischt. Deze zaak houdt
verband met de lijdensgeschiedenis van het abattoir te Rijssen, dat indertijd
opengesteld is door den burgemeester op last van den Commissaris der Koningin,
doch tegen den wil van den gemeenteraad.

In het vonnis van den kantonrechter wordt o m. overwogen, dat uit geen enkel
besluit van den burgemeester blijkt, dat datgene verricht is, hetwelk de wet onder
openstelling in administratievcn zin verstaat, en de daartoe noodige verordeningen
in den vereischten zin zijn vastgesteld, voorts, dat niet wettig en overtuigend be-
wezen kan worden geacht de bij dagvaarding omschreven aanbieding ter keuring
van de koe, zoodat niet wettig en overtuigend is bewezen, dat verdachte de bij
dagvaarding omschreven feiten heeft begaan.

Tevens is bij Koninklijk Besluit van 21 Juli 1928, No. 295 ongegrond verklaard
het beroep van den raad der gemeente Rijssen tegen het besluit van Ged. Staten
van Overijsel van 28 Febr., waarbij goedkeuring is onthouden aan het besluit van

den gemeenteraad d.d. 30 Nov. 1927 tot wijziging van de verordening op den
keuringsdienst van vee en vleesch in deze gemeente.

Door dit besluit van de gemeenteraad van R. op 30 Nov. 1927 werd ingetrok-
ken de bepaling in de keuringsverordening :

ie. dat de keuring vóór het slachten geschiedt op het terrein van het openbaar
slachthuis, met uitzondering van de runderen, bestemd voor de z.g. huisslachting ;

2e. dat de keuring na het slachten geschiedt in het openbaar slachthuis, met
uitzondering van de z.g. huisslachtingen van gestorven en in nood gedoode slacht-
dieren. In de plaats daarvan stelde de raad vast, dat de keuring vóór het slachten
zou geschieden op een door B. en W. aan te wijzen plaats en de keuring na het
slachten ter plaatse van slachting.

Gedep. Staten onthielden aan dit besluit hun goedkeuring omdat zij reeds
4 Juli 1927 aan een raadsbesluit van gelijke strekking goedkeuring hadden ont-
houden en sindsdien geen verandering in de omstandigheden is gekomen, die bij
de beoordeeling van de wijziging van invloed zou kunnen zijn.

Bij Kon. Besluit van 21 Juli 1928, Stbl. 305, is aan art. 3 E van het Koninkl.
Besluit van 10 Juli 1926, Stbl. 233, welk artikel meer speciaal de eischen opsomt,
waaraan slachterijen moeten voldoen, een nieuwe bepaling toegevoegd, luidende
als volgt ;

„Na het slachten en na de reiniging van het slachtlokaal, mogen in dit lokaal
slechts andere werkzaamheden, die vleesch tot voorwerp hebben, worden ver-
richt, met dien verstande, dat het toebereiden en verduurzamen van vleesch niet
gelijktijdig met andere werkzaamheden mag plaats vinden".

Mocht volgens de 2de alinea van art. 3 E gedurende het slachten en zoolang vleesch
aanwezig is, in de slacht- of hanglokalen geen andere werkzaamheden worden
verricht, dan die, welke tot de uitoefening van het bedrijf en de keuring behooren,
deze nieuwe bepaling trekt de lijn iets strakker. Voorheen mochten in een ledige
slachtplaats wel werkzaamheden verricht worden, welke niet betrekking hadden
op vleesch.

Door deze nieuwe bepaling wordt de kwestie opgelost, of men in een slacht-
plaats, wanneer deze niet gebruikt wordt voor het slachten, vleeschwaren mag
fabriceeren. Dit mag wel gebeuren, mits gelijktijdig geen andere werkzaamheden
worden verricht.

De gemeenteraad van Warmond besloot tot het aangaan van een overeenkomst
met de N.V. Thermo-Chemische Fabrieken.

De Kamper llund- en Varkensslagersvereeniging heeft aan B. en \\V. van Kampen
verzocht ie de daar ter stede geldende keurloonen te herzien en deze opnieuw vast
te stellen op de vroeger geldende bedragen, 2e het keurloon voor heele-, halve-, en
kwartdieren, uit andere gemeenten ingevoerd, niet hooger te stellen dan het ter
plaatse geldende keurloon, zulks in overeenstemming met art. 8, deel 2, der vlecsch-
keuringswet en 3e een regeling te treffen, waardoor bij invoer van vleeschwaren
vermeden wordt, dat te veel keurloon wordt geheven. de G.

Voor het laatste kwartaal 1928 nog gelegenheid tot medelezen: Tijdschrift
van Geneeskunde ƒ 2.—; Veeteelt-groep / 2.50; Pluimvee-groep / 1.50; Kyno-
logie en Pelsdieren ƒ 2.—; Algemeene groep / 2.—; Jaargangen van verschil-
lende tijdschriften (1927) nog a / 1.—; volledige jaargang 1927 tijdschrift van
Geneeskunde tegen bod. Ook losse nummers van verschillende bladen tegen
kostende prijs.

Voor nieuwe gebouwen Rijksseruminrichting wordt een voorloopig bedrag
van / 25.000 uitgetrokken. De totale kosten zijn geraamd op ƒ 4 a 500.000.
Het is dringend gewenscht om een nieuw gebouw te stichten. Niet slechts dat
het huurcontract van de bestaande inrichting in 1928 afloopt en slechts met
moeite nog voor twee jaren kon worden verlengd, maar de bestaande inrichting
beantwoordt, en wat capaciteit betreft, en getoetst aan de moderne wetenschap
niet meer aan bescheiden eischen. N. R. Ct.

Op de Algemeene Vergadering van de Hollandsche Maatschappij van Land-
bouw, op 12 Sept. 1928. sprak de voorziter Dr. H. J. Lovink in zijn openings-
rede over de mond- en klauwzeer-bestrijding. Hij drong met kracht aan op
het stichten van een instituut voor onderzoek en bestrijding van die ziekte
en gaf de verzekering dat dit punt niet van de agenda zal verdwijnen en dat
het Hoofdbestuur dienaangaande verschillende voorstellen zal doen

Verhuisd van Rembang naar Djocjakarta : Dr. Ch. Th. G. A. de Wilde, van
Leiden naar Utrecht: Prof. Dr. J. Roos.

Hamilton (Journ. Mammalogy, Zool. Garten 1928 blz. 76) vermeldt gevallen
waarbij muizen van de 3e verdieping van een huis vielen en ongedeerd bleven ;
evenzoo een eekhoorntje. De dieren spreidden gedurende de val de beenen wijd uit.
Hen rat sprong van de 2e verdieping, bleef een oogenblik zitten en liep schijnbaar
ongedeerd weg. (Ook katten kunnen, zooals bekend van een hoogte vallen zonder
letsel). Vr.

Toen de fransen in 1830 in Algérie kwamen vonden zij daar een groot aantal
negers, grootendeels als slaven ingevoerd. Men was toen van oordeel dat het klimaat
geschikt was voor negers maar niet voor europeanen. Het bleek juist anders te
zijn ; de europeanen en hun afstammelingen gedijen uitstekend in Algérie, alleen
niet in het Sahara-gebied met zijn groote temperatuurverschillen. Met de negers
is het omgekeerde het geval ; zij zijn langzamerhand zoo goed als verdwenen uit
de noordelijke streken; zij gedijen daar minder goed, integendeel uitstekend in
de Sahara.

De vroegere reputatie van ,,ongeschikt klimaat voor europeanen" van A\'gérie
berustte op oorzaken en vooral ziekten, die te bestrijden zijn : malaria, tyfhus enz.
\'hetzelfde is iiet geval met Ned.-Indië Ref.).

Picard beschrijft een besmettelijke pluimveeziekte, welke in Indië ontzettend
veel slachtoffers gemaakt heeft, soms tot 100 % en welke zeer veel gelijkt op
vogelpest.

F. C. Kraneveld begon in Maart 1926 met de onderzoekingen. J. Fooy gaf
er een lezing over in Maart 1927. F. M. Boyle beschreef een pluimveeziekte in
Juni 1927 in the Journal of Comparative Pathology and Therapeutics, hetwelk
den indruk geeft, dat de thans in Indië heerschende ziekte ook in Engeland is
waargenomen.

Steunend op de gegevens van Kraneveld is Picard doorgegaan met de bestu-
deering der ziekte en komt tot de conclusie dat deze zeer veel op hoenderpest
gelijkt, echter daarvan toch verschilt, wat bleek toen hij vergelijkingen kon maken
met hoenderpestvirus door Prof. L. de Blieck gestuurd. Picard noemt de ziekte :
Pseudo-Vogelpest.

Direct contact met zieke kippen veroorzaakt het lijden. De verschijnselen bij
jonge dieren (piepkuikens tot 3 maanden) zijn slepender, de zenuwsymptomen
minder duidelijk dan bij de oudere dieren.

De kortste incubatietijdperk bedroeg 3, de langste 14 dagen, gemiddeld 5 dagen.
Van 150 proefdieren bleven 6 gezond, van de 144 zieken stierven er 136, genazen
er 8, echter slechts 3 volkomen ; 5 onder het achterblijven van locomotiestoornis-
sen, dwangbewegingen en afwijkingen van de stem en het gezicht.

Van een 4-tal eenden, in contact gebracht met zieke kippen, bleven 2 gezond,
de andere werden na 10 en 12 dagen ziek.

Eén jonge duif tusschen 5 jonge en 5 oude duiven werd na 6 dagen ziek, de
andere bleven gezond.

fn een besmetten stal werden van 8 kippen, 4 dagen na het laatste sterfgeval
daarin geplaatst. 3 dieren ziek ; in een betonnen kooi, waarin 14 dagen tevoren
een zieke kip geweest was, werden 2 dieren geplaatst, die gezond bleven. Door
indirect contact is besmetting dus tot zeker percentage mogelijk, afhankelijk
van den duur, dat het contagium is blootgesteld aan de buitenlucht.

De ziekte vertoont stoornissen van het digestie-apparaat, de ademhalings-
organen, het centrale zenuwstelsel en de circulatie, waarmede de pathologisch-
anatomische verschijnselen zich analoog verhouden.

Eerst constateert men een nauwelijks merkbare loomheid en traagheid, de
eetlust is verminderd, de drinklust vermeerderd. De temperatuur is 1° tot 1.5°
hooger, zelden boven 44⁰. De koorts duurt kort. Daarna zakt de temperatuur,
vooral na het optreden van diarrliee tot subnormaal. Slikverschijnselen wijzen op
verhoogde speekselafscheiding. De defaecatie neemt toe, verandert in een dun
vloeibare, geelwitte, hevigstinkende diarrhee. De snavel blijft open staan. In
de mond-keelholte hoopt zich dik en taai slijm op, waardoor de ademhaling be-
moeilijkt wordt. De kippen niesen en proesten, slijmdraden loopen uit den bek,
oogafscheiding is verhoogd, blijft echter helder en muceus. Soms zijn de oogleden
gezwollen en is de stand der oogen veranderd, waardoor de dieren er wezenloos
uitzien en scheel kijken.

Daarna snakken de dieren naar lucht met wijd geopenden snavel, houden de
oogen gesloten; hevige slaapzucht treedt op. Bij 60 % worden kam en lellen
donker paarsrood tot zwart. In 10 % vindt men oedemateuze zwellingen aan kop
_cn wangvlakten en keelgang, een of beiderzijds.

op : eerst doorzakken in de spronggewrichten tot algeheele paralyse met borst-
of zijligging, de punt van den snavel op den grond.

Iⁿ 75 % vertoonen zich clonische krampen, \'t zij van kop en lials of van het
geheele lichaam ; het dier is in coma. Ontbreken de krampen, dan ligt het dier
als dood neer. Men ziet clonische krampen, rythmisch schokken van kop en hals,
dikwijls gepaard met hikkende geluiden, soms locomotie-stoornissen : één of 2
pooten geparalyseerd, geheel of gedeeltelijk met struikelen over de verlamde
teenen, verder veel dwangbewegingen en ernstige evenwichtsstoornissen met
zuivere manege- en wijzerbewegingen, over den kop slaan, opdringen, stomp-
zinnigheid enz.

Bij eenden begint het lijden met voortdurend niezen en sterke slijmafscheiding
onder dradenvorming, soms geringe zwelling van den kop en de oogleden en sterke
muceuze ooguitvloeiing, profuse stinkende diarrhee, snelle vermagering, wan-
kelende slingerende gang, schudden van kop en hals, heeschheid, ontbreken van
de typische ademhalingsstoornis.

Bij duiven constateert men sufheid diarrhee en verlammingen, zoowel par-
tieel als totaal, bij enkele verlamming van de vleugels (dit laatste bij kippen heel
zelden).

1. Bloedingen op het slijmvlies van het maagdarmkanaal, op en in het hart
en in het vetweefsel van de kliermaag.

2. Geleiachtige oedemen van het losse bindweefsel aan kop en hals en rondom
kop.

4. Een sterk congestieven toestand van en menigmaal bloedingen in het geni-
taalapparaat bij legrijpe hennen, hetgeen vaak tot bersting van dooierfollikels
en tot een ophooping van vloeibaar eigeel in de buikholte aanleiding geeft.

Deze symptomen zijn pathognomonisch voor hoenderpest, ook de klinische
verschijnselen stemmen dikwijls overeen, verwarring van de twee ziekten was dus
licht mogelijk.

I Iet bacteriologisch onderzoek gaf geen resultaat, het hisliologisch onderzoek
evenmin. Bij de kunstmatige infectieproeven bleek het virus aanwezig in speeksel,
hersenen, longen, faeces, eigeel van gebarsten eieren, maar niet in de overige
organen en lichaamsvloeistoffen.

Het virus passeerde de gebruikelijke porselein- en asbestfilters, besmetting
bleek daarna mogelijk. Er was echter een langer incubatietijdperk en meer neiging
tot genezen.

De herstelde dieren waren later immun tegen contactinfecties. Het serum van
genezen dieren bevatte niet voldoende immunstoffen om curatief dan wel pre-
ventief invloed op zieke dieren uit te oefenen.

Bij vergelijking met echte hoenderpest kan men opmerken : „Het incubatie-
tijdperk bij hoenderpest is veel korter : 12—18 uur na de infectie ; het ziektebeeld
kenmerkt zich door hevige prostratie met na eenige uren den dood ; bij pseudo-
vogelpest is er een duidelijke incubatietijd, zoowel bij contact als kunstmatige
infectie en een ziekteverloop van eenige dagen specifieke klinische symptomen.

De post-mortem laesies bij hoenderpest gelijken op die van pseudo-vogelpest,
doch zijn niet zoo intens.

Bloed- en orgaaninfecties bij pest zijn positief, bij pseudopest negatief, uitge-
zonderd hersenmateriaal en dooiereigeel.

Drie kippen, genezen van pseudopest en geïnfecteerd met pest, stierven binnen
48 uur.

Voor nadere bijzonderheden verwijs ik naar het oorspronkelijk uitgebreide
en goed gedocumenteerde artikel.

F. C. Kraneveld. Bijdrage tot de kennis van de tenaciteit van den Bacillus
septicus. II. Herhaling van proeven.

Kraneveld nam oedeemvocht en bloed van proef karbouwen en verrichtte
hiermede entingen na 4, 9 en 14 dagen, welke data den tijd van opzending van
materiaal in de praktijk vervangen.

Ook nu bleek bij de proefkonijnen, dat met het oedeemvocht steeds langer
positieve resultaten van besmetting voorkomen, dan met bloed en dat er meer
bacillen in het oedeemvocht zitten, dus dat oedeemvocht als entmateriaal de
voorkeur verdient voor het stellen van een diagnose.

Dr. C. P. A. Dieben Enkele surraoverbrengingen met stomoxys calcitrans en
Ctenocephalus canis.

Dieben nam in het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten, tropische af-
deeling, te Utrecht, proeven met Stomoxys calcitrans en kwam daardoor tot de
conclusie, dat mechanische (directe) overbrenging van de trypanosoma evansi
bij kleine proefdieren zeer gemakkelijk is tot stand te brengen.

Hij toonde aan, dat de trypanosoma evansi (laboratoriumstam) minstens 30
uur in de maag van de stomoxys calcitrans blijft leven, doch kon geen andere
ontwikkeling of vermeerdering in het vliegenlichaam aantoonen ; vliegen bleken
niet in staat 3—20 dagen na hun infectie met surrabloed andere dieren te infec-
teeren.

Al is dus de mechanische infectie van surra door steekvliegen, het zij tabanus
of stomoxys, dan wel een Lypterosia of Haematoposoort nu wel aannemelijk,
toch geeft dat geen verder inzicht in de feitelijke epizoötiologie van de surra.

Schrijvers proeven met gedresseerde vlooien op ratten zijn zeer interessant en
moeten een reuzengeduld gevergd hebben.

Andere onderzoekers hebben aangetoond dat de trypanosoma Lewisi, welke
bij wilde ratten voorkomt, door middel van de rattenvloo : ceratophyllus fascia-
tus overgebracht kan worden van rat op rat, nadat ze een ontwikkelingscyclus
in de vloo heeft doorgemaakt, welke minstens zes dagen duurt : het hoogtepunt
van de vermeerdering is 12 dagen (Minchin en Thomson); de infectie wordt
overgebracht door vlooienfaeces (Nöller).

Aan Dieben is het niet gelukt bij de hondenvloo aan te toonen, dat in deze
een vermeerdering van de trypanosoma evansi zou plaats vinden ; ook directe
mechanische overbrenging kon niet worden bewezen.

(Het benieuwt mij of reeds onderzocht is, in hoeverre bloedzuigers schuldig
kunnen zijn aan het verspreiden van surra. Sommige observaties hebben mij en
ook anderen hiervan doen gelooven referent).

Deze werd gevonden in een bastaard Bengaalsch geitje en week door een grootere
lichaamslengte af van de parasieten door Gaiger te Lahore bij schaap en rund
gevonden en door Broden geconstateerd in de ingewanden bij drie schapen in
de Belgische Congo.

Schrijver meent daarom een nieuwe species gevonden te hebben, spreekt daarom
niet van de Gaigeria pachyscelis Railliet en Henry maar van de Gaigeria Smiti.

Het rund wordt in Bali voor de grondbewerking gebruikt alsmede voor slacht-
vee (uitvoer). Jaarlijks worden ongeveer 20.000 ossen uitgevoerd.

Bij de volksvermaken (groemboengan) worden de dieren in spannen, fraai
opgetuigd met een groote houten klok om elen hals voor een soort harkvormige
eg voorgereden en gekeurd op houding en gang. Waarschijnlijk is de groemboe-
ngan tevens een godsdienstig feest.

Voor transportdiensten wordt het rund niet gebruikt. Le Coultre weet hiervan
niet de reden. (Op Deli zijn wel Baliossen gebruikt voor de ossenkarren, echter

met weinig succes. Eerstens waren de dieren lastig in te rijden, tweedens hebben
de ossen zulke scherpe nekken, dat de jukken er niet goed op kunnen rusten en
veelal wonden veroorzaken referent).)

De verzorging is goed, doch kost moeite in den Oostmoesson door de droogte
en daardoor gebrek aan gras. Daarom voedert men dan wel gedroogd en opge-
schuurd gras, stengels en bladeren van mais, katjangloof, alsmede boombladeren
b.v. die van waroe, dadap, mangga, nangka, ook fijngehakte pisangstammen.

Vele dieren, voornamelijk koeien sterven dan zelfs wel. Het grootste gedeelte
van den veestapel wordt op stal gehouden in een soort potstallen, die afgebroken
worden, wanneer de runderen er uitgaan. Slechte stand der achterbeenen komt
dan ook veel voor. Waar weidegang bestaat, worden de dieren \'s nachts onder
een boom gebonden. In het begin van den regentijd sterven daardoor ook veel
ondoorvoede koeien.

Het Balirund wordt beschouwd te zijn het tot huisdier geworden Bos sundaicus,
de banteng, vertoont dan ook geheel het type van dit dier. Typisch zijn de witte
afteekeningen als twee segmenten vanaf den staartwortel op de achtervlakte
van de dijen met de witte onderbeenen, alsmede de witte haren aan de lippen.

De algemeen voorkomende kleur van den stier is zwartbruin, van de koe ree-
geel tot goudbruin met aalstreep, van den os geelbruin. Enkele andere kleuren
komen voor. Typisch is het veranderen van de kleur na de castratie van zwartbruin
tot geel en geelrood. Zwart of muisvaal geboren dieren veranderen niet.

Men fokt in reinteelt op Bali. In de runderkeur is bepaald, dat op 30 koeien
één stier en één reservestier moet worden aangehouden.

Uit- en invoer van runderen is verboden, invoer voornamelijk ter voorkoming
van veeziekten en uit een zoötechnisch standpunt.

b. koekalveren, waarvan niet te verwachten is, dat ze voor de fokkerij geschikt
zijn.

Van tijd tot tijd worden veetentoonstellingen gehouden. Castratie door de
bevolking zelf wordt tegengegaan, omdat die rijp en groen castreert.

De sterkte van den veestapel bedroeg 293.942 stuks in 1916 en 230.317 stuks
in 1926. De cijfers zijn niet betrouwbaar.

Op Bali wordt rundvleesch zelden gegeten, daar de Baliers Hindoes zijn. Koeien
kunnen daarom zelfs wel hun natuurlijken dood sterven. Alleen bij hooge leder-
prijzen wordt veel geslacht, zoodat zelfs een huidenkeur is ingevoerd ter beperking
van het overmatig slachten.

Het veeverkeer gaat grootendeels over Boeleleng, de haven van Ampenan, waar
het verscheept wordt.

De prijzen bedroegen in 1923 12—19 cent per K.G. levend gewicht, in 1926
18—24 cent per K.G. levend gewicht.

Superieure stieren hebben volwassen een schofthoogte van 1.30—1.36 M. met
een gewicht van 375—475 K.G., middelmatige stieren meten van 1.20—1.25 M.
slechte van r.10—r.17 M.

De schofthoogte van de uitgevoerde ossen is 1.25—1.35 M. met een gewicht
van 300—500 K.G.

De schofthoogte van superieure koeien : 1.18—1.22 M., van middelmatige
r.10—1.15 M., van slechte 1.06—1.10 M. met een gewicht van 250—300 K.G.
voor de goede en vanaf 160 K.G. voor de slechte dieren.

De toevoeging van gal aan Endo-agar. (Empfehlung eines 3 prozentigen Rinder-
gallezusatzes zum Endo-Nährboden zwecks Verhütung einer Ueberwucherung der
Kulturen durch Bact. proteus auf Grund einfähriger, praktischer Bewährung. Klein-
sorgen & Jusatz, Centralbl. f. Bakt. und Inf. Bd. 104, pg. 439).

Bij proefnemingen, teneinde een middel te verkrijgen, om de hinderlijke en
onaangename doorgroeiing van de Endopiaten met Bac. proteus te voorkomen,
gingen Kleinsorgen & Jusatz van de veronderstelling uit, dat de bac. proteus
tot de rottingsbacteriën behoort en derhalve bederfwerende middelen het meeste
succes zouden geven. Na talrijke mislukkingen met verschillende dergelijke mid-
delen werd ten slotte bij het gebruik van rundergal een goed resultaat bereikt.

De toevoeging van gesteriliseerde rundergal in een hoeveelheid van 3 % aan
de gewone Endovoedingsbodem bleek afdoende te werken. Reinculturen van
tvphus, paratyphus, coli, enz. vertoonden op dergelijke Endopiaten een even
sterken groei. Kleinsorgen & Jusatz bevelen daarom ten zeerste deze Endo-
galplaten aan bij het bacteriologisch onderzoek met typhus, paratyphus, coli, enz.

De reactie van een hersenloos schaap bij de Joodsche slachtmethode. (Ueber das
Bewegungsverhalten eines groszhirnlosen Schafes beim Schächten. Prof. Dexler,
Deutsche Tierärztl. Wochensch. Jg. 36, 1928, pg. 451).

In verband met de vele pogingen, vooral in Duitschland aangewend, om het
daarheen te leiden, dat voorgeschreven wordt, dat men voor de Joodsche hals-
snede de dieren eerst electrisch bedwelmt, maakt Dexler melding van een proef-
neming van de physioloog Kahn, die bij een 1 jarig, hoornloos schaap in diepe
chloralhydraatnarhose onder aseptische cautele de beide groote hersenhemisphae-
ren wegnam en toen gedurende 7 weken het dier heeft geobserveerd. Er wordt
n.1. beweerd, dat door de halssnede een oogenblikkelijke bewusteloosheid en on-
gevoeligheid optreedt, dus een dergelijke slachtmethode geen dierenmishandeling
inhoudt.

Tijdens deze 7 weken nam Kahn o. a. waar, dat alle reflexen omtrent plaats,
houding, en evenwicht, huidreflex, reflexen van pezen, enz. oogenschijnlijk niet
verminderd of verdwenen waren. Wel waren afwezig de reukreflex en gehoor-
reflex, alsmede de wil om voedsel en water op te nemen, niet daarentegen weer
het kauwen, hoesten en slikken. Het orienteeringsvermogen in de ruimte bij be-
weging scheen geheel verdwenen. Overigens gedroeg zich het dier geheel normaal
op allerlei uitwendige prikkels als licht, temperatuurswisseling, lawaai, enz. ;
was echter weer tegenover blaffende honden of bij het aanwezig zijn van vele
andere dieren in een koppel geheel onverschillig.

Op het einde van de 7de week werd het schaap op gewone wijze door halssnede
gedood, waarbij het dier op een zijde op de slachtbank was neergelegd en slechts
aan de rugzijde werd vastgehouden, om het volkomen bewegingsvrijheid te doen
geven. Op het moment van de doorsnede werd verder een stuk slablad op de tong-
rug gebracht en de kop overigens geheel los gelaten.

De eerste reactie op de snede was een plotseling, heftig strekken van alle extre-
miteiten en van den romp. Het hoofd, dat tijdens het moment van snijden gestrekt
werd gehouden, werd eenige malen tot zelfs 10 c.M. hoog opgeheven, om daarna
weer geheel krachteloos neer te vallen. Een poging om op te staan geschiedde niet.

De uitbloeding was geheel normaal. Later werden de voor- en achterbeenen
onsamenhangend heen en weer bewogen. Na 70 seconden werd een prikken van de
rughuid nog gevolgd door huidspiercontractie en zwakke buiging van de voor-
beenen. De Cornea- en oorreflex bleken nog aanwezig, terwijl de staartpunt snel
heen en weer werd bewogen. Na 2^ minuut hield de hartswerking op en zag men
anaemische krampen, was de corneareflex verhoogd, zoodat gelijktijdig het oor
van de zelfde zijde werd mee bewogen. Verder zeer groote pupilverwijding. Na
3^ minuut was corneareflex nog aanwezig, oorreflex afwezig en maakten de bee-
nen slechts geringe tonische strekbewegingen. Pas 4J minuut na het moment
van snijden, bleek het dier geheel dood.

Veel nadruk legt Dexler op het feit, dat de kauwreflex direkt na het snijden
niet meer aanwezig was.

Conclusie : dat het betreffende dier niets heeft gevoeld van de halssnede, ter-
wijl toch alle bewegingen, welke een normaal dier bij de Joodsche slachtmethode
vertoont, aanwezig waren, dus deze worden zuiver reflektorisch opgewekt.

Een door myxosporidiën veroorzaakte ziekte bij de makreel. (Sur une maladie
du maquereau due a une myxosporidie. Pérard, Comptes rendus de 1\'Académie
des Sciences, 1928, pg. 108).

Onder de jonge, gemiddeld 100 gram wegende makreelen, welke men in de
hallen van Parijs verkoopt, nam Pérard in ongeveer 1—5 % der exemplaren
een merkwaardige ziekte waar.

De geheele muskulatuur, uitgezonderd dikwijls het gedeelte aan de staart,
blijkt daarbij verweekt, soms zelfs zoo vloeibaar, dat men de massa met een pipet
kan opzuigen of kan laten wegspuiten door een klein openingetje in de huid. Na
een kwartier koken in water blijkt deze drillige massa gecoaguleerd, krijgt ze
zelfs een kruimelige structuur, welke niet erg resistent is en min of meer vettig
of zeepachtig aanvoelt.

In dit verweekte weefsel vindt men geen bacteriën ; daarentegen bevat het altijd
een zeer groot aantal sporen van een myxosporidiumsoort, met 4 poolkapsels,
die blijkbaar behooren tot een chloromyxumsoort. De spierlaesies bestaan uit
een diffuse infiltratie van de geheele muskulatuur, gevolgd door een progressieve
verweking door histolyse van de spierfibrillen.

Perard stelt voor, deze parasiet te noemen Chloromyxum histolyticum en de
ziekte aan te duiden met den naam van chloromyxose.

Over het onderzoek van verdachte vleeschwaren bij vleeschvergiftigingen. (Ein
Beitrag zur Arbeitsweise bei der Untersuchung von verdächtigen Fleischwaren bei
Fleischvergiftungen. Dr. Lehr, Berl. Tierärztl. Wochens. 1928, pg. 90).

Op grond van ervaringen, opgedaan in het Staats-Veterinair Onderzoekings-
laboratorium te Potsdam, wat mede nog nader geïllustreerd wordt met een paar
vleeschvergiftigingsgevallen, komt Lehr tot de conclusie, dat het noodzakelijk
is, bij een voorkomende vleeschvergiftiging steeds een bacteriologisch onderzoek
te verrichten van de oppervlakte der ingezonden monsters of verdachte vleesch-
waren. Vooral kan men zoodoende een postmortale besmetting van vleeschwaren,
enz. aantoonen. In vele vleeschvergiftigingsgevallen geeft nl. het onderzoek van
het inwendige der monsters een negatief resultaat en zou men door een nader
oppervlakte-onderzoek de in het spel zijnde vleeschvergiftigingsbactericn kunnen
aantoonen.

Tracheatuberkulose bij het rund. (Tuberkulose des Spatium retro-mucosum der
Trachea beim Rinde. Katzke, Zeitsch. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 38, pg. 298).

Katzke beschrijft een drietal door hem waargenomen gevallen van tuberkulöse
van de retro-mucosaruimte in de trachea bij het rund, in den vorm van kleine
abscesjes van elliptischen vorm. Blijkbaar komt deze tuberkulosevorm nogal
eens bij longtuberkulose van het rund voor. Het bleek Katzke, althans in deze
3 gevallen, dat de uitgebreidheid van deze trachea-tuberkulose blijkbaar geen
verband houdt met die van de longtuberkulose. Door de anatomische bouw van
de trachea nemen deze abscesjes vooral een langwerpige, platte, elliptische vorm
aan. Katzke kon histologisch niet uitmaken, van welk weefsel deze tuberkulöse
uitgang neemt.

Het ontsmetten van de keuringsmessen. (Die Desinfektion der Untersuchungs-
messer nach Schmey. Dr. Kunibert Müller. Berl. Tierärztl. Woch. 1928, pg. 406).

Naar aanleiding van het artikel van Schmey over het desinfecteeren van de
keuringsmessen (nl. de messen in een klein, met alcohol gevuld apparaat, te dragen
en dan telkens even af te branden) meent Müller, dat deze methode uitstekend
is voor messen, welke men bij het bacteriologisch vleeschonderzoek moet gebrui-
ken en welke dus reeds geheel schoon zijn, maar niet voldoende voor het sterili-
seeren van de gewone keuringsmessen. Heeft men deze nl. een aantal malen

gebruikt, dan ziet men er een vet- en talklaag zich op afzetten, wat bijna uitslui-
tend infektieus materiaal is (met veel tuberkelbacillen).

Voor een grondige desinfectie van dergelijke vuile messen beveelt hij het vol-
gende procédé aan :

Eerst met een ander mes de vuile messen geheel schoon krabben, daarna af-
spoelen in heet water (dus een dubbele mechanische reiniging). Vervolgens moet
een korte uitkoking in een kokende sodaoplossing volgen. Op dezelfde wijze moeten
de messcheden behandeld worden. Deze methode zou het voordeel hebben, dat
slechts een klein kookapparaat noodzakelijk is, dat men in elke slachthal kan
aanbrengen en dat niet kostbaar is.

Een Breslauinfektie bij koeien. (Eine Enterilis-injektion bei Kühen. Behnke &
Heuner. Deutsche Tierärztl. Wochensch. 1928, pg. 417).

Deelen het verloop mede van een infektieuze enteritis, veroorzaakt door de
Bac. enteritidis Breslaviense, bij een aantal koeien op een veestal te Mühllieim.
Kort na elkaar zag men een heftige diarrhee optreden bij verschillende koeien
en enkele kalveren, zoodat zelfs eenige dieren in nood geslacht moesten worden
of stierven. De sectie bracht aan het licht puntbloedingen en grootere bloeduit-
stortingen in het darmkanaal, vooral dikke darmen. Bij de noodslachtingen gaf
het bact. vleeschonderzoek een septicaemie van Breslaubacillen, wat bij de nog
in leven zijnde dieren door agglutinatie van het bloed werd bevestigd.

Goede resultaten zagen schrijvers vooral bij toediening van methyleenblauw-
oplossing en creoline in een lijnmeelpap ; verder ook nog van cognac en koffie.

De sterilisatie van de oppervlakte van vleeschmonsters. (Oberjlachenslerilisierung
der Proben bei der bakteriologischen Fleischuntersuchung. Dr. Haffner, Berl. Tier-
ärztl. Wochensch. 1928, pg. 375).

Haffner vestigt nog eens de aandacht op het steriliseeren van de oppervlakte
van vleeschmonsters in een kokend zoutbad. Bij het koken van een 20—25 %
zoutoplossing wordt nl. een temperatuur bereikt van 106—108⁰ C. Hierin dom-
pelt men gedurende 1—ij minuut de monsters, waardoor een meerdere m.M.
dikke laag van de oppervlakte, ook bij een zeer oneffen oppervlak, gesteriliseerd
wordt. Als kookreservoir gebruikt Haffner een aluminiumbak van ruim J I.iter
inhoud. Dit metaal wordt nl. niet door de NaCl-oplossing aangetast.

Deze methode is niet kostbaar en verspreidt geen onaangename geur. Slechts
de instrumenten (messen en pincetten) worden door de zoutoplossing aangetast.
Dit nadeel kan men echter voorkomen, als men telkens na het gebruik alle instru-
menten met water en borstel flink schoon maakt en daarna goed afdroogt.

Een nieuwe toepassing van de agarvoedingsbodem. (Eine neue Anwendungsweise
der gebräuchlichen Agarnährboden. f. Pick, Centralbl. f. Bakt. u. s. w. Abt I. Origin.
Bd. 105, pg. 309).

Pick had opgemerkt dat, als men een cultuurbuisje met vloeibare agar in een
ronddraaiende beweging brengt (,,axiale rotation") zich onder het stollen van de
agar een gelijkmatig gevormde agartrechter vormt. Praktisch verkreeg hij dit,
door een cultuurbuis 1 j—2 vingers hoog met warme, vloeibare agar te vullen
en dan het buisje te plaatsen in een metalen koker, welke loodrecht op de as van
de centrifuge is aangebracht en dan de centrifuge 3000 omwentelingen te laten
maken. Na 5—6 minuten draaien is de agar in trechtervorm gestold. Het voor-
deel van deze methode zou zijn, dat de oppervlakte van de agar ruim 2J maal
zoo groot is geworden als bij de gewone schuine agarcultuurbuis van gelijke hoogte.
Het is zoodoende mogelijk, meer cultuurmateriaal te verkrijgen.

Neemt men minder agar dan krijgt men een bijna cylindrische dunne laag tegen
de glaswand. Deze toepassing zou gebruikt kunnen worden bij het tellen van het
aantal kolonies volgens de methode van Esmarck.

Laat men, als de centrifuge op het volle toerenaantal loopt, tegen de koker
een vloeibare koolzuurstraal stroomen, dan heeft men de agartrechter reeds na
i minuut. Pick meent, dat men van zijn methode in de bacteriologische techniek
veel gebruik zal gaan maken.

Over het antagonisme tusschen kolibacteriën en miltvuurbacillen. (Ueber den
Antagonismus von Coli-Bakterien auf Milzbrandbazillen. M. Gundel, Centr. f.
Bakt. und Infekt. Krankheiten. Abt. I, Origin. Bd. 104, pg. 463)..

Bij vroegere proefnemingen had Gundel reeds waargenomen, dat in cultuur
kolibacteriën de gelijktijdige groei van staphylococcen onmogelijk maken. In
verband hiermede deed hij ook een aantal onderzoekingen met miltvuurbacillen,
afkomstig van 22 verschillende stammen. Ook hierbij weer een antagonisme.

Op vloeibare en vaste voedingsbodems bleek dit antagonisme zoo sterk, dat
de miltvuurbacillen door de kolibacteriën overwoekerd werden en zelfs gedood.
Op grond van dierproeven komt Gundel tot de conclusie, dat ook in vivo een
dergelijk antagonisme zou bestaan. Een verklaring voor dit verschijnsel kon G.
niet geven.

(Van belang zou dit verschijnsel vooral kunnen zijn in alle gevallen, waarbij
miltvuurbacillen vernietigd moeten worden. Misschien dat men zelfs bij een ge-
nezing van miltvuur van mensch en dier hiervan profijt zou kunnen trekken)

De studie der laatste 10 jaar over de systematische voedering van melkkoeien
heeft tot resultaat gehad, dat er bepaalde normen voor de voeding van de koe en
de melkproductie gevonden zijn. Niettegenstaande dit feit is de melkproductie
bij het meerendeel der melkkoeien onder het normale peil. Dit ligt grootendeels
aan eenige schadelijke factoren, waarvan de voornaamste zijn een onvoldoende
controle van de onverteerbare vezels en van de gezamenlijke voederhoeveelheid,
onvoldoende voorbereiding van de koe voor de melkperiode en overlading van den
uier. Ook moet voldoende water worden gegeven. Een koe, die veel melk opbrengt,
moet drie maal per dag worden gemolken.

De Belgische fokkers moeten hun koeien eind October of begin November
laten kalven. Zij hebben dan in den winter, wanneer de melk het duurst is, de
grootste melkopbrengst. Bij de voederrantsoenen moeten de minimum hoeveel-
heid benoodigd water en verteerbare proteïnen aanwezig zijn. Het ware te wen-
schen dat de fokkers hun weiden eind Mei mestten in plaats van in den herfst,
om grasverspilling te voorkomen. Tegen midden Augustus en in September moe-
ten de dieren per stuk een kilo kokosnootkoeken hebben. Bij de stal voedering
moeten de koeien dat voer hebben dat het rijkst is aan eiwitstoffen.

De laatste jaren worden in België de kalveren vaak met afgeroomde melk ge-
voerd. Om resultaten te hebben moeten wel eenige regels in acht genomen worden.
De eerste 10 dagen moet het dier alleen met moedermelk gevoerd (colostrum).
Daarna kan afgeroomde melk worden toegevoegd en een of ander meel om het
vet te vervangen. Bij iederen maaltijd moet nog 1 L. volle melk worden gegeven
tegen 2 L. afgeroomde melk. De melk moet zoo spoedig mogelijk na het melken
worden afgeroomd, het melkmeel moet steeds worden gekookt. Het voer moet
lauwwarm zijn en de maaltijden moeten regelmatig worden toegediend.

Beïnvloeding van het vetgehalte van de melk door levertraanvoedering. John
Golding.

Binnen de grenzen van voldoende voeding heeft dieet geen invloed .op de samen-
stelling van de melk. Wanneer evenwel levertraan in meer dan een bepaalde hoe-
veelheid wordt toegevoegd, dan daalt het vetgehalte, terwijl het vitamine A en
het vitamine D in de melk stijgt. Vitamine A kan zoo zelfs io-voudig verdubbeld
worden.

De bodem in Engeland is zeer verschillend en er worden dan ook op zeer ver-
schillenden bodem koeien gehouden. De districten van Groot-Brittannie die sinds
eeuwen bekend zijn als veehouders-districten bestaan voor het meerendeel uit een
zwaren kleibodem. Als algemeene norm wordt aangenomen 6 pond zetmeelwaarde
inclusief 0.6 pond proteïnewaarde voor 1000 pond levend gewicht, per dag en voor
de productie 2.5 pond zetmeelwaarde, inclusief 9.6 pond proteïnewaarde per 10
pond melk of 3.7 % vet. Het voeder moet licht verteerbaar zijn en er moet op
gelet worden, dat het geen bijsmaak geeft aan de melk. Wat er in den winter ge-
voerd wordt hangt af van wat het beste in de buurt groeit. Voor een dier van 1200
pond is 17 pond goed hooi een voldoende voederrantsoen of 14 pond hooi en 28
a 30 pond wortelen of 7 pond hooi 25 pond silovoeder en 20 pond wortelen. De
zomervoedering is veel eenvoudiger. In veel bedrijven wordt in den zomer niet
bijgevoerd. In sommige bedrijven krijgen de koeien een bepaalde hoeveelheid
oliekoeken, die gewoonlijk een verstoppende werking hebben. Beter ware het een
zetmeelvoeder te geven uit verschillende korensoorten. Iedere veehouder moest
zich nauwkeurig op de hoogte houden van de voedingswaarde van zijn weiden.

Het gebruik van zout is zoowel voor mensch als dier gebiedend noodzakelijk.
Zout kan niet zonder gevaar voor het leven weggelaten worden. Als noodzakelijke
dosis wordt gewoonlijk aangenomen 10 gr. per dag per 100 pond levend gewicht,
en voor melkgevende dieren 12 tot 13 gr. per dag per 100 pond levend gewicht,
maar deze dosis is geheel theoretisch. De schrijver noemt eenige voorbeelden uit
de literatuur waaruit blijken zou, dat zout de melkproductie verhoogt. (Cultiva-
teur du Sud Centre, December 1925 en 1926).

Het heeft in het geheel geen nadeel het hooi vochtig binnen te brengen integen-
deel, het heeft veel voordeelen, wanneer men ook de zoutdosis verhoogt. (Systeem
Maurice de Solages) Schr. heeft de voedingswaarde nagegaan van droog inge-
bracht voer, drie kwart droog ingebracht voer en gezouten silovoedcr, welke
proeven ten gunste van het laatste uitvielen.

De melkcontröle is in Engeland en Wales begonnen in 1914 met 16 vcrcenigin-
gen met 264 leden en 7330 koeien. Nu bestaan er 49 vereenigingen met 5174 leden
en 155000 koeien. De controle wordt uitgeoefend onder toezicht van het ministerie
van landbouw. De controleur bezoekt iedere boerderij minstens éénmaal in de
zes weken. In 1920 is een centrale raad ingesteld, die naar iedere vereeniging 1 of
2 vertegenwoordigers stuurt. Vier op vijf maal per jaar wordt vergaderd door deze
raad. Reine melk kan overal gewonnen worden. De voornaamste oorzaak van
onreine melk is stof en in de eerste plaats het stoffige voer. Behalve de controle
van de melk staat ook de tuberculose-bestrijding op het programma. .

Het fokken op productiviteit en de Deensche melkcontrólevereenigingen heb-
ben op de Hongaarsche runderteelt invloed gehad. In Hongarije zijn nu 56 con-
trölevereenigingen en -j- 19.000 koeien staan onder controle of 2J % van de vee-
stapel. Tweemaal in de week wordt de melk gecontroleerd. In het stamboek kun-
nen alleen die koeien worden opgenomen, die in een contrólejaar minstens 2500
K.G. melk hebben geproduceerd met minstens 90 K.G. melkvet. De dieren wor-
den gemerkt door een brandmerk in de hoorn. De nakomelingen van stamboek-
koeien worden eerst na keuring in het stamboek opgenomen. In het Elite-Stam-
boek worden de beste fokdieren met de hoogste melkproductie opgenomen.

In België zijn op iedere 100 H.A. grond 643 stuks vee en 50 % daarvan is melk-
vee. Niettegenstaande deze intensieve fokkerij produceert het land niet genoeg
melk voor de behoeften van zijn inwoners. Het is voor de Belgische fokkers van
het meeste belang vee te fokken, dat veel melk geeft en ook goed vleesch heeft

en deze eigenschappen ook op de nakomelingen overbrengt. De onvoldoende pro-
ductie van de melkkoeien (3000 £ met 3 % vet) wees er op, dat de melkveefokkerij
verbeterd moest worden. De controle stelt de hoeveelheid melk en vet vast, die
een dier in een normale melkperiode geven kan, zoodat de fokkers dit kunnen
nagaan alvorens ze met een dier verder fokken. Het eenvoudigst is de z.g.n. afflux-
contrôle. De melkproductie wordt 6 weken na het kalven genoteerd en de dage-
lijksche opbrengst wordt met 200 vermenigvuldigd. Dit geeft dan de gemiddelde
jaaropbrengst. Dat de controle goede invloed heeft bewijst wel het feit, dat in
1926 ruim 4.000.000 K.G. minder boter is ingevoerd dan in 1913.

Men moet twee soorten reinheid onderscheiden, afwezigheid van stof enz. en
reinheid in bacteriologisch opzicht. Voor het onderzoek van de reinheid van de
melk staan ons vier methodes ten dienste, de physische, de biologische de micro-
scopische en de bacteriologische. De physische methode bestaat uit het filtreeren
door een watteschijf (Gerbersche apparaat, tabellen van Steinstra en van den
Burg, Sturm\'s apparaât). Bij de biochemische methodes maken wij gebruik
van bijzondere eigenschappen van de micro-organismen, die in de melk aanwezig
kunnen zijn. (Reductase, gistingsproef, katalase). De microscopische methode
wordt gebruikt om het aantal bacteriën vast te stellen (Skar, Breed). Het voor-
deel van deze methode is, dat men tevens de soort der bacteriën na kan gaan.
Deze mikroskopische methode is niet geschikt voor het onderzoek van modelmelk,
daar ze is ingesteld op een te groot aantal bacteriën per ccm. Hiervoor wordt de
bacteriologische methode gebruikt. Op Pctri-schalen worden culturen aan-
gelegd. Aan het aantal kolonies, dat uit een uitgestreken ccm. melk opkomt kan
men het aantal bacteriën tellen. De z.gn. kleine plaat methode (Frost) is nauw-
keurig en geeft gauw resultaat. Tenslotte het onderzoek of colibacillen aanwezig
zijn. Dit berust hierop dat deze bacil in staat is gas te vormen.

De quantitatieve uitstrijkcultuur, een eenvoudig middel voor het bacteriologisch
melkonderzoek. Prof. Dr. R. Burri.

In het uier van het gezonde dier vegeteeren altijd bacteriën, die met het melken
naar buiten komen (eenige honderden per ccm.). Behalve wanneer met een vol-
komen kiemvrije melkmachine wordt gemolken, wordt het aantal bacteriën ver-
groot door het melken, in meerdere of mindere mate, al naar gelang de zindelijk-
heid betracht wordt. Tegenover het voordeel van de methode van Skar en van
Breed om de bacteriën te tellen staan twee nadeelen en wel, dat me n ook de doode
bacteriën meetelt en dat men maar zoo\'n kleine melkhoeveelheid in het micros-
coop kan overzien, zoodat, wanneer het aantal kiemen niet in de honderd duizenden
per ccm. loopt, men een leeg gezichtsveld heeft. Of de reductaseproef geschikt
is om het aantal bacteriën na te gaan betwijfelt men, maar volgens sehr, wordt
de reductaseproef onderschat. Een nieuwe methode is met een öse, die op één
ccm. geijkt is, over schuine aggar uit te strijken. Deze methode is zeer eenvoudig.
Het aantal bacteriën is gewoonlijk hooger dan bij de gewone methode in de platte
schaal. Het spaart tijd en materiaal, luchtinfectie is uitgesloten, het gevaar voor
indrogen is sterk verminderd.

De beoordeeling der melk van hygiënisch standpunt in het bijzonder met betrek-
king tot Deensche verhoudingen. Prof. Orla Jensen.

Samen met Barthel heeft sehr, de reductaseproef opgesteld, die hierop neer-
komt, dat methyleenblauw van een bepaalde sterkte bij een temperatuur van
38° C. door melk in korteren of längeren tijd wordt ontkleurd. Weliswaar ontkent
sehr, niet, dat er geen nauwe samenhang is tusschen ontkleuringstijd en bacteriën-
aantal, bovendien hebben ook dierlijke cellen ontkleuringsvermogen, maar in
de praktijk komt dit er minder op aan, daar het er toch voornamelijk om gaat
de houdbaarheid van de melk te bepalen. Met behulp van de reductaseprocf
kan de melk in 4 klassen worden ingedeeld : goede melk (kleur minstens 5 J uur,
hoogstens l millioen bacteriën per cc.), middelmatige melk (kleur minder dan
5I uur, maar minstens 2 uur, £ tot 4 millioen bacteriën per cc.), slechte melk,

(kleur minder dan 2 uur maar meer dan 20 minuten, 4 tot 20 mill. bact. per cc.)
en ten slotte zeer slechte melk (kleur hoogstens 20 minuten, meer dan 20 millioen
bacteriën per cc.).

De Preservatives in Foods, die in Groot-Brittannie 1 Jan. 1928 van kracht zijn
geworden, verbieden alle conserveerings- en verdikkingsmiddelen van room.
Het eenige conserveeringsmiddel, dat er overblijft is pasteurisatie, maar daar-
door vermindert de taaiheid of „volheid" van de room, die door het publiek ver-
bonden wordt met hoog vetgehalte. Vroeger werd in Ierland dan wat Viscogen of
kalksuiker toegevoegd, maar dat is nu verboden. Daardoor staat de Iersche room-
handel voor een groote moeilijkheid. De taaiheid van room kan bepaald worden
door twee factoren : de samenstelling der zwevende stoffen (vetbolletjes) eri de
samenstelling van het omgevende serum. De taaiheid kan dus beinvloed worden
door een behandeling die de ophoopingstoestand van de vetbolletjes bevordert
of die de taaiheid van het serum verhoogt. Dahlberg en Hening hebben gevon-
den, dat rooni van gepasteuriseerde melk, die na de pasteurisatie gekoeld is en
bij 80—90° F. gescheiden is, even taai is als rauwe room. Het bezwaar hierbij is,
dat dan groote hoeveelheden melk moeten worden gepasteuriseerd. Om aan deze
moeilijkheid te ontkomen is het beter de gepasteuriseerde en gekoelde room nog
eens te scheiden, zooals dat in Ierland ook gebruikelijk is bij het maken van boter.
Het beste is de tweede scheiding te doen plaats vinden bij 50° F. en dan weer te
koelen tot 38° F. Toevoeging van melkzuur verhoogt de taaiheid van vette room.

Over de behandeling van Rachitis met bestraalde Melk. Mej. N. Speelman.
Mededeelingen van het Rijks-Instituut voor Pharmaco-Therapeutisch Onderzoek.

Om te zien of bestraalde melk bij rachitis even snel tot genezing voert als lever-
traan, hoogtezon en vigantol zijn sinds November 1927 in de kliniek van Prof.
Gorter te Leiden een aantal patiënten, die meestal om een andere reden waren
opgenomen, maar bovendien rachitis hadden, hiermee behandeld. 26 kinderen
werden onderzocht en wel in drie groepen.

Groep 1, waarin 11 kinderen, vertoonden twee na eenige weken, een duidelijke
vooruitgang, vier, die in het begin vooruit gingen, gingen na eenige weken weer
achteruit, men wijt dit aan het beslaan van binnen van de lamp, waardoor de melk
niet meer aan het ultraviolette licht zou zijn blootgesteld. Deze vier werden verder
met levertraan en vigantol behandeld en gingen goed vooruit.

Vier andere kinderen van deze groep werden als controle niet behandeld en
werd hier geen vooruitgang bespeurd.

Het resultaat werd steeds beoordeeld door het bepalen van het phosphaatgehalte
van het bloedserum volgens Tisdall en bovendien door röntgenologisch onder-
zoek.

Groep 2, ook hier weer 11 kinderen, zes kregen bestraalde melk, doch veel voor-
uitgang werd niet bespeurd, daarentegen vijf kinderen uit deze groep met vigantol
behandeld, vertoonden na korten tijd een normaal phosphaatgehalte.

Groep 3, vier kinderen ; twee kregen bestraalde melk, één iets vooruitgegaan,
andere geen vooruitgang. De twee andere kinderen kregen vigantol in olie en was
het phosphaatgehalte vrij vlug normaal.

Schrijfster geeft dan nog in het kort de ziektegeschiedenissen van al deze pa-
tiënten zonder verder een conclusie te trekken.

Uit deze proeven blijkt duidelijk dat de invloed van bestraalde melk op rachitis
"weinig tot geen gunstige invloed heeft, doch zijn het te weinig patiënten geweest
om een definitief oordeel te vormen.

Onderzoekingen over de geitenmelk-anaemie. W. Gravinghoff, Abh. aus der
Kinderheilk. und ihren Gebieten Heft. 18, 1928.

Op grond van een kritische schifting van de litteratuur en eigen onderzoekingen
komt de schrijver tot de volgende conclusies :

voor de geitenraelk-anaemie, kan tot nu toe niet een enkele oorzaak als de schul-
dige worden opgegeven noch kan met zekerheid een van de in aanmerking ko-
mende oorzaken uitgeschakeld worden.

2. Bij geitenmelk-anaemie vertoont de obductie zware beschadigingen van de
bloedvormende en bloedafbrekende; organen, wat doet denken aan hetgeen men
vindt bij kryptogenetische, pernicieuze en aplastische anaemie van de volwas-
senen.

3. Bij pasgeboren honden ontwikkelt zich een physiologische anaemie, die
ongeveer 3 maanden aanhoudt.

4. De dierproeven van Hoesslin, Cloetta, Hausermann e. a., die gebrek
aan ijzer in het voedsel als oorzaak van de anaemie zouden bewijzen, moeten nog
eens worden nagegaan. De theorie van Bunge, volgens welke de ijzervoorraad
in de lever, die, voor de geboorte aangelegd, het ijzergebrek der moedermelk zou
opheffen, wordt door de waargenomen „physiologische" anaemie, voor de jonge
hond onwaarschijnlijk.

5. Geitenmelkvoeding versterkt bij de jonge hond de „physiologische", anaemie
en verhindert het op hoogeren leeftijd intredende regelmatige herstel der bloed-
verhoudingen.

6. De oorzaak van deze invloed van de geitenmelk is bij de jonge hond, be-
halve een remmen van de leukopoiese, voornamelijk een remming van de erythro-
plastiek van het beenmerg.

7. Tezamen met klinische waarnemingen, die met die van Glanzmann en
Stetter overeenkomen, en met de dierproeven van Glanzmann geeft het hier-
boven genoemde een verklaring van het bijzonder ernstige verloop van de geiten-
melk-anaemie.

Onderzoekingen over de betrouwbaarheid van de „Dauererhitzung" voor het
dooden van Tuberkelbacilien. Eickmann und Söntgen, Tierärztl. Rundschau,
1927, S. 681.

De schrijvers kwamen tot de conclusie, dat een verhitting van 63—65° C. ge-
durende 30 minuten in een Bergedorfer Vierzellendauererhitzer „Astra" en in
een Ahlbornschen Vierzellendauererhitzer voldoende was om de tuberkel-bacillen
te dooden als de melk niet te sterk door vlokken of klompjes veranderd was en
niet te sterk schuimde. Is dit wel het geval, dan worden niet alle tuberkelbacillen
gedood, maar volgens schrijvers is dit dan ook niet het geval bij een verhitting
van 85° C.

Bij de infectiemogelijkheden met tuberculose speelt de rundertuberculose en
de melk een groote rol. Sehr, bepleit een vergaande rundertuberculosebestrijding ;
pasteurisatie, niet alleen van de melk, maar ook van de boter en het koken van
de melk voor de kalveren. Dat tengevolge van het gebruik van rauwe melk ook
het aantal sterfgevallen aan tuberculose vergroot zou worden is niet zeker. Het
is niet onmogelijk, dat geïnfecteerden met rundertuberculose daardoor een be-
schutting zouden hebben tegen de menschelijke stam.

In steden, waar het pasteuriseeren van de melk verplicht is, is het aantal ge-
vallen van rundertuberculose bij den mensch afgenomen evenals andere infectie-
ziekten. Als minimum temperatuur, waarbij gepasteuriseerd moet worden geldt
61—62° C. De resistentie van de bovine bacil is zeer groot.

Bijdrage tot het onderzoek van den invloed van het machinemelken op hoeveel-
heid en samenstelling van de melk. A. Schneck. Milchwirtsch. Zentralblatt, 56,
1927.

Voor deze proeven werden vier geiten gebruikt en de eenigszins verouderde
melkmachine „Revallo". De hoeveelheid melk was gelijk aan die met de hand
gewonnen werd. De manier van melken werd om de drie dagen veranderd, zoo dat
of de beide uierhelften tegelijk of na elkaar werden uitgemolken of eerst de rechter
uierhelften en dan de linker of omgekeerd. Zoo waren er zeven verschillende ma-

nieren van melken, die niet alle even veel melk gaven. Vetvrije droogrest en S.G.
daalden wanneer de manier van melken veranderd werd en stegen weer als de
zelfde periode terug kwam.

Onderbreking der melktijden en samenstelling der melk. F. E. Nottbohm. Zeit-
schr. f. Unters. d. Lebensmittel 1927, Bd. 53, Heft 5.

Schrijver heeft opnieuw proeven genomen om na te gaan hoe het droogzetten
door voorzichtige onderbreking van de gewone twee melktijden bij zulke dieren
werkt, die kort te voren nagegaan waren op uitstekende afscheiding aan alle vier
kwartieren. Werd het melken een keer nagelaten, dan daalde het melksuikerge-
halte weinig en overeenkomstig steeg het chloorgehalte een weinig. Bij een langere
onderbreking daalde het melksuikergehalte aanmerkelijk. Werd het melken vijf
keer nagelaten, dan steeg het vetgehalte en het chloorgehalte, terwijl het melk-
suikergehalte tot op de helft terug ging. Stikstof stijgt, alkali daalt. Schrijver
komt tot de conclusie dat melk, afkomstig van koeien, die droog worden gezet,
waarbij het .melken twee maal wordt overgeslagen, niet meer bij de consumptie-
melk gevoegd mag worden, omdat zij daarvan te veel afwijkt.

De bacteriologische controle van de melk volgens de methode van Skar. A. Neu-
komm. Schweiz. Arch. f. Tierheilk. Bd. 69.

De methode van Skar om mikroörganismen in de melk aan te toonen wordt
sinds 1911 in het laboratorium van Oslo toegepast, en lijkt veel op de methode
van Breed. De Apparatuur van Skar (Zeiss Jena) bestaat uit een objectglaasje
waarop twee verschillende concentrische quadraten zijn geteekend waaromheen
een cirkel zichtbaar is. Objectief 1/12, olieimmersie. Instellen op de zijde van het
grootste quadraat (50 mikra). Op het grootste oppervlak van het objectglaasje
brengt men 1/50 cm . melk. Kleuring met methyleenblauw, 1 bacterie in den cirkel
beteekent 1 millioen, in het groote vierkant 10 millioen en in het kleine vierkant
100 millioen per ccm. Men doet 10 a 50 proeven.

Schrijver beveelt het gebruik van choralhydraat intraperitoneaal in hoeveel-
heden tot 50 gram aan bij het castreeren van beeren, om te voorkomen het ge-
worstel met en het gsechreeuw van de patiënten. Speciaal de intraperitoneale aan-
wending heeft volgens hem de voorkeur boven het gebruik van b.v. chloroform,
omdat kwakzalvers de laatste methode gemakkelijk navolgen, terwijl bovendien
chloralhydraat het vleesch niet ongeschikt voor de comsunptie maakt. Van de
kant van de vereeniging tot dierenbescherming ondervond schrijver medewerking ;
deze nam een eventueel sterfgeval tengevolge van de toediening van chloralhy-
draat voor hare rekening. • F. Lubberink.

Ueber Spirillaceenfunde bei einigen chirurgischen Krankheiten des Pferdes, be-
sonders bei dem sog. Straubiuss und Hulkrebs (Pododermatitis et Hoplodermatitis
chronica verrucosa).

Het betreft hier een voorloopige mededeeling van Prof. Mayr en Dr. Fischer
in de Miinch. Tierarztl. Wochenschrift 1927 No. 21, Zij hebben 6 gevallen van
hoefkanker, 3 gevallen van condylomateuse mok (Straubfuss) en 2 gevallen van
pulpitis onderzocht en daarin steeds spirochaeten kunnen aantoonen. Hiermede
is echter nog niet bewezen, dat deze ziekten ook door die spirochaeten zijn ver-
oorzaakt. Door verschillende schrijvers toch wordt aan de pathogeniteit dezer
levende wezens voor onze huisdieren in het algemeen getwijfeld. De onderzoekingen
van anderen zijn daarmede weer in strijd. Ook het infectieuze karakter van hoef-
kanker wordt ondanks verschillende zeer opvallende waarnemingen niet door
iedereen als vaststaand aangenomen.

Hier werden de spirochaeten in groot aantal in de diepere weefseldeelen aange-
troffen, hetgeen moeilijk van slechts saprophytisch levende microörganismen kan

worden verwacht. De schrijvers meenen dan ook, dat zij werkelijk aan het ont-
staan der ziekten hebben meegewerkt en zeer zeker als de oorzaak van de moeilijke
genezing en van het sterk recidiveerend vermogen moeten worden aangemerkt.

Dat ook een zekere dispositie bij den patiënt moet worden aangenomen staat
nog niet vast. Het in vele stallen bijna heerschend optreden der ziekten wijst daar
weer niet op.

Verder mag niet worden ontkend, dat bepaalde uit een hygiënisch oogpunt
ongunstige stal verhoudingen een voorbeschikking tot het ontstaan der ziekte
vormen.

In deze gedachtengang past de verwachting, dat uitgezonderd van een chirur-
gisch ingrijpen, van arsenicum-preparaten en ook van zuurstofafgevende middelen
(spirochaeten zijn anaëroob) succes kan worden verwacht. Ook met gal en tauro-
cholzuurnatrium schijnen proeven aangewezen.

(Prof. Hartog is op grond van zijn waarnemingen tot de conclusie gekomen,
dat neosalvarsan intraveneus bij het paard aangewend, geen bijzonder gunstigen
invloed op de genezing van hoefkanker heeft — Ref.) Brands.

Kingma Boltjes (N. T. v. Geneesk. 1928. I. blz. 2960) kreeg een 21-jarig man
in behandeling, lijkbleek, met links van het sternum een wondje van ³/₄ c.M.,
onvoelbare pols en zwakke harttonen. De wond werd naar boven toe verlengd
en naast het sternum werden de ribkraakbeenderen van 7de, 6de, 5de en 4de rib
doorgesneden, de ribbeboog naar buiten getrokken en de pleura geopend. Het
pericard, dat donkerblauw was en sterk gespannen, werd met een chirurgies pincet
gepakt en opengeknipt. Een zwarte bloedmassa kwam naar buiten, het hart werd
zichtbaar en uit een wondje van c.M. spoot rhytmies, zwart bloed. Het hart
werd in de linkerhand gehouden en gesloten met een catguthechting en met een
tweede overhecht. Pericard en pleura werden met gaas uitgedroogd, het pericard
werd gesloten en de pleura tegelijk met den thoraxwand door hechtingen door de
ribkraakbeenderen. De pectoralis major werd er overheen gehecht, daarna de
huid.

Dr. Blumenberg raadt (Miinch. Med. Wocli. 1928, No. 16) dit middel (van de
firma Trommsdorff—Aachen) aan. De zeep is een witte zalfvormige massa, die
in tuben in den handel wordt gebracht (een doosje met 5 tuben kost 2 R.M.— de
inhoud van een tube (15 gram) is voldoende voor één grondige ontsmetting der
handen). De zeep bestaat uit 14% zeep en 86% mengsel van alkohol (van 99%)
en dijozol. De handen worden vooraf op de gewone wijze 3 minuten onder de
warmwaterleiding met water, zeep en borstel gereinigd, afdrogen is daarna niet
noodig ; nu wordt de dijozolzeep op handen en onderarmen flink ingewreven
tot de inhoud van een tube verbruikt is, dit neemt hoogstens 5 minuten tijd. De
op de huid achtergebleven zeepresten worden met i°/₀₀ sublimaat of 5% lysol
afgespoeld. Bij laboratoriumproeven bleek dat na behandeling met dijozolzeep
het aantal microörganismen op de handen met 99—100% was verminderd. VooraJ
in de kleine chirurgie en op praktijk is volgens Blumenberg het preparaat vooral
gemakkelijk in het gebruik. Het tast de huid niet aan en is ook nog desodorizeerend.

Straub, Hornung, Flörcken Mues en Roith Miinch. med. Woch., N. T. v. G.
1928 I blz. 2082 pasten (bij den mens) deze methode dikwijls toe en prijzen haar,
met uitzondering van Hornung die ze bij 100 bevallingen gebruikte en bij 38 zwak-
kere weeën en soms nabloeding zag. De andere onderzoekers achten de voordeelen
dezer nacose-methode echter veel grooter dan de nadeelen. Volgens Straub moet
een 3 % oplossing gebruikt worden ; het grootste gedeelte van het avertine is
binnen 20 minuten geresorbeerd, en daar het water langzamer geresorbeerd wordt

dan het er in opgelost avertine wordt de in het rectum aanwezige oplossing slapper.
Is de patiënt na 15 minuten niet in narcose dan laat men de rest uit het rectum
afloopen en giet een kleinere hoeveelheid 3% oplossing in. Voor een volle narcose
gebruikt Straub 0.15 gram avertine per K.G. lichaamsgewicht en voor inleiding
van een inhalatie-narcose 0,075-—0.1 gram. Vrijburg.

W. Nagel. Münch. Med. Woch. No. 2. 1928. Nagel merkt op dat er af en
toe fox-terriers met staande ooren worden geboren, terwijl de ooren bij deze honden
V-vormig en klein behooren te zijn en naar voren toe op den kop moeten hangen.

Als algemeen narcoticum gebruikte hij morphine ; bovendien werd door hem
locaal nog een subcutane injectie van een novocaïne-suprarenineoplossing aange-
wend. Ongeveer op de grens van onderste en middelste derde deel van de oor-
schelp werd aan de binnenzijde daarvan een -(-334 c.M. lange, van lateraal naar
mediaal verloopende huidsnede gemaakt; vervolgens aan beide zijden van de
gemaakte wond de huid wat losgepraepareerd en een -J- 3—5 m.M. breede streep
kraakbeen verwijderd. Hierdoor klapt het oor naar voren toe om. Na hechting
van de wond werd een verband aangelegd. Hij wijst erop dat gezorgd dient te
worden dat het kraakbeen ter plaatse niet meer vergroeit en raadt, om dit bereiken,
aan bij iedere verbandwisseling de oorschelp even te strekken en te masseeren.

Het door Nagel met deze operatie bereikte resultaat zou zeer goed geweest
zijn. Veenendaal.

Volgens Dr. Clauncey L. Barker te New-York sterven 60% van de kinderen
die geboren worden uit moeders die gewoon zijn te rooken, vóór hun tweede jaar.

Volgens Dr. Murk Jansen worden de kiemcellen van den rooker meer geschaad
dan de rooker zelf; zijn kinderen zijn daardoor zwakker. Volgens een ambtenaar
van Pro Juventute geven in den laatsten tijd het meest aanleiding tot ,,onder
toezicht plaatsen" : de sigaret, de bioscoop en de dancing. De drank wordt niet in
de eerste plaats genoemd, speelt echter bij de dancing een groote (en gevaarlijke)
rol. (Tijdschr. v. Soc. Hyg. 1928, No. 9). Vr.

Ammonia en terpentijnolie geven aan het vlees een bijsmaak, die het ongeschikt
maakt voor het gebruik ; chloralhydraat daarentegen niet.

Een oplossing van hypermangan.kalicus kan als tegengif bij fosforvergiftiging
gebruikt worden.

Katten kunnen niet alleen gemakkelijk vergiftigd worden met carbolpreparaten
maar ook met benzo-naphtol.

Een gipsverband kan gemakkelijk met een mes worden opengesneden als men
er eerst eenige minuten een stuk watten oplegt gedrenkt in azijn.

Bij laedeering van de cornea door kalk is suikerwater, door zwavelzuur is mag-
nesiamelk, door sulfas cupri of sublimaat is eiwit te gebruiken.

Bij diepe ulcus corneae mag men geen atropine indruppelen. Locale anaestesie
treedt niet op als bij het insteken de naald in een bloedvaatje komt ; men spuit
dan het anaesteticum in het bloed.

II. UITKOMSTEN VAN HET BLOEDONDERZOEK EN BESCHOU-
WINGEN NAAR AANLEIDING DAARVAN.

IV. DE ONMIDDELLIJKE OORZAKEN DER SYMPTOMEN VAN KALF-
ZIEKTE EN VAN ANALOGE SYNDROMEN.

Melkziekte en eenige andere bij melkvee plotseling optredende
syndromen mag men als functioneele stoornissen beschouwen.

Stoornissen waarbij de werking van het autonome (vegetatieve)
zenuwstelsel of van de endocrine organen van streek is of wel de
samenwerking dezer beide groepen van organen in het ongerede
is geraakt. Er ontbreekt hierbij iets aan het geordend samenwer-
ken der afzonderlijke organen ; het regelingsmechanisme dat
overal de juiste physiologische verhoudingen moet in stand
houden, functioneert niet normaal. I)e stofwisselingsprocessen
verloopen niet op de gewone wijze. Een van de gevolgen daarvan
zal zijn, dat de bloedsamenstelling niet normaal is; want afge-
scheiden daarvan dat een abnormaal verloop der stofwisse-
lingsstoornissen aanleiding zal kunnen zijn van een veranderde
samenstelling van het bloed, is het hoe langer hoe meer duidelijk
geworden, dat elke afwijking in de bloedsamenstelling een phy-
siologische prikkel is voor het in functie stellen van het regelings-
mechanisme. Blijft de abnormale samenstelling bestaan, dan is
dat een aanduiding voor een niet normaal functioneerend rege-
lingsmechanisme, althans van zijn onvoldoende praestatie.

Men mag dus verwachten dat bij functioneele stoornissen in het
algemeen afwijkingen van de bloedsamenstelling zullen voorkomen.
Het is natuurlijk niet zeker dat men die afwijkingen altijd zal
kunnen constateeren. Onze onderzoekingsmethoden zijn niet
alle even gevoelig. Zooals verderop zal blijken, bestaan er goede
gronden om aan te nemen, dat uit den aard dezer afwijkingen soms
gevolgtrekkingen zijn te maken betreffende het onderdeel van het
regelingsmechanisme dat niet normaal functioneert m. a. w. zal
liet bloedonderzoek soms in staat stellen een inzicht te ver-

schaffen in den aard der functioneele stoornis en wordt daardoor
de mogelijkheid geopend om een rationeele therapie aan te geven.

De studie van de hierboven bedoelde syndromen door middel
van bloedonderzoek ligt dus voor de hand.

Dank zij de hulp van een aantal dierenartsen, waarvoor ik zeer
dankbaar ben, was ik in staat van aan melkziekte lijdende run-
deren in dit voorjaar een groot aantal monsters bloed te onder-
zoeken, nadat in het voorjaar van 1927 reeds enkele monsters
waren onderzocht.

Ook van dieren, die aan verwante syndromen leden, werden
een aantal monsters bloed onderzocht. Ook hierbij werden afwij-
kingen in de bloedsamenstelling aangetoond, welke dikwijls ver-
schilden van die welke bij melkziekte voorkwamen.

Aangezien een gestoord regelingsmechanisme uit den aard dei-
zaak de quantitative samenstelling van het bloed in verschillende
richtingen kan wijzigen, diende het bloedonderzoek vrij uitvoerig
te zijn. In eenige monsters werden dan ook een vrij groot aantal
bepalingen verricht. Daarmede kon echter niet worden doorge-
gaan, indien wat zeker gewenscht was, het bloed van veel melk-
zieke patiënten onderzocht zou worden ; er moest tusschen beide
werkwijzen een keuze worden gedaan. Een aantal bestanddeelen
waarvan volgens de eerste analyses geen afwijkende gehalten in
het bloed van melkzieke dieren voorkwamen, werden daarom verder
niet bepaald. Aan de volledigheid van het onderzoek deed dit wel-
iswaar afbreuk, maar het leverde het voordeel op dat het aantal
gevallen, dat onderzocht kon worden, nu zoo groot was dat gevaar
voor foutieve conclusies uitgesloten was.

De bepalingen, die slechts enkele malen werden verricht waren
die van magnesium, ureum, aceton, chloor, cholesterine en kreatine
plus kreatinine. Enkele malen werd bovendien het bloed op guani-
dinebasen onderzocht.

In de meeste monsters werd behalve Ca, K en P (anorganisch
phosphorzuur) ook de alkalireserve en veelal ook de waterstof-
ionenconcentratie bepaald.

Vooral de beteekenis der uitkomsten van de bepalingen van het
Ca- en K gehalte (in het bloedserum) zal in dit artikel besproken
worden.

Het kwam mij noodig voor om ter vergelijking het bloed van
eenige gezonde runderen te onderzoeken, dat afgetapt was een of
twee dagen na den partus, dus ongeveer even lang na het kalven,
als melkziekte veelal optreedt. Immers het is niet bekend of de
samenstelling van het bloed in die dagen afwijkingen van de
gewone gehalten vertoont.

Helaas beschik ik slechts over zelf verzamelde gegevens ver-
kregen bij één melkkoe betreffende de samenstelling van het bloed

dat kort vóór, gedurende en onmiddellijk na den partus en enkele
uren later is afgetapt¹). Gezien de uitkomsten van Robinson en
Huffman zou het van belang zijn in het bijzonder omtrent het
Ca-gehalte van het bloedserum op die tijdstippen op de hoogte
te zijn.

R. en H. ²) vonden gedurende het kalven gem. 8,76 mg. % Ca,
In enkele gevallen was het nog lager nl. 6,5 a 7 mg. %, terwijl
zij voor gewone tijden een gehalte van circa ix mg. % aannemen.
Meestal was er reeds eenige stijging na 6 uren.

De uitkomsten onzer verschillende bepalingen zijn in tabellen
vermeld. Voorzoover noodig worden zij verderop besproken.

In veel gevallen werden duplo bepalingen verricht. Dit geschiedde
steeds, wanneer bijzondere uitkomsten werden gevonden. Over
de methoden van onderzoek zij het volgende medegedeeld.

Voor de Ca-bepaling werd de methode van Rothwell ³) ge-
bruikt. Bij deze methode wordt in tegenstelling met wat bij de
methoden, welke in den laatsten tijd veel worden toegepast, het
geval is, het Ca niet direct in het serum zelf doch in een bloedfil-
traat (verkregen met een trichloorazijnzuur oplossing) als oxalaat
gepraecipiteerd. Hiervoor wordt wel iets meer serum vereischt,
wat bij dit onderzoek geen bezwaar oplevert —, maar de be-
paling is dan ook nauwkeuriger.

Voor de duplo-bepalingen werd de methode van Jansen ⁴) aan-
gewend, die zeker wel als de meest exacte mag worden aangemerkt.

Voor de kaliumbepaling werd gebruik gemaakt van de veelal
toegepaste methode van Kramer en Tisdall ⁶), waarbij het prae-
cipitaat van kaliumcobaltnitriet met KMnO., wordt getitreerd.
\'Ier controle werd steeds tegelijkertijd een KCl-oplossing van be-
kende en nagenoeg dezelfde sterkte geanalyseerd. Daar de bloed-
lichaampjes veel meer kalium bevatten dan het serum, bestond
de mogelijkheid, dat in monsters waarin de scheiding van bloed-
koek en serum eerst na 2 a 3 dagen plaats heeft, het kaliumgehalte
van het serum gestegen was. Dit werd met een achttal monsters
runderbloed van gezonde dieren onderzocht. Het bleek, dat er
inderdaad na 3 dagen eenige stijging van het serumkalium is
waar te nemen, nl. van circa 2 mg.%.

Dit beïnfluenceert echter de interpretatie der uitkomsten niet,
omdat daar waar het kaliumgehalte afwijkend is, het verschil met

4 ) Z. f. Physiol. Chem. 101. 186. (1918). Het CaO werd met \'/ïoo N. zuur en \'t
Calcium-oxalaat met ¹/₁₀₀ N. Kmn0₄ getitreerd. Men overtuige zich of de te ge-
bruiken reagentia Ca-vrij zijn ; in \'t bijzonder is dit voor \'t FeCl₃ noodig. De
zeer bevredigende overeenstemming tusschen de uitkomsten volgens Rothwell,
die volgens Jansen pleit voor de bruikbaarheid der Rothwell-methode.

de normale gehalten groot is. Intusschen moet men wel bedenken,
dat om bovengenoemde reden onze bepalingen niet als geheel
exacte gegevens voor de kaliumgehalte van bloedserum van kalf-
zieke runderen aangemerkt mag worden.

Hetzelfde bezwaar doet zich ten opzichte van het anorganisch
phosphorzuur van bloedserum voor. Ook dit verandert bij bewaren
van het bloed veelal een weinig. De verschillende vormen waarin
phosphorzuur in bloed aanwezig is gaan in elkander over. De
tabel geeft aan welke verschillen wij in het bloedserum van melk-
zieke dieren vergeleken met normale runderen vonden. Daar het
gehalte aan anorganisch P slechts zeer weinig verandert en wij
bij melkziekte van koeien bijzonder lage gehalten vonden, zal de
stijging geen aanleiding tot een onjuiste conclusie zijn geweest.

Voor de magnesium-bepalingen werden de met trichloorazijn-
zuur verkregen bloedfiltraten behandeld volgens de methode van
Briggs ¹).

De suikerbepalingen zijn verricht volgens de methode die ik in
1927 uitwerkte ²), vooral om naast glucose melksuiker te bepalen.

Voor de bepaling van totaal aceton werd gebruik gemaakt van
de methode van van Slyke. ³)

De alkalireserve werd bepaald met behulp van het nieuwe ap-
paraat van van Slyke en Neill voor constant volume. ⁴)

De ureumbepalingen werden volgens de methode van Folin ⁶)
verricht ; d. w. z. na behandeling met urease werd de gevormde
ammoniak overgedestilleerd.

De chloorbepalingen zijn geschied door middel van cle methode
van Short en Gellis. ⁷)

Het meest opvallend resultaat van het bloedonderzoek is, dat
het bloedserum calciumgehaiten vertoont zoo laag als tot nu toe
weinig of nooit bij hoogere dieren gevonden zijn en waarbij men

Tabel I vermeldt de gehalten van het bloedserum van 40 kalf-
zieke koeien. Van de 40 zijn 17 beneden 5 mg. % — dus bijna de
helft der monsters — 16 tusschen 5 en 6 ; 6 tusschen 6 en 7 mg. °/₀Ca. Men mag dus zeggen dat in den regel minder dan 6 mg. % Ca
in het bloedserum aanwezig zijn. In het voorjaar van 1927 werd
hetzelfde reeds enkele malen gevonden.¹)

In slechts een geval lag het Ca-gehalte in het gebied waarin
men aanneemt dat het juist tot stoornissen komt (nl. 7—J& mg. %).
In dit geval werd 7.3 gevonden. Circa 10 a 11 mg. is normaal niet
alleen voor het rund maar ook voor verschillende andere zoog-
dieren ²) en voor den mensch. De hier gevonden gehalten zijn dus
wel zeer abnormaal. In twee gevallen was het zelfs lager dan 3 mg.%.

Er zijn behalve de 40 gevallen van Tabel I een paar gevallen
onderzocht, waarbij het calciumgehalte van het bloed niet of weinig
verlaagd was en dan in den regel ook een gehalte aan anorganisch
phosphorzuur dat belangrijk hooger was dan wij gewoonlijk bij
kalfziekte vonden.

In het eerste geval (No. 9) gaf het bloedonderzoek de volgende
uitkomsten : Ca 10,3 ; P (anorg.) 6,7 ; K 70.—mg. % in het tweede
geval (No. 1) resp. 8,7 ; 5,3 en 110.—.

In beide gevallen was de patiënt een oude koe. Bij No. 9, deelde
de dierenarts mij mede, was het geen typisch geval van melk-
ziekte ; bij No. 1 bleek enteritis voor te komen. Bij beide is het sterk
verhoogd kaliumgehalte opvallend. Men mag dus zeggen, dat deze
beide gevallen geen afbreuk doen aan hetgeen hierboven over de
samenstelling van het bloed van kalfzieke dieren is medegedeeld.

In een ander geval (No. 18) is dit niet zoo zeker". Hier werd het
volgende gevonden : Ca. 9 ; P. (anorg.) 4,7 ; K. 30,—.

Dit dier vertoonde volgens den dierenarts kalfziekte en genas
door luchtinsufflatie. Dit is het eenige geval, dat als typische kalf-
ziekte aangegeven, geen flink verlaagd Ca-gehalte vertoonde.

Er zijn twee monsters onderzocht waarvan de dierenarts op-
geeft, dat het gevallen van kalfziekte zouden ziin maar die ik niet
op Tabel I heb vermeld, ofschoon het Ca-gehalte laag was en wel
omdat er zich toch wel bijzonderheden bij voordeden nl. trad bij
No. 66 de ziekte eerst 8 dagen na den partus op nl. nadat zij enkele
dagen in de weide liep, zij viel in de sloot en vertoonde zeer sterk

1 \') Ook het Ca-gehalte verandert, zooals bleek, in bloedserum dat met de
bloedkoek in aanraking blijft. De verandering gaat niet altijd in dezelfde
richting. Als gem. van de uitkomsten bij 8 monsters bloed van normale koeien
verkregen, vonden wij een verschil — en wel een stijging — tusschen serum
na één en na 2 dagen van 0,2 mg. % Ca en tusschen dat van de 2en en 3en
dag van 0,05 mg. % Ca.

2 ) Vrij zeker moet men voor melkkoeien ook nog gehalten tusschen 9 en 10 mg.%
als normaal beschouwen. Althans deze gehalten komen niet zelden voor.

asphyxie. Dit dier had evenals No. 67 misschien wat men in
Friesland noemt voorjaarsziekte, een vorm van kopziekte.

Bij No. 67 vertoonde de ziekte zich eerst 8 weken na het kalven.
De uitkomsten van het onderzoek waren als volgt :

Daar zooals verderop zal blijken, het kaliumgehalte van het
bloedserum bij kalfziekte niet verlaagd is, is bij kalfziekte dus de
verhouding der Ca- en K-concentraties abnormaal.

De volgende vragen lagen voor de hand : waardoor wordt het
Ca-gehalte van het bloedserum beheerscht ; welke symptomen zijn
bekend voor te komen bij verlaagd Ca-gehalte en bij welke ziekten
komt het voor ; voor welke physiologische functies moet het lage
Ca-gehalte storend zijn en wat is er uit af te leiden aangaande oor-
zaak en wezen der kalfziekte. Daarbij diende dan tevens te wor-
den nagegaan of de andere door mij gevonden afwijkingen in de
bloedsamenstelling te zamen met lage Ca-gehalten eveneens voor-
komen bij de ziekten, welke door verlaagd bloedcalcium geken-
merkt zijn.

Het zou ongetwijfeld interessant zijn het gehalte aan Ca-ionen
en dat aan diffundeer baar calcium te kennen, omdat de beide
laatste vormen hier vermoedelijk alleen van belang zijn. Dit onder-
zoek is echter tijdroovend en het is de vraag of in den tijd, die
verliep tusschen de aftapping en het onderzoek, de concentraties
der beide vormen niet veranderen.

Het is bekend dat het calciumgehalte van het bloedserum in
het algemeen zeer constant is. Het schommelt bij een bepaald
individu slechts weinig en bij verschillende exemplaren van de-
zelfde diersoort is het nagenoeg even hoog. Zelfs onder omstandig-
heden, waarbij men schommelingen verwachten zou, blijft het
gehalte in den regel normaal, zoolang geen pathologische toe-
standen intreden. Het regelingsmechanisme voor het serum-
calcium zorgt onder normale omstandigheden daarvoor. De nauw-
keurigheid en activiteit van dit mechanisme pleit er wel voor, dat
de constantheid van het Ca -gehalte voor het organisme van groote
waarde is. De regeling komt tot stand doordat er in \'t organisme
een voorraad aanwezig is, waaruit geput kan worden wanneer de
behoefte grooter is dan de oogenblikkelijke aanvoer. De voorraad
is vooral opgehoopt in het beenderstefèel. Stewart en Percivai.
hebben aangetoond dat de voornaamste regelaars nl. de parathy-
reoideae niet werkt door verbetering der Ca-onttrekking aan het
voedsel; zij moeten dus Ca vooral aan het beenderweefsel ont-
trekken.

De aanvoer van Ca naar het bloed van uit de depóts schrijft men,
zooals gezegd, aan de parathyreoidea toe. Wanneer deze niet of
onvoldoende functioneeren daalt het gehalte; wanneer er een
hyperfunctie is (zooals bij ostitis fibrosa) dan stijgt het boven
het normale. Men heeft een hormoon uit de parathyreoideae bereid
waarmede men in staat is bij wegname van de bijschildklieren het
Ca-gehalte op peil te houden. Ook kan men het hiermede belangrijk
boven het normale doen stijgen (althans bij hond, kat en mensch).

Of de bij schildklieren bij te groote aanvoer van Ca de overmaat
uit het bloed wegnemen is niet bekend. Elke stofwisseling en zoo
ook die van de minerale bestanddeelen en waterhuishouding staat
onder invloed van bepaalde centra in de tusschenhersenen en in
het verlengde merg, die over de middelen beschikken om de be-
weging en vastlegging dezer stoffen in het organisme tot stand te
brengen. Verschillende weefsels o.a. spieren en huidweefsel en
voor Ca en P0₄ ook de beenderen kunnen voor de minerale stoffen
en water als tijdelijk depots dienen. I)e hoofdleiding bij den afvoer,
aanvoer en bij de vasthouding en afgifte der depots berust bij de
centra in de tusschenhersenen en in het verlengde merg. Zij be-
dienen zich van de vegetatieve (autonome) zenuwen en van de
endocrine organen. Het mechanisme is dus zeer ingewikkeld en
dientengevolge zijn er ook verscheidene soorten van stoornissen

bijv. in de hoofdleiding, in de depótfunctie, in de zenuwen, enz. —
denkbaar, waardoor de minerale stofwisseling in de war kan geraken.
Ook afwijkingen der nieren kunnen hierbij invloed uitoefenen ;
de nieren toch moeten de taak vervullen om, wat volgens de hoofd-
leidingsbevelen weggevoerd moet worden tot afscheiding te brengen.
Wij moeten dus wel bedenken dat bij ziekten als tetanie, osteo-
malacie, rachitis, ostitis fibrosa, melkziekte, epilepsie, enz. waarbij
afwijking der minerale stofwisseling een op den voorgrond tredend
verschijnsel is, de bovenbedoelde centra en de vegetatieve zenuwen
naast de endocrine organen een voorname rol spelen.

Invloed hierop heeft ook het D-vitamine (het antirachitisch
vitamine). Dit verhoogt het vermogen tot afzetting van Ca in de
beenderen.

Ook andere endocrine organen dan de bij schildklieren hebben
groote beteekenis voor de Ca-stofwisseling met name de ovaria.

Bekend is o.a. de genezing van osteomalacie door extirpatie der
ovaria. Dat gedurende zwangerschap dit lijden vooral optreedt,
staat misschien ook in verband met de ovariale functies in dien
tijd. Dat nog andere endocrine organen, o.a. de schildklier, van
invloed op de Ca-stofwisseling zijn, kunnen wij hier verder buiten
beschouwing laten.

welke het Ca ten aanzien van de werking die ons hier interesseert
de hoofdrol speelt — is afhankelijk van de waterstof ionenconcen-
tratie van het bloed ; bij een reactiewijziging van het bloed in de
richting naar zuur zal het kunnen stijgen bij verandering in omge-
keerden zin moet het dalen. Men kan zeer goed op de reactie van het
bloed influenceeren, o.a. door injectie van natriumbicarbonaat
de reactie in alkalische richting veranderen. Door zoowel natrium
bicarbonaat als parathormon (d. w. z. het werkzame bestanddeel
der bijschildklieren) te injicieeren kan men het Ca-gehalte van het
bloed op dezelfde hoogte houden. Ook door opzettelijk eenigen
tijd snel en diep uit te ademen daalt het gehalte aan Ca-ionen in
het bloed. Door hyperventilatie toch verdwijnt het vrije koolzuur
uit het bloed zoodat de waterstofionen-concentratie afneemt. Bij
lijders aan latente tetanie treedt hierdoor sneller dan bij normale
personen tetanie op.

Niet alleen door injecties maar ook door toediening per os, zij
het dan ook minder snel, kan men de reactie van het bloed in zure
of alkalische richting wijzigen o.a. het eerste door calciumchloride
en ammoniumchloride, het tweede door natriumbicarbonaat.

Zooals zooeven werd gezegd: wordt de Ca-stofwisseling blijkens
de studie der laatste 20 jaren voornamelijk beheerscht door de
bijschildklieren ; deze organen regelen het Ca-gehalte van het
bloedserum¹). Hieromtrent zijn zooveel proeven aan tal van insti-
tuten verricht dat daaraan niet getwijfeld kan worden.

i^ste Geheele of gedeeltelijke wegname van de bijschildklieren ²)
doet spoedig het Ca-gehalte van het bloedserum dalen van 10 a
11 mg. tot 5 a 7 mg. ; soms tot 5 a 4 mg. per 100 cc.

₂de Toediening van calciumzouten doet bij dieren zonder para-
thyreoidea of bij dieren met gebrekkig functioneeren dezer klieren
de stoornissen (voornamelijk tetanie) verminderen of geheel op-
houden (met uitzondering van de cataractvorming welke bij deze
dieren voorkomt).

3^de Door toediening van een werkzaam extract uit de bijschild-
klieren is bij dieren, van welke deze klieren zijn weggenomen, het
bloed Ca-gehalte gemakkelijk tot het normale te verhoogen, zelfs
belangrijk boven het normale te brengen (bijv. tot 18 a 20 mg.),
ook dan wanneer het dieet weinig Ca bevat (onttrekking aan de
beenderen).

4^de De parathyreoideae oefenen blijkbaar invloed uit op de kalk-
afzettingen in het osteoid weefsel (gedurende den groei), in den-
tine, enz., want bij geheel of gedeeltelijke wegname dezer klieren

2 ) Bijna altijd worden bij de dieren zoowel de schildklieren als de bijschild-
klieren weggenomen. Men heeft dus feitelijk niet het recht al de verschijnselen
aan de wegname der bijschildklier alleen toe te schrijven.

bevatten deze weefsels minder dan het normale Ca-gehalte. Hier-
mede hangt vermoedelijk samen dat bij ziekten die door abnor-
male calcificatie der beenderen gekenmerkt zijn (rachitis, osteo-
malacie enz.) wel hypertrophy van de parathyreoideae is waarge-
nomen.

5^de Geheele of gedeeltelijke wegname der bij schildklieren ver-
laagt de Ca-afscheiding in faeces en urine. Vermoedelijk beheer-
schen deze klieren de permeabiliteit van de darmwanden voor Ca.

6^de Omstandigheden waardoor aan het organisme verhoogde
eischen ten opzichte van de Ca-voorzieningen worden gesteld of
waarbij onvoldoende voorziening met Ca voorkomt hebben niet
zelden hypertrophy (hyperplasie) der bijschildklieren ten gevolge.
Bij zwangerschap en lactatie is dit o.a. herhaaldelijk waargenomen,
terwijl noch hierbij noch bij onvoldoende Ca-toevoer het bloed-
calciumgehalte van belang verlaagd is.

Vragen wij ons nu af welke de gevolgen zijn van onvoldoend of
in het geheel niet functioneeren der bijschildklieren dan valt
dadelijk op te merken dat de hieromtrent beschikbare gegevens
hoofdzakelijk ontleend zijn aan het experiment ; dus aan proeven
met dieren die men geheel of gedeeltelijk van deze klieren beroofde.
Men heeft de experimenten somtijds zoo ingericht dat men zorgde
dat het niet tot waarneembare stoornissen kwam en dan later op
de een of andere wijze de omstandigheden slechter gemaakt bijv.
door zwangerschap in te laten treden.

Het gewone effect der wegname van de bijschildklieren is het
optreden van tetanie, krampen, fribrillaire contracties van de
spieren beginnend met de spieren van de kop en ten slotte van de
pooten en verder verhoogde prikkelbaarheid — vooral electrisch
der periphere motorische zenuwen.

Er is echter verschil in symptomen bij de verschillende dier-
soorten, vooral planteneters schijnen minder sterk te reageeren
o.a. schapen.

Verder ondervinden oudere dieren, blijkens de proeven, ook
minder bezwaren van de wegname der bij-schildklieren dan jongere.

Bij dieren die nog voldoende parath. werking hebben om schijn-
baar normaal te blijven — latente tetanie — heeft de voeding
invloed op den toestand ; vleesch — vooral eenigszins bedor-
ven — is slecht, melk en lactose zijn bijzonder gunstig. Consti-
patie is zeer ongunstig.

In den regel veroorzaakt tetanie den dood vooral door asphyxie
wegens langdurige contractie van de larynx en ademhalingsspieren.

Ofschoon de meest voorkomende symptomen weinig gemeen-
schap vertoonen met die van kalfziekte zijn er ook gevallen waarbij
depressie van af het begin optreedt met slaperigheid (versuffing)
een apathischen toestand, snelle vermagering en parese ; terwijl
na een paar weken de dood intreedt.

Bij sommige afwijkende vormen van kalfziekte¹) en bij enkele
verwante syndromen komen de symptomen beter met die van
tetanie overeen. Dit geldt vooral voor die der voorjaarsziekte.

Terwijl de verhoogde prikkelbaarheid (vooral de electrische)
van de periphere zenuwen wel het meest constante effect is van de
wegname der parathyreoideae, is ook het maagdarmkanaal aange-
daan. Men kan bij deze dieren door calciumtoediening het darm-
kanaal normaal doen functioneeren.

Men neemt wel aan dat bij gemis aan parathyreoideae de darm-
wand een verhoogde permeabiliteit voor Ca heeft of dat de drem-
pelwaarde der Ca-excretie verlaagd is.

Men heeft zich afgevraagd of het lage Ca-gehalte op zich zelf
de ernstige symptomen, zooals tetanie, veroorzaakt of dat aan een
toxische stof gedacht moest worden.

Dat de symptomen aan iets bijzonders wat betreft het bloed is
toe te schrijven, heeft men kunnen aantoonen door bloed van een
hond met tetanie te doen stroomen door een geïsoleerd lichaams-
deel (been) van een normaal dier. De periphere zenuwen van dit
been verkregen daardoor de verhoogde electrische prikkelbaarheid.

Laat men zoodanig geïsoleerd lichaamsdeel doorstroomen met
bloed waaraan door dialyse een deel van het Ca onttrokken is,
dan treedt het zelfde verschijnsel op. Ook wordt de prikkelbaarheid
van spieren en zenuwen hooger wanneer zij in Ca-arme oplos-
singen worden gesuspendeerd. Deze en andere feiten — o.a. dat
de heftigheid van de tetanie parallel schijnt te gaan met de ver-
laging van het bloed Ca-gehalte — hebben bij velen de overtuiging
gevestigd, dat de verschijnselen aan de verlaging van het bloed-
calcium moeten worden toegeschreven.

Er bleven echter enkele moeilijk verklaarbare experimenteele uit-
komsten nl. dat aftappen van bloed en ook het in de bloedbaan
brengen van physiologische zout-oplossing of van Ca-vrije Ringersche
oplossing of van stoffen als magnesiumchloride, morphine, enz. bij
tetanie na wegname van de parathyreoideae genezing brengt, al-
thans tijdelijk. De werking van sommige dezer stoffen kan zoo
verklaard worden, dat zij de prikkelbaarheid van het zenuwstelsel
verminderen (narcotica) wat dus niet zou pleiten tegen de meening,
dat verlaging van het bloed-calcium — zonder kunstmatige ver-
mindering van de prikkelbaarheid van het zenuwstelsel — inder-
daad de tetanie-symptomen veroorzaakt.

De werking van het aftappen van bloed enz. is minder onver-
klaarbaar dan men oppervlakkig zou denken. Het Ca-gehalte van
het bloedserum stijgt nl. hierdoor.

\') Wellicht zijn er bij \'t begin van melkziekte dikwijls tetaniekrampen ; toch
schijnt tetanie bij deze ziekte niet op den voorgrond tredend.

Toch zijn er waarnemingen verricht die moeilijk te interpre-
teeren zijn wanneer men een verlaagd bloedcalcium als de oorzaak
aanneemt o.a. vond Coi.lip in T926 dat konijnen na wegname van
de bijschildklieren en in leven gehouden met een extract uit de
bijschildklieren bij normaal Ca-gehalte van het bloed in tetanie
sterven zoodra de toediening van het extract ophoudt¹) en verder
is niet goed met de Ca-theorie te verklaren dat vleesch (vooral
eenigszins oud) zoo sterk tetanie in de hand werkt, terwijl met
andere dieeten tetanie tegengehouden kan worden o.a. met melk
en lactose.

Volgens Salvesen zou vleesch niet meer nadeelig zijn wanneer
men er Ca-zouten aan toevoegt en zou melk, waaruit het Ca door
oxalaat is neergeslagen, geen gunstige werking meer bezitten.
Verder is constipatie zeer nadeelig.

Het blijft nog altijd mogelijk dat een schadelijke stof een rol
speelt. Daarbij wordt dan bij voorkeur gedacht aan het darmkanaal
als plaats van vorming. Men heeft gevonden dat bij honden zonder
parathyreoideae de wegname van het colon beterschap brengt,
terwijl prikkelen van het slijmvlies van het duodenum met chloro-
form het omgekeerde effect heeft.

Aangezien het niet is uitgemaakt of een toxische stof aange-
nomen moet worden, is dus ook niet te zeggen welke stof het zou
moeten zijn. Men heeft analogie gevonden tusschen tetanie na
parathyreoidectomie en vergiftiging met guanidinebasen, echter
zijn er punten van verschil aan te wijzen o.a. vond men na
toediening van guanidinebassen geen regelmatige bloedcalcium-
verlaging en geen genezing door het extract van de bijschild-
klieren. Na wegname der bijschildklieren kan men met Ca-
zouten de dieren, zooals wij zagen, in het leven houden, toch is
na elke injectie het Ca-gehalte van het bloed binnen eenige uren
weder gedaald tot dat waarbij tetanie optreedt.

Bij latente tetanie na wegname van de bij schildklieren is de tole-
rantie voor glucose volgens Salvesen afgenomen, terwijl deze
afname bij actieve tetanie nog grooter is. Hij vond hyperglycaemie,
zoodat er geen verhoogde permeabiliteit der nieren doch stoornis
in de glucose — glycogeen-regeling bestond.

Salvesen neemt aan, dat de symptomen der parathyreoidea-
insufficientie aan Ca-gebrek in het bloed zijn toe te schrijven —-
dat Ca-gebrek de functies van alle organen zou beinvloeden, niet
alleen van spier- en zenuwweefsels.

Van belang is dat men bij deze dieren een verlaagde drempel-
waarde voor de Ca-excretie in de darmen heeft gevonden en dus
verhoogd Ca-verlies via de darmen.

ziekte lijden na te gaan of zij in de vaste uitwerpselen hij een zelfde
rantsoen en even hooge melkgift meer Ca afscheiden dan andere
melkkoeien.

Zooals verderop zal blijken werd door mij nagegaan of bij kalf-
ziekte guanidinebasen in het bloed voorkomen. Dit bleek niet het
geval te zijn. Ook werd onderzocht of het bloed voor het konijn
vergiftig was. Hiervan bleek evenmin iets. Analoge symptonen
noch andere afwijkingen werden bij deze konijnen waargenomen.

Voorloopig van de kwestie in hoeverre onvoldoend functioneeren
van de bij schildklieren bij kalfziekte een rol speelt en van de over-
eenkomst met tetanie afstappend, dringt zich de vraag op, of de
gestoorde calciumstofwisseling, die blijkens de bloedanalyses bij
kalfziekte voorkomt, in verband staat met de calciumvoorziening
der dieren, dus met de calciumopname uit het voeder en de c.al-
ciumafgifte in melk, urine en faeces.

Wanneer wij deze vraag naar aanleiding der lage Ca-gehalten
van het bloed-serum behandelen dan stellen wij daarbij feitelijk
als van zelf sprekend voorop, dat het Ca-gehalte van het bloed-
serum een vrij juiste afspiegeling geeft van de calciumrijkdom
der weefsels.

Men mag inderdaad aannemen dat met een laag Ca-gehalte van
het serum in het algemeen een laag Ca-gehalte van de weefsels
gepaard zal gaan, ofschoon het denkbaar is, dat een tijdelijke
groote calciuinbehoefte van een orgaan ten gevolge zal kunnen
hebben, dat een tijdelijke verlaging in het bloed samen gaat met
een verhooging van het Ca-gehalte in dat orgaan.

Te onderzoeken of onvoldoende calciumvoorziening een voor-
naam aetiologisch moment der kalfziekte is, ligt te meer voor de
hand nu het bekend is, dat deze voorziening, evenals die van phos-
phorzuur, bij melkkoeien dikwijls te wenschen overlaat.

Weliswaar vormt het beenderstelsel een groot (\'a-reservoir,
doch het is niet onmogelijk dat wanneer dit een deel van zijn Ca
en P verloren heeft, de verdere afgifte minder gemakkelijk plaats
heeft en de bijschildklieren moeilijker hun regelende werking
kunnen uitoefenen, zoodat het Ca-evenwicht slechts moeilijk ge-
handhaafd kan worden.

Wij zullen dus thans enkele medcdeelingen doen over de cal-
ciumvoorziening en de factoren, welke daarbij een rol spelen.

Wat de calciumafgifte via het darmkanaal betreft zij er op ge-
wezen, dat in het darmkanaal calcium wordt gesecreteerd, d. w. z.
van uit het organisme (het bloed) calcium door den darmwand
naar het darmlumen gaat en wordt dit calcium met de faeces af-
gescheiden. In de faeces vindt men dus niet alleen het calcium
dat in het onverteerbare deel van het voeder voorkwam. De hoe-
veelheid gesecreteerd Ca hangt dus niet alleen af van het voeder
maar ook van physiologische omstandigheden o.a. zal het bij

hyperfunctie van de bijschildklieren, die een hoog serumcalcium
ten gevolge heeft, vermoedelijk verhoogd zijn.¹)

Het hangt bovendien af van de hoeveelheid D-vitamine (anti-
rachitisch) die in het organisme en in het voeder aanwezig is.
Dit vitamine zal de afgifte verminderen.

De urine der runderen bevat slechts zeer weinig Ca ; wij behoeven
ons daarom hiermede niet bezig te houden. Daarentegen komt in
de melk betrekkelijk veel calcium voor.

Uit voederproeven is gebleken, dat melkkoeien dikwijls een
negatieve calciumbalans vertoonen ; zoo zelfs dat ongeveer even-
veel calcium per dag verloren gaat als in de melk aanwezig is.
Dit is vaak ook bij een ruime voedering het geval. De dieren geven
gedurende een lactatieperiode niet zelden } deel en misschien
soms nog wel meer van het calcium van het organisme— natuurlijk
vooral van het beenderstelsel — af. Wat betreft de omstandig-
heden waaronder de opname van het calcium uit het voeder wordt
beinvloed, moge behalve op de hoeveelheid Ca in het voeder en
de vorm waarin het daarin voorkomt, op de volgende twee worden
gewezen.

Ten eerste op de reactie van den darminhoud, in zonderheid
van het duodenum. Is deze niet zuur dan is de opname slecht.
Bij rachitis heeft men\'niet zelden een alkalische reactie gevonden.

De tweede faktor is het D-vitamine. Dit bevordert naar het
schijnt de opname door de reactie van den darminhoud in zure
richting te veranderen. Het schijnt, dat dit vitamine dus zoowel
de afgifte vermindert als de opname verbetert en verder op de
Ca-afzetting in de weefsels een gunstigen invloed uitoefent. Van-
daar dat middelen als levertraan, daar waar de Ca-balans ongunstig
is en waar de Ca-afzetting bevorderd moet worden (rachitis), gunstig
werken.

Er zijn, naar mij voorkomt, verschillende motieven om de melk-
ziekte met de voeding — speciaal met onvoldoende minerale voor-
ziening — in verband te brengen, nl.

2^de Dat de ziekte juist bij de beste melkkoeien voorkomt ;
dus bij die dieren aan welk de zwaarste eischen wat Ca en P (ook
natuurlijk aan andere stoffen) worden gesteld.

3^de Dat de ziekte minder voorkomt, wanneer minder kracht-
voeder werd gegeven; dus de melkproductie minder geforceerd werd
(krachtvoeder is in het algemeen Ca-arm : bevat veelal per Kg.
genoeg eiwit voor 7 L. melk en slechts genoeg Ca voor i \\ L.).

1 \') Wellicht bestaat er bij insufficientie dezer organen een verhoogde darm-
permeabiliteit voor Ca.

2 ) Zie o.a. mijn artikels in Landb.k. Tijdschrift, in Z. f. Tierziichtting und Ziicht.
biol. 1925 en verslag voordracht I.andb. ver. Holl. Noorderkw. 1927.

4^de Dat bij vaarzen (iste kalf) de ziekte weinig of niet voor-
komt (wanneer dus gedurende de drachtigheid geen melk werd ge-
geven).

5^de. Dat de ziekte eerst in de laatste beide eeuwen voorkomt
d. w. z. sedert de melkproduktie verhoogd is en steeds frequenter
wordt en vermoedelijk in erger mate optreedt naarmate sterker
in de melkrichting gefokt wordt.

Het blijft natuurlijk de vraag waarom het bezwaar van de
verarming aan Ca zoo plotseling te voorschijn komt en d^ Ca-
onttrekking in eens op moeilijkheden schijnt te stuiten. Om dit
te verklaren zal bij deze dieren aan een gemakkelijk insufficiënt
worden van het regelingsmechanisme, der Ca-huishouding ge-
dacht moeten worden. Ik kom hierop terug.

Wanneer hier betoogd wordt, dat het latente evenwicht dat
blijkbaar bij melkkoeien dikwijls voorkomt en zich nu eens in
kalfziekte, dan in acetonaemie, voorjaarsziekte, kopziekte of
zwangerschapstoxicosen enz. uit, waarschijnlijk voor een groot
deel te wijten is aan de gebrekkige calcium voorziening, dan dienen
wij wel te bedenken, dat wij daarvoor geen directe bewijzen heb-
ben en dat bij sommige dezer functioneele stoornissen ook geen
verlaagd Ca-gehalte van het bloedserum voorkomt.

Men kan een deel der argumenten, welke hierboven werden
aangevoerd voor de aanname, dat door gebrekkige Ca-voorziening
de praedispositie ontstaat, ook gebruiken om te betoogen, dat
het de zeer hooge eischen, welke aan het organisme der drachtige
en tegelijkertijd zeer veel melkgevende dieren gesteld worden, zijn,
die het labiele evenwicht veroorzaken. Bij acetonaemie zal men
eerder deze laatste gedachtengang laten gelden, want daarbij is
niet de minerale doch wel de organische stofwisseling gestoord.

Maar dan zal men toch weder moeten aannemen, dat aan deze
hooge eischen te moeilijker voldaan zal kunnen worden naarmate
de levensomstandigheden — waaronder de voeding — meer te
wenschen overlaten en daar wij weten dat juist de voorziening met
mineralen zoo dikwijls geheel onvoldoende is, komen wij ook langs
dezen weg weder op hetzelfde punt uit. Afstappende van de cal-
ciumverzorging en het onvoldoende hiervan bij melkrijk vee, moge
in het kort worden vermeld bij welke pathologische toestanden
men een verlaagd calciumgehalte in het bloedserum vindt.

Het meest opvallend is dit, zooals wij reeds zagen, bij sommige
vormen van tetanie het geval nl. bij tetanie na wegname van de
bijschildklieren en bij zuigelingen-tetanie, welke o.a. dikwijls
bij spasmophilie na rachitis voorkomt. Deze tetanie geneest o.a.
door injecties van het parathormon. Opmerkelijk is het dat deze
tetanie dikwijls na rachitis voorkomt, terwijl toch in meer dan één
opzicht verschil tusschen rachitis en tetanie bestaat; immers bij
rachitis is het bloed niet of niet erg verarmd aan Ca — wel aan

anorganisch phosphorzuur —• en bovendien is bij rachitis een
eenigszins acidotische toestand aanwezig, terwijl bij tetanie, en
naar het schijnt ook bij spasmophilie, alkalosis en een verlaagd
Ca-gehalte van het bloedserum voorkomt. Wij hebben in beide ge-
vallen met een labielen toestand van het organisme te doen — ik
kom hierop nog terug — waarbij een heen en weer schommelen
naar beide zijden (Pendelbewegung) van de stofwisselingsfuncties
of wel een overcompensatie onder invloed van het vegetatieve
zenuwstelsel schijnt voor te komen.

Aldus wordt verklaard, dat er eenerzijds een tegenstelling tus-
schen tetanie en rachitis bestaat doch aan den anderen kant ver-
wantschap blijkens het voorkomen van beide syndromen achtereen-
volgens bij dezelfde kinderen. De therapie zal natuurlijk moeten
verschillen. Men zal bij tetanie een snel resultaat verkrijgen door
het parathormon en door injectie van calciumchloride, bij rachitis
is dit niet te verwachten ; hier zal men bovendien geen parathor-
mon aanwenden, omdat dit de kalkvastlegging in de beenderen,
die bij rachitis onvo\'doend is, nog minder zou maken.

Bij rachitis zal men middelen toepassen, die kalkopname en
kalkvastlegging bevorderen dus levertraan, ultraviolet licht, zon-
licht en een rationeel dieet.

Niet bij alle vormen van tetanie is er verlaagd Ca-gehalte o.a.
niet wanneer zij een gevolg is van kunstmatige of op andere wijze
veroorzaakte hyperventilatie of van toediening van veel natrium-
bicarbonaat.¹) Calciumverlaging werd verder bij ernstige nephritis
(azotaemisch) aangetoond.

Bij chronische infecties zou het gehalte aan Ca-ionen in het
bloedserum soms verminderd zijn, zoo ook bij sommige huidziek-
ten (o.a. lupus erythematosus). In het algemeen komen echter
stoornissen van het Ca-metabolisme weinig voor en zullen zij wel
altijd een gevolg zijn van een gebrekkig regelingsmechanisme.

Uit den aard der zaak zijn bij de regeling van het Ca-evenwicht
ook de depots betrokken — men kan zich dus denken, dat de
depots gebrekkig functioneeren hetzij niet goed opnemen en vast-
leggen of niet goed afgeven.

Een groote rol speelt bij de regeling verder ook de lever, die in
het algemeen moet zorgen, dat het uit de darm opgenomene niet
te langzaam en niet te snel in de groote circulatie overgaat, waar-
voor o.a. de Lebersperre dient die door het vegetatieve zenuwstelsel
wordt beheerscht en die den omvang van de lever zeer kan doen
veranderen ; o.a. zou door intraveneuse injectie van veel glucose
de omvang van de lever duidelijk beinvloed worden.

Verhoogd Ca-gehalte komt in het serum voor bij ostitis fibrosa,
tvelke afwijking wordt toegeschreven aan een hyperfunctie van de

*) Wij wezen er intusschen reeds op dat hyperventilatie en natriumbicarbonaat
het gehalte aan Ca-ionen in het bloed verlagen.

bijschildklieren. Een motief hiervoor is o.a., dat bij deze ziekte,
tumoren aan de parathyreoidea voorkomen en wegname hiervan
genezing van de ostitis fibrosa brengt.

Men kan door injectie van het parathormon dat CoI.lip uit de
bijschildklieren heeft bereid, het Ca-gehalte van het bloedserum
eveneens boven het normale doen zijn ; natuurlijk zonder dat
ostitis fibrosa ontstaat. Het is, zooals hierboven herhaaldelijk
bleek, vrij zeker dat bij verlagingen van het blóedcalcium en de
daarmede verband houdende stoornissen in den regel in de eerste
plaats aan het niet goed functioneeren van de bijschildklieren
gedacht moet worden. In sommige gevallen is alkalosis, die de
oplosbaarheid der calciunhonen verlaagt wellicht derechtstreeksche
oorzaak.

Dat er bij de voor kalfziekte en analoge syndromen ontvankelijke
dieren voortdurend een latente kalfziekte voorkomt, die wellicht
door bloedonderzoek te constateeren is, doordat het serumcalcium
reeds eenige verlaging vertoont -— misschien vooral in den ge-
ioneerden of in den diffundeerbaren vorm — is denkbaar.¹) Tot
symptomen komt het bij deze dieren niet zoolang geen bijzondere
eischen aan het organisme (behalve dan die welke een gevolg
der drachtigheid zijn) worden gesteld. Over deze bijzondere eischen
is verderop sprake. Waarschijnlijk is een langdurige verarming
van het organisme aan calcium door lactatie en drachtigheid
het praedisponeerende moment, zooals reeds is gezegd.

Een enkele opmerking zij thans gemaakt over de verklaring welke
men geeft voor de slechte gevolgen van Ca-gebrek in bloed en weef-
sels. Daaromtrent zij in de eerste plaats er op gewezen, dat reeds
verscheiden jaren bekend is, dat lagere en hoogere organismen
slechts normaal zijn, wanneer zij (en hun organen) beschikken over
verschillende ionsoorten en dat de verhoudingen der concentraties
dier ionsoorten binnen bepaalde grenzen moeten blijven; dat er
verder tusschen bepaalde ionsoorten een antagonisme bestaat,
bijv. tusschen K- en Ca-ionen. Alleen bijgoed gebalanceerde ion-
oplossingen kunnen de organen en cellen normaal functioneeren.
In- den regel neemt men aan dat de toestandsveranderingen welke
de ionen op de colloiden uitoefenen hiervan de voornaamste reden
zijn.

Zoo wordt het zwellen van de colloiden der spieren bevorderd
door Mg-ionen en tegengegaan door Ca-ionen. De Ca-ionen zouden
in het algemeen „Verfestigung der Zellcolloide" geven.

In verband met de ion-werkingen op de colloiden, staat verder
dat de door Mg veroorzaakte narcose door Ca-injectie wordt

\') Om dit uit te maken zal een uitvoerig vergelijkend onderzoek verricht
moeten worden van het bloed van melkkoeien die wel en van dieren die nooit
aan deze ziekten lijden. Met de grootte van de melkgift en met de samen-
stelling van het rantsoen zal daarbij rekening gehouden moeten worden.

opgeheven en eveneens de tegengestelde werking van Ca- en K-
ionen op de vegetatieve zenuwen. De groote beteekenis welke het
vegetatieve (autonome) zenuwstelsel, voor het functioneeren van
alle bij de stof- en energiewisseling (metabolisme) betrokken or-
ganen heeft, zal in een afzonderlijk hoofdstuk worden behandeld.

Het is uit het vorenstaand duidelijk dat men alle reden heeft,
om ernstige gevolgen aan een gestoorde Ca-stofwisseling toe te
schrijven. Teleologisch redeneerend zou men kunnen zeggen : het
is begrijpelijk dat het Ca gehalte van het bloed zoo hardnekkig
constant wordt gehouden.

De uiteenzettingen, welke in verband met het lage calciumgehalte
van het bloedserum werden gehouden, mogen worden besloten
met de opmerking, dat men waarnemingen heeft verricht, waaruit
geconcludeerd werd, dat onvoldoende calciumvoorziening de vat-
baarheid voor infectieusen abortus door de Bangsche bacil en die
voor tuberculose verhoogt.

Verscheidene onderzoekers hebben alleen de uitkomst van de
parathyreoidea-wegname op het calcium en niet dien op het
phosphorzuurgehalte van het bloed-serum nagegaan en evenmin
onderzocht hoe het met dit gehalte stond in gevallen van laag
Ca-gehalte van het bloed ; toch mag men a priori aannemen, dat
beide gehalten samenhangen. Dit is ook uit enkele onderzoekingen
wel af te leiden. Verder is van groote beteekenis dat uit sommige
onderzoekingen schijnt te blijken dat wanneer in het dieet of wel
bij experimenten, in hetgeen wordt ingespoten, de verhouding
tusschen Ca en P zeer ruim is, nl. wanneer het P-gehalte hoog is,
daardoor de gevaren voor tetanie — of misschien beter algemeen
uitgedrukt voor de gevolgen van hypocalcaemie —■ vergroot wor-
den. De verklaring hiervoor is niet gemakkelijk te geven, tenzij
men zich tevreden stelt met de waarschijnlijk te simplistische
opvatting, dat verhooging van het phosphaationgehalte de con-
centratie van het Ca-ion verlagen moet. omdat het bloedplasma
normaliter ten opzichte van het phosphaat- en calciumionen-
product verzadigd is¹) (Tisdall heeft bij honden door phosphaat-
injecties verlaging van het bloedcalcium kunnen verkrijgen tot
waarden die anders met tetanie gepaard gaan (5.5 ; 6.5 en 6.3)
zonder dat tetanie optrad. Helaas is bij deze proeven geen phosphor-
zuur in het bloed bepaald.

Ook wij hebben verlaging van serumcalcium door phosphaat-
injectie bij een pink waargenomen.

Ofschoon het wellicht juist is, dat veel phosphorzuur naast wei-
nig calcium in het rantsoen gevaar voor slechte kalkvoorziening

oplevert, kan toch bij kalfziekte de verklaring van het lage Ca-
gehalte van het bloed, niet gezocht worden in afname van Ca als
gevolg van toename van phosphorzuur in het bloed.

Immers hier zijn, zooals onze analysen aantoonen, beide con-
centraties verlaagd en alkalosis is niet aanwezig blijkens de p
H waarden, zoodat het produkt der Ca- en phosphaationen hier
niet verlaagd behoeft te zijn.

De sera der melkzieke koeien bevatten veelal minder dan 2 mg. P
per 100 cc. ; soms minder dan 1 mg. en enkele malen een hoeveel-
heid te klein om te bepalen. Er zijn ook enkele kalfziekte-sera
met normale waarden en met vrij hooge gehalten, eenmaal zelfs
met 7.5 mg., aangetroffen. In het algemeen echter is er een duidelijke
verlaging want bij koeien die in volle lactatie waren vonden wij
als laagste waarde 2,8, ook wel tusschen 6 en 8 mg. %. Bij pas
afgekalfde gezonde koeien waren de gehalten soms iets lager nl.
tusschen 2.4 en 3.7 mg. %, doch ook 6.6—7.8 mg. %.^x) Wellicht
is het met het anorganisch phosphorzuur gesteld als met het.
calcium nl. dat het gedurende den partus laag is en verschillend
snel bij de dieren stijgt.¹)

Welke beteekenis dit feit in samenhang met de andere analy-
tische uitkomsten en met de functioneele stoornissen bij melkziekte
heeft, is m.i. thans nog niet te zeggen. ²)

Opmerkelijk is het, dat bij andere pathologische toestanden,
waarbij een sterk verlaagd calciumgehalte van het bloedserum
voorkomt, met name bij tetanie, het anorganisch phosphorzuur
van het bloed verhoogd is.

Bij rachitis is het verlaagd, terwijl daarbij het Ca-gehalte in
den regel normaal is.

Het is mij niet bekend, dat men tot nu toe veel gegevens om-
trent liet verband tusschen het anorganisch phosphorzuurgehalte
van bloedserum en den toestand van het vegetatieve zenuwstelsel
bezit. Dat het phosphorzuurgehalte van het bloedserum door in-
suline wordt beinvloed, is wel waarschijnlijk. Of wij bij kalfziekte
moeten denken aan een verlaging van het anorganisch P. als gevolg
van verminderd vermogen van het organisme (van de parathy-
reoideae) om calciumphosphaat aan de beenderen te onttrekken,
zoodat tegelijk met een verlaagd calciumgehalte ook een verlaagd
phosphorzuurgehalte voor zal moeten komen, is denkbaar maar er
is omtrent den invloed der bijschildklieren op de phosphorzuurstof-
wisseling te weinig bekend om dit aan te nemen en bij tetanie na
wegname der bijschildklieren is het gehalte aan anorganisch phos-
phorzuur in het bloedserum verhoogd. Men bedenke hierbij ook

1 ^r) Zie hieromtrent de in Hoofdstuk IV vermeide cijfers, welke in die richting
wijzen.

2 ) Er is na luchtinsufflatie (Tabel IV) een flinke verhooging van het anorg. P.

dat het bloed verschillende vormen van phosphorzuur organisch
en anorganisch bevat en deze in elkaar overgaan. Of het totaal
phosphorzuur bij kalfziekte verlaagd is, werd niet onderzocht.
Uit dit onderzoek kan daarom niet met zekerheid worden afge-
leid dat de bloedsamenstelling wijst op verarming der weefsels
aan phosphorzuur.

Door vergelijking der cijfers welke wij vonden voor glucose en
anorganisch phosphorzuur, is af te leiden in hoeverre lage, resp.
hooge, gehalten van beide samengaan. In de bloedmonsters met
de laagste glucosegehalten werden 1,66 mg. % en sporen P. ge-
vonden en in die met de hoogste 1.6 ; 2.5 ; en 2.3 mg. %. Eenige
neiging schijnt er volgens deze analysen wel voor een gezamenlijk
omhoog of omlaag gaan te bestaan.

Het was van eenig belang dit na te gaan omdat men algemeen
aanneemt dat er verband bestaat tusschen het gehalte aan anor-
ganisch phosphorzuur in het bloed en de koolhydraatstofwisseling
en wel zou, indien deze laatste verlaagd is, ook het anorganisch
phosphorzuur verminderd zijn.

Ook indien dit als juist wordt aangenomen, is daarmede nog
niet gezegd, dat er geen andere oorzaken voor een verlaagd ge-
halte aan het anorganisch phosphorzuur van het bloed kunnen zijn.

Verder zij nog gemeld, dat het gehalte aan anorganisch phos-
phorzuur van bloed bij staan verandert. Onder physiologische
omstandigheden wordt er steeds anorganisch phosphorzuur in
organisch omgezet en omgekeerd , bij verstoring der normale
verhoudingen (zoo ook buiten het organisme) zal de omzetting
niet naar beide richtingen even groot behoeven te zijn. Om na te
gaan of dit bij onze proeven aanleiding tot fouten kan hebben ge-
geven, hebben wij van enkele normale koeien een bloedmonster ge-
nomen en hiervan eenige dagen na elkaar serum afgescheiden en dit
onderzocht. Daarbij bleek dat na 3 dagen in bloedserum geen noe-
menswaarde verandering van het anorganisch phosphorzuur op-
trad \') wel daarentegen na 5 dagen.

Ten overvloede zij vermeld dat enkele malen een monster bloed
van een melkzieke patiënt reeds den eersten dag werd onderzocht
en ook daarbij een verlaagd gehalte gevonden. In deze sera werd
gevonden 1.2 ; 1.9 ; 2. en 1.6 mg. Vergelijkt men deze met de
even spoedig geanalyseerde sera van gezonde versch gekalfde
koeien dan blijkt er een duidelijk verschil te bestaan.

Wegens de moeilijkheid om van versch runderbloed snel een behoorlijke
hoeveelheid bloedserum te verkrijgen werd het serum steeds eerst den volgenden
dag verzameld. Het is niet onmogelijk dat gedurende dezen eersten dag reeds
eenige verandering van het gehalte aan anorganisch phosphorzuur in het serum
plaats had. Bij normale koeien vonden wij na twee dagen (dus den 3den dag)
soms een geringe stijging 0,2 mg % P), soms een geringe daling (-}- 0.3 mg%).
Het gemiddelde bleef bij 8 koeien hetzelfde.

Opmerkelijk is het, dat bij sommige functioneele stoornissen, die
met kalfziekte verwant zijn, nagenoeg altijd normale of zelfs be-
paald hooge phosphorzuurgehalten voorkomen (een bepaald laag
gehalte kwam daarbij niet voor) vooral wanneer het Ca-gehalte
van het bloedserum normaal is. De bepaling van het gehalte aan
anorganische phosphorzuur kan misschien voor de differentiatie
van deze verschillende syndromen van belang zijn. Overigens is
het opvallend hoezeer de gehalte aan anorganisch P in het bloed-
serum bij normale runderen schommelt zie o.a. Tabel III.

Over de uitkomsten der magnesiumbepalingen behoef ik slechts
weinig te zeggen.¹) Wij vonden in drie monsters bloedserum van kalf-
ziekte patiënten ongeveer dezelfde magnesiumgehalten als in drie
monsters van gezonde in volle lactatie zijnde koeien ; de gehalten
waren resp. : 2.73 ; 2.43 en 2.84 mg. % en 2.8 ; 2.8 en 2.66 mg. %.

Het magnesiumgehalte is dus bij kalfziekte vermoedelijk niet
gewijzigd ; er werd daarom met dit onderzoek niet voortgegaan.
De bepaling van het kaliumgehalte werd verricht niet alleen om
uit te maken of het op zich zelf beschouwd afwijkend was van dat
van normaal runderbloed, en van bloed van pas afgekalfde koeien,
maar ook om te zien of de verhouding Ca tot K bij kalfziekte van
de normale afwijkt. Dit laatste omdat Zondek aan een normale
verhouding van Ca en K groote beteekenis voor het normaal
functioneeren van het vegetatieve zenuwstelsel hecht.

Tabel I doet zien, tevens door vergelijking met Tabel III, dat
het kaliumgehalte van het bloedserum bij kalfziekte veelal normaal
is. Bij 13 van 24 gevallen werd een gehalte beneden 30 mg. % ge-
vonden, terwijl een gehalte van tusschen 30 en 40 mg. voorkwam
bij 4 monsters ; wij mogen wellicht ook deze getallen rekenen te
liggen binnen de physiologische grenzen.

Er blijven dan nog over, waarin een te hoog K-gehalte voorkomt
63.4 was het hoogste cijfer.

Uit Tabel II blijkt dat bij pas gekalfde gezonde koeien ook
hooge gehalten voorkomen. Van de 8 monsters hadden slechts
drie een gehalte beneden 30 mg. %, één tusschen 30 en 40 en de
andere vier wezen een bepaald te hoog gehalte aan. Om en bij den
partus schijnt het gehalte dus niet zelden verhoogd te zijn. Het
zou daarom onjuist zijn uit onze gegevens af te leiden dat de
hooge cijfers bij de kalfzieke koeien in verband met dit syndroom
staan. Bij andere vormen van functioneele stoornissen der runderen
hebben wij herhaaldelijk sterk verhoogde kaliumgehalten van het
bloedserum — uitgezonderd bij acetonaemie²) — gevonden.

\') Aangezien Mg-injecties anaesthesie en ataxie kunnen geven was er aan-
leiding het Mg-gehalte van het bloed te bepalen.

Het aantal abnormale verlossingen is bij het paard uit den
aard der zaak veel geringer dan bij de koe, zij zijn echter veel moei-
lijker en zwaarder.

Wanneer men een repositie of embryotomie bij het paard moet
verrichten, zijn er behalve de algemeene voorschriften, die voor
elke verlossing gelden, omstandigheden, waarmee men onge-
twijfeld rekening moet houden.

moederdier beschutten tegen nadeelige gevolgen.
2°. Men moet voldoende ruimte hebben, dus niet in een paarden-
stal aan een repositie of embryotomie beginnen.
3°. Men moet bij het staande dier een zeer nauwkeurig onderzoek
instellen naar de afwijkende ligging, zoodat men bij het begin
van de hulpverleening goed georiënteerd is.
4°. Men verricht de werkzaamheden zooveel mogelijk bij het staande
dier.

Wat No. i betreft dient nog opgemerkt te worden, dat de opera-
teur erop bedacht moet zijn, dat een slag met een achterbeen
van een paard noodlottig kan zijn. Het spannen van de achter-
beenen is een doeltreffend middel, hoewel het opvallend is, dat
een paard tijdens een abnormale verlossing maar zeer zelden
neiging tot slaan vertoont. (Gedurende mijn n-jarige praktijk
ben ik maar éénmaal genoodzaakt geweest om een paard te laten
spannen en in aanmerking genomen het feit, dat dit dier reeds
in normale omstandigheden niet te vertrouwen was, kan men
veilig zeggen, dat het gevaar van slaan uiterst gering is).

Het verrichten van de verlossing onder narcose, zooals indertijd
wel beschreven is, verdient geen aanbeveling. De voordeelen van
de narcose zijn, dat men geen hinder heeft van de buikpers en
dat men het paard gemakkelijk in de een of andere ligging kan
brengen, doch daar staat tegenover, dat een repositie bij het lig-
gende dier bijna altijd onuitvoerbaar is.

Indien men bijvoorbeeld bij een torsio uteri, (terugdraaien met
de hand bij het staande dier, zooals dat bij het rund heel gemak-
kelijk gaat, is niet mogelijk) narcose toepast heeft men het voor-
deel, dat het dier veel gemakkelijker gewenteld kan worden,
maar daar staat tegenover, dat na het opheffen van de torsie,
het veulen altijd abnormale liggingen van hoofd, voorbeenen of
achterbeenen heeft. De repositie van de afwijkende liggingen
verricht men het gemakkelijkst en met het minste gevaar voor
het moederdier, bij de staande merrie. Men moet niet uit het

oog verliezen, dat de werking van de buikpers wel eens gunstig
kan zijn tijdens de werkzaamheden, terwijl tevens de tegenwerking
van het paard na verloop van eenigen tijd veel geringer wordt.

Verder moet de operateur zooveel mogelijk het moederdier be-
schutten. Verwondingen van de zij- of onderwand van de vagina,
hebben meestal een zeer nadeelig verloop in tegenstelling met der-
gelijke toestanden bij het rund.

Groote wonden in den zijwand van de vagnia bij het rund, (als
gevolg van het feit, dat een aanwezig zijnde kwantiteit vet, tegelijk
met de extractie van de vrucht, er a. h. w. uitgeperst wordt) ge-
nezen meestal in zeer korten tijd, terwijl een kleine wond bij het
paard, niettegenstaande zorgvuldige behandeling, steeds een fistel
van de vaginawand of verzakking van de eventueel gevormde
pus tot gevolg heeft.

Een afwijkende ligging van het veulen, die nog als eens voor-
komt, is de zoogenaamde ,.Hunde sitzige Lage", waarbij de twee
voorbeenen, het hoofd en de twee achterbeenen in den geboorte-
weg aanwezig zijn. Steeds is bij deze ligging door den eigenaar
reeds trekkracht uitgeoefend. Aanvankelijk schijnt de partus
geheel normaal te verloopen, evenwel niet zoo vlug als in normale
gevallen, zoodat de eigenaar aan de voorbeenen heeft laten trek-
ken. Nadat het hoofd en een gedeelte van den hals buiten de
vulva getrokken zijn, is alle trekkracht zonder resultaat en meestal <
is dan nog één of zijn zelfs twee hoeven van de achterbeenen
zichtbaar.

(Dikwijls meent de eigenaar, dat het de beenen van een andere
vrucht zijn, zoodat wij te doen zouden hebben met een tweeling-
zwangerschap). Als gevolg van de uitgeoefende trekkracht treft
men het paard steeds in liggende houding aan, het veulen gedeel-
telijk geboren, terwijl de merrie niet kan opstaan. Bij het verleenen
van hulp gaat men als volgt te werk : Eerst worden hoofd en hals
van het veulen afgesneden (vrucht is reeds lang dood).

Vervolgens maakt men het bovenliggende voorbeen subcutaan
los. Nadat dit been geextraheerd is, wordt de borstholte geopend
en longen en hart verwijderd. Nu kan ook door het middenrif
de buikholte bereikt worden, waaruit men eveneens de organen
verwijdert. Door deze bewerkingen is de ruimte in het bekken
van het moederdier grooter geworden en kan men heel gemak-
kelijk den hoef van het bovenliggende achterbeen vinden op den
bekkenbodem van het moederdier. Boven den hoef wordt nu een
dun striktouwtje bevestigd (de operateur moet steeds zelf voor
dergelijke touwtjes zorgen) en onder aanwending van eenige trek-
kracht het achterbeen van een gebogen in een gestrekte houding
gebracht. De hoef van het achterbeen moet dan komen tot aan de

basis van het oor van de vrucht. Nadat de merrie op haar andere
zijde gelegd is, wordt het tweede achterbeen op dezelfde wijze be-
handeld. Wanneer de vrucht in boven omschreven houding is ge-
bracht, kan door het uitoefenen van een matige trekkracht van
4 personen, d. w. z. aan elk voor- en elk achterbeen één persoon,
de extractie plaats hebben.

Doordat de vrucht eenigen tijd ingeklemd gezeten heeft in het
bekken, kan het paard zeer moeilijk of in \'t geheel niet opstaan,
zoodat een nabehandeling noodzakelijk is.

Verder is de vulva zeer gezwollen door veneuze stuwing ; de
verwondingen zijn dikwijls een gevolg van het feit, dat de merrie
herhaaldelijk geprobeerd heeft om op te staan, maar niet verder
kon komen dan in zittende houding, waardoor de toch al gezwollen
vulva beklemd raakte tusschen de merrie en den bodem.

Direct na den partus wordt het paard door middel van een
hangapparaat opgeheschen, waarbij zal blijken, dat het dier
meestal wel op één of beide achterbeenen kan staan. Men heeft
nog al eens last van de omstandigheid (onvoldoende innervatie
van de adductoi\'en), dat door een geringe beweging de achter-
beenen uit elkaar glijden. Om dit te voorkomen kan men de achter-
beenen beneden de kogelgewrichten aan elkaar fixeeren door een
touw of riem. Ter voorkoming van doordrukken moet voor een
doelmatige onderlaag worden gezorgd. De vulva wordt voort-
durend vochtig gehouden met een adstringeerende antiseptische
vloeistof, terwijl de staart door middel van een touw zoodanig
bevestigd wordt, dat het herhaaldelijk heen en weer bewegen over
de vulva niet mogelijk is. Na verloop van 2 x 24 uur is in den
regel al zoover herstel opgetreden, dat het hangapparaat niet
meer noodig is en het paard in de weide gedaan kan worden.

Aanbeveling verdient het ook om de secundinae na het vol-
eindigen van den abnormalen partus spoedig manueel te verwijderen.
De uterus gaat zich dan vlugger contraheeren en het gevaar van
infectie wordt belangrijk minder. In de eerste jaren van mijn
praktijk heb ik steeds een zorgvuldige irrigatie na een abnormalen
partus toegepast, doch langzamerhand ben ik tot de conclusie
gekomen, dat men zoo weinig mogelijk aan een dergelijke uterus
of vagina moet doen. De hoefbevangenheid voorkomt men door de
irrigatie niet en een feit is, dat de frequentie van bovengenoemde
ziekte, als gevolg van een abnormalen partus, zeer zeker niet
grooter is dan na een normale verlossing.

Het resultaat van de pogingen tot opheffing van een bestaande
torsio uteri hangt geheel en al af van het tijdstip van de drachtig-
heid, waarin de afwijking optreedt. Aangezien het evenwel mijn be-
doeling is om alleen afwijkingen in den partus te behandelen,

waarbij de drachtigheid voleindigd is, zal geen beschrijving van
de torsio op een ander tijdstip gegeven worden.

Verschijnselen van een torsio uteri beginnen in den regel met
geringe koliekverschijnselen, waarbij het opmerkelijk is, dat men
na een lichte koliekaanval een pauze krijgt van eenigen tijd,
waarin niet veel aan het paard te bespeuren is.

Bij geringe koliekverschijnselen op het eind van de drachtig-
heid moet er steeds aan gedacht worden, dat de oorzaak wel eens
een torsio uteri kan zijn.

Men moet bij een drachtige merrie met koliek verschijnselen
steeds op torsie onderzoeken, bij een drachtigheid van ongeveer
6 maanden kan die reeds optreden.

Bestaat een torsio uteri dan zijn de plooien in den vaginawand
te voelen, doch niet zoo duidelijk als bij het rund en meestal geeft
een rectaal onderzoek eerst voldoende zekerheid.

De therapie is niet zoo eenvoudig als bij het rund, waar men
bij het staande dier, door het laten afvloeien van het vruchtwater
en daarna vastpakken van een der elbooggewrichten meestal de
afwijking kan opheffen.

Bij het paard heeft bovengenoemde behandeling dikwijls geen
resultaat, omdat men de vrucht niet voldoende kan bereiken,
zoodat men genoodzaakt is het paard te wentelen.

De voor- en achterbeenen moeten zorgvuldig gekluisterd wor-
den om het opstaan van het dier onmogelijk te maken, eventueel
gevaar voor slaan te voorkomen en het wentelen gemakkelijker
te doen plaats hebben. Steeds doorwentelen in dezelfde richting
is uiterst moeilijk, zoodat na elke wenteling over den rug het dier
weer langzaam in de eerste ligging moet gebracht worden. Fixatie
van de vrucht door den hand van den operateur is moeilijk uit-
voerbaar en overbodig. Na elke wenteling moet echter wel zorg-
vuldig gecontroleerd worden. Wanneer de torsie is opgeheven
worden de kluisters losgemaakt en de repositic, indien mogelijk,
van voorbeenen en hoofd verricht, waarna de extractie zeer voor-
zichtig kan plaats hebben. Bij het verrichten van de repositie
moet men er aan denken eerst het hoofd van de vrucht in normale
ligging te brengen en daarna de voorbeenen. Reponeert men eerst
de voorbeenen, dan loopt men groot gevaar, dat, door het optreden
van de buikpers, als de beenen in den geboorteweg komen, het
hoofd verder afwijkt, waardoor dit niet weer te reponeeren is en
men tot embryotomie moet overgaan. Heeft men te doen met een
stuitgeboorte, waarbij afwijkende liggingen aanwezig zijn, dan
moet men meestal embryotomie doen ; de werkzaamheden, die
dan verricht moeten worden zullen nader beschreven worden.

Veulen in volkomen dwarsligging, d. \\v. z. de lengte-as van de vrucht
loodrecht en horizontaal op de lengteas van het moederdier en de extre-
miteiten en het hoofd craniaalwaarts gekeerd.

Wanneer de vrucht in boven omschreven positie ligt, is repo-
sitie op de een of andere manier onmogelijk, zoodat ons niets anders
rest dan tot embryotomie over te gaan.

Het vruchtwater is in de meeste gevallen al afgevloeid terwijl
de vrucht reeds gestorven is.

Met behulp van het vingermes wordt de buikholte van de
vrucht geopend, waartoe men de punt van het vingermes op de
ribben zet en dan in de richting van de tuber coxae snijdt.

Is de buikholte geopend dan moet men de ingewanden ver-
wijderen, waarna men met behulp van den ring van Marlot
een striktouwtje om den buik van de vrucht kan aanbrengen.
De buikwand wordt nu flink strak tegen de wervelkolom aange-
trokken en met behulp van de draadzaag van Thygesen of de
kettingzaag wordt de vrucht in tweeën gedeeld.

Daarna wordt een striktouwtje tusschen de beide achterbeenen
aangelegd en dit gedeelte van het foetus met het bekken voorop
geëxtraheerd. Vervolgens perforeert men het middenrif, maakt
een gedeelte van de huid op de ribben los en een opening tusschen
de ribben. Door deze opening brengt men weder een striktouwtje,
waarna het voorste gedeelte van de vrucht met de ribwanden
voorop verwijderd kan worden. Het verdient aanbeveling om de
borstorganen na het perforeeren van het middenrif weg te nemen,
aangezien dit later de extractie veel gemakkelijker maakt. Is alles
nauwkeurig cn voorzichtig gebeurd, dan behoeft absoluut geen
nabehandeling plaats te hebben en het paard kan weer op den
normalen tijd gedekt worden.

Opmerking : Wanneer hulp ingeroepen wordt voor een paard
komt het slechts sporadisch voor, dat de vrucht nog leeft bij aan-
komst van den operateur. De partus verloopt in normale gevallen
zeer vlug ; heeft eenige stagnatie plaats, dan is de vrucht spoedig
dood, hetgeen bij het paard een reden te meer is om zoo spoedig
mogelijk tot embryotomie over te gaan en niet langen tijd zoek te
brengen met probeeren om afwijkende liggingen te reponeeren.

De lengte-as van het foetus evenwijdig aan de lengte-as van het
moederdier, de voorbeenen in carpaalligging in de uterus, het hoofd
in den geboorteweg met de ooren naar de vulva en het mondgedeelte
naar de buikholte van het moederdier gekeerd.

Terugbrengen van de vrucht is buitengesloten, door de hevige
tegenwerking ; de voorbeenen kunnen niet gereponeerd worden,
terwijl extractie onmogelijk is of letaal voor de merrie.

Met behulp van kettingzaag of Thygesen\'s instrument wordt
het hoofd van den romp gescheiden, hetgeen heel vlug en zeer

gemakkelijk gaat, door eenvoudig een der instrumenten om den
hals van het veulen te leggen. Vervolgens worden bij het staande
dier de beide carpaalliggingen gereponeerd en extractie van de
vrucht verricht.

Door het hevige persen van het moederdier is de vulva in den
regel nog al gezwollen, waardoor nabehandeling noodig is. Kan
het paard, na het afzagen van het hoofd van de vrucht niet staan,
dan kan bij het liggende dier de bovenste carpaalligging gerepo-
neerd worden, vervolgens moet het dier gewenteld worden, waar-
door het voorbeen, dat eerst onder lag boven komt te liggen en
eveneens gereponeerd kan worden.

De lengte-as van het veulen evenwijdig aan de lengte-as van het
moederdier, twee voorbeenen in den geboorteweg, doch het hoofd terug
geslagen op linker of rechterribwand.

Repositie van het hoofd is buiten gesloten omdat men de oogen
of mond van het veulen niet kan bereiken. Hoewel het voor een
buitenstaander eenvoudig schijnt om even de kettingzaag of de
draadzaag van Thygesen om den hals aan te brengen, zooals
bij het rund soms mogelijk is, zal men echter bij het paard tot
de ondervinding komen, dat het geheel en al onmogelijk is, om
die manipulatie te verrichten. Bij ieder paard, zoowel koud- als
warmbloed liggen hals en hoofd veel te ver terug om er een touwtje
of zaag om heen te kunnen brengen.

Misschien is het bij een pony mogelijk, doch hieromtrent heb ik
geen ondervinding.

Men is dus genoodzaakt om één voorbeen, in enkele gevallen
zelfs twee voorbeenen, weg te nemen. Het wegnemen van het
voorbeen moet geschieden volgens de subcutane methode, dus
niet met behulp van de draadzaag van Thygesen. Het afzagen is
veel gemakkelijker, doch heeft het groote nadeel, dat de huid
tevens verdwenen is, die men later juist zoo hoog noodig heeft.

Losmaken van het voorbeen geschiedt bij het staande dier,
terwijl het tevens aangewezen is om eerst het been weg te nemen
van de zijde, waarop het hoofd niet ligt. Is het hoofd dus terug-
geslagen op den rechterribwand, clan moet eerst het linker voor-
been verwijderd worden. De extractie heeft bij het liggende dier
plaats, waartoe men het paard niet behoeft neer te leggen, omdat
als gevolg van de uitgeoefende trekkracht, het dier meestal uit
zich zelf gaat liggen. Ook kan extractie bij het staande dier plaats
hebben, als het paard soms niet wil gaan liggen. Als het voorbeen
verwijderd is kan men heel dikwijls met behulp van den ring van
Marlot een touwtje om den hals leggen, gevolgd door het aan-
brengen van de draadzaag en doorzaging van den hals. Is dat
niet mogelijk, dan moet ook het andere voorbeen subcutaan ver-
wijderd worden.

Als de hals doorgezaagd is, kan door het laten trekken aan den
huidlap of de huidlappen de romp van het veulen geboren worden,
waarna men heel gemakkelijk hals en hoofd kan verwijderen.

De lengte-as van het veulen onder een scherpen hoek en horizontaal
op de lengte-as van het moederdier, de extremiteiten en het hoofd cra-
niaalwaarts gekeerd.

De vrucht komt dan meestal met een gedeelte van de lendenen
en het bekken voor het onderste gedeelte van den bekkeningang
van het moederdier.

Extractie van de vrucht is buitengesloten als gevolg van het
feit, dat men onmogelijk een touwtje om het terug geslagen onderste
achterbeen kan bevestigen. Kepositie van de achterbeenen is ook
niet mogelijk. Bovendien is het aanbrengen van een striktouwtje
om het bovenliggende achterbeen zeer moeilijk, omdat de achter-
beenen sterk tegen den buik van de vrucht geklemd zijn.

Allereerst opent men nu de buikholte van de vrucht met be-
hulp van het vingermes op de wijze zooals boven reeds beschreven
is, verwijdert de ingewanden en brengt dan de draadzaag van
Tiiygesen om het bovenliggende achterbeen. De knoppen van het
instrument zet men tegen het bekken van de vrucht en zaagt het
achterbeen af. Met behulp van een striktouwtje om het dijbeen
kan het been verwijderd worden. Vervolgens brengt men een
striktouwtje om het andere achterbeen, hetgeen evenwel in zeer
veel gevallen uiterst moeilijk gaat, omdat de vrucht zeer vast tegen
den onderwand van de uterus gedrukt ligt. Is het evenwel na ecnigen
tijd toch gelukt dan wordt ook dit been met behulp van de draad-
zaag van Thygesen afgezaagd, waarbij men tegelijkertijd het
bekken, of een gedeelte, kan afzagen. Ook dit achterbeen en even-
tueel het bekken kunnen nu geëxtraheerd worden, waarna de
rest van de vrucht, door het bevestigen van een touw om de lenden-
wervels verwijderd kan worden. Wil het touw om de lendenwervels
niet goed vast blijven zitten, dan kan men eerst een gedeelte van
de huid op de ribben losmaken, een opening tusschen de ribben ma-
ken en hierdoor het touw steken en bevestigen.

Hoewel de bovengenoemde afwijking en de behandeling in
enkele woorden zijn medegedeeld, zal men tot de ervaring komen,
dat deze embryotomie voor den operateur een van de zwaarste
is, welke bij het paard voorkomen en dat men er uren achtereen
aan moet werken. Men moet den moed evenwel niet te spoedig
opgeven, voorzichtig werken en dan kan zelfs, wanneer men meer
dan zes uur aan een dergelijke verlossing gewerkt heeft het resul-
taat zeer gunstig zijn.

Dc lengte-as van het veulen evenwijdig aan de lengte-as van het
moederdier, doch de rug van dc vrucht gekeerd naar de linker oj rechter
buikwand van het moederdier.

Heeft men een gewone ligging, dan zijn de voorbeenen in den
geboorteweg, doch niet buiten de vulva zichtbaar, omdat het
hoofd tegen den bekkenwand sluit. Men bevestigt een striktouwtje
aan de onderkaak van het veulen en ook een touwtje aan het
onderliggende voorbeen. Allereerst brengt men het hoofd zooveel
mogelijk in normale ligging en laat één persoon het hoofd fixeeren,
vervolgens pakt men met de hand het onderliggende voorbeen,
zoo mogelijk aan het elbooggewricht en duwt de vrucht, terwijl
men gelijktijdig aan het been en hoofd laat trekken naar het
midden van de merrie. Meestal gaat deze repositie heel gemakke-
lijk bij het staande dier.

Bij stuitgeboorte bevestigt men een striktouwtje aan het onder-
liggende achterbeen. Terwijl men voorzichtig laat trekken, duwt
men met de hand de vrucht zooveel mogelijk naar de normale

De lengte-as van het veulen evenwijdig met dc lengte-as van het
moederdier, de voorbeenen zijn in carpaal- of sehonderligging, terwijl
hoofd gebogen ligt.

Een eerste vereischte bij deze ligging is, dat men begint met het
hoofd in normale ligging te brengen en te doen fixeeren.

Wanneer eerst de beenen gereponeerd worden loopt men groot
gevaar, dat door het persen van het paard, wanneer de beenen
in den geboorteweg komen, het hoofd nog verder afwijkt, waardoor
men het later niet weer zou kunnen reponeeren.

De lengte-as van het veulen evenwijdig aan dc lengte-as van het
moederdier, de achlerbcenen in tarsaal- of heupligging.

Door de groote lengte van de achterbeenen van een veulen is
repositie buitengesloten, wanneer men ten minste het moeder-
dier wil sparen. Doordat de partus niet normaal en vlug verloopt,
is de vrucht spoedig gestorven, zoodat men eenvoudig de achter-
beenen (één voor één) in de tarsaalgewrichten doorzaagt. Nu kan
de strekking van het overgebleven gedeelte der achterbeenen
plaats hebben, waarna de vrucht geboren kan worden.

Heeft men met een beiderzijdsche heupligging te doen, dan
kan men probeeren om striktouwtjes om de beide heupgewrichten
te bevestigen en zoo de extractie te doen plaats hebben, evenals
dat mogelijk is bij het rund, wanneer de vrucht niet te groote
afmetingen heeft in verhouding tot die van het bekken van het
moederdier. Gemakkelijker heeft de geboorte plaats, wanneer
eerst één achterbeen door middel van de draadzaag van Thygesen
verwijderd is.

Opgemerkt dient nog te worden, dat bij de tarsaal- of heup-
ligging de vrucht maar zelden goed voor den bekkeningang ligt.
In de meeste gevallen is door het vruchtelooze persen van de merrie
de vrucht van ligging veranderd en wel zoodanig, dat de rug van
de vrucht naar de linker- of rechter buikwand van het moederdier
gekeerd is. Hierdoor komt de vrucht voor het onderste gedeelte
van den bekkeningang te liggen en is het bij de beiderzijdsche
heupligging ondoenlijk om een striktouwtje aan het onderliggende
achterbeen te bevestigen, zoodat men veel verstandiger doet
direct tot embryotomie over te gaan, volgens de methode zooals
boven reeds beschreven is.

Door het hevige persen van het paard wordt de vrucht gedeel-
telijk geboren, d. w. z. voorbeenen en hoofd zijn gedeeltelijk buiten
de vulva zichtbaar. Men amputeert eerst het hoofd en vervolgens
een voorbeen volgens de subcutane methode. Meestal kan de
vrucht nu met geringe trekkracht tot kruis op kruis getrokken
worden, waarna het bekken van het veulen met de kettingzaag
doorgezaagd wordt.

Niettegenstaande het krachtige persen is het paard niet in staat
om de vrucht te doen geboren worden. Bij exploratie (achter-
beenen zijn niet of maar een heel klein gedeelte buiten de vulva
zichtbaar) voelt men de navelstreng als een strakken band om
de lies van een achterbeen geslagen. Eenvoudig stuk trekken met
de hand valt niet mee, men moet met het vingermes de navelstreng
doorsnijden. Ook kan men het achterbeen zoover mogelijk terug-
duwen en tegelijkertijd de navelstreng naar de vulva trekken,
waardoor het been uit den omslag gebracht kan worden.

Der Thygesen\'schen Embryotom hat sich bei der Geburtshilfe des Pferdes
als ein unentbehrliches Hilfsmittel erwiesen, wodurch die Mortalität stark zu-
rückgegangen ist.

Wenn die Reposition einer abnormen Lage nicht leicht und schnell vorzunehmen
ist, empfiehlt es sich baldigst zur Embryotomie zu schreiten.

Die Manipulationen werden vorzugsweise bei dem stehenden Tiere ausgeführt
und die Narkose wird deswegen unterlassen.

Die Nachgeburt ist sofort nach Beendigung des abnormen Partus manuell
zu entfernen. Auch soll man so wenig wie möglich irrigieren.

Die Zahl der Fälle von akuter Hufrehe nach einem abnormen Partus ist be-
stimmt nicht grösser als die der Fälle nach einer normalen Geburt.

Bei einer Stute die nach Beendigung eines abnormalen Partus sich nicht zu
erheben vermag, soll man so schnell wie möglich den Hängegurt anwenden.

The Thygesen Embryotom renders indispensable services in the obstetrics of
the horse and reduces the mortality to a considerable extent. — When the reposi-
tion of an abnormal position proves to be difficult no time should be lost in per-
forming embryotomy. Most manipulations are by preference carried out with
the animal held in the normal standing position and therefore no narcosis takes
place.

The secundinae should be removed by hand immediately after parturition
and irrigation should be avoided as much as possible.

The number of cases of acute laminitis after abnormal parturitions is by no
means higher than the number after normal parturitions.

A mare which is unable to rise to her feet after an abnormal delivery should be
lifted and slung as soon as possible.

L\'embryotome de Thygesen rend des services indispensables dans l\'obstétrique
du cheval et réduit la mortalité considérablement. Quand la réposition d\'une
présentation anormale paraît être difficile il ne faut pas tarder à recourir à l\'em-
bryotomie.

La plupart des manipulations s\'effectuent de préférence à l\'animal en posi-
tion debout et c\'est pourquoi on ne fait pas usage de narcotiques.

Les enveloppes foetales doivent être éloignées à la main immédiatement après
la parturition. On évitera l\'irrigation autant que possible.

Les cas de fourbure aigué, après une parturition anormale ne sont pas plus
nombreux que ceux après une parturition normale.

Une jument qui après une parturition anormale ne peut pas se lever, doit être
placée dans un appareil à suspension aussitôt que possible.

De Amerikaansche buffel (bos Americanus) zou zonder ingrijpen van de ameri-
kaanse bisonvereeniging spoedig uitsterven. Van de ongeveer 60 millioen stuks die
voor het bouwen der Pacificspoorweg de prairiën bevolkten waren in 1903 onge-
veer 960 dieren ; in 41 kudden, over. In 1926 waren er 4376 stuks in 175 kudden
in de verschillende natuur-parken aanwezig.

De europeese buffel (bos bison), de Wisent is bijna uitgestorven. Op de Bialo-
wieser heide (Rusland) waren in 1857 ongeveer 1898 stuks. Sedert 1921 zijn hier
geen exemplaren meer in leven. In de Kaukasus (Kabau) waren in 1912 nog onge-
veer 600 stuks, in 1926 nog ongeveer 10 stuks. De kudde van Fürst Pless telt nog
slechts 3 stieren en 2 koeien. Volgens onderzoekingen bestonden in 1926 in Europa
(in dierentuinen enz), nog 52 stuks (27 stieren en 25 koeien) raszuivere Wisents.

In het Saupark bij Hannover heeft men één Wisentstier, die men bij gebrek
aan Wisentkoeien met Amerikaanse bisonkoeien laat kruisen ; de kruislingen wor-
den weer met Wisentstier gekruist, om zoo het bisonbloed er langzamerhand uit
te krijgen. (Naturschutz, Zoöl. Garten 1928, ^l/_a blz. 70). Vr.

Hartmann (Deut. med. Woch., Geneesk. Gids, 1928, afl. 37, blz. 894) is, na
onderzoek van vrij veel gevallen, van meening dat de opvatting, dat door lang-
durig cocaïnegebruik de libido sexualis geïnverteerd wordt, juist is en dat de
meeste cocaïnisten na eenigen tijd homosexueele neigingen toonen. Vr.

Amsterdam, 25 September 1928.
Aan de Redactie van het ,.Tijdschrift voor
Diergeneeskunde".

Aangezien in het ingezonden stuk van den Heer M. C. Reisinger, getiteld :
,,Op den verkeerden weg", opgenomen in Uw Tijdschrift van 15 dezer, onze naam
genoemd wordt, veroorloven wij ons U om opname van het volgende te verzoeken,
waarvoor wij U bij voorbaat beleefd onzen dank betuigen :

Wij houden ons steeds stipt aan den stelregel, dat preparaten, waarover wij
zeggingskracht hebben en die voor uitsluitende toediening door een Dierenarts
in aanmerking komen, door ons uitsluitend aan Dierenartsen worden geleverd :
als voorbeelden noemen wij Antidiphtherin, Trematocid, Yermoestricid, Uterol,
lchthyolbougies, enz.

Niettegenstaande het feit, dat wij dit principe streng doorvoeren, komt het toch
voor, dat zulke producten in handen van anderen dan Dierenartsen komen, maar
zulks is te wijten aan sommige Dierenartsen, die in zulke gevallen als tusschen-
persoon fungeeren.

Inzake Hypodermacid wenschen wij er de aandacht op te vestigen, dat dit een
preparaat is, dat niet ons eigendom, doch het eigendom van de Runderhorzel-
Commissie is. Deze Commissie is opgericht door de Huidenclub, welke met uit-
sluitend economische bedoelingen een middel heeft laten maken ter bestrijding
van den runderhorzel De Runderhorzel-Commissie wilde om redenen, die, van
haar standpunt uit bezien, volkomen begrijpelijk zijn, dat wij het artikel recht-
streeks aan de verbruikers zouden leveren. Hadden wij ons daartegen niet verzet
en er op aangedrongen, dat het artikel door ons ook aan de Dierenartsen zou
worden geleverd, dan zouden de Dierenartsen geheel uitgeschakeld geweest zijn.
fn dit verband willen wij er nog op wijzen, dat wij ten overvloede nog de meening
gevraagd hebben van liet Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde ;
welk Hoofdbestuur ons met schrijven van 4 Augustus 1927 mededeelde, dat er
naar zijne meening geen bezwaren bestonden het artikel algemeen verkrijgbaar
te stellen.

Wij meenen dus, dat onze houding inzake Hypodermacid, welke houding boven-
dien gesanctioneerd is door het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergenees-
kunde, de waardeering in plaats van afkeuring der Dierenartsen verdient.

In een vroeger schrijven wees ik o.a. op de verwording, die er dikwijls is opgetre-
den in de, deels ook in het desbetreffende Koninklijk Besluit vastgelegde, ver-
houding tusschen den met vleeschkeuring belasten dierenarts en den onder zijn
toezicht en verantwoordelijkheid werkzamen hulpkeurmeester, en merkte toen
op, dat de schuld hiervoor aan beide zijden lag.

Het is niet overbodig dat de spiegel eens wordt voorgehouden aan die dieren-
artsen, die mede schuld dragen aan het feit, dat er onder een deel van het hulp-
personeel zeer verkeerde begrippen heerschen omtrent hun eigen kennen en kun-
nen en de grenzen hunner bevoegdheden.

Gemakzucht, gebrek aan belangstelling, kortzichtigheid, onvoldoende onder-
legd en ervaren zijn, te veel bespreken van diergeneeskundige vraagstukken met
ondergeschikten, zijn de voornaamste oorzaken, dat er onder de dierenartsen
collega\'s zijn, die maar al te zeer hebben meegewerkt tot het in het leven roepen
van bovengenoemde misstanden.

Treffend wordt dit weer gedemonstreerd in onderstaand schrijven van een
hulpkeurmeester, genaamd Bangma, opgenomen in het Maandblad van den „Bond
van Keurmeesters van Vee- en Vleesch" waar deze onder het opschrift : „Tuber-
culose bij het varken" schrijft over de voortgezette (!) keuring van deze varkens.
Hij had het hoofd van den dienst „verzocht" de keuring dezer dieren van hem
over te nemen, in verband met de uitgebreidheid van het proces. Uit het schrijven
van dezen hulpkeurmeester meen ik de volgende zinnen en uitdrukkingen onder
de aandacht van collega\'s en autoriteiten te moeten brengen ; het opnemen van
het geheele stuk zou waarschijnlijk te veel ruimte eischen :

„Bij nauwkeurig onderzoek bleek ons, dat behalve .... de boegklieren waren
„aangedaan, de overige lichaamsklieren daarentegen waren microscopisch (?)
„alle vrij van t.b.c.

„Om nu zonder meer te doen steriliseeren, om die beide boegklieren (/), werd
„al te kras geoordeeld (!). Histologisch (?) onderzoek werd ingesteld en bacillen-
„vrij bevonden, waarna werd goedgekeurd (I).

„door het bloed had plaats gehad, dan zouden ook de andere lichaamsklieren even

„ment geen verklaring vinden, infectie vanuit de keelklieren dorsten we (!!) niet
„aannemen. Dit varken werd na histologisch (1) onderzoek acuut miliair (!) be-
„vonden en als vanzelfsprekend gesteriliseerd.

\',,.......en kwamen we (!1 ) tot de conclusie hier met chronische t.b.c. te doen

„Want al de hiergenoemde gevallen waren uitgesproken voedingsinfectiën (!)......

„fn de litteratuur (!?) kon ik (!) hierover niets vinden....... Want indien \'

„dit mogelijk is, dan wordt de beoordeeling van t.b.c. bij varkens al even ander
,,— (door wien ? R. H. V.) — en zal wellicht niet zoo spoedig behoeven te worden
„gesteriliseerd".

Veel commentaar is op dit staaltje van matelooze zelfoverschatting niet noodig.
M. i. dienen de volgende vragen te worden gesteld :

1. Is inderdaad de verhouding tusschen hoofd van dienst en hulpkeurmeester
ook maar eenigszins in den geest zooals die in het aangehaalde schrijven
wordt gedemonstreerd? En gaat het hoofd van dienst met dergelijke ge-
schrijf accoord?

2. Indien het eerste gedeelte van vorenstaande vraag bevestigend wordt be-
antwoord, wie is dan de leider van de keuring en wie wordt geleid?

3. Welke begrippen heeft, bij bevestigend antwoord van vraag 1, het hoofd
van dienst over zijn verhouding tot en zijn eigen aan te nemen houding
tegenover zijn niet-wetenschappclijk onderlegde ondergeschikte?

meenen te moeten medewerken, dat de titel „hulpkeurmeester" wordt vervangen
door „keurmeester". Men ziet hoe ver wij al heen zijn.

De Afdeeling Groningen—Drenthe hield 22 Sept. j.1. eene goed bezochte ver-
gadering te Paterswolde.

Op verzoek van den Groninger Zuivelbond zal er eene bespreking worden ge-
houden van het bestuur van dezen bond met een commissie van, in de vergadering
gekozen, dierenartsen, terwijl de heer P. J. \'t Hooft zal worden uitgenoodigd
als Inspecteur van den V. A. K. dienst, speciaal belast met de tuberculose-bestrij-
ding, bij deze bespreking tegenwoordig te zijn.

Verschillende klachten werden in de vergadering te berde gebracht in zake de
Zwolsche veeverzekerings-Maatschappij, directeur Dr. G. W. J. Tervoert. Er
werd een motie van afkeuring tegen het optreden van deze Maatschappij aange-
nomen en besloten deze ter kennis van den directeur der Maatschappij in kwestie
te brengen.

Naar aanleiding van het organiseeren van een pluimveecursus ontspon zich
een levendige discussie betreffende het voorstel van het H.B. en van de afdeeling
Zuid-Holland, nl. het tarief van 7^ ct. per kip voor bloedaftappen. Vrij alge-
meen werd dit tarief te laag geacht en niet in overeenstemming met de flinke
prijzen die er voor fokkippen worden gemaakt. Overigens wilde men gaarne de
goede zaak steunen en deze houden in handen der dierenartsen, waarom werd
voorgesteld aanvankelijk genoegen te nemen met het sobere tarief en bezwaren
te berde te brengen wanneer het algemeen blijkt te laag te zijn.

Tot afgevaardigde ter algemeene vergadering werd benoemd de heer H. A.
Kroes en tot diens plaatsvervanger, de heer Dr. J. Staal.

Als candidaat voor het secretariaat en voor lid van de notulen-commissie wer-
den resp. aangewezen de heeren : Dr. H. A. Vermeulen en L. J. Hoogkamer.

Bij de verdere behandeling van het programma wees de lieer Dr. v. d. Kamp
op de toelichting van het H.B., naar aanleiding van het voorstel tot het benoemen
van een Commissie van herziening der Statuten en het huishoudelijk reglement.
In die toelichting wordt gewag gemaakt van het instellen van een intercollegiale
rechtspraak, waarvan in het voorstel Groningen—Drenthe (naar aanleiding waar-
van het H.B.-voorstel is ontworpen) geen sprake was. Wel juicht Dr. v. d. Kamp
deze uitbreiding der bemoeiingen toe, doch het is de vraag of de algemeene ver-
gadering niet de richting zal moeten aangeven, waarin de te benoemen commissie
werkzaam zal moeten zijn.

Het voorstel Gelderland—Overijsel ondervond meer afkeuring dan instemming.
Het meerendeel der leden was van meening, dat de wisseling van plaats der ver-
gaderingen, niet het bezoek zal bevorderen, te veel tijd zal eischen en niet in het
belang zal zijn van de wetenschappelijke voordrachten.

Bij rondvraag werd gevraagd het onderscheid tusschen schapen- en rundervet.
In hoofdzaak is dit een chemische kwestie : macroscopisch is schapenvet witter,
harder, meer glanzend en brokkelig dan rundvet.

Nogmaals werd gewezen op de te lage belooningen voor het afleggen van des-
kundige verklaringen als dierenarts of hoofd der keuringsdienst, voor kanton-
gerechten .

Na afloop der vergadering nam een gezelschap van 40 dames en heeren deel
aan den gemeenschappelijken maaltijd in het familiehotel te Paterswolde.

J. L. Postema te Purmerend ; J. Steeg te Halfweg (overgegaan van de Afd.
Friesland) ; A. M. P. van der Put te Velzen en J. Th. van der Hem te Amster-
dam, beide van de Alg. Afd.

Toen in dit voorjaar aan enkelen onzer bekend werd, dat het graf van
den op 2i December 1906 overleden leeraar aan \'s Rijks Veeartsenijschool
Dr. M H. J. P Thomassen, op de R. K. begraafplaats alhier, moest worden
verplaatst en het bleek, dat het grafmonument onherstelbaar was beschadigd
is besloten een beroep te doen op de offervaardigheid van oud-leerlingen van
dezen voortieffelijken leermeester en baanbreker van de diergeneeskundige

wetenschap, ten einde aan zijn stoffelijk overschot een waardige rustplaats te
geven en het onderhoud van het nieuwe graf voor alle tijden te verzekeren.

Dit beroep is niet te vergeefs geweest; door 126 collega\'s, waaronder ver-
scheidene uit Ned.-Indië, is voor dit doel ƒ 523.90 bijeengebracht. De onkosten
hebben bedragen / 513.45, het overblijvende, zijnde / 10.45 is gestort in het
Ondersteuningsfonds der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Aan allen die hunnen daadwerkelijken steun hebben verleend tot het volbrengen
van deze daad van piëteit wordt hartelijk dank gebracht.

Het nieuwe graf is gelegen in vak A, juist aan het begin van de eerste laan,
welke evenwijdig loopt aan de kapel op de R. K. begraafplaats aan de
Biltstraat alhier.

In het artikel de Gier Glucose-therapie bij melkzicktc en kop-
ziekte, afl. 19, 1 Oct. No., komen op blz. 971 in de résumés,
op het eind, tussen haakjes, de woorden voor:

Dit berust op misverstand. Bedoeld werd niet de voor aceto-
naemie aangegeven therapie met glucose en insuline maar in
dit geval een intraveneuze injectie met een oplossing van calcium-
chloride.

Leiden. Met betrekking tot de keuring in de buitengemeenten wordt vermeld,
dat een groote verbetering tot stand kwam door de oprichting van z.g. gemeente-
lijke noodslachtplaatsen. Zoowel uit een hygiënisch oogpunt als met het oog op
de belangen van den dienst bleken dit buitengewoon nuttige inrichtingen. Het
tenige nadetl zou zijn, dat de afgekeurde dieren, die voorheen op het erf bij de
eigenaars werden begraven, nu grootendeels nabij de noodslaclitplaats moeten
worden geborgen, waardoor deze begraafplaatsen spoedig overvol zijn. Aanslui-
ting bij de N. T. F. zal slechts een oplossing brengen.

Tuberculose kwam voor bij 42.78 % der runderen, 8.81 % der stieren, 2.17 %
der pinken, 0.89 % der vette kalveren, 4.7 % der graskalveren, 0.13 % der nuch-
tere kalveren, 5.18 % der varkens, 0.18 % der paarden, 0.45 % der schapen en
¹ 23 % der geiten. Het hoogste tuberculosecijfer bij volwassen runderen kwam
voor in de maand Mei met 43.05 %, het laagste in de maand October met 29.81% ;
voor varkens was het hoogste percentage in de maand Oct. met 6.55 %, het laag-
ste in de maand Jan. met 3.65 %.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij de volgende geslachte of dood
aangevoerde dieren, nl. 35 koeien, 16 paarden, 5 graskalveren, 14 vette kalveren,
20 nuchtere kalveren, 27 varkens, 13 schapen en 1 lam.

Kiemhoudend bleek het vleesch te zijn van 1 koe met mastitis (gestorven,
streptococcen), 1 koe met uterusruptuur (noodslachting, streptococcen), 1 koe
met verwonding van vulva en vagina (gestorven, grampositieve bacil, strepto-
coccen), i paard met pneumonie (noodslachting), 1 paard met koliek (gestorven
streptococcen), 1 vetkalf met serofibrineuze pleuritis (noodslachting, bacillus
bipolaris septicus), 1 vetkalf met enteritis (gestorven, gramnegatief bacil), 1 vet-
kalf met plcuropneumonie (noodslachting, bacillus bipolaris), 3 nuchtere kalveren
met polyarthritis (bacillus coli), 2 nuchtere kalveren met enteritis (bac. coli),
3 varkens met vlekziekte (vlekziekte bacil), 2 varkens met pneumonie (gestorven,
gram-negatieve bacil), 1 varken (gestorven, geen afwijkingen, rottingsbacteriën
en streptococcen) en 1 varken met exantlieem en pneumonie (noodslachting, gram-
negatieve bacil).

Ook in den buitendienst werd veelvuldig het bact. vleeschonderzoek toegepast
en kreeg men dikwijls een positief resultaat, nl. bij 11 paarden (3 positief), bij
103 runderen (8 positief), bij 13 graskalveren (3 positief), bij 1 vetkalf, 62 nuch-

tere kalveren (31 positief), bij 65 varkens (15 positief), bij 99 schapen (4 positief)
en bij 9 geiten.

Cysticercus inermis kwam voor bij 4 stieren in afgestorven toestand, bij 13 koeien
afgestorven en bij 2 koeien levend, bij 5 graskalveren afgestorven en bij 1 gras-
kalf levend.

Alkmaar. Cysticercosis in verkalkten toestand werd aangetroffen bij een 9-tal
runderen. Levende cysticerci kwamen voor bij een rund en een kalf.

Tuberculose kwam voor bij 24.34 % der runderen, 15.19 % der pinken, 1.23 %
der kalveren, 0.08 % der nuchtere kalveren, 0.01 % der schapen, 1.50 % der
bokken en geiten, en 3.91 % der varkens.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek werd toegepast in 196 gevallen, en wel
bij 13 paarden, 41 runderen, 19 kalveren, 14 nuchtere kalveren, 32 schapen, 1 geit
en 76 varkens. Op grond van dit onderzoek werd het vleescli van 3 paarden, 7
runderen, 2 kalveren, 9 nuchtere kalveren, 10 schapen en 6 varkens vernietigd,
terwijl het vleesch van 20 varkens moest worden gesteriliseerd wegens het voor-
komen van vlekziektebacillen.

De bacillus suipestifer werd 2 keer aangetroffen ; colibacillen kwamen in het
vleesch voor van 2 schapen, 5 nuchtere kalveren en één rund. Bij een paard, lij-
dende aan pleuropneumonie werd het bacteriologisch onderzoek 3 keeren her-
haald, omdat getwijfeld werd aan den aard der infectie (streptococcus). De 3
stukken vleesch, respectievelijk afkomstig uit de beide voorvoeten en een achter-
voet, bevatten een zeer fijne streptocöccus.

Uit een ter onderzoek toegezonden stuk rundvleesch kon een gramnegatieve
bacil worden gekweekt, welke cultureel geleek op een paratyphusbacil.

Utrecht. Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 65 paarden (waar-
van i geval positief, colibacillen), bij 228 runderen, bij 320 varkens (waarvan 24
gevallen positief, t. w. io maal suipestiferbacillen, 12 maal vlekziektebacillen, 1
maal colibacillen en 1 maal streptococcen), bij 28 kalveren, bij 5 nuchtere kalveren
(waarvan 1 geval positief, paratyphusbacillen), bij schapen (waarvan 1 geval
positief, diplococcen), 16 maal bij vleesch en vleeschwaren (waarvan in 1 geval
paratyphusbacillen).

Tuberculosegevallen bij runderen in 18.5 %, bij varkens 10.7 %, bij kalveren
0.6 %.

Leeuwarden. Bact. vleeschonderzoek werd verricht in 121 gevallen, nl. bij
22 runderen, 9 kalveren, 25 nuchtere kalveren, 44 varkens, 12 paarden, 7 schapen
en 2 geiten. Kiemhoudend was het vleesch van 2 runderen, 3 kalveren, 7 nuchtere
kalveren, 8 varkens en 2 paarden.

Het betrof hier : een rund met purulente arthritis, longabscessen en petechiën
in de nieren ; een in nood gedood rund met metritis en acute pneumonie ; een in
nood gedood kalf, dat tijdens het leven suf was en een atactischen gang had. Bij
de slachting bleek aanwezig te zijn miltzwelling, petechiën nieren, submiliaire
necrotische haardjes in lever en milt (Ledschbor\'sche ziekte?).; uit vleesch en
organen groeide een reincultuur van paratyphusbacillen ; verder 2 in nood gedoode
kalveren met enteritis ; vijf nuchtere kalveren met arthritis ; een nuchter kalf
met leverabsces ; een in nood gedood nuchter kalf met negatief sectiebeeld ; een
plotseling gestorven varken met castratieabscessen ; twee in nood gedoode var-
kens met pleuro-pneumonie ; een in nood gedood varken met enteritis ; een varken
met uterusruptuur en daaraan aansluitende peritonitis ; een gestorven varken
met negatief sectiebeeld en matige uitbloeding ; een in nood gedood varken met
stuwingsmilt en acute peritonitis ; een varken met uitgebreide vergroeiing der
darmen met acute peritonitis ; een in nood gedood paard met enteritis ; een ge-
storven paard met schedelbasisfractuur, waarbij de uitbloeding onvoldoende was
en de ingewanden niet tijdig waren verwijderd.

Tuberculose werd aangetroffen bij 647 runderen (20.45 %)• 7 kalveren (0.48%),
4 nuchtere kalveren (0.16 %), 198 varkens (9.43 %) en 4 schapen (0.67 %).

Echinococcose werd waargenomen bij 471 runderen (14.89 %), 10 varkens
(0.48 %), 45 paarden (15.69 %), 28 schapen (4.72 %) en 1 geit (5.55 %).

De cysticercus inermis kwam voor bij 83 runderen en 1 kalf, waarvan 8 maal
in levensvatbaren toestand. Bij runderen was de localisatie der levende exem-
plaren aldus : 4 maal uitw. kauwspieren, 4 maal inwendige kauwspieren. Die
der afgestorven parasieten ; 40 maal uitw. kauwspieren, 5 maal inw. kauwspieren,
28 maal hart, 1 maal uitw. kauwspier en hart, 1 maal inw. kauwspier en hart,

Van het uit andere gemeenten ingevoerde en aldaar goedgekeurde vleesch
diende te worden afgekeurd : 89 runderlevers waaronder 19 wegens angiomatosis,
16 wegens tuberculose, 34 wegens echinococcosis, 14 wegens distomatosis, en 1
wegens peritonitis. Verder nog 5 rundertongen, waarvan 1 wegens ondeugdelijk-
heid en 4 wegens hei ontbreken van stempelmerken, 2 varkensharten wegens peri-
carditis, 3 varkenslevers, waarvan 1 wegens tuberculose.

Hilversum. Bact. onderzoek bij runderen 18 maal, 6 maal bij graskalveren, 7
maal bij vette kalveren, 2 maal bij nuchtere kalveren, 15 maal bij varkens (13
maal doorgegeven), 3 maal bij schapen en 6 maal bij paarden.

Tuberculose bij 631 runderen, 458 varkens en 20 vette kalveren (de totaal aan-
tal slachtingen respectievelijk 2664, 6422 en 1479).

Bij 28 runderen en 6 graskalveren kwamen cysticerci voor (waaronder 3 maal
levende exemplaren).

Delft. Tuberculose kwam voor bij 37.03 °₀ der runderen, 1.29 % der kalveren,
0.22 % der nuchtere kalveren, 9.04 % der varkens en 1.66 % der geiten.

Bact. vleeschonderzoek werd verricht bij 45 runderen, 26 kalveren, 17 schapen,
10 paarden en 22 varkens, waarna het vleesch respect, in 28, 11, 6, 6 en 9 gevallen
in consumptie kon worden gebracht. Uit het vleesch werd geïsoleerd : 18 maal
staphylococcen, 6 maal streptococcen, 20 maal colibacillen, 5 maal varkenspest-
bacillen en 8 maal rottingsbacillen.

Echinococcosis werd waargenomen bij 1,42 % der runderen, 8.02 % der paar-
den. Cysticercosis bij 12 runderen en 1 graskalf gevonden.

De Raad van Leimuidcn besloot de overeenkomst met Leiden betreffende de
vleeschkeuringswet, wegens de hooge kosten daaraan verbonden, op te zeggen
en een eigen dienst in het leven te roepen.

Op een vraag van een raadslid te Vlaardingen hoe het stond met de stichting
van een gemeentelijk abattoir, en of reeds overeenstemming was bereikt met
Schiedam, inzake een gemeenschappelijk abattoir, antwoordde de voorzitter,
dat nog geen definitief besluit te dien aanzien was genomen, doch dat dit onder-
werp spoedig in openbare raadszitting zal worden behandeld.

Op voorstel van B. en W. besloot de raad van Beverwijk de gemeenschappelijke
regeling met de gemeenten Heemskerk en Wijk aan Zee en Duin, omtrent de
vorming van een keuringsdienst van vee en vleesch, met ingang van den dag,
waarop het openbaar slachthuis in de gemeente Beverwijk wordt geopend, als
geëindigd te beschouwen. B. en W. verkregen machtiging om met bovengenoemde
gemeenten overeenkomsten aan te gaan betreffende de aansluiting bij den keurings-
dienst van vee en vleesch der gemeente Beverwijk en omtrent het gebruik van het
openbaar slachthuis aldaar.

De gemeenteraad van Harderwijk besloot aan het gemeenteslachtbedrijf voor
verbouwing van het slachthuis een bedrag van ten hoogste ƒ 10.000.— te ver-
strekken.

Het Hoogewerff-fonds verleent machtiging tot de volgende publicatie:
DE INVLOED VAN MELKREINIGING OP HET BACTERIEGEHALTE.

Een op den voorgrond tredend vraagstuk in de Zuiveltechniek is de syste-
matische zuivering van melk en haar invloed op het bacteriegehalte.

Vrijwel de eenige systematische reiniging was tot nu toe de ceiitrifugaal-rei-
niging, terwijl sedert eenige jaren ook de physische filtratie wordt gebruikt door
toepassing van de ,,Colloid Filter" van de Machinefabriek ,,De Komeet" te Schiedam.

Uit een chemisch-technisch en bacteriologisch oogpunt is het van groot belang
om te weten hoe de origineele structuur (oproomen) der melk zich gedraagt bij
elk dezer bewerkingen, alsmede in welke mate het bacterie-gehalte of liever het
aantal kweekbare micro-organismen beinvloed wordt door deze twee reinigings-
methoden, mede ten opzichte van de oude wijze van teemsen door doeken of gaas.

Zij, die van dit onderwerp een studie willen maken, kunnen zich wenden tot
den Secretaris van het HooGEWERFF-fonds, Prof. Ir. G.A. Brender a Brandis,
Raamweg 42b, Den Haag, met een aanvraag tot steun teneinde dit onderzoek
te verrichten. Aan de laboratoria van de Hoogescholen zal ongetwijfeld gelegenheid
tot werken en leiding kunnen worden verkregen, bovendien heeft een grootbedrijf
op melkgebied medewerking toegezegd voor het nemen van proeven in de praktijk.
Het HooGEWERFF-fonds heeft in dit geval geen bezwaar dat de onderzoekingen
eventueel gebruikt worden voor een dissertatie.

Alle inkomende verzoeken zullen echter in overweging worden genomen en
kunnen voor steun in aanmerking komen.

Men deelt mij verder mede, dat dit fonds bereid is den onderzoeker te steunen
met een bijdrage varieerende tusschen / 75.— en / 125.— per maand, gedurende
een half jaar, soms een jaar of langer.

Een bij uitstek gunstige gelegenheid dus om een onderzoek op melkhygiënisch
gebied te verrichten, waaraan ik eventueel gaarne mijn medewerking wil verleenen.

Moeilijkheden zijn er om overwonnen te worden ! Deze woorden uit de laatste
bladzijde van dit verslag kenmerken den geest, die bij de volmaking van den
Gezondheidsdienst voorzit. En de dienst heeft moeilijkheden overwonnen ! I)e
460 tuberculosevrije bedrijven met ruim 10.000 dieren zijn hiervan het tastbaar
bewijs. Men bedenke wat dit beteekent. in een streek als Friesland met zulk
een hoog percentage reageerende dieren. Een eeresaluut aan leiders en deelnemers
die dit wisten te bere\'ken is hier op zijn plaats.

Maar er zijn nog tal van moeilijkheden te overwinnen. De compacte stijl van
het verslag en het veelomvattende van den arbeid maken, dat men zich van de
juiste beteekenis dezer moeilijkheden eerst bij nauwgezette lezing een denkbeeld
kan vormen. Stippen wij aan, dat de deelneming der dierenartsen aan dit werk
langzamerhand in andere banen wordt geleid. Het: zittingnemen in de Commissie
van Toezicht door den Inspecteur van den V. D. voor Friesland zal bijdragen tot
de gewenschte samenwerking dooi beide partijen. In tegenstelling met den verslag-
gever ziet referent in de oprichting van een analoge dienst door andere fabrieken,
een verblijdend teeken, dat het denkbeeld voortschrijdt. Er is te veel arbeid op
dit gebied voor één of enkele personen. Hoe meer werkers hoe beter het werk zal
slagen.

De houding van de Regeering in zake de tuberculose-bestrijding is een der
grootste moeilijkheden, die deze dienst op zijn weg vindt. Men schijnt in den Haag
maar niet te kunnen inzien dat :

1. Tuberculose-bestrijding in streken met tot 10 % reageerende dieren een
heel andere zaak is, dan bij 60 % dito.

2. Dat men in het eerste geval zich wel kan verbinden de 2 a 3 dieren uit zijn
beslag van 20 a 30 stuks niet ,.ongemerkt" te verkoopen enz., te meer als
er nog kans is op overheidssteun in verschillende vorm.

3. Dat men e:hter door bijna 2/3 van zijn veestapel aan die bepaling te binden,
ten eenenmale in zijn bedrijf wordt belemmerd, zonder dat daarvoor klem-
mende redenen zijn.

4. Dat het de plicht der Regeering is, corporaties, die zelfstandig zooveel voor
de bestrijding van deze ziekte hebben gedaan, te steunen minstens op gelijke
voet als de sub 2 bedoelde, en dit niet van de gekozen werkwijze te laten
afhangen.

De overwinning zal in Friesland echter te grooter zijn, als men zijn doel ook
zonder die steun bereikt. En daar is groote kans op.

Wij zullen hier niet op alle in het verslag besproken punten wijzen. Het bevat
een schat van gegevens, ontleend aan in de praktijk genomen proeven. De beknopt-
heid doet vaak afbreuk aan het klemmende van het betoog. Mogelijk wil collega
Veenbaas deze proeven elders meer uitvoerig beschrijven.

Het hoofdstuk over toezicht op melk is wel zeer belangrijk en geeft veel stof
tot overdenken en handelen.

13ij het onderzoek van consumptiemelk werd ingevoerd, resp. meer en meer
toegepast ; bemonstering bus voor bus voor onderzoek op streptococcen, vuilbe-
paling, zuurgraad. Daarnaast worden, door vaststelling van den colititer (pegalac-
methode) en bepaling volgens Frost van het aantal kiemen, gegevens over den
bacteriologischen toestand der melk verkregen.

Binnen niet te lange jaren zal de Friesche melk kunnen voldoen aan de volgende
eischen, zegt het verslag :

1. betaling met premie naar qualiteit voor industriemelk. Melk die aan boven-
geschetste eischen voldoet, heeft hoogere waarde ; het winnen kost meer
moeite. Dus is iets hoogere prijs billijk.

2. Standariseering der consumptie-melk op 3 % vet ; premie-betaling naar
qualiteit.

Het gaat het bestek van dit artikel te buiten om het voor en tegen van deze
standariseering te onderzoeken. Ook moet men overwegen of er geen andere
middelen zijn om de geschetste bezwaren te overwinnen. Men kan er zeker van
zijn dat het vraagstuk der standarisatie in de komende jaren ernstig onder de
oogen zal worden gezien.

Naast deze, algemeen gedachte, goed gewonnen melk, pleit Veenbaas voor
een product, voorloopig aangeduid met den naam ,,beter gewonnen melk".

Hier schakelt hij in, veeartsenijkundige controle op het vee (tuberculose-vrij)
gezond zijn van het personeel; bussen gesteriliseerd; Coli-titer 1/10; kiemcijfer
tot 50.000. Ook hier moet een premie het lokaas zijn !

Het doet goed te zien hoe Veenbaas de groote beteekenis van de te Reading
gedoceerde leerstellingen op het gebied der Melkhygiëne inziet. Zijn practische
geest ziet al wegen, waarlangs deze hier te lande in het groot toepassing zullen
vinden Of men op deze eischen nog niet ,,een schepje op" moet doen willen wij
hier niet bespreken. De teerling is geworpen en ondanks stille en openbare tegen-
werking zullen deze door mij in Nederland ingeleidde denkbeelden hun weg vinden.

,,De tijd is er niet naar, dat we ons van de hygiënische eischen in het buiten-
land niets kunnen aantrekken", zeg ik Veenbaas met instemming na, zeer zeker
waar het de industriemelk geldt. Moge het hem gegeven zijn in deze succesvol
baanbrekend werk te doen. Het land zal er slechts wel bij varen.

De werkzaamheden breidden zich steeds uit ; aan het daardoor ontstane gebrek
aan ruimte (werklokalen, stallen enz.) werd nog slechts gedeeltelijk voldaan. Het
aantal serumdieren bestond einde 1927 uit 12 paarden, 29 runderen en 25 buffels ;
de totale veestapel uit 49 paarden, 49 runderen en 29 buffels.

Ten behoeve van de praktijk werd 585 maal materiaal ter onderzoek ingezonden.
Het onderzoek betrof bepaalde ziekten, tumoren, vergiftigingen, determineeren
van wormen en insekten, enz.

Verder werden omtrent verschillende ziekten onderzoekingen verricht; zoo over
anaplasmosis, septichaemia haemorrhagica, osteomyelitis, bacillosa bubalorum,
oogziekte bij paarden, pleuropneumonia contagiosa bovum e. a.

Serodiagnostiek. De conglutinatie-reactie bij malleus bleek in het algemeen
geringe waarde te hebben en werd daarom niet verder toegepast. Voor malleiis
werd de complementbindingsreactie gebruikt, voor infect. abortus complement-
binding en agglutinatie.

Verzonden werden in 1927 : 19.596 c.c. onverdunde malleïne ; 2.149 c.c. tuber-
ciline A (subcut. tub.), 15.569 c.c. tuberculine B (ophtalmo) en 10 c.c. tuber-
culine avium ; 730.700 c.c. serum en 95.510 c.c. vaccin tegen septichaemia hae-
morrhagica. (het oordeel over de voorbehoedende en curatieve werking van dat
serum was gunstig) ; 7.600 c.c. serum en 3.010 c.c. vaccin tegen cholera avium ;
521.400 c.c. serum en 16.910 c.c. vaccin tegen anthrax (voor serumdieren hier-
voor ook buffels gebruikt, die even goed voldeden als de paarden) ; 595.000 c.c.
boutvuurfiltraat en 156.500 c.c. boutvuurserum, tegen sarcophysema gangraenosa
bovum ; 36.300 c.c. serum en 1.440 c.c. vaccin tegen abortus infectiosus bovum ;
5.260 c.c. vaccin tegen diphteria avium et epithelioma contagiosum.

Vele proeven werden gedaan om surra over te brengen met tabaniden, mys-
ciden en muskieten, in het geheel 250 proeven met 8181 exemplaren behoorende
tot 34 verschillende soorten.

Op i Januari 1927 werd aan het Instituut een nieuwe Afdeeling, voor Pluim-
veeziekten, toegevoegd.

(De bizonderheden van de verschillende onderzoekingen worden (of zijn) in de
N.-I. Bladen gepubliceerd ; daarover zal dus t. z. t. worden gerefereerd. Ref.)

Geslaagd : H. L. Berendsen ; G. Geertsema ; J. Groothuis ; M. Hoogen-
boom ; P. sjollema ; J. M. scheygrond, F. A. de zeeuw.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die begin Augustus nog niet waren geëindigd).

Mond- en Klauwzeer : bij 3497 (1964) eigenaars, waarvan in Groningen bij 56
(16) eig. ; Friesland bij 891 (311) eig. ; Drenthe bij 14 (4) eig. ; Overijsel bij 2 eig. ;
Gelderland bij 57 eig. ; Utrecht bij 159 (62) eig. ; Noordholland bij 1741 (1024)
eig. ; Zuidholland bij 510 (539) eig. ; Zeeland bij 1 (1) eig. ; Noordbrabant bij 164
(7) eig. ; Limburg bij 2 eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 15 gevallen bij 3 eig.
(245 bij 21 eig.), waarvan in Friesland 5 bij 1 eig. (67 bij 5 eig.) ; Drenthe 10 bij
2 eig. (178 bij 16 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 158 gevallen bij 15 eig. (5S4 bij 31 eig.), waarvan in
Groningen (16 bij 1 eig.) ; Friesland 83 bij 5 eig. (52 bij 8 eig.) ; Drenthe (22 bij

eig.) ; Nocrdholland 74 bij 9 eig. (274 bij 17 eig.) ; Zuidholland 1, (19 bij 1 eig.) ;
Zeeland (2< I bij I eig).

Anthrax : 30 gevallen bij 28 eigenaars, waarvan in Friesland 2 bij 2 eig. ; Drenthe
i ; Overijsel 1 ; Gelderland 2 bij 2 eig. ; Noordholland 6, waarbij 1 paard en 1
schaap, bij 4 eig. ; Zuidholland 2 bij 2 eig. ; Noordbrabant 7 bij 7 eig. ; Limburg
9 bij 9 eig. _

Overleden : G. van der Meulen te Apeldoorn (waarheen hij sedert korten
tijd, uit Huizum, was verhuisd).

Benoemd: tot reserve-paardenarts der iste klasse de reserve paardenartsen der
2de klasse J .Lako, Dr. W. C. van Rosmalen en P. W. M. van Maanen.

De Koudbloedjokker. Fokkerij- en landbouwblad. Jg. 1. 1928—1929. No. 1.
Middelburg, G. W. den Boer, 1928. Per jg. (26 nrs.) f6.—.

W. K. Picard, Pseudo-vogelpest. Buitenzorg, Archipel-drukkerij, 1928. 8°.
52 blz. met afb. en graf. voorst, op 7 pl. / 0.95

Veeartsenijkundige mededeelingen. No. 65.
Dep. van Landbouw, Nijverheid en Handel in Ned.-Indië.
Utrechtsche Umversiteitsgids. 1928—1929. Jg. 5. Utrecht, A. Oosthoek, 1928.
IV -f- 108 blz. met plattegr. fx.—

Jaarverslag van de Landskoepokinrichting en het Instituut Pasteur te Bandoeng
over het jaar 1927. Batavia enz., G. Kolff & Co., 1928. 8°. 19 blz.
Overdr. uit het Geneesk. Tijdschrift voor Ned.-Indië. Dl. 68.

B. Smit, Bestrijding van skaapbrommers. Vlieëvangers : maak en werking
daarvan. Pretoria, Staatsdrukkerij crz., 1928. 8°. 14 blz. met 4 fig. en 2 pl.

F. Rathery, Physiologie des reins. Paris, Masson et Cie, 1928. 8°. 700 p.
Traité de physiologie normale et pathologique. Tom. 3.

G. Moussu et R Moussu, Traité des maladies du gros bétail. 5e éd. Paris.
Vigot frères, 1928. 8°. 1076 p. av. 389 fig. dans le texte et 20 pl. hors texte en

Third progress report of the foot-and-mouth disease research committee London.
H. M. Stationery Office, 1928. 8 . 141 p. w. pl. Sh. 5.—

1927. [By L. E. \\V. Bevan], Salisbury, Government Printer, 1928. 8°.
Annual report of the Veterinary Department of the Government of Northern

H. B. Ellis, Training the young horse For the novice. W. chapters on stable
management etc. Calcutta, Thacker, Spink & Co., 1928. 8°. 150 p. w. 26 ill.

C. W. Larson and F. T. Putney, Dairy cattle feeding and management. 2d
ed. Rev. by H. O. Henderson. New-Yoik etc., Wiley & Sons, 1928. 8°.

P. J. J. Prewett, A survey of milk marketing. London, Oxford Press, 1928.
Kl. 8°. 74 p. w. diagr. Sh. 3.6.—

C. F. Doane and H. W. Lawson, Varieties of cheese : descriptions and analyses.
Rev. ed. by K. J. Matheson. Washington, Government Printing Office, 1928.
68 p.

V. Krishnamurti Ayyar, Studies in bovine lymphangitis. Calcutta. 1927.
8°. 24 p. w. 2 fig. a. 8 pi.

Announcement of the New-York State Veterinary College at Cornell University,
1928—1929. Ithaca. 1928. 8°. 32 p.

A. C. Hunter and C. W. Harrison, Bacteriology and chemistry of oysters,
with special reference to regulatory control of production, handling and shipment.
Washington, Government Printing Office, 1928. 8°. 76 p.
U. S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. No. 64.

M. A. Jull and A. R. Lee, Poultry houses and fixtures. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1928. 8°. II 30 p. and 29 fig.
U. S. Dept. of Agriculture. Farmers\' Bull. No. 1554.

J. B. Shepherd, Care of the dairy calf. Washington, Government Printing
Office, 1928. 8\'. 8 p. w. 4 fig.

R. J. Ludford, Cytological studies on the viruses of fowl- pox and vaccinia.
London. 1928. 12 p. w. 5 pi.

E. G. Hastings, B. A. Beach and H. L. Mansfield, Johne\'s disease. A trans-
missible disease of cattle. Madison, Agric. Exp. Stat., 1927. 8°. 44 p. w. 12 fig.

University of Wisconsin. Agric. Exp. Stat., Research Bull. No. 81.
J. S. Buckley, The regional lymph glands of food animals. Washington, Go-
vernment Printing Office, 1928. 8°. 31 p. w. 15 fig.
U. S. Dept. of Agriculture. Circ. No. 32.

F. A. Davidson, Growth and senescence in purebred Jersey cows. Urbana,
Agr. Exp. Stat., 1928. 8°. 55 p. w. 18 fig.

H. C. M. Case and R. C. Ross, The place of hog production in corn-bclt farming.
Urbana, Agr. Exp. Station, 1928. 8°. 34 p. w. 7 fig.
University of Illinois. Agr. Exp. Station. Bull. No. 301.

J. A. Hoffmann, Festschrift zum 75 jährigen Bestehen des Strehlener Tier-
schutzvereines 1853 —1928. Strehlen, Selbstverlag des Vereins, 1928.

Beiträge zur pathologischen Anatomie und zur allgemeinen Pathologie. Begr.
von E. Ziegler. Hrsg. von L. Aschoff. Bd. 80, H. 1. Jena, G. Fischer, 1928.
4 . 238 S. m. 11 Abb. im Text und 6 [1 färb.] Taf. M. 22.—

Bd. 80, H. 1. Erinnerungsschrift des Marburger Path. Instituts für F. Marchand.
K. Kaspar, Studien über das Steinschaf im Chiemgau. Freising, F. P. Datterer
& Cie., 1928. Gr. 8°. 62 S. m. 44 Abb. u. 12 graph. Darst. M. 3.—

M. von Stephanitz, Der deutsche Schäferhund, Seele, Pflege und Erziehung.
Leipzig, Grethlein & Co., 1928. 8°. 100 S. m. 12 Abb. M. 2.50.

Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden. Hrsg. von E. Abderhalden. Abt. 5,
Tl. 5, H. 4 und Tl. 8, H. 2. Berlin u.s.w., Urban & Schwarzenberg, 1928. 4⁰.

Abt. 5. Methoden zum Studium der Funktionen der einzelnen Organe des tieri-
schen Organismus. Tl. 5. Methoden der Muskel- und Nervenphysiologie. H. 4.
W. Steinhausen, Die theoret. Grundlagen der Methoden zur Prüfung der elas-
tischen Eigenschaften des Muskels. M. 19 Abb. E. Schilf, Leistungsgeschwindig-
keit der Kontraktionswelle im Muskel. Nervenleitungsgeschwindigkeit. M. 6
Abb. Methoden zur Bestimmung der Latenzzeit des Muskels. M. 5 Abb. N. Bern-
stein, Die kynocyclogr. Methode der Bewegungsuntersuchung. M. 19 Abb. 11.

i färb. Taf. — U. Ebbecke, Modellversuche zur Erläuterung der Nervenreizung
M. 10 Abb. 143 S. M. 8.—

Tl. 8, H. 2. L. Haberlandt, Gewinnung und Nachweis des Herzerregungs-
stofles (Herzhormons) — R. Seyderhelm und W. Lampe, Die Blutmengenbe-
stimmungsmethoden mittels kolloidaler Farbstoffe. M. 2 Abb. — L. J. Henderson
u. C. D. Murray, Monogr. Methoden bei der Untersuchung von Blut und Kreis-
lauf. M. 155 Abb. im Text und auf 2 Taf. — E. Koch, Die Bestimmung der Kreis-
laufzeit des Blutes. M. 3 Abb. 125 S. M. 8.—
Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten der beamteten Tier-
ärzte Preussens. Zusammengest, von Wiemann. Jg. 18. 1923 u. 1924. Tl. 2. Ber-
lin, P. Parey, 1928. 4⁰. IV 155 S. M. 11 —
Milchwirtschaftlicher Literaturbericht. Hrsg. vom Kollegium der preussischen
Versuchs- und Forschungsanstalt f. Milchwirtschaft in Kiel. No. 13. Hildesheim,
Molkerei-Zeitung, 1928. 8°. 50 S. M. 2.50.

A. Meyn, Ein Fall von spontaner Kaninchentuberkulose. Leipzig, A. Heber
& Co., 1928. Gr. 8°.
Arbeiten der Reichszentrale f. Pelztier- und Rauchwaren Forschung. 13.
K. Nieberle, Internationaler Handel mit Häuten und Fellen und Milzbrandiiber-
tragung auf Menschen und Tiere. Leipzig, A. Heber & Co., 1928. Gr. 8°. 20 S
m. 7 Abb. und 8 Tab. M. 1.50

Vorträge der Reichs-Zentrale f. Pelztier- und Rauchwaren-Forschung. H. 4.
H. Löbeli., Die Labyrinth-Entzündung im Tierexperiment. Berlin, O. Elsner
Verlagsges., 1928. Gr. 8°. 90 S. m. 6 Taf. M. 10.—

Sitzungsberichte der Ges. z. Beförderung der ges. Naturwissenschaften zu
Marburg. Bd. 63. Jg. 1928, H. 2.

- Ueber die Schwierigkeiten bei der gerichtlichen Verfolgung von Lebensmittel-
verfälschungen und insbes. von Milchverfälschungen. Von W. Fikeis. Wien,
F. Deuticke, 1928. Gr. 8°. V 87 S. M. 6.—.

lieber die sog niedrige Dauerpasteurisierung der Milch mit bes. Berücksichtigung
der Abtötung von Seuchenerregern. Von H. Zeli.er, W. Wedemann, L. Lange
und E. Gildemeister. Berlin, R. Schoetz, 1928. 4⁰. 72 S. m. 5 Abb. u. Tab.
Sonderheft der Zeitschrift f. Fleisch- und Milchhygiene. Jg. 38.
W. Otte, Die Krankheiten des Geflügels mit bes. Berücksichtigung der Ana-
tomie und der Hygiene. Berlin, R. Schoetz, 1928. Gr. 8°. VII 422 S. m. 163
Abb. M. 21 — Geb. M. 24.

Hanspach, Die Bedeutung der Trichinose für die öffentliche Gesundheitspflege.
Berlin, R. Schoetz, 1928. Gr. 8°. M. 6.60

Veröffentlichungen aus dem Gebiete der Medizinalverwaltung. Bd. 27, H. =,.
H. Prell, Die Fuchsrassen von Nord-Amerika in ihrer Bedeutung für die
Silberfuchszucht. Leipzig, A. Fieber & Co., 1928. 8°. 32 S. M. 2.—

Schriften der Reichs-Zentrale f. Pelztier- und Rauchwarenforschung. H. 5
Ismail Hakki, Parasitologie. Bd. 1. Konstantinopel, Devlet Matbaassi, 1928.
Gr. 8°. 772 S. m. 389 Abb im Text und 3 färb. Taf.
Türkisch.

H. Ziegler, Beiträge zum Bau der Unterkieferdrüse der Hauswiederkäuer _:Rind, Ziege und Schaf. Habilitationsschrift Bern. 1927. M. 37 färb. Textabb,
H. Eckmann, Wirkung von Chlorkohlenstoffen auf die Peroxydasen, Katalasen.
Amylasen, Aldehvdreduktasen und auf biologische Reaktionen von Serum. Inaug -
Diss. München. 1928.

A. Kirchner, L\'eber die Struktur der männlichen Geschlechtsorgane von Pferd
tnd Rind. Inaug.-Diss. München. 1928.

G. Sondermayer, Ueber die Möglichkeit einer AntiSensibilisierung. Inaug.
Diss. München. 1928.

F. Fetzer, Beitrag zur spezifischen Prophylaxe und Therapie der Metritiden
bei unseren Haustieren mit bes. Berücksichtigung des Rindes. Inaug.-Diss. Leip-
zig. 1928.

H. Röhrer, Untersuchungen über die Schrumpfniere des Hundes unter bes.
Berücksichtigung des Vorkommens und der Bedeutung der Gefässveränderungen.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1928.

H. Baumgärtner, Zur Kenntnis der knotigen Hyperplasien im Pankreas-
alter Hunde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928.

L. A. Schröder, Bestimmung des Cholesteringehaltes des Blutes bei gesunden
und kranken Pferden, Hunden und Kühen. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928.

P. J. Stenius, Untersuchungen zur Kenntnis der Altersveränderungen an den
Blutgefässen des Hundes. fnaug.-Diss. Leipzig. 1928.

H. Deutsch, Untersuchungen über den Einfluss der Bauart der Stallungen
und der Führung des Stallbetriebes auf die Beschaffenheit der Stalluft. Inaug.-
Diss. München. 1928.

K. R. Essig, Ueber Novirudin, ein die Blutgerinnung hemmendes Mittel. Inaug.-
Diss. München. 1928.

P. Schlumprecht, Vergleichende Untersuchungen über die Haltbarkeit des
Maul- und Klauenseuche-Virus in trockenem Zustande und unter anderen Ver-
hältnissen. Inaug.-Diss. München. 1928.

R. Sechser, Ueber das Vorkommen von Ankylostomum canium E. (des Ha-
kenwurmes) bei unseren Fleischfressern, über die Krankheitserscheimungen, die
er verursacht und über die Möglichkeit ihn abzutreiben. Inaug.-Diss. München.
1928.

O. Steidle, Ueber die virulizide Wirkung verschiedener SO_a enthaltender und
abgebender Desinfektionsmittel gegen den Erreger der Maul- und Klauenseuche.
Inaug.-Diss. München. 1928.

J. M. Uzupis. Ueber Schleimhautwucherungen des Tragsackes der Katze und
der Hündin. Inaug.-Diss. München. 1928.

A. Weikl, Ueber das Vorkommen von Verkalkungen und Verknöcherungen in
Schilddrüsenkröpfen bei Hunden. Inaug.-Diss. München. 1928.

L. Katras, Ueber therapeutische Versuche mit „Gehe 125" (Acarestol) bei
Hautkrankheiten der Tiere, insbes. Acarusräude des Hundes. Inaug.-Diss. Leip-
zig. 1928.

A. Hornung, Bestehen beim Pferde Beziehungen zwischen dem Einbiss (Fin-
schliff) und der Beschaffenheit des Backzahngebisscs? Inaug.-Diss. Leipzig. 1928.

P. Lorenzen, Pathologisch-histologisclie Untersuchungen über die tuberku-
lösen Markherde in den Rindernieren. Ein Beitrag zur Kenntnis der sog. Ausschei-
dungstuberkulose. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928.

A. Viebrock, Zur Histologie und Pathogenese der Tubentuberkulose des Rin-
des. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928.

H. Hartwigk, Ueber die Abhängigkeit der Wirksamkeit des Conjunktivaltuber-
kulins vom Alter der Kultur. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928.

L. Porthan, Morphologische Untersuchungen über die cervix uteri des Rindes
mit bes. Berücksichtigung der Querfaltenbildung und des Kanalverlaufs. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1928.

E. Estola, Klinische Untersuchungen über die spezifische Wirkung des „Ad-
sorgan" bei Magen- und Darmkrankheiten des Hundes. Inaug.-Diss. Leipzig.
1928.

E. Malke, Ueber die Wirkung steigender Joddosen auf Wachstum und Fort-
pflanzung weisser Ratten. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928.

f. Wiethoff, Jodausscheidung nach Yatreneinführung. Inaug.-Diss. Glessen.
1928.

H. Wilmes, Beiträge zur Kehlkopfentwicklung bei den Haussäugetieren. Inaug.-
Diss. Giessen. 1928.

J. Kutsch, Umsetzung vom Jodipin und Dijodyl im Tierkörper. Inaug.-Diss.
Giessen. 1928.

Y. W. Konttinen, Beitrag zur Entwicklung des Nierenbeckens. Inaug.-Diss.
Giessen. 1928.

A. Kreuder, Beiträge zur Epidemiologie der Tuberkulose. Inaug.-Diss. Gies-
sen. 1928.

K. Quernhorst, Beitrag über die Osteodystrophia der Affen. Inaug.-Diss.
Giessen. 1928.

K. A. Barth, Der Bau der Iris des Schweines unter spez. Berücksichtigung des
Muskelapparates und der Funktionszustände. Inaug.-Diss. Bern. 1927. 8°. M. Abb.
Abdr. aus: v. Gräfe\'s Archiv f. Ophthalmologie. Bd. 119. du Buy,

In eene door de firma Schaper op uitnemende wijze verzorgde uitgave, heeft
de Senaat der Hannoversche Diergeneeskundige Hoogeschool een feestbundel
het licht doen zien, dat tegelijk als Jubileumnummer der D. T. W. is verschenen.
Uit dezen bundel, welke uitmunt door een reeks van interessante bijdragen, stip-
pen wij het volgende aan :

Miessner en Berger geven eene bijdrage over : „Die weisse Ruhr der
Küken (Bac. pullorum). Deze schrijvers wijzen in de allereerste plaats op de actuali-
teit waarin deze aandoening zich heden ten dage helaas mag verheugen. Het eerst
is deze aandoening beschreven door Ameiikaansche auteurs. De eerste beschrijving
in Duitschland stamt van de hand van Beller, welke de ziekte in 1923 waarnam
en in staat was eene juist ziektebeeld te beschrijven. De ziekte komt momenteel
in Europa in uitgebreide mate voor en vormt, vooral in fokgebieden eene voort-
durende bedreiging. Jonge, zoowel als oudere dieren kunnen als slachtoffer dezer
gevreesde aandoening vallen Vaak komen de kuikens geinfecteerd ter wereld,
waardoor de mogelijkheid tot smetstofdragerij in optima-forma ontstaat en vaak
binnen enkele dagen geheele koppels te gronde worden gericht. Er ontstaat hier-
door een ciruclus vitiosus tusschen kuiken, hen en broedei. Bij de bestrijding is
met deze 3 mogelijkheden rekening te houden. Het materiaal door Miessner en
Berger onderzocht, stamde van fokgebieden uit Middel- en Noord-Duitschland
en werd in hoofdzaak geleverd door representanten van het witte Leghornras,
zoomede van dat der Red-Islands,

Klinisch vallen de kuikens op door het armoedige voorkomen, de dieren zijn
lusteloos, het haarkleed is dor en dof en met faeces besmeurd, vaak valt de breed-
beenige stand op. Sopor domineert ; er bestaat eene stinkende diarrhee. In het
acute stadium duurt het ziekteverloop gewoonlijk 2—5 dagen. Treedt het lijden
op ouderen leeftijd (2—3 weken) op, dan treedt het chronische karakter meer
op den voorgrond waarbij herstel niet uitgesloten is. Bij laatstgenoemde patiënten
blijven echter vaak sporen van de aandoening achter en ook komt het voor dat
plotselinge dood optreedt. Bij andere dieren vindt eene localisatie der smetstof
in den eierstok plaats. Het zijn deze dieren, waarbij eene besmetting van de broed-
eieren bij voorbaat is aan te nemen. Bij de acute vorm zijn de pathologisch-anato-
mische verschijnselen niet zeer duidelijk. Miltzwelling ontbreekt echter nooit;
dit orgaan bereikt de grootte van een erwt. Naast eenige leverzwelling valt de
sterke vulling der galblaas op. De lever is bruinrood van kleur, vaak ook chroom-
geel, bloedingen ontbreken in dit orgaan zelden. In den darm, waarin hier en daar
kleine bloedingen gevonden worden, bevindt zich eene dunvloeibare, krijtwit-
kleurige massa. In het coecum vindt men geregeld een vaste, gele, kazige massa,

verbonden met het slijmvlies. Zeer opvallend is de persistentie van de voedings-
dooier Is deze bij normale kuikens na. i—2 dagen verbruikt, bij zieke kuikens
is deze vaak tot den zesden dag als een walnootgroot lichaam aanwezig. In de
hartspier vindt men vaak uiterst kleine, witte haardjes. Ook in de longen kunnen
deze worden aangetroffen ; de kleur neigt echter naar het gele. Bij de chronische
vorm vindt men constant kleine nekrosehaarden, de veranderingen in de hart-
spier zijn duidelijker dan bij de acute vorm. Bij jonge dieren, welke na een half
jaar nog geinfecteerd kunnen worden, vindt men zeer vaak eene etterige peri-
carditis, soms gepaard gaande met vergroeiingen. Bij bacteriologisch onderzoek is
een klein, kort coccenachtig staafje met afgeronde uiteinden te isoleeren. Micro-
scopisch is het aantoonen uit veranderde organen zeer moeilijk, kweeken uit deze
organen gaat daarentegen zeer gemakkelijk. Vooral op Conradi-Drigalski platen
is de groei zeer overvloedig. Met carbolfuchsine gelukt de kleuring zeer goed ; vaak
is bipolaire kleuring duidelijk. De bacterie is gramnegatief en onbewegelijk. Ciliën
konden door Miessner niet worden aangetoond, terwijl ook geen sporenvorming
schijnt voor te komen. Bij cultuur op de Conradi-Drigalski-bodem ontstaat een
blauwe tint.

Na de 4e week schijnt de besmettingskans sterk te verminderen, om na de
zesde week tot 0.6 % te dalen. Bij een sterfte binnen een termijn van 4 dagen na
het uitkomen, kan besmetting via het broedei als vrij zeker worden aangenomen;
ziektegevallen op lateren leeftijd zijn in verband te brengen met contact door
middel van zieke dieren. Dit laatste is in hoofdzaak het geval. Bij de bestrijding
dient dus de hoofdaandacht bepaald te worden tot een mogelijkheid van contact-
infectie. Subcutane infectie gelukt gemakkelijk, terwijl infectie per os slechts
mogelijk is met stammen, welke in suikerhoudende media geen gas vormen. Het
gelukte noch Miessner, noch zijn medewerker Gipmann met behulp van d\'Herel-
lesche filtraten eenig curatief gevolg te bereiken. Bij volwassen dieren schijnt de
aandoening zich te localiseeren in het legapparaat. Het zijn deze dieren, welke
voor de verspreiding der ziekte een noodlottige rol spelen.

Terwijl enkele onderzoekers bij plotseling optredende dood van hennen vaak
een leverruptuur waarnamen en deze indirect in verband brachten met een pul-
loruminfectie, konden schrijvers slechts in circa 1/5 gedeelte der door hen onder-
zochte gevallen een oorzakelijk verband met beslistheid vaststellen. Van de 4150
onderzochte bloedmonsters, viel 13.5 % positief uit. Vooral in grootere koppels
vindt men een hooger percentage positieve uitkomsten. In 2055 onderzochte
broedeieren kon in 225 gevallen de Bac.-pullorum worden aangetoond. Met behulp
van bloedonderzoek kan het meerendeel der smetstofdragers vrij zeker worden
opgespoord ; ook de hanen dienen onderzocht te worden. Hygiënische maatregelen
dienen nauwgezet in toepassing gebracht te worden. Schrijvers meenen en
o. i. zeer terecht, dat met een ruimere toepassing van het kunstmatig broeden,
het ontstaan der ziekte in de hand gewerkt wordt. Vooral het gebruik van nauwe
kunstmoeders schijnt een zeer slechte invloed te hebben. Nog steeds vormt een
strenge prophylaxis het beste wapen tegen deze aandoening.

Mej. Rut Eber (Zeitschr. f. Infektkrankh. enz. der Haustiere, 1928, 33 1/3).
deed proeven aan het Tierseucheninstitut der Universität Leipzig.

30 kippen en 20 duiven werden deels per os, deels subcutaan en intratracheaal
besmet met reinkulturen van humane en bovine tuberkelbacillen. Het gelukte niet
met tuberkelbacillen van het humane type kippen te besmetten, zoodanig dat ze
ziek werden.

Wat de gevoeligheid tegenover bovine tuberkelbacillen betreft, werden bij één
der kippen in haarden van het slijmvlies van de slokdarm virulente tuberkelbacil-
len van het bovine type gevonden. Deze kip was echter gestorven aan vogeltuber-
kulose.

Verder werden van 8 duiven 4 stuks per os, 2 stuks intratracheaal en 2 stuks
subcutaan geinfecteerd (met rundertuberkelbacillen). Een der duiven stierf 176
dagen na de infectie. Sectie : longtuberculose.

Bij een tweede duif werd 234 dagen na de infectie uit de milt geënt en werd
eene cultuur verkregen van rundertuberkelbacillen.

Bacillaire Witte diarrhee (pullorum) bij een musch. The Vet. Record, April 1928.

Een pluimveehouder, bij wien jonge kuikens aan pullorum stierven, zond een
musch ter onderzoek op, die in een kuikenren gevangen was. Het diertje ver-
toonde overvloedige witte diarrhee ; B. pullorum kon worden geïsoleerd. Bij nader
onderzoek bleken verscheidene musschen in de omgeving van verschillende kui-
kenopfokhuizen besmet te zijn.

Deze vondsten zijn van beteekenis voor de studie van de overbrenging der
smetstof van witte kuikendiarrhee.

Der derzeitige Stand der Bekämpfung der Tuberculose des Hausgeflügels. Prof.
Dr. med. F. F. Friedmann, Duitsche Tierärztl. Woch,. 7 Juli 1928).

Prof. Friedmann deelt mede, dat de door hem geïntroduceerde entstof tegen
tuberculose door artsen zoowel als door dierenartsen in steeds stijgende hoeveel-
heid wordt aangevraagd.

Zeer in het bijzonder bewijst zij, volgens talrijke mededeelingen van Duitsche
dierenartsen, diensten bij de bestrijding van hoendertuberculose ; aangetaste,
zelfs vermagerde dieren kunnen met Friedmann\'s vaccin genezen worden : terwijl
gezonde dieren door de enting voor infectie worden beschermd.

Het vaccin van Prof. Friedmann bestaat uit ,,Schildkrötentuberkelbazillen",
wel te onderscheiden van vaccins van z.g.n. koudbloedbacteriën, welke laatste
volgens Friedmann uit waardelooze saprophyten bestaan. L. P. de Vries.

L\'echinococcose; röle des carnassiers dans sa transmission. Robert, (Revue
Vétér. T. LXXX, 1928, p. 270).

Bij de herkauwers in Marokko komt volgens Robert echinococcose veel voer.
Aangenomen wordt dat de hond en de jakhals vooral de overbrengers van de ziekte
zijn. Nauwkeurig is evenwel niet bekend hoe groot het percentage der honden
daar is, die de taenia echinococcus in hun ingewanden herbergen. Brouin meer t
dat dit wel 14 % is. Door faecesonderzoek is niet uit te maken of deze lintworm
bij den hond voorkomt ; alleen de sectie kan uitspraak doen. Robert nu heeft
de ingewanden van 85 honden en 5 jakhalzen op het voorkomen van de taenia
echinococcus onderzocht ; bij 72 honden werden lintwormen gevonden, maar
slechts bij één hond de taenia echinococcus ; ook bij de jakhalzen werd deze taenia
niet door hem waargenomen.

Nog werden door Robert bij bovengenoemde dieren besmettingsproeven ge-
daan. Verscheidene dagen achter elkaar werden honden en jakhalzen gevoerd
met longen en levers van runderen en schapen, waarin blaaswormen (fertiel)
voorkwamen. Deze proeven leverden evenwel niet het beoogde resultaat op.
Gemeend wordt door hem daarom dat behalve de hond en de jakhals eventueel
ook den mensch de taenia echinococcus misschien in zijn ingewanden kan hebben
en tot verspreiding der ziekte door middel van de lintwormeieren bevattende
faeces aanleiding kan geven.

Die Narkose des Hundes mit besonderer Berücksichtigung des Chloralhydrats
und einiger neuer Narkotica. (Avertin und Pernocton). (W. Freese : Deutsch.
Tierärztl. Woch. No. 13, 1928).

Freese vond de gecombineerde toepassing van morphine, atropine en chloro-
form voor het narcotiseeren van honden nog het best. Chloralhydraat, avertin
en pernocton werkten alle drie individueel zeer verschillend. Avertin bleek voor

■narcose onbruikbaar te zijn ; met pernocton werd in enkele gevallen een goede
narcose gezien ; meestal echter traden er ongewenschte nevenverschijnselen bij op.

Onanie beim Hunde und ihre Folgen. (J Jordanoff: Der Osterr. Tierarzt.
1928, No. 10).

Als gevolg van de ziekelijke afwijking zouden o. a. optreden : posthitis, Prosta-
titis, vernauwing van het praeputium. Bij een reu verdween de aandoening na
castratie.

Beiträge zur Strahlentherapie in der Tierheilkunde. (O. Binder : Inaug. Diss.
Leipzig, 1925, Ref. Münch. Tierärztl. Woch. No. 20, 1928).

De invloed van ultraviolette stralen is bij chronisch eczeem steeds gunstig,
ook bij acute eczemen wordt meestal een goede werking gezien.

Bij demodicosis is het resultaat niet duidelijk. Het effect (haargroei) is bij
alopecia onzeker, bij eczemen daarentegen kan een duidelijke bevordering van den
haargroei worden opgemerkt. Acanthosis en furunculose worden onvoldoende
beïnvloed. Bij rachitis is het resultaat opvallend goed. Veenendaal.

Inguinale Cryptorchie bi.i een dragende hond. (M. Cocu : Bul. de 1\'Acad. Vét\'
de Francc-, April 1928).

Een fox-terrier had tweemaal normaal gebaard ; na de derde baring zag de
eigenares in de linkerlicsstreek een omschreven zwelling, die door haar voor een
breuk gehouden werd.

Eenige dagen daarna werd door M. Cocu operatief ingegrepen. In de zwelling,
gebed in bindweefsel, bleek zich, tot verrassing van den operateur, een testikel
te bevinden ; mesorchium en epididymis waren te herkennen.

Blijkbaar is door de baring een in de buikholte aanwezige testikel naar buiten
getreden, een soort descensus testiculorum.

De juiste graad van hermaphrodisme in dit geval kon niet verder worden nage-
gaan. Tot nu toe verried het dier in geen enkel opzicht manlijke eigenschappen,
vlak voor de operatie was het loopsch. L. P. de Vries.

De ziekten der spijsverteringsorganen vormen een groot percentage der ziekten
bij vleesche\'ers en bij al deze ziekten komt het aan op desinfectiemiddelen. Sinds
langen tijd wordt dan ook in de veterinaire therapie dierkool gebruikt. Het nadeel
hiervan is echter, dat door de absorptie van het pepsine en het trypsine de eet-
lust zoo vermindert. Een ander nadeel is, dat dikwijls groote hoeveelheden noodig
zijn, die vaak moeilijk zijn in te geven, terwijl bovendien vaak meubels enz. bij
of na het ingeven van carbo worden bevuild, waardoor tegenstand van den eigenaar
ontstaat. Aan Adsorgan (chloorzilverkiezelzuur, firma Heyden) kleven al deze
ondeugden niet. Het is een uitstekend absorptiemiddel. Door een overtrek van
zilver en chloorzilver op kool en een gel van kiezelzuur wordt het adhaesiever-
mogen voor bacteriën sterk vergroot. Proefondervindelijk kon worden vastgesteld,
dat kiezelzuurpreparaten die te voren 12 ä 14 % der bacteriën adsorbeerden,
na de bedekking met zilver of chloorzilver 99 ä 100 % adsorbeerden. Kiezelzuur
bezit op zich zelf geen desinfectievermogen, overtrokken met chloorzilver wel.

Adsorgan bestaat voor 50 % uit chloorzilverkiezelzure zilverkool en voor 50 %
uit gesuikerde cacaomassa. Het kan worden toegediend bij intestinale honde-
ziekte, bij heftige diarrhee van hond of kat, bij enteritis, in geval van obstipatie,
vermengd met Karlsbader Zout, in geval van diarrhee vermengd met tannine
-of bismuth.

Tot zoover Dr. Gustav Mi kusch ka in Der österreichische Tierarzt van 1 Mei
1928. Ik heb verscheiden gevallen van intestinale vormen van hondeziekte en
andere enteritiden behandeld met Adsorgan en ben tot de conclusie gekomen,
•dat het vrij vlug werkt en dat de eetlust goed wordt reeds na een kort gebruik.

(Uit de Bacteriologische Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht. Hoofd der Afd. J. P. BIJL. Arts.)

HET BESMETTELIJK VERWERPEN DER RUNDEREN IN VER-
BAND MET ZIEKTEN VAN DEN MENSCH,¹)

In den loop der jaren is steeds meer aan het licht gekomen, dat
verschillende der microben, die de verwekkers zijn van ziekten
bij dieren, ook infectieziekten bij den mensch veroorzaken. Talrijke
dezer microörganismen strekken hun pathogene werking uit over
meer dan één diersoort, welke in het biologisch systeem soms ver
van elkander verwijderd zijn. Deze besmetting kan in vele gevallen
gemakkelijk overgrijpen van de eene dierspecies op een andere.
Men denke bijvoorbeeld aan de pest van de rat, miltvuur van de
herkauwers, tularaemia van het konijn, maltakoorts van de geit,
die alle — zij het langs verschillende wegen — op den mensch
worden overgebracht.

De studie der diergeneeskunde is steeds een vergelijkende. De
pathogene werking van een parasieteerend organisme op het
lichaam wordt in onderlinge vergelijking beschouwd bij een aantal
diersoorten. Een uitzondering wordt daarbij slechts gemaakt voor
de diersoort : mensch, die willekeurig aan de waarneming wordt
onttrokken. Moge dit in biologisch opzicht ongewenscht worden
genoemd, voor de epidemiologie bij de dieren heeft de bestudeering
der besmettelijke ziekten van den mensch nauwelijks belang, om-
dat dierlijke besmettingen van menschelijken oorsprong tot de
groote uitzonderingen behooren en in het algemeen maar tot één
individu beperkt blijven. Daarentegen, — de enkele voorbeel-
den, die ik zooeven noemde zijn daarvoor op zich zelf reeds be-
wijzend —, komen bij den mensch talrijke, waaronder zich sterk
verbreidende infectieziekten voort uit het overeenkomstig lijden
bij dieren. De arts, wiens terrein zich uitsluitend bepaalt tot de
ziekten van den mensch, ontgaan door deze beperking soms waar-
devolle aanknoopingspunten, vooral in epidemiologisch opzicht,
die een vergelijkende studie der pathologie hem hadden kunnen
verstrekken.

\') Voordracht, gehouden op de 73ste Algemeene Jaarvergadering van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, op 13 October te Utrecht.

Ik vraag thans uw aandacht voor een ziekte van den menscb
die tot voor korten tijd beperkt was tot het gebied der Middelland-
sche Zee en o. a. bekend is onder de namen Maltakoorts of Undu-
leerende koorts.

In 1887 gelukte het Bruce den verwekker dezer aandoening in
reincultuur te kweeken. Dank zij vooral de uitgebreide onderzoe-
kingen. van de Medeterranean Fever Commission van de Royal
Society tusschen de jaren 1904 en 1906, kon — min of meer toe-
vallig — worden vastgesteld, dat de infectie in de meeste gevallen
onmiddellijk verband hield met het gebruik van Maltakoorts-
micrococcen bevattende geitenmelk. Een belangrijk deel der in-
heemsche geiten bleek bacillenuitscheider te zijn. Terwijl de infectie
bij den mensch een ernstige ziekte veroorzaakt, worden bij de
dieren, behalve het veelvuldig optreden van abortus, klinisch
nauwelijks waarneembare afwijkingen teweeggebracht.

In 1918 heeft Alice Evans gewezen op de volledige overeen-
stemming in eigenschappen van de Micrococcus melitensis der
Maltakoorts en Bacterium abortus infectiosi Bang, den verwekker
van het besmettelijk verwerpen der koeien. Micrococcus melitensis
erj Bacterium abortus worden thans samengevat in het genus :
Brucella. Het eenige constante onderscheidingskenmerk tusschen
Br. melitensis en Br. abortus zou zijn, het verschil in pathogeniteit
ten opzichte van de species Mensch.

In 1921 zijn door Bevan in Rhodesia en in 1924 door Keefer
in Baltimore de eerste ziektegevallen bij menschen beschreven,
die klinisch als Maltakoorts verliepen en die niet veroorzaakt zou-
den zijn door de Brucella van Bruce, maar door die van Bang.
Verschillende van dergelijke mededeelingen, voornamelijk uit
Noord-Amerika, Zuid-Afrika en in Europa zijn spoedig hierop
gevolgd, zoodat thans niet meer getwijfeld kan worden aan de
mogelijkheid, dat de mensch zich met de Brucella van het rund kan
infecteeren.

Toch zijn er nog talrijke vraagstukken, hiermede verband hou-
dende, niet tot klaarheid gebracht.

De volgende dier vragen wil ik nader met U bespreken, om te
trachten een bevredigend antwoord daarop te vinden.

1. Op welke gronden mag worden aangenomen, dat de ziekte
bij menschen inderdaad berust op infectie met de Brucella
abortus Bang?

2. Hoe is verklaarbaar, dat deze ziekte bij den mensch niet
eerder is waargenomen?

4. Welke hygiënische maatregelen kunnen worden getroffen ter
voorkoming der ziekte bij menschen?

i. De ziekteprocessen, die als „abortus-infectie" bij den mensch
zijn beschreven, stemmen tot in bijzonderheden overeen met die
der Maltakoorts. Het ligt buiten de opzet dezer bespreking nader
in te gaan op de klinische verschijnselen (Verwezen zij naar :
Ugeskrift for Laeger, 1927, No. 49 en Ned. Tijdschr. v. Geneesk
1928, No. 40).

Dezelfde analogie, die voor deze ziekten bestaat bij den mensch
heerscht ook ten aanzien van de Bruce-infectie der geiten en de
Bang-infectie der koeien, waar in beide gevallen als meest sprekend
hoewel niet constant symptoom .abortus optreedt en de bacteriën
nog langen tijd door den uier worden uitgescheiden.

Voorzoover de argumenten, die worden aangevoerd tegen de
opvatting, dat de Abortus-bacterie van het rund febris undulans
kan verwekken bij den mensch, berusten op feitelijke waarnemin-
gen, wil ik deze hier kort bespreken.

Velen beroepen zich daartoe op de infectieproeven, die Nicölle,
Burnet en Conseil hebben genomen bij 5 personen, welke zij
onderhuids inspoten 900 millioen kiemen eener Abortuscultuur
van koe of varken, zonder het minste nadeelige gevolg te bespeuren.

Dit experiment verliest echter veel van zijn waarde, wanneer
men bedenkt, dat hiervoor zijn gebruikt oude laboratoriumcultu-
ren uit de verzameling van het Lister Instituut, welker oorspron-
kelijke virulentie in belangrijke mate kan zijn verloren gegaan.
Reeds lang is bekend het groote verschil in pathogeniteit van labo-
ratoriumstammen der beide typen van Brucella voor den mensch.

Terwijl totnutoe geen infecties zijn beschreven door Bang-
culturen, gelden Bruce-kweeken tot de meest gevaarlijke bacte-
rie soorten.

De vraag echter waarom het hier gaat is, of Abortusbacteriën
kort na het verlaten van hun natuurlijk milieu (het runderlichaam
of producten daarvan), in staat zijn den mensch te infecteeren. Het
is zeer goed denkbaar, dat Br. Bang tot zekeren graad pathogeen
is voor menschen, maar buiten het organisme al spoedig zijn
virulentie verliest.

Door verschillende onderzoekers wordt gewezen op de incon-
gruentie, die bestaat tusschen de groote besmettingskans, welke
voorhanden is in verband met de sterke verbreiding van de epi-
zoötische abortus onder de runderen, tegenover het ontbreken van
gevallen van unduleerende koorts bij menschen in die zelfde ge-
bieden.

Een tusschen 1920 en 1925 in Frankrijk ingestelde enquête
aangaande het voorkomen van besmettelijk verwerpen bij de ver-
schillende dieren, in verhouding tot het aantal gevallen van epide-
misch optredende unduleerende koorts bij menschen, toonde aan

dat het gebied der laatste vrijwel volledig samenvalt met dat der
abortusgevallen bij geiten en schapen terwijl het gebied, waar
abortus onder de runderen heerscht er geheel buiten ligt.

Uit deze gegevens mag de gevolgtrekking worden gemaakt, dat
de infectiositeit van Br. abortus geringer is dan die van Br. meli-
tensis. Een uitspraak omtrent de pathogeniteit is er niet op te
gronden, — temeer, omdat, zooals later blijken zal, de gevallen
van Bang-infectie bij den mensch niet opgehoopt, maar sporadisch
voorkomen, hetgeen in de hand kan werken, dat deze gevallen niet
steeds als zoodanig worden herkend.

Tenslotte zijn er onderzoekers, die aannemen, dat in die geval-
len, waar de mensch unduleerende koorts zou hebben gekregen
door de abortusbacteriën van het rund, niet dit microörganisme
maar de echte malta koortsbacterie in het spel is geweest. Hoewel
in den regel de melitensisinfectie beperkt blijft tot geit en schaap,
kan zij nl. ook wel overgrijpen op de koe, die daarop reageert als
bij een besmetting met Brucella Bang.

Bevan verklaart de gevallen van unduleerende koorts in Rho-
desia door de volgende hypothese : de runderstam, die de humane
infecties veroorzaakt, is oorspronkelijk een melitensistype en af-
komstig van den mensch. Onder gunstige omstandigheden heeft
hij zich bij het rund aangepast. De inheemsche bevolking heeft
een zekeren graad van verworven immuniteit ; de meeste gevallen
doen zich dan ook voor bij geimmigreerde Europeanen voor wie
de pathogeniteit grooter is.

In de omgeving van Turyn nam Bastai waar een uitgebreide
infectieuze febris undulans, die in verband moest worden gebracht
met aborteerende koeien. Een nauwkeurig onderzoek bracht hier
aan het licht, dat deze dieren zich waarschijnlijk hadden geinfec-
teerd met Br. melitensis van geiten en schapen, waarmede zij
samen waren. De verbreiding onder de menschen — 9 gevallen in
één gezin — pleit er inderdaad sterk voor, dat hier maltakoorts
in het spel is geweest.

Volgens Bastai\'s opvatting is hieruit te besluiten, dat niet bij
den mensch beide Brucellatypen ,de Br. melitensis en de Br.
abortus, maltakoorts kunnen veroorzaken, maar dat de koe kan
lijden aan 2 vormen van abortus, één door de eigenlijke abortus-
bacterie van Bang en de ander door de oneigenlijke van Bruce.
Alleen de laatste, ook bij boviene herkomst, zou pathogeen zijn
voor den mensch.

Moge deze gevolgtrekking, die o. a. ook door von Ostertag
wordt verdedigd, op hierna te noemen gronden, ons in zijn alge-
meenheid onjuist voorkomen, dergelijke waarnemingen als van
Micheli, Cerruti en Bastai manen tot groote voorzichtigheid

bij de beoordeeling van gevallen van unduleerende koorts in stre-
ken, waar Maltakoorts inheemsch is.

Voor de meer Noordelijke landen, als Denemarken en Neder-
land zijn deze overwegingen van geen belang. Maltakoorts komt
hier bij geiten niet voor. Desondanks zijn in het Serum-Instituut
te Kopenhagen tusschen i April 1927 en 1928, 220 patiënten met
febris undulans opgespoord, die geinfecteerd zouden zijn door
Brucella. Dit aantal overtreft zelfs dat der lijders aan typhus en
paratyphus in dat land.

In Nederland zijn in ongeveer 9 maanden, door het systematisch
onderzoek van ruim 1500 sera, die voor andere doeleinden naar
het Centraal Laboratorium waren gezonden, 17 patiënten met
Brucella-besmetting ontdekt.

Bij alle gevallen in deze landen is aandacht gewijd aan de
mogelijkheid, dat de geit fungeerde als directe of indirecte
smetstofverspreider. Nooit evenwel kon dit dier in het verband
worden betrokken. In de Nederlandsche gevallen, waar een
bepaalde veestapel als besmettingsbron kon worden aangewezen,
waren geen geiten in het bedrijf aanwezig, import van buiten-
landsche geiten had in de streek niet plaatsgevonden, abortus bij
geiten was niet opgemerkt,

In tegenstelling met Maltakoorts, die veelal gelijktijdig optreedt
bij verschillende personen in hetzelfde gezin, (of van een scheeps-
bemanning, of van een regiment soldaten), werd zoomin in de
Nederlandsche- als in de Deensche gevallen ooit meer dan één
patiënt aangetroffen in hetzelfde milieu. Dit is een wezenlijk verschil
in verbreiding der beide infecties. Bovendien, ware er sprake, niet
van een abortus-, maar van een melitensis-btsmetX\'mg der koeien,
dan is daarmede niet in overeenstemming het groote aantal be-
smette dieren in de veestapels, waarvan de menschelijke infectie
was uitgegaan.

Er is een groote mate van fantasie en spitsvondigheid noodig,
om de hypothesen van Bevan en Bastai over te voeren op de
Deensche en Nederlandsche verhoudingen. De hier waargenomen
feiten pleiten er alle voor, dat de Brucella van het rund, die den
mensch heeft besmet, is het type abortus Bang.

De diagnose : „febris undulans door besmetting met Brucella
Bang", die, zooals gezegd in het Centraal Laboratorium bij 16
patiënten werd gesteld, berustte op serologische-, bacteriologische-,
klinische- en epidemiologische gronden. Uitvoerige mededeelingen
daaromtrent zijn verschenen in het Nederlandsch Tijdschrift voor
geneeskunde en het Jaarverslag van het Centraal Laboratorium
over 1927.

Ik wil daarom deze onderzoekingen hier verder onbesproken
laten, maar maak een uitzondering voor één geval, waar in onge-

veer de achtste ziekteweek uit het patiëntenbloed de oorzakelijke
microbe kon worden gekweekt.

Het betrof een 25-jarige vrouw, met een koortsende ziekte
die den arts deed denken aan malaria of typhoid. Het herhaald
laboratoriumonderzoek leverde evenwel geen daarmede overeen-
stemmende uitkomsten op. Wél werd gevonden een agglutinatie
van het patiëntenserum met Brucella Bang tot 6400-voudige
verdunning en een sterke complementbindingsreactie (0,001 Ccm.)
met abortusantigeen. Het klinische beeld gaf veel punten van over-
eenkomst met maltakoorts. De patiënte heeft een ernstig ziekte-
proces doorgemaakt en is ten slotte, na behandeling met Bru-
cella-vaccin, langzaam genezen. Na ongeveer 5 maanden zijn
de ziekteverschijnselen geweken ; zij gevoelt zich echter nog niet
geheel hersteld.

De microbe is na 6 dagen uit het, in glucose-bouillon amnions-
vloeistof opgevangen bloed, gekweekt op de leverbouillon-gen-
tianaviolet-agar-voedingsbodem van Huddleson, bij 6 % C0₂ en
37⁰ C. De aldus verkregen spaarzame kolonies bestonden uit een
uiterst klein, Gram-negatief staafje, dat cultureel, biologisch en
serologisch alle eigenschappen bezat van Brucella.

Door de hooggeschatte bemiddeling van prof. Dr. J. Westf.r
ben ik in de gelegenheid gesteld een infectieproef te verrichten
bij een drachtige koe. Bij deze 2-jarige vaars, ongeveer in zesde
drachtigheidsmaand, werd in de vena jugularis gespoten een dunne
cultuursuspensie van de gevonden bacterie. Behoudens een lichte
temperatuurstijging gedurende de eerste paar dagen, onderging
het dier hierdoor geen waarneembaren invloed. Wel werden spoe-
dig groote hoeveelheden agglutininen (1/1600—1/25600) en com-
plement bindende antistoffen gevormd (0,0005 Ccm. pos.), die
tot het einde der proef aanwezig bleven.

Twee maanden na de infectie werd spontaan een zeer klein
levend kalf geboren. In het uit de vulva vloeiende vruchtwater
en in een der cotyledonen, die ten deele met een fibrineus-etterig
beslag was bedekt, werden microscopisch, cultureel en met een
cavia-entproef zeer veel Brucellae gevonden. Een weefselcoupe
van de cotyledonc¹) vertoonde infiltraatcellen en de typische
bacteriënhoopen, gedeeltelijk in de epitheelcellen en daarbuiten ;
de foetale placenta was dus geinfecteerd. Van moederlijk placenta-
weefsel was in de coupe niets te bespeuren.

Deze bevindingen werden nog gestaafd door de antigeenreactie
volgens Holth, een proef, die bij de massaonderzoekingen van
het Deensche Veterinaire Staatstoezicht belangrijke diensten heeft
geleverd. Het gefiltreerde kookextract der cotyledone gaf nl., als
antigeen gebruikt in de complementbindingsproef met een 6-tal

\') Dr. H. S. Frenkel was zoo vriendelijk het praeparaat te vervaardigen en
met mij te beoordeelen.

sera van met Brucella besmette menschen en koeien een even
sterke reactie, als een antigeen, van Brucella-culturen bereid.
Sera van gezonde menschen en dieren reageerden daarmede niet;
een kookextract van normale cotyledone verhield zich in de com-
plementbindingsproef negatief.

Ten slotte werd bij 2 konijnen, resp. in de oorader en in de buik-
holte gebracht 2 Ccm. van het cotyledone-kookextract. De agglu-
tinatietiter van de sera dezer dieren voor Brucella, die aanvankelijk
1/10 negatief was, bedroeg 7 dagen na de injectie 1/800 en 1/1600
de complementbindingsreactie was positief met 0.01 Ccm. serum.

Merkwaardig is, dat het serum van het pasgeboren kalf, 2 uur
na den partus géén agglutininen of complement bindende stoffen
voor Brucella bevatte (i/io, enz. negatief), terwijl dat van het
moederdier reageerde tot verdunning 1/25600. Hieruit is te beslui-
ten, dat de placenta géén agglutininen heeft doorgelaten. Het
schijnt dus bovendien, dat de vrucht intrauterien niet actief
agglutineerende en complementbindende antistoffen heeft kunnen
vormen, hoewel moet worden aangenomen, dat zij de Brucella
herbergde. Tien dagen na de geboorte agglutineerde het kalver-
serum tot 1/12800, de complementbindingsreactie was positief
met < 0.0005 Ccm. serum.

Ook in den uier werden de ingespoten bacteriën teruggevonden.
Een cavia, 17 dagen na de infectie der koe subcutaan ingespoten
met 2 Ccm. van het uiersecretum , bleek besmet te zijn met
Brucella (na 9 weken : milt vergroot, cultuur uit de organen posi-
tief, agglutinatie van het caviaserum 1/1600 ). Hetzelfde was
het geval met 2 caviae, die resp. 2 en 10 dagen na den partus met
de melk waren ingespoten.

Hoewel dus in de gegeven omstandigheden moeilijk uit. te maken
is, of de vrucht voortijdig is geboren, zijn de serologische, cultu-
reele en klinische bevindingen volledig in overeenstemming met
die eener infectie door Brucella Bang. Het verwerpen der vrucht
na spontane of kunstmatige besmetting met abortusbacteriën is
een verschijnsel, dat niet constant optreedt en afhankelijk is, niet
alleen van de virulentie der bacteriestam, maar, zooals door
Thomson in een reeks proeven met geiten werd aangetoond, óók
van het stadium der drachtigheid, waarin de bacteriën zijn binnen-
gedrongen.

Deze dierproef, samen met de elders uitvoerig medegedeelde
cultureele en serologische bevindingen, laten geen twijfel, dat het
microörganisme, gekweekt uit het bloed van de besproken patiënt
is Brucella. Op grond van de hiervoor besproken argumenten
mag worden aangenomen, dat deze stam behoort tot het type
, .abortus".

2. Gaan wij over tot de bespreking van de tweede vraag : hoe
verklaarbaar is, dat deze ziekte niet eerder bij den mensch werd
waargenomen, dan kan voor de beantwoording grootendeels ver-
wezen worden naar wat Lustig en Vernoni in het Handbuch der
Pathogenen Mikroorganismen (1927) zeggen ten aanzien van het
feit, dat het ruim 20 jaren, nadat beide microben reeds bekend
waren, moest duren, alvorens de overeenkomst tusschen Brucella
Bruce en Br. Bang werd opgemerkt. „Jedem, der nur einmal
Gelegenheit gehabt hätte, diese beiden Mikroorganismen zusam-
men zu untersuchen, hätten diese Beziehungen nicht entgehen
können. Dieser Fall trat aber nicht ein wegen der Leider beste-
henden Scheidung der Tierpathologie und Menschenpathologie
welche erst heute zu verschwinden beginnt".

De eerste 3 gevallen in Duitschland, waar de patiënten het be-
roep van dierenarts hadden, zijn dan ook, nadat de geheele hu-
maan-medische laboratoriumdiagnostiek had gefaald, tot ophel-
dering gebracht in de Fefenwäranstalt, waarheen de bloedmonsters
ten einde raad werden gezonden.

Het mag niet verwonderen, dat bij den arts in Nederland of
Denemarken niet licht de gedachte opkomt, dat zijn patiënt zou
lijden aan een subtropische ziekte als maltakoorts, waarvan, wat
de vaderlandsche literatuur betreft slechts één — en dan nog een
uit Zuid-Europa geimporteerd geval, bekend is.

Wel is opmerkelijk, dat bij de Nederlandsche gevallen van
Brucellabesmetting, aanvankelijk dezelfde vermoedelijke diagno-
sen werden gemaakt, als door de Zuid-Europeesche artsen, ten tijde
dat de aetiologie van de Maltakoorts nog niet bekend was.

Meestal werd gedacht aan typhus, paratyphus, ook w^Tel aan
malaria, een enkele maal aan influenza. Sprekend zijn de namen :
intermitteerend typhoid, pseudo-typhus, febris typho-malarica.

De vroeger voorgekomen gevallen hier te lande zullen eveneens
zijn behandeld en genezen als atypisch verloopende gevallen van
een ander lijden. Het eigenaardige syndroom van de ziekte bleef
onopgemerkt, dank zij de omstandigheid, dat deze slechts spora-
disch optreedt.

Daartegenover staat echter, dat het nauwelijks denkbaar is,
dat dit meestal ernstige ziektebeeld vroeger onopgemerkt zou zijn
gebleven onder de verhoudingen, zooals die thans in Denemarken
heerschen, waar in één jaar, in één instituut, meer dan 200 pa-
tiënten werden opgespoord, — dus nog veel meer gevallen zich
moeten hebben voorgedaan. De vraag dringt zich dan ook op
of in dat land in den laatsten tijd een voor den mensch meer viru-
lenten stam is opgetreden. Een vergelijking der uitkomsten van
de Deensche onderzoekingen, met die, welke in het Centraal Labo-
ratorium in Nederland werden verricht, pleit daarvoor wel. Onder
de 1375 sera van koortsende patiënten, vóórdat door Kristensens\'

publicatie de aandacht der artsen hierop was gericht, vond hij 89
Brucella-infecties, terwijl in het C. L. van 1057 dergelijke patiën-
tensera¹) slechts 14 positief reageerden. Een grootere gevoeligheid
van het door Kristensen gebruikte reagens kan dit belangrijke
verschil niet verklaren. Dr. Kristensen was zoo welwillend, mij
200 Ccm. van zijn geformalineerde suspensie te zenden, waarmede
ik een reeks agglutinatiereacties, in vergelijking met het steeds door
mij gebezigde reagens van levende bacteriën, verrichte. Daaruit
bleek integendeel, dat de reactie in het Centraal Laboratorium iets
gevoeliger is, dan die in het Deensche Seruminstituut.

Welke in dat geval de oorzaken zijn, die tijdelijk en plaatselijk
Brucella Bang virulenter voor den mensch hebben gemaakt, is
ons even onbekend, als waarom de vlekziektebacil voor het varken
en het roodvonk virus voor den mensch zoo sterk kunnen wisselen
in virulentie. Al wat daaromtrent gezegd kan worden behoort tot
het gebied der hypothesen.

Speelt de ruime toepassing van de vaccinatie der runderen met
levende culturen een rol? Hart en Traum en O. Bang hebben
bewezen, dat na subcutane enting de Abortusbacteriën in de melk
terug te vinden zijn. Munce en Barnes en Brueckner wijten
de toeneming van het enzoötisch verwerpen in de Vereenigde
Staten grootendeels aan de enting met levende culturen. De moge-
lijkheid is niet uit te sluiten, dat de door enting in het organisme
gebrachte stammen een andere virulentie bezitten, dan die der
natuurlijke infectie.

Moet misschien bijzondere aandacht worden besteed aan pas-
sage door andere dieren? O. a. door de onderzoekingen van Cotton
is aan het licht gekomen de pathogene beteekenis van Brucella
abortus voor het varken. Daarbij is gebleken, dat het varkenstype
een veel grootere virulentie bezit voor de cavia, dan het runder-
type. Deze virulentie stemt volgens Carpenter in vele gevallen
overeen met die van Brucellastammen, gekweekt uit den mensch.

Het antwoord op deze onderstellingen zal voorloopig nog wel op
zich laten wachten.

3. Van groot belang is de vraag : hoe komt de besmetting bij den
mensch tot stand?

Zooals bij Maltakoorts in den regel de infectie uitgaat van
de geit, meer in het bijzonder van de geitenmelk of de daarvan
bereide producten, zoo is bij de ziekte door Br. Bang te verwach-
ten, dat de koe, resp. de rundermelk en de melkproducten, de
belangrijkste infectiebron zullen vormen. Veel wat daaromtrent
in de spaarzame gegevens der Amerikaansche-, Italiaansche-, Er.-
gelsche en Duitsche literatuur te vinden is, gaat niet verder dan

gerucht of onderstelling. In een aantal der gevallen kon de wijze
van infectie in het geheel niet worden opgespoord. Bij 209 der
222 genoemde Deensche patiënten werd een onderzoek gedaan
naar de vermoedelijke infectiebron. Van deze waren 43 waarschijn-
lijk geinfecteerd direct door het vee, 60 zoowel door het vee, als
door het drinken van melk, 68 door de melk, terwijl bij 38 de bron
van infectie onzeker was. Dus in verreweg de meeste gevallen zou-
den de patiënten hun ziekte te wijten hebben aan het gebruik van
besmette melk.

Van de in Nederland onderzochte patiënten met febris undulans
hield de besmetting waarschijnlijk verband, bij 7 met het gebruik
van rauwe melk of room, bij 5 met het verleenen van hulp bij
aborteerend vee (hieronder was één dierenarts), terwijl bij 2 beide
wijzen van infectie mogelijk waren. Eén der patienten was slagers-
knecht ; voor 2 was niet op te sporen hoe de infectie was tot
stand gekomen. Het gelukte bij alle daarop onderzochte veestapels,
waaruit de infectie haar oorsprong moest hebben genomen, sero-
logisch aan te toonen, dat de koeien inderdaad waren besmet
met Brucella abortus. Bij 4 gevallen, waar de ziekte was uitge-
gaan van het drinken van melk, kon door middel van cavia-
entproeven worden aangetoond, dat deze melk werkelijk abro-
tusbacteriën bevatte.

Het is dus, nu blijkt, dat de melk een zoo groote rol speelt bij
het tot stand komen der infecties van den mensch, van belang te
weten, in welke mate de consumptiemelk besmet is. In de buiten-
landsche literatuur zijn daaromtrent reeds talrijke onderzoekingen
medegedeeld, die soms vrij sterk uiteenloopende cijfers geven,
maar desondanks aantoonen, dat steeds een groot gedeelte der
melk als besmet moet worden beschouwd. (Hetz in Stuttgart
vond in 4.6 %, Winkler in Dresden in 32 % der marktmelk
Abortusbacteriën).

Voorzoover mij bekend, is in Nederland een dergelijk onderzoek
nog niet verricht. Het belang van dit vraagstuk heeft mij doen be-
sluiten een plaatselijk onderzoek in te stellen, waarvoor de Direc-
teur van het Melkcontrölestation Utrecht, de heer S. Stuurman,
mij zijn gewaardeerde hulp heeft willen verleenen, door de ver-
schaffing van het gewenschte onderzoekingsmateriaal.

Een juiste beoordeeling kan alleen ontstaan na het onderzoek
van een groot aantal melkmonsters. Ik zal mij er daarom voor
wachten, reeds thans in cijfers uit te drukken, welk percentage
der melk besmet wordt gevonden. Dat dit getal zeer groot zal
zijn, kan al blijken uit de tot nu toe verkregen gegevens der
afgesloten proeven. In 10 der 24 melkmonsters van verschillende
willekeurige boerderijen in de provincie Utrecht, konden Abor-
tusbacteriën met de cavia- en kweekproef worden aangetoond.

op te nemen reeds groot te noemen, nog meer gevaar levert het
gebruik van ongepasteuriseerde room, waarin, volgens de onder-
zoekingen van Huddlesox, Hasley en Torrey zich veel meer
(soms io maal zoo veel) Brucellae ophoopen, dan in de melk.

Vatten wij dit alles in het oog, dan moet het ons verwonderen,
dat bij de groote besmettingskansen, die aan het gebruik van
onverhitte melk of room verbonden zijn, een slechts zoo klein
aantal personen ziek wordt. Enkele voorbeelden uit eigen waar-
neming mogen dit nader aantoonen : i°. In een gezin van 4 per-
sonen werd steeds de roomige bovenmelk rauw gedronken. Deze
melk bevatte Abortusbacteriën. Slechts één der menschen werd
geinfecteerd en maakte een langdurige ziekte door ; de anderen
bleven gezond. 2°. Bij patiënt X., die aan een ernstigen vorm van
febris undulans leed, was het gewoonte den room van de melk te
scheppen en rauw te gebruiken. In de melk werden Abortus-
bacteriën aangetoond. De 3 overige leden van het gezin hebben
geen ziekteverschijnselen gehad.

Waarschijnlijk is voor het tot stand komen van infectie bij den
mensch een of andere bevorderende factor noodzakelijk. De gron-
den, die daarvoor pleiten zijn meer uitvoerig besproken in het Jaar-
verslag 1927 van het „Centraal Laboratorium".

4. De laatstgestelde vraag : wat kunnen wij in hygiënisch opzicht
doen ter voorkoming van de ziekte, hangt nauw samen met onze
kennis van de wijze, waarop de infectie bij den mensch tot stand
komt en van de bevorderende factoren, die daarbij een rol spelen.
De hiaten, die in deze kennis nog aanwezig zijn, belemmeren een
doelmatige prophylaxe.

Voorloopig staat vast, dat bij het verleenen van verloskundige
hulp, vooral wanneer deze wordt verricht met verwondingen
in de handen, besmetting kan optreden. Vier der 6 patiënten, die
geaborteerde vruchten hadden verwijderd, hadden handwonden,

De voorbehoedende maatregelen tegen deze wijze van infectie
liggen voor de hand. Grondige invetting van handen en armen
en ontsmetting tijdens en na den arbeid, in het bijzonder bij aan-
wezigheid van huidverwondingen, is noodzakelijk.

Opmerkelijk is, dat bij de 89 patiënten van Kristensen geen
enkele dierenarts voorkomt en onder de 17Nederlandsche slechtséén,
wiens ziekte tot de minst ernstige gevallen behoorde. Waarop dit
gunstige verschijnsel berust is niet onmiddellijk te beantwoorden.
Het is mogelijk, dat de betere a- en antiseptische voorzorgen, die
de dierenarts — in vergelijking met den leek — toepast, hem een
voldoende beschutting geven. Maar ook is mogelijk, dat de vee-
verloskundigen zich geleidelijk actief geimmuniseerd hebben, zoo-
dat zij zelfs onder ongunstige omstandigheden de besmetting
kunnen weerstaan.

Van meer belang zijn de middelen ter voorkoming van ziekte-
verspreiding door het gebruik van besmette melk of melkproduc-
ten. Een afdoende prophylaxe wordt bereikt met koken of pasteu-
riseeren der melk en door de bereiding van producten uit de op
deze wijze onschadelijk gemaakte grondstof.

De rol, die de geitenmelk producten spelen bij de besmetting met
Maltakoorts is vrij groot. Omtrent de aanwezigheid van levende
A èor/wsbacteriën in melk producten is nog weinig bekend.

Zooals reeds gezegd is, hoopen de Brucellae zich voornamelijk
op in de room. Hiddleson en Boak konden nog Guineesche big-
getjes infecteeren met 8—10 dagen bewaarde room. Met opzette-
lijk geinfecteerde boter kregen zij nog positieve uitkomsten, — al
naar de gebruikte Brucellastam —, na 31—142 dagen.

Een nauwkeurig onderzoek op de aanwezigheid van Brucella in
boter en kaasmonsters uit besmette boerderijen is gewenscht, voor-
al daar, waar deze producten op de boerderij zelf worden vervaar-
digd.

Ook hier geldt, dat de beste prophylaxe wordt verzekerd door de
grondstof te onderwerpen aan een deugdelijke pasteurisatie.

Bepalen wij onze verdere bespreking tot de engere melkhygiëne,
dan moge daaraan voorafgaan de mededeeling van het volgende
demonstratieve geval :

Een jongen van 12 jaar, leerling van het gymnasium, opgevoed
onder uitstekende hygiënische omstandigheden, leed al minstens
een half jaar aan een chronische colitis. Patiënt zag er slecht uit,
was spoedig vermoeid, maar bezocht de school. Om hem in betere
conditie te brengen achtte de behandelende arts het nuttig, dat
patiënt dagelijks rauwe melk dronk van een Modelboerderij ter
plaatse. Kort daarna werd hij vrij plotseling ziek, met hooge tem-
peraturen. De arts vermoedde een lichte febris typhoidea, maar
het onderzoek van bloed, faeces en urine viel bij herhaling negatief
uit. Daarentegen waren de agglutinatie- en complement bindings-
reacties van het patiëntenserum met Brucella sterk positief (resp.
1/51200 en 0.0005 Ccm. serum 4-). Het klinische beeld was in
overeenstemming met dat van Brucella-besmetting.

De door patiënt gedronken ,,Modelmelk" kwam uit een goed
gecontroleerd hygiënisch bedrijf. Bij navraag deelde de dierenarts
mede, dat het vorige jaar 2 gevallen van abortus in den stal waren
voorgekomen, die, volgens destijds in de Rijks-Serum-Inrichting
verricht serumonderzoek, berustten op infectie met B. Bang. Van
3 andere koeien, die nadien iets te vroeg hebben gekalfd, werd mij
door den dierenarts bloed toegezonden ; de sera dezer dieren agglu-
tineerden Br. abortus resp. tot i/8co, 6400 en 12800 . Dr.
Büchli, die voor het periodieke onderzoek op tuberculose in de
R. S. I. caviae had ingespoten met deze „modelmelk", was zoo

welwillend, bij de sectie dezer dieren zijn aandacht te wijden aan
Bang-infectie en berichtte mij, dat dit onderzoek inderdaad posi-
tief is uitgevallen ; er zijn door hem uit de caviae Abortusbacteriën
gekweekt.

Het is mogelijk, dat de reeds bestaande colitis bij dezen patiënt
de infectie met Brucella heeft bevorderd.

Modelmelk wordt in consumptie gebracht met de waarborg, dat
zij — in rauwen toestand gebruikt — geenerlei stoffen bevat, die
schadelijken invloed kunnen oefenen op de menschelijke gezond-
heid.

Deze waarborg wordt gegrond op de toepassing van bijzondere
voorzorgen, die de reinheid tijdens en na de melkwinning moeten
bevorderen, op steriliseering der daarbij gebruikte gereedschappen
en geneeskundige controle der koeien en der arbeiders in het
melkbedrijf. Het onderzoek van de melk op voor de gezondheid
schadelijke microben beperkt zich tot het tellen van het totale
aantal kiemen, de opsporing van mastitisstreptococcen, coli- en
tuberkelbacillen.

Aan de aanwezigheid van Abortusbacteriën werd echter tot he-
den geen aandacht geschonken.

Van belang is te dezen opzichte nader onder oogen te zien de
tekortkomingen van het ontwerp voor een Algemeene Maatregel
van Bestuur, betreffende bepalingen voor melk, onder bijzonder
toezicht bereid, zooals dat onlangs door een Commissie uit den
Gezondheidsraad den Minister is voorgelegd.

Aan deze melk, aangeduid met den merknaam : ,, Rauwe, pure
melk (Modelmelk, Gezondheidsmelk) van Rijkswege onder geregeld
bijzonder toezicht", wordt een reeks eischen gesteld.

Na een quarantaine van minstens 30 dagen moeten de nieuw in
het bedrijf opgenomen koeien door een dierenarts worden gekeurd.
De dieren mogen niet lijden aan een huidziekte, uierontsteking,
darmontsteking met ernstige diarrhee, uitvloeiing uit de vulva
of tuberculose. De dieren, de stal en de melkers moeten voldoende
gereinigd zijn. De melk mag eerst 8 dagen na het kalven worden
gebruikt. Op den gezondheidstoestand der melkers wordt regel-
matig controle geoefend. Behalve een eenvoudig voorschrift om-
trent de eischen, waaraan de „gezondheidsmelk" in chemisch en
physisch opzicht moet voldoen, eischt het ontwerp de afwezigheid
van mastitisstreptococcen en van veel colibacillen (in 0.1 Ccm.
mogen geen Colibac. worden gevonden.)

Beschouwen wij deze bepalingen in verband met het gevaar, dat
het gebruik van rauwe melk oplevert voor besmetting met Abortus-
bacteriën, dan blijkt, dat daarin geen enkelen waarborg voor de
afwezigheid dezer ziektekiemen voorhanden is. Zoomin de ver-

plichte quarantaine van 30 dagen, als het klinisch onderzoek door
den dierenarts, geeft aanwijzingen omtrent het uitscheiden van
Brucella, omdat de geinfecteerde koeien weinig of geen ziekte-
verschijnselen vertoonen en de meeste bacteriën worden afgegeven
door gezonde smetstofdragers. Of onderzoek der koeiensera op de
aanwezigheid van ,,Abortus-agglutininen" voldoende gegevens op-
levert, valt te betwijfelen. Want het is zeer waarschijnlijk, dat
gezonde runderen, die sedert vele jaren met de melk de Abortus-
bacteriën uitscheiden, evenals dat o. a. geldt voor de typhus-
bacillendragers onder de menschen, geen agglutininen meer in
hun lichaamsvochten bezitten. Zelfs zijn gevallen bekend, dat
koeien Abortus-bacteriënhoudende melk leveren, zonder dat ooit
het symptoom : abortus der Banginfectie was opgetreden.

Behalve de straks genoemde ,,Modelstal" zijn mij nog verschil-
lende andere bekend, waar regelmatig enzoötische abortus onder
het vee heerscht.

Het komt mij wenschelijk voor, dat bij de bepalingen die door
de Commissie uit den Gezondheidsraad zijn voorgesteld ten aan-
zien van door de Regeering te oefenen toezicht en controle op
de „Gezondheidsmelk", tevens rekening worde gehouden met het
vraagstuk der Brucella-besmetting. Anders zal de verantwoorde-
lijkheid voor de onschadelijkheid van het product bezwaarlijk
zijn te aanvaarden.

De opsporing van ,,Abortus"-besmetting van vee en melk
beteekent een belangrijke complicatie van de bedoelde controle,
aangezien zij een omslachtige techniek eischt en dient te worden
verricht door ervaren onderzoekers.

Het is hier niet de plaats om op te rakelen de oude strijdvraag,
in wiens handen de deskundige controle der melk in hygiënisch op-
zicht, moet berusten. De epidemiologie van de febris undulans
versterkt het bewijs, dat de beoordeeling der melk, voorzoover het
betreft de hygiëne van den mensch, slechts geschieden kan door
personen, die terzake van de kennis der dierziekten deskundig zijn.

Ik wil mij slechts beperken tot deze eenvoudige mededeelingen
en besprekingen van vraagstukken, die zich voordoen in verband
met de pathogene werking van Brucella abortus Bang bij den
mensch. Daarbij ben ik er mij van bewust zeer onvolledig te zijn
geweest.

Verschillende theoretisch, zoowel als practisch belangrijke pro-
blemen moeten nog tot oplossing worden gebracht.

Het is mijn bedoeling geweest, hiervoor belangstelling te wekken
bij de Nederlandsche dierenartsen, opdat, mede door hun bemoei-
ingen nog meer klaarheid zal worden verkregen en door hun arbeid
de hygiëne van den mensch bevorderd.

Welche Gründe liegen vor, dasz Brucella abortus Bang wirklich undulierendes
Fieber beim Menschen verursacht?

Die Versuche, angestellt von Nicolle, Burnet und Conseil sind nicht beweisend,
weil dazu Laboratoriumkulture verwendet wurden. Die Infektiosität von Brucella
Bang für Menschen muss eine geringe sein, sonst würde die Zahl der Fälle, bei
den vorhandenen groszen Ansteckungsmöglichkeiten, bedeutend erheblicher
sein. Der Pathogenität gegenüber beweist das aber nichts.

Die Annahme Bastai\'s u. A., dasz bei humanen Fällen durch Kühe übertragen,
nicht Br. abortus, sondern Br. melitensis vorliege, trift nicht zu für Länder, wie Hol-
land und Dänemark, wo Mittelmeerfieber unbekannt is. Seit Dezember 1927 sind
im „Centraal Laboratorium" in Holland 17 Fälle entdeckt worden. Bei einem
Patienten wurde Brucella aus dem Blute gezüchtet. Der Infektionsversuch bei
einer trächtigen Färse war positiv ; doch wurde ein lebendes Kalb geboren. In den
Kotyledonen waren massenhaft Abortusbakterien vorhanden, besonders in den
Epithelzellen (Bakterienhaufen). Die Nachgeburtreaktion nach Holth fiel stark
positiv aus. Ohnedem reagierte das Kalbs\' serum, 2 Stunden nach der Geburt,
völlig negativ, während die Mutter 1/25600 agglutinierte. Zehn Tage nachher
agglutinierte das Kalb bis 1/12800 ; die Komplementbindungsreaktion
war stark positiv (0.0005 kCm.). 17 Tage nach der Infektion wurden Ab. Bakt.
gezüchtet aus dem F.utersekret der Kuh ; dasselbe gelang aus der Milch, 2 und
10 Tage nach der Geburt des Kalbes.

Die Tatsache, dasz erst jetzt in verschiedenen Ländern Fälle von Bang-infektion
beim Menschen zu Tage kommen, wird hauptsächlich darauf beruhen, dasz frühere
Fälle nicht erkannt wurden. Eine Virulenzsteigerung der Abortusbakterien kann
übrigens nicht ausgeschlossen werden.

7 der niederländischen Patiente haben sich infiziert mit roher Milch oder Rahm,
5 beim Abortieren der Kühe, bei 2 waren beide Möglichkeiten vorhanden. 10 von
24 Milchproben von verschiedenen Betrieben in der Provinz Utrecht enthielten
Abortusbakterien (Meerschweinchenimpfung).

Es musz angenommen werden, dasz sehr wahrscheinlich fördernde Umstände
vorhanden sein müssen, um eine Ansteckung zu Stande zu bringen.

Welche Masznahmen sind erwünscht in hygienischem Sinne, um die Infektion
vorzubeugen?

1) A- und antiseptische Fürsorge bei geburtshilflichen Leistungen beim abor-
tieren des Rindes.

(Ein 12-jähriger Knabe, der schon längere Zeit an einer Kolitis litt, bekam
nachdem er sogen. ,,Modelmilch"getrunken hatte Febris undulans. Die Milch
enthielt Br. abortus).

Das Problem der Brucellaansteckung ist in erster Linie von Belang für Betriebe,
welche die Milch liefern mit der Gewährleistung, dasz sie ohne Schaden roh ge-
trunken werden kann.

On which ground may be said that Brucella abortus Bang in fact can be the
cause of undulant fever in man? The experiment of Nicolle, Burnet and Conseil
has no really demonstrative power, because it was done with laboratory cultures.

The great clifference between the chance of infection and the low number of
cases in man, proves that the infectivity of Br. Bang for human being is very
little, but does not say anything about the pathogenicity. The hypothesis of Bastai
a. o. that the cases of undulant fever, transmitted by cattle, should be infections
with Brucella melitensis, does not count for countries, like Holland and Der.-

mark, where mediterranean fever doesn\'t exist. Since December 1927 in The
,,Centraal Laboratorium" in Holland 17 cases of ,,Bang-infection" were found.
In one of these the blood-culture was positive. An infection-experiment with
a. pregnant heifer gave a positive result, though a living calf was born. A great
number of ab. bacilli were found in the cotyledons, for a great deal in clumps within
the epithelial cells. The placenta-reaction of Holth was positive. On the other
hand the calfs\' serum gave a negative reaction, 2 hours after birth (1/10.—), while
the cows\' serum reacted 1/25600 . Ten days afterwards the calf agglutinated
1/12800 and gave a strong complement-fixationreaction (0.0005 Cc.). Abortus
bacilli were cultivated from the secretion of the udder 17 days after the infection
of the cow and, 2 and 10 days post partum, also from the milk.

That ,,Bang-infection" in man were not observed earlier, is for a great deal due
to the fact that former cases were not recognised clinically. An increase in viru-
lence of the B. Bang cannot be excluded.

How does the infection take place? In the Dutch cases 7 persons were infected
by drinking row milk or cream, 5 by helping aborting cows ; both ways of infec-
tion were possible in 2 other cases. In 10 of 24 milk-samples from several farms
in the province of Utrecht abortus-bacilli were found by inoculating guinea pigs.
It is most probable, that special factors must be present to cause an infection
in man.

(A boy of 12 years suffering from a chronic colitis, contracted febris undulans
by drinking so called ,,Model-milk", wherein Br. Bang was found). The question
of the Brucella Bang-infection is in the first place of great importance for esta-
blishments, furnishing milk, guaranted to be drunk row. The hygienic appreciation
of milk belongs to the veterinary surgeons\' sphere of action.

Ouelles sont les raisons qui autorisent à conclure que la Brucella abortus Bang
peut être en effet la cause de la fièvre ondulante chez l\'homme?

Les experiments de Nicolle, Burnet et Conseil manquent de force démonstra-
tive parce qu\'ils ontété faitsavec des cultures de laboratoire. La grande différence
entre les nombreux dangers de contagion et le petit nombre de cas de maladie
•chez l\'homme prouve que l\'homme est peu sensible à la Br. Bang, mais ne dit
rien au sujet de la pathogénité. L\'hypothèse de Bastai e. a. que les cas de febris
undulans, transmis par la vache, seraient des infections avec la Br. melitensis
ne s\'applique pas aux contrées comme la Hollande et le Danemark où la fièvre
de Malte n\'existe pas.

Depuis le mois de décembre 1927 17 cas furent constatés dans le „Centraal
Laboratorium" en Hollande. Dans un des cas le bacillus abortus fut cultivé, du sang.
■On réussit à infecter avec ce bacille une génisse pleine ; néanmoins la génisse
donna naissance à un veau à terme, quoique petit. On trouva de nombreux bacilles
de Bang dans les cotylédons, la majeure partie, siégeant en blocs dans les cellules
•épithéliales. La réaction placentaire d\'après Holth était fortement positive.

Malgré cela, 2 heures après la naissance, le sérum du veau présentait une
réaction négative (1/10, etc.) tandis que celui de la vache réagissait 1/25600. Dix
jours après le veau donnait une agglutination 1/12800-f. La réaction de dévi-
ation du complément était 0.0005 ce.M. . 17 jours après l\'infection on a cul-
tivé les bacilles de la sécrétion mammaire de la vache, 2 et 10 jours après le
_part aussi du lait.

Que les cas d\'infection avec la Br. abortus Bang ne fussent pas observés plus
tôt est surtout attribuable au fait qu\'autrefois ces cas furent méconnus. Toute-
fois, une augmentation de la virulence du bacillus abortus ne peut pas être
•exclue.

Comment l\'infection se fait-elle? Dans les cas hollandais 7 personnes s\'étaient
infectées par la consommation de lait ou de crème cru ; 5 en assistant des vaches
avortantes ; dans deux cas, les deux modes d\'infection étaient possibles. Dans 10
des 24 échantillons de lait provenant de différentes fermes dans la province d\'Utrecht
on a démontré les bacilles de Bang par l\'inoculation au cobaye. Il est très probable
que des facteurs favorisants sont indispensables pour réahser l\'infection chez
l\'homme.

Quelles mesures sont à prendre au point de vue hygiénique, pour prévenir la
maladie ?

i°. des précautions d\'antisepsie pour les personnes qui assistent les vaches
avortantes.

(Un garçon de douze ans, atteint d\'une colite chronique, contracta la fièvre
ondulante par la consommation de ,,lait modèle" dans lequel on a démontré les
bacilles de Bang). Le problème de l\'infection avec Br. abortus Bang est surtout
d\'importance pour les établissements fournissant du lait cru garanti, destiné à la
consommation. Le contrôle du lait au point de vue hygiénique, rentre dans les
attributions du vétérinaire.

Opgave van de aangehaalde literatuur :
Aublant, Dubois, Lafenêtre, Lisbonne : La fièvre ondulante en France
Distribution géographique, Epidémiologie, Prophylaxe. (Rév. d\'hyg. 4925,
47, p. 1090).

Bang, O., Ueber Schutzimpfung mit lebenden Kulturen gegen das Seuchenhafte
Verwerfen des Rindes. (Festschr. f. Eugen Frôhner, 1928, p. 1. Enke Stuttg.)
Barnes, Breuckner, (Vet. Med., 1927, 22, p. 151, Réf.: Poppe, Z. f. Inf

Krh. d. Haustiere 1928. \'/₃, p. 87).
Bastai, Ancora sulla epidemiologia délia febbre maltese : identità die specie o
distinzione biologica tra bacillo di Bruce e bacillo di Bang. (Minerva Med.

Bastai, Ueber die Frage der Banginfektion beim Menschen (Abortusinfektion
beim Mensclien oder Melitensisinfektion beim Rind?) (Mùnch. med. Wschr.

(Trans. Roy. Soc. trop. Med. a. Hyg. 1921, 15, p. 215).
Bevan, Maltafever and epizootic abortion. (Lancet, 1924, I, p. 873).
Bruce, Note on the discovery of a micro-organism in Malta fever. (The Practi-
tioner, 1887, 39, p. 161).
Carpenter, A comparison of strains of Brucella Abortus isolated from man with

those from cattle. (The Journal of Inf. Dis., 1926, 3, p. 215).
Cotton, The Character and possible significance of the Bang abortion Bacillus

that attacks swine. (Journ. of the Americ. Vet. Assoc. 1923, 62, p. 179).
Evans, Further Studies on Bacterium Abortus and related bacteria. (Journ. of

Inf. Dis., 1918, 22, p. 580).
Hart, Traum, The relation of the subcutaneous administration of living Bac-
terium Abortum to the immunity and carrier problem of bovine infectious
abortion. (California Agr. Exper. Stat., Technic Pap. 1925, 19).
Van der Hoeden, Over febris undulans bij den mensch, veroorzaakt door Bac-
terium abortus infectiosi Bang.

(Nederl. Tijdschr. v. Geneeskunde, 1928, 40, p. 4907).
Van der Hoeden, Onderzoekingen over febris undulans bij den mensch, veroor-
zaakt door Bacterium Abortus Banc., in Nederland. (Jaarverslag van liet
Centraal Laboratorium v. d .Volksgezondheid over 1927 — Versl. en Mededeel.
betreffende de Volksgez.h. 1928, No. 10).
LV ₇₄

Huddleson, Hasley, Torrey, Further Studies on the isolation and cultivation
of Bact. Abortus (Bang). (Journ. of Inf. Dis. 1927, 40, p. 352).

Huddleson, Boak, (Americ. Journ. of Public Health, 1928, p. 743. Ref. N. T.
v. Geneesk. 1928, p. 4584).

Keefer, Report of a case of Malta fever, originating in Baltimore. (Med. Bull.
John Hopkins\' Hospit. 1924, 35, p. 6).

Kristensen, Undersögelser over den Bang\'ske Abortbacils rolle som menneske
pathogen mikrob. (Ugeskrift for Laeger, 1927, 49, p. 1123).

Lustig, Vernoni, Maltafieber, IV, Beziehungen zwischen den Brucellae bei Men-
schen und Ziegen und Brucellae Bovinae. (Handbuch der pathogenen Mi-
kroorgan. Lief. 8, p. 561).

Madsen, Fièvre ondulante (B. abortus) Rapport épidémiologique mensuel de la
Section d-Hygiène du Secrétariat. -— Société des Nations, (Annales d\'hygiène
Publique, Industrielle et Sociale. 1928, 8, p. 510).

Munce, Bangbacillus Disease. Bovine infectious abortion.(Journ. Americ. Vet.
Med. Assoc. 1927, 71, p. 322).

Nicolle, Burnet, Conseil, Le microbe de l\'avortement épizootique se distingue
de celui de la fièvre méditerranéenne par l\'absence de pouvoir pathogène
pour l\'homme. (C. Rend. Acad. Sciences, 1923, 176, p. 1634).

v. Ostertag, Die Frage der Uebertragbarkeit des Bacillus abortus Bang auf
dem Menschen. (Z. f. Fleisch u. Milchhygiene, 1928, 20, p. 368).

Reports of the Commission appointed by the Admiralty, the War Office and the
Civil Government of Malta, for the investigation of Mediterranean Fever,
under the supervision of an Advisory Committee of the Royal Society. Parts
i—7. London, 1905—1907.

Steinert, Zur Frage: Ist der Bazillus Abortus Bang für Menschen pathogen?
(Münch, tierärztl. W.schr., 1926, 7, p. 73).

Thomson, Ueber die Bedeutung der Paarungsinfektion bei der Verbreitung des
seuchenhaften Verwerfens. (Deut, tierärztl. W.schr. 1928, 28, p. 477).

Verslagen en Mededeelingen betreffende de Volksgezondheid : Ontwerp Algem.
Maatregel v. Bestuur, betr. aanduidingen voor melk, onder bijzonder toezicht
bereid. (1928, No. 5, p. 709).

Winkler, Ueber die Ausscheidung des Bazillus abortus Bang mit der Milch.
(Inaugural Dissertation, Dresden, 1919).

Hydronephrosis komt volgens Hutyra en Marek bij rund,
varken en schaap vaak voor, doch in den vorm zooals het zich
eenigen tijd geleden bij een alhier geslacht rund voordeed, toch
zeer zeker niet.

Bij een ruim driejarige koe, verkeerende in zeer goede voe-
dingstoestand, bleek na afslachting, de rechter nier geweldige
afmetingen te hebben, zooals onderstaande maten ten duidelijkste
demonstreeren: lengte 64 cM. breedte 37 cM. hoogte 26 cM.
grootste omtrek 150 cM. kleinste omtrek 100 cM. terwijl het
gewicht van deze nier, met een weinig niervet dat zich tusschen
de oorspronkelijke renculi en in de hilus bevond, niet minder
dan 36 K.G. bedroeg. Deze buitengewone maten komen op de
foto duidelijk uit in vergelijking met een normale nier, welke
boven de abnormale nier is opgehangen en zich bij de opname
op denzelfden afstand van de lens bevond als de ziekelijk ontaarde.

Na horizontale doorsnijding en afvloeiing van de donkerbruine,
eenigszins troebele urine, woog het overblijvende weefsel ± 7 K.G.
Van nierweefsel was macroscopisch geen spoor meer te vinden
en het geheel bestond uit verscheidene holten, gescheiden door
stevige fibreuze wanden, waarin op een enkele plaats zelfs een
eenige cM. lang beenplaatje gevonden werd.

De linker nier, verkeerde, vergeleken met de rechter, in be-
ginnende hydronephrosis. Het pyclum was verwijd en enkele
renculi waren cysteus ontaard.

Met het oog op mogelijke afwijkende reuk of smaak van het
vleesch door deze sterke urine stuwing, werd de kook- en braad-
proef toegepast, echter met negatief resultaat, zoodat het rund,
dat verder geen afwijkingen vertoonde, onvoorwaardelijk werd
goedgekeurd.

De oorzaak der hydronephrosis kon niet worden vastgesteld,
doch de boer, die het rund gefokt had, verklaarde later, dat
het dier tijdens het leven altijd een zeer gevulde rechter flank
had gehad, zoodat deze hydronephrosis hoogstwaarschijnlijk wel
congenitaal zal zijn geweest.

Hutyra en Marek geven in hun handboek aan, dat Kitt
een geval bij het rund waarnam, waarbij de nier een lengte
van 50 cM. bij gelijke breedte, en daar de nier in het door mij
waargenomen geval een nog grootere lengte-afmeting had, meende
ik goed te doen dit aan de vergetelheid te moeten ontrukken.

Verfasser fand bei einem dreijährigen geschlachteten Rinde eine Hydrone-
phrose der rechten Niere. Die Dimensionen waren 64 x 37 x 26 c.M. und das
Gewicht betrug 36 K.G.

The author found in a three-year old slaughtered cow a hydronephrosis of the
right kidney, measuring 64 x 37 x 26 c.M. and weighing 36 K.G.

Après 1\'abatage d\'une vache de trois ans 1\'auteur trouva une hydronephrose
du rein droit, mesurant 64 x 37 x 26 c.M. et pesant 36 kilogrammes.

Volgens Mallmann kan het bepalen van den colititer bij een zwembad tot
onjuiste gevolgtrekkingen leiden, daar het mogelijk is dat de colibacillen zich in
het water vermeerderen. Dit zou niet het geval zijn met de streptococcen ; volgens
zijn onderzoekingen ging het streptococcengehalte steeds parallel met de water-
verontreiniging, het coligehalte niet altijd. De aanwezigheid van streptococcen
wijst steeds op een gevaarlijke verontreiniging, de aanwezigheid van B. coli niet
altijd ; toch is de afwezigheid van B. coli een goede aanwijzing voor de zuiverheid
van het water. Het bacteriologies onderzoek is echter nog geen juiste graadmeter
voor de besmettingskans van het water daar coli en streptococcen in elke nor-
male darm voorkomen.

In Noorwegen is een wet ingevoerd, welke de artsen die hun recepten niet dui-
delijk en verstaanbaar schrijven en niet van een leesbare handteekening voorzien,
bedreigt met gevangenisstraf van ten hoogste drie maanden. (N. T. v. G.)

D. De bepalingen van de alkalireserve, van de water stof ionencon-
centratie, van het chloorgehalte, van het kreatine plus kreati-
ninegehalte en van het ureumgehalte.

Er bestond aanleiding, vooral in verband met tetanie, om na
te gaan of er bij melkziekte afwijkingen van het zuur-base even-
wicht in het bloed voorkomen. De moeilijkheid was, dat de bloed-
monsters ons eerst na circa 2 dagen bereikten en in dien tijd ver-
anderingen van de waterstofionenconcentratie denkbaar en waar-
schijnlijk waren. De monsters waarin de waterstofionenconcentratie
en de alkalireserve werden bepaald — steeds diende daarvoor het
serum — werden meestal in nagenoeg geheel gevulde fleschjes
verzonden en er bevond zich boven het bloed een laag paraffine.
De hoeveelheid bloed bedroeg meestal circa 100 cc. Er mag wel
aangenomen worden, dat er geen noemenswaarde hoeveelheden
koolzuur zijn ontsnapt; zoodat de alkalireserve-bepalingen door
het vertraagde onderzoek wel niet van beteekenis in waarde zijn
verminderd. Echter is de waterstofionenconcentratie vermoedelijk
niet geheel onveranderd gebleven, want er zal eenige glycolyse
(melkzuurvorming) hebben plaats gehad. Viermaal is een mon-
ster scrum binnen enkele uren onderzocht nl. No\'s. 2 ; 32 ;
70 en 71, waarbij een p H resp. van 7,49 ; 7,37 ; 7,39 en 7,42 werd
gevonden ; dus in 3 van de 4 gevallen normale waarden. No. 2
was een koe die aan pvelonephritis leed en enkele dagen later
werd opgeruimd ; wellicht staat de eenigszins hooge waarde hier-
mede in verband. No. 71 is genomen circa 3A uur na injectie met
het parathormon van Lilly (bereid volgens Collip), terwijl No. 70
van hetzelfde dier genomen werd vlak voor deze injectie. Ter ver-
gelijking zij er op gewezen dat bij gezonde pas afgekalfde koeien
pH-waarden werden gevonden die tusschen 7.46 en 7.27 schommel-
den ; waarden dus die ook op andere tijden bij melkkoeien werden
gevonden. De monsters dezer pas afgekalfde koeien werden ook
in verschen toestand onderzocht.

De pH-waarden welke wij in de monsters vonden, die 2 a 3
dagen oud waren, waren veelal beneden 7.3. Ofschoon dus geen
zekerheid omtrent de oorspronkelijke waarden bestaat mag toch
wel worden aangenomen dat deze niet veel van het normale ver-
schilden ; vooral omdat bij de binnen enkele uren onderzochte
monsters normale pH\'s gevonden werden.

melde bij de 8 onderzochte normale pas afgekalfde koeien tus-
schen 52,4 en 66, ; waarden die ook op andere tijden bij gezonde
koeien gevonden werden.

De melkzieke dieren gaven cijfers, die in den regel tusschen de
zooeven genoemde getallen liggen ; slechts enkele malen werden
lager cijfers gevonden, die een acidotischen toestand waarschijn-
lijk maken en waarbij ook lage pH waarden zijn gevonden (zie
No. 12 en 77) ; terwijl ook een paar malen hooge cijfers voorkomen
o.a. in een geval dat bij dezelfde koe vóór en na luchtinsufflatie
bloed werd afgetapt.

Uit een en ander mag worden afgeleid, dat het zuurbase even-
wicht bij melkziekte veelal niet gestoord is, doch dat wel in som-
mige gevallen eenige acidosis voorkomt ; of het soms tot onge-
compenseerde acidosis komt kan uit dit onderzoek niet blijken.

Het chloorgehalte werd eenige malen in het bloedserum van
melkzieke koeien bepaald en bleek tusschen 333 en 399 mg. per
100 cc. te schommelen ; bij 3 gezonde pas afgekalfde koeien von-
den wij volgens dezelfde methode getallen tusschen 333 en 376
mgr. Cl. per 100 cc. serum. Er was derhalve geen reden met dit
onderzoek verder voort te gaan.

Nadat tweemaal vrij wel normale cijfers gevonden waren, zoo-
wel bij melkzieke als bij pas afgekalfde gezonde koeien, werd dit
onderzoek gestaakt.

Ook het gehalte van kreatine plus kreatinine leverde bij de en-
kele bepalingen, welke gedaan werden, geen uitkomsten op, die
aanleiding gaven om met dit onderzoek door te gaan. Bij normale
versch gekalfde koeien werd een som van beide stoffen van 4,6
en 4.8 mgr. per 100 cc. serum gevonden : bij melkzieke dieren van
6.— ; 5.—; 6.5 en 6.— mg. Wellicht is dus de som van beide een
weinig verhoogd.

Slechts enkele bepalingen van het ureum-gehalte werden ver-
richt. Vergelijkt men die welke bij pas afgekalfde gezonde koeien
gevonden werden met die van melkzieke dieren, dan mag daaruit
worden afgeleid, dat er bij melkziekte vermoedelijk neiging tot
een verhoogd ureumgehalte van het bloed bestaat.

Het gemiddelde der 4 melkzieke monsters was 49.5, dat der
3 normale 35.8. Van veel beteekenis is dit verschil niet. Het is niet
uitgesloten dat bij onderzoek van meer monsters het verschil nog
kleiner zou zijn geworden, maar ook het omgekeerde is mogelijk.

Volgens de onderzoekingen der laatste jaren heeft prikkeling
der periphere uiteinden van den parasympathicus wel, die van den
sympathicus, geen verhooging ten gevolge ; eer het omgekeerde.
Dit laatste vond men ook na injectie van adrenaline. Verhooging
van het ureumgehalte van het bloed zou dus wijzen op een over-
heerschen van den parasympathicus boven den sympathicus (zie
Biochem. Zs. 194. p. 254 en 262).

Wij weten reeds lang dat het vegetatieve zenuwstelsel nauw be-
trokken is bij de koolhydraatstofwisseling in het algemeen en
bij de regeling van den glycogeenopbouw en -afbraak in het bij-
zonder, dus ook bij de stabiliteit, resp. schommelingen, van het
bloedsuikergehalte. Claude Bernard heeft dit door de suiker
piqûre — de prikkeling van den bodem van den 4den vertrikel —
aangetoond. Deze prikkeling heeft, ook al bevat de lever glycogeen,
geen invloed op het bloedsuikergehalte en veroorzaakt geen glu-
cosurie, wanneer de nervus splanchnicus wordt doorgesneden.

Het suikercentrum, dat door de piqûre van Claude Bernard
geprikkeld wordt, is ook pharmacologisch te prikkelen en wel door
alle middelen die asphyxie geven. Ook dan blijft bij doorsnijding
van de nervus splanchnicus de glucosurie uit.

Op grond van proefnemingen is men tot de opvatting gekomen,
dat verhoogde glycogeenafbraak na de piqûre tot stand komt èn
door directe nerveuse prikkeling van de levercellen èn door prik-
keling der bijnieren tot verhoogde adrenaline-afscheiding, welke
stof dan evenals de directe nerveuse prikkel de levercel tot glyco-
geenafbraak aanzet. Dit is een der voorbeelden van samenwerking
tusschen vegetatieve zenuwen en endocrine organen ; tevens van
een direct nerveusen invloed op de afscheiding van hormonen.
Bij verminderde sympathicusfunctie zal dus vermoedelijk ook de
adrenalineproduktie minder zijn, waardoor de daarmede samen-
hangende afwijkingen (o.a. bloeddruk verlaging) zijn te verwachten.

Terwijl dus de sympathicus (nervus splanchnicus) de glycogeen-
afbraak verhoogt en daarmede de stofwisseling bevordert, doet de
vagus het omgekeerde. Prikkeling van de pariphere uiteinden van
den nervus vagus verhoogt de glycogeenvorming ; dit was ook bij
experimenten waarbij het pancreas uitgeschakeld was, het geval.

Dezelfde prikkeling verhoogt ook de endocrine functie van het
pancreas — doet m. a. w. meer insuline tot afscheiding komen en
doet ook hierdoor hypoglycaemie ontstaan. Ook hier dus een directe
en een indirecte — de laatste via de inwendige secretie — werking.

Wij zullen dus in het algemeen bij storingen van het vegetatieve
zenuwstelsel storingen in de koolhdyraat-stofwisseling, die zich
in verhooging of verlaging van het bloedsuikergehalte uiten,
kunnen verwachten.

In alle opzichten verklaard is deze invloed nog niet want para-
sympathisch prikkelende stoffen, nl. pilocarpine, physostigmine
en choline geven volgens verschillende onderzoekers ook hyper-
glycaemie door verhoogde glycogeenafbraak. Er bestaat dus nog
tegenstrijdigheid omtrent de uitkomsten der onderzoekingen over
den aard der veranderingen van het suikergehalte door sympathi-
cus- en parasympathicus-prikkels. Dit staat wellicht ook daarmede
in verband, dat iedere oorzaak van hyperglycaemie secundair of
compensatoir hypoglycaemie schijnt te weeg te brengen. Wij

hebben hier dus ook weder de Pendelbeweging (slingeren voorbij
het evenwichtspunt) of overcompensatie.

Dat de regeling der suikerstofwisseling ingewikkelder is dan
men zich langen tijd voorstelde wordt waarschijnlijk door de uit-
komst van Aschner dat een piqüre in de tusschenhersenen
(„hypothalamuszuckerstich") glucosurie doet ontstaan, terwijl
het suikercentrum, dat Claude Bernard bijna een eeuw geleden
ontdekte, in de medulla oblongata ligt.

Men stelt zich voor, dat de suikercentra regelend optreden,
wanneer het suikergehalte van het bloed van het normale afwijkt ;
zoodanige afwijking zou dus de physiologische prikkel zijn voor
het in functie treden dezer centra. Wanneer er een Erregungs-
zustand der suikercentra bestaat, zou het bloedsuikergehalte van
het normale afwijken.

In 8 van de 17 onderzochte gevallen was het suiker (glucose)
gehalte hooger dan normaal en ook hooger dan bij pas afgekalfde
gezonde koeien — trouwens bij deze dieren vonden wij normale
gehalten. In 7 a 8 gevallen was het gehalte normaal; zoodat men
slechts in i a 2 gevallen van een verlaagd bloedsuikergehalte mag
spreken. Ook anderen verkregen analoge uitkomsten. ^J) Mogelijk
is het, dat zich een regelmatige verandering van het bloedsuiker-
gehalte gedurende de ziekte voordoet bijv. bij het begin een laag
en aan het einde een hoog gehalte.

Hieromtrent kan ik helaas uit het mij medegedeelde omtrent de
tijdstippen der monsternemingen niet veel afleiden.

Veel melksuiker werd naast de glucose niet gevonden ; slechts
enkele (3) malen was het van eenige beteekenis. Na luchtinsufflatie
is het sterk verhoogd d. w. z. enkele uren daarna, doch na ongeveer
een etmaal was de melksuiker verdwenen. Vermoedelijk is het
melksuikergehalte kort na de luchtinsufflatie bijv. na | uur nog
belangrijk hooger dan wij na 6 uur vonden. Het verdient op-
merking dat in alle drie onderzochte gevallen het bloedsuiker-
(glucose)gehalte na de luchtinsufflatie gedaald was. In twee der
drie gevallen was het normaal geworden, in het derde was het
nog eenigszins verhoogd.

Volgens deze uitkomsten kan hypoglycaemie geen causuale be-
teekenis hebben voor melkziekte en kan men dus niet tot glucose
injectie adviseeren met het doel hypoglycaemie weg te nemen. De
in de laatste jaren in verschillende landen door glucose-injectie
geconstateerde genezingen van melkziekte moeten dus op andere
wijze verklaard worden. Het is natuurlijk denkbaar, dat door
glucose-injectie nog een andere werking wordt uitgeoefend, dan
verhooging van het bloedsuikergehalte. Dit mag afgeleid worden

uit hetgeen bekend is geworden omtrent den invloed van glucose
injecties op het vegetatief zenuwstelsel en op de stofwisseling in
het algemeen.

Men heeft uit verschillende experimenten afgeleid, dat hyper-
glycaemie bij toevoer van veel glucose niet zou ontstaan door
onvermogen van de lever om de glucose snel genoeg te binden
maar door prikkeling van de periphere uiteinden (in de lever) van
den sympathicus. Men heeft getracht deze „Reiztheorie" waar-
schijnlijk te maken door vóór de glucosetoevoer de periphere uit-
einden van den sympathicus te verlammen (met behulp van
ergotamine).

De hyperglycaemie bleef dan na glucose-toevoer uit .Wanneer
deze opvatting (de Reiztheorie) juist is dan kan men zich voor-
stellen, dat door middel van glucose-injectie bij melkziekte, waarbij
de sympathicuswerking verminderd is, de toestand zal verbeteren,
indien ten minste de geringe Ca-concentratie dit niet onmogelijk
maakt. Gelijktijdige injectie van glucose en caliumchloride zou
hier volgens deze redeneering beter werken dan glucose alleen.
In twee zeer ernstige gevallen werd met een oplossing die 30 gr.
CaCl₂ (gekrist) en 60 gr. glucose bevatte een vlotte genezing ver-
kregen. Misschien stimuleert deze zooeven bedoelde sympathicus
prikkel ook de bijschildklier tot adrenaline afscheiding. De hyper-
glycaemie, die door injectie van adrenaline ontstaat zou aan een
verhoogde tonus in het sympathisch systeem zijn toe te schrijven.
Nu is het vreemd dat ook dikwijls door prikkeling van het para-
sympathisch systeem een hyperglycaemie, zoowel bij mensch als
bij dier, ontstaat. Deze werking zou men niet verwachten en is
niet verklaard.

De samenhang tusschen de functie der beide groepen van vege-
tatieve zenuwen en de koolhydraatstofwisseling is nog niet in
alle opzichten duidelijk. Er zijn ziekten van den mensch waarbij
evenals bij melkziekte schommelingen van het bloedsuikergehalte
bestaan — nu eens boven en dan weer beneden het normale —■
ziekten waarbij ook het vegetatieve zenuwstelsel in labiel evenwicht
verkeert of wel gestoord is nl. bij de Basedowsche en Addison-
sche ziekten.

Dat prikkeling van het suikercentrum liet bloedsuikergehalte
beinvloedt, hebben wij reeds gezien. Zoowel de centra als de zenu-
wen zijn dus van invloed.

W⁷ij zien dus dat er afwijkingen van het bloedsuikergehalte
onder invloed van storingen van het vegetatieve zenuwstelsel in
verschillende richting — verhooging en verlaging — voorkomen.

Een volledige kennis van de wijze waarop dit zenuwstelsel de
bloedsuikergehalten regelt ontbreekt echter, zooals zooeven opge-
merkt werd.

Dat omgekeerd hyperglycaemie, eventueel door glucose-injectie
veroorzaakt,invloed op het zenuwstelsel uitoefent,mag op grond van

het bovenstaande als waarschijnlijk worden geacht en verklaart ver-
moedelijk ookhet verschijnsel dat enkele uren na een glucose-injectie
hypoglycaemie op treedt, waarbij insuline ook wellicht een rol speelt.

Behalve in een geval, waarin geen acetonlichamen aangetoond
konden worden, werden deze stoffen steeds aangetroffen. Ofschoon
de hoeveelheid kleiner is dan bij zuivere acetonaemie, waarbij
veelal een gehalte van 80 a 100 mgr. % voorkomt, bedraagt het
in drie van de zeven onderzochte monsters toch circa de helft van
deze voor echte acetonaemie typische hoeveelheden. ¹) Bij kalf-
ziekte is dus ook neiging tot de stofwisselingsstoornis aanwezig, die
acetonaemie doet ontstaan ; m. a. w. de verhouding der vet- en
koolhydraatstofwisseling is niet normaal.

Uit den aard der zaak is het verleidelijk om het feit, dat het
bloed bij kalfziekte somtijds vrij veel aceton bevat, als een aanwij-
zing te beschouwen voor verwantschap tusschen kalfziekte en
acetonaemie en er een verklaring in te zien voor het verschijnsel,
dat beide syndromen niet zelden bij dezelfde dieren voorkomen.
Er zijn intusschen duidelijk verschillen tusschen de stofwisselings-
stoornissen van beide syndromen.

Immers bij acetonaemie bestaat er hypoglycaemie en er is volgens
het betrekkelijk klein aantal analysen dat wij hebben verricht geen
hypocalcaemie van beteekenis aanwezig. Ook gehalten aan kalium en
anorganisch phosphorzuur zijn normaal. Bij kalfziekte komt het in
den regel niet tot afscheiding van beteekenende hoeveelheden aceton
in de urine (wat misschien ook daarmede samenhangt dat kalfziekte
minder lang duurt dan acetonaemie) doch wel dikwijls tot af-
scheiding van lactose. Bij acetonaemie vonden wij nimmer positieve
reductie-reacties der urine, zoodat lactose steeds afwezig was.

Men mag wel als karakteristiek verschil aanmerken, dat bij
acetonaemie de stofwisseling der mineralen ²) normaal, doch die
der koolhydraten en vetten gestoord is. In verband daarmede
zullen zich bij acetonaemie in den regel geen symptomen voordoen
die een gevolg zijn van abnormale electrolytconcentraties zooals
onvoldoende tonus van gladde of van skeletspieren.³)

1 \') Het totaal acetongehalte werd slechts éénmaal in het bloed van een gezonde
pas gekalfde koe bepaald. In dit, elf uren na den partus, genomen monster, werd
33.2 mg. % gevonden.

4 ) In sommige gevallen van aanwezigheid van aceton in urine en bloed
heeft men niet met de typische acetonaemie te doen, die eenige dagen na het
kalveren optreedt. Er zal dan een ander aetioiogisch moment in het spel zijn,
zoodat het therapeutisch effect van insuline plus glucose dan ook niet hetzelfde
behoeft te zijn als bij de typische acetonaemie.

stoornissen, die met de kalfziekte een gemeenschappelijken onder-
grond hebben, mag wel als hoogst waarschijnlijk worden aangemerkt.

Ofschoon, zooals wij zeiden, bij acetonaemie geen duidelijke
storing van de minerale stofwisseling schijnt te bestaan, zoodat
er biochemisch nog geen direct verband met de stofwisselings-
stoornissen der melkziekte is aan te wijzen, zoo zou men toch
misschien gerechtigd zijn, tusschen beide syndromen — die dik-
wijls bij dezelfde dieren voorkomen —een verband aan te nemen.

Van het lage phosphorzuurgehalte van het bloedserum bij
melkziekte mag men n.1. aannemen, dat het met verminderde
koolhydraatstofwisseling in verband staat. Deze vermindering zou
een verhooging van de vet- en eiwitstofwisseling tengevolge moeten
hebben en daardoor gevaar voor acetonaemie doen ontstaan.

Men heeft op deze wijze ook getracht te verklaren, dat rachi-
tische kinderen neiging tot acetonaemie vertoonen. Bij rachitis
is n.1. ook het bloed arm aan anorganisch phosphorzuur.

Nog op andere wijze hangen beide syndromen wellicht samen
n.1. doordat niet alleen bij kalfziekte maar ook bij acetonaemie
aanduidingen voor insufficientie der bijschildklieren bestaan.
Immers wij wezen hierboven er reeds op dat wegname der
parathyreoideae bij proefd\'eren aanleiding tot acetonaemie geeft.

G. Onderzoek naar guanidinebasen en andere toxische stoffen in het
bloed van koeien die aan melkziekte lijden.

Het was van belang om in verband met de opvattingen welke
er bestaan over de rol, die de guanidinebasen bij tetanie spelen,
na te gaan of de dieren die in het bloedserum een even sterk
verlaagd Ca-gehalte hebben als bij tetanie, guanidinebasen in het
bloed hebben. Voor dit onderzoek werd niet gebruikt de methode
welke vrij algemeen toegepast wordt, maar waarop in de laatste
jaren ernstig kritiek is uitgeoefend, omdat hetgeen daarbij wordt
bepaald geen guanidine-derivaten zouden zijn, doch uit kreatinine-
pikraat zou bestaan.

Zij werd in zooverre aangevuld, dat hetgeen in methylalkohol
was opgelost, na omzetting en zuivering met pikrolonzuur op
guanidine werd onderzocht; soms werd het smeltpunt van het
pikronolaat bepaald) \'-).

Men mag hierin een steun zien voor de meening, dat tetanie
niet door een laag calciumgehalte wordt veroorzaakt, doch door

Gehalten van het bloedserum; — in mg — % van koeien lijdend aan kalfziekte.
De monsters zijn genomen vóór behandeling.

De ureum, glucose, totaal suiker en totaal aceton bepalingen zijn in het
volbloed verricht. De monsters waarin glucose en totaal suiker werden bepaald
waren met NaF geconserveerd.

³) Dit dier leed bovendien aan pyelonephritis ; werd den volgenden dag opge-
ruimd.

Gehalten van het bloedserum in mg. % van gezonde koeien ; in volle lactatie, direct na
bat slachten ³) en van jonge runderen (van circa i jaar oud).

³) Onmiddellijk na het doodschieten werd de halsslagader open gesneden en het bloed opgevangen.

Gehalten van het bloedserum in mg. % van kalfzieke koeien vóór en na luchtinsufflatie
in den uier.

een vergift, vermoedelijk guanidine ; immers bij deze dieren is wel
het calciumgehalte van het bloedserum zeer laag doch tetanie is
niet aanwezig en ook geen guanidinebasen. Het zou interessant
zijn om bij die syndromen, waarbij de melkkoeien excitatie en
krampen vertoonen het bloed op guanidine te onderzoeken.

Omtrent het onderzoek waarvan het doel was na te gaan of
in het bloed van kalfzieke koeien een vergift is aan te toonen,
welk onderzoek een negatieve uitkomst opleverde, zij het volgende
medegedeeld.

Een met zuren alkohol verkregen extract van 14 cc. versch
bloedserum van een kalfzieke koe werd, na verwijdering van den
alkohol (door destillatie in vacuo) en na neutraliseering, intra-
veneus bij een konijn ingespoten. Er deden zich geen symptomen
van vergiftiging voor.

Den volgenden morgen is bij hetzelfde konijn serum van dezelfde
koe als zoodanig subcutaan ingespoten (de eenige bewerking die
het bloedserum had ondergaan was dat het in een vacuum-exsic-
cator tot klein volume was ingedampt).

Deze proef is bij een andere nog niet volwassen, konijn met
40 cc. serum van dezelfde koe herhaald. Beide proeven gaven een
negatieve uitkomst.

Aan het vegetatieve (autonome) zenuwstelsel komt o.a. detaak toe
de verschillende organen, welke bij de stofwisseling betrokken zijn,
harmonisch te doen samenwerken. Zoodra het evenwicht bij de
stofwisseling verbroken is en dus de normale verhoudingen wat
concentratie der verschillende stoffen in de weefsels betreft niet
meer bestaat, zal door toevoer uit het bloed de toestand weer
normaal moeten worden. Voor in het bloed teweeg gebrachte ver-
anderingen is het vegetatieve zenuwstelsel zeer gevoelig, zij zijn
blijkbaar een prikkel tot het in werking stellen van het regelings-
mechanisme.

Wanneer in het bloed zulke groote afwijkingen worden aange-
troffen als bij melkziekte dan moet er dus een onvermogen van dit
reguleeringsmechanisme van zeer ernstigen aard bestaan, immers
het betreft hier vooral het Ca waarvan wij weten, dat het zeer hard-
nekkig op vrij constant gehalte wordt gehouden.

Er is in de laatste jaren een theorie ontwikkeld, vooral door
Kraus en Zondek, die een zeer nauw verband legt tusschen het
functioneeren van het vegetatieve of autonome zenuwstelsel
(sympathisch en parasympathisch zenuwstelsel),deconcentratiesder
ionen (in het bijzonder calcium-en kaliumionen) en de aanwezig-
heid der hormonen, o.a. adrenaline.

Wij zullen, om het belang dezer theorie voor het inzicht in het
syndroom der melkziekte duidelijk te kunnen maken, hier enkele
zaken omtrent het vegetatieve zenuwstelsel in herinnering brengen.
In de eerste plaats zij er aan herinnerd dat zich in de tusschen-
hersenen en het verlengde merg een aantal centra bevinden, van
welke de door sympathische en parasympathische vezels geleide
prikkels uitgaan en waardoor de verrichtingen der organen, die
aan onzen wil onttrokken zijn, worden beheerscht en geregeld.

Op deze wijze komen de warmteregeling en de regeling der ver-
schillende secreties (zweet, speeksel, enz.), de vasomotiliteit, de
contracties van blaas en baarmoeder, zoo ook de stofwisseling
(van koolhydraten enz.), de waterhuishouding enz. tot stand. Het zal
na deze opmerking niet noodig zijn nader uiteen te zetten van welk
een primaire beteekenis het vegetatieve zenuwstelsel is. Men mag
wel haast zeggen dat het cerebrospinaal zenuwstelsel er slechts is
— althans bij de lagere dieren — om het mogelijk te maken dat
de inwendige organen hun taak, zooals die hun door het vegeta-
tieve systeem wordt opgelegd, ten uitvoer brengen, dus het op-
nemen van voedsel enz.

Dat er tusschen het cerebrospinaalzenuwstelsel en het vegeta-
tieve verband bestaat is bekend. Het zijn de Rami communicantes,
die dit verband aanbrengen.

Globaal gesproken zijn sympathicus en parasympathycus an-
tagonistisch in hun werking¹) ; bijv. worden door den sympathicus
de vasoconstrictoren beinvloed en door den parasympathicus de
vasodilatatoren. Vagusprikkeling remt de hartbeweging, de sym-
pathicus-prikkel versnelt haar ; daarentegen versnelt de vagus
de beweging van het maagdarmkanaal en heeft de sympathicus
het omgekeerde effect. De organen wier functie aan onzen wil is
onttrokken — de vegetatieve organen - zijn er door gekenmerkt
dat hun functies in twee tegengestelde richtingen kan verloopen.
Zoo slingert de functie van het hart tusschen systolische contractie
en diastolische verslapping; bij de lever heeft men hetzelfde
o.a. wat betreft glycogeenvorming en glycogeenafbraak ; alles
onder invloed van nerveuse en hormonale prikkels.

Men mag zeggen, dat in het algemeen de sympathicus uitwer-
kingen heeft, die tot verhoogde stofwisseling en energie-ontwik-
keling leiden, dus in zekeren zin dissimileerend (katabolistisch)
werkt, terwijl de parasympathicus (vagus) het omgekeerde doet.

Men moet zich intusschen niet voorstellen, dat er onder alle
omstandigheden een scherpe tegenstelling bestaat. De effecten
der prikkels van de beide componenten van het autonome zenuw-
stelsel zijn volstrekt niet geheel onafhankelijk van elkander ^a). Men

Men weet nog te weinig van de werkwijze van het autonome zenuwstelsel
om te mogen zeggen, dat dit antagonisme steeds bestaat of het voor elke stof-
wisselingsregeling geldt. Ik kom hierop nog terug.

mag wel aannemen, dat zeer sterke prikkeling van den een (bijv.
van den sympathicus) ten gevolge heeft dat ook de andere (dan dus
de parasympathicus) sterker reageert ; zoodat een ernstige ver-
storing van het evenwicht wordt tegengewerkt. Er is dan dus
eer van een gelijkmakende, vereffenende, werking sprake. De
innige doorweving van beider vezels, zou men hiermede wellicht
in verband mogen brengen. Alhoewel de vegetatieve zenuw een
invloed op den toestand van het orgaan uitoefent, waardoor het
in staat wordt gesteld de verandering in activiteit tot stand te bren-
gen, welke het doel van de prikkel was, toch zal omgekeerd uit den
aard der zaak het effect van een prikkel ook afhankelijk zijn van
den toestand van het orgaan waarin de prikkel tot uitwerking moet
komen. Een der voorname faktoren, waarvan het afhangt of het
orgaan aan den prikkel zal kunnen beantwoorden d.w.z. of het op
de zenuwprikkels reageert, is volgens Kraus—Zondek de ionen-
constellatie ; d. w. z. de concentraties en concentratieverhou-
dingen der verschillende ionen ; vooral der kalium- en calcium-
ionen. Deze opvatting, die als theorie van Kraus en Zondek
wordt aangeduid, is in de laatste jaren door een aantal experi-
menten bevestigd geworden en wordt m.i. door hetgeen ik bij
melkziekte vond, opnieuw gesteund.¹)

Het ligt dus ook voor de hand dat geneesmiddelen die den
sympathicus of wel den parasympathicus prikkelen dit niet of in
mindere mate zullen doen, wanneer er in de organen waarin de
prikkel tot uitwerking moet komen, te weinig der betreffende
ionen (dus Ca of K) aanwezig zijn. Zoo kan van een stof als adre-
naline, die een typische sympathicus prikkelende stof is, de wer-
king geheel uitblijven en kan zij zelfs vagotroop werken wanneer
calcium ontbreekt. Ook is geconstateerd dat door injectie van een
stof, die de sympathicus sterk prikkelt, bijv. adrenaline, het Ca-
gehalte van het bloed daalt, wat dan verklaard wordt door aan te
nemen, dat daarbij het Ca naar de weefsels stroomt. Pilocarpine
dat de parasympathicus prikkelt, zou daarentegen het Ca-gehalte
in het bloed doen stijgen.

Prikkeling van de vegetatieve zenuwen wijzigt volgens deze
leer dus de ionenconcentratie in het orgaan of in de cel waarin
de prikkel tot uitwerking moet komen.

Stimuleering van den parasympathicus (bijv. van den vagus)
leidt tot verhooging — relatieve overmaat — aan K. ; die van de
symapthicus tot overmaat aan Ca.²).

1 ^]) Er bestaat nog een theorie van O. Loevvi over humorale zenuwwerking.
Bij beide theoriën wordt aangenomen dat de zenuwen door middel van
chemische stoffen op de cellen inwerken. Histologische onderzoekingen steunen
deze opvatting.

De invloed welke op den toestand of op het functioneeren van
het orgaan door de zenuwerking wordt uitgeoefend zou te danken
zijn aan deze verandering der ionencentraties.

Wanneer men de vegetatieve zenuwen prikkelt door middel van
een stof als adrenaline, zal volgens deze leer eveneens stijging van
het Ca-gehalte optreden daar waar de prikkel tot uiting komt.

Het vegetatieve zenuwstelsel zorgt volgens de nieuwere opvat-
tingen voor het gewenschte milieu in de weefsels, voor een toestand
van colloidalen (of anderen) aard die het functioneeren der or-
ganen mogelijk maakt. Een goede ionenconstellatie zou hierbij
een eerste vereischte zijn.

Kraus en Zondek betrekken, zooals wij zagen, niet alleen de
ionen in hun beschouwingen over de werking der vegetatieve
zenuwen maar ook de hormonen en de alkaloiden, welke laatste
beide groepen van stoffen zij min of meer als physiologisch
analoge stoffen beschouwen. Nu is het in de laatste jaren hoe langer
hoe duidelijker geworden dat er een wisselwerking bestaat tusschen
het vegetatieve zenuwstelsel en de endocrine organen. De hormonen
werken van uit het bloed op het vegetatieve zenuwstelsel en ver-
oorzaken verhooging of vermindering der innervaties. Omgekeerd
geeft het vegetatieve zenuwstelsel aanleiding tot wijziging van
de intensiteit der endocrine secreties. Hierboven wezen wij er
reeds op. Beide — vegetatieve zenuwen en endocrine organen —
zijn, naar men aan mag nemen, onderworpen aan de leiding der
vegetatieve centra.

Wanneer men nu met Kraus en Zondek aanneemt dat Ca-
en K.-ionen als het ware het materiaal zijn waarmede de vege-
tatieve zenuwen hun werking op de organen tot stand brengen
dan moeten de hormonen en alkaloiden van invloed zijn op de
ionen-constellatie. Zooeven werd dat reeds van adrenaline gezegd.
Tusschen de werking van ionen en giften of hormonen zou
geen principieel verschil bestaan. Zenuwwerking, giftwerking en
electrolytwerking zijn onder elkaar vervangbaar en moeten, zegt
Zondek, wat het wezen van hun werkwijze betreft, in den grond
gelijk zijn ; en wel treedt steeds verandering in de concentratie
(of liever concentratieverhouding) der ionen op, zoowel bij zenuw-
werking als bij beïnvloeding door hormonen en giften, als de functie
der vegetatieve organen zich wijzigt.

In laatste instantie zou het effect neerkomen op een verandering
van de colloiden der grenslaagstructuren.

Het onderzoek heeft inderdaad geleerd dat de K- en Ca-ionen
op verschillende der in deze membranen aanwezige colloiden een
tegengestelde werking uitoefenen (o.a. op lecithine en cholesterine)
Ook is uit de onderzoekingen van Warburg en anderen duidelijk
gebleken hoezeer de oxydatieprocessen in het levende organisme
afhankelijk zijn van de structuren en membranen ; vernietiging

der structuren doet de oxydatieprocessen ophouden. Welnu het
functioneeren der organen hangt veelal ten nauwste met de in-
tensiteit der oxydatieprocessen, welke er in plaats grijpen, samen.
Wanneer wij dit bedenken behoeft het ons niet te bevreemden
dat de ionen zulk een overwegenden invloed op het functioneeren
der organen uitoefenen.

Hoezeer de werking der hormonen en die der minerale stoffen
verwant zijn, moge hieruit o.a. blijken dat de bloedvaten
contraheerende werking van adrenaline door kaliumzouten wordt
opgeheven ; zij kan zelfs in verwijding veranderen ; hetzelfde is.
na contractie door calciumzouten het geval.

Zondek meent aangetoond te hebben dat een zelfde ziekte-
beeld ontstaat onverschillig, welk van de drie, ■—- ionen- hor-
monen of zenuwen — in het ongerede zijn geraakt. Van de voor-
beelden die Zondek geeft zij op dat der tetanie nader ingegaan.

Wanneer wij hier onze beschouwingen niet behoefden te beper-
ken tot hetgeen rechtstreeks met melkziekte te maken heeft, zoude
liet de moeite waard zijn dezelfde beschouwingen te houden
ten opzichte van nephritis en nephrose om te zien hoe ook daar de
ionen — echter andere dan bij tetanie — de aard van den patho-
logischen toestand bepalen.

Nog andere voorbeelden zouden ons dan kunnen doen zien hoe-
zeer de moderne opvattingen in staat stellen verschillende ziekte-
beelden van uit eenzelfde gezichtspunt te bezien.

Tetanie dan, waarvan als het karakteristieke verschijnsel de
overprikkelbaarheid van de spieren beschouwd mag worden, ont-
staat in den geïsoleerden skeletspier door aan de oplossing, waarin
hij zich bevindt het Ca te onttrekken (of door er K aan toe te
voegen). Hier is dus het lage Ca -gehalte rechtstreeks (resp. een
ongewenschte verhouding van Ca en K) de oorzaak (de spier is.
immers buiten verband gebracht van het organisme). Ook bij
maagtetanie die na veel braken ontstaat, wordt dit aangenomen
het geval te zijn. De daarbij optredende alkalosis vermindert de
concentratie der Ca-ionen.

Tetanie nu kan ook ontstaan door een vergift o.a. door guani-
dinebasen en ook, naar Zondek aanneemt, bij gebrek aan het bij-
schildklierhormon. Ook bij guanidine-tetanie is volgens Zondek
en Benatt aan te toonen dat de electrolytverdeeling (verhooging.
van het K-gehalte) in de spieren veranderd is. Ten slotte kan stoor-
nis der zenuwwerking (nl. een vagotonische toestand) tetanie
veroorzaken. Alle drie, electrolyt, gift (hormoon) en zenuw geven
dezelfde ziekte en steeds, naar Zondek zegt, in laatste instantie
door een abnormale electrolytconstellatie.

Volgens deze opvattingen komt dus het functioneeren van
een vegetatief orgaan tot stand door of nadat wijziging der
ionenconcentratie heeft plaats gehad. De electrolyten doen een

bepaalden tonus in het orgaan ontstaan ; deze tonus wijzigt zich
bij verandering der ionenconcentratie-verhoudingen. Het functi-
oneeren dezer organen, zoowel als veranderingen der functie-
intensiteit, zijn aan deze verhoudingen gebonden.

Men onderscheidt in navolging van Hess en Eppinger dikwijls
een vagotonischen en een sympathicotonischen toestand ; bij de
eerste reageert het orgaan bijzonder sterk op vagus (parasym-
pathicus) prikkels , deze toestand zal in het algemeen voorkomen,
wanneer het kaliumgehalte in verhouding tot het calciumgehalte
hoog is. Omgekeerd zal bij een relatief hoog gehalte aan Ca-ionen
een te sterk reageeren op sympathicus-prikkels het geval zijn en
men mag m.i. er aan toe voegen dat het bij zeer laag Ca-gehalte
tot een geheel of gedeeltelijke insufficientie van den sympathicus
zal komen. Er zijn nog andere toestanden dan tetanie bekend
waarbij afwijkingen van de verhouding van Ca- en K-gehalte van
het bloed met abnormaal functioneeren van het vegetatieve ze-
nuwstelsel aangenomen mogen worden o.a. bij asthenische toe-
standen, bij afwijkingen gedurende de zwangerschap en gedurende
het climacterium, bij ziekten, die op schildklierafwijkingen be-
rusten (Basedowsche ziekte, myxoedeem), bij epilepsie, enz.

In het algemeen zal dus verandering van de ionenconstellatie
in de weefsels (cellen), en in verband daarmede in het bloed, func-
tioneele stoornissen ten gevolge hebben.

Het komt mij voor dat er voldoende gronden zijn om de theorie
van Kraus en Zondek op de verklaring der melkziekte toe te
passen. ¹)

Ik wil tot steun der theorie van K. en Z. een van de onder-
zoekingen van den laatsten tijd aanhalen.

Door Berg, Hess en Sherman zijn proeven verricht bij honden
waarvan de plexus coeliacus — dus een tot den sympathicus be-
hoorende plexus — gedeeltelijk werd weggenomen of waarvan
de rechter splachnicus (dus een sympathicus-zenuw) werd doorge-
sneden. Een duidelijke daling van het calciumgehalte van het bloed
was hiervan het gevolg ; het serum bevatte dan 6 a 7 in plaats van
circa 10 mg. % Ca.

langzame stijging van het serumcalciumgehalte (tot 12,2 a 14,9
mg. %). Het blijkt hieruit duidelijk, dat de calciumverdeeling in
het organisme in sterke mate onder invloed van het vegetatieve
zenuwstelsel staat.¹)

Wij zagen dat men spreekt van vagotonie in gevallen dat het
organisme grooter neiging en vermogen heeft om gevolg te geven
aan vagusprikkels dan aan sympathicus-prikkels of wel waarbij
de vagus overprikkelbaar is, of, anders uitgedrukt, een verhoogde
tonus heeft ; een gevolg van te groote concentratie-verhooging
der kaliumionen, en in het omgekeerde geval van sympathico-
tonie, waarbij de concentratie verhooging der calciumionen te
groot zou zijn.

Wij moeten wel bedenken dat dit niet zóó moet worden opgevat
dat de verhoogde prikkelbaarheid in het geheele gebied, dat door
een der beide zenuwgroepen wordt geïnnerveerd, zou behoeven te
bestaan ; het kan zijn dat zij slechts voor bepaalde gebieden
geldt.

Een andere mogelijkheid is ook nog deze dat er in het geheele
vegetatieve zenuwstelsel of in een deel er van een groote labiliteit
bestaat, die een gevolg is van een dysfunctie van centra van het
centraal reguleerende mechanisme, waarbij overprikkelbaarheid in
beide zenuwgroepen gelijktijdig of beurtelings voor zal kunnen
komen en geen harmonische samenwerking van sympathicus en
parasympathicus, ter handhaving van den evenwichtstoestand,
meer bestaat.

Dresel houdt het voor waarschijnlijk, dat steeds door een ano-
malie van de kalkstofwisseling een verstoring ontstaat van de
samenwerking van het vegetatieve met het cerebrospinaal zenuw-
stelsel.

Er is in de litteratuur, wanneer het over evenwichtsverstoring
gaat, steeds sprake van overprikkelbaarheid van een der beide
componenten van het vegetatieve zenuwstelsel. Men denkt daarbij
aan een onjuiste verhouding der concentratie van Ca- en K-ionen
en let minder op de absolute concentratie van elk der beide ion-
soorten. Nu kan een onjuiste verhouding ontstaan door verlaging
of verhooging der concentratie van een van beide en gelijk blijven
van het andere ion.

Moet men nu wanneer het kaliumgehalte normaal is gebleven
— zooals bij kalfziekte in den regel het geval is — en het calcium-
gehalte verlaagd is, spreken van overprikkelbaarheid van den
parasympathicus (vagus)? Zou men niet met meer recht kunnen
spreken van een verminderde prikkelbaarheid van den sympathicus
of liever nog van een verminderde uitwerking der sympathicus-
prikkels, insufficientie van den sympathicus, mogen spreken ;

van een toestand, die normaal wordt, zoodra men de prikkel-
baarheid van den sympathicus door Ca-toevoer herstelt?¹)

Het komt mij voor dat wanneer men zich deze voorstelling
maakt, de leer van Kraus en Zondek gemakkelijk op de kalf-
ziekte is toe te passen.

Wij zullen nu een enkele opmerking maken over de vraag hoe
een vagotonische en een sympathicotonische toestand te consta-
teeren is, mede omdat wij daarbij gelegenheid hebben om een
mogelijke verklaring voor de wijze van werking van de luchtin-
sufflatie bij melkziekte en analogie syndromen aan te geven.

In de eerste plaats wordt dit onderzoek verricht langs phar-
macologischen weg. Men stelt dus vast of het organisme normaal
of wel in verhoogde mate op de bepaalde stoffen reageert, die
hetzij als sympathicusprikkelende stoffen of wel als parasympa-
thicusprikkelende stoffen bekend zijn bijv. adrenaline, pilocarpine
(physostigmine) en atropine. Het komt er dus op aan waar te
nemen of deze stoffen de voor normale individuen bekende ver-
anderingen o.a. van polsfrequentie, bloeddruk, bloedsuikergehalte,
speeksel- en zweetafscheiding, ademfrequentie enz. ten gevolge
hebben. Vooral het effect van adrenaline-injectie o.a. op de
bloeddrukkurve, w^rordt als criterium voor den vagotonischen of
sympathicotonischen toestand aangezien.

Bij een sympathicotonischen toestand geeft adrenaline behalve
bloeddrukverhooging, hartkloppen, angstgevoel, bleekhuid van
de huid zelfs collaps, terwijl er bij vagotonie bijna geen reactie is.

In verband met wat reeds opgemerkt werd over de onjuistheid
der voorstelling, dat men beide groepen van vegetatieve zenuwen
als ten allen tijde antagonistisch werkende heeft te beschouwen,
moge thans worden medegedeeld, dat de werking der zooeven
genoemde prikkelende stoffen niet zonder uitzondering opgaan.
Bijv. kan gebrek aan Ca, oorzaak zijn, dat adrenaline een vagus-
werking uitoefent ; terwijl hetzelfde het geval is wanneer vooraf
veel nicotine wordt gegeven. Verder dient in het algemeen bedacht,
dat de werking van een of andere stof op den sympathicus niet
zonder werking is op den antagonist. Ik wees daar reeds op.

In de tweede plaats onderzoekt men klinisch of de stoornissen
welke van den vagotonischen, resp. sympathicotonischen, toestand
bekend zijn, voorkomen. Bepalingen als bloeddruk ; verder ook
die van de electrische prikkelbaarheid der spieren, zouden hier zijn
te verrichten en zoo mogelijk het effect van hyperventilatie onder-
zocht.

In de derde plaats kan een mechanisch onderzoek worden ver-
richt nl. door een druk op den bulbus (oogappel) uit te oefenen.

Deze geeft reflectorisch, via den trigeminus, prikkeling van het
vaguscentrum en daardoor verlangzaming van de hartwerking.
Bij een vagotonischen toestand is dit symptoom versterkt en kan
het zelfs het hart eenige seconden doen stil staan (deze proef is
die van Aschner).

Ook wordt de vagusdrukproef van Tscher.mak verricht, waarbij
op de zijkant van den hals in de buurt van de carotis een sterken
druk wordt uitgeoefend, wat een polsverlangzaming ten gevolge
heeft. Deze proef valt niet altijd goed uit o.a. omdat zoo gemakke-
lijk tegelijkertijd, althans bij den mensch, de halssympathicus
geprikkeld wordt. Door deze en andere oorzaken valt hij soms
bij een overprikkelden parasympathicus toch negatief uit.

Er zijn er nog andere proeven, die bij den mensch toegepast
worden doch bij dieren althans bij runderen, wel buiten beschouwing
kunnen blijven.

In aansluiting aan deze proeven moge een enkele opmerking
over de vegetatieve zenuwen van de melkklieren worden gemaakt.

Ofschoon het anatomische bewijs niet schijnt geleverd te zijn,
wordt toch aangenomen dat er sympathische vezels naar de melk-
klieren (uier) gaan en dat bij het onderhouden van de melksecretie,
zoowel als bij het ledigen van de klier, nerveuse reflexen een rol
spelen, waartoe zeker ook het autonome zenuwstelsel bijdraagt.

Wegname van het ganglion coeliacum en van het onderste deel
van een sympathicus deed bij het konijn de aard van de melk
veranderen en wel colostrumachtig worden waaruit valt af te
leiden dat dit zenuwstelsel in elk geval invloed op de samenstelling
der melk heeft. Wanneer men nu aanneemt, dat er inderdaad
sympathicusvezels in het uier voorkomen, dan is aannemelijk dat
door luchtinsufflatie mechanisch dit zenuwstelsel geprikkeld
wordt¹), dank zij de hooge druk welke wordt uitgeoefend. Zou het
geen mechanische prikkel zijn, dan is misschien aan afkoeling door
inblazen van betrekkelijk koude lucht te denken. Ook de lucht-
insufflatie bij de hals kan in verband met wat zooeven over de
Tschermaksche proef werd gezegd misschien als een prikkel op
het vegetatieve zenuwstelsel verklaard worden. De meening dat
de luchtinsufflatie als een sympathicusprikkel werkt wordt m. i.
gesteund door de stijging van het Ca-gehalte van het bloedserum
door uierinsufflatie ; welke stijging wij in alle 3 gevallen, die onder-
zocht werden,konden constateeren, zie tabel IV.²)

Opmerking verdient dat in de beide gevallen, dat het glucose-
gehalte bepaald werd, dit tot normale waarden daalde. Na 6J uur
was nog veel melksuiker in het bloed door de insufflatie aanwezig.

1 \') Te onderzoeken ware wellicht het effect van een krachtigen uitwendigen
druk op den uier.

2 ) In een der drie gevallen bleef het Ca-gehalte van het serum te laag. Be-
stond hier misschien tijdelijk een verhoogde Ca-afvoer naar de weefsels ?

In het monster dat na 24 uren genomen werd was de melksuiker
verdwenen. Deze calciumverhooging mag hier als het middel worden
beschouwd dat genezing brengt. Het blijft nog de vraag vanwaar
dit Ca komt en door welke mechanisme het organisme in staat is
calcium te rnobiliseeren resp. op andere wijze in het organisme te
verdeelen. Men moet wel aannemen dat deze prikkel een stimu-
leerende werking op het regelingsmechanisme vermoedelijk op de
bijschildklieren, uitoefent.⁵) Dat de calciumverarming, welke bij
melkrijke koeien gedurende de lactatie voorkomt, op zich zelf,
zonder onvoldoende functioneeren van het regelingsmechanisme,
de oorzaak zou zijn schijnt minder waarschijnlijk o.a. omdat bij
doormelken der dieren tot aan het kalveren geen kalfziekte op-
treedt.

Wanneer men nu vraagt of bij melkziekte een vagotonische of
sympathicatonische toestand bestaat, dan wel of de centra, die
als gebieders over de vegetatieve zenuwen zijn gesteld, oorzaak
van het niet normaal functioneeren dezer zenuwen is dan zou ik,
zooals reeds gezegd, voorloopig willen antwoorden, dat ik in
plaats van aan een toestand van overprikkelbaarheid van een
der zenuwgroepen bij melkziekte liever zou willen denken aan
een verlamming of insufficientie van den sympathicus zonder dat
er van overprikkelbaarheid van den vagus sprake is. Onder ver-
lamming is dan niet te verstaan een verhinderd functioneeren, ver-
oorzaakt door anatomisch of microscopisch waar te nemen af-
wijkingen, doch veroorzaakt doordat, ten gevolge van gebrek aan
calcium, de sympathicusprikkels geen of weinig uitwerking hebben.
Het centrum onder welks bestuur het vegetatieve zenuwstelsel
staat is daardoor niet in staat beide componenten op normale
wijze compenscerend te laten werken.¹)

Terwijl verstoringen van het vegetatief evenwicht zich veelal
het duidelijkst openbaren ten aanzien van de ademhaling, bloed-
circulatie (vasomotoren) en digestie, kunnen zij ook in andere
opzichten afwijkingen veroorzaken o.a. ten aanzien van de wer-
king der zweetklieren, van de lichaamstemperatuur (koorts, collaps,
anaphylactische shock) en temperatuursverdeeling (door gewijzigde
bloedcirculatie), nierfunctie (albuminurie), pupillen-verwijding enz.

Deze conclusie is gebaseerd op het bloedonderzoek en in zoo
verre op pharmacologisch onderzoek, dat van injecties van cal-
ciumchloride, welke op mijn verzoek werden verricht, ten duide-

1 ) Guillaume onderscheidt in zijn boek „Vagotonies Sympathicotonies, Neu-
rotonies", zooals uit dezen titel blijkt, nog een derden toestand, die ook wel,
ook door anderen, als dystonie of amphotonie wordt aangeduid. Hij neemt aan
dat de tonusstoringen in verschillende organen niet in deze fde richting be-
hoeven te zijn.

lijkste is gebleken, dat zij het verstoord evenwicht snel herstellen.
Men kan niet anders dan daaruit besluiten, dat dit middel den
tonus snel verbetert, de vegetatieve organen o.a. de uterus in
staat stelt contracties te verrichten en ook zooals herhaaldelijk
bleek andere gladde spieren in staat stelt plotseling weder te
functioneeren (o.a. blijkens de urineloozing), terwijl uit den aard
der zaak ook uit het vermogen der kalfzieke dieren om weer op te
staan blijkt, dat de tonus der willekeurige spieren hersteld is en
normale contracties dezer spieren weder mogelijk zijn.

Zeer duidelijk is deze werking o.a. geweest bij een dier dat vóór
den partus melkziekte vertoonde en waaromtrent mij het volgende
bericht door den behandelenden dierenarts werd toegezonden.

„Het tweede geval is meer interessant. In den nacht van Vrijdag op Zaterdag
werd ik geroepen bij een koe van G. M. te B. welke kalfziekte verschijnselen ver-
toonde kort vóór den partus. De verschijnselen waren zeer typisch. Absolute ver-
lamming, lage temperatuur. Bij onderzoek bleek een ontsluiting van de cervix
te bestaan, dat een vinger kon passeeren. Ik verzamelde bloed en verrichte lucht-
insufflatie en in verband met de slappe pols een injectie van 5 gr. coffeine. Zater-
dagochtend 8 uur was de algemeene toestand iets verbeterd, de pols wat krachtiger,
de verlammingsverschijnselen afgenomen. Van opstaan was nog in geenen deele
sprake, de ontsluiting was iets beter. Twee vingers konden de cervix passeeren.

Half een des middags was de toestand niet verbeterd .De verlamming was nog
als om 8 uur, de pols slechter. De ontsluiting was nog als om 8 uur. Ik stelde de
prognose niet gunstig. De ervaring heeft wel geleerd dat deze gevallen hardnekkig
zijn en groot gevaar bestaat voor afsterving van de vrucht. In verschillende gevallen
heb ik bij onvoldoende ontsluiting een sterk emphysemateus kalf moeten extra-
heeren, hetgeen met groot levensgevaar gepaard gaat. Daarop volgt dan als regel
een retentie van de secundinae door onvoldoende baarmoedercontracties.

In dit geval meende ik tot CaCl₂ injectie te moeten overgaan. Ik liet in het
bloed loopen een oplossing van 10% CaCl., 20% glucose, die ik van U in voor-
raad had.¹) Ik gebruikte de volle 300 gram. Tot mijn spijt moest ik toen uit, zoodat
ik de verdere behandeling moest overlaten aan collega M. Ik verzocht hem om
ongeveer 6 uur te komen om te probeercn de vrucht te extraheeren. Het liep even-
wel geheel anders. De eigenaar vertelde mij, dat direct na de injectie het heftige
steunen was opgehouden. Het dier was normaal gaan liggen en na een uur kwamen
reeds flinke weeën. Om 4.30 werd heel normaal een levend kalf geboren en direct
daarna stond de koe heel gewoon op. Een goed uur later gingen de secundinae af
en dezelfde avond had de koe nog in de weide loopen grazen. Bij mijn onderzoek
op Zondagochtend was het dier volkomen normaal. De uier begon reeds te zwellen,
zoodat de melkvorming reeds in gang was.

Omtrent een ander dier, dat eveneens vóór den partus melk-
ziekte vertoonde, doch eerst daarna met CaCl₂ werd behandeld,
werd mij het volgende door den betreffenden dierenarts geschreven.

„Gisteren heb ik de 4de koe ingespoten met Calciumchloride 10% 300 gram.
De eerste 3 koeien waren lijdende aan melkziekte na het kalven, door de betrokken
eigenaars reeds een paar malen „opgepompt" maar niet vlug genoeg op de been.

1 *) In het begin van dit voorjaar heb ik aan enkele dierenartsen oplossingen
van CaCl₂ gezonden, die tegelijkertijd glucose bevatten. Het is een dezer oplossingen
welke in dit geval werd gebruikt.

Met het aanbevelen van dit mengsel hield ik op, omdat door de toepassing er
van niet kon blijken of aan Ca dan wel aan glucose de therapeutische werking te
danken was.

Na de vloeistof in de jugularis gebracht te hebben waren de koeien spoedig in orde.

De laatste koe was lijdende aan melkziekte vóór het kalven. Reeds twee dagen
voor den partus is het dier door den eigenaar met luchtinsufflatie behandeld,
echter zonder succes. Ook deze koe werd nogmaals door den eigenaar behandeld.
Toen mijn hulp geroepen werd en ik de koe zag dacht ik niet anders dan ,,die koe
is spoedig dood." De hartswerking was uitermate slap, de oogen stonden zeer diep
en het dier kreunde pijnlijk. De eigenaar vertelde mij dat het dier af en toe lag te
persen.

Bij exploratie vond ik een kalf met teruggeslagen kop. Het werd door mij gere-
poneerd en is daarna levend geboren. Vervolgens heb ik de koe 300 gr. 10% Cal-
ciumchloride gegeven, in de veronderstelling dat mijn hulp hier wel niet meer zou
baten ; na 20 minuten echter stond de koe haar kalf af te likken.

Onaangename nevenwerkingen heb ik van de behandeling bij de door mij ge-
holpen koeien niet gezien."

Van nog een derde geval moge het resultaat, der CaCl₂ therapie
worden medegedeeld. Ook hier betreft het een geval van kalf-
ziekte vóór den partus.¹)

„Hedenavond heb ik een koe van v. D. te N. lijdende aan melkziekte met
25 gr. CaCl₂ ingespoten met onmiddellijk succes.

De koe had 14 dagen overgedragen (4de kalf) en had sedert gisteravond niets
meer gegeten of gedronken. Hedenavond kon zij moeilijk opstaan en loopen en
werd mijn hulp ingeroepen. De cervix was voldoende ontsloten, doch wegens
de melkziekte kon het dier niet kalven. Eeist is het kalf geextraheerd en
daarna de 25 gr. CaCI₂ ingespoten. Tien minuten na de injectie werd een halve
emmer water opgedronken en begon het dier zeer gretig te eten van het hooi
dat voorgelegd was.

Met plezier heb ik een half uur gewacht en steeds vroeg het dier a. h. w.
meer voedsel.

Het moge niet noodig zijn geweest alles wat in dit hoofdstuk
over het verband tusschen het functioneeren van de vegetatieve
zenuwen en de minerale stofwisseling is gezegd, hier te memo-
reeren, een en ander zal er toch wel toe hebben bijgedragen gemak-
kelijker te doen begrijpen dat een onvoldoende gehalte aan cal-
cium in de weefsels en organen van grooten invloed is op het zeer
samengesteld geheel van de functieregeling der vegetatieve or-
ganen.

\') Vele snelle en afdoende genezingen zijn ook bij kalfziekte na het kalveren
verricht. Hierover verderop.

Een dezer dagen namen wij kennis van een artikel van Prof. van Oyen (zie
blz. 686) over ervaringen met de winning van Modelmelk in Nederland, waarin
hij eenige mededeelingen uit het verslag van 1927 van den Keuringsdienst van
Waren te Rotterdam aanhaalt en daaraan beschouwingen vastknoopt. De uit
ons verslag ongenomen tabel zag er als volgt uit :

Met de conclusie van Prof. van Oyen ten opzichte van No. 3 gaan wij geheel
accoord, temeer omdat tweemaal bacteriegetallen van meer dan één millioen wer-
den aangetroffen. Dat de wijze van werken bij inrichting No. 2 niet voldoet aan
de eischen die men daaraan thans mag en moet stellen meenen wij te moeten be-
twisten. Daar als hoogste kiemgetal in het afgeloopen jaar een bedrag van 28.600
is gevonden, aarzelen wij niet het in die inrichting bereikte resultaat als zeer be-
vredigend te beschouwen. Er kunnen zoovele factoren medewerken tot verhooging
van het kiemgetal, dat eerst jarenlange ervaring zal kunnen uitmaken of het
inderdaad bijna altijd kan gelukken het kiemgetal te houden beneden de 10.000.

Ook met betrekking tot het coli-cijfer zijn wij vooralsnog niet zoo optimistisch
als Prof. van Oyen. De ervaringen daaromtrent zijn, althans in ons land van te
recenten datum om nu al met beslistheid normen te kunnen vastleggen ; dit zal
o. i. eerst mogelijk zijn, als de melk van verscheidene modelboerderijen gedurende
een aantal jaren regelmatig op coli-titer wordt onderzocht en daarbij dan constante
waarden voor den dag komen.

De eischen door Dr. Jansen en anderen aan het produkt van No. 2 gesteld
schijnen niet zoo hoog te zijn als die, waaraan dat van No. 1 voldoet. Hij acht
het bereikte in No. 2 bevredigend. Ik niet omdat No. 1 bewijst, dat het beter kan.
Men mag dan niet met minder tevreden zijn.

Behalve de rat kunnen ook andere dieren pest overbrengen.
In Californie (Journ. Am . Med. Ass., N. T. v. G., 1928, II, blz. 4589) werden
op vijf verschillende plaatsen bij de gezondheidsdienst eekhoorntjes (in \'t geheel
40) gevonden die met pestbacillen bleken te zijn besmet ; verder één bosrat.

Door den grooten toeloop van deelnemers is het onmogelijk
geworden aan het verlangen der meeste af deelingen „den cursus
te houden zoo spoedig mogelijk op Zaterdagmiddagen" te vol-
doen. Zij zullen nu afgewerkt worden in de volgorde waarin de
aanvragen zijn ingekomen d. w. z. No. i Noord-Holland, voor
practici; een 2e cursus zal gehouden worden, voor niet-practici,
wanneer de andere afdeelingen aan de beurt zijn geweest.
No. 2 Limburg, No. 3 Utrecht No. 4 Groningen-Drenthe,
No. 5 Noord-Brabant, No. 6 Gelderland-Overijsel, No. 7 Zuid-
Holland.

De voordrachten in de Afd. Noord-Holland zijn vastgesteld op
27 October, 10, 17 en 24 November; 3 November moest ver-
vallen wegens de vergadering van het de Jong-comité. De volg-
orde der sprekers zal zijn: Dr. Vermeulen, Dr. Baudet,
Prof. de Blieck, Dr. v. Heelsbergen of Dr. te Hennepe.
In Limburg begint de cursus dus in December enz. Een sneller
verloop is niet doenlijk, omdat Prof. df. Blieck en Dr. van
Heelbergen slechts één Zaterdag in de maand beschikbaar
hebben. De Secretaris,

Op Donderdag, 4 Oct. j.1. werd te Utrecht een internationaal congres gehouden
voor de belangen van den internationalen vee- en vleeschhandel, waarop ook
vertegenwoordigers waren uit Engeland, België, Duitschland en Zwitserland.

Dr. Berger hield een rede over de ,,Internationale, wettelijke, overeen-
komstige regelen inzake vleeschkeuring". Na er op gewezen te hebben, dat ge-
bruik van vleesch de gezondheid van den menscli kan schaden, wees spr. er op,
dat die gevaren tot de kleinst mogelijke afmetingen kunnen worden teruggebracht
voor die landen, die een behoorlijk ingerichten vleeschkeuringsdienst hebben. Op
het laatst gehouden internationaal veeartsenijkundig congres in 1909 te Scheve-
ningen werd met betrekking tot de vleeschhygiëne de noodzakelijkheid uitgespro-
ken, dat alle landen een wettelijk geregelde vleeschkeuring zouden invoeren.
Thans, na 20 jaren, zijn zelfs groote cultuurlanden als Engeland, in deze in gebreke
gebleven. Nederland echter niet; ons land staat aan de spits van de vleeschhygiëne,
ook uit internationaal oogpunt bezien.

Al hebben vele landen voor het binnenland geen algemeene, wettelijke vleesch-
keuring, voor invoer van vleesch uit andere landen hebben zij groote vrees. Wordt
echter kennis genomen van de wijze van keuren en de betrouwbaarheid van den
betrokken staatsdienst van het land, dat uitvoert, dan zouden er minder vrees,
en minder belemmeringen zijn bij den invoer. Bestaat er een wettelijke algemeene
vleeschkeuring, dan heeft het betrokken land kennis moeten nemen van toe-
standen elders. Men heeft leeren waardeeren het werken in andere landen, waar-
door z. i. de stap tot internationale overeenkomsten inzake de voornaamste
regelen der vleeschkeuring gemakkelijker gedaan wordt.

Wat zien wij anders gebeuren? Dat het eene land afkeurt wat het andere land
toelaat. Daardoor wordt vaak het keuren in het land van uitvoer feitelijk onmo-
gelijk gemaakt of dikwijls bij uitvoer veel afgekeurd en teruggezonden. Dus ka-

pitaalsvernietiging, welke voorkomen had kunnen worden, als men het onderling
eens is over de voornaamste regelen der vleeschkeuring.

Het is reeds eenige jaren geleden, dat spr. de gedachte van internationale,
eensluidende regelen voor de vleeschkeuring heeft gepropageerd. Voor de eerste
maal in 1924, toen een gezelschap van hygiënisten, uitgezonden door den Volken-
bond, ons land bezocht en spr. voor hen een voordracht hield over de vleesch-
hygiëne en de vleeschkeuringswet in Nederland, bij welke gelegenheid hij wees
op het feit, dat reeds 20 jaar vóór wij onze vleeschkeuring voor het binnenland
hadden, wettelijke regelingen bestonden voor het voor uitvoer bestemde vleesch.
Voor de tweede maal als lid van den wetenschappelijken raad van het Internatio-
naal Landbouwinstituut te Rome, toen deze raad het vorige jaar voor het eerst
bijeenkwam. De groote raad nam toen, mede tengevolge van het door spr. uitge-
brachte rapport, waarin gewezen werd op de noodzakelijkheid van een interna-
tionale regeling voor de vleeschkeuring, de volgende conclusies aan :

a) De vleeschkeuring moet in de verschillende landen op overeenkomstige wijze
en wettelijk geregeld zijn ;

b) De sanitaire voorschriften met betrekking tot den uitvoer van vleesch (w. o.
gekoeld en bevroren vleesch) moeten berusten op internationale overeenkomst.
De landen, welke reeds gelijke sanitaire maatregelen hebben getroffen, worden
verzocht van heden af den wederzijdschen invoer toe te staan, in afwachting
van de inwerkingstelling van een internationale overeenkomst.

Blijkens een mededeeling in de Vee- en Vleeschhandel van 2 Oct. 1928 heeft
het s.s. ..Eemdijk" op zijn jongste reis uit N.-Amerika medegenomen een rendier-
bout, welke als monster is bedoeld en op het oogenblik in het pand ,,Gaba" van
het Blauwhoedenveem te Rotterdam te bezichtigen is. Een Rotterdamsche Firma
is voornemens den invoer van dit voor ons land nieuwe voedingsmiddel ter hand
te nemen.

Reeds 15 jaar geleden werd in Alaska een maatschappij opgericht met het doel,
rendieren voor consumptie te fokken ; geruimen tijd wordt dan ook reeds rendier- 1
vleesch naar de Vereenigde Staten en Canada gezonden. In 1927 werd b.v. in de
Ver. Staten reeds meer dan 800.000 pond rendiervleesch genuttigd. De groote
uitbreiding der kudden schijnt thans het zoeken van nieuwe afzetgebieden nood-
zakelijk te hebben gemaakt.

Men beweert, dat de smaak dezelfde is als van herten vleesch. Bij dezelfde ge-
legenheid werd ook een rendierhuid aangevoerd als proef.

Met ingang van 1 Nov. 1928 zal in werking treden het Koninklijk Besluit
van ó Juni 1922, Stbl. 395, waarin bepalingen voorkomen betreffende den invoer
en de keuring van uit het buitenland afkomstige vleeschwaren. Volgens mede-
deeling van den Minister van Arbeid op 17 Oct. 1922 werd de datum (1 Novem-
ber 1922), waarop de voorschriften, regelende de keuring van ingevoerde vleesch-
waren, vastgesteld bij Kon. Besluit van 6 Juni 1922, Stbl. 395, ten volle van toe-
passing zouden worden verklaard, tot een nader te bepalen tijdstip verschoven.

Zooals men weet, vindt men in art. 30 der Vleeschkeuringswet nadere bepa-
lingen omtrent den invoer van vleeschwaren, d. w. z. verduurzaamd vleesch,
behalve door afkoeling, of toebereid vleesch, ook indien het met andere stoffen
vermengd is.

Kon. Besluit van 6 Juni 1922, Stbl. 395, zooals dat sedert is gewijzigd en met
i Nov. in werking zal treden.

De invoer van vleeschwaren is slechts toegestaan uit die landen, in welke een
wettelijk geregelde keuringsdienst van vee en vleesch bestaat, ook betrekking
hebbende op vleeschwaren, die naar het oordeel van den Min. v. Arbeid, Handel
en Nijverheid voldoende waarborg biedt met het oog op de volksgezondheid.

Genoemde Minister heeft nu bepaald, dat vleeschwaren mogen worden inge-
voerd uit Argentinië, Denemarken, Nieuw-Zeeland, de Unie van Z.-Afrika, Uru-
guay en de Vereenigde Staten van Noord-Amerika.

In art. 4 van meergenoemd K. B. is bepaald, welke vleeschwaren mogen wor-
den ingevoerd. Deze zijn : a. vetten, b. gepekeld, gezouten en gerookt vleesch, c. vleesch-
waren, verkregen door sterilisatie van vleesch in luchtdicht gesloten blikken, fles-
schen of andere voorwerpen, al of niet vermengd met andere levensmiddelen, mits
de inhoud, de soort van het vleesch, benevens de naam en de woonplaats van den
fabrikant buiten op de bussen, flesschen of potten duidelijk zijn aangegeven.
d. worsten, mits op de verpakking de samenstelling is aangegeven.

De volgende stoffen mogen aan vleeschwaren worden toegevoegd : water, keu-
kenzout, salpeter, suiker, niet gekleurde azijn, kruiden, specerijen en meel. Het
gehalte aan salpeter en aan zetmeel mag slechts bedragen resp. 0.2 % en 2 %.

Met betrekking tot vleeschwaren, welke bereid zijn van varkensvleesch, kan
de Minister eischen, dat het vleesch in het land van uitvoer op de aanwezigheid
van trichinen is onderzocht.

Elke zending vleeschwaren moet vergezeld zijn van een geleidebrief, geteekend
door de desbetreffende autoriteit van het land van herkomst, waarin verklaard
wordt, dat de vleeschwaren voldoen aan de door Nederland gestelde eischen.

Indien zulks in het land van herkomst in de wettelijke bepalingen is voorge-
schreven, of door den Minister wordt geëischt, moeten de vleeschwaren of wel de
verpakking voorzien zijn van het officieele goedkeuringsmerk. De Minister heeft
thans dien eisch nog niet gesteld.

De invoer van vleeschwaren is slechts geoorloofd langs de door den Minister
aan te wijzen eerste kantoren, waar de vleeschwaren op kosten van den invoerder
worden gekeurd tegen een bedrag, door den Minister te bepalen. Ook kan de Mi-
nister perceelen aanwijzen, waar de keuring zal geschieden.

Als ,,eerste kantoor" en perceelen, waar de keuring van ingevoerde vleesch-
waren zal geschieden" heeft de Minister aangegeven : Amsterdam, en Rotterdam,
ter plaatse waar de vleeschwaren door de ambtenaren van de invoerrechten en
accijnzen worden vrijgemaakt. Het keurloon is voorts bepaald op 1 cent per K G.

Vleeschwaren, welke worden afgekeurd of welke bij invoer niet voldoen aan
de gestelde eischen, worden niet toegelaten tenzij zij binnen 24 uur op kosten
van den belanghebbende onbruikbaar worden gemaakt voor voedsel voor mensch
en dier.

B. en \\Y. van Kampen hebben een uitvoerig rappert doen uitkomen over de
vraag of te Kampen een abattoir gesticht behoort te worden. Bij de beantwoording
dezer vraag hebben zij niet alleen het algemeen belang als richtsnoer genomen
maar ook de belangen van hen, die bij dit vraagstuk in het bijzonder zijn betrokken,
nl. de slagers. Zoowel de niet bij de slagersvereenigingen aangesloten slagers als
de georganiseerde slagers hebben zij naar hun meening gevraagd. De niet-vereenigde
slagers achten het bouwen van een abattoir voor Kampen overbodig, terwijl de
slagersvereeniging zich neutraal houdt.

Voor een goede beoordeeling der kwestie meenden B. en W. de volgende punten
nader te moeten beschouwen.

1. Welke kosten moeten de slagers maken als niet tot den bouw van een abattoir wordt
overgegaan ? In het geheel zullen 24 slagers moeten verbouwen en daarvoor een
totaal bedrag.moeten besteden van / 6820.—, terwijl 12 slagers een geheel nieuwe
slachtplaats zullen moeten bouwen.

2. De hygiënische behandeling van het vleesch en de beteekenis der keuring in een
gecentraliseerde dienst tegenover de keuring in een gedecentraliseerde dienst.

Volgens B. en W. zou in een centrale slachtplaats het vleesch op de meest hy-
giënische wijze worden behandeld, terwijl de keuring om de onderstaande redenen
beter in een gecentraliseerden dienst zou kunnen geschieden.

b) De behandeling van het vleesch staat tijdens en na het slachten steeds onder
toezicht.

van een abattoir gedaan. H. i. worden de overheidsbemoeiingen slechts in een
abattoir gecentraliseerd.

4. Zal de kwaliteit van het te slachten vee door de oprichting van een openbaar
slachthuis minder worden ? Ook deze vraag beantwoorden zij ontkennend. De
vrije concurrentie wordt h. i. in een abattoir eerder geprikkeld, zoodat de slagers
in een openbaar slachthuis vee van behoorlijke kwaliteit zullen slachten.

5. Zullen tengevolge van den bouw van een openbaar slachthuis de vleeschprijzen
hooger worden ? B. en W. merken op, dat de slagers verschillende voordeelen zullen
krijgen nl. :

a. de particuliere slachtplaatsen behoeven niet in overeenstemming te worden
gebracht met de eischen der Vleeschkeuringswet;

b. door de aanwezigheid van een slachthuis met koelinrichting behoeft er
dikwijls minder vleesch te worden afgekeurd ;

c. indien de slagers in een abattoir slachten, hebben zij geen uitgaven meer
te doen voor het gebruik van vuur, licht, bezems, dweilen, enz.

e. besparing van tijd, doordat niet gewacht behoeft te worden op de komst
der kommiezen, daar deze ambtenaren in een openbaar slachthuis steeds
aanwezig zijn.

Ofschoon verder weliswaar dc hoogere slachtreehten en keurloonen de exploita-
tiekosten iets zullen verzwaren, wegen bovengenoemde materieele voordeelen
tegenover deze meerdere uitgaven op. Een prijsverhooging zal daarom, naar B.
en W. meencn, niet het gevolg zijn.

6. Plaats van den bouw. De oplossing van het terrein vraagstuk is niet gemak-
kelijk. B. en W. meenen een geschikte gelegenheid gevonden te hebben op de
Greente.

Het zal steeds mogelijk zijn, een sluitende expolitatierekening te krijgen, daar
de gemeente de bevoegdheid heeft, om de tarieven van de slachtreehten e. d. op
te voeren tot een bedrag, dat noodig is om zonder nadeelig saldo te exploitecren.
De praktijk stelt aan de hoegrootheid der slachtreehten evenwel grenzen. Met
inachtneming van deze grenzen zijn B. en W. er in geslaagd, een exploitatiereke-
ning op te maken, welke zelfs met een klein voordeelig saldo sluit. Voor de slacht-
reehten (w. o. ook de keurloonen zijn begrepen) zijn de volgende bedragen aange-
nomen : groot vee / 8.50, klein vee / 4.50, nuchter kalf, geit of schaap / 1.50 en
varkens /4.50. Voor slarissen is / 13.000.— uitgetrokken, waarbij gerekend is
op een personeel van een directeur, keurmeester, machinist, en vaste arbeiders.

Resumeerende is het college van B. en W. van meening, dat de oprichting van
een abattoir met koelhuis voor Kampen wenschelijk is en stellen zij daarom den
Raad voor te besluiten :

1. In beginsel tot den bouw van een openbaar slachthuis met koelinrichting
te besluiten ;

Naar de N. R. Ct. mededeelde, heeft collega Bosch te Rijssen, na gewaar-
borgd te zijn tegen eventueele nadeelige gevolgen, uit vrijen wil besloten, voortaan
te keuren ter plaatse van slachting, overeenkomstig art. 35 der keuringsverorde-
ning. Keuring van geslacht vee bij slagers aan huis heeft reeds plaats gehad.

B. en W. van Vlaardingen stellen den raad voor, in overleg met de gemeente
Schiedam een openbaar slachthuis op te richten en te exploiteeren, bestemd voor
beide gemeenten. Dit slachthuis zal worden opgericht te Schiedam op het terrein,
gelegen tegen de gemeentelijke grens tusschen het Sterrebosch en het terrein
van de Firma Wilton. Het zal worden opgericht door en op kosten der gemeente
Schiedam en door die gemeente worden beheerd.

De adviseerende commissie voor oprichting en exploitatie van het slachthuis
zal bestaan uit 4 Schiedamsche leden, van wie één als voorzitter en 3 Vlaardingsche
leden, te benoemen door den Raad van elke gemeente.

Het slacht-, inclusief keurloon zal bij ingebruikneming van het slachthuis wor-
den vastgesteld op / 6.— per rund, / 3.50 per varken en / 2.— per nuchter kalf.
In de eerste 3 jaren zal dit recht niet worden verhoogd. In dit tijdvak geleden ver-
lies zal daarna door verhooging van de rechten worden ingehaald. In dien tijd
gemaakte winst zal, zoover dit niet in overleg zal worden gereserveerd, daarna
worden aangewend tot verlaging van bedoelde rechten. De rechten zullen, in onder-
ling overleg, door de beide gemeenteraden gezamenlijk worden bepaald en wel
zooveel mogelijk zoodanig, dat noch verlies, noch winst te verwachten is.

Eventueele wachtgelden, te verleenen aan ambtenaren der betrokken gemeen-
ten, bij op wachtgeldstelling bij en als gevolg van het oprichten van het openbaar
slachthuis, of als gevolg van de samenwerking, bedoeld in art. 20 der vleesch-
keuringswet, zullen ten laste van zijn expolitatierekening worden gebracht.

De gemeente Vlaardingen is slechts voor 5 jaar verbonden, indien de overeen-
komst door haar een half jaar vóór het eindigen van dien termijn is opgezegd.

De bij het voorstel overgelegde exploitatierekening van een abattoir voor de
gemeenten Schiedam en Vlaardingen geeft aan inkomsten / 81.613.—^{en aan}uitgaven / 75-95° —•

De gemeenteraad van Arnhem besloot tot vrijstelling van keurloon van inge-
voerd toebereid vet en versche darmen. de G.

Op 23 Oct. was de heer Kroes 25 jaren Secretaris van de afd. Groningen—
Drente. Wij wensen dezen verdienstelijken, collegialen collega nog vele voor-
spoedige jaren.

Bevorderd tot Veearts de Heeren : G. H. Aalfs ; A. W. M. Dogterom ; J.
Stevense en W. Wagenvoort.

Dr. J. Kok, Inspecteur B. V. Dienst N.-Indië, heeft, van verlof naar Indië
terugkeerende, een bezending rashoenders van verschillende rassen meegenomen,
voor fokproeven op Java. Vr.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Sept. nog niet waren geëindigd).

Mand- en Klauwzeer : bij 4488 (3217) eigenaars, waarvan in Groningen bij
120 (47) eig. ; Friesland bij 1988 (989) eig. ; Drenthe bij 19 (11) eig. ; Overijsel bij
10 eig. ; Gelderland bij 78 eig. ; Utrecht bij 303 (99) eig. ; Noordholland bij

1397 (1649) eig- : Zuidholland bij 533 (415) eig. ; Zeeland bij 10 (1) eig. ; Noord-
brabant bij 33 (67) eig. ; Limburg bij 2 eig.

Scabiês (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 55 gevallen bij
7 eig. (250 bij 21 eig.), waarvan in Friesland 40 bij 3 eig. (69 bij 5 eig.);
Drenthe 8 bij 1 eig. (181 bij 16 eig.); Gelderland 1; Zuidholland 6 bij 2 eig.

Rotkreupel bij schapen : 169 gevallen bij 19 eig. (660 bij 36 eig.), waarvan
in Groningen 5 bij 2 eig. (16 bij 1 eig.); Friesland 40 bij 4 eig. (128 bij neig.);
Drenthe 1 (17 bij 3 eig.); Utrecht 12 bij 1 eig.; Noordholland 61 bij 7 eig.
(298 bij 20 eig.) ; Zuidholland 50 bij 4 eig. ; Zeeland 201 bij 1 eig.

Anthrax : 24 gevallen bij 24 eigenaars, waarvan in Groningen 1 (varken) ;
Friesland 3 (waarbij 1 schaap) ; Drenthe 1 ; Overijsel 2 ; Gelderland 4 ; Zuid-
holland 3 ; Noordbrabant 5 ; Limburg 5

Gouvernements-veeartsen Ned.-Indië: A. H. G. Ungeren geplaatst te Sibolga;
J. B. Bloemendal te Koedoes; H. J. Ch. Schroots te Semarang; Dr. W.
Treffers te Koepang; Mas Soetisno te Soerakarta; W. C. Ph. Meijer te
Probolinggo (tijdelijk te Pasoeroean).

Verhuisd: J. H. ten Thije van F. C. Dondersstraat naar Willem de Zwij-
gerstraat 8, Utrecht.

Turner beschrijft zijn proeven met de Bac. oedematicus (clostridiuhi
oedematicus van Weinberg en Secjuin, Compt. rend. Soc. biol. 1918 ; volgens
Bergey\'s Manuel dezelfde als de gasoedeembacil van Aschoff).

Deze bacil werd door hem in 1927 reeds beschreven als de oorzaak van een necro»
tiseerende leverinfectie bij Australische schapen, genaamd Braxy of Black disease,
doch met de Europecsche Braxy (Bradsot) slechts epidemiologisch en klinisch
overeenkomend.

In een noot deelt hij mede dat in 1927 door Hopkirk in N.-Zeeland een epizoötie
onder schapen is waargenomen welke klinisch, pathol-anatomisch (necrotische
leverhaarden) en ook wat de in de lever aanwezige bacillen betreft, geheel met
genoemde Australische ziekte overeenkomt..

Belangrijk is de waarneming van Hopkirk, dat de infectie samenvalt met een
versche invasie in de lever van jonge distomen en dat in het centrum van een lever-
haard dikwijls een afstervende distomenlarve aanwezig was.

Na draineering van den bodem, of na behandeling met tetrachloorkoolstof kon
hij in sommige farms de ziekte doen verdwijnen.

De bac. oedematicus is pathogeen, vooral toxisch, voor cavia\'s, hoewel het niet
dikwijls gelukt, de typische leveraandoening als bij de schapen, op te wekken.

Door Weinberg en Prévot is de methode van Ramon, om het toxine der diph-
theriebacil door inwerking van formol onschadelijk te maken met behoud van het
vermogen een antitoxisch serum te vormen (anatoxine), ook van toepassing be-
vonden op het toxine van de Bac. oed. (bovendien op de bacterien zelf, anacultuur).

Cavia\'s konden met anacultuur actief geimmuniseerd worden. En het gelukte
Turner, zoowel cavia\'s als schapen door een of meer injecties van anacultuur
tegen kunstmatige infectie te beschutten. Tien schapen weerstonden de infectie
terwijl 4 contröleschapen stierven en één zwaar ziek werd. •

Terecht dringt hij aan op een proef op groote schaal onder natuurlijke verhou-
dingen om de waarde dezer enting te beproeven.

Beitrage zur Erforschung der infektiösen Keratitis des Rindes. (K. L. Marsalsky.
Ther. Monatsh. Bd. I. H. 8. 1928.)

Evenals anderen meent ook Marsalsky hier met een infectieus lijden te doen te
hebben. De aandoening is onder verschillende benamingen beschreven, waar-
schijnlijk als gevolg van een niet steeds juist gestelde diagnose.

Na beschrijving van het klinische beeld wordt uitvoerig een en ander omtrent
de aetiologie medegedeeld. Als verwekker van de infectieuze keratitis wordt door
hem genoemd een fijn, Gram-positief, beweeglijk staafje met afgeronde einden.
De cultuureigenschappen van dit microörganisme worden mede vermeld en de
microbe geïdentificeerd als te behooren tot de paracoligroep.

ie. Voor het tot stand komen van de infectieuze keratitis bij het weidevec, is
het warme, droge jaargetijde een praedisponeerend moment.

2e. In de typische gevallen doet het klinische beeld zich voor in den vorm van
een acute catarrhale conjunctivitis waarbij hoornvliesinfiltraten en daarna hoorn-
vlieszweren optreden ; verschijnselen van algemeen ziek zijn, zijn meestal niet aan-
wezig ; het verloop van het ontstekingsproces is verschillend ; genezing kan in
zooverre weer plaats hebben dat alleen nog maar een klein leucoom overblijft.

4e. Als oorzaak van de waargenomen keratitis infectiosa komt een bacterie uit
de paracoligroep in aanmerking.

8e. Het is niet onmogelijk dat ook nog andere microörganismen in staat zijn dit
lijden te verwekken.

ge. Pathologisch-anatomisch kunnen twee vormen van ontsteking, een pro-
ductieve en een exsudatieve, vastgesteld worden.

10e. Als geneesmiddel kan het beste een 2% zilvernitraatoplossing gebruikt
worden.

iie. De naam ,.infectieuze conjunctivito-keratitis" houdt het meest rekening
met de anatomische veranderingen en is daarom, als zijnde de juiste, te gebruiken.

Volgens Walton en Wright (J 1. Ministry Agric., Trop. vet. Buil. 1928. 16.
blz. 51). worden de slakken zeker gedood door Sulfas cupri.

De limnaea truncatula is zelfbevruchtend en legt van af Maart de geheele zomer
op aarde of grashalmen eieren, in groepen van ongeveer 12, die na ongeveer 3 we-
ken uitkomen.

In het laboratorium werden de eieren binnen 48 uur gedood door 0.1% koper-
sulfaatoplossing. Uitdroging werd van 12—24 uren verdragen ; ook bevriezen
(3 uren) doodde de eieren niet.

De slakken zijn ook bestand tegen bevriezen. Droogte werd door de limnaea
truncatula langer verdragen dan door de andere soorten, die als tussengastheer
voor de distomum dienen. Toch is in de natuur droogte de voornaamste factor
bij de bestrijding van slakken en slakke-eieren. Vrijburg

In 17 gevallen kon schrijver steeds en slechts staphylococcen in de bloederig-
etterige proppen vinden, die na eenige dagen in de furunkels gevonden worden,

De verschillende gevonden stammen hadden cultureel identieke eigenschappen ;
de pathogeniteit ten opzichte van cavia\'s en muizen was echter wisselend. Zij
kwamen overeen met de staphyloccus pyogenes aureus uit de leerboeken.

De uier-furunkulose is vaak een langdurige geschiedenis ; als een furunkel gene-
zen is komt herhaaldelijk op een andere plaats van den uier een nieuwe.

Ten einde het lijden te stoppen, en bovendien niet aangetaste dieren in de stal
te immuniseeren werd door schrijver de vaccino-therapie toegepast. De resultaten
waren zeer bevredigend.

48 uren oude runderserumagarculturen worden afgespoeld met physiologische
Na. Cl. 0.5% acid. carbolic. liquefact., en daarna door filtreerpapier gefiltreerd.
Na 12 uur staan in steriele flcschjes is het vaccin geschikt voor gebruik. Een
onderzoek wordt dan ingesteld op zuiverheid (door gekleurde uitstrijkjes), op ste-
riliteit (door in bouillon en serumagar te enten) en op kiemgehalte (wegen van de
sediment-hoeveelheid in Trommsdorffbuisjes (J uur centrifugeeren x 3000) ; als
men steeds evenoude culturen en gelijksoortige voedingsbodems gebruikt kan men
uit het gewicht van het sediment door een eenvoudige berekening het aantal bac-
teriën bepalen. Deze methode vindt schrijver minstens even bruikbaar als de tijd-
roovende telmethode.)

Ook werd entstof bereid uit bouillon-culturen ; naar de hoeveelheid bacterien
was de doseering der entstof verschillend (10, 20, 40 c.c.). Meestal werd de enting
een ä tweemaal herhaald. L. P. de Vries.

Die Bekämpfung der Leberegelseuche in der Gemeinde Nesse, Kreis Geeste-
münde. (Miessner en Welzel, Jubileum No. Deut. Tier. Woch. 1928.)

Schrijvers wijzen er op, hoe bij de bestrijdingswijze tot dusverre het meest ge-
volgd, een hiaat is gebleven. Bij de behandeling van enkele stallen, wordt te weinig
acht geslagen op een behoorlijke weideontsmetting. Ten bewijze hiervan is op
voorstel van Prof. Miessner in een bepaald, scherp begrensd gebied een proef-
bestrijding ingesteld, steunende op de gedachte, dat naast de gewone bestrijding
de weideontsmetting een noodzakelijke schakel vormt in een bestrijdingssysteem
dat waarborgen kan bieden voor een mogelijk succes. Als proefgebied werd hiertoe
aangewezen de gemeente Nesse, ongeveer 10 K.M. zuidelijk van Geestemünde
gelegen, en 8 K.M. oostwaarts van de Weser. In dit gebied waren circa 600 runde-
ren aanwezig. Na eene voordracht door Miessner gehouden, verklaarden zich
alle veehouders tot vrijwillige medewerking bereid. Het oriënteerend faeces-
onderzoek geschiedde naar de volgende methode : een walnootgroot stuk der
faeces werd met de 15 ä 20 voudige hoeveelheid water krachtig verwreven, waarna
de suspensie in een Petrischaal gegoten werd, vervolgens hierin 5—15 minuten
tot bezinking gebracht ; daarna werd de bovenstaande vloeistof afgeschonken.
Hierna werd de schaal op de objecttafel geplaatst en met kleine vergrooting
(objectief 3) onderzocht. Van do 610 op deze wijze onderzochte monsters bevat-
ten 366 de eieren in sterke mate, terwijl 106 dieren met negatief faecesonder-
zoek duidelijk klinische verschijnselen vertoonden. Uit practische en financiëele
overwegingen moest afgezien worden van een afdoende ontsmetting der weiden ;
om dezelfde redenen werd afgezien van eene verdelging van waterslakken met
behulp van kopersulfaatoplossing. De hoofdaandacht werd bepaald tot de moge-
lijkheid om met behulp eener medicamenteuse behandeling, twee maal \'sjaars,
de eerste omstreeks Kerstmis, de tweede 3 weken voor het begin van den
weidegang, eene uitzaaiing van eieren tot een minimum te beperken. Ook deze
schrijvers erkennen dat tot dusverre eene afdoende ontsmettingsmethode der
weiden in de practijk onuitvoerbaar is te achten. Volstaan dient te worden met
drainage, voor zoover deze mogelijk is.

Bij de behandeling werd gebruik gemaakt van Distol zoomede van een Filex-
praeparaat dat Tetrachloorkoolstof bevatte. Met de toepassing van dit laatste
traden bij 103 dieren duidelijk intoxicatieverschijnselen op, welke bij 11 dieren

den dood tengevolge hadden. Zeer opmerkelijk was het, dat de dieren, welke het
best in conditie waren, het meest leden onder de toediening van het tweede prae-
paraat. (Ook wij konden dezelfde ervaring boeken, Ref.). Na de behandeling
bleek ruim 90% der faecesproeven vrij van Distomumeieren. Hierdoor werd dus
de vrij afdoende zekerheid geschapen, dat die weiden althans niet langer besmet
werden.

Bij het tweede onderzoek, dat in de stalperiode omstreeks December werd ver-
richt, bleken in circa 50% dér monsters wederom eieren aanwezig. Hierbij bleek,
dat in hoofdzaak het jongvee aangetast werd, terwijl bij enkele kalveren, welke op
stal gebleven waren, ook eieren werden aangetroffen. Hier moest dus een stalinfectie
door middel van hooi met zekerheid worden aangenomen. (Volgens Hutyra is
deze mogelijkheid uit te sluiten, Ref.). Op den weg dezer, door Miessner als
„indirecte Sanierung" betitelde bestrijdingswijze is het dus mogelijk in betrekke-
lijk korten tijd de ziekte in haar loop te sluiten.

Deze aandoening, ook onder den naam van de ziekte van Jöhnk bekend, is in
1908 reeds door Jansen onderkend. Deze schrijver sprak van ,,de chronische maag-
darmcatarrh na het kalven". Merkwaardigerwijze is de eetlust weinig gestoord,
hoewel grillig. Alleen goede melkkoeien vallen aan de ziekte ten prooi, meest 3—4
weken na het afkalven. In de uitgeademde lucht is duidelijk een acetonaroma aan-
wezig. Als cerebrale verschijnselen treden de volgende op den voorgrond : sopor,
duizeligheid en lekzucht. De sopor kan overgaan in een comateuse toestand. Weide-
gang zou de spontane genezing bevorderen. Veenbaas en Ten Hoopen meenen
de ziekte te moeten rangschikken in het kader van „chronische kalfziekte" (eene
meening, welke wij onderschrijven ,Ref.). Sjollema en v. d. Zande leggen de
hoofdaandacht op veranderingen in het digestieapparaat. Volgens Sjollema en
Wallace schijnt een Hypoglykaemie in het spel te zijn. In verband met deze
omstandigheid zou druivensuiker, intraveneus toegediend, gunstig kunnen werken
door een activeering van de zetmeelstofwisseling. Na deze toediening is door Sjol-
lema het optreden van hartverschijnselen opgemerkt, welke gunstig beïnvloed
werden door giften van insuline. Dit laatste praeparaat, voor de toediening van
glucose, gegeven, maakt het mogelijk vrij groote hoeveelheden druivensuiker zon-
der bezwaar toe te dienen. In gevallen waar een insufflatic niet voldoende helpt,
zou behandeling met insuline en druivensuiker aanvullend kunnen werken. In
Duitschland schijnt de ziekte niet veel opgemerkt te zijn. Vooral van Hollandsche
en Amerikaansche zijde is na de publicaties van Jansen en Jöhnk het meest
over de aandoening geschreven.

Hupka neemt stelling tegen de indeeling door Wallace gegeven, nl. de acute,
subacute en chronische vorm. Beter en juister acht hij eene classificatie naar de
overheerschende symptomen.

Schrijver heeft bij deze ziekte vaak een stuwing in het venengebied van de uier
opgemerkt. Of deze pathognostische betcekenis bezit, laat hij in het midden. Hij
meent eene analogie te vinden in het ziektebeeld in de humane geneeskunde, waarbij
na de inspuiting van insuline in overdoseering de Hyperglykaemie over kan gaan
in eene Hypoglykaemie en verschijnselen optreden overeenkomende met die door
Jöhnk oorspronkelijk beschreven. Ook deze gevallen zijn door de toediening van
druivensuiker per os. zeer gunstig te beïnvloeden. Op welke wijze dc Hypoglykae-
mie bij de ziekte van Jöhnk ontstaan is, blijft in het duister.

In de laatste jaren zijn er, vooral van Fransche zijde, meermalen onderzoekingen
gedaan en artikels gepubliceerd over etteringsprocesscn bij het schaap.

Bij het veelvuldig optreden van deze abcessen werd dit bijna steeds gehouden
voor de Pseudo-tuberculose der schapen, waarvan de oorzaak is de bac. pseudetu-
berculosis ovis. of zooals de Franschen hem steeds noemen Bac. de Preisz-Nocard
kortweg : le Preisz-Nocard).

Avnaut geeft nu in de Annales de 1\'Institut Pasteur (No. 3, 1928) een artikel
over de Botryomycose, waarin hij tot de conclusie komt, dat in een zeer groot
aantal gevallen bij die multiple abcessen van schapen niet de Bac. Ps. tb. Ovis,
maar een staphylococcus de oorzaak is. A. noemt dit de Botryomycose du mouton
(Abcès du mouton. Maladie Caséeuse).

Het meest komen deze abcessen voor in het subcutane weefsel, een enkele keer
tusschen de spieren. Zij ontwikkelen zich zeer langzaam, nevenverschijnselen
treden er niet bij op, tenzij dan door druk op bepaalde organen.

Van economisch standpunt bestaat de belangrijkheid in de vermindering van
de vleeschwaarde door de abcessen, maar niet in de sterfte, welke bijna nul is,
uitgezonderd in die enkele gevallen, waar de zitplaats schadelijk kan werken.

Men onderscheidt twee vormen bij deze ziekte : een viscerale vorm, waarbij veelal
de long, een enkele keer de lever, de milt en de gangliën van de bronchiën zijn aan-
getast, en een vorm, welke zich beperkt tot de oppervlakkig gelegen gangliën.

Bij de ie vorm treedt wel vermagering op, zelfs totale vermagering, de tweede
vorm heeft weinig invloed op de algemeene gezondheidstoestand van de dieren.

Totnutoe werden deze abcessen toegeschreven aan de werking van de bacil van
Preisz Guinaud, meestal de bacil van Preisz-Nocard genoemd (B. pseudotuber-
culosis ovis).

Ook in ons land werdt in den regel, wanneer aan het abattoir dergelijke gevallen
werden gevonden, deze gehouden voor de pseudo-tuberculose der schapen.

Morel heeft er reeds in 1911 op gewezen, dat in lang niet in alle gevallen deze
bacterie werd gevonden en Carré geeft in 1923 een statistiekje als volgt : 37 ge-
vallen van abcessen bij schapen ; 26 keer werd een coccus gevonden, 2 keer coccus
P.N., 8 keer P.N., 1 keer sterie\'.

Cauchemez (abattoirgevallen) geeft op : 15 keer bacil v. Pr. N. en 13 keer de
staphylococcus.

Er bestaat een speciale vorm van suppuratie bij het schaap, welke zoowel door
de aanwezigheid van karakteristieke „korrels" in de etter van de wanden van de
abcessen als door de aanwezigheid van staphylococen, het aequivalent van de
botryomycotische laesies bij paard-, rund, en varken uitmaken. Die „botryomyco-
gene" kracht schijnt dus wel een karakteristieke eigenschap te zijn van den staphy-
lococcus. De intramusculaire en intratesticulaire inspuiting van de geïsoleerde
microbe verwekte regelmatig.de subcutanc soms, laesies welke identiek zijn met de
natuurlijke ziekte.

Intraveneuze inspuiting, zelfs in groote doses, had in den regel geen resultaat.
Besmetting per os gelukte ook niet.

Brabantsche Ziekte, (Bleyer en Mayer, „Fortschritte d. Landwirtscli. 1927.
ref. in D. T. W. 1928. No. 18 : Zur Frage der Ursachen derDürener Rinderkrank-
heit).

De onderzoekers zijn uitgegaan van het idee, dat de oorzaak der ziekte gelegen
is in de fabrikage-methode. Van chemisch standpunt werd de invloed van de wijze
van extractie op de sojaboonen onderzocht.

Op grond nu van hunne onderzoekingen en voederproeven komen B. en M. tot
de conclusie, dat sojaboonenmeel door te sterke vetextractie voor het grootste deel
de vitaminen verliest en dat nu daarin de pathogene werking zal schuilen. Zij nemen
aan, dat de schadelijke eigenschappen niet aanwezig zouden zijn, indien de tech-
niek zich zou tevreden stellen met een vetextractie tot 2%.

Hoewel men naar aanleiding van dit korte referaat geene conclusie kan trekken,
zou men toch willen vragen : waarom dan de ziekte niet optreedt wanneer men
de vetextractie even ver doorzet als met trichlooraethyleen het geval is.

De vleeschvergiftigingen in Pruisen in 1927. (Kasuistik der Fleischvergiftungen
in Preuszen im Jahre 1927. Klimmeck, Berl. Tierarztl. Wochens., 1928, pg. 317).

Klimmeck danken wij reeds vele statistische gegevens over het bact. vleesch-
onderzoek, het voorkomen van vleeschvergiftigers in vleesch, organen van slacht-
dieren, enz. Bovenstaande kasuistiek, gebaseerd op onderzoekingen, verricht op
het Pruisische Min. v. Landbouw, Domeinen en Boschbouw, bevat, naast vele ge-
tallen, zeer vele merkwaardige gegevens, weshalve ik ze hier iets uitvoerig mede-
deel.

In 1927 kwam 96 maal bericht binnen van het optreden van ziektegevallen na
het gebruik van vleesch, vleeschwaren, visch en gevogelte. Hiervan waren 90
gevallen (93.7 %) veroorzaakt door vleesch of vleeschwaren van slachtdieren,
terwijl 6 maal (6.3 %) gevogelte of visch de oorzaak was. In totaal werden 3100
menschen ziek (18 sterfgevallen). Vergeleken met 1926 had men 27 vleeschver-
giftigingen meer. Het meest kwamen deze vleeschvergiftigingen voor in Juni
(24). In Januari werd geen enkel geval gemeld. Het grootste aantal viel tusschen
Mei en October. (Het warme jaargetijde is dus zeer bevorderlijk voor het ontstaan
van vleeschvergiftigingen).

In 70 gevallen kon de diagnose vleesch- of voedselvergiftiging nog nader bacterio-
logisch onderzocht worden. Hierbij kreeg men 26 maal een negatief resultaat. In
de overige 44 gevallen vond men :

14 maal (31.8 % van de positieve gevallen) Bac. parat. B. Schottmüller,
12 maal (27.3 % van de positieve gevallen) Bac. enteritidis Breslau,
11 maal (25 % van de positieve gevallen) Bac. enteritidis Gartner,
1 maal (2.3 % van de positieve gevalen) Bac. paratyphus A,
i maal (2.3 % van de positieve gevallen) Bac. proteus,

5 maal (11.5 % van de positieve gevallen) niet nader gedifferentieerde, echter
wel tot de vleeschvergiftigers behoorende bacteriën.

Bij 5 epidemiën werd, op grond van de ziekteverschijnselen, de bac. botulinus
verondersteld aanwezig te zijn,

In 76 gevallen kon het soort van slachtdier nader opgespoord worden en vond
men :

2 maal (1 gewone slachting, 1 noodslachting) het paard,
32 maal (22 gewone slachting, 10 noodslachting,) het rund,

2 maal (2 noodslachting) kalf,
21 maal (19 gewone slachting, 2 noodslachting) varken,
19 maal (19 gewone slachting,) verschillende diersoorten tezamen.
Niet altijd was uit te maken, of een intravitale of postmortale infectie aanwezig
was geweest. Alle gegevens daaromtrent benuttende, kwam Klimmeck tot de
volgende groepeering :

1. 15 maal (of 16.6 % van A) het vleesch intravitaal reeds met vleeschvergifti-
gers besmet (dus z.g. echte vleeschvergiftigingen),

2. 40 maal (of 44.4 % van A) was een postmortale infectie met vleeschvergiftigers
aanwezig,

3. 35 maal (of 39 % van A) was een postmortale infectie met andere bacteriën
aanwezig.

1. 3 maal (of 50 % van B) het vleesch met vleeschvergiftigers, hoogstwaarschijn-
lijk postmortaal, besmet,

2. 3 maal (of 50 % van B) het vleesch met andere bact. postmortaal besmet.
Opmerkingen bij A₁.

Bij de 15 echte vleeschvergiftigingen bleek ook steeds een ziekte van het dier
aanwezig te zijn geweest. In 12 gevallen was het dier in nood geslacht wegens
ziekte. De sectie\'s hadden het volgende opgeleverd :

1 maal bij heI paard, klinische diagnose : hersenvliesontsteking, sectie negatief —
Breslaubacillen.

io maal bij het rund : mastitis, enteritis, septicaemie, indigestie, traumatische
pericarditis, 4 x Breslaubacillen, 6 x Gärtnerbacillen.

2 maal bij het kalf : ademnood, suf, plotseling ziek geworden — 1 x Gärtner-
bacillen, i x niet nauwkeurig onderzocht.

2 maal bij het varken : ziekte van maag-darmkanaal — op Gärtner gelijkende
(Ratin) bacillen.

In al deze 15 gevallen was geen bakteriologisch vleeschonderzoek verricht. In het
geheel waren 1309 personen ziek geworden en kwamen hierbij 0 sterfgevallen voor.

i maal bij paardevleesch (Breslaubacillen), 17 maal bij rundvleesch (3 x parat.
B, i x parat. C, 7 x Gärtner, 4 x Breslau en 2 x niet nader gedifferen-
tieerde bacillen), 8 maal bij varkensvleesch (4 x parat. B, en 4 x Breslau)
en 14 maal bij verschillende diersoorten tezamen (1 x parat. A, 3 x parat. B,
4 x Gärtner, 5 x Breslau en i x onbekende bact.)

Dat het gehakt steeds nog zeer te vreezen is, blijkt wel hieruit, dat in 52
epidemiën (van de 90 van A) gehakt werd genuttigd en in 31 andere gevallen waren
worst, ham, en andere vleeschwaren in het spel, zoodat in totaal in 83 gevallen
van de 90 (of 92.2 %) fijn gemaakt vleesch de oorzaak was.

(Halten die Konservierungssalze des Hackfleisches wirklich eine bakterielle Zersetzung
hinten W. Mathieu, Deutsche Tierärzll. Wochensch, 1928, pag. 396).

In verband met het gebruik van verschillende z.g. zouten bij het bewaren van
gehakt (Hackolit, Probat, praeservezout, enz.) welke praeparaten het gehakt \'
min of meer zouden verduurzamen, dus een doorwoekering met bacteriën zouden
verhinderen, verrichtte Mathieu een aantal proefnemingen in deze richting.
Hij gebruikte daarbij het ,,Tho Seeths neues Hacksalz", een pracparaat met als
werkzame bestanddeel benzoëzuur.

Van normaal, pas bereid gehakt (1), versch gehakt met 0.5 gr. per K.G. vleesch
Tho Seeths neues Hacksalz (2) en gehakt, dat eerst 1 uur gewoon in de winkel
was bewaard geworden en daarna eveneens vermengd was geworden met het
conserveeringszout (3), werden direct na de bereiding, en verder na 24 en 48 uur
culturen aangelegd. Na 24 uur vertoonden nu (1) en (2) geen groei, (3) slechts
enkele coccenkolonies en 11a 48 uur zag men bij (1) en (2) groei,bij (3) zelfs sterke groei.

Verder werd telkens een monster in een open en gesloten schaal in de broed-
stoof geplaatst, een monster in open en gesloten schaal en verpakt volgens alge-
meen gebruik bij kamertemperatuur bewaard en tenslotte ook nog 3 proeven
van elke soort bij 5⁰ C. bewaard. Bij een nader onderzoek bleken al deze monsters
een begin of een reeds vergevorderde bacterieele omzetting te vertoonen en waren,
volgens het bacterioscopisch onderzoek vooral coccen, staafjes en gistcellen aan-
wezig.

Wel nam Mathieu waar, dat door het conserveeringsmiddel de kleur van de
monsters langer rood bleef dan bij normale monsters zonder eenige toevoeging.

Op grond van deze waarnemingen komt Mathieu tot de conclusie, dat gehakt
onmiddellijk na de bereiding moet worden geconsumeerd en dat het absoluut geen
nut heeft conserveeringsmiddelen toe te voegen.

Ziekte bij den mensch na het gebruik van kaas, gemaakt van melk, afkomstig
van aan paratyphosis lijdende koeien. (Erkrankungen von Menschen nach dem Ge-
nüsse von Käse aus der Milch paratyphuskranken Kühe. Bermbach, Berl. Tierärzll.
Wochensch. 1928, pg. 359).

Naar aanleiding van een massavergiftiging bij 53 personen na het gebruik van
kaas, afkomstig van een bepaalde boerderij bij Koblenz, deed Bermbach met
andere deskundigen een onderzoek ter plaatse. Opgevallen was het, dat van deze
boerderij juist eenigen tijd daarvoor 2 noodslachtingen waren aangevoerd, welke
runderen beide een Gartnersepticaemie bleken te hebben, zoodat men vermoedde
dat op de betrokken boerderij een paratyphus-septicaemie onder het melkvee
heerschte. Inderdaad was dit het geval.

Een koe uit de melkveestal verkeerde in slechten voedingstoestand, was ko-
mateus en had diarrhee. Na slachting werd een Gartnerinfectie gevonden.

fn de kalverenafdeeling waren bovendien nog 4 kalveren, welke melk van de
zieke koe gekregen hadden. Ze werden als besmet beschouwd en waren het ook
inderdaad, zooals uit de agglutinatieproef van het serum bleek. Alle overige melk-
koeien werden verder onderzocht op een mogelijke Gartnermastitis, echter met
negatief resultaat. Ook in de kaas zelf werden geen bacteriën gevonden.

Bermbach neemt daarom aan dat de kaas voldoende giftige bacterieële stof-
wisselingsproducten bevatte om de verschillende personen ziek te maken. Waar-
schijnlijk is de melk, waarvan de kaas was bereid, bij of na het melken met Gartner-
bacteriën verontreinigd geworden of heeft de zieke koe met de melk de bact. stof-
wisselingsproducten uitgescheiden, daar zij zelf geen mastitis had.

Waarnemingen bij het bakteriologisch vleeschonderzoek. (Beobachtungeri bei der
bakteriologischen Fleischuntersuchang. Dr. Drager, Zeitschr. f. Fleisch- und Milch-
hyg- Jg- 3⁸. Pg- 262).

Drager deelt mede, hoe men algemeen in Duitschland de volgende „Anreiche-
rungsmethode" bij het bakt. vleeschonderzoek toepast. Een ongeveer boongroot
stukje vleesch of orgaan wordt in gewone, neutraal reageerende (tot op het plie-
nolphthaleinepunt geneutraliseerd) voedingsbouillon gedaan en dan ongeveer
12 uur in de broedstoof geplaatst. Daarna wordt uit deze bouilloncultuur overgeënt
op andere voedingsbodems. Drager ging nu na of door chemische omzettingen
in den voedingsbodem de neutrale reactie van de bouillon zou veranderen, waar-
door de groei van eventueele microörganismen zou kunnen worden belemmerd.

liet bleek hem, dat in de Anreicherungsbouillon, blijkbaar door oplossing van
orgaansap of vleeschsap, steeds een omslag van de reactie naar de zure kant op-
trad. Het duidelijkst kwam dit uit bij de niermonsters van het varken, waarbij
gemiddeld van 1/10 normaal natronloog 94 % meer moest worden bijgevoegd
om weer het neutrale punt van den voedingsbodem te verkrijgen in vergelijking
met contrölebuisjes, welke alleen na het neutraliseeren werden gesteriliseerd en
niet geent werden. Het is nl. gebleken dat door het sterilisecren alleen reeds een
neutraal of zwak alkalisch reageerende bouillon gering zuur wordt.

De gevonden afwijkingen liepen voor de verschillende vleeschsoorten en organen
zeer uiteen, zooals o. a. uit onderstaande lijst blijkt :

(Uit deze proefnemingen blijkt dus, dat bij het brengen van een orgaan- of
vleeschstukje in bouillon het neutrale punt van de bouillon iets terugloopt naar
de zure kant en dat het dus is aan te bevelen, bij het vervaardigen van deze bouillon-
voedingsbodems tijdens de neutralisatie iets over het phenolphthaleine punt heen
naar de alkalische reactie te gaan).

Het onderzoek van ingevoerde levers uit het buitenland. (Zur Untersuchung vort
Auslandslebern. Dr. H. Weber, Zeitsch. /. Fl- und Milchhyg. Jg. 38, pg. 264).

Weber beveelt aan, bij het onderzoek van ingevoerde levers uit het buiten-
land, behalve een uitwendige inspectie en palpatie en een insnijding der nog aan-

wezigc lymphklieren ook steeds een ongeveer 5—6 c.M. lange snede aan te bren-
gen in het leverweefsel en de groote bloedvaten, in de hilus van de lever gelegen.

Meermalen vond hij daar nl., terwijl uitwendig geen enkel verschijnsel van
ontbinding was op te merken, een begin van rotting, vermoedelijk als gevolg van
het gemakkelijk binnendringen van saprophytische microörganismen vanuit de
openingen van de groote bloedvaten naar het inwendige leverweefsel.

Vooral bij slechte of onvoldoende afkoeling van de zending, als b.v. bij ver-
zending in manden zonder ijs, kwamen dergelijke bedorven levers nogal eens voor.

Algemeene uitgebreide cysticercosis bij een 4 weken oud vet kalf. (Starkfinnig-
keit bel einem 4 Wochen altem Kalbe. Dr. Brüggemann, Zeitsch. f. Fl- und Milch-
hyg- Jg- 38, pg. 297, 1928).

Brüggemann beschrijft een geval van algemeene cysticercosis bij een ruim 4
weken oud vetkalf. Behalve in hartspier, kwamen de cysticerci voor in buikwand-
spieren, bekkenspieren, kauwspieren, schouderspieren, enz. Ook de longen waren
sterk besmet. In lever en nieren werden geen blaaswormen gevonden. In totaal
schatte Brüggemann het aantal op een 200 stuks.

Ofschoon macroscopisch geen scolex was waar te nemen, bleek bij het microsco-
pisch onderzoek, dat toch alreeds een begin van aanleg van zuignappen aanwezig
was. Een nader onderzoek bracht aan het licht, dat de gevonden blaaswormen
cysticerci inermis waren.

Blijkbaar had na de geboorte van het dier een flinke infectie plaats gehad.
Hoe deze laatste tot stand gekomen was, kon niet worden uitgemaakt. Het kalf
was nooit uit stal geweest, in een apart kalverenhok opgefokt en steeds met melk
gevoederd.

(Werden meer van dergelijke gevallen bekend, dan zou men gedwongen zijn,
ook bij de z.g. vette kalveren steeds een onderzoek op cysticercosis te moeten
verrichten, iets wat heden niet geschiedt). de Graaf.

(Almkvist, acta dermato-venereologica, ref. Mendes da Costa in N. T. v. G.
1928, II, blz. 4841). Vrij algemeen wordt aangenomen dat aangeboren syphilis
van de (syphilitiese) moeder afkomstig is. Almkvist kon in zijn praktijk enkele
gevallen nagaan ; in een daarvan bleef de moeder zelfs 12 jaren onder geneeskundig
toezicht ; in die tijd werd 34 maal de WAssERMANN-reactie verricht; steeds met
negatief gevolg, en de vrouw vertoonde geen enkel verschijnsel van syphilis.

Almkvist vindt dat het dogma van de onmogelijkheid van overgang van syphi-
lis van vader op foetus herzien moet worden ; hij vindt geen reden om besmetting
van eicel of foetus met treponema\'s van den vader voor onmogelijk te houden.

(Arnold, Ostrom en Singer, Journal Amer. Med. Ass., ref. Wijers in N. T.
v. G. 1928, II, blz. 4839).

Bij een groot aantal gezonde proefpersonen werden ongeveer 20 millioen bac-
teriën met een spray op het neusslijmvlies gebracht. Het bleek dat na 5—10 mi-
nuten 90—95 % van de bacteriën gedood waren. Werden van de rest nieuwe
culturen aangelegd en deze weder op dezelfde manier ingespoten, dan ging weer
90—95 % te gronde. Het gelukte niet om, zoo doorgaande, een resistente stam
te kweeken. Bij eenzelfde persoon werd, met tussenpoozen van een half uur, acht
maal ingespoten, zonder dat de ontsmettende kracht van het slijmvlies verminderde.

IV. DE ONMIDDELLIJKE OORZAKEN DER SYMPTOMEN
VAN KALFZIEKTE EN ANALOGE SYNDROMEN.

Nadat wij gezien hebben dat bij kalfziekte het regelingsmecha-
nisme gestoord is en men aan mag nemen dat de plotseling ern-
stige functioneele stoornis uit een labiel evenwicht¹) is voortgeko-
men, zal de vraag zijn te behandelen of er oorzaken voor het plot-
seling acuut worden van den toestand zijn aan te wijzen en tevens
of een verklaring te geven is voor de bijzonderheid van kalfziekte
en de daarmede verwante syndromen, dat zij door een enkele be-
handeling genezen ; een behandeling die dus ten gevolge heeft
dat het functioneeren van het regelingsmechanisme verder toereikend
is om waarneembare afwijkingen te voorkomen. Men moet aannemen
dat na het therapeutisch ingrijpen óf het regelingsmechanisme
blijvend beter functioneert, óf dat dit mechanisme dan aan de
eischen kan voldoen, omdat deze minder hoog zijn. Het ligt voor
de hand dit laatste als het meest aannemelijke te beschouwen.
Immers dat een luchtinsufflatie blijvend de bij het regelingsme-
chanisme betrokken factoren zou verbeteren, of dat dit door een
CaCl₂-injectie zou geschieden is niet waarschijnlijk. Van CaCl₂kan men dit o.a. moeilijk verwachten, omdat deze stof hoogst-
waarschijnlijk voor een groot deel binnen eenige uren hoofdzakelijk
via de nieren wordt uitgescheiden.

De acute stoornissen van het vegetatieve zenuwstelsel, zooals
kalfziekte, zijn wel altijd als van secundairen aard te beschouwen
zooals uit het medegedeelde blijkt. Veelal, misschien wel altijd,
is tevens een endocrine dysfunctie aanwezig, of deze laatste als
oorzaak dan wel als gevolg is te beschouwen, kan niet gezegd
worden; maar van belang is het de onmiddellijke exogene of
endogene oorzaak der aanvallen te leeren kennen.

Daar kalfziekte vlak vóór of kort na den partus optreedt ligt
de vraag voor de hand of dit gebeuren een labiel evenwicht plot-
seling kan doen overslaan in een zoo ernstig syndroom. Bij af-
wijkingen zooals acetonaemie en enkele andere vormen van deze
ziekten (sommige der als kopziekte aangeduide syndromen) zou
men vrij zeker mogen denken aan tochtigheid als mogelijke directe
aanleiding ; terwijl de afwijking die naar het schijnt samenhangt

\') In plaats van labiel evenwicht zou men kunnen spreken van een neiging
tot insufficiënte bijschildklierwerking of van een bijzonder sterk reageeren op
de factoren, die het veget.-endocrine evenwicht beinvloeden.

met het begin van den weidegang — de in Friesland als voor-
jaarsziekte aangeduide afwijking —, wellicht veelal in verband
staat met de verhoogde gevoeligheid voor vergiften — eventueel
eiwitachtige stoffen — en voor temperatuursschommelingen welke
bij dieren met een labiel evenwicht voorkomt.

Wat dit punt betreft zij opgemerkt dat deze verhoogde gevoelig-
heid door tal van proeven is aangetoond wanneer dieren na weg-
name van de parathyreoideae in een toestand van latente tetanie
leven ; bijv. doodt coffeine dergelijke honden bij toediening van
een hoeveelheid, die slechts ¹/₁₀ is van die, welke bij normale hon-
den doodelijk is. Bij katten, die dezelfde operatie hadden onder-
gaan, heeft men geconstateerd dat zij heftige convulsies vertoonen
na toediening van verschillende vergiften (calomel, morphine,
ergotine, enz.) in hoeveelheden waarop normale katten niet re-
ageeren. Bijzonder gevoelig zijn deze dieren voor guanidinebasen
en alkalische zouten, misschien ook voor sterk basevormend
voedsel.

Men neemt van de bijschildkheren wel aan dat zij o. a. dienen
om toxische stoffen onschadelijk te maken. Indien dit juist is,
zou men bij hypofunctie dezer klieren hiermede de ernstige
symptomen van kalf ziekte in verband kunnen brengen, aannemend
dat bij den partus veel toxische stoffen in het bloed overgaan.

Dat verhoogde gevoeligheid voor exogene vergiften, waarschijn-
lijk samengaand met verhoogde darmpermeabiliteit, toch ook de
directe oorzaak van met kalfziekte verwante syndromen kan zijn,
is m. i. volstrekt niet uitgesloten.

Het is toch vrij zeker, dat bij gulzige opname van veel eiwit-
achtige stoffen — misschien vooral wanneer deze ten deele uit pepton-
achtige lichamen bestaan — deze stoffen soms ten deele, zonder dat
zij geheel in aminozuren zijn uiteengevallen, in het bloed overgaan.

Men kan dan de eiwitachtige stoffen van het voedsel in het bloed
aantoonen. Zulke stoffen werken in het bloed als vergiften. Bij
j)lotselingen overgang van stalvoeding (droog voeder) naar grocn-
voeder — jong gras — is zulk een passage m. i. volstrekt niet on-
waarschijnlijk en te meer aannemelijk wanneer men, zooals veelal
geschiedt, de bij schildklieren als de regelaars der darmpermeabili-
teit beschouwt ; wanneer er m. a. w., zooals ik voor deze dieren
aanneem, een hypofunctie der epitheellichaampjes bestaat of
althans neiging daartoe.

Men mag het volgende, mij door twee dierenartsen medegedeeld
als steun voor deze meening beschouwen :

De eene zegt : dagen van zeer snellen grasgroei leveren veel
patiënten op; de andere ziet op grond van zijn ervaringen in het
gebruik van kunstmest een oorzaak.

hier in de eerste plaats aan sterke bemesting met snelwerkende
stikstofmeststoffen te denken.*)

Wanneer wij groote gevoeligheid voor vergiften als directe
oorzaak van kalfziekte enz. in aanmerking nemen, dan mag ook
aan de mogelijkheid worden gedacht, dat door een primaire indi
gestie of enteritis en als gevolg daarvan verhoogde darmpermeabi-
liteit kalfziekte enz. bij gevoelige dieren ingeleid kunnen worden.
Het is bij parathyreoideprive honden gebleken dat hun tempe-
ratuur veel meer met die van de omgeving op en neergaat dan
bij normale honden. ¹) Zij moeten dus voor temperatuurschom-
melingen gevoelig zijn. Bij ratten welke deze operatie hadden
ondergaan kon men den slechten invloed van koude wegnemen
door injectie met het extract der parathydeoideae.

Ook een hooge temperatuur der omgeving bleek na wegname
der parathyreoideae slecht te zijn.

Men mag deze feiten wellicht in verband brengen met de er-
varing, dat het optreden van melkziekte en analoge syndromen
zoo dikwijls samenvalt met sterke temperatuurschommelingen.

Een verband tusschen de calciumstofwisseling en voortplan-
tingsfuncties van het organisme wordt reeds verscheiden jaren
aangenomen en is onlangs door de onderzoekingen van Mirvish
en Bosman ²) met konijnen en menschen duidelijk aangetoond.
Van de verschillende overwegingen, die geleid hebben tot de mee-
ning dat dit verband bestaat, moge o.a. aangehaald worden, dat
bij osteomalacie de beenderen gedurende zwangerschap sterker
verweeken en dat deze ziekte door wegname der ovaria geneest.
Ook zou bij deze ziekte hyperplasie van de ovaria voorkomen. ³)
Verder heeft castratie bij dier en mensch, indien op jeugdigen
leeftijd verricht, een verhoogde groei van de beenderen (lange)
en forscheren bouw ten gevolge, terwijl het begin der ovariale
activiteit verbonden is met verminderde groei van het skelet.

Dat de menstruatie, ovariotomie en menopause invloed op de
calciumstofwisseling hebben is dikwijls aangetoond.

Mirvish ⁴) komt op grond van clinische waarnemingen tot de
conclusie, dat er een physiologisch antagonisme tusschen de ovaria
en de parathyreoideae bestaat.

1 ) De temp. regeling staat onder leiding van het vegetatieve warmte- centrum
(centra?).

4 ⁶) South African Med. Record van 9 Oct. 1926. Functioneele uterus bloedingen,
die waarschijnlijk een gevolg waren van ovariale hyperfunctie, werden door para-
thyreoideae toediening genezen.

liquor folliculi, corpora lutea en uit het resteerende ovarium-
weefsel, die zij een zuivering lieten ondergaan.

Zij verrichtten hun proeven over den invloed dezer extracten
(bij subcutane injectie) in de eerste plaats op 55 konijnen (van
beide geslachten). Zoowel de extracten uit den liquor folliculi
als die uit het resteerend ovariaal weefsel en uit het corpus luteum
gaven duidelijke verlaging van het calciumgehalte in het bloed.
Dat van het corpus luteum veroorzaakte een langduriger verlaging
dan de beide andere extracten.

Het effect van de extracten op het Ca gehalte van het bloed is
eerst na circa 18 uren duidelijk, terwijl niet zelden na ongeveer
2 etmalen het normale gehalte terug is gekeerd ; soms duurt dit
circa 3 etmalen. (Zij onderzochten de activiteit van hun extracten
24 en 48 uren na injectie).

Veelal bedroeg de verlaging (na 24 uren) 30—35% van de oor-
spronkelijke waarde ; dus niet zelden circa 5 mg. Ca per 100 cc.
(het oorspronkelijk gehalte was veelal T4 a 16 mg.) ^x) Men bedenke
hierbij dat het Ca-gehalte van dier en mensch, zooals reeds ge-
zegd, een constante waarde heeft. Het effect was hetzelfde of
mannelijke of vrouwelijke, oude of jonge, drachtige of niet-
drachtige dieren werden genomen. Het heeft dus niets te maken
met den oestrus (ovulatie etc.), doch is als een hormoon werking
op de stofwisseling te beschouwen. Het hormoon (calcovarine)
zou een stabiele verbinding zijn die öf tot de lipoiden behoort
öf een daarmede verwante stof is.

De extracten gaven geen onbeperkte verlaging, want noch door
grooter doses noch door herhaalde injecties daalde het verder en
nooit werden bijzondere symptomen waargenomen.

Bij toediening per os moest 4 a 5 maal zooveel worden gegeven
als subcutaan. Intraperitoneale aanwending is even geschikt als
subcutane.

Het extract werd geëmulgeerd met olijfolie of met 1% natrium-
bicarbonaat toegediend.

Ovariotomie gaf geen constante uitkomsten ; het scheen dat het
Ca-gehalte van het bloed er minder constant door werd. Injectie
der extracten had bij deze dieren het zelfde gevolg als bij normale
konijnen. Extracten uit andere organen (placenta, hersenen, milt,
nier, pancreas en spier), bereid op dezelfde wijze als de boven be-
doelde, hadden geen invloed op het bloed-Ca-gehalte.

De invloed van liet ovarium door middel van een hormoon is
ook in ander opzicht dan op het calciummetabolisme reeds enkele

\') Hiervoor was bij een konijn ongeveer 25 gr. ovariaal restweefsel noodig (hun
extractie was echter niet volledig) Corpus luteum extract is actiever doch werkt
langzamer.

jaren bekend ; vooral door de onderzoekingen van Allen en
Doisy en van Dickens, Dodds, en Wright ¹).

Mirvish en Bosman, wijzend op de groote hoeveelheid van de
extracten welke bij konijnen noodig was om het bovenvermeld
effect te verkrijgen, herinneren er aan, dat bij proeven van ande-
ren ²) nagenoeg evenveel parathyreoidea-extract vereischt werd
om een duidelijke stijging van het calciumgehalte bij het konijn
te bewerkstelligen en dat zij bij den mensch veel grooter gevoelig-
heid vonden. ³) Hoe het hormoon werkt laat zich nog niet zeggen.
De mogelijkheid moet worden aangenomen, dat er tusschen de
ovaria (resp. dit hormoon) en de parathyreoideae een wisselwerking
bestaat (zie ook Mirvish in South African Med. Record 1926,
9 Oct.) en dat het de normaliseerende werking van de parathy-
reoideae verhindert.

Mirvish en Bosman krijgen den indruk, dat de normaliter be-
staande fijne regeling van het bloedcalcium, die door de werking
van verschillende endocrine organen enz. tot stand komt, door ver-
wijdering der ovaria verstoord is. Dit zou ook een verklaring
kunnen geven voor de zeer tegenstrijdige bevindingen van vele
onderzoekers over het effect van ovariotomie op het bloedcalcium
en het effect op het bloedcalcium van normale en kunstmatig ver-
wekte menopause bij de vrouw.

De werking van injecties van het bronsthormoon (hormovar)
van Biedl op het bloedcalicumgehalte is door Reiss en Marx
bij konijnen onderzocht. ⁴)

Nadat eenige dagen ingespoten was, trad een duidelijke daling
(circa 3 mg. % Ca.) op.

Ook van de bronst mag men dus zeggen, dat een invloed op de
calciurnstofwisseling is geconstateerd.

Dragstedt, Sudan en Phillips ⁵) hebben bij honden die van
de thyreoideae en parathyreoideae geopereerd werden en die door
een bepaald rantsoen in leven werden gehouden de invloed van
oestrus, drachtigheid en lactatie nagegaan. Zij gingen uit van de
meening dat de in de ingewanden gevormde bacterieele eiwitom-
zettingsproducten slecht zijn voor deze dieren en gaven daarom
een rantsoen, waarmede de dieren naar zij zeggen reukelooze faeces
geven.

Na eenige weken kan men de dieren dan weer gewoon voedsel
geven, maar zij blijven dan gevoelig voor veel vleesch, voor con-

3 ) Bij den mensch (zij onderzochten 8 gevallen) was ook weder bij beide geslach-
ten het effect hetzelfde. Toegepast in het puerperium werd geen effect waarge-
nomen op de hoeveelheid lochien en de zogafscheiding.

stipatie, voor verschillende vergiften, die normaliter geen nadeel
veroorzaken. ¹)

Intusschen bleek reeds herhaaldelijk, dat niet alleen faktoren
die met de digestie en de darmrotting in verband staan, invloed
•uitoefenen doch dat de drie bovengenoemden met het geslachtelijk
leven samenhangende faktoren bij dieren, die na wegname der
thyreoideae en parathyreoideae in leven worden gehouden zonder
dat zich tetanie voordoet, plotseling tetanie-aanvallen kunnen ver-
oorzaken. Zij hebben met hun honden dit nu herhaaldelijk kunnen
constateeren. Hun honden werden drachtig, brachten niet zelden
levende jongen ter wereld en konden deze zoogen, maar het was
dan noodig herhaaldelijk injectie van Ringer-oplossing toe te
passen of calcium-lactaat en lactose in de maag te brengen.

Vooral de laatste dagen van zwangerschap brachten de dieren
in een precairen toestand.

Carlsox ²) en ook Werelius ⁸) hebben analoge waarnemingen
ten opzichte van zwangerschap met honden gedaan terwijl door
clinici hetzelfde ook dikwijls is geconstateerd (zie o.a. Thomas ³)
en Hoehwart ⁴) ).

Bij idiopathische tetanie bij den mensch heeft men gevonden,
dat menstruatie de latente in actieven vorm omzet.

Vermoedelijk zullen bij tochtigheid (oestrus) analoge veran-
deringen der stofwisseling optreden als bij menstruatie. Drag-
stedt c.s. meenen dat het effect van menstruatie en van oestrus
(bronst) een gevolg is van veranderingen in het maagdarmkanaal,
waardoor de opname van giften verhoogd is of van de vorming
van vergiftige eiwitafbraakprodukten in de uterusmucosa en over-
gang hiervan in den bloedstroom. In dit laatste geval zou de te-
tanie van de tochtigheid (oestrus) in dezelfde lijn liggen als die
van zwangerschap, waarbij ook wel intoxicatie wordt aangenomen
te komen in hoofdzaak van den uterus. De tetanie van oestrus kan
door calciumlactaat per os en door het geven van een goed rant-
soen (geen vleesch, doch lactose, enz.) beteren.

Wat de tetanie bij zwangerschap (drachtigheid) betreft, kan
aan de Ca-onttrekking door het foetus worden gedacht echter ge-
schiedt deze langzaam en mag men aannemen dat een overigens
normaal vrouwelijk organisme daar voldoende op is ingesteld.

Zij nemen aan dat gedurende zwangerschap aan het ontgif-
tingsmechanisme hooger eischen worden gesteld (zoowel wegens

1 \') Verschillende onderzoekers hebben evenals D., S. en P. geconstateerd dat
wegname van de thyreoideae en parathyreoideae niet zelden gevolgd wordt door
cataract.

uit maagdarm als uit den uterus opgenomen giften) en dat de para-
thyreoideae bij dit mechanisme betrokken zijn. Bij een geopereerden
hond onderzochten zij het Ca-gehalte van het bloed gedurende de
drachtigheid. Het was nooit lager dan 9 mg. per 100 cc. en 3 uren
na een ergen aanval van tetanie 9,9 mg.

Hun intoxicatie-hypothese kunnen zij moeilijker volhouden
bij de tetanie welke bij de geopereerde dieren bij lactatie in-
treedt, vooral omdat deze tetanie moeilijker te genezen is dan
die bij oestrus en drachtigheid (Wegnemen van de jongen geeft
genezing ; bijvoeging van extra jongen verergert deze tetanie).
Groote hoeveelheden calciumlactaat per dag per os gegeven (20
—40 gr. aan een hond) brengt herstel (of voorkomt), zelfs wan-
neer het dier doorgaat met zoogen. Aangezien echter inspuiten
(intraveneus) van groote hoeveelheden Ringer\'s oplossing of
NaCl-oplossing ook helpt, ontzeggen zij ook aan het calcium
eenige beteekenis. Intusschen is door een later gepubliceerd onder-
zoek aangetoond dat injectie met NaCl-oplossing het bloed-cal-
ciumgehalte tot normale hoogte doet stijgen.

Opgemerkt mag worden dat de jonge honden gezoogd door ge-
opereerde dieren, nooit tetanie-verschijnselen vertoonen. Drag-
stedt c.s. wijzen zooals ook vóór hen o.a. Vassale¹) en ook Mas-
saglia ²) deden, op de groote overeenstemming van de parathy-
reoidea-tetanie gedurende zwangerschap en eclampsie. Zij con-
stateerden herhaaldelijk, wat ook anderen vóór hen deden, de
ontwikkeling van cataract bij dieren, die na de operatie in leven
bleven.

Het komt mij voor dat de hypothese van Dragstedt c.s. door
de proeven van Mirvish en Bosman aan waarschijnlijkheid ver-
loren heeft.

Zooals uit bovenstaande volgt kan de tetanie bij tochtigheid
voorkomen of genezen worden door injectie van groote hoeveel-
heden Ringer\'s of NaCl-oplossing ; door veel calciumlactaat per
os (15—30 g.) per dag en door veel lactose (bij brood en melk-
dieet). De drie eerste middelen helpen ook bij de tetanie dezer
dieren gedurende zwangerschap (in het laatste deel er van). Wil
men deze tetanie met lactose voorkomen dan moet gedurende de
geheele zwangerschapstijd 60 gr. lactose per dag worden gegeven
naast brood en melk-dieet.

Gedurende de lactatie helpen de drie eerstgenoemde middelen
eveneens; het 4de blijkbaar niet.

Dat het ovarium de calciumafgifte verhoogt mag wel als zeker
worden aangenomen. Dat het oorzaak is van verhoogde vagus-
werking en de sympathicuswerking tegengaat is ook zeer waarschijn-
lijk o.a. heeft men (Baer) gevonden dat adrenaline geen hyper-

glycaemie geeft wanneer tegelijkertijd een ovariaal extract wordt
ingespoten, terwijl bij vrouwen bekend is dat het ophouden der
ovariale functies — in het climacterium — dikwijls gepaard gaat
met verschijnselen, die op een sympathicotonischen toestand wijzen
zooals roode kleur, warm worden enz.

Larson en Fisher hebben den invloed van zwangerschap
en lactatie op het bloedcalciumgehalte bij twee honden na weg-
name van de schildklieren en van niet volledige wegname der bij-
schildklieren nagegaan en gevonden dat beide omstandigheden
het Ca-gehalte — dat vooraf normaal was gebleven — verlaagden ;
de cijfers daalden tot ruim 7 mg.

De eenigen tijd na de operatie optredende tetanie werd door een
bij schildklierextract genezen ; later was deze behandeling niet
meer noodig. Vermeld mag worden dat één dezer beide honden
de eerste dagen na de operatie geen tetanie vertoonde doch „mar-
kedly depressed" was; tetanie trad bij dit dier eerst 14dagen na de
operatie op. Wij zien dus dat ook honden niet altijd in de eerste
dagen tetanie vertoonen, terwijl zij na de operatie soms wel gede-
primeerd zijn.

Hanson ¹) vond bij drachtige honden dat wegname van de
buitenste parathyreoideae reeds tetanie veroorzaakt.

Verergering van parathyreoidea-tetanie is met name ook waarge-
nomen tegen het einde der zwangerschap door Jacobson ; Amer.
J. Physiol. 30. p. 48.

Verschillende onderzoekers vonden dat constipatie bij van de
parathyreoideae beroofde dieren zeer ongunstig is en snel tot te-
tanie leidt, ²) bij dieren die zonder constipatie er vrij van blijven,
maar die natuurlijk in dit opzicht een zeer labiel evenwicht, la-
tente tetanie, hebben. Men zou daar waar constipatie aan het
optreden van de melkziektesymptomen of van analoge syndromen
vooraf gaat, zich misschien kunnen voorstellen dat hierdoor
latente kalfziekte in den acuten vorm of wel het labiele even-
wicht in evenwichtsverstoring overgaat.

Er is alle aanleiding hier ook de aandacht te vestigen op de
onderzoekingen van Robinson en Huffman ³) die, zooals reeds
vermeld werd, vonden dat zeer kort na het kalven het Ca-
gehalte van het bloed zeer verlaagd is bijv. soms circa 7,5 mg. %
en dat het reeds na 6 uren begint te stijgen. Zij zeggen dan ook,
dat bij het kalven een daling van het bloedcalcium plaats heeft
die onmiddellijk door een stijging wordt gevolgd. Deze stijging

3 Amer. j. Phys. 54. 424 (1923).
Amer. J. Phys. 75 37S (1925).
*) J. Biol. Chem. 67. 245 (1926).

gaat verschillend snel. Men zou wanneer men de Ca-daling bij het
kalven als een normaal proces aanneemt zich kunnen voorstellen,
dat het van de activiteit van de bijschildklieren zal afhangen
of het gehalte spoedig normaal zal zijn en dat wanneer de stijging
snel genoeg plaats heeft geen afwijkingen zich voor zullen doen
m. a. w. kalfziekte zou slechts dan optreden wanneer het rege-
lingsmechanisme niet snel genoeg het Ca-gehalte van het bloed-
serum (en misschien andere bloedbestanddeelen) tot normaal of
nagenoeg normaal bedrag doet stijgen.

Wij hebben slechts in één geval de wijzigingen van het Ca-
gehalte van het bloedserum vóór, gedurende en kort na den
partus bij een rund onderzocht. Er werden daarbij geen duidelijke
verschillen gevonden. Het is natuurlijk mogelijk, dat het bij
sommige dieren niet tot een verlaging van het serum Ca komt,
omdat het regelingsmechanisme bij die dieren in staat is een
verlaging te vermijden.

De K.- en acetongehalten leverden evenmin iets bijzonders op.
Wel daarentegen is het opvallend dat het anorganisch phosphor-
zuur gedurende en kort na \'t kalven duidelijk verlaagd was. In
plaats van circa 6 was \'t circa 4,5 mg.%. Na 32 uren was \'t
weder 6 mg.

Bij dit dier, dat in de nacht van 16 op 17 Juli twee kalveren
ter wereld bracht, vonden wij in het bloedserum de volgende
gehalten uitgedrukt in mg.% voor Ca, P en K, en in gr. p. L.
voor de acetonlichamen.

Aangaande verschillende afwijkingen die men bij insufficientie
van de bij schildklieren — voornamelijk na wegname dezer klieren —
heeft waargenomen moge nog een en ander worden medegedeeld.

In de eerste plaats heeft men dubbelzijdige cataract gevonden.
De o. a. bij voorjaarsziekte opgemerkte gezichtsstoornissen zijn
waarschijnlijk een gevolg van de sterke pupilverwijding, welke

bij vegetatieve evenwichtsstoornissen veelal voorkomen. In de
tweede plaats wordt er albuminurie bij aangetroffen. Wij onder-
zochten slechts zelden urine, zoodat wij hieromtrent bij kalfziekte
enz. weinig ervaring hebben. In de enkele monsters urine welke
wij van kalfzieke dieren of van dieren met verwante syndromen
onderzochten was een weinig eiwit aanwezig.

Wat acetonurie betreft zegt Morel dat antiketogene stoffen
(dus bijv. suiker) de gevolgen van de symptomen van parathyreoi
doprimie verminderen en dat zij door ketogene stoffen spoediger
optreden Verschillende onderzoekers vonden bij honden na weg-
name van de bijschildklieren, acetonurie. In dit verband wordt
aan de acetonaemie der melkkoeien herinnerd als een verwant
syndroom.

De lever werd bij honden die deze operatie hadden ondergaan
door verschillende onderzoekers vergroot gevonden en met aesies
waarin vettige degeneratie. Ook bij de hierbedoelde syndromen van
melkkoeien worden afwijkingen van de lever herhaaldelijk aange-
troffen, maar het is de vraag of deze afwijking niet met het tijdstip
van het optreden der ziekte (kort voor of na den partus) in verband
staat.

De Fransche onderzoekers onderscheiden verschillende vormen
van parathyreoide-insufficientie.

Tegenover de acute vorm stellen zij de chronische ; verder wor-
den onderscheiden het type waarbij depressie voorkomt en dat
waarbij men excitatie aantreft. De wijze van uiting schijnt af te
hangen van den ouderdom van het dier en is verder voor de ver-
schillende diersoorten uiteenloopend.

Wij zien hieruit dus duidelijk dat het in den regel niet op den
voorgrond treden van tetanie-verschijnselen bij melkkoeien vol-
strekt geen bewijs is dat melkziekte en analoge syndromen niet
door insufficiënte bij schildklieren werking worden veroorzaakt.

De fatale invloed van drachtigheid bij dieren zonder bijschild-
klieren is ook bij ratten, katten en geiten geconstateerd. Op de
vruchtbaarheid heeft deze wegname volgens de proeven geen invloed.

Ook van den partus en de lactatie heeft men een zeer ongunstige
invloed bij deze dieren waargenomen.

Jongen van dieren, die parathyreoidectomie hebben ondergaan,
schijnen eerder aan onvoldoende bij schildklierfunctie te lijden
dan gewone jongen.

Men mag hieruit afleiden dat bij bijschildklier-insufficientie inver-
schillende op elkaar volgende generaties de toestand zal verergeren.

In hoeverre bij den gewonen vorm van kalfziekte een hypo-
functie van de parathyreoideae is aan te nemen werd eenmaal door
mij door middel van een rechtstreeks onderzoek als volgt nagegaan.

Het dier werd intraveneus ingespoten met ongeveer 150 eenheden
van het door Lilly geleverd parathormon (volgens Collii\') dus een

praeparaat bereid uit bij schildklieren. De uitwerking was in enkele
oogenblikken duidelijk zichtbaar. Het dier begon te persen (secun-
dinae waren nog aanwezig), urineerde, terwijl de ademhaling dieper
doch minder frequent werd. Het hield op met steunen en poogde
uit eigen beweging op te staan, wat niet geheel gelukte en waarbij
het op de andere zijde kwamen te liggen. De houding van de kop
was eenige minuten na de injectie normaal (vooraf was zij de voor
melkziekte typische houding). Ongetwijfeld heeft het dier op het
hormoon gereageerd. De hoeveelheid was blijkbaar niet voldoende.
Daar de praeparaat alleen in Amerika wordt bereid was het niet
mogelijk tijdig over een tweede hoeveelheid te beschikken en kon
de proef niet met een grooter hoeveelheid worden herhaald.

Desniettemin bleek uit deze proef ongetwijfeld, dat door onder-
steuning van de werking der bij schildklieren zelf de toestand ver-
beterde. Er is alle aanleiding deze proef te herhalen.

Men mag zich misschien ook voorstellen dat bij ongewone
vormen van melkziekte en ook bij verwante door overcompensatie-
syndromen somtijds een hyperfunctie van de bijschildklieren
voorkomt ; ofschoon naar de proeven die met grooter dosis van
het parathormon genezen zijn, planteneters hiervoor in het alge-
meen veel minder gevoelig zijn dan honden en katten.

Honden worden, door groote hoeveelheden van het bijschild-
klierextract suf en slaperig, daarna braken zij, geven dunne ont-
lasting — soms bloedingen ; verder zijn vooral hypotonie van de
spieren en collaps en groote viscositeit van het bloed waar te nemen.

Het konijn is zeer ongevoelig voor dit hormoon ; het Ca-gehalte
van het bloedserum konden wij bij onze proeven met normale ko-
nijnen niet van beteekenis doen stijgen.

Bij kalveren heeft men gevonden, dat het hormoon het Ca-ge-
halte van het bloedserum flink doet stijgen (tot 18 mg.%) Te groote
dosis waren voor deze dieren nadeelig.

Het zou van belang zijn om na te gaan of door middel van patho-
logisch-anatomisch onderzoek is uit te maken of er inderdaad
verband bestaat tusschen melkziekte en insufficientie van de
parathyreoideae.

Men heeft (bij kuikens) gevonden, dat bij gebrek aan zonlicht
(dus een factor die de minerale stofwisseling beinvloedt) en tevens
aan C. vitamine de bij schildklieren vergroot waren. Hyperplasie
van de bijschildklieren is gedurende zwangerschap herhaaldelijk
gevonden. Misschien zal zij bij dieren, die geregeld aan melkziekte
lijden, in erger mate het geval zijn dan bij geheel normale dieren.
Nog andere waarnemingen zouden van belang zijn, zoo zijn af-
wijkingen der beenderen en tanden bij langdurige insufficientie
der bijschildklieren te verwachten. De beenderen zijn armer aan
Ca en de tanden vertoonen een bijzondere vormafwijking (althans
bij ratten) die een gevolg is van slechte Ca-afzetting.

Daar de werking van het digestieapparaat ten nauwste samen-
hangt met die van de vegetatieve zenuwen en naar alle waarschijn-
lijkheid eveneens met die van de bijschildklieren, is het duidelijk,
dat het moeilijk is uit te maken of stoornissen van het digestie-
apparaat bij kalfziekte en verwante syndromen primair ol secun-
dair zijn.

Wellicht mag men aannemen, dat het bij dieren met ontvan-
kelijkheid voor kalfziekte enz. wegens hun labiel veget. endocrine
systeem, gemakkelijk tot aandoeningen van het digestieapparaat
komt.

Het labiel evenwicht zou dan primair zijn, terwijl de onmiddel-
lijke oorzaak van den aanval in zoo\'n geval bij het digestieapparaat
zou zijn te zoeken.

Aan het slot van dit hoofdstuk moge nogmaals gezegd worden
dat men voornamelijk twee oorzaken voer daling van het Ca-ge-
halte van het bloedserum kent nl., hypofunctie van de bijschild-
klieren en hyperfunctie van de ovaria. Alleen van de eerste is
aangetoond dat zij daling tot beneden het kritieke punt geeft.
Wanneer er een latent evenwicht bestaat zal misschien op mo-
menten van sterk functioneeren van het genitaalapparaat het
tot een daling komen, die functioneele stoornissen doet optreden.

Op de vergadering van de Geldeisch-Overijselsche Maatschappij van Landbouw
werd over dat punt van gedachte gewisseld. Lenige leden klaagden over de groote
schade die de spreeuwen veroorzaken in kersenboomgaarden ; zij maken soms de
kersenteelt bijna onmogelijk. Ook peren, witte en roode bessen, kruisbessen en
aardbeien worden door die vogels gegeten. Er werd op aangedrongen de spreeu-
wen, altans in de fruitstreken, te schrappen van de lijst van ,.nuttige vogels."

Andere Iedere die schade toegevende, wezen op het nut der spreeuwen. Een
streek waar op aardappelvelden vele rupsen voorkwamen was in 3 dagen door
spreeuwen van de rupsen bevrijd. Ook de gestreepte dennenrups, die de dennen
aantastte, werd door zwermen spreeuwen in bedwang gehouden. Nog andere voor-
beelden werden aangehaald om het nut der spreeuwen bij insektenplagen aan te
tooncn.

De vergadering besloot deze zaak in het Ned. Landbouwcomité aan de orde
te stellen met verzoek haar met spoed in studie te nemen. (N. R. Ct.)

Southam (Brit. Med. Journal, Geneesk. Gids, 1928, 37, blz. 895) vermeldt
het volgende : een 3-jarig meisje had geregeld menstruatie, krachtige borsten en
behaarde mons veneris. Bij de laparotomie vond nv_;n asn de rechter eierstok een
sinaasappelgroot cysties rondcel-sarkoom, dat het orgaan vernield had. Na ver-
wijdering van de tumor genas het kind, is sedert 2$ jaar gezond; menstruatie,
borsten en schaamharen zijn verdwenen. Vr.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht
Directeur: Prol. Dr. L. DE BLIECK.

Hieronder volgt een beschrijving van een Monostomum soort,
welke wij voor de eerste maal bij kippen in ons land aantroffen.

Monostomata zijn endoparasitische trematoden met terminale
of subterminale mondopening, die met een zuignapvormig hecht-
orgaan voorzien is.

Het lichaam is meestal plat. De darm verdeelt zich dicht achter
den mond in twee takken.

Afhankelijk van de soort gaan deze beide darmtakken in het
achtereinde van het lichaam in elkaar over of eindigen blind.

De excretieporus ligt aan het achtereinde van het lichaam,
terwijl de geslachtopening zich aan de buikzijde of aan den rand
van het lichaam bevindt, meestal in het I^e derde gedeelte van het
lichaam, en slechts bij uitzondering aan het achtereinde.

Bij een ter onderzoek ingezonden hen werden een groot aantal
trematoden in de blinde darmen gevonden, welke tot een der fa-
milies der Monostomata behoorden, nl. Nolocotylidae.

blind eindigende darmschenkels, symmetrisch liggende testikels.
Beide testes liggen lateraal van de darmtakken, terwijl de kiem-
stok mediaan tusschen de testes ligt.

Vagina bijna zoo lang als de cirrusbuidel (zie afbeelding). Huid
op het voorste gedeelte van het lichaam en op de buikvlakte met
fijne stekels bezet, die naar voren grooter worden en op de buik-
vlakte van het voorste deel van het lichaam in dicht aaneenslui-
tende ruitvormige schubben overgaan. De buikvlakte is met 3
rijen zwak ontwikkelde klierpakketten voorzien.

De overige eigenschappen van de parasiet kwamen overeen met
die van C. verrucosa (Fröiilich). Deze trematode is 1—5 m.M.
lang en 0.75—1.25 m.M. breed.

Daar ten behoeve van het onderzoek de parasieten flink plat
gedrukt moeten worden, kunnen de verschillende maten nogal
eens uiteenloopend zijn, afhangende van de mate van druk welke
op de parasiet uitgeoefend is.

Doorsnede mondzuignap 120—200 /<. De genitaalopening ligt
onmiddellijk ventraal van de darm vertakking. Het achtereinde

van den cirrusbuidel komt tot bijna aan de helft van het lichaam.
De dwars verloopende geslingerde uterus ligt alleen in de tweede
helft van het lichaam. De dooierklieren welke aan de zijkanten in
het achterste deel van de parasiet liggen reiken nog niet tot aan
de helft van het lichaam (zie afbeelding). Bij de volwassen worm
is de uterus gevuld met een zeer groot aantal eieren. Deze zijn
klein (18—20 ju) en gekarakteriseerd door de lange pooldraden
(foto).

Wij hebben deze trematode later nog eenige malen bij ter onder-
zoek ingezonden kippen gevonden.

niet belangrijk, aangezien wij deze tot op heden niet veelvuldig
aangtroffen hebben. In de enkele gevallen waarbij zij werden ge-
vonden, waren zij echter in groot aantal aanwezig. Behalve bij
kippen komt deze parasiet voor bij eenden en ganzen. Ook is zij
bekend bij in het wild levende vogels.

Verfasser berichtet über Catatropis verrucosa, eine Monostomumart die zum
ersten Male bei Hühnern in Holland gefunden wurde.

The author gives a description of Catatropis verrucosa; a species of monostomum
which was first found in poultry in Holland.

L\'auteur donne une description de Catatropis verrucosa, une espèce de mono-
stomum qui se rencontrait pour la première fois chez des poules en Hollande.

I)en I2den Mei j.1. bracht ik een bezoek op een hoeve bij een
paard, dat ik voor kreupelheid in behandeling had.

De eigenaar vertelde mij toen, dat hij circa een week geleden
een nieuw paard gekocht had.

Dit was een beetje verkouden wel niet erg, maar nu ik er toch
was, wilde hij dat ik het eens zag.

Het betrof een drie-jarigen schimmel van zwaar slag. Het dier
at tamelijk goed. Het was vrij goed gevoed, zag er echter loom
uit. Er was geen zwelling der submaxillaire lympheklieren, wel
echter wat neusuitvloeiing. De boeglieren waren iets gezwollen.
De slijmvliezen der oogen waren rood. De temperatuur was 39.5,
de pols 46, het aantal ademhalingen 14. Auscultatie en percussie
gaven geen afwijkingen te hooren.

Ik dacht dat het dier goedaardigen droes zou krijgen. Mijn be-
handeling was dan ook hierop gericht.

Den i9den Mei bleek de toestand van het paard achteruitgegaan
te zijn. Temp. 39.5, Pols 60, aantal ademhalingen 24. Type der
ademhaling abdominaal, dubbelslag. Auscultatie : rechterlong,
verscherpt vesiculair ademen ; linkerlong, achter het hart een
demping.

Percussie : r. long : volle longtoon ; 1. long : achter het hart ge-
dempte toon.

Het paard had nu duidelijk een pneumonie en werd dien over-
eenkomstig behandeld.

Den posten Mei was de toestand nog weinig veranderd ; het
onderzoek leerde, dat het dier nog verder was achteruitgegaan.

De temp. was 39.2, pols 52, aantal ademhalingen 24, type dei-
ademhaling abdominaal, dubbelslag.

Auscultatie : rechter- en linker long verscherpt vesiculair ade-
men, vooral in het bovengedeelte der longen, naar beneden namen
de geluiden af. Percussie : rechts meer of minder een horizontale
dempingslijn.

Het was mij toen wel heel duidelijk, dat het hier niet ging om
een longontsteking, zooals die voorkomt als complicatie in het
verloop van goedaardigen droes. Een zoodanige heeft nooit,
althans uiterst zelden een sleepend verloop. De verschijnselen
zijn veel heviger, de temperatuur veel hooger, de pols veel sneller.
De dieren toonen zich veel zieker en eten nagenoeg niet of slecht.

Maar van welken aard was deze longaandoening dan? Ik wist
het niet, maar vond in het sleepend verloop aanleiding het paard
te tuberculineeren. Ik spoot het een ä c.c. tuberculine 9 x ver-
dund subcutaan in. De begintemperatuur was 39.2. Na 6 uur,
7 uur enz., was de temp. achtereenvolgens 40.4, 40.8, 41.1, 41.1,
41, 41.i, 41, 40.9, 40.8. Daarna heb ik de temperatuur niet meer
opgenomen. Het dier was dien dag zeer ziek. Den volgenden dag
was het weer als gewoonlijk. Op grond van den uitslag der tuber-
culinatie heb ik verklaard, dat het paard aan tuberculose leed en
dat de longaandoening ook van tuberculeuzen aard zou zijn.

Daar het een koopquestie betrof is het paard naar de kliniek
van Prof. Wester gezonden. Dr. Beijers was zoo vriendelijk
mij te berichten, dat ook door hem tuberculose was geconstateerd
en dat later de sectie de klinische diagnose bevestigde.

Uit bovengenoemd geval blijkt, dat het voor den practicus
aanbeveling verdient, bij het waarnemen van meer of minder
sleepende longaandoeningen, waarvan hem de ware aard niet be-
kend is ook bij paarden, rekening te houden met de mogelijkheid
met tuberculose te doen te hebben.

Klinisch konnte nur eine leichte Pneumonie nachgewiesen werden\' Die Tuber-
kulinrcaktion fiel positiv aus. Die Diagnose wurde durch die Sektion bestätigt.

Clinically only a slight pneumonia could be established. The tuberculin-
reaction was positive. Post mortem examination confirmed the diagnosis.

Cliniquement on n\'a pu constater qu\'une pneumonie légere. L\'épreuve de la
tuberculine était positive. L\'autopsie confirmait la diagnose.

AANWIJZING, HOE SPUTUM MOET WORDEN OPGEVANGEN,
DOOR MIDDEL VAN DE TRACHEAALCANULE,

Om een goed sputum te verkrijgen met den sputumvanger moet
men vaak de koe eenige malen laten hoesten. Een hoestprikkel
op te wekken valt dikwijls niet mede, zelfs niet met Quillajaschors-
poeder. Bij een vergevorderd stadium van longtuberculose, wordt
slechts een onderdrukte hoest opgewekt, die echter niet krachtig
genoeg is, om het sputum in de keel te stooten.

Daarom wordt door mij gebruik gemaakt van de tracheaalcanule
en ik kan direct wel mededeelen, dat dit geen bloedig ingrijpen is,
zooals veelal wordt beweerd. Wanneer men eenige handigheid
heeft verkregen is deze methode in 2 minuten toegepast, terwijl
het dier er vrij rustig onder blijft.

Ook heeft men geen last van voedsel, waardoor dikwijls zuur-
vaste saprophyten in het sputum komen.

Ik kan uit eigen ervaring deze methode ten sterkste aanbevelen.
Het tuberculose-onderzoek wordt daardoor niet meer zoo tijd-
roovend als voorheen.

Toepassing. Men brengt een neusring aan, waardoor de koe beter
wordt vastgehouden en laat den kop recht naar voren strekken.
Zelf staat men rechts van de koe met het gezicht naar den kop.
Met de linkerhand wordt de huid een handbreed onder het strotten-
hoofd tusschen duim en wijsvinger vastgenomen, waardoor een
vertikale plooi ontstaat. In de rechterhand neemt men een kleine
tweesnijdende bistouri en steekt nu langs den onderkant van den
duim in de plooi, zoodat huid en onderhuidsch bindweefsel door-
stoken zijn en er, een halve centimeter groote, verticale snede ont-
staan is. Men spant nu de huid over de trachea, brengt de tracheaal-
canule door de huidsnede en zoekt voorzichtig met de punt tot men
tusschen twee ringen van de trachea in is. De canule wordt dan
doorgedrukt. De canule is eenigszins gebogen en gaat daardoor naar
beneden, wanneer men zorgt, dat de insnijding, die in het plaatje
van de canule zit, naar boven wijst.

Als teeken, dat men goed terecht gekomen is, voelt men de uit-
geademde lucht door de canule komen.

Wanneer men zoover is, wordt een zijdepluis, die aan een metaal-
draad bevestigd is, door de canule heen in de trachea gebracht.
Nu schuift men dezen draad zoo ver mogelijk door de canule. Door
de prikkeling, die het zijdepluis op het slijmvlies uitoefent begint
de koe te hoesten en door den draad heen en weer te halen, zorgt
men, dat dit hoesten een keer of tien geschiedt.

Daardoor wordt het sputum in het pluis gehoest, men trekt dit
voorzichtig terug en brengt dit penseeltje in een steriel fleschje,
doet de kurk er op en knipt het stuk metaaldraad, dat er buiten
blijft met een tangetje af.

Voor ieder onderzoek gebruikt men een nieuwe canule. Deze
wordt gesteriliseerd en in een gesloten enveloppe gedaan, klaar
voor het gebruik. De enveloppe mag pas onmiddellijk vóór het
gebruik geopend worden, daar de gesteriliseerde canule anders
besmet zou kunnen worden. De dierenartsen, die het tuberculose-
onderzoek voor onzen dienst verrichten, behoeven deze canules
niet zelf schoon te maken. Zij zenden ze ons vuil terug en wij zor-
gen, dat ze weer, steriel in enveloppen gepakt, komen waar ze
noodig zijn.

De metaaldraden met de penseeltjes er aan, ontvangt men
eveneens steriel in enveloppen verpakt, zoodat het zeker is, dat
door deze methode geen besmetting van de eene koe op de andere
kan plaats vinden.

Tot nu toe hebben wij door deze methode steeds de tuberkel-
bacillen kunnen vinden, terwijl bij negatief resultaat de cavia-
proef, die wij dan instelden, ook negatief was.

Liek (Münch. med. Woch., N. T. v. G., 1928, II, blz. 5017) wijst op het feit
dat in Duitsland de artsen hoe langer hoe meer afhankelijk worden van de zieken-
fondsen. Nog maar 5 % der artsen oefenen geen ziekenfondspraktijk uit. Daarbij
komt, wat overigens nuttig is, dat de ziekenhuizen een steeds grooter aandeel in
de behandeling krijgen. En het volk, tegen alle mogelijkheden verzekerd, is ge-
neigd alle gevaren, kwade kansen en verantwoordelijkheid af te wentelen op den
staat. Beter werkt een stelsel zooals Liek in Amerika zag, waarbij de arbeiders
die gedurende een bepaald tijdsverloop geen ongeval krijgen, een belooning ont-
vangen.

Liek hoopt dat academiese leeraren en onafhankelijke artsen het denkbeeld
van den „vrijen arts" in stand zullen houden.

Volgens officieele berichten (Lancet, N. T. v. G., 1928, II, blz. 5022) zijn in
1927 Engels-Indie 2285 mensen door wilde dieren gedood, en wel 1033 door tij-
gers, 218 door luipaarden, 65 door wolven, 78 door beren, 56 door olifanten, 12
door hyena\'s, 136 door krokodillen, 85 door wilde zwijnen en 41 door jakhalzen.
In hetzelfde jaar werden 25612 wilde dieren door mensen gedood.

Prof. Ahmed Bey en off. v. gezondheid Hudajy Bey zijn bij onderzoekingen
over malleüs aan de Veeartsenijschool te Constantinopel, besmet en aan malleüs
gestorven. (Av. Sanitario, N. T. v. G., 1928, II, blz. 5022).

HET BESMETTELIJK VERWERPEN DER RUNDEREN IN VER-
BAND MET ZIEKTEN VAN DEN MENSCH,¹)

Prof. v. Oijen. Ik heb in de woorden van Dr. v. d. Hoeden een bedekt verwijt
gehoord tegen een commissie uit den Gezondheidsraad, die voorschriften heeft
verzameld, welke bij het winnen van z.g. modelmelk kunnen worden gesteld.
Deze stukken zijn eenige jaren geleden opgesteld, toen er omtrent de door Spreker
geciteerde gevallen nog niets bekend was. De wijze van behandeling van deze
stukken was van dien aard, dat er geen gelegenheid tot amendeering op detail-
punten was. Anders zou een en ander in het laatste jaar hierover ter opname
zijn voorgesteld. Overigens zijn mij verschillende modelbedrijven bekend waar,
van den aanvang af, aandacht aan deze ziekte is geschonken. De agglutinatie-
proef werd bij herhaling verricht met negatief resultaat; besmettelijk verwerpen
kwam in deze stallen, die door eigen aanfok werden aangevuld, niet voor. Men mag
dus wel zeggen, dat er onder die koeien geen bacillendragers voorkomen. De
uitspraak, dat er bij de winning van modelmelk met deze ziekte geen rekening
was gehoudenis dus in haar algemeenheid onjuist.

Dr. van der Hoeden. Het is allerminst mijn bedoeling geweest een bedekt
verwijt te richten tot de Commissie uit den Gezondheidsraad. Ik heb slechts willen
wijzen op een m. i. bestaande leemte. Het is jammer, dat — zooals Prof. v. Oijen
zegt — voor de Commissie niet de gelegenheid heeft open gestaan, door amen-
deering het Ontwerp te voorzien van de gewenschte aanvullingen.

Moge het waar zijn, dat bij de winning van Modelmelk in sommige bedrijven
wel rekening is gehouden met het besmettelijk verwerpen, daarbij dient dan te
worden bedacht, dat het uitgangspunt niet is geweest bescherming van den mensch
voor mogelijke Brucella-besmetting, maar om het bedrijf te vrijwaren voor de
direct uit de infectie voortvloeiende materieele schade.

Op grond van wat ik in mijn voordracht heb gezegd, kan ik mij niet a priori
vereenigen met de opmerking, als zoude kunnen worden volstaan met serum-
onderzoek der koeien. Het komt er immers op aan of de melk Brucella bevat en
het zal nog moeten blijken of de chronische bacillenuitscheiders, waarmede in de
eerste plaats rekening moet worden gehouden, agglutininen in het serum herbergen.

De Heer Veenbaas. Naar aanleiding van een korte beschouwing in de N. R. Ct.
welke haar ontstaan dankte aan de publicatie van Dr. van der Hoeden, zou
ik gaarne het woord hebben. Dr. v. d. Hoeden heeft zich hier in voorzichtige
termen geuit, zoodat ik feitelijk buiten de orde ben als ik naar aanleiding van een
krantenbericht het woord vraag, doch het belang van de zaak noopt mij hiertoe.

Het betreft hier n.m.1. de conclusie, in genoemde courant vet gedrukt, dat
enting met virulente bacillen tegen de infectieuse abortus tot smetstofversprei-
ding met de melk aanleiding zou geven, waardoor gevaar voor de mensch ont-
staan kan. Wij moeten goed bedenken, dat wij op dit oogenblik de enting met
virulent materiaal bij niet drachtig vee, moeilijk kunnen missen, als zijnde feite-
lijk de eenige methode, welke in de bestrijding eenig houvast geeft, daar enting
met gedoode vaccins onvoldoende steun geeft, en tot dusverre het reageeren op
antistoffen geen voldoende zekerheid biedt voor een tijdige isolatie van smet-
stofbronnen, wat hygiënische methodes bemoeilijkt.

Nu moeten wij dit middel niet eerder prijsgeven, dan als wij na nauwgezette
studie tot de ervaring zullen komen, dat hierdoor de gezondheidstoestand van
den mensch inderdaad bedreigd wordt. In dit stadium zijn wij nog niet, zoodat

wij m. i. verstandig doen voorloopig het hoofd koel te houden en geen overhaaste
stappen te ondernemen. Gaarne wil ik erkennen, dat de inleider hedenmiddag
zich onder de grootste mogelijke reserves over deze zaken heeft uitgelaten.

Dr. v. d. Hoeden. Het bericht in de N. R. Ct. neem ik in dezen vorm niet voor
mijn rekening. Ik verwijs den heer V. liever naar het artikel zelf, in het laatst-
verschenen N. Tijdschr. v. Geneesk., waaruit hem dan blijken zal, dat ik niet
deze vérstrekkende conclusies heb getrokken, maar slechts voorzichtig de vraag
heb geopperd, of de enting met levende cultuur mogelijkerwijs van invloed is
geweest. Hoewel het vraagstuk m. i. niet onbelangrijk is, ontbreken nog de noodige
gegevens, om een beslist oordeel te wettigen, of de mogelijke gevaren aan deze
wijze van enting verbonden, groot genoeg zijn om de vermeende voordeelen te
overstemmen.

Prof. de Blieck. Ik breng hulde aan de onderzoekingen en de resultaten ervan
van Dr. van der Hoeden. Zij bewijzen wederom opnieuw, dat bij de bestrijding
van ziekten van den mensch de hulp van den dierenarts onmisbaar is. Dank zij
de werkzaamheid van den dierenarts Dr. v. d. Hoeden aan het Centraal Labo-
ratorium voor de Volksgezondheid, zijn de ziektegevallen van Bacillus abortus-
Bang-infectie bij den mensch in ons land onderkend. Wat betreft het gevaar van
levende cultuurinjecties bij runderen, ter immunisatie dezer dieren, met het oog op
de gezondheid van den mensch, merk ik op, dat dit gevaar wel degelijk bestaat. Veel
grooter bovendien ishet gevaar, dat door dezelevende culturen de abortus bij het rund
in ons land inplaats van bestreden, verspreid wordt. Wanneer de Heer Veenbaas
opmerkt, dat wij bij de bestrijding van den abortus van het rund alleen gebruik
maken van levende cultuurinjecties naast hygiënische maatregelen, ben ik van
meening, dat mede door het onderzoek van Dr. v. d. Hoeden de noodzakelijk-
heid is aangetoond, dat, meer dan tot heden geschiedt, gelden worden beschik-
baar gesteld om naar een betere en minder gevaarlijke immunisatie te zoeken.
De Maatschappij voor Diergeneeskunde kan haar steun hierbij verleenen door
de Regeering opmerkzaam te maken op de hygiënische beteekenis voor den mensch
en de groote oeconomische beteekenis voor onzen veestapel van dergelijke weten-
schappelijke onderzoekingen.

In de voetnoot op blz. 1070 van mijn artikel over „het besmettelijk verwer-
pen ... . enz." (Tijdschr. v. Diergeneeskunde, 1928, No. 21), is abusievelijk te
lezen, dat de heer Frenkel, op grond van de bestudeerde histologische prae-
paraten, evenals ik, de meening zou zijn toegedaan, dat de cotyledone vertoonde
infiltraatcellen en de typische bacteriênhoopen, gedeeltelijk in de epitheelcellen
en daarbuiten.

Dr. Frenkel verzoekt mij mede te deelen, dat hij, hoewel deze zienswijze mo-
gelijk achtende, zich nog geen meening over de interpretatie der histologische
en eventueele bacterioscopische bevindingen gevormd heeft, aangezien hij slechts
tot een oppervlakkige kennisneming van enkele der praeparaten in de gelegenheid
is geweest. Van der Hoeden.

Notulen van de 73^ste Algemeene Vergadering, gehouden op
Vrijdag 12 en Zaterdag 13 October te Utrecht.
Vrijdag 12 October des avonds 8 uur.

Aanwezig het Hoofdbestuur, de navolgende afgevaardigden, gerechtigd het
aantal stemmen uit te brengen achter hunne namen vermeld :

Afd, Friesland, S. Kingma (23) ; Afd. Groningen-Drente, H. A. Kroes (29) ;
Afd. Gelderland-Overijsel, P. J. de Jong (36),; Afd. Utrecht, Prof. C. F. van
Oyen (27) ; Afd. Noord-Holland, F. M. de Leur (30) ; Afd. Zuid-Holland, Dr.
IJ. M. Kramer (22) ■ Afd. Noord-Brabant J. van Kirch (16), ;Afd. Limburg B.
J. J Versélewel de Wit Hamer (25) ; Afd. Zeeland, J. M. Willemsen (16) ; bene-
vens 41 andere leden.

Voorzitter. Ik heet U allen hartelijk welkom, inzonderheid de afgevaardigden der
afdeelingen en onze met verlof hier te lande vertoevende Indische collega\'s Dr.
Kok en Dr. Witjens. Aan de orde is de verkiezing van een Secretaris van het
Hoofdbestuur, ik verzoek de heeren de Leur en Kroes het stembureau te willen
vormen. De Heer Kroes deelde mede, dat Dr. H. A. Vermeulen met 181 stem-
men is herkozen. De herbenoemde aanvaardt het hernieuwde blijk van vertrouwen
gaarne.

Het lid van de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde Prof. C. F.
v. Oyen, benevens het lid van de notulencommissie, de heer L. J. Hoogkamer
werden bij acclamatie herbenoemd.

Op de in het Tijdschrift verschenen verslagen van den toestand der Maatschappij
en hare geldmiddelen, van het v. FsvELDfonds, het Ondersteuningsfonds, het
R.fonds en het Prof. Dr. D. A. de JoNGfonds werden geen aanmerkingen gemaakt.

De penningmeester van het H.B. de heer v. d. Burg : Dit bedrag is geraamd,
verleden jaar bedroegen de incassokosten / 43.—-.

Voorzitter. Aan de orde is het voorstel van het H.B. ,,De Algemeene Vergade-
ring drage het Hoofdbestuur op eene commissie te benoemen, die zich desgewenscht
juridisch kan doen voorlichten, tot het ontwerpen van voorstellen betreffende
eene herziening eventueel aanvulling van de Statuten en het Huishoudelijk Regle-
ment der Maatschappij". De toelichting leert U, dat het H.B. slechts richtlijnen
aangeeft, het is niet kunnen komen met scherp omschreven voorstellen, omdat
voor een reorganisatie van zóó wijde strekking eerst de overtuiging moest ver-
kregen worden, dat de Algemeene Vergadering zich met de grondbeginselen ervan
kan vereenigen. Thans geef ik het woord aan den afgevaardigde van de Afd.
Friesland.

De Heer Kingma. De Afd. Friesland vereenigt zich met de toelichting van het
H B. ; zij behoudt nader oordeel voor, tot na het verschijnen van het rapport der
te benoemen commissie.

De heer Kroes, afd. Groningen-Drente. In onze Afd. is door Dr. v. d. Kamp
de opmerking gemaakt, dat het H.B. een aanmerkelijke uitbreiding geven wil
aan de oorspronkelijke plannen. Men vreest, dat hier te veel hooi op de vork ge-
nomen wordt. Onze Afd. had voorgesteld, dat onze Maatschappij, qua coöperatie,
den enkeling zou steunen tegenover besturen en organisaties en in de bres zou
springen bij willekeurige handelingen van overheden. Volgens de toelichting van
het H.B. zouden wij via Commissies voor beroepsbelangen tot intercollegiale
rechtspraak moeten komen. Dit standpunt wordt niet afgekeurd, maar naar ons
oordeel mag het oorspronkelijk voorstel in geen geval in verdrukking komen. Ook
in ons voorstel was niet alleen sprake van materieele belangen en na de inleiding
van den afgevaardigde van Gelderland-Overijsel over „Idealisme en werkelijk-
heid", waarin deze enkele wonde plekken aanwees, welke het aanzien en het welzijn

van onzen stand schaden, is de behoefte aan reorganisatie zeer gevoeld. De te
benoemen commissie mag niet aan banden worden gelegd, zij moet, met in acht-
neming van de finantieele draagkracht der Maatschappij, zóóveel wijzigingen,
welke onzen stand ten goede kunnen komen als mogelijk is, kunnen aanbrengen.
Jammer, dat wij met ons reglementeeren ook het studentenleven niet kunnen be-
invloeden ; daar toch moet de grondslag gelegd worden voor latere collegiale
samenleving. In den studietijd moeten door den omgang met de studenten der
verschillende faculteiten goede vormen en een savoir vivre worden gegrondvest,
waardoor een gepast gevoel van eigenwaarde en een natuurlijken aandrang ont-
staat zich in de maatschappij een omgang te kiezen met standwaardigen. Het
corpslidmaatschap is aan de bereiking van dit goede doel, m. i. meer bevorderlijk
dan het nihilisme. Dit alles kan helaas niet in onze reglementen worden vastgelegd,
evenmin kan worden gereglementeerd de machtige invloed bij het onderwijs uit-
gaande van de hoogleeraren, op de studenten. De Afd. heeft mij een vrij mandaat
gegeven, moge het aannemen van het aanhangige voorstel zoowel onze materieele
als onze idcele belangen ten goede komen.

De heer P. J. de Jong, afd. Gelderland-Overijsel. Onze Afd. is vóór het voorstel
van het H.B. Persoonlijk vraag ik mij af of de behandeling van de voorgestelde
reorganisatie aan de benoeming van de commissie niet vóóraf moet gaan. Er kun-
nen toch wijzigingen voorgesteld worden waarmede de commissie rekening moet
houden.

De Voorzitter. De te benoemen commissie moet de richtlijnen bestudeeren welke
in de toelichting van het H.B. zijn aangegeven ; zij is er evenwel volstrekt niet
aan gebonden en kan in haar rapport desgewenscht een geheel ander systeem
uitwerken.

Prof. v. Oyen. De Afd. Utrecht is met algemeene stemmen vóór het voorstel
van het H.B.

De heer de Leur, afd. N.-Holland. Onze Afd. is vóór het benoemen van eene
commissie tot wijziging van Statuten c-n Reglement. Zij is van meening, dat de
gegeven toelichting achterwege had moeten blijven, aangezien zij verwarring
stichten kan. De Afd. N.-Holland acht het in de eerste plaats gewenscht, dat óf
het hoofdbestuur dan wel één persoon wordt aangewezen, die steeds gereed moet
zijn advies te geven of handelend op te treden. Moeten spoedeischende gevallen
over een commissie van beroepsbelangen gaan, dan bestaat de kans dat incn
te laat komt. Het H.B. of zijn vertegenwoordiger moet achter iedcren enkeling
staan. Ik verzoek de commissie met dezen wensch van N.-Holland rekening te
houden.

De Voorzitter. Het H.B heeft in zijn toelichting zijn meening gegeven, welke
evenals den wensch van uwe Afd. door de te benoemen Commissie zal worden
bestudeerd.

De heer de Leur. Wij wenschen dat ieder lid van de Maatschappij verzekerd
is van steun, als zulks noodig is.

De Voorzitter. Die steun is nimmer geweigerd, ik meen, dat U dat persoonlijk
ervaren heeft.

Dr. Kramer. De Afd. Z.-Holland is vóór het voorstel van het H.B. Zij vraagt
zich af of eventueel opgelegde straffen steeds zullen kunnen worden uitgevoerd?

De heer Joan Kirch, afd. N.-Braband. Onze Afd. ondersteunt het voorstel
van het H.B.

De heer Yersélewel de Wit Hamer, afd. Limburg. Ook onze Afd. is er voor,
zij dringt op spoed aan.

De heer Willemsen In beginsel is de afd. Zeeland vóór het voorstel. Zij zou
het betreuren als onze Maatschappij geheel den weg van een vakvereeniging uit
zou gaan. De commissie moet haar taak zoo breed mogelijk opvatten en zich niet
gebonden achten aan de toelichting van het H.B.

De Voorzitter. De Commissie heeft algeheele vrijheid. Wie van de aanwezige
stemgerechtigde leden verlangt nu het woord?

Dr. Overbeek. Wat het H.B. voorstelt is van zeer verre strekking, ik gevoel
meer voor het eenvoudige voorstel van Groningen-Drente van verleden jaar.
Zoo mogelijk zag ik het liefst bescheiden maatregelen genomen, zonder dat de
Statuten gewijzigd zouden behoeven te worden.

In stemming gebracht wordt het voorstel van het H.B. met algemeene stemmen
aangenomen.

De Voorzitter. Ik stel iedere Afd. in de gelegenheid candidaten te noemen voor
het lidmaatschap van de commissie, onder uitnoodiging, vóór 13 Nov. a.s. de
opgave daarvan aan den Secretaris van het Hoofdbestuur in te zenden. Zij zal
bestaan uit vijf leden.

De Heer \'t Hooft, fk acht het beter dat de Secretaris een oproep plaatst in
het Tijdschrift, dan kan ieder belangstellende namen noemen.

De Voorzitter. Ik heb er geen bezwaar in, dat het H.B. de commissie benoemt.
Aldus wordt besloten.

Het voorstel van de Afd. Gelderland-Overijsel is thans aan de orde. De Afd.
stelt voor art. 25 van het Huishoudelijk Reglement te wijzigen als volgt : ,,Ter
voldoening van art. 18 der Statuten wordt vastgesteld, dat de Algemeene Ver-
gadering gehouden zal worden in de 2e helft van het jaar, in een gemeente nader
door het H.B. aan te wijzen".

Het H.B. staat niet afwijzend tegenover dit voorstel, als de Algemeene Ver-
gadering het aanneemt zal het het op de meest loyale wijze uitgevoerd worden.
Toch gevoel ik mij verplicht op enkele zaken te wijzen. Het is jaren lang de bizon-
dere wensch van practici geweest om onze jaarlijksche bijeenkomst in de eerste
helft van de maand Octobtr te houden. Ik vrees, dat het bezoek er niet op zal
vooruitgaan als wij telkenjare in een andere plaats bijeenkomen. Men vergelijkt
onze Maatschappij zoo gaarne met andere corporaties, maar men moet niet het uit
oog verliezen, dat onze leden aan tijd gebonden zijn. Wanneer er feestelijkheden
bij komen wordt de duur der vergadering verlengd. Ik geef thans het woord aan
den afgevaardigde van de Afd. Gelderland-Overijsel.

De Heer P. J. de Jong. De argumenten welke onze Afd. vóór het voorstel naar
voren brengt zijn voldoende in de toelichting weergegeven. Wij wenschcn alleen
een andere regeling en laten het van omstandigheden afhangen of de duur der
Vergadering al dan niet zal worden verlengd. Ik herinner mij dat oudere collega\'s
de vroegere algemeene vergaderingen feestdagen hebben genoemd, toen was er
tijd en gelegenheid, na het afdoen der werkzaamheden, gezellig bijeen te zijn. Nu
zijn de programma\'s overladen, voor morgen zijn er niet minder dan zeven sprekers,
de gedachtenwisseling komt in de knel en er blijft geen tijd over, elkander te ont-
moeten en gezellig samen te zijn.

De Voorzitter. Ik gevoel veel voor verschillende van uwe argumenten. Het over-
laden zijn van het programma is aan toevallige omstandigheden te wijten. Het
programma was reeds vastgesteld, toen het in hooge mate wenschclijk bleek ook
Dr. v. d. Hoeden en Prof. de Blieck over zeer actueelc onderwerpen te hooren.
Wij kunnen in belangrijke mate aan uwe verlangens tegemoet komen, door voor-
taan het verloop van deAlg. Vergaderingen te wijzigen. Het H .B. is bereid de huis-
houdelijke vergaderingen in de toekomst op Vrijdag middag te doen plaats vinden
en daarna den gemeenschappelijken maaltijd, zoodat de Zaterdag geheel vrij komt
voor het wetenschappelijk gedeelte.

Prof. Wester. Als te veel sprekers zich aanmelden moeten er enkele teleurge-
steld worden.

De Voorzitter. Op de aangegeven wijze zal als regel wel aan aller wensch vol-
daan kunnen worden.

De Heer Kingma, afd. Friesland. Onze Afd. is met op twee na algemeene stem-
men vóór het voorstel Gelder],-Overijsel. Zij zal het zeer op prijs stellen de Alge-
meene Vergadering te ontvangen. Ik sympathiseer met Uw voorstel tot wijziging
van de werkzaamheden.

De Heer Kroes, afd. Groningen-Drente. In onze Afd. waren de meeningen ver-
deeld. Voor eene officieele ontvangst gevoelt men niets. Ik breng 6 stemmen voor
en 20 tegen het voorstel uit.

Prof. v. Oven*. De Afd. Utrecht is met 27 stemmen vóór het voorstel Gelderland-
Overijsel. Ook wij gevoelen niets voor een officieele ontvangst. De door U voorge-
stelde regeling juichen wij toe, als de omstandigheden het mogelijk maken zou
ook op Vrijdag een wetenschappelijke voordracht gehouden kunnen worden.

De Heer de Leur. De Afd. N.-Holland is met 8 stemmen vóór en met 22 stem-
men tegen het voorstel G. O.

De Heer J. Kirch, Afd. N.-Brabant. Elf stemmen tegen en vijf voor. Onze af-
deelingskas zou zich niet de weelde kunnen veroorloven een Alg. Vergadering te
ontvangen.

De heer Versélewel de Wit Hamer. De afd. Limburg brengt 25 stemmen
uit tegen het voorstel G. O. Zij wenscht aan het H. B. over te laten te bepalen
waar de Alg. Vergaderingen gehouden zullen worden, met dien verstande, dat
Utrecht regel moet blijven.

De heer Willemsen. De Afd. Zeeland is het met G.-O. eens, dathetonpractisch
is reeds een jaar te voren te bepalen waar zal worden vergaderd, daarom moet de
plaatsbepaling bij het H.B. berusten. De Afd. kan zich ook niet vereenigen met
de toelichting van G.-O.

De heer P. J. de Jong. Het voorstel kan niet van de toelichting worden los-
gemaakt, naar mijn meening is Zeeland tegen het voorstel.

Dr. Overbeek. De toelichting van het voorstel is onvoldoende, de voorgestelde
reglementswijziging juist, deze kan door de commissie voor de reglementsherziening
overgenomen worden.

De heer \'t Hooft. Dat is niet de bedoeling van de Afd. G.-O., voorstel en toe-
lichting zijn één.

Prof. Wester. Ik ben tegen het voorstel als het niet van de toelichting kan
worden gescheiden, ik ben vóór de reglementswijziging.

Prof. Bakker. De bedoeling van G.-O. is, dat als regel de Algemeene Vergade-
ring niet in Utrecht gehouden worden zal, wordt dit voorstel niet aangenomen
dan kunnen, staande de vergadering, drie Afdeelingen een nieuw voorstel indie-
nen, de wijziging van art. 25 betreffende.

In stemming gebracht wordt het voorstel Gelderland-Overijsel verworpen met
127 tegen en 110 stemmen vóór.

De heer P. J. de Jong. Namens de Afdeelingen Zeeland, Limburg en Gelderland-
Overijsel dien ik thans het voorstel in tot wijziging van art. 25. Wordt met alge-
meene stemmen aangenomen.

Voorzitter. Wij zullen nu onze beraadslagingen voortzetten in een besloten
vergadering, ik verzoek daarom de pers de zaal te verlaten.

Voorzitter. Ik wensch de gedachtenwisseling te openen over de kwestie, opge-
worpen door de pluimvee-organisaties, in verband met de pullorumbestrijding.
De Voorzitter van de Algemeene Ned. Pluimveefokkersvereeniging heeft den
steun verzocht van het H.B. om het tarief van het bloedtappen te stellen op 7^ ct.
per kip. Hij kwam op dit bedrag, omdat de totaalonkosten van het onderzoek
niet meer kunnen bedragen dan 15 ct. per kip en hiervan de kosten van ring a 3^
ct. en van controle a 5 ct. per stuk afmoeten. Ik heb hem geantwoord, dat de
Maatschappij zich niet met tarieven bemoeit, maar dat ik overtuigd ben van
het groote belang van samenwerking tusschen dierenartsen en pluimveefokkers
en daarom mij bereid verklaarde de meeningen van de verschillende afdeelingen
in te winnen. De ingekomen antwoorden nu laten geen conclusie toe, daarom
breng ik de kwestie nü in bespreking. Alvorens aan de afgevaardigden het woord

te verleenen wil ik als mijn meening zeggen, dat een beslissing ernstige overweging
verd\'ent ; het geldt een belangrijke zaak van wijde strekking, waarvoor wij ons,
als het moet, opofferingen getroosten moeten. De organisaties zijn bereid tegen
het voorgestelde tarief uitsluitend door dierenartsen bloed te laten aftappen,
gaat dit in handen van Ieeken over, dan moet men bedenken, dat het onderzoek
er onder zal lijden en het uiterst moeillijk zal vallen weer te veroveren wat ver-
loren is. Laat ons daarom trachten tot overeenstemming te komen.

De heer J. Slager. Ik vind het jammer dat Dr. te Hennepe niet aanwezig
kon zijn ; in onze afdeelingsvergadering heeft hij gezegd, dat de Voorzitter van
de A. N. P. V. niet de meening van de Commissie heeft verkondigd, die Commissie
heeft géén tarief van et. voorgesteld, maar gezegd, dat 10 ct. kan worden be-
rekend ; het gaat toch niet alleen om bloedtappen, maar ook om inpakken en
verzenden. De R. S. I. verricht het onderzoek kosteloos.

De heer P. J. de Jong. Hoeveel kippen kunnen in een uur worden behandeld,
als men geoefend is ? Ik heb eenmaal op een afstand van 2 uur 300 kippen
behandeld, 30 per uur, tegen 10 ct. per stuk, dat is toch geen honorarium !

De Heer Hoogland, Barneveld. Verleden jaar heb ik zonder reclame 20 ct. per
kip berekend ; het is tijdroovend werk en de andere praktijk lijdt er door. Wij
mogen geen genoegen nemen met het tarief van 7A ct.

De Heer de Leur. Wij moeten eerst onderzoeken of de berekening van den
Voorzitter van de A. N. P. V. al dan niet juist is. Men moet over geschoold hulp-
personeel beschikken, anders gaat er veel te veel tijd mee heen.

De heer Kingma. In Friesland is de pullorumbestrijding nog niet van beteeke-
nis ; 0111 het goede doel te steunen neemt men voorloopig genoegen met het tarief
van 7J ct.

De heer Kroes. In de Afd. Groningen-Drente vindt men 10 ct. nog te weinig,
daar wil men liever gratis bloed afnemen dan voor 7J ct.

Prof. v. Oyen. Utrecht evenzeer, men is daar beslist tegen het ct. tarief.
Ook wordt het tarief van 10 ct. onder voorbehoud aanvaard, verband houdende
met de grootte van koppels en af te leggen afstanden.

Dr. Kramer. De Afd. Z.-Holland heeft het voorstel van den Voorzitter der
A. N. P. V. als een ultimatum beschouwd. Behoudens voor kleine koppels en bij
te groote afstanden is men vóór het ct. tarief.

De heer J. Kirch. Noord-Brabant aanvaardt liet tarief van 7 J cent voor koppels
van minstens 150 stuks.

De heer Verséelwel de Wit Hamer. Het voorgestelde tarief heeft in de
Afd. Limburg bevreemding gewekt ; in verschillende pluimveebladen is het tarief
van 10 ct. vermeld. Onze leden zijn algemeen van gevoelen, dat van dit laatste
tarief niet kan worden afgeweken

De heer Willemsen. Om bekende redenen willen de leden van de Afd. Zeeland
voorloopig het ct. tarief toestaan. Later moet het op 10 ct. komen.

Prof. Wester. Een jong collega heeft mij gezegd, dat met geoefend personeel
per uur 70—80 kippen behandeld kunnen worden.

Prof. de Blieck. Inderdaad bestaat het ultimatum. De organisaties staan op
het standpunt dat zij zelf kunnen bloedtappen en agglutineeren. In Amerika
en in Engeland gaat de pullorumbestrijding buiten de dierenartsen om. Toch
moet ik waarschuwen tegen het te lage tarief. De dierenarts moet het werk zelf
doen en goed doen ; ik ben bang voor slordigheid als het aantal te behandelen
kippen per uur wordt opgedreven. Met goede hulp kunnen m. i. 40 kippen per
uur getapt worden. Ik acht het nuttig nog eens met den Voorzitter van de A. N.
P. V. te overleggen, het 10 ets-tarief zal dan geen bezwaar ondervinden ; echter

dan „zonder voorbehoud". Voorloopig komen alleen de fokkerijen en de broede-
rijen aan de beurt, minder dan 100 stuks komen hierbij niet voor. De Vergadering
stelt het 10 ets-tarief vast.

Prof. Bakker. Wanneer opnieuw een onderhoud met den Voorzitter van de
A. N. P. V. plaats heeft, acht ik het noodig, dat dit onderhoud bij de pullorum-
commissie bevestigd wordt.

De Voorzitter. Het verheugt mij in hooge mate dat wij het voor-
recht hebben heden den president-curator in ons midden te zien ;
ook den Voorzitter en den Secretaris van de Veeartsenij kundige
Faculteit, alsmede de Indische collega\'s met verlof hier te lande,
die onze bijeenkomst met hunne tegenwoordigheid vereeren, heet
ik hartelijk welkom. De aangekondigde voordracht van Prof.
Krediet gaat niet door. Prof. Krediet is zeer ernstig ongesteld
geweest, gelukkig is hij thans op goeden weg van beterschap. Wij
wenschen hem van harte een voorspoedig herstel toe. De buiten-
gewone belangstelling getuigt ervan, dat het programma van de
wetenschappelijke voordrachten veler aandacht getrokken heeft.
Ik zal dus uw geduld niet lang op de proef stellen en vraag daarom
nu gehoor voor mijn kort woord van inleiding.

Vergun mij, alvorens tot de wetenschappelijke voordrachten
dezer vergadering over te gaan, een oogenblik Uwe aandacht
te vragen voor het spreken van een enkel woord, waarmede ik
U allen, die van heinde en verre hierheen zijt gekomen, tege-
lijk een hartelijk welkom wensch toe te roepen.

Ge zult heden aan verschillende onderwerpen Uwe aandacht
kunnen wijden, waarvan het mcerendeel uitsluitend uit we-
tenschappelijk oogpunt van belang is, maar ook zal ditmaal
een der sprekers U zijne meening doen hooren over een zaak
van meer maatschappelijk belang, welke zeer zeker Uwe over-
denking ten volle waard is.

Misschien zijn er onder U, die onder de drukten van het
dagelijksche leven de ethiek in de diergeneeskunde wel eens
voor een oogenblik uit hun gezichtskring hebben zien ver-
dwijnen, doch zonder twijfel moet dit punt toch telken male
weer in hun gedachtenkring teruggekomen zijn, omdat in den
strijd om het bestaan, die door allen in meerdere of mindere
mate moet worden gevoerd, voortdurend gevaar van botsin-
gen met dit beginsel ontweken moet worden. Dat dit niet altijd
even gemakkelijk is weten zij het beste voor wie den bestaans-
strijd het moeilijkst is en dit moet dan ook voor hen, die aan
die verleiding in veel mindere mate zijn blootgesteld een reden

Vrijdag 12 en Zaterdag 13 October 1928 in de groote Concertzaal
van het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

3. Mededeelingen van het Hoofdbestuur. Op 31 December 1928
treden af de afgevaardigden van de Afdeelingen Gelderland-
Overijssel, Noord-Holland en Noord-Brabant, de H.H. A.
van Heusden, K. Schuytemaker en P. J. \'t Hooft; van
deze zijn de beide eerste wel en is de laatste niet herkiesbaar.

5. Verslag van den toestand der Maatschappij, van haar geld-
middelen, van het v. EsvELD-fonds, het Ondersteunings-
fonds, het R.-fonds en het Prof. Dr. D. A. de JoNG-fonds.

6. Begrooting voor het jaar 1929. De ontwerpbegrooting is in
deze aflevering van het Tijdschrift opgenomen.

De 72ste Algemeene Vergadering heeft de wenschelijkheid uitgesproken, dat
de Mij. voor Diergeneeskunde meer dan tot dusver zal optreden ten behoeve van
de maatschappelijke belangen harer leden tegenover bestuurslichamen en orga-
nisaties en heeft het H.B. opgedragen aan de e.k. Algemeene Veragdering voor-
stellen te doen ter zooveel mogelijke bevrediging van deze uitgesproken wensche-
lijkheid. Het H.B. is van oordeel, dat deze taak niet naar behooren kan worden
vervuld, dan nadat zekere waarborgen zijn verkregen van de leden zelf. Wanneer
de Maatschappij zich verplicht intensiever de maatschappelijke belangen der
dierenartsen en van hunnen stand te behartigen, b.v. door het instellen in iedere
afdeeling van een Commissie voor Beroepsbelangen, die o.m. hare bemoeiingen

1 ) De volmachten der Afgevaardigden, ingericht volgens art. 26 van het Huis-
houdelijk Reglement, behooren vóór den aanvang der vergadering bij den Secre-
aris te zijn ingediend.

Dergelijke bepalingen zouden vastgelegd moeten worden in „Algemeen Bin-
dende Besluiten\'.

Wij noemen de medewerking aan het tot stand komen van veterinaire wetten,
algemeene principes inzake bestrijding van tuberculose onder dieren, overeen-
komsten met veeverzekeringsmaatschappijen, enz.

Het H. B. acht zich niet het aangewezen lichaam veterinair-maatschappelijke
toestanden en vermeende misstanden met eëh plaatselijk karakter te beoordeelen en
meent, dat de behartiging dezer aangelegenheden aan iedere Afdeeling afzonderlijk
behoort te worden opgedragen b.v. aan een Commissie voor Beroepsbelangen.
Daar deze beroepsbelangen tot dusver gewestelijk meer of minder zorgvuldig door
het Afdeelingsbestuur worden behartigd, zal de taak dezer Commissie reglementair
vastgesteld moeten worden. Door het optreden van een Commissie voor Beroeps-
belangen in iedere Afdeeling kan aan het behartigen van maatschappelijke be-
langen de gewenschte locale uitbreiding worden gegeven.

Nochtans dient er voor te worden gewaakt, dat een actie eener C. v. B. geen
afbreuk kan doen aan eenige algemeene actie der Maatschappij over eenzelfde
onderwerp.

Voor het bevorderen van waardeering voor den veterinairen stand als een van
personen met academische vorming, is het instellen eener intercollegiale recht-
spraak een dwingende eisch des tijds. Wij herinneren aan het streven in dit op-
zicht door medici, tandartsen en vroedvrouwen en hoe, inzonderheid in den laat-
sten tijd, van gezaghebbende zijde artikelen in de pers zijn verschenen over het
„nobile officium" der advocaten. Het H. B. acht ons corps te klein om deze inter-
collegiale rechtspraak ook aan afdeelingscommissiën op te dragen. Bij geschillen
tusschen collegae onderling of tusschen een collega en een niet-dierenarts of orga-
nisatie zou al spoedig, naar de meening van buitenstaanders, het persoonlijk belang
van een of meer leden eener gewestelijke commissie afbreuk kunnen doen aan de
onpartijdigheid der uitspraak, Ook zou het practische moeilijkheden met zich
kunnen brengen, binnen den vaak kleinen kring eener Afdeelingsvergadering per-
sonen te vinden, die zich beschikbaar willen stellen de zeer verantwoordelijke taak
op de schouders te nemen van uitspraken te doen over geschillen, waarin hunne
mede-afdeelingsleden zijn betrokken. Het H. B. meent bovendien dat het rcspect
voor eene beslissing eener zorgvuldig gekozen Algemeene Commissie voor alle
Maatschappij leden grooter zal zijn.

Het zal wenschelijk zijn dat klachten door collegae worden ingediend via een
Afdeelingsbestuur of een Commissie voor Beroepsbelangen, opdat de Algemeene
Commissie niet worde lastiggevallen met kleine geschillen, welke door de Afdeelings-
besturen ev. Commissie door betere bekendheid met personen en toestanden wel-
licht eerder tot genoegen van beide p. rtijen in der minne kunnen worden ge-
schikt.

Gelukt een dergelijke schikking niet ten genoegen van beide partijen dan zal de
Algemeene Commissie de klacht in behandeling moeten nemen.

Ook moet onder oogen worden gezien de eventueele wenschelijkheid van een
hooger beroep van een uitspraak b.v. binnen een bepaalden termijn, bij het Dage-
lijksch Bestuur der Mij. v. D.

Ter voldoening van art. 18 der statuten wordt vastgesteld,
dat de Algemeene Vergadering gehouden zal worden in de 2de
helft van het jaar in een gemeente, nader door het H. B. aan
te wijzen.

Ten slotte zullen door een minder gebonden regeling de vergaderingen samen
kunnen vallen met bizondere gebeurtenissen, als tentoonstellingen, congressen
enz.

Een bezwaar, vooral t. o. z. van het laatste argument zal zijn, dat volgens het
reglement, de plaats van de algemeene vergadering reeds een jaar te voren be-
paald moet worden.

Het Hoofdbestuur vreest dat liet bezoek aan de Algemeene Vergadering sterk
zal verminderen, wanneer deze gehouden zal worden buite-n l\'trucht. Wil men
een officieele ontvangst en eventueel enkele andere feestelijkheden aan ele Ver-
gadering verbinden, dan zal het aanstonds onmogelijk blijken deze te honden in
een avond, een morgen en een middag De overgroote meerdert» id der bczoekcr.-
onzer Vergadering kan thans den geheelen Vrijdagmorgen nog hare bezighedi n
verrichten, terwijl men des Zaterdagavonds weer thuis kan zijn. De voorgestelde
wijziging zal door de verlenging der vergadering als regel van den bezoeke r een
afwezigheid van drie volle dagen uit zijne werkzaamheden vragen en het is vooral
daardoor dat het Hoofdbestuur een zeer verminderd bezoek der vergaelering
vreest. Intusschen wenscht het Hoofdbestuur geen afwijzend prae-advies uit te-
brengen, doch het zal bij mogelijke- aanneming van het voorstel de uitvoering
er van zijn volle medewerking verlecnen.

4. Dr. J. van der Hoeden: ,,Het besmettelijk verwerpen der
runderen in verband met ziekten bij den mensch".

Zij, die wenschen deel te nemen aan den gemeenschappelijken maaltijd in het
Jaarbeursrestaurant op 13 October des namiddags 6 uur, worden verzocht de
dinerlijst, ter vergadering aanwezig, vóór 12 uur v.m. te teekenen.

/ 13115 —

5°
100
650 —

Memor ie

Zaalhuur voor vergaderingen / 150.—
Verdere onkosten voor ver-
gaderingen................ - 75.—

f 9000
650

- 1350

500

225

- 150

200
70-
700 -
671
Memor ie
249\' —

/ 13915 —

zijn, niet te spoedig tot veroordeeling over te gaan, maar te
trachten door goeden raad en voortdurende opwekking, de
het spoor bijster geraakten, weer op den goeden weg te brengen.

Dat de behoefte aan leiding en steun te dezen opzichte meer
algemeen gevoeld wordt en hoe langer hoe krachtiger zich naar
voren dringt is bewezen door het voorstel van de Afdeeling
Groningen-Drente, dat in de gisteren avond gehouden ver-
gadering behandeld is geworden. Wij verwachten van de uit-
werking van dit voorstel veel goeds, ik wil er echter voor
waarschuwen niet al te optimistisch te zijn en geen enkel
oogenblik te vergeten, dat papier slechts papier blijft, wanneer
niet de ernstige individueele wil bestaat om de op dat papier
vermelde voorschriften te volgen.

Wij moeten erkennen, dat in onze kringen veel gezondigd
wordt tegen de diergeneeskundige ethiek. Het is meer dan
treurig te ervaren, dat collega\'s zich niet houden aan tarieven,
door onderling overleg saamgesteld en door handteekening
bekrachtigd. Ik begrijp heel goed, dat de toestanden sterk
gewijzigd zijn ; de uitgestrekte praktijken van vroeger zijn
in tal van stukken uiteengevallen, waardoor de bestaansstrijd
er niet gemakkelijker op geworden is, maar aan degelijke, ka-
meraadschappelijke samenwerking mag nimmer getornd wor-
den. Wanneer men zich de vraag stelt, of ter ontkoming aan
de moeilijkheden, welke voor velen onmiskenbaar bestaan, wel
den juisten weg wordt gevolgd, dan zal men herhaaldelijk
tot het antwoord moeten komen, dat dit helaas niet het geval
is. Niemand zal het kunnen veroordeelen, dat men zijn in-
komsten, wanneer deze uit de dagelijksche praktijk als anders-
zins niet voldoende voor het onderhoud zijn, langs anderen
weg tracht te verbeteren, maar de wijze waarop dit geschiedt
moet den toets der kritiek kunnen doorstaan. Wanneer daarbij
echter uitsluitend het persoonlijk belang wordt beoogd en te-
gelijk het algemeen belang wordt geschaad dan kan dit niet
streng genoeg worden afgekeurd en bestreden. Ik heb hier
in het bizonder het oog op de medewerking aan vakbladen voor
landbouw en aanverwante bedrijven, waarin den belangheb-
bende leeken allerlei raadgevingen voor de behandeling van
hunne zieke dieren worden gegeven, zelfs in den vorm van
recepten tegen bepaalde ziekten, welke handelingen er natuur-
lijk toe medewerken den dierenarts zooveel mogelijk buitens-
huis te houden. Dit kwaad is zelfs zóó ver doorgedrongen, dat
in een van onze Afdeelingen de vraag werd gesteld, op welke
wijze hieraan een einde zou kunnen worden gemaakt? Het
antwoord daarop is niet gemakkelijk, omdat alleen de schrijvers
zeiven hier verbetering kunnen brengen. Zij behooren zich
rekenschap te geven van de gevolgen hunner geschriften, niet

slechts voor zich zelf maar vooral ook voor hunne collega\'s
en voor onzen stand in het algemeen. Ik zou dan ook bedoelde
schrijvers ernstig op het hart willen drukken zich te bepalen
tot algemeene wenken en raadgevingen op hygiënisch en
ander gebied, waarop zonder twijfel veel nut door hen kan
worden gesticht, doch zich te onthouden van omschrijving van
ziekten en hare behandeling in leeke-bladen, waardoor zij de
kwakzalverij bevorderen en hun stand onnoemelijk benadeelen.

Ik noemde daar de kwakzalverij en denk daarbij aan het
vreemde feit dat deze kanker in stede van te verdwijnen hoe
langer hoe meer opbloeit en dit ondanks wettelijk verbod !
Het schijnt wel dat vervolging wegens overtreding der Wet
uiterst moeilijk kan worden ingesteld ; ware dit anders, dan
zouden immers een veel grooter aantal processen-verbaal wor-
den opgemaakt. Herhaalde malen is o. a. in de Afd. Zuid-
Holland de vraag gesteld, of er geen einde kan komen aan
dezen misstand en of het Hoofdbestuur wilde aandringen bij
de bevoegde machten om dezen Augiusstal te zuiveren.

Wij waren echter niet bij machte de middelen aan te geven,
welke door overheidsmaatregelen zouden kunnen worden in-
gevoerd en kwamen daarom steeds terug op hetzelfde stand-
punt nl. dat slechts eendrachtige samenwerking van allen
onze zaak in dit opzicht kan redden. Zoolang er collega\'s zijn
die zich niet ontzien om door minderwaardige middelen zich
een bestaan te scheppen behoeven we op geen succes te hopen.
Om duidelijker te zijn : zoolang er collega\'s zijn, die, zooals bij
de vleeschkeuringsdiensten is geschied, zich niet schamen
om de overheid er mede in kennis te stellen, dat zij voor lager
salaris een bestaande positie willen aanvaarden, met gelijk-
tijdige bedoeling een collega van die plaats te verdringen, moet
men niet te optimistisch over de toekomst denken.

Het Hoofdbestuur heeft ook in het afgeloopen vereenigings-
jaar als steeds, getracht voor Uwe belangen op de bres te
staan. Toen bij het ontwerp van Wet regelende het gebruik van
Rönntgen en aanverwante stralen bleek, dat de dierenartsen,
daarbij geheel waren vergeten, nam het onmiddellijk maat-
regelen te trachten die fout te herstellen en gelukkig met succes.

Bij den opbloei van de pluimveefokkerij bleek het noodza-
kelijk, dat de dierenartsen meer dan tot nu toe hunne kennis
omtrent pluimveehouderij en de ziekten die onder het pluim-
vee voorkomen zouden uitbreiden. Zooals U bekend trachtte
het Hoofdbestuur daarvoor pluimvee-cursussen te organisee-
ren en het is mij een genoegen U te kunnen mededeelen, dat
tot op heden reeds 150 deelnemers, verdeeld over zes af dee-
lingen, zich hebben aangemeld. Dit is verblijdend en getuigt
van de goede bedoelingen die bij de collega\'s voorzitten, toont

deze bedoeling dan ook verder door Uwe hulp te verleenen
voor de bestrijding der pullorum-ziekte, den schrik van de
pluimvee-fokkers. „En rekent de uitkomst niet maar telt het
doel alleen" dit zij Uw devies, wanneer de groote Vereeni-
gingen van pluimveehouders Uwe hulp inroepen ; er is hier
eene schoone gelegenheid om U de plaats te verzekeren die
U toekomt ; geeft bedoelde corporaties het bewijs, dat Uw
kunnen en weten ook ten hunnen dienste is.

De bemoeiingen van het Hoofdbestuur in zake het voorstel
Groningen-Drente konden om de aangevoerde redenen geen
afgerond resultaat brengen, maar hielden het gansche jaar
zijne aandacht ; zij kwamen op zijne vergaderingen herhaal-
delijk ter sprake. Het hoofdbestuur hoopt dat de benoemde
Commissie er in zal slagen hare moeilijke taak tot een goed
einde te brengen, tot verheffing van onzen stand en tot betere
waarborg van de belangen der leden onzer Maatschappij.
Van onze voortdurende belangstelling, zoo noodig van onze
krachtige medewerking kan zij verzekerd zijn !

2. Voordracht van den Heer T. D. Siglixg over „Grepen uit de
diergeneeskundige ethiek : a. Diergeneeskundige fatsoensleer,
b. Het standpunt van den dierenarts in zoogenaamde mode-
operaties".

3. Voordracht van Prof. Dr. J. J. W\'ester over „Rachitis en
Osteo-malacie bij dieren" (met lichtbeelden).

4. Voordracht van Dr. J. van dek Hoeden over „Het besmette-
lijk verwerpen der runderen, in verband met ziekten van den
mensch".

5. Voordracht van Prof. Dr. B. Sjollema over „Het wezen en
de therapie van kalfziekte".

6. Voordracht van Prof. Dr. L. de Blieck over „Korte mede-
deeling en demonstratie van een voor de praktijk bruikbare
agglutinatiemethode bij de pullorumbestrijding." (met licht-
beelden).

Aan het einde van de vergadering bracht de Heer Kroes
namens allen hulde aan den Voorzitter voor zijn voortreffelijke
leiding.

Een gezellige maaltijd in de groote eetzaal van het Jaarbeurs-
restaurant besloot den welbesteden dag, waarna vele leden
gebruik maakten van een uitnoodiging van de Diergeneeskun-
dige Faculteit van het Utrechtsch Studentencorps in besloten
kring vriendschappelijk samen te zijn.

Overzicht van het verhandelde in de vergadering van het Hoofdbestuur van
Vrijdag 12 October 1928.

De notulen, door den w.n. Secretaris ten Thije opgemaakt en voorgelezen,
werden goedgekeurd.

Een nader onderzoek zal worden ingesteld naar het verrichten van diergenees-
kundige handelingen door onbevoegden, (het aftasten van uiers door ambtenaren
van den warendienst).

De Afd. Utrecht had twee voorstellen geformuleerd tot wijziging van de be-
grooting 1929 en verzocht het H.B. te willen overwegen of deze in de a.s. Alg.
Vergadering behandeld zouden kunnen worden.

Het eerste luidde : het op de begrooting brengen van een vasten post voor be-
strijding van onkosten van de vertegenwoordiging der Maatschappij op de om
de vijf jaren te houden Internationale Veeartsenij kundige congressen ; het tweede :
het vastleggen van het kapitaal, bij de liquidatie van het Veterinair Studenten-
corps Absyrtus in de kas der Maatschappij gestort. De besprekingen hierover zijn
uitgesteld tot het volgend jaar, wanneer beide voorstellen op den beschrijvings-
brief geplaatst zijn. De Ned. Vereeniging tot bescherming van dieren heeft het
oordeel van het H.B. gevraagd over ziekten en ongevallen bij dieren, welke aan-
leiding geven tot het advies van den dierenarts „direct afmaken". Er is bericht,
dat als zoodanige in aanmerking komen : ongeneeslijke beenbreuken en doodelijk
verloopende beleedigingen van in en uitwendigen aard.

Van verschillende zijden is er op gewezen, dat in ,,de Melkveehouder" artikelen
voorkomen over dierziekten en de behandeling daarvan door onbevoegden (Dr.
Dijkstra). Het H.B. is van oordeel, dat hiertegen niet geageerd moet worden.

De Voorzitter van de A. P. V. Mr. Sannes heeft bericht, dat de pluimvee-orga-
nisaties bereid zijn het bloedtappen, noodig bij de bestrijding van de pullorum-
ziekte, alleen door dierenartsen te laten verrichten, wanneer een tarief van
ct. per kip algemeen zou worden vastgesteld. Aan Mr. Sannes is medegedeeld,
dat onze Maatschappij zich niet met tarieven bemoeit, dat echter het groote be-
lang wordt ingezien van een degelijk contact tusschen de dierenartsen en de pluim-
veefokkers, reden waarom het H.B. het oordeel van de afdeclingen over dit tarief
heeft gevraagd.

Slechts twee afdeelingen waren bereid en dan nog onder voorbehoud, betreffende
de grootle van den te onderzoeken koppel en den afstand, voorloopig dit tarief
te aanvaarden. Toen uit de discussies bleek, dat de berekening, waarop Mr. Sannes
zijn voorgesteld tarief had vastgesteld, tot ernstige bedenkingen aanleiding gaf,
is besloten deze zaak, na het afwerken van het programma van het Huishoudelijk
gedeelte der Alg. Vergadering, te behandelen.

Naar aanleiding van het feit, dat een Paarden en Veeverzekeringmaatschappij-
verzekerde dieren door kwakzalvers laat behandelen is besloten de directie van
de betrokken Maatschappij te wijzen op deze ongepaste handelingen.

Wederom is de slechte bezoldiging van plaatsvervangend Inspecteurs voor de
prophylactische serumbehandeling tegen mond- en klauwzeer en in het algemeen
ook voor het verrichten van verschillende onderzoekingen per dag, ter sprake
geweest. Aangedrongen is op een wettige regeling van deze aangelegenheid.

Aan de Algemeene Vergadering zal worden voorgesteld voortaan de Huishou-
delijke gedeelten der Alg. Vergaderingen te houden op Vrijdagmiddagen, waarna
dan den gemeenschappelijken maaltijd zal worden gehouden.

De vergadering van het Comité voor het tot stand brengen van een blijvende
hulde aan de nagedachtenis van wijlen Prof. Dr. D. A. de Jong, zal gehouden
worden te Utrecht op 3 Nov.

Aan den uitgever van het Jaarboekje zal worden verzocht meer zorg te laten
besteden aan het inbinden der jaarboekjes.

hartelijk voor de voortreffelijke wijze waarop hij tijdens de ziekte van den Secre-
taris het secretariaat heeft waargenomen en sprak hij woorden van groote waar-
deering tot den Heer \'t Hooft, die reglementair verplicht is zijn functie van lid
van het H.B. op 31 Dec. 1928 neer te leggen.

Tot leden van de commissie tot herziening, eventueel aanvulling van de
Statuten en het Huishoudelijk Reglement der Maatschappij zijn benoemd de
H.H. Dr. A. A. Overbeek te Breda, Dr. g. J. van der Kamp te Groningen,
Dr. J. A. Beijers te Oudenrijn, Joan Kirch te Uden en J. Kranenburg
te Klaaswaal.

Alle hebben hunne benoeming aanvaard; de commissie is 3 November j.1.
geinstalleeid. Tot voorzitter en secretaris der commissie zijn aangewezen de
H.H. Dr. Overbeek en Joan Kirch.

In tegenwoordigheid van tal van autoriteiten en genoodigden is op Donderdag,
11 Oct. j.1. het openbaar slachthuis te Oss officieel geopend. De burgemeester
van Oss hield de openingsrede en maakte tevens gewag van de moeilijkheden,
welke vóór de totstandkoming van het slachthuis moesten overwonnen worden.

Behalve de Heer ten Sande, die namens Dr. Berger, de gemeente geluk-
wenschte, voerde o. a. nog het woord enkele burgemeesters van kringgemeenten.

Naar aanleiding van het gereed komen van het nieuwe veemarktgebouw en
-terrein aan de Croeselaan werd door enkele raadsleden bij de algemeene beschou-
wingen over de begrooting 1929 de vraag gesteld of het niet gewenscht is de ge-
meente-slachtplaats naar de Croeselaan te verplaatsen. Zij waren nl. van meening,
dat de plaats aan den Amsterd. Straatweg indertijd slecht is gekozen, daar het
noch aan eenig vaarwater, noch aan spoor is gelegen en op het oogenblik de in-
richting reeds vrijwel geheel is ingebouwd en omringd door woonhuizen.

Een onderzoek naar de financieele gevolgen van een eventueele verplaatsing
ware h. i. zeer gewenscht. Zij verzochten daarom B. en W. gevolg te willen geven
aan dezen wensch en het resultaat van dit onderzoek aan den raad te willen mede-
deelen.

B. en W. zijn van meening dat voorloopig een verplaatsing niet noodzakelijk
is, temeer daar het bedrijf behoorlijk rendabel is en voor korten tijd belangrijke
verbeteringen zijn aangebracht (nieuw luchtspoor en spreizensystecm).

(M. i. zal de gemeente Utrecht toch binnen niet te langen tijd een verplaatsing
moeten overwegen. Vele moeilijkheden, welke zoo\'n verplaatsing met zich mede
brengt, zouden voor een deel voorkomen kunnen worden als men het nieuwe
abattoir een plaats gaf onmiddellijk naast de nieuwe veemarkt, tusschen deze
en het Merwedekanaal),

Blijkens een mededeeling in de St.Ct. heeft de Minister van Arbeid, Handel en
Nijverheid bepaald, dat vleeschwaren, tot wederopzegging, eveneens mogen
worden ingevoerd uit België, Frankrijk en Brazilië.

Nadat de raad der gemeente Tiet reeds in Sept. 1926 in beginsel tot oprichting
van een abattoir besloten had, deed in Aug. 1927 het departement Tiel der Mij.
van Nijverheid en Handel, alsmede de Tielsche Middenstandsvereeniging een
adres aan den raad toekomen om op dat besluit terug te komen en de mogelijke

stichting van een abattoir aan het particulier initiatief over te laten of wel de
zaak gehefel te laten rusten, zoodat elke slager tot verbouwing van zijn winkel
en slachtplaats zal moeten overgaan. Bovendien volgde later nog een verzoek
van gelijke strekking van een twaalftal slagers.

De raad heeft thans definitief tot de oprichting van een gemeentelijk abattoir
besloten en B. en W. gemachtigd, overeenkomsten aan te gaan voor wegaanleg
en daarvoor ƒ 12.300.— beschikbaar gesteld.

Naar aanleiding van het voorstel van B. en W. van Vlaardingen om met Schie-
dam tezamen een slachthuis te bouwen, heeft de Vlaai dingsche Slagersvereeniging
zich met een uitvoerig schrijven tot den gemeenteraad gewend, waarin wordt
uiteengezet, dat zij tegen een dergelijk samengaan ernstige bezwaren heeft, aan-
gezien hun belangen daardoor schromelijk worden verwaarloosd ; en dat alleen
de stichting van een openbaar slachthuis in Vlaardingen aan billijke verlangens
van de slagers daar ter plaatse zal kunnen voldoen, reden waarom zij den raad
verzoekt, het voorstel van B. en W. niet te willen aannemen, doch uitsluitend
zijn medewerking aan het stichten van een openbaar slachthuis in Vlaardingen
zelf te willen verleenen. In verband met dit verzoek heeft de raad besloten een
commissie te benoemen, waarin zitting hebben raadsleden en deskundigen, zoowel
uit slagerskringen als uit den technischen dienst der gemeente, ten einde plannen
te ontwerpen voor de stichting van een eigen slachthuis. Voor 31 Dec. a.s. zal
bedoelde commissie rapport moeten uitbrengen. de G.

Prof. Dr. van de Pas, doctor Honoris Causa in de Veeartsenijkunde aan de
Universiteit van Buenos-Aires.

Wij ontvingen 2 afleveringen van het tijdschrift „Ons Weekblad\' , orgaan voor
de Nederlandsche kolonie in Argentinië, waarin melding gemaakt wordt van
de belangrijke plaats die Dr. v. d. Pas in het Universitaire leven te Buenos Aires
inneemt en verslag gegeven wordt van zijn eere-promotie op 25 Sept. 1.1.

In de groote aula van het Colegio Nacional de Buenos Aires heeft op Dinsdag
j.1. de plechtige uitreking plaats gehad van de doctorsbullen aan de zes professoren,
die van de oprichting af aan de faculteit van Landbouwkunde en Veeartsenij-
kunde der Universiteit Buenos Aires verbonden geweest zijn, en die bij gelegen-
heid van het 24-jarig bestaan dier faculteit benoemd zijn tot doctores honoris
causa daarvan. Onder deze bevindt zich, naar wij in een vorig nummer hebben
aangekondigd, onze landgenoot Dr. Louis van de Pas, benoemd tot Doctor
Honoris Causa in de veeartsenijkunde, van wien wij in dit nummer een portret
met korte biografische data publiceeren.

De plechtigheid werd bijgewoond door een selecte groep vrienden van den
gehuldigde uit en buiten de Nederlandsche Kolonie ; onder deze, Hr. Ms. Gezant,
vergezeld door Mevrouw en Mejuffrouw van Ketwich Verschuur en Mevrouw
van de Pas. Een talrijk, uitgelezen publiek vulde de zaal om door zijn aanwezigheid
blijk te geven van zijn sympathie voor de zes gehuldigden.

Op het podium van de zaal namen plaats : de rector der universiteit van Buenos
Aires, Dr. Ricardo Rojas, de deken van de faculteit en andere persoonlijkheden
uit universiteits-kringen ; bovendien waren drie leden van het diplomatieke korps :
de Nederlandsche gezant, de Italiaansche ambassadeur en een vertegenwoordiger
van het Duitsche gezantschap, tot welke drie nationaliteiten de gehuldigden be-
hoorden, uitgenoodigd, op het podium plaats te nemen. Vooral de figuur van Dr.
Ricardo Rojas, een der schilderachtigste persoonlijkheden uit het intellectueele
leven van Argentinië, trok de aandacht.

De openingsrede werd uitgesproken door den deken van de Facultad de Agro-
nomfa y Veterinaria, Dr. Pedro Marotta, die, na erop gewezen te hebben, welke
groote diensten dit handjevol geleerden uit Europa aan Argentinië bewezen heeft,
een korte biografische schets van elk hunner gaf, en hen dankte voor het goede
en groote werk, door hen gedaan.

Voor afwisseling tusschen de verschillende redevoeringen werd gezorgd door
het Strijkkwartet van Buenos Aires, onder leiding van León Fontova.

De dokters-bullen werden overhandigd, met eenige korte woorden voor elk
hunner, door Dr. Ricardo Rojas, waarvoor de gehuldigden naar het podium
toeschreden, elk op hun beurt door het publiek met luid applaus begroet, zooals
overigens ook het geval was geweest, toen Dr. Marotta een biografische schets
van elk hunner gaf. En de toejuichingen, die onzen Dr. van de Pas golden, waren
stellig niet de zachtste.

Namens de zes gedoctoreerden bedankte een hunner, Dr. Cayetano Martinoli,
waarna de plechtigheid afgeloopen was, die, naar het oordeel van alle aanwezigen,
zich kenmerkte door een geest van oprechte hartelijkheid.

In een voorgaand nummer was reeds gewezen op de beteekenis van v. d. Pas„
voor de ontwikkeling van Argentinië. Wij mogen enkele passages uit dat artike
laten volgen :

Men is nu en dan onrechtvaardig tegenover ons land, als men zijn rol in de
ontwikkeling der naties beoordeelt. Men spreekt lovend van onze rol als ontdek-
kers, als kolonizeerders, als koopvaardijvaarders, als handelaren. Maar dat alles
houdt in, dat Nederland, in eerlijken ruilhandel, aan de wereld een eerlijken prijs
betaald heeft voor wat het van die wereld verkreeg. Nu en dan geeft Nederland
aan de wereld meer, en geeft dan zonder ruil. Dat is, als Nederland het beste geeft
wat het heeft : de flinkste van zijn menschen, aan de wereld afstaat om te helpen
aan den opbouw van andere landen. Dan trekken die constructieve elementen
van ons vaderland de wereld in, en geven hun weten, hun kunnen, hun scheppen.
Dan wordt door hun werk het nieuwe land verrijkt : Nederland heeft aan het
nieuwe land een van zijn beste menschen geschonken, en die gave is géén ruil.

Een van die menschen is Dr. van de Pas. Toen hij, 24 jaar geleden, door de
Argentijnsche regeering werd gecontracteerd, was Argentinië een veeteelend,.
paarden-produceerend land. Sinds dien heeft het zich ontwikkeld tot producent
van het beste op dat gebied : een land van records. En Dr. van de Pas is een
der menschen, aan wie die ontwikkeling te danken is. De geschiedenis daarvan
staat in dat levende grafische register, dat het door hem geschapen museum der
faculteit is. Maar dat museum is méér dan dat. Het is tevens een bewijs, dat Dr.
van de Pas méér is dan een dienaar van Argentinië in de ontwikkeling van dat
land : een dienaar van de wetenschap zelve.

Het is moeilijk, in een zoo kort bestek als dit blad voorschrijft, een beschrijving
te geven van dat museum. Alvorens we een poging doen in die richting moeten
we echter de aandacht hierop vestigen : dat, terwijl het museum, waarin nagenoeg
elk praeparaat het eigen werk van Dr. van de Pas is, natuurlijk het allerbelang-
wekkendst is voor den vakman in den ruimsten zin van het woord — dus voor
veearts, anatoom, fokker en zoo voorts — het, zoowel als geheel als in eenige
van zijn meest treffende elementen, ook voor den leek aller-interessantst is.

Al was het betrekkelijk gemakkelijk, in een rijk land als Argentinië, de noodige
gebouwen te zetten, toch deed zich de groote moeilijkheid voor, om het zoo noo-
dige materiaal voor het onderwijs bijeen te krijgen omdat het aanleggen dezer
collecties niet alleen veel tijd eischt, maar ook zeer veel werk geeft.

Waar echter de noodzakelijkheid bestond om over een steeds gereed zijnd materieel
van anatomische preparaten te beschikken voor de studie der ontleedkunde stelde
Prof. van de Pas zich tot taak om naast het doceeren der ontleedkunde (zoowel
de beschrijvende als de topografische), al zijn krachten te wijden aan het scheppen
van zulk een verzameling.

Het werk, dat Dr. van de Pas hier geschapen heeft, is alles vrijwillig werk. Geen
economische motieven, geen motieven van hoop op bevordering hebben hier mede-
gewerkt ; het is werk, gedaan om den wille van het werk, en uit liefde voor de we-
tenschap.

land en Argentinië van groote beteekenis voor beide. De bijna 25 jaar, die hij
hier te lande werkt, vallen samen met het ontstaan eener nieuwe industrie in
Argentinië. Dat is de zuivelindustrie. Zeker, ook de vleeschindustrie heeft in die
jaren een transformatie doorgemaakt, en in plaats van door te gaan met het vee
te laten groeien op Argentinië\'s velden zooals het groeien wilde, is men begon-
nen met bewust fokken voor de vleeschindustrie, en heeft het daar-n, dank zij
den invoer u t het buitenland van rasdieren tot een zeer groote hoogte gebracht.
Maar daarvoor had men ons land niet noodig. Het was eerst, toen de zuivelindustrie
begon, dat men begreep, Nederlandsch melkvee noodig te hebben.

Personen, die het land 25 jaar geleden goed kenden, weten, dat toen de zuivel-
industrie in haar beginjaren was. De productie was gering, oneconomisch en veelal
onvoldoende tot het dekken der nationale behoefte. Thans is het omgekeerd :
Argentinië exporteert zijn zuivelproducten, zélfs naar Nederland. Maar het is
het Hollandsch-Argentijnsche ras — zooals men het hier gedoopt heeft — dat,
als zuivelproduceerend vee, hier alle records slaat, niet alleen voor Argentinië,
maar nu en dan zelfs wereldrecords.

Aan die fase van ontwikkeling in de Argentijnsche zuivelindustrie, met behulp
van Nederlandsch fokvee, is de naam van Dr. van de Pas onafscheidelijk ver-
bonden. Jaren lang keurmeester bij de groote jaarlijksche nationale en inter-
nationale veetentoonstellingen, heeft hij kunnen wijzen op de deugden van het
Nederlandsche melkvee, en heeft medegeholpen in het scheppen van een afzet-
gebied voor het Nederlandsche fokvee in Argentinië. Daar ligt het economische
werk, dat Dr. van de Pas voor Nederland gedaan heeft, en zoo is zijn werk dubbel
geworden : hij heeft Argentinië doen zien, hoe flinke mannen op het gebied van
wetenschap Nederland produceert en heeft tegelijkertijd beide landen kunnen
dienen.

De Nederlandsche regeering heeft dit natuurlijk erkend ; zijn benoeming tot
ridder in de Orde van Oranje Nassau in het jaar 1921 heeft dat bewezen. Maar hoe
groot het gedane werk, dat hem die onderscheiding bezorgde, is, kan alleen hij
beseffen, die het gezien heeft, daar op de Faculteit van Agronomie en Veeartsenij-
kunde.

Mogen wij ook onzerzijds hulde brengen voor de wijze waarop Dr. v. d. Pas
in den vreemde de naam van Nederland heeft hooggehouden en hem onze geluk-
wenschen aanbieden bij de verkregen onderscheiding.

Men moet er niet licht over denken, wat het zeggen wil in dit verre land gedu-
rende 24 jaren bij de ontwikkeling der diergeneeskunde aan de spits te staan en
te blijven.

Wij verheugen ons, dat een Nederlandsch dierenarts deze plaats op zoo loflijke
wijze heeft ingenomen. Wij twijfelen er niet aan of zijn succesvolle arbeid zal
Argentinië en Nederland beide ten nutte komen en Dr. van de Pas een ruime
voldoening schenken. v. O.

Het Leesgezelschap zal met ingang van 1929 een wijziging ondergaan, waardoor
teruggekeerd wordt tot het oorspronkelijke instituut van z.g. algemeene groepen,
d. w. z. leesgroepen, waarin uitsluitend periodieken van algemeene diergenees-
kundige strekking worden gelezen. Met 1 Januari 1929 zullen dus alle bizondere
leesgroepen vervallen. De verandering geschiedt niet, dan na grondige overwe-
ging onzerzijds ; de voornaamste reden is echter, dat het niet steeds mogelijk
bleek aan de vaak zeer tegenstrijdige wenschen der leden van deze groepen te
ge moet te komen. Hoewel verschillende dezer groepen behoorlijk goed function-
neerden, leek het ons beter, alle te laten vervallen, om aldus weer een uniform
systeem te kunnen instellen.

fn de algemeene groepen zal eveneens een wijziging worden gebracht. Een
der Fransche bladen zal door een Engelsch, respectievelijk een Amerikaansch

blad worden vervangen. Iedere leesgroep leest dan twee Duitsche bladen (D. t.
W., B. t. W.of T. Rdschau), één Fransch blad (Revue Gén. of Revue Vet.), één
Engelscli of Amerikaansch blad (Journ. of the Amer Ass. oi\' Véter. Journal)
en de Bedrijfspluimveehouder. Vermoedelijk zullen de Fransche en Engelsche
bladen der verschillende groepen nog onderling geruild kunnen worden. Aldus
zal de algemeene groep een goed overzicht geven der wercldvaklitteratuur.

De contributie wordt uniform en bedraagt / 10.—. De waarde der bladen be-
draa\'gt circa f go.—.

Het is ook dit jaar gebleken, dat ondanks zuinig beheer met de in Januari vast-
gestelde contributie nog geen sluitende balans kon worden verkregen, al werd
het tekort, door ons zelf tijdelijk aangevuld, grootendeels ingehaald. Met het nu
vastgestelde bedrag bestaat alle reden te vermoeden, dat een gezonde finantieele
basis zal zijn verkregen.

Begin December zullen alle lezers verzoek ontvangen te willen melden, of zij
tot de algemeene groepen toestreden, er respectievelijk lezer van blijven. Dit ver-
zoek zal vergezeld gaan van de gebruikelijke postwissel, die uiterlijk 15 December
terug moet zijn gezonden. Geen abonnementen kunnen door ons met de uitgevers
worden aangegaan, zonder dat de gelden daarvoor ontvangen zijn. Ten slotte
wijzen wij op de kostelooze beschikbaarstelling van losse nummers, waarop nog
nader zal worden teruggekomen. Iylarenbeek.

l)r. H. \'t Hoen heeft voor de veeartsenijkundige faculteit van de universiteit
te Utrecht een lezing gehouden over de plaats, die de huisdieren in Ned.-Indië
innemen in de landhuishouding der bevolking.

Tijdens de onlangs te Utrecht gehouden Vergadering der Maatschappij voor
Diergeneeskunde, had de bekende Firma H. Hauptner, Fabriek van Veterinaire
Instrumenten te Berlijn, eene uitgebreide collectie van de nieuwste instrumenten
tentoongesteld. De zeer omvangrijke expositie omvatte de laatste uitvindingen,
waarvoor groote belangstelling bestond, te meer, daar eene dergelijke verscheiden-
heid in modellen op Veterinair gebied hier te lande niet wordt gevonden.

Wij ontvingen weer een aflevering van dit tijdschrift (vol VII, No. 11) dat uit-
gegeven wordt door de Denver chemical manufacturing Company, New-York,
en als reclame is bedoeld voor het bekende antiphlogistine. Dit No. is gewijd
aan Prof. Noguchi, de Japanse geleerde, die onlangs bij zijn onderzoekingen,
aan gele koorts is gestorven.

Het tijdschrift wordt uitgegeven in het engels, duits, frans, italiaans, spaans
en japans, en in totaal 1.250.000 exemplaren naar alle landen verzonden, met
uitzondering van Rusland, Estland, Litaucn en Bulgarije.

In de maand October brak op 7 plaatsen in Engeland mond- en klauwzeer
uit. De gevallen waren niet van ernstigen aard, maar in geen ervan kon worden
uitgemaakt waar de besmetting vandaan kwam.

Naar aanleiding van de mededeeling van Le Coultre over het niet gebruiken
van het Bali-rund als trekdier, in de Nederl. Indische Bladen voor Diergenees-
kunde, afl. 1, 1928, op bl. 1004 en 1005 in dit tijdschritt gerefereerd, waarbij
referent een opmerking plaatst over het met weinig succes gebruiken van Bali-

ossen op Deli, meen ik niet achter te mogen blijven met mijn ervaring, die eenigs-
zins gunstiger is betreffende de Bali-ossen als trekdieren.

Toen de reinigingsdienst van de gemeente Soerabaja, die tot medio 1911 door
aannemers werd uitgevoerd, in eigen beheer zou worden genomen, werd eerst
gewerkt met gehuurde trekdieren. Al spoedig bleek het gewenscht wat eigen
trekvee te hebben om bij spoedeischende gevallen of des nachts paraat te kunnen
zijn. Ik keurde toen op verzoek van den Directeur der Gemeentewerken, tot wiens
dienst de reiniging van de stad behoorde, eenige dieren, welke plaatselijk werde*n
aangekocht. Het waren Javaansche runderen, waarin vrij veel Balineesch bloed
voorkwam.

Destijds werden in Oost Java de runderen van die streek met succes gekruist
met Balineesch en Madoereesch bloed met de bedoeling om een zwaarder dier te
krijgen, geschikt voor de zware diensten op ondernemingen en in bergterrein.
En deze kruisingsproducten, door de inlanders blegon en blateran genoemd, vol-
deden vrij goed.

Toen na een geslaagde proef met eigen trekvee besloten werd de geheele tractie
van den reinigingsdienst in eigen beheer te nemen, kreeg ik al spoedig als ge-
meenteveearts meer bemoeienis met dezen dienst en werd mij opgedragen den
trekveestapel aan te vullen. Ter vermijding van onkosten moest dit zooveel mo-
gelijk plaatselijk geschieden.

Doch het was toen niet eenvoudig in de omstreken van Soerabaja vee aan te
koopen van voldoende massa om de zware karren van den reinigingsdienst te trek-
ken, daar de suikerfabrieken meestal direct op de geschikte dieren beslag legden.

Met de stadsuitbreiding werd natuurlijkerwijze ook de taak van den reinigings-
dienst grooter, waarom toen op de begrooting van, naar ik meen 1913, een vrij
groote uitbreiding van den veestapel gebracht werd. Op een gegeven oogenblik
stond ik voor het feit, dat binnen een drietal maanden 50 span trekvee aangekocht
moesten worden, waarvan de helft direct noodig was. Deze 25 span konden in de
omstreken van Soerabaja verkregen worden. Zij waren direct voor den dienst
te gebruiken.

Mij werd toegestaan de andere 25 span aan te koopen op Bali en daarmede een
proef te nemen. Deze proef mocht genomen worden, omdat op een thee-onder-
neming in het Westen der Preanger Regentschappen met succes Bali-ossen als
trekdier waren gebruikt.

Ik maakte een contract met een veehandelaar, die veel Bali-ossen als slachtvee
op Java en elders importeerde, tot levering van 25 span Bali-ossen franco Soera-
baja doch keuring op Bali. Van de groote hoeveelheid op Boeleleng (een uitvoer-
haven van Bali) aangevoerde ossen zocht ik in twee dagen 25 span uit, welke
dieren direct naar Soerabaja werden verscheept.

Er rekening mee houdend, dat de dieren niet voor trekdienst getraind waren,
werden zij op een groot afgesloten terrein ondergebracht en werden spannen
geformeerd en afgericht. Tevens werd doelmatige voeding gegeven, geschikt voor
dieren, die geregeld trekarbeid verrichten.

Algemeen gebruikelijk op Oost-Java is daarvoor naast gras (ongeveer 35 tot
40 K.G. per dier per dag) rijstzemelen, z.g. dedek en suikermelasse, de tetes. Aan
zemelen werd verstrekt 2 tot 3 K.G. en aan tetes 1 L. en zelfs meer per dier per
dag. Het is verwonderlijk, welk een arbeid de dieren op dit rantsoen kunnen prae-
steeren.

Na een africhtingstijd van een maand kwamen de dieren in geregelden dienst
en voldeden zij buitengewoon voor het werk van den reinigingsdienst, het telkens
aanzetten, voorttrekken en stoppen van vrij zware karren over een totaal afstand
van 15 tot 25 K.M. per dag op asphaltwegen, die onder invloed van het tropische
zonnetje dikwijls zacht werden en daardoor zwaar voor het trekdier.

Tot eind 1918 waren de dieren in geregeld dagelijksch gebruik. Toen brak surra
uit in de stallen van den reinigingsdienst, waardoor vele dieren afgeslacht moesten
worden.

Daar toen de invloed van de kruising met Ongole zebu\'s in Oost-Java sterk
merkbaar geworden was, was de voorziening van zwaar trekvee beter geworden,
zoodat het onnoodig was nog naar Bali om te zien.

Daar in het artikel van Le Coultre prijzen genoemd worden, is het mogelijk
vermeldenswaard den prijs van 1913 te noemen. Deze was franco Soerabaja 25 ct.,
per K.G., zoodat de dieren per stuk ongeveer / 90.— kostten.

Van 16 tot 22 September werd te Hamburg het 90ste Duitsche Natuur- en
Geneeskundig congres gehouden, waaraan achtduizend personen uit vele landen
deelnamen.

De groote zaal van den dierentuin stond door middel van luidsprekers in ver-
binding met twee andere groote zalen in de stad, zoodat het mogelijk was een
groot aantal deelnemers van de voordrachten die in de hoofdvergaderingen wer-
den gehouden te doen genieten.

Voor ons interessant was de in zoo\'n vergadering gehouden voordracht van
Prof. Dr. R. von Ostertag, over besmettelijke dierziekten; helaas komt deze
voordracht pas later uit, zoodat een duidelijk overzicht hiervan nu nog niet ge-
geven kan worden.

Er waren twee veterinaire secties en wel de Theoretische en Experimenteele
en de Toegepaste diergeneeskunde.

De vergaderingen hiervan werden in het Gewerbehaus gehouden, waar bij elkaar
een paar honderd collega\'s de voordrachten bijwoonden.

De vereeniging van dierenartsen in Hamburg en omgeving had op een der
avonden een banket georganiseerd, dat geleid werd door den Hamburgschen
Obertierarzt Dr. Stödter, die alle eer van zijn werk had, want ruim driehonderd
dames en heeren hadden zich aan dit banket vereenigd en vele banden werden
aangeknoopt.

De vergaderingen gaven een verscheidenheid van onderwerpen en ik wil trach-
ten deze onderwerpen kort de revue te laten passeeren, zij zullen in extenso in de
Duitsche vaktijdschriften verschijnen.

De gewoonte was dat voor een reeks van voordrachten een voorzitter werd
aangewezen en zoo had ondergetcekcndc het genoegen in een middagzitting als
voorzitter op te treden. Hier volgen enkele referaten. Later meer.

Opzienbarende mededeelingen over prachtige successen bij duizendtallen van
zuigelingen en kalveren in een tuberculeus milieu na inenting.

Nadere onderzoekingen met B. C. G. worden van verschillenden kant uitge-
voerd. De onderzoekingen van de entstof B. C. G. in het laboratorium, door vele
onderzoekers in verschillende landen, stemmen met weinige uitzonderingen daarin
vrijwel overeen, dat we te doen hebben met een onschadelijke entstof, die ondér
bepaalde omstandigheden een zeer sterk immuniseerende kracht heeft. Ook in
de praktijk zijn in verschillende landen op groote schaal proeven ingesteld naar
de voorbehoedende werking bij pas geboren kalveren, die tot nu toe gunstig uit-
gevallen zijn.

Definitieve conclusies kunnen eerst na jaren uit de praktijk getrokken worden\'.
Voor dien tijd mag men de inentingen nog niet vrijgeven voor een ieder, wel echter
onder toezicht van de autoriteiten zoo veel mogelijk proeven nemen. Een gunstige
invloed van serum of chemotherapie op de tuberculose is tot op heden nog niet
vastgesteld.

Van de infectieuze parasitaire ziekten speelt de longwormziekte een groote rol
wegens haar sterke verspreiding en de ontoegankelijkheid voor de therapie. De
epizoötologie wordt nader besproken.

De kennis hiervan is zeer noodig om een doelmatige bestrijding te kunnen toe-
passen.

De stalhygiëne behoort de met de stalling verbonden gevaren op een afstand
te houden, of althans te verminderen, zoowel als te voorkomen dat besmettelijke
ziekten binnen gebracht en verspreid worden.

De te nemen maatregelen moeten in overeenstemming zijn met het lichaam
en de levenswijze van de diersoorten waarvoor ze bedoeld zijn.

Wil stalhygiëne succes hebben, dan is een groote practische en technische ken-
nis noodzakelijk. Vooral wat betreft bouwkunde en kennis van materieel geldt
dit. Afzonderlijk worden genoemd, de geographische ligging van het bedrijf, de
bouwwijze, de afwatering, ventilatie en de faecaliën-afvoer en de bestrijding van
ongedierte.

Voor iedere diersoort wordt de daarbij behoorende stalhygiëne dan nog afzon-
derlijk besproken. R. H. v. Gelder.

De vraag of het aan te bevelen is de paarden in het najaar te scheren en of het
lichaam dan geheel of gedeeltelijk geschoren moet worden, hoort men verschil-
lend beantwoorden. Vaste regelen zijn dienaangaande ook moeilijk te stellen.
Een paard, dat dit jaar geschoren wordt, komt het volgend jaar zoo dik in het
haar, dat, als dit paard werk moet verrichten, scheren wederom noodzakelijk
is om te sterk zweeten te voorkomen. Paarden, welke geschoren zijn, hebben
natuurlijk minder last van zweeten dan niet-geschoren paarden. Het geschoren
paard is, als het van het werk thuis komt, gemakkelijk schoon te maken en gaat,
op stal terug, niet nazweeten, met het gevolg dat het paard niet huiverig en koud.
wordt. Paarden in hard werk, die geschoren worden, zijn dan ook, volgens erva-
ring, minder lijdende aan verkoudheid en hoesten dan ongeschoren paarden,
llindernispaarden worden gewoonlijk niet aan de beenen geschoren, omdat de
beharing aan de beenen eenige beschutting geeft wanneer de paarden de hinder-
nissen raken, terwijl ook bij beenen die niet geschoren zijn, doch goed verzorgd
worden door droogwrijven na het werk, minder uitslag in de kootholten (mok)
is te vreezen. Een gedeelte ongeschoren te laten voor de ligging van het zadel
levert dikwijls gevaar op van drukken van het zadel op die plaatsen.

Over het algemeen is het \'t beste de paarden, tweemaal te scheren, nl. als het
zware werk in het najaar aanvangt en in het voorjaar, als de haarwisseling begint.
Den daarop volgenden zomer zijn in den winter geschoren paarden niet zoo mooi
in het haar als in den winter niet-geschoren paarden.

Voor paarden, welke in den winter niet veel werk verrichten, is de natuurlijke
haarwisseling beter, dan dat deze door scheren wordt gestoord, waardoor het
paard in een onnatuurlijken toestand komt.

Vele paarden verkeeren in het voorjaar niet in hunne beste conditie alvorens
de haarwisseling achter den rug is en die haarwisseling geschiedt gemakkelijker
(meer natuurlijk) bij in den winter niet-geschoren dan wel geschoren paarden.
Bij geschoren paarden blijven de haren dikwijls in het voorjaar, zooals men dit
noemt, vastzitten en zijn de paarden dor in het haar, zonder glans. Men kan hier-
aan wel tegemoet komen door het voederen van lijnzaad, kanariezaad, lijnkoek,
enz., maar het is beter dan dit niet noodig is en de haarwisseling een natuurlijk
verloop heeft.

Voor paarden in het landbouwbedrijf, waarvan in den regel bij koud en nat
weer niet veel werk wordt gevorderd, acht ik het scheren ongewenscht. Als het
vriest, kunnen die paarden wegens hardheid van den grond niet werken en als het
nat is behooren de paarden in het landbouwbedrijf ook niet in het land, omdat
de bodem dan onnatuurlijk vast wordt getrapt en dus het beste is om de paarden
op stal te laten staan tot meer gunstige weersgesteldheid.

Buitendien werken de paarden in het landbouwbedrijf van den morgen tot den
avond in geregeld werk, zoodat de paarden niet sterk in het zweet worden gereden
door korten tijd zwaar werk, met als gevolg sterk zweeten en daarna eenigen tijd

stilstaan of sterk verhit op stal worden gezet, zooals dit van andere paarden, bij
meer inspannend werk en daarna rust, wordt verlangd.

Men kan derhalve bezwaarlijk een algemeneen regel ten aanzien van de wen-
schelijkheid van het scheren van paarden vaststellen en men heeft ieder geval
afzonderlijk te beoordeelen. Mogelijk kunnen bij deze beoordeeling de boven-
staande mededeelingen, nu het najaar voor de deur staat, in aanmerking genomen
worden. Vr.

,, te Meerkerk: C. Hoogenboom.
Benoemd : tot Hoofd van den Veeartsenijkundigen Dienst der gemeente Sema-
rang : F. J. J. van Rijn te Wageningen.

Verplaatst van Echtenerbrug naar Tijnje (Fr.) : P. Nieuwenhout ; van Ter-
naard naar Culemborg : J. Pettinga.

J. Strating, Kippen en eenden. Een beknopt leerboekje voor .... leerlingen
van pluimveeteeltcursussen. Groningen enz., J. B. Wolters, 1928. Kl. 8°.

Jaarboek van het departement van landbouw, nijverheid en handel in Neder-
landsch-Indië. 1927. Weltevreden, Landsdrukkerij, 1928. 8°. XX 272 blz. met
2 graf. voorst. ƒ 3.25.

De marktlijst 1929. \'s-Gravenhage, Redactie van „Paard en Paardenwereld",
1928. /0.40.

Den Kgl. Veterinaer-og Landbohejskole. Aarsskrift 1928. Red. av M. Lobedanz.
Kobenhavn, [Kandrup & Wunsch], 1928. Gr. 8°. VIII 237 S. m. Fig., Tab.
og Taf.

A. Marxer, Contributions à l\'étude des produits bactériens. Strassbourg. 1928.

Ch. Joyeux, E. Gendre, J. G. Baer, Recherches sur les helminthes de l\'Afrique
occidentale française. Paris, Masson et Cie., 1928. 8°. 120 p. av. 50 fig. fr. 20.—.

G. P. d\'Aigneaux, Conditions d\'élevage des animaux à fourrure. Thuyset,
Bureau technique pour l\'élevage des animaux à fourrure, 1928. 8°. Br. fr. 12.50.

G. P. d\'Aigneaux, Méthodes d\'élevage des animaux à fourrure. Thuyset, Bu-
reau technique pour l\'élevage des animaux à fourrure, 1928. 8⁼. 2 Tom. fr. 225.—.

A. Urbain, La réaction de fixation appliquée au diagnostic de certaines mala-
dies microbiennes ou parasitaires communes à l\'homme et aux animaux. Paris,
Revue de pathologie comparée et d\'hygiène générale, 1928. 276 p. fr. 40.—.

C. Borderieux, Almost human. A study of thinking animals. London, Bell,
1928. 8°. 78 p. w. photogr. Sh. 2.6.—

How to treat dog ailments, with hints on kennel management. London, Day,
Son and Hewitt, 1928. 8°. 140 p.

H. W. Potts, Pigs and their management or „Potts on pigs". 4th ed. Sydney,
Angus and Robertson, 1928.

F. M. Ballantyne, An introduction to the technique of section-cutting. Edin-
burgh, E. & S. Livingstone, 1928. 8°. 80 p. Sh. 3.—

H. E. Ross, A Laboratory guide in dairy industry for agricultural and voca-
tional schools. Philadelphia, Lea & Febiger, 1928. 12⁰. 134 p. w. ill. and diagr.

J. A. Hopkins Jr., Economic history of the production of beef cattle in Jowa.
Jowa City, State Hist. Soc. of Jowa, 1928. 8°. 260 p. w. maps and diagr.

Ineffectiveness of internal medication of poultry for the control of external
parasites. By D. C. Parman, W. S. Abbott, J.J. Culver and W. M. Davidson.
Washington, Government Printing Office, 1928. 8°. 24 p. w. 2 fig.

S. B Freeborn, Liver fluke and stomach worm of sheep. Berkeley, University
of California Printing Office, 1928. 8°. 14 p. w. 9 fig.

J. E. Dougherty, Artificial incubation of eggs. Berkeley, University of Cali-
fornia Printing Office, 1928. 8°. 18 p. w. 4 fig.

Report of proceedings of the World\'s Poultry Congress, Ottawa, Canada, July
27 to Aug. 4, 1927. Ottawa, Mortimer Co., [1928]. XX 538 p. w. 133 fig.

M. W. Harper, Horse breeding. New-York, New-York Agr. College, 1928.
8°. 34 p. w. 14 fig.

J. H. Crum, The Crumazone method of intensive poultry culture for the com-
mercial farm.New-York, Walton Book Co., 1928. 8°. Vf 313 p. w. 22 fig. a. 15 pi.

Milchwirtschaftliches Taschenbuch. Begr. von B. Martiny. Hrsg. von W. von
Altrock. Jg. 52. 1929. Tl. 1, 2. Berlin, P. Parey, 1928. Kl. 8°. 192 112 S. m.
1 Abb. M. 5.50.

f. Mangold, Tierphysiologisches Praktikum für Studierende der .... Vete-
rinärmedizin. Berlin, J. Springer, 1928. 8°. IV 53 S. M. 3.—

J. von Uexküll, Theoretische Biologie. 2te Aufl. Berlin, J. Springer, 1928.
8°. X 253 S. m. 7 Abb. M. 15.—.

O. HäRTWiG, Die Fleisch-Grossverkaufshalle im Schlacht- und Viehhofe der
Stadt Chemnitz. Denkschrift zur Einweihung am 1 Februar 1928. Chemnitz
F. Pickenhahn & Sohn, 1928.

Hammer, Geschichte der Erkennung und Heilung von Geistes- und Seelenkrank-
heiten bei Tieren. 2te Aufl. Berlin, Verlag Dr. Madaus & Co., 1928. 8°.

K. W. Merz, Ueber den Wirkungsantagonismus von Blutkörperchen und
Serum bei chemisch fassbaren biologischen Vorgängen. Berlin, W. de Gruyter
& Co., 192^. Gr. 8°. 14 S. M. 1.20.

Sitzungsberichte der Heidelberger Akad. der Wissensch. Math.-naturw. Kl.
Jg. 192S, Abh. 10.

F. Wolter, Schweinepest (Typhoid fever, hog cholera, swine fever etc.) und
Schweineseuche (swine plague etc.) in ihrer Abhängigkeit von Boden und Klima.
Eine vergl.-epidemiol. Studie zur Aufklärung des Auftretens der Schweinepest
in der Gemeinde Hohenholz im Kreise Hoya seit dem Jahre 1923. München, j.
F. Lehmanns Verl., 1928. 4⁰. 50 S. m. Tab. M. 5.-—.

Winke für Schlachthof bauende Städte. Hrsg. von der Deutschen Schlachthof-
Zeitung, Halbmonatsschrift f. Schlaclithoftechnik und Veterinäre Nahrungs-
mittelhygiene. Folge 5. Kirchhain, Brücke-Verlag, [1928]. 4°. 112 S. m. Abb.

Tierärztlicher Bericht für Württemberg. Hrsg. vom Württemb. Innenministe-
rium. 1925. Stuttgart, W. Kohlhammer, 1928. 4⁰. IV 109 S. M. 12.—

Die Futterkonservierung. Hrsg. vom Verein zur Förderung der Futterkonser-
vierung H. 4. 1928. Berlin, P. Parcy„[ig28]. 4°. 84 S. m. 1 Taf. M. 4.—

A. O. Stosz, Tierärztliche Geburtskunde und Gynäkologie einschl. der Krank-
heiten der Neugeborenen. Stuttgart, F. Enke, 1928. Gr. 8°. XII 432 S. m.
78 Textabb. M. 24.—

Die Kastration der männlichen Haustiere. Aus der Praxis fiir die Praxis. Unter
Mitw. von P. Müller und E. Jacob hrsg. von P. Toepper und F. Perkuhn.
Berlin, P. Parey, 1928. 8°. 152 S. m. 102 Textabb. M. 12.—

Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten. Bericht über die 4te Jahrestagung der
Fachtierärzte in Jena von 1 bis 4 Okt. 1927. Zusammengest, von R. Wetzel.
Hrsg. von der Zentrale für die Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten. Hannover,
M. & H. Schaper, 1928. Gr. 8°. VII 125 S. m. 1 Abb. M. 8.—.

H. Poppelbaum, Mensch und Tier. 5 Einblicke in ihren Wesensunterschied.
Basel, R. Geering, 1928. 4⁰. 159 S. m. 16 Abb. M. 5.20.

F. Habacher, Der Huf- und Klauenbeschlag. 6te Aufl. von J. Grossbauer :
Der Hufbeschlag. Neu bearb. Berlin u. s. w., Urban & Schwarzenberg, 1928. Gr.
8°. VIII 285 S. m. 367 Abb. im Texte und 3 färb. Taf. M. 14.—.

R. Mücke, Gründung und Entwicklung der genossenschaftlichen Viehverwer-
tung in Deutschland besonders in Württemberg. Stuttgart, E. Ulmer, 1928. Gr.
8°. 105 S. M. 3.—.

H. Münzberg, Die Lupine, ihr Anbau und ihre Verwendung. Berlin, Deutsche
Landwirtschaftsges., 1928. 8°. 55 S. M. 1.70.

Flugschriften der Deutschen Landwirtschaftsgesellschaft. H. 27.
M. Hartmann, Praktikum der Protozoologie. 5te Aufl. Jena, G. Fischer, 1928.
4°. VI 181 S. m. 136 teils färb. Abb. im Text. Geb. M. 9.50.

C. Jansen, Die Milchverwertung durch das moderne Molkereigewerbe. Phil.
Inaug.-Diss. Kiel. Berlin, R. Kühn, 1928. Gr. 8°. 134 S. Geb. M. 5¹:—.

Mann-Brader, Milchgeldberechnungs-Tabellen für die Bezahlung nach Fett-
gehalt mit 3.1 Pfg.^e Fettprozent. 2te Aufl. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1928.
4°. 19S, M, ₅.-.

E. W. A. Stein und A. Priesner, Wirtschaftsfragen der Pelztierzucht. (Eine
Rentabilitätsberechnung der ges. Pelztierzucht). München, T. C. Meyer, 1928.
Kl. 8°. 91 S. M. 3.50.

E. Joest, Handbuch der speziellen pathologischen Anatomie der Haustiere
Bearb. von E. Ackerknecht, P. Cohrt. F. Henschen u. A. Hrsg. von W. Frei
Bd. 5, Hälfte 1. Berlin, R. Schoetz, 1928. Gr. 8°. M. 122 Abb. im Text.

Hamayouni, Contribution à l\'étude des nouvelles méthodes de vaccination
contre la fièvre charbonneuse et leurs applications en Perse. Thèse de Toulouse.
1928.

Saladin, Contribution à l\'étude de la fluxion périodique. Thèse de Toulouse.
1928.

Martin, Les établissements hippiques du Maroc et l\'élevage du cheval au Maroc.
Thèse de Toulouse. 1928.

Soldini, Considérations sur la dourine en Algérie. Le diagnostic par l\'inocu-
lation au lapin. Thèse de Toulouse. 1928.

Labernède, Contribution à l\'étude de l\'élevage dans le Bas-Armagnac. Thèse
de Toulouse. 1928.

Lassourd, Du traitement des fistules salivaires chez les solipèdes. Thèse de
Toulouse. 1928.

Armingaud, Contribution à l\'étude du mécanisme des oxydations intra-orga-
niques (respiration élémentaire). Thèse de Toulouse. 1928.

Capelle, Ulcération phagôdénique de la bouche chez un cheval. Les rapports
avec les lymphocytomes. Thèse de Toulouse. 1928.

G. Günther, Ueber die Entwicklung des Penis beim Kaninchen. Inaug.-Diss.
Halle. 1927. 8°. ₅S S-,

H. Stieve, Der Einfluss des Weibchens auf die Samenbildung des Männchens
der gleichen Art. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928. 8°. 37 S.

O. Frei, Bau und Leistung der Ballen unserer Haussäugetiere. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1928. 8°. 33 S.

A. Keltich, Messungen und Vererbungsstudien an Schädeln und Hörnern
von Mufflonschafen und ihren Kreuzungsprodukten mit verschiedenen Haus-
schafrassen. Inaug.-Diss. Halle. 1927. 8°. 90 S.

Ch. Kohanawa, Beiträge zur vergleichenden Morphologie des Blutes der ge
sunden Haussäugetiere. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928. 8 . 73 S.

H. Meiner, Das deutsche weissköpfige Fleischschaf in Oldenburg. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1927. 8°. 123 S. m. 5 Taf.

F. Schmidt, Beiträge zur Kenntnis der Geflügeltuberkulose, ihre Verbreitung,
Feststellung und Bekämpfung. Inaug.-Diss. Halle. 1928. 8°. 94 S.

E. Rheinberger, Die Bestrebungen nach Herstellung von Qualitätsware in
der deutschen Landwirtschaft unter bes. Berücksichtigung der Milch und der
Molkereierzeugnisse. Inaug.-Diss. Halle. 1928. 112 S. m. 25 Uebersichten.

H. Schwabe, Vergleichende Fütterungsversuche mit Roggenkeimen und Mai-
zenafutter ; physiologische Untersuchungen über die Einwirkung dieser Futter-
mittel auf die Milchbestandteile. Inaug.-Diss. Leipzig. 1927. 8°. 65 S.

K. Jukl, Ueber die Zahl der roten und weissen Blutkörperchen beim Rinde.
Inaug.-Diss. Budapest. 1928.

H. Winkler, Das Blutbild des Kaninchens bei intrakutaner Einverleibung
von artgleichem-körperfremden und körpereigenem Serum. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1928. 39 S.

E. Beyer, Untersuchungen üb r die Schädelformen des Rindes und ihre Eig-
nung zur Rasseneinteilung der heutigen Kinderrassen. Inaug.-Diss. Halle. 1928.
8°. 34 S.

K. Bauer, Untersuchungen über die täglichen Schwankungen in der Zusam-
mensetzung der Ziegenmilch. Inaug.-Diss. München. 1928. 49 S.

W. Dai.i.mann, Hairquerschnittsuntersuchungen an veredelten I.andschweinen
des Winden- Ravensbergischen Schweinczuchtverbandes. Inaug.-Diss. Halle.
1928. 8°. 36 S.

W. Christnach, Untersuchung der fassbeinigen Stellung eines Pferdes. Inaug.-
Diss. München. 1928. 24 S.

W. Kötter, Ein Beitrag zur Gefäss- und Xervenversorgung der Kaninchentube.
Inaug.-Diss. Berlin. 1928. 8°. 12 S.

K. E. Ferber, Die Zahl und Masze der Infusorien im Pansen und ihre Bedeu-
tung für den Eiweissaufbau beim Wiederkäuer. Inaug.-Diss. Landw. Hochschule
Berlin. 1928. 8°. 35 S.

H. GiissON, Die verschiedenen Arten der Milchverwertung in der Altmark
unter bes. Berücksichtigung der Wirtschaftlichkeit. Inaug.-Diss. Halle. 1928.
8°. 68 S. m. 5 Taf.

B. HäMERLiNG, Die Würfe der auf der D. L. G.-Ausstellung in Breslau vom
31 Mai bis 6 Juni 1926 ausgestellten, württembergischen veredelten Landschafe
im Rahmen der gesamten Zucht. Inaug.-Diss. Halle. 1928. 8°. 91 S.

H. Pabsch, Ueber die Veränderung des Exterieurs beim deutschen Kaltblutpferd
während des Wachstums von der Geburt bis zum Alter von einem halben Jahr.
Inaug.-Diss. Halle. 1927. 8°. 43 S.

E. Schöneich, Das schwarzbunte Niederungsrind im Posener Zuchtgebiet.
Inaug.-Diss. Halle. 1928. 8°. 136 S. m. 3 Taf. du Buy.

In het N. T. v. Geneesk. (1928, II, blz. 3836) geeft Kopp een referaat over enkele
gevallen van haematogeen ontstane actinomycose van de lange pijpbeenderen.
In aansluiting met longactinomycose waren verscheidene metastasen ontstaan,
waarvan een in het proximale deel van het dijbeen. In een ander geval bestond
een osteomyelitis met fistelgangen en kon de primaire haard niet gevonden worden.

Horst Habs (Zeitschr. f. Klin. Med., N. T. v. G. 1928, II, blz. 4280) te Kiel,
vermeldt 4, van elkaar onafhankelijke, gevallen van besmetting met Bang\'se
bacillen door het gebruik van besmette melk. Het ziektebeeld deed aan lichte
typhoied denken ; wekenlang remitteerende (unduleerende) temperatuur zonder
koude rillingen, gering ziektegevoel, weinig versnelde pols, goede voedingstoestand
een normaal sensorium. Milt soms wel, soms niet te voelen ; diazoreactie soms
positief ; bloedbeeld normaal of verlaagd aantal witte bloedcellen met relatieve
lymphocytose.

De diagnose werd gesteld door de sterke aglutinatie van de Bang\'se bacil met
liet serum der patiënten. In één geval kon de bacil uit het bloed worden gekweekt.

Volgens Kipschidsk (Arch. f. Schiffs- und Tropenhvg., Tier-Rundschau 192S,
No. 351, blz. 684) komen in Georgie (Kaukasus) bij den mens dikwijls ziektege-
vallen voor veroorzaakt door balantidium coli. Verschijnselen : diarrhee met
slijm, etter, soms bloed, pijn in dikke darm, zwakte, geen eetlust, subiebrieletem-
peratuur ; duur maanden zelfs jaren lang, met dood door kachexie als niet behan-
deld wordt. Behandeling bestaat in dieet en emetine 0.05 tot 0.06 gr. subcutaan ;
in het geheel 15—20 inspuitingen.

De onderzochte zieken kwamen alle met varkens in aanraking en van de var-
kens werd 63.6 % (door faecesonderzoek) met balamtidium besmet bevonden.
Het vermoeden bestaat dat de mensen indirect door dc varkens besmet werden.
De balantidien van mens en varken zijn identies. (De varkensbalantidium geldt
voor een onschadelijke parasiet ; geen ziektegevallen daardoor veroorzaakt zijn
geloof ik in de literatuur vermeld. Ref..)

Pinkhof refereet in het N. T. v. Geneesk. (1928, II, blz. 3839) een artikel
uit het Journ. Am. med. Ass., waarin vermeld wordt, dat het aantal gevallen
van dibothriocephalus latus bij den mens in de streek van de Groote Meren (Michi-
gan) in den laatsten tijd toeneemt. De patiënten lijden aan ernstige secundaire
anaemie die verdwijnt na afdrijving der wormen. De besmetting geschiedt door het
eten van gezouten of gerookte, in elk geval van ongekookte vis die de plerocercoiden
van de wormen herbergt ; bij vele vissen uit <le Groote meren werden ze gevonden.

(Pinkhof raadt aan met het oog op deze feiten, goed toe te zien op geconser-
veerde vis uit het buitenland komende. Zeer zeker zullen de daarin eventuee
voorkomende plerocercoiden wel afgestorven zijn. Zooals bekend is vooral de
hond de gastheer van de diboth. latus. Ref.).

Bij arterieele luchtembolie is de dood een gevolg van verstopping der hersen-
en kroonarteriën. Bij veneuze luchtembolie werd de dood verschillend verklaard :
ie. door verstopping der hersencapilairen ; 2e. door luchtophooping in het rechter
hart; 3e. door verstopping der longcapillairen ; 4e. door verstopping der arteria
pulmonalis en hare vertakkingen.

Frey deed proeven met groote honden waarbij hij lucht in de vena femoralis
spoot, en die hij daarna doodde om de luchtverdeeling na te gaan. Volgens hem
wordt de in het rechterhart geraakte lucht vandaar in de vorm van grootere en

kleinere blazen in de art. pulmonalis gedreven. Deze blazen blijven in de vertak-
kingen van die arterie steken ; hoe grooter de blazen hoe ernstiger de verstopping
(groote blazen vormen zich vooral als veel lucht in korten tijd wordt ingespoten).
Gevolg van de verstopping is stijging van de bloeddruk in rechterhart en art.
pulmonalis, veneuze stuwing en vermindering der bloeddruk in de groote bloeds-
omloop (daar linkerhart en longaderen geen bloed krijgen). De voor het leven
belangrijke organen, hersenen, hart en longen worden niet gevoed ; het komt
tot een koolzuurvergiftiging van de hartspier en hartverlamming. De dood treedt
op door inwendige verstikking.

Als behandeling slaat Frey voor : blootleggen van de groote vaatstammen en
opzuigen der lucht, met een spuit met canule, uit rechterhart en longslagader.

De gifslangen worden gekenmerkt door de aanwezigheid van een gifklier-gif-
tand-apparaat, dat bij beide onderafdeelingen, de Colubridae en de Viperidae
aanwezig is, maar bij de laatste groep het meest volmaakt is. Een gifklier komt
ook voor bij een deel van de niet-giftige slangen maar dan zonder giftand, dus
zonder speciaal uitvoertoestel. Het excreet van de gifklier moet beschouwd worden
als een gespecialiseerd speeksel. Dit blijkt ook uit de aanwezigheid van tryptiese
fermenten.

Het gif van de twee soorten is verschillend ; dat van de Viperiden bevat een
hrombine dat het bloed in de vaten tot stolling brengt, en een proteolyties ferment
(haemorrhagine) dat de bloedvaatwand aantast; het Colubridengif bevat een
sterk werkend neurotoxine, dat de kernen van de medulla oblongata aantast en
waarschijnlijk ook de eindplaten van de motoriese zenuwen.

De ziektebeelden zijn daardoor ook verschillend ; het viperidengif (ancistrodon,
lachesis) geeft vooral locale verschijnselen : thrombose, necrose, vaak secundair
gangraen ; het colubridengif veroorzaakt hoofdzakelijk algemeene symptomen ;
verlamming van het ademhalingscentrum en van de eindlichaampjes der zenuwen.

Acton en Knowles deden vele proeven op dieren ; zij kwamen tot de conclusie
dat alle plaatselijk werkende middelen, zoowel fysiese (ligatuur, amputatie en
excisie) als cheiniese (goudchloride, kaliumpermanganaat) alleen nuttig werk-
zaam kunnen zijn als zij binnen enkele minuten na den beet worden toegepast.
Van de chemiese middelen gaven zij de voorkeur aan een onderhuidsche inspuiting
van 10—20 o.c. goudchloride. Een ligatuur mag niet langer dan 20 minuten blijven
liggen, met het oog op gevaar voor necrose.

Specifiek serum (vooral nuttig bij colubridenbeet (naja bungarus) is ook na
langeren tijd, tot ongeveer twee uren na den beet, nog werkzaam, omdat het gif
wel snel in de bloedbaan wordt opgenomen, maar slechts langzaam door het hersen-
weefsel wordt gebonden. Het heeft echter alleen nuttige werking in groote hoeveel-
heid : minstens 100 c.c. intraveneus of intramusculair. Vele spontane genezingen
worden ten onrechte toegeschreven aan te laat of in te kleine dosis toegediend
serum of locaal middel.

Het viperidengif tast alle slijmvliezen aan ; uitzuigen van de wond is daarom
niet aan te raden.

Hecht Johansen (Hospitalstidende, N. T. v. G., 1928, II, blz. 3342) bewees
door proeven in vitro dat de werking yan geneesmiddelen (hexamethyleen tetra-
mine, salol) wordt bevorderd door zuur-reageerende urine. Ook belemmert zure
urine de bacteriegroei. De urine van patiënten werd daarom zuur gehouden door
den patiënt 5 maal daags 1 gram CaCl, te geven, totdat de urine een geschikte
graad van zuurheid had gekregen ; dit is te zien door 6 a S druppels methyleen-
roodoplossing (r %) te voegen bij 10 c.c. urine, deze moet dan een roode kleur
krijgen.

De leverextracten (procytol, hepartrat, martol.) voldoen bij de behandeling
goed, al blijft het geraden daarnaast ook gekookte lever toe te dienen. De werking
berust niet op vitaminen. Het leverdieet schijnt alle noodzakelijke stoffen te
leveren voor den opbouw van roode bloedcellen, en is dus ook werkzaam bij andere
vormen van anaemie. Toch is de werking bij pernicieuze anaemie zoo specifiek,
dat men wel moet aannemen dat de lever bij het ontstaan daarvan een gewichtige
rol speelt, b.v. een endocrine functie. Echter mag men de patiënten na behande-
ling niet als volkomen genezen beschouwen. Misschien bestaat de mogelijkheid
van volkomen genezen wel als de diagnose zeer vroegtijdig gesteld wordt, b.v.
door het vinden van de ,,erytrokonten van Schilling".

Door kool geadsorbeerde geneesmiddelen worden in den darm slechts zeer
langzaam losgelaten, waardoor een fijn gedoseerde werking kan worden verkregen.
Goiffon diende op die manier atropine toe, 0.5 m.g. per theelepel dierlijke kool,
bij colon-spasmus ; emetine dat subcutaan toegediend soms onaangename neven-
werking heeft (flauwten, braken), had zulks weinig of niet bij toediening per os
(in giften van 50 m.g. op een theelepel kool, driemaal daags). Bij een lijder aan
dysenterie-amoeben was de werking op deze manier ook veel beter. Bij arseno-
benzol, op deze manier toegediend, is de absorptie zoo gering, dat blcedparasieten
er niet door gedood worden, het werkt alleen plaatselijk op darmflagellaten en
darmbacteriën. Eseiine en pilocarpine (A m.g. per theelepel kool, 2 x d. 1 thee-
lepel) werkte gunstig bij hardnekkige verstopping, zonder nevenverschijnselen.
(Paris, médical, ref. Pinkhof in N. T. v. G., 1928, II, blz. 4033).

Schilf en Wohinz (Klin. Woch., Zeitschr. f. Veterinark., 1928, 7), konden
bij kraamvrouwen in de melk coffeïne aantoonen zes uur na het drinken van
koffie.

Uit besmette faeces in de grond geraakte anchylostomumlarven kunnen aan-
leiding geven tot besmetting van mensen (zij kunnen door de huid het lichaam
binnendringen).

Om op die manier besmette bodem te desinfecteeren, gebruikte Fischer (Archiv.
f. Schiffs- und Tropenhyg., Tier. Rundschau, 1928, blz. 605) met goed gevolg
20 % keukenzoutoplossing, dat de larven doodt. Het zout wordt op de grond
gestrooid en met water overgoten (500 gram zout op 2.5 L. water per M². opper-
vlakte) ; de grond wordt dan minstens 5 c.M. diep met NaCl verzadigd en de
larven worden binnen 12—20 uur gedood. De bodem blijft drie dagen larvacid.

Magnus Levy (Zeitschr. f. Klin. Med., ref. Klinkert in N. T. v. G., 1928,
II, blz. 4025) kon de onderzoekingen van Blum en Hausknecht bevestigen,
nl. dat bij hydropiese toestanden kaliumzouten verreweg te verkiezen zijn boven
natriumzouten; het natrium-ion speelt de hoofdrol bij vochtretentic, terwijl
kalium en calcium ontwaterende eigenschappen bezitten. Hij is van meening dat
het oude acetas kalicus nog altijd een eereplaats toekomt onder de diuretica en
dat men aan dit middel moet denken alvorens men tot de diuretica uit de
purinereeks overgaat.

De behandeling van chroniese uraemie is veelal hopeloos. Men kan de zouten
uit de voeding weglaten en het eiwit zooveel beperken als het onderhoud van
het organisme toelaat, zweetkuur en aderlating toepassen, bij ernstig gestoorde
nierfunctic kan men opeenhooping van eiwit-afbraakproducten, ureum, kreatinine,
indican e. a., in het bloed niet verhinderen. Haas trachtte het afgetapte bloed
buiten het lichaam te reinigen om het dan aan de zieke terug te geven.

Na vele dierproeven gelukte het, het bloed door inspuiting van heparine (een
uit hondelever afgescheiden onschadelijke stof) tijdelijk onstolbaar te maken;
daarna kon in 7 uur tijd 10 maal L. bloed van zijn slakken bevrijd worden. De

totale hoeveelheid reststikstof, in één zitting verwijderd, was echter dikwijls
nog iets minder dan hetgeen in 24 uur met de urine wordt uitgescheiden. Wel
verminderden de subjectieve klachten van de patiënten, maar de beterschap duurde
hoogstens 2 weken. Van een toepassing in de praktiese therapie is dus voorloopig
nog geen sprake. (Klin. Woch., ref. Borst in N. T. v. G., 1928, II. blz. 4029).

Zupp (Journ. of the Amer. Vet. Med. ass., Juna 1927, p. 384) heeft transplan-
tatieproeven gedaan bij een reu van -j- 8 maanden. Met een tusschenperiode van
ongeveer maand werden achtereenvolgens de rechter en linker testikel ver-
wijderd. Elke bal sneed hij in 4 overlangsche schijven, nam daarvan de beide
middelste en transplanteerde dadelijk 1 schijf extraperitoneaal en de andere tus-
schen de vezels van de M. rectus abdominus terzijde van het praeputium.
Bij transplantatie van klieren moeten 3 voorwaarden in acht worden genomen :
a. de verplaatsing moet oogenblikkelijk geschieden; b. de te transplanteeren ge-
deelten mogen niet te dik zijn ; c. het parenchymateuse klierweefsel moet in direkt
contact komen met het weefsel, waarin het wordt overgeplant.

Het proefdier vertoonde hierna gewone geslachtsdrift en volbracht een com-
plete coitus, welke echter na 4 maanden door onvolkomen erecties weer mislukte.

Toen werd de testikel van een andere reu getransplanteerd nl. een schijf weer
in de M. rectus abdominis en een schijf subcutaan in de flankstreek. Het gevolg
hiervan was, dat de hond het jaar daarna verscheidene teven met succes heeft
gedekt.

Schr. noemt dit experiment nog onvolledig en is van plan deze proeven een
aantal jaren voort te zetten. Een compleet verslag zal dan later verschijnen.

Zur Frage der Differenzierungsmöglichkeit humaner und boviner Tuberkelbazll-
Ien durch Komplementablenkung. O. Kirchner, (Klin. der Tuberkulose, 1927,
Bd. 66, blz. 584).

Door Haendel, Lange en Heuer was de waarschijnlijkheid geopperd, dat
l>et gelukken zou door middel van de complcmentbindingsreactie een onderschei-
ding te maken tusschen humane- en boviene tuberkelbacillen. Kirchner nu heeft
dit vraagstuk onderzocht. Hij maakte daartoe gebruik van sera van konijnen,
die met een dezer typen waren voorbehandeld en antigenen, welke bestonden
uit versch bereide suspensies van levende bacillen. Het gelukte hem niet op deze
wijze de gewenschte onderscheiding tot stand te brengen. (Een bezwaar tegen
de techniek van onderzoek, welke Kirchner volgde is m. i., dat hij de bacteriën,
die dienen moesten voor de immunisatie der konijnen of de bereiding van de anti-
genen, liet groeien op verschillende voedingsbodems ; het is toch bekend dat hier-
van de antigeen waarde van liet product min of meer afhankelijk is. Versche sus-
pensies geven bovendien in het algemeen minder goede antigenen voor de complc-
mentbindingsreactie bij t.b.c. dan langdurig geschudde en daardoor beter ver-
deelde, dus gelijkmatiger cultuurmassa\'s. Bovendien was reeds gebleken, eigen
ervaring sluit hierbij aan, dat zoowel sera van tuberculeuze dieren als van t.b.c.
menschen beter reageeren met „besredka-antigenen" van humane dan van
boviene stammen. Ten slotte dient er wel rekening mede te worden gehouden,
dat sera van normale konijnen soms stoffen bevatten, die complementbinding
geven met „tuberkelbacillen-antigeen".)

Bijna zonder uitzondering wordt aangenomen, dat de paratyphusbacil van het
type Schottmüller, alleen voorkomt en ziekte verwekt bij den mensch ; van-
daar de naam : Bac. paratyphus B.hominis. Deze opvatting is gegrond op het
feit, dat het tot nu toe nog niet gehikt zou zijn met stelligheid dit microörganisme
te isoleeren uit dieren, terwijl het bij den mensch veelvuldig wordt aangetroffen

bij typheus verloopende ziekte, die meestal verband houdt met contactinfectie.
Lehr bericht nu, dat onder de 152 Paratyphusbacillen (van 1921 —1927 bij 7500
bacteriologische onderzoekingen van vleesch, in Potsdam), er 2 waren die alle
cultureele-, biologische- en serologische kenmerken bezaten van de bacil van
Schottmüller. Zij werden gekweekt uit paarden, die in nood waren geslacht we-
gens koliek. Lehr durft niet te onderstellen, dat de gekweekte bacil verband
hield met de ziekte der dieren, maar voelt blijkbaar meer voor de mogelijkheid,
dat zij als saprophyten aanwezig, door verzwakking der natuurlijke afweerkrachten
van het lichaam, vanuit de darmen zijn binnengewoekerd in het organisme.

Behalve door het vaststellen der differentieele cultuurkenmerken werden de
stammen onderzocht met gewone en kruisgewijze agglutinatie, absorbtieproef, mui-
zenvoederingsproef en specifieke bacteriephaagwerking.

Indien deze onderzoekingen worden bevestigd, dan zal uit hygiënisch oogpunt
voor den mensch, aandacht moeten worden besteed aan een mogelijk infectiege-
vaar ook voor de typheuse vorm van paratyphus, door bemiddeling van dieren.

Volgens de United States Public Health Service (Zie hierover de Journal of
the Royal Army .Medical Corps, 1928, Vol. 50, No. 4), zijn er 3 bronnen van infectie
voor Tularaemia bij den mensch, nl. wilde konijnen, teeken en vliegen. Het be
langrijkste reservoir voor besmetting is het konijn. Van de wilde konijnen, die
gedurende de jaren 1923—1925 op de markt in Washington werden aangevoerd,
werden 1000 levers onderzocht, van welke slechts 9 geïnfecteerd bleken te zijn.
Het aantal bij de Public Health Service aangebrachte gevallen van Tularaemie
bedroeg 420, waarvan 17, d. i. plm. 4 %, letaal verliepen. In het meerendeel der
gevallen bestond er verband tusschen het optreden der ziekte en daaraan voor-
afgaand nauw contact met wilde konijnen, v.n.1. bij de toebereiding. Bij een groot
aantal der patiënten waren kleine verwondingen aan de handen, die blijkbaar
de besmettingskansen sterk vergrooten. Meestal ontstaat een zweer met regio-
niire lymphklierzwelling en ettervorming daarin. Steeds is er koorts gedurende
2 a 3 weken. De diagnose is te stellen door de agglutinatieproef van het patiënten-
serum met Bac. Tularense te verrichten.

Na het doorstaan van een aanval treedt volledige immuniteit op. Therapeutisch
effect van medicamenten werd niet gezien ; het belangrijkste geneesmiddel tot nu
toe is bedrust. Bij tamme konijnen is de infectie nooit gevonden.

De Public Health Service acht in Amerika markttoezicht op cle wilde konijnen
uit hygiënisch oogpunt noodzakelijk. Het toebereiden dezer dieren dient te ge-
schieden met gummihandschoenen.

De ziekte is bekend in Japan en Noord-Amerika. Het aantal gevallen neemt,
sedert de aandacht hierop gevestigd is in bijna alle bij de Unie aangesloten Staten
sterk toe. De meest recente mededeeling noemt gevallen in New-York (N.-Y.
State Dtp. of Health, April 1928).

Rapid macroscopic Agglutination for the Serumdiagnosis of Bang\'s Abortion
Disease.

F. Huddleson en E. Abell (The Journal of Infect. Dis. 1928, Vol. 42, No. 3,
blz. 242).

Beschrijving van een snelle methode voor agglutinatie ten behoeve van de
diagnose van besmettelijk verwerpen en maltakoorts waarbij één druppel serum
(in 5 verdunningen) gemengd wordt met één druppel van een speciaal daarvoor
bereide en nauwkeurig ingestelde bacteriesuspensie in 12 % NaCl-oplossing.

Op deze wijze zouden in zeer korten tijd een groot aantal sera kunnen worden
onderzocht.

Volgens Schr. is de methode minstens zoo gevoelig en specifiek als de tot nu toe
gebruikelijke agglutinatie in buisjes.

voedingsbodem volgens Brown, Duncan en Henry voor de differentiatie van
het type Aertrycke en Schottmüller der Salmonellagroep. De uitkomsten
waren onregelmatig, dus de methode verwerpelijk.

Zij bevelen een eigen kweekmilieu aan, dat o. a. bevat Na.K.-tartraat en phenol-
rood en waarmede veel meer bevredigende resultaten verkregen zouden zijn. Bij
zure reactie treedt geelkleuring in de steekcultuur op, bij alcalische reactie is er
een diffuse roode kleur. Bac. Aertrycke, B. enteritidis, B. suipestifer en 13. abor-
tus equi gaven steeds een zure-, Bac. Schottmüller en B. paratyphosus A. steeds
een alcalische reactie. (Ref. heeft de voedingsbodem van J. en H. beproefd met
een 40-tal versch geïsoleerde paratyphusstammen ; de uitkomsten waren zeer
verschillend, de methode dus weinig betrouwbaar). Van der Hoeden.

Ergebnisse der neueren Forschungen über das Sexualhormon. Prof. L. Fraenkel,
Forschungen und Fortschrilte, 1928, No. 10.

De bestudéering van het hormoon der vrouwelijke geslachtsklier, reeds lang
bekend docr transplantatieproeven en door extractie, kreeg vasteren grondslag
toen men begcn te werken met het zuivere follikelvoclit en toen een betrouwbare
titer werd gevonc\'en nl. de vagina van de muis, welker wanden zich bij de bronst
overvloedig bedekken met „schollen" van verhoornd epitheel. Door proeven met
verschillende fracties van het follikelvoclit werd de werkzame component gevonden
en eenigermate geïsoleerd en er kon mee worden bereikt dat bij een gecastreerde
muis de schollenvorming weer optrad. De hoeveelheid ervan nog juist voldoende
daarvoor, wordt muizeneenheid genoemd. Om bij vrouwen, bij wie in jaren de
menstruatie wegbleef, deze weder te voorschijn te roepen werd met inspuiting
van 3 m.-eenheden in 30 % van de gevallen succes verkregen ; met 80 eenbeden
per dag, 10 dagen achtereen droge preparaten per os, in 80 % van de gevallen.
In sommige dezer gevallen trad de menstruatie zelfs herhaald op.

De lipoidcn in de follikelwand en in het corpus luteum hebben volgens som-
migen liet hormoon gebonden of zijn volgens anderen zelf het hormoon. Gedurende
de zwangerschap worden groote hoeveelheden hormoon gevormd en ook uitge-
scheiden, b.v. in de urine van een hoogzwangere 1000 a 6000 m.-eenheden per
dag. Men heeft hierin reden gezien aan te nemen dat ook de placenta een klier
met inw. secretie is (hiervoor pleiten de vrije bloedcirculatie en de aanwezigheid
van groote, met druppeltjes gevulde epitlielioide deciduacellen, die rijk aan lipoid
zijn en veel op die van de gele lichamen gelijken).

De voorkwab van de hypophyse oefent invloed uit op de bronst, maar alleen
bij voorhanden zijn van de ovaria. Zoo kunnen bronstlooze jonge of oude muizen
zoowel door het geslachtshormoon als door inplanting van een hypophyse-yoor-
kwab tot bronst gebracht worden, doch gecastreerde niet. Deze opwekkende wer-
king geldt voor beide geslachten. De werking van het geslachtshormoon daaren-
tegen is beperkt tot hetzelfde geslacht, remt zelfs het heterologe geslacht. De ver-
andering van infantiele muizenovaria in corp. lutea-houdendc kan als test voor
het hypophysensecreet worden aangewend. Daar dit secreet eerder wordt uitge-
scheiden dan het geslachtshormoon zou hiermede wellicht een nieuwe bioche-
mische zwangerschapseractie in uitzicht gesteld zijn.

De vr. geslachtsklier remt op matige wijze alle andere endocrine klieren. Voor
liet leven van het individu is zij minder gewichtig dan de andere maar voor de
vrucht is zij de stofwisselingsklier, waarbij aan het moederlijke organisme alles
onttrokken wordt wat voor de vorming van de vrucht noodig is. De verdubbelde
werking der overige endocrine klieren (vandaar hunne hypertrophie gedurende
de zwangerschap) zorgt voor het herstel der geleden schade.

Pancreas und bacteriophagische Wirkung. Klieneberger : Z. fiir Immunitats-
forschung, 1928, Heft 1/2.

De tegenstrijdige inzichten over de beteekenis van het pancreas voor het winnen
van bacteriophagen gaven aanleiding tot dit onderzoek.

Steriel ontnomen, fijngemaakt en met bouillon aangemengd, pancreas leverde
in geen enkel geval een lytisch filtraat op. Evenmin op dezelfde wijze toebereide
thymus, milt, lever e. a. organen of bloed of ascitesvocht.

Niet-steriel, op de gewone wijze in het slachthuis ontnomen pancreas of thymus
steeds, andere organen minder gemakkelijk.

De bacteriënflora op de niet-steriele organen aanwezig, bleek hiermede niet in
verband te staan. Maar het afspcelsel van messen, tafels, ketels etc. van het abat-
toir bleken, in tegenstelling met de voorwerpen in het universiteitslaboratorium
sterk bacteriophagen-houdend te zijn. Deze slachthuis ubiquiteit van het lytische
agens vindt wellicht de verklaring in het feit dat in den dunnen darm van ruim
50 % der slachtvarkens bacteriophagen werden aangetoond.

Toevoeging van steriel pancreasweefsel of thymusweefsel aan bacteriophagen-
houdende bouillon werkte zeer versnellend op de vermeerdering der bacteriopha-
gen (veel kortere bebroeding noodig dan gewoon). Gekookt pancreasweelsel even-
eens, maar zwakker. Het specifieke pancreasferme.nt staat er dus buiten.

Als optimale methode voor het winnen van bacteriophagen wordt aanbevolen :
dunne darm-inhoud in bouillon, daaraan toevoegen gewoon (onsteriel) pancreas-
weefsel, enten met lysosensibele bacteriënstammen, bebroeden, filtreeren door
Chamberland. Van Straaten.

Hypervitaminose durch grosse Dosen Vitamin D. H. Kreitmair und Th. Moll :
Münch. Med. Woch. No. 15, 1928).

Vitaminen oefenen reeds in zeer kleine hoeveelheden een gunstigen invloed
op het organisme uit en doen veel aan hormonen denken. Bekend is dat laatst-
genoemde stoffen in groote dosis vergiftigingsverschijnselen veroorzaken. De
vitaminen evenwel hield men toxicologisch voor vrijwel indifferent. Intusschen
zijn in de latere jaren ook over hypervitaminose enkele mededeelingen gedaan.

Hoejer o. a. schreef dat wanneer gedurende eenigen tijd dagelijks aan ratten
°-75 g^r- levertraan werd gegeven, er pathologische veranderingen (atrophie en
necrose van de hartspier) aan het hart optraden. Deze onderzoeker kwam tot de
conclusie dat hypervitaminose vooral gevaarlijk is als tevens daarbij andere vita-
minen ontbreken.

(Hier zij eraan herinnerd, dat Erich Agduhr indertijd eveneens hartspier-
veranderingen heeft kunnen vaststellen bij honden, die gedurende geruimen
tijd groote hoeveelheden levertraan per os hadden ontvangen. Kef.)

Sedert Windaus vastgesteld heeft dat vitamine D niets anders is dan door
ultraviolette stralen geactiveerde ergosterine, bestaat de mogelijkheid dat nu ook
deze stof in te groote dosis wordt toegediend, hoewel de therapeutische en prophy-
lactische werking daarvan reeds met zeer kleine hoeveelheden te bereiken is.

Proeven door Kreitmair en Moli. bij muizen gedaan, bewezen, dat dagelijksche
giften van > m.gr. bestraalde ergosterine deze dieren reeds ziek maakten. De
aldus behandelde muizen vermagerden en gingen dood. Een dagelijksche hoeveel-
heid van 0.2 m.gr. daarentegen werd zonder nadeel verdragen.

Ook bij katten traden, wanneer te groote hoeveelheden van deze stof werden
toegediend, soortgelijke verschijnselen (vooral vermagering) op. Hen bleek verder
dat de verschillende dieren een verschillende gevoeligheid voor het middel bezaten.

Bij de sectie namen zij voornamelijk sterke sclerotische vaatveranderingen
waar (verkalking van de grootere en kleinere vaten).

Door hunne proeven hebben zij alzoo bewezen dat door groote hoeveelheden
vitamine D experimenteel een hypervitaminose te verwekken is. De stofwisseling
en wel vooral de kalkstofwisseling zou daarbij verhoogd zijn en daardoor zou
sterke kalkafzetting op bepaalde plaatsen kunnen optreden. Daar de thera-
peutisch werkzame dosis evenwel ver beneden de toxisch werkende ligt, behoeft
angst voor het optreden van hypervitaminose niet te bestaan, wanneer de hoeveel-
heid maar niet al te groot genomen wordt. Veenendaat,.

Herzog (Virchow\'s Archiv., ref. v. Gelderen in N. T. v. G., 1928, 11, blz.
4287) onderzocht ongeveer 100 zeer uiteenloopende goed- en kwaadaardige ge-
zwellen, meest carcinomen, (ook metastasen) op hun zenuwgehalte.

Meestal, in zeer verschillende gezwellen, nl. in die welke niet scherp begrensd
waren en waarbij het doorgroeide weefsel zelf zenuwen bevatte, vond hij zenuwen
in de stroma van het gezwel. In geen enkel primair, scherp begrensd gezwel werden
ooit zenuwen gevonden. Ook secundair ingroeien van zenuwen werd niet waarge-
nomen. Scherp begrensde kankermetastasen waren ook zonder zenuwen.

De in spontane gezwellen gevonden zenuwen moesten meestal worden opgevat
als behouden gebleven reeds bestaande zenuwen ; zij zijn zeer weerstandbiedend
en vertoonen zelden ontaardingsverschijnselen.

Woekeringsverschijnselen, die men aan de zenuwen van experimenteele gezwel-
len vaak ziet, zouden prikkelingsvtrschijnselen zijn en met het gezwel niets te
maken hebben. Een bizondere betrekking van zenuwen tot gezwelcellen bestaat
niet ; specifieke zenuwuiteinden (wellicht regeneratiekegels) komen niet voor.

In tegenstelling tot echte gezwellen komen in poliepen en goedaardige papillo-
men typiese nieuwgevormde (vaat-?) zenuwen voor.

De in infiltreerende gezwellen gevonden zenuwen waren deels merghoudend,
deels mergloos, dus deels vaatzenuwen.

Herzog\'s onderzoekingen versterken de opvatting dat echte gezwellen zich
ontwikkelen zonder aan de invloed van zenuwen te zijn onderworpen. De vaat-
zenuwen van het geïnfiltreerde weefsel zouden wel beteekenis kunnen hebben
voor de gezwelsontwikkeling, maar dat is nog geen specifieke, eventueel trophiese
tumor-innervatie. Vrijburg.

In de Wiener Tierärtzl. Monatsschrift van 10 Juni 1928 vermeldt Dr. Golas-
newski, Gestütstierarzt in Radantz, Ruménie, een geval van praecervicale torsio
uteri van 180⁰, die spontaan genas, nadat op 2 achtereenvolgende dagen ijverig
geprobeerd was, door wentelen de torsie op te heffen, wat niet gelukte. De merrie
was 8 maanden drachtig ; 3 uren, nadat men opgehouden had met wentelen en
de merrie had laten opstaan, was de torsie spontaan genezen.

In de Tierärtzl. Rundschau van 17 Juni behandelt Dr. Killig dit onderwerp
naar aanleiding van een artikel van Dr. Schmidt in hetzelfde tijdschrift. Hij zegt
terecht, dat het aantal draaiingen naar links in de minderheid is (dit is ook de
ervaring in Friesland) in tegenstelling met de bewering van Dr. Sch. Dr. Killig
is geen voorstander van wentelen ; in den oorlog was hij tevens noodgedwongen,
doordat geen personeel aanwezig was, van deze methode af te zien en toen verraste
het hem, hoe gemakkelijk repositie bij het staande dier vaak\'was en nu probeert hij
n ieder geval repositie bij het staande dier en neemt, als dit niet lukt, zijn toe-
vlucht tot wentelen. Hij laat ook de koe gewoon op stal staan, tracht de elleboog,
schouder of kop te pakken en het kalf met de baarmoeder terug te draaien (de-
zelfde methode als bij ons algemeen gebruikelijk. Ref.) Dr. K. wijst er ook op,
dat de clientèle van Dr. Sch. wel wat laat is met het inroepen van verloskundige
hulp.

Deze stem uit het Duitsche Corps verloskundigen geeft dus een gansch andere
toon te hooren.

Beiträge bezw. Beobachtungen über Torsio uteri (Veterinäraat Dr. Schmidt,
Prenzlau).

In het nummer van 29 Jan. 1928 van de Tierärtzl. Rundschau behandelt boven-
genoemde auteur ontstaan en behandeling van torsio uteri en bespreekt daarbij
verschillende door hem behandelde gevallen.

180—270° ; van de laatste 6 stierven 3 door baarmoeder- of cervixscheuren, terwijl
de overige 3 niet konden worden opgeheven (voorwaar een droevig resultaat. Ref.)
Schrijver behandelde gedurende zijn 29-jarige praktijk maar 28 gevallen, waarvan
maar eenmaal eene linksche torsie ; van die 28 gevallen moesten 13 uit nood ge-
slacht worden en toch noemt schrijver de prognose dubia. Bij draaiing boven
i8o° gelukte de repositie nooit, torsie bij stuitligging zag hij nimmer.

Schrijver noemt als praedisponeerende oorzaken : i°. het feit, dat de baar-
moeder voor een groot deel als het ware loshangt, verder de manier van opstaan
bij het rund, verder het feit, dat het zwaartepunt van het kalf, dat meestal met
de rug tegen de baarmoeder rechts ligt, in de wervelkolom gelegen is en daardoor
gemakkelijk naar rechts afzakt.

Schrijver heeft in de literatuur slechts 2 gevallen van torsio uteri gevonden
bij stuitligging (toch komt die allesbehalve zeiden voor. Ref.)

Andere aanleiding gevende oorzaken zijn een slappe buikwand, weinig vrucht-
water, van daar ook het optreden in het laatst van de drachtigheid, als er rela-
tief weinig vruchtwater is.

Andere aanleidende oorzaken zijn volgens schrijver het springen over slooten,
neervallen, uitglijden, slechte stalinrichting en stalbodem, afhellende en nauwe
standplaats. Door dit laatste verklaart schrijver het groot aantal gevallen in Oost-
Friesland, waar hij in 5 jaar 22 van zijn 28 gevallen behandelde. Verder nog ver-
voer per spoor, zware arbeid, opname van ongewoon voeder en veel water, waar-
door de vrucht meer beweging zou maken.

Bij een bestaan der draaiing van langer dan 24 uur is volgens schrijver de kans
op behoud van moederdier en jong zeer gering (weer zeer overdreven. Ref.)

De beste methode is het dier te wentelen op een hellend vlak met het achterstel
hoog gelegen, hellende straat b.v. (publieke voorstelling), in den winter op de
dorschvloer. Van te voren rectum ledigen en irrigeeren, het kalf fixeeren en de
koe langzaam over de beenen wentelen. Volgens schrijver is het vaak noodig
20—100 maal te wentelen (inderdaad schitterende methode 1 Ref.)

Eene andere methode, die schrijver niet aanbeveelt maar waaraan hij toch
meer aandacht wijdt dan aan repositie bij het staande dier is de volgende :

Het dier wordt gekluisterd en in rugligging gebracht, beurtelings wordt naar
rechts en links gedraaid om de aard der draaiing vast te stellen ; daarna worden
de vruchtvliezen gebroken, de beenen successievelijk aangehaald, dan de kop
door de vernauwing gehaald, nadat de beenen eerst weer zijn teruggebracht ;
daarna de beenen reponeeren en het kalf extraheeren of desnoods einbryotomie.

Repositie bij het staande dier, met of zonder druk van buiten door een helper :
schrijver gaat deze methode met een schouderophalen voorbij.

Tenslotte nog als behandeling, het drijven langs een hellende weg (zeer geschikt
voor Friesland). Schrijver wil vloeistof in de baarmoeder infundeeren om de repo-
sitie gemakkelijker te maken (melk, lijnwater). Uit een en ander zou men opmaken,
dat in Duitschland leeken de boel meer bederven, want torsio uteri met afge-
vloeid vruchtwater komt hier niet veel voor.

(Repositie bij het staande dier is de methode. Hierbij mag men de prognose
gerust gunstig stellen. Ref.) Kingma.

(Albano, Zentralbl. f. Gyn., ref. Wijsenbeek in N. T. v. G., 1928, II, blz. 4283)

De serologiese reacties (Abderhalden, Uütge en von Mertz) hebben niet
aan de verwachtingen beantwoord. Albano geeft een methode aan om de zwan-
gerschap reeds in de ie en 2e maand aan te toonen. Aan de vrouw wordt met
tussenpoozen van een half uur 4 a 5 maal 1 gram joodkalium per os gegeven of
wel men spuit intraveneus 30 cc., in van een 10 % oplossing van natriumtetra-
joodphenolphtaleïne, dan is na 30 minuten het jodium de placenta gepasseerd
en in het vruchtwater aanwezig.

Op de fotografiese plaat is dan een schaduw van de baarmoeder aan te toonen.
karakteristiek voor den verloskundig geschoolden Röntgenoloog. Nadeelen zijn
aan de methode niet verbonden.

Albano onderzocht op die manier 12 vrouwen, die in de ie of 2e maand van
zwangerschap verkeerden. Vrijburg.

In het Centralblatt fiir Bact. enz. ie Abt. orig. Band 108, Heft 1/4, komt op
pag. 89 van de hand van M. Kristensen uit het Staatsseruminstituut te Kopen-
hagen een artikel voor over genoemd onderwerp. Bij bloedserum-onderzoek op
Typhus en Paratyphus werden 89 patiënten gevonden lijdende gedurende maanden
aan een koortsachtige toestand op Maltakoorts gelijkende, waarbij in 13 gevallen
de bacil van Bang aanwezig bleek te zijn, in andere gevallen werd niet voldoende
in die richting onderzocht. Alle gaven positieve serum-reacties op Bangsche ba-
cillen.

Bij de meesten was kans op B. melitensis-infectie practisch uitgesloten, ter-
wijl contact met Abortus-beslagen bestond. Eigenaardigis dat geen dierenartsen
tot deze patiënten behoorden.

Twee van de uit patiëntenbloed gekweekte bacillen-stammen veroorzaakten
abortus bij daarmee ingespoten koeien.

Het kweeken uit het bloed geschiedde volgens de methode Huddleson in
10 % C0₂-atmosfeer.

Per liter luchtruimte wordt 2 c.c. normaal zwavelzuur-oplossing bij een groote
hoeveelheid NaHCo₃ gevoegd. 10—14 dagen lang werden de geënte platen bloot-
gesteld aan deze atmosfeer.

Voor identificatie werd eveneens cavia-infectie toegepast. Bij het serum-onder-
zoek werd voor acute Bangsche infectie hooge agglutinatie-titer en vrij lage com-
plementbindings-titer aangenomen en omgekeerd.

Morphologie en infectieproeven van bij sporadische abortus waargenomen Tri-
chomonaden.

Uit het Instituut van Prof. W. Frei, Ziirich, is door Dr. Riedmüller een onder-
zoek gepubliceerd in het Centralblatt fiir Bact. enz., pag. 103, Bnd 108, H. 1—4.

In runderfaeces gevonden Trichomonaden hebben schrijver doen zoeken naar
het aetiologisch verband. Dit is hem tot dusverre niet gelukt. Het kweeken gelukte
goed, doch met de kweeken kon geen abortus worden opgewekt.

Wanneer men natief-preparaten van vaginaal secreet maakt, zal het, meer
dan tot dusverre, gelukken deze trichomonaden te onderkennen.

De onderzochte foetes hadden een ,,sulziche subcutis", in borst en buikholte
bloederig sereus vocht zooals dat ook bij de Bangsche infectie voorkomt. In dit
vocht en in de maag werden vooral de trichomonaden gevonden In het donker-
veld ziet men lange ovale slingerende levendig bewegelijke organismen. Voor aan
zitten 3 zweepharen. Het gelukt door kleuring volgens Romanowsky-Giemsa,
mits vele uitstrijkjes worden gemaakt, de flagelaten aan te toonen. Zij zijn 10—25
micron lang.

Op 4 November 1928 overleed te Middelburg, in den ouderdom
van bijna 84 jaar, collega E. L. van Mervennéf,, de nestor
der dierenartsen in de provincie Zeeland.

Geboren te Hulst 7 Januari 1845, verwierf hij op 20-jarigen
leeftijd in Juni 1865 het diploma van veearts, waarna hij bijna
onmiddellijk daarop, 15 Juli van hetzelfde jaar, werd werkzaam
gesteld als „veearts van dienst" bij de bestrijding der runder-
pest in de provinciën Noord- en Zuid-Holland en Utrecht. Met
het verdwijnen der runderpest nam deze werkzaamheid 1 Juli
1868 een einde, waarop 15 Juli 1868 volgde zijn vestiging te
Goes als praktizeerend dierenarts, met gelijktijdige benoeming
tot Provinciaal Veearts der 3e klasse in de provincie Zeeland.

Dank zij zijn ijver en zijn practischen blik, wist van Mer-
vennée zich hier spoedig een drukke en uitgebreide praktijk
te veroveren, welke zich uitstrekte over een groot gedeelte van
het eiland Zuid-Beveland. Als zoodanig is hij geweest een der
pioniers in Zeeland van de wetenschappelijke diergeneeskunde
in den strijd tegen vooroordeel en empirie, daar in die dagen
de behandeling onzer zieke huisdieren, althans in Zeeland, voor
een overwegend deel in handen was van empiristen van allerlei
slag. Zij die de vermoeienissen kennen, welke verbonden zijn aan
de uitoefening van de diergeneeskundige praktijk in den vollen
omvang ten plattenlande, zullen beseffen, welke eischen in een
dergelijke uitgebreide praktijk moeten zijn gesteld aan de
physiek, in een tijd, toen verharde wegen vrijwel ontbraken en
van moderne verkeers- en vervoermiddelen nog geen sprake was.

In 1877 benoemd tot plaatsvervangend districtsveearts en
gouvernementskeurmeester van vee, ontving van Mervennée
2 malen een aanstelling als buitengewoon districtsveearts, de
eerste maal voor den tijd van 1 Mei tot 1 Juli 1887 ter be-
strijding van de schaapspokken in Zuid-Beveland en Westelijk
Zeeuwsch-Vlaanderen en vervolgens van 1 Januari 1889 tot
16 Juli 1890 ter bestrijding der trichinenziekte onder de varkens
in Goes en overig Zuid-Beveland, van welke opdrachten hij zich
met goed gevolg heeft gekweten.

Verder was van Mervennée lange jaren lid van de plaatse-
lijke gezondheidscommissie te Goes.

Toen bij den dood van collega C. Mazure in 1897 de betrek-
king moest worden vervuld van Provinciaal Veearts der ie kl.,
werd van Mervennée als diens opvolger aangewezen ; in verband
daarmede verhuisde hij, met neerlegging van de praktijk, in dat
zelfde jaar naar Middelburg. Behalve als adviseur van Gedepu-
teerde Staten in zaken van diergeneeskundigen aard bleef hij
hier tevens werkzaam als plaatsvervangend districtsveearts,
gouvernementskeurmeester van vee en officieel deskundige
krachtens de bepalingen tot wering van de druifluis. Uit de
drie laatstgenoemde betrekkingen werd hem op zijn verzoek in
1908 eervol ontslag verleend.

Ook op het terrein van het vereenigingsleven heeft van
Mervennée zijn sporen verdiend. Zoo is hij geweest één der
oprichters van de afdeeling Zeeland der Maatschappij voor Dierge-
neeskunde, welke afdeeling hij jaren lang heeft gediend eerst als
penningmeester en later als voorzitter. Een tiental jaren geleden
werd het gewoon lidmaatschap op zijn verzoek veranderd in
een buitengewoon, terwijl op de laatstgehouden vergadering hij
werd benoemd tot eerelid dier afdeeling.

In van Mervennée is heengegaan een degelijk en recht-
schapen collega van de oude garde, iemand, die in zijn lang-
durige loopbaan een betrouwbare vraagbaak is geweest voor
menig jong dierenarts.

Uit het Instituut voor Pharmacologic en Ophthalmologie en da Kliniek voor
Kleine .Huisdieren. Faculteit der Veeartsenijkunde, Rijks-Universiteit te Utrecht.
(Directeur: Prof. Dr. H. JAKOB).

Als oppervlakkige hoornvliesaandoening, welke partieel of
diffuus kan voorkomen, werd door mij bij den hond nog al eens de
keratitis superficialis waargenomen.

De oorzaken ervan zijn vrijwel steeds van ectogenen aard. Als
zoodanig kunnen worden genoemd trichiasis, entropium, stof, rook,
corpora aliena, scherpe medicamenten enz. In den regel gaat de
aandoening met conjunctivitis gepaard. Niet zelden wordt door
de uitwendige prikkels een chronischen onstekingstoestand in het
leven geroepen en treedt daarbij vaatvorming in de oppervlakkige
hoornvlieslagen op.

Bij de keratitis superficialis zijn speciaal het epithelium en de
oppervlakkige lagen van de substantia propria in het proces be-
trokken. Het epithelium is hierbij gezwollen, steekt iets boven de
oppervlakte uit en schilfert wat af. Het hoornvlies zelf ziet er be-
slagen, mat en blauwgrauw troebel uit, maar blijft nochtans min
of meer doorschijnend. Leeken meenen wel dat zich een vliesje
op het hoornvlies heeft gevormd en werkelijk kan het soms ook
dien indruk geven.

Fröhner onderscheidt een keratitis simplex of catarrhalis,
waarbij enkel wat zwelling, verval en nieuwvorming van epitheel
bestaat en waarbij een ruwe, glanslooze, matte, oppervlakkige,
grauwe troebelheid kan worden waargenomen, van een keratitis
superficialis purulenta. De laatste beschrijft hij als een opper-
vlakkige, etterige ontsteking van de cornea, welke vaak per con-
tinuitatem of secundair in aansluiting aan een primaire blen-
norrhoische conjunctivitis, door de inwerking van het etterige
secretum, zou optreden. De oppervlakte van het hoornvlies zou
daarbij ruw, troebel en geelachtig zijn en de aandoening meestal
tot diepere ontstekingsprocessen aanleiding geven. Ook Schleich
spreekt in die gevallen van een etterige keratitis superficialis.

Jakob duidt een oppervlakkige hoornvliesontsteking, waarbij
slechts het epitheel en de oppervlakkige proprialagen leucocytair
geinfiltreerd en gelijktijdig daarbij gezwollen zijn, aan met den
naam keratitis parenchymatosa superficialis. De diffuse keratitis
zou volgens Möller in de meeste gevallen als gevolg van een

conjunctivale aandoening ontstaan en de cornea alzoo daarbij per
contiguitatem worden aangetast.

Vrijwel alle onderzoekers geven aan, dat een aandoening van de
oppervlakkige hoornvlieslagen bij den hond veelvuldig voorkomt.
Heusser evenwel maakt hierop een uitzondering. Hij beweert
dat de keratitis superficialis bij dit dier niet veel wordt gezien ;
een meening, welke door mij geenszins kan worden gedeeld. Inte-
gendeel, bij bepaalde rassen als b.v. malthesers en pekingesen zag
ik dit lijden betrekkelijk veelvuldig. Wanneer de oorzaak wat
langer blijft inwerken en daardoor het ontstekingsproces wat
meer chronisch wordt, zal in de oppervlakkige proprialagen vaat-
en bindweefselnieuwvorming ontstaan. In de veterinaire litera-
tuur wordt dan algemeen van pannus gesproken, hoewel deze
benaming volgens enkelen hier niet geheel correct is. Bij den
mensch nl. verstaat men onder pannus een granulatieachtig,
nieuwgevormd cel- en vaatrijk weefsel, dat zich bevindt tusschen
het epithelium en de Bowmansche membraan.

Heusser zegt nu, dat bij dieren een echte pannus, aannemende
ten minste dat deze daarbij voorkomt, wel zeer zeldzaam zal zijn.
In ieder geval mag men volgens hem, de gewoonlijk voorkomende
subepitheliale vaatvorming niet als pannus aanduiden, zooals
Jak ob doet.

Zelf zie ik. niet in, waarom de naam van pannus of wanneer
onstekingsachtige verschijnselen meer op den voorgrond treden,
de naam van keratitis pannosa, voor de aanduiding van deze
hoornvliesaandoening door ons niet zou kunnen worden behouden.
Ik wil dan ook dergelijke oppervlakkige ontstekingen van de cor-
nea, die met vaat- en bindweefselnieuwvorming in de oppervlak-
kigste lagen van de substantia propria gepaard gaan, keratitis
pannosa blijven noemen. Heusser is intusschen, wat dit punt
betreft, zelf ook niet geheel consequent gebleven, daar hij op een
andere plaats schrijft : „Als einzige Hornhautentzündung des
Hundes hatte ich eine keratitis pannosa zu beobachten Gelegenheid.
In Anschluss an eine eitrige Blepharo-conjunctivitis entwickelte
sich in der im übrigen normalen Cornea ein dichtes oberflächlicher
Gefässnetz, das nach und nach den Grossteil der Hornhaut um-
fasste".

Bij den mensch zou de pannus steeds in verband met een of
ander conjunctivaallijden staan en voornamelijk bij tracliomateuze
en eczemateuze (scrophuleuze) aandoeningen optreden. Gesproken
wordt hier daarom van pannus trachomatosus en pannus eczema-
tosus (scrophulosus). Ook wordt nog de naam genoemd van pannus
degenerativus welke bij glaucomateuze toestanden zou voorkomen.
Hierbij zou het vaatrijk granulatieweefsel zich ook ten deele
onder de Bowmansche membraan bevinden en zouden de dege-
neratieve processen zich in het epithelium afspelen,

Niet met Jakob zou ik willen meegaan waar hij zegt : „Bleiben
nach Ablauf des geschwürigen Prozesses braune bis schwarzbraune
oder schwarze, unregelmässig begrenzte Pigmentierungen in ver-
schiedenster Form in der oft streifenförmig, vor allem im Zentrum
mitunter auch total getrübten Kornea während des Lebens be-
stehen und ist gleichzeitig deutlich sowohl eine oberflächliche als
tiefere Blutgefässneubildung zu erkennen, dann kann man in
solchen Fällen auch von einem Pannus corneae (tenuis oder cras-
sus) pigmentosus sprechen".

Ik zou liever den naam pannus alleen willen gebruiken in die
gevallen, waar slechts in de oppervlakkige lagen van het hoorn-
vlies nieuwvorming van bloedvaten bestaat.

Hoewel Möller schrijft, dat pannus bij de dieren tot nu toe niet
is gezien, geeft hij evenwel in zijn leerboek een teekening van een
keratitis superficialis, die afkomstig is van Iwanoff en die een
toestand weergeeft zooals bij de trachomateuze pannus zou wor-
den gevonden.

Dergelijke beelden werden echter noch door Heusser, noch
door mij in microscopische praeparaten van panneuze keratitiden
van den hond waargenomen.

Nicolas deelt omtrent pannus mede dat ,,cette forme de kéra-
tite ä jusqu\' ici peu attiré 1\'attention en vétérinaire, malgré que,
chez le chien toutes les conditions de son déterminisme soient
réalisées dans 1\'entropion".

Echte pannusvormingen, zooals die bij den mensch tusschen het
epithelium en de Bowmansche membraan worden aangetroffen,
komen bij den hond volgens mij niet voor ; wel groeien bij deze
dieren niet al te zelden bloedvaten en bindweefsel zoodanig in de
oppervlakkigste proprialagen, dat er beelden ontstaan, die, vooral
klinisch, aan eigenlijken pannus doen denken. Zooals ik reeds
eerder heb medegedeeld, meen ik, dat wij voor dergelijke aandoe-
ningen van de cornea, welke vaak met geringe ontstekingsver-
schijnselen gepaard gaan, zonder bezwaar den naam van keratitis
pannosa kunnen blijven gebruiken.

Gelijktijdig met bovenvermelde aandoening, komt bij den
hond, eveneens in de oppervlakkige hoornvlieslagen, vrij veelvuldig
een meer of minder uitgebreide pigmentatie van het weefsel voor.
Een dergelijke pigmentwoekering in het hoornvlies schijnt bij den
mensch nooit te zijn waargenomen.

Het lijkt mij wenschelijk toe, dat wij dit lijden met den naam
„keratitis pannosa (vasculosa) et pigmentosa" blijven aanduiden.

Bij bepaalde rassen, waarbij het hoornvlies meer nog dan ge-
woonlijk, voortdurend in geringe mate wordt geprikkeld, werden
door mij voornamelijk dergelijke hoornvliesafwijkingen opgemerkt.

Bij pekingesen b.v. is het den geëxponeerden stand der bulbi,
tengevolge waarvan cornea en conjunctiva gemakkelijk door de
verschillende nadeelige invloeden chronisch geprikkeld kunnen
worden ; bij malthesers zijn het vooral de wollige haren, welke in
de oogen terecht komen en op die manier het oog chronisch prik-
kelen. Ook de bij ulceratieve hoornvliesprocessen optredende
nieuwvormingen van bloedvaten en bindweefsel, kunnen op die
van pannus gaan gelijken. Daarom wordt hier wel van pannus
regenerativus gesproken. Na genezing der zweren kunnen dan
gepigmenteerde litteekens achterblijven.

Daar van veterinaire zijde nog niet zoo heel veel over de kera-
titis pannosa et pigmentosa is geschreven en omdat deze aandoe-
ning nog al eens door mij werd gezien, wil ik hierop wat uitvoeriger
ingaan. Vanzelf zal ik er dan toe moeten komen, bovendien iets
te vermelden over pigmentvlekken en de pigmentgenese.

De limbairstreek is bij den hond normaal meestal gepigmenteerd ;
overigens komt in de normale cornea geen pigment voor.

Het pigment bevindt zich in de eerste plaats in het weefsel op
den grens van de cornea en de sclera en in de tweede plaats in het
conjunctivaalepitheel aan den rand van het hoornvlies. Omdat
mijn anatomische bevindingen hier omtrent vrijwel met die van
Zietschmann overeenstemmen, wil ik hier enkele regelen van
hem aanhalen, welke hierop betrekking hebben en wel deze :
„Beim Hunde häuft sich das Pigment direkt an der Ucbergangs-
linie, schneidet aber mit ihr ziemlich scharf ab. Jedoch zieht sich
ein schmaler Pigmentstrang an der elastischen Grenzhaut entlang
oftmals fast bis zur Höhe der Uebergangsstelle des Conjuncti-
valepithels in das der Cornea hinein. Es wird auf diese Weise im
Schnitt am Corneafalz ein von Pigment umrahmter spitzer Winkel
gebildet ; es können auch Endotheliën der Descemetschen Haut
an dieser Stellen dichte Pigmenteinlagerungen zeigen".

De gevoeligheid der oogen was in de door mij waargenomen ge-
vallen van keratitis pannosa et pigmentosa meestal gering en wei-
nig opvallend. Conjunctivitis was er vrijwel steeds in meer of
minder hevige mate bij aanwezig. De bruine pigmentaties van het
hoornvlies waren meestal niet eens door den eigenaar van den
hond opgemerkt. Het gepigmenteerd zijn van de cornea is dan ook
bij gewone belichting moeilijk waar te nemen, daar de iris meestal
ongeveer dezelfde kleur bezit. Bij zijdelingsche belichting en het
gebruik van de binoculair loupe evenwel, is zulks duidelijk
te onderkennen.

De aandoening schrijdt in den regel heel langzaam voort en ten
slotte kan de cornea in haar oppervlakkige deelen, zoo goed als
geheel veranderd raken.

Bij een goede behandeling konden wel de Conjunctivitis en de
keratitis gunstig worden beinvloed en ging het lijden meestal

eenigszins terug, de pigmentaties bleven evenwel, schijnbaar on-
veranderd, voortbestaan.

Het hierboven genoemde hoornvlieslijden kan veel gaan ge-
lijken op een pigmentvlek der cornea, temeer, omdat de ontste-
kingsverschijnselen niet altijd op den voorgrond treden. Derge-
lijke meer chronische en schijnbaar tot stilstand gekomen processen
zijn wel beschreven onder den naam van melanosis corneae en
naevus pigmentosus, waarbij dan onder melanosis een diffuse uit-
breiding van het pigment, onder naevus pigmentosus een vlek-
kige, meer circumscripte pigmenteering werd verstaan.

Uebele noemt gevallen van keratitis parenchymatosa waarbij
tevens pigmentaties optreden, welke door mij eerder ondergebracht
zouden zijn bij de keratitis pannosa et pigmentosa. Om dit te laten
juitkomen, wil ik hier zijn eigen woorden aanhalen : „Das con-
unctivale Gewebe schiebt sich mehr oder weiniger weit über den
Limbus, scheinbar auf Kosten des Durchmessers der darunter lie-
genden Cornea vor und setzt zieh keilförmig unter den Cornea-
epithel bis zum Centrum fort, wodurch die obersten Lägen der
Cornea ein Conjunctivalähnliches Ansehen bekommen". Verder
zegt hij dat niet zelden daarbij het epithelium vooral aan den
rand gepigmenteerd is.

Niet verward moet de aandoening worden met gepigmenteerde
en bloedvaten bevattende hoornvlieslitteekens, welke na afloop
van ulceratieve processen kunnen overblijven. De litteekens ko-
men bij voorkeur in het hoornvliesmidden voor en laten soms
duidelijk, zoowel oppervlakkige als diepe vaatvorming, onder-
kennen. Het pigment zou in deze gevallen van de permanent of
tijdelijk ingegroeide iris afkomstig zijn en in den regel in de diepste
lagen van het parenchym en het endothelium zetelen.

Verschillende onderzoekers hebben pigmentvormingen in het
hoornvlies bij dieren waargenomen en als melanosis corneae be-
schreven. Onderscheiden wordt een epitheliale, een endotheliale
en een parenchymateuze melanosis. In het eerste geval zou het
pigment afstammen van de conjunctiva, in het laatste geval van
de iris. Bij de parenchymateuze melanosis zou beide mogelijk zijn
en het pigment zoowel kunnen komen van de conjunctiva, als van
de iris. Waarschijnlijk was het beter geweest, dat verschillende
onder den naam van melanosis corneae beschreven gevallen, bij
de keratitis pannosa et pigmentosa waren ondergebracht.

Bij den mensch is de melanosis vaak congenitaal en onderscheidt
men een epitheliale (ectodermale) en een endotheliale (mesoder-
male) melanosis.

Krukenberg heeft het eerst een congenitale endotheliale me-
lanosis van het hoornvlies bij den mensch waargenomen. Hij be-
schreef deze als een symmetrische donkerbruine, spoelvormige,

Hij meent evenals later Wixtersteiner, Seefelder, Hanssen,
e. a. dat dergelijke pigmentaties als resten van de vroeger bestaande
pupillair membraan moesten beschoxiwd worden.

Vogt zegt dat zulks niet bewezen is en Augstein neemt ont-
steking der iris als oorzaak daarvan aan.

Von Hippel zag, dat, na onderbinding van de Venae Vortico-
sae, de geregenereerde endotheelcellen van de onderste helft der
cornea gelijkmatig gepigmenteerd werden. Het vrij gekomen pig-
ment der vervallen epitheelcellen van iris en corpus ciliare zou
hier door de endotheelcellen zijn opgenomen.

Bij den mensch zijn veel meer gevallen van endotheliale dan van
epitheliale melanosis bekend. Vogens Albrich is pigmentatie van
de voorste deelen der cornea daar buitengewoon zeldzaam. De
beelden van congenitale en acquisiete melanosis van het endothe-
lium kunnen vrijwel dezelfde zijn. De hoedanigheid der iris kan
ons dan soms aanwijzing geven met welke van beide wij in het
betreffende geval te doen hebben.

Augstein en Koeppe namen bij iritiden, Seefelder bij hy-
drophthalmus endotheelpigmentaties waar. Hirschberg wijst erop
dat pigmentafzetting tegen de achtervlakte van het hoornvlies bij
den mensch een diagnostisch symptoom is voor de onderkenning
van vaatvliessarcomen. In het algemeen zouden pigmentafzetting
in het oog van den mensch ook prognostisch van bet eekenis zijn,
daar niet zelden kwaadaardige tumoren (sarcomen) hiervan zou-
den uitgaan.

Verschillende onderzoekers (Cilimbaris, Yamaguchi, Rubert,
Ba ver, Jakob, Gray e. a.) hebben bij dieren pigmentafzetting
in de cornea opgemerkt en bestudeerd. Zij allen vonden dat het
voorkomen van pigment in het hoornvliesepitheel lang geen groote
zeldzaamheid was. Dergelijke hoornvliespigmentaties hebben niets
gemeen met de congenitale, op de achtervlakte van de cornea ge-
localiseerde melanosis, welke door Krukenberg, Stock e. a.
bij den mensch werden gezien.

Cilimbaris vond in de substantia propria van een schaap, dicht
onder het epitheel, rondom de plexus subepithelialis basalis, tal-
looze pigmentcellen en deze niet alleen nabij den rand, maar ook
nabij het hoornvliesmidden. De pigmentcellen hier, waren kleiner
en hadden lichter pigment, dan die in den limbairstreek. Bij scha-
penembryo\'s werden dergelijke pigmentbevattende cellen alleen
aan den rand van de cornea aangetroffen.

Jakob deelt in zijn leerboek mede, dat de epitheliale pigmenta-
ties bij den hond voornamelijk in het mediale hoornvliesquadrant
voorkomen en de pigmentvlekken al of niet met het gepigmenteerde
conjunctivale epitheel samenhangen.

Met de loupe zou te zien zijn, dat de schijnbaar homogene pig-
mentvlekken opgebouwd zijn uit een groot aantal dicht bij elkaar
liggende, bruine of zwartbruine eilandjes en histologisch zou ge-
bleken zijn, dat de epitheliale melanosis zich niet alleen als een
fijnkorrelige, maar ook wel als een grovere pigrnenteering kan
voordoen.

Hij merkt bovendien nog op, dat een dergelijke melanosis corneae
niet met ontstekingsprocessen van het hoornvlies, welke eveneens
tot zwartbruine pigmentaties aanleiding kunnen geven, moeten
verward worden. Hierbij zou evenwel volgens hem, de cornea
voor kort eren of längeren tijd of ook wel permanent, verschillend
sterk troebel zijn en gelijktijdig daarbij meestal nieuwvormig van
vaten bestaan.

Bayer nam bij het paard epitheliale hoornvliespigmentaties
waar en zegt er het volgende van : „Dieses Pigment stammt
manchmal von jenem das normalerweise in der Bindehaut am
Rande der Cornea vorhanden ist. Diese Flecke sind oberflächlich,
schwarz und zu ihnen zieht oft vom Rande der Hornhaut ein
dünnes Gefässchen. Ich sah sie schon mitten auf der durchsich-
tigen Hornhaut, fast immer aber sitzt das Pigment auf Trübingen
und reicht bis zu dem Ursprungspigmente am Limbus conjuncti-
valis".

Yamaguchi zag groote, handvormige pigmentvlekken in het
midden van de cornea bij twee varkens. Microscopisch bleek het
pigment vooral te zetelen in de diepere deelen van het epithelium,
in de basaalcellenlaag en dit kwam deels voor in een bijzonder
soort van cellen z.g. chromatophoren, deels in de epitheelcellen
zelf. De epitheliale pigmentatie reikte niet geheel tot aan het
zwartbruine pigment van den limbus corneae. Liet hoornvlies-
stroma was normaal ; de limbairstreek sterk gepigmenteerd.
Yamaguchi ontkent dat in deze gevallen het pigment vanaf den
limbus in het hoornvlies was gekomen en gelooft dat dit hier evenals
zulks reeds normaal in de limbairstreek geschiedt, zelfstandig
(metabolisch) was ontstaan.

Schimmel schreef dat bij honden, vooral bij de keratitis diffusa,
meer of minder sterk glanzende vlekken op de cornea kunnen
ontstaan, en dat tevens daarbij dan een gelijkmatige, diffuse troe-
beling aanwezig is en allengs vaa.tvorming optreedt. De vascula-
risatie zou na weken of maanden weer verminderen ; de normale
visus echter nooit meer terugkeeren. Histologisch werden twee
van dergelijke bij den hond waargenomen gevallen door de Jager
onderzocht.

In het eene geval had tijdens het leven een sterke diffuse hoorn-
vliestroebeling en ontwikkeling van bloedvaten bestaan en was
slechts op één enkele plaats in het hoornvliesmidden, een geringe,
beginnende pigmentatie waargenomen. Microscopisch werd alleen

in de oppervlakkigste lagen van de substantia propria, vasculari-
satie en rondcellige infiltratie en hier en daar in de centrale opper-
vlakkige hoornvliesdeelen in de nabijheid der vaten, wat pigment
aangetroffen. Het epithelium zelf was overal vrij van pigment.

In het andere geval waren duidelijk, zwarte vlekken gedurende
het leven te zien geweest. De overige deelen van de cornea waren
slechts gering troebel; de bloedvaten nog wel aanwezig, maar veel
minder duidelijk zichtbaar. Alles wees erop, dat het proces regres-
sief was. Microscopisch vond de Jager in de oppervlakkige pro-
prialagen een betrekkelijk gering aantal cellen en pigment niet
alleen in het parenchym, maar nu ook reeds in het epithelium.

Nog werd door hem het hoornvlies van een konijn, waarin
zwarte, scherpbegrensde vlekken met het bloote oog waren opge-
merkt, onder het microscoop bestudeerd. In het eigenlijke hoorn-
vliesweefsel ontbrak het pigment geheel en al het pigment scheen
zich in de epitheelcellen opgehoopt te hebben . De iris bleek ver-
groeid te zijn met de achtervlakte van de cornea. Duidelijk onder-
scheidde zich het pigmentrijke irisweefsel, van het pigmentlooze
hoornvliesweefsel.

Volgens Schleich komt bij de huisdieren zoowel een congenitale
als acquisiete melanosis corneae voor. Hij zelf nam bij den hond
een aangeboren pigmentatie van de achtervlakte van de cornea
waar, zonder dat daarbij verdere afwijkingen aan het oog beston-
den. Omtrent de melanosis corneae acquisita is in zijn oogheel-
kundig werk het volgende te vinden : „Sodann ist bei Tieren
bei der oberflächlichen und parenchymatösen keratitis, häufig
bei Hunden und Pferden eine eigentümliche Veränderung in der
Kornea zu beobachten, nämlich das Auftreten von Pigment, Me-
lanosis corneae acquisita.

Die Pigmentierung von Kornalnearben nach Perforation der
Kornea mit Irisprolaps steht hier nicht im Frage. Vielmehr gerade
in Fällen wo eine Perforation nicht eingetreten ist und vordere
Synechie ausgeschlossen ist, kann der Pigmentsaum am Korneal-
rand gegen das Kornealzentrum vorgerückt sein oder ziehen vom
Kornealrand aus, die Gefässe begleitend, schwarze Streifen zuwei-
len wie diese dentritisch sich verzweigend in die Kornea herein
oder finden sich scheinbar ohne Zusammenhang mit dem Korneal-
rand kleinere oder grössere unregelmässig gestaltete braune oder
schwarze Platten is der Kornea, vornehmlich im Epithel und den
oberen Schichten der Kornea, frei, in Form kleiner Körnchen und
Klümpchen oder Schollen oder auch in den Zelle selbst, im Epithel
und Endothel und in der Substantia propria besonders an den
Gefässen reichlich angeordnet. Das Pigment stammt aus dem
Pigment am Korneoskleralband."

Rubert heeft een uitvoerig onderzoek naar het voorkomen van
pigment in het hoornvlies bij cavia\'s gedaan. De door hem waar-

genomen hoornvliesveranderingen, komen, vooral ook wat het
microscopische gedeelte betreft, opvallend veel overeen met die,
welke ik zelf af en toe bij den hond heb aangetroffen. Veel wat hij
gevonden en medegedeeld heeft, heb ik in bepaalde gevallen van
hoornvliespigmentatie bij den hond evenzoo kunnen vaststellen.
Iets uitvoeriger wil ik daarom op deze publicatie ingaan.

Rubert dan vond bij 152 oudere cavia\'s, 8 maal pigment in de
oppervlakkige hoornvlieslagen en wel bij voorkeur in het bovenste
quadrant.

Het pigment stond steeds met de circumcorneale pigmentzoom
in directe verbinding. Later heeft hij nog 47 jonge cavia\'s en 150
konijnen onderzocht. Bij deze jeugdige dieren werd echter geen
enkele maal een dergelijke pigmentatie in het hoornvlies opge-
merkt.

Microscopisch bleek dat de hoornvliesveranderingen zich hadden
gelocaliseerd in het epithelium en de oppervlakkige lagen van de
substantia propria. Het epithelium scheen, voorzoover daar pig-
ment in voorkwam, iets dunner en van hoedanigheid iets veran-
derd te zijn. Vooral de diepe cellagen waren gepigmenteerd ; naar
de oppervlakte toe verdween het pigment allengs hoe langer hoe
meer. Het pigment was fijnkorrelig, donkerbruin en gaf geen ijzer-
reactie.

De gepigmenteerde basaalcellen verschilden niet zelden in vorm
duidelijk van de normale ongepigmenteerde. De direct onder het
epithelium gelegen parenchymlagen hadden eenigszins het karakter
van granulatieweefsel en waren steeds met pigment bezet. De
nieuwgevormde vaten, welke daarin voorkwamen, waren ten deele
met bloed gevuld. De wanden der bloedvaten bestonden uit één
enkele laag van cellen. In de omgeving der vaten kwamen wat
meer cellen voor dan in de rest van het weefsel. De basaalcellenlaag
was voor zoover deze op dit cel- en vaatrijk weefsel lag, onregel-
matig en hobbelig en stak hier en daar, in den vorm van papillen,
in het daaronderliggende weefsel uit. Het pigment bevond zich
in langgestrekte cellen en was hier eveneens fijnkorrelig, donker-
bruin en ijzervrij. Er was dan ook volgens hem, geen verschil
tusschen het pigment dat zich in het epithelium bevond en dat
hetwelk in het oppervlakkige parenchymweefsel voorkwam. Veel-
vuldig werd opgemerkt dat de van de limbus komende bloedvaten
door pigmentcellen werden vergezeld.

Daar de epitheelcellen, welke het pigment bevatten, duidelijk
morphologische verschillen vertoonden met die epitheelcellen,
waarin dit ontbrak, kon volgens Rubert van een eenvoudige aan-
voer van pigment naar het epithelium, vanuit de omgeving, wel
geen sprake zijn. De gepigmenteerde basaalcellen hadden delzelf-
den vorm en kwamen ook overigens geheel overeen met de ge-
pigmenteerde cellen van het limbusepitheel. Hij meent daarom dat

er geen bezwaren bestaan, deze cellen als afstammelingen hiervan
te beschouwen. Hij zegt o. m. ,,Ich trage kein Bedenken, sie (n.1.
de gepigmenteerde epitheelcellen) als Abkömmlinge der Basal-
zellen des Limbusepithels auf zu fassen und das Zustandekommen
der Hornhaut-pigmentierung in erster Linie auf das Eindringen
der genannten basalen Pigmentzellen von Limbusepithel zurück
zu führen".

Zijn opvatting is nu, dat de pigmentbevattende epitheelcellen
van den limbus corneae, als één enkele laag in de diepste epitheel-
lagen voorwaarts dringen, maar steeds daarbij met de oorspronke-
lijke cellen verbonden blijven. De cellen zouden hierbij van ge-
daante veranderen, zich strekken en de oorspronkelijke normale
epitheelcellen verdringen.

Eerst waren de ingewoekerde en gepigmenteerde basaalcellen
nog door normale epitheelcellen bedekt ; later werd dit anders, om-
dat dan ook de meer oppervlakkig gelegen cellen door bedoelde
basaalcellen werden gevormd. Deze cellen onderscheidden zich niet
alleen door de pigmentatie, maar bovendien nog door vorm en
intensievere kleuring van de praexisteerende hoornvliesepitheliën.
De oorspronkelijke epitheelcellen, welke zich op de grens van het
gepigmenteerde en ongepigmenteerde hoornvliesgedeelte bevonden,
vertoonden degeneratieverschijnselen. De degeneratieve processen
zouden deels het gevolg zijn van de druk, die door de inwoekerende
cellen op de oorspronkelijke epitheliën wordt uitgeoefend, deels
door het ten gronde gaan van de oorspronkelijke basaalcellen tot
stand komen. De gepigmenteerde basaalcellen van den rand van
het hoornvlies, zouden alzoo actief de cornea zijn binnengedrongen.
De oorzaak hiervan kon hij niet aangeven. Wel denkt hij gevonden
te hebben, dat de epitheliale veranderingen nauw verband houden
met de zich onder het epitheel afspelende chronische hyperplas-
tische processen. Het pannus- en litteekenachtige granulatieweefsel
was nabij den limbus corneae het breedst en nam naar het midden
toe in dikte at. Op geen enkele plaats werd door hem ingroeiing
van granulatieweefsel in het epithelium of omgekeerd van epithe-
lium in het granulatieweefsel opgemerkt.

Hij is verder van meening dat de afkomst van het pigment, dat
zich in de epitheelcellen bevindt, een andere is, dan dat, hetwelk
in het daaronderliggende hoornvliesweefsel voorkomt en vermoedt
dat de epitheelcellen zelf het pigment vormen. Het optreden van
pigmentklompen en van pigmentkorrels zou volgens hem een dege-
neratief verschijnsel zijn. Aan het einde van zijn artikel schrijft
Rubert o. a. de volgende slotconclusies neer : ,,Das praeexistie-
rende Hornhauteepithel geht an regressieven Erscheinungen all-
mählich zugrunde und wird durch das pigmentierte substitiert. Das

an Stelle des normalen Hornhautepithels getretene pigmentierte
verfällt später der regressiven Metamorphose wonach eine auf-
fallende Verdünnung der pigmentierten Epitheldecker ensteht."

Heusser vermeldt dat bij gepigmenteerde hoornvliesvlekken
het pigment zoowel in de achterste als voorste deelen van de cornea
kan zetelen. Diepe pigmentaties zouden uitsluitend een gevolg van
Synechien zijn, terwijl het pigment in de oppervlakkige hoornvlies-
lagen eventueel ook door pigmentinvasie vanaf den limbus, in het
hoornvlies zou kunnen terecht komen. Na trauma zag hij in een geval
reeds na 14 dagen pigment in den vorm van een wig de cornea
binnendringen. De pigmentcellen schenen daarbij op dezelfde wijze
als de witte en roode bloedcellen, door bepaalde chemotactisch
werkende stoffen, aangetrokken te worden. Nog zegt hij : ,,Das
Irispigment dringt eventuell nur ins Endothel ein. Wo aber Lädie-
rungen der Descemetia vorgekommen sind, findet es sich auch in
der Propria und rückt gelegentlich bis ins Epithel vor". Met laatst-
genoemde regelen kan ik het eens zijn ; ook door mij werden in
enkele gevallen dergelijke waarnemingen gedaan.

In de dissertatie van Uebele, kan omtrent de pigmentvormin-
gen in het hoornvlies, waarvan hij meent dat ze eventueel bij de
parenchymateuze keratitiden kunnen optreden ; o. a. het volgende
worden gevonden : „Am Rand ist das Epithel nicht selten pigmen-
tiert, eine Pigmentierung der centralen Partieen trifft man bei
den acuten Formen nur an Perforationsstellen. Die Pigmentierung
des Epithels setzt sich in Fall 9 (chronische beiderseitige keratitis
parenchymatosa) annähernd bis zum Centrum fort. Das Pigment
sitzt im Zellleib und im Kern oder in irgend einem Teil des Kernes
im Form von feinsten Kügelchen oder grossen Schollen. In ein-
zelnen Fällen findet man zwischen den Zellgrenzen Pigment in
Gestalt von bäum- oder netzförmigen, aus kettenförmig angeord-
neten Kügelchen bestehenden Strängen, als Fortsetzung oder
Ueberbleibsel pigmentführender und sich im Epithel verzweigen-
der Gefässe, eingelagert. Der Pigmentsaum des Randes erscheint
bei einigen chronischen Fällen nach dem Centrum zu vorgerückt,
die Pigmentteile versprengt und verblasst. Pigment findet man in
Form von amorphen Schollen oder als Pigmentzellen, welche ihrer
kugeligen Form nach aus dem Ciliärkörper oder der Iris zu stam-
men scheinen oder als feinste Kügelchen zwischen die Fasern oder
in die Gefässscheiden eingelagert und zwar am Limbus und ent-
sprechend dem Verlauf des Saftstromes und der neugebildeten
Gefässe. In dem Saftlücken der centralen Partieen findet man Pig-
ment bei interlamellären Blutungen und bei Fällen mit Perfora-
tion. In einzelnen chronischen Fällen sieht man grosse und teil-
weise pigmentführende Gefässe rechtwinklig in die Epithelschicht
abzweigen".

hond. Zoowel klinisch als histologisch werd door hem aangetoond,
dat de bloedvaten en het pigment zich in de oppervlakkige hoorn-
vlieslagen bevonden. Door mij zou dit geval niet, zooals Uebele
heeft gedaan, bij de parenchymateuze keratitiden maar bij de
oppervlakkige hoornvliesaandoeningen en wel bij de keratitis pan-
nosa et pigmentosa, ondergebracht zijn.

In een artikel gepubliceerd in de Veterinary Journal 1925, wor-
den door Gray enkele hoornvliesaandoeningen van den hond be-
sproken en daarbij vooral de aandacht gevestigd op de keratitis
pigmentosa, omdat hij veronderstelt, dat hij één der eersten is,
die hierover iets bericht.

De aandoening zou ongeneeslijk zijn, chronisch verloopen,
meestal beide oogen aantasten, zich allengs uitbreiden en vooral
bij de pekingees, griffon bruxellois, puckhond, bulldog, aberdeen-
en foxterrier voorkomen. Op den duur zou de geheele cornea, zon-
der dat de eigenaar er vaak veel van heeft gemerkt, bruinzwart
gepigmenteerd worden. Meer dan 10 % der honden met uitpuilende
oogen zouden eraan lijden. De ontstekingsverschijnselen van het
hoornvlies zouden daarbij gering zijn en soms zou een geringe
vascularisatie en catarrhale conjunctivitis tevens aanwezig zijn.
Hij zag het lijden zoowel bij honden met weinig als het veel pig-
ment in de conjuctiva sclerae. Aan het einde van zijn artikel laat
hij zich omtrent den oorzaak als volgt uit : „There is no doubt it.
is due to defective hygiene and insuitable of deficient feeding.
It is not seen in dogs living practically out of doors and of the
coarsest of food or on filth".

Zimmermann maakt melding van een waarschijnlijk aangeboren
pigmentvlek op het hoornvlies van een jongen hond. Het epitheel
was ter plaatse sterk ontwikkeld en met pigmentkorrels beladen.
Daaronder kwam een bindweefsel- en bloedvatenrijk weefsel voor,
dat eveneens pigmentatie vertoonde. Hij vermoedt dat de aan-
doening congenitaal was, omdat nog andere aangeboren afwijkin-
gen, als een microphthalmus en een chorioideaaldefect bestonden
en neemt intrauterine ontstekingsprocessen als oorzaak van een
en ander aan.

Toen het calciumgebrek in het bloed in een aantal gevallen van
melkziekte was geconstateerd en daaruit werd afgeleid dat dit
gebrek ook in de weefsels zou bestaan en toen bovendien dit gebrek
als oorzaak der symptomen, met name van den parese-toestand, als
een uiting van onvoldoend functioneeren der vegetatieve zenuwen,
werd aangenomen lag het voor de hand te beproeven of een zeer
snelwerkende toediening van calciumzouten genezing bracht.

Het is duidelijk, dat bij stoornissen als melkziekte alleen dan
genezing door calcium denkbaar is, wanneer men injicieert ; een
sterk geioniseerd zout als calciumchloride komt daarvoor het meest
in aanmerking.

Met dit zout zijn bij den mensch en ook bij proefdieren reeds vrij
veel ervaringen opgedaan o.a. bij tetanie. Bij den mensch gaf 2 gr.
calciumchloride opgelost in 50 a 100 cc. water en intraveneus inge-
spoten een zeer goed resultaat en indien langzaam werd ingespoten
had het geen ongunstige nevenwerkingen. Men kan op die wijze
het serum-Ca tijdelijk met 100% verhoogen. Men moet in-
tusschen bedenken, dat het Ca niet in het bloed blijft.

Behalve bij ernstige tetanie-aanvallen wordt dit middel bij con-
vulsies en bij laryngismus voor den mensch aanbevolen.

Het schijnt dat alle tetanievormen van welken aard zij ook
mogen zijn, door rationeele Ca-toediening genezen ; ook bijv.
tetanie die een gevolg is van pylorusstenose wanneer veel zuur
maagsap wordt uitgebraakt en alkalosis ontstaat, welke laatste
omstandigheid de afname der calcium-ionen ten gevolge heeft.

Neemt men van de bijschildklieren aan dat zij twee werkingen
hebben nl. regeling van den C.a-toevoer en een ontgiftende wer-
king dan moet men dus tot de conculsie komen dat door CaCl₂beide verbeterd worden; wat er niet voor zou pleiten dat beide
werkingen onafhankelijk van elkaar verloopen.

De hoeveelheid noodig om bij kalfziekte een prompte genezing
te geven, was moeilijk aan te geven. Eenerzijds omdat een groote
dosis ongunstige nevenwerkingen ten gevolge zou kunnen hebben
wat natuurlijk afschrikkend zou werken ¹) en anderzijds omdat

*) Bij normale jonge runderen bleek de gevoeligheid voor intraveneuse CaCl₂injectie vrij groot. Ook dit was een reden tot voorzichtigheid. Kalfzieke dieren,
kunnen blijkbaar beter CaCl₂ verdragen.

het bekend is dat ingespoten Ca-zouten vrij snel het lichaam ver-
laten, zoodat men niet op een langzame genezing kon rekenen,
wanneer een kleine dosis werd ingespoten.¹)

Bij honden heeft men bij langzaam inspuiten circa 250—300 mg.
per Kg. lichaamsgewicht calciumchloride als laetale dosis gevonden.

Bij een rund zou men bij gelijke gevoeligheid dan (rekenend 400
Kg. — de inhoud van de pens aftrekkend) circa 100 gr. kunnen
inspuiten. Bij de eerste gevallen van kalfziekte werd 25 a 30 gr.
intraveneus ingespoten.

Vermoedelijk is 300 cc. eener 10% oplossing van gekristalliseerd
calciumchloride een voor sommige gevallen te lage dosis. Zij bevat
slechts circa 5 gr. Calcium. Neemt men aan dat het bloed van een
melkkoe circa 2.5 gr. Ca bevat, zoodat dus in het bloed bij kalf-
ziekte veelal 1.5 gr. te weinig aanwezig is, dan is 5 gr. vermoedelijk
te weinig, aangezien de weefsels zeker ook verarmd aan calcium
zijn. Het blijkt ook dat een groot deel van het calcium snel uit het
bloed verdwijnt. In enkele gevallen is 420 cc. ingespoten en snelle
genezing zonder nevenverschijnselen ingetreden. Recidive zal
na injectie van meer dan 300 cc., waarschijnlijk minder vaak
voorkomen.

Langzaam injicieeren is door mij altijd aangeraden. Het best
geschiedt dit met canule, gummibuis en trechter. Men late het
bloed langzaam in den trechter zakken.

Sommige dierenartsen prefereeren voor injectie, vooral bij on-
rustige dieren, de meikader boven de halsader.

Ruim 20 gevallen van direkte genezing van melkziekte met
CaCl₂ werden mij bekend. Van verschillende dierenartsen die deze
therapie toepasten ontving ik het bericht, dat zij over het resultaat
bijzonder tevreden waren, soms in enthousiaste bewoordingen.

Meermalen werd mij geschreven, dat de patiënt zonder deze
therapie niet te redden zou zijn geweest, omdat herhaalde lucht-
insufflatie geen effect had en de toestand van het dier een naderend
einde deed voorzien. Men zie o.a. hetgeen hierboven werd aange-
haald omtrent een der gevallen van kalfziekte vóór den partus.
Ook in nog andere gevallen werd mij dit bericht.

Er moge op worden gewezen, dat in die gevallen waarbij geen blij-
vende genezing door injectie van 250 of 300 cc. 10% CaCl₂ oplos-
sing intrad, toch wel een zeer duidelijke beterschap gedurende den
eersten tijd was waar te nemen. Zonder effect was het CaCl₂ dan
volstrekt niet. Alleen bleef de gunstige uitwerking niet bestaan
of wel was zij onvoldoende, wat dus aantoont dat het CaCl₂ wel
werkzaam was en dat een grootere dosis waarschijnlijk definitieve
genezing gebracht zou hebben.

") De oorspronkelijke stijging van het Ca-gehalte in het bloed neemt reeds na
enkele uren af.

Uit de mededeelingen, welke ik omtrent de 6 gevallen van re-
cidive ontving, volgt dat \\ a \\ uur na de injectie reeds duidelijk
beterschap was ingetreden, o a. daaruit blijkend dat het dier een
weinig hooi at, soms was er zooveel herstel dat het dier opstond
(na i—3 uur) en dan in sommige gevallen als geheel hersteld werd
beschouwd.

Het komt mij voor, dat men, wanneer na circa 3 a 4 uren geen
volkomen herstel is ingetreden, een tweede injectie moet toepassen.
Beter zal het zijn, naar ik op grond der ontvangen mededeelingen
aanneem, dat men in plaats 300 cc., 400 a 450 cc. eener 10% op-
lossig van gekristalliseerd calciumchloride langzaam inspuit; waar-
schijnlijk zal dan geen recidive voorkomen.

Ik heb dit voorjaar, zoodra men eenige ervaring met CaCl₂had verkregen, aanbevolen om aan de 300 cc. CaCl₂ oplossing
2 mgr. adrenaline (2 cc. eener oplossing van 1 • 1000) toe te voegen
en dit mengsel vooral aan te wenden wanneer zich collapsachtige
toestanden voordeden. Er is mij slechts één geval bekend geworden
waarin deze behandeling werd toegepast en wel met uitstekend ge-
volg. Het betrof hier echter een geval van voorjaarsziekte. Een ziek-
te die ook met CaCl₂ alleen (vaak na 2 injecties) bleek te genezen *)

De bedoeling van de adrenaline-toevoeging was natuurlijk om
de sympathicus tot grooter activiteit te prikkelen, welke prikkel
nu door aanwezigheid van Ca het gewenschte effect zou moeten
hebben ; ook zou daardoor een verlaagde bloeddruk rechtstreeks
verbeteren.

Ter ondersteuning der werking der geinjicieerde Calciumchlo-
ride-oplossing en vooral ter vermijding van recidive, kan aan
verschillende middelen worden gedacht.

een mengsel van beide) zoodra dit mogelijk is.
2de. aan een onder de huid gebracht depót van een Ca-zout dat
langzaam geresorbeerd wordt. (Misschien een emulsie van een
vetzuur zout. Of een suspensie van CaC0₃ of van een ander
onoplosbaar Ca-zout bruikbaar is betwijfel ik).
3de. aan het gelijkertijd met CaCl₂ inspuiten van een niet te
groote dosis van een praeparaat uit de epitheellichaampjes
(bijv. het parathormon) desnoods bovendien ondersteund
door Ca. toediening per os.

\') In Augustus deelde een onzer dierenartsen mij het volgende mede: Bij een
koe, die in beginstadium van melkziekte was en die zich nog op de been hield
werd 400 cc, CaCl₂ sol. -f- adrenaline ingespoten. Tijdens de inj. waren er spier-
rillingen. Na ^ ¹l_l uur was het dier hersteld. Evenwel na 24 uur trad recidive
op: excitatie, transpireeren, iets verhoogde temp., nu en dan pogingen om op
te staan. Herstel na uierinsufflatie. Het komt mij voor dat men hier aan over-
compensatie, aan een te sterk effect (door te groote dosis) althans in sommige
opzichten heeft te denken. Sommige der symptomen der recidive geven m. i.
aanleiding tot die meening, n.1. het transpireeren en de temperatuur.

Zijn er middelen die het calcium kunnen vervangen ; die zelfs
misschien te prefereeren zijn boven CaCl₂? Men heeft herhaal-
delijk met succes SrCl₂ na wegname der bij schildklieren aange-
wend. Het schijnt minder snel te werken dan CaCl₂. Ook MgCl₂schijnt het Ca te kunnen vervangen. Maar wegens de anaesthesie en
de ataxie welke door de groote dosis hiervan ontstaan, is voorzichtig-
heid noodig.¹) Het zou het Ca-gehalte van het bloedserum in geval
van hypocalcaemie doen stijgen en de prikkelbaarheid van het
centraal zenuwstelsel verminderen. Ook is magnesiumlactaat per
os bij honden en magnesiumsulfaat (peritoneaal geinjicieerd) bij
ratten met goed resultaat aangewend. Ook bariumchloride heeft
men wel gebruikt ter voorkoming van tetanie na parathyreoidectomie;
maar dit middel zal wegens de vergiftigheid er van zeker niet
boven CaCl₂ zijn aan te bevelen. Te beproeven is ook of toe
voeging van glucose aan het CaCl₂ aanbeveling verdient. Hier-
boven werd melding gemaakt van een genezing (van kalfziekte
vóór den partus) met CaCl₂ glucose (resp. 30 en 60 gram).

Het is mij dit voorjaar dikwijls te kennen gegeven, dat men in
de luchtinsufflatie een zoo goede therapie bezat, dat er weinig
reden bestond haar door een andere te vervangen. Na wat mij in
de laatste maanden is gebleken, komt het mij voor dat deze opvat-
ting toch wel aanvechtbaar is.

Immers in een vrij groot aantal der gevallen, dat men tot de door
mij voorgestelde therapie overging, was vooraf de luchtinsufflatie
vruchteloos geweest, soms bij hetzelfde dier meer dan eenmaal.
Ook in de litteratuur vindt men mislukkingen dezer therapie in
den laatsten tijd vermeld.

Of er tegenwoordig erger gevallen van kalfziekte voorkomen
dan vroeger? Misschien zijn er dierenartsen die daarover een oor-
deel hebben.

Het zou m. i. inderdaad gewenscht zijn een enquête in te stellen
naar de uitwerking der luchtinsufflatie vergeleken bij vroeger.

Daar zooals hierboven gezegd werd, jongen van dieren, die para-
thyreoidectomie hebben ondergaan, een minder zeker werkend
regelingsmechanisme hebben, zou het niet behoeven te verwon-
deren, dat kalveren van moeders die aan kalfziekte leden en waar-
van ook de vrouwelijke voorouders reeds deze kwaal vertoonden,
zeer ontvankelijk voor de aetiologische momenten dezer ziekte
zijn en dientengevolge in erger mate aan de kwaal lijden.

Het is natuurlijk een voordeel der CaCl₂-therapie, dat men de
dosis verhoogen en de injectie binnen eenige uren herhalen kan,
dat bovendien het middel ondersteund kan worden bijv., door
adrenaline of glucose of Ca per os enz. Bij de beoordeeling der
overigens zeer bemoedigende uitkomsten, welke in dit voorjaar

^]) Misschien kan een kleine dosis MgClCl₂, tegelijk met CaCU ingespoten,
kalmeerend werken.

met CaCl₂ verkregen werden, dient, ik wees daar reeds op, in het
oog te worden gehouden, dat ik bij de doseering den voorzichtigen
weg bewandelde en dat men vermoedelijk zal leeren om in ver-
band met de symptomen etc. uit te maken hoeveel CaCl₂ noodig
is en hoe recidive na circa een etmaal te vermijden.

Omtrent de CaCl₂-therapie bij voorjaarsziekte verwijs ik naar
het volgende hoofdstuk.

De vraag rijst of de andere functioneele stoornissen van melkvee,
waarvan sommige, o.a. acetonaemie, op dezelfde wijze te genezen
zijn als melkziekte, met dat lijden verwant zijn.

Naast punten van overeenkomst zijn er ook verschillen. Dit
laatste bleek o.a. uit het onderzoek van een aantal bloedmonsters
van dieren, die aan andere functioneele stoornissen lijden.¹) Trouwens
er bestaat in veel gevallen ook groot verschil in de symptomen.

Dat er echter een analogen ondergrond bij al deze onder ver-
schillende namen, o.a. als kopziekte aangeduide syndromen bestaat,
mag wel als zeer waarschijnlijk worden aangenomen. Er is m. i.
reden om deze aandoeningen als in wezen analoge afwijkingen te
beschouwen.

Zooals bij tetanie en rachitis van kinderen, die op den zelfden
wortel rusten, schijnen ook bij melkvee antagonistische symp-
tomencomplexen en biochemische tegenstellingen door zoogenaamde
overcompensatie te kunnen ontstaan op den basis van labiel even-
wicht of gestoord evenwicht in het vegetatieve zenuwstelsel of
als men wil van een gestoord regelingsmcchanisme. De oorzaken
der evenwichtsverstoring zijn bij verschillende functioneele stoor-
nissen van runderen, met inbegrip van de melkziekte, misschien
dezelfde ; zoo ook het praedisponeerend moment. Er zij aan her-
nerd, dat bij de typische tetanie voorkomt een alkalotische toestand,
verlaging van het Ca in het bloedserum en een verhoogd gehalte aan
anorganisch phosphorzuur, terwijl bij rachitis de toestand acido-
tisch is, het Ca van het bloedserum niet of slechts weinig verlaagd
en het anorganisch phosphorzuur verlaagd is.

Bij tetanie komen de merkbare stoornissen voor aan de spieren,
bij rachitis in hoofdzaak aan de beenderen.

Beide afwijkingen zijn in laatste instantie waarschijnlijk een
gevolg van abnormale ionenconcentraties op de plaats waar de
symptomen gelocaliseerd zijn (resp. spieren en beenderen).

De meening, dat ook andere acute functioneele stoornissen der
melkkoeien op regelingsstoornissen met gewijzigde ionenconc.en-
tratie berusten, wordt m. i. gesteund door de ervaring welke in

^]) In den regel was er — behalve bij acetonaemie — een afwijkende minerale
samenstelling; o.a. nog al eens een verhoogd K-gehalte. Ik hoop hierover later
meer mededeelingen te kunnen doen.

dit voorjaar met de CaCl₂-therapie in Friesland, en in enkele ge-
vallen ook in andere provincies, bij de voorjaarsziekte werd opge-
daan. Een vrij groot aantal dieren, dat anders wegens gebrek
aan een deugdelijke therapie gestorven zou zijn, werd door CaCl₂-
injectie genezen; veelal na 2 injecties.

In één dezer gevallen werd tegelijk met 300 c.c. 10% CaCl₂-op-
lossing 2 mgr. adrenaline ingespoten.

Ten opzichte van de voorjaarsziekte moge worden medege-
deeld, dat dit syndroom vooral optreedt gedurende de eerste dagen
van den weidegang, soms echter naar het schijnt bij stalvoe-
dering met gras en soms als \'t ware onmiddellijk nadat de dieren
naar de weide worden gebracht.

Tetanie-verschijnselen treden er in \'t algemeen duidelijker bij
op dan bij kalfziekte ; Wigersma spreekt van „zwembeweging".
Vooraf is de gang der dieren slingerend. Er doet zich bij deze on-
gesteldheid ook wel een paretische toestand voor. Soms is er
excitatie, soms een soporeuze toestand. De temperatuur kan zoo-
wel te hoog, te laag als normaal zijn (misschien plaatselijk in het
organisme verschillend).

Verdere symptomen zijn o. a. : opisthotonus ¹), een bonzend
hart, zeer frequente ademhaling en verwijdde pupillen.

Cardiatonica en uierinsutflatie laten hier in den steek. Het aan-
tal dieren, lijdende aan voorjaarsziekte, dat in Friesland en enkele
gevallen ook in andere provincies in dit voorjaar door CaCl₂ gered
werd, bedraagt circa een dertigtal. Het waren vooral dieren met
duidelijke krampen of met excitatie-verschijnselen. De onmiddel-
lijke oorzaak van voorjaarsziekte schijnt veelal te zijn sterke
afkoeling (koude nachten), soms ook tochtigheid.

Van enkele der met CaCl₂ verrichtte genezingen mogen hier
de berichten, welke ik ontving worden medegedeeld :

1. 14 April 1928 werd mijn hulp ingeroepen voor een 4e-kalfskoe lijdende
aan kalfsziekte, eigenaar K. L. te B. Het dier werd gewoon behandeld met lucht-
insufflatie. Herstel trad spoedig in doch de koe bleef 6 dagen liggen, daarna
overeind. Daar eenige spierverrekkingen waren opgetreden, werd zij daags in
de weide gelaten.

Op Woensdagmorgen 9 Mei, koud weer met sneeuwbuien, werd mijn hulp inge-
roepen voor dezelfde koe. fk vond haar liggende op stal, vastgehouden aan de
beenen met touwen door helpers ; het dier had het zeer benauwd, zeer frequente
ademhaling, krampen, etc. (Slager stond er bij om het te slachten).

De door U aan mij gezonden CaCl₂ oplossing bij mij hebbende, begon ik oogen-
blikkelijk de intraveneuse injectie. Toen ongeveer 150 c.c. ingespoten was, werd
het dier reeds kalmer, en na beëindiging liet ik het in goede houding brengen en
zienderoogen werd het beter. Denzelfden dag kwam het nog overeind, echter
duurde het eenige dagen voor de eetlust weer normaal was.

2. 25 Mei j.1. voor een patiënt bij v. S. te O. zijnde, werd mij een ander rund
getoond, dat stond te wankelen in het land, liep met geschraagde beenen, viel
af en toe tegen den grond. Ik meende met z.g.n. voorjaarsziekte te doen te hebben,
reed naar huis om de CaCl₂ oplossing, welke ik ongeveer ^ uur later infundeerde

intiaveneus. Zeer snel herstelde de koe zich, kwam na enkele minuten over-
eind, stond zeer goed op de beenen, en kon weer rechtuit loopen. Ik Het haar uit-
melken, -J- i Liter, terwijl zij vóórdien 10 L. per maal gaf. Den volgenden morgen
gaf ze 13 L. vervolgens geregeld 10 a 11 Liter per maal.

3. Een koe werd als noodslachting van buiten mijn praktijk aangevoerd door
een slager hier ter stede, die mij toestond het dier bij wijze van proef te behandelen.

De verschijnselen waren typisch van voorjaarsziekte. Het dier kon niet staan
en vertoonde hevige exitatie-verschijnselen, loopbewegingen, slaan met het hoofd
en was tusschen de aanvallen vrij rustig.

25 gram CaCl₂ brachten na J- 2 uur herstel — het dier stond uit zich zelf op en
nam voedsel. Ondertusschen begon het hoogdrachtige dier te kalven. Met moeite
werd. een dood kalf geboren, in den uier zat absoluut geen melk, zoodat melkziekte
buiten te sluiten was, wat ook het vervolg leerde. Na -j- 6 uur trad recidive op
en volgde een tweede CaCl₂-injectie. Direct na de injectie (Jj 10 minuten) zag
ik het dier opnieuw herstellen ; het nam gretig voedsel op. Den volgenden dag
opnieuw recidive en den daarop volgenden dag weer. Beide dagen een nieuwe in-
jectie. Volledig herstel volgde. De achtergebleven secundinae gingen na de laatste
injectie af.

Er is nog een ander met kalfziekte verwant syndroom waarop
hier gewezen moet worden nl. op de gevallen van plotseling sterke
daling van demelkgift, welke gedurende den weidetijd voorkomen.¹)
Afgescheiden van deze daling worden hierbij veelal geen duide-
lijke stoornissen waargenomen. Somtijds zijn er in geringe mate
symptomen van kalfziekte. Een slingerende gang en een niet nor-
maal bewegen van de achterbeenen en soms darmcatarrh worden
wel opgemerkt.

De onmiddellijke oorzaak is volgens de antwoorden, welke ik
op mijn circulaire ontving, veelal een sterke temperatuurschom-
meling ; volgens sommigen tochtigheid. Ook werd opgemerkt dat
deze afwijking gedurende de eerste dagen na tochtigheid voor-
komt, indien zich dan groote temperatuurschommelingen voor-
doen.

Een genezing van deze afwijking met behulp van CaCl₃ in
Juli in Gelderland verricht moge hier nader worden medegedeeld,

..Een oude koe van v. d. B. te W„ die 2 maanden geleden gekalfd had,
in uitstekenden voedingstoestand was en per dag 20 L. melk gaf, ging op
19 Juli niet meer grazen. De melkgift zakte tot 1 a 2 L. Koe kon heel mceflijk
staan en liep met slingerenden gang. Ik heb 25 gr. CaCl₂ ingespoten en tot
groote ontzetting van den eigenaar stond de koe na 5 minuten op, ontlastte een
klein beetje harde faeces, likte haar neus uit en ging grazen. De gang was
oogenblikkelijk beter."

Bij een bezoek op 24 Juli maakte het dier het uitstekend. De melkgift
was 2 dagen na de injectie reeds weder 12 L.

\') Het blijven liggen van koeien vlak vóór en vooial na het kalven (zonder
verdere symptomen) wordt waarschijnlijk ook door tijdelijk Ca-gebrek der weef-
sels (spieren) veroorzaakt.

Of deze koe vroeger melkziekte of analoge syndromen gehad
had, kon niet worden nagegaan.

Zeer waarschijnlijk zal wanneer bij syndromen als de hier be-
handelde krampen of parese en collaps optreden, de CaCl₂therapie zijn aangewezen.¹)

Sommigen nemen aan, dat elke vagus- of sympathicus-prikke-
lende stof een zoogenaamde amphotrope werking heeft, die hierin
bestaat dat deze stoffen in eerste instantie een zwakke werking
uitoefenen, die tegengesteld is aan hare hoofdwerking ; bijv. dat
adrenaline eerst zwak vagotonisch en daarna krachtig sympa-
thicotonisch werkt.

Bij heftige krampaanvallen zal men met het oog hierop wellicht
verstandig doen met eerst een weinig atropine (bijv. 10—20 mgr.),
dat de vagus paralyseert, in te spuiten en enkele oogenblikken
later CaCl₂ of CaCl₂ plus adrenaline. ²)

Het zal gewenscht zijn de verschillende functioneele stoornissen
te leeren differentieeren door middel van pharmacologische,
mechanische en clinische onderzoekingsmethoden, gesteund door
bloedonderzoek, opdat een rationeele therapie voor elke soort dezer
functioneele stoornissen aangegeven kan worden. Wij weten
nog te weinig van de werkwijze der verschillende onderdeelen
van het vegetatieve zenuwstelsel en van zijn samenwerking met
de verschillende endocrine organen, om te mogen verwachten, dat
wij spoedig zullen kunnen aangeven hoe de verschillen der talrijke
syndromen waarbij het reguleeringsmechanisme in het ongereede
is geraakt, te verklaren zijn. Voorloopig is alles slechts globaal aan
te geven.

Misschien zal daarom de praktijk al eerder, half langs theoreti-
schen en half langs empirisch en weg, voor verschillende syndro-
men de meest aangewezen geneeswijze vinden.³)

In erge gevallen van kopziekte of voorjaarsziekte zal belang-
rijk meer CaCl₂ zijn aan te raden ; bijv. het dubbele volume
(600—800 cc.)⁴).

1 *) Uit, bij de correctie, van den heer Oostenburg ontvangen mededeelingen
blijkt dat op een na zijn 10 voorjaarsziekte-patiënten krampaanvallen hadden,
sommige in hevige mate, nadat zij eerst een slingerenden gang vertoonden en neer-
gevallen waren.

Van de 6 die tijdig met CaCl₂ ingespoten werden, genazen 5. Bij de 6e werd
de injectie niet tijdig herhaald.

2 ) Wanneer bij voorjaarsziekte het CaCl₂ tijdens heftige tetanieaanvallen werd
ingespoten, is het enkele malen voorgekomen, dat de patiënt gedurende de injectie
stierf. Het is natuurlijk niet zeker, dat wij dan met de zooevenbedoelde initiaal-
werking te doen hadden.

3 ) Bij longjacht vonden wij in het bloed geen andere afwijking dan een ver-
hoogd cholesterinegehalte.

Als preventief middel tegen kalfziekte ligt voor de hand de toe-
diening (per os) van calciumzouten gedurende eenige weken voor
den partus. Echter is de ondervinding omtrent de beinvloeding
van de calciumbalans door middel van per os toegediende kalk-
zouten bij rundvee en evenzeer bij den mensch in het algemeen
niet bijzonder gunstig, toch zijn er herhaaldelijk verhoogingen van
het Ca-gehalte van het bloedserum door toediening per os van calci-
umzouten, althans bij den mensch, waargenomen en zou men dit mis-
schien daar mogen verwachten waar zeer lage gehalten voorkomen.

Vermoedelijk worden de calciumzouten dikwijls niet voldoende
in het darmkanaal geresorbeerd. Het verdient daarom aanbeve-
ling om tegelijkertijd levertraan of een der nieuwe middelen, die
het D-vitamine vervangen kunnen, te gebruiken; aangezien hier-
door meer Ca wordt opgenomen en minder wordt afgegeven.

Phosphorzure kalk is waarschijnlijk niet bijzonder geschikt,
omdat, zooals bij verschillende onderzoekingen is gebleken, een
hoog phosphorzuurgehalte van het voeder op de calciumstofwis-
seling een ongunstigen invloed uitoefent.¹) Ik heb daarom aan het
calciumlactaat, dat ik dit voorjaar ter beproeving aan verschillende
dierenartsen verzond, slechts weinig calciumphosphaat toegevoegd.
De poeders welke ik aan dierenartsen toezond bevatten 64 gr.
lactas calcicus en 25 gr. phosphorzure voederkalk.

De uitkomsten der prophylactische behandeling zijn twijfel-
achtig. Er is in een aantal gevallen van deze behandeling, die
natuurlijk werd toegepast bij dieren die in vorige jaren aan deze
ziekte leden, geen melkziekte opgetreden ; echter in enkele gevallen
wel. De aanwending der poeders, die ik op 3 weken vóór en nog
enkele dagen na den partus had aangegeven, duurde veelal nog
korter. Per dag werd één poeder gegeven.

Het aantal koeien dat de poeders heeft gebruikt, bedroeg, voor-
zoover ik heb kunnen vernemen een vijftien of twintigtal.

Herhaling der proeven gewijzigd en ongewijzigd zijn m. i. ge-
wenscht. De wijzigingen zouden daarin moeten bestaan, dat tege-
lijkertijd met Ca D-vitamine (levertraan, vigantol of bestraalde
ergosterine enz.) wordt gegeven en ook dat in plaats van calcium-
lactaat calcium-chloride wordt beproefd. Dit zout zal misschien ge-
makkelijker worden opgenomen dan het lactaat. Het zal gewenscht
zijn dat het calciumchloride direct naar de lebmaag gaat en zoo
weinig mogelijk in de voormagen terecht komt; dus in opgelosten
vorm gegeven wordt ; want als het beter is dan lactaat, dan zal dat
ook te danken zijn aan de acidotische werking ervan.Deze werking

^!) Toch zou men wegens het lage serum P (anorg.) neiging hebben ook
phosphaten toe te dienen, bijv. zou afwisselend CaCl₂ en phosphorzure voeder-
kalk te beproeven zijn of wel twee dagen CaCl₂ tegen één dag phosphaat.

gaat vermoedelijk te loor, wanneer het in de groote pensmassa te-
recht komt waar door gistingsprodukten het zoutzuur kan worden
afgestompt, zoodat verhooging van den zuurgraad in het darm-
kanaal niet tot stand komt en evenmin een verandering van de
pH van het bloed in de richting naar zuur (waardoor zooals aange-
nomen mag worden het bloed een hooger gehalte aan calciumionen
zou kunnen bevatten), ofschoon deze beschouwing van hypo-
thetischen aard en niet onaanvechtbaar is o.a. omdat er redenen
zijn om aan te nemen, dat in het bloed het calcium in overver-
zadigden toestand (nl. zoowel het calciumphosphaat als het cal-
ciumbicarbonaat) aanwezig is en derhalve de oplosbaarheid dan
niet meer de maatstaf voor de hoeveelheid opgelost Ca is.

Uit de ervaringen bij den mensch zou men kunnen afleiden dat
calciumchloride per os als prophylacticum toegediend inderdaad
meer kans op succes geeft dan het lactaat. Men heeft althans bij
tetanie daarmede duidelijke verhooging van het serumcalcium
verkregen en de tetanieverschijnselen doen verdwijnen.

Wegens de acidotische werking van per os ingenomen calcium-
chloride heb ik dit middel niet dadelijk durven aanraden. Nu echter
gebleken is, dat bij melkziekte geen of hoogstens geringe acidosis
voorkomt, zal het m. i. zijn aan te bevelen dit middel ter voor-
koming van melkziekte te beproeven ; wederom eenige weken vóór
den partus beginnend en met afnemende doses na den partus
eindigend, zoodra het gevaar voor melkziekte geweken is. Men
zou met een dagelijksche hoeveelheid van bijv. circa 40—60 gr.
gekristalliseerd CaCl₂ — bevattende circa 7—10 gr. Ca —- het zout
is zeer hygroscopisch — proeven kunnen nemen.¹) Het zout worde
in niet te weinig water opgelost, zoodat de oplossing niet sterker
is dan 20%. Tevens geve men levertraan bijv. 20 a 50 c,c. per dag
en verder phosphorzure voeder kalk.

Het is duidelijk dat de uitkomsten welke dit onderzoek heeft
opgeleverd slechts een schetsmatige verklaring van het wezen der
melkziekte kunnen geven.²) Veel van de beschouwingen heeft nog
slechts een voorloopig karakter. De redenen daarvan liggen voor
de hand. In de eerste plaats kan men van een onderzoek op een
gebied als dit, vooral wanneer, zooals hier, een geheel nieuwe richting
wordt ingeslagen, moeilijk meer verwachten. In de tweede plaats
is de basis, waarop het staat niet voldoende ontwikkeld. Er werd
meermalen op gewezen dat er van de wijze waarop de vegetatieve
centra het regelingsmechanisme leiden, noch van de samenwerking

1 ) Bij de eerste proeven met CaCl₂ worde door bloedonderzoek gecontroleerd
of dit zout op den duur te zeer acidotisch werkt.

2 ) Is er wel één stofwisselingsziekte of functioneele stoornis waarvan wij meer
dan een zeer globale kennis bezitten ?

en tegenwerking van de componenten van het autonome zenuw-
stelsel en evenmin van de correlatie tusschen dit laatste en de endo-
crine organen voldoende met zekerheid bekend is. Bovendien zijn
er behalve de hierboven medegedeelde onderzoekingen nog vele
andere noodig om nauwkeurig de afwijkingen bij de verschillende
vormen van melkziekte en bij de verwante syndromen te leeran
kennen. Men zal o.a. nog tal van physische waarden, zooals de
bloeddruk, electrische prikkelbaarheid der spieren en verder de
beïnvloeding dezer waarden door verschillende geneesmiddelen
en vergiften, waarvan een werking op het vegetatieve zenuw-
stelsel bekend is, moeten bepalen.

Het bloedonderzoek heeft bovendien doen zien, dat men bij de
verschillende syndromen, die men bij melkvee aantreft en die als
functioneele stoornissen zijn aan te merken, verstoring van
het regelingsmechanisme in verschillende richtingen aantreft. ¹)
Deze verschillen moeten met behulp van verschillende onder-
zoekingsmethoden, o.a. de zooeven aangegeven methoden, nader
gedetermineerd worden. Het zal dan wellicht mogelijk zijn voor elke
soort van afwijking de meest rationeele therapie aan te geven.

Wanneer, zooals bij melkziekte, het regelingsmechanisme ge-
stoord is, zorgt het vegetatieve zenuwstelsel niet meer voor een
normaal verloop der functies van de vegetatieve organen, waar-
schijnlijk doordat de sympathicusprikkels ten gevolge van ver-
arming aan calcium geen of te weinig effect hebben. Verstoring
van den tonus der skeletspieren, althans van sommige er van, is
mede een gevolg daarvan.

Deze conclusie berust op de leer van Kraus en Zondek, dat de
ionen van Ca en K noodig zijn voor het tot uiting komen der prik-
kels van het autonome zenuwstelsel en voor den tonus der dwars-
gestreepte spieren.

Als directe oorzaak van het gebrek aan Ca in het bloedserum
werd hierboven een onvoldoend functioneeren van de bij schildklieren
aangenomen. Het werk der laatste decennia toch mag men wel
als bewijzend beschouwen voor de opvatting, dat vooral de bij-
schildklicren er in het normale organisme voor zorgen, dat uit de
depots voldoende calcium wordt aangevoerd om aan de behoefte
der weefsels te voldoen en in verband daarmede het Ca-gehalte
van het serum op normaal peil te houden.

1 ) Individueele oorzaken spelen hierbij wellicht ook een groote rol. Bij het
eene dier zal dezelfde oorzaak het sterkst bijv. het hart, bij een ander het
digestieapparaat of de ademhaling functioneel beinvloeden, of wel een vagoto-
nischen, resp. geexciteerden toestand teweeg brengen, terwijl een ander dier eer
soporeus wordt. Verder bedenke men ook dat kleine en groote doses van een
vergift vaak het tegengesteld effect op het veget. endocrine systeem hebben ;
de kleine bijv. prikkelend en de groote verlammend werkend.

Tot een ernstige verlaging van het Ca in bloed en weefsels komt
het bij de voor melkziekte en analoge syndromen ontvankelijke
dieren, in gewone omstandigheden niet, doch zij treedt o. a. op
wanneer door functies van de organen, die bij de voortplanting
betrokken zijn, plotseling een wijziging van de calciumstofwisseling
ontstaat. Deze laatste conclusie berust op de waarnemingen om-
trent den invloed der ovaria en van andere organen, die bij de
voortplanting betrokken zijn, op de calciumstofwisseling. Vermoe-
delijk neemt bij den partus het calcium-gehalte van het bloed-
serum veelal tijdelijk af en herstelt het zich bij dieren met labiel
stofwisselings-evenwicht niet snel genoeg om ernstige symptomen
te voorkomen.

Bij deze dieren, met neiging tot kalfziekte en analoge syndromen,
zal, in verband met de hooge eischen, welke door groote melk-
produktie en gelijktijdige drachtigheid aan de vegetatieve organen
gesteld worden, het regelingsorganisme slechts met moeite voor
een normaal functioneeren kunnen zorgen. De parathyreoideae
zijn hier aan de grens van hun vermogen om de calciumstof-
wisseling naar behooren te regelen, zoodat er in dit opzicht een
labiele toestand bestaat, die men met latente tetanie kan vergelijken.

Elke omstandigheid, die latente tetanie in acute doet overgaan,
zal bij deze dieren het gevaar opleveren, dat de symptomen van een
der in het gebied thuisbehoorende ziektebeelden optreden. Geringe
hoeveelheden van giftige stoffen, sterke afkoeling of verhitting,
tochtigheid enz., maar bovenal de partus of misschien de inzet
der lactatie, mogen als zoodanig genoemd worden.

Brengt men het labiel zijn van het regelingsmechanisme in ver-
band met de hooge eischen, welke aan de zeer produktieve dieren
worden gesteld, dan ligt het voor de hand zich af te vragen of er
bij melkvee aan sommige der produktiefactoren dikwijls gebrek
bestaat. Bekend is nu dat bij hooge melkproduktie veelal een
negatieve calcium- en phosphorzuur balans voorkomt. De hypo-
these ligt voor de hand dat deze onvoldoende voorziening, in het
bijzonder van calcium, het gevaar voor het ontstaan van stoor-
nissen in het regelingsmechanisme en van een daardoor vermin-
derden sympathicustonus, verhoogt. Het verlaagd Ca-gehalte van
het bloedserum mag bij onvoldoende calciumvoorziening der
dieren wellicht verklaard worden door aan te nemen dat de ont-
trekking van calcium aan de weefsels en beenderen, wanneer er
reeds veel verarming aan calcium is, op grooten tegenstand stuit,
zoodat de bij-schildklieren niet in staat zijn het calciumeven-
wicht bij groote Ca-afgifte via de melk in stand te houden, wan-
neer bovendien door een der genoemde omstandigheden de Ca-
stofwisseling verhoogd wordt.

Het zou in verband met het fokken van zeer produktief melkvee
van groot belang zijn het bestaan van dit verband langs experi-

menteelen weg uit te maken, dit te meer daar de ontvankelijkheid
voor stoornissen als bij kalfziekte vermoedelijk in opvolgende
generaties van in labiel evenwicht zijnde dieren toeneemt.

Bij ruim twintig aan kalfziekte lijdende runderen bleek een en-
kele intraveneuse injectie van calciumchloride spoedig blijvende
genezing te brengen ; ook in gevallen, waar luchtinsufflatie geen
afdoend resultaat opleverde.

Circa 400 cc. eener 10% oplossing van gekristalliseerd calcium-
chloride is aan te raden. Er is nl. in 6 gevallen na injectie van 300
cc. recidive opgetreden.

Bij een aantal dieren — ongeveer 30 — bleek ditzelfde middel
de zoogenaamde voorjaarsziekte te genezen — dus een syndroom
dat optreedt in de eerste dagen dat de koeien in de weide zijn en
waarvoor tot nu toe geen therapie bekend was. Recidive treedt
hier vaker op. Herhaling der injectie is dus nog al eens noodig.

Het schijnt aangewezen steeds bij die functioneele stoornissen
calciumchloride aan te wenden, waarbij krampachtige verschijn-
selen, parese of collaps voorkomen en verder bij plotselinge daling
der melkgift zonder dat verder duidelijke symptomen optreden.

Er bestaan ook vormen van functioneele stoornissen bij melk-
koeien, waarbij deze therapie geen goed effect schijnt te hebben.*)
De stoornis van het regelingsmechanisme kan soms functioneele
afwijkingen in een anderen zin ten gevolge nhebbe. Ik wijs in dit
verband op acetonaemie. Voordeelen van de chloorcalcium-
therapie boven de luchtinsufflatie zijn dat men de dosis varieeren,
de behandeling spoediger herhalen en de werking ondersteunen
kan door stoffen als adrenaline of glucose.

De ervaringen welke met een prophylactische behandeling ver-
kregen werden en die daarin bestond dat de laatste twee of drie
weken voor het kalven dagelijks aan het voeder een dosis calcium-
lactaat plus een weinig calciumphosphaat werd toegevoegd, zijn
niet voldoende om een definitief oordeel over de waarde er van
uit te spreken. Sommige uitkomsten pleiten voor een goede uit-
werking, in andere gevallen bleef echter de melkziekte niet uit.
Het verdient aanbeveling deze proeven onder gelijktijdige toe-
diening van levertraan en met andere Ca-zouten te herhalen.

Aan het slot dezer korte samenvatting van het in deze verhan- .
deling gehouden betoog, moge tot uitdrukking worden gebracht,
dat de door eigen onderzoek verkregen experimenteele gegevens
waarop de verschillende beschouwingen werden opgebouwd, zijn :

iste de abnormale samenstelling van het bloed, in het bijzonder
het lage Ca-gehalte van het bloedserum en de abnormale verhou-
ding van de concentraties van K en Ca in het bloedserum ;

\') Mogelijk is het dat in die gevallen dat CaCl₂ geen genezing bracht, de
injectie te laat werd verricht, Misschien zou een weinig atropine vooraf inge-
spoten het resultaat gunstig hebben doen zijn.

3de het gunstig effect van het bijschildklierpraeparaat van
CoLLiP bij een kalfziek rund ;

4de het snelle therapeutische effect van intraveneuse injectie
van Calciumchloride-oplossing.

Dat ook gebruik werd gemaakt van experimenteele uitkomsten
van anderen, bijv. aangaande de gevoeligheid van dieren met
latente tetanie voor verschillende invloeden, behoeft nauwelijks
gememoreerd te worden.

Ten slotte herhaal ik mijn dank aan de dierenartsen, die mij het
noodige onderzoekingsmateriaal verschaften en die bereid waren
de door mij aangegeven therapie toe te passen.

Van de analysen verrichtte Dr. L. Seekles de bepalingen der
waterstofionenconcentratie en der alkali-reserve ; terwijl de heer
H. Hooghoudt de meeste andere bepalingen deed.

Utrecht Juli 1928.
Laboratorium voor medisch-veterinaire chemie
der Rijksuniversiteit te Utrecht.

Bei der Gebärparese ist der Mineralstoffwechsel gestört. Der Ca-gehalt des
Blutserums beträgt meistens nur etwa 5 mg. %, ist also niedriger als die Grenze,
welche bei verschiedenen Tiersorten beim Auftreten von schweren Störungen
(Tetanie) gefunden wurde.

Der Gehalt des Blutserums an anorganischer Phospliorsäure ist in den meisten
Fällen niedrig ; der Kaliumgehalt hingegen ist meistens normal ; er ist nur in
einzelnen Fällen erhöht was auch bei gesunden, frisch gekalbten Kühen vorkommt.

Die Alkalireserve ist, wie bei gesunden, frisch gekalbten Kühen, normal. Das-
selbe gilt wahrscheinlich auch für die Wasserstoffionenkonzentration. Bedeutende
Störungen des Säure-Basengleichgewichtes kommen also nicht vor.

Die Bestimmung des Gehaltes an Cholesterin, Harnstoff, Chlor und Aceton, die
nur bei einigen Blutproben gemacht wurde, lieferte nur wenig besonderes. Es
scheint eine Neigung zur Erhöhung des Harnstoffs und möglicherweise auch des
Acetons vor zu kommen.

\') Sedert dit artikel aan de redactie werd opgezonden, verscheen een ver-
handeling in The Veterinary Record No. 36 van Sept. 1928 van Dryerre en
Greig, waarin eveneens een sterk verlaagd Ca-gehalte van het bloedserum in
een 40-tal gevallen van kalfziekte wordt vermeld. Als gem. gehalte vonden zij
5,2 mg. %. Andere anorganische bloedbestanddeelen bepaalden zij niet. Gene-
zingen met CaCl₂ of met parathormon hebben zij niet beproefd. Wel vonden
zij duidelijk verhoogingen van het Ca-gelialte door luchtinsufflatie.

Ook zij concludeeren, zooals voor de hand ligt, tot insufficientie der bijschild-
klieren. Zij spreken echter niet over storingen van het vegetatieve zenuwstelsel,
noch over de directe oorzaken der kalfziekte en evenmin over analoge syndromen.

ebenso oft normal wie erhöht. Hypoglycaemie ist nach diesen Untersuchungen
kein Sympton der Gebärparese. Es wird eine Erklärung für die therapeutische
Wirkung von Glukose bei der Gebärparese gegeben.

Bei der Gebärparese muss eine Störung des Regulationsmechanismus ange-
nommen werden, welche sich am einfachsten nach der Theorie von Kraus und
Zondek aus dem Mangel an Calcium erklären iässt. Nach dieser Theorie darf ange-
nommen werden dass die Sympathikusreize bei der Gebärparese einen solchen
Effekt auslösen, dass die vegetativen Organe nicht normal funktionieren
und ferner auch die Tonusregulierung der Muskeln gestört ist.

Diese defiziente Sympathikuswirkung wird durch pharmakologische Unter-
suchungen und durch klinische Beobachtungen weiter festzustellen sein.

Wir sind wohl berechtigt eine insuffiziente Wirkung der Parathyreoideae als
die unmittelbare Ursache des niedrigen Ca-Gehaltes des Blutes und dadurch auch
des Auftretens der Gebärparese an zu nehmen.

Diese Insuffizienz kommt nur zum Ausdruck in solchen Zeiten, in denen an
den Calciumstoffwechsel höhere Ansprüche gestellt werden ; z. B. wenn die Ova-
rien intensiv funktionieren.

Bei Syndromen, die mit der Gebärparese verwandt sind, z. B. der Frühjahrer-
krankung und Kopfkrankheit, welche nicht direkt in Zusammenhang mit dem
Partus auftreten, und wobei nach meinen Untersuchungen ebenfalls Störungen
des Mineralstoffwechsels vorkommen, handelt es sich wahrscheinlich um Zustände
von denen bekannt ist, dass sie latente Tetanie in die akute Form umwandeln
z. B. grosser Temperaturwechsel, Brunst, kleine Mengen von Giften, welche als
die unmittelbaren Ursachen der Erkrankung, an zu sehen sind. Als aetiologischer
oder praedisponierender Moment der Gebärparese und analoger Syndrome kommt
wohl die negative Ca- und P-bilanz während der Laktation in Betracht.

Die Parathyreoideae werden infolgedessen in Zeiten von gesteigerten ovarialen
Funktionen (Partus, Brunst, u.s.w.), welche mit erhöhtem Ca-stoffwechsel einher
gehen, den höheren Anforderungen wohl nicht mehr gewachsen sein. Wahrscheinlich
nimmt die Empfindlichkeit für Gebärparese u.s.w. in den aufeinanderfolgenden
Generationen zu, wenn fortwährend ein labiles Calcium-Gleichgewicht besteht.

Dass die Ca-Verarmung für das Auftreten der Gebärparese von grosser Bedeu-
tung ist, darf daraus geschlossen werden, dass mehr als 20 Kühe durch eine intra-
venöse Injektion von 300—400 cc.M. einer 10 %-Lösung von krist. Calciumchlo-
rid schnell und bleibend geheilt wurden.

Bei einigen anderen Kühen trat, nachdem die Tiere scheinbar geheilt waren,
nach 24 Stunden oder später Rezidive auf.

Auch die Erhöhung des Ca-Gehaltes des Blutserums, welche, wie wir fanden,
nach Euterinsufflation stattfindet, deutet nach dieser Richtung.

Bei etwa 30 Milchkühen welche an analogen Erkrankungen (ohne Zusammen-
hang mit dem Partus) litten, hatte die CaCl₉-Injektion dasselbe günstige Resultat.
Unterstützung der Wirkung des Calciumchlorids mittelst 1 ä. 2 mG. Adrenalin
oder 50 ä 60 Gramm Glucose ist wahrscheinlich zu empfehlen.

Durch einen Versuch mit Parathormon wurde die Auffassung der Parathyreoidea
Insuffizienz als unmittelbare Ursache der Erkrankung gestützt. Die Calcium-
chloridtherapie ist wahrscheinlich im Algemeinen in den Fällen angewiesen in
denen funktionelle Störungen Parese, Kollaps oder Krämpfe veranlasst haben.

Die Prophylaxisversuche lieferten kein eindeutiges Resultat. Es ist erwünscht
dabei neben Kalksalze auch D. Vitamin dem Futter zuzusetzen.

Examination of the blood has shown that in milkfever the mineral metabolism
is disturbed. The Ca percentage of the bloodserum is in most cases about 5 mg.,
in various species of animals there are manifestations of tetany already at 7 or
7.5 mg.

In most cases the values of the bloodserum in inorganicphosphoric acid were low.

The serum mostly contains a normal percentage of potassium. It was increased
a few times. This was also found in healthy new calved cows.

Probably this was also the case with the p^H. Important deviations of the acid
base balance do not occur.

Of the percentages of cholesterine, urea, chlorine and total acetone, only
determined in a small number of samples, the ureapercentage appeared to be
a bit increased. In a few samples this was also the case with the acetone per-
centage. The amount of bloodsugar was only occasionally, below normal ;
it was normal as often as it was increased So we cannot conclude that hypogly-
cemia is a characteristic sympton in milkfever. Guanidine bases were not found.

In the case of milkfever a disturbance of the mechanism of regulation must be
accepted, which according to the theory of Kraus and Zondek is to be explained
from a lack of calcium.

According to this theory it may be assumed that the stimulation exercised by
the n. symphaticus has no normal effect, so that the functions of the vegetative
organs are disturbed and the tonus of the muscles is deranged. Further pharma-
cological investigations and clinical observations are required to warrant the
existence of an deficient action of the n. symphaticus.

We are of opinion that a deficiency of the gl. parathyreoideae is the direct
cause of milkfever, i. e. the cause of the sudden appearance of the symptoms of
the disease. This deficiency manifests itself when the calcium-metabolism
is called upon to meet greater demands, especially when the ovarian functions
are increased.

The circumstances which we know to change latent tetany into acute (great
fluctuations in temperature, oestrum, small quantities of poison) are probably the
immediate cause of the symptoms in diseases allied to milkfever, but occurring at
other times and in which we also often found a fall in Ca and inorg. P. of the
bloodserum.

Most probably the deficient assimilation of Ca- and P- in heavy milking cows
during lactation, which leads to a strongly negative Ca- and P-balance, may bo
considered as the indirect cause of milkfever and analogous diseases. As a conse-
quence the gl. parathyreoideae are not able to mobilize a sufficient quantity of
calcium to maintain the Ca of the blood and tissues during increased functional
activity of the ovaries (parturition, oestrum, etc.) at such a level as to prevent
the syndroms.

It is probable that the receptivity to milkfever increases in successive genera-
tions when there continuously exists a labile Ca. balance.

That the Ca deficiency plays an important role in the onset of milkfever
may be concluded from the rapid recovery of more than 20 cows by an intra-
venous injection of 300—400 cc. of a 10 per cent solution of crystallized calcium-
chloride. In a few other cases, after a transient recovery, a recidive occurred after
24 hours or later. After mammary inflation we found an increase in the percen-
tage of calcium which also points to the significance of the calciumdeficiency.
With about 30 milking cows suffering from analogous diseases the CaCl₂ injection
had the same effect.

It may be recommended to support the CaCl₂ action by the addition of 1—2 mg.
adrenalin, 50—60 g. glucose, 10—20 mg. atropin or an extract of the parathyr.

The conception that insufficiency of the gl. parathyreoideae is the immediate
cause of the symptoms, is supported by the favourable result of parathormon.

Probably the calciumchloride-therapeutics are always to be recommended in
cases where functional disturbances cause paresis, collapse or cramps.

The experiments will have to be repeated in a modified form. It is desirable
to add D. vitamin as well as calcium salts to the food.

L\'examen du sang a montré que la fièvre vitulaire est toujours accompagnée
d\'une perturbation du métabolisme minéral.

La teneur du sérum sanguin en calcium est en général 5 m.g. % ; donc infé-
rieure à la limite trouvée chez différentes espèces animales avant l\'apparition de
symptômes graves (tétanie).

Dans la plupart des cas la teneur du sérum en acide phosphorique inorganique
est basse tandis que la teneur en potassium est normale.

Quelquefois le pourcentage de potassium était élevé. C\'est que nous avons
trouvé aussi chez des vaches saines ayant \\êlé récemment.

La réserve alcaline était normale comme chez les vaches saines immédiatement
après le vêlage. Probablement qu\'il en était de même du p^H. Il n\'existe donc pas
de modifications importantes de l\'équilibre acide-basique.

Des teneurs en cholestérine, urée, chlore et acétone totale qui furent détermi-
nées seulement dans un petit nombre d\'échantillons, la teneur en urée parut être
un peu élevée. En quelques cas le pourcentage des corps acétoniques était aussi
un peu élevé.

La teneur en sucre sanguin était rarement au-dessous de la normale ; elle était
normale autant de fois qu\'elle était élevée.

Nous ne pouvons donc pas en conclure que la hypoglycémie est un symptôme
de la fièvre vitulaire.

Nos observations nous permettent de supposer qu\'il existe, dans la fièvre vitu-
laire, des troubles du mécanisme régulateur qui, d\'après la théorie de Kraus et
Zondek, seraient dus à une déficience en calcium. Suivant cett théorie on peut
conclure que les stimulus exercés par le n. sympathicus 11\'ont pas un effet normal
de sorte que le fonctionnement, des organes végétatifs et le tonus musculaire sont
dérangés. Des investigations pharmacologiques et des observations cliniques
seront nécessaires pour rechercher s\'il existe une action insuffisante du n. sym-
pathicus dans la fièvre vitulaire.

Il est indiqué de supposer que l\'insuffisance des glandes parathyroïdes qui
se manifeste au moment d\'un métabolisme de calcium élevé, en particulier pen-
dant une augmentation des fonctions ovariques, provoque l\'apparition brusque
des symptômes de la fièvre vitulaire et constitue la cause directe de la maladie.

Dans les maladies analogues à la fièvre vitulaire mais qui se manifestent à
d\'autres époques et qui présentent en beaucoup de cas, une composition minérale
anormale du sérum sanguin, ce sont probablement les circonstances dans les-
quelles la tétanie latente prend une forme aiguë (variations brusques de tem-
pérature, chaleurs, petites quantités de poisons), qui sont la cause directe des
symptômes.

Vraisemblablement la déficience de Ca- et P-, qu\'on trouve souvent chez les
grandes laitières pendant la lactation, aboutissant à un équilibre calcaire forte-
ment négatif, doit être considérée comme le moment étiologique principal de la
fièvre vitulaire et d\'autres syndromes analogues.

Il s\'ensuit, que pendant une période d\'augmentation des fonctions ovariques qui
entraîne un métabolisme du calcium élevé, les glandes parathyroïdes ne seront
pas capables de mobiliser le calcium en quantité suffisante pour maintenir le pour-
centage normal dans le sang et dans les tissus.

Il est probable que la réceptivité à la fièvre vitulaire augmente chez les géné-
rations successives ayant un déséquilibre du calcium.

Que l\'appauvrissement de calcium joue un rôle important dans la genèse de
la fièvre vitulaire, devient plus certain par la guérison rapide et définitive
obtenue chez une vingtaine de vaches après une injection intraveineuse de
300—400 cc. d\'une solution de chlorure de calcium cristallisé à 10 %.

Quelquefois après une guérison apparente, une récidive se manifestait environ
après 24 heures.

Après l\'insufflation d\'air on observe une augmentation de la teneur en calcium
du sérum sanguin ce qui indique aussi la signifiancç de l\'appauvrissement de
calcium.

Chez une trentaine de vaches laitières atteintes de maladies analogues, l\'injec-
tion de CaCl₂ produisait le même effet.

Pour stimuler, l\'action de CaCl₂ l\'addition de i à 2 mg. d\'adrénaline, 50—60 g.
de glucose 20—40 mg. d\'atropine ou un extrait parathyr est à recommander.

La conception qu\'une insuffisance parathyroïdienne est la cause directe des
symptômes, est fortifiée par les résultats favorables que nous avons obtenus
avec le parathormon.

Probablement il est toujours indiqué d\'appliquer la thérapeutique de CaCl₂chez les vaches laitières, chez lesquelles les troubles fonctionnels ont provoqué
la parèse, des collapses ou des crampes.

Les expériments sur le traitement prophylactique n\'ont pas donné un résultat
définitif.

Il est désirable de répéter ces expériments en ajoutant à la nourriture non
seulement des sels de calcium mais aussi de la vitamine D.

De voordracht welke Prof. Sjollema op 13 Oct. 1928 op de Algemeene
Jaarvergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het wezen
en de therapie van paresis puerperalis hield en waarbij de hoofdzaken uit de
vorengaande verhandeling werden besproken, gaf aanleiding tot de volgende
discussies :

Dr. van Gelder. Prof. Sjollema wijst op een mogelijk verband tusschen kalf-
ziekte en gebruik van kunstmest. Uit gegevens, mij verstrekt in den Landbouw-
kundigen kring te Amsterdam, blijkt, dat in Friesland gemiddeld voor slechts
vijftien gulden per hectare aan kunstmest wordt besteed, terwijl dat bedrag in
andere provincies wel zeventig gulden per hectare bedraagt. Bovendien wordt in
Friesland de kunstmest hoofdzakelijk gebruikt voor bouwland en veel minder voor
weiland ; daarbij, in dit laatste geval nog voornamelijk in het groot-bedrijf, zoodat
in werkelijkheid slechts zeer weinig kunstmest aldaar wordt aangewend. Ik vraag
mij dus af of inderdaad kunstmest verantwoordelijk kan worden gesteld voor het
vermeerderd optreden van kalfziekte.

Prof. Sjollema. Statistische gegevens, als door den Heer van Gelder bedoeld,
hebben in een geval als dit weinig waarde. Verschillende dierenartsen in Friesland,
Groningen en Drente meenen dat, sedert het toenemen van kunstmestgebruik
op weideland de voorjaarsziekte (kopziekte) toeneemt, dit zou ook het geval zijn
op boerderijen, welke in de laatste jaren daarmede begonnen zijn.

Dr. Lubberink. Omstreeks 1894 maakte een medicus te Zwolle, Dr. Frank
er mij op attent, dat de symptomen van kalfziekte hem deden denken aan liersen-
anaemie ; hij raadde mij toen aan subcutane injecties van eenige liters physiolo-
gische keukenzoutoplossing. Ik wilde hiervan echter niet weten, omdat ik mijn
leermeester Thomassen trouw wenschte te blijven, die hersenhyperaemie in oor-
zakelijk verband met kalfziekte heeft gebracht. Nu vraag ik mij af, wanneer toch
hersenana.emie in die gevallen bestaat, kan dan hiermede niet te gelijk verklaard
worden de afwijkende functie van de z.g. bijschildklieren, welke als gevolg heeft
een vermindering van calciumchloride in het bloed, zoodat, bij opheffing van die
anaemie gelijktijdig de functiestoornis van de bijschildklieren wordt opgeheven
en herstel van kalfziekte kan intreden, zonder eenige medicamenteuze behandeling.

Prof. Sjollema. Het is volstrekt niet onmogelijk, dat anaemie of hyperaemie
van de hersenen, als een van de gevolgen van den evenwichtsstoornis van het
vegetatieve systeem, bij kalfziekte optreedt. Aan te nemen, dat de symptomen
daaraan zouden zijn toe te schrijven, of dat dientengevolge een functiestoornis
der bijschildklieren zou ontstaan, hiervoor bestaan m. i. geen voldoende gronden.
Voor de genezing van kalfziekte worden geen liters vloeistof ingespoten, doch

c.c. 300 c.c., soms niet meer dan 250 ; beterschap is zelfs waargenomen nadat
150 c.c. in het bloed was gebracht.

Dr. Scholten. Moet de calciumchloride-oplossing als therapeuticum tegen
melkziekte steeds versch bereid worden, of kan men haar in voorraad honden?

Prof. Sjollema. Een steriele oplossing van calciumchloride, steriel gehouden,
kan maanden en maanden bewaard blijven. Men moet dus eenige flesschen met
300 a 400 c.c. van een 10 % oplossing, afgesloten met gesteriliseerde gummi-
stoppen, in voorraad houden.

De heer Hupkes. Is wetenschappelijk vastgesteld, dat bij toediening van cal-
ciumchloride met het voedsel, het kalkgehalte van het bloed toeneemt? Indien
dit zoo mocht zijn, zou het verstrekken van calciumchloride aan hoogdrachtige
koeien preventief kunnen werken? Heeft U al proeven in deze richting genomen,
speciaal bij dieren, waarvan bekend is, dat zij vatbaar zijn voor kalfziekte of
kopziekte ?

Prof. Sjollema. Wegens tijdsgebrek heb ik over een preventieve behandeling
niet gesproken. Reeds heb ik in deze richting enkele proeven genomen, maar hierbij
is de duur der behandeling te kort gebleken. Voor herhaling van deze proefnemin-
gen roep ik de medewerking der dierenartsen in. In bedoelde gevallen moet men,
tijdens het droog-staan, niet alleen calciumzouten maar ook het aan D-vitamine
rijke levertraan beproeven.

Dr. Staal. De Afdeeling Groningen-Drente stelt bizonder veel belang in de
onderzoekingen van Prof. Sjollema, te meer omdat in de laatste jaren, in het
gebied der Afd., het aantal gevallen der betreffende ziekten bedenkelijk is toege-
nomen. Nadat in een Afd.vergadering de z.g. kopziekte uitvoerig was besproken,
heeft men zich gewend tot Prof. Schornagel. Deze heeft toen bericht, dat een
uitvoerige sectie op een wegens kopziekte geslacht rund vrijwel negatieve resul-
taten heeft gebracht en dat, naar zijn oordeel, een biochemisch onderzoek hier
op zijn plaats is. Dat onderzoek nu heeft Prof. Sjollema verricht en daarvoor
wensch ik hem hier, namens de Afd. Groningen-Drente hulde en dank brengen.

In onze Afd. is er voorts op gewezen, dat kopziekte speciaal optreedt in weiden
na intensieve stikstofbemesting, en dat inderdaad weersinvloeden, vermoeidheid
na reizen enz. als aetiologische momenten, althans als een stimulans voor het
optreden der ziekte beschouwd moeten worden. Ten slotte veroorloof ik mij de
opmerking, dat Prof. Sjollema de clinisch sterk uiteenloopcnde ziektebeelden
van kalfziekte en kopziekte te veel in een doet vloeien. Het komt mij, uit aetiolo-
gische, clinische en therapeutische overwegingen gewenscht voor de beide vormen
gescheiden te houden.

Prof. Sjollema. Ik zeg U dank voor uwe, namens de Afd. Groningen-Drente
gesproken woorden van waardeering. Ik ben overtuigd, dat differentiatie noodig
is, ik wees er immers op, dat de afwijking van de samenstelling van het bloed
bij de verschillende besproken ziekten verschilt.

De verschillen der clinische symptomen maken den indruk, dat er een verschil
in wezen bestaat, maar dezelfde ziekteoorzaken kunnen, door individueele ver-
schillen, zeer in uitwerking uiteenloopen. Dat de directe oorzaken bij al deze
syndromen dezelfde, althans analoog zijn volgt uit de ontvangen antwoorden
van vele dierenartsen. Wat de therapie betreft zal men waarschijnlijk met den
verschillenden aard der symptomen wel rekening moeten houden. Ik heb er op
gewezen, dat de aanwending van veel snelwerkende stikstofmeststof als een der
mogelijke directe oorzaken kan worden beschouwd.

De gevoeligheid voor het virus van het mond- en klauwzeer is
bij de cavia volledig, d.w.z. dat elk exemplaar, geënt met een vol-
virulente smetstof binnen 20—24 uur reageert met sterke blaar-
vorming. Het proefdier heeft slechts aan één voorwaarde te vol-
doen : het moet volkomen gezond zijn.

Naast de gevoelige cavia hebben wij echter noodig een volviru-
lente smetstof. Onze oudste stam heeft ondanks jarenlange passage
niet de geringste wijziging ondergaan in haar levenskracht en het
vermogen om met de grootste regelmaat het volledige ziekteproces
op te wekken.

Men mag dus zeggen, dat de wisselwerking tusschen dierlichaam
en smetstof berust op factoren, welke van een vrijwel constante
grootte zijn.

Een belangrijke kijk op verschillende zijden van de ziekte zou
ons de epizoötologie reeds kunnen verschaffen.

Eén greep wil ik doen uit de geschiedenis der ziekte. Ik wijs dan
in de eerste plaats op het feit, dat zij van af 1911—1918 slechts
sporadisch heeft geheerscht. I)e twee daaropvolgende jaren heeft
de ziekte weinig dieren onaangetast gelaten, zoodat er een alge.
meene immuniteit ontstond.

Beschouwt men vervolgens de curve der jaren 1921 en rg22,
dan zien wij deze vrij van ziekte, de (enkele gevallen wil ik hier
verwaarloozen), in 1923 begint zij weer op te treden en 1924,
1925 en 1926 worden echte mond- en klauwzeer jaren.

In 1927 is er weer een immune veestapel, terwijl wij in 1928
een zeer goedaardig verloop constateeren.

Tusschen 1911 en 1918, in een periode van 7 a 8 jaren, heeft
de veestapel gelegenheid gehad zich geheel te vernieuwen. Dus
vond de smetstof in de tweede helft van 1918 een volkomen ge-
voelige veestapel.

Een dergelijke totale generatiewisseling was echter in 1921 en
1922 niet mogelijk, zoodat de smetstof in 1923 een deels gevoelige
veestapel aantrof, wat betrof de jonge generaties, grootendeels
echter nog doorgeziekte dieren.

In aanmerking genomen, dat de epizoötie na den langen rusttijd
van 7 jaren in 1919 een kwaadaardig karakter droeg, terwijl dit
in 1924—26 na een rusttijd van slechts ruim twee jaar veel
minder sterk op den voorgrond trad en men nu, na een éénjarig

vrij blij ven van de ziekte een verloop waarneemt, waarbij in zeer
vele beslagen slechts een gedeelte der dieren de ziekte krijgt, daar
kan men in dezen gang der epizoötiën een zekere lijn bespeuren.

Met de korter wordende rustperioden treedt er een toenemende
goedaardigheid in het karakter der ziekte op, die ik hoofdzakelijk
zou willen toeschrijven aan de directe en indirecte gevolgen der
heerschende immuniteit.

Verschillende onderzoekers van dezen tijd nemen een immuni-
teitsduur aan van 8—12 maanden.

De handboeken daarentegen en zij noemen Nocard en Loeffler,
spreken van een duur tot 7 jaren.

Ik ben evenzeer van meening dat een deel van den veestapel
inderdaad belangrijk langer dan één jaar onvatbaar kan blijven,
waarvoor, behalve in de epizoötologie, nog verschillende andere
aanwijzingen zijn te vinden.

In de eerste plaats mag men de . vraag vooropstellen : Waar
ligt de grens, waarop men van immuniteit niet meer kan spreken
en dus volledige gevoeligheid wederom begint ?

Aan elk beslag bijna kan men dit jaar de waarneming doen, hoe
tal van dieren de ziekte in alle graden, vooral de lichte, krijgen en
vele volkomen gezond blijven.

Het vee voor de serumbereiding, hetwelk aan een sterke kunst-
matige infectie wordt blootgesteld, vertoont alle graden van gevoe-
ligheid, geheel overeenstemmend met het beeld, dat de practijk
ons biedt.

Ook de controle van het serum van pas herstelde dieren leert
ons zeer duidelijk, hoe sterk de graad van onvatbaarheid uiteen
kan loopen.

Er zijn sera, die de waarde van sterk hoogimmum serum nabij
komen, andere zijn 3 a 4 maal zwakker dan het gemiddelde recon-
valescenten-serum. (Mijn artikel betreffende reconvalescenten
contra hoogimmumserum in T. v. D. Dl. 53 afl. 2, geeft hierom-
trent nadere gegevens).

Zeer lang kan de sterkte op één hoogte blijven, doch evenzeer
neemt men snelle dalingen waar. Men treft runderen aan, welke
2 jaar te voren zijn doorgeziekt en nog serum leveren, hetwelk in
staat is, kalveren en biggen voor een doodelijke infectie te behoeden

Deze enkele waarnemingen wijzen er op, hoe in het runderli-
chaam het proces der immuniseering zich verschillend ontwikkelt
en verloopt en hoe deze labiliteit dus haar stempel moet drukken
op het verloop der ziekte in het algemeen.

Doch een niet minder belangrijke factor, wellicht van nog verder
strekkende beteekenis is de virulentie van de smetstof, welke mede
het karakter der ziekte bepaalt.

Door het experiment kan worden vastgesteld hoe de volle viru-
lentie kan worden bewaard door de smetstof steeds over te enten
van huid op huid of van slijmvlies op slijmvlies. Het cavia-virus
dat wij nu sinds 1920 kennen, heeft nog niets van zijn levenskracht
ingeboet. Als reactie op deze entingswijze treed de z.g. primaire
blaarontwikkeling op welke zoo snel in haar werk gaat, dat
binnen 12—18 uur meestal reeds duidelijke blaarvorming is waar
te nemen en waarbij van een wisselwerking tusschen virus en
lichaamsvochten practisch niet kan worden gesproken.

Anders is het, wanneer het virus subcutaan, intraveneus, intra-
musculair of intraperitoneaal wordt ingespoten. Ontwikkeling in
het bloed gaat dan aan de eruptie vooraf. Dergelijk virus, steeds
op dezelfde wijze overgeënt, verliest na een zeker aantal passages
zeer veel van zijn kracht.

Er bestaat dus reeds groot onderscheid in de virulentie al naar
de wijze waarop de.smetstof, zich vanaf de plaats van intrede in
het gevoelige lichaam ontwikkelt. En men heeft met deze verschil-
lende wijzen ook bij de natuurlijke besmetting rekening te houden.

In dit verband zij herinnerd aan de theorie van Waldmann, die
aanneemt, dat elke injectie wordt ingeluid met een vasthaken van
de smetstof in een meer of minder groot huid- of slijmvlies defect.
Het epitheliotrpoe karakter der smetstof in aanmerking genomen
— het bovenaangehaalde omtrent applicatie bevestigt het — laat
het zich verstaan, hoe zeker de infectie onder een dergelijke voor
het virus gunstige omstandigheid zal aanslaan. Toch kan dit feit
niet leiden tot de gevolgtrekking, dat alle infecties zoo geschieden,
waarbij dan a priori moet worden aangenomen, dat elk geinfecteerd
dier ergens een verwonding moet hebben en dat juist daar het virus
terecht komt. Alleen het verschijnsel der ziekte onder kalveren en
biggen door opname van infectieuse melk vormt reeds een belang-
rijke uitzondering op de theorie.

Zonder schroom mag deze dus evenzeer voor het volwassen dier
als niet steekhoudend worden aangezien, hetgeen wil beduiden,
dat een andere wijze van infectie dan de epitheliale ook meermalen
zal voorkomen. De opvatting van Loeffler, dat de smetstof ook
langs maag en darm de bloedbaan bereikt, kan dus niet worden
verworpen. En gezien het feit, dat elke andere toediening dan de
epitheliale op den duur verzwakking van de smetstof ten
heeft, kan deze bij de natuurlijke infectie een rol spelen.

Bij volkomen gevoelige dieren bestaat er een groot verschil in
virulentie der smetstof, al naarmate dit in organische verbinding
staat met het lichaam of daarvan is gescheiden.

Het bloed, in het tijdperk der incubatie smetstofhoudend, ver-
liest na 2 a 3 dagen zijn pathogeen vermogen. De oorzaak is pro-
ductie van antistoffen welke den 2 a 3 den dag na de eruptie inzet,

en den 4 ä 5den dag door middel van de caviacontrole reeds kan
worden aangetoond.

Men is in staat bij de cavia, bij welk dier de blaren niet barsten,
deze afneming van de levenskracht van het virus tot aan den dood
regelmatig te vervolgen.

Ook de blaarresten, welke verscheidene dagen met de gezonde
huid of het slijmvlies verbonden kunnen blijven, verliezen betrek-
kelijk snel hun virulentie. Er is aangetoond dat 6—8 dagen na de
eruptie der blaren dit weefsel geen levend virus meer bevat.

Gescheiden van het lichaam echter kan volvirulente smetstof
zeer langen tijd haar kracht bewaren ; blaarwand tot bijna 70
dagen. De snelle en vaak massale productie van smetstof bij vol-
komen gevoelige dieren verklaart de lange resistentie buiten het
lichaam ; hier ontkomt het virus aan den invloed van verzwak-
kende antistoffen.

Daar nu blijkens het hiervoor aangehaalde het virus in het ge-
voelige runderlichaam onder de ontwikkeling der immuniteit zijn
kracht zoo snel verliest, wordt het begrijpelijk, hoe in een gedeelte-
lijk immum lichaam de smetstof reeds bij haar intrede onder den
invloed komt van de aanwezige antistoffen.

De lymphe uit de weinige blaren van dergelijke dieren, is even-
als de blaarwand, zeer weinig virulent en de weinige virulentie gaat
buiten het lichaam ook zeer spoedig verloren.

Talrijke runderen zijn er, vooral in deze epizoötie, die slechts
een enkele blaar krijgen met een oppervlakige slijmvliesnecrose.
Daargelaten of dit geringe proces gevolg is van een nog aanwezige
immuniteit öf uiting van een infectie met zwak virus, de door een
dergelijk rund geproduceerde smetstof is in zeer vele gevallen te
zwak om een volgend dier ziek te maken. Een groot aantal infecties
aangebracht langs intraveneuzen en intramuceuzen weg op rund,
varken en cavia, met smetstoffen uit de practijk hebben mij geleerd
hoe zwak of avirulent deze kan worden, ingeval zij afkomstig is van
dieren met geringe blaarvorming.

Zwakke virulentie der smetstof eenerzijds, gevolg van een in
den geheelen veestapel nog doorwerkende immuniteit en deze
immuniteit zelve in de meest verschillende graden anderzijds,
mogen dus worden beschouwd als belangrijke oorzaken van het
goedaardig verloop der ziekte.
Rotterdam.

Verfasser fand (in Bezug auf die Maul- und Klauenseuche in Holland in den
letzten 17 Jahren), dass zwischen der Bösartigkeit der verschiedenen Epizootien
und dem seuchenfreien Zeitraum zwischen diesen Epizootien eine gewisse Bezie-
hung besteht.

tigen Charakter. Der Bestand hatte sich grossenteils erneuert und demzufolge
war die Zahl der empfänglichen Tiere gross.

War der Zeitraum kurz, so war die Epizootie eine gutartige. Viele Tiere hatten
durch eine frühere Infektion einen gewissen Grad von Immunität erlangt.

Durch diese Immunität wird auch die Virulenz des Virus beeinflusst ; dieses
wird abgeschwächt und weniger virulent.

Auf Grund dieser Beobachtungen lässt sich die Gutartigkeit der gegenwärtigen
Epizootie in Holland (1928) erklären.

The author found (with regard to the foot- and mouth disease in Holland during
the last 17 years) that there exists a connexion between the severity (malignancy)
of the several epizootics and the intervals elapsing between them.

When the interval was long, the following epizootic was a severe one. The stock
had renewed itself for a great deal and in consequence many animals were
susceptible to the disease.

When the intervening time was short, the next epizootic was a mild one. This
must be attributed to the great number of animals which had obtained a certain
immunity from a previous attack.

This immunity also controls the virulency of the virus by attenuating it to
a more or less extent. These factors account for the present mild epizootic in
Holland (1928).

I-\'épizootologie de ces 17 dernières années peut nous renseigner sur le cours
bénin de la fièvre aphteuse qui s\'observe à présent en Hollande. Il en résulte qu\'il
existe une corrélation entre la gravité (malignilé) des différentes épizooties et le
temps compris entre ces épizooties.

La durée de l\'intervalle détermine le caractère de l\'épizootie. Quand l\'intervalle
était long, l\'épizootie suivante étati sévère. Le cheptel s\'était renouvelé en grande
partie de sorte que beaucoup d\'animaux étaient susceptibles,

Quand l\'intervalle était court, l\'épizootie était bénigne parce que beaucoup,
d\'animaux avaient acquis une certaine immunité par une attaque précédente.

Cette immunité a aussi de l\'influence sur le virus qui s\'attenue et devient moins
virulent.

Ces observations expliquent le fait que la fièvre aphteuse en Hollande est si
bénigne à présent (1928).

Feyerabend (Klin. Woch., Pharm. Weekbl., 1928, blz. 1034) wijt de onvol-
doende werking van het in de leerboeken aanbevolen tegengift, natrium thio-
sulfaat, aan de te kleine dosis (0.1—0.2 gram subcutaan).

Hij gaf bij een patiënt die bijna stervende was door blauwzuur-vergiftiging,
onderhuids 1 gram thiosulfaat, met uitstekende gevolg ; na 10 minuten was het
gevaar geweken.

(Devrient, ref. Pharm. Weekbl. 1928, blz. 1034). Reeds dikwijls is er op ge-
wezen dat dit middel, dat in vele spécialités als zoogenaamd zachtwerkend laxeer-
middel voorkomt, niet onschadelijk is. Volgens Devrient kan het veroorzaken :
hardnekkige huidaandoeningen, storingen in de nierwerking, albuminurie, collaps
en onregelmatigheid in functie van maag, darm en lever. Vr.

Fundamentals of Dairy Science, by Assosiates of Lore A. Rogers 1928 uitge-
geven door American Chemical Society in de „Monograph Series". The Chemical
Calalog Company Inc. 419 Fourth Avenue At. 29th street New-York U. S. A.

Onder de lange reeksen van nieuwe handboeken en andere publicaties over
Melk en Zuivelwetenschap, die dagelijks de aandacht van den onderzoeker vragen,
is dit boek als een oase in de woestijn. Het geeft in een kort bestek en in onge-
meen heldere stijl een overzicht over den huidigen stand van een groot aantal
belangrijke vraagstukken uit de melkhygiëne en kennis der zuivelbereiding. Te
vergeefs zal men er in zoeken nauwkeurige opsomming en beschrij ving van metho-
den van onderzoek of — gesierd door afbeeldingen uit catalogi van fabrikanten —,
beschrijvingen van toestellen voor pasteurisatie of zuivelbereiding. Daarentegen
geeft elk hoofdstuk een door feiten en scherpzinnige redeneering gestaafd betoog
over het gekozen onderwerp, waarbij in het bijzonder de beteekenis voor het
oeconomisch leven wordt onderzocht en de aandacht gevestigd op punten, die
nadere studie vragen. Men kan het niet vluchtig lezen, doch moet het met gecon-
centreerde aandacht bestudeeren. Belooning voor deze moeite vindt men dan
in de verbrceding van het gezichtsveld, verdieping van het inzicht en associatie
van denkbeelden uit schijnbaar veraf gelegen gebieden.

4. The Nutritional Value of Milk and Milk Products. The Physiology of Milk-
secretion,

geven een denkbeeld van omvang en indeeling van de behandelde stof en doen
mij de verleiding weerstaan een verdere omschrijving daarvan te geven. Wie zich
op de hoogte wil stellen der tegenwoordige melkkunde vindt hier zijn handboek 1

Liever wil ik nog iets mededeelen over de wijze waarop dit werk is ontstaan.
La Conférence Internationale pour la Chemie pure et appliquée droeg in haar
zitting van 1919 aan de American Chemical Society op, de publicatie van Mono-
grafiën over chemische onderwerpen, — zoowel zuiver wetenschappelijke als
technische — voor te bereiden. De „American Chemical Society" stelde hiervoor
een commissie in, welke op haar beurt de uitgave der in twee reeksen gesplitste
werken (a. wetenschappelijke en b. technische) aan de „Chemical Catalog Com-
pany" opdroeg en voor beide reeksen een raad van redacteuren benoemde. De
redacteuren voor de serie b. vonden een groot aantal medewerkers aan de „Research
Laboraties of the Bureau of Dairy Industry" bereid, de verschillende onder-
deden van het groote gebied der Melkkunde voor hun rekening te nemen. Er is
echter een evenredigheid in omvang der artikelen en gelijkvormigheid in de wijze
van behandeling bereikt, die doet zien dat hier een organisatie van hoogere orde
op wetenschappelijk gebied is tot stand gekomen, welke in Europa niet of zeer zelden
wordt gevonden. ,,In composing the different Contibutions, the Editors have
„assumed the responsibility of modifying the original manuscripts in some cases,
„in order to unify the general scheme of the book".

Met het inleveren van het werk traden de personen der schrijvers op den achter-
grond. Doch zij symboliseeren hunne samenwerking met de volgende treffende
zinsnede :

„To Lore Alfred Rogers .... this volume is dedicated with admiration and
„affection, by those who have been privileged to serve under his leadership"_s

Er wordt in Nederland veel over melk gesproken en geschreven. Hoorders
en lezers zouden er in de meeste gevallen baat bij vinden als sprekers en schrijvers
staakten tot zij dit boek hadden gelezen. van Oyen.

Die Tuberkulose des Rindes. Dr. med. vet. E. Januschke (Troppau). Uitgave
Urban & Schwarzenberg, Berlin en Wien. Prijs Mk. 18, geb. Mk 21.

De schrijver van dit omvangrijke werk (340 blz.) over de tuberculose van het
rund stelde ten doel „eine alle bisher angewendeten Methoden und die damit
gewonnenen Erfahrungen umfassende Darstellung" te leveren. Hij is daarin
zeer wel geslaagd.

Hoewel men hier cn daar stuit op bewijzen, dat de schrijver niet een allround
klinicus is, cn ook blijkbaar zelf niet op groote schaal aan de bestrijding van tuber-
culose bij het rund heeft gewerkt heeft hij in dit boek het bewijs geleverd, dat hij
uitnemend weet te compileeren en ook overzichtelijk zijn stof weet te behandelen.

Ik heb met genoegen en tot verrijking van mijn kennis het boek doorgewerkt
en beveel het ieder die met de tuberculosebestrijding bij het rund te maken heeft
of er zich voor interesseert, ter bestudeering aan.

Die volksgesundheitliche Bedeutung der Rindertuberkulose und der Schutz
durch Milchcontrole und Fleischbeschau.

Bij het bestudeeren van het boek moet men naar mijn meening met mij tot
deze conclusies komen :

1. dat in weerwil van een jarenlange worsteling hier en daar, behalve zeer plaat-
selijk, nergens sprake is van een uitroeiing van de tuberculose en zelfs in het
gunstigste geval alleen maar van een terugdringen der ziekte kan worden
gesproken.

2. dat de ophtalmoreactis éénmaal uitgevoerd toch waarlijk niet een goed be-
strijdingsmiddel is ;

3. dat de zeer vaak herhaalde klinische controle en het klinisch onderzoek (inclu-
sief bacteriologisch sputumonderzock) ten behoeve van de snelst mogelijke
opruiming van open gevallen, het beste bestrijdingssysteem is, en daarnaast
tuberculinatie dienstig kan zijn waar het geldt tuberculosevrije veestapels
te krijgen ;

4. dat wanneer tuberculinatie wordt toegepast men niet kan volstaan met een
enkele keer oogdruppelen, maar dat dan de meest mogelijke zekerheid moet
worden verkregen door de tweemaal herhaalde ophtalmoproef of nog liever
door de combinatie van deze proef met de intra-cutane, beide tweemaal
herhaald, zooals door de Engelsclie commissie werd aanbevolen, of door de
combinatie van de ophtalmo-tuberculinatie met de subcutane ;

5. dat in de midden-Europeesche landen inclusief Nederland onder de tegenwoor-
dige verhoudingen (zonder afdoende immunisatie-middelen) van uitroeiing
der tuberculose bij het rund geen sprake meer kan zijn ;

6. dat het desalniettemin noodzakelijk is, ook zonder goede immunisatiemid-
delen, den strijd tegen de tuberculose aan te binden om verdere verspreiding
tegen te houden of zoo mogelijk de ziekte weer terug te dringen ;

7. dat men daartoe een staf van goedgeschoolde tuberculosedierenartsen niet
zal kunnen ontberen.

Verlagsbuchhandlung von Richard Schoetz, Wilhelmstrasse 10. Berlin.
S.W. 48, Prijs geb. M. 12,—.

Prof. Weber de Directeur der Ambulatorische Kliniek in Leipzig geeft in dit
boek (153 pag.) niet een systematische bespreking der onderzoekingsmethoden,
zooals dat in de betreffende boeken van Fröhner en Marek geschiedt, maar in
hoofdzaak de toepassing der klinische onderzoekingsmethoden bij de ziekten
van het rund.

De hoofdstukken die hij behandelt zijn : Algemeine Untersuchung, Zwangs-
mittel, Haut und Haar, Digestionsapparat, Respirationsapparat, Zirkulations-
apparat, Weiblicher Genitalapparat, Männlicher Genitalapparat ; Bewegungs-
apparat ; Nervensystem.

Hier en daar bestaat zoo\'n hoofdstuk uit een allegaartje, b.v. bij de Zwangs-
mittel wordt naast de praam en de methodes van neerleggen ook behandeld infil-
tratie-anaesthesie ; geleidingsanaesthesie en ruggemergsanaesthesie. Bij huid en
haar wordt gesproken over de lengte en dikte van het runderhaar, maar ook over
de diagnose van houtvuur, paraboutvuur en Fränkel\'s oedeem. Bij het digestie-
apparaat spreekt de schrijver over het gebruik van de slokdarmsonde, herkauwen
en ructus, zoowel als over miltvuur en de punctie van de peritoneaalholte.

Bij het bewegingsapparaat wordt besproken de diagnose der gonitis, heup-
kreupelheid, rachitis, als ook die van kalfziekte.

Dit bewijst echter alleen dat de stof, die Weber zich voorstelde te bespreken
zich moeilijk laat indeelen en wel omdat hij de eischen der praktijk vooral tot hun
recht wil laten komen.

Het spreekt vanzelf, dat een boek over de diagnose van runderziekten van zoo\'n
ervaren en competent, tegelijk practisch en wetenschappelijk man als Weber,
een schat van bruikbaar materiaal en raadgevingen bevat.

Overigens meen ik, dat sommige hoofdstukken niet behoorlijk tot hun recht
komen (zooals het onderzoek op mastitis) en andere te uitvoerig zijn, (zooals de
bespreking over het onderzoek op ingewandswormen).

Daarentegen is b.v. van de „serologische Methoden der Trachtigkeitsfeststel-
lung" slechts gezegd, dat ze wetenschappelijk interessant maar practisch niet
bruikbaar zijn ; wat kort en goed is.

Alles samengenomen is dit een practisch boek, dat veel goeds geeft en den
practici kan worden aanbevolen. j. Wester.

Die Kolik des Pferdes und ihre behandlung. Dr. L. Ariess. Prakt. Tierarzt und
approb. Tierzucht-Inspektor in der Distriktstierarztstelle Kottenbuch (Ober-
bayern). Verlags- und Druckereigesellschaft Stuttgart - Ravensburg. Prijs M. 14.—.

Een zeer lijvige monographie (412 blz.) over koliek bij het paard. Niet alles
handelt echter over koliek in meer engeren zin van het woord.

Er zijn ook hoofdstukken over ,,Kolik und Eleischuntersuchung", „Kolik und
Haftpflicht", „Kolik und Tierversichcrung". „Kolik und Kurpfuschertum", waar-
uit blijkt, dat hier een practiseerend dierenarts al zijn weten en ook dat van
anderen, heeft bij elkaar gebracht omtrent koliek bij paarden.

In het „Schluszwort" zegt de schrijver, dat hij als practicus dit werk schreef
voor den practicus : „An Werke die ex cathedra geschrieben sind haben wir genug,
aber was nützt den in Freiberuf sich abmühenden Tierarzt die dogmatische Medi-
zin, wie sie heute gepredigt wird, ich möchte fast behaupten, zum Nachteil unserer
Wissenschaft und unseres Standes ! Die Gegensätze zwischen dogmatischer Medi-
zin und deren Vertreter einerseits und der vom Publikum für Mensch und Tier
von den in engster Berührung mit dem Volke stehenden und Heilkunde ausübenden
Ärzten und Tierärzten mit Recht geforderten Heilmethoden anderseits sind zu
grosz, als dasz gie ohne grundlegende Umwandlung seitens der „Staatsmedizin"
beseitigt werden könnten".

standen bedoeld is, inderdaad in alles gerechtvaardigd is : dat er echter in het
algemeen wel wat aan te merken is op de z.g.n. ,,Schulmedizin" waar het betreft
de practische uitvoerbaarheid der methoden dis „ex cathedra" worden geleeraard,
is wel zeker.

Wanneer men aan de Hoogescholen methoden gaat proclameeren, die in de
praktijk onmogelijk zijn toe te passen, dan geschiedt dat inderdaad ten nadeele
van de veeartsenijkunde en den veeartsenij kundigen stand, omdat er dan vee-
artsen worden afgeleverd, ongeschikt voor de praktijk, die daardoor de concur-
rentie tegen de kwakzalverij maar heel moeilijk of soms in het geheel niet kunnen
volhouden.

Het is wel een merkwaardig feit, dat de kwakzalverij in de veeartsenijkunde in
alle landen hoe langer hoe meer gaat bloeien en de veeartsen klagen, terwijl toch
de veeartsenij kundige wetenschap met groote schreden vooruitgaat. Dit geeft
te denken.

Ariess spreekt ook over het feit, dat in de Duitsche tijdschriften een verarming
is opgetreden van praktische opstellen tegenover „Bevorzugung rein wissenschaft-
licher Arbeiten, die dem praktisierenden Tierarzt nicht oder nur unwesentlich
nützen", en toch zegt hij is het zoo nuttig, dat ook practici schrijven, om te krij-
gen ..Gegenwicht gegen die nicht mehr ganz selbstlose und objectiv eingestellte,
sondern in gewissen Grad überkultivierte Kathederweisheit darzustellen".

Echter veel meer dan de redactie zijn denkelijk ook in Duitschland de veeartsen
zelf de schuldigen, omdat zij niets inzenden.

Ook nog op een ander zwak punt wijst Ariess terloops als hij bespreekt het
nut der rectale exploratie : „Wem es nicht darauf ankommt, seine weisze Stärkc-
wässche zu beschmutzen oder aus falscher Scham, auch aus Bequemlichkeit als
Salon-tierarzt auf zu treten, der findet Mittel und Wege, um seinen Willen selbst
einem Pferd gegenüber durchzusetzen".

Nu zou men verwachten, dat Ariess zich dan ook van „Kathederweisheit"
onthield. Echter dan zou hij geen 412 bladzijden hebben kunnen volschrijven
over koliek.

Tn het hoofdstuk „Diagnosestellung" b.v. verkoopt hij zelf heel wat hypothe-
tische geleerdheid omtrent zenuwrcflexen, waarop vele kolieksymptomen zouden
berusten, terwijl een nuchter mensch dit toeschrijft aan uitingen van pijn.

En overigens is de dikte van het bock toe te schrijven aan de echt Duitsche
„Gründlichkeit" waarmede ieder hoofdstuk besproken is, waarbij langdradigheid
natuurlijk niet gemist wordt.

De therapie b.v. wordt behandeld in 107 blz. De medikamentöse, homoöpa-
tische und biochemische Behandlung krijgt 7 blz.

Ik stel mij voor, dat de practicus Ariess, die zelf zegt dat. hem omtrent het
laatste „noch jeglicher Beurteilung mangelt" deze onzin heeft geschreven onder
druk van den uitgever van het boek.

Bij het doorlezen heb ik op verschillende plaatsen een erg groot vraagteeken
gezet, maar alles samengenomen is dit toch wel een interessant boek, dat alles
biedt wat over koliek gezegd kan worden en waar ook eigen practische ervaring
achter zit.

Erkentelijk voor de vele reeds ontvangen ingevulde formulieren, noodig ik de
geadresseerden van wie nog geen antwoord mocht worden genoteerd, ten dringen-
ste uit, alsnog aan het verzoek der redactie van het jaarboekje te voldoen.

Vele inzenders zijn bij het aangeven van hunne functies enz. belangrijk afge-
weken van het achter hun naam vermelde in het jaarboekje 1928. Voor de redactie
is het moeilijk te beoordeelen of het niet vermelde opzettelijk of anderszins werd
weggelaten. Nadere toelichting van de betrokken inzenders zal dankbaar worden
aanvaard. Kroes.

In de Deutsche Tierarztl. Wochenschr. van 27 Oct. 1928, vond ik, van den
hand van den Heer Ricken, Directeur van het abattoir te Göttingen, een beschrij-
ving van een eenvoudige spreider voor het slachten van varkens, welke mis-
schien voor kleine slachtplaatsen te gebruiken is. In het kort heeft deze spreider
de volgende constructie :

Aan de loopkat hangen 2 zijden van de spreider, welke zijden aan de beide
einden door een ijzeren dwarsstang zijn verbonden. De spreider is dus als het ware
een groote, vaste driehoek, welke met de top aan de loopkat is bevestigd en waar-
van de basis horizontaal hangt en een onveranderlijke lengte heeft. Behalve 2
kleine, naar buiten uitstaande haakjes vindt men aan de beide basishoekpunten
ook nog 2 vaste, naar beneden gerichte haken. In elk van deze 2 haken wordt
nu een kleine ketting, van 6 schakels, opgehangen, terwijl deze ketting aan het
andere einde een haak draagt, welke de slager achter de buigpees van het varken
kan brengen. Al naar de grootte van het varken, kan de slager de ketting in een
hoogere of lagere schakel aan de haak van de spreider vastmaken, teneinde te
voorkomen, dat het varken later bij het afslachten met de kop over den grond
sleept.

Deze spreider kan men dus niet aan de basis breeder of smaller maken, wat
echter niet noodig zou zijn, daar bij het doorhakken van het varken de beide
lichaamshelften door de 2 strak gespannen kettingen vanzelf van elkaar af worden
getrokken.

Bij de levende keuring werden meermalen als oorzaak van locomotiestoringen
bij het slachtvee gevonden beenbreuken of gewrichtsontstekingen, een enkele
maal werveltuberculose en ééns hersentuberculose. Bij positief resultaat van het
bacteriologisch vleeschonderzoek werden dikwijls culturen der gevonden kiemen
ter identificatie opgezonden naar de veterinaire afdecling van het Centr. Laborat.
te Utrecht. Zoo was niet kiemvrij het vleesch van 1 rund, 2 kalveren, 3 nuchtere
kalveren, 2 schapen en 5 varkens. Voor zoover de gecult veerde microörganismen
nader werden onderzocht, werden gevonden bij 1 nuchter kalf coli-, bij 1 schaap
paratyphusbacillen, bij 2 varkens vlekziektebacillen, bij 1 varken coccen en bij
2 varkens bac. suisepticus.

Bij alle uit nood geslachte dieren werd, naast het gewone bact. onderzoek, de
houdbaarheid van het vleesch bepaald (door houdbaarheidsproef van Muller) ?

De kook- en braad proef gaf soms een positief resultaat. Het vleesch van één
rund smaakte naar pepermunt, een andermaal was de smaak carbolachtig en
soms ook niet nader te bepalen dan „afwijkend". Bij elke noodslachting, waar-
van het vleesch voor den vrijbank werd bestemd, deed men een onderzoek op
abnormale geur en smaak.

Tuberculose kwam voor bij 27 % der runderen, 0.73 % der kalveren, 0.14 %
der nuchtere kalveren, 0.14 % der schapen en 7.3 % der varkens.

Echinococcosis werd gevonden bij 7.3 % der runderen, 1.6 % der schapen,
0.44 % der geiten, 0.14 % der varkens en 10.8 % der paarden. Bij 26 runderen
en 2 kalveren werd cysticercus inermis aangetroffen in afgestorven toestand.

In verband met uitbreiding van het bedrijf op het slachthuis met een bacon-
zouterij, enz. werd, met ingang van 1 Dec. 1927 den directeur verboden, veeartsenij-
kundige praktijk uit te oefenen, werd derhalve de dienst z.g. ambtelijk.

Het aantal slachtingen van runderen nam met ruim 20 % toe, dat van de
varkens voor de gemeente met bijna 20%. De winst bedroeg ruim f2000.—.

Op i Januari 1928 was men nog niet geheel gereed gekomen met de bouw van
het openbaar slachthuis.

Echinococcosis werd waargenomen bij 10.3 % der paarden, 2.1 % der runderen,
0.7 % der varkens en 2.9 % der geiten ; tuberculose bij 2 % der runderen, 5.1 %.
der varkens en 0.16 % der vette kalveren.

Bact. vleeschonderzoek werd verricht bij 62 runderen, 13 kalveren, 1 schaap,
24 varkens en 18 paarden.

Het percentage der tuberculose bedroeg : runderen 10.7 % kalveren 0.7 %,,
nuchtere kalveren 0.08 %, varkens 2.8 %, paarden 0.2 % en schapen en geiten

Op 6 April j.1. hebben te Rotterdam de directeuren van gemeentewerken, van
het abattoir en van de bouwpolitie en den woningdienst rapport uitgebracht
omtrent een nieuw te stichten slachthuis en veemarkt. Dit rapport is thans bij
de commissie voor de bedrijven in behandeling.

Bij de behandeling van de begrooting van de gemeenteslachtplaats te Utrecht
heeft de heer Serton een voorstel ingediend, waarin de raad B. en W. uitnoodigt,
na te gaan of het gewenscht is om de gemeenteslachtplaats in de naaste toekomst
te verplaatsen naar de Croeselaan en het resultaat van dit onderzoek aan den raad
mede te deelen. De betrokken wethouder antwoordde, dat de overplaatsing van
het abattoir de moeite van het bekijken waard is. B. en W. staan er dan ook niet
geheel onwelwillend tegenover. Toezegging werd gedaan, zoo spoedig mogelijk
een nader onderzoek te verrichten, vooral in verband met de terreinkwestic.

Naar wij vernemen is aan Dr. F. L. Huber, bacterioloog aan het Veeartsenij-
kundig Instituut te Buitenzorg, door de Duitsche Regeering den persoonlijken
titel van professor verleend, op grond van zijn nationale diensten gedurende de
veldtocht in Oost-Afrika tijdens den laatsten oorlog.

Wij ontvingen van het Land- en tuinbouwbureau der I. G. Farbenindustrie
Aktiengesellschaft te Amsterdam: i°.een brochure over bovenstaand onderwerp
(uitgevers: de firma Van der Elst en Matthes, Vijgendam 2—6, Amsterdam).
In deze, ook voor dierenartsen zeer belangrijke brochure, wordt aangetoond, dat,
door doelmatige bemesting en beweiding van het weiland, door een gewijzigde
exploitatie daarvan, men een veel hoogero opbrengst aan voedsel (jong
gras) zou kunnen verkrijgen. 2°. een fraai geïllustreerde publicatie over de
fabricatie van die meststoffen en de fabrieken te Oppau en Leuna en de
mededeeling dat voor Nederland in den handel zijn: zwavelzure ammoniak,
kalksalpeter, Leuna salpeter BASF., Ureum (Harnstoff) BASF., en Nitrophorka IG.

Prof. Oertel (Anatom. Anzeiger, 1928, No. 23/24) heeft de volgende methode
aan van ,, Vorbereitung und Nachbehandlung der Hände bei den Präparierübungen.
De handen worden goed ingewreven met de wasch-zalf Quimbo (een Sozojodol-
kaliumpreparaat (van de Chem. Fabrik H. Trommsdorff te Aachen) ; daardoor
wordt een beschutting verkregen tegen lijkenlucht.

Na afloop der ,,Uebungen" spoelt men de handen met koud water en zeep af,
daarna wordt met warm water en zeep of persil nagewassen. Ten slotte wrijft men
in de nog natte huid een weinig quimbo en droogt voorzichtig af; de quimbo
werkt ontsmettend en maakt de huid soepel. Vr.

Pluimveeteelt in Tsecho-Slowakije. Dr. Felesforo Bonadonna, La Clinica
Veterinaria, No. 4, 1928.

De waarde van vogels en hun producten is 6.7 % van de totale opbrengst van
alle landbouwproducten, zij is b.v. gelijk aan die van hop, grooter dan die van
beetwortels en cichorei (6.6 %), aardappelen 4 %, schapenvleesch (0.6 %) en
andere.

In 1925 waren in Bohemen 9.665.920, Moravië 3.885.275 en in Silezië 707.780,
te zamen dus 14.248.975 stuks pluimvee; zij leggen een aantal van 75 eieren per
hoofd van iederen bewoner.

Voornamelijk worden boenders gefokt, daarna het meest ganzen, dan eenden
en het minst kalkoenen. De kippen leveren voornamelijk eieren, de andere vleesch
en de ganzen ook vet en paté de foie gras, hetwelk veel wordt uitgevoerd naar
België en Frankrijk. Veeren ruw en bewerkt leveren een belangrijk handelsartikel.

Meest worden de dieren aan huis gefokt, zeldzaam, zijn de fokkerijen uitsluitend
voor pluimveecultuur ; meestal gaan zij gepaard met tuin- of vruchtenbouw.

i. Vlasky Koroptoi = patrijskleurige Italiaansche kip, welke veel overeen-
komt met het inlandsche ras, daarna Wyandotte (wit). Minorca, Faverolle, Rhode
Island, Plymouth, Langshan, Orpington (wit en geel), witte Livornees (Leghorn).

Men tracht thans ook de inlandsche kip te selectioneeren, de eigenschappen
ervan meer constant te maken en haar productievermogen te verhoogen.

Kippen voor de consumptie bestemd worden zelden vooruit gemest ; dat ge-
beurt meestal bij het gezin, hetwelk ze voor de tafel gekocht heeft. Slechts in de
omstreken van de groote steden zijn groote ondernemingen voor het mesten van
slachtkippen.

Van de ganzensoorten prefereert men de inlandsche gans : zij is klein, maar
met veel neiging tot vetvorming, zeer goed qua vleesch en veeren en bereikt een
gewicht van 7—8 K.G. soms 11 K.G. Zij wordt wel gekruist met Hamburger
(Embden) en Pommersche ganzen. De laatste kruising is niet gewild, omdat de
kruisingsproducten gekleurde veeren hebben, welke minder opbrengen.

De eend wordt voor de slachtbank opgefokt ; thans begint men ook met eier-
leggende rassen : de Indische loopeend en de Pekingees.

Kalkoenen worden weinig geteeld, veelal voor de Kerstmistafel. In Libers dicht
bij Praag werden voor den oorlog 60.000 ganzen gemest voor de consumptie,
zoowel van binnen- als buitenland.

Te Sadska, 30 K.M. van Praag worden jaarlijks 70 ä 80.000 ganzen grootge-
bracht speciaal voor het maken van leverpastei ; voor den oorlog zelfs meer dan
100.000.

Eieren worden thans naar depots gebracht door de eigenaars tegen een vooraf
vastgestelden prijs, zich regelend naar den marktprijs. Hij blijft echter een poos
stabiel, zij het ook dat de marktprijs rijst of daalt. De onkosten van de distributie
worden uit het verschil van ver- met inkoopprijs betaald, de overige winst wordt
nog verdeeld naar verhouding van het aantal ingestuurde eieren.

Op alle Landbouwscholen worden cursussen gegeven in pluimveeteelt; ook
aan jonge meisjes speciaal in de scholen voor Huishoudkunde.

Op het land zijn ook ambulante cursussen voor huismoeders. Het Landbouw-
ministerie geeft eveneens subsidies aan de fokkers om rasdieren te koopen en
om meer rationeele en moderne foksystemen in te voeren.

De fokkers hebben zich georganiseerd in locale vereenigingen en districts-
federaties. Het centrum is de Dubernska Jednota Ceskoslovenska (Unie van
Vogelfokkerij in Tsecho-Slowakije). waaraan zijn verbonden de onafhankelijke
fokkers, de vogelvereenigingen van iedere soort, de wetenschappelijke instituten,
de Landbouw- en Huishoudscholen, de publieke Landbouwinstituten.

De Unie houdt pluimveetentoonstellingen, verschaft uitgezocht fokmateriaal
geeft raad en hulp aan de fokkers en begunstigt studies en publieke besprekingen
over de nationale vogelproblemen. De Unie publiceert bovendien voor haar leden
de „Drubernicky Obzor (Revue der Pluimveecultuur), hetwelk als supplement
uitkomt van de „Ceskoslovensky Zemedelec" (de Tsecho-Slowakijsche Land-
bouw).

Ook alle andere landbouwcouranten interesseeren zich voor het onderwerp,
zelfs de sportbladen publiceeren geregeld artikelen.

Talrijk zijn de boeken en brochures den laatsten tijd uitgekomen over het kwe-
ken van verschillende species, over de bijzondere kenmerken van enkele zuivere
rassen, over de boekhouding, de methoden om de goederen voor de markt te be-
waren, over de eierverkoop, over doode en levende dieren enz.

De pluimveeteelt is een voortdurend onderwerp van studie en van proeven,
welke verricht worden door deskundigen, geplaatst aan de proefstations van het
Ministerie van Landbouw, de provinciale instituten van Moravië en aan de weten-
schappelijke instituten verbonden aan de Hoogescholen voor Landbouw en Dier-
geneeskunde.

Zij schijnt het troetelkind te zijn van den Staat en van particulieren, daar
alle mogelijke moeite wordt gedaan haar vooruit te brengen.

Zeer zeker verdient het dus wel aanbeveling voor Nederland om de vorde-
ringen in Tsecho-Slowakije met belangstelling te volgen.

In zijn Memorie van Antwoord vermeldt de Minister, dat door vermeerdering
van werkzaamheden er van de leiding van den Vecartsenijk. Dienst zooveel
wordt gevergd, dat de Minister van oordeel is, dat het wenselijk is aan die
leiding méér deskundige hulp toe te voegen.

De plaats waar de nieuwe gebouwen van de Rijksseruminrichting zullen komen,
kan nog niet worden medegedeeld. Dit hangt samen met de vraag of aan de
inrichting een instituut voor mond- en klauwzeer-ondcrzoek verbonden kan
worden. (Deze vraag zal door alle deskundigen wel ontkennend beoordeeld
worden, met het oog op het gevaar voor overbrenging van besmetting. Kef.).

Bij de bestrijding van het mond- en klauwzeer wijst de Minister er (terecht)
nog eens op dat een der voornaamste voorwaarden daarbij is een spoedige
aangifte van verdachte gevallen. Vr.

Deze lezing (zie blz. 1155 afl. 22) werd niet gehouden voor de veeartsenijkundige
faculteit, maar voor de Diergeneeskundige Faculteit van het Utrechtsch Studenten-
corps.

Het Bestuur van de Faculteit heeft zich als volgt samengesteld : G. J. M. Kort-
man, Praeses ; L. S. B. G. H. Harmsen, Abactis ; A. M. Ernst, Fiscus ; F. J.
Hilwig, Vice Abactis.

In Aflevering 21 blz. 1106 wordt als iets nieuws beschreven, dat behalve de rat
óók eekhoorntjes pest kunnen overbrengen. Dat schijnt echter reeds lang bekend
te zijn :

In het boek van Sinclair Lewis, getiteld „Arrowsmith" (vertaald door Arie
Querido, uitgevers van Holkema & Warendorf, Amsterdam, 1926) lees ik op

Bedoeld werk geeft in romanvorm een magnifieke, half wetenschappelijke be-
schrijving over het leven en werken van microbiologen aan, en de inrichting en
arbeidssfeer van verschillende wetenschappelijke instituten in Amerika. Deze
lectuur kan ik, als zeer actueel, collega\'s bijzonder aanbevelen.

Donderdagavond, 8 Nov. 1.1., vereenigden zich, vele collega\'s uit Amsterdam
en aangrenzende gemeenten, in het Melkcontrólestation, Sarphatistraat 28, Am-
sterdam, om te komen tot de oprichting van een diergeneeskundige kring Am-
sterdam.

De oprichting vond plaats met aanvankelijk 20 leden. Als bestuursleden werden
aangewezen : R. H. Veenstra als voorzitter, P. C. Eichholtz als secretaris en
Dr. R. H. van Gelder als penningmeester.

Hoofdzakelijk zal het doel van de kring zijn, dat elk lid op zijn beurt een voor-
dracht of een causerie houdt over een bepaald onderwerp, waarop discussie\'s
zullen volgen, ten einde zoo te komen tot een verdieping in en meer kennis van
de verschillende gedeelten van ons vak. Doch ook specifiek Amsterdamsche vak-
belangen zullen een onderwerp van bespreking kunnen uitmaken, zij het dan ook
op de tweede plaats.

Als voorloopig contributie werd vastgesteld ƒ 2.50 per jaar, terwijl de verga-
deringen zullen worden gehouden in het melkcontrólestation, Sarphatistraat 28
te Amsterdam, daartoe welwillend beschikbaar gesteld door den directeur, collega
R. H. van Gelder.

De bijeenkomsten zullen worden gehouden op den eersten Donderdag van elke
maand, en aanvangen om 8 u. n.m. De e. v. bijeenkomst werd echter vastgesteld
op 13 Dec. e. k.

Over het voorstel dat tot leden van de kring uitsluitend collega\'s kunnen wor-
den toegelaten welke lid van onze maatschappij zijn, staakten de stemmen.

Na de 2e vergadering, dus na 13 Dec., zullen aspirant-leden aan ballotage
onderworpen worden.

Het Bestuur van de kring zal op zijn tijd elk lid verzoeken en aanmoedigen
een voordracht of een causerie over een bepaald onderwerp te houden.

Na de besprekingen over deze oprichtings-zaken, welke op zeer geanimeerden
toon werden gevoerd, hield collega van Gelder, als auctor intellectuales van den
kring, de eerste wetenschappelijke voordracht. Deze voordracht : De ultra-violette
stralen en de invloed op levende wezens, zal als verzamel-referaat in ons tijd-
schrift verschijnen, en wij kunnen gevoegelijk daarnaar verwijzen. Met belang-
stelling werd deze causerie gevolgd ; er ontspon zich naar aanleiding ervan een
geanimeerde discussie.

Wegens het vergevorderde uur werd de tweede voordracht welke op het pro-
gramma stond nl. de beteekenis der lymphklieren voor de vleeschkeuring, te
houden door collega R. H. Veenstra, uitgesteld tot de volgende vergadering.

Na de toezegging van ondergeteekende een volgende maal het trekhondenvraag-
stuk te zullen inleiden, sloot de voorzitter deze succesvolle eerste bijeenkomst.

Overleden : P. H. A. van Aelst, gepens. Kapt. Paardenarts „Directeur Ge-
meente-Slachthuis Sittard.

Komen paratyphus-B-Schottmüller bacillen bij dieren voor? (Das vorkommen
von echten Paratyphus B. Schottmüller-Bazillen bei Tieren. E. Lehr. Centr.bl.
für Bakt., enz. 1928. Origin. pg. 69).

Door onderzoekingen van de z.g. Kielsche School (Bitter, e. a.) werd in de
laatste jaren aangetoond, dat de veroorzaker van de paratyphus bij den mensch,
(Bac. parat. B. Schottmüller) zeer streng te scheiden is van de bij vleeschver-
giftigingen optredende paratyphusbacil (Bac. enteritidis Breslau).

De parat. B. Schottmüller zou uitsluitend bij den mensch voorkomen, terwijl
de Bac. enteritidis Breslau zoowel voor mensch als dier pathogeen zou zijn. Vele
onderzoekers waren het hiermee eens. Toch waren er nog verschillenden (o. a.
Uhlenhuth & Seiffert) die ook de Schotmiillerbacil als pathogeen voor de
dieren beschouwden.

Lehr kon dit eveneens aantoonen. Bij het bacteriologisch onderzoek van een
7500 noodslachtingen gedurende de jaren 1921 —1927 in het veterinair onderzoe-
kingslaboratorium te Potsdam werden 152 maal bacillen van de paratyphus-
enteritisgroep gevonden en hierbij was 2 maal de bacillus parat. B. Schottmüller.
In beide gevallen was het vleesch afkomstig van een wegens koliek in noodgeslacht
paard. Volgens Lehr zou de bacil in geen oorzakelijk verband staan met de koliek.
Hij neemt aan, dat de bacillen van uit de ernstig gelaedeerde darmen in het orga-
nisme zijn overgegaan.

Daar Lehr een postmortale infectie van het vleesch in één van deze twee ge-
vallen absoluut kon uitsluiten, komt hij tot de conclusie, dat de bac. paratyphus
B Schotmüller, hoewel zelden, toch zeer zeker bij onze huisdieren kan voor-
komen.

Verbeeningen in het darmscheil bij het varken (Die Verknöcherungen im Gekröse
des Schweines Glietenberg, Zeitsch. f. Fleisch- u. Milchhyg. Jg. 38, pg. 301).

Over liet voorkomen van verbeeningen in het mesenteriuin bij het varken deelt
Glietenberg het een en ander mede. Bij gewone slachtvarkens zouden deze ver-
beeningen nogal eens worden aangetroffen, vooral als men daarna een histologisch
onderzoek verricht.

Deze verbeeningen beginnen gewoonlijk bij het punt, waar de 3 mesenterium-
bladen van rectum, coecum en jejunum, bij elkaar komen. Aan dit punt wordt
door de darmbeweging, door de peristaltiek, en de zeer wisselende vulhngsgraad
van sommige darmlussen chronisch eenige tractie uitgeoefend Hierdoor zouden
op dat punt m^;n of meer ontstekingsverschijnselen optreden, welke weefselnieuw-
vorming en ten slotte een metaplastische beenvorming ten gevolge zouden hebben.

Bij het grooter worden van de ossificatieplaatsen ontstaat door samengroeiing
een sterke beenplaat. Meestal blijkt niet het geheele Peritoneum, maar slechts de
bovenste laag te verbeenen. In de elastische grenslamellen van het Peritoneum,
ontstaat tengevolge van de prikkel door de bovengenoemde trekkingen, fibreus
beepweefsel, waarin spoedig op meerdere plaatsen een ossificatie optreedt.

Het aantoonen van een beginnend vleeschbederf. (Ueber den Nachweis der be-
ginnenden Fleischfäulnis in der praktischen Lebensmittelkontrolle. (Dr. Meszner,
Prager Arch. f. Tiermed. und Vergleich. Path. Jg. 8, Deel A, pg. 1).

chemische reacties een beginnende ontbinding van het vleesch trachtte aan te
toonen, en volgens wien vooral de z.g. filtratieproef en de toevoeging van ver-
schillende zuren bruikbare methoden waren, ging Meszner na of men voor de
beoordeeling van het vleesch van noodslachtingen eveneens gunstige resultaten
met deze onderzoekingsmethoden zou kunnen verkrijgen.

Bij een 33-tal noodslachtingen deed hij, naast een bacteriologisch vleeschonder-
zoek, tevens de filtratieproef. Het bleek hem, dat het vleesch van ernstig zieke
dieren, dat men volgens de tegenwoordig in de vleeschkeuring algemeen gebrui-
kelijke onderzoekingsmethoden nog voor de consumptie moest goedkeuren, dik-
wijls een positieve filtratieproef had, terwijl ook vaak, als zelfs reeds een begin-
nende bacterieele doorwoekering aanwezig was, de filtratiproef negatief was.
In tegenstelling met Andrjewski acht Meszner dan ook deze methode van geen
beteekenis voor de beoordeeling van vleesch.

Wat de z.g. zuurproef betreft, deze verrichtte Meszner bij een 34 noodslach-
tingen, waarbij hij tevens gelijktijdig weer een bact. vleeschonderzoek deed, ook
de filtratieproef inzette en de reactie van de muskulatuur tegenover lakmoes
naging. Hij vond, dat deze zuurproef, vooral bij een geringe verwarming van het
aangezuurde filtraat, sterk door ziekten van de slachtdieren wordt beinvloed. Zij
is dus eveneens voor de beoordeeling van het vleesch van noodslachtingen niet
te gebruiken. Daar hij echter waarnam, dat niet alleen alcalisch reageerend vleesch
een positieve zuurproef had, doch dit ook met zuurreageerend vleesch het geval
was en dit des te duidelijker, naarmate de zure reactie tegenover lakmoes zwakker
was, meende hij in de bepaling van de waterstofionenconcentratie een scherpere
indicator te hebben, tot welke meening ook reeds Andrjewski, Slavik, Gut, e. a.
kwamen.

Inderdaad bleek de bepaling van de waterstof onenconcentratie, bij de beoor-
deeling van vleesch, afkomstig van gezonde of slechts weinig zieke dieren, voor
het aantoonen van een beginnende bacterieele doorwoekering, een bruikbaar
hulpmiddel. Bij een p^H-waarde boven 62 mag men al van een dergelijke door-
woekering spreken. Voor een beoordeeling van het vleesch van ernstig zieke of
in nood geslachte dieren kan men de waterstofionenconcentratie alléén niet als
criterium gebruiken, daar bij dergelijk vleesch, zelfs als het nog voor consumptie
geschikt is, vaak de p^H-waarde boven 62 kan stijgen.

De veranderingen in de bloedcirculatie van de hersenen bij de halssnede. (Weitere
Studien über Veränderungen des Blutkreislaufes im Gehirne durch den Halsschnitt.
Dr. S. Lieben, Prager Arch. f. Tiermediz. enz. Jg. 8, Deel A 1, pg. 13).

Naar aanleiding van den strijd in Duitschland tegen de Joodsche slachtmethode,
als zou deze methode geen oogenblikkelijke bedwelming geven van het slachtdier,
ging Lieben de bloeddruk na in de hersenbloedvaten na de halssnede. Hij vond
dat de bloeddruk in het basale arterienet van de hersenen binnen enkele seconden
tot op nul daalt en daar verder steeds blijft tot aan den dood van het dier. Dat zich
onmiddellijk in aansluiting aan de halssnede een versterkte collaterale bloedkring-
loop zou vormen, kon Lieben niet aantoonen. Zijns inziens moet men aannemen,
dat dergelijke gesneden dieren bijna oogenblikkelijk volledig bewusteloos zijn en
dus in geen geval bewuste bewegingen zouden kunnen uitvoeren.

Algemeene intra-uterine cysticercosis bij een 3 weken oud kalf. (Cysticercose
généralisée d\'origine intra-utérine chez un veau de trois semaines. (M. Haas, Bulletin
de 1\'acad. vét. de France, Deel I, 1928, pg. 224).

Haas, directeur van het abattoir te Colmar, deelt mede bij een ongeveer 3 we-
ken oud kalf een algemeene cysticercosis te hebben waargenomen. In de longen
vond hij talrijke cysten, waarvan enkele transparent waren, andere weer verhard,
met een bindweefselkapsel, waaruit bij doorsnijden een geelachtig vocht te voor-
schijn kwam, terwijl soms een kaasachtige massa aanwez\'g was. Deze cysten had-
den de grootte van lens tot erwt.

Behalve in de longen, zag Haas ook in alle skeletspieren, in de hartspier en
inwendige en uitwendige kaakspieren vele cysticercen. Vooral de spieren van het

kruis bleken sterk besmet. Lever, milt, nieren en maag en darmen waren vrij.
Ter onderzoek opgestuurd naar de veeartsenijschool te Alfort bleek men te doen
te hebben met nog levensvatbare, of gedegenereerde cysticercen, afkomstig van
een intra-uterine besmetting.

Het vaststellen van septichaemia haemorrhagica bij noodslachtingen. (F. C. Kra-
neveld & R Djaenoedin. Uit het Veeartsenijk. Instituut te Buitenzorg, Dir.
Dr. C. Bubberman).

In verband met het groote aantal monsters bloed, ter onderzoek op septichaemia
haemorrhagica aan het veeartsenij kundig Instituut te Buitenzorg opgestuurd en
afkomstig van in nood geslachte dieren, trachtte men na te gaan, hoeveel tijd
vóór den dood de septichaemiebacillen (bacillus bubalosepticus) in het perifere
bloed van wegens die ziekte verdachte dieren aantoonbaar zouden zijn, terwijl
bovendien werd nagegaan, of de kans op het stellen eener foutieve diagnose, bij
gebruikmaking van de intramusculaire infectie van kleine proefdieren, als be-
langrijk kon worden beschouwd.

Daartoe werden 2 karbouwen kunstmatig geinfecteerd op het gescarificeerde
mondslijmvlies met een bouilloncultuur van bac. bubalosepticus.

Het verschijnen van de bacillen in het bloed van deze karbouwen werd daarna
systematisch nagegaan door een microscopisch bloedonderzoek en door enting van
konijnen. Het bleek, dat deze bacillen bij beide karbouwen reeds in het bloed
aanwezig waren, voordat de dieren eenig verschijnsel der ziekte vertoonden.
In enkele gevallen was het microscopisch bloedonderzoek nog negatief, terwijl de
dierentingen reeds een positieve uitslag gaven.

Een enteritisbesmetting bij koeien. (Eine Enterilisinfektion bei Kühen. Behnke
& Heuer, Deutsche Tierarztl. Wochens. Jg. 36, 1928. pg. 417).

Als een kasuistische bijdrage aan het door Goedeke & Grüttner beschreven
geval van een enteritisinfektie bij het rund, waarbij zich na het gebruik van be-
dorven voedermiddeien een darmontsteking openbaarde, veroorzaakt door Bac.
enteritidis Breslaviense, deelen Behnke & Heuer hier het een en ander mede
van een epidemie bij runderen, eveneens door dezelfde bacil veroorzaakt.

De ziekte kwam bij 6 van 15 nieuw aangekochte hoogdrachtige koeien voor,
alsmede bij een in dien tijd geboren kalf, waarbij de voornaamste symptomen
waren lusteloosheid en diarrhee. Eén dier stierf, een andere koe en het kalf werden
in nood geslacht, 4 dieren zijn deels spontaan, deels na behandeling met methyleen-
blauwoplossing en creoline in lijnmeelpap genezen.

Bij de gestorven dieren zag men een geringe miltzwelling, gezwollen dun- en
dikdarmmucosa, en verder enkele bloedingen in darm- en lichaamslympliklieren.
Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek werden uit het vleesch en organen bacil-
lus enteritidis Breslaviense gecultiveerd. In het voeder der dieren was geen scha-
delijk bestanddeel aan te toonen. Oorsprong der infectie was onbekend.

De infectieweg van de fasciola hepatica bij distomatose van rund en schaap.
(Ueber den Invasionsweg der Fasciola hepatica bei der Distomatose der Rinder und
Schafe. (G. Bugge, Berl. Tierarztl. Wochens., 1928, pg. 189).

Bugge trachtte een nader inzicht te krijgen in het bovenaangeduide vraagstuk.
Drieërlei infektiemogelijkheden zouden bestaan : ie. langs de galwegen (Leuckart);
2e. van uit de buikholte door het peritoneum der lever in het leverparenchym
(Spinola, Gerlach) ; 3e door de poortader (Davaine, Küchenmeister).

In de laatste jaren heeft vooral deze laatste infektiemodus veel aanhangers ge-
kregen, daar zoodoende het voorkomen van distomenhaardjes in andere organen
dan de lever gemakkelijk is te verklaren.

Bugge heeft zich in 1925 en 1926 met dit vraagstuk bezig gehouden en het is
hem gelukt de parasieten in een grootte van 0.24—12 m.M. in verschillende orga-
nen aan te toonen, waar men ze tot op heden niet of slechts bij uitzondering heeft
aangetroffen. Jongere stadia werden dikwijls en soms zelfs regelmatig bij lever-
distomatose van rund en schaap in de volgende organen aangetroffen, nl. in de
lever, in versclie haardjes in de mesenteriale lymphklieren van het rund, waarin

ze door Frenkel en Schlegel beschreven zijn geworden, in de longen van rund
en schaap in zeer kleine haardjes, zich openbarende als bloedingen met boor-
gangen, en ten slotte in knobbelige dikten onder het onveranderde peritoneum
in de middenrifmuskulatuur, aan de zijde van de buikholte.

Al deze haardjes hebben boorgangen, waarin men een kleine distomum kan
aantreffen. Volgens deze waarnemingen zou men moeten aannemen, dat de lever-
bot zich slechts door middel van de groote bloedsomloop of poortadercirculatie
door het lichaam verspreidt. Hiervoor zou ook pleiten het gelijktijdig plotseling
optreden van zeer veel dergelijke haardjes in de betreffende organen in den vorm
van bloedingen.

De jongste leverbotstadia zouden zich in de darmvlokkcn inboren, komen dan
vandaar in de poortader en levervenae, vandaar via rechterhart in de longen,
tenslotte in linkerhart en dan in de groote bloedcirculatie. Zoodoende zou ook ver-
klaard zijn het voorkomen van fasciolae in de placenta en in de vrucht, alsmede het
door Bugge waargenomen feit van het voorkomen van de parasieten in de lever
en longen van jongere kalveren.

Het mechanisme der trichinelleninfektie. (Studiën über den Mechanismus der Tri-
chinellen-Infektion. H. J. Lewis, 11e Mitteilung : Der Einflusz des Glykogens auf
die Muskelinvasion. Centr. f. Bakteriologie. Abt. I, Origin. 1928, bd. 107, pg. 114).

De waargenomen verschijnselen bij het te voorschijn komen der trichinellen-
embryonen uit de bloedcapillairen zouden er op wijzen, dat dit verschijnsel onder
eenige invloed staat van een chemotaxisch werkende substantie. Volgens Flury
zou het glycogeengehalte van de muskulatuur hierbij een bepaalde rol spelen.

Lewis vond echter dat de in den regel sterk met trichinellen besmette spieren,
zooals b.v. de kaakspieren, veel minder glycogeen bevatten dan andere niet zoo
sterk besmette spiergroepen. Men moet volgens hem daarom aannemen, dat het
glycogeen meer een negatief chemotaxische invloed op de parasieten uitoefent.

Verder kon nog aangetoond worden, dat binnen korten tijd (b.v. 2—5 dg.) her-
haalde voederingsproeven bij de cavia steeds tot een sterke besmetting van de-
zelfde spieren leidden. Als een bepaalde spier reeds sterk besmet is, sluit dit nog
geenszins uit, dat de nog intact gebleven (ibrillen bij een nieuwe infectie worden
aangetast. Daaruit volgt, dat iedere normale spierfibril, onafhankelijk van de in de
geheele spiergroep plaats hebbende processen, in staat is de in een aangrenzende
bloedcapillair passeerendc trichinellen tot binnendringen in haar parenchym aan
te zetten.

Om den invloed van de suikerstofwisseling op het binnendringen der trichinellen
te bestudeeren, besmette Lewis met glucose gemeste cavia\'s en verrichtte verder
een analoge proef bij dieren, die een voorbehandeling met insuline hadden onder-
gaan. In het eerste geval kon een duidelijke mindere trichinelleninvasie in de
dwarsgestreepte muskulatuur worden waargenomen. In het 2de geval zag men
het tegendeel.

Een bepaalde gevolgtrekking kon Lewis niet maken, wel staat het z. i. vast,
dat de verplaatsing der trichinellen in het lichaam in een zeker verband staat met
de koolhydraatstofwisscling van den gastheer. de Graaf.

Stenhouse Williams, directeur van het National Institute for research in
Dairying geeft in de Veterinary Record van 14 April 1928 zijn ervaringen over
het onderzoek bovengenoemd.

De faeces werden opgevangen in wijdmondsche steriele flesschen. Microscopisch
onderzoek is ook hem ondeugdelijk gebleken (velerlei zuurvaste bacillen) waarom
tenslotte uitsluitend door cavia-enting na antiformine-behandeling of volgens
Petrof (toevoegen van 4 pro mille soda gelijke deelen tot drie a vier maal de hoe-
veelheid, daarna in de stoof, dan half uur schudden en weer 30 minuten in de stoof,
daarna bij groote snelheid centrifugeeren), een uitspraak is gedaan. De methode

van Petrof was de beste maar gaf ook geen absolute garantie tegen sepsis bij de
cavia. Wanneer de koeien ruwe mangelwortels aten, scheen de mest sterk met
grondbacteriën verontreinigd, waardoor sepsis bij de cavia ontstond. In 1.5 %
van de monsters werden virulente tubercelbacillen gevonden. Zij waren echter
afkomstig van niet vooraf getuberculineerd vee, behalve 24 reageerenden. In de
faeces van deze 24 werden geen tubercelbacillen gevonden.

Rautmann probeerde bij de t.b.bestrijding in Saksen door faeces-onderzoek
longtuberculose te onderkennen. In de helft van de gevallen, waarin sputum-
onderzoek miswijzing gaf, vond hij de bacillen in de mest.

H. Schloszberger, Instituut voor experimenteele Therapie, Frankfurt a.M.
Seuchenbekämpfung Jahrg. V, Heft 2.

Tuberculine is een verzamelnaam van verschillende uit tuberculine gewonnen
praeparaten. Wij kennen de Alt-tuberculine Koch, de albumose-vrije tuberculine
op dezelfde wijze verkregen als de vorige, doch van tuberkelbacillen op synthe-
tische albumose-vrije voedingsbodem gekweekt, zoodat wij in het eindproduct
alleen bacillen-eiwit vinden. Wij kennen verder allerlei bacillen-extracten, de
Neutuberculin-KocH, door mechanische verkleining van bacillen verkregen. Ten-
slotte de tuberculine verkregen door aan Alt-tuberculin chemische stoffen toe te
voegen voor reiniging en concentratie.

Omtrent de chemische eigenschappen van tuberculine zijn wij slecht ingelicht.
Volgens sommigen (Billing) is het wel aan eiwit gebonden, doch geen eiwit, niet
gevende biureet-reactie, ninhydrin-negatief dialyseerbaar, in alcohol oplosbaar.
Long en zijn medewerkers, Löwenstein en Pick staan op het standpunt dat pro-
teolytische fermenten de specifieke werking opheffen, wat op ciwitachtige stof
zou wijzen.

Toxisch evenmin omdat het geen echte toxine is. Immers gezonde dieren rea-
geeren er niet op. Ken antigeen is het waarschijnlijk niet.

Aan het Staatsinstituut voor experimenteele Therapie in Frankfurt wordt
de tuberculine vergeleken met een gestandardiseerde, (door bij series tuberculeuse
cavia\'s de te onderzoeken en gestandaardiseerde tuberculine aan te wenden).
Het groote bezwaar is, dat de individueele gevoeligheid voor tuberculose verschilt,
waardoor cavia\'s van gelijk gewicht en ouderdom op dezelfde tijd met hetzelfde
materiaal geinfecteerd, verschillend sterk tuberculeus kunnen zijn en de tuber-
culinereactie na subcutane inspuiting dus verschillend kan verloopen.

Lang wil daarom de meest sensible cellen in het lichaam, de spermatocyten,
treffen. Spuit tuberculine bij een tuberculeuse cavia in de testes, dan zal de spe-
cifieke substantie degenereeren. Elke tuberculeuse infectie zal deze cellen over-
gevoelig maken. De specifieke cellen in het lichaam zijn het sterkst overgevoelig.
De moeilijkheid is hier, dat pathologisch-anatomisch de diagnose moet worden
gesteld. Normale cavia-testes zijn ongevoelig voor tuberculine-inspiiiting.

Ook wordt door Calmette e. a. aangeraden dezelfde cavia te gebruiken en door
intradermale inspuitingen de reacties van verschillende tuberculines te contro-
leeren.

De serum-reacties schijnen niet op te treden bij gebruik van sterk gereinigde
tuberculines, welke wel de specifieke tuberculine-reactie geven bij het tuberculeuse
dier. Thans gaat men op initiatief van het hygiënisch comité van den Volkenbond
tuberculine standaardiseeren. Zie ook het Rapport van Calmette en de Potter.

BEIDER ZI JDSCHE PYELONEPHRITIS TEN GEVOLGE VAN
EEN ANUS (ANOMALIS) VAGINALIS VESTIBULARIS
BIJ EEN VARKEN,¹)

Men vindt in de literatuur vermeld, dat een anus (anomalis)
vagina lis vestibularis, ook wel genoemd atresia ani cum fistula
recto-vaginalis vestibularis, nogal eens bij varkens voorkomt.

Omtrent het ontstaan van deze soort afwijkingen kan gevoege-
lijk verwezen worden naar de desbetreffende hoofdstukken in de
handboeken over pathologische anatomie, terwijl herinnerd wordt
aan mijn artikeltje over een geval waargenomen bij een katje,
dat verscheen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1923, blz.
121 (Atresia ani cum fistula recto-uterina bij een katje).

Doch een geval van dezen aard, dat tevens het aanzijn heeft ge-
geven tot een beiderzijdsche pyelonephritis, welke laatste op
zichzelf betrekkelijk zeldzaam is, is m. i. een nadere vermelding
waard.

Dezer dagen ³) werd in Velp een big geslacht, welke ongeveer
drie maanden oud was, en waaraan de eigenaar tot voor kort geen
afwijkingen had opgemerkt. Nu hij echter in den laatsten tijd,
met het doel het dier te mesten, meer vast voedsel verschafte,
ging het achter- in plaats van vooruit. Collega Kok werd in con-
sult geroepen, die de atresia ani constateerde, en zich er over ver-
wonderde, dat het dier zoo lang geleefd had. Geadviseerd werd
over te gaan tot slachting.

Bij de keuring (sectie) bleek nu, dat een anus niet aanwezig
was. Door de gebruikelijke slachttechniek (uitnemen van rectum
met anus) is de huid ter plaatse versneden, zoodat hiervan niets
naders opgemerkt kan worden. Daar het rectum samen met het
geslachtsapparaat uit het lichaam genomen is, kan slechts geschat
worden, dat de rectumstomp enkele c.M. van de huid verwijderd
heeft gelegen. Ongeveer 1 c.M. craniaal nu van deze stomp, stond
het rectum door een korte (± 2 c.M.), wijde (als het rectum) gang
in verbinding met het daaronder gelegen buitengewoon groot en
uitgezet vestibulum vaginae. Het rectum was opgevuld met harde
droge faecesballen, welke blijkbaar het stompe uiteinde van het
rectum heftig geirriteerd hebben, wat volgt uit de sterke roode
kleur van het slijmvlies.

2 ) De foto is welwillend opgenomen in het Veterinair-Pathologisch Instituut
der Rijksuniversiteit te Utrecht, waarvoor ik gaarne mijn dank betuig.

Opmerkelijk was cle scherpe lijn, loopende overlangs den verbin-
dingsgang, waarmede het slijmvlies van het rectum grensde aan
dat van het vestibulum vaginae.

Het vestibulum zelf was geworden tot een groote, wijde zak, prop-
vol opgevuld met harde, droge en groene facces. In deze groote
zak waren tevens opgenomen de vagina en zelfs de urethra, zoo-
dat eigenlijk de toestand zoo was, dat men aan die zak enkele
aanhangsels waarnam, die men door hun bouw kon herkennen als
een juveniele baarmoeder, en een kleine blaas. In deze laatste, die
niet ontstoken was, werden ook mestdeelen aangetroffen.

De beide openingen der ureteren lagen precies op de denkbeel-
dige scheiding van blaas en „zak" en waren niet ontstoken.

Op de top van de blaas bevond zich een kastanjegroot absces,
dat gevuld was met stinkende, grauwgrijze, pasteuze etter. Dit
absces had geen communicatie met de blaas.

De nieren waren groot, veel te groot voor zoo\'n klein varken
(de afmetingen waren namelijk 13——3 en 15—7 —4I). Zij waren
zwaar, zeer onregelmatig van kleur, daar een groot gedeelte van
het oppervlak ingenomen was door lichte grijsgele, scherp begrensde
vlekken met getande randen, welke vlekken ook ongeveer 1 m.M.
beneden de oppervlakte lagen. Deze lichte gedeelten waren veelal
fluctueerend op aanvoelen, terwijl bij dien geringen druk uit de
hilus van de nier een stinkende, dun vloeibare, grijsbruine etter

droop. De rest van de nier had een leverkleurig en vast elastisch
oppervlak. Het was dus een bont aspect.

Wanneer men de nieren doorsneed, vloog de etter van het mes,
en bleken onder de licht gekleurde gedeelten zich holten te bevin-
den, welke gevuld waren met dezelfde etter, hier vaak nog ver-
mengd met dunne, gele vlokjes fibrine.

Bij nadere beschouwing bleek voornamelijk in de grootste nier,
waar het proces het verst voortgeschreden was, van papillen geen
sprake meer te zijn. Hier toch bevonden zich juist de knikker-
kastanjegroote etterholten, die vooral weer in de groote nier om-
geven waren door een ongeveer 2 a3 m.M. dikke, vaste bindweefsel-
strook. Ook het sterk verwijde pyelum had dezelfde kapsel.

Bij de kleine nier was het karakter van een diphtheroïde ont-
steking, welke naar de schors toeschreed, meer bewaard gebleven,
hoewel reeds een vrij sterke bindweefselvorming ook hier was
opgetreden. Vanaf deze etterholten, welke deel uitmaakten van
het verwijde, met stinkende etter opgevulde pyelum, gingen vele
grijze, rechte bindweefselstreepjes naar de periferie, door de vaak
tot enkele m.M. dikte gereduceerde nierschors, welke dan als een
dun schilletje op de bindweefselkapsel van de etterholte lag.

De ureteren waren verdikt, en hadden een iets rood gekleurd
slijmvlies, waarop hier en daar wat vuilgrijs beslag zat.

Vergeleken met het veel vaker voorkomende bekende beeld
van pyelonephritis bovum, treft ons direct dit verschil, dat kleine
haardjes of abscesjes in de schors niet voorkwamen, evenmin als
bloedinkjes en infarcten. Dit kan verband houden met de m. i.
zuiver urogene oorsprong van het proces. Verder zijn geen
steentjes (concrementen) of kristallen gevonden (o. a. tripel-
phosphaatkristallen bij het rund).

Het microscopisch beeld der nieren wijkt niet af van het ge-
meenlijk bij een dergelijk lijden waargenomene, en levert ook geen
feiten op, die voor de een of andere wijze van infectie zou pleiten.

De oorzaak en het verloop van dit lijden is in dit geval niet
moeilijk aan te geven.

Tengevolge van de misvorming zijn, zoolang het varken dun vloei-
baar voedsel ontving, de uitwerpselen langs de vulva ontlast, het-
geen eigenaardiger wij ze door den eigenaar niet is opgemerkt.
Toen na eenige maanden meer vast voedsel verstrekt werd, en
dus meer droge en harde faeces gevormd werden, ging deze afvoer
niet zoo vlot meer als in den beginne, zoodat zich spoedig een groote
massa in het bij het varken tamelijk lange vestibulum ophoopte.
Dit orgaan werd daardoor uitgerekt en werd samen met vagina
en urethra één wijde zak. Dit zal ondertusschen meermalen ge-
makkelijk aanleiding hebben gegeven tot urinestuwingen (druk
op de blaas, afsnoeren urethragedeelte, bemoeilijkte afvoer), welke

urine geïnfecteerd werd of was door bacteriën uit de mestmassa.
Deze bacteriën (uit uitstrijkjes van de etter bleek, dat het hier een
mengsel betrof van coccen, diplococcen, en groote en kleine staafjes)
hebben samen met de mechanische factor der stuwing aanleiding
gegeven tot het hierboven beschreven diphteroïd nier- nierbekken-
proces.

De literatuur omtrent pyelonephritis van het varken is niet
zeer uitgebreid, en de beschreven gevallen betreffen meest hoog-
drachtige zeugen.

Zoo vermeldt Wijszmann¹), dat een zeug ziek werd 2 dagen
na het werpen der biggen, en dat na 3 weken bij sectie van het
dier een necrotiseerende cystitis bleek ontstaan te zijn, benevens
linzengroote abscesjes in de schors van de nier, vergezeld van
„strahlige Einziehungen".

Zwijnenberg ²) heeft eenige jaren geleden eveneens bij zeugen,
die eenige weken van te voren geworpen hadden, voornamelijk het
clinische verloop van die aandoening beschreven (suf, lusteloos,
hooge temperatuur, trage soms wankelende gang ; bij exploratie
werd tweemaal etter aangetoond in de vagina).

Omtrent de sectie wordt zeer kort aangegeven, dat gevonden
werd een pyelonephritis, soms vergezeld van een cystitis, urethritis
of metritis.

Verfasser berichtet über einen von ihm beobachteten Fall von Anus (anoma-
lis) vaginalis vestibularis bei einem jungen Schweine. Diese Anomalie veranlasste
eine beiderseitige Pyelonephritis wovon Verfasser eine Beschreibung gibt.

The author describes a case of anus (anomalis) vaginalis vestibularis which
he observed in a voung pig and which gave rise to a bilateral pyelonephritis.

L\'auteur décrit un cas d\'anus (anomalis) vaginalis vestibularis qu\'il a ren-
contré chez un jeune porc et qui entraînait une pyélonéphrite bilatérale.

EEN GEVAL VAN CONGENITALE SPLIJTING VAN EEN EXTRE-
MITEIT GEPAARD GAANDE MET HYPERDACTYLIE BIJ

Eenigen tijd geleden werd mijn hulp ingeroepen voor een ver-
lossing van een vaars. Het was den eigenaar gebleken, dat zich drie
beenen in de vagina bevonden, zoodat hij een misgeboorte ver-
moedde. Exploratie wees uit, dat wij met een gewone stuitligging
te doen hadden. Het rechterachterbeen was normaal, terwijl het
linker ongeveer vanaf de tarsus dubbel was. De partus verliep vlot
en een flink ontwikkeld levend stierkalf werd geboren, waaraan
behalve de beenafwijking en atresie van de anus niets afwijkends
was te vinden. Omtrent het abnormale lidmaat kan worden opge-
merkt, dat de schenkel evenals de tarsus breeder was dan normaal
het geval is, en dat de samenstellende deelen eenigszins beweeglijk
waren ten opzichte van elkaar. Het bovenste gedeelte van de
extremiteit was door een gemeenschappelijke huid omgeven ; ter
hoogte van de tarsus splitste de huid zich echter in tweeën, welke
deelen ieder een ondervoet omgaven. Elke ondervoet droeg 2 tee-
nen en één bijklauwtje ; daarbij waren zij getordeerd en verkromd.
De tibiale tusschenklauwspleet werd door zooihoorn overbrugd
(afb. 1).

Den volgenden dag werd het diertje geslacht ; bij de keuring
bleek de linkernier de grootte te hebben van een flinke walnoot
(hypoplasie), terwijl de rechter grooter clan normaal was. Opge-
merkt kan worden, dat verschillende waarnemingen bekend zijn,
waarbij afwijkingen in de ontwikkeling van de nier gepaard gingen
met zulke in de achterste extremiteit van dezelfde zijde (Krediet
en Schultze) ⁵).

Het misvormd lidmaat kwam in mijn bezit en het anatomisch
onderzoek hiervan bracht het volgende aan het licht.

Aan de femur en patella werd niets bijzonders opgemerkt. Wat
echter in de eerste plaats opviel, was de aanwezigheid van een goed
ontwikkelde fibula.

De fibula toch is een~been, dat in teruggang verkeert, en juist
bij het rund is de progressieve reductie ervan ver gevorderd.
Slechts* zelden Vindt men bij dit dier een fibula als bij het paard.
Het eenige wat men er in den regel nog van aantreft is een kort
uitsteeksel aan de laterale condyl van de tibia benevens het os
malleolare, dat de malleolus lateralis vormt. (Ellenberger en
Baum) ¹). Wel wordt bij paard en rund de fibula in zijn oorspron-

kelijke, primitieve, vorm aangelegd, zooals uit verschillende on-
togenetische onderzoekingen (o. a. Saarni Drahn ¹), Peter-
sen) ²) gebleken is ; na het voorstadium der verbeening treden er
evenwel regressieve veranderingen in op. Men zou dus in dit geval
geneigd kunnen zijn aan Atavisme te denken. Er pleit aan den
anderen kant echter zooveel voor de waarschijnlijkheid van het
feit, dat wij hier met een misvorming te doen hebben, dat de bo-
vengenoemde opvatting wel niet houdbaar is. In dit verband zij
nog herinnerd aan de critische onderzoekingen (o. a. van Gegen-
baur) ³), die duidelijk maakten, dat verschillende afwijkingen vroe-
ger zeer ten onrechte voor atavismen werden gehouden (verg. ook
Boas ⁴), Freund ⁵), Voirin ⁶), E. Schwalbe ⁷), Lindeman ⁸),
Rübeli ⁹) e. a.).

Zooals men ziet (afb. 2 en 3) is vanaf de verbinding van de
proximale einden van tibia en fibula, de splijting van het lidmaat
volkomen. Een korte beschrijving van de afzonderlijke deelen
moge thans plaats vinden.

De proximale epiphyse van de fibula is verbonden met de late-
rale condyl van de tibia terwijl de distale op een beentje (os mal-
leolare?) rust, dat den vorm van een afgeknotten kegel heeft met
een groote kam op de basis en dat met het os tarsi fibulare articu-
leert. Dit laatste been is uit 2 deelen opgebouwd, die gedeeltelijk
(distaal) met elkaar zijn vergroeid.

Tusschen deze beide deelen schuift zich de bovengenoemde kam.
l)e tuber calcanei wijst in dorsomediale richting in plaats van
plantair, waaruit dus volgt, dat hier een torsie heeft plaats ge-
vonden.

Distaal articuleert de calcaneus met een beentje van ronden
vorm, dat aan de mediale zijde ongeveer tweemaal zoo hoog is als

1 ) Extremitätenentwicklung und Polydactylie beim Pferde. Zoöl. Bausteine
Bd. I, Heft 3. Berlin 1927.

2 ) Untersuchungen über das Fuszskelett des Rindes. Morph. Jahrb. Bd. 51.
1920.

3 ) Kritische Bemerkungen über Polydactylie als Atavismus, Gesammelte
Abhandlungen. Bd. III. Leipzig 1912.

aan de laterale en dat waarschijnlijk het os tarsale 4 5 voorstelt.
In een uitholling hiervan, medioplantair, ligt een klein beentje
(os centrale?).

Distaal articuleeren de beide genoemde beenderen met een pijp-
been, dat uit twee deelen is opgebouwd, een kleiner mediaal en
een grooter lateraal. Op de proximalegewrichts-vlakte hiervan ziet
men een groeve, die zich distaal als kanaal voortzet en die de grens
van beide metatarsaalbeenderen aangeeft.

De scheiding is distaal veel duidelijker waar te nemen. Het einde
van de laterale helft is een slecht ontwikkelde trochlea met een
zeer onduidelijke kam, terwijl dat van de mediale kopvormig is
en met het kootbeen een kogelgewricht schijnt te vormen. De beide
teenen bestaan uit 3 phalangen, waarvan ook de laterale grooter
zijn dan de mediale. Het mediale klauwbeen is in sterke mate
zijdelings samengedrukt, zoodat de zoolvlakte een tamelijk scherpe
rand vormt.

De tibia articuleert distaal met een onregelmatig been, dat wat
vorm betreft eenigszins herinnert aan het os tarsi tibiale. Onder
het laterale deel van dit laatste is geen been aanwezig ; het mediale
deel vormt distaal een gewricht met een plat, rond beentje. Plan-
tair van dit beentje liggen twee kleinere, het mediale aanzienlijk
veel grooter dan het laterale. Deze 3 beentjes, waarschijnlijk over-
eenkomende met de ossa tarsalia 1, 2 en 3, articuleeren met het
mediale pijpbeen, dat slechts uit één os metatarsale bestaat. De
distale epiphyse van deze metatarsus is voorzien van een lateraal
gericht uitsteeksel, waaraan twee phalangen, naar den vorm te
oordeelen kootbeen en klauwbeen ; ook dit laatste is zijdelings
samengedrukt.

Distaal van het mediale pijpbeen vinden wij een noimale teen.
Slechts zij opgemerkt, dat in het klauwgewricht op één plaats
usuur van het kraakbeen der gewrichtsvlakten kon worden waar-
genomen, en dat op die plaats de distale epiphj\'se van het kroon-
been in verbinding was getreden met de proximale van het klauw-
been (ancylosis vera).

Zooals men op de afbeeldingen ziet, is dé tibiale ondervoet 180⁰gedraaid ; de dorsale vlakte is hier plantair. Hetzelfde is het geval
bij de fibulaire, maar hier heeft de torsie zich verder proximaal
uitgestrekt.

Indien de veronderstelling omtrent hetgeen de verschillende
beenderen voorstellen inderdaad juist is, zou daaruit kunnen wor-
den afgeleid, dat behalve wat betreft de fibula, ook in enkele
andere opzichten de oorspronkelijke verhoudingen, die men bij
een voldragen dier niet meer aantreft, bewaard zijn gebleven. Zoo
is de coalescentie tusschen tarsale 2 én tarsale 3, evenals die tus-
schen os centrale en tarsale 4 5 uitgebleven. Het beentje dat

vermoedelijk overeenkomt met tarsale 4 5 is één geheel ; van
een vergroeiing is niets te bemerken, hetgeen misschien ook ver-
wacht kon worden, daar bij alle zoogdieren tarsale 4 en tarsale 5
door comnascentie verbonden zijn (verg. Petersen).

Verfasser beschreibt einen Fall von kongenitaler Spaltung eines Hinterbeines,
verbunden mit Hyperdactylie, bei einem Kalbe.

The author describes a case of congenital fissure of a hind leg, combined vvith
hyperdactyly in a calf.

1.\'auteur décrit un cas de fissure congénitale d\'un membre postérieur, avec
hyperdactylie, chez un veau.

VOLKOMEN LUXATIE VAN HET KOOTBEEN NAAR TER
ZIJDE MET VERSCHEURING VAN HUID, BEURSBAND
EN COLLATERAALBANDEN,

Als paardenarts van het 8e Regiment Veld-Artillerie werd den
nen Augustus \'s avonds om tien uur mijn hulp ingeroepen bij het
rijkspaard hoefnummer 184, 7-jarige ruin, Ier, toebehoorende aan
de 2e Schoolbatterij. Het paard zou op stal een been gebroken
hebben.

Ter plaatse komende viel de groote abnormale beweeglijkheid
van den ondervoet van het linker voorbeen reeds op afstand op.
Terstond werd gedacht aan een fractuur van het pijp- of kootbeen.
1 loe groot was echter mijn verbazing, toen ik door de huidwond
welke op de voor-mediale vlakte van het kogelgewricht aanwezig
was, de geheele gewrichtsvlakte van het ondereinde van de meta-
carpus kon betasten. Het kootbeen was volkomen naar ter zijde
(lateraalwaarts) geluxeerd. Van een fractuur was geen sprake.

Na het dooden van het paard bleek bij sectie over de voor-medi-
ale vlakte van het kogelgewricht een huidwond aanwezig te zijn
van circa 8 c.M. lengte. De beursband alsmede de collateraalbanden
van het gewricht en die der sesambeenderen waren totaal ver-
scheurd. De strekpees was lateraalwaarts verschoven. De buig-
pezen waren intact. Ook de banden der sesambeenderen waren
niet gelaedeerd. Door de huidwond was de distale gewrichtsvlakte
van het pijpbeen geheel zichtbaar.

allerlei verwondingen onder behandeling kwam, was op stal met
den linker voorvoet beklemd geraakt achter een der schuinstaande
ijzsren ondersteuningsbalken van de voedertafel. Door de gewei-
dige krachtsinspanning om zieh uit deze positie te bevrijden was
de luxatie tot stand gekomen.

Wanneer men de literatuur nagaat, dan komt men tot de con-
clusie, dat luxaties van het kootbeen zeldzaam zijn. Vermeldens-
waard is hetgeen Möller en Frick in htm „Lehrbuch der Chirur-
gie" hieromtrent mededeelen :

„Luxationen des Fesselbeines trifft man zuweilen bei Rennpferden infolge
totaler Zerreiszung der Beugesehnen ; das untere Ende des Metakarpus tritt
alsdann über den hinteren Rand der Gelenkpfanne des Fesselbeines nach unten,
und es entsteht im Fesselgelenk exzessive Streckung. Nach vorn gleitet der Me-
takarpus selten aus der Gelenkflache ; diese Verlagerung setzt Zerreiszung der
Seitenbänder des Fesselgelenkes und der Gleichbeine voraus. Luxationen nach
der Seite sind äuszerst selten und unbedingt mit Zerreiszung der Seitenbänder
verbunden. Solche Luxationen erfolgen zuweilen durch heftige Anstrengungen,
um den durch irgendwelche Umstände (z. B. Steckenbleiben zwischen Eisen-
bahn- oder Straszenbahnschienen) am Boden fixierten Schenkel zu befreien".

Verfasser beschreibt eine komplete Luxation (nach der Seite) des Fesselbeines
des linken Vorderbeines eines Pferdes, mit Zerreissung der Haut und Gelenk-
bänder.

Der Huf war hinter einem Eisenstaben eingeklemmt und bei der Anstrengung
um sich loszureissen hat sich das Pferd die Luxation zugezogen. Das Tier wurde
notgeschlachtet.

The author descrjbes a complété sideward luxation of the pasternbone of the
left fore-leg, with tearing of the skin and ligaments. The horse got his forehoof
caught behind an iron bar and through the exertion to free itself, the injury was
brought about. The animal was destroyed.

L\'auteur décrit une luxation latérale complète de l\'astragale du membre posté-
rieur gauche d\'un cheval, avec déchirure de la peau et des ligaments. Le sabot
était pris derrière une barre de fer. La luxation fut provoquée par les efforts de
\'a nimal pour se délivrer. L\'animal fut sacrifié.

Uit het Instituut voor Pharmacologic en Ophthalmologie en de Kliniek voor
Kleine Huisdieren. Faculteit der Veeartsenijkunde, Rijks-Universiteit te Utrecht.
(Directeur: Prof. Dr. H. JAKOB).

Over den oorsprong van het pigment is veel te doen geweest en
zijn de laatste woorden nog niet gesproken. In verband met het
voorkomen daarvan in de cornea der dieren, wil ik er hier wat meer
van zeggen. Het wordt zoowel in endotheel, parenchym, als epitheel
eventueel waargenomen. Het oppervlakkige pigment zou komen
van de gepigmenteerde conjunctiva der limbairstreek, het dieper
gelegen pigment van de uveaaltractus (iris en corpus ciliare)
(Jakob, LTkbele e. a.). Ook wordt aangenomen dat bloedingen in
het hoornvlies tot zwartbruine pigmenteeringen aanleiding kunnen
geven (Hirschler, Jakob, Möller, Müller, e. a.) Heusser en
vox Hippel willen dit laatste ontkennen. Dergelijke pigmentaties
zouden dan volgens hen in het hoornvlies veel vaker moeten wor-
den gezien, daar bij iedere nieuwvorming van vaten in het hoorn-
vlies, aan de einden der vaatspuiten bloedingen optreden, die
echter in den regel weer spoorloos verdwijnen. Uebele wil de
mogelijkheid niet buitensluiten, dat hoornvliespigmentaties als
gevolg van bloedingen kunnen ontstaan, doch twijfelt eraan of
deze pigmentaties wel gedurende langen tijd kunnen blijven be-
staan.

Rubert denkt ook nog, dat de epitheelcellen en wel speciaal de
basaalcellen eventueel zelf het pigment kunnen vormen. Deze
cellen worden door hem, zooals wij gezien hebben, als ingewoeker-
de, gepigmenteerde epitheelcellen van de limbus corneae, be-
schouwd.

De epitheelcellen zouden een melanotisch piment vormen. Ter
goed begrip diene, dat voornamelijk twee pigmentsoorten worden
onderscheiden, te weten, haematogeen en autochthoon pigment.
Bij het haemoglobinogene (haematogene) pigment is het ontstaan
uit de bloedkleurstof of het verband daarmede, vrijwel bewezen.
Het melanotisch pigment behoort tot de autogene (autochthone)
pigmenten en komt als bruine of zwartbruine korrels vooral in de
epidermis en de bovenste lagen van het corium voor. Het zou,
hoewel zulks echter niet met absolute zekerheid bewezen is, onaf-

hankelijk van de bloedkleurstof worden gevormd uit andere
lichaamssubstanties door een metabolische cel werkzaamheid.

Vroeger werd aangenomen dat het pigment niet in de epitheel-
cellen zelf wordt gevormd, maar daaraan door de bindweefsel-
cellen wordt toegevoerd. Het pigment zou nl. door zwerfcellen
worden aangevoerd, die zich met tal van zeer fijne uitloopers tus-
schen de epitheelcellen uitstrekken en dan te gronde gaan, waarna
de vrijgekomen korrels door de basale cellen van het epithelium
zouden worden opgenomen. I)e bevindingen van de Jager, die
de bij dieren niet zoo heel zelden voorkomende pathologische
pigmenteering van de cornea onderzocht, komen hiermede over-
een. Hij vond bij den hond en het konijn gepigmenteerde zwerf-
cellen eerst in het corneaweefsel en in een later tijdperk in het
epithelium. Nog later waren deze cellen verdwenen, terwijl de ge-
kleurde korrels aanvankelijk tusschen, daarna in de epithelium-
cellen gevonden werden en wel het meest in het naar de opper-
vlakte, dus naar het licht gekeerde gedeelte der cellen.

De opvatting dat pigment nooit door de epitheelcellen zelve zou
worden gevormd, heeft men later laten varen.

Niet alleen de aard en de herkomst der cellen waarin het pigment
wordt gevormd is onzeker, maar ook de aard en de herkomst van
het pigment is onvoldoende bekend. De afkomst en het ontstaan
van het pigment in ectodermale weefsel is dan ook moeilijk met
juistheid te zeggen. Volgens de meesten ligt het pigment intracel-
lulair en zijn de cellen dezelfde, als de niet pigmentvoerende.
Anderen meenen dat het bijzondere sterk vertakte cellen zijn,
welke tusschen de epitheliën liggen, die het pigment bevatten.
Ook wordt wel aangegeven dat de chromatophoren van cpithelia-
len oorsprong zijn.

Volgens Meirowsky zou het in de epidermis voorkomende pig-
ment enkel een product van deze zelf zijn en van een secundaire
pigmenteering van de epidermis, van uit het bindweefsel geen
sprake zijn. Zelfs werd later de meening verkondigd, dat pigment
uit het epithelium in het bindweefsel daaronder, kan overgaan.

Meirowsky noemt de ehromatine als moederstof van het pig-
ment. I)e kern zou bij de pigmentvorming van belang zijn. Bekend
was reeds dat bij de arthropoden een oxydeerend enzym (tyrosi-
nase) in het bijzonder tyrosine, in een donkere kleurstof verandert.

De Ziiiicher dermatoloog Bloch toonde aan, dat het pigment
(melanine) door een specifieke, in de basaalcellen van de epidermis
voorkomende oxydase, uit een kleurloos propigment wordt ge-
vormd. Behandelde hij nl. huidvriescoupe met een waterige op-
lossing van dioxyphenylalanine (dopa), zoo trad op de plaatsen,
alwaar de oxydasen (dopaoxydasen) aanwezig waren, een zwarte ver-
kleuring (dopamelanine) op. (dopareactie). Deze reactie zou streng
specifiek voor dopa zijn en een fermentachtig karakter dragen.

De dopaoxydase zou identisch zijn met het ferment dat de me-
lanine produceert. De moederstof daarvan zou, zooal niet identisch,
dan toch zeer na verwant aan dopa zijn. De chemische constitutie
en afkomst ervan, is evenwel niet voldoende bekend. Daar in het
melanine geen ijzer, maar wel veel zwavel en stikstof voorkomt,
veronderstelt men wel, dat het een omzettingsproduct der eiwit-
stoffen is. Gedacht wordt hier o. a. aan tyrosine, pyrocatechine-
derivaten en tryptophaan.

De chromatophoren en bindweefselcellen zouden een dergelijke
dopaoxydase niet bezitten. Het pigment in deze cellen zou van
de epidermiscellen stammen. Niet het omgekeerde zou plaats
hebben. Gemeend wordt dat de chromatophoren niets anders zijn
dan gewone bindweefselcellen, welke pigment phagocyteeren.
Meirowsky vermoedt echter, dat ook de chromatophoren even-
tueel pigment kunnen vormen en als melanoblasten kunnen op-
treden.

Bij perforeerende hoornvlieswonden en hoornvlieszweren, zal,
vooral wanneer daarbij ingroeiing of verkleving der iris plaats
heeft, het irispigment een rol spelen. Meestal worden daarbij de
diepere parenchijmlagen en het endothelium gepigmenteerd. Even-
wel kan hierbij ook het epithelium pigmentatie vertoonen. Het
pigment zal in deze gevallen zoowel van de pigmentepitheelcellen
der iris, als van de iris stromacellen, kunnen komen.

Evenals bij de huid, was ook bij het hoornvlies steeds de diepste
cellaag van het epithelium, het sterkst met pigmentkorrels bezet.
Hoe dit komt, is niet duidelijk. Men zou eruit kunnen afleiden, dat
öf de korrels, terwij] de cellen meer oppervlakkig komen te liggen,
veranderen of haar kleur verliezen öf de dieper liggende cellen de
pigmentkorrels aan de hooger gelegene onttrekken. (Pekelharing).

In het eerste geval konden de oogen alleen klinisch ; in het
tweede en derde geval bovendien ook pathologisch-anatomisch
worden onderzocht.

Het dier werd voor een chronisch ooglijden, dat al maanden
zou hebben bestaan ter behandeling aangeboden. De eigenaar
zeide opgemerkt te hebben dat het hoornvlies in het begin grijs-
wit troebel was en het toen geleken had alsof er een vlies over het
oog lag. Eerst later zou het hoornvlies allengs meer zwart zijn ge-
worden.

Zoowel de cornea van het linker- als van het rechteroog is voor-
namelijk in de bovenste helft veranderd en gepigmenteerd. Het
kleinste gedeelte van de cornea en wel het onderste gedeelte is nog
doorschijnend. Het hoornvlies van het rechteroog vertoont de
sterkste veranderingen. De beelden zijn beiderzijdsch evenwel

ongeveer dezelfde. Met de Hartnacksche loupe en bij focale be-
lichting is goed te zien dat de hoornvliesoppervlakte niet volkomen
glad, maar gering oneffen is en dat zich daarin hier en daar kleine,
ronde, ondiepe kuiltjes bevinden. Wel is de oppervlakte nog tame-
lijk glanzend en slechts weinig mat. De pigmenteering, welke kor-
relig is (loupe onderzoek) en zich bevindt in de oppervlakkige
deelen van de cornea (epitheel en oppervlakkige lagen propria) is
niet overal even intensief. Het sterkst is ze in de omgeving van
de bloedvaten, welke eveneens in de meer oppervlakkige propria-
lagen gelegen zijn. Hierdoor komt het, dat men bij bezichtiging
met het bloote oog, den indruk krijgt alsof de oppervlakkige pig-
mentaties band- en streepvormig zijn.

De bloedvaten zijn slechts onduidelijk te onderkennen. Enkele
groote vaten vertakken zich boomtakvormig en vormen een opper-
vlakkig, onderling anastomoseerend netwerk. De vaten zijn aan
den limbus corneae niet verder te vervolgen.

Behalve dit hoornvlieslijden, bestaat er een chronische muco-
purulente conjunctivitis. Het conjunctivale slijmvlies is gezwollen
en vuil rood van kleur. De voorste oogkamer en de iris vertoonen,
voor zoover deze deelen tenminste onderzocht kunnen worden,
geen afwijkingen.

De vrije lange haren in de omgeving van de oogen hebben hier
waarschijnlijk de chronische ontsteking van de cornea en de con-
junctiva ingeleid en een telkens herhaalde geringe prikkel op deze
deelen uitgeoefend.

Dat bij dergelijke chronische prikkelingstoestanden op den duur
oppervlakkige pigmentaties in het hoornvlies van den hond op-
treden is geen zeldzaamheid. Eigenaardig evenwel is, dat daarbij
zoo dikwijls juist de bovenste helft van de cornea het meest ge-
pigmenteerd blijkt te zijn.

Ook de beide hoornvliezen zijn chronisch veranderd ; de linker
cornea meer dan de rechter. De oogaandoening zou reeds enkele
jaren hebben bestaan.

De corneae zijn bijna geheel grauwachtig troebel, ruw en mat.
Verder heeft er oppervlakkige bloedvaatvorming en op verschil-
lende plaatsen meer of minder duidelijke pigmentvorming in de
oppervlakkige hoornvlieslagen plaats gevonden. De gepigmen-
teerde plaatsen komen voornamelijk in het bovenste hoornvlies-
gedeelte nabij den rand voor en staan met het eveneens daar aan-
wezige pigment van de conjunctiva, in directen samenhang. Grauw-

witte plekken wisselen af met meer bruinzwarte pigment vlekken.
Met de Hartnacksche loupe is duidelijk te zien dat de oppervlakte
van het hoornvlies oneffen is en zich overal daarin kleine verdie-
pingen bevinden. Daardoor blijft gemakkelijk etter op het ruwe
epitheel achter. Met fluoresceïne worden hier en daar kleine plekjes
groen gekleurd. Het onderste gedeelte van de beide hoornvliezen
is nog het minst ondoorzichtig. In dit gedeelte zijn ook de bloed-
vaten het beste waar te nemen. Deze vaten vormen daar lussen
en anastomoseeren onderling met elkaar. Duidelijk is hier ook op
te merken dat de bloedkolom op enkele plaatsen onderbroken is.

Het conjunctivale en subconjunctivale weefsel is leucocytair
geinfiltreerd en hierin heeft een sterkere ontwikkeling van bloed-
vaten plaats gehad. De gepigmenteerde zone op de grens van de
cornea en de sclera is duidelijk zichtbaar en laat normale beelden
zien. De basaalcellen van het conjunctivaalepitheel zijn nabij den
limbus corneae met pigment beladen.

Aan de middelste en diepere proprialagen zijn zoo goed als geen
afwijkingen te vinden. Slechts enkele, verspreid liggende leucocy-
ten zijn hierin te zien. De descemetsche membraan is opvallend
breed en zwaar. (Bijna dubbel zoo dik als gewoonlijk), maar overi-
gens volkomen normaal. Het endotheel is niet veranderd en overal
intact.

De oppervlakkige parenchijmlagen en het epithelium zijn het
meest veranderd. Het meer direct onder het epitheel gelegen pro-
priaweefsel is vrij sterk — op sommige plaatsen meer, op andere
plaatsen minder — leucocytair geinfiltreerd. Ook de bloedvaten,
welke stammen van de subconjunctivale vaten zijn hier talrijk
en duidelijk waar te nemen. Het hoornvliesepitheel is op ver-
scheidene plaatsen verdikt en zeer oneffen van oppervlak. De
grens tusschen epitheel en propria is eveneens wat onregelmatig
en men ziet hier eenigszins, hoewel in veel mindere mate en on-
duidelijker dan bij het coniunctivaalepitheel, papillenvorming. In
het epitheel bevinden zich af en toe holten en vacuolen en er be-
staat een oppervlakkige desquamatie en loslating van cellen. De
epitheelcellen zijn vaak, in het bijzonder die, welke meer opper-
vlakkig gelegen zijn, onduidelijk van vorm en teekening en minder
goed gekleurd. Het protoplasma van deze cellen staat niet zelden
op het punt uiteen te vallen. Tusschen deze in meer of mindere
mate gedegenereerde en vervallen, oppervlakkige epitheelcellen,
en ook daarop, bevinden zich veel leucocvten en ettercellen.

Werkelijke ulceratieve processen, die tot aan het parenchym
reiken, worden evenwel niet opgemerkt. In het oppervlakkige pro-
priaweefsel komt slechts weinig pigment voor : meer is dit gelegen
in het epithelium en hier weer voornamelijk in de diepste cellagen

(basaalcellen). Het pigment is overwegend korrelig. Opvallend is
dat op de meeste plaatsen de onder het epitheel voorkomende bloed-
vaten en het weefsel in de omgeving daarvan, geen pigment be-
vatten, wel vindt men dit evenwel in de basaalcellen van het
daarop liggende epithelium.

De microscopisch waarneembare veranderingen zijn vrijwel
dezelfde als die van het rechteroog. De desquamatie van het
epithelium is hier wat duidelijker. Hier en daar hebben zelfs groo-
tere oppervlakkige lagen van epitheelcellen losgelaten. Vooral
nabij dm hoornvliesrand lijkt het soms of daar een Bowmansche
membraan aanweizg is. Ter plaatse is namelijk een gelijkmatig
met eosine rose gekleurde zóne zichtbaar, waarvan de dikte onge-
veer de helft van die der descemet bedraagt en waarin noch leuco-
cyten, noch pigment of bloedvaten te zien zijn.

Bij dezen hond bestaat een binoculaire pigmentatie van het
hoornvlies. De pigmenteering bevindt zich voornamelijk in het
dorsale en mediale hoornvliesgedeelte en strekt zich tot ongeveer
het midden van de cornea uit. Beide oogen vertoonen ongeveer
gelijke beelden. Van acute ontstekingsverschijnselen is zoo goed
als niets te bemerken. Er bestaat slechts een geringe slijmige
ooguitvloeiing. Omtrent den duur en de oorzaak van het lijden
kan door den eigenaar niets met zekerheid worden medegedeeld.
Wel moet de aandoening volgens hem reeds geruimen tijd hebben
bestaan.

Bij oogonderzoek worden behalve de pigmentaties van de opper-
vlakkige deelen van het hoornvlies geen afwijkingen aan de oogen
geconstateerd. Bloedvaten zijn in de cornea niet te onderkennen.
Op verzoek van den eigenaar is de hond, die tevens lijdende was
aan een chronische induratieve nephritis, gedood. De oogen wer-
den, na te zijn gefixeerd in 10 % formol, gehalveerd. De sneden
werden gemaakt ongeveer door het midden van de gepigmenteerde
gedeelten.

Reeds macrosciopsch is nu duidelijk te zien, dat het hoornvlies
aan de randen dikker is dan in het midden en het pigment zeer
oppervlakkig gelegen is. Eveneens is nu goed de gepigmenteerde
zóne, op den grens van de cornea en de sclera, waar te nemen.

De microscopische bevindingen zijn interessant. De oppervlakte
van het hoornvliesepithelium heeft een regelmatig verloop. Ner-
gens kunnen daarin oneffenheden worden opgemerkt ; ook niet
in het gebied waar het weefsel pigment bevat. Aan de gepigmen-
teerde zijde is het epitheel verdikt en daar bevinden zich een
grooter aantal lagen van cellen boven elkaar. De basaalcellenlaag
verloopt hier, vooral naar den kant van den lumbus corneae toe,

zeer onregelmatig. Het epithelium dringt daar op verschillende
plaatsen, in den vorm van korte uitloopers, meer of minder ver
in het daaronderliggende weefsel en heeft daardoor meer gelijkenis
met het conjunctivaalepitheel gekregen . De overgang van het
epitheel der conjunctiva in dat der cornea is dan ook nauwelijks
waar te nemen. Het onder dit veranderde hoornvliesepithelium
gelegen oppervlakkige propriaweefsel is van bindweefselachtigen
aard. Zeer veel pigment en een vrij groot aantal , tendeele nog met
roode bloedcellen gevulde vaatjes komen daarin voor. De bloed-
vaten reiken ongeveer tot het midden van de cornea. Tot zoover
is ook het pigment waar te nemen. Het donkerbruine pigment
komt voor in den vorm van klompjes en ook wel als kleine, ronde
korreltjes. Hetzelfde pigment bevindt zich ook in het daarboven op
liggende epitheel en wel bij voorkeur in de cellen van de basaal-
cellenlaag. De pigment atie van deze cellen is soms zoo sterk, dat
de kernen niet meer waargenomen kunnen worden. Zelfs in de
alleroppervlakkigste cellen van het epithelium komen hier en daar
nog enkele bruine pigmentkorrels voor.

De overgang van het normale hoornvliesepitheel in het gepig-
menteerde is zeer duidelijk te zien. De epitheelcellen van het nog
noiTnale hoornvliesgedeelte zijn grooter en volumineuzer dan die
van het gepigmenteerde gedeelte. Het protoplasma van laatst-
genoemde cellen is donkerder gekleurd dan van eerstgenoemde.
Verschijnselen van acute ontsteking worden niet opgemerkt. Leu-
cocyten komen in het subepitheliaal gelegen, gepigmenteerde weef-
sel slechts weinig, spoelvormige cellen daarentegen, vrij veel
voor.

De diepere proprialagen, de descemetsche membraan en het
endothelium zijn zonder afwijkingen. We zien uit bovenvermelde
beschrijving dus, dat de beelden, welke microscopisch in dit geval
werden waargenomen, zeer veel gelijkenis vertoonen met die, welke
Rubert in de gevallen van oppervlakkige hoornvliespigmentatie
bij de cavia heeft kunnen waarnemen.

Conclusies : a. Bij den hond komt een oppervlakkige pigmentatie
en bloedvaatvorming in het hoornvlies bij chro-
nische, geringe uitwendige prikkeltoestanden voor.
Deze aandoening wordt het beste aangeduid met
den naam „Keratitis pannosa (vasculosa) et pig-
mentosa.

b. Echte pannusvormingen, zooals die bij den mensch
tusschen het epithelium en de Bowmansche mem-
braan worden gevonden, ontbreken bij den hond.

Augenheilkunde begr. v. Graef. Saemisch. 2te Aufl.
Jakob ; Tierärztliche Augenheilkunde. 1920.
Möller ; Augenheilkunde für Tierärzte. 1910.

Heusser ; Ueber Cornealveränderungen des Hundes unter spezieller Berück-
sichtigung der histologischen Verhältnisse. Inaug. Diss. Zürich. 1913.
Bayer ; Augenheilkunde. 1914.

Ellenberger, iter Bd. 1912.
Krukenberg ; Weitere Mitteilung über angeborene doppelseitige Melanose der

Hornhaut. Klin. Monatsbl. f. Aug. Bd. 37. 1899. S. 478.
Augstein ; Pigmentstudiën am lebenden Auge. Klin. Monatsbl. f. Aug. 1912. S. 1.
Albrich ; Epibulbäres Sarkom mit Pigmentierung des Hornhautepithels. Klin.

Monatsbl. f. Aug. Bd. 71. S. 476.
Koeppe ; Die Mikroskopie des lebenden Auges. 1920.

Drucksteigerung. Klin. Monatsbl. f. Aug. Bd. II. 1905. S. 321.
Hanssen ; Ueber Hornhautverfärbung. Klin. Monatsbl. f. Aug. 1923.
Cilimbaris ; Ueber Pigmentzellen in der Hornhaut des Schafes. Vorläufige Mit-

teillung Arch. f. Mikrosk. Anat. u. Entw. Gesch. 1910. Bd. 74. S. Û89.
Yamaguchi ; Beitrag zur Kenntnis der Melanosis corneae. Klin. Monatsbl. f
Aug. 1904. S. 117.

Aug. 1914. H. 1.
Gray ; Keratitis pigmentosa in the dog. The vet. Ree. 1923.
Stock ; Ein weitere Beitrag zur doppelseitigen angeborenen Melanose der Cornea.

Klin. Monatsbl. f. Aug. 1901. S. 770.
Schimmel ; Pigmentvorming in de Cornea. Tijdschr. voor Veeartsenijkunde, en
Veeteelt. 1886.

de Jager ; Pigmentvorming in de cornca. Tijdschr. voor Veearts en Veet. Dl. 13.
bladz. 79. 1886.

Uebele ; Keratitis parençhymatosa beim Hunde. Inaug,-Diss. Giessen. 1900.
Zimmermann ; Ueber angeborene Veränderungen der Cornca und Sklera eines

Hundes. Klin. Monatsbl. f. Aug. Bd. 35. 1897.
von Hippel ; Ueber Hydrophthalmus congenitus nebst Bemerkungen über die

Verfärbung der Cornea durch Blutfarbstoff. Graef. Arch. Bd. 44. 1897.
Meirowsky ; Ueber den gegenwärtigen Stand der Pigmentfrage mit besonderer
Berücksichtigung der Dopareaktion. Ref. Klin. Woch. Nr. 2. S. 103. 1923.
Bloch und Schaaf; Pigmentstudiën. Biochem. Zeitschr. H .3/6. 1925.
Pekelharing; Voordrachten over weefselleer. 1917.
Graef-Saemisch ; Handbuch der gesamten Augenheilkunde.
4ter Band. 1876.
9ter Band. 5te Abt. 1910.
4ter Band. iste Abt. 1904.
Kraupa ; Studien über die Melanosis des Augapfels. Arch. f. Aug. Bd. 82. 1917-

In dieser Arbeit weist Verfasser darauf hin, dass beim Hunde nicht so selten
eine mit Pigmentierung und Blutgeiassbildung zusammengehende, chronische,
oberflächliche Hornhautentzündung beobachtet wird, (keratitis pannosa et pig-
mentosa).

Das Leiden wird hervorgerufen, wenn die Augen dauernd in geringem Masse
durch äusserliche schädliche Einflüssen gereizt werden ; es ist in der Regel ver-
bunden mit einer Conjunctivitis und verschlimmert meistens auf die Dauer.

Durch eine zweckmässige Behandlung können die Conjunctivitis und die Kera-
titis günstig beeinflusst werden, die Pigmentierungen jedoch bleiben scheinbar,
unverändert fortbestehen.

In this paper the auther states that lie has not so rarely encountered a chronic
superficial affection of the cornea in the dog, which was associated with pigmenta-
tion (keratitis pannosa et pigmentosa).

This condition is brought about by a constant exposure of the eyes to a slight
external irritation ; it it is nearly always accompanied by conjunctivitis and be-
comes aggravated in the long run.

The conjunctivitis and the keratitis may pass off by an appropriate treatment
but the pigmentations contiune to ex\'st apparently unchanged.

Dans cet article l\'auteur décrit une affection chronique et superficielle de la
cornée avec pigmentation qu\'il a rencontrée plusieurs fois chez le chien.

Cette affection se manifeste quand les yeux sont continuellement irrités par des
causes externes; elle est presque toujours accompagnée d\'une conjunctivae et la
plupart des cas s\'aggravent à la longue.

La conjunctivae et la kératite sont curables par un traitement efficace mais
les pigmentations persistent sans présenter des modifications.

Prof. Hase (Forsch. u. Fortschritte. 1928. No. 32. blz. 336) deed proeven en
onderzoekingen over de vatbaarheid van verschillende personen voor de steken
van bloedzuigende insekten. Hij vond die vatbaarheid zeer verschillend zoowel
wat betreft de objectieve als de subjectieve verschijnselen. Er zijn personen die
op de steek van een bepaald insekt niet reageeren. Van de wél reageerenden
worden sommigen mettertijd in zooverre immun, dat zij geen huidreactie meer
vertoonen, anderen blijven vatbaar, met huidreactie.

Iemand die niet reageert op muggesteek, kan misschien op de steek van een
wandluis hevig reageeren.

De vatbaarheid kan mettertijd veranderen ; iemand die nauwelijks reageert
kan bv. later zeer gevoelig worden voor de steek van een bepaald insekt. Vr.

Dublin ging de doodsoorzaak na van athleten. Aan de Vale-universiteit was
de sterfte onder de athleten 10% liooger dan onder de niet-athletiese studenten.

Van 566 athleten was aan Dublin de doodsoorzaak bekend. Voor zoover de
overledenen boven de 45 jaar waren, was de doodsoorzaak in 32% hartziekte ge-
weest. Bij verzekerden in het algemeen wordt dit zelden in meer dan 20% der
sterfgevallen aangetroffen.

Neemt men de productie van het goud (het meest zeldzame metaal) als eenheid,
dan krijgt men de volgende cijfers: goud 1, zilver 20, tin 1000, lood 4000, zink
Sooo, koper 15000, nikkel 46.000, ijzer 9.000.000, aluminium 15.700.000.

Afd. Groningen-Drenthe. In de 17 Nov. j.1. gehouden vergadering werd verslag
uitgebracht van de commissie die met het bestuur van den Groninger Zuivelbond
heeft geconfereerd ten behoeve van de tuberculosebestrijding bij rundvee. Voor
velen zijn de resultaten dier bijeenkomst teleurstellend geweest. In een vorige afd.
vergadering toch, hadden, van de aanwezige 29 leden, zich 20 verklaard voor toe-
passing van de regeeringsvoorschriften bij tuberculosebestrijding, terwijl al spoedig
tijdens bovengemelde conferentie bleek, dat het bestuur van den Groninger Zuivel-
bond zich reeds bij voorbaat had uitgesproken voor de in Friesland toegepaste
bestrijding (n.1. zonder merken van de reactiedieren). De toelichtingen van de In-
specteurs van den V. A. K. dienst, P. J. \'t Hooft en W. ten Hoopen, werden
dankbaar aanvaard, doch konden het bestuur niet voeren in de richting van de
door de regeering gepropageerde bestrijdingswijze. Het bestuur had bereids in
Friesland zijn licht opgestoken en vond de daar gevolgde bestrijdingsmethode
practisch, in tegenstelling van de van rijkswege aangegevene, die als de wetenschap-
pelijke werd aangeduid. Dat de zaak ook een moreelen kant heeft had blijkbaar de
belangstelling van het bestuur van den Groninger Zuivelbond niet gaande gemaakt.

Inmiddels zijn de dierenartsen in Groningen uitgenoodigd in eene a.s. vergadering
van den Zuivelbond tegenwoordig te zijn, teneinde verschillende kwesties, met
betrekking tot den bereids opgerichten tuberculosebestrijdingsdienst onder het
rundvee, nader te bespreken. In die vergadering zal de heer Veenbaas, directeur
van den gezondheidsdienst voor vee in Friesland, tegenwoordig zijn. In verband met
een en ander werd gewezen op de wenschelijkheid, dat de dienst worde een zelf-
standige en niet een filiaal van den Frieschen. die voor zijne reputatie zeker niet
gaarne zal zien dat in naburige provincies gezondheidsdiensten worden opgericht,
die, naast het vraagstuk der reclame, de morcele plichten niet verzaken. Geadvi-
seerd werd ten slotte de mededeelingen in bedoelde vergadering aan te liooren.
doch geen bepaalde toezeggingen te doen, terwijl zal worden geinformeerd naar de
verhoudingen van den Frieschen dienst met de dierenartsen in die provincie.

Wegens vertrek van van Nes naar Soestdijk en daardoor aftreden als voorzitter
der afdeeling, werd als zoodanig gekozen Dr. J. Staal te Assen.

Naar aanleiding van in een vorige vergadering uitgebrachte klachten betreffen-
de de Zwolsche paarden- en veeverzekeringsmaatschappij, waren verschillende
schriftelijke rapporten ingekomen, waarvan afschrift aan den betrokken directeur
zal worden gezonden.

Bij „Rondvraag" kwamen aan de orde : de schadelijkheid van uit Duitschland
ingevoerde gerst, gebleken bij varkens, terwijl het laboratorium-onderzoek geen
schadelijke bestanddeelen wist aan te wijzen ; de slechte invloed van uitsluitende
maisvoedering aan ionge varkens ; sterfte onder kippen, die los liepen op een erf.
waar geverfd was en de oude afgekrabde verf op den bodem verspreid lag. Bij de
gestorven kippen was aanvankelijk in het laboratorium niets — later lood gevonden;
over de zoölogische verschilpunten tusschen hond en wolf ; over abnormale harten
bij geslachte kalveren, n.1. te zwaar (2^ kilo), zonder (resp. onvolkomen) scheiwand
tusschen linker- en rechter hart.

Nadat Dr. Staal den scheidenden voorzitter had bedankt voor de prettige en
zaakkundige leiding der vergaderingen gedurende eenige jaren, werd de bijeen-
komst gesloten.

De afdeeling Groningen-Drenthe heeft gemeend het feit, dat haar secretaris ge-
durende 25 jaren in functie was, te moeten herdenken en noodigde hem en familie,
benevens den aftredenden voorzitter en echtgenoote ter feestdisch, waaraan vele
leden met hunne dames waren aangezeten. Bij monde van den afgetredenen voor-
zitter, den heer van Nes, werd de secretaris gelukgewenscht met zijn zelfdzaam jubi-
leum en hem een fraaie boekenkast als stoffelijk blijk van waardeering aangeboden,
terwijl de heer ten Hoopen hem namens het Hoofdbestuur een zeldzaam mooi
bloemstuk vereerde. Den heer van Nes werd, bij zijn aftreden als voorzittter, een
passend aandenken geschonken. Onder gezellige stemming bleef men tot na mid-
dernacht bijeen. Kroes.

Nationaal comité ter behartiging van de belangen van de
Nederlandsche deelnemers aan het van 4—9 Augustus 1930 te
Londen te houden 11e Internationaal Veeartsenijkundig Congres.

Ingevolge onderstaand schrijven heeft zich een Nationaal Comité
gevormd ter behartiging van de belangen van de Nederlandsche
deelnemers aan het van 4—9 Augustus 1930 te Londen te houden
11e Internationaal Veeartsenijkundig Congres.

In verband met een door Dr. Bullock, Secretaris van het Uitvoerend Comité
van het van 4—9 Augustus 1930 te Londen te houden 11e Internationaal Veeart-
senijkundig Congres tot den Secretaris van de Permanente Commissie voor de
Internationale Veeartsenijkundige Congressen, Prof. Dr. de Blieck, gericht ver-
zoek, tot het vormen van een nationaal comité ter behartiging van de belangen
van de Nederlandsche deelnemers aan bovengenoemd congres, hebben ondergetee-
kenden, die, op uitnoodiging van Prof. de Blieck respectievelijk als Voorzitter en
Secretaris van het te vormen Nederlandsche Comité zullen optreden, de eer U, als

U ontvangt hiernevens het door het Engelsche Uitvoerend Comité samengesteld
voorloopig programma van het Congres.

Wijziging en aanvulling van dit programma is, ter beoordeeling van het laatst-
genoemde Comité, niet uitgesloten, in verband waarmede tweede ondergeteekende
gaarne zoo spoedig mogelijk zal vernemen of Uwerzijds de behandeling van nog
meer onderwerpen wenschlijk wordt geacht en zoo ja van welke.

Gaarne zal ik spoedig van U vernemen, of Gij bereid zijt in het Nationaal Comité
zitting te nemen en zoo ja, Uw antwoord ten aanzien van het programma.

Het ligt in het voornemen daarna eene vergadering van het Comité samen te
roepen teneinde het programma en verdere werkzaamheden te bespreken.

Prof. Dr. J. Wester, Hoogleeraar bij de faculteit der Vee-
artsenijkunde van de Rijks-Universiteit
te Utrecht. Voorzitter.
Dr. A ten Sande, Inspecteur van het Veeartsenijkundig

Staatstoezicht, tevens Inspecteur van de
Volksgezondheid. Secretaris.
Dr. H, C. L. E. Berger, Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,

tevens Directeur van het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht.
Prof. Dr. L. de Blieck, Secretaris van de Permanente Commissie

A. van Heusden. Practizeerend dierenarts.
Prof. Dr. H. M. Kroon, Hoogleeraar bij de faculteit der Vee-
artsenijkunde van de Rijksuniversiteit
te Utrecht.

Dr. L. F. D. E. Lourens, Directeur der Rijksseruminrichting.
K. Reitsma, Voorzitter der Vereeniging van Hoofden

van keuringsdiensten van vee en vleesch.
J. P. van der Slooten, Voorzitter der Vereeniging van Directeuren

van openbare slachtplaatsen.
A. H. Veenbaas, Directeur van den Gezondheidsdienst voor

vee in Friesland.
Dr. H. J. Weekenstroo, Voorzitter der Militaire Veterinaire Ver-
eeniging.

Voorts is aan Dr. C. Bubberman Voorzitter der Ned. Indische
Vereeniging voor Diergeneeskunde het volgend schrijven gericht:

\'s-Gravenhage, 9 Nov. 1928.
De Secretaris van de Permanente Commissie voor Internationale Veeartsenij-
kundige Congressen, Prof. Dr. de Bi.ieck ontving van Dr. Bullock, Secretaris van
het uitvoerend comité van het van 4 9 Augustus 1930 te Londen te houden Inter-
nationaal Veeartsenijkundig Congres het verzoek tot het vormen van een nationaal
comité ter behartiging van de belangen van de Nederlandsche deelnemers aan
bovengenoemd congres.

Ondergeteekenden, die, op uitnoodiging van 1\'rof. de Blieck zich bereid hebben
verklaard respectievelijk als voorzitter en secretaris van het te vormen comité op
te treden, hebben verschillende Nederlandsche veeartsen, nl. Hoofden van diens-
ten, voorzitters van veterinaire organisaties, alsmede vertegenwoordigers van de
ambtenaren en van de practizeerende veeartsen uitgenoodigd in dit comité zitting
te nemen.

Het schijnt aangewezen voor Ned.-Indië een afzonderlijk comité samen te stellen,
dat evenwel met het Nederlandsche comité voeling zoude kunnen houden.

In overleg met Prof. de Blieck hebben wij de eer l.\' uit te noodigen I", als voor-
zitter van de Nederlandsch-Indische vereeniging voor diergeneeskunde te willen
belasten met de samenstelling van een comité voor Ned.-Indië.

Het door het uitvoerend comité van het congres te Londen samengesteld pro-
gramma gaat hiernevens. Wijziging en aanvulling van dit programma is, ter be-
oordeeling van laatstgenoemd comité, niet uitgesloten, in verband waarmede tweede
ondergeteekende gaarne zoo spoedig mogelijk zal vernemen of de Indische veeartsen
de behandeling van nog meer onderwerpen wenschelijk achten en zoo ja, welke.

Vóór i Mei 1929 moeten eventueel verlangde wijzigingen en aanvullingen van het
programma ter kennis van het uitvoerend comité zijn gebracht, waarvoor onder-
geteekende zullen zorg dragen.

Aannemende, dat gij bereid zijt aan ons verzoek gevolg te geven, zouden wij in
overweging willen geven het daarheen te leiden dat de Nederl. Indische veeartsen
eene officieele vertegenwoordiging naar het congres afvaardigen. Dit zoude kunnen
geschieden door een ten tijde van het congres in Europa vertoevende collega of
collega\'s.

Overigens is het Nederfandsche nationaal comité gaarne bereid ook de belangen
van in Nederland verblijvende Indische veeartsen te behartigen.

Binnenkort zal eene vergadering van de leden van het Natio-
naal Comité worden bijeengeroepen ter bespreking o. m. van reeds
ingekomen cn van eventueele verdere voorstellen tot wijziging
en/ot aanvulling van het concept-progamma.

Echinococcose kwam voor bij 42 runderen (van de 509), 31 paarden (van de
213) en r schaap (van de 189)

Tuberculose werd waargenomen bij 102 runderen en 76 varkens (van de 1446).
Oysticercose is niet waargenomen.

Bact. vleeschonderzock vond plaats bij : 26 runderen, 1 graskalf (van de 21),
33 nuchtere kalveren (van de 970), 7 paarden, 42 varkens, 17 schapen en 3 geiten
(van de 25) ; in totaal 129 maal, waarna 74 maal goedkeuring kon volgen.

Ter illustratie van de groote verbeteringen, welke, ingevolge de vleeschkeurings-
wet, zijn verkregen in de verschillende slachtplaatsen en winkels, vindt men in
het verslag een tweetal foto\'s ingevoegd, waarvan de eerste foto een zeer ouder-
wetsche slachtplaats laat zien en de tweede de daarvoor nieuwgebouwde inrichting
vertoont. Eén der slagers in Midwoud heeft een keurige slachtplaats gebouwd en
boven den ingang het volgende opschrift geplaatst : ..Men kan wel protesteeren,
maar de tijdgeest toch niet keeren. Als gevolg van de tijdgeest kwam de wet,
en daarom ben ik hier neergezet "

b) De noodslach/plaatsen. De kring beschikt over 2 noodslachtplaatsen, één
centrale noodslachtplaats te Oostwoud en een tweede kleine noodslachtplaats
voor kleine slachtdieren te Werverhoof. Men achtte den afstand te groot om steeds
voor de kleine dieren ook gebruik te moeten maken van de centrale inrichting.

Aan dezen dienst is een ophaaldienst verbonden, welke, volgens het verslag,
geheel aan de verwachtingen voldoet. Over 1927 had deze dienst een tekort

Deze afdeeling ontwikkelde zich gedurende 1927 zoo uitstekend, dat reeds een
winst is gemaakt, en aan de veehouders voor hun ingeleverd materiaal een uit-
keering kon worden verstrekt. Het bedrijf mocht zich in veel belangstelling ver-
heugen ; kan dan ook als een modelinrichting worden beschouwd. Zelfs uit Duitsch-
lanel kwam men de inrichting bezoeken en wilde men vooral zien, hoe het systeem
Beck & Henkei. in de praktijk voldeed.

In 1927 werelen ook nog contracten tot het ophalen van afgekeurd materiaal
afgesloten met de kringen Enkhuizen en Hrer Hugowaard Wat de laatste betreft,
alleen voor de groote huisdieren en worden slechts z.g. „economische" ritten ge-
maakt. I\'it Enkhuizen wordt 2 a 3 maal per week het afgekeurde materiaal op-
gehaald Kleine dieren en organen worden daar centraal verzameld in een practisch
ingericht gebouwtje, staande op het terrein der Gem. Reiniging. De groote huis-
elieren worden rlirect uit de noodslachtplaatsen opgehaald.

De ophaaldienst functionneert goed. Aan het ophalen in kisten (geheel autogeen
gelaschte metalen kisten) zijn groote voordeelen verbonden. Vooral zou men
voorkomen, dat niet meer belasting op de auto wordt meegenomen, als geoor-
loofd is. De geheel uit één stuk bestaande wagens, zooals bij de N. T. F. in gebruik
zijn, worden spoedig te lomp en te zwaar voor de wegen.

Een paar foto\'s laten zien, hoe practisch het vervoer van deze kisten geschiedt.

Het systeem Beck & Henkei. voldoet goed. In totaal werden 246 vullingen
a 500 K G. —■ 123.000 K.G. ruw materiaal verwerkt. Geproduceerd werd 11.900
K.G. technisch vet en 25.720 K.G. diermeel, wat steeds goed verkocht kon worden.

Wat verwerkingsinrichtingen betreft, is collega Schuytemaker van meening,
dat, wil men goede uitkomsten verkrijgen wat betreft diermeel en vet, men het
materiaal zoo spoedig mogelijk ter beschikking moet hebben. Reeds in ontbinding
verkeerend materiaal geeft reeds tijdens de vetwinning door de ammoniak ver-
zeepingen en zoo een onvoldoende vetopbrengst. Bovendien krijgt men gemakke-
lijk emulsievorming door de reeds afgebroken eiwitten en daardoor weer onvol-
doende vetafscheiding en minderwaardig diermeel. S. stelt daarom groot vertrou-
wen in niet te groote inrichtingen, met een niet te uitgebreid verzorgingsgebied.

Jaarverslag van de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Lab. voor de Volks-
gezondheid over 1927.

a) In het geheel werden 554 monsters vleesch, eventueel met organen, ten
onderzoek op steriliteit toegezonden, afkomstig van

34 in noodgeslachte en 12 gestorven paarden ;
251 ,, ,, ,, 30 ,. en 13 normale runderen ;

Het aantal positieve bevindingen bij in nood geslachte runderen bedroeg 27
(10.7 %), terwijl dit bij gestorven runderen o was : bij paarden was dit resp. 4
(^11l-7 %) ^{en T} (8-5 %) i bij varkens resp. 20 ( 16 %) en 1 \'(20 %) ; bij kalveren
9 (15 %) ^{en 1} (20 %) ; bij schapen 3 (33 %) en 1 (-J- 17 %).

Bij de beschouwing van de getallen der positieve bacteriologische bevindingen
bij het rundermateriaal is het opvallend, aldus het verslag, dat de noodslachtingen
met een veel hooger cijfer positieve uitkomsten naar voren komen dan de gestor-
ven dieren. Deze niet verwachte uitkomst wordt aldus verklaard, dat bij de in
nood geslachte dieren vaak een lange agonie voorafging, terwijl onder de rubriek
der gestorven dieren, die nog voor een voorwaardelijke goedkeuring in aanmerking
komen, meestal dieren worden gerekend, die door een ongeval zijn omgekomen,
zoodanig dat de doodsoorzaak niet van invloed heeft kunnen zijn op de hoedanig-
heid van het vleesch. Verder is onder de rubriek noodslachtingen het aantal „zui-
vere" noodslachtingen kleiner dan is aangegeven, aangezien men kan aannemen,
dat een vrij groot percentage van deze z.g. noodslachtingen betrekking heeft
op geslachte, den natuurlijken dood gestorven dieren.

Evenals in het jaarverslag over 1926 wordt er op gewezen, dat het bacteriologisch
vleeschonder zoek moet worden uitgebreid tot het bacterioscopisch onderzoek der uitge-
streken vleesch- of orgaandeelen, alvorens men, bij afwezigheid van met het blootc
oog of met de loupe waarneembaren groei, tot kiemvrij zijn mag besluiten.

Met nadruk wordt een geval vermeld, waarbij een monster rundvleesch voor
onderzoek op kiemhoudendheid werd ingezonden en men een reincultuur van
miltvuurbacillen verkreeg. In dit verband wordt op een zorgvuldige verpakking
van het onderzoekingsmateriaal aangedrongen. Verpakking in papier is ten eenen-
male onvoldoende.

Bij het rund werden, behalve sapropliytische microorganismen (afkomstig van
postmortale of agonale infecties), nog gevonden : bact. coli (2 x), staphylococcen
(2 x).

Bij het paard : bact. coli (i x), paratyphusbacillcn (i x), streptococcen (3 x)
en aniierobe rottingsbacteriën (1 x).

Bij het varken\', saprophytische microorganismen (3 x), b. septicus (1 X),
b. intestinalis suis (2 x), b. rhusiopathiae suis (6 x), streptococcen (4 x).

Bij liet kalf werden gevonden: streptococcen (2 x), bac. coli (2 x), b. ente-
ritidis Gaertner (3 x) en septische pleuropneumoniebacillen (2 x).

b) Wat het onderzoek van voedingsmiddelen op voor den mensch pathogene
micro-organismen betreft, vond dit in 35 gevallen plaats, waarvan er 4 betrekking
hadden op in blik geconserveerd voedsel, 8 op toebereid vleesch, 4 op rookvleesch,
8 op leverworst, 9 op rauwe en gekookte vleeschworst en 1 op gekookte varkens-
lever.

1) Bij kinderen, die van leverworst hadden gegeten, traden ziekteverschijn-
selen op, bestaande in braken, diarrhee, en hoofdpijn. Uit de leverworst werd
een bact. gekweekt, met cultureele eigenschappen van b. paratyphus. Agglu-
tinatie en voedingsproef bij muizen verliep echter negatief.

2) Een gezin werd ziek na het eten van leverworst, welke ongeveer 1 uur
gekookt was. Uit de worst werd een reincultuur van b. paratyphi B. verkregen.

Besmettingsbron is onbekend. Daar binnen 4 weken met leverworst van den
slager weer vergiftigingsverschijnselen optraden, werd aan de mogelijkheid ge-
dacht, dat het vaatwerk, waarin het vulsel voor de leverworst bewaard werd,
geinfecteerd was. Ook is denkbaar, dat de gebruikte darm de schadelijke bact.
bevatte. De worst is blijkbaar, hoewel ze gedurende 1 uur gekookt is, onvol-
doende verwarmd geweest.

3) Na gebruik van gerookt veulenvleesch, afkomstig van een gestorven en
frauduleus geslacht veulen, trad in eenige gezinnen in een dorp (omgeving
Haarlem) een hsvige vleeschvergiftiging op. die in totaal 30 menschen betrof,
die allen min of meer ernstig ziek werden. Het bewuste veulen was gedurende
langen tijd wegens chronische strongylosis behandeld en ten slotte onder ver-
schijnselen van diarrhee met sterke vermagering gestorven. De eigenaar had het
dier aan een vilder geschonken. Deze zou er, naar het heette, zijn varkens mee
voederen. Hij deed dit echter niet, maar zoutte en rookte het vleesch, dat hij
daarna als rundvleesch aan verschillende inwoners van het dorp te koop aan-
bood, met het bekende gevolg. Uit de in beslag genomen stukken vleesch werd
een reincultuur van paratyphus B. bacteriën gekweekt. Langs serologischen weg
(praecipitinereactie) werd bovendien vastgesteld, dat de als rundvleesch ver-
kochte waar paardenvlecsch was. Men vraagt zich hierbij al, aldus het verslag,
of het veulen, gedurende het leven, aan paratyphus lijdende was als een op zich
zelf staande ziekte, dan wel of de paratyphusbacil het vleesch, hetzij agonaal,
hetzij postmortaal, geinfecteerd heeft. Het meest waarschijnlijk is een secun-
daire infectie, die gedurende de ziekte, op het einde ervan, of misschien post-
mortaal optreedt; gedurende de ziekte of agonaal is zeer goed denkbaar, omdat
het dier langen tijd lijdende geweest was aan strongylose, een aandoening, waarbij
de dieren aai> chronische enteritis lijden en zeer anaemisch en verzwakt zijn.
waardoor de resistentie tegen saprophytisch in het darmkanaal levende micro-
organismen vermindert en eventueel in het darmkanaal aanwezige paratyphus
B. bacteriën den darmwand kunnen passeeren en in de bloedbaan terecht kunnen
komen. Het meest waarschijnlijk lijkt het Frenkel, dat de secund. besmetting
gedurende het leven plaats vond. Zoo zien wij dus weer fraai gedemonstreerd,
wordt in het verslag verder opgemerkt, welk verband er kan bestaan tussclien
allerlei ziekteprocessen en op de basis hiervan optredende secundaire infecties,
die in staat zijn den aard van het oorspronkelijke ziekteproces te bemantelen
en bovendien, hoe gevaarlijk voor de volksgezondheid steeds blijft het vleesch van in
nood geslachte of gestorven dieren, welke de doodsoorzaak ook moge zijn (uitgezonderd
zijn hier natuurlijk de gevallen, waarbij een dier wegens een ongeval uit nood

geslacht of gestorven is), wanneer dit niet wordt onderworpen aan een deskundige
beoordeeling en wanneer hierbij niet steeds gebruik wordt gemaakt van het bacterio-
logisch vleeschonderzoek.

4) In hoofdkaas, afkomstig van een gezond geslachte pink, die ook bij onder-
zoek na den dood geen afwijkingen vertoonde, werd een reincultuur van bat.
enteritidis Gaertner gevonden. Ken gezin was na liet eten van deze hoofdkaas
ziek gevonden, onder verschijnselen van braken en diarrhee, niettegenstaande
de hoofdkaas gedurende 2 uur zou zijn gekookt.

Vermeldenswaard is het geval, waarbij r cultuur uit organen van een gestorven
rund, dat bij sectie geen typische verschijnselen vertoonde, behalve lichte ente-
ritis, bleek te zijn een cultuur van bac. enteritidis Gaertner. Volgens de keurings-
veearts die dit geval had onderzocht, was niet anders gevonden dan een te dunnen
inhoud in het gelieele darmkanaal. In zijn path. anatomische verschijnselen doet
dit geval denken aan de enzoötische schapensterfte (te Überruh !), die eenige
jaren geleden in Duitschland optrad, waar eveneens bij de sectie een zeer lichte
darmontsteking werd gevonden en waarbij het vleesch aanleiding gaf tot een uit-
gebreide paratyphus-epidemie.

d) Een aantal se- en excreta werden nader onderzocht, benevens enkele ge-
heele cadavers, terwijl nog een aantal diverse onderzoekingen, als onderzoek
op miltvuur, boutvuur enz. werden verricht.

e) Wat betreft het onderzoek van vleeschmeel, technisch vet en afvalwater
wordt het volgende vermeld.

Het onderzoek van vleeschmeel geschiedde als volgt : Steeds werd een zekere
hoeveelheid van het meel gesuspendeerd in steriele phys. NaCl-oplossing, door
het gedurende ongeveer 20 minuten krachtig in het schudapparaat te schudden.
Daarna werd een gedeelte ervan gebracht op een Endoagarplaat en op een agar-
plaat, terwijl bovendien nog een zekere hoeveelheid gebracht werd in druiven-
suikerbouillori (hooge laag) voor anaërobe cultuur. ("Jok werden nog dierexperi-
menten verricht, door muizen subcutaan met een suspencie van het meel te ïnjici-
eeren en daarnaast muizen met het meel te voederen. Bij dit onderzoek bleek,
dat 44 vleeschmeelmonsters geen pathogene kiemen bevatten en 5 monsters,
afkomstig van miltvuur cadavers, volkomen vrij van anthrax-bacillen bleken
te zijn.

Hen 28 monsters technisch vet werden op overeenkomstige wijze onderzocht,
eveneens niet negatief resultaat. In 1 monster vet werden staphylococcen gevon-
den, terwijl 4 monsters, speciaal op miltvuurbacillen onderzocht, een negatief
resultaat opleverden.

Een tf) monsters afvalwater waren onvoldoende gesteriliseerd, bevatten nochtans
geen pathogene micro-organismen ; y monsters waren kiemvrij : terwijl 1 monster
speciaal op anthrax onderzocht, deze bacillen niet bleek te bevatten.

Ten slotte wordt in het verslag nog een groot aantal pathologisch-anatomische
onderzoekingen vermeld.

Geen uitstel van 5 jaar (tot 19311 voor het in orde maken van slagerswinkels.
In hooger beroep bevestiging van het vonnis van den kantonrechter geeischt!

Ongeveer medio November stonden te Amsterdam, voor de rechtbank aldaar,
in hooger beroep terecht 2 slagers, die nog steeds niet hunne, op 1 Jan. 1921 be-
staande, zaken, aan de krachtens de Vleeschkeuringswet gestelde eischen, hadden
laten voldoen en deswege reeds door den kantonrechter waren veroordeeld. Het
ging hierbij vooral om de kwestie, of de termijn van 5 jaar met ingang van 24
Sept. 192O, den datum van het inwerking treden van het nieuwe Koninkl. Besluit,
weer opnieuw was ingegaan en dus de slagers tot 24 Sept. 1931 zouden mogen
wachten met het in orde brengen der winkels, enz.

De officier van justitie was van meening, dat het nimmer in de bedoeling van
dén wetgever heeft gelegen, dat bij de vervanging van het oude Koninkl. Besluit
van 6 Juni 1921, Stbl. 754 door een nieuw, dat van 10 Juli 1926, Stbl. 233, de ter-

mijn van 5 jaar opnieuw zou zijn gaan loopen. Naar aanleiding van de meening van
verdachte, dat het oude Kon. Besl. vervallen was, wees de off. v. just. op art 12
van het nieuwe besluit, waarin staat vermeld, dat het oude Kon. Besl. van krachtis
gebleven voor die winkels, welke op 24Sept. 1926 aan de eischen van het oude K. B.
voldeden. Er kan dus niet gezegd worden, dat het oude Kon. Besl. geheel is komen
te vervallen. Als een 2de motief, waarom één der beklaagden z\'n winkel niet had
laten verbouwen, werd aangevoerd, dat dit perceel in huur was tot Mei 1929, zoodat
door beklaagde, bij bevestiging van het vonnis, twee wegen kunnen worden inge-
slagen, n.1. of ƒ 10.000 onkosten maken van een perceel, dat het eigendom van een
ander is. of direct het perceel verlaten en de huur toch blijven doorbetalen tot
Mei 1929.

De off. v. justitie wees er in zijn antwoord op, dat de vleeschkeuringswet uitslui-
tend het hoofd der inrichting verantwoordelijk stelt voor de nakoming der wet en
niet den verhuurder van een perceel. De huurkwestie heeft dus niets met de vleesch-
keuringswet te maken. Z.i. heeft elkeen voldoenden tijd gehad om zijn winkel vol-
gens de voorschriften van de wet te laten inrichten. De eisch was dan ook bevesti-
ging van het veroordeelend vonnis van den Kantonrechter. De uitspraak zou schrif-
telijk worden gegeven over 14 dagen.

De gemeenten Aveiihoni (N.-H.), Alkmaar en Tiel hebben besloten een overeen-
komst aan te gaan met de Ned. Thermo-Chemische Fabrieken.

In de jongste vergadering van het dagelijksch bestuur van het Drentsch Land-
bouwgenootschap is medegedeeld, dat met de N. T. F. is gesproken over uitbreiding
van het werkgebied harer fabriek te Bergum tot liet gedeelte van Drenthe, welks
gemeenten tot nog toe niet in de gelegenheid zijn gesteld contracten met de N. V.
te sluiten. Het aantal dezer gemeenten is 15. De N. V. heeft medegedeeld dat zij
ook deze gemeenten in de gelegenheid zal stellen contracten af te sluiten als het
mogelijk blijkt haar bestaande plannen tot bouw van een 2de fabriek is Z.-H. door
te voeren en deze fabriek van voldoenden aanvoer is verzeke\'rd. Bedoelde plannen
loopen echter ernstig gevaar door de in N.-H. bestaande plannen tot stichting eener
fabriek door de gemeenten, behoorende tot den keuringskring Barsingerhorn.
Blijkens een bericht in de ,,Yee- en Vlteschhandel" hebten de voorzitter en de
secretaris van het Drentsch Landb. Genootschap nu aan Gedep. Staten van Noord-
Holland verzocht, de aanvrage tot stichting van een kle ineren destructor niet goed
te keuren, terwijl tevens aan het Kon. Nederl. Landbouw Comité is verzocht, dit
verzoek te steunen.

Onlangs heeft de N. V. N. T. F. een rondschrijven tot de gemeentebesturen in
de procinvie Noord-Holland gericht om adhaesiebetuigingen te verkrijgen voor
een centrale vleeschdestructie. Slechts 27 gemeentebesturen hebben hiermede in-
stemming betuigd. Door de N. T. F. is medegedeeld, dat eerst dan Noord-Holland
in haar gebied kan worden opgenomen, als 90% der gemeenten zich aansluiten.

Ondergeteekende verzoekt collega\'s, die toornen kippen aantreffen, welke in
ernstige mate lijdende zijn aan diphtherie of pokken, hem, liefst telegrafisch, hier-
van in kennis te stellen, met het oog op verkrijgen van ziektemateiiaal c-n het maken
van fotographische opnamen. Prof. de Blieck.

Ondergeteekende verzoekt beleefd, bij het aantreffen van lichtgevend
— vleesch of dito — andere waren telegrafisch bericht aan zijn adres Bilt-
straat 166 waarna over toezending van materiaal zal worden overlegd, Dit
zal dienen voor een onderzoek over dit onderwerp. Onkosten worden onder
dankzegging gaarne vergoed.

In de afd. Utrecht zal de cursus gehouden worden op 5, 12, 19, 16 Januari en
2 Februari 1929.

12 Januari Dr. Baudet, Coccidiosis en ziekten veroorzaakt door lintwormen
en nematoden.

19 Januari Prof. de Blieck, Kleinsche Ziekte Pullorum, vogelpest en vogel
cholera.

26 Januari Dr. v. Heelsbergen, Tuberculose, Diphterie, Corvza infectiosa en
Leucaemie.

De voordrachten van Dr. Vermeulen en Dr. te Hennepe worden gehouden in
het Anatomisch Instituut, einde Poortstraat, die van de overige heeren in het
Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten, Biltstraat. Aanvang n.m. 2 uur.

Wij brengen in herinnering, dat abonnementen door ons voor 20 December op
de verschillende bladen moeten worden genomen en dat bestelling plaats heelt,
naarmate uit de vóór dien datum binnen gekomen leesgelden volledige groepen
kunnen worden gevormd. Storting van het bedrag (/10. —) op giro nummer 20662 van
den eerstondergeteekende of per postwissel, dient dus voor 20 December te geschie-
den, tot onzen spijt kunnen wij niet ingaan op de verzoeken, verschillende bizon-
dere leesgroepen te handhaven. Klarenbeek.

Den 8 Oct. 1928 werd de eerste steen gelegd voor de uitbreiding van het Vee-
artsenijkundig Instituut te Buitenzorg Daarbij werd het woord gevoerd door Dr.
Ch. J. Bernard, directeur van het Dep. van Landbouw, Nijverheid en Handel, Ir.
J. F. van Hoytema, hoofd van den dienst der I.andsgebouwen en Prof. Dr. F. I.
Huber, oudst aanwezend bacterioloog De directeur Dr. C. Bubberman sprak een
woord van dank. Vr.

In de nieuwsbladen werd in den laatsten tijd nog al over dat onderwerp geschre-
ven, zoo in het Alg. Handelsblad van 13, 14 en 27 Oct. Daarin wordt een verslag
gegeven van een onderhoud dat collega Zwijnenberg had met Prof. Bang Sr. te
Kopenhagen. Het deense (Bang\'se) bestrijdingsstelsel bestaat, zoo als bekend, in:
ie Scheiding in reatiedieren en niet-reactiedieren door tuberculinatie (ophtalmo-
reactie na sensibilisatie of intradermale reactie). 2e. Klinies onderzoek van alle die-
ren, in het bizonder de reactiedieren. 3e. Opfok met producten, vrij van tubercel-
bacillen. Gedurende 30 jaar en in honderden bedrijven heeft Bang dit stelsel, met
niet te veel moeite en kosten, kunnen toepassen. Vrijwillige medewerking van de
veehouders is natuurlijk een eerste vereiste.

Van de reactiedieren zegt Bang, dat daar zeer zeker onder zijn die smetstof kun-
nen verspreiden. Een strenge en geregelde kliniese controle is daarom noodig. Ver-
reweg het grootste deel dezer dieren speelt echter bij de verspreiding der ziekte
geen rol. (Bang heeft op honderden reactiedieren later lijkopening kunnen doen en
baseert zijn meening op de resultaten daarvan). Met het oog daarop is Bang zeer
sterk tegen het ,,merken der reactiedieren" ; volgens hem zouden de veehouders dan niet
willen medewerken, en zonder hun rnedeiverking komt van een algemeene bestrijding
niets terecht. Het amerikaanse systeem (slachten van de reactiedieren, is misschien
in Amerika mogelijk en deugdelijk, daar in de Unie het aantal reactiedieren gemid-
deld slechts 2i% bedraagt; voor Europa valt dit stelsel natuurlijk buiten bespre-
king. Wat het organiseeren van de bestrijding betreft, is het volgens Bang wense-

lijk dat de plaatselijke dierenartsen in samenwerking met besturen van fokvereeni-
gingen en veefondsen de zaak ter hand nemen en er propaganda voor maken.

Betreffende de calmette-GuÉRiN-enting neemt Bang een afwachtende houding
aan. Het immunisatie-vraagstuk tegen tuberculose staat nog in de kinderschoenen

De redactie van het Alg. Handelsblad vroeg ook de meening van enkele duitse
deskundigen op het gebied der tuberculosebestrijding.

1\'rof. von Ostertag meldde dat in Duitsland de bij de tuberculosebestrijding
aangesloten veehouders verplicht zijn hun dieren geregeld door een deskundige te
laten onderzoeken en dieren die zij verdenken van open tuberculose, aan te geven

Reactiedieren verkeeren veelal in goede conditie en hebben een zekere weerstand
tegen verdere (niet te hevige) infectie. Ostertag vindt het merken van dieren di" alleen
reageeren, en geen verschijnselen hebben van open tuberculose, ondoelmatig.

Dr. Scharr schrijft dat in Pruisen de tuberculosebestrijding zich bepaalt tot het
zoo vroeg mogelijk opsporen van voor de omgeving gevaarlijke dieren. Tuberculi-
neeren der oudere dieren wordt nagelaten omdat de tuberculine een groot aantal
dieren aanwijst (in Pruisen tot 70—90% in sommige stallen) die prakties gesproken
niet aan die ziekte lijden, hoogstens een aangedane lymphklier hebben en in het
eerste stadium verkeeren. Tuberculine bewijst echter uitstekende diensten om de
tuberculose-vrije opfok der jonge dieren te controleeren.

Dr. Rautmann acht alleen succes mogelijk van tuberculosebestrijding als de
veehouders er hot belang van inzien. Men moet hun dat dus, door w^:oord en geschrift
leeren inzien.

Het positief reageeren op de tuberculineproef is alleen een bewijs dat de betref-
fende dieren tubercelbacillen hebben opgenomen. Dit is nog geen reden ze als min-
derwaardig te beschouwen ; zelfs kan die toestand van waarde zijn, daar die dieren
tegenover deze infectie meer weerstand hebben dan de niet-reageerenden Het
merken van reactiedieren stempelt hen tot minderwvardigen en zou alleen beteeke-
nis kunnen hebben in het laatste tijdperk der bestrijding, als het aantal reactie-
dieren gedaald is tot 2—4 % (zooals in Amerika).

De hoofdbesturen van de Nederlandsche Maatschappijen tot bevordering der
Geneeskunst en der Pharmacie hebben een adres gericht tot den minister van ar-
beid, handel en nijverheid, waarin de medewerking van dezen minister wordt inge-
roepen ter beperking van den zondvloed van patent-geneesmiddelen en verpakte
geneesmiddelen en tegen de wijze waarop de fabrikanten zich direct tot het publiek
wenden en daardoor het gebruik van genoemde middelen buiten den arts om in de
hand werken.

Teneinde na te gaan of aan dit euvel, dat de beide besturen niet bevorderlijk
achten voor de volksgezondheid, paal en perk te stellen, hebben beide hoofdbestu-
ren een gemengde commissie benoemd met de opdracht dit vraagstuk te bestudee-
ren en hierover rapport uit te brengen. Deze commissie bestond uit Dr. H. Pink-
hof, J. van den Berg en Prof. P. van der Wielen. De beide hoofdbesturen heb-
ben den minister een exemplaar van dit rapport aangeboden en daartiij de aandacht
van Zijne Excellentie gevestigd op d,e conclusies, die door beide hoofdbesturen met
aandrang worden aanbevolen.

ie. Voor nieuwe geneesmiddelen worde, evenals voor andere nieuwe uitvindingen
een patent verleend.

2e. Voor nieuwe geneesmiddelen worde een woordinerk verleend, zoolang het
patent geldig is.

3e. Voor geneesmiddelen, waarvoor geen patent geldt, mag geen enkel woord als
merk worden ingeschreven.

4c. Geneesmiddelmengsels mogen alleen dan in den handel worden gebracht,
wanneer, hetzij op het etiket, hetzij op andere wijze, nauwkeurig de samenstelling
is bekend gemaakt en de middelen zijn verstrekt, waardoor controle der opgave-
mogelijk is.

He. Bepaald worde, dat met name te noemen geneesmiddelen of groepen van ge-
neesmiddelen, ook wanneer zij voorkomen in samenstellingen, niet anders dan op
geneeskundig voorschrift zullen afgeleverd mogen worden ; dit is alleen mogelijk,
wanneer aan het sub 4 genoemde is voldaan.

6e. Het in den handel brengen van kwakzalversmiddelen is verboden en het ten
verkoop in voorraad hebben van kwakzalversmiddelen wordt als een overtreding
beschouwd.

je. Middelen, die kennelijk met het doel om abortus op te wekken, worden ver-
kocht. mogen niet anders dan op medisch voorschrift worden afgeleverd ; het ten
verkoop in voorraad hebben van dergelijke middelen door anderen dan hen, die
daartoe volgens de wet bevoegd zijn, wordt als een misdrijf gestraft.

Blijkens een bericht in de N.R.Ct. is door de Trustees der Rockefeller Foundation
te New York in hun zitting van 9 dezer besloten ëen bedrag van / 400.000 beschik-
baar te stellen voor de stichting van een nieuw Physiologisch Instituut aan de
t\'trechtsche Universiteit.

Dit belangrijk besluit vindt voor een goed deel zijn reden in de vooraanstaande
plaats, welke prof. dr. A. K. M. Noyons inneemt als physioloog en in zijn belang-
stelling in de vorming van meergevorderde jonge onderzoekers.

In het Alg. Ned. Landbouwblad van 29 Nov. 1928 komt een artikel voor van
l>r. A. A Ovkrbeek over ,,vrijwillige bestrijding van het mond- en klauwzeer".
De schrijver geert een kort overzicht van de mond- en klauwzeerepizootiën in ons
land sedert 1907 en de bestrijding er van, en zegt terecht dat het afmaaksysteem,
goed en tijdig toegepast, altijd het meest afdoende zal zijn. Met maatregelen van
isolatie zal het steeds zeer moeilijk zijn, verspreiding der ziekte te voorkomen.
Zoolang de wetenschap nog niet over betere bestrijdingsmiddelen beschikt, kan
men, echter als men de verbreiding niet geheel kan verhinderen, toch door doel-
treffende maatregelen trachten de schade door de ziekte veroorzaakt zoo lering
mogelijk te doen zijn

©verbeek de wettelijke maatregelen willen beperken tot goed uitvoerbare
bepalingen, en de eigenlijke bestrijding der ziekte op de boerderij overlaten aan de-
veehouder en zijn dierenarts : dus vrijwilligs bestrijding. Men zou moeten bevor-
deren dat elke veehoueler ele op markten aangekochte dieren laat behandelen met
serum voor hij ze op zijn bedrijf brengt ; verder dat hij, bij het vaststellen der ziekte
bij een van zijn dieren, onmidelellijk de overige met serum laat behandelen. Deze
maatregelen zouden zeer in de hand worde® gewerkt, als het scrum gratis kon wor-
den beschikbaar gesteld.

Als bijdrage in de onkosten van de bestrijding geeft Overbeek in overweging de
tarieven bij uit- en invoer van vlees en vee iets te verhoeigen De redactie van liet
Alg. Neel. Landbouwblad wil hiervan niets weten en vindt dat die tarieven al h< ug
genoeg zijn. (Integeneleel dringt genoemde redactie op verlaging aan, daar er 1 ij
de bestaande tarieven een overschot overblijft, dat in de schatkist vloeit, zonder
dat de landbouworganisaties daarover medezeggenschap hebben. (Waarom geen
hoorngeld, als bijdrage in de bestrijding? Vr.).

De .Minister van binnenl. zaken en landbouw heeft aan de Landbouworganisaties
een schrijven gericht en hun oordeel gevraagd over een mogelijke combinatie van
seruminstituut en mond- en lilauwzeeronderzoekingsinstituui. en over de plaats waar
die inrichting dan zou kunnen worelen gevestigd.

De Alg. Ned. /. uivelbond heeft geantwoord dat een combinatie van beide instituten
z.i. wenselijk is, daar zij, wat onderzoekingen en materiaal betreft, van elkaar kun-
nen profiteeren. Ook zou ,,de besmettingskans" die van dergelijke inrichtingen kan
uitgaan, tot de helft beperkt worden. (Als men van meening is dat van een mond-
en klauwzeerinstituut besmettingsgevaar kan uitgaan, dan is de kans dat het se-
rum-instituut besmet wordt zeker groot, en dan is het samenwonen van beide uit
den booze. Vr.).

Het Alg. Ned. Zuivelbond is verder van oordeel dat een vestiging op het platte-
land uit oeconomies oogpunt te verkiezen is ; echter zal in destadde besmettings
mogelijkheid geringer zijn

De Kon. Ned. Landbouw-Comité heeft (Alg. Ned. Landbouwblad No. 754) ge-
antwoord, dat het geen bezwaar zou hebben tegen samensmelting van de genoemde
instituten indien, door te nemen maatregelen, de zekerheid bestaat dat van besmet-
ting naar buiten, uit het mond- en klauwzeer-instituut, geen sprake is. Echter moet
het Comité zich tot zijn leedwezen onbevoegd verklaren om in deze zaak een oordeel
uit te spreken, en het beantwoorden van de gestelde vraag ligt z.i. minder op den
weg van een landbouworganisatie. Die beantwoording behoort te geschieden door
hen die door studie en ervaring op de hoogte zijn van de inrichting van wetenschap-
pelijke laboratoria en die dus weten aan welke eisen een instituut, waar voort-
durend besmetting aanwezig is, behoort te voldoen om besmetting naar buiten te
voorkomen (Zeer juist en dat zijn : de Directeur en inspecteurs van de Veeartsenij-
kundige Dienst, de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de Senaat der Veeart-
senijk. Faculteit te l\'trecht en de Directeur en bacteriologen van de Rijks-Serum-
inrichting Vr.). Vrijburg.

. . . .Rij de artt 1 to en in bespreekt de heer Vos (lib.) de tuberculosebestrij-
ding onder het vee. Volgens het stelsel der regeering moeten de dieren, die reageeren
gemerkt worden, Daardoor worden deze dieren natuurlijk minder in aanzien en het
is spr. bekend, dat men dergelijke dieren in België niet toelaat N\'aar sprekers oor-
deel heeft liet aanbrengen van het merk voor de tuberculosebestrijding overigens
geen waarde. Daarom vraagt spr of de minister wil overwegen 0111 voor de streken,
welke door het mesten der dieren schade ondervinden, een ander systeem aan te
wijzen.

De heer Ameni (r.k.) beschouwt het merk alleen als een aanwijzing dat men met
de gemerkte dieren voorzichtig moet zijn.

Tegen het merken van reactiedieren wordt slechts één argument aangevoerd en
dat is waardevermindering. Andere argumenten zijn er naar sprekers oordeel niet.

Bij deze bestrijding die een geheel vrijwillige is, behoeft het betere niet de vijand
te zijn van het goede. Spr. waardeert de prestaties van den gezondheidsdienst in Fries-
land. Daar is zonder geldel ij ken steun veel bereikt. In het Zuiden gaat men iets verder
en omdat men zich daarvoor offers wil getroosten, is de regeering bereid steun te
verleenen. Laat de tuberculosebestrijders met of zonder regeeringssteun, doch laat
men aanpakken.

De heer van Rappard (lib.) sluit zich in hoofdzaak aan bij Dr. Vos. Spr. vraagt
voorts of er raniplafanten zijn voor Dr. Berger, die zoo vaak in het buitenland
moet vertoeven en of de dienst niet moet worden uitgebreid.

De heer Braat (F.B.) meent dat de regi ering de tuberculine aan de landbouwers
gratis moet verschaffen. Als al het aangeduide vee zou moeten worden afgemaakt,
dan zou de regeering de landbouwers zeker moeten schadeloos stellen : en dan ver-
mindert de veestapel misschien met de helft of 2 3.

Kr is nog een andere ziekte die noggevaarlijker is, moet daarvoor ook ingespoten
worden? Intusschen licht spr toe dat de regeering het initiatief neemt om het vee
zoo gezond mogelijk te maken.

De Minister sluit zich aan bij de voortreffelijke weerlegging van Dr. Vos door den
heer Ament. Wilde men het vee certificaten geven dan zouden die van maand tot
maand vernieuwd moeten worden. Dr. Berger staat met de meeste kracht het
thans toegepaste systeem voor. Het aantal runderen dat op deze wijze is behandeld
beloopt 20.000. Voorloopig wordt de maatregel dus zeer op prijs gesteld. Wij moe-
ten den kooper ervoor bewaren, dat hij een kat in den zak koopt. Zoowel voor het
buitenland als voor het binnenland acht spr. den maatregel van belang.

De heer Ament (r.k.) is niet ervoor bevreesd, dat te veel reactiedieren zullen wor-
den gemerkt. Wel is spr. bang, dat er te veel gezondheidscertificaten worden uit-
gereikt, waarvan later blijkt, dat dit ten onrechte is geschied. Dat gevaar is veel
grooter.

De Minister antwoordt nog op de vraag van den heer van Rappard, dat over-
wogen wordt, aan Dr. Berger een assistent toe te voegen.

Bij de artt. 112 en 113 behandelt mej. Meyer (r.k.) de verplaatsing van de Rijks-
seruminrichting en spr. betoogt, dat deze inrichting te Rotterdam moet blijven ge-
vestigd. Daaraan zijn verschillende voordeelen verbonden.

Spr. hoopt dat de minister zich nog eens nauwkeurig zal doen voorlichten, voor-
dat hij te dezer zake beslissing neemt.

De heer Ebels (v.d.) wenscht over de verplaatsing der inrichting ook de land-
bouworganisatie te doen hooren. Ook de Kamer zelf behoort over deze quaestie een
woordje te kunnen meespreken.

De heer Wintermans (r.k.) acht de instelling van een mond- en klauwzeer-
onderzoekingsinstituut van zeer groot belang.

De Minister wil over de plaats van vestiging eerst afwachten het rapport van de
commissie-de Blieck, voordat beslist zal worden of het instituut in Rotterdam zal
bl jven of dat het in Utrecht zal komen Hoewel spr. dit rapport nog niet heeft ont-
vangen, meent spr. te weten dat het advies der commissie zal gaan in de richting
van Rotterdam, zoodat er zeer veel kans bestaat, dat de inrichting in Rotterdam
zal blijven.

Bij art. 114 merkt de heer van Rappard (lib.) op, dat er na het uitkomen van het
verslag der mond- en klauwzeercommissie nog niets is gedaan.

Spr. zou gaarne willen, dat ér een internationale conferentie inzake de bestrijding
van liet mond- en klauwzeer werd bijeengeroepen.

I V\' Minister zal de quaestie, of Nederland tot het bijeen roepen van zoodanige
c >ni rentie het initiatief moet nemen, gaarne overwegen.

(Het denkbeeld van den heer van Rappard is wel goed in zooverre, dat men zou
kunnen onderhandelen over een internationaal instituut voor mond- en klauwzeer-
onderzoek.

Het is toch eigenlijk onnoodig dat in verschillende europeese landen dure in-
richtingen komen, voor eenzelfde doel en onderzoekingen. Misschien zouden wij
ons bij Duitsland kunnen aansluiten ? Vr.)

Als men zoo\'n Kamerverslag leest, dan ziet men (wat men ook dagelijks kan op-
merken) hoe weinig, zelfs ontwikkelde, leeken van veeartsenijkundige vraagstukken
afweten en hoe onvoldoende zij zich veelal laten inlichten Een deskundig lid in de
Kamer zou van belang zijn. Vrijburg.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen aan
die op i Oct. nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 4150 (4614) eigenaars, waarvan in Groningen bij 306 (95)
eig.; Friesland bij 2209 (2204) eig.; Drenthe bij 44 (12) eig.; Overijsel bij 42 eig.;
Gelderland bij 72 eig.; Utrecht bij 354 (240) eig.; Noord-Holland bij 586 (1350) eig.;
Zuid-Holland bij 410 (689) eig.; Zeeland bij 47 (10) eig.; Noord-Brabant bij 80 (14)
eig.

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 13 gevallen bij 4 eig.
(98 bij 15 eig.), waarvan in Friesland (51 bij 5 eig.) ; Drenthe 13 bij 4 eig (42 bij
9 eig.) ; Zuid-Holland (5 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 109 gevallen bij 13 eig. (755 bij 44 eig.) waarvan in Gro-
ningen 2 bij 2 eig. (21 bij 3 eig.) ; Friesland 1 (158 bij 13 eig.) ; Drenthe 2 bij 2 eig.
(18 bij 4 eig.) ; Overijsel ) ; Utrecht (12 bij 1 eig.) ; Noord-Holland 10 bij 3 eig, (285
bij 19 eig.) ; Zuid-Holland 93 bij 4 eig. (60 bij 3 eig.) ; Zeeland (201 bij 1 eig.)

Anthrax : 32 gevallen bij 26 eig., waarvan in Friesland 6 (waarbij 1 varken) bij 3
eig.; Drenthe .3 (waarbij 1 varken) bij 3 eig.; Overijsel 4 bij 4 eig.; Gelderland 2 bij
2 eig.; Utrecht 3 (waarbij i varken) bij 2 eig : Noord-Holland 2 (waarbij 1 varken)
bij 2 eig.; Zuid-Holland 3 bij 3 eig.; Zeeland 1 ; Noord-Brabant 8 (waarbij 1 paard)
bij 6 eig.; Limburg i.

Geplaatst : l)r. W. Treffers te Buitenzorg (toegevoegd aan het Hoofd van den
Burg. Veearts. Dienst). \\V. K. Knaap te Poerwokerto. C. A. de Visser te Koepang.

Verlof naar Europa : Dr. G. A. van Lier (met ingang 7 April 1929) ; A. E. P. R.
Stuur (met ingang van 3 Febr.) ; D. Ivoiter (met ingang 3 Maart) ; Prof. Dr. F.
L. Huber (met ingang 1 Jan.).

Ontslagen, op verzoek, wegens lichamelijke ongeschiktheid : Dr. F. K Wawo
Koentoe.

Dr. O. Nieschulz werd op 1 Nov. 1928 eervol ontheven van zijn (tijdelijke)
betrekking als zoöloog-parasitoloog aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buiten-
zorg. Dr. B. J. Krijgsman werd aan dat Instituut benoemd als zoöloog.
Gevestigd te Wageningen C. van Ginkel.

Sommige gedeelten van Zuid-Afrika (vooral de Karroo, in de Kaapprovincie),
hebben zooveel te lijden van droogte, dat daar alleen met voordeel schapen
kunnen worden gehouden. Toch gaan in droge jaren vele schapen te gronde.
Proeven hebben nu uitgemaakt, dat het voordeelig is, in die streken de Turksche
vijg te verbouwen.

De vruchten en bladeren van die plant zijn geschikt voor schapevoer en zoo
saprijk, dat zij in staat zijn de dieren door de droge tijd heen te helpen.

Scone hoorde lawaai bij een met klimop begroeide muur, waar vele spreeuwen
hun nest hadden. Hij zag dat eenige ratten probeerden in het klimop te klimmen,
zij werden echter door de spreeuwen verjaagd. De volgende nacht waren de vogels
weer zeer onrustig en \'s morgens ontdekte men dat alle nesten om het huis en in
de omringende boomen (waaronder 40 spreeuwennesten) verstoord waren ; men
vond overal eierdoppen en ook de overblijfselen van eenige vogels. De ratten
waren in de nacht teruggekomen ; zij waren \'s morgens niet meer in de buurt, maar
later werden op eenigen afstand 300 stuks op één dag gedood. (Der Zoologische
Garten, 1928, 3/4 blz. 135). Vr.

Friesch Rundvee-stamboek. 1928. Aflg 73. Leeuwarden, N. Miedema & Co., 1928.
S . 16 8 256 blz.

A. P. le Coultre, Cysticerci in het vleesch van rund en varken, een hygiënische
studie naar aanleiding van een bijzonder onderzoek naar deze parasieten op het
eiland Bali. Proefschr. a. d. Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Schotanus &
Jens, 1928. 8°. 246 blz. mi 2 pl. (4 foto\'s).

E. J. Dommerhold, Veeteelt 2e dr. Zwolle, W. E. J. Tjeenk Willink, 1928. KI.
8°. 95 blz. m. 60 fig. f 0.90.

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs. Onder red. van A. Schutte-
vaêr en E. J. Lankwarden. Serie A, nr. 10.

L. Wever, Veevoeding voor landbouwwinterscholen. Zwolle, W. E. J. Tjeenk
Willink, 1928. KI. 8°. 124 blz. m. 30 fig. / 1.20.

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs. Onder red. van A. Schuttevaêk
en E J. Lankwarden. Serie B, nr. 10.

S. Larsson, Gödningsgradens Inverkan pa svinens foderförbrukning pr. kg.
tillvaxt. Stockholm, O. L. Svanbdcks Boktryckeri, 1928.

G. Bertolini et A. Cazella, Inspection des viandes. Hygiène générale. Turino,
Unione tipografico éditrice, 1928. Gr. 8^e. XX 453 p. av. 162 fig. dans le texte et
46 hors texte en couleurs. Lire 65.-

Paardenwei Stbl. 1918, nr. 419. Wet van den 18 Juni 1918 houdende bepalingen
betreffende de staatszorg voor de paardenfokkerij, zooals deze wet is gewijzigd bij
die van 29 Juni 1925 Stbl. no. 308 (tot invoering van het nieuwe wetboek van

L. Blaringhem, Principes et formules de l\'hérédité mendélienne. Paris, Gau-
thier—\'Villars et Cie., 1928. 8°. XIII 196 p fr. 40.—

Manuel d\' hippologie. Paris etc., Charles—Levautelle et Cie., 1928. 12⁰. 187 p.
av. fig.

A. Genkk, L\'élevage du gros bétail à Madagascar. Utilisation de ses produits.
Paris, G. Ficker, 1928. 8^:. 268 p. av. 4 grav. hors texte. Br. fr. 25.- -

R. Moussu, Elevage et maladies du chien. 2e éd. Paris, I.ibr. agricole de la
Maison Rustique, 1928. 8\' . 256 p. Br. fr. [4. -

E. Brumpt et Neveu Lemaire, Travaux pratiques de parasitologie. Paris,
Masson et Cie., 1928. Kl. 8 . 302 p. av. 202 fig. fr. 30.-

P. Dechambre, Zootechnie générale. 4e éd. Paris, Librairie des sciences agri-
coles, 1928. Kl. 8°. 600 p. fr. 33.

F. Friez, De la castration du cheval : ie. Dans la position debout ; 2e. sans
entravous ; 3e sans casseaux ; 4e. quelques minutes; 5e. sans complications. Nan-
cy etc, Berger—Levrault, 1928. 8 . 27 p.

Bel et Cordier, Précis des maladies infectieuses des animaux domestiques.
Paris, Le François, 1928. 8°. 348 p. fr. 20.—

F. Lloyd, The whipper or race-dog ; its breeding, rearing and training for races
and for exhibition. 3^ded. Rev. by B. S. Fitter, Philadelphia, Me. Kay, [1928].
8°. 97 p. w. ill. and diagr. 75 c.

A. de Hary -Saunders, Your cat; its care and treatment. Philadelphia, Mc.
Kay, [1928]. 24°. 92 p. w. ill.
Pocket handbooks.

R. Mannering, Canaries and cage birds ; for pleasure and profit. Philadelphia,
Mc. Kay, [1928]. 24⁰. 94 p. w. ill.
Pocket handbooks.

Annual report on the proceedings under the diseases of animals act for 1927.
London, H. M. Stationery Office, 1928. 8°. Sh. 2.—

The intradermal tuberculin test in cattle. Collected results of experience. London.
H. M. Stationery Office, 1928. 8°. Sh. 1.6.—

A. H. Trapman, Man\'s best, friend ; the story of the dog. New-York, Mac.aulay,
1928. 8°. 380 p. w. ill. and diagr. $ 5.—

Special cytology, the form and functions of the cell in health and disease. Ed. by
E. V. Cowdry. London, Oxford Press, 1928. Gr. 8". 2 vol. w. 643 ill. £ 4.16
[.4.] Reher\'s Deutsches Hengst-Buch. Die in Deutschland aufgestellten Voll-
Blutbeschäler. Ausg. 5. 1929. Mit ausführlichen Hengst-Statistiken. Berlin, A.
Rehcr, [1928]. Gr. 8°. IV 200 S. m. Abb. M. 10.—

W. Gloor, Die klinische Bedeutung der qualitativen Veränderungen der Leu-
kozyten. Leipzig, G. Thieme, 1929. Gr. 8°. 90 S. m. 29 Abb. im Text und 4 färb.
Taf\'. \' \' M. 12.—

Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden. Hrsg. von E. Abderhalden. Abt. 4,
Tl. 8, H. 9. Berlin u. s. w., Urban & Schwarzenberg, 1928. 4⁰.

Abt. 4. Angewandte ehem. und physik. Methoden. Tl. 8. Untersuchung der
Nah rungs- und Genussmittel. H. 9. E. Keiss, Die refraktometrische Untersuchung
der Milch. 53 S. m. 3 Abb. M. 4.—

\\Y. Kolbe, Das Oberländer Pferd unter bes. Berücksichtigung des Altbürschl.,
Norm,inner-, Clydesdalcr- und Clevelandstammes. Hannover, M. & H. Schaper,
1928. 8°. V 86 S. m. 1 eingedr. Kte, 4 Taf. u. 2 Tab. M. 5.50

Abhandlungen des Instituts f. Tierzucht und Molkereiwesen an der Universität
Leipzig. H. r5.—

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Tierzucht
in Tschechnitz. Erst, von W. Zorn. 4. Vom 1 April 1927—31 Mai 1928. Berlin,
P. Parey, 1928. 4⁰. 48 S. m. Abb. M. r.50

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Milchwirt-
schaft in Kiel. Erst, von\\Y Henneberg. Jg. 4. 1927. Berlin, P. Parey, 1928. 4⁰. 93
S. m. Abb. M. 3.—

F. Doflein, Lehrbuch der Protozoenkunde. Eine Darstellung der Naturge-
schichte der Protozoen mit bes. Berücksichtigung der parasitischen und patho-
genen Formen. Neubearb. von E. Reichenow. 5te Aufl. Tl. 2. Jena, G. Fischer,
1928. 4°. 427 S. m. 434 Abb. M. 22.—

Tl. 2. Spez. Naturgeschichte der Protozoen. Piasmodroma: 1, Mastigophora
(Flagellaten oder Geisseiinfusorien). 2. Rhizopoda.

Fütterungsfragen und F.influsz der Rübenabfälle auf Milchqualität. Hannover,
M. & H. Schaper, 1928. M. 0.90

Verhandlungen des V Internationalen Kongresses für Vererbungswissenschaft
Berlin 1927. Berlin, Gebr. Bornträger, 1928. Gr. 8°. 2 Bde m. 1647 S., 474 Textfig.
14 Taf. und 1 Titelbild. M. 100.—

Zeitschrift f. induktive Abstämmlings- und Vererbungslehre. Supplcmentbd
1 u. 2.

Lehmann, Taschenbuch der Ungeziefer-, Schädlings- und Tierseuchenbe
kämpfung. Für Desinfektoren u. s. w. Berlin, Deutscher Desinfektoren-Bund, 1927

G. Schmorl, Die pathologisch-histologischen Untersuchungsmethoden, i^te
Aufl. Leipzig, F. C. W. Vogel, 1928. Gr. 8°. X 495 S. M. 30.—

H. Suchanek, Oesophagoskopie bei Hunden und Katzen. Berlin u. s. w., Urban
& Schwarzenberg, 1928. Gr. 8°. XI 22 S. m. 10 [z. T. färb.] Abb. auf 3 Taf.

A. Besser, Mehr Milch ! Der Einfluss der Futtermittel auf die Milch und die
Milcherzeugung. Berlin, P. Parey, 1928. 8°. 82 S. M. 2.80

H. von Falck, Die Probeschuren der Merinokammwollschafe in Stuttgart,
Breslau und Dortmund 1925—1927. Berlin, Deutsche Landwirtschafts-Gesell-
schaft, 1928. Gr. 8°. 63 S. m. 2 Taf. und eingedr. Kurven. M. 5.25
Arbeiten der Deutschen Landwirtschafts-Ges. H. 362.

K. Kisskalt, Praktikum der Bakteriologie. 5te Aufl. M. e. Anhang : Vorschriften
über Versuchstierzucht. Von M. Meyer. Jena, G. Fischer, 1928. Gr. 8°. VIII
149 S. m. 59 Abb. im Text. M. 4.—

Ellenberger-Schütz\' Jahresbericht über die Leistungen auf dem Gebiete der Vete-
rinär-Medizin. Hrsg. von W. Ellenberger, K. Neumann-Klei\\-paul und O.
Zietzschmann. Jg. 47. (Berichtsjahr 1927). Hälfte 1, 2. Berlin, J. Springer, 1928.
4°. XI 667 u. VII 859 S. M. 98.—

G. Claus, Entwicklungsstudien am sächsischen veredelten Landschwein. Hanno-
ver, M. & H. Schaper, 1928. 8°. VI 98 S. m. Fig. M. 6.—
Abhandlungen des Instituts f. Tierzucht u. s. w. an der Universität Leipzig.
H 12.

Ergebnisse der Biologie. Hrsg. von K. von Frisch, R. Goldschmidt, W. Ruh-
land, H. Winterstein. Bd. 4. Berlin J. Springer, 1928. Gr. 8°. VI 717 S. m.
293 z. T. färb. Abb. M. 68.40

Methodik der wissenschaftlichen Biologie. Hrsg. von T. Peterfi. Berlin, J. Sprin-
ger, 1928. Gr. 8°. 2 Bde. Geb. M. 198.—
Bd. 1 Allgemeine Morphologie. XIV -f 1425 S. m. 493 Abb. u. 1 färb. Taf.
Bd. 2 Allgemeine Physiologie. X 1219 S. m. 358 Abb.

Oflizier-Ergämungsbesiimmungen des Reichsheeres. (Off. Erg. Best.). Tl. 3. Vete-
rinäroffiziere 1928. Berlin, E. S. Mittler & Sohn, 1928. M. 1.—■
K. H. Bauer, Mutationstheorie der Geschwulst-Entstehung. Uebergang von
Körperzellen in Geschwulstzellen durch Gen-Aenderung. Berlin, J. Springer,
1928. 8°. III 72 S. m. 4 Abb. Brosch. M. 3.90
K. Grossmann, Anwendung und Wirkung des Ektoparasiticums ,,Nissotax".
Inaug.-Diss. Giessen. 1928.

G. Banyai, Die Inzucht und die Anwendung des englischen Vollblutes im Me-
zöhegyeser Noniusgestiite. Inaug.-Diss. Budapest. 1928. du Buy.

	Rund\\	leesch	St
	Bevroren	Gekoeld	Bevroren.	Totaal
Argentinië...........	231.626 ton	457-397 t°ⁿ	79.444 ton	768.467 ton
1 \'ruguay............	102.052 ,,	34 94° ..	19.696 ,,	156.688 .,
Australië ..........	f>3-°3\'	—	39-916 ,,	102.947 ..
N. Zeeland ........	i9-5°° ••	—	126.500	146.000
Z.-Afrika ..........	\'5-i⁸4 ..	—	—	15-184 ,,
Canada .............	i-57° ..		—	i-57° ••
Brazilië ............	1-095 ..	^I-^I77 ..	400 ,,	2.272
Andere landen ......	6.300 ,,	—;		6.300 ,,
	440-35^ ton	493-5M ton	265.956 ton	1.199.428 ton

	Aant.
Leeftijd	onder- 2 br. t.	4 br. t.	6 br. t.	8 br. t.
zochte aantal procent dieren	aantal procent	aantal procent	aantal procent

niet-A, niet A niet-B, niet B	= aabb	{ O-groep.
A niet-B A niet-B, A niet-A niet-B niet-B	= AAbb = Aabb	j A-groep.
niet-A - niet A BB, niet A niet-A niet-B	= aaBB = aaBb.	{ B-groep.

O-groep	Moeder A-groep	B-groep
Vader kan niet behooren tot
O-groep — B-groep		O-groep — B -groep
O-groep — A-groep	O-groep, — A-groep
O-groep — AB-groep	O-groep, — A-groep	O-groep, — B-groep

Diersoort	Prionojor.		Oude	instrumentarium.
1 Vaars	Achterbeen ....	1	ribwand . .
		i²	voorbeenen .
3 Vaarzen	Kop .........		i	ribwand j
		(2	2	Kruis op kruis.

1 Schot	.. ..........	2	2	\\
1 Koe	; ............	i		)



èêÊê A-V .»V - v v
Afb. V. Neusafdruk van een koe.	Afb. VI. Neusafdruk van een koe.

	3 Nov.	4	Nov.	5 Nov.	7 Nov.	10	Nov.
Koe i	9 gram	4	gram	4 gram	2\\ gram	4	gram
2	q	->	L	3 „	3 ..	3-J
0 • »	7	4		4	3*	4
•• 4	10	5		3	4 i „	5
.» 5	7	4		2 J.	3 ..	3
6	9 >■	4		7 >■	2	5
■ • 7	9 ..	5		3 >j	2	4Î
., 8		4:		3\'	2	4	<>
Samen	71 gram	34	gram	30t gram	22\\ gram	33	gram

	Aant.
Leeftijd	onder-	2 br. t.	3 br. t.	6 br. t.	8 br. t.
zochte	aantal procent	aantal procent	aantal procent	aantal procent
	dieren
18 mnd.	i
21	2
24 ..	110	37	33-6
27	16	5	31.2	i	6.2
3° ..	2			2	100
33 ..	4			3	75
36	68			36	520	\'4	20.6
39 .. 45	9 i			4	44-4	3 i	33-3 100
48	29					13	44.8	12	41 4
51 ..	10					¹	10	5	5°

3° ..	2	2	100
33 ..	12	8	66.7	2	16.7
36 ..	4\'	16	39	14	34-1
39	18 i	2	11.1	12	66.7
42	10			8	80	I	10
45 ..	5			r	20	4	80
48 ..	41			6	14.6	25	61
51 ..	18					17	94 4

Diersoort		Prionofor.	Kettingzaag.
3 Vaarzen		Achterbeen.	1X1 voorbeen
3 Vaarzen i Schot 3 Koeien	\\ \\	Kop, hals en voorbeen.	7 X \'t kruis
i Koe		Kop, voorbeen, achterbeen, schistosoma reflexum.
] Vaars		Kop, hals en voorbeen, 6 ribben. Doode vrucht.	i X \'t kruis
i Paard		2 achterbeenen in de sprong. Bauchquerlage.

	P₂O₅	CaO
Gezond kuiken.....	25-4 %	34-2 %
Rach. kuiken A......	..... 22.2 %	24-7 %
Rach. kuiken B ...	19-4 %	29 %
Rach kuiken C.....	. . . . I8.₅%	19.6 %
Rach. kuiken I).....	..... 18.3 %	7-3 %
Vigantol kuiken ....	..... 2Ó.I %	34-9 %

Provinciën.	Mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en varkens	De kwade droes en huid- worm bij eenhoevige dieren	Schurft bij éénhoevige dieren en de schapen	Het rotkreupel der	O a 0 cn	Het miltvuur bij alle vee
Groningen .....	686	4(4)	885 (68)	202	(37)	8 (7)
Friesland.......	791		i 396 (74)	45°	(39)	47 (30)
			P i (i)
Drenthe........	3 639	3 (3)	639 (89)	49	(16)	8 (7)
			p. 2 (2)
Overijssel......	10 401	13 (7)	79 (17)	12	(7)	17 (16)
Gelderland.....	16 105	—	82 (14)	23	(5)	54 (49)
			p. i (i)
Utrecht .......	3 538	2(2)	75 (11)	78	(5)	21 (21)
Noord-Holland. .	¹ 774	—	77 (10)	I 326	(70)	19 (19)
			p. 1 (i)
Zuid-Holland . .	5 991	4W	280 (25)	650	(24)	62 (43)
Zeeland .......	3 7° 4	—				7 (3)
Noord-Brabant .	10 290		7 (7)	5	(5)	5° (47)
Limburg.......	5 «37		i (0			\'4 (13)
Het Rijk.......	62 756	26 (18)	3526(321)	2 795 (208)	307 (255)

Tijd van monsterneming.	Glucose en Lactose.	Lactose.	Glucose.
Vóór insufflatie ..................	80.—	00.0	80.—
15 min. later ....................	111.6	1383	97-77
30 min. later ....................	ii6.5	39-3	77-5
60 min. later ....................	144.6	5036	94-34
90 min. later ....................	140.—	60.7	793
310 min. later ..................	140.—	47-5	92-5
17 uur en 50 min.	93-2	00.0	93-2
26 uur en 50 min...............	63-5	00.0	63-5
42 uur later ....................	51-3	00.0	51-3

Hoyberg	Gerber	Hoyberg	Gerber	Hoyberg	Gerber
305	3.00	315	315	3°5	3.10
305	3.00	3-15	315	3 05	3.10
305	305	3.20	3.20	3.10	3 15
310	305	3.20	3.20	3.10	3.10
305	305	3-25	3.20	3.10	3.10
305	305	3.20	315	305	3.10
3 °5	3°5	3.20	3.20	3.10	315
3 °5	3 °5

	diameter- deeltje.	74 %	6 %	4è %	3 %	Iè %
virus........................	?	_	_	_	4-
blauw lakmoes ..............	1.8 m./».	-1-		-1-	-f
haemoglobine 1 % ............	3-6 ..	—	—	—	-L-
collargol ....................	20 ,,	—	—	—
colloidaal zwavelars enicum ....	100 ,,	—	—	—	—	—

3	i. I 4 3
7	43 7
15	7\' 4
54	43-2
16	19
i	11.i

33	26,4
37	44
3	33-3
4	33 3
24	26.9
5	9.1

²	2-4
i	8-3
39	43 ⁸
33	60

Hoyberg	Gerber	Hoyberg	Gerber	Hoyberg	Gerber
3 °5	3°5	2 90	2.90	3-8o	385
3 05	3°5	2.90	2.90	3.80	3-85
3 05	3 05	2.90	2.85	3.80	3-90
3 05	3.10	2.90	2.85	3.80	3-85
3.10	3.10	2.90	2.85	3-75	385
3.10	3 °5	2.90	2.85	3-75	3 90
3 05	305	2.85	2.90	3.80	3-85
3 05
370	3-(>5	3-25	325	3-65	3-75
3-7°	3-7°	3-3°	3-25	3-7°	3-7°
3-75	3-7°	3-3°	3 3°	3-7°	3-65
3-75	3-65	3 3°	3-3°	3-7°	3-7°
3-65	3O5	3-25	3-3°	3-7°	3-7°
370	3-65	3-25	3-3°	3-65	3-75
		3 3°	3 3°	3-7°	3-65
4.90	4.90	²-75	2-75	4-3°	4-35
4.90	4.85	2-75	2.80	4-3°	4-35
4-85	4.90	2-75	2-75	4-3°	4-3°
4.90	4-8.5	2-75	2.80	4-35	4-35
4-95	485	2-75	2.80	4 35	4-3°
4.90	4-85	2.70	2.80	4.40	4 35
4.90	4.90	2.70	2.80	4-3°	4-35

Naam Lymphklier.	Ligging :	Aanvoer van:	Afvoer naar :
Mandibularis = submaxillaris.	Keelgang, vóór mandibulare speekselklier, aan kaakhoek.	Omgeving, on- derlip, kin, boven- lip, masseterstreek, rostrum, voorste gedeelte neussl. vl., mondholte, tong, tonsillen, pharynx, epiglottis; (la- rynx ?)	Lgl. cervicalis cra- nialis; lgl. retro- pharyngea latera- lis ; 2 maal lgl. cerv. superficialis
I\'arotidea.	Oorbasis, achter- onder onderkaaks- rand, vóór lgl. re- tropharyngea late- ralis, ter hoogte van de V transversa faciei.	Omgeving, bo- venlip, rostrum, mondhoek, voorste gedeelte neussl. vl. oogleden, neusrug, voorhoofd, voorste gedeelte uitwendig oor.	Lgl. retropharyn- gea lateralis.
Retropharyn- geal) lateralis- (es) (I—3).	Oorbasis, achter lgl. parotidea (de meest ventrale er- van in venendrie- hock op mandibu- laire speekselklier).	Omgeving, uitwen- dig oor, achter- hoofd, huidstreek schoudergewricht, tong, tonsillen, een- maal rostrum, lgl. mandibularis, lgl. parotidea, lgl. cer- vic. cran.	Lgl. cervicalis su- perficialis
Ketropharyngea medialis.	Tusschen pha- rynx en buigspieren kop.	Conchae, neussl. vl, tong, tonsillen, larynx, pharynx, eenmaal lgl. cervi- calis superf.	D. trachealis dex- ter en d. trachealis sinister.
Cervicalis crani- alis.	Aan splitsing V. jugularis in venae maxillares, achter lgl. mandibularis.	Onderlip, kin, omgeving, lgl. man- dibularis ; eenmaal de oppervlakkige banen voorste lid- maat beneden elle- boogsgewricht.	Lgl. retropharyn- gea lateralis; eenige malen lgl. cervic. superf., eenmaal richting borstin- gang.

Naam Lymphklier.	Ligging:	Aanvoer van :	Afvoer naar:
Cervicalis super- ficialis.	Vóór- boven boeggewricht in vet, caudo-dorsaal van lgl. retroph. lat. ; dorsaal van M sternocleidomastoi- deus.	Achterhoofd, nek, dorsale hals en schouder, lgl. re- troph. lat., lglae., cervic. med superf. tweemaal lgl. man- dib. soms lgl. cer- vicales cranialis.	Direct en via kleine lgl. onder M brachiocephalicus en lglae. cerv. prof. med. naar groote lymphstammen en bloedvaten ; een- maal lgl. retroph. med., eenmaal d. trach. bij lgl. re- troph. med.
Cervicales mediae superficiales (2-3)-	Achter lgl. cerv. cran. vrijwel in ver- lengde lijn lgl. man- dib. naar lgl. cerv. cran. ; zeer opp. vóór schouderge- wricht in vet.	Oppervlakkige banen voorste lid- maat incl. de ge- wrichten beneden elleboogsgewricht.	Lgl. cervic. su- perf, lgl ae cervic. prof. mediae.
Cervicales pro- fundae mediae,	Middelste derde gedeelte van den hals in of nabij ju- gulairgroeve (onder schouderspieren).	Larynx, trachea, oesophagus, lglae. tracheales, lglae. cervic. med. super- fic. ; lglae. cerv. superf.	Eén der lgl. cerv. prof. caudales of direct in lymph- stam.
Tracheales.	Jugulairgroeve langs trachea.	Trachea ; larynx; oesophagus.	Lgl. cerv. prof. med.
Cervicales pro- fundae cauda- les.	Vóór borstingang aan onderste ge- deelte eerste rib tusschen deze eu trachea.	Lgl. cerv. prof. mediae, huid schou- der, spieren om schoudergewricht ; ventrale zijdeling- sche borstwand, huid eerste mam- mairklier ; larynx c.a. ; diepe banen (deze naar i groote lgl. der groep) ge- heele voorste lid- maat incl. gewrich- ten.	Direct of via an- dere lgl.ae dezer groep of via lgl.ae meer dorsaal vóór borstingang naar bloed- of lymph- baan.

Naam Lymphklier :	Ligging :	Aanvoer van :	Afvoer naar:
Renalis.	In één groep met lgl. lumbales dor- saal van groote va- ten ; in hilus nie- ren.	(Nier?) pleura diafragmaticae ; (huid nierstreek?) lgl. lumbales ; een- maal lgl. inguin. prof.	Lendencysteine.
Lumbales aorti- cae.	In één groep met lgl. renalis, dors. van aorta, vooral links.	Huid lenden- streek ; (peritonae- um parietale dors?)	Bekkenlymph- stam.
Gastroduodena- les (?)	Nabij kleine curv. maag, in nabijheid V porta, aan on- derste gedeelte pan- creas.	Pylorus-gedeelte maag, duodenum, viscerale zijde v/d lobus accessorius sin. v. d. lever sub- peritoneaal.	Truncus intesti- nalis.
Mesentericae (talrijk).	Tusschen bladen mesenterium ; van dikken darm tus- schen <le windingen, pas bij losmaken te zien.	Darmen.	Truncus intesti- nalis.
Subiliaca externa	In subcutane vet halverwege kniege- wricht en tuber coxae.	Huid v. zijdeling- schen buikwand en van kruis- en knie- streek.	Lgl. iliacae late- rales ; lgl. inguin. prof.
Poplitaea super- ficialis. (con- stant bij jonge dieren) door Martin lgl. su- pracalcanea ge- noemd.	Handbreed bo- ven calcaneus in subcutane vet.	Oppervlakkige banen achterste lid- maat (incl. de ge- wrichten tot en met tarsaalgewricht.	Lgl. poplitaea prof. (indien aan- wezig). lgl. ischia- dica (indien aan- wezig) ; eenige ma- len lgl. inguin. prof;, eenmaal Lgl. ilia- cae med.
Ischiadica (incon- stant ; van 6 maal 4 maal bi- lat., i maal uni- lateraal) .	Caudo-dorsaal van heupgewricht, vóór caudale einde lig. sacro-spin. et tub. onder biceps femoris.	Achterste gedeel- te peniswortel, staartspieren, huid kruisstreek ; staart. Lgl. poplitaea su- perf. ev. lgl. popi. prof.	Lgl.ae. sacrales hy- pogastricae (door foramen obtura- tum).

Naam Lymphklier.	* Ligging :	Aanvoer van :	Afvoer naar :
Poplitaea profun- da (inconstant, van 6 maal i maal bilat. en 2 maal unilate- raal.)	In knieholte op M gastrocn. als bij rund, zeer klein.	Lgl. poplitaea su- perficialis ; omge- ving.	Lgl. ischiadica; soms lgl. inguin. prof.
lnguinalis super- ficialis.	Liesstrcek, sub- cutaan in nabijheid can. femoralis, bij mnl. dier dorsaal van penis.	Oppervlakkige banen achterste lid- maat (incl. gewrich- ten) beneden knie- gewricht, scrotum, penis, vulva, peri- naeum, huid staart en caudale heup- streek, streek ach- terste mammair- klieren.	Lgl. inguinalis profunda.
Inguinalis pro- funda (soms 2).	In bekkenholtc op V iliaca externa.	Diepe banen ach- terste lidmaat (incl. gewrichten, cau- dale gedeelte peri- tonaeum parietale, lgl. subiliaca ext., huid lendenstreek, lgl. inguin. superf., soms lgl. poplit su- perf. et prof, soms lgl. sacr. hypogas- tricae.	Bekkenlymph- stam. i maal lgl. iliaca med., 1 maal lgl. renalis.
Iliacae laterales.	Nabij tuber cox- ae, aan V. circum- flexa ilium prof, gedeelt. subperiton.	Huid ; omgeving, lgl. subiliaca ext.	Bekkenlymph- stam, event. lgl. iliacae med.
Sacrales hypoga- stricae (2—3 el- ke zijde.)	Caudaal tusschen venae iliacae int.	Huid tuber sa- crale, (huid en spie- ren staart?), blaas, blaashals, bekken- gedeelte penis, (rec- tum?) lgl. poplit. als geen lgl. ischia- dica aanwezig.	Bekkenlvmph- stam. Eenmaal lgl. iliacae med. ; een- maal lgl. inguin. prof.

> berekenen	Normale	Normale	Normale	Normale	Alle normale	Zie ke
	varkens.	runderen	runderen	paarden.	dieren	dier en.
aantallen			voorhand.	achterhand.			samen.
	2	5	25	25	50	125	8o
i percentages.
Aan-		Aan-		Aan-		Aan-		Aan-		Aan-
	tal.	%	tal.	%	tal.	0/ /o	tal.	/O	tal.	/o	tal.	%
Direct
na slachting	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	7	7.87
i X 24 uur	i	4	0	0	0	0	0	0	i	0.8	10	11.24
2 X 24 ,,	3	12	i	4	i	4	2	4	7	5-6	13	14.60
3 x 24 ,,	3	12	i	4	3	6	3	6	10	8	16	17.97
4 X 24 ■■	4	16	2	8	3	6	3	6	12	9.6	17	19.10
5 X 24 ,,	4	16	2	8	3	6	3	6	12	9.6	17	19.10
taal aantal en
j pos. proeven	4	16	2	8	3	6	3	6	12	9.6	17	19.10

	L. :	4 gr.	haar en 3 gr. vui
	R. :	8 ..	.. 6 ,.
18 ,	L :	4	2 ,,
	R :	5	,. 8 ,,
20	L. :	7	., 3
	R. :	10 ,,	,, 8 ,,
2 1	L. :	6 .,	,, 4 ..
	R. :	8 ,,	,, 4
22	L. :	7	., 3 ..
	R. :	9	,, 6 ,,

2	Maart L. :	35 gr-	haar en 23
	R. :	3² ■>	„ ,, 22
3	„ L. :	24 ,,	„ ,, 12\'
	R. :	¹1 ..	„ „ 8
5	„ L. :	42 ..	„ 5
	R. :	33 ..	.. .. 5
6	„ L. :	\'5 ..	.. .. 5
	R. :	19	,. „ 6
7	L. :	10 ,,	„ „ 6
	R. :	9 ..	„ „ 6
8	„ L. :	9 ..	„ „ 6
	R. :	9 ,,	,, „ 5
9	„ L. :	7 ..	.. „ 7
	R. :	9 ,,	„ 7
In totaal	^264 ,,	„ „ 123

	droge stof	eiwit	vet	suiker	zouten
in 1000 gram-
men :	187—236,8	62.9—98.7	66.7—93.5	29.8—53	9.2—11.7
! L. koemelk	5°°g- 58.5	17-5	15	22.5	3 5
0.1 L. room	100 g. 27	2.8	20	3-6	0.6
6 kipeieren	400 g. 104	5°	48	—	4
i L. 1000 gr. :	189.5	7° 3	83	26.1	8.1

	Jan.	Febr.	Maart	April	Mei	Juni	H-)	Aug.	Sept.	Oct.	Nov. \|	Dec.	Totaal.
*) \'925	24	19	22	20	12	14	6	9	12	6	10	5	159
») 1926	20	24	19	29	21	8	!7	I r	9		29	22	224
1927	\'3	21	11	7	7	11	9	I	12	11	M	8	^I25

niet droog-	droogkazig	niet droogkazig
kazig of ver-	of verkalkt	of verkalkt.
kalkt.	betroffen	betroffen
betroffen	voet(en)	voet (en) steri-
voet(en) ste-	vrijbank.	liseeren.
riliseeren, an-
dere voeten
vrijbank.
beentuberculose
betroffen voet^en)
steriliseeren, an-
dere voeten vrij-
bank.

	Percentage der monsters
	met minder dan	tusschen 10000	boven 20000
	10.000 per cc.	en 20000 per cc.	per cc
Puritas Inrichting No. 2 Inrichting No. 3	93.7 56.5 26%	6-3% 34-8% 46%	0 8-7% 28%

Lichaams- Borst- lengte diepte	Borst- breedte	Skaladeelen haemo- globine	Gr. Hb. in 100 Gr. Blut	Erythroc. per cc.	S.G. v.h. serum	Skaladeelen refrakt.	Eiwit v. h. serum in %
Zomer Zwitserland 158.1 68.7	39-4	74	IO. 36	5.771.000	1-0313	60.46	8.40
Winter Zwitserland		55-5	7-77	5.715.000	1.0287	57-12	7.66
Zomer Holland 159.0 68.9	39-6	53-7	7-55	6.058.300	1-03105	60.45	8.38
Winter Holland		51-6	7-15	5.750.760	1-03015	58.73	7.90

Bijzonderheden over het be- handelde dier :	Microscopisch onderzoek en de klinische verschijnselen :	Wijze van be- handeling. Con- centratie, aan- tal keeren be- handeld :	Lokale ver- schijnselen :	Contróle\'s :	Eindoordeel Melkgift enz. :
Zwartbonte vaars, versch melkend.	Streptococcen Galaktophori- tis.	i x i : 1000	Verergering van het pro- ces ; uitbrei- ding : Bloedmelkm.	Na 9 dagen Streptococcen.	Tot op >/s ^ver" minderd ; se- cretum afwij- kend in kleur en consistentie.
5-jarige melk- koe zwartbont.	Streptococcen Mastitis.	i x i : 1000	Sterk ver- hoogd.	--	Droog.
5-jarige melk- koe, zwartbont zelfde dier als No. 2.	Streptococcen Mastitis.	i x 0.5 : rooo	Bloedmelken.	Na circa een maand Strepto coccen.	Melkgift sterk verminderd.
Vaars versch melkend zwartbont.	Streptococcen Gaelaktophori- tis.	i x 0.5 : 1000	Zwelling ver- vermeerderd.	2 Contróle\'s Geen Strepto- coccen.	Droog.

No.	Bijzonderheden over het be- handelde dier:	Microscopisch onderzoek en klinische verschijnselen :	Wijze van be- handeling. Con- centratie, aan- tal keeren be- behandeld :	Lokale ver- schijnselen :	Contröle\'s :	Eindoorde Melkgift er
5	7-jarige rood- bonte melkkoe.	Streptococcen Mastitis.	i x i : 1000	Bloedmelken zwelling ver- meerderd.	Geslacht.
6	Zwartbonte koe 3e kalf.	Streptococcen Mastitis.	2 x 0,25 : 1000	Zoo goed als afwezig.	Na 1 rnaand nog Strepto- coccen.	Overgang n chronische vorm.
7	Vaars zwart- bont. Hoogdra- gend.	Streptococcen Galaktophori- tis.	2 x 0.25 : 1000	Zwelling ver- meerderd.	--	Droog.
8	5-jarige zwart- bonte melkkoe.	Streptococcen Mastitis met algemeene ver- schijnselen.	i x 0.5 : 1000	Algemeene ver- schijnselen ver- dwenen ; zwel- ling vermeer- derd.	3 x Strepto- coccen.	Sterk verir derde melkf
9	Zelfde koe als No. 8.	id.	i x 0.25 : 1000	Algemeene ver- schijnselen ver- dwenen, Zwel- ling vermeer- derd.	3 x Strepto- coccen.	Sterk vcrii derde mclkj

No.	Behandeld dier :	Microscopisch Onderzoek Klinische versch:	Wijze van behandeling :	Lokale verschijnselen :	Contróle\'s :	Eind- conclusie
i	4-jarig zvv. bont drooggezet vo- rige lactatie.	Streptococcen melk-afwijkend.	i keer io : iooo	Niet verergerd.	2 x	Sterke verr dering in m gift. Geen St tococcen.
2	Vaars hoogdragend.	Streptococcen vrij sterke klini sehe verschijn- selen 3 kwar- tieren.	i keer io : iooo	Dezelfde.	3 x	Verminderde melkgift, 11 het uiterlijk maal. Streptococci
3	Vaars versch melkend.	Streptococcen Galaktophoritis 2 kwartieren.	i keer io : iooo	Iets verhoogd.	2 x	Melkgift vermindert Streptococce
4	7-jarige zw. bonte melkkoe.	Streptococcen- Mastitis.	2 keer io : iooo	In liooge mate aanwezig.	Wegens algemee ne verschijnselen geslacht.
5	5-jarige zw. bonte melkkoe\'	Streptococcen- Mastitis.	2 keer io : iooo	Geringe bloed- bij menging.	3 x Streptococcen.	Droog.
6	Zelfde dier.	Streptococcen- Mastitis.	2 keer io : iooo	Sterk verhoog- de lokale ver- schijnselen.	3 controles Streptococcen.	Zeer sterk minderde m gift. Streptococcen
7	5-jarige zw. bonte koe.	Streptococcen Galaktophoritis.	3 spoelingen van io : iooo	Niet verhoogd.	Na 3 dagen Streptococcen verdwenen. Na 14 dagen weer aanwezig.	Melkgift in ringe mate minderd. Streptococci
8	5-jarige zw. bonte koe.	Streptococcen- Mastitis.	i keer io : iooo	Niet verhoogd.	2 Contróle\'s po- sitief op Strep- toccen.	Hoeveelhei vermindere melk naar uiterlijk rio maal, beva Streptococce

Behandeld dier:	Microscopisch onderzoek klinische versch.:	Wijze van behandeling;	Lokale verschijnselen:	Controles :	Eind- conclusie :
Vaars versch melkend.	Streptococcen- Mastitis.	2 keer 10 : 1000	Geringe bloed- bij menging.	Droog.
O-jarige Rood- bonte melkkoe.	Streptococcen- Mastitis bij hernieuwde lactatie opge- komen.	i keer 10 : 1000	Verergerd ; ver- hard kwartier.	Droog.	na 10 dagen.
Zwartbonte melkkoe 2 de kalf.	Streptococcen Galaktophoritis.	2 keer 10 : 1000	Dezelfde.	3 x laatste contro- le op 16 Janu- ari 1928.	Melkgift ruim 2 Liter, Sreplo- coccen, melk uiterlijk nor- maal.
Zwartbonte vaars.	Streptococcen- Mastitis.	2 keer 10 : 1000	Sterk verhoogd.	Geslacht.
5-jarige koe zwartbont.	Galaktophoritis twee kwartieren.	i keer To : 1000	Niet verhoogd.	2 x	Geen Streptoco- coccen op 16 Januari 1928. Sterke vermin- dering in melk- gift.
S-jarige zw. bonte melkkoe.	Oude Strepto- coccen Mastitis; bij vernieuwde lactatie opge- komen.	3 keer 10 : 1000	Iets verhoogd ; Algemeene verschijnselen.	I x	Sterke vermin- dering in melk- gift.
Zwartbonte vaars versch melkend.	Ga laktophoritis.	3 keer 10 : 1000	Niet verhoogd.	3 x	Melkgift in ver- gelijking met normale kwar- tieren niet ver- minderd. Geen Strepto- coccen.
Zwartbonte vaars versch melkend.	Galaktophoritis.	2 keer 10 : 1000	Iets verhoogd Bloed- bij menging.	Controle nog niet afgesloten op 12 Decem- ber 1927.	Melkgift ver- minderd. Streptococcen.

No.	Aandoening :	Wijze van behandeling :	Lokale verschijnselen:	Controle :	Eindresul- taten :
2 a	Thelitis Galaktophoritis.	Geregeld uit- melken.	verminderd.	2 x	Melkgift vermin- derd. Blijft Streptococcen bevatten. Melk op het oog nor- maal.
2 b	Mastitis.	Geregeld uitmelken.	verminderd.	2 x	Melkgift vermin- derd. Blijft Streptococcen bevatten Secre- tum is afwijkend in kleur en con- sistentie.
3	Galaktophoritis.	Geregeld uitmelken.	verminderd.	I x	Normale melk ; minder. Geen Streptococcen.
13	Galaktophoritis.	Geregeld uitmelken.	verminderd.	2 x	Minder melk met Strepto- coccen.

GROEP	Bacillus Suisepticus	Bacillus Suipestifer	Bact. coli commune	Staphylo- coccen	Strepto- coccen	Bac. pyocy- aneus	Bac. rhusio- pathiae suis
in rein- culture I	*) gecombi- neerd met bac. sui- pestifer	*) gecombi-1 neerd met \' bact. coli I commune	gecombi- neer met andere microöre.	Totaal	in rein- culture /	totaal \\	in rein- culture I	"3 <S O	in rein- j culture 1	"3 0	in rein- j culture 1	totaal \\	in rein- \\ culture /	totaal \\	in rein- 1 culture F	"3 « 0
Catarrhale bronchopneu- monie zonder necrose (groep i A) 23 gevallen.	i	2	3	3	9	i	6	0	12	i	6	0	0	0	3	0	2
Catarrhale bronchopneu- monie met necrose (groep I R) 11 gevallen	i	3	2	3	9	0	5	0	5	0	3	0	3	0	1	0	0
Catarrliaal-fibrineuze broncliopneumonie zonder necrose (groep II A) z gevallen	2	O	0	0	2	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
Catarrliaal-fibrineuze bronchopneumonie met necrose (groep II B) 3 gevallen	0	i	0	i	2	0	2	0	1	0	0	0	1	0	1	0	0
Catarrhaal-purulente bronchopneumonie zonder necrose (groep III A) 16 gevallen	3	2	2	2	9	i	4	2	7	0	0	0	2	0	0	0	1
Catarrhaal-purulente bronchopneumonie met necrose (groep III B) i geval	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	1	0	9	0	0	0	0
Pneumonieïn met gemeng- de beelden (groep IV) 4 gevallen	0	3	i	0	4	0	3	0	1	0	1	0	0	0	0	0	0
Alle groepen samen	7	ii	8	9	35	2	21	2	26	i	11	0	6	0	5	0	3

Tijdschrift voor Diergeneeskunde . . .		/ 8500
		785	—
Reis- en Verblijfkosten II.li.....	/ 1164.28 \')
Verdere onkosten H.B........	- 242.45	1406	73
Zaalhuur vergaderingen.......	112.50
Verdere onkosten vergaderingen . . .	22.65
		135	\'5
Honorarium Secretaris.......		500	—
Contributie en Vertegenwoordiging . .		120	92
Commissiën............		24	5°
Druk- en typewerk.........		347	57
I ncasseeringskosten.........		43	21
Storting ondersteuningsfonds.....		655	—
Aflossing aandeelen Absyrtus.....		¹75	05
Koersverlies op effecten.......		5¹	83
Saldo Twentsche Bank.......	/ 496.20
Nutsspaarbank . . .	- 1572.09
	- 12905.—	- 14973	29
		/ 27718 26

ONTVANGSTEN	UITGAVEN
Aan Contributies :		Aan :
6 leden a / 20.—....../ 12320.—		Tijdschrift voor diergeneeskunde . .	/ 9000	—
buitenleden a / 15.— - 735- —		Jaarboekje.......................	650	—
juitengew. leden a / 10.— - 20.—		Reis- en verblijfkosten H.B. ƒ 1000.—	—	—
halfj. leden a / 10.—.. - 40.—	/ I3"5 —	Verdere onkosten H.B.. .. - 350.—	- 1350	—
in verkochte formulieren.........	50 —
m verkochte catalogi ...........	100 —	Zaalhuur voor vergaderingen / 150.—		—
kweeken rente.................	650 —	Verdere onkosten voor ver-
innen achterstallige schulden van		gaderingen................- 75.—	225	—
Absyrtus.......................	Memor ie	Contributiën en vertegenwoordiging. .	150	—
		Commissiën .....................	- 150	—
		Druk- en tvpewerk ...............	200	—
		Incassokosten.....................	70	—
		Catalogus........................	700	—
		Storting Ondersteuningsfonds ......	- 671	—
		Aflossing aandeelen Absvrtus ......	Memor	ie
		Onvoorziene Uitgaven ............	249	—
	/ I39I5 —		/ 13915	—