Anaestesie en narcose 59, 184, 272, 273, 349, 350, 358, 359, 424, 428, 434, 460,

Artikels .... 1, 15, 37, 43, 67, 80. 90, 129, 145. 147. 149, 201, 215, 282, 292,
301, 363, 379, 397. 44⁶. 4^f\'°. 4⁶5. 497. 5°3> 51°. 557. 57*. 5⁸\'. 5«7.
625, 662, 680, 689, 725, 732, 783, 787, 813, 831, 842, 870, 875, 933, 934.

Bacteriologisch Vleeschonderzoek gedurende 1923 1928 aan de gemeente-
slachtplaats te Utrecht (de Graaf)............................ 301, 385

Bibliographie .... 107, 260, 414, 529, 644, 753, 858, 1012, 1066, 1166, 1255, 1378
Bisamrat .................................................... 79, 509

Bladvullingen 46, 53, 79, 122, 128, 192, 280, 291, 413, 464, 509, 631, 660, 731,

841, 845, 847, 857, 876, 1065. 1169, 1228, 1245, 1249, 1337
Bljeck, Prol. l)r. L. de, De ontwikkeling en het tegenwoordig standpunt van

het wetenschappelijk diergeneeskundig onderzoek in Ned.-Indië 90, 172, 232
Boekaankondigingen : 47, 48, 182, 251, 472, 523, 596, 638, 742, 846, 893, 100S,

u. Goertlef) ................................................................1008

Allgemeinen Pathologie. Lehrbuch der für Tier-
ärzte und Studierende der Tiermedizin (Kitt).. 252
Anleitung zum Präparieren (Zietzschmann u. Kru-
ger) ................................................................................890

Geschlechtskrankheiten der Haussäugetiere (Beller) 253
Gesetzliche Bekämpfung der bösartigen Faulbrut

Postmortem changes in animal tissues. The condi-
tioning of ripening of beef (Moran & Smitt) .... 846
Précis de diagnostic vétérinaire (Monvoisin et Moussu) 253
Reports. 13th and 14th — of the Director of veterinary

Taschenbuch für Kälte-Techniker. (Göttsche) .... 893
Technik der Haar- und Wolleuntersuchung (Kro-

Buy, Mr. J. B. du,. . 107, 260, 414, 529,644, 753, 858, iou. 1066, 1166, 1255, 1378
Bijenziekten, zie Ziekten van bijen.

Calciumchloride-oplossing. Over den invloed van bij kalfziekte en graste-
tanie op aard en frequentie van den hartslag; zoomede de invloed van enkele

Congressen 51, 80, 257, 258, 319, 404, 405, 481, 524, 602, 705, 749, 750, 855, 874.

Gezondheidsdienst voor vee. Ervaringen bij den — in Friesland (Veenbaas) 497
Gezwellen, zie Tumoren.

Graaf, Dr. C. de, 51, 102, 186, 255, 273, 301, 319, 346, 385, 399, 438, 475,
485, 524, 534, 542, 600, 641, 652, 702, 747, 801, 804, 852, 910, 968,

1009, 1017, 1049, 1105, 1124, 1161, 1215, 1221, 1327, 1375
Graaf, Dr. C. de, Bacteriologisch Vleeschonderzoek 1923—1928 aan de

Kroon, Prof. Dr. H.M., Het gebruik van guttapercha (rubber) hoefijzers. . 1183
Kroon, Prof. Dr. H. M„ De invloed van de voeding van aan ultraviolette

Leptospira. Orale infecties met — icterohaemorrhagiae bij paarden (Sardeman) 996
Leptospira icterohaemorrhagiae. Fxperimenteele infecties van paarden met —

Necrologieën : G. A. de Raadt, 65 ; Wybe Wybenga, 281 ; F. Corsten,
661 ; W. J. P. van Oppenraay, 869 ; Prof. Dr. H. Zwaardemaker, 1077 ;
J. H. Rutgers, 1181.

Personalia. ... 53, 107, 260, 413, 529, 607, 644, 706, 752, 804, 857, 914, 1065,

1166, 1221, 1253, 1377
Pfeiler, Prof. Dr., Zellular-therapie und vegetatives Nervensystem, Mesen-

Rapport betreffende de functie der keuringsveeartsen aan groote slacht-
huizen : Dr. K. Over, C. A. Bon, Dr. H. I bbens, A. v Manen, Dr. J. A.
Gunst, Dr. C. Postma, G. P. G Dinkelaar van Egmond, P. C. Eich-
holtz, I. Breedveld, F. H. Sardeman, C. C. Weertman, C. van Gelder,
J. v. Woerden, P. van Rijn, P. J. van Endt, F. H. van Raadshooven,

Sjollema, Prof. Dr. B., Over het wezen en de therapie van kopziekte 67, 149
Sjollema, Prof. Dr. B., L. Seekles en Prof. Dr. F. C. van der Kaaij :
Over den invloed eener injectie van calciumchloride-oplossing bij kalfziekte
en grastetanie op aard en frequentie van den hartslag ; zoomede de invloed

Tuberculose . . 145, 147, 178, 187, 193, 432, 501, 751, 812, 848, 866, 908, 951,

Tijdschrift. Ned. — voor Hygiëne, Microbiologie en Serologie........ 419, 1170

Tijdschrift. Ned. Indische Bladen voor Diergeneeskunde 420, 554, 811, 1113, 1258

Vergiftigingen . . 61, 184, 328, 358, 428, 482, 483, 488, 544, 747, 804, 914, 96S,

877. 917. 973. "22, 1124
Visser, P. en Raden Abdoel Manap, Trichinen bij varkens, voor het eerst

Vleeschhygiëne 51, 56, 102,186,201, 255,301,319,385,399,438,475,485,
524, 542, 600, 641, 652, 702, 747, 801, 804, 852, 910, 914, 968, 1009,

Vrijburg, Dr. A., 46, 53, 79, 122. 128, 192, 198, 200, 231, 273, 279, 280, 291,
349, 360. 464. 478. 509. 548, 55^. 652, 658, 660, 704, 731, 764, 845, 847,

Zellular-therapie und vegetatives Nervensystem. Mesenchymalen E 104,
Cejodyl und Cejodyl-terpen. Die Behandlung sowie Vorbeuge der Sepsis

424, 649, 761, 763, 804, 1117, 1119, 1172, 1173, 1259, 1260, 1270
Ziekten van paarden 1,15, 60, 282, 348, 351, 352, 353, 356, 658, 659, 1114, 1118, 1338

272, 279, 328, 352, 354, 608, 650, 1143, 1224, 1225, 1229
Ziekten van schapen 125, 126, 267, 278, 280, 355, 497, 535, 536, 539, 1227
Ziekten van varkens 193, 232, 343, 652, 707, 758, 1039, 1071, 1073, 1187, 1274

Uit de Parasitologische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

In onze mededeelingen over de biologie van Strongyloid.es Wes-
ten (2, 3, 4) toonden wij aan dat de filariforme larven van deze
parasieten de huid kunnen binnendringen en dit voornamelijk
doen langs het haar, maar verder ook door kleine spleetjes in de
epidermis.

Over een mogelijk vrijlevende generatie van deze parasiet, dus
het bestaan van mannelijke en vrouwelijke vormen, werd daarbij
met een enkel woord melding gemaakt. Wij schreven in 1919 hier-
over het volgende :

„Een enkele maal werd in de cultuur een mannelijk en een
vrouwelijk exemplaar gevonden. Het eerste werd door Prof. Ihle
voor een volwassen mannelijke Strongyloides rhabditis gehouden,
terwijl de vrouwelijke rhabditis-larve nog niet volkomen ontwikkeld
was. Voor de larven van Strongyloides westeri moet men dus aan-
nemen dat zij zich direct van den rhabditisvorm tot filariforme
larven ontwikkelen, een eigenschap, zooals ook voor de Euro-
peesche Strongyloides stercoralis, die bij den mcnsch parasiteert,
bekend is".

Deze laatste opvatting was die van Leichtenstern (8) Deze
was van meening dat er twee varieteiten van Strongyloides stercoralis
zouden zijn. In de tropen zouden beide wijzen van ontwikkeling
bestaan nl. de indirecte, waarbij een vrijlevende geslachtelijke
generatie voorkomt en de directe, waarbij zich uit de rhabditi-
forme larven onmiddellijk de filariforme larven, d.w.z. de infec-
teerende larven, zouden ontwikkelen. In meer gematigde streken
zou echter alleen de directe ontwikkeling plaats vinden. In onder-
staand schema is dit als volgt aangegeven :

Darling (6) had de overtuiging dat de wijze van ontwikkeling,
directe of indirecte, verband hield met de voeding van de jonge
lvii i

rhabditiforme larven van Strongyloid.es stercoralis in den darm van
den gastheer. In tegenstelling met Strongyloides westeri, waarbij
de eieren het veulen met de faeces verlaten, legt het wijfje van
Strongyloides stercoralis haar eieren volgens Oudendal (9) uit-
sluitend intra-epitheliaal. Volgens Darling kunnen de eieren of
intra-epitheliaal gelegd worden of worden zij door het in den darm
parasiteerende wijfje in het lumen van den darm gelegd. De larven
die zich uit de intra-epitheliaal gedeponeerde eieren ontwikkelen,
zouden nu de directe ontwikkeling volgen, dus in filariforme larven
overgaan, terwijl de in het lumen van den darm vrijkomende
larven de geslachtelijke vormen zouden worden, dus de indirecte
ontwikkeling zouden volgen.

Deze laatste hypothese gaat volgens Sandground niet op,
daar bij Strongyloides jülleborni en bij Strongyloides cebus,, welke
bij bepaalde soorten apen voorkomen, de rhabditiforme larven
eerst vrijkomen uit de eieren, nadat deze laatste met de faeces
buiten het lichaam van den gastheer gedeponeerd zijn. Niettegen-
staande dat, ziet men bij Str. Füllebomi uitsluitend de indirecte
ontwikkeling en bij Str. cebus zoowel indirecte als directe ont-
wikkeling. I)it pleit dus volgens .Sandground tegen de opvatting
van Darling. Ook de theorie van Leichtenstern acht hij on-
houdbaar. Met Brumpt (5) is hij van meening dat het geslacht
en de wijze van ontwikkeling (direct of indirect) reeds in het ei
bepaald is, voordat dit door het parasitaire wijfje gelegd wordt.

Sandground wijst er op dat gebleken is dat het parasitair
levende wijfje van Str. stercoralis niet, zooals eerst de opvatting
bestond, parthcnogenetisch is, doch hermaphroditisch. Hij gelooft
dat daardoor de basis voor de theorie gelegd is, dat de directe of
indirecte ontwikkeling bepaald wordt door de samenstelling van
de chromosomen van het ei, nadat dit bevrucht is en dat het ge-
slacht van de rhabditiforme generatie daarvan afhangt of het ei
bevrucht is door een spermacel, die al of niet in het bezit is van een
heterochromosoom. Het bleek hem verder dat de verhouding
tusschen de directe en indirecte ontwikkeling aan voortdurende
verandering onderhevig is. De proeven, die hij nam om te trachten
een stam met uitsluitend directe of uitsluitend indirecte ontwik-
keling te isoleeren gelukte hem dan ook niet. Ook uitwendige
invloeden op de faecesculturen zooals hoogere of lagere temperatuur,
meerdere of mindere vochtigheid bij het cultiveeren, bleken geen
invloed op de wijze van ontwikkeling der larven uit te oefenen.

Sandground is van meening dat door de nauwe verwantschap,
van het geslacht Strongyloides met de vrij levende nematoden, bij
het meer primitieve type van deze parasiet de geslachtelijke ont-
wikkeling buiten den gastheer in den ontwikkelingscyclus is op-
genomen. De directe ontwikkeling is te beschouwen als een meer
nabij komen van den staat van volkomen parasitisme.

De indirecte ontwikkeling is bij enkele Strongyloid.es-soorten
reeds vastgesteld. Zij is bekend behalve bij Strongyloides stercoralis
ook bij Strongyloides ratti, en, zooals reeds vermeld, bij Strongyloides
iülleborni en Strongyloides cebus, die bij bepaalde soorten apen
aangetroffen worden en verder bij Strongyloides papillosus,, die
bij het schaap parasiteert. Dat deze vrijlevende generatie niet
altijd zoo gemakkelijk ontdekt werd, vonü zijn oorzaak daarin
dat ten eerste de faeces der besmette dieren niet eenigen tijd geregeld
gecontroleerd werd en ten tweede in de wijze waarop de faeces-
culturen onderzocht werden.

De beste methode om de larven uit de culturen te verzamelen
is die van Baer.uann (i). Sandground vermeldt dat hij bij zijn
onderzoekingen juist de goede resultaten gekregen heeft, omdat
hij deze methode heeft toegepast.

BAERMANN gebruikte zijn methode voor het aantoonen van
Anchylostomenlarven in faecesculturen. Hij ging daarbij uit van de
bevinding van Looss, die vaststelde dat Nematodenlarven spoedig
het water opzoeken.

Voor dit doel wordt een fijne draadzeef bedekt met een stuk grof
doek. Hierop brengt men een laag steriele aarde. De te onderzoeken
faecescultuur wordt nu op deze aarde uitgestreken. De zeef komt
nu in een trechter met steriel gefiltreerd water, zoodat alles goed
onder water staat. De trechter wordt daartoe zooveel mogelijk
met water gevuld. Het uiteinde van den trechter is door een gum-
mislang met klem afgesloten. De larven uit de cultuur kruipen nu
in het water en zakken naar beneden. Men kan deze reeds spoedig
aantoonen, door eenige druppels uit de trechter af te tappen.
Deze methode maakt het mogelijk spaarzaam aanwezige larven in
de culturen op te sporen. Door gebruik van verwarmd water
(42⁰ C.) worden de larven veel beweeglijker en gaan dus spoe-
diger in het water over.

Daar ik dit voorjaar de beschikking had over twee veulens, die
sterk besmet bleken te zijn met Strongyloides westeri, was dit een
goede gelegenheid om met behulp van bovengenoemde methode,
te onderzoeken of bij deze parasiet de indirecte ontwikkelings-
cyclus bestond. Om de culturen niet te besmetten met vrijlevende
niet-parasitaire nematoden, werden de faeces rectaal afgenomen,
of werd het veulen geplaatst op een schoone betonvloer. Zoodra
de ontlasting gedeponeerd was, werd deze verzameld. De faeces
werden nu in groote platte glasschalen overgebracht en al of niet
vermengd met gelijke deelen beenderkool of met gesteriliseerde
aarde. Dadelijk zij hierbij vermeld dat steeds de beste culturen
verkregen werden in die schalen met uitsluitend faeces ; dan volgden
de schalen waarin de faeces gemengd waren met steriele aarde.
Het minste aantal larven ontwikkelde zich in de culturen gemengd
met beenderkool.

De culturen werden voldoende vochtig gemaakt en geplaatst
bij 26—28° C. In de broedstoof bevond zich tevens een bak water
om de noodige vochtigheid te bewaren.

Bij culturen met menschelijke faeces blijkt het gebruik van dier-
lijke kool noodzakelijk voor een goede ontwikkeling der larven
van Strongyloidcs stercoralis. Dat dit bij paardenfaeces niet het
geval is, vindt waarschijnlijk zijn oorzaak hierin dat deze laatste
veel losser zijn en dus aan de lucht voldoende gelegenheid geeft
overal in de culturen door te dringen, hetgeen noodig is voor een
goede ontwikkeling der larven.

Van beide veulens werden tusschen 31 Mei en 16 September in
het geheel 56 faecesculturen aangelegd, waarvan 29 zonder bij-
menging van gesteriliseerde aarde of beenderkool, 15 gemengd met
gesteriliseerde aarde en 12 gemengd met beenderkool.

Deze culturen werden na korter of langer verblijf bij 26—28° C.
op larven onderzocht volgens de methode Baermann. Van de
faecesculturen, die volgens deze methode behandeld waren, werd
na verloop van 2 uur rb 3 cc vloeistof afgetapt en microscopisch
onderzocht. Gedurende deze twee uur hebben de meeste larven
gelegenheid gehad om in het water in den trechter over te gaan en
naar het laagste deel van de trechterbuis uit te zakken. Juist de
grootere geslachtelijke exemplaren zal men daar zeer spoedig kunnen
verwachten. Gebleken is dan ook dat bij de 2e of 3e maal aftappen
na langer tijdverloop dan 2 uur er nog wel larven in het aftapsel
te vinden waren, doch dat de geslachtelijke exemplaren dan meestal
spaarzaam aanwezig waren.

Het grootste gedeelte van de larven vond men dus steeds in het
l^e aftapsel. Alleen indien het aantal larven zeer groot was, vond
men in de volgende aftapsels ook veel larven. In dergelijke gevallen
verzamelden de larven zich dikwijls tot een dikke geleiachtige
massa aan het einde van de aftapbuis. De hoeveelheid, die voor
het onderzoek in eens werd afgetapt bedroeg steeds ongeveer 3 c.M.

De bedoeling van dit onderzoek was bovendien ook niet om het
aantal geslachtelijke wormen te bepalen, doch alleen om hen aan
te toonen en een indruk te verkrijgen van de numerieke verhou-
dingen van de ongeslachtelijke (rhabditiforme en filariforme larven)
en de geslachtelijke exemplaren. Van de resultaten der onder-
zochte culturen is een gedeelte in tabelvorm gebracht. Hier is aan-
gegeven het aantal broeduren, de wijze waarop de culturen gemaakt
zijn nl. al of niet gemengd met steriele aarde of met kool of uitslui-
tend veulenfaeces ; deze laatste methode is als „gewoon" aangeduid.

Het aantal rhabditiforme en filariforme larven in de culturen
was natuurlijk in verhouding altijd veel grooter dan het aantal
geslachtelijke exemplaren. Toch werden ter aanduiding van beider
aantal 1, 2 of 3 kruisjes gebruikt.

Uit de gegevens van deze tabellen blijkt dus het volgende :
Bij Strongyloides westen bestaat dus inderdaad een indirecte
ontwikkeling. In verschillende culturen konden mannelijke of
vrouwelijke exemplaren of beiden worden aangetoond.

Eigenaardig was het dat van de eerste 15 culturen van Veulen
228 slechts in 6 culturen alleen J¹ werden waargenomen. Bij de cul-
turen No. 13, 14 en 15 was de broedtijd slechts kort (8 uur), vandaar

dat in deze culturen alleen rhabditiforme larven aangetroffen
werden. Twee maanden later, bij de culturen Nos. 16, 17, 18, 20,
23 en 24, nam het aantal geslachtelijke exemplaren belangrijk
toe en ontwikkelden zich nu ook Q, die in sommige culturen het
aantal cf¹ verre overtroffen.

De oorzaak hiervan is niet aan te geven, daar de culturen toch
onder dezelfde omstandigheden gekweekt werden. Culturen, welke

in het begin van het onderzoek van dit veulen in de stal op de ruif
geplaatst werden, bedekt door vliegengaas, gaven geen andere

resultaten. De temperatuur in de stal varieerde tusschen 19—20° C.
Ook in culturen, die met gelijke deelen konijnenfaeces gemengd
werden, zag men gedurende de eerste periode van dit onderzoek
geen toeneming van het aantal geslachtelijke vormen. In het
algemeen gaven de gewone faecesculturen betere resultaten dan
die, welke met aarde of met kool gemengd waren. Op 7/6 bevatten
b.v. de faecesculturen van veulen No. 228 zeer veel larven. Toch
zag men dat van de 3 op dien dag gecontroleerde culturen Nos. 5,
6 en 7 deze laatste de meeste larven bevatte ; op deze cultuur
werden talrijke larven vlokjes waargenomen. Deze ontbraken op
de aarde- en koolculturen. Evenzoo is een duidelijk verschil tusschen
culturen 18 en 19, van ditzelfde veulen, die beide van eenzelfde
monster faeces gemaakt waren. De gewone cultuur No. 18 bevatte
veel wijfjes terwijl No. 19, die met kool gemengd was, geen ge-
slachtelijke exemplaren bevatte. In beide culturen werd dezelfde
hoeveelheid faeces gebruikt. In de tabellen van beide veulens krijgt
men den indruk dat de gewone faeces-culturen de beste voorwaar-
den bezitten voor een goede ontwikkeling van de larven.

Tijdens het 2^e gedeelte van het onderzoek was de besmetting
veel minder sterk. Bij microscopisch onderzoek werden betrek-
kelijk spaarzaam eieren gevonden en op de culturen kwamen geen
vlokjes meer voor. Het is bekend dat bij het toenemen van den
leeftijd van den gastheer Strongyloidcs westcri van zelf uit den
darm verdwijnt.

Het is misschien niet onmogelijk dat juist in dit stadium, waarbij
de besmetting van het veulen minder wordt, het aantal geslach-
telijke exemplaren toeneemt om op deze wijze de soort zoo lang
mogelijk in stand te houden.

Wanneer wij de resultaten beschouwen van de culturen van
veulen 229, dan werden in de eerste culturen No. 1 en 3 spaarzaam
mannelijke en vrouwelijke exemplaren gevonden ; daarna werden
gedurende ruim 3 weken, behalve filariforme larven, slechts uit-
sluitend mannetjes gevonden ; cultuur No. 21, die 27 dagen na het
begin van het onderzoek werd aangelegd bevat dan weer voor het
eerst enkele wijfjes.

Bijna 2 maanden later, toen het veulen veel minder sterk besmet
was, hetgeen bleek uit het geringe aantal eieren dat in de faeces
aanwezig was, nam het aantal geslachtelijke exemplaren in de
culturen belangrijk toe. Bij cultuur 26, waarbij meer nauwkeurig
geteld kon worden, werden op ongeveer 500 filariforme larven

cT ^en 50 Q gevonden. Eenige dagen later werden in cultuur No. 28
zeer spaarzaam filariforme larven, maar wel 90 (ƒ tegen 6 Q aan-
getroffen. Hoezeer\'de verhouding tusschen mannelijke en vrouwe-
lijke vormen binnen enkele dagen varieeren kan blijkt uit de ver-
gelijking van deze culturen met No. 32. Hier werden 80 Q en 6 tf
gevonden, dus een sterke toeneming van het aantal wijfjes.

Ik wijs er nog even op dat de hoeveelheid larven steeds het
aantal betreft dat in het i^e aftapsel van 3 c.M³. werd geteld.

Ook bij dit veulen zien wij dus een geheel onregelmatig verloop
in het voorkomen van de geslachtelijke vormen. Naarmate de
infectie met Strongyloides westen van den darm vermindert, stijgt
evenals bij veulen 228 het aantal geslachtelijke exemplaren in de
faeces. Of dit op een toeval berust zou het onderzoek van eenige
besmette veulens moeten uitmaken.

Brumpt, die in faecescultuur van schapen, besmet met Stron-
gyloides papillosus, de larven geteld heeft, vond daarbij dat ongeveer
i cT op 2000 Q en 200—200.000 larven van de directe ontwikke-
lingscyclus voorkwamen.

Infecteerde hij daarentegen jonge konijnen per os, met de larven
afkomstig van het schaap, dan werd de verhouding heel anders
en vond hij o.a. 273 mannetjes op 409 wijfjes en 1236 larven van de
directe ontwikkeling. Brumpt meende dat de physisch-chemische
invloed van den konijnendarm hiervan de oorzaak zou kunnen zijn.

Uit de tabellen is echter wel gebleken dat bij Strongyloides
westen in de faecesculturen reeds dergelijke wisselingen van het
aantal mannetjes van de vrijlevende generatie plaats hebben, dat
voortkweeken dezer parasiet in het konijn om die reden dus niet
noodig is.

Zooals reeds eerder vermeld, neemt Brumpt toch ook aan dat
in het ei reeds bepaald is of hieruit een larve van de indirecte of
van de directe ontwikkeling ontstaan zal. De factoren welke hierop
invloed uitoefenen zijn niet bekend. Theoretische beschouwingen
kunnen hier geen oplossing geven ; alleen wanneer dit probleem
toegankelijk wordt voor een histologische analyse, zal hier mis-
schien een oplossing gevonden worden. (Schuurmans Stekho-
ven 11).

Over de verschillende Ontwikkelingsstadia van Str. westeri volgen
hier enkele algemeene kenmerken :

De rhabditiforme larven, die zich juist uit de eieren ontwikkeld hebben zijn
ongeveer 300—330 n lang en nemen geleidelijk in grootte toe. (tot 600 u). Zij zijn
gekenmerkt door den rhabditiformen oesophagus. Daar, waar de darm in den anus
uitmondt ziet men een kleine verhevenheid. Naarmate deze larven ouder worden,
komen er talrijke exemplaren in vervelling. In de oude cuticula ligt dan de nieuwe
larve. Bij de directe ontwikkeling vindt men daarin de jonge filariforme larven.

De filariforme larven die, ingeval de directe ontwikkeling plaats vindt, zich uit
de rhabditiforme larven gevormd hebben zijn veel slanker gebouwd. De lengte
bedraagt 525—600 //.

Een belangrijk verschil vormt de oesophagus. Bij de filariforme larve is het rhab-
ditiforme karakter van den oesophagus verdwenen. Wel kan men nog waarnemen
dat oorspronkelijk dit orgaan in 3 deelen bestaan heeft, doch de overgangen van
deze gedeelten is zeer geleidelijk, zoodat op het eerste gezicht de slokdarm den
indruk van een rechte buis geeft.

De darm is geel gekleurd en valt door de bestaande korreling direct op. De over-
gang van den oesophagus in den darm ligt op ongeveer de helft van het larven-
lichaam. Bij larven van 600," bedroeg de lengte van den oesophagus 270/\'.

Op de helft van het darmkanaal ziet men het genitaal primordium, de z.g. ge-
slachtsvlek.

Het staarteinde van de filariforme larve is niet spits doch een weinig ingekerfd.
(afb. i). Een biologisch verschil tusschen de rhabditiforme en filariforme larven
valt onmiddellijk op wanneer men hen in een druppel water brengt. De rhabditi-
forme larven zijn minder beweeglijk ; door geringe verwarming van het water
wordt de beweeglijkheid wel verhoogd, doch lang niet in die mate als dit met de
filariforme larven het geval is. Deze laatste bewegen zich dan zeer snel en
verzamelen zich voornamelijk aan den rand van het water. Nog grooter is het
verschil indien men een druppel water met rhabditiforme en een met filariforme
larven geleidelijk laat indrogen. Die met rhabditiforme larven behoudt zijn ronden
vorm, ook na het indrogen. Bij den druppel met filariforme larven ziet men dat
bij een bepaalden graad van indroging de larven den druppel verlaten en naar
alle richtingen zich verspreiden. Is één larve eenmaal uit den druppel gekropen,
dan volgen haar onmiddellijk een groot aantal anderen op den nieuw gebaanden
weg. Er ontstaan allerlei vertakte figuren, (afb. 2). Dit wijst wel op de eigenschap

Staarteinde van een filariforme Figuren gevormd door larven van Strongyloid.es Westeri in
larve van Strongyloides Westeri. druppels water, welke ingedroogd zijn. In het centrum

dezer larven om overal waar zij maar eenigszins kunnen, door te dringen. Zoolang
de oppervlakte-spanning van den druppel nog in staat is dit pogen te verijdelen,
blijven de larven in den druppel. Is deze tegenstand door het beginnende indrogen
van den druppel verdwenen, dan verlaten de larven deze in alle mogelijke richtingen.

ie. de praesexuale larven, dus die welke uit de rhabditiforme larven ontstaan
zijn, en nu niet in filariforme, doch in de vrijlevende mannelijke of vrouwelijke
vormen overgaan en

Het meest kenmerkende dat Schuurmans Stekhoven voor het praesexuale
larvenstadium bij Strcmgyloides stercoralis aangaf was de grootte van het genitaal
primordium. Dit is veel grooter dan bij de larven, die direct in het filariforme
stadium overgaan en het bestond uit 14 cellen.

Ik kon bij de praesexuale larven van Strongyloides westeri eveneens een grooter
primordium waarnemen. Het was mij echter niet mogelijk het aantal cellen te be-
palen, waaruit dit orgaan bestond. Overigens hebben deze larven denzelfden bouw
als de andere rhabditiforme larven.

De uit de geslachtelijke generatie gevormde larven hebben een rhabditiforme
oesophagus. Het genitaal primordium is niet zoo groot als bij de praesexuale larven,
waardoor zij van deze te onderscheiden zijn. Het eerste gedeelte van den oeso-
phagus bezit hier ook een minder duidelijk zichtbaar, doch tamelijk scherp afge-
scheiden voorste gedeelte.

Hieronder volgen de kleinste en de grootste maten, welke door mij genoteerd
zijn van het wijfje.

Deze maten zijn genomen bij wijfjes, waarbij eieren in den uterus werden aan-
getroffen. Embyonen werden in deze eieren nimmer aangetroffen.

Kenmerkend, zoowel voor het wijfje als het mannetje is de bouw van den oeso-
phagus. Een zeer klein gedeelte vooraan den oesophagus, is van eenigszins andere
structuur dan de rest en is daarvan duidelijk afgescheiden. (Zie afb. 3). Dit eerste
gedeelte is fijner gestreept. De musculatuur van het verdere gedeelte is iets zwaarder
en daardoor is dit gedeelte duidelijker zichtbaar. Overigens heeft de geheele oeso-
phagus den rhabditiformen bouw.

Over het smalle stuk is de zenuwring goed waarneembaar. In de tweede verwij-
ding vindt men zeer duidelijk het y-vormige kleppen apparaat (afb. 4).

Aan de oesophagus sluit de darm aan. Meestal begint de darm met een verbree-
ding Bij levende exemplaren ziet men dit gedeelte ook wel smal uitgerekt. De
vorm van dit gedeelte is dus wisselend. De darm loopt betrekkelijk recht door
het lichaam, om met een sterke vernauwing in den eenigszins promineerende anus
te eindigen. De uterus vult het overige deel van het lichaam en is bij volwassen
wijfjes met eieren gevuld. De vulva ligt ongeveer in het midden van het lichaam.
De opening is door de verdikte wanden (lippen) goed zichtbaar.

De lengte van het mannetje varieert tusschen 525 en 850 n. De dikte tusschen
40 en 43 /<. Het meest opvallend is het achtereinde. Dit is meestal sterk gekromd.
Hier vindt men 3 papillen, t.w. een praeanale en twee postanale papillen. Tusschen
de praeanale en een der postanale papillen ligt de cloaca, waar twee puntige spicula
en een gubernaculum zijn waar te nemen. De spicula treft men meermalen buiten
de cloaca gestulpt. Karakteristiek zijn hier de 3 papillen, (afb. 5). De staart eindigt,
evenals bij het wijfje, met een scherp puntig uiteinde.

Verschillende onderzoekers voeren hiervoor bewijsgronden aan.
Kort geleden vermeldde Schuurmans Stekhoven nog een geval
van Strongyloides-infectie bij een vrouw, waar met zeer groote
waarschijnlijkheid het bestaan van auto-infectie moet worden aan-
genomen. Genoemde patiënte onderging een kuur met 01. cheno-
podium, gevolgd door een purgans. De afgekomen ontlasting werd
gezeefd om zoodoende de verschillende ontwikkelingsstadia van
de parasiet te kunnen aantoonen. De eerste ontlasting was hard,
later bestond diarrhee.

In de ontlasting, die onmiddellijk onderzocht werd, werden pas
uitgekomen goed beweeglijke rhabditiforme larven gevonden, en
verder werden een aantal filariforme larven aangetroffen. Deze
laatste waren niet levend, althans vertoonden geen teeken van
leven.

Schuurmans Stekhoven verklaart de zaak aldus dat door het
lange oponthoud van de faeces in den darm de rhabditiforme

larven in filariforme larven zijn overgegaan. De filariforme larven,
welke dicht bij den darmwand vertoefden, hebben kans gezien in
den darmwand binnen te dringen. De overigen, die den darmwand
niet bereikten, konden het in den darminhoud, een voor hen on-
gunstig milieu, niet houden en werden dan als doode of althans
onbeweeglijke exemplaren in de gedeponeerde faeces aangetroffen.
Wij toonden eveneens aan dat ook filariforme larven van Stron-
gyloides westeri den darm zoo snel mogelijk trachten te ontvluchten.
Brengt men hen met een maagsonde daarin, dan worden zij korten
tijd daarna in de trachea aangetroffen, een bewijs dus dat zij den
darmwand doorboord hebben en met den bloedstroom den gewonen
weg via lever- hart- longen en trachea gevolgd hebben.

Het feit, dat de bovengenoemde patiënte reeds lang niet meer
in de tropen was geweest en de slechte gezondheidstoestand, die
zeer waarschijnlijk aan de besmetting moest worden toegeschreven,
wees op het bestaan van een autoinfectie.

Bij Strongyloid.cs westeri is deze wijze van infectie niet aan te
nemen. Immers de parasiteerende wijfjes deponeeren uitsluitend
eieren, zoodat het niet mogelijk is dat zich filariforme larven in
den darm ontwikkelen zouden. Uit de in de faeces gedeponeerde
eieren ontwikkelden zich wel binnen enkele uren larven, doch bij
de vele monsters faeces, welke ik onmiddellijk na de ontlasting
onderzocht, werden nimmer larven aangetroffen.

Ingeval van obstipatie kan men evenmin het vrijkomen van
larven in den darm verwachten, daar de eieren van Strongyloides
westeri zuurstof voor hun verdere ontwikkeling noodig hebben.

Een auto-infectie met filariforme larven, die zich in den
darm van het paard ontwikkeld zouden hebben, kan men bij
Strongyloides westeri dus uitsluiten.

1. Baermann, G. Eine einfache methode zur Auffindung von Ankylostomen-
(Nematoden)-larven in Erdproben. Geneesk. Tijdschr. v. Ned.-Indië, 1917.

2. de Blieck, L. en Baudet, E.A.R.F. Percutane infectie bij het veulen met
larven van Strongyloides westeri. Tijdschr. v. Diergeneesk., Dl 46, 1919.

3. idem. Verdere onderzoekingen over de biologie en den infectieweg van de
larven van Str. westeri. Tijdschr. v. Diergeneesk., Dl. 47, 1920.

4. idem. De weg waarlangs de larven van Strongyloides westeri in de huid binnen-
dringen. Tijdschr. v. Diergeneesk., Dl. 48, 1921.

5. Brumpt, E. Recherches sur le déterminisme des sexes et de 1\'évolution des
Anguillules parasites. Compt. rend des séances de la Soc. de Biol., 85, 1922.

6. Darling, S. T. Strongyloides infections in man and animals in the Isthmian
Canal Zone. Jl. of Exp. Med., 14, No. 1, 1911.

7. Leichtenstern, O. Zur Lebensgeschichte der Anguillula intestinalis. Cen-
tralbl Bakt., Abt. I, Orig., Bd. 25, 1899.

8. idem. Studien über Strongyloides (Bavay) nebst Bemerkungen über Ancy-
lostoma duodenale. Arb. a. d. Reichs-Gesundheitsamte, Dl. 22, 1905.

9. Oudendal, A. J. F. Die Darmwand bei Anguilluliasis intestinalis. Arch. f.
Schiffs- und Trop. Hyg., Bd. 30, 1926.

10. Sandground, J. H. Biological studies on the life-cycle in the genus Strongy-
loides Grassi, 1879. The Amer. Jl. of Hyg., Vol. VI, 1926.

11. Schuurmans Stekhoven Jr., J. H. Researches on nemas and their larvae.
Zeitschr. ƒ. Parasitenkunde, Bd. I, H. 2, 1928.

Die freilebende Generation der Strongyloides westeri (Ihle 1917) war bis jetzt
nicht bekannt. Verfasser gelang es, diese mittels Kultur in vitro aus Faeces von
zwei mit Str. westeri infizierte Fohlen zu züchten.

Er benutzte verschiedene Kulturmedia : feuchte Faeces, Faeces Kohle,
Faeces feuchte (sterile) Erde ; das erste erwies sicli als das beste. (Temp. 26—
28° C.).

Die Zahl der männlichen und weiblichen Exemplare in diesen Kulturen war
sehr verschieden ; das eine Mal fast ausschliesslich Männchen, ein anderes Mal
viel Weibchen und wenig Männchen, ein einziges Mal nur Weibchen.

Eine Autoinfektion, wie sie beim Menschen mit Strongyloides vorkommt (weil
schon im Darm des Wirtes Embryonen aus den Wurmeiern schlüpfen), kann beim
Fohlen ausgeschlossen werden. Im frischen Kote findet man nur Eier und nie
freie Larven.

The free living form of Strongyloides westeri (Ihle 1917) was unknown up to now.

The author detected it by making cultures in vitro, using faeces of two foa)
(with Strong, westeri in their intestinal tube).

Of different media, moist faeces, faeces with bone-coal, faeces with moist (steri
lized) earth, the first one proved to be the best. (temp. 26—28° C.).

The number of femal larves, as compared with the males, was very different ;
sometimes the author found only males, another time many females and few males,
once only females.

Auto-infection, as occurs in man (because many eggs of Strongyloides ster-
coralis hatch in the intestine of the host) can be excluded in foals, as in fresh faeces
only worm-eggs arc found and never larvae.

jusqu\'à présent le développement indirect (génération alternante) du Strongy-
loides westeri (Ihle 1917) n\'était pas encore observé. L\'auteur réussit à découvrir
cette génération dans des cultures de fèces de deux poulains, qui hébergeaient
dans leur conduit intestinal le Strongyloides westeri.

Des différents milieux de culture, fèces humides, fèces terre humide, fèces
charbon animal, le premier donna les meilleurs résultats, (temp. 26—28^J C ).

Le nombre des femelles et des mâles était très variable dans ces cultures ; quel-
quefois on rencontra seulement des mâles, une autre fois beaucoup de femelles et
peu de mâles, une seule fois exclusivement des femelles.

L\'auto-infection qu\'on trouve chez l\'homme atteint de Strongyloides, n\'existe
pas chez le poulain ; dans les fèces frais on ne rencontre que des oeufs de Str.
westeri et jamais des embryons libres.

(Uit de Bacteriologische Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht. Hoofd der Afd. J. P. BIJL. Arts.)

DE ABORTUSBACTERIE VAN HET RUND (BRUCELLA BANG)
ZIEKTEVERWEKKER BIJ HET PAARD,¹)

Omtrent infecties door Brucella abortus Bang bij het paard
is nog niet veel bekend. De oorzaak hiervan is minder te zoeken
in de zeldzaamheid van het lijden, dan wel in het feit, dat — zoo-
als aanstonds blijken zal de wijze, waarop de besmetting bij
dit dier clinisch tot uiting komt, maar weinig doet denken aan die
bij de herkauwers en het varken.

Het is ermee als bij den mensch, waar het verband tusschen Br.
Bang en de febris undulans eerst in den laatsten tijd aan het licht
is gekomen, mede tengevolge van de omstandigheid, dat bij dezen
het ziekteproces zoo gansch verschillend verloopt van dat der
runderen, zoodat in clinisch opzicht geen vergelijkingen konden
worden getrokken.

De literatuur bevat slechts weinig gegevens omtrent Brucella-
infecties bij de Equiden.

Dat de hoefdieren niet refractair zijn voor dit microörganisme
was reeds waarschijnlijk gemaakt door onderzoekingen van de
Engelsche Commissie, die in 1905—1907 de maltakoorts bestu-
deerde. (1). Verschillende muildieren afkomstig uit een niet be-
smette omgeving, werden na 6 maanden verblijf op Malta onder-
zocht op het bezit van specifieke agglutininen ; een deel dezer
dieren bleek inderdaad reacties te hebben verkregen met hoogen
titer. Van 100 op Malta onderzochte sera van paarden zouden
21 een positieve reactie hebben vertoond. () 1/30).

Boerner (2) vond bij een onderzoek van 2000 paardensera in
Philadelphia 2 maal een vrij sterk complementbindend vermogen
voor malleus- en voor Brucella-antigeen. Hij meende evenwel
hieruit niet te mogen besluiten tot een verband met het laatst-
genoemde microörganisme en nam daarom aan, dat „natuurlijke
amboceptoren" in het spel zouden zijn, te vergelijken met de
heterologe haemolytische amboceptoren van sommige normale
sera.

Het ligt voor de hand, dat men bij gevallen van abortus bij
paarden ook een onderzoek heeft ingesteld naar infectie met Bru-
cella, die men hieraan schuldig wist bij herkauwers en varken.

\') Voordracht op de 74e Algemeene Vergadering v. d. Maatschappij v. Dier-
geneeskunde op 12 October 1929, aangevuld met sindsdien verrichte onderzoekingen.

vorm van abortus bij het paard op infectie met Salmonella abortus
equi (Smith en Kilborne). Daarnaast schijnt de Diplostrepto-
coccus van v. Ostertag in sommige gebieden ook een rol te spelen.
Als verwekkers van sporadisch verwerpen zijn tenslotte nog ver-
schillende andere microörganismen beschreven (Lütje (3) : Sal-
monella 41,7%, Diplo-streptococcen 7%, Colibacteriën 3,6%,
Bac. pyosepticum viscosum 0,95%, Staphylococcen 0,24%, géén
bacteriën ± 47%)-

Verwerpen van het veulen door infectie met Brucella is slechts
zeer zelden waargenomen en de meeste der beschreven gevallen
zijn bovendien nog maar weinig overtuigend. Toch zou reeds in
1907 door Bang experimenteel zijn aangetoond, dat een drachtige
merrie, na infectie met de abortusbacterie van het rund, aborteert.

Het eerste geval van vermeende spontane infectie is beschreven
door Leipert (4). In een stal, waar infectieuse abortus heerschte
bij de koeien, verwierp een merrie haar vrucht van 8 weken. Den
daarop volgenden dag agglutineerde het serum van deze merrie
Br. Bang in verdunning 1/200, terwijl met Bac. paratyphus B,
Bac. enteritidis Gaertner en Bac. coli géén reacties werden
gezien. De sera van 5 contröle-paarden agglutineerden Brucella
Bang niet (1/20 of > 1/20). Kweekproeven zijn niet verricht.
Het is te veel gevergd om de zwakke reactie van het serum der
moeder als bewijs te aanvaarden voor een oorzakelijk verband
tusschen de abortus der zeer jeugdige vrucht en een besmetting
door Br. Bang.

Afgezien van de even zwak gedocumenteerde mededeelingen
van Sachwf.h (5) en van Ingardi (6), verdient meer aandacht
een geval, beschreven door Mc Nutt en Murray (7), in een boer-
derij in Iowa, waar verschillende koeien en enkele varkens ver-
wierpen en een merrie een vrucht van 7 a 8 maanden aborteerde,
uit welke laatste Br. abortus Bang kon worden gekweekt. Het
serum der merrie agglutineerde Br. Bang en gaf geen reactie met
Salmonella abortus equi.

Tenslotte zijn nog door Leynen in Belgic en door Rinjard
in Frankrijk enkele gevallen van abortus bij paarden waarge-
nomen, waarvan Brucella abortus de verwekker zou zijn geweest
(geciteerd naar Rinjard en Hilger).

In zijn recente bijdrage over de besmettelijke abortus der paar-
den in het Handbuch der pathogenen Mikro-organismen (1929) vat
von Ostertag echter zijn conclusie aldus samen, dat de ver-
wekker van het infectieuse verwerpen der runderen geen rol zou
spelen als oorzaak van abortus bij het paard.

Van geheel anderen aard en meer belang is een mededeeling
van Rinjard en Hilger (8) over pyogene processen bij paarden,
veroorzaakt door Brucella Bang (,,La maladie de Bang chez les
Equidés. Localisations pyogènes").

In een gebied in Frankrijk, waar eerst sedert den oorlog enzo-
otische abortus bij het vee heerscht, namen zij een opmerkelijk
aantal nek- en schoftbuilen bij de paarden waar. Deze processen
konden niet door het tuig veroorzaakt zijn. Genoemde coïnci-
dentie was aanleiding tot het instellen van een serologisch onder-
zoek, dat positieve uitkomsten leverde. Van 41 geïnactiveerde
contrölesera van paarden gaven agglutinatie met een Brucella-
stam : één in verdunning 1/50 , één 1/30 en de overige 1/30 —.
Rinjard en Hilger meenden hieruit te mogen besluiten, dat re-
acties met sera, die sterker verdund waren dan 1/50, het bewijs
leveren voor infectie met Brucella Bang. Van 15 paarden, lijdende
aan nek- of schoftbuilen, resp. -fistels, agglutineerde het serum
bij twee niet in verdunning 1/50, vijf agglutineerden tot 1/100,
één tot 1/200, drie tot 1/300, één tot 1/400, één tot 1/500 en één
tot i/iooo-voudige verdunning. Dus volgens de maatstaf dezer
onderzoekers, zouden 12 der 14 serologisch bestudeerde paarden
positief hebben gereageerd met Br. Bang. Directe kweekproeven
uit de pus van 6 paarden gaven géén resultaat. Microscopisch
waren 8 punctaten verdacht. Door middel van cavia-enting met
de etter uit 3 schoftbuilen kon, in 2 dezer, Brucella abortus Bang
worden aangetoond.

Deze merkwaardige mededeeling van Rinjard en Hilger gaf
mij vooral aanleiding een nader onderzoek in te stellen naar het
voorkomen van Brucella-infecties bij het paard. Hoewel daarbij
in de eerste plaats mijn aandacht gevestigd was op de door deze
onderzoekers genoemde aandoeningen, meende ik mij hiertoe niet
te moeten beperken, omdat het m. i. voor de hand lag aan te nemen,
dat het bewuste microörganisme ook tot het optreden van andere
processen aanleiding zou kunnen geven.

Dank zij vooral de zeer gewaardeerde hulp van Prof. Dr. Wester,
Prof. Dr. Hartog en den heer Hoefnagel en hun medewerkers,
kreeg ik voor dit doel de beschikking over de bloedmonsters van
465 paarden, resp. uit de Clinieken voor Inwendige Ziekten en
Chirurgie der Faculteit voor Veeartsenijkunde en de Gemeente-
lijke Slachtplaats te Utrecht. Het bloed der op het abattoir ge-
slachte paarden werd ontvangen onder etiket, met aanduiding
van den slager ; indien de uitkomst van de serumreacties navraag
gewenscht maakte, werden zoo mogelijk inlichtingen ingewonnen
bij den vorigen eigenaar en den dierenarts, die het dier had be-
handeld. In sommige gevallen mocht het helaas niet gelukken den
vroegeren bezitter op te sporen (gekocht van onbekenden : ge-
importeerd slachtpaard uit Duitschland of Engeland).
lvii 2

De agglutinatie werd verricht met de gedurende 24 uur bij 37⁰ C. gegroeid een
in physiol. keukenzout gesuspendeerde levende cultuur van twee Brucellastammen
van het rund, in verdunningen 1/50, 1/100, 1/200, enz. tot 1/6400. Zoonoodig werd
deze reeks voortgezet. De buisjes, elk met 1 ccm vloeistof, bleven pl.m. 20 uur
bij 37° C. Alle positief reageerende sera werden bovendien onderzocht na verhit-
ting J uur 56° C.

De ccmplementbindingsreactie geschiedde volgens de methode, aangegeven
voer het onderzoek van gonorrhoe (Klinische Wochenschr. 1929, No. 22, blz. 1028).
In de hier volgende mededeelingen zal, voor het goede overzicht, de sterkte der
compl. b. reactie worden aangeduid met indices van 1 t/m 10.

De kweekproevcn werden aangelegd op Huddleson-leverbouillon-agar en soms
ook op glycerine-glucose-agar, in een klok met 10% koolzuur.

Cavia\'s werden subcutaan geënt en in den regel na 6 a 8 weken verbloed, waarna
sectie en agglutinatie- en complementbindingsreactie met het serum werden ver-
richt en een kweekproef werd aangelegd uit de milt.

Ter beoordeeling van de waarde, die aan de serumreacties mag
worden gehecht, dient in de eerste plaats te worden benaderd
tot welke verdunningsgraad sera van niet-geïnfecteerde paarden
het vermogen hebben met Brucella te reageeren. Het is een tekort-
koming van de meeste onderzoekingen dat hieraan niet voldoende
aandacht is gewijd.

Nu is, met het oog op de sterke verbreiding en de bacillenuit-
scheiding bij het rundvee, de kans groot, dat paarden Brucella
Bang opnemen met voedsel of drinkwater. De mogelijkheid is
daarbij niet uit te sluiten, dat antistoffen worden gevormd, zon-
der dat clinisch waarneembare afwijkingen behoeven op te treden.

Een bekend feit in gebieden, waar maltakoorts heerscht is, dat
een niet onbelangrijk gedeelte der bevolking antistoffen bezit
voor Brucella, terwijl veelal de infectie clinisch niet tot uiting
gekomen is. (Shaw (9) : bij een serologisch onderzoek van 525
willekeurige Maltesers, 15% positief; bij 10 werden de bacteriën
uit bloed of urine gekweekt).

Een dergelijke waarneming uit het Centraal Laboratorium is
de volgende : In een gezin, waar de vrouw leed aan febris undulans
en de gewoonte bestond de rauwe melk te drinken van de sterk
met infectieuze abortus besmette veestapel, agglutineerde het

bloedserum van den man en dat van een 17-jarigen zoon tot ver-
dunning 1/400, de complementbindingsreacties waren vrij sterk
positief. Beide personen waren, voorzoover bekend, niet ziek geweest.

Deze voorbeelden manen tot voorzichtigheid bij het trekken van
conclusies naar aanleiding van het serumonderzoek, omdat het
aantreffen van antistoffen bij dergelijke dieren, bij de toevallige
aanwezigheid van een of ander lijden, op een gevaarlijk dwaalspoor
zou kunnen voeren.

Het leek mij van belang na te gaan of het eten van besmet
voedsel inderdaad aanleiding kan geven tot infectie bij het paard
en te onderzoeken, hoe het dier, in serologisch opzicht, daarop
reageert. Voor deze proef mocht ik twee paarden ter beschikking
krijgen van Prof. I)r. Wester. Paard I, een tweejarige ruin, en
paard II, een oud cavaleriepaard, werden tevoren herhaaldelijk
onderzocht, wat betreft agglutinatie en complementbindend ver-
mogen van het serum. Steeds waren deze reacties negatief (1/50 -
en 0,06 ccm —). Daarna werd bij paard I gedurende 5 achtereen-
volgende dagen over de haver gestrooid een levende suspensie
van twee, uit paarden gekweekte Brucellastammen. Hetzelfde
geschiedde met de door verhitting gedoode culturen (2 uur 56° C.)
bij paard II. Tweemaal daags werd de lichaamstemperatuur op-
genomen. Deze bleef vrijwel gedurende den geheelen proef binnen
normale grenzen. Ook clinisch werden geen afwijkingen opgemerkt,
behoudens een lichte enteritis bij paard I na de vijfde toediening
van cultuur (temp. 38,4°). Het serologisch onderzoek daarentegen
gaf een sprekend resultaat, zooals uit onderstaande tabel blijkt :

Uit deze gegevens mag de gevolgtrekking worden afgeleid,
dat het eten van besmet voedsel bij paarden aanleiding kan geven
tot infectie met Brucella Bang, onder vorming van specifieke anti-
stoffen, terwijl clinische afwijkingen niet behoeven te worden op-
gemerkt.

Behandelen wij nu de belangrijke waag, welke grenswaarde
voor agglutinatie- en complementbindingsreactie moet worden
aangenomen bij niet-geïnfecteerde paarden. Dan moet reeds aan-
stonds worden opgemerkt, dat bij het aanbrengen van een derge-
lijke lijn een zekere willekeur niet is uit te sluiten. Wordt zij te
laag aangebracht, dan bestaat het gevaar, dat aan een reeks reac-
ties ten onrechte beteekenis wordt gehecht. Wordt zij daarentegen
te hoog getrokken, dan zullen zich daarbeneden wellicht nog ge-
vallen bevinden, waar de zwakke, negatief beschouwde reactie, in
werkelijkheid toch berust op de aanwezigheid van specifieke, na
infectie opgewekte, antistoffen. Bij de keuze uit deze beide heb ik
mij laten leiden door de overweging, dat het voor ons voorloopig
doel, d. i. het opsporen van processen, die aan BANG-infectie te
wijten zijn, in de eerste plaats van belang is alle onspecifieke
reacties te elimineeren.

Aangezien de laagste agglutinatietiter bij een paard, waar
Brucella kon worden geïsoleerd, 1/400 bedroeg (zie later), is als voor^-loopige grens bepaald een verdunning 1/200. Voorde complement-
bindingsreactie werd als hoogste normale index 3 gesteld

Behoudens de 41 paarden, die hierna afzonderlijk zullen worden
besproken, is de agglutinatiereactie t. o. v. Brucella Bang verricht
met de sera van 424 paarden en de compl.b.reactie met 112 dezer.
De verkregen uitkomsten waren de volgende :

Omtrent de aanwezigheid van pathologische processen bij deze
424 paarden valt weinig mede te deelen. Sommige waren kreupel,
andere hadden meer of minder ernstige — soms etterende — won-
den, enkele een orgaanlijden (pneumonie). Het grootste aantal
waren slachtpaarden van verschillende leeftijden.

Bespreken wij nu eerst onze bevindingen bij paarden met
etteringsprocessen in de nek- en schoftstreek.

1) Een paard uit de Chirurgische Cliniek van Prof. Dr. Hartog, is reeds lang be-
handeld voor een neltfistel. Agglutinatie met Br. Banc 1/800 4-, Compl. b.r. -f 10.

2) Een paard, reeds geruimen tijd behandeld voor een, thans bijna herstelde
nekfistel (dierenarts Ivarsemeyer, Nieuwveen) agglutineerde Br. Bang tot
1/3200 en gaf complementbinding tot index 9.

In de stinkende, sterk geinfecteerde etter kon Brucella niet worden aangetoond.
In de stal kwam abortus bij de koeien niet voor ; de omgeving is evenwel sterk
besmet.

3) Het serum van een ander paard met nekfisttl agglutineerde slechts tot 1/100
en gaf Compl. binding -- 5. (Dierenarts Ter Beek, Naarden).

4) Een vierde patiënt met nekbuil, waarbij spontaan een fistel was opgetreden
(Chirurg. Clin. Prof. Hartoc) reageerde in de agglutinatieproef tot 1/3200, met de
compl.b.reactie tot index 8. De nekbuil bestond reeds enkele weken, de fistel pas
enkele dagen. Cavia-entproeven met de dikke, gele pus gaven geen resultaat.

5) In een stal, waai bij het rundvee geen gevallen van besmettelijk verwerpen
zijn voorgekomen, was een paard met een gesloten nekbuil. Het bloed serum van
dit dier agglutineerde Br. Bang tot verdunning 1 51200 en gaf complement-
bindingsreactie f 10. Bij punctie (in de Chirurgische Cliniek der Veeaitsenijk.
Faculteit) werd een troebele, gele, slijmiga etter veikiegen. Micioscopisch konden
hieiin enkele witte bloedcellen, maar geen microörganismen worden aangetoond.
Op de HuDDi.EsoN-agarplaat evenwel ontwikkelden zich ongeveer 150 kolonies,
in reine kweek, welke bij voortgezet onderzoek Brucella bleek te zijn. Een cavia,
subcutaan ingespoten met ccm der pus agglutineerde na 5 weken Brucella Baiïg
tot verdunning 1/400 en gaf complcmenthiniling lot index 10. Bij sectie werden
alleen iets vergroote liesplooiklieren en milt gevonden. De kweek uit de milt
leverde een reincultuur op van Brucella De geïsoleerde stam voldeed morphologisch,
cultureel en serologisch aan de eigenschappen van Brucella.

(Agglutinatie met het serum van paard 5 (bewaard met 0,1 % chinosol) 1/25600
met het serum van een koe, lijdend aan besmettelijk verwerpen 1/6400 ,
met het serum van een mensch, lijdend aan febris undulans 1/12800.-f,
met het serum van een caviaj geïnfecteerd met Brucella Bang 1/3200 .
met 6 contrölesera 1 /50 negatief)

6) Een ander paard uit de Cliniek van Prof. Hartog had zoowel een schoftbuil
als een neUfisiel.

De agglutinatie was positief tot 1 \'qoo, de complement.b.r. tot 10. In de etter
van de nekfistel kon door kweek- en caviaproeven Brucella niet worden aange-
toond. De cavia, ingespoten met een punctaat van de schoft, leverde ook geen
positieve uitkomst.

Op de HuDDLESON-plaat groeide temidden van een aantal verontreinigde schim-
melkolonies, die het reinkweeken onmogelijk maakten, één kolonie, die op grond
van haar structuur, het microscopie h beeld en de microscopische agglutinatie,
als Brucella kon worden bestempeld. De negatieve cavia-proef kan worden ver-
klaard door het zeer geringe aantal kiemen, dat in het geënte materiaal aanwezig
moet zijn geweest

7) Een volgend paard (dierenarts ter Beek, Naarden) had een serumagglu-
tinatie met Br. abortus tot 1 Soo en een compl.b.reactie 7. Het dier leed aan
een spontaan do* rgebroken schoftbuil. waarvoor het ongeveer 4 weken in behan-
deling was geweest. Het proces bestond reeds een half jaar .Beide, met de fistel-
etter geënte cavia\'s bleken na 6 weken geïnfecteerd te zijn met Brucella
abortus Bang

(Cavia verbloed na 6 weken : Agglutinatie van het caviaserum met Br. Bang
1/1600 -f, c.b.r. -f 7. Sectie : milt knobbelig, iets vergroot. Uit de milt veel Bru-

cella-kolonies gekweekt. Onderzoek dezer kolonies : kolonietype, microscopisch
beeld, gedrag t. o. v. koolhydraten stemmen overeen met die van Brucella

Agglutinatieproeven :
met serum van hooggeïmmuniseerde cavia : 1/12800 4-
,, patiënt met febris undulans : 1/25600
,, besmette koe : 1/3200

,, paard No. 7 (bewaard met 0,1% chinosol) : 1/800
,, paard No. 9 : 1/25600
,, contrólesera van paard, koe en mensch : 1/50 —).

8) Een paard uit de Chir. Cliniek (Prof. Hartog) had al ruim een half jaar een
schoftbuil, die vroeger wel eens open is geweest. Thans geïnscideerd. Het punctaat
is geel, troebel, slijmig, met fibrine-vlokken en voornamelijk polynucléaire leuco-
cvten. In het Grampraeparaat worden zeer verdachte staafjes gevonden. Zoowel
de kweekproef, als de caviaënting leveren evenwel geen resultaten op. Het serum
van dit paard agglutineerde tot 1/800, de complementbindingsindex bedroeg 8.

9) Een volgend paard uit dezelfde cliniek had een hygroom aan de schn/l, welke
ruim een jaar bestond (dierenarts Stoïyn, Scheri\'fnzeel). Het serum agglu-
tineerde tot verdunning 1/25600, de complementbinding was 10. Bij puncti.\'
van de zwelling ontlastte zich een gele. slijmige, heldere vloeistof, met veel polynu-
cléaire leucocvten en, in het Grampraeparaat, enkele verdachte bacteriën De
directe kweekproef leverde een reincultuur op van talrijke Brucella-kolonies.
Beide ingespoten caviae vertoonden bij de sectie, na 6 weken, een ,,Bang-infectie."

(Agglutinatie van het Caviaserum 1/800 , compl.b.r. 10. Sectie: liesklieren
vergroot, milt knobbelig gezwollen, lever grauwgeel. Uit de milt Brucella gekweekt.
Sterk geagglutineerd door het serum van aan Brucella-ïnfectie lijdende mensch,
koe, paard en cavia. Met contrólesera negatief).

In dezelfde stal van paard 9 was nog een ander paard aanwezig. Hoewel dit
laatste geen cliniscbe afwijkingen vertoonde, agglutineerde het serum tot i/tóoo
en was de complementbinding 8.

10) Het serum van een op het abattei| geslacht paard agglutineerde de abortus-
bacil van Bang tot 1/800 en gaf romplementbinding 8. Het dier had een sclio/l
buil, die pl.m. 10 weken geleden chirurgisch was geopend, waarna een fistel ont-
stond, die zich weer sloot (dierenarts Brons, Terneuzen).

Enkele dagen vóór de slachting trad weer op een andere plaats een fistel op. Bij
sectie bleek het schouderblad gaaf. In de nekband aan het schoftgedeelte bevonden
zich talrijke, niet communiceerende abscessen met barnsteenkleurige vloeistof
en fibrinevlokken. Daarnaast waren ook enkele kleine etterholten met troebele,
gele, roomachtige pus. Deze abscesses werden steriel geopend, zoodat zekerheid
bestond, dat infectie van buiten kon worden uitgesloten. TJit alle 4 onderzochte
abscesjes werd een reincultuur van Brucella abortus gekweekt. De roomachtige
etter gaf een grooter aantal kolonies, dan de heldere (zie foto 1).

(Agglutinatie van het caviaserum 1/12800 , compl. b.r. 10 Milt vergroot,
met hobbelige oppervlakte. Uit dit orgaan Brucella gekweekt (mcrphologisch,
cultureel en serologisch gecontroleerd, als in de vorige gevallen).

Volgens bericht van den dierenarts zou de boerderij vrij zijn van abortusbesmet-
ting. Een half jaar geleden heeft een ander paard in deze stal een ongeneeselijke
bvstbuil gehad.

11) Een paard, onder behandeling van dierenarts WellensiÊk te Amersfoort
had in Mei een vuistgroote, gesloten „verdikking ter hoogte van de craniale hoek
van het schouderblad." Het dier was in sterke mate schouderkreupel. (Therapie:
feu français). Na twee weken verdween de kreupelheid, hoewel de zwelling onver-
anderd bleef. Weer 4 weken later werd venepunctie verricht en de nog steeds ge-
sloten verdikking gepuncteerd. Serumagglutinatie : 1/800 , compl.b.r. : - - 6.
De kweekproef uit de barnsteenkleurige, troebele punctievloeistof viel negatief
uit, de caviaproef daarentegen positief.

(Agglutinatie van het caviaserum r/i2>Soo .compl.b.r. 10. Sectie: liesklieren
vergroot. Milt zeer groot en knobbelig. Cultuur uit de milt : zéér veel Brucella-
kclonies. (Controle als boven)).

12) Een der sera van het abattoir (dierenarts-keurmeester Dr. C. de Graaf)
agglutineerde Brucella abortus Bang tot 1/400 en gaf complementbinding p.

Bij onderzoek bleek, dat in de nekband, in het StAo/(-gedeelte en in het omgevende
bandweefsel enkele kleine abscessen aanwezig waren, niet dikke, gele, slijmige
inhoud. Nadere bijzonderheden omtrent de voorgeschiedenis konden, omdat de
vorige eigenaar niet bekend was, niet worden verzameld.

(Agglutinatie van het caviaserum i/31\'oo , compl.b.r. -f 7. Inguinaalklieren
en milt vergroot. Uit de milt zeer veel Brucella kolonies gekweekt (gecontro-
leerd).

De cavia werd pl.m. 6 weken na de infectie verbloed, toen zij twee onvoldragen
vruchten geaborteerd had. Uit de lever en maaginhoud dezer foetus kon Brucella
niet worden gekweekt, wèl daarentegen, in grcot aantal uit de uteruswand van
het moederdier).

13) Verder werd nog onderzocht het bloed van een op het abattoir geslacht
paard (Dr. C. de Graaf), met een diepe fistsl aan de schoft, welke leidde in een
groote, onregelmatige holte, met ongeveer 100 ccm barnsteenkleurig, haemorr-
liagisch, slijmig vocht.

Het proces was langzamerhand ontstaan, 3 maanden geleden chirurgisch ge-
opend (dierenarts v. d. Sande, Steenbergen) en verder behandeld.

De koeien leden niet aan besmettelijk verwerpen. Bij de met de etter ingespoten
caviae werd Brucella-infectie niet gevonden.

14) Vervolgens werd serumonderzoek verricht bij een paard, dat sedert langen
tijd een gesloten, oppervlakkige schoftbml bezat (Cliniek v. Inwendige Ziekten,
Prof. Dr. Wester). De agglutinatie met Brucella Bang geschiedde tot 1/3200 ,
de eomplementbindings index was 10.

15) Het serum van een paard met een sedert 5 weken behandelde schoft/istel
(Chir. Cliniek, Prof. Hartog), agglutineerde Brucella Bang tot 1/1600 en gaf
complementbindingsreactie tot index 8.

Bij het rundvee, in dezelfde boerderij zijn gedurende den winter ig27/\'jS vee!
gevallen van besmettelijk verwerpen voorgekomen (dierenarts C. v. d. Berg
Oude Wetering). In de fisteletter waren zeer veel polynucleaire leueocyten, fijne
Gramnegatieve staafjes en Grampositieve coccen. De kweekproef gaf geen Brucel-
lakolonies ; cle caviaproef gaf negatief resultaat.

16) De agglutinatiereactie van een paard met een reeds zeer lang bestaande
schoftfistel, was 1/3200 de complementbindingsreactie 4- 10.

Het microscopisch praeparaat van de dikke, roomachtige gele etter, die rijkelijk
uit de fistelopening werd afgescheiden, vertoonde een groet aantal ettercellen
en streptococcen Op agar en in (glucose-)-bouilllon ontwikkelde zich een reincul-
tuur van lange pyogene streptococcen (bouillon helder, dik neerslag, lakmoesmelk
rood, niet gestold, ft haemolvse).

De hüddleson-agarplaat was na (> dagen groei overdekt met een ontelbaar
aantal streptococcenkolonies, waartusschen zich verhieven 22 groote, donker-
blauwe, glanzende kolonies, die bij nader onderzoek Brucella bleken te zijn, (mcr-
phologisch, cultureel en serologisch). Zie foto 2. Uit de milt van een met de etter inge-
spoten cavia werd een groot aantal Brucellakoloniesgekweekt (sectie na 23 dagen).

17) Een hit van een groentehandelaar te Utrecht had reeds geruimen tijd een
kleine zwelling links en rechts van de schalt, welke sinds pl.m. 10 dagen plotseling
sterk in grootte was toegenomen.

Het bloedserum agglutineerde Br. Bang tct verdunning 1/3200 en gaf com
plementbinding tot index 10.

Bij punctie (in de Chirurgische Cliniek) ontlastte zich een gele, troebele, slijmige

Etter uit gesloten absces in het bandweefsel van de stoftstrcek van paard No. 10,
uitgestreken op leveragar met gentianaviolet (Huddleson), in lucht-koolzuur-
mengsel (10%), na 7 dagen bij 37 C.

Kweek uit etter van fistelkanaal aan de schoft van paard No. 16. Plaat bedekt
met kolonies van streptococcus pyogenes (klein, vlak, dof) en daartusschen 22
kolonies van Brucella (groot, bol, donker, glanzend).

etter, die zeer veel polynucleaire leucocvten bevatte, maar waarin microscopisch
geen bactericn konden worden aangetcond.

Op de HuDDLtsoN-platen daarentegen was na 6 dagen een groot aantal Bru-
cellakolonies in reine kweek gegroeid (eigenschappen gecontroleerd).

18) Tenslotte agglutineerde het serum van een slachtpaard (dierenarts-keurmeester
Rutgers) met een oude, dubbelzijdige schoftfiste! (necrose van de nekband) tot
verdunning 1/800, de compl.b. index bedrceg 7.

De cultuur van de fisteletter toonde de aanwezigheid van verschillende micro-
organismen aan ; Brucella werd niet gevonden. Ook de cavia-entproeven gaven geen
resultaat.

In tegenstelling hiermede waren de serumreacties volmaakt
negatief bij een militair paard, dat een etterend proces had in het
bandweefsel van de schoftstreek, ontstaan tengevolge van een
diepe uitwendige verwonding.

Het gelukte bij één der 3 onderzochte monsters etter uit nek-
builen Brucella Bang in reincultuur te kweeken. (De 2 onderzoe-
kingen van ondeugdelijk matex\'iaal blijven buiten beschouwing).

Uit schoftbuil-etter kon bij 8 der 12 onderzochte monsters,
Brucella worden geïsoleerd.

De hooge serumreacties bij alle 13 gevallen van schoftbuil en
het kweeken van Brucella uit een zeer hoog percentage daarvan,
pleiten voor een causaal verband tusschen deze bacterie en genoemd
lijden. Het zelfde mag gelden voor de nekbuil.

Aan de vroeger besproken opvatting van Rinjard en Hilger, wie
het aantoon en van Brucella gelukte in 2 der 3 door hen onderzochte
monsters „schoft-etter" wordt hierdoor dus steun verleend.

De beteekenis, die de abortusbacil van het rund toekomt voor
het ontstaan van deze aandoeningen wordt nog duidelijker door de

ervaring, dat in de 5 gevallen (5, 9, 11, 12, 17), waar onder bijzon-
dere voorzorgen de etter van afgesloten holten kon worden uitge-
zaaid, steeds een reine kweek van deze bacteriën werd gevonden,
zoowel uit de troebele etter, als uit de barnsteenkleurige, slijmige
vloeistof der zoogenaamde „aseptische ontsteking."

De vraag doet zich nu voor, of de Brucella Bang moet worden
beschouwd als primaire verwekker van het proces, dan wel of zij
hierbij slechts een bijkomstige rol speelt.

De mogelijkheid is immers niet uit te sluiten, dat, zooals tot nu
toe algemeen werd aangenomen, het lijden berust op een trauma-
tische oorzaak (Möller & Frick) en dat de daardoor ontstane
bursitis vervolgens wordt geïnfecteerd met Brucella. In aanmer-
king nemende de regelmatigheid waarmede de abortusbacterie
en haar antistoffen bij paarden met schoft- en nekbuil zijn
gevonden, moet dan worden verondersteld, dat practisch al deze
traumatische bursitiden worden geïnfecteerd met Brucella, welke
laatste, om dit te kunnen bewerkstelligen, steeds, plaatselijk of
in circulatie, in het organisme van het paard aanwezig moet zijn.

Nadere kennis van de genese van de schoftbuil zal langs experi-
menteelen weg moeten worden verkregen.

Een poging daartoe heb ik reeds gewaagd, door te trachten bij
het straks besproken, per os geïnfecteerde proefpaard, specifieke
ziekelijke afwijkingen tot stand te brengen door eenerzijds de al-
gemeene weerstand van het dier te verminderen en anderzijds,
met het aanbrengen van een permanenten druk, het ontstaan van
een locus minoris resistentiae aan de schoftstreek te bevorderen.
Tot nu toe werden hiermede geen resultaten verkregen.

Thans zullen worden besproken de gevallen, waar een hooge
serumreactie werd gevonden en de zoo juist behandelde aandoe-
ningen niet aanwezig waren.

Van 8 paarden met hooge titers mocht het niet gelukken de
herkomst op te sporen en waren geen gegevens voorhanden om-
trent bestaande pathologische afwijkingen. Wat de laatste betreft,
moet ten aanzien van de slachtdieren in aanmerking worden ge-
nomen, dat de schouwing, zooals die na de slachting plaats vindt,
uit den aard der zaak slechts oppervlakkig geschiedt. Een nega-
tieve bevinding bij de vleeschkeuring sluit daarom in het geheel
niet uit, dat pathologisch-anatomische afwijkingen bestaan, die
door hun verborgen zetel of hun geringe uitbreiding aan de waar-
neming zijn ontsnapt. Het is mogelijk, dat er onder de 8 genoemde
paarden dergelijke waren.

Maar ook zou het voorhanden zijn der antistoffen kunnen be-
rusten op een vroeger plaats gehad hebbend proces of op een ver-
borgen infectie, zooals die bij het straks besproken proefpaard(i)
aanwezig moet zijn geweest.

Voorbeelden van een dergelijke persistentie van antistoffen na
genezing van het lijden mogen in de volgende gevallen worden
aangewezen.

Het onder No. r genoemde paard met behandelde nekfistel agglutineerde een
maand na volledig herstel tot verdunning 1/800 en gaf complementbinding 8

19) Bij een paard, onder behandeling van dierenarts Wellensif.k, ontstond
in April 1928 een absces aan den nek, dat spontaan doorbrak. Na enkele maanden
was het dier genezen; 14 maanden later, agglutineerde het serum Br. Banc
nog tot 1/800 en was de compl.b.reactie 7. (In de stal heerschte infectieuze abor-
tus bij de koeien).

20) Bij een slachtpaard van het abattoir was de agglutinatie met Br. Bang
1/200 , de compl.b.r. 4. De eigenaar deelde mede, dat het paard 5 jaar
geleden een schoftbuil heeft gehad, die langzaam was ontstaan en pl.m. 7 maanden
aanwezig is gebleven.

Als voorbeeld van de waarschijnlijke aanwezigheid van een spon-
tane infectie, zonder dat deze clinisch gebleken is, mag het vol-
gende geval worden genoemd :

21) In een stal, waarin een paard was geplaatst met een reeds lang bestaande
schoftbuil (No. 9), welke een cultuur van abortusbacillen opleverde, reageerde
het bloedscum van een ander paard in de agglutinatieproef tol 1/1600 en
met de complementbinding tot index 8. Afwijkingen zijn bij dit dier niet waarge-
nomen.

We hebben hier waarschijnlijk bij deze twee paarden, die in dezelfde omstandig-
heden leefden, te doen met een besmetting dcor dezelfde bron, terwijl deze infectie
slechts bij één hunner tot clinisch waargenomen afwijkingen aanleiding heeft gegeven.

Dit geval is dan op één lijn te stellen met het straks medegedeelde bij den mensch,
waar slechts één der drie positief reageerende personen in een besmette boerderij
ziekteverschijnselen vertoonde.

Een volgend geval, dat tot beschouwingen aanleiding geeft,
is een io-jarig paard uit de Cliniek voor Inwendige ziekten. (Prof.
Dr. Wester).

22) De anamnese berichtte slechts, dat het dier gedurende 14 dagen stijf en aan
het rechter voorbeen kreupel was en oedeemen had aan de borst, onderborst en
buik. De temperatuur was maar één dag iets verhoogd (38,8° C.). Aan geen der
organen werden afwijkingen gevonden, in de leucocytenformule was een matige
verschuiving naar de polynucleairen (74% neutrophilen, 2% eosinophiien). Na
enkele dagen waren de oedemateuse zwellingen verdwenen en kon het paard
hersteld worden ontslagen.

Het serum agglutineerde 14 dagen na het begin der ziekte Brucella Bang tot
verdunning 1/3200 (8 dagen later eveneens), de compl.b.r. was -f 9.

Negen maanden later was de agglutinatiereactie 800 ,• de Compl.b.r. 7.
Het paard had intusschen geen afwijkingen meer vertoond.

23) Een ander paard onder behandeling van Dr. Beyers leed sedert 3 weken
aan een recidiveerende heupkreupelheid, gepaard met remitteerende koorts (avond-
temp. 39—40°). De diagnose luidde : occulte infectie en vermoedelijk rheumatisme.

Het serum van dezen patiënt agglutineerde Br. Bang tot 1/12800 -f, de compl.-
b.r. was 10. Het gelukte niet Brucella uit het bloed te k»veeken.

24) Het serum van een paard, waaromtrent de eigenaar alleen wist mede te
deelen, dat het een tijd te voren „verdikkingen aan de buik had gehad, die van zelf
weer waren verdwenen" agglutineerde de abortusbacil tot 6400-voudige ver-
dunning en had een complementb.reactie tot de index 10.

25) Den 7en Augustus kwam in de Cliniek van Prof. W\'estf.r een paard waar-
van de anamnese berichtte, dat het dier „traag en loom" was. De lichaamstem-
peratuur was niet verhoogd, orgaanafwijkingen werden niet gevonden. Aan de
onderborst en tusschen de vocrbeenen bevond zich een vaste verdikking, waar-
in zich geleidelijk een absces vormde, dat in de Chirurgische Cliniek (Prof. Hartog)
werd geopend.

Daarnaast ontstond den 2oen Augustus spontaan een fistel, die veel etter ont-
lastte en, bij sondeeren, diep in de richting van het borstbeen voerde. Den 24611
Aug. traden plotseling verschijnselen op van algemeene ziekte met hooge tempera-
tuur (40,4°), welke na 3 dagen weer tot de normale grens daalde (25.8 : 39,4 ;
26.8 : 38,2°). Daarna bleef het dier clinisch gezond, hoewel uit de borstbeenfistel
zich voortdurend veel barnsteenkleurige etter ontlastte. Den 28en Aug. agglu-
tineerde liet serum van dit paard Br. Bang tot verdunning 1/3200, de compl.b -
index was 10. Het gelukte niet uit het stérk verontreinigde secretum Brucella te
isoleeren.

Op de boerderij waren enkele gevallen van verwerpen bij de koeien voorge-
komen.

26) Een paard met een geruimen tijd bestaande verdikking aan de voorborst
(Cliniek van Prof. Wester ; gediagnosticeerd als diepe borstbuil ; verdikking van
het borstbeen), agglutineerde Br. Bang tot 1/1600 en gaf complemcntbindings-
reactie tot index 10. Het dier heeft aanvankelijk temperatuursverhooging gehad ;
op het tijdstip van het bloedonderzoek was de temperatuur normaal.

Op een boerderij, waar reeds sedert jaren bang-infectie bij het vee heerschte,
aborteerde een paard na 9 maanden dracht. Het serumonderzoek ten opzichte
van Brucella, enkele dagen later verricht, was negatief. Dezelfde uitkomst werd
verkregen 8 dagen en tenslotte ook 9 maanden daarna.

In deze stal had 7 weken geleden een ander paard eveneens het veulen ver-
worpen, reeds na 5$ maand dracht. Het serum van beide paarden reageerde met
Salmonella abortus equi tot dezelfde of lagere grens als 6 contrólesera van wille-
keurige paarden. Daarentegen was de agglutinatietiter van het laatste paard met
Brucella abortus 12800 en de complementbinding -f 10. Negen maanden na
dezen datum waren de getallen nog resp. 6400 en 10. Het paard was intusschen
weer drachtig. Ruim 7 maanden na de abortus ontstond een ontsteking van de
pees der hoefbeenbuiger aan een der achterbeenen, die gedurende ongeveer 3
maanden oorzaak van kreupelheid is geweest.

Er zijn hier geen positieve aanwijzingen om een causaal verband te kunnen
leggen tusschen de abortus en een infectie met de abortusbacterie van het rund.

Daartegen pleiten eenigszins de constant negatieve reacties van het serum van
het andere paard. De persistentie van een zoo groote hoeveelheid antistoffen
gedurende 11 maanden na de abortus wijst meer op een aanwezig gebleven actief
proces. Of de zetel hiervan misschien verband houdt met de later opgetreden
tendinitis, dan wel of zij elders verborgen aanwezig is, blijft onopgehelderd.

neerde Brucella abortus tot 1/3200, de compl.b.index was 10. Een cyste, uitgaande
van de heup bevatte 3\' Liter vocht (bericht van coll. Rutgers). Verder werd ge-
vonden een kogelronde zwelling van pl.m. 10 cm doorsnede, in de zesde rib, vlak
boven het aangevoegde kraakbeen. Deze been-verdikking had een dunne en on-
regelmatige binnenwand en bevatte gelei-achtige gele etter (chronische osteo-
myelitis purulenta). De hclte communiceerde met een absces met dikken kapsel,
zich bevindend in de borstkas. Het ribproces maakte den indruk alsof ook de
laterale, papierdunne beenlamel op het punt van doorbraak stond, waarna onge-
twijfeld een borstfistel zou zijn opgetreden. De behandelende dierenarts (Dix-
hoorn, Werkendam) deelde mede, dat in den herfst 192S was ontstaan een verdik-
king in de bilspieren, die spontaan zich opende en na eenigen tijd weer sloot. In
Januari 1929 trad weer zwelling op en ontwikkelde zich een fistel. Opmerkelijk is,
dat het vorig jaar een ander paard in dezelfde stal geruimen tijd heeft geleden aan
een nekbuil-fistel en deswege tenslotte is opgeruimd. Bij het rundvee in het bedrijf
was infectieuse abortus niet waargenomen.

Of de cyste in de bilspieren, of het ribproces, clan wel beide verband hielden met
een infectie met Brucella Bang is niet uit te maken. Directe kweekproeven en ca-
via-enting met de etter uit het oude absces in de borstkas hadden geen resultaat.

20) Bij een slachtpaard met agglutinatie voor Brucella tot 1/6400 en compl.
binding 10, bestond een eenzijdige etterige neusuitvloeiing en zwelling van de
submaxillaire lymphklier. Volgens bericht van coll. Rutgers was het kaakbeen
sterk verdikt en waren de conchae en de kaakboezem aan die zijde etterig ont
stoken.

30) Bij een ander paard van het abattoir werd eveneens een agglutinatietiter
6400 en een compl.b. index 10 aangetroffen. Ook hier bleken purulente processen
te hebben bestaan. De diepe buigpees was over pl.m. 12 cm van haar glijvlakte
aan den tarsus, met uitzondering van een scherp omschreven eiland van -{- 5 cm.
haemorrhagisch ontstoken met oppervlakkige necrose. Dit proces, als een negatief
hiervan, vertoonde ook de peesschede. Deze schede bevatte een slijmige,
roode troebele massa. Het zelfde vocht bevond zich in de mediale zak der ont-
stoken tarsaalschede. Het omgevende weefsel was bloedig geïnfiltreerd. Bin-
nen in de buigpees, ook nog boven het gebied van de peesschede, bevonden zich een
aantal abscesjes met roomachtigen inhoud en 0,3—1 cm doorsnede (chronische
tendinitis apostematosa en chronische tendovaginitis seropurulenta).

31) Bij deze gevallen sluit zich aan een paard van het abattoir met agglutina-
tietiter 51200 (complement.b.r. waarschijnlijk sterk positief ; eenige eigen rem-
ming van het serum). Bij navraag berichtte dierenarts Hendrikse (Groot-Ammers),
dat het dier sterk kreupel is geweest tengevolge van bursitis podotrochlearis,
waarvoor hij ncurectomie had verricht. Gedurende een paar weken hebben alge-
meene ziekteverschijnselen bestaan met lichte temperatuursverhooging (tot 39°).
Daarna trad op een tendinitis en overhoefen tenslotte een ruptuur van de buigpees.

32) Een paard (abattoir) met agglutinatie tot i/i6oo en complementbinding
8 was geruimen tijd kreupel met een verdikking van de buigpezen (tendinitis).
In de stal heerschte besmettelijk verwerpen bij de koeien.

33) Het serum van een slachtpaard, dat sedert de laatste jaren herhaaldelijk
kreupel was geweest aan een der achterbeenen, ,.hetwelk daarbij verdikt was",
agglutineerde Brucella tot 1/800 en had compl.b. index 9.

Vatten wij nu samen de afwijkingen, die bij deze 33 serologisch
sterk met Brucella reageerende paarden werden gevonden, dan
valt ons op, dat een groot gedeelte dezer lijdende was, of geweest
is, aan bursitiden en purulente ontstekingen van been-, pees- of
bandweefsel:

Hierbij moet worden aangeteekend, dat de sera van verschil-
lende paarden met etterende wonden en een hier nog niet vermeld
paard met een borstbeenfistel en één met een etterende „voor-
kootgal" negatief reageerden met Brucella.

Éénmaal werd in dezelfde stal met een der paarden met schoft-
buil aangetroffen een paard met hooge serumreacties voor Bru-
cella, maar zonder ziekteverschijnselen. Eenmaal werd in de stal
bij een der paarden met sterke reacties gevonden een ander paard
met borstbuil en éénmaal een paard met nekbuil.

Het gelukte tot nu toe alleen uit de etter van nek- en schoft-
builen de abortusbacterie te isoleeren.

Hoe aanlokkelijk het ook moge zijn, eenigszins verstrekkende
gevolgtrekkingen te maken omtrent het verband tusschen de abor-
tusbacterie van het rund en de pathologische processen, die bij de
paarden met hooge serumreacties werden aangetroffen, zoolang
dit microörganisme nog niet uit andere pyogene processen, dan
de nek- en schoftbuil is geïsoleerd, mag niet meer dan een ernstig
vermoeden daaromtrent worden uitgesproken.

Ik heb evenwel gemeend die aandoeningen niet slechts terloops
te moeten vermelden, omdat zij ons een vingerwijzing kunnen zijn
in de richting voor verder onderzoek.

De hier besproken studie is een voorloopige oriënteering naar
de pathogene processen, door den abortusbacil van het rund te-
weeggebracht bij het paard.

Dat er een nauw verband bestaat tusschen deze bacterie en nek-
en schoftbuilen mag bewezen worden geacht.

Er schijnt een affiniteit te heerschen voor band-, pees- en waar-
schijnlijk ook voor beenweefsel. Verder is er blijkbaar een neiging
tot ontsteking van bestaande bursae. Opmerkelijk voorts is de
ettervorming en weefselnecrose, tengevolge waarvan spontane
doorbraak en fistelvorming optreden.

Het zijn voornamelijk deze processen, waaraan bij voortgezet
onderzoek aandacht zal moeten worden gewijd.

Toen, nog slechts kort geleden, aan het licht kwam, dat de abor-
tusbacteriën der runderen een niet zelden voorkomende, ernstige
ziekte, — de unduleerende koorts —, bij den mensch teweeg
brengen kan, heeft men er zich over verwonderd, dat het causale
verband tusschen het alom verspreide lijden der koeien en dat der
menschen eerst thans werd opgemerkt.

Nog meer bevreemding kan het wekken, dat nu is aan te nemen,
dat verschillende aandoeningen — en in het bijzonder de vrij veel-
vuldig voorkomende nek- en schoftbuil (resp. -fistel) — bij paarden,
worden veroorzaakt door dezelfde bacterie.

Het hoofdstuk der Brucella-infecties is niet alleen uit een ver-
gelijkend pathologisch oogpunt in belangrijkheid toegenrmen,
ook in practisch geneeskundig opzicht eischt het volle aandacht,
nu na de geit, het rund en het schaap, ook de mensch en tenslotte
het paard niet zelden spontaan geïnfecteerd blijken te zijn en bij
de beide laatste vooral ernstige ziekten daarop kunnen volgen.

(Het is mij een behoefte hier mijn hartelijken dank te betuigen
aan allen, die mij bij dit onderzoek behulpzaam zijn geweest door
het beschikbaar stellen van materiaal of het verstrekken van ge-
gevens. In het bijzonder moge dit gelden voor Prof. Dr. J. J. Wester
en Prof. Dr. J. H. Hartog).

(1) Reports of the Commission etc. . . for the Investigation of Mecliterreanean
fever. 1905 —1907.

(3) Lütje : Abortus in Stang-Wirths „Tierheilk. u. Tierzucht, 1926, I, blz. 6.
Cit. naar: v. Osteriag in Kolle u. Wassermann, 1929. VI. blz. 751.

Ein Pferd das gefüttert wurde mit Hafer, infiziert mit einem Kultur von Bru-
cella Bang, produzierte spezifischen Antikörper, (ohne pathologische Erschei-
nungen), während ein anderes Pferd das zu gleicher Zeit die durch Hitze getetete
Kulture gegessen hatte, keine Antikörperbildung aufwies.

Von 424 Seren von Pferden wurde Brucella Bang nicht agglutiniert in Ver-
dünnung 1/50 durch 254; 99 agglutinierten in Verd. 1/50; 50 in Verd. 1/100; 18
in Verd, 1/200 und 3 in Verd. 1/400. 105 dieser Sera gaben eine negative
Komplementbindungsreaktion, während 7 nur sehr schwach oder zweifelhaft
reagierten.

Sechs andere Pferde, welche litten an Genickbeule (resp. -Fisteln) agglutinierten
Br. Bang : i Mal 1/100 , 1/800 , 1/6400 und 1/51200 , und 2 Mal 1/3200 .
In allen diesen Fällen war die Kompl. b. reaktion stark positiv. Die Seren von
13 Pferden mit Widerristbeule (zum Teile -Fisteln) zeigten positive Agglutina-
tionen : 1 Mal 1/400. 5 Mal 1/800, 2 Mal 1/1600, 3 Mal 1/3200, 1 Mal 1/6400 und
1 Mal 1/25600; auch in diesen Fällen war die Komplementbindung immer stark
positiv.

Mit Ausnahme von 8 Schlachtpferden, von welche keine nähere Einzelheiten
bekannt sind, zeigten die Seren von noch 13 Pferden starken Reaktionen
mit Br. Bang Zwei dieser Pferde litten an „okkulte Infektionen", 2 hatten
Brustbeule, die Anderen : Osteomyelitis der 6 Rippe in Verbindung stehend mit
einer Abszesse in der Brusthöhle und zu gleicher Zeit eine Zyste in den Schenkel-
muskeln ; eine einseitige eitrige Entzündung der Kieferhöhle und der Conchae ;
Sehnenentziindungen 4 Mal ; Sehnenscheidenentzündung ; Bursitis podotrochle-
aris ; Abortus.

In einem Stall wo ein Pferd an einer Widerristbeule litt, war auch ein gesundes
Pferd dessen Serum ebenfalls stark mit Brucella reagierte. In einem Stall wo sich
ein stark reagierendes Pferd befand, war ein anderes, mit einer Brustbeule ; ein
anderes Mal wurde in einem gleichen Fall eine Genickbeule angetroffen.

Brucella Bang wurde gezüchtet aus 8 der 12 Kiterproben vom Widerrist (5 mal
unmittelbar auf Huddleson-agar, in den übrigen Fällen mittels Meerschwein-
chenpassage) und von einer der 3 untersuchten Genickbeule.

In verschiedenen Fällen erhielt man eine Reinkultur von Brucella aus Wider-
ristabszessen die aseptisch geöffnet wurden (auch in den Fällen der sogenannten
„Sterilem Eiter").

Diese Untersuchungen bestätigen die Annahme Rinjard und Hilgers, die
Brucella isoliert haben aus zwei von 3 untersuchten Widerristeiterproben.

Es wäre erwünscht auch andere (pyogene) Prozesse der Pferde auf Brucella Bang
zu untersuchen.

A horse eating oats contaminated with a culture of Brucella Bang produced
specific antibodies without showing pathological symptoms (agglutination reaction
until 1/3200, complementfixation-reaction positive with 0.002 ccm serum), while
another horse, fed with the same culture, killed by heat, did not produce the im-
munebodies.

From 424 horsesera 254 did not agglutinate Brucella Bang in a dilution 1/50 ;
99 gave agglutinations when diluted 1/50, 50 in a dil. 1/100, 18 in a dil. 1/200 and
3 in a dil. 1/400.

Using an antigen of Brucella Bang, the complement-fixation test was negative
with 105 of these sera, while 7 sera reacted very feeble or doubtful.

Besides, 6 horses suffering from fistulous neck agglutinated: once 1/100 ,
1/800 , 1/6400 and 1/51200, and twice 1/3200 4-, In all these cases the fixa-
tion-test was strongly positive.

The sera of 13 horses suffering from fistulous withers always gave positive aggluti-
nationreactions : once in dilution 1/400, 5 times 1/800, twice 1/1600, 3 times 1/3200,
once 1/6400 and once 1/25600. The fixationtest in all these cases gave positive
results.

Except 8 slaughterhorses, from whom no informations could be received, there
were 13 horses more, giving strong reactions with Brucella Bang.

Two of the latter were suffering from an occult infection, 2 had an tumour of
the sternum ; the others : an osteomyelitis of the 6th rib, corresponding with an
absces in the chest ; a purulent inflammation of the maxillary sinus and conchae
at one side ; tendinitis (4 times) ; tendovaginitis ; bursitis podotrochlearis and
abortus. At the same stable with a horse, suffering from fistulous withers, another
horse (healthy) equally reacted strongly positive with Brucella. Once, at the

same stable, with a horse with much antibodies for Brucella, another horse was
suffering from abscess of the sternum.

Brucella has been cultivated from 8 of 12 samples of pus from withers (5 of
them in culture in vitro, the others only by passing the guinea pig) and from 1
of 3 fistulous neck.

Several times a pure culture of Br. Bang was obtained from abscesses of withers,
which had been opened aseptically and in the pus of fistulous neck.

These investigations confirm the supposition of Rinjard and Hilger, who had
isolated Br. Bang from 2 out of 3 samples of pus from withers.

The author suggests that the possibility, that different (pyogenic) affections in
horses may be due to Br. abortus.

Un cheval qui a mangé de l\'avoine contaminée d\'une culture de Brucella Bang
a produit des anticorps sans montrer de symptômes pathologiques (agglutination
jusqu\' à 1/3200, réaction de déviation du complément positive avec 0.002 cm q
de sérum), tandis qu\'en même temps un autre cheval, qui a mangé des cultures
tuées par chauffage, ne produisait pas d\'anticorps. De 424 sérums de chevaux,
le Brucella Bang ne fut pas agglutiné par 254 en dilution de 1 /50 ; gg agglutinaient
en dil. 1/50 ; 50 en dil. 1/100, 18 en dil. 1/200 et 3 en dil. 1/400. 105 de ces sérums
donnaient des réactions de déviation négatives avec un antigène de Br. Bang,
tandis que 7 sérums réagissaient très faiblement, ou douteux. Eu outre six che-
vaux, souffrant de mal de nuque (partiellement fistuleux) agglutinaient : 1 fois
1/100 , 1/800 -f, 1/6400 et 1/51200 et 2 fois 1/3200 . Dans tous ces cas,
la réaction du déviation était fortement positive.

Les sérums des 13 chevaux, souffrants de mal de garrot (part, fistul.) donnaient
des réactions d\'agglutination positives : 1 fois en dil. de 1/400, 5 fois 1/800, 2 fois
1/1600, 3 fois 1/3200, 1 fois 1/6400 et 1 fois 1/25600; la réaction de déviation a
toujours donnée des résultats positives.

Outre 8 chevaux de boucherie, dont on ne pouvait recevoir aucune information,
il y avaient encore 13 chevaux, donnant des réactions fortement positives avec
le Br. Bang. Deux de ces chevaux souffraient d\'une infection occulte, 2 avaient
un gouflement en avant du thorax, les autres: une osteomyelite du 6^ieme côte, cor-
respondent avec 1111 abcès dans la poitrine et en même temps un cyste dans les
muscles de la région de la cuisse ; une inflammation purulente du sinus maxillaire ;
des efforts de tendon (4 fois) ; une vaginite du tendon : une synovite podotrochléaire
et un avortement. Dans la même écurie où un cheval a souffert de mal de garrot,
il y avait un autre (sain), qui réagissait fortement positive avec le Br. Bang.
Dans une autre écurie ou il y avait un cheval avec les réactions positives à l\'égard
de ce microbe, un autre cheval, avait un abcès du pointe du sternum.

Le Brucella Bang fut cultivé de 8 des 12 échantillons de pus du mal de garrot
(dont 5 fois en culture direct et les autres fois seulement après passage par cobaye)
et de 1 des 3 cas de mal de nuque.

Plusieurs fois on a cultivé une culture pure de Brucella des abcès du garrot, qui
étaient ouvert aseptiquement et du mal de nuque.

Ces résultats afiirment la supposition de Rinjard et Hilger, qui trouvaient
le Br. Bang dans 2 de 3 échantillons de pus de mal de garrot.

Ainsi la possibilité existe que le Brucella Bang ne soit la cause de divers affec-
tions (purulentes) du cheval.

Op 15 Juli j.1. werd aan het Slachthuis te Haarlem geslacht een
hoogstens 4 maanden oud vet kalf, volgens opgave afkomstig
uit den omtrek van \'s Hertogenbosch, hetwelk bij de keuring bleek
behept te zijn met zeer vele cysticerci inermis. Deze gunstige ge-
legenheid werd benut om eenige proeven te nemen omtrent de
levensvatbaarheid van deze parasieten na langdurig bewaren in
navolging van het onderzoek van va-n Santen (zie Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, deel 55).

Vondsten van deze finnen bij vette kalveren worden zeldzaam
geacht, wat wel de reden zal zijn geweest, dat in het keuringsregu-
latief het onderzoek der kauwspieren door aansnijden niet verplich-
tend is voorgeschreven.

Te Haarlem is gedurende het vorige jaar in het hart van een vet
kalf één levende fin gevonden ; waarschijnlijk zouden bij scherper
onderzoek in deze richting wel meer vondsten te vermelden zijn
geweest.

In de eerste 7 maanden van 1929 zijn in den Kring Haarlem
onderzocht 5839 runderen van één jaar of ouder, waarbij 84 maal
finnen zijn geconstateerd, waaronder 11 maal levende. Het voor-
komen van finnen was dus den laatsten tijd tamelijk veelvuldig.

In varkensgal en physiologische keukenzoutsolutie bij 37⁰ C.
eenigen tijd bewaard bewezen alle parasieten door het uitstulpen
der koppen en levendige bewegingen van hals en zuignappen
hunne levensvatbaarheid. Alle bij dit kalf gevonden parasieten
hadden gelijke grootte (dus één massale invasie is wel zeker) en
waren tamelijk gelijkmatig in liet lichaam verdeeld. Geen sterke
bindweefselkapsel of ontstekingsverschijnselen, noch doode ver-
kaasde verkalkte exemplaren waren aanwezig. Naar de grootte
te oordeelen, de grootste afmeting was ± 5 m.M., waren deze
finnen nog niet geheel volwassen. Bij runderen ouder dan één jaar
treft men meestal parasieten van grooter afmeting aan. Ik vond
er tot 16 m.M. breedte der blaas.

Volgens Hertwig is de ontwikkeling van de runderfin eerst
na 18 weken voleindigd ; de grootte bedraagt dan 7 bij 4,5 m.M.
In het hier beschreven geval zou het kalf onmiddellijk bij of kort
na de geboorte besmet moeten zijn wil men de parasieten als vol-
wassen beschouwen.

Intrauterine invasie is theoretisch ook denkbaar, maar moeilijk
aan te nemen ; men zou in dit geval verwachten in de lever finnen
te zien Ik heb er echter niet één kunnen vinden.

Uit de litteratuur is mij maar één geval bekend van intrauterin
verkregen cysticercosis bij het kalf, beschreven in Buil. Acad.
Veter, de France Juin. 1928 (gerefereerd in Annales de Médecine
Vét., Avril 1929) Cysticercosis généralisé d\'origine intrauterine
chez un veau de trois semaines. Het betrof hier uitsluitend ge-
degenereerde exemplaren in den vorm van kleine cysten.

Afgaande op de grootte der parasieten en leeftijd van den gast-
heer neem ik dus aan dat de parasieten niet geheel volwassen
waren, wat waarschijnlijk invloed heeft uitgeoefend op hunne
resistentie ten opzichte van het bewaren bij koelhuistemperatuur.

In het geheel zijn onderzocht 307 finnen, het geheele aantal in
het dier aanwezig was zeker meer dan 500.

Op 29 Juli, dus 14 dagen na slachten werd onderzocht het halve
middenrif en ruim 1 K.G. vleesch uit een achtervoet, waaruit werden
geïsoleerd 10 parasieten. I)e 5 parasieten uit het sterk ingedroogde
middenrif waren lichtgeel van kleur geworden ; 5 parasieten uit
het andere vleesch hadden iets van hun vochtinhoud verloren.
Geen enkel exemplaar stulpte uit of bewoog in galsolutie.

Op 31 Juli uit het restant van het middenrif 10 exemplaren en
uit het vleesch van den achtervoet 12 exemplaren onderzocht,
van de laatste bleken er 5 uitgestulpt te zijn na eenigen tijd.

Op 5 Augustus (dus 21 dagen na slachting) uit den geheelen
schouder 53 exemplaren, waarvan 9 duidelijk in staat waren in
de bekende solutie de kop uit te stulpen. Op dezen datum is een
grooter aantal onderzocht omdat het nu van buitengewoon belang
was de levensvatbaarheid vast te stellen. Den lezer valt hier on-
middelijk op dat dit slechts een percentage van 17 uitmaakt,
terwijl van Santen vond ongeveer 70% levende finnen. Het
verschil laat zich verklaren ten eerste door het niet volwassen en
dus minder resistent zijn der parasieten en ten tweede door de om-
standigheid dat ik alleen volledig uitgestulpte koppen telde als
zijnde zeker levensvatbaar. Door gebrek aan tijd kon ik niet dan
bij uitzondering de gedragingen in de gal volgen, maar beoordeelde
het resultaat na 1 of 2 uren, soms zelfs den volgenden dag. Op de
foto\'s gevoegd bij het artikel van van Santen kan ik trouwens
\' lang niet bij 70% de volledig uitgestulpte kop ontdekken ; hij
spreekt dan ook van levende finnen.

Het aantal dat nog bewegingen zal hebben uitgevoerd en een
begin van omstulpen gemaakt zal wel belangrijk grooter zijn ge-
weest, maar kon op deze manier niet worden waargenomen.

In elk geval het percentage levensvatbare (dus niet zeker ge-
storven) parasieten was belangrijk beneden 70% na 21 dagen
koelen en ik meen dit voor een belangrijk deel, zoo niet geheel,
aan het niet geheel ontwikkeld zijn te mogen toeschrijven.

Op 6 Augustus rechterborst- en halsgedeelte en schoft onder-
zocht ; 28 exemplaren waarvan 3 uitgestulpt.

Op 7 Augustus gedeelte der linker achtervoet en buikwand ;
12 exemplaren in de gal, één uitgestulpt ; 12 in maagsap allen
totaal verteerd.

Op 8 Augustus 30 parasieten vrij gepraepareerd; hieronder waren
er 2 die uitgesneden zijn met ongeschonden blaas en kapsel en met
een klein stukje vleesch eraan. De parasiet was goed zichtbaar
door het dunne bindweefselachtige vliesje heen.

Deze beide parasieten gaven gelegenheid tot het nemen van de
volgende proef. Zij werden gedurende 2 uren bij een temperatuur
van 37⁰ C. gelegd in een oplossing van 1% pepsine en H.C1.
waarbij eenige 10% voedingsgelatine. De bedoeling hiervan was
na te bootsen, zij het dan ook zeer onvolmaakt, hetgeen in de
maag zich afspeelt bij de digestie. Bij andere proeven voegde; ik
geschaafd of fijngesneden kalfsvleesch toe.

Het wil mij voorkomen dat bij deze behandeling der parasieten
minstens zoo hevig wordt ingewerkt als bij de normale digestie
van den mensch, want de hoeveelheid kunstmatig maagsap was
in verhouding tot de geheele massa zeker hooger dan bij de nor-
male digestie en de duur der inwerking zal alleen bij vetrijke maal-
tijden belangrijk hooger zijn.

Na openen der blazen zijn deze 2 exemplaren bestudeerd in
galsolutie onder het microscoop op een glas met uitholling, zooals
voor onderzoek in de hangende druppel wordt gebruikt, waarbij
bleek dat één ervan duidelijk teekenen van leven vertoonde door
bewegingen van den hals. Tot een uitstulpen van den kop is het
echter niet gekomen.

Hieruit volgt, dat wanneer iemand door b.v. slecht te kauwen
deze cysticercus, welke 24 dagen in het vleesch na slachting is
bewaard, nog omgeven door den bindweefselkapsel had ingeslikt,
het mogelijk was geweest dat de parasiet nog levend het duodenum
bereikte. Of het dier nog in staat was geweest in het darmkanaal
zich te ontwikkelen tot volwassen parasiet is nog een open vraag.
Gezien de weinig levendige bewegingen bij de waarneming meen ik
sterk te mogen betwijfelen of dit exemplaar het zoover zou hebben
gebracht. Volwassen parasieten zullen waarschijnlijk in dit op-
zicht beter levenskansen hebben.

Op 9 Augustus 10 parasieten in kunstmatig maagsap met vleesch,
allen met aangesneden blaas. Na 2 uren bleken allen verteerd ;
bij het opvisschen vielen ze uitelkaar. Dertien finnen direct in
gal gelegd gaven tot resultaat één levende, die bij microscopisch
onderzoek bewegingen vertoonde.

Ter vergelijking wil ik hier een waarneming inlasschen welke
ik deed op 3 September met een versch uit een rund geïsoleerden
cysticercus inermis. Observeerend door het microscoop werd af-

gewacht het oogenblik dat de uitstulping volledig was en levendige
bewegingen waren te zien van hals en zuignappen. Vervolgens
2 uur gelegd in kunstmatig maagsap en ten slotte weer in gal-
solutie. Mijn doel was een inzicht te krijgen van de resistentie
van den door geen ingestulpten hals meer beschermden, dus
naakten maar mechanisch ongeschonden, scolex. In dit geval
bleek de parasiet geheel verteerd.

Een tweede fin uit hetzelfde rund werd met aangesneden blaas,
echter nog in de bindweefselkapsel, in maagsap gebracht; na 2 uren
in galsolutie overgebracht kon ik na 10 minuten beweging vaststellen
en na 45 minuten uitstulpen van den kop. Deze parasiet had dus
de menschelijke maag kunnen passeeren en een groote kans gehad
op uitgroeien tot lintworm, wanneer tenminste de maagbewe-
gingen geen inniger contact met vertèringssappen had veroor-
zaakt en dus in natura ongunstiger omstandigheden geschapen.

Kort daarop was ik in de gelegenheid de resistentie te beproeven
van een cysticercus uit een graskalfshart gesneden. Wederom uit-
stulpen in galsolutie, levendige bewegingen; onmiddellijk 15 mi-
nuten in maagsap met vleesch gebracht. De bewegingen hielden
dadelijk op, echter in gal overgebracht waren ze in 15 minuten
weer opgewekt, nl. alleen van den hals ; de zuignappen bleven
onbewegelijk. Ik kreeg hierbij den indruk dat de onbeschermde
scolex gevoeliger was voor maagsap dan de hals en meen, wanneer
ten minste latere onderzoekingen niet bewijzen dat het uitzon-
dering is, dat de onbeschermde scolex in aanraking met maagsap
vrij spoedig zoodanig beschadigd wordt dat de fin niet meer tot
lintworm kan uitgroeien. Blijkt dit regelmatig voor te komen dan
is daarmede verklaard dat door kauwen vrijgekomen scolices,
allicht opzichzelf nog gekneusd, geen taeniasis veroorzaaken.
Bij eetproeven dient men hiermede rekening te houden.

Het resultaat van voorgaande proef vond ik merkwaardig ge-
noeg om bij verder voorkomende gelegenheden deze voort te
zetten. Jammer genoeg zijn het er slechts enkele. Het vinden van
een fin bij een volwassen rund gaf hiervoor goede gelegenheid.
Deze parasiet is eenigszins anders behandeld. Na het uitstulpen
van den kop is het dier een half uur in steriele bouillon bewaard
om de gal af te wasschen, vervolgens een half uur in maagsap met
vleesch. Met groote moeite vond ik het hierin terug en bracht het
onder den microscoop. De scolex was zoodanig aangevreten door
het maagsap dat ik eerst vermoedde dat deze bij de manipulaties
was verloren geraakt. Bij scherper toezien bleek aan het eind van
den nog duidelijk bewegende hals een vormlooze klomp aanwezig
als restant van den scolex.

Een derde fin van hoogstens 3 m.M. grootte leverde mij een
mager graskalf van ongeveer 10 weken bij het aansnijden der uit-
wendige kauwspieren. Na hoogstens 5 minuten in galsolutie uit-

stulpen en buitengewoon levendige bewegingen van hals en zuig-
nappen ; werd echter in maagsap, voor de helft verdund met
water, onmiddellijk weer onbewegelijk en onder den microscoop,
na verblijf van 15 minuten in dit verdunde maagsap, kon ik de
hals zien bewegen. De scolex had reeds belangrijk geleden, de zuig-
nappen waren onduidelijk te zien. Door methvleenblauw-kleuring
werd nu getracht nog een bewijs te leveren voor het afgestorven
zijn van den kop. Levend weefsel toch zal veel minder snel en in-
tensief deze kleurstof opnemen dan necrotische cellen.

Het gelukte de scolex en de restanten van de blaas flink blauw
te kleuren, terwijl de nog steeds bewegende hals geen kleurstof
in zich opnam. Dit verschijnsel was reeds met het bloote oog waar
te nemen na eenige minuten. Een contrölefin bleef langer dan een
uur in galsolutie met methyleenblauw bewegelijk en ongekleurd.

Wil men eetproeven verrichten om de mogelijkheid van het
aanslaan te beoordeelen dan zullen de parasieten in rauw vleesch
ingesloten ingeslikt moeten worden. Zij komen dan zonder ther-
mische, mechanische of chemische beleediging in den darm en
de exemplaren welke dan nog uitstulpen hebben een goede levens-
kans. Ik zou dan ook sceptisch staan tegenover de eetproeven
van Zsciiokke e. a., zoolang deze proeven niet onder dergelijke
omstandigheden zijn genomen. Het spreekt vanzelf dat slechts
een zeer gering deel der finnen onder deze voor hen gunstige om-
standigheden zal verkeeren en gevallen van taeniasis dus in elk
geval na het nuttigen van gedurende 21 dagen gekoeld vleesch
zeldzaam zijn.

Ostertag e. a. vonden bij uitgebreide eetproeven na 21 dagen
koelen geen ontwikkelen meer van taeniae. Waarschijnlijk waren
de scolices genoeg beschadigd om tegen inwerking van verterings-
sappen niet meer bestand te zijn.

Na 9 Augustus of 25 dagen na slachten werd dus geen parasiet
gevonden die levensteekenen vertoonde.

Voorloopige conclusies uit het bovenstaande (natuurlijk zijn
veel meer onderzoekingen noodig voor bevestiging) :
ie. Scolices van cysticercus inermis in aanraking gebracht met

maagsap sterven in korten tijd.
2e. De ingestulpte hals is tegen maagsap een ruim voldoende

bescherming voor de goed levende fin.
3e. Langdurig bewaren bij koelhuistemperatuur doodt de cy-
sticercus.

hals dan aan den scolex.
5e. Na 21 dagen koelen is het vleesch van runderen met finnen
behept practisch onschadelijk, al vertoonen deze nog levens-
verschijnselen.

Voor de beoordeeling van dieren met levende finnen in gering
aantal zou ik willen aanbevelen gebruik te maken van de bevoegd-
heid om het vleesch van dergelijke dieren naar de vrijbank te ver-
wijzen, na drie weken koelen, zooals vroeger in het keruingsregu-
latief verplichtend was voorgeschreven, waardoor wordt bereikt :
ie. dat vleesch met nog levende parasieten niet als volwaardig
wordt verkocht.

bijna zeker de fin alsnog gedood.
3e. De koopers kunnen worden ingelicht omtrent de meest aan-
bevelenswaardige bereidingswijze.

Verfasser hat einige Versuche angestellt (in vitro) mit aus Kalbfleisch isolierten
Cysticerci (cyst, bovis = inermis) ; er kommt zu folgenden Schlussfolgerungen ;

Scolices des Cysticercus inermis in Berührung gebracht mit Magensaft sterben
innerhalb kurzer Zeit.

Längeres Aufbewahren des Fleisches im Kühlraum (25 Tage) tötet alle Cysti-
cerci. Nach 2i Tage ist jedoch das Fleisch praktisch unschädlich wenn auch nicht
alle Cysticerci gestorben sind.

The author has carried out experiments in vitro with cysticerci bovis (inermis)
isolated from veal. He came to the following conclusions :

Scolices of Cysticercus inermis brought into contact with gastric juice die within
a short time.

Conservation of the meat during a long time (25 days) at refrigeration tem-
perature kills the cysticerci. After 21 days of refrigeration the meat is practically
inoffensive, even when a few cysticerci are still alive.

L\'auteur a fait des expériences ,,in vitro" avec le cysticercus bovis (inermis)
isolé de viande provenant d\'un veau. Il est arrivé aux conclusions suivantes :

Les scolices du cysticercus inermis exposés à l\'action du suc gastrique meurent
en peu de temps.

Une conservation prolongée de la viande (25 jours) à la température du fri-
gorifère tue les cysticerques. Après un séjour de >1 jours dans le frigorifère la
viande est pratiquement inoffensive même si quelques cysticerques ne sont pas
encore morts.

Daar deze mededeeling inderdaad een voorloopige bedoelt te
zijn, is het niet de bedoeling om te spreken over de behandeling
van bovengenoemd lijden in het algemeen. Evenmin om uitvoerig
na te gaan welke verschijnselen zich bij deze ziekte zooal kunnen
voordoen. Dit alles is trouwens genoegzaam bekend, en het vast-
stellen der diagnose zal zelden of nooit aanleiding geven tot moei-
lijkheden.

Wat wel als zoodanig kan gelden is de benaming van het lijden.
Zijn de afwijkingen die hierbij voorkomen in niet ernstige mate
aanwezig, de temperatuur slechts weinig verhoogd, de eetlust
nog vrij goed enz., dan spreken wij als regel van een endometritis.
Bij de meer ernstige vorm, hooge temp. 40—41⁰, geen eetlust,
frequente pols, van een septische metritis ; om ten slotte, wan-
neer de verschijnselen zeer hevig zijn, temp. boven 41⁰., zeer freq.
pols, sterk geïnjicieerde „vuile" slijmvliezen en de patiënt zeer
soporeus is, te spreken van een puerperale septichaemie.

Intusschen zijn de grenzen tusschen deze drie vormen ook uit
een aethiologisch oogpunt allerminst scherp te trekken, en gaat
zeer gemakkelijk de eene vorm in den andere over.

Daar komt bij, dat al of niet in een oorzakelijk verband (dat
blijve voorloopig buiten beschouwing), met deze ziekte, in welken
vorm dan ook, nogal eens gepaard gaat een retentie van de secun-
dinae. Met het gevolg dat onder den naam „retentio-secundinarum"
door sommige collega\'s elke vorm van een daarmee gepaard gaand
acuut baarmoederlijden wordt aangeduid, een benaming die als
zoodanig in elk geval onjuist is omdat ret.sec. geen ziekte aan-
geeft, doch slechts daarvan een verschijnsel kan zijn.

Het een met het ander kan aanleiding geven tot verwarring,
en wij zouden dit kunnen voorkomen, door als wordt bedoeld een
acute puerperale ontsteking der baarmoeder, nimmer te spreken

van een retentio secundinarum, doch voor alle gevallen van een
septische metritis.

Dit laatste te meer, omdat bij het rund het endometrium zoo
innig met de spierlaag verbonden is, dat zelfs een lichte z.g.n.
endometritis altijd met een metritis gepaard gaat.

Wat nu de behandeling en de prognose betreft, is het een bekend
feit, dat de lichte, meer goedaardige vorm van een septische metritis
gunstig is te beoordeelen. De genezing volgt als regel dank zij of
ondanks elke behandeling.

Anders is dit met den ernstigen vorm van het lijden. De therapie
die hierbij tot dusverre bestond, zoowel inwendig (ol. thereb.
campher, alcohol, antifebrine) als plaatselijk (antiseptische irri-
gaties, koolcapsules, enz.) liet ons in 75% van deze gevallen in den
steek, terwijl van de schijnbaar herstellenden een vrij groot ge-
deelte chronisch lijdend werd.

Intusschen bestond hier nog een kans op genezing, wat heele-
maal niet het geval was bij de zeer ernstige sept.metritis-patiënten
(bij de z.g.n. puerperale septichaemie) omdat zij alle binnen 2—3
dagen stierven.

Nu mag het vooral den collega, die menig patiënt tengevolge
van bovengenoemd ziektebeeld heeft zien sneuvelen, zeer eigen-
aardig toeschijnen, maar er bestaat voor eiken vorm van dit proces,
ook zelfs wanneer de verschijnselen zeer hevig zijn een specifiek
middel.

Indien wij het hoe en waarom, waarom wèl antipyrine en niet
antifebrine, waarom wèl bij het rund en bij soortgelijk ziekteproces
bij den mensch weer niet, enz. voorloopig buiten beschouwing laten,
dan blijft het feit, dat bij acute septische metritis van het rund,
antipyrine een specifiek chemo-therapeutisch middel is.

Dit feit is zeer belangrijk en ik meende het dan ook niet eerder
te moeten meedeelen, dan nadat ik daaromtrent volledige zeker-
heid had verkregen.

Toen echter door mij en op mijn verzoek door collega Dr. Westra
te Balk, te zamen eenige tientallen patiënten waren behandeld
(w. o. de meest ernstige gevallen) die alle volledig herstelden,
meende ik deze zekerheid te hebben, en tot deze publicatie te
kunnen overgaan.

In lichtere gevallen wordt per dag 3 maal, in ernstige gevallen
4 maal d. i. om de zes uur antipyrine per os ingegeven en wel per
dag 25 gram.

Aangezien antipyrine zeer snel in de maag wordt geresorbeerd,
is een intraveneuse of sub-cutane toediening onnoodig ; wel is het
noodzakelijk dat wij de doseering zelf in poeders afwegen en niet

aan den boer met zooveel lepels enz. overlaten. Dat wij ons der-
halve houden b.v. aan het volgende recept :

En verder? Niets meer. Absoluut niets meer toevoegen in den
vorm van een geneesmiddel of van een behandeling. Zoo is elke
plaatselijke behandeling van uterus of vagina uit den booze, hetzij
door eigenaar of deskundige; en dus geen verwijdering van een
nageboorte of irrigatie met welk meer of minder onschuldig al of
niet antiseptisch middel dan ook.

Zelfs een gewone exploratie, of het moest zijn dat men een ern-
stige verwonding of een nog niet afgegane tweede vrucht in de
baarmoeder vermoedt, is te ontraden.

Intusschen is het niet gewenscht om bij de lichte gevallen van
het lijden dan maar spoedig met antipyrine te beginnen. De goede
werking vertoont zich daar betrekkelijk minder goed en juist het
best in de meer ernstige vormen van deze ziekte, een omstandigheid
die aan vele chemo-therapeutica eigen is.

Bij geringe verschijnselen, iets minder eetlust, geringe temp.
verhooging enz. behandel ik dan ook met H.C1. of bib. nat. en laat
als dit kan, de eigenaar 2 x per dag de temp. opnemen, om als het
proces verergert in plaats van verbetert, van therapie te veranderen.

Houdt men zich aan deze voorschriften, dan zal genezing zeer
spoedig volgen, en is de patiënt als regel binnen 2—3 dagen buiten
gevaar, ook in die gevallen, waarin de eigenaar dit niet meer mo-
gelijk geacht zou hebben.

Bovendien zag ik deze patiënten altijd volkomen herstellen,
en ontwikkelde er zich later voorzoover mij bekend, nimmer een
chronisch baarmoederlijden.

Tot zoover deze voorloopige mededeeling betreffende de behan-
deling van acute septische metritis bij het rund. Over de bijzon-
derheden dit onderwerp betreffende en het gebruik van antipyrine
in andere ziektegevallen wellicht later meer.

In einer vorläufigen Publikation teilt der Autor mit, dasz gegen Puerperalfieber
des Rindes Antipyrine ein spezielles chemo-therap. Mittel sei. Diese spezielle
Wirkung zeigt sich namentlich in den ernsten Formen der Krankheit.

Der Autor behandelte mit seinem Kollegen Dr. Westra gegen Hundert Patien-
ten, worunter einige mit Septicaemia puerperalis, die alle heilten."!

Die Behandlung besteht nur darin dasz man wahrend einige Tagen 4 mal jeden
Tag ,,per os" 6 gr. antipyr. und 14 gr. pulv.rhad. althaeae gibt.

Nachdrücklich wird hervorgehoben, dasz man alle weitere allgemeine oder
lokale Behandlung (Spülungen oder entfernen der Nachgeburt) unterlassen soll.

Ueber die lïinzelkeiten dieser Therapie und die Anwendung von Antipyrine
in anderen Krankheitfällen hofft der Autor nachher zu berichten.

In a provisional publication the author informs us that in puerperal fever of
the cow, antipyrine is a specific chemo-therap. remedy.

The author together with his colleague Dr. Westra treated some tens of pa-
tients, among which there were some with puerperal sepsis, which all recovered.

The treatment exclusively consists in supplying ,,per c.s " 6 grams antipyrine
and 14 gr. pulv.rhad.althaeae, 4 times a day, during a few days.

It is emphatically pointed out, that it is necessary to omit any further general
or local treatment (irrigation of the uterus, removal of the afterbirth).

About the pariticulars of this treatment and the use of antipyrine in other cases,
the autor hopes to report later on.

Dans une publication provisoire l\'auteur dit que l\'Antipyrine est un moyen
chemo-therap. spécifique contre les métrites septiques chez les bovidés. Cette
efficacité spécifique se manifeste surtout quand la maladie est très grave.

L\'auteur et son collègue Dr. Westra traitèrent quelques dizaines de malades,
parmi lesquels quelques-uns qui souffraient de septicémie puerpérale ; tous
guérirent.

Le traitement ne consiste qu\'à faire prendre ,,per os" 6 gr. d\'antipvrine et 14 gr.
de pulv. rhad.althaeae, 4 fois par jour, pendant quelques jours.

11 est nécessaire qu\'on se garde de tout autre traitement général ou local (comme
irrigation de l\'utérus, éloigner de l\'arrière-faix etc.).

Après quelque temps l\'auteur espère communiquer quelques détails sur cette
therapie, et sur le traitement d\'autres maladies par l\'antipyrine.

Uit laagvliegende vliegtuigen die in Duitscliland bij de rupsenbestrijding ar-
senicumpreparaten uitstrooiden merkte men op dat hazen, reeën en herten bij de
nadering van het vliegtuig languit op de grond doken. Wilde varkens werden on-
rustig, waren een poos besluiteloos en liepen dan hard weg. (Der Zoolog. Garten.
1929, 2. 4/6). Vr.

Door Dr. van der Plank werd op verzoek van de Nederlandsche Vereeniging
tot bescherming van dieren een brochure geschreven, waarbij de bedoeling voor-
zat eens de aandacht te vestigen op eenvoudige maatregelen, voor iedereen gemak-
kelijk toe te passen, en waarmede onzen landbouwhuisdieren vele onnoodige lasten
bespaard kunnen worden.

Met een kort voorwoord wordt deze brochure ingeleid door Dr. van der Zande,
die aan het slot van zijn betoog een beroep doet op alle hoefden van onze inrichtin-
gen van Landbouwonderwijs om tot de verspreiding ervan mede te werken en aldus,
meer bepaaldelijk ten aanzien van onze landbouwhuisdieren, het streven van
de Vereeniging die bet boekje uitgeeft te steunen. Schrijver heeft zich bij de sa-
menstelling op het standpunt geplaatst den veehouder aan te toonen, dat dieren-
bescherming geen ,.onzin" is, mits men er zijn gezond verstand bij gebruikt.

7.oo worden achtereenvolgens alle huisdieren besproken die op de boerderij
worden aangetroffen en uitsluitend praktische wenken gegeven, waarvan onge-
twijfeld vele veehouders profijt kunnen trekken.

Allereerst wordt bij het paard gewezen op het ondoelmatige tuig, tengevolge
waarvan het dier niet zijn volle werkkracht kan geven en bovendien verwondingen
krijgt door drukking. Vervolgens worden besproken de verpleging, nl. huid en
hoefverpleging, de behandeling van het paard, hoe er mede omgegaan moet wor-
den, gebruiksoperaties, vervoer per spoor en vrachtauto, inrichting van den paar-
denstal en weidegang.

Bij de bespreking van de runderen wordt er zeer terecht op gewezen dat deze
dieren vaak uit sleur op een manier behandeld worden, waardoor zij onnoodig
onaangenaamheden ondervinden. Kalveren worden immers vaak niet zoo behan-
deld uit een oogpunt van dierenbescherming en eigenbelang van den veehouder eigen-
lijk noodig is. Uitvoerig wordt stilgestaan bij de verkeerde behandeling die de
dieren dikwijls ondergaan, wanneer zij hun eerste kalf ter wereld brengen en te-
vens den weg aangewezen hoe dit alles voorkomen kan worden. Ook de overvolle
uiers, waarmede runderen op de markt worden aangevoerd, de schadelijke huid-
parasieten zooals de runderhorzels die zooveel last gedurende de zomermaanden
veroorzaken, de afrastering van weilanden met glad-draad in plaats van met prik-
keldraad en de inrichting van den stal worden besproken.

Ten slotte wordt een enkel woord gewijd aan de kleine huisdieren, ook den
waakhond niet te vergeten.

Voor hen, die hart voor hun dieren hebben en dit mag toch ongetwijfeld wel ge-
zegd worden van het meerendeel der eigenaars, is in deze brochure veel te vinden,
dat van praktisch belang is, zoodat ik niet twijfel of door velen zal gaarne van den
inhoud worden kennis genomen. \'t Hoen.

Der praktische Tierarzt, Eugen Bass : Taschenbuch für die Tierärztliche Praxis.
Uitgave : Urban und Schwarzenberg 1930 ; Prijs M. 10.—.

Een handig boekje in zakformaat, dat geen meerdere pretenties wenscht te
verwerven, dan een toevlucht te zijn in gevallen waarbij directe informatie voor
een dierenarts gewenscht kan zijn. Op regelmatige wijze geordend, bevat het tal
van gegevens, verkregen op grond eener 30-jarige ervaring, welke ongetwijfeld
een stempel draagt van degelijkheid. Hier is een prakticus aan het woord, die door
een langdurige praktijk niet verdwaald is in den dooltuin der empirie voorzien
nog van de restfranjes eener wetenschappelijke opleiding, doch op klare en dui-
delijke wijze een serie nuttige wenken heeft verzameld, welke de moeite van over-
denking en toepassing zullen loonen.

In de voorrede wordt gewezen op de mogelijkheid dat dergelijke geschriften
mede de vraagbaak zouden kunnen worden voor de talrijke kwakzalvers ; terecht

wordt opgemerkt dat in onzen strijd tegen de leden van dit (zich ook in ons land
steeds uitbreidende) gilde, het voornaamste strijdmiddel gelegen is in de noodzaak
zelf op de hoogte van de vorderingen onzer wetenschap te blijven en te trachten
in de toepassing daarvan het beste te geven.

De lezing van dit werkje schenkt mij de overtuiging dat de schrijver een in alle
opzichten verdienstelijk werk heeft verricht. Ik vond talrijke gegevens welke met
vrucht dienstbaar gemaakt kunnen worden aan de dagelijksche praktijk. Vooral
op het gebied der veevoeding zijn tal van nuttige wenken verwerkt. Schrijver
heeft zich de moeite gegeven een model-onderzoekingsschema te ontwerpen, ge-
schikt gemaakt om, na beëindiging der dagelijksche praktijk de gegevens van het
onderzoek der patiënten te noteeren.

Wanneer wij ons eene opmerking mogen veroorloven, dan wil het mij voor-
komen dat dit schema te breed opgezet is. Geen enkel prakticus, welke den ge-
heelen dag bezet is met zijn praktijk, zal tijd kunnen vinden de verkregen bevin-
dingen op eene dergelijke omvangrijke wijze te noteeren. Hiervoor is beknopt-
heid geboden. Misschien vindt de ondernemênde en kundige samensteller gelegen-
heid bij de volgende drukken aan dit punt eenige aandacht te schenken.

Het werkje is voorzien van een receptenverzameling welke den meest verstokten
therapeutischen nihilist misschien aanleiding zal kunnen geven, zijn standpunt
te dezen opzichte te laten varen. Ik vond er tal van recepten welke eene nadere
overweging en toepassing volkomen wettigen. Met betrekking tot de moderne
geneesmiddelen huldigt schrijver de op zichzelf juiste opvatting, dat vele hiervan
slechts een eendagsleven beschoren is, en het uit hoofde van dien weinig zin heeft
een receptuur in dezen geest te propageeren. Toch had ik gaarne de werking van
hydrobromas arecolini, in verband met de taenisias, in het boekje vermeld gezien.
Wel degelijk bevat ook het moderne geneesmiddelenarsenaal enkele nuttige thera-
peutica. Aan de andere zijde is een gepast conservatisme noodzakelijk en een
prakticus die 30 jaren lang zijn wetenschap heeft toegepast, zal het hier lang
zamerhand wel niet aan ontbreken.

Wij wenschen dit uiterst handig boekje, dat een schat van nuttigs en wetens-
waardigs bevat, in handen van elk collega, die nog lust en behoefte gevoelt op de
hoogte van zijn tijd te blijven en daarbij het enthousiasme heeft kunnen bewaren,
waarmede hij eens de Alma Mater verliet om zijn taak binnen het raam van het
maatschappelijk gebeuren naar behooren te volbrengen. Zvvijnenberg.

Met een enkel woord wil ik van de mij geboden gelegenheid gebruik maken,
om deze anatomische handleiding hier aan te kondigen.

Bij de recensie ervan moet rekening gehouden worden met het feit, dat de
schrijver veronderstelt, dat degene, die dit boekje gebruikt reeds op de hoogte is
van de anatomie van enkele Vertebraten, zooals b.v. de kikker. Het is wel jammer,
dat de anatomie van dit laboratoriumdier par txcellencc niet werd opgenomen ;
nu moet de student zich de kikker-anatomie uit een andere handleiding eigen
maken.

De bedoeling van den schrijver was een handleiding voor den jongen student
samen te stellen, waardoor deze op het practicum leert Hen — m. i. het belangrijkste
van het eerstejaars practicum in de anatomie — en hierin slaagt hij ten volle.
Daarom geeft het boekje ook geen afbeeldingen. De wijze van behandeling is op
het eerste gezicht eenigszins vreemd en soms naief aandoend: zoo vindt, men op
vele plaatsen in den text een aantal vragen, waarop men het antwoord (meestal
ja of neen) achterin het boekje kan opzoeken. Doch het voordeel van deze methode
is, dat de student ook negatieve eigenschappen van zijn materiaal leert kennen.
Het boekje is m i. geschikt om gebruikt te worden bij het practische onderwijs
in de propaedeutische Zoölogie ; de veterinaire student zal er geen veterinaire
Anatomie in den eigenlijken zin in vinden, zooals duidelijk blijkt uit de beschrij-

"ving der anatomie van den hond. Appleton behandelt in zijn boekje de prik,
Scyllium (een haai), Necturus (een N.-Amerikaansche Salamander), een hagedis
en een hond. Hieruit volgt, dat noch een beenvisch noch een vogel behandeld
worden. Dit wordt met opzet gedaan, omdat ,,in the selection of the vertebrate
types regard lias been had to the probable lines of mammalian phylogeny." Hieruit
blijkt wel, dat men aan de overzijde van de Noordzee nog dikwerf vast houdt aan
de ouderwetsche meening, dat een diersoort alleen dan van zoölogisch belang is,
wanneer deze verondersteld wordt deel uit te maken van de volkomen hypothe-
tische stamboom der Zoogdieren. G. j. van Oordt.

In ons Tijdschrift van i December j.1. komt een ingezonden stukje voor van den
Heer H. M. Hoogland te Barneveld. Hiermede zal iedere practicus het eens zijn.
Ook in de geneeskunde van den mensch is de kwakzalverij minstens even sterk, doch
omdat het daar een eigen leven geldt, wordt de angst de menschen de baas en dan
wordt er iets sneller dan in ons vak, hulp ingeroepen. Dit is m.i. toch niet tegen te
houden en hangt samen met ilen welstand der menschen, tenminste voorzoover
ons vak betreft. Heeft de boer groote inkomsten, dan is hij eerder geneigd, iets
uit te geven, dan wanneer de tijden drukkend voor hem zijn ; hij zet de tering naar
•de nering. Doch in het algemeen is men geneigd voor een koopje klaar te zijn. De
serumwet zal m.i. weinig uithalen, om de eenvoudige reden, dat het betrappen
op heeterdaad van dergelijke kwakzalvers heel wat moeite en scherpzinnigheid
vereischt. De boeren zijn hun handlangers en wanneer het er om gaat, de wet te
overtreden, helpt de boer graag mee, al was het alleen maar om het besef, dat hij
•dan zijn ,,tegenstanders" te slim is af geweest. Zijn tegenstanders zijn zij, die zijn
portemonnaie niet helpen spekken. Bovendien treedt in dergelijke aangelegen-
heden de dorpspolitie alleen op speciaal verzoek van een bepaalde zijde op, cmdat
zij zich in die zaken zeer gehaat maakt en zij tenslotte meer gehecht is aan de goede
verhouding in de samenleving met de dorpsgenooten, dan aan het constateeren
van dergelijke overtredingen, dewelke in hun oogen toelaatbaar zijn. Alzoo zal het
gebeunhaas wel blijven bestaan. Ik maak van deze gelegenheid gebruik collega H.
erop attent te maken, dat wij collega\'s op elkanders terrein evenmin moeten beun-
hazen. Door de Barneveldsche vereeniging tot bestrijding van de pullorumin-
fectie der kuikens wordt alleen het werk (onderzoek) daarop erkend van den die-
renarts Hoogland en ,,zijne assistenten". Het is mij niet bekend, of dit deskun-
digen zijn, doch dit daargelaten, is het mij gebeurd, dat op een boerderij, op 7 K M.
van mijn woonplaats gelegen en ongeveer 30 K M. van Barneveld verwijderd, be-
hoorende tot mijn vaste practijk, buiten mijn medeweten om, de kippen waren
onderzocht door bovengenoemde heeren. Wat is hiervan het gevolg, collega H.?
Dat de boeren den eigen dierenarts voor minder deskundig gaan aanzien, niet
capabel dit onderzoek te doen. Is dit minder afkeurenswaardig, dan wat l\' den
kwakzalvers verwijt?

Een collega, nog dichter bij Barneveld gevestigd, deelde mij dezelfde klacht
mede. Het zal ons consequent voorkomen, wanner collega H., die nu zelf klaagt
-en — gelukkig — aan den lijve heeft ondervonden, wat dit beteekent, in den ver-
volge zal willen bevorderen, dat in bovenomschreven gevallen met den naburigen
•collega overleg wordt gepleegd en dit onderzoek in samenwerking geschiedt.

Op voorstel van de Afdeeling Zuid-Holland heeft het Hoofdbestuur de vraag
in studie genomen, wat zou kunnen geschieden om de werkzaamheid der dieren-
artsen op het gebied der Vischkunde, Vischkeuring en Vischziekten te bevorderen.
Het verzocht Prof. C. F. van Oijen een studiereis naar Duitschland te onder-
nemen, ten einde over de daar heerschende toestanden zoo volledig mogelijk te
worden ingelicht. Een afschrift van dit Rapport is verzonden aan een aantal
dierenartsen die belangstelling voor deze materie toonden of ambtelijk met de uit-
voering der Warenwet verbonden zijn. Het ligt in de bedoeling mede op grond
van de adviezen dezer heeren de verdere stappen te bepalen, die het Hoofdbestuur
alsnog zou kunnen nemen.

Leden der Maatschappij, die geen schrijven als boven bedoeld ontvingen, die
belang stellen in deze materie en bereid zijn het Hoofdbestuur van advies te dienen
worden verzocht zich aan te melden voor 10 Januari bij den tweede ondergetee-
kende.

Op voorstel van de afdeeling Zuid-Holland, heeft het Hoofdbestuur in onder-
zoek genomen de vraag in hoeverre het mogelijk zal zijn eenheid te brengen in.
de maatregelen die genomen worden bij het diergeneeskundig toezicht op boer-
derijen, welke de melk onder bijzondere garantie verkoopen.

Naar aanleiding van diens voordracht, gehouden op het Natuur- en Genees-
kundig congres te Rotterdam, heeft het Hoofdbestuur aan Prof. C. F. van Oijex
verzocht een praeadvies op te stellen, dat als handleiding bij deze besprekingen
zou kunnen dienen. Afschriften hiervan zijn verzonden aan een aantal leden der
Mij., welke geacht kunnen worden in deze materie belang te stellen, met het ver-
zoek wel hun meening over een en ander kenbaar te maken. Leden, die zulk een
schrijven niet ontvingen, doch prijs er op stellen aan deze besprekingen deel te
nemen worden verzocht zich aan te melden bij den secretaris voor 10 Januari.

Op 25 November werd door de Afdeeling hare najaarsvergadering gehouden
onder presidium van den Heer P. J. \'1 Hooft.

Wegens periodieke aftreding was dit de laatste vergadering, die door den Heer
\'i Hooft werd voorgezeten ; eene gebeurtenis, welke vrij wel samenviel met diens
vertrek naar den Haag.

Vanaf 1902 is collega \'t Hooft lid van de afdeeling Noord-Brabant. Gedurende
zijn 27-jarig verblijf in deze provincie is hij in verschillende bestuursfuncties werk-
zaam geweest, behoorde steeds tot de meest trouwe bezoekers van de vergade-
ringen, wist niet alleen de discussies altijd in de meest aangename banen te leiden,
doch ook het wetenschappelijk peil daarvan te verhoogen, zoodat de vele iaren.
waarin hij den voorzittershamer hanteerde, gekenmerkt zijn door een opgewekt
vereenigingsleven.

Meer nog dan dit was hij, als oud-practicus, steeds de man, die op de bres stond
de belangen van de practiseerende dierenartsen te behartigen.

Al was het den leden ook bekend, dat door het veranderen van woonplaats tot
buiten de provincie, de Heer t Hooft geen afscheid van de Afdeeling Noord-

Brabant zou nemen, was het van zelf sprekend, dat de Afdeeling meende hare groote
erkentelijkheid voor de vele belangrijke diensten, der Afdeeling bewezen, uit te
moeten spreken door haren oud-voorzitter bij acclamatie te benoemen tot haar
eerelid, eene onderscheiding, welke hem bij monde van den nieuw-gekozen voor-
zitter, collega Kirch, met welgekozen woorden werd toegekend.

B. en W. van Groningen stellen voor tot uitbreiding van het abattoir over te
gaan. De kosten daarvan zouden ongeveer 4 tot 5 ton bedragen. Een nieuw abattoir
zou li millioen moeten kosten.

Ofschoon de gemeente Vlaardingm te kennen heeft gegeven niet niet Schiedam
inzake een te bouwen abattoir te willen samenwerken, zijn Gedep. Staten van
Z.-Holland overtuigd van de noodzakelijkheid van samenwerking op dit punt
tusschen Vlaardingen en Schiedam.

In de gemeenteraad van Berkhout kwam ter sprake het beleid van den vleesch-
keuringsdienst in den kring Hoorn Over het algemeen achtte men een reserve
van pl.m. f 40.000, welke in enkele jaren is gevormd, ongemotiveerd hoog. Aan
Hoorn zal daarom worden verzocht, met ingang van 1 Januari de keurloonen met
20% te verlagen. de Graaf.

Prof. Dr. H. JACOB heeft een hem aangeboden professoraat te Giessen, aange-
nomen.

Nationaal Comité voor het Xle Internationaal Veeartsenijkundig Congres Londenl930.

Prof. v. Oijen is alsnog door het congresbestuur uitgenoodigd een rapport uit
te brengen ten aanzien van No. 5 der ,,General Meetings," nl. ,,Veterinary Science
in relation to public health, with special reference to production and distribution
of milk." Hij heeft als onderwerp voor zijn rapport gekozen :

Dierenartsen steunt het welslagen van het Congres door als lid toe te treden.
Gewone leden ontvangen de zeer waardevolle rapporten, verslagen enz., ook al is
men niet in de gelegenheid het congres te bezoeken. De Nederlandsche dieren-
artsen hebben in deze een traditioneele plicht te vervullen.

Te storten op postrekening 16363 ten name van Dr. A. ten Sande, aan wien
men zich als lid kan opgeven.

Het verslag over 1928, van de hand van den Directeur der inrichting, Dr. L. F.
D. E. Lourens, is verschenen.

Aangezien aan allp Nederlandsche dierenartsen een exemplaar is toegezonden,
is een uitgebreide bespreking in ons tijdschrift niet noodig. De Rijksseruminrich-
ting, op welk instituut wij nog steeds trotsch mogen zijn, heeft ook in 1928 weer

veel en uitstekend werk geleverd. Hare werkzaamheden breiden zich nog steeds
uit.

In 1928 werden afgeleverd 12.500 K.G. serum en voor bijna 380.000 dieren ent-
stof, verder 16 Liter reincultuur van melkzuurbacteriën en 1304 Liter ratten-
bestrijdingsmiddelen. Het aantal onderzoekingen bedroeg 86.403. Vele onder-
zoekingen, ook van melk, werden verricht betreffende de infectieuze abortus bij
het rund, ook in verband met febris undulans bij den mensch. Ook op het gebic-d
der pullorum-bestrijding werd veel werk verricht. Met een nieuwe entstof tegen
dipliterie bij hoenders werden proeven genomen. Zoodra hiermee voldoende er-
varing is verkregen zal zij ter beschikking van de dierenartsen worden gesteld.

De bestudeering der bijenziekten werd dit jaar krachtig ter hand genomen,
vooral naar aanleiding van het kwaadaardig optreden van Nosema in ons land.
Dr. A. J. Winkel maakte een reis naar het buitenland ter bestudeering van de
bijenziekten.

Plaatselijke onderzoekingen werden verricht wegens een te korte immuniteit,
na (éénmaal) vlekziekte-enting en ook, omdat kort na de simultaan-enting tegen de
vlekziekte varkenspest uitbrak. De oorzaak van deze onaangename verschijnselen,
waarmede men ook in andere landen veel te kampen heeft, is nog niet volkomen
opgehelderd.

Zonder twijfel zal te korte immuniteit bij de vlekziekte-inanting slechts kunnen
worden voorkomen door na de simultaan-inenting nog eenmaal met 1 cc. cultuur
in te spuiten, zcoals men ook in het buitenland doet, waar, evenals hiei, plaatselijk
ditzelfde verschijnsel wordt waargenomen.

Terwijl men in Duitschland de oorzaak van het optreden van pest na de vlek-
ziekte-inenting in vele gevallen meent te moeten toeschrijven aan overbrenging
van het pestvirus, hetzij door de entnaald, hetzij door personen, zijn hier waar-
nemingen gedaan, welke de aanwezigheid van latente smetstof bij de varkens doet
vermoeden, welke agressief optieedt in den tijd van verminderd weerstandsver-
mogen, welke ontstaat eenige dagen na de inspuiting van de vlekzicktccultuur.

Voorts werd een onderzoek ingesteld in verband met het voorkomen van milt-
vuur bij paarden, welke preventief tegen deze ziekte waren ingeënt. Het gold hier
dieren, welke geweid werden op een bekende, sterk besmette, miltvuurweide.

Paaiden zijn zeei gevoelig voor miltvuui, om welke reden de miltvuurinenting
bij deze dieren slechts kan geschieden met een zwakke entstof. De onvatbaarheid,
welke hierdoor ontstaat, is relatief ook niet bijzonder groot, hoewel als regel vol-
doende gebleken. Staan de geënte dieren echter aan een ernstige besmetting bloot,
dan bestaat de kans, dat de veikregen immuniteit, welke bovendien langzamer-
hand afneemt, niet of niet meer voldoende is. Wanneer het bekend is, dat dieren
in zeer sterk besmette weiden zullen moeten verblijven, verdient het aanbeveling
de onvatbaarheid te verhoogen, door ze niet tweemaal te enten, maar nog een derde,
misschien nog een vierde maal in te spuiten, steeds met iets sterkere miltvuur-
vaccins.

Wateronderzoek (drinkwater en bij de zuivelbereiding) werd 37 maal verricht
en voor chemisch onderzoek kwamen 44 monsters in. Immuniteits-onderzoekingen
77.162 maal. Het aantal monsters ter onderzoek op tuberculose bedroeg 1227;
op paratuberculose werden 464 monsters faeces onderzocht. Het aantal monsters
uiersecreet was 2465 ; hiervan waren 230 ingezonden voor onderzoek op tubercel-
bacillen of bacillus abortus Bang.

De methoden toegepast voor laatstgenoemde onderzoeking worden uitvoerig
beschreven

Herhaalde malen werden faeces en urine van personeel werkzaam in melkstallen
op bacteriën der typhusgroep onderzocht.

In de scheikundige afdeeling werden 579 monsters onderzocht op samenstelling
of eventueele giftige bestanddeelen. Van voedermiddelen werden 72 monsters
ingezonden ; verder werden eenige geheimmiddelen onderzocht.

Als de Rijksserumrinrichting te Rotterdam gevestigd blijft (hetgeen zoo goed
als zeker is) zal zij in 1531 gehuisvest ziin in voor dit speciale doel gestichte moderne
gebouwen. (Dat woidt boog tijd). Vr.

Wij ontvingen het piogramma van deze vereeniging van de 45e Internationale
Tentoonstelling van hoenders, watervogels, duiven, konijnen, pelsdieren en sier-
vogels, te den Haag, op 17, 18 en 19 Januaii 1930. Het programma is zeer uit-
gebreid, bevat 2809 nummers.

Deze jaarlijksche tentoonstelling is ieder jaar een succes. Jammer dat de ge-
bouwen van het Kon. Zoölogisch Botanisch Genootschap (Dierentuin) waar zij
gehouden wordt, eigenlijk te klein zijn voor de vele inzendingen.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Nov. nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 6 (3) eigenaars, waarvan in Drenthe bij 2; Gelderland
bij (2); Utrecht bij 1 (1); Noordbrabant bij 2; Limburg bij 1 eig.

Scabiés (sarcoptes en dermatocoptes bij paard en schaap) : 92 gevallen bij
3 eig. (438 bij 4 eig.), waarvan in Groningen (410 bij 3 eig.) ; Friesland 89 bij
2 eig. (28 bij i eig.) ; Zuidholland 3 bij 1 eig.

Rotkreupel bij schapen : 36 gevallen bij 4 eig. (256 bij 24 eig.); waarvan in Fries-
land 35 bij 3 eig. (84 bij 8 eig.); Drenthe (17 bij 7 eig.); Noordholland (126
bij 7 eig,); Zuidholland (29 bij 2 eig.).

Anthrax: 28 gevallen bij 28 eig. (5 bij 5 eig.), waarvan in Groningen 5;
Friesland 1; Overijsel • (1); Gelderland 4 (1) ; Utrecht (1); Nocrdholland 1;
Zuidholland 5; Noordbrabant 6 (2); Limburg 4, waarbij 1 paard.

Onder de gemzen in de Oostenrijkse Alpen heerst zoo sterk scabiës,
dat men voor uitsterven bevreesd is. Men denkt er over, om rondom het
besmette gebied een metaaldraad-afrastering te maken en tracht daarvoor
geld te verzamelen.

In de inleiding wordt er op gewezen, dat de intehsiveering van de veehouderij
een meer zorgvuldige bevrediging van de eischen, welke het dierlijk organisme
stelt, noodig maakt ; immers men stelt bijzonder hooge eischen o.a. bij ons zeer
melkrijk vee, bij snel groeiende biggen enz.

De voeding is echter in sommige opzichten, o.a. wat betreft de mineralen, tegelijk
met deze intensiveering veelal slechter geworden o.a. wordt in den winter aan run-
deren wel veel meer krachtvoeder gegeven maar niet meer, vaak zelfs minder, hooi.
Bij biggen wordt melk, ondermelk en wei minder gegeven dan vroeger. Ook het
houden van zeer melkrijk vee op gronden, waarop men dat vroeger niet deed,
maakt dat meer zorg, vooral aan de minerale eischen besteed moet worden.

In hoeverre in bepaalde streken al of niet gebrek aan een of meer mineralen
zal bestaan, hangt voor een groot deel af van de minerale samenstelling van gras
en hooi.

Omtrent de samenstelling van gras en hooi, in ons land gewonnen, weten wij
te weinig ; of en zoo ja welke mineralen bijgevoederd moeten worden kunnen wij
dus niet zeggen.

Hierna wordt een overzicht gegeven van de ziekten, die in verschillende deelen
der aarde vooral bij rundvee als gevolg van gebrek aan mineralen zijn herkend.

Phosphorzuur-armoede in bodem en gras geeft aphosphorosis; in Zuid-Afrika
als stijfziekte bekend. Bijvoedering der dieren met beendermeel of bemesting van
den bodem met phosphaten voorkomt deze ziekte en maakt het mogelijk op deze
gronden gezond vee met goede melkproductie en vruchtbaarheid te houden.

In Australië en Schotland bleek hier en daar eveneens phosphorzuurarmoede
te bestaan.

Er zijn ook streken, waar slechte gevolgen van gebrek aan kalk voorkomen,
ofschoon niet altijd duidelijk bleek of het kalkgebrek en niet het phosphorzuur-
gebrek oorzaak was.

Gestoorde groei, verlaagde vruchtbaarheid, abnormale afmetingen van ver-
schillende lichaamsdeelen (groote kop, dikke pooten) enz. zijn in verschillende
deelen van Europa, Amerika, Australië en Azië als gevolg van gebrek aan kalk
en phosphorzuur waargenomen.

Ook blijkt ijzergebrek in gras en hooi. doordat het bodemijzer in onvoldoende
mate door de planten wordt opgenomen, in verschillende streken der aarde o.a.
Schotland en Nieuw-Zeeland bloedarmoede en vermagering te veroorzaken.

Verder levert jodiumgebrek in verschillende streken der aarde (o.a. Finland,
Canada, Michigan) bezwaren (o.a. krop bij schapen en ook wel bij rundvee en gei-
ten) op, waarvan hier en daar aangetoond werd, dat zij door jodiumzouten toe te
dienen verdwenen.

Het spreekt van zelf dat ook zonder duidelijk optreden van de karakteristieke
symptomen, nadeelen van minerale tekortkomingen kunnen bestaan.

Behandeld worden daarna de factoren, welke de minerale samenstelling van het
gras beïnvloeden : bodem, soort van gras (klaver), groeistadium, weersomstandig-
heden. Wat dit laatste punt betreft wordt er op gewezen, dat langdurige droogte
het phosphorzuurgehalte van het gras sterk verlaagt. Het volgende hoofdstuk
handelt over de minerale samenstelling van het in ons land gewonnen hooi. De

gegevens daaromtrent zijn nog zeer onvoldoende. Dit is nog meer het geval voor
het gras. De tot nu toe bekende analysen bewijzen dat ons hooi niet zelden een
allesbehalve goede minerale samenstelling heeft ; noch is vaak van de bestand-
deelen als Ca en P₂O_s het gehalte hoog genoeg, noch is veelal de verhouding van
beide een gewenschte.

Aan de hand van Engelsche onderzoekingen wordt daarna behandeld het ver-
band dat er bestaat tusschen de minerale samenstelling van het gras en de kwali-
teit van het grasland. Het bleek dat van weiden, die als goed bekend staan, het
gras een gunstige minerale samenstelling bezit, terwijl dit laatste bij weiden die
als slecht bekend staan, niet het geval is. De dieren bleken bij voorkeur gras met
hooge minerale gehalten te eten. Ook werd gevonden dat het gehalte aan orga-
nische voedingsstoffen voor het gras van goede en slechte weiden niet noemens-
waard verschilde. Het kwaliteitsverschil berustte geheel op het uiteenloopen van
de minerale gehalten. Men kan de eischen welke men wat betreft de verhouding
der gehalten aan mineralen (met name van Ca en P₂0₅) tot de hoeveelheid orga-
nische voedingsstoffen (eiwit, vet en koolhydaten) die aan het gras in verschil-
lende omstandigheden (jongvee, melkvee, mestvee) gesteld moeten worden, onge-
veer bepalen. Per iooo Caloriën zal bij melkrijk vee circa 3 Gr. CaO. en evenveel
P₂0₅ noodig zijn en 8 a 9 gr. stikstof (of ruim 50 gr. eiwit). In goed gras zijn deze
hoeveelheden aanwezig, echter niet in slecht gras. Van gras met slechte minerale
samenstelling zullen de dieren om in mineraal evenwicht te blijven dus veel meer
moeten opnemen dan voor voorziening met voldoende hoeveelheden der organische
stoffen (eiwit en Caloriën) noodig is; zoodat een zeer oneconomisch gebruik en veelal
opname van een teveel aan eiwit ontstaat. In granen als mais en tarwe komt per
3000 Cal. slechts ongeveer 0.1 gr. Ca en 1 a 3 Gr. P₂O_s voor ; bij melkproductie
zal het calcium dus ontoereikend zijn. Door toediening van zeer goed hooi en van
extra veel krachtvoeder kan men het tekort aan mineralen verminderen. Kennis
van de samenstelling van het gras en hooi der verschillende typen van gras- en
hooiland is dringend noodig 0111 voor een juiste minerale verzorging der dieren te
kunnen zorgen en om eventueel een rationeele toediening van zouten mogelijk te
maken.

Engelsche onderzoekingen leerden, dat van jong gras van goede weiden, op
zand- zoowel als op kleigrond, het gehalte aan verteerbare stoffen, ook aan verteer-
baar eiwit, hoog is en veel verschilt van dat van het gras in het stadium waarin
het voor hooiwinning wordt afgemaaid. Bij kort beweiden zal de voeding derhalve
verschillen van die bij langdurig beweiden van eenzelfde perceel. Bij opname van
veel zeer jong gras bestaat er kans op een te hooge eiwitopname. Bij voedering,
zal indien uitvoerbaar dan voordeelig kunnen zijn.

Het vraagstuk van den weidebouw, van topbemestingen enz. hangt met dit
alles samen. Bij bemestingsproeven hechte men minstens evenveel waarde aan de
minerale samenstelling als aan het gewicht van het gewonnen hooi.

Ernstige studie van de minerale samenstelling van gras en hooi. van de wijze
waarop wij daarin verbetering kunnen brengen en in het algemeen van de rationali-
seering van het weidebedrijf is dringend noodig. Verdere intensiveering van het
veehoudersbedrijf loopt gevaar wanneer niet beter gezorgd wordt voor rationeele
voedering, vooral met minerale zouten.

Paratyphus bij het rund. (Paratyphus beini Rinde. Dr. L. Hübner, Der öster-
reichische Tierarzt, 1929, pg. 63).

De eenige koe van een tuinierder in N. Böhmen werd plotseling, klaarblijkelijk
zonder eenige aanleiding, zeer onrustig, zoodat men meende, dat zij stierig was.
Dit bleek echter niet het geval te zijn. De koe kreeg een benauwde ademhaling
en neusbloedingen, waarop het dier, na nog geen 48 uur ziek te zijn geweest\', in
nood werd geslacht. De dierenarts stelde bij de keuring miltvuur als diagnose
en liet den districtsdierenarts hiervan verwittigen.

Deze maakte de volgende sectie : Vleesch macroscopisch niet veranderd ; huid
en subcutis normaal ; longen bleek, bloedleeg, bij doorsnijden knisteren ; hart
niet veranderd, bloed gestold ; lever en nieren gedegenereerd ; milt donkergrauw,
pulpa donkerbruin, gezwollen, consistentie niet veranderd ; voormagen, vooral
boekmaag, sterk gevuld; darmmucosa zonder ontstekingsverschijnselen. In let.
maag begin van haemorrhagische veranderingen. Darm bijna over de geheele
lengte donkerbruin tot zwartrood gekleurd, met donkere bloedbrij opgevuld,
mucosa haemorrhagisch ontstoken. Diagnose : enteritis haemorrhagica.

Op het Staats Veterinair Onderzoekingsinstituut werden organen nader op milt-
vuui onderzocht, echter zonder resultaat. Op het slachthuis te Böhmisch-Kamnetz
werd het vleesch bacteriologisch onderzocht ; het vleesch bleek daar kiemvrij ; in
nieren bleken echter coli- en paratyphusbacteriën aanwezig te zijn.

Ken zelfde, ongeveer tweede geval deelt Hübner eveneens mede. \'s Nachts
werd hij bij een koe geroepen, die sterke exitatie vertoonde, daarbij ademnood
had en hooge koorts. Den volgenden dag was het dier comateus en zeer zwak.
Het werd in nood geslacht, een men vond toen een geringe darmcatarrh

In verband met deze 2 gevallen vraagt Hübner zich af, of men bij de para-
typhosis van het rund niet een bepaald, vast ziektebeeld kan aangeven.

Heeft het vleesch van kalveren met ascariasis een eigenaardige geur? (Aus der
Praxis-Für die Praxis. Deutsche Schlachth Zeitung. Jg. 28. pg. 272).

In de vraagrubriek van bovengenoemd tijdschrift kwam aangaande dit onder-
werp een vraag met antwoord voor, welke ik hier weergeef, daar het voor de vleesch-
keuring van eenig belang kan zijn.

De vraag luidde als volgt : fn een berghotel bestelde iemand een kalfsbiefstuk.
Deze werd klaargemaakt en opgediend, bleek sneeuwwit van kleur te zijn. De gast
stuurde deze zeer witte, echter zeer versche biefstuk terug met de opmerking —
,,Dieser Braten habe einen süszlichen-unangenehmer Geruch ; er könne den
Braten nicht essen". De eigenaar maakte zijn verontschuldiging en deelde toen
mede, dat het kalf een z.g. „Wurmkalb" geweest was, dat hij echter momenteel
geen ander kalfsvleesch disponibel had. De vraagsteller vraagt nu, of ook te
München dergelijke wormkalveren weieens voorkomen of wel bij de geslachte
keuring worden opgemerkt en dan bij de slagers gewoon verkocht mogen worden

Het antwoord luidde als volgt : Bij de z.g. wormkalveren vindt men een eiger-
aardige afwijking in reuk en smaak van het vleesch, veroorzaakt door het aan-
wezig zijn van een groot aantal spoelwormen in de dunne darmen. Gewoonlijk
zijn het goedgevoede, eerste klasse kalveren uit de streek van Miesbach-Fölzer.
Vele practizeerende dierenartsen en slagers diagnosticeeren deze spoelworminfectie
door de uitgeademde lucht te controleeren. Bij de keuring vindt men de dunne
darmen vol met ascariden en moet men steeds het vleesch van dergelijke dieren
op smaak en reuk nagaan.

Door deze kalveren gedurende enkele dagen in het koelhuis te laten hangen
en dcor het lossnijden van spiergroepen, ziet men soms, dat de op knoflook-carbid
gelijkende reuk na 4—6 dagen verdwijnt. De\'slagers te München kennen deze
wormkalveren zeer goed en zorgen, dat dergelijke kalveren niet als gewoon nor-
maal kalfsvleesch wordt verkocht, daar zij anders zeker klachten zouden ont-

vangen. Meestal geschiedt de verkoop op den vrijbank, na eenïge dagen bewaren
in het koelhuis.

Bij het rauw gebruiken van dergelijk vleesch, vooral bij de worstfabricatie,
kan de afwijkende smaak weer sterk te voorschijn komen.

Beschouwing over koeltechniek, speciaal de luchtkoeling. (Kültelechnische Be-
trachtung über Lujtkülilung. Obering E. Reif, Deutsche Sehlachth. Zeitung, Jg.
28, pg. 320).

Reif doet hierin eenige mededeelingen over koeltechniek, nl. over het proces
van de luchtkoeling in het koelhuis. Een en ander is hieraan ontleend.

In abattoirkoelhuizen wordt naast een bepaalde temperatuur (minimaal 2° C.,
maximaal 4⁰ C.) een relatieve vochtigheidstoestand in de lucht van 75 % ver-
langd, daar hierbij versch vleesch <> weken zou kunnen worden bewaard. Het
apparaat, dat voor de koude lucht in het koelhuis moet zorgen (dus de lucht-
koeler) moet derhalve naast het afkoelen van de koelhuislucht, deze tevens ook
nog ïeinigen en chogen. Daartoe wordt de lucht dooi een ventilator in beweging
gebracht en voortdurend uit het koelhuis weggezogen, over de luchtkoelcr gevoerd
en weer naar het koelhuis toegeblazen.

Of de lucht naar de luchtkoeler gezogen of toegeperst wordt, maakt geen ver-
schil van eenige beteekenis. Van meer belang is de wijze van luchtverplaatsing
welke normaal zoodanig moet geschieden, dat het geheele luchtquantum in het
koelhuis per dag ongeveer 2—4 maal de luchtkoeler moet passeeren.

1. droge luchtkoelers — a. door middel van direkte verdamping ; b. door.
middel van pekelkoeling ;

2. natte luchtkoelers — a. schijvenluchtkoeler ; b. cascadenluchtkoeier ; c
berieselungsluclitkoeler. Beide systemen hebben hun voor- en nadeelen.

Droge luchtkoelers met direkte verdamping. Deze is zeer goed, daar de koude hier
direct wordt overgedragen en een intensieve afkoeling en droging plaats vindt.
Met het langer in gebruik nemen wordt de werking iets minder, daar door de
zich langzamerhand op de buizen vormende sneeuw- en ijslaag deze buizen min
of meer geïsoleerd worden. Als de sneeuwlaag een dikte heeft van 5 m.M. vindt
geen voldoende afkoeling van de lucht meer plaats, zoodat de vochtuitscheiding
uit de koelhuislucht tot stilstand komt.

In de praktijk tracht men dit nadeel te voorkomen, door het twee of driekamer-
systeem toe te passen, waarbij in elke kamer een luchtkoeler is geplaatst. Is in
ééne kamer de koeling onvoldoende geworden, door de sneeuwafzetting, dan wordt
de koelhuislucht door een andere kamer met nieuwe luchtkoeler gedirigeerd, ter-
wijl clan de eerste kamer weer kan ontdooien, zoodat zij na eenigen uren weer
in bedrijf genomen kan worden. Met het dooiwater gaan tevens alle verontreini-
gingen mede, die zich uit de koelhuislucht op de buizen hebben afgezet. Deze
methode van werken is bij vele koelhuizen in gebruik.

Bij deze direkte verdamping heeft men wel het nadeel, dat bij een mogelijk
defect in de buisleiding het koudmakend middel (ammoniak) in de koelhuislucht
terecht komt en zoodoende zich aan het vleesch zou kunnen mededeelen. Ten-
einde dit te voorkomen moet eiken winter een revisie van het buizennet plaats
vinden, waarbij alle buizen van roest bevrijd moeten worden en dan met een tegen
koude bestand zijnde verf geverfd. Men moet bij het installeeren er vooral voor
zorgen, dat de buizen van alle zijden gemakkelijk te bereiken zijn en eventueel
zonder eenige moeite uit de luchtkoeler gebracht kunnen worden.

Om de ijsaanslag om de buizen te verhinderen heeft men verschillende maat-
regelen genomen. Eén dezer was b.v. de buizen met geconcentreerde NaCl oplos-
sing te „berieselen". In onder de buizen geplaatste schalen wordt dan deze pekel
opgevangen en door middel van een centrifugaalpomp opnieuw over de buizen
gepompt. Toch blijkt deze methode in de praktijk niet te voldoen.

Droge luchtkoeler met pekelkoeling kan toegepast worden met z.g. ribbuizen of
met gewone gladde ronde buizen. Het ontdooien van de sneeuwlaag kan gemak-

kelijk bereikt worden door verwarming van de pekel of ook wel door het twee-
kamersysteem. Deze indirekte koeling met pekel vereischt een groot buizenopper-
vlak, terwijl voor het verplaatsen van de pekel een pomp noodig is. Deze methode
is dus nogal kostbaar in uitvoering. Het voordeel hierbij is, dat het koudeiniddel
bij een lekworden der buizen niet in de koelhuislucht terecht komt.

Om de aanslag op de buizen geheel te verhinderen heeft men tenslotte het sy-
steem der natte luchtkoelers uitgedacht.

De oudste constructie is hierbij de z.g. Lindensche schijvtnluchtkoeler, later
volgde de regenluchtkoeler systeem Stetejeld en de kaskadenluchtkoeler van Borsig,
enz. Bij al deze methoden heeft een goede afkoeling en droging der lucht plaats.

De snelheid der door te blazen lucht is hierbij verder geringer dan bij de droge
systemen ; mag zelfs i Meter per seconde niet te boven gaan, om een meenemen
van pekeldruppeltjes te voorkomen. Verder moet bij dergelijke inrichtingen op
de plaats van de luchtuittreding een zeefinrichting aanwezig zijn om mogelijk
nog meegenomen pekeldruppeltjes op te vangen. Voor een juiste koelhuistempera-
tuur moet de lucht de luchtkoeler verlaten bij —3⁰ C. in verzadigden toestand.
Ken voordeel is, dat het ontdooiingsproces der buizen hierbij niet noodig is. Natuur-
kundig en praktisch, alsmede ook in bakteriologisch opzicht zijn er tusschen de
2 hoofdsystemen geen aanzienlijke verschillen.

Het opvangen van de vele luchtbacteriën in de pekeloplossing heeft blijkbaar
geen ongunstige invloed op de kiemvrijheid van de uitgeblazen lucht.

De pekel zuivert zich in rust voldoende en vormt dan op de bodem een eigen-
aardig samenbaksel. Door de pekel voorzichtig af te pompen kan men het bezinksel
uit de luchtkoeler verwijderen door deze flink uit te spoelen. Af en toe moet de
pekeloplossing in de luchtkoeler versterkt worden, daar ze door het gecondenseerde-
water uit de lucht verslapt.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek en het stempelen van het vleesch van nood-
slachtingen. (Bakteriologische Fleischuntersuchung und Kennzeichnung des Fleisches
van Notschlachtmgen. Prof. M. Müller, Deutsche Schl. Zeitung, Jg. 28, pg. 352).

In Duitschland is het, bij de tegenwoordig bestaande voorschriften, mogelijk,
dat het vleesch van noodslachtingen onvoorwaardelijk wordt goedgekeurd en
derhalve als geheel volwaardig vleesch bij den slager wordt verkocht. Teneinde
het aantal vleeschvergiftigingen te doen afnemen acht Muller het noodzakelijk,
dat niet alleen bij elke noodslachting het bacteriologisch vleeschonderzoek wordt
uitgevoerd, maar ook het vleesch van dergelijke dieren uitsluitend via den vrij-
bank wordt verkocht en men dan tevens de koopers van dergelijk vleesch aanraadt,
dit vrij bank vleesch uitsluitend goed gekookt of gebraden te gebruiken. Om fraude
te voorkomen, is het z. i. aangewezen, dergelijk vrijbankvleesch van een bijzonder
stempelmerk te voorzien, wat men slechts in één Duitschcn Staat, nl. Baden,
heeft voorgeschreven. Daar heeft men nl. bij de beoordeeling van noodslachtingen
zich niet tot zoover beperkt, dat alleen bij de speciaal in de Rijkswet genoemde
gevallen het vleesch als niet geheel volwaardig is te beschouwen, maar in een af-
zonderlijke gewestelijke verordening voorgeschreven, dat het voor consumptie
geschikt vleesch, afkomstig van dieren, die door ziekte of door prolapsus uteri
in aansluiting aan de geboorte, door abnormale partus of door tympanitis na het
nuttigen van groenvoeder in nood zijn geslacht, uitgezonderd het. voor consumptie
geschikt vleesch van dieren, die door beenbreuk of door andere ernstige verwon-
ding binnen 12 uur na het ongeluk zijn geslacht geworden, met een afzonderlijk
goedkeuringsmerk moet worden voorzien. Baden heeft dus 2 ronde goedkeurings-
stempels ; één rond stempel voor geheel volwaardig vleesch, met het opschrift
„bankwiirdig" en een rond stempel voor niet minderwaardig van noodslachtingen
afkomstig vleesch, met het opschrift ,,nicht bankwiirdig".

Over de plaats van de ratinbacteriën in de Gartnergroep. (Ueber die Stellung der
lïatinbakterien und anderer Rattenschadlinge :ur Gartner-Gruppe. H. David, Centr.
f. Bakt. 1928, ie Abt., Bd. 109, pg. 416).

bacteriën en van 13 culturen van bact. enteritidis Gartner bleek, dat de ratin-
bacteriën en nog een groot aantal andere z.g. rattenverdelgende microörgan-
biochemisch en met behulp van de Castellanische verzadigingsproef duidelijk ver-
schillen met de Gartnerbacteriën en een bepaalde karakteristieke groep vormen.
Dit is ook in overeenstemming met de tot dusver waargenomen feiten, dat mensch
en dier bij besmetting met deze bacteriën slechts zelden ziek worden. In aanmerking
genomen het zeer groot aantal liters bacterieculturen, dat elk jaar voor de bestrij-
ding van ratten en muizen wordt gebruikt, is het aantal bij den mensch waarge-
nomen ziektegevallen bijzonder gering.

Een automatisch-electrische varkensval-systeem Kitt. (Elektrisch-automatische
Schweinebetdubuvgsfalle ,,System Kitt". Dr. Heiss, Deutsche Schlachthof-Zei-
tung, Jg. 29, pg. 149).

Heiss geeft in dit artikel een beschrijving van een door Obering Georg Kitt
te Miinchen geconstrueerde automatische, elektrische varkensval. Sinds Nov.
192S is deze val reeds op het abattoir te Weenen in gebruik en daar uitstekend
bevallen. De bedwelming van het varken geschiedt in deze val zoo snel, dat het
dier, voordat het zich eigenlijk bewust wordt, wat er met hem gebeurt, (als men
het zoo mag uitdrukken) al bedwelmd en gestoken is. Alen hoort bij deze val dan
ook de dieren bijna niet schreeuwen.

Er bestaan van deze elektr. val > modellen, nl. een hooge, staande en een lage,
omkiepbaar model.

A. Hoogstaande model. Hierbij is de ingang van de val J- 1 Meter boven den
grond. Dit model wordt daarom voornamelijk op de nieuwere abattoirs gebruikt. De
val, welke van boven afgedekt is, helt naar beneden en loopt daarbij spits toe
Het varken glijdt dus met den kop naar beneden in de val. Nu zijn de electroden
juist in de punt aangebracht, zoodat het varken deze direkt met den snuit aanraakt
en dan oogenblikkclijk wordt bedwelmd. De stroom is een 70 Volt sterke, onder-
broken gelijkstroom en voor den mensch ongevaarlijk, zoodat deze de val gedurende
het in werking zijn gerust kan aanraken. Door middel van een hefboom kan men
nu het voorste gedeelte van den bodem laten wegvallen, zoodat het bedwelmde
dier dan uit de val glijdt. De bedwelmingstijd duurt ongeveer 2—3 minuten
gedurende dien tijd moet het dier dus gestoken worden.

B. Laag model. Dit model is meer bestemd voor de reeds bestaande abattoirs.
Hoogte J- £ Meter. De val is in het begin horizontaal geplaatst, zoodat het dier
er gewoon in loopt. Is het geheel „binnen" dan kan de val gedraaid worden 0111
de korte as in het middengedeelte van de val. Het varken glijdt dan vanzelf met
den snuit tegen de electroden. Daarna kan men de val weer horizontaal plaatsen ;
de voorste bodemhelft blijft dan echter schuin geplaatst, zoodat men het varken
er gemakkelijk uit kan trekken. Met dit apparaat zou men ^ 150—200 varkens
per uur kunnen bcdw-elmen. Zooals de directie van het abattoir te Weenen mede-
deelt, bevalt de val uitstekend en bloeden de dieren goed uit, zoodat de kwaliteit
der geslachte varkens prima blijft.

Droog ijs. Trockenes Eis. Verschiedenes — Deutsche Schlachth. Zeitung. Jg.
29. pg- 175)-

In Amerika gaat men er tegenwoordig al veelvuldig toe over, vast koolzuur,
dat dezelfde koudmakende eigenschappen bezit als kunstijs, in plaats van het
gewone ijs te gebruiken.

Dit nieuwe kunstijs heeft daarenboven nog het voordeel, dat het min of meer
droog is, en bij het smelten geen vochtigheid achterlaat. Om het nieuwe product
te probeeren verzond een ijshandelaar in Illinois aan een vriend te Florida vanille-
ijs, dat in een reservoir met 2. KG. droog ijs verpakt was. De zending kwam in
goeden toestand over, ofschoon de afstand ruim 1500 K.M. bedroeg. Van het droge
ijs waren slechts 625 gram gesmolten. Men verwacht van het nieuwe middel veel
succes, vooral bij het overzeesche transport.

Volgens de literatuur komt niercarcinoom bij paarden nog al eens voor. Er
zijn tumoren waargenomen met een gewicht van 10 K.G. Gewoonlijk zijn het
adeno-carcinomateuse gezwellen.

Schr. vermeldt hier een geval van algemeene carcinomatose bij een paard,
waarvan de primaire haard zich in de nieren bevond. Het eigenaardige was, dat de
ziekte gedurende het leven niet werd herkend, terwijl wegens de bloedveranderingen
meer aan infectieuse anaemie werd gedacht. Het betrof een j8-jarige bruine ruin,
die langzamerhand verschijnselen van algemeene lichaamszwakte vertoonde.
De eetlust was grillig, afwisselend temperatuursverhooging, langzame verma-
gering. Na korte beweging steeg de polsfrequentie tot 120 in de minuut, met uit-
wendig zichtbaar kloppende hartslag, svstole en diastole vielen samen. Het bloed-
beeld vertoonde o. a. het volgende : aantal roode bloedl. verminderd, sterke leu-
cocytose, geen lymphomatose, haemoglobinegehalte volgens Sahli 42.

Het paard werd gedood en daarna geseceerd. De nieren waren als zoodanig
niet meer te herkennen. In hun plaats bevond zich een tumorachtige knobbelig
uitziende massa, 50 c.M.. lang en 15 c..M breed en dik ; gewicht 10 pond. Bij histe-
logisch onderzoek bleek het te zijn een primair cystadenocarcinoma papilliferum der
nieren.

Metastasen o. a. in darmscheils-, bronchiaal-, portaal- en miltklieren, longen en
in caput longum van Musc. triceps brachii.

Nitsche (Zeitschr. f. Veteriniirk. 1928, H. 12, S. 433) beschrijft een ziektegeval
bij een 6-jarigen bruinen ruin, dat in zooverre meikwaardig is, omdat de ziekte
onder septicaemische verschijnselen begon en langzamerhand onder verbetering
der algemeene symptomen het karakter van zuiver plaatselijke veranderingen aan-
nam 6 weken nl. na het optreden der eerste symptomen werd aan het linker voor-
been een snel toenemende omvangsvermeerdering waargenomen, die zich uit-
strekte van onderborst tot kogelgewricht. Nog 3 weken later vertoonden zich der-
gelijke verdikkingen aan de beide onderkaakstakken, vervolgens nog aan linker
tibia en rechter onderarm. Gedacht werd aan osteomalacie. Na ongeveer 5 maan-
den werd het paatd gedood.

Bij het sectieonderzoek bleken de verdikkingen uit granulatieweefsel te bestaan.
Het histologisch beeld vertoonde sterke bindweefselvorming, terwijl door Gram-
kleuring kleine groepjes coccen zichtbaar werden, die door Ernst als „staphy-
lococcenvormen van Bothryomycose" zijn aangeduid. Ofschoon deze coccen du»
niet het gewone beeld der Bothryomyces vertoonden zal het deze ziekte toch wel
zijn geweest. De kwestie der benaming, der identiteit van de Bothryomycose van
mensch en dier en ook andere vraagpunten deze ziekte betreffende zijn immers
nog niet volkomen opgelost.

Rasberger (Zeitschr. f. Veteriniirk., Juli 1928, S. 249—261) geeft een interes-
sante beschrijving van een hernia ventralis bij een officiersdienstpaard. Bij een
sprong was het dier op een hindernis gestort, waarbij de rechter uierhelft ernstig
werd gekneusd en waarvoor een scheur van 10 c.M. in den buikwand was ont-
staan. Door die opening trad een kronkeldarmlis van 15 c.M. in een dubbel kinder-
hoofds groote breukzak naar buiten. De geheele ventrale buikwand was verder
sterk gezwollen, waardoor het niet mogelijk was de juiste diagnose reeds in den
beginne 1e stellen. Toch had direkt operatief ingrijpen ook dan geen herstel kunnen
brengen, de prognose was dadelijk infaust. Na eenige dagen perforeerde de breuk-
zak en ontstond een darmfistel, waaruit geregeld dun vloeibare voedselresten naar
buiten traden.

De behandeling bestond in hoofdzaak in kunstmatige voeding nl. 3—5 x
daags rectale infusies van 8 liter lijnzaadafkooksel, waaraan 1 pond suiker was

toegevoegd. Door middel van de Neumann\'scIi neusslokdarmsonde werd ook nog
4—8 liter rechtstreeks in de maag gebracht. Verder werd physiol. NaCl-oplossing
toegediend, dagelijkc 5 gram coffeine afgewisseld met 40 gram Oleum camphara-
tum ingespoten. Het paard werd in de weide gelaten om het in de gelegenheid te
stellen groen voedsel tot zich te nemen. Om de door bindweefselvorming verdikte
breukzak te verkleinen spoot Schr. aan de hals 200 c.M³. rivanol-oplossing in.

De krachten van het paard werden echter steeds minder en na 3 weken is het dier
gestorven.

Schwere Futtervergiftungen durch grüne Luzerne. (Boxger. — Zeitschr. f.
Yeterinark. Jahrg. 40, H. 10, S. 376).

Lucerne (medicago sativa) staat bekend als een uitstekend groenvoeder voor
paarden. Schr heeft hierdoor in een groote paardenstal echter vergiftigingen waar-
genomen, die hij zich verplicht acht mede te deelen. Van de 52 paarden waren 30
ruinen, 1 hengst en 21 merries. Slechts merries zijn ziek geworden en wel 14, waar-
onder 9 dragende. Van deze laatste zijn er 2 gestorven, 2 hebben kort voor de ziekte
verworpen en 2 acht dagen na het uitbreken der ziekte.

Waarom alleen de vrouwelijke dieren zoo bijzonder gevoelig zijn voor I.athyris-
mus is niet uitgemaakt.

De verschijnselen openbaarden zich in hoofdzaak in een plotseling optredende
verlamming van de achterhand, ook van de onderlip, soms een linkszijdige facialis-
paralyse, een enkele keer een snurkende ademhaling (inspiratorisch dyspnoe) ; de
dieren zweetten erg, uiineerden spontaan bij schrik of aanraking.

Na verandering van voedsel traden geen ziektegevallen meer op. De zieke paar-
den werden behandeld met dagelijksche subcutane injecties van nitras strychnini,
aanvangsdosis 10 mgr. en stijgend tot 60 mgr. ; de 3e dag werd overgeslagen om
een cumulatieve werking te voorkomen. Herstel 11a 3—6 weken.

Bis zu welchem Darmabschnitt gelingt beim Pferde die Erweichung des Darm-
inhalt3 durch grosze vom Mastdarm aus infundierte Wassermengen. Kichters. —
Zeitschr. f. Ve-terinark. Jahrg. 40, H. 10, S. 353.

Reeds langen tijd is de schitterende therapeutische werking bekend van rectale
infusies met water bij gevallen van verstoppingskoliek. Verscheidene onderzoe-
kingen zijn verricht om na te gaan hoe ver het water in het darmkanaal kan door-
dringen. Meestal werden deze proeven met slachtpaarden genomen, die dan tot
hun dood sterk werden gevoed. Als infusiemiddel kan dan het best een 5% carbol-
fuchsine-oplossing worden aangewend.

Groote hoeveelheden (30—40 I.iter in eens) kunnen het begin van den kartel-
darm bereiken ; tot zoover wordt de darm verwijd en de inhoud vervloeid. Op den
inhoud van blinde darm en dunne darmen wordt geen noemenswaardige invloed
uitgeoefend.

Het is gewenscht het water op lichaamstemperatuur te brengen en het eerst
onder geringen druk te laten invloeien ; door het langzamerhand hooger houden
van de trechter wordt de druk vergroot. Aldus is men in staat het grootste gedeelte
van het water 1} a 2 uur in het darmkanaal te houden.

Hardnekkige verstoppingen in den karteldarm (colon), die met drastica moeilijk
zijn te verhelpen, kunnen volgens deze methode opgeheven worden.

Beitrag zur Haferverwertung. Waldhausen. — Zeitsch. f. Veterinark. Jahrg.
40, H. 10, P. 367.

Het was aan Schr. opgevallen, dat de militaire paarden, die met geplette havei
werden gevoerd in zoo n goeden voedingstoestand verkeerden. Dit gaf hem, mede
in verband met de publicaties daaromtrent van Dr. Bemelmans, aanleiding ook
eens vergelijkende proeven te doen. Daartoe werden 38 paarden uitgezocht en de
helft met geheele haverkorrels en de andere helft met eenzelfde hoeveelheid ge-
plette haver gevoerd. Van beide groepen waren de paarden zooveel mogelijk van
gelijk gewicht en gelijken leeftijd. Ook het werk was voor alle paarden hetzelfde
nl. dagelijks 1 uur beweging in de manege. Na 3 weken bleek, dat de paarden die

geplette haver hadden gekregen, gemiddeld 24.9 K.G. per paard in gewicht waren
toegenomen Voor de andere groep bedroeg de gemiddelde gewichtstoename per
paard slechts 12 K.G. Ook het prestatievermogen der met geplette haver ge-
voerde paarden had niet geleden, was integendeel nog verbeterd. Brands.

Weitere Beitrage zur Erforschung der Bornaschen Krankheit des Pferdes. (Zwick,
Seikried und Witte, — Arcli. f. Wissensch. u. prakt. Tierheilk. 1929. Bnd. 59.
S. ₅ii).

Bij dit uitvoerig onderzoek betreffende de Bornasche ziekte, gaan sclirs. eerst de
wijze van verbreiding in het lichaam na en komen tot de gevolgtrekking, dat
deze voornamelijk plaats vindt langs de zenuwbanen, en wel centrifugaal en centri-
petaal.

Teneinde de centrifugale verbreiding vast te stellen, werden van intracerebraal
geënte konijnen, ruggemerg, N. brachialis en N. ischiadicus histologisch onder-
zocht en de typische verandering geconstateerd, welke bij aan B. Z. gestorven
konijnen werden gevonden. Hen konijn, dat intracerebraal geënt werd met een
emulsie van een deel der N. brachialis en N. ischiadicus van een vroeger intracere-
braal geënt proefkonijn, stierf onder de typische verschijnselen der B. Z.

Op dezelfde manier werd na enting in de N. ischiadicus aangetoond, dat de
smetstof zich ook centripetaal verplaatst.

Ken cutane infectie van konijnen gelukte slechts bij uitzondering; deze infectie
kwam echter gemakkelijk tot stand, wanneer tegelijkertijd intracerebraal of in-
traspinaal vloeistof werd ingespoten (homoloog of heteroloog normaalserum,
physiol. NaCl.) zoodat een prikkel op het centraal zenuwstelsel werd uitgeoefend.

Wat de aanwezigheid van smetstof in de endocrine klieren betreft, onderschrijven
schrs. de onderzoekingen van Nicolau en Galloway die het Borna-virus vonden
in bijnieren en pancreas, terwijl zij het reeds eerder aantoonden in de speeksel-
klieren. Het virus bleek echter in de organen met interne secretie onregelmatig
voor te komen (deze wijze van verspreiding heeft volgens Manouclian veel over-
eenkomst met die van het virus der hondsdolheid).

Het overbrengen van B. Z. op ratten gelukte bij intracerebrale enting. Toch was
de rat veel minder gevoelig voor de ziekte dan het konijn ; de incubatietijd was
langer, en de ziekte verliep meer chronisch. Ken verhoogde virulentie na ratten-
passage, zooals deze werd geconstateerd door Nicolau en Galloway, merkten
schrs. niet op.

Door vroegere onderzoekingen waren schrs. reeds tot de conclusie gekomen,
dat de uitscheiding van smetstof voornamelijk plaats vond door het speeksel en
neusslijm, terwijl de besmetting van andere dieren praktisch op ademhalings- of
voedingsinfectie neerkwam. Daar echter theoretisch andere infectiewijzen aan te
nemen waren, werd allereerst nagegaan of besmetting bij copulatie mogelijk was.

Verschillende proeven met dit doel genomen bij ratten, konijnen en schapen,
verliepen negatief. Daar echter opgevallen was, dat in de practijk de meeste
ziektegevallen optraden in slecht gereinigde en geventileerde stallen, zoodat dus
het neusslijmvlies der dieren door de aanwezige ammoniak geregeld geprikkeld
werd, werden daarna proeven genomen met dieren, die men voor de paring am-
moniakdampen had laten inademen.

Het gelukte nu in 2 gevallen de B. Z. door paring over te brengen ; het incubatie-
tijdperk was in deze gevallen verlengd (33 tot 120 dagen).

In tegenstelling met Ernst en Hahn, die na intracerebrale enting van een drach-
tig paard met hersenemulsie van een aan B. Z. gestorven konijn, bij het later ge-
boren veulen B. Z. constateerden, gelukte het schrs. niet een foetus intrauterine
te infecteeren.

Ook een germinative infectie, dus overbrengen van het Borna-virus met sperma,
kon niet worden aangetoond.

Het voor de practijk vooral belangrijke vraagstuk der immuniseering werd
uitvoerig onderzocht. Ken eventueel aanwezige immuniteit werd aangetoond

door herhaalde intracerebrale entingen met hersenemulsie van aan de B. Z. ge-
storven konijnen, terwijl daarnaast controle-entingen werden gedaan. Schrs.
kwamen tot de gewichtige conclusie, dat voldoende immuniteit bij het paard
verkregen werd, door éénmaal subcutaan te enten met een emulsie van de geheele
hersenen eener aan B. Z. gestorven konijn. Volgens proeven duurde deze immuni-
teit minstens i jaar en 4 maanden.

Bij een onderzoek op het aanwezig blijven van Bornavirus in de hersenen van
geimmuniseerde konijnen, vonden schrs. ij jaar na d_> laatste intracerebrale in-
jectie ter vaststelling van de immuniteit geen virulent virus meer aanwezig.

Hoewel Ernst en Hahn een geval mededeelden, waarin zij bij een konijn B. Z.
zagen optreden na intracerebrale injectie van hersenemulsie van een aan boosaar-
dige kopziekte gestorven koe, konden schrs., evenmin als Hemmert— Halswick,
verband aantoonen tusschen boosaardige kopziekte bij het rund en de Berna\'sche
ziekte bij het paard. Tenslotte werden nog eenige infectieproeven genomen met
apen, waardoor aangetoond werd dat ook bij apen de B. Z. kan optreden na her-
haalde subcutane entingen met virushoudende hersenemulsie. Het klinische beeld
bij de apen kwam zeer veel overeen met de experimenteele apen-poliomyelitis.

(Daar dit referaat alleen een beknopt overzicht geeft der werkmethoden, en
alleen de conclusies meer op den voorgrond stelt wil ik een ieder die belang stelt
in de tot nu toe niet in ons land voorkomende Borna\'sche ziekte, het zeer interes-
sante origineel artikel ter lezing aanbevelen).

Ein auffalliger Beschaubefund nach einer Spulwurmkolik. (Rieder : Wiener
tierarztl. Monatschr. 1928. Heft 14, S. .551).

Rieder beschrijft een koliekgeval bij een 16-jarige vrij goed uitziende merrie.
Bij aankomst stond het paard in de stal, bedekt met zweet en bevend over het
geheele lichaam. Het oogslijmvlies was vuilrood, neusslijmvlies donkerrood, pols,
zwak, regelmatig, 120 per minuut, ademhaling frequent, oppervlakkig en pijnlijk.
Rectaal onderzoek was niet mogelijk.

De koliekverschijnselcn, welke plotseling waren opgekomen, en ook na morphine-
injectie niet afnamen, werden zoo hevig, dat de eigenaar geadviseerd werd tot
noodslachting. Als waarschijnlijkheidsdiagnose werd aangenomen : darmom-
slingering met misschien peritonitis.

Bij de sectie bleek de dunne darm een groot aantal spoelwormcn te bevatten,
die op verschillende plaatsen den darmwand hadden doorboord en voor een deel
nog in de openingen zaten.

Aan het buikvlies hadden zich verder spoelwormcn vastgehecht, welke hiermee
verbonden waren door een naaigarendikke lus, die zich om het eerste vierde deel
van de worm sloeg.

Volgens schr. zouden nu de wormen gedurende de koliekaanval den darmwand
hebben doorboord en van het buikvlies een dunne lus hebben losgemaakt, waar zij
in konden kruipen.

Een histologisch onderzoek toonde aan, dat de wormen op de plaats van de lus
omgeven waren door een fibreus weefsel, waaruit R. dan concludeert, dat deze
adhesies aan het peritoneum reeds aanwezig waren, voordat de wormen den darm-
wand doorboorden.

Beide hypothesen van schr. zijn m. i. niet erg aannemelijk. In de eerste plaats
is een perforatie van de darm door een dergelijk groot aantal wormen in den tijd
van 7 a 8 uur moeilijk voor te stellen, terwijl het in de tweede plaats wel wat fan-
tastisch klinkt, dat de bindweefselbrides aan het peritoneum aanwezig zouden zijn,
voordat de darm doorboord werd.

Wanneer wij er rekening mee houden, dat spoelwormen meermalen in de buik-
holte van het paard voorkomen, zonder ernstige verschijnselen, komen wij tot een
andere pathogenese.

Duidelijk pleit dit ziekteverslag weer voor microscopisch faeces-onderzoek bij
koliekgevallen. W. P. C. Bos.

Over de therapeutische waarde van cocaïne. Dr. Attilio Grignani : La Clinica
Yeterinaria, No. 3, 1929.

Grignani gebruikte cocaïne voor het determineeren van de plaats der kreupel-
heid bij een paard, hetwelk reeds herhaaldelijk aan den schouder behandeld was.

Hij spoot op 10 plaatsen in den schouder 2 c.c. van een 4% oplossing in het
spierweefsel op 4 verschillende diepten. Na ongeveer 1J uur was sterke verbetering
opgetreden en deze bleef een 3-tal dagen bestaan. Dit gaf hem aanleiding nu op 15
plaatsen in het geheel 30 c.c. in te spuiten en naderhand nog 2 maal na 3 of 4 dagen
20 c.c. Het paard was nu volkomen genezen en bleef genezen.

Ook in andere gevallen had Grignani succes. Hij stelt zich de zaak als volgt voor :
„Cocaïne verlamt de uiteinden van de gevoelszenuwen en ook die der vaso-dili-
tatoren. Deze laatste werking brengt de vaten onder den invloed van de samen-
trekkende zenuwen, waardoor ischemia, bloedleegte ontstaat. De werking op
de gevoelszenuwen is gauw over, de werking op de vaatwanden duurt echter
langer. De optredende vaatvernauwing nu zou een heilzamen invloed op het
genezingsproces uitoefenen zelfs bij oude ontstekingsprocsessen". Vandaar het
succes der behandeling. Breedveld.

Hij een oud paard werden in het fundus- en pylorus-gedeelte talrijke kleinere
en grootere tumoren aangetroffen. Dergelijke gezwellen kwamen ook in de maag-
lymphklieren, milt en andere organen voor. Bij histologisch onderzoek werd de
diagnose medullair klierepitheelcarcinoom gesteld.

Bij de ileocoecaal-opening van een paard werd in het ileum een diphteroïde ont-
steking waargenomen, veroorzaakt door Anoplocephala perfoliata. Deze ont
steking had zich over een handgroot gedeelte van het slijmvlies uitgebreid. Het
overige gedeelte van het ileum vertoonde het beeld van een chronische, catarr-
hale ontsteking. In het darmkanaal werden duizenden exemplaren van de genoem-
de lintworm gevonden. Clarenburg.

L\'Encephalomyélite épidémique du renard, Levaditi, Lepine, Schoen, Elevage
et Fourrure, Mai 1929.

Levaditi en zijn medewerkers onderzochten proefondervindelijk de virus-stam
afkomstig van drie zilvervossen uit Canada, welke stierven aan deze ziekte en
welke stam toegezonden werd door Green. De monsters bevatten ieder 20 %
hersenemulsie en 50 % glycerine. Gevonden werd, dat het virus virulent bleek
voor vossen bij intracerebrale enting (dood in 5 dagen), doch na corneale, nasale,
of intramusculaire enting niet actief was. Het ontbreken van voldoende affiniteit
voor de cornea wettigde biologische plaatsing van het ultravirus bij de rabies
smetstof en niet bij die van de herpes, de encephalitis lethargica of het neuro-
vaccine. De smetstof was niet pathogeen voor konijn, cavia, muis, hond, kat
en aap. Wij hebben hier dus wederom een ziekte, te rangschikken onder de „ectoder-
moses neurotropes".

(Deze benaming wordt door Levaditi gegeven aan bovengenoemde ziekten,
die volgens hem speciale affiniteit voor het ectoderm hebben).

Bij verder verrichte onderzoekingen bleek de vos echter wel vatbaar voor herpes-
ultravirus.

In een artikel in hetzelfde orgaan : „Au Sujet des neuro-infections mortelles
autostérilisables 1\'encéphalite herpétique du renard" meldden de schrijvers het
gelukken van intracephale enting bij een jonge vos van konijnen-apen-passage-
virus van herpes. Een vos stierf daarbij den nen dag onder verschijnselen van
encephalitis lethargica en van postvaccinale encephalitis, Gevonden werden
daarbij vooral intense veranderingen van de geheele hersenschors (neuronen en
infiltraten rondom de vaten) ; typische veranderingen van de zenuwcel, zooals
bij herpes, werden niet aangetoond ; ook bleek het hersenweefsel steriel, hetgeen
ook bij andere soortgelijke ziekten soms voorkomt. Klarenbeek.

Den 24en December 1929 overleed in het Diaconessenhuis te
Leeuwarden, in den ouderdom van 48 jaren, collega Gerard
Adriaan de Raadt.

Een ernstig lijden, dat ruim 5 maanden duurde en zijn gez^:n,
familie, collega\'s en vrienden in zoo uiterste spanning hield, maakte
helaas een einde aan het werkzame leven van dezen collega, die zich
in zoo veler vriendschap en sympathie mocht verheugen.

De Raadt werd den nen Juni 1881 te Gouda geboren, volgde
aldaar de lagere school en de 5-jarige H.B.S., om na een vlotte
studie in 1904 zijn diploma als veearts, hetwelk hem met het prae-
dicaat „met lof" werd uitgereikt, te behalen.

De veeartsenijkundige praktijk in Friesland lokte hem aan en
in 1904 vestigde hij zich als practicus te Oosterwolde, waar hij tevens
de functie van Gemeente-veearts van Ooststellingwerf bekleedde.
Gedurende de jaren 1906—1913 practiseerde de Raadt te Drachten,
daarbij ook het Gemeenteveeartsschap van Smallingerland waar-
nemende en toen in 1913 de praktijk te Hardegarijp openkwam,
aarzelde hij niet deze standplaats met Drachten te verwisselen,
wetende, dat hem daar een zeer groot arbeidsveld wachtte.

Tot zijn ziekte heeft de Raadt aldaar de uitgebreide praktijk
uitgeoefend, daarbij was hij Gemeente-veearts en bij het inwerking-
treden van de Vleeschkeuringswet, Keuringsveearts-Hoofd van
Dienst, voor de gemeente Tietjerksteradeel. Voorts was hij vanaf
1913 bijna onafgebroken belast met het houden van toezicht aan
de Leeuwarder Veemarkt.

Den i2en Juli was de Raadt voor het laatst aan de markt ;
toen reeds liet zijn gezondheidstoestand te wenschen over. Reeds
het geheele voorjaar was hij niet als vroeger, maar tot den laatsten
dag heeft hij zijn werk gedaan.

De Raadt voelde zich sterk aangetrokken tot het gebied der
paardenfokkerij en gaf ook daaraan zijn werkkracht. Hij was Be-
stuurslid van het Friesch Paardenstamboek en Secretaris van de
Hengstenvereeniging „Zwartewegsend en Omstreken". Dat zijn
werk als zoodanig uitstekend is geweest, was bekend en werd door
Collega Plet aan het graf geschetst met de woorden : „Dank zij
het werk van de Raadt kan thans de genoemde streek als de beste
van Friesland worden aangemerkt".

Vanaf het jaar 1917 was hij Plaatsvervangend Inspecteur van
den Veeartsenijkundigen Dienst en ook in deze functie was zijn
optreden steeds verdienstelijk.

De Raadt heeft veel en hard gewerkt en al zijn werk deed hij
op de hem eigen wijze : weinig woorden, maar veel daden.

Bekwaam, helder in zijn oordeel, oprecht en ronduit, over een
groote lichaamskracht en uithoudingsvermogen, waarvan zijn veer-
krachtigen stap zoo getuigenis gaf, beschikkende, was hij alshet ware
geschapen voor een groote praktijk.

Veel zegenrijk werk heeft hij gedaan. Vooral op verloskundig
gebied presteerde hij zeer veel en hij heeft daardoor in een groot
deel van Friesland tal van veehouders aan zich verplicht. Zijn naam
als verloskundige zal nog lange jaren met eere worden genoemd.

In zijn ambtelijke functies deed de Raadt zich steeds kennen
als een trouw ambtenaar, die zijn plicht doen als een eerste ver-
eischte beschouwde en handhaafde. Ook tijdens de voor hem zoo
uiterst moeilijke omstandigheden, die zich bij de vleeschkeuring in
Tietjerksteradeel voordeden, bleef hij steeds zijn plicht doen, al
was het hem bekend, dat dit hem een cliënt zou kosten of een
onaangenaamheid bezorgen.

Terecht werd hiervan door den heer Steexsma, Wethouder dei-
gemeente Tietjerksteradeel, bij de begrafenis getuigenis afgelegd
en én voor de familie én voor de velen onzer, die met den gang van
zaken bekend waren, moet het een groote voldoening zijn geweest
dit te hebben hooren getuigen.

Bij de collega\'s was de Raadt gezien, niet alleen om zijn zoo
bij uitstek praktischen aard, maar vooral om zijn trouwe vriend-
schap en zijn prettigen, van zooveel ernst getuigenden, omgang.

Menigen, de praktijk betreffenden, wenk, gegeven op de door
hem zoo trouw bezochte Afdeelingsvergaderingen, danken wij hem.
Met hoeveel enthousiasme en liefde voor zijn vak wist hij ons op
de hem eigen korte wijze, vaak met een tikje kostelijke ironie, die
wenken te geven en vooral op verloskundig gebied heeft hij vele
collega\'s aan zich verplicht door zijn raad.

Juist dan was bij df. Raadt de rechte snaar geroerd, de praktijk
was hem zoo lief en hij was er zoo in doorkneed. Het Gedenkboek
van onze Afdeeling geeft daar zoo herhaaldelijk blijk van.

Echter niet alleen voor ons, maar cn bovenal voor zijn gezin
was hij een trouwe hulp. Verliezen wij veel in hem, hoeveel te meer
moet dat niet zijn voor hen, waarvan hij met zoo groote liefde en
stralend gezicht wist te vertellen. Daarbij zinkt ons leed geheel in
het niet en blijft ons slechts te hopen, dat ook ons leed en verlies
eenigszins tot troost moge strekken.

Een groote schare, waaronder vele autoriteiten, collega\'s en vrien-
den hebben hem den 28en December op het stille kerkhof te Appel-
scha — de omgeving, die hem zoo lief was - - te ruste gelegd.

De Onder-Voorzitter van onze Afdeeling nam daar op treffende
wijze namens ons afscheid van hem en getuigde daar van zijn ver-
diensten. En na de droevige plechtigheid zijn wij diep onder den
indruk teruggegaan, met de gedachte, dat ook dit heengaan voor
de Afdeeling Friesland, welke de laatste jaren zoo herhaaldelijk
en gevoelig wordt getroffen, wederom een heel groot verlies be-
teekent en dat wij met de Raadt een ernstig, uitnemend Collega
hebben verloren, wiens nagedachtenis bij ons steeds in dankbare
en huldigende herinnering zal blijven.

In liet vorige jaar werden reeds enkele mededeelingen over dit
onderwerp door mij gedaan,²) terwijl onlangs³) in een artikel aan
de hand van grafische voorstellingen⁴) werd aangegeven welke
afwijkingen bij kopziekte en bij kalfziekte in het gehalte aan
Ca, Mg. en anorganisch phosphorzuur van het bloedserum, zoomede
in het gehalte aan Ca-ionen, en aan ultrafiltreerbaar (dus niet aan
eiwit gebonden) magnesium en anorganisch phosphorzuur van het
bloedserum voorkomen. Deze grafische voorstellingen deden
duidelijk zien hoezeer de evenwichtsstoornissen in de bloedsera
voor kopziekte verschillen van die voor kalfziekte. Er werd reeds
op gewezen, dat wij ook gevallen onderzochten, door ons als twij-
felgevallen aangeduid, die op grond van het bloedonderzoek noch
als typische kopziekte, noch als typische kalfziekte waren te be-
schouwen. Wij komen daarop terug.

Wanneer wij ons hieronder uitvoerig over het vraagstuk van de
aetiologie der kopziekte bezighouden, niettegenstaande daarom-
trent nog weinig positiefs te zeggen is, dan is dat omdat het van
zeer groote beteekenis zou zijn de oorzaak dezer zoozeer in ons
land en ook in het buitenland toenemende ziekte te leeren kennen,
teneinde haar te kunnen voorkomen. Immers bij een vrij groot
percentage zal wegens het snelle verloop genezing niet mogelijk
zijn omdat de dierenarts niet tijdig genoeg ter plaatse kan zijn ;
ook is de heftigheid der aanvallen soms zoo groot, dat van thera-
peutisch ingrijpen weinig resultaat te verwachten is.

De eerste vraag, die te behandelen is, luidt wat men onder kop-
ziekte heeft te verstaan.

Wij zouden voorloopig de volgende omschrijving willen geven.
Onder kopziekte zijn te verstaan de plotselinge veelal snel en
doodelijk verloopende aanvallen welke bijna uitsluitend bij melk-
vee optreden en wel het meest gedurende de eerste dagen van den
weidegang. Deze aanvallen, die vroeger alleen langs den Ouden
Rijn bekend waren, komen in de laatste jaren in alle provinciën
van ons land voor.⁵) In sommige landen en werelddeelen heeft men

1 \') De voordracht gehouden in de algemeene vergadering van 12 October 1929,
komt in hoofdzaak met dit artikel overeen.

4 \') In onder bedoeld artikel werd niet van elk der onderzochte bloedsera de
afzonderlijke gehalten vermeld. Dit geschiedt thans in tabelvorm.

5 In Zeeland en ten Koorden van het Ij in Noord-Holland naar het schijnt
weinig.

analoge aanvallen in de laatste jaren eveneens veelvuldiger waar-
genomen o.a. in Nieuw Zeeland.¹)

Men zou dus van voorjaarsweideaanvallen kunnen spreken,²)
maar op andere tijdstippen o.a. in den herfst en ook enkele malen
op stal of onmiddellijk nadat de dieren van den stal naar de weiden
worden gebracht, treden aanvallen op, die of geheel identiek of
zeer verwant met deze aanvallen zijn. Wij zullen straks zien, dat
er in symptomen en bloedsamenstelling verschillen kunnen zijn ;
dat k )pziekte-achtige aanvallen zeer zeker door zeer verschillende
oorzaken kunnen ontstaan, maar dat blijkbaar een groot aantal
der gevallen in wezen identiek zijn.

Omtrent de symptomen moge het volgende worden gezegd.³)
De eerste afwijkingen zijn spierrillingen, soms op slechts enkele
deelen van het lichaam,⁴) schrikachtigheid, het niet te zamen met
de andere dieren grazen, een slingerende gang, geschraagde stand
van de achterbeenen, daarna heftige excitatie en tetanische kram-
pen van de ledematen, waarmede andere kramptoestanden ge-
paard gaan, zooals tandenknarsen, rollen van de oogen. Verder
komt schuimbekken en brullen voor. Ook de pupillen zijn ver-
anderd (naar het schijnt sterk verkleind) ; de dieren schijnen niet
te zien. Op de excitatie volgt niet zelden een comateuze toestand,
waarin het dier niet kan opstaan.

Er zijn nog andere afwijkingen te noemen o.a. een frequente en
soms bonzende hartslag ; verder schijnt het digestieapparaat bij
de aanvallen betrokken te zijn, i.n zooverre dat behalve slechte
eetlust ook obstipatie voorkomt, die later bij genezing in diarrhee
overgaat. Bij herstel is de eetlust in de eerste dagen niet zelden
vrij slecht. Ook de melkgift is, zooals verwacht mag worden, ver-
stoord. Soms neemt zij snel tot een nog zeer geringe gift af, soms
is er een geleidelijke en niet groote vermindering. In het laatste
geval schijnt men een ongunstige prognose te mogen stellen.

Niet altijd zullen alle symptomen duidelijk aanwezig zijn. Een
mindere heftigheid of een niet zuivere vorm kan daarvan de oor-
zaak zijn. Zoo schijnen gevallen voor te komen, waarin het niet
tot duidelijk tetanische krampen der ledematen komt, maar wel
bijv. tandenknarsen of starheid van de oogen is waar te nemen.

\') Zie o.a. N.Z. Journal of Agriculture van 20 Oct. 1928. De schrijver Dayus
noemt de ziekte Bovine paturient eclampsia, men vindt haar daar : a new myste-
rious disease. Het zou een seizoen-ziekte zijn, die met de voeding der dieren in ver-
band staat.

²) Een naam waarin de aetiologische factor is uitgedrukt is dit evenmin ; echter
is dit met ziekten als diabetes mellitus, Basedowsche ziekte, Engelsche ziekte
en andere ziekten, waarbij functioneele stoornissen op den voorgrond treden, ook
niet het geval.

³) Deze beschrijving is ontleend aan schriftelijke mededeelingen van en mon-
delinge besprekingen met een aantal dierenartsen, die veel gevallen van kotp-
ziekte behandelden.

Kopziekte staat niet in rechtstreeks verband met den partus of
met de lactatie ; zij komt nu en dan voor bij niet drachtige, droog-
staande koeien ; verder is zij ook waargenomen bij een kalf van
acht maanden. Ook schijnt zij bij stieren te zijn voorgekomen.
Niettemin is het denkbaar en niet onwaarschijnlijk, dat de dieren
kort na den partus gevoeliger voor den aetiologischen faktor zijn.
Volgens verstrekte mededeelingen zou voor dieren, die kort na het
kalven in de weide worden gebracht het gevaar voor kopziekte
grooter zijn.

Het sectiebeeld schijnt verschillend te zijn, naarmate de duur
der aanvallen kort dan wel vrij lang was. Bij zeer acute, snel doc-
delijk eindigende aanvallen, worden, naar ons werd medegedeeld,
donker rood vleesch en emphyseemachtig vergrootte longen ge-
vonden. Na aanvallen van betrekkelijk längeren duur zouden de
spieren gedegeneerd, bleek en nat zijn en op de sereuze vliezen
petechiae, soms bloedingen, aanwezig zijn. Het is echter de vraag
of niet de doodsstrijd invloed op deze sectiebevindingen heeft.
Opgemerkt moge worden dat hyperaemische en haemorrhagisch ■
toestanden ook zijn gevonden bij dieren die aan parathyroidpriw
tetanie, dus aan experimenteele tetanie, leden.

Het ligt voor de hand de aetiologische faktor — als men wil de
hoofdoorzaak in verband te brengen met het feit dat de aan-
vallen voornamelijk gedurende de eerste weidedagen optreden.
Verder leert de ervaring, dat de sterkste toeneming in frequentie
in die streken valt waar te nemen, waar men de veehouderij in de
laatste jaren veel intensiever drijft dan vroeger en wel voorname-
lijk op de zandgronden.

Men moet derhalve wel verband zoeken tusschen de gewijzigde
methoden der veehouderij en het veelvuldig optreden dezer ziekte.

De dierenartsen, die in deze streken veel kopziektegevallen be-
handelen, zijn de overtuiging toegedaan, dat de zware bemestir g
der graslanden de oorzaak is. De meesten drukken zich daarover
zeer geprononceerd uit. Wij moeten dus onderzoeken of een der
intensiveeringsfaktoren van de veehouderij aanleiding tot kop-
ziekte is en zoo ja welke.

Er dient dus onderzocht in hoeverre aan zware bemestingen
een in dit opzicht schadelijk grasgewas toegeschreven kan worden\')
of dat sterk voederen op stal een gevoeligheid kan veroorzaken,
die het uitbreken van kopziekte in de weide tengevolge heeft.

Wij moeten n.1. - ik wees er het vorige jaar reeds op — aan-
nemen, dat aanvallen als die van kopziekte uitbreken onder in-
vloed van veelal uitwendige faktoren, nadat een toestand van
labiel evenwicht reeds is opgetreden.

\') Dat de uitgestrooide meststoffen zelf oorzaak zouden zijn, mag naar mij
voorkomt, wel als hoogst onwaarschijnlijk worden aangemerkt.

Het is dus denkbaar, dat een sterke stalvoedering zoodanigen
toestand heeft te weeg gebracht en dat uitwendige faktoren, zoo-
als sterke afkoeling, den toestand acuut doen worden.

Het is uit den aard der zaak mogelijk dat nu eens het grasgewas
en dan weer sterke stalvoedering de hoofdoorzaak zijn d. w. z.
den labielen toestand doen geboren worden. In beide gevallen moet
deze toestand dan via het darmkanaal zijn ontstaan m. a. w. een
intoxicatie van uit het darmkanaal worden aangenomen. De vraag
rijst nu of zoodanige intoxicaties symptomen als die van kopziekte
te weeg kunnen brengen.

Indien wij hierbij tot een bevestigend antwoord komen, hebben
wij ons nog af te vragen of ook andere oorzaken, eventueel infecties,
dezelfde symptomen kunnen geven.

Dat wij inderdaad met een eenvoudige intoxicatie en wel van
het vegetatieve zenuwstelsel te doen hebben, mag zeer waar-
schijnlijk worden geacht, gezien het plotseling optreden en den
aard der functioneele stoornissen.

Het is nu ongetwijfeld denkbaar dat geheel andere intoxicaties
dan die welke door krachtig voederen of door het grasgewas van
bijzondere samenstelling veroorzaakt zijn, analoge symptomen
te weeg brengen. Van andere vergiften, chemisch of bacterio-
logisch - - dus ook infecties (bv. bij metritis, mastitis en van schim-
melvergiften) mag men aannemen dat zij analoge symptomen-
complexen te weeg kunnen brengen.¹)

In die gevallen, dat op een geheel andere wijze de intoxicatie tot
stand komt — dus bijv. door bacteriën of hunne producten — zullen
allicht de afwijkingen niet geheel dezelfde zijn en zal ook het thera-
peutisch ingrijpen vermoedelijk niet tot dezelfde uitkomst leiden.
Met name is moeilijk aan te nemen, dat bij werkelijke infecties
door een enkele injectie van een zout als calcium-chloride, binnen
enkele minuten een radicale genezing zou optreden. Wij zullen
straks zien, dat er redenen zijn kopziekte-achtige gevallen aan te
nemen, waarbij de aetiologie niet de gewone was en waarbij dan
ook de calcium-chloride therapie in de steek laat.

Wij moeten wat de intoxicatie vanuit het darmkanaal betreft,
nog één punt naar voren brengen.

Onderzoekingen der laatste jaren hebben de opvatting ver-
sterkt, dat de permeabiliteit van het darmkanaal onder invloed
staat van verschillende physiologische invloeden. Staat zoodanige
permeabiliteits-wijziging met kopziekte in verband dan is mogelijk:
I. dat de intoxicatie, die kopziekte veroorzaakt, plaats heeft wan-
neer het darmkanaal normaal is ; in dit geval zou de samen-
stelling van het gras of opname van te veel gras de intoxicatie
veroorzaken ;

1 ) Verschillende der bij kopziekte voorkomende symptomen worden ook bij
uraemie wel aangetroffen. Ook hier moet wel een intoxicatie worden aangenomen.

2. dat een gewijzigde permeabiliteit aan de intoxicatie via het
darmkanaal voorafgaat. Deze wijziging zou door verschillende
omstandigheden veroorzaakt kunnen worden.

Aangezien de meeste onzer resultaten reeds in dit tijdschrift
werden medegedeeld,¹) kan hier met een zeer korte herhaling wor-
den volstaan.

Wij vonden in den regel een duidelijk verschil tusschen bloed-
serum en kalf- en kopziekte

Het Ca-gehalte is bij beide ziekten in den regel verlaagd ; bij kalf-
ziekte gemiddeld meer dan bij kopziekte. Uit de tabellen blijkt dit
nader. De laagste waarde bij kopziekte was : 4,1 mg% ; enkele
malen werden waarden gevonden, die met de laagste waarden
voor normale dieren overeenkomen.

Of er soms in het geheel geen verlaging is, is echter moeilijk met
zekerheid te zeggen, omdat er ongetwijfeld gevallen zijn geweest,
waarin vooraf luchtinsufflatie was toegepast. Is dit betrekkelijk
kort tevoren gedaan, dan zal het Ca-gehalte van het monster ons
zeker geen juist denkbeeld geven, van wat bij dat dier het geval
was, toen de aanval optrad.

Wij vonden dit jaar gemiddeld in het bloedserum van kalfziekte-
lijders 4,35 mg%, in dat van kopziekte-patiënten 6,65 mg%. Het
gehalte aan calcium-ionen is bij kalfziekte eveneens sterker verlaagd
dan bij kopziekte. Wij vonden gemiddeld resp. f ,44 mg%, en 1.18
mg% ; terwijl het voor normale dieren gemiddeld 1,65 mg% be-
droeg ; dus een verhouding van circa 1:3:4.

Ook was er in het algemeen een duidelijk verschil tusschen het
gehalte aan anorganisch phosphorzuur van het bloed van kalf-
ziekte-patiënten en van dieren lijdend aan kopziekte.

Bij de eerste is het veelal minder dan 2 mg% ; gemiddeld was het
2,i6.²) — dus aanmerkelijk lager dan gewoonlijk bij normale die-
ren het geval is (voor normale dieren was het gem. 4,57 ; het vari-
eert tusschen circa 4 en 6 mg%) en ook dan bij normale pas afge-
kalfde koeien. Bij kopziekte nu vonden wij gemiddeld een gehalte
aan anorganisch phosphorzuur ongeveer als dat van normale
koeien. Er komen zoowel normale, lage als hooge gehalten bij voor¹);
het is m. a. w^r. schommelend en wel sterker schommelend dan bij
normale koeien.

2 ) Er moge hier worden gewezen op de zeer lage gehalten aan anorganisch
phosphorzuur in het bloed-serum van runderen, die in Zuid-Afrika op zeer phos-
phorzuurarme gronden grazen en die dikwijls aan stijfziekte en lamziekte te
gronde gaan. Dit phosphorzuurgehalte is niet hooger dan veelal bij kalfziekte
het geval is. Aangezien er geen kalfziekte-symptomen bij voorkomen, is het lage
phosphorzuurgehalte blijkbaar bij kalfziekte niet de oorzaak der symptomen.

Een in sommige gevallen aan de bloedafneming voorafgegane
luchtinsufflatie kan ook het P-gehalte verhoogd hebben. Er be-
staat wat het anorganisch phosphorzuur betreft bij kopziekte
blijkbaar een labielen toestand.

Het anorganisch phosphorzuur is geheel ultrafiltreerbaar, zoowel
bij normale als bij de aan een van beide syndromen lijdende dieren.

In verband met onze bevindingen omtrent storingen van de
phosphorzuurst of wisseling bij kopziekte dient er op gewezen te
worden, dat uit eenige onderzoekingen met ratten in de laatste
jaren¹), duidelijk een samenhang tusschen het optreden van tetanie
en zoodanige storingen is gebleken.

Men heeft dit verband met name kunnen waarnemen, wanneer
men de dieren vooraf rachitisch had gemaakt, door toediening van
een rantsoen, waarin de verhouding van phosphorzuur en kalk een
ongewenschte was (bijv. hoog Ca- tegen laag P-gehalte).

Geeft men zoodanige dieren veel phosphorzuur, dan treedt
spoedig tetanie op, zelfs reeds na circa 8 uren. Dat de hierbij waar-
genomen spierrillingen en convulsies inderdaad als tetanie mogen
worden aangemerkt, werd vastgesteld door de electrische prikkel-
baarheid (uitgedrukt in milli-ampères) te bepalen (Shohl c.s.).

Vasten heeft bij deze dieren hetzelfde gevolg ; echter later op-
tredend. In beide gevallen werd een verhoogd gehalte aan anorgan.
phosphorzuur in het bloedserum gevonden, (nl. ruim 9 mg%.
berekend als P, inplaats van circa 3,5 bij de contröle-dieren, die op
rachitisch dieet bleven), terwijl het Ca-gehalte verlaagd was -
(nl. circa 7.5 inplaats van 11,3 mg%).

Dat zoowel door vasten als door phosphaattoediening bij rachi-
tische ratten tetanie ontstaat, wordt verklaard door aan te nemen,
dat bij vasten veel phosphaat uit de spieren wordt afgegeven.

Volgens deze opvatting zou dus in beide gevallen het phosphor-
zuur — hetzij endogeen of exogeen een rol spelen ; zelfs als 001-
zaak zijn aan te nemen.

Men heeft ook bij vastende rachitische ratten naast hoog bloed-
phosphaat hoog urinephosphaat geconstateerd (Wilder).

Het is uit het bovenstaande duidelijk, dat bij de verdere studie
der kopziekte het phosphorzuur in het voeder als van beteektnis
in aetiologisch opzicht in het oog gehouden dient te worden.

Daarbij dient intusschen bedacht, dat wat zooeven over den invloed
van vasten of van phosphaat gezegd werd, niet geldt voor normale
dieren, doch slechts voor rachitische m. a. w. daar waar reeds een

1 ) Am. J. Physiol. 86, 633 (1928) ; J. Biol. Chem. 73, 665 (1927) ; 74, 247 (19:7) ;
78, 181 (1928) ; 81,65 (1929) ; 84,501 (1929).

labiel evenwicht of wel reeds een stoornis van het mineraal even-
wicht bestond.

Een zeer opmerkelijke afwijking van de bloedserum-samen-
stelling bij kopziekte is het bijzonder lage gehalte aan magnesium.

Dit is bij normale dieren ongeveer 1,66 mg% ; bij kalfziekte
vonden wij verleden jaar en ook thans cijfers, die iets hooger zijn
clan de normale, dit jaar gemiddeld 2,19 mg% ; daarentegen bij
kopziekte gem. 0,455 mg%. Het afwijkend magnesium-gehalte
is zoo opvallend, dat in het laboiatorium het bloed als dat van een
kopziekte-lijder gequalificeerd werd op grond van het magnesium-
gehalte.

Wij vonden een Mg-gehalte dat niet zelden circa 1/8 a 1/10
van het normale is. Het was van de 55 gevallen in elf gevallen lager
clan 0,30 en in 6 gevallen 0,33—0,30, terwijl de hoogste gehalten
bij kopziekte waren : 0,97 ; 1,— en 1,16 mg%.

De Mg-gehalten in de ultrafiltraten waren bij kopziekte (21 ge-
vallen) gem. 0,35 mg% ; bij normale koeien (11 gevallen) gem.\'
1,24 ; bij kalfzieke dieren gem. 1,8 mg%.

De ultrafiltreerbare hoeveelheid Mg is gem. bij de normale en
zieke dieren dus circa 75—80% van de totale.

Het ligt voor de hand de vraag te stellen, wat uit dit lage Mg-
gehalte van liet bloedserum aangaande de functioneele stoor-
nissen is af te leiden. Wij komen daarop terug.

Er zij nog op gewezen dat de bloedmonsters met Ca-gehalten
als voor kalfzic-kte typisch zijn (circa 4 a.5 mg%) in den regel een
voor kopziekte karakteristiek Mg-gehalte bezaten. Zie o.a. geval
C, F, M, O, T, Z, AH, CC, II, NN, 00, UU, ZZ.

Bij enkele monsters is dit niet zoo opvallend ofschoon daarbij
toch de Mg-gehalten belangrijk beneden die welke bij kalfziekte
voorkomen, gevonden werden nl. bij B, EE, die reeds een Mg-
gehalte hadden van 1,— mg%.

Behalve Ca, P en Mg werd enkele malen het bloedserum van
dieren lijdende aan kop- of kalfziekte of aan verwante syndromen,
zoomede dat van normale koeien, onderzocht op het gehalte aan
K, Na en Cl.

Wat het K-gehalte betreft vonden wij dit jaar nimmer een af-
wijkend gehalte. Onder de op kalium onderzochte monsters
kwamen 12 kopziekte-gevallen voor. Men mag dus m.i. wel conclu-
deeren, dat er met dit gehalte bij kopziekte niets bijzonders is.

Het Na-gehalte bleek bij kopziekte aan vrij groote schommelingen
onderhevig te zijn, vermoedelijk waren zij grooter dan bij normale
dieren het geval is¹). Zekerheid kan ten deze reeds daarom niet

De bepaling geschiedde door praec. als uranyl-zink-natriumacetaat en het
uranvl colorimetrisch met geelbloedloogzout te bepalen (methode Barrensrheen
en Messiner, Biochem. Zs. 189, 308 (1927).

worden gegeven, omdat omtrent het Na-gehalte van bloedserum van
runderen weinig of niets bekend is. (Er bestonden tot voor weinig
jaren geen geschikte methoden ter bepaling van het Na-gehalte
van bloed of bloedserum). Onze Na-cijfers in het bloedserum van
normale koeien liggen tusschen 303 en 349 mg. Na p. 100 cc. (resp.
333. 303. 318, 345 en 349). Wij vonden bij 8 kopziektepatiënten
gehalten tusschen 282 en 377 mg.Na p. 100 cc. (331, 352, 363 (377)
329, 318, 282, 372 en 353).

In gevallen van atypische kopziekte (zoogenaamde twijfelgeval-
len) vonden wij : 367, 360 en 333.

In 2 gevallen van kalfziekte werd gevonden 349 en 345 mg. Na.
per 100 cc. bloedserum. Ofschoon het dus opvallend is dat bij kop-
ziekte het Na, evenals het Ca en P aan schommelingen onder-
hevig is, zoo is het toch niet zeker dat van het Na zulke groote
afwijkingen als van het Ca, P en Mg bij kalf- en kopziekte enz.,
voorkomen.

. De veranderingen van de verhoudingen Ca 4- Mg tot P zal uit
den aard der zaak, indien de pH van het bloed ongewijzigd blijft,
en andere moleculen, die waterstofionen afsplitsen, niet in concen-
tratie veranderen, invloed op het K -I- Na-gehalte uitoefenen.
Aangezien dit laatste gehalte veel grooter is dan dat aan Ca Mg
(ook in aequivalenten uitgedrukt), zullen de verschillen echter niet
duidelijk tot uiting komen.

Van het Chloor kan hetzelfde worden gezegd als van het Na.
Bij normale koeien vonden wij in het bloedserum cijfers tusschen
319 en 332 (resp. 326, 327, 332 en 319) mg. Cl per 100 cc. bloed-
serum gem. 326.

Bij kopziekte-patiënten lagen de waarden tusschen 300 en 362
{resp. 310, 341, 322, 300, 362 en 317). Bij 2 twijfelgevallen was het
gehalte 312 ; bij 2 kalfziekte-patiënten 344.

De uitkomsten der K, Na, Cl-bepalingen gaven ons geen aan-
leiding daarmede door te gaan. Dat de verhouding ^ ^

kopziekte anders is dan bij normale koeien is duidelijk, immers
Mg en Ca zijn beiden bij deze ziekte verlaagd, terwijl de beide an-
deren (Ka en Na) een waarde bezitten, die normaal of nagenoeg
normaal is.

Wij vonden dat zij bij normale koeien een waarde bezit van on-
geveer 31 ; bij kopziekte tusschen 42 en 51. Ook de verhouding

is bij kopziekte veelal gewijzigd. Men heeft dikwijls het optreden
van tetanie met deze verhouding in verband gebracht nl. aange-
nomen dat wanneer deze verhouding beneden een zekere waarde

was gedaald — dus het Ca-gehalte in verhouding tot het gehalte
aan anorganisch phosphorzuur van het bloedserum verlaagd was —
tetanie op zou treden. Onze uitkomsten bevestigen die opvatting
niet.

Het chemisch urine-onderzoek heeft voor kopziekte vrij con-
stante resultaten opgeleverd ; althans ten opzichte van sommige
bestanddeelen. Het calcium-gehalte is bijna altijd laag, vergeleken
met normale dieren.¹)

Het is veelal circa 20 en blijft beneden circa 40 mgp.L. Wij von-
den dit in 18 urinemonsters. Eenmaal (n.1. bij 30, 109) was het Ca-
gehalte hoog n.1. 202 mg.p.L. Bij dit dier was ook hetMg-gehalte
voor urine van kopziekte-patiënten zeer afwijkend n.1. 82 Mg,
erwijl ook het bloed (2 monsters) hier een voor kopziïkte zeer
afwijkende samenstelling bezat (Ca 9.6 en 10.7); P(anorg) 4.5 en

van de urine gevonden (te zamen met het voorkomen van eiwit).
Het is niet waarschijnlijk dat dit verschijnsel iets met kopziekte
te maken heeft ; misschien wel met wolf in de staart. Speciaal was
bij voedering met Spreewaldhooi het Ca-gehalte van de urine zeer
laag, het meest in de laatste stalmaanden — soms was geen Ca
meer aan te toonen, terwijl bij toediening van ander hooi de ge-
halten hooger bleven. Door opname van vitakalk (circa 70 gr per
dag) kon men geleidelijk toeneming van het Ca in de urine waar-
nemen ; lekzucht en beginnende Knockenweiche genazen door dat
middel; wanne r de dieren reeds ,,vorn lahmten" of „auf der Hinter-
hand steif waren" genazen zij eveneens.

Verhoogde werking van de bijschildklieren schijnt de afgifte
van Ca en P door de nieren te verhoogen (althans werd dit bij in-
spuiten van het parathormon gevonden door Robinson c.s.²) en
ook door Greenwald)¹). Het phosphorzuurgehalte van de kop-
ziekte-urine is in de meeste gevallen — twaalf malen — laag d.w.z.
normaal. Echter was het ook enkele malen — in 5 gevallen — hoog
n.1. tusschen 1470 en 285 mg P₂0₅ p.L. of 640 en 125 mg. P. Deze

5 gevallen zijn alle als typische kopziekte te beschouwen, zoowel
wegens het Mg-gehalte van de urine als wegens de gehalten van
het bloedserum. Dit bevatte in mg% aan Ca : 6.1 ; 7.4 ; 7.45 ;
6.1 en 8., aan P (anorg.) 54 ; 7.2 ; 7.0 ; 5.7 ; en 4.4, en aan Mg.
0.5 ; 0.6 ; 0.2 ; 0.4 en 0.56. resp. in de monsters 30, in, 112, 121,
124 en 134.

Opvallend is het, dat aanvallen, die noch typische kopziekte
noch typische kalfziekte waren en evenmin echte wolf in de staart,
zoo dikwijls hooge phosphorgehalten der urine vertoonden. Dit is
opmerkelijk in verband met de vroeger door ons gevonden hooge
phosphorzuur-gehalten in urine (naast normale of nagenoeg normale
Ca- en N-gehalten) van aan acute indigestie lijdende runderen. Wij
vonden vroeger¹) gehalten van circa 700 tot circa 6600 : meestal meer
dan 1500 mg.P₂0₅ p.L., terwijl wij thans bij 6 patiënten 1860 (30.83);
2160 (30.89) ; 2100 (30.93); 2040 (30.96); 528 (30.8.5); 2860 (30.86)
en verder in een 7de geval, dat als een atypische wolf in de staart
werd ingezonden 386 mg. (30.91) werd.²).

In een geval (31.1), dat misschien ook tot de twijfelgevallen be-
hoorde, was er een P-gehalte van de urine slechts weinig boven het
normale n.1. het bedroeg 80 mg. p. L.³)⁴).

Het Mg-gehalte dezer phosphorrijke urines was veel hooger dan
in den regel bij kopziekte het geval is. Het was in de 4 monsters,
waarin het bepaald werd (n.1. in 30, 83, 93, 85 en 86) resp. 97, 51,
72 en 89 mg. p. I.. ; terwijl het bij typische kopziekte steeds lager
dan 10 mg. was.

Het Ca-gehalte dezer urines was vrij normaal n.1. in den regel-
tusschen 15 en 20 mg. Ca p. L.

Het bloed der 6 dieren had aan Ca 9,\'75 ; 6.3 ; 7.2 ; 8.2 ; 7.— en
7.5 ; aan P. 5.6 ; 5.4 ; 3.8 ; 4.3 ; 6.3 en 5. aan Mg : 2.15 ; 1.2 ;
O.Q7 ; 1.25 : 1.9 ; 1.8.

Zetten wij de Mg-gehalten van het bloed-serum dezer bijzondere
gevallen naast die van de urine uit, dan blijkt dat beide vrij goed
met elkander op en neer gaan ; het hoogste gehalte in de urine
komt overeen met het hoogste in het bloed enz. : immers de urine-
cijfers waren 96, 51, 72 en 89 ; de bloedcijfers 2,15, 0.97, 1,9 en 1.8.
Deze gevallen zijn dus wat de Mg-gehalten voor bloedserum be-
treft, geen typische gevallen van kopziekte.

Het hierboven medegedeelde over het phosphorzuurgehalte der
urines doet de vraag rijzen, welk verband er tusschen atypische
kopziekte- (of atypische kalfziekte-) gevallen en indigestie bestaat ;
en ook of bij zuivere kopziekte indigestie een rol speelt. Wij komen
hierop terug.

1 \') B. Sjollema en J. F., v. d. Zande. ). of metabolic Research 6,159 (1924
eerst verschenen eind 1926).

2 ) I)oor koeien enkele dagen 300 cc. olie in te geven kon er indigestie worden
opgewekt waarbij het phosphorzuur van de urine steeg tot 1300 a 2300 mg. p. L.
(normaal is circa 40 mg.). Enkele dagen nadat de olietoediening w-as ge\' indigd,
was de urine weder normaal.

4 ) De oorzaak van de groote hoeveelheden urinephosphorzuur bij indigestie
kan niet in het voedsel en evenmin in plotselinge afneming van de melkproductie
worden gezocht (zij werden o.a. ook bij een stier gevonden). Vermoedelijk is er een
plotselinge afbraak van bepaalde weefsels of celkernen onder invloed van een stoor-
nis- van het regelingsmechanisme.

Van belang is vooral het Mg-gehalte van de urine der patiënten
met zuivere kopziekte. Nemen wij voorloopig (er is weinig hierom-
trent bekend) als grens naar beneden 10 mg. Mg per L. aan, dan
blijkt dat er in 15 gevallen van kopziekte een abnormaal laag Mg-
gehalte aanwezig was. Laag Mg in het bloed ging dus meestal met
laag Mg in de urine samen. Van de echte kopziekte-gevallen was er
geen enkel, dat niet een verlaagd urine Mg had. In 5 dezer monsters
kon in het geheel geen Mg worden aangetoond. Het eene boven-
bedoelde kopziekte-achtige geval (30.109) met hoog urine C,a en
normale bloedgehalten week ook wat urine Mg betreft van de
typische kopziektgevallen af.

Er moge op gewezen, dat ten opzichte der andere urinebestand-
deelen n.1. P en Ca geen duidelijk samenhang in het algemeen
tusschen urine en bloed bestaat. Bijv. vonden wij bij kalfziekte
soms hoog urine Ca tegen laag bloed Ca.¹)

Voor Mg bestaat die samenhang beter ; in overeenstemming
hiermede wordt bij kalfziekte veelal een hoog urine Mg gevonden ;
bijv. tusschen 50 en 80 mg per L.).

Geval 3O.101 had alles in urine en bloed normaal, behalve het
Mg van urine, dat als bij zuivere kopziekte was n.1. 4,1 mg per L.
Het dier genas door een CaCl., injectie (15 Gr.) ; op grond van de
symptomen werd een beginnende — nog niet hevige kopziekte —
aangenomen ; het dier was onrustig, voor en achter een weinig
ataktisch, sloeg wel met de beenen, doch niet als bij een flinke
tetanie (de dierenarts vond het mogelijk dat het meer een slaan
naar de buik was wegens buikpijn) liep 14 dagen in het land, had
eenige weken geleden gekalfd.

In 30.180 dat als atypisch kalfziekte of wolf werd aangegeven,
vonden wij 4 mg Mg per L. in de urine. De urine was overigens nor-
maal, het bloedserum bevatte 8,7 mg.% Ca; 7,1 mg.P en 1,16
^mS % Mg- Iⁿ 31.1 dat misschien een atypisch kopziekte-geval was
(het bloed werd niet ingezonden) was 8,8 Mg. per L. aanwezig.

Men verkrijgt den indruk dat de urine beter, en misschien ook
eetder, een abnormale magnesiumhuishouding aangeeft dan het
bloedserum.²)

In aansluiting aan hetgeen over het Mg-gehalte der urine werd
gezegd, moge worden gewezen op een onderzoek van den laatsten
tijd verricht door Palmer, Eckles en Schulte over het effect

1 \') Wel vonden wij bij een oude proefkoe, die vorige jaren en ook dit jaar aan
een kalfziekte-achtige aandoening leed (dit jaar is blijven liggen 2 a 3 dagen na het
kalven) veelal een hoog P-gehalte in d? urine en was bij dit dier ook het P-gehalte
van het bloed zeer schommelend en herhaaldelijk hooger dan normaal n.1 ruim
7 ^mg %•

van veel magnesium in het drinkwater, (o.a. komt dit in sommige
streken van Minnesota voor) van koeien. Het bleek dat bij een
rantsoen, dat arm was aan phosphorzuur, een calcium verlies plaats
heeft. Soms (bij jong dier) bleef het Ca-gehalte van het bloed nor-
maal, in een ander geval (ouder dier) ging de negatieve Ca-balans
gepaard met verlaging van het anorg. P in het bloed.

Toediening van anorganisch phosphaat nam de ongunstige
werking van het Magnesium weg.

In sommige streken van ons land (o.a. met brak water, eventueel
brak grondwater) is het water vrij rijk aan Mg en gaf dit zooals
ik mij uit mijn proefstationstijd herinner in die streken o.a. bij
paarden naar het scheen bezwaren.

Een opmerkelijk verschil tusschen de urine van kopziekte- en
kalfziekte-patiënten is dat de eerste nagenoeg altijd geringe hoe -
veelheden eiwit bevat,¹) terwijl dit bij kalfziekte uitzondering is.

Aangezien dergelijke zwakke eiwitreacties bij normale runderen,
vooral in den herfst (gedurende den weidegang) dikwijls voorko-
men, is het op dit moment voorzichtig daaraan geen bijzondere
beteekenis te hechten.

Een afzonderlijke beschrijving zouden de uitkomsten van bloed-
en urine-onderzoek verdienen voor de gevallen, die niet als zuivere
kop- of kalfziekte, noch als typische wolf in de staart zijn aan tc
merken. Het is begrijpelijk dat juist van dergelijke twijfelgevallen
nog al eens bloed wordt opgezonden. De dierenarts toch weet we-
gens de atypische symptomen niet, welke diagnose hij moet stellen,
hij heeft bovendien nogal eens tevergeefs bij deze dieren lucht-
insufflatie toegepast en bovendien wil hij gaarne vernemen of van
een chloorcalcium-injectie baat verwacht zal kunnen worden.

Het zou voor ons natuurlijk gemakkelijker zijn het karakteris-
tieke van kalf- en kopziekte te leeren kennen wanneer zulke af-
wijkende gevallen ons niet werden voorgelegd.

Er zijn intusschen ook voordeelen aan verbonden dat zulke ge-
vallen ons ter onderzoek worden aangeboden, o.a. omdat wij daar-
uit leeren, dat er meer dan twee of drie syndromen te onderscheiden
zijn en er ongetwijfeld ook gecompliceerde gevallen voorkomen.
Misschien zal het mogelijk zijn op te sporen welke aetiologische
faktoren bij de verschillende afwijkende vormen een rol spelen.

Het is bovendien van belang, dat wij daardoor, naar gehoopt
mag worden, zullen leeren aangeven in welke gevallen de chloor-
calciumtherapie niet op haar plaats is. Misschien zal door verder
onderzoek voor sommige dezer atypische vormen een andere the-
rapie aangegeven kunnen worden.

Het zal duidelijk zijn dat in één voorjaar geen vergevorderd in-
zicht in deze doolhof va.n atypische vormen verkregen kon worden ;
evenmin is het thans mogelijk de verschillende gevallen in rubrieken
onder te brengen. Er komen een aantal gevallen onder voor, die
wat de bloedsamenstelling betreft, naderen tot kopziekte en die
met CaCl, genezen. De symptomen komen dan ook met die van
kopziekte in verschillende opzichten overeen o.a. spierrillingen,
eenige excitatie, eenige aanduidingen van kramptoestand (o.a.
tandenknarsen) echter zonder duidelijke krampen der ledematen ;
wel komt er veelal een paretische toestand bij voor.

13ij eenige andere gevallen waren er geen teekenen van excitatie
of tetanie, doch bestond er een paretische toestand met sufheid
en zonder eetlust. Deze dieren blijven dagen liggen en veelal genezen
zij met CaCl, niet. De bloedsamenstelling is zeer uiteenloopend
en veelal anders dan bij kalfziekte. Misschien heeft men hier veelal
met een melkziekte met complicaties te doen of met melkziekte-
achtige symptomen, met een andere aetiologie dan die van gewone
melkziekte.

Met wolf in de staart ¹), die met CaCl₂ ook niet of niet snel
-chijnt te genezen, bestaat het verschil met kalfziekte dat de dieren
bij het laatst genoemde syndroom wel eten en geen zieken indruk
maken : zoodat het eenige afwijkende bij zuivere wolf daarin
bestaat, dat de dieren niet kunnen opstaan.

Onder de twijfelgevallen en ook onder de kopziektegeval! n
komen zooals wij zagen een aantal voor, die de bijzonderheid ve. -
toonen van een hoog phosphorzuurgchalte der urine, als bij ru -
deren met acute indigestie.

In 1905 bracht Fürst. Colloredo-Ma.vsfeld uit Alaska drie wijfjes en twee
mannetjes-bisamratten mee en liet die te Dobrisch in Bohemen los. Van daar
uit verspreidden de nakomelingen zich over Midden-Europa ; na 9 jaar (1914)
werd het aantal in Bohemen op 2 millioen geschat, en eenige jaren geleden taxeerde
men hun aantal in Midden Europa op 100 millioen. Eén paar krijgt in een jaar
14—30 nakomelingen.

De bisamrat is hoofdzakelijk een waterdier en bouwt zich evenals de bever
een huis van aarde met uitgangen die onder water liggen. Schade veroorzaken
de dieren doordat ze in dijken en dammen graven en deze kunnen ondermijnen
en doen breken. De bisamrat is in hoofdzaak planteneter en slechts bij uitzondering
i.eemt hij dierlijk voedsel (vis, schelpdieren, watervogels enz.). Op hun creditzijde
^vtaat hun vel, dat in de pelshandel waarde heeft ; in Amerika wordt per stuk
: a 2 dollar betaald, de vellen der oostenrijkse bisamratten kosten 12 Oostenrijkse
shillings ; per jaar worden 25.000—50.000 vellen in de handel gebracht. Het vlees
der bisamrat is smakelijk en wordt in Amerika gegeten.

Ruim 1600 physiologen uit alle deelen der wereld hadden zich
opgemaakt naar Boston, waar in de derde week van Augustus
het dertiende Internationale Physiologencongres zou worden ge-
houden. De aanvankelijk gekoesterde verwachting dat velen, zeer
velen zelfs, vooral uit Europa, zouden worden afgeschrikt door de
geweldige reis en dat dit congres, het eerste dat in Amerika ge-
houden werd, hoewel internationaal bedoeld dientengevolge een
overwegend Amerikaansch congres zou worden, werd dus aller-
minst bewaarheid. Alleen uit Europa reeds waren ongeveer 600
beoefenaars der physiologie aanwezig, en op de boot die het meeren-
deel dezer van Londen naar de Nieuwe Wereld bracht waren
niet minder dan 22 nationaliteiten vertegenwoordigd. Alle moge-
lijke talen hoorde men aan boord spreken, en men kan zich moei-
lijk een betere gelegenheid denken om zijn spreekvaardigheid in
vreemde talen te oefenen dan een reis met zulk een gezelschap
over den oceaan. Daarbij was de drang tot gedachtenwisseling
algemeen. Hier immers kon ieder spreken over onderwerpen waar-
mede hij zich bezig hield, met anderen wier belangstelling naar
hetzelfde gebied uitging. Maar daarnaast wakkerde de aanwezig-
heid van de zeer velen die geheel andere hoofdstukken tot de
hunne gekozen hebben, en die met geheel andere onderzoek-
methoden werken tot een gasprek aan. Verschillende onderwerpen
werden verder in officieuse voordrachten of in colloquiumvorm
behandeld.

Bij de sterke differentiatie die de physiologie kent, en de groote
divergentie der verschillende richtingen waarin gedacht en gewerkt
wordt, krijgt een internationaal congres, en in het bijzonder een
reis als deze waarbij men gedurende meer dan een week op elkaar
is aangewezen en persoonlijk elkaar kennen leert, wel een bijzon-
dere waarde. Specialiseering in de physiologie dateert niet uit de
laatste jaren. Reeds een halve eeuw geleden was haar gebied voor
den beoefenaar te groot, en begon de physiologische chemie zich
als een eenheid af te scheiden. Orientatie naar mechanica, physica,
en biologie-in-engeren-zin bracht nieuwe groepeering. Doch binnen
deze groepen had weer verdere specialisatie plaats ; zij was onver-
mijdelijk bij de steeds verder gaande saamgesteldheid der onder-
zoekmethoden. Nog steeds verder gaat de divergentie, en het toe-
komstbeeld dat eens aan Johannes Müller voor oogen zweefde :
de synthese tot de groote wetenschap van het leven als kroon op

de begrippen, in morphologie, physiologie en biogenie verzameld,
is ook thans nog, en zelfs meer dan ooit, een beeld der toekomst.

Het Congres bracht al deze groepen, waarbij zich de pharmacolo-
gie en de toxicologie als rechtstreeks verwante wetenschappen
aansluiten, tezamen. Haar beoefenaars gaven in korte mededee-
lingen, die met de discussie erbij niet meer dan een kwartier tijds
in beslag mochten nemen, de resultaten van hun werk.

Zelfs buiten de physiologenwereld was de belangstelling voor
dit congres buitengewoon groot. Anatomen, histologen, inter-
nisten, neurologen, psychologen, psychiaters, ophthalmologen,
bacteriologen, chirurgen en zelfs gynaecologen behoorden tot de
leden, zelfs tot de Europeesche leden. Voor een deel zal dit zeker
het gevolg zijn van de belangstelling, die de physiologie bij tal van
beoefenaars van andere medische wetenschappen ondervindt.
Zoo heb ik eens een hartspecialist van wereldreputatie hooren
zeggen : als ik nieuwe ideeën en nieuwe gezichtspunten noodig
heb ga ik niet naar een internisten- of cardiologen-, maar naar een
physiologencongres. Hoe dit moge zijn, vast staat dat bij dit con-
gres de toeloop van niet-physiologen daarnevens een anderen
grond had. Het Congres voor Neurologen, dat de daarop volgende
week te New-Haven zou worden gehouden had velen een week
tevoren tot een reis naar Boston verlokt, terwijl in de tweede
plaats de gastvrijheid, die de Amerikaansche physiologen hun
buitenlandschen vakgenooten aanboden zoo ongekend groot was,
dat velen, hierdoor aangelokt, de gelegenheid zullen hebben aan-
gegrepen om een stukje van Amerika te leeren kennen.

Doch ook als men al deze factoren in het oog houdt en op waarde
schat, toonde dit congres den bloei van de physiologie, met name
van het physiologische experiment. Enkele cijfers, ontleend aan
de slotrede, gehouden door een der veteranen, Léon Frédéricq,
mogen dit toelichten. Het veertig jaar geleden te Bazel gehouden
eerste physiologencongres verheugde zich in 129 leden. Het laatste
congres voor den oorlog, in 1913 te Groningen, telde er 432, terwijl
te Boston niet minder dan 750 voordrachten en demonstraties
op het programma stonden. Weet men nu, dat gedurende en na
de congresweek tal van demonstraties in verschillende laboratoria
gegeven werden zoowel in Boston als elders, geheel buiten de
organisatie van het congres om dus, dan zal de lezer inzien, dat in
deze regelen niet anders dan enkele punten naar voren kunnen
worden gebracht.

Het hoofdstuk der zenuwphysiologie, met name de zenuwge-
leiding en de stofwisseling van de zenuw, trekt nog steeds een
groot getal onderzoekers. Het bracht een lange reeks voordrachten
en demonstraties. Al behoort dit deel der physiologie tot het z.g.
theoretische, in casu het fundamenteele, ik wil er hier met een

enkel woord over spreken om in het licht te stellen tot welk een
hoogte de techniek het hier heeft gebracht. Dit kwam wel het dui-
delijkst naar voren uit het werk van Gasser uit St. Louis, die erin
geslaagd was den actiestroom van de zenuw, d. i. de electrische
energieontwikkeling die met het geleidingsproces samen gaat,
op een fluoresceerend scherm te projecteeren. Deze actiestroom
heeft zich sedert de ontdekking door Du Bois-Reymond in het
midden der vorige eeuw in groote belangstelling mogen verheugen.
Geen wonder, want hij is de manifestatie van de werkzaamheid
van de zenuw, en was tot voor enkele jaren het eenige ver-
schijnsel waardoor zich de werkende zenuw, op zich zelf genomen,
van de rustende liet onderscheiden. Hij is dus van grooten dienst
geweest bij het opsporen van banen die door prikkels in het lichaam
worden doorloopen, en heeft zelfs verbindingen aan het licht ge-
bracht tusschen verschillende orgaanstelsels. Als een golf loopt
de ontstane electro-negativiteit langs de zenuw voort met een snel-
heid, die bij de warmbloedige dieren ongeveer 50, bij den kikvorsch
30 meter per seconde bedraagt. Zij toeft op elke doorsnede minder
dan x/iooo secunde (0.6—0.8 o). Gasser nu liet de geprikkelde
zenuw haar actiestroom projecteeren op een fluoresceerend scherm-
pje, waarop men het eenige centimeters groote beeld niet vliegens-
vlug zag passeeren, doch waarop het bij een geschikt snelle opeen-
volging der prikkels bleef stil staan,en rustigkon worden geanalyseerd.

Een tweede hoofdstuk dat in alle landen tal van onderzoekers
aan het werk houdt, vormen deendocrine organen en de producten
van interne afscheiding. De geslachtshormonen bij zoogdieren
zoowel als vogels en het adrenaline vormden den hoofdschotel.

Von Euler uit Stockholm deed een medcdeeling over adrenaline
bij koorts, welk vraagstuk hij in studie genomen had naar aan-
leiding van vroegere proeven van Osawa, wien het gelukt was een
vasoconstrictorisch (bloedsdrukvcrhoogend) effect op de bloed-
vaten van den kikvorsch aan te toonen van bloed van koortslijders.
Von Euler paste een andere methode toe, en wilde verder uit-
maken of deze vasoconstrictorische werking inderdaad aan adre-
naline moet worden toegeschreven. Hij maakte daarbij gebruik
van de ontkleuring van methyleenblauw door reductie, die ver-
sneld optreedt wanneer men aan spierweefsel, dat op zich zelf
reeds reduceerend werkt evenals elk ander weefsel, serum toe-
voegt. Serum nu, dat van koortslijders afkomstig was of, juister
gezegd, bereid was van konijnen die experimenteel door de warm-
tepunctuur koortsig waren gemaakt, versnelde deze reactie in een
60—1000 maal zoo sterke verdunning als normaal serum. En
adrenaline bleek dezelfde werking te bezitten. Ook chemisch bleek
overeenkomst te bestaan tusschen adrenaline en het onbekende
serum-bestanddeel.

Dat de bijnierschors een rol speelt bij het ontstaan van koorts
wordt tevens daardoor waarschijnlijk gemaakt, dat dieren zonder
bijnieren noch spontaan koorts kunnen krijgen, noch experimen-
teel in den toestand van pyrexie kunnen worden gebracht.

Sokoloff uit Praag onderzocht aan het Kankerinstituut van
de Columbia Universiteit te New York de beteekenis van de bij-
nierproducten voor maligne tumoren. Hij was tot dit onderzoek
geraakt door een tweetal ervaringen. De eerste was opgedaan bij
een protozoënstudie : sommige protozoënsoorten werden in haar
groei en ontwikkeling sterk beïnvloed door een combinatie van
ijzer en bijnierextract. Verder deden de veranderingen, in de bij-
nier en vooral in de schors aangetroffen bij dieren, die aan sarcoom
of carcinoom leden, Sokoloff eenig verband onderstellen tusschen
deze tumoren en de bijnier. Daarom werd de invloed nagegaan
van een preparaat, corferrol, dat een combinatie is van ijzer en
een gedialyseerd bijnierextract, op den celgroei. Het preparaat
bleek in het algemeen reguleerend te werken op het metabolisme
van de cel, dus op haar groei.

Daarna werden muizen en ratten die vooraf met verschillende
sarcomen geënt waren, o.a. met Rous-sarcomen, en reeds verschei-
den groote tumoren vertoonden, met dit preparaat ingespoten.
In het geheel werden ongeveer iooo experimenten genomen. Zeer
spoedig begonnen de tumoren te verweken ; de kleine deden dit
de eerste dagen reeds, de grootere hadden 15 dagen noodig om ge-
heel te verdwijnen. Dit geschiedde in sommige seriën proeven
zonder uitzondering ; in andere reeksen stierven sommige dieren
(tot 20%) ten gevolge van een te snel vervallen en vervloeien van
de gezwellen. Sokoloff verlaagde de dosis, herhaalde de inspui-
tingen, en kon dan deze sterfgevallen voorkomen.

Het is niet voor het eerst, dat experimenteel tumorcellen tot
afsterven en oplossen worden gebracht. Het bijzondere van Soko-
loff\'s proeven schijnt mij veelmeer hierin gelegen, dat deze een
wisselwerking waarschijnlijk maken tusschen de tumorcellen eener-
zijds en een normaal orgaan, de bijnier, anderzijds. Zij verschillen
in dat opzicht van vroegere experimenten o.a. van die, bijna 20
jaar geleden door von Wassermann en von Hansemann verricht,
waarbij experimenteel verwekte muizentumoren tot resorptie
werden gebracht door het inspuiten van chemische stoffen, o.a.
een eosine-selenicumverbinding.

De vitaminen legden op meer dan één morgen beslag. Frappant
waren de resultaten, waartoe een Amerikaansch onderzoeker,
Hanke uit Chicago, gekomen was bij zijn onderzoek naar den invloed,
dien het dieet op tandziekten uitoefent. In 100 gevallen van de

meest uiteenloopende tandziekten bij den mensch had hij een
chemische analyse van het verstrekte voedsel gemaakt, en tevens
het Ca- en het P-gehalte van het bloed bepaald. Daarbij bleek hem,
dat in 40% van de onderzochte gevallen een tekort aan C-vita-
minen bestond. Wij brengen in herinnering, dat de invloed van
dit anti-scorbutisch vitamine op de tanchvisseling bij jonge dieren
vrij vast staat. Een tekort aan het anti-rhachitisch D-vitamine
kon niet vastgesteld worden. Zeer merkwaardig was het verdere
verloop van zijn experimenten. Hij gaf nu het C-vitamine thera-
peutisch. Door het in overmaat toe te voegen aan het dieet meent
hij zelfs caries tot stilstand te kunnen brengen, pyorrhoe te kunnen
genezen, en beennieuwvorming in het alveolenweefsel op te kunnen
wekken. Een normaal Ca- en P-gehalte van het bloed bleek geener-
lei waarborg te geven tegen zeer progressief carieuse processen of
progressieve beenresorptie. Alleen het vitaminedieet bracht deze
processen tot stilstand.

De resultaten van Hanke zijn te frappant om niet met ver-
langen te doen uitzien naar bevestiging door andere onderzoekers.

Handovski uit Göttingen had bij het mannelijk konijn den in-
vloed onderzocht van de castratie op de spierwerkzaamheid. Laat
men een spier met korte tusschenpoozen contraheeren, dan raakt
zij vermoeid. De spier van het ongecastreerde konijn gedraagt zich
evenals die van elk ander dier : de contracties worden geleidelijk
kleiner en de verbinding van de toppen der opgeschreven krom-
men vormt dus een dalende lijn, de z.g. vermoeieniskromme.
Deed hij ditzelfde met de spier van den manlijken castraat, dan
ontbrak de geleidelijke daling, en de kromme viel na haar hoogste
punt bereikt te hebben vrij plots. Na 2 minuten is haar hoogte
slechts 30% van de normale, en deze handhaaft zij langen tijd.

Wat is de oorzaak van deze afneming van de hefhoogte? Niet
onvoldoende voeding en O-gebrek van de spier, want de plotse
afneming gaat gepaard met verwijding van de bloedvaten. Ge-
steund door de waarneming, dat het melkzuurgehalte 2 tot 3 inaal
zoo hoog werd als bij normale dieren neemt Handovsky aan, dat
de spieren van mannelijke castraten de eigenschap verloren hebben,
om het bij de contractie gevormde melkzuur te synthetiseeren tot
glycogeen, zooals normaal met ± 4/5 geschiedt.

Indien deze resultaten en conclusies door verdere experimenten
worden bevestigd, leveren zij een merkwaardige bijdrage tot de
functie der geslachtshormonen, al zou het ook alleen bij het ko-
nijn zijn, en al deed zich dit verschijnsel ook alleen gedurende een
bepaalden tijd na de castratie voor.

Agduhk uit Upsala beschreef de resultaten van zijn voortgezet
onderzoek betreffende de werking van levertraan. Reeds vroeger
heeft hij aangetoond dat de levertraan, van oudsher en alon g;e-

prezen om haar goede hoedanigheden, een middel tegen honderd
en "meer kinderkwalen, nergens en nimmer gewantrouwd, niet zoo
volmaakt onschuldig is als onze grootouders en onze ouders, en
ook wij, vermoedden. Door het te verstrekken aan jonge muizen,
ratten, konijnen, kalveren, duiven, honden en katten verwekte
Agduhr pathologisch-anatomische veranderingen, waarvan wel
als de merkwaardigsté de endocarditis mag worden genoemd.
Zij draagt soms een verruceus karakter.

Nader onderzoek nu leerde, dat de veranderingen grooter zijn
en meer organen betreffen, al naarmate de toegediende dosis
grooter is; maar tevens kwam vast te staan, dat ook de thera-
peutische dosis zooals deze in verschillende pharmacologieboeken
is aangegeven, terdege in staat is om bij den mensch zoowel als bij
de dieren lesies te veroorzaken. Vettige degeneratie, bindweefsel-
vorming en kalkincrustaties zijn veel voorkomende veranderingen.
Nog sterker was de toxische werking, wanneer zij niet in den ouder-
wetschen natuurlijken vorm maar als emulsie met arabische gom
toegediend werd.

Aan welke bestanddeelen deze werking moet worden toegeschre-
ven? Het moeten verschillende nog onbekende specifieke lever-
traanbestanddeelen zijn, die tezamen de werking ontplooien.
Geen van de andere onderzochte vetten, afkomstig van rund,
hond of duif, noch olijfolie, raapolie, sesamolie of cocosvet bezaten
de eigenschap. De levertraan bleef haar werking behouden, ook
nadat door verwarming en oxydatie het meerendeel der vitaminen
was verstoord. Deze beschouwt Agduhr dus als onschuldig aan
de schadelijke gevolgen.

Pavlov\'s werk over de voorwaardelijke reflexen en zijn theorie
van de remming in het centrale zenuwstelsel, waarmede hij o.a.
het ontstaan van den slaap verklaart, staat nog in het midden der
belangstelling en houdt steeds nog reeksen van onderzoekers aan
het werk.

De bijna 8o-jarige gaf een overzicht van zijn vroeger werk.
Zijn in het Russisch gehouden voordracht, de eenige in deze taal
gegeven, werd op zoo duidelijk verstaanbare wijze door Anrep
zin voor zin in het Engelsch vertaald (omdat, zooals de voorzitter
zich verontschuldigde, het zou kunnen zijn dat niet allen het Rus-
sisch konden volgen) dat geen woord voor de stampvolle groote
zaal in de High School of Commerce verloren ging. Nieuwe feiten
bracht deze voordracht niet. Pavlov stelde nog eens in het licht,
dat de normale corticaalfunctie steeds met remmingen gepaard
gaat, waardoor de corticale gangliencellen tegen te sterke prikkels
worden beschermd, en onnoodige arbeid hier wordt voorkomen.

Bij de studie van de voorwaardelijke reflexen komt onder ver-
schillende omstandigheden deze remming duidelijk aan het licht.

Zij bleek dooi" broomkali-toediening te worden versterkt. Vergroo-
ting der hersenschorsremming acht Pa vlo v de eerst te noemen
werking van dit therapeuticum. Hij vindt zelfs deze werking zoo
prompt, dat hij in het broomkali een indicator ziet voor het aan-
toonen van remmingen.

Doch meer nog dan een wetenschappelijke voordracht werd
deze zitting een historische gebeurtenis. De oude temperament-
volle experimentator kreeg hier de gelegenheid, om voor een ge-
zelschap van vakgenooten van de heele wereld in zijn eigen taal
uiting te geven aan de vreugde, die het objectieve, zakelijke, zelfs
mechanistische onderzoek gedurende een lange reeks van jaren
hem gebracht had. Vreugde over de gebleken juistheid van zijn
inzicht, dat ook het buitenmatig saamgestelde hersenmechanisme,
voorheen zulk een dankbaar terrein voor vitalistische speculaties,
toegankelijk moest zijn voor het analyseerende experiment. Geen
hypothetische greep of teleologische bespiegeling maar objectief
onderzoek heeft Pavlov stapje voor stapje naar zijn successen
geleid, die nu algemeen erkenning vinden. Zijn bruischend tempe-
rament, bij het werk ondergeschikt gemaakt, trad nu sterk naar
voren, nu hij voor zich zelf een lang, zeer lang leven begeerde om
nog meer te mogen zien van de vruchten van het werk van hem
en zijn volgelingen. Dat een ovatie dezen wensch bekrachtigde,
laat zich hooien.

Wij noemen nog even Liddall, die een aardige cinematogra-
fische opname vertoonde van voorwaardelijke reflexen bij het
schaap.

Tot deze enkele punten willen wij ons bepalen. Vrijwel alle on-
derdeden der physiologie, de chemische-, colloidchemische- en
physische-, en de electrophysiologie stonden op het programma.
Hart en bloedvaten, ademhaling, spieren, zenuwen, stofwisseling,
voeding, absorptie en secretie, om enkele te noemen, vonden hun
woordvoerders. De enkele punten die wij bespraken liggen ge-
deeltelijk op aangrenzende gebieden. Hoe breed het veld van onder-
zoek was waarvan hier de resultaten werden medegedeeld moge
blijken uit eenige titels van voordrachten : de absorbeerende wer-
king van kool; de braakwekkende werking van digitalis; de uit-
scheiding van kwik ; pneumonie en longatelectase ; de invloed van
vitaminen op den tumorgroei; de ameuboide beweging van sommige
sporen; de fixatie van stikstof uit de lucht door azobacter;
permeabiliteit van protoplasma en van zeedieren; vorming en
bouw van eenige bacterieele kleurstoffen; endocellulaire enzymen
van bact. coli communis; de gaswisseling van den tubercelbacil.

Een merkwaardig tochtje, per auto ondernomen, leverde het
bezoek aan Cold Spring Harbor. op 100 K.M. van New-York ge-
legen, waar zich het Department of Genetics bevindt temidden

van een ruim, schilderachtig heuvelterrein. Het complex gebouwen, .
zeer eenvoudig van opzet, vormt een van de tien researchafdee-
lingen van het Carnegie-Instituut, dat te Washington zijn centrum
heeft. De overige liggen over Amerika verspreid, en sommige
doen zelfs haar werk voor een deel buiten de Vereenigde Staten.
Het Station for Experimental Evolution vormde er het meest aan-
trekkelijke deel van. Onder leiding van I)r. Davexport worden
hier alle mogelijke vraagstukken, voortplanting en erfelijkheid
betreffende, bij de meest verschillende dieren onderzocht.

Welke vraagstukken in studie zijn? Door welke factoren kan bij
de watervloo het getal mannelijke nakomelingen vergroot worden.
In het algemeen bleek aan Dr. Banta dat die voorwaarden, die
de werkzaamheid van de moederlijke weefsels vertragen de pro-
ductie van mannetjes bevorderen. Als zoodanige voorwaarden
werden gevonden lage temperaturen en sommige giften, die aan het
water werden toegevoegd.

Het is bekend, dat bij datura onregelmatigheden in den groei
voorkomen, die zelfs tot het ontstaan van nieuwe typen leiden
kunnen. Deze variaties gaan gepaard met onregelmatigheden in
het chromosomenaantal. De wetten, die deze schijnbaar onge-
bonden onregelmatigheid beheerschen worden nagespeurd.

De factoren, die den intra-uterinen groei van muizen beïnvloeden
respectievelijk den dood ten gevolge hebben, zijn in onderzoek.

Natuurlijk vormen de gevolgen van alkoholgebruik een onder-
werp van onderzoek. Men ging den invloed daarvan na op de in-
telligentie van het nageslacht. Op verhooging hiervan zal de on-
derzoeker wel niet hebben gerekend ; verlaging werd echter even-
min geconstateerd. Op welke wijze deze intelligentieproeven ver-
richt werden bleek niet uit de mededeclingen.

De doofheid en de blindheid, die bij witte muizen voorkomt
werd op haar erfelijkheid onderzocht. Eveneens de bij muizen voor-
komende huidziekte, waarschijnlijk bestaande in een aandoening
van de haarzakjes, waardoor de dieren kaal worden. Ook deze
afwijking is erfelijk.

De bij muizen algemeen bekende merkwaardige labyrinthaf-
wijking, waardoor zij in een voortdurende onrust verkeeren,
die haar den naam van dansmuizen bezorgd heeft, vormt het
onderwerp van een studie op groote schaal.

Natuurlijk worden niet alle pogingen met een duidelijk ant-
woord beloond , daarvoor zullen de verschijnselen, hoe eenvoudig
zij zich ook voordoen, in hun wezen en aanleg te saamgesteld zijn.
Doch belangrijke bijdragen tot het vraagstuk der erfelijkheid bij
mensch en dieren werden hier reeds geleverd.

Een enkele maal werd men verrast door den eenvoud der vraag-
stelling en de onbevangenheid van het antwoord. Om een voor-
beeld te geven : bij jonge muizen, gevoed met moedermelk, werd

gedurende de eerste twee levensweken het lichaamsgewicht ge-
controleerd ; verminderde men het aantal zuigelingen, dan lieten
de bevoorrechten zich niet onbetuigd, en uitten haar dankbaar-
heid in een verhooging der gewichtstoeneming, die na 2 weken
100% en zelfs meer bedroeg. Het resultaat als zoodanig zal niemand
bevreemden : men denkt onwillekeurig aan de relativiteit tusschen
de varkens en de spoeling. Meer dan de proefuitkomst verraste ons
de conclusie, dat in de eerste levensweken de beschikbare hoeveel-
heid voedsel de grens zou stellen aan den normalen groei. In hoe-
verre zich hier de normale groei wijzigde was echter niet uit de proe-
ven gebleken. Zal hier niet allereerst een toeneming zijn die men
niet tot den gewonen weefselgroei kan rekenen, met name vet-
aanzetting, die van geen beteekenis is voor de werkzame organen,
deze zelfs schaden kan?

Vol belangstelling stapten wij af op een eenige meters lange
reeks tabellen, grafieken en foto\'s, opgesteld in den ruimen voor-
tuin van het administratiegebouw. Diverse eigenschappen van
dravers en renpaarden van reputatie waren hier verzameld en in
beeld gebracht ; en hare erfelijkheid werd nagespeurd. Dat is te
zeggen : nagegaan werd in hoeverre gewicht, snelheid, uithou-
dingsvermogen, levensduur en nog meer eigenschappen bij ouders
en nakomelingen gemeenschappelijk voorkwamen. Zoo achtte
men het mogelijk om de „racing-capacity" van een veulen van
bekende afstamming tevoren te bepalen. Doel noch methode werd
ons geheel duidelijk.

De meeste belangstelling trok het werk van Riddle, die ver-
schillende erfelijkheids vragen bij duiven onderzocht. Onder de
eenige duizenden exemplaren die geobserveerd werden, alle proe-
ven geschieden hier op groote schaal, hadden er zich een tweetal
bevonden, die een onzekere hoofdhouding vertoonden. Door
hiermede selectief verder te fokken was Riddle er nu in geslaagd
eenige exemplaren te kweeken, wier hoofd en hals bij voortduring
schoksgewijze bewegingen om de lengteas vertoonden, een ver-
schijnsel door hem als myoclonie aangeduid. Deze eigenschap
bleek overerfelijk. Op overeenkomstige wijze waren enkele dieren
aangetroffen met een verminderd stollingsvermogen van het bloed.
Door selectie der nakomelingen waren hieruit dieren met erfelijke
haemophilie te voorschijn gekomen. Beide bevindingen zullen het
uitgangspunt vormen voor verder onderzoek. Doch reeds nu staat
de beteekenis vast van proeven als deze voor de leer der over-
erving. Dergelijke proeven vereischen uiteraard een uitgebreid
proefdierenmateriaal.

Onjuist zou ik mijn indrukken ■ weergeven als ik niet met een
enkel woord sprak over een bezoek aan het laboratorium te Woods
Hole, waar morphologisch en physiologisch onderzoek van zee-
dieren plaats heeft. Het Marine Biological Laboratory is gelegen

aan Amerika\'s Oostkust op de uiterste zuidpunt van het schier-
eiland, waarvan Kaap Cod de noordpunt vormt. Woods Hole op
zich zelf is een onbeteekenend plaatsje, afgezien van de haven,
die een basis vormt voor de contrölevaartuigen van de politie,
die langs de oostkust patrouilleeren ter voorkoming of ter
beteugeling van den smokkel. Het ontleent zijn internationale
bekendheid aan het daar gevestigde zee-biologisch laboratorium,
(men zou hier van het Napels van Amerika kunnen spreken) waar
het heele jaar door onderzoekers uit alle deelen van Amerika en
ook uit Europa gastvrij worden ontvangen. Naast het laboratorium
ligt het United States Bureau of Fisheries.

De talrijke onderzoekers hier, gastheeren en gasten, onthaalden
ons op een menigte demonstraties, helaas te groot om ze alle te
kunnen volgen. En wat wij trachtten te volgen was te veel om te
worden verwerkt. Doch wat wij zagen schonk ons de vaste over-
tuiging, dat een maanden lang verblijf hier zeker belooning zou
vinden.

Het laboratorium trof door zijn grooten eenvoud en zijn simpele
doelmatigheid. De vele ruime vertrekken worden doorstroomd
met het oceaanwater, waarin de zeebewoners zich vrij bewegen
en dus dadelijk ter beschikking zijn voor onderzoek, hetzij onder
natuurlijke omstandigheden of, indien dat gewenscht is, onder
voorwaarden die men naar willekeur kan wijzigen.

De indruk, dien wij van dit onderzoekstation meenamen is echter
niet alleen aan de vele mooie experimenten te danken, die wij hier
zagen. De vertoonde films, die hier vervaardigd waren, droegen er
het hare toe bij. De intra-uterine ontwikkeling van de rat vanaf
de bevruchting der eicel tot de geboorte toe werd ons in een
keurige film voor oogen gebracht. Niet minder demonstratief en
fraai was de film van de bewegingen van de maag en de darmen
bij den hond. Betooverend was de schoonheid van het leven op
den zeebodem. Doch boven dit alles uit maakte een eenvoudige,
echter technisch wonderschoone film indruk, waardoor enkele
episoden uit het leven van de plant op het doek werden gebracht.
Het wondere gebeuren in den ontluikenden knop heeft men vaker
reeds op het scherm kunnen volgen. Wat hier getoond werd bracht
echter kunstgenot door de zuiverheid der beelden die, alsof er geen
techniek bestond, een volkomen illusie gaven van de jeugdige
fijnheid van het versche weefsel. Doch daarnevens sprak tot ons
de kracht der worsteling dier jonge blaadjes in hun strijd tegen de
spanningen in den knop, hun kamp voor het zonlicht. Wij zagen
de bovenmenschelijke inspanning van de rank om zich te ont-
trekken aan de niets ontziende zwaartekracht. Wij zagen haar
slagen in haar poging om zich naar het zonlicht toe te wenden,
elk moment benuttende, stootsgewijs.

DE ONTWIKKELING EN HET TEGENWOORDIG STANDPUNT
VAN HET WETENSCHAPPELIJK DIERGENEESKUNDIG
ONDERZOEK IN NED.-INDIE,

Vanaf 1838 hebben de Nederlanders zich in Ned. O-Indië bezig-
gehouden met het onderzoek van dierziekten ; eerst vele jaren
later heeft men de noodzakelijkheid ingezien in Indië ook dier-
geneeskundig onderwijs te geven. Terwijl in Nederland de ont-
wikkeling van het wetenschappelijk diergeneeskundig onderzoek
gelijken tred heeft gehouden met de verbetering van het onderwijs,
daar de toenmalige Veeartsenijschool te Utrecht de eenige plaats
was, waar onderzoek plaats vond, zien wij in Ned. O.-Indië, dat
het onderzoek reeds op een hoogen trap stond alvorens men ook
het diergeneeskundig onderwijs ging behartigen. In 1821 is de
Veeartsenijschool te Utrecht opgericht ; wegens de groote behoefte
aan veeartsen in het moederland zien wij voorloopig geen gediplo-
meerde veeartsen naar Indië gaan. Van 1838—1852 waren uit-
sluitend militaire paardenartsen in Indië, doch het aantal was
zeer gering, nl. van 1838—-1850 slechts één, in 1856 waren er vier.

De burgerlijke veeartsenij kundige dienst was tot 1852 aan de
militaire paardenartsen opgedragen ; daarna aan z.g. Gouver-
nements-veeartsen ; de eerste was Th. Rijksen. Tot 1870 waren
er drie Gouvernements-veeartsen. In 1886 was dit getal tot 8 ge-
stegen, verder 4 militaire paardenartsen en 1 particuliere veearts
der Deli Maatschappij.

Tot 1885 is er op wetenschappelijk diergeneeskundig gebied
zeer weinig gedaan ; de veeartsen leerden de meest voorkomende
ziekten, in het bijzonder de epizootiën kennen, (veepest, miltvuur,
mond- en klauwzeer, malleüs). Vooral de veepest vroeg alle aan-
dacht en werkkracht der veeartsen, daar deze ziekte groote sterfte
in Indië veroorzaakte en juist de bestrijding dezer ziekte was het
waarom men veeartsen had uitgezonden.

Vanaf 1884 komt er meer leven op diergeneeskundig gebied.
Een vereeniging van dierenartsen, genaamd : Vereeniging tot be-
vordering van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië", werd
opgericht ; zij telde 16 dierenartsen en gaf in 1885 een tijdschrift
uit : ,,De Veeartsenij kundige Bladen van Ned.-Indië", dat tot
op heden geregeld verschijnt, en waarin men hoofdzakelijk alle
literatuur betreffende wetenschappelijk diergeneeskundige onder-
zoekingen kan vinden. Sedert 1918 is de naam van dit periodiek
,,Ned. Indische Bladen voor Diergeneeskunde en Dierenteelt".

Ook in het „Tijdschrift van Geneeskunde van Ned.-Indië"
vindt men een aantal veterinaire onderzoekingen gepubliceerd
nl. die welke verricht werden aan het Geneeskundig Laboratorium
te Weltevreden, waar enkele militaire paardenartsen werkten en
ook een Gouvernements-veearts jaren lang gedetacheerd is geweest.

Dat zelfs in 1886 het diergeneeskundig onderzoek nog op geen
hoogen trap stond, blijkt uit het Koloniaal Verslag van dat jaar,
waarin wordt gewag gemaakt van veepest, miltvuur, malleiis,
mond- en klauwzeer en van een aantal voorgekomen onbekende
ziekten.

De Vereeniging van Dierenartsen zegt in haar Verslag van 1887 :
„Veeartsenijkunde heeft in Indië een toekomst."

Toch vindt men in de eerste tijdschriften reeds zeer interes-
sante artikelen. Zoo schrijft J. de Jongh in 1886 over sarcospo-
ridiën bij buffels ; verder wijs ik op een mededeeling in 1887 van
C. A. Penning, die later nog zeer veel goed werk heeft verricht,
over het voorkomen van veepest bij varkens, welke experimen-
teele onderzoekingen weinig bekend zijn geworden. Het bleek mij
o.a. op de „Conférence international des Epizooties" te Parijs in
1921, dat de meeste deskundigen die onderzoekingen niet kenden
en vrijwel op het standpunt stonden, dat het varken voor veepest
niet gevoelig was. In Indië zijn de onderzoekingen van Penning
later door de Does en Vrijburg bevestigd.

In 1887 deed A. Vrijburg onderzoekingen in Deli over veepes t
en heeft later vele andere belangrijke onderzoekingen gedaan.

Driessen en Mars schreven over de voeding der dieren en voe-
dingsleer in Indië.

Met het toenemen van het aantal dierenartsen zien wij gaande-
weg ook meer onderzoek, terwijl ook de microscopie en bacterio-
logie hunne intrede in de diergeneeskunde deden. Een laboratorium
voor onderzoek is echter veel later gekomen, nl. eerst in 1908,
doch de veeartsen vonden meestal in geneeskundige laboratoria
hetzij in hospitalen of in speciale laboratoria gelegenheid hun on-
derzoekingen te verrichten. Met eere dient hier genoemd te worden
het Laboratorium voor pathologische anatomie en bacteriologie,
later genoemd Geneeskundig Laboratorium te Weltevreden, waar
een aantal waardevolle onderzoekingen zijn verricht.

Aan het Geneeskundig Laboratorium te Weltevreden hebben
onder meer gewerkt de paardenartsen Hoogkamer en van der
Burg, die, zelfstandig of in samenwerking met de Directeuren en
artsen van dat Laboratorium, belangrijke mededeelingen het
licht hebben doen zien.

Misschien wel het meest belangrijke en verstrekkende onder-
zoek van dierziekten is dat betreffende de „polyneuritis bij hoen-
ders" door Dr. G. Eykman in 1889—1891, dat aanleiding is ge-
worden tot het ontdekken van de oorzaak der beri-beri en de ra-
tioneele bestrijding daarvan. Behalve door Eykman is de Poly-
neuritis (avitaminosis) bij kippen bestudeerd en nader uitgewerkt
door Dr. G. Grijns 1907—1908 die bewees, dat de polyneuritis
een ,,deficiency" ziekte was. De Haan en Grijns toonden in 1908
aan, dat bij polyneuritis antigeen en z.g. antilichamen ontbreken.

Op bacteriologisch en protozoölogisch terrein was bij dieren
in Indië nog weinig onderzocht. Het eerste onderzoek in die richting
was van J. W. F. J. van Eecke, ook aan het Geneeskundig Labo-
ratorium verbonden, die in 1891 de oorzaak van de „Buffelsep-
ticaemie" vaststelde, en in 1894 de pectorale vorm van septi-
caemia haemorrhagica onderkende. Van belang zijn ook zijn onder-
zoekingen over goedaardigen droes en sarcosporidiën.

De militaire paardenarts L. J. Hoogkamer verrichtte in samen-
werking met Dr. J. de Haan onderzoekingen over malleïnaties,
welke tot een juistere beoordeeling der reacties na malleïne-in-
spuitingen leidden.

Ook de Directeur H. F. Roll zag het groote belang van het
onderzoek der dierziekten in en verbond een dierenarts aan het
laboratorium.

Door de detacheering van den Gouvernements-veearts J. F. K.
de Does ontstond meer samenwerking tusschen het Genees-
kundig Laboratorium en de practijk der dierenartsen. Met eere
en dankbaarheid dient hier de Does genoemd te worden, die van
1898—1907 aan genoemd Laboratorium werkte en een serie waar-
devolle ontdekkingen heeft gedaan. Standaard-onderzoekingen
zijn door hem verricht ; slechts memoreer ik zijn mededeelingen
over de trichophytie en microsporie van het paard, de lymphangitis
epizootica van paard en éénhoevige dieren, dourine, surra, piro-
plasmosen, osteomyellitis der buffels, filariasis van paard en rund.
De onderzoekingen van de Does kenmerken zich door groote
nauwkeurigheid in het bijzonder wat betreft de pathologisch-
anatomische en histologische veranderingen, maar ook de aetio-
logie der dierziekten in Ned.-Indië is door de Does aanmerkelijk
vooruit gebracht.

Helaas moest de Does in 1907 geruimen tijd voor herstel van
gezondheid rust nemen en heeft hij zich na terugkeer in Ned.-Indië
weinig meer aan wetenschappelijk onderzoek kunnen wijden.

Hieronder volgt een overzicht van de publicaties op het gebied
der dierziekten verschenen uit het Geneeskundig Laboratorium
van 1890—1910 :

Polyneuritis bij hoenders I, Dr. G. Eijkman 1889.
Polyneuritis bij hoenders II. Dr. G. Eijkman 1891.

Septichaemia haemorrhagica onder den veestapel van Ned.-Indië, j. W. F. j.
van Eecke 1890.

Streptococcen bij goedaardige droes, Dr. G. Eijkman 1891.
Pectorale vorm van septichaemia haemorrhagica, J. W. F. J. van Eecke 1894.
Proeven met de muizentyphusbacil van Loeffler, J. W. F. J. van Eecke 1894.
Polyneuritis bij hoenders. Nieuwe bijdragen tot de aetiologie der ziekte, Dr.
G. Eykman 1895.

Over Polyneuritis Gallinarum, Dr. G. Grijns. 1900.
Pseudomalleüs, Dr. J. de Haan en J. K. F. de Does. 1900.
Acariden als endoparasiten. Dr. J. de Haan en Dr. G. Grijns. 1900.
Hyphomyces destruens. Dr J. de Haan en L. J. Hoogkamer. 1900.
Boosaardige dekziekte. J. K. F. de Does. 1900.
Septichaemia haemorrhagica in Tjibaroessa. Dr. G. Grijns. 1900.
Kleine bijdragen tot de de pathol. anat. van het paard. Dr. C. D. Ouwehand.
1900.

Malleïne-inspuitingen in Bandjarnegara. J. K. F. de Does. 1900.
Een heerschende bacillaire Osteomyelitis bij karbouwen. J. K. F. de Does. 1900.
Eenige gevallen van kwaaddroessige aandoeningen der beenderen. J. K. F.
de Does 1902.

Onderzoekingen over immunisatie tegen veepest. H. F. Roll en J. K. F. de
Does. 1902.

Actinomycose bij het varken. H. F. Roll en J. K. F. de Does. 1902.
Pseudomalleüs van de testikels. H. F. Roll en J. K. F. de Does. 1902.
Bijdrage tot de therapie der kwaadaardige schimmelziekte van het paard. Dr.
J. de Haan. 1902.

Distomum Westermanni\'s pulmonale. J. K. F. de Does. 1903.
Osteomalacie bij een paard. Dr. J. de Haan. 1903.

Herpes tonsurans en microsporie bij australische paarden. J. K. F. de Does.
i9°3-

Een geval van Uveitis malleotica bij een paard. Dr. J. de Haan. 1903.
Wormfibromen en filariaembryomen in het bloed. J. K. F. de Does. 1903.
Acidum arsenicosum als desinfectans. J. K. F. de Does. 1903.
Bijdrage tot de kennis der malleïne als diagnosticum voor kwaden droes. L. J.
Hoogkamer. 1904.

Plaies d\'été ; dermatitis verminosa pruriens. J. K. F. de Does. 1905.
Dermatitis granulosa, plaie d\'été, dermatitis verminosa pruriens. j. K. F. de
Does. 1905.

Herpes tonsurans (een geval van trichophytie bij een Sandelhout paard). J. K.
F. de Does. 1905.

Saccharomyces-cellen in de long van een paard. J. K. F. de Does. 1905.
Over de diagnose van miltvuur. Tromp de Haas. 1905.
Over het voorkomen van Lophophyton gallinarum. Dr. G. Grijns. 1905.
Beschrijving van eenige dierlijke parasieten. Syngamus, Dicrocoelium pan-
creaticum, filaria labiopappillosa. J. K. F. de Does. 1906.

Bijdrage tot de kennis der malleïne als diagnosticum bij kwade droes. Dr. J. de
Haan en L. J. Hoogkamer. 1906.

Experimenteele controle van de aan het Geneeskundig Laboratorium bereide
tuberculine. Dr. J. de Haan.

De methode der complementbinding ter herkenning van kwade droes. I. Dr.
J. de Haan 1907.

Besmetting van een zoogdier met vogeltuberculose. Dr. J. de Haan. 1906.
De methode der complementbinding ter herkenning van kwade droes, II. Dr.
J. de Haan. 1908.

Over het ontbreken van antigeen en z.g. antistoffen bij beri-beri en kippenneu-
ritis. Dr. J. de Haan en Dr. G. Grijns. 1909.

De praecipitinereactie bij kwade droes. Dr. J. de Haan en W. van der Burg.
1910.

De onderzoekingen aan het Geneeskundig Laboratorium waren
voorts een stimulans voor de veeartsen in de practijk om ook meer
aan wetenschappelijk werk te doen, waarvan de publicaties in de
Veeartsenijkundige Bladen van Driessen, Penning, Fischer,
Esser, van Velzen, Vrijburg, Sohns, Hellemans, de Vletter,
van Lier, e. a. getuigen.

Van het Laboratorium te Medan, van de dierenarts der Deli-
Maatschappij Dr. A. Vrijburg zijn in het bijzonder van belang
mededeelingen over surra, piroplasmosis, veepest, farcin du boeuf,
(waarvan de oorzaak door hem werd gevonden).

De dierenarts C. S. Jeronimus onderzocht te Medan de werking
van arsenicum en arsenicum-preparaten tegen surra en piroplasmose
bij groote huisdieren, gepubliceerd in het G. T. v. N.-I. deel XLIX.

Een nieuwe phase is het wetenschappelijk diergeneeskundig
onderzoek ingetreden met de oprichting van een eigen Labora-
torium, nl. het Veeartsenij kundig Laboratorium te Buitenzorg.

De Does had reeds meermalen gewezen op de noodzakelijkheid
een veeartsenij kundig laboratorium te stichten. Het was Professor
Melchior Treub, Directeur van \'s Lands Plantentuin, die, nadat
hij als Directeur van het Departement van Landbouw was opge-
treden, waarbij ook de Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst is
ondergebracht, het initiatief nam voor het stichten van een Vee-
artsenijkundig Laboratorium, dat hij organiseerde op dezelfde
wijze als alle andere wetenschappelijke laboratoria van het Depar-
tement, d. w. z. het vormde een zelfstandige afdeeling van dat
Departement, hetgeen het tot heden ook is gebleven. Ik wijs hier
vooral op dit zeer juiste standpunt, want weliswaar moet dit labo-
ratorium ook steeds ten dienste staan van de practische ziekte-
bestrijding, welke de taak is van den Veeartsenijkundigen dienst,
doch door haar zelfstandig karakter kan steeds de volle aandacht
aan wetenschappelijk onderzoek worden gegeven.

In 1908 is het laboratorium als onderzoekings-centrum tot
stand gekomen, terwijl het tegelijk dienstbaar werd gemaakt
aan de opleiding van inlandsche veeartsen. Het bleek al spoedig
dat voor deze opleiding meer personeel en gebouwen noodig waren,
zoodat van 1908 tot 1915 het aantal leeraren gaandeweg is ver-
meerderd. Een complex gebouwen ontstond, waarvan op de foto
een groot gedeelte is te zien.

Als eerste Directeur trad in 1908 Dr. L. de Blieck op, die in
1909 de leiding van de Inlandsche Veeartsen-school ook op zich
nam. Tot 1919 zijn deze beide inrichtingen onder éénhoofdige
leiding gebleven ; daarna was de omvang van elk der inrichtingen
dermate toegenomen, dat zij gescheiden moesten worden. Dr.
H. J. Smit, die vanaf 1909 leeraar aan de school was geweest, werd
Directeur en is dit op heden nog.

In 1915 repatrieerde Dr. de Blieck, en werd opgevolgd tot 1920
door J. C. Th. Sohns.

Van 1921 tot heden is Dr. C. Bubberman Directeur van het
Veeartsenijkundig Laboratorium, dat onder zijn leiding zich zeer
heeft uitgebreid, zoowel wat het onderzoekingsgedeelte betreft
als met betrekking tot hare werkzaamheden in zake de bereiding
van sera en entstoffen ter bestrijding van dierziekten.

Ook aan veeartsenijkundig onderwijs bleek meer en meer be-
hoefte bij de uitbreiding der bemoeienissen van den veeartsenij-
kundigen dienst, die over meer deskundigen moest kunnen be-
schikken. Daarvoor had de school ook meer ruimte noodig, zoodat
in 1928 een geheel nieuwe school is gebouwd te Buitenzorg, waarvan
de luchtfoto een duidelijke indruk geeft.

Hierdoor is een nieuw centrum voor wetenschappelijk onder-
zoek ontstaan, waarvan in de toekomst nog veel is te verwachten.

Evenals uit het Veeartsenijkundig Laboratorium is ook uit de
N.-I. Veeartsenschool sedert 1908 een reeks mededeelingen ver-
schenen, betreffende diergeneeskundige onderzoekingen. Deze
zijn grootendeels in de Veeartsenijkundige Bladen van Ned.-Indië
verschenen, onder de titel van :

„Veeartsenijkundige Mededeelingen van het Departement van
Landbouw". Een volledige lijst dezer publicaties is aan dit artikel
toegevoegd.

Teneinde een eenigszins juiste indruk te krijgen van deze beide
instellingen, zij een korte beschrijving gegeven :

Veeartsenijkundiglnstituut. De taak van dit instituut is :
ie. Onderzoek naar den aard en het wezen van heerschende
dierziekten, vooral met het oog op een mogelijke practische
bestrijding.

2e. De bereiding van sera, entstoffen en diagnostica, welke voor
de bestrijding der ziekten kunnen dienen.

In 1908 is met het sub 1 genoemde onderzoek begonnen, terwijl
al spoedig, in 1909, werden bereid : malleïne, tuberculine serums
en vaccins tegen septicaemia haemorrhagica en miltvuur.

Niettegenstaande de moeilijkheid prophylactische entingen bij
de inlandsche bevolking ingang te doen vinden, is in de loop der
jaren toch gebleken\', dat daaraan groote behoefte bestaat en heeft

zich die afdeeling van het instituut dan ook in bijzondere mate
ontwikkeld. Ontegenzeggelijk is het vertrouwen van den inlander
in de ziektebestrijding door den Veeartsenijkundigen Dienst door
de immunisatie gewonnen. Dr. Bubberman deelde mede, op een
voordracht, gehouden 17 Januari 1928 in het Koloniaal Instituut
te Amsterdam (Indische Mercuur van 1 Februari 1928) dat in
1927 reeds 1300 Liter immuunsera werden afgeleverd.

Door de miltvuur-immunisatie is het miltvuur bij paarden op
Roti nagenoeg verdwenen.

Het Instituut bereidt momenteel serum of (en) vaccin tegen
septicaemia haemorrhagica van de buffel, hoendercholera, bout-
vuur, runderabortus, vogeldiphtherie. In het geheel zijn 70 serum-
leverende dieren aanwezig.

Van beteekenis mag worden geacht, dat de moderne boutvuur-
immunisatie nl. door middel van z.g. kiemvrije filtraten door
Bubberman reeds met succes in Indië werd toegepast, alvorens
in Nederland de oudere methoden verlaten werden. De resul-
taten van deze immunisatie zijn schitterend.

In het geheel telt het Instituut 5 afdeelingen, elk onder leiding
van een Europeeschen deskundige, en wel ten ie de afdeeling voor
ingekomen onderzoek, 2e. die voor bereiding en controle van sera en
entstoffen, 3e. die voor malleüs (kwade droes), tuberculose en sero-
logisch onderzoek, 4e. die voor plui7nveeziekten en 5e. de zoölogische
afdeeling. Aan het hoofd der eerste vier staat een dierenarts-
bacterioloog, de vijfde afdeeling wordt geleid door een zoöloog.
De staf bestaat bovendien nog uit drie te Buitenzorg aan de Vee-
artsenschool afgestudeerde Inlanders, die zijn toegevoegd aan de
Europeesche afdeelings-leiders en belast zijn met routine-werk,
Een opzichter, een instrumentmaker-amanuensis, twee analysten,
talrijke laboratorium- en stalbedienden voltooien dan het per-
soneel.

Behalve de z.g. routine-onderzoekingen, welke vooral door de
inlandsche Veeartsen worden verricht, wordt in elke afdeeling
zooveel mogelijk aan wetenschappelijk onderzoek gedaan, terwijl
dit werk zoo noodig in de practijk wordt vervolgd.

Bij de bespreking van de verschillende dierziekten komen de
resultaten dezer onderzoekingen aan de orde.

De afdeeling „Pluimveeziekten" is van zeer recenten datum;
ook daar is in korten tijd reeds veel aan het licht gekomen betref-
fende voorkomende pluimveeziekten in Ned.-Indië, waaromtrent
men tot voor korten tijd vrijwel in het duister tastte.

De Zoölogische afdeeling, welke in 1914 reeds was voorgesteld,
is als gevolg van de oorlogsomstandigheden eerst in 1922 tot stand
gekomen. Het doel van deze afdeeling was, de zoölogische vraag-
stukken welke zich voordoen in het bijzonder bij de parasitaire
bloedziekten, door een zoöloog-parasitoloog te laten bestudeeren.

Deze afdeeling heeft zich dan ook vooral beziggehouden met het
trypanosomen-vraagstuk en wel met de zoölogische zijde ervan,
nl. de overbrenging der Surra in Ned.-Indië.

Dr. J. H. Schuurmans Stekhoven publiceerde in 1925 de re-
sultaten zijner studiën omtrent de in Indië voorkomende taba-
niden, terwijl Dr. O. Ch. Nieschulz de laatste 3 jaren zich heeft
beziggehouden met de biologie der tabaniden, in het bijzonder
hun vermogen de surratrypanosomen over te brengen.

De Ned. Indische Veeartsenschool, die in 1908 zeer klein is begon-
nen, is nu een groote inrichting geworden.

De Directeur Dr. H. J. Smit gaf in zijn rede, uitgesproken bij
de opening der nieuwe school op 30 Juni 1928 een goed historisch
overzicht van het Veeartsenijkundig Onderwijs in Ned.-Indië.
Reeds vanaf 1860 is dit onderwijs aan Inlanders gegeven, doch
eerst vanaf 1908 kan men van een eenigszins volledige opleiding
:spreken. In de eerste jaren werd het onderwijs gegeven door 2
vaste leeraren en de veeartsen van het Veeartsenijkundig Labo-
ratorium. De propaedeutische leervakken werden aan de Middel-
bare Landbouwschool gevolgd, in 1926 kreeg de N.I.V.S. haar
■eigen propaedeusis.

De tegenwoordige formatie bestaat uit een Directeur tevens
leeraar, 5 veeartsenijkundige leeraren, ieder bijgestaan door een
assistent-leeraar (Indische Veearts), verder één niet-veeartsenij-
kundig leeraar.

In 1908 werd met 2 leerlingen begonnen, in 1928 zijn er 50 leer-
lingen. De school leverde 99 Indische veeartsen af. Een viertal
leerlingen studeerde later te Utrecht en behaalden het Neder-
landsche Diploma terwijl drie den graad van doctor in de vee-
artsenijkunde verkregen. Op het oogenblik studeeren nog drie
Indische Veeartsen te Utrecht.

Bij de tegenwoordige formatie van het onderwijzend personeel
en de uitstekende inrichting van de gebouwen en laboratoria is
deze school een waardevol centrum voor wetenschappelijk dier-
geneeskundig onderzoek waarvan ook reeds belangrijke resultaten
zijn te boeken.

Het onderwijs staat nog op het plan van Middelbaar Onder-
wijs ; het lag eenigen tijd geleden reeds in het voornemen, dit tot
Hooger Onderwijs te verheffen. Het wil mij voorkomen, dat de
tijd voor de verwezenlijking van deze plannen niet ver-af kan zijn.
Een vereeniging met het medische hooger onderwijs zou de beste
oplossing zijn.

Gaan wij nu na, welke resultaten bij de onderscheidene ziekten
zijn verkregen, door de wetenschappelijke bestudeering dezer
dierziekten in onze Archipel. Ik neem daarvoor de meest op den
voorgrond tredende ziekten der huisdieren.

artikel geen sprake zijn ; zooveel mogelijk zullen de voornaamste
literatuurbronnen worden aangegeven.

Behalve artikelen in het Geneeskundig Tijdschrift voor Ned.-
Indië (G. T. v. N.-I.) en de Veeartsenij kundige Bladen voor Ned.-
Indië (V. B. v. N"-I.), eventueel Ned.-Ind. Bladen voor Dierge-
neeskunde en Dierenteelt (N.-I. B. v. Dg. en Dt.), zijn in de Jaar-
boeken van het Departement van Landbouw de mededeelingen
en jaarverslagen van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst,
het Veeartsenij kundig Instituut en de Ned.-Indische Veeartsen-
school te vinden, terwijl de verslagen van den militairen vee-
artsenijkundigen dienst meestal in de Veeartsenij kundige Bladen
zijn opgenomen. De publicaties, verschenen in de Serie „Veeartsenij-
kundige mededeelingen van het I)ep. v. Landbouw" zullen kort-
weg met het nummer worden aangeduid, hetgeen verwijst naai-
de volledig lijst, hieraan toegevoegd.

De mededeelingen van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen
Dienst betreffen de practische ziektebestrijding en de maatregelen
genomen, ter verbetering van den veestapel (veeteelt-aangelegen-
heden).

Aan deze laatstgenoemde tak van dienst is door de Gouver-
nements-veeartsen steeds groote aandacht geschonken ; zij zijn
behalve voor de bestrijding der dierziekten ook als veeteeltcon-
sulenten werkzaam. Behalve een groot aantal artikelen over Zoo-
techniek in de Veeartsenij kundige Bladen, zijn in de laatste jaren
eenige proefschriften op dit gebied bewerkt, nl. door Raden
Soeratmo : Een studie van de rundveeteelt in de residentie Kedoe
en omliggende Regentschappen 1923. J. Kok : Het rund en de
Rundveeteelt op Madoera 1921. J. Merkens : Bijdrage tot de
kennis van den karbouw en de karbouwenteelt in N. O.-Indië 1927.

De rapporten over ziektebestrijding, waaronder dikwijls zeer
belangrijke worden aangetroffen, zijn door den veeartsenijkundigen
dienst in zijn jaarverslagen verwerkt. Een afzonderlijk rapport
is verschenen van de Does „Veeartsenijkundig onderzoek van
de Karo Hoogvlakte" 1909.

Slaarr .\'aanleiding van hetgeen collega Sybesma in dit tijdschrift over de com-
iliinatie kenringsv-eearts-practicus heeft medegedeeld, zou ik de vraag willen stellen
•of de jongere en oudere collega\'s, die niet met vleeschkeuring belast zijn, niet op
•deze wijze hun praktijk meer „onbelemmerd" zouden kunnen uitoefenen, indien
hun bevoegdheid verleend werd om bij veehouders, bij wie zij praktiseeren, huis-
•slachtingen te mogen keuren ? Ik bedoel met . huisslachtingen", slachtingen
aan kuis., niet die ,,huisslachtingen", die op een uur of anderhalf afstand aan een
abattoir moeten geschieden.

Indien er aooals collega Sybesma voorstelt en zooals de inspectie nastreeft
(zie blz. 348, deel 55), zuiver ambtelijke kringen zouden komen, zullen cr, naar
te verwachten is, meer hulpkeurmeesters aangesteld worden dan nu het geval is
it-n daarmee gaat dan toch ook weer een stuk „praktijk" voor de dierenartsen
-verloren.

Maar waarschijnlijk zal collega Sybesma naar aanleiding van dit stukje wel
wan zijn meening doen blijken.

:Uk. Stenhüuse Williams sprak eens, toen hem hulde werd gebracht voor zijn
baanbrekend werk op melk-hygiënisch gebied, deze gedenkwaardige woorden :
,,3 thank you very much for your kind words, but who lias murdered liis father
and lus 1ri.0th.er is far to good, to do the job l have done over again".

JHwcvele practici, die in 1922 met een „stuk" van de uitvoering der Vleesch-
keuringswet belast werden, zullen deze woorden niet tot <le hunne willen maken ?
Wat hadden zij niet te kampen met misverstand, onwil, stille en openlijke tegen-
werking van den kant van vele slagers en der veehouders, wien de vlecschkeurings-
ivet een doorn in liet oog was ? Hoeveel veehouders zouden er niet zijn, die hun anti-
pathie tegen deze wet hebben gewroken aan hen, die geroepen waren deze wet
overeenkomstig afgelegden ambtseed plichtsgetrouw uittevoeren ? Hoeveel vee-
houders hebben deze practici daardoor blijvend van zich vervreemd en hoeveel jonge
collega\'s hebben niet gnuivend hiervan gebruik gemaakt om zich een practijk te
maken ?

Daarom, de boven aangehaalde woorden konden gesproken zijn door een Neder-
landsch practiseerend veearts-keuringsambtenaar, maar dan met dit groote ver-
schil, dat de behoefte om te bedanken voor ..kind words" voorloopig nog niet bij
hem opwelt. Het zal nog wel eens zoover komen, dat ingezien zal worden welk
een belangrijk aandeel deze menschen bij het tot uitvoering brengen van de Vleesch-
keuringswet hebben gehad en met hoeveel tact cn nauwgezetheid dit door het
allergrootste deel is gedaan, maar voorloopig schijnen wij daar nog ver van af te
zijn 1 Geen ,,kind words" maar wel insinuaties zijn aan de orde van den dag. Men
tracht de p.v.-k.v. te maken tot kop van Jut. l)e uitvoering van de wet laat hier
en daar nog te wenschen over, het is de schuld van de pv.-kv. De slagers meenen
reden tot klagen te hebben, het is de schuld van de pv.-kv. Het gaat den jongen
dierenartsen niet naar den vleesche, het is niet zoo gemakkelijk voor hen zich een
positie te scheppen, het is alles de schuld van deze veel gesmaalde en nooit geprezen,
ambtenaren. Neem maar moties aan, schrijf ingezonden stukken, richt oproepen,
maar leg het er vooral dik op ... of je bewijzen kan wat je zegt doet er niet toe, er
blijft allicht wat van hangen ! Dat schijnt meer en meer het motief te worden,
en daartegen kom ik met alle kracht op. Bewijzen en geen dikke woorden, of wat
erger is : insinuaties. Voelt men dan niet, dat wanneer men beweert, dat de pv.-kv.
niet vrij staat tegenover den veehouder, men eigenlijk zegt dat hij zich zou doen
omkoopen met den gunst van dien veehouder ! Ik zal de heeren niet op den weg

der insinuatie volgen, maar er alleen aan herinneren, dat er nog wel andere dingen
zijn waarmede een ambtenaar kan worden omgekocht (denk slechts aan de hoog-
geplaatste beambten van eenige gasfabrieken !)

Zeker, ook ik ben niet de overtuiging toegedaan, dat alle practici-keurings-
veeartsen voor de volle honderd procent hun plicht hebben gedaan, maar zou
men dat van de niet-practici wèl mogen zeggen? Ik ben overtuigd dat onder dezen
ook plichtsgetrouwen en minder plichtsgetrouwen zullen voorkomen en zelfs
wanneer de uitvoering der Vleeschkeuringswet geheel aan Rijksambtenaren zou
worden toevertrouwd, zouden wij dit houden. Het zijn en blijven menschen !

Bovenstaande kan worden beschouwd, als een onderstreping van hetgeen col-
lega Piel in antwoord op den oproep van den Heer Sybesma in het tijdschrift
van i Nov. jl. schreef. Den Heer Sybesma kan nog wel méér worden gezegd, maar
om niet te uitvoerig te worden wijd ik liever nog eenige woorden aan het inge-
zonden stukje van den Heer Hofstra in het nummer van 15 November.

Eigenlijk komt het betoog van dezen laatste geheel neer op : ach had ik ook maar
een ,,stuk" van die Vleeschkeuring, dan was ik meteen onder dak. Want, nietwaar,
,,de jongeren voelen het als een onbillijkheid, dat de toevallig vóór 1922 afgestu-
deerden in den strijd om het bestaan in een bevoorrechte positie zijn geplaatst,
waarvoor die van na 1922 nooit een kans krijgen". Maar waarde Heer, ik kan het
toch ook niet helpen, dat ik eenige jaren vóór U op de wereld kwam en dus in 1922
al over een meerjarige ervaring — ook op het gebied der vleeschkeuring —• mij
beroepen kon. ieder ingewijde had U, toen U met Uw studie begon, kunnen zeggen,
dat het niet gemakkelijk voor U zou zijn ,,er tusschen te komen".

Naar mijn meening redeneert U ook niet logisch verder, want nietwaar toen U
afstudeerde, waren er al zéér veel practici met een gevestigde praktijk 1 Ook op
dat punt moeten zij dus in Uw oog bevoorrecht zijn. Waarom eischt U dan nu niet,
dat de in 1922 in keuringsdiensten benoemde practici, niet alleen uit hun ambt
gestooten worden, maar ook om de zooveel jaar hun praktijk moeten neerleggen,
om elders opnieuw te beginnen. Maakt U er naar het bovengeschetste systeem
een oproep of een motie van, en wie weet, of U geen aanhangers zult vinden ?
En wie weet, vindt Uw voorbeeld geen navolging onder de artsen, waar men ook
leden kent, die naast hun particuliere praktijk een of ander vast „baantje" hebben ?

Tenslotte een enkel woord aan de aangevallen partij. Ik weet wel, dat de prac-
tici gemakkelijker in hun auto klimmen, dan in hun penhouder, maar wordt het
nu niet meer dan tijd, dat wij met hand en tand ons er tegen verzetten, dat men
ons tracht af te nemen, wat wij ten koste van veel zorg en moeite hebben tot stand
gebracht, dat men ons tracht te ontnemen, op onrechtmatige gronden, een belang-
rijk deel van ons bestaan. Ik stel hierbij nog niet voor om tegenover de „Jongeren-
organisatie" van de Heeren Sybesma-Hofstra een vereeniging van practici-
keuringsambtenaren in het leven te roepen, maar wel, weest diligent en neemt alles
maar niet voor zoete koek op; laat U niet maar alles zeggen ! Dan zal het velen
en ook den Heer van Eeden, die in de voorrede van het jongste werk van collega
Meier schreef: „De zeer gezaghebbende Nederlandsche Veterinaire wereld heeft
daarover (nl. de combinatie van Veeartskeurmeester met praktijk) dikwijls min-
gunstig geoordeeld," duidelijk kunnen worden, dat er in die Ned. Veterinaire
wereld nog velen zijn, die het voor dit instituut met klem van redenen durven
opnemen.

In de 30 Nov. jl. gehouden vergadering waren 27 leden aanwezig. Nadat Dr
C. J. G. v. d. Kamp verslag had uitgebracht van het verhandelde der algemeene
vergadering, was het woord aan den heer L. van Bergen te Gieten, die ons mede-
deelingen gaf van de in zijn praktijk voorkomende ziekte onder het rundvee, be-
titeld met den naam: lekzucht. Vooral kalveren worden veel aangetast doch ook wel
oudere runderen. Na een beschrijving der verschijnselen, waaronder typisch zijn de
neiging tot het bij voorkeur opnemen van zaken die niet door gezonde dieren
zouden worden genuttigd (b.v. bedstroo in plaats van hooi), het knabbelen aan
boomen en het grazen aan slootkanten, wees hij er op, dat het lijden meer voor-
komt op landerijen, die met kunstmest zijn behandeld (speciaal met kalizouten)
dan op de oude natuurlijke weiden of die met stalmest bestrooid, zoodat oudere
boeren beweren, dat de ziekte er een is van den lateren tijd. In Duitschland was
voor jaren reeds een commissie werkzaam onder leiding van Prof. Ostertag,
om de ziekte, welke veel voorkwam in het gebied der johannesberger heide, te
onderzoeken en ook daar werd het optreden toegeschreven aan het meer en meer
in cultuur brengen van land met kunstmest. Vergelijkende proeven werden ge-
nomen met de voedering van hooi van dergelijke weiden en dat van oudenatuur-
weiden en ook dan zag men in het eerste geval lekzucht optreden en in het tweede
geval niet. Gebroeid hooi, hooi van vroeg gemaaid gras en klaverhooi hebben niet
dezelfde slechte reputatie, wat het ontstaan der ziekte betreft, als hooi van laat
gemaaid gras, waarin veel stengels (ruw vezel) voorkomen, in welke ruwvezel
zich vooral de zouten bevinden die bij hare ontleding zuren vormen welke gebonden
moeten worden zonder dat daarvoor voldoende gelegenheid is en alsdan schadelijk
werken. Paarden zouden niet vatbaar zijn omdat die in de urine vecUiippuurzuur
afscheiden. Men bestemt dan in de aangetaste streken het hooi van de verdachte
gronden ook voor de paarden Op die gronden kunnen veelal geen kalveren worden
geweid en vooral nieuw aangekocht vee heeft veel aanleg tot ziek worden. In de
oorlogsjaren, toen veel met kalimeststoffen en weinig met stikstofhoudende
werd gemest, kwam de ziekte veel voor ; ook op afgelegen landerijen, waarheen
geen stalmest gebracht wordt.

Wat de bestrijding der ziekte betreft, heeft spreker zeer goede resultaten gezien
van melasse.

Bij de discussies werd het lijden vergeleken met het bloedwateren, dat volgens
Jonker ook zou ontstaan op dergelijke weiden, waarin gebrek aan kalk en overdaad
van kali. DETMERszag het ook op verafgelegen weiden die geen stalmest krijgen.
Wilders nam bij acute lekzucht zenuwverschijnselen waar; Bruyel zagl ekzucht
bij nieuwmelkte koeien en had succes met toediening van phosph. calc. bic.
natric ; ten Hoopen vraagt zich af of ook een te gering jodiumgehalte en resp.
onvoldoende inwendige secretie, een rol kan spelen.

Bij rondvraag vroeg Niks of een waarborgtijd van twee maanden wel lang
genoeg is bij chronische gevallen van tuberculose ? Al mogen laboratoriumproeven
het ontstaan van verkalkte tubercels binnen dien tijd hebben aangetoond, be-
twijfelt hij of in het gewone dierenleven het proces wel zoo spoedig voortschrijdt.
Ook v. Bergen gelooft dat in het algemeen de verkooper wel wat te veel in bescher-
ming wordt genomen. Daarentegen achten Bruins en Vrielink een waarborg-
tijd van ongeveer 2 maanden lang genoeg. De eigenaars moeten niet zoo lang wach-
ten met het instellen van een actie. Verder werd er gediscussieerd over de mogelijke
verwisseling van tuberculose-bacillen met zuurvaste. Anema hield een pleidooi
voor tijdelijke ruiling van praktijken in verschillende streken van het land. Bruijel
vroeg welke methode van. sputumverzameling de meest praktische is ? De sputum-
vanger werkt wel goed doch wanneer de koeien niet hoesten willen, blijkt de methode

niet doelmatig. Inspuiten van eenige hoeveelheid verdunde alcohol (jenever) in <le
trac\'iea doet flinke hoestprikkel ontstaan.

Ten slotte werd gevraagd of op de pluimvee-cursussen gegeven aan pluimvee-
houders ook zaken behandeld worden die tot het gebied van de diergeneeskunde
behooren ? Aan het H. B. zal worden verzocht daarnaar te informeeren.

Nog werd van gedachte gewisseld over het enten door leeken, het verstrekken
der entstof en de bereiding daarvan, pullorumbestrijding door opfokken van kui-
kens op een gaasbodem, het keuren van vleeschwaren en het al of niet vergoeden
van daartoe te nemen monsters (bv. blikjes vleeschwaren) enz.

Met een gezelligen, gemeenschappelijken maaltijd werd deze vergaderingsdag
besloten.

Verslagen over de jaren 1927 en 1928 van den Veterinair Hoofdinspecteur be-
treffende de uitvoering der vleeschkeuringswet.

Allereerst wordt de opmerking gemaakt, dat het gelijktijdig verschijnen van
het jaarverslag over 1927 met dat over 1928 zijn oorzaak vindt in het gebrek
aan tijd, in verband met den buitengewoon drukken werkkring, van den Hoofd-
inspecteur en het gemis aan voldoende technisch administratieve hulp. Intusschen
wordt de verwachting uitgesproken, dat door de inmiddels sedert Aug. 1929 plaats
gehad hebbende toevoeging van een Inspecteur aan den Hoofdinspecteur de jaar-
verslagen in den vervolge spoediger zullen verschijnen.

1927. In 1927 kwamen een zeer groot aantal aanvragen in om advies betref-
fende verbouwing van bestaande slagerijen en slachtplaatsen of wel betreffende
nieuwe gebouwen voor deze inrichtingen. Er wordt op gewezen, dat wat meer
voortvarendheid bij de uitvoering van de plannen tot stichting van openbare
slachthuizen in sommige gevallen ten zeerste gewensclit zou zijn, daar anders
onhygiënische toestanden, die in sommige gemeenten nog voorkomen, blijven
voortbestaan en zelfs de meest noodzakelijke verbeteringen niet worden aange-
bracht in slagerijen e. d. Men verontschuldigt zich in die gevallen door te wijzen
op bestaande abattoirplannen.

Aangaande den destructor te liergum wordt medegedeeld, dat bij den ophaal-
dienst klachten werden vernomen over het somwijlen ontbreken van hoeveelheden
vleesch. Meestal krijgen honden hiervan de schuld Hij onderzoek bleek, dat met
een mes de dikke stukken vleescli werden afgesneden en daarna aan honden gelegen-
heid was gegeven zich aan de gestorven of afgekeurde dieren te goed te doen.
Slechts zelden kon tot vervolging worden overgegaan

De oorzaak van dezen wantoestand wordt geweten aan de omstandigheid,
dat den eigenaar gelegenheid wordt gegeven de cadavers zelf te onthuiden. Men
meent zoodoende meer voor den huid te maken. De gevilde cadavers blijven dan
echter aan den weg liggen tot ze worden opgehaald. Vooral in de zomermaanden
geeft dit tot onhygiënische gevolgen aanleiding. Vele gemeentebesturen hebben
daarom bepaald, dat de cadavers alleen in de noodslachtplaats mogen worden
onthuid.

Over de verwerkingsinrichting Kring Midwjud wordt iets uitvoeriger geschreven.
Deze inrichting blijkt een modelinrichting te zijn. Reeds over 1927 werd winst
gemaakt en kregen de veehouders een uitkeering voor hun ingeleverd materiaal.
Collega Schuytemaker is van oordeel, dat, wil men goede uitkomsten verkrijgen
wat diermeel en vet betreft, men het materiaal zoo spoedig mogelijk ter beschikking
moet hebben. Rottend materiaal geeft reeds tijdens de vetwinning door de ammo-
niak verzeepingen en zoo onvoldoende vet-opbrengst. Bov ndien krijgt men ge-
makkelijk emulsievorming door de reeds afgebroken eiwitten en ook daardoor

•onvoldoende vetafscheiding en minderwaardig diermeel. Hij stelt dus groot ver-
trouwen in de niet te groote inrichtingen met een niet te uitgebreid verzorgingsgebied.

Bij de rubriek ..gestorven dieren" wordt gewezen op het groote belang, bij
alle gestorven dieren een miltvuur onder zoek te verrichten. Een en ander wordt ge-
demonstreerd aan het constatceren van een geval van miltvuur bij een verdronken
schaap.

Runderen 421.043, nuchtere kalveren 252.330, graskalveren 53.544, vette kal-
veren 105.791, eenhoevige dieren 31.220, varkens 1.162.431, schapen 125.803
en geiten 17.225.

Opmerkelijk is hierbij, dat van het totaal aantal schapen in de provincie Gro-
ningen alleen al 39.858 en in N. Holland 41.415 werden geslacht, waaruit blijkt,
dat in die provincie\'s meer schapenvleesch wordt gegeten dan in de overige pro-
vincies.

Runderen 8348 en 10.134, nuchtere kalveren 3775 en 12.27S, graskalveren 1340,
en 5436, vette kalveren 661 en 1043, éénh. dieren 1824 en 3938, varkens 6827
en 12.986, schapen 3002 en 6664, geiten 479 en 2277.

Runderen 8519, nuchtere kalveren 1253, graskalv. 1406, vette kalv. 490, éénh.
dieren 106, varkens 50.101,.schapen 1 22S en geiten 915.

7092 runderen, 1879 nucht. kalveren, 765 graskalveren, 670 vette kalveren,
1406 cénli. dieren, 4084 varkens, 1318 schapen en 122 geiten.

Het percentage tuberculose blijkt voor de verschillende slachtdieren in de ver-
schillende keuringsdistricten zeer uiteen te loopen. Bij de bestrijding der tuber-
culose blijken de opgaven van de gevallen van ,,open" tuberculose van veel nut
te zijn.

liij runderen varieerde het percentage tuberculose van 2,7 % in Zeeland tot
37,8 % in N: Holland, bij varkens van 1,8 % in het district \'s-Hertogenbosch
tot 10,2 % in district Amsterdam.

i\'.chinococcosis kwam voor bij 13.257 runderen, 3 graskalveren, 2535 cénh. dieren,
S(>97 varkens, 2622 schapen en 306 geiten.

In Friesland blijkt bij alle dieren het percentage te dalen. Bij runderen ging
het terug van 15 % tot in 1926 13,7 °₀ in 1927, bij graskalveren van 0,3 tot 0.02 %,
bij éénh. dieren van 10,7 % tot 9,9 %, bij varkens van 1,16 % tot 1,02 %, bij
.schapen van 10,3 % tot 10,1 % en bij geiten van 8,4 % tot 8,25 %. Als het zoo
eenige jaren blijft voortgaan, zal het practische bewijs geleverd kunnen worden,
<lat het voornaamste bestrijdingsmiddel der echinococcosis de algemeene vleesch-
keuring is, die zich tevens tot de huisslachtingen behoort uit te strekken.

Merkwaardig is het, dat de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadeel, 1\'raneker-
adeel, Kollumerland, Smallingerland en Tietjerksteradeel nog steeds bij alle
slachtdieren een ongunstig beeld blijven geven. In het algemeen blijken de woud-
streken dus ongunstig te zijn.

Daar Friesland, in vergelijking met de overige provincies van ons land, steeds
■ongunstig blijft, is het aan te bevelen, rustig met deze bestrijdingsmaatregelen
door te gaan. Strenge keuring van alle slachtingen is aangewezen. Blijkens mede-
■deelingen van chirurgen valt er een vermindering van het aantal aan echinococcose
lijdende patiënten waar te nemen.

Wat de keuring van organen met echinococcusblazen betreft, wordt er op ge-
wezen, dat de zichtbare parasieten veelal worden uitgesneden en het orgaan,
indien dan geen blazen meer zichtbaar zijn, in consumptie wordt gegeven. Al-
geheele afkeuring van dergelijke organen is te verkiezen, zegt de Inspecteur.

Goedkeuring mag alleen dan geschieden, als bij de meest nauwkeurige keuring
(bestaande in het in dunne plakken snijden van de lever) geen blazen meer worden
gevonden.

(Uit mijne onderzoekingen over de keuring van levers met echinococcosis is
m. i. wel voldoende gebleken, dat bij echinococcosis algeheele afkeuring aange-
wezen is, wil men geen organen met verborgen blazen in consumptie brengen).

Wat betreft het aantal vleeschvergiftigingen, waargenomen in 1927, wordt ver-
meld, dat in de gemeente Koudekerk en in Haarlem enkele ziektegevallen bij
menschen werden waargenomen, die aan vleeschvergiftiging deden denken. In
beide gevallen konden uit het genuttigde vleesch en varkenslever geen pathogene
bact. worden aangetoond.

In Nov. 1927 kwamen in Haarlemmermeer een 30-tal ziektegevallen voor bij
menschen, die rookvleesch hadden gegeten, geleverd door een ter plaatse woon-
achtigen slager. Dit rookvleesch bleek afkomstig te zijn van een aan de keuring
onttrokken gestorven veulen. Er werden parathypus B bacillen in aangetoond.

In 81 gemeenten kwamen in 1927 goede noodslachtplaatsen voor, terwijl een
slachthuis werd aangetroffen in 49 groote en kleinere gemeenten.

Van de rubriek levende keuring zij vermeld, dat een slachtdier een vermagering
vertoonde, echter geen temperatuursverhooging had, en bij de sectie een zwelling
van de inwendige darmbeensklieren werd waargenomen en een cystitis aanwezig
was. Wegens urinelucht bij het koken van het vleesch moest afkeuring volgen.

Bij de invoerkeuring van vleesch wordt medegedeeld, dat de invoer van bevroren
vleesch uit alle landen sterk is achteruit gegaan, evenzoo is de invoer van versch
vleesch afgenomen.

Aan het slot van het verslag vindt men vermeld de gemeenten, aan wie ont-
heffingen van bepaalde artikelen uit de vleeschkeuringswet of koninklijk besluit
van 5 Juni 1920, is verleend geworden en vindt men enkele mededeelingen over
eenige gemeentelijke vleeschkeuringsdiensten.

Bij de behandeling van de begrooting van Arbeid, Handel en Nijverheid in de
Tweede Kamer is een en ander gezegd over de hooge keurloonen. Mr. Marchant
betoogde, dat de keurloonen, welke krachtens de vleeschkeuringswet worden
geheven, zeer uiteenloopen en dat verschillende gemeenten op die keurloonen
winst maken. Dit achtte hij verkeerd, daar zij alleen bestemd dienen te zijn om-
de kosten goed te maken, die de zorg voor de volksgezondheid eischt. Ook kwam
deze spreker op tegen de keurloonen, die worden geheven bij invoer van vleesch
van de eene in de andere gemeente. Deze zijn z. i. absoluut overbodig. De Heer
v. Voorst tot Voorst sloot zich bij dit betoog aan.

De Min. van Arbeid gaf in zijn antwoord te kennen, dat hij er toe zal mede-
werken, datgene, dat op het gebied van de taktiek der gemeenten te dezen aanzien
verkeerd is, weg te nemen. Op de vraag van Dr. Vos, of de visch spoedig onder
de vleeschkeuringswet zou worden gebracht, repliceerde de Min., dat hij over
dit denkbeeld, om gevogelte en visch onder de vleeschkeuringswet te stellen,
geen oordeel kon uitspreken. Hij zal het echter ernstig overwegen.

In een vergadering van de bestuurderen der Overijsselsche Landbouwmaat-
schappij, te Zwolle gehouden, werd de vraag besproken of verbetering zou kunnen
worden gebracht in den afhaaldienst der gestorven dieren door de N. T. F.

Door verschillende aanwezigen werden klachten geuit ten aanzien van de trage
afhaling der cadavers en de buitengewoon lage prijzen die voor de huiden der
gestorven dieren werden betaald. Bovendien schijnt het voor verschillende kleine
landbouwers groote bezwaren mee te brengen om de cadavers naar een hoofd-
of harden weg te vervoeren.

De Heer Vigeveno, voorzitter van den raad van beheer der N. T. F. was aan-
wezig om bezwaren en klachten te weerleggen. Hij erkende dat de klachten over

de lage huidenprijzen juist waren. Over de trage afhaling der cadavers kon hij
evenwel geen enkele klacht aanvaarden. Immers bij alle onderzochte gevallen
is komen vast te staan, dat niet de N. T. F. schuld trof, doch dat het juist de
veehouders waren, die door te late aangifte zorgden, dat het vee te lang langs
den weg bleef liggen.

Daar de N. T. F. nog steeds met verlies werken, kan men niet afwijken van
de genomen beslissing ongeveer 2/3 van de werkelijke waarde der huiden uit te kee-
ren. Spreker vindt echter de vraag gewettigd, gezien het groote hygiënische belang
van een goede cadaververnietiging, of niet per gemeente een kleine subsidie kan
worden gegeven, waardoor het verschil tusschen de nominale huidwaarde en het
bedrag, door de N. T. F. betaald, zou kunnen worden geneutraliseerd.

(De ophaaldienst geeft nog tot velerlei moeilijkheden aanleiding. Niet alleen
vormt zij een zeer ongunstige factor in de exploitatierekening, vooral bij een
uitgestrekt verwerkingsgebied als bij de destructor te Bergum, maar ook komt.
blijkens het bovenvermeld jaarverslag over 1927 van den Hoofdinspecteur, het
euvel voor, dat de veehouder zelf de huid van het cadaver laat afhalen en er van
het gevilde cadaver allerlei stukken vleesch worden afgesneden en nog gecon-
sumeerd. Een en ander zal men beter kunnen voorkomen bij kleinere inrichtingen,
zooals b.v. de destructor te Midwoud).

De bouw van het Abattoir te Sneek is aanbesteed. Voor ƒ 49.529 is de bouw
gegund.

In de N. R. Ct. kwam een bericht voor, waarin werd medegedeeld dat door
een raadslid der gemeente \'s-Gravenzande aan Ged. Staten v. Z. Holland om een
onderzoek is gevraagd naar de financieele toestanden dezer gemeente. Hij schrijft
in zijn brief, dat reeds in 1927 een besluit is genomen tot den bouw van een
slachthuis, waarvoor / 50.000 is gevoteerd. Deze gelden zouden, zonder medeweten
van den raad en zonder mededeeling aan Ged. Staten, gebruikt zijn voor andere
gemeentebedrijven de G.

De heer Ir. V. R. Y. Croesen is om gezondheidsredenen afgetreden als Voorzitter
van het Koninklijk Nederlandsche Landbouw-Comité.

Het Alg. Ned. Landbouwblad No. 814/15 geeft een zeer waardeerend artikel,
met portret, van de hand van Dr. H. Molhuysen.

De heer Croesen is ook in diergeneeskundige kringen een bekende persoon
Wij wenschen hem een spoedig herstel toe.

(163—167 Varick Street, New York; Berlin Lichterfelde, Richard Wagner
l\'latz) wenscht ons een gelukkig nieuw jaar en maakt er ons opmerkzaam op
dat glycerine een ideaal antisepticum is en dat antiphlogistine 45 % glycerine
bevat en dus de goede eigenschappen van glycerine verbindt met de hygroscopische
(vochtige warmte) en mechanische werking van het aluminium silicaat dat de
grondstof er van is, welke werking diep doordringt in de w-eefsels terwijl er geen
schadelijke bijwerking is.

Onder voorzitterschap van Dr. C. Kunst is te Semarang een afdeeling Midden-
Java van de Ned.-Indische Vereeniging voor Diergeneeskunde opgericht. N. R. Ct.

In Noorwegen en Denemarken zullen van Overheidswege maatregelen genomen
worden in zake patent-geneesmiddelen. De samenstelling moet bekend zijn ; de
prijzen moeten met de waarde overeenkomen en de werking met hetgeen er in de
reclame van gezegd wordt. Deze reclame mag de grenzen van het behoorlijke
niet overschrijden. Een pharmacologies Instituut is belast met de onderzoekingen
die door de belanghebbenden moeten worden bekostigd. (Ref. N. T. v, G. 1929 IT,
blz. 6032. Vr.

In Pruisen zijn voorschriften gemaakt betreffende „Dauerausscheider" van
bacillen van typhus, paratyphus, dysenterie enz. Deze personen moeten door den
Kreisarzt worden aangegeven bij de lichamen met werkverschaffing belast :
tevens moet medegedeeld worden of de bacillendrager in een ander beroep moet
worden geplaatst (waarin hij niet gevaarlijk is) (rel. N. T. v. G. 1929 II. blz. 6035)

Op Donderdag 19 Dec. j.1. werd de negende kringvergadering gehouden De
opkomst was weder bevredigend.

Bij de huishoudelijke besprekingen bleek dat het saldo in kas over het afge-
loopen jaar dusdanig meeviel, dat de contributie voor 1930 belangrijk verlaagd
kan worden, met niet minder dan 40 %; begrijpelijker wijze gingen er dan ook stem-
men op, om den secretaris-penningmeester voor levenslang te benoemen. Weder-
om werden twee nieuwe leden aangenomen met algemeene stemmen. Hiermede
is het ledental weder gestegen tot 26.

Daarna verkreeg bet woord : Dr. C. Postma, keuringsveearts-bacterioloog aan
het abattoir te Amsterdam, Over Tularaemie. Op duidelijke wijze leidde collega P.
ons in, in deze voor ons allen nog geheel onbekende ziekte, welke tegenwoordig
vooral in Amerika de aandacht vraagt. Het is een min of meer op pest gelijkende
ziekte bij knaagdieren, hoogst besmettelijk voor menschen ; sinds 1927 vele malen
waargenomen Verwekker is de bacillus tularense, genoemd naar het district T11-
lare, alwaar het eeist deze ziekte is geconstateerd en bestudeerd door Mc Cov
en Chapin, twee amerikaansche medici ; bij den mensch bestudeerd aan de hand
van 679 gevallen en in 4 typen beschreven. Diagnose te maken door agglutinatie.
Een sectiegeval van 1928 beschreven. Therapie : symptomatisch. De ziekte ook
geconstateerd in Japan en reeds vroeger, van achter af beschouwd, ook voorkomend
in Oost-Europa nl. in Astrakan, Oeralgebied en in het stroomgebied van de Ob ;
in deze streken veroorzaakt door de waterrat.

Als prophvlaxis wordt aanbevolen geen zieke of gestorven dieren voor de pels
te verwerken. Spr. acht het niet onmogelijk dat ook West-Europa te zijner tijd
door deze ziekte zal worden bezocht.

Op spreker\'s voordracht volgde eenige discussie en eenige vragen naar nog
nadere inlichtingen. De voorzitter zegde ten slotte spr. dank voor zijn interes-
sante inleiding.

Wegens het vroege uur gaf na de thee de voorzitter den aanwezigen nog ge-
legenheid tot het doen van vrije mededeelingen.

Collega Dr. Folmer deed dan eenige interessante mededeelingen over tuber-
culose bij apen en andere dieren in ,,Artis".

Daarna deed collega Dr. R. H. Helder een eveneens interessante mededeeling
over zijn onderzoek in zake eenige desinficientia.

Uit de discussie\'s volgende op deze vrije mededeelingen kunnen wij opmaken,
dat de voorzitter hier een ,,goede greep" heeft gedaan, en lijkt het aanbevelens-
waardig dit te herhalen na elke vroeg afloopende voordracht.

De tiende kringvergadering is bepaald op Donderdag 19 Januari e.v., waarop
eenige films zullen worden vertoond ; dit belooft een extra-interessante avond te
worden, collega\'s !

Het bestuur van den kring, tenslotte, ziet gaarne verdere toezeggingen aangaande
voordrachten, inleidingen, enz., tegen Februari 1930 tegemoet. Eichholtz.

(v.h. Brocades-Stheeman & Pharmacia). Wij ontvingen de prijscourant
voor 1930, die alweer uitgebreider is dan die van 1929, en nu gesplitst. De
prijscourant van verband- en verplegingsartikelen, instrumenten enz. is nu af-
zonderlijk (C). In de hoofdprijscourant zijn opgenomen de chemische en
pharmaceutische producten, laboratoriumbenoodigdheden, utensiliën.

Van het Land- en Tiiinbouwbureaii (Rokin 109—in Amsterdam) van den
I. G. Farbenindustrie Aktiengesellschaft, ontvingen wij een vlugschrift ,,Over
bemesting van Wintergraan" ; er wordt opmerkzaam op gemaakt dat het kalk-
salpeter voortaan in stofvrije vorm wordt geleverd, waardoor het beter strooi-
baar is.

Verhuisd : Van Waveren, G. M., van Amsterd.str.weg 286, Utrecht, naar
Ivoppellaan 16, ,,De Krekel ", Bilthoven.

A. C. Oudemans, Kritiscli historisch overzicht der acarologie. Dl. 2. \'s-Graven-
hage, M. Nijhoff, 1929. 8°. XVII 1097 blz. met 267 afb. f 25.—.

J. Botke, Landbouwdierkunde. I. Groningen enz., J. B. Wolters, J929. 8°. M
150 afb. ƒ 2.25

A. A. ter Haar, Practische hanclleiding tot het berekenen van voederrant
soenen. 6e dr. Maastricht, De Veldbode, 1929. 8°. / 0.80

I.eerbnek der Algemeene Dierkunde. Onder red. van J. E. W. Ihi.f eu H. F
Xierstrasz. Utrecht, A. Oosthoek\'s Uitg.-Mij., 1929. Gr. 8\'. VIII 4- 754 blz. m
404 fig. tusschen tekst. / 20.—. Geb. / 22.50

A. E. Lundie, Koninginbij-teelt. Pretoria, Die Staatsdrukkerij, 1929. 8°. 21 blz
m. 13 afb.

F. Delmas, L\'élevage de la poule dans le midi de la I-\'rance. Paris, A. Fabre,
to29. 8°. Av. ill. fr. 12.—.

O. Cheridjean, Havabord zuthiun . . Aviculture théorique-pratique, méthodes
modernes européennes et américaines. Paris, G. Nercés, 1929. 8°. 192 p. av. ill.

G. Moussu, Les principales maladies des habitants de la basse-cour et leur
traitement. 2e ed. Paris, libr. agricole de la Maison rustique, 1920. Kl. 8°. 322 p. av.
105 fig. fr. 14.—.

H. B. Davel. A study of the standardization of acid in cream for butter- making
under South African conditions. Pretoria, The Government Printer, 1929. 8°. 18 p.
Transvaal University College. Bull. No. 16.

K. B. Hanson, Hygiene in fox farming. Washington, Government Printing Office,
1929. 8°. 8 p. w. ill.

C. U. Arriëns Kappers, The evolution of the nervous system in invertebrates
vertebrates and man. Haarlem, De Erven F. Bohn, 1929. 8°. VII 335 blz. m.
¹46 fig. tusschen tekst. / 8.75. Geb. / 10.—-

W. J. Morse, Soybean hay and seed production. Washington, Government
Printing Office, 1929. 8°. 15 p. w. ill.

Live Stock Journal Annual, 1930. Studs, herds and flocks. London, Vinton & Co.,
1929. 8°. \\V. ill. Sh. 2.6.

Annual report of the Department of Agriculture of the colony and protectorate
of Kenya, 1928. Nairobi, Government Press, 1929. 8°. 347 p. Sh. 5.—.

Annual report of the veterinary surgeon of Cyprus for the year 1928. Nicosia,
Government Printing Office, 1929. 8°. 8 p.

C. H. Eckles, Dairy cattle and milk production. Rev. ed. New York, Macmillan,
1929. 12⁰. 611 p. w. ill. and diagr. $ 4.—.

J. C. McDowell, Dairy-herd-improvement associations and stories the records
tell. Washington, Government Printing Office, 1929. 8°. 23 p. w. ill., map and diagr.

W. W. C. Topley and G. S. Wilson, The principles of bacteriology and immu-
nity. London, Arnold, 1929. 8°. 2 vol. / 2.10.

B. F. Kaupp, Poultry diseases including diseases of other domesticated birds
with chapters on the anatomy and physiology of the fowl. 5th ed. London, Bail-
liere, Tindall & Cox, 1929. 8°. 436 p. w. 165 ill. Sh. 16.—.

V. V. Parr, Beef-cattle production in the range area. Rev. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1929. 8°. 46 p. w. ill.

W. G. Kammlade, Some comparisons of methods of fattening western lambs.
Urbana, Agr. Exp. Stat., 1929. 8°. 20 p.

H. B. F. Jervis, Treatment of canine distemper with thepotentized Virus. Chicago,
Ehrhart & Karl, 1929. 8°. 40 p.

R. Weissenberg, Entwicklungsgeschichte des Menschen mit Berücksichtigung
der Wirbeltiere, ne Aufl. Begr. von L. Michaelis. Leipzig, G. Thieme. 1929. Gr. S .
M. 260 Einzelfig. in 102 Textabb. und auf 6 teilw. färb. Taf. M. 10.70.

Jahresbericht des Landes- Tierzuchtamtes der Steyermarkischen Landesregierung
über das Jahr 1928. Graz, Eigenverlag, 1929. 8". 73 S. m. Abb. und statist. Tat.

Handbuch der Geflügelkrankheiten und der Geflügelzucht. Hrsg. von T. van Heeli-
hergen. Stuttgart, F. Enke, 1929. 4°. XXIII 608 S. m. 350 teils färb. Textabb.

B. Dürken, Grundriss der Entwicklungsmechanik. Berlin, Gebr. Bornträger,
1929. Gr. 8°. VII 4- 208 S. m. 120 Abb. M. 12.50.

H. Bünger, Reiseeindrücke aus der Landwirtschaft und Milchwirtschaft Finn-
lands. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1929. 8°. 71 S. m. Abb. M. 1.50.

M. Ertl, Die Bestrebungen zur Zusammenfassung der milchwirtschaftlichen
Organisationen in Oesterreich. Kempten. Süddeutsche Molkerei-Zeitung, 1929.
Gr. 8°. 10 S.

Handbuch der Ernährung und des Stoffwechsels der landwirtschaftlichen Nutz-
tiere als Grundlagen der Fütterungslehre. Hrsg. von Ii. Mangold. Bd. 1. Berlin,
J. Springer, 1929. 4°. XIV 575 S. m. 11 Abb. M. 46.80. Geb. M 49.80.

Bd. 1. Nährstoffe und Futtermittel. Bearb. von C. Brahm, K. Felix, F. Hayduck u. A.

E. Joest, Handbuch der speziellen pathologischen Anatomie der Haustiere.
Bearb. von F.. Ackerknecht, P. Cchrs, F. Henschen u. A. Hrsg. von W. Frei. Bd. 5,
2te Hälfte. Berlin, R. Schoetz, 1929. Gr. 8°. XII 544 S. m. 250 Abb. M. 31.—.

G. Spengler, Die Bangsche Krankheit beim Menschen. Berlin u.s.w., Urban
& Schwarzenberg, 1929. 4°. 55 S. M. 4.—.

K. Rusz, Der Kanarienvogel. i6te Aufl. Bearb. und hrsg. von K. Neunzig. Mag-
deburg, Creutz\'sche Verlagh., 1929. 8°. VII 276 S. m. 2 Farbendr. Taf., [1 Stamm-
taf.] u. zahl. Textbild. M. 3.50.

R. Neunzig, Die Papageien. [Neue Aufl.]. Leipzig, Hachmeister & Thal, 1929.
Kl. 8°. 71 S. m. 19 Abb. 11. 1 Farbentaf. M. 1.20.

P. Hohmann, Landwirtschaftliche Geflügelzucht. Leipzig, Hachmeister & Thal,
1929. Kl. 8°. 8e- S. m. 38 Abb. M. 0.80.

Erlanger Jahrbucti für Bienenkunde. Hrsg. von E. Zander. Bd. 7. Berlin, P. Parey,
1929. 4⁰. IV j- 198 S. m. 36 Abb. u. 11 [eingedr.] Tab. M. 12.—.

E. Walther, Landwirtschaftliche Tierheilkunde. Hrsg. von G. Seyfert. i8te
-20ste Aufl. Jubiläums-Ausg. 1879—1929. Bautzen, E. Hübner, 1929. 8°. XVI

Untersuchungen über die chemische Zusammensetzung und den Futterwert
einzelner Gräser. Mitteilung 3. Königsberg, [Landwirtschaftskammer f. d. Provinz
Ostpreussenj, 1929. Gr. 8°. 32 S.

3. Der Gehalt des engl. Ravgrases, des Rohrglanzgrases, des Knaulgrases u.s.w.
an Roh- und verdaulichen Nährstoffen und an Stärkewert. Die Verwertung von
Rohrglanzgras, Knaulgras u.s.w. für die Milchleistung. Von 1. Heisch, H.Jantzon
und W. Kirsch.

Wie baue ich einen Kaninchenstall ? 6te von K. Königs verb. Aufl. Leipzig, F.
Poppe, 1929. 8 . 40 S. m. 20 Abb. M. 1.—.

Dr. F. Poppes Bibliothek f. Kaninchenzüchter. Bd. 24. Früher ersch. unter
dem Titel : .4. Busch, Wie baue ich u.s.w.

J. Lew, Die Schächtfrage unter Berücksichtigung der neuen physiologischen
Forschungen. 2te Aufl. Berlin, Philo-Verlag, 1929. 8°. 28 S. m. 1 Kurventaf. M. 0.75.

Taschenkalender für Fleischbeschauer und Trichinenschauer. Hrsg. von P. Heine.
[Ausg. 3":. 1930. Hannover, M. & H. Schaper, 1929. Kl. 8°. 196 S. M. 3.50.

F. Falke, Die wichtigsten Gräser auf Wiesen und Weiden. Berlin, P. Parey,
1929. Kl. 8^:. 69 S. 111. Abb. und 28 [eingedr.] Taf. M. 4.—.

A. von* Berlepsch, Bienenzucht nach ihrem jetzigen rationellen Standpunkte.
8te Aufl. Neubearb. von E. Knoke. Berlin, P. Parey, 1930. 8°. VII -f 140 S. m.
42 Textabb. M. 5.—.

E. Turek, l\'nsere einheimischen Stubenvögel. M. e. Anhang: „Der Kanarien-
vogel". Wien, Steyermühl, [1929]. 8 . 138 S.
Tagblatt-Bibliothek. No. 803 805.

Milchwirtschaftlicher Literaturbericht. Hrsg. vom Kollegium der preuss. Versuchs-
und Forschungsanstalt für Milchwirtschaft in Kiel. No. 29. Hildesheim, Molkerei-
Zeitung, 1929. 8°. S. 411—481. M. 2.50.

Ne\'man, Schächtfrage und Tierschutz. Ein Appell an Wahrheit und Gerech-
tigkeit. Leipzig, G. Engel, 1929. 8°. 63 S. M. 1.—.

Tierzüchterische Zeitfragen. Sieben Vorträge gehalten auf dem 5ten Fortbil-
dungslehrgang für Tierzuchtbeamte in Sigmaringen. Hannover, M. Sc. H. Schaper,
1929. M. 3.50.

A. Lang, Praktische Ziegenzucht. Anleitung zur Zucht, Ernährung, Pflege und
Behandlung der Hausziege. 5te Aufl. Durchges. und neu bearb. von O. Wagnei.
Hannover, M. & H. Schaper, 1929. M. 16 Abb. im Text. M. 2.—.

R. von Ostertag, Gesetzliche Bekämpfung der bösartigen Faulbrut der Bienen.
In Württemberg geltende Vorschriften mit Erl. Stuttgart, W. Kohlhammer, 1930.
Kl. 8°. VIII -f 140 S. m. 6 Abb. M. 2.50.

[W.] Krzywanek, Die Bedeutung der Vitamine in der Pelztierzucht. Leipzig,
A. Heber & Co., 1929. Gr. 8°. 11 S. M. 1.10.

Arbeiten der Reichszentrale f. Pelztier- und Rauchwaren-Forschung. 18.
H. Muchow. Der Essig als Mittel der Gesundheitspflege für Mensch und Tier.
3te Aufl. München, Verlag der Aerztl. Rundschau O. Gmelin, 1929. Gr. 8°. 84 S.

F. Schwangart, Stammesgeschichte, Rassenkunde und Zuchtsystem der Haus-
katze. Leipzig, A. Heber & Co., 1929. 8°. 59 S. m. 10 Abb. M. 2.50.
H. Bauertal, Die Milchleistungsprüfungen in ihrer Bedeutung für die Milch-

Viehzucht unter bes. Berücksichtigung ausländischer Erfahrungen. Hannover,
M. & H. Schaper, 1929. Gr. S^;. III 173 S. m. Abb. u. 1 Taf. M. 11.25.

J. Schmidt, H. Vogel und C. Zimmermann, Leistungsprüfungen an deutschen
veredelten Landschweinen und deutschen weissen Edelschweinen. Hannover,
M. & H. Schaper, 1929. Gr. 8°. III 116 S. m. Abb., Taf. und z. Tl. eingedr.
lab. M. 17.50.

A. Steven, Schweinehaltung auf Dauerweide, Nutzen, Anlage und Technik.
Ludwigshafen, Verlag Landbau und Technik, 1929.

O. Zietzschmann und W. Krüger, Anleitung zum Präparieren. Eine praktische
Wegweisung für Studierende der Veterinärmedizin. Hannover, M. & H. Schapcr,
1929. 4°. VII 149 S. m. 2 Abb. im Text. AI. 7.—.Geb. AI. 9.—.

Th. Oppermann, Lehrbuch der Krankheiten des Schafes. 3te Aufl. Hannover,
AI. & H. Schaper, 1929. AI. 111 Abb. AI. 20.—. Geb. AI. 22.—.

Arbeiten auf dem Gebiete der chemischen Physiologie. Begr. von /•\'. Tangl. Fort-
ges. von P. Hart. H. 17. Berlin, J. Springer, 1929. Gr. 8°. III 210 S.

W. Lipp, Milchwirtschaftliche Studienreise durch Frankreich. Kempten, Süd-
deutsche Molkerei-Zeitung, 1929. Gr. 8°. 30 S. ift. Abb. AI. 1.—.

Houdinière, La recherche des vitamines dans l\'avoine aplatie. Thèse de Paris.
1929.

Le Fur, Apologie de l\'embryotomie chez nos grandes femelles domestiques.
Thèse de Paris. 1929.

Le Dret, Contribution à l\'étude de l\'élevage dans les Côtes-du-Nord : les con-
ditions actuelles de la production porcine dans la région du Trégorrois. Thèse de
Paris. 1929.

Renauldon, Etude zootechniquc de l\'amélioration des laines africaines. Thèse
de Paris. 1929.

Aubian, Contribution à l\'étude de l\'indigestion stomacale che S le porc : son
traitement par la pilocarpine. Thèse de Toulouse^ 1929.

E. Lutz, Der heutige Stand der Forschungen über das Oestrushormon und die
Nymphomanie des Rindes. Inaug.-Diss. Zürich. 1929.

H. Böhler, Ein rechtseitiger Alikro-und Kryptophthalmus congenitus vom Hun-
de. Inaug.-Diss. Zürich. 1929.

W. Bischofberger, Das Herz des Hasen. [Lepidus timidus Schreb.] Inaug.-
Diss. Zürich. 1929.

X. Summermatter, Ueber den Gehalt an reduzierenden und die Osazon- Re-
aktion erzeugenden Stoffen im Serum von Kälbern. Inaug.-Diss. Zürich. 1929.

A. Bötschi, Untersuchungen über Kryptorchismus beim Pferd, Schwein, Hund
und bei der Katze unter bes. Berücksichtigung der mikroskopischen Anatomie.
Inaug.-Diss. Zürich. 1929.

H. AIeier, Beitrag zur Infusionstherapie der Alastitiden. [Syrgotralinfusion],
Inaug.-Diss. Zürich. 1929.

A. Peter, Die Arterienversorgung von Eierstock und Eileiter. Untersuchungen
bei Hund und Katze an Spalteholz-Injektionspräparaten. Inaug.-Diss. Zürich. 1929.

A. Leuthold, Syrgotral zur Bekämpfung des seuchenhaften Bang\'schen Verwer-
fens beim Rinde. Inaug.-Diss. Zürich. 1929.

F. Labhart, Fortgesetzte Untersuchungen über den Einfluss des Nervus sym-
pathicus auf die Ermüdung des quergestreiften Aluskels. Inaug.-Diss. Bern. 1929,

J. Koch, Die Geschwindigkeit der Farbstoffausscheidung durch die Niere vor
und nach Entfernung der Schilddrüse. Inaug.-Diss. Bern. 1929.

K. Dietiker, Der Einfluss der Milz auf den Wasserstoff Wechsel, zugleich ein
Beitrag zur Wechselwirkung der Drüsen. Inaug.-Diss. Bern. 1929.

D. Bergek, Fortgesetzte Untersuchungen über den F^influss der Elektrolyse
auf die Wirksamkeit der spezifischen Diuretika und auf die normale Harnabson-
derung. Inaug.-Diss. Bern. 1929.

A. Herodes, Espaces conjunctives du garrot chez le cheval. Thèse de Berne. 1929.

H. Hauser, Ueber interessante Erscheinungen am Epithel der Wiederkäuer-
vormägen. Inaug.-Diss. Bern. 1929.

G. Moosbrugger, Contribution à l\'étude du carcinome du porc. Thèse de Berne.
1929.

H. Schweizer. Ueber Blutgerinnungsuntersuchungen beim Kinde als Beitrag
zu den postoperativen Ovarialblutungen. Inaug.-Diss. Bern. 1929.

V. Ellenbogen, Beitrag zur Frage der durch die Trächtigkeit bedingten blei-
benden Veränderungen an der Uteruswand, spez. der Arteria uterina media und
ihrer Aeste beim Rind. Inaug.-Diss. Bern. 1929.

K. Wijssmann, Untersuchungen über den Einfluss von Thymus auf den res-
piratorischen Arbeitsstoffwechsel bei Ratten. Inaug.-Diss. Bern. 1929.

J. Eich, Untersuchungen über den Zusammenhang von Eutergrösse und Art
der .Milchbildung unter bes. Berücksichtigung der individuellen Euterkonstitution.
Inaug.-Diss. Bern. 1929.

E. Moser, Studien über die Wirkung der Alpung und des Höhenklimas auf
Blut, I\'orm und Leistung des Original- Simmentaler-Rindes. Inaug.-Diss. Bern.
1929. du Buy.

(Uit het Pathologisch Instituut van de Faculteit der Veeartsenijkunde der
Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. SCHORNAGEL).

BIJDRAGE TOT DE KENNIS VAN NIEUWVOBMINGEN BIJ VOGELS,
IN HET BIJZONDEB BIJ DE KIP,¹)

Het kan en zal wel door niemand ontkend worden, dat het optreden van kwaad-
aardige gezwellen, en in het bijzonder van carcinomen, populair gesproken : kanker,
een der vreeselijkste plagen is, waaronder de menschheid gebukt gaat.

Hiermede in overeenstemming is dan ook de buitengewone belangstelling,
welke voor de bestudeering van den aard en het wezen dezer geheimzinnige ziekte
alom bestaat ; een studie, die in onze dagen langs alle banen van wetenschappelijk
onderzoek wordt geleid, en waardoor men hoopt ééns een gunstig en gelukkig
resultaat te bereiken.

Een der wegen, waarlangs men de oplossing van het probleem tracht te bena-
deren, is het onderzoek der dierlijke gezwellen, dat, hoezeer van belang ook voor
het dier zelve en de diergeneeskunde, toch zijn grootere beteekenis krijgt door
de gegevens, welke men er uit hoopt te ontvangen voor een juister inzicht in aard
en wezen van de tumoren bij den mensch ; kort gezegd dus door de beteekenis,.
welke dit onderzoek heeft voor de vergelijkende ziektekunde.

Of, en in hoeverre, deze dierlijke tumoren met die van den mensch vergeleken
mogen en kunnen worden, is herhaaldelijk een onderwerp van discussie geweest,
waarin de vraag in den regel in bevestigenden zin beantwoord is geworden, en
waarop ik later nog even zal terugkomen. Een bijzondere beteekenis echter hebben
de vogel- en speciaal de kippentumoren gekregen, sinds men bij de experimenteele
gezwelstudie voornamelijk gebruik maakte van deze diersoort, en sinds bovendien
door de ontdekking van de zoogenaamde infectieuze kippengezwellen, of Rous-
sarcomen de aandacht op de kip gevestigd werd.

Ofschoon uit den aard der zaak de studie van deze vogelgezwellen, hoezeer
de beteekenis der kippenteelt en de kennis der vogelziekten ook is toegenomen,
niet van veel beteekenis kan zijn voor den practiseerenden dierenarts, moet het
belang ervan toch niet onderschat worden, doch voornamelijk gezocht in de be-
teekenis welke zij zou kunnen hebben, als bijdrage tot de vergelijkende onkologie.

Tijdens mijne werkzaamheden als assistent aan het Pathologisch Instituut
der toenmalige Veeartsenijkundige Hoogeschool, thans Veterinaire Faculteit der
Rijksuniveriteit te Utrecht, kwamen veel vogels, en voornamelijk kippen, ter
onderzoek, welke ten deele door bemiddeling van de Kliniek voor Kleine Huis-
dieren, ten deele door bemiddeling van de Afdeeling Buitenpraktijk, en door
particulieren, werden ingezonden. Hierbij viel al spoedig de vrij groote frequentie
van gezwellen op. Vanaf Augustus 1921 tot October 1923 zijn de voorkomende
gevallen door mij verzameld, onderzocht en beschreven.

Uit de studie der literatuur blijkt wel, dat vooral in de laatste 10 a 15 jaren
over dit onderwerp meerdere publicaties zijn verschenen, welke de vroeger ge-
huldigde meening, dat vogelgezwellen weinig zouden voorkomen, aan het wanke-
len hebben gebracht. Ook mij is bij mijn onderzoek gebleken, dat, integendeel,
tumoren bij vogels niet tot de zeldzame bevindingen behooren. Een de\'r voor-
naamste publicaties is wel geweest een verslag van een onderzoek door Joest
en Ernesti in 1914 verricht, waarin zij de toen bekende literatuur samenvatten,
en aan de beschreven gevallen 50 nieuwe toevoegden.

Ik heb mijn onderzoek, dat ruim 80 onderzochte gevallen omvat, hierop doen
aansluiten, zoodat ik de literatuur vóór Joest en Ernesti, voor zoover hierin
geen mededeelingen voorkwamen, die een studie van het origineele artikel ver-
eischten, niet nog eens weer gecontroleerd heb.

Bovendien heb ik hunne beschrijvingen en mededeelingen als basis van be-
spreking en vergelijking genomen. Daarentegen is de gehééle literatuur na hunne
publicatie nauwkeurig (voor zoover te verkrijgen) nagegaan, zoodat deze beschrij-
ving als het ware een vervolg is op de jaren door J. en E. behandeld.

Experimenteel onderzoek is niet (ten minste niet systematisch) verricht. Een
enkele maal is wol eens een enting geprobeerd, die echter steeds negatief uitviel.
In verband met de beteekenis en de vorderingen van dit, in de laatste jaren vooral
bekend geworden, experimenteel onderzoek (van het zoogenaamde infectieuze
kippensarcoom), is een apart hoofdstukje hieraan gewijd. Hieruit blijkt, dat de
kennis hiervan voor de studie der spontane tumoren van buitengewoon veel be-
teekenis is te achten. Het wordt o. a. duidelijk, dat kennis der borstspiergezwellen
van belang is in verband met de interessante onderzoekingen van Peyron, evenals
een goed begrip van de denkbeelden van Pentimalli, over metastase bij infec-
tieuze sarcomen, een nieuw licht werpt op de veelvuldig voorkomende disseminatie
van gezwellen in het ventrale deel der lichaamsholte.

Mijn onderzoek had echter geen ander doel, dan een bijdrage te leveren tot de
kennis der spontane vogelgezwellen, zoodat daarmede de basis voor nadere expeii-
menteele en vergelijkende onderzoekingen verbreed en verstevigd wordt. Daarbij
verkeerde ik in de gelukkige omstandigheid, verschillende gezwellen tegen te
komen, welke tot dusverre niet beschreven waren, of als zoodanig niet onderkend.
Tot de eerste groep behooren o. a. : de melanomen, een hypernephroom, een can-
croid van een der epitheellichaampjes; tot de laatste de endotheliomen der beklee-
dende serosae van de lichaamsholte (mesotheliomen).

De moeilijkheden, welke diverse onderzoekers, ook ik, ondervonden bij het
onderscheiden van sommige gezwelvormen van leucaemische processen, hebben
mij er toe geleid deze nader onder de oogen te zien.

Ook voerde de ontdekking van enkele primaire, melanogene gezwellen (mela-
nomen) van het ovarium, welke voor het eerst in de literatuur worden beschreven,
tot een literatuur-studie over dit pigment. De beperkte ruimte dwingt mij echter,
omtrent deze studie, het hier bij de vermelding te laten.

Bij de literatuurbeschrijving zijn alleen de belangrijke tumoren iets uitvoeriger.

of met des schrijvers eigen woorden vermeld. Bij het groote aantal was een andere
wijze van beschrijving niet mogelijk. Hieromtrent zij alleen meegedeeld, dat in
totaal 182 gevallen verzameld werden, welke na de publicatie van Joest en Ernesti
in de literatuur voorkwamen.

Hieronder waren 72 sarcomen en 93 carcinomen. Met de daarvoor gepubliceerde
gevallen zijn in het geheel 517 gezwellen beschreven, waarbij 221 sarcomen (43 %)
en 185 carcinomen (36 %) voorkwamen.

Een juist antwoord op deze vraag te geven, een antwoord, dat grootendeels
op statistieken zou moeten berusten, is zeer moeilijk. Statistieken, het is genoeg
bekend, kunnen vrijwel alles bewijzen, en speciaal aan statistieken van dierziekten
kan men slechts een zeer beperkte waarde toekennen. In het bijzonder geldt dit
nog voor de onderzochte vogels met tumoren. Zooals ook Hoogland in zijn studie
over het primaire levercarcinoom opmerkt, bestaan van dieren geen zorgvuldige
sterftestatistieken, en berusten die, welke men heeft, alleen op het materiaal, dat
aan de verschillende instituten ter onderzoek wordt aangeboden. Daarbij komt,
dat het vrouwelijk geslacht in sterke mate het mannelijke overheerscht. Vele
dieren (ook kippen) worden verder op een bepaalden leeftijd voor de slacht be-
stemd, zoodat daarmede de kans om op rijperen leeftijd tumoren te krijgen ver-
valt. Ook verschillen in ras doen hun invloed gelden Al deze algemeene factoren
zullen een statistiek zeer onvolledig, en een vergelijking met soortgelijke cijfers
betreffende den mensch ten eenenmale misleidend doen zijn. Als bijzondere facto-
ren, welke het aan dit Instituut bewerkte materiaal beinvloeden, moeten worden
vermeld, dat in den regel alleen klinisch zieke dieren na hun dood ter onderzoek
inkomen, en verder, dat de secties van dit materiaal, vooral in de laatste jaren,
worden verdeeld tusschen het Pathologisch Instituut en het Instituut voor Para-
sitaire en Infectieziekten. Hiervoor worden de dieren, welke uitwendig of bij een-
voudige inspectie, tumordragers blijken te zijn, naar het eerste Instituut doorge-
zonden, wat natuurlijk het percentage van de totale frequentie en van de uit-
wendige gezwellen (dus van de huid en subcutis) te hoog doet stijgen. Daar deze
huidtumoren veelal sarcomen zijn, wordt ook weer het aantal van deze nieuw-
vormingen te hoog genomen.

Overzien we het beschreven materiaal, dan zijn gedurende de periode van onder-
zoek 78 tumoren gevonden (de nos. 27 (B. 282), 60 (A. 6695) en 77 (B. 4067) zijn
later toegevoegd), waarvan 18 tot de goedaardige en 60 tot de kwaadaardige ge-
rekend moeten worden. Van deze laatste behooren 32 tot de sarcomen (7 zijn
hooger gedifferentieerde sarcomen), 17 tot de carcinomen, 6 tot de mesotheliomen
en 5 tot andere groepen.

In de jaarverslagen van het Pathologisch Instituut worden over het tijdvak van
i Januari 1924 -1 Januari 1928 103 tumoren vermeld bij 717 kippen, waarbij
65 sarcomen en 1. carcinomen voorkomen

Het aantal onderzochte dieren en gevonden tumoren blijkt uit het volgende
tabelletje :

Het aantal tumoren (op het aantal onderzochte kippen gerekend) zou het bui-
tengewoon hooge percentage van 9 bereiken, terwijl over het tijdvak, dat de tu-
moren nauwkeurig onderzocht zijn (ongeveer vanaf 1 Sept. 1922) van dit aantal
tumoren (191) de carcinomen 19 % en de sarcomen 54 % uitmaken.

Het aantal sarcomen overheerscht dus sterk, ook als\'we rekening houden met
de hierboven aangegeven misleidende factoren. iJeze cijfers komen beter overeen
met die, welke Péchenard heeft vastgesteld (38.2 : 16.9), dan met die, welke
ik zelf uit de literatuur heb berekend (42 : 36). Evenwel is het laatste cijfer sterk be-
invloed door het groote aantal carcinomen, dat Fox bij papegaaien en Teut-
schlaender aan den middelvoet van kippen vond. Hoewel dus op deze cijfers
niet veel staat is te maken, zal men toch niet ver van de waarheid zijn, als het
aantal sarcomen tweemaal zoo groot geschat wordt als dat der carcinomen.

Over de gezwellen, welke los aan het Instituut werden ingezonden, is geen
mededeeling gedaan, omdat van de dieren, welke de tumor bezaten, alle gegevens
ontbraken.

Incomplete mededeelingen zijn ook oorzaak, dat, ten aanzien van de carcinomen
en sarcomen, het tijdvak van 1 Sept. 1906—1 Sept. 1922 in de tabel buiten be-
schouwing is gelaten.

Omdat van de grootste groepen van tumoren (sarcomen en carcinomen) vaak
niet met zekerheid de primaire zitplaats kan worden aangewezen, is er van afge-
zien ook hiervan een tabelletje te maken. Dergelijke overwegingen gelden even
sterk tegen het tabelliseeren van de metastasen. Afgezien van het feit, dat óók
aan andere instituten het materiaal wel op een of andere wijze zal zijn beinvloed,
is het bovendien een raadsel, hoe vele auteurs bijna steeds tot een definitief oordeel
over primaire zitplaats en metastaseering komen. De indruk, welke van de ver-
schillende eigenschappen (localisatie, metastaseering e. d.) is verkregen, zal daarom
vermeld worden bij de groepsgewijze samenvatting der gezwellen.

Eerst zij een andere, belangrijke kwestie aangesneden. De als motto voor het
proefschrift gekozen woorden van Ribberi :

,,Der Begriff des biologischen Prozesses im Ganzen, seine Entstehung, kann
uns erst vollkommen klar werden, wenn wir ihn nicht nur am Menschen, sondern
phylogenetisch bis zu ihm herauf untersuchen", welke allereerst aansporen tot
uitbreiding van het veld van onderzoek, brengen daarmede direct ook de vraag
naar voren, of gezwellen van vogels identisch of analoog zijn met die van de zoog-
dieren of zelfs van den mensch ; een vraag, die in den laatsten tijd ook voor de
onderlinge verhouding der gezwellen van mensch en zoogdier in discussie gebracht
is, en meestal in bevestigenden zin beantwoord. Deze vraag is daarom speciaal
bij vogels van zoo groote beteekenis, omdat bij een negatief luidend antwoord
een belangrijk gedeelte van het moderne, experimenteele onderzoek waardeloos
zou worden (Teutschlaender).

Joest en Ernesti, Pentimalli, Fox en anderen hebben hieromtrent duidelijk
hunne meening gezegd en zijn van oordeel met Teutschlaender, dat ,,.... die
grosse Menge .... nicht nur der Saugetier-, sondern auch der Vogelgeschwülste. . . .
morphologisch, histologisch und histogenetisch nach dem beim Menschen ange-
wandten speziell-onkologischen Einteilungsprinzip ohne weiteres klassifizierbar.
also mit den entsprechenden menschlichen Tumoren identisch .... ist. ..."

Het spreekt vanzelf, dat de begrippen des te beter zullen zijn over te dragen,
hoe dichter het gezweldragende dier phylogenetisch bij den mensch staat, en dat
afwijkingen niet alleen in graad, vorm en localisatie kunnen bestaan, doch ook
voort kunnen spruiten uit een andere lichamelijke organisatie dan die van den
mensch, iets wat verband houdt met de plaats in de phylogenetische ontwikkeling.

Het komt echter niet zoozeer aan op de juiste indeeling in groepen en systemen,
als wel op de mogelijkheid om de bij dieren (ook vogels) verkregen kennis der
tumorbiologie, te kunnen benutten voor den in het centrum der oncologie staanden
kanker van den mensch. Dat is de eigenlijke kern der identiteitskwestie. Het
onderzoek der beschreven tumoren heeft ook mij de overtuiging bijgebracht,
dat dit inderdaad geoorloofd is.

Ten einde een meer volledig beeld van de bij de vogels voorkomende tumoren
te schetsen, werd hierbij, behalve van de resultaten van mijn eigen onderzoek,
waarover, in verband met de beperkte ruimte, verder niet wordt uitgeweid, ook
gebruik gemaakt van de gegevens uit de literatuur, en van die, gedurende de laatste
jaren aan het Pathologisch Intituut verkregen.

Fibromen komen overwegend in de subcutis voor, hoewel ze ook in het abdomen
en wel in het darmscheil, nogal eens waargenomen worden. Ze zijn erwt tot vuist-
groot, en treden meestal multipel op. De kleur is wit tot grijs, de consistentie hard,
en de sneevlakte homogeen of iets gestreept. Soms ziet men holten, welke met
slijm gevuld zijn. Naast oedeem komt namelijk slijmige ontaarding nogal eens voor.
Aan de huid kunnen op plaatsen, die promineeren door trauma excoriaties en
ulceraties optreden, die ten onrechte aan een malignen groei kunnen doen denken.
Voorts is een myxoom in de lever van een haan waargenomen.

Merkwaardig is de tegenstelling, welke bestaat tusschen het betrekkelijk kleine
aantal goedaardige bindweefselgezwellen en de zeer talrijke sarcoomgevallen,
welke ook veel in de huid, de subcutis en de daaronder gelegen spieren voorkomen.
Ook het aantreffen van slechts één geval van celrijk fibroom (fibroma sarcomalodes)
in het onderzochte materiaal, wat eigenlijk een overgangsvorm voorstelt, wijst
wel op de neiging van de weefsels bij vogels, om kwaadaardige gezwellen te vormen.

Goedaardige vaatgezwellen zijn zeer zeldzaam. Naast het geval van Beatti
staat alléén mijn geval, dat haemangioma cavernosum wordt genoemd. In de levar,
— want hierin is het gezwelweefsel aangetroffen, — komen vele erwt- tot kastanje-
groote holten voor, welke met bloed gevuld zijn. Ook zuivere tele-angiectasiëen,
zooals deze bij runderen in de lever worden gezien, zijn een enkele maal waarge-
nomen. Éénmaal traden hiernaast vele andere gezwellen op (leverceladenomen,
lymphangiomen, myo-haemangioma hypertrophicum), wat wel op een bijzondere
stoornis in de embryonale of latere ontwikkeling dezer kip wees. Dit voorkomen
van enkele, afzonderlijke gezwellen bij één dier werd een enkelen keer vaker ge-
zien, waar naast leverceladenomen, in de borstspier een fibroma sarcomatodes
optrad. Ook Teutschlaender vermeldt enkele gevallen.

Het gladde spierweefsel speelt bij de kip in verschillende gezwellen een groote
rol. Hoewel het natuurlijk bij de leiomyomen de voornaamste plaats inneemt,
komt het ook in groote massa\'s voor bij hamartomen van den darm, en zooals in
de histologische beschrijvingen vermeld is, in het stroma van diverse tumoren.

De leiomyomen van den darm kenmerken zich als diffuse, soms meer plaatselijke
verdikkingen van den darmwand, w-elke hard aanvoelen ; de serosa is hier stralig
samengetrokken. Deze vernauwingen wisselen af met wijde gedeelten van den
darm, waar de wand normaal is. Ook zijn leiomyomen van den eileider waarge-
nomen.

Histologisch wordt het gezwelweefsel gekenmerkt door vele, zich vaak bundels-
gewijze kronkelende en slingerende fibrillen, die voorzien zijn van mooie, ronde
tot staafjesvormige kernen.

Gezwellen, uitgaande van dwarsgestreept spierweefsel, zijn uitermate zeldzaam.
In één geval werd een borstspiertumor als zoodanig gediagnosticeerd. Voorts is
een geval gepubliceerd door Meyer.

Evenals de goedaardige bindweefselgezwellen, beperken ook die der epitheel-
groep zich tot betrekkelijk weinig gevallen. In de nieren komen soms kleine, erwt-
groote, cysteuze, witte en vaste haardjes voor, welke toevallig gevonden en histo-
logisch als adenoom gediagnosticeerd werden. Leverceladenomen zijn, macroscopisch,
duidelijk promineerende, en in kleur van de lever afwijkende woekeringen, welke,
microscopisch, lastig terug zijn te vinden, omdat een kapsel veelal ontbreekt, en
het weefsel niet veel van den moederbodem afwijkt. Ook van den eileider komen
adenomen voor, die zich, macroscopisch, als circumscripte, wit tot wit-grijze,
poreuze verdikkingen van den wand voordoen.

doch in beperkte mate, kwaadaardig genoemd mogen worden, h\'en vrij groote groep
(6 gevallen) wordt beschreven en met den naam fibro-angioma sarromatodes ver-
meld. Ze komen voor als speldeknop- tot vuistgroote, slappe tot vrij vaste, ge-
kwabde en bonte knobbels en knobbeltjes van wit tot witgrauwe kleur, waarin,
naast bloedingen, kleine en groote, met bloed gevulde cysten optreden. De door-
snede is veelal vezelig, cysteus en soms grijsrood. Deze gezwellen komen op de
viscerale serosae, voornamelijk langs de plaats van aanhechting van het mesen-
terium aan de darmen, aan het mesenterium zelf, in het ovarium en in en om het
pancreas voor. Doch bovendien worden vele kleine, speldeknop- tot erwtgroote,
harde, witte gezwelletjes aangetroffen, welke vlak naast elkaar zijn gelegen, vaak
tot pantserachtige platen om den darm conflueeren, en dan dezen tot een harde,
stugge buis maken. Direct zij vermeld, dat dit laatste beeld niet pathognoom is
voor deze gezwelsoort, doch bij sarcomen, carcinomen, endothelioinen en andere
tumorweefsels in het abdomen wordt waargenomen. In de buikholte komt vaak
een meer of minder groote hoeveelheid heldergele, soms iets troebele vloeistof voor.
Microscopisch blijken bij de maligne vaatgezwellen rustige angioombeelden naast
syncitiale, strengvormige, endotheliale woekeringen voor te komen, waartusschen
weer vele overgangen bestaan. De groei in den darmwand heeft voornamelijk, en
zooals gewoonlijk bij deze processen, in de subserosa plaats. Soms woekert het
serosa-endotlieel iets mede.

De histologische studie dezer tumoren, leidt, hoewel vaak één groote tumor
(bijvoorbeeld in het ovarium) aanwezig is, tot het vermoeden, dat men hier meer
aan een multipel optreden of een systeemziekte (Borst) moet denken, dan aan
een primaire tumor, welke metastasen heeft veroorzaakt.

Naast deze groep van gezwellen, welke niet in de literatuur vermeld worden,
zijn een drietal haemangio-endotheliomen waargenomen. Macroscopisch komen deze
tumoren overeen met de voorgaande ; ze vormen talrijke, zeer kleine, tot kastanje-
groote, harde, soms iets slappe, vaste, witgrijze, soms iets rose, en vaak cysteuze
knobbeltjes, welke zich voornamelijk op en langs het mesenterium, den darmwand
en het peritoneum parietale bevinden. De darmen zijn vaak met het scheil tot een
stijf, niet te ontwarren convoluut vergroeid. De cysten hebben een doorzichtigen
wand, en bevatten een groenachtige, dunne, dradentrekkende, soms gestolde
vloeistof. Waar geen cysten zijn, is de doorsnede hard en iets gestreept, anders
poreus en slapper, In het abdomen bevindt zich in den regel weer een vrij groote
hoeveelheid waterheldere, groene tot bruine vloeistof.

Men krijgt bij het microscopisch onderzoek van deze tumoren een sterkeren
indruk van de zelfstandige woekering van het endotheelweefsel, dan bij de vorige
groep. Karakteristiek zijn leverachtige structuren, waarbij de trabekels uit groote
endotheelcellen bestaan, welke met bloed gevulde ruimten bekleeden, waarin
misschien soms bloedelementen gevormd worden. Necrobiose van het parenchym
en slijmige ontaarding van het stroma worden regelmatig gezien.

De derde, groote groep van endotlieliomen, de mesotheliomen, die in den regel
naast de vorige worden besproken, doch, omdat ze dekendotheliën tot matrix
hebben, zeer afwijkende eigenschappen bezitten, wordt in mijn materiaal ver-
tegenwoordigd door een zestal gevallen.

In de lichaamsholte van de veelal sterk vermagerde dieren, bevindt zich een
flinke hoeveelheid helder, soms troebel, geel tot bruin transsudaat, vaak vermengd
met eidooiers. Het viscerale, zoowel als parietale peritoneum is met de reeds be-
schreven, kleine, harde gezwelletjes bedekt, welke de darmen in stijve buizen doen
veranderen. Centraal wordt in de tumortjes nogal eens necrose waargenomen. Een
primaire tumor is nooit aanwezig, doch de gezwelvorming suggereert zoozeer een
disseminatie van een primair gezwel, dat Joest en Ernesti, zonder dit ooit te
vinden, het toch aannamen. Doch ook hier is \'t gezwelweefsel primair multipel,
of als een systeemziekte te beschouwen. Microscopisch ziet men zeer fraaie over-
gangen van vrijwel ongedifferentieerde, groote mensenchymale cellen in endotheel-

cellen, welke laatste strengen en cysten gaan vormen, en soms lumina bekleeden.
Reuzencellen, en eigenaardige losse endotheelknobbeltjes treden op naast „Schi-
tungskörper" en hyaline ontaarding van het bindweefsel, dat vaak eigenaardige,
ronde structuren aanneemt. De diagnose endothelioom wordt hierdoor gerecht-
vaardigd.

Het verschil in groeiwijze met het lymphangioom wijst m. i. op een ontstaan
uit dekcellen alleen, en niet uit meewoekeren van of ontstaan uit de endotheel-
cellen der subsereuze lymphvaten. Behalve de m. i. onjuist geïnterpreteerde onder-
zoekingen van Joest en Ernesti komen in de literatuur geen beschrijvingen van
dergelijke tumoren voor.

Twee primaire melanomen van het ovarium zijn onderzocht, welke metastasen
in de buikholte hebben veroorzaakt. Naar aanleiding van deze zeldzame bevinding
wordt in een hoofdstuk over melanine en melanomen kort den stand van het me-
lanine-onderzoek geschetst, en daaruit de conclusie getrokken, dat dit pigment
waarschijnlijk niet alléén van epitheliale afkomst is. Voorts worden de opvattingen
omtrent het voorkomen van primaire ovariaalmelanomen in het algemeen critisch
besproken. Ten slotte wordt aangetoond, dat dergelijke tumoren daar primair
mogelijk zijn, indien men ze ontstaan denkt uit in dat orgaan aangetoonde groepjes
chromatophoren, welke autonoom zijn gaan woekeren.

Voor we de groote groep der sarcomen bespreken, dient, evenals bij de carci-
nomen, opgemerkt te worden, dat door de vaak zeer sterke uitbreiding van het
gezwelweefsel in de buikholte, het zeer moeilijk, zoo niet onmogelijk is, een pri-
maire tumor aan te wijzen, afgezien van het feit, dat een primaire multipliciteit
ook denkbaar is.

De sarcomen, en vooral de klein rondcellige, vormen wel de grootste groep van
het onderzochte materiaal. Een groot deel van deze tumoren wordt, waarschijnlijk
primair, in de huid en in de subcutis (spieren) gevonden, en doet zich voor als
knollige, gekwabde nieuwvormingen van zeer uiteenloopenden vorm en grootte.
Een scherpe grens ontbreekt in den regel ten gevolge van den infiltratieven groei,
welke de nabij gelegen organen (huid, spieren) aantast. De consistentie is vaak
week-elastisch ; de kleur wit tot witrose, soms meer geelachtig-oranje, en glanzend ;
de sneevlakte homogeen, een enkele maal iets gestreept (meest de structuur van
het oorspronkelijke weefsel aanduidende), vaak doorbloed.

Het weefsel bevat, veelal centraal, duidelijk begrensde, droge, gele, necrotische
gedeelten. Ook slijmigc ontaarding, waardoor holten ontstaan, komt naast een
meer diffuse verweeking van het gezwel voor. De dieren sterven in den regel cachec-
tisch en zijn sterk vermagerd. Naast de reeds vermelde localisaties, komen deze
tumoren ook veel in de inwendige organen voor, waar vaak een dergelijke tumor-
vorming plaats vindt op alle sereuze vliezen, zoo als bij de endotheliomen is ver-
meld. Ook het ovarium is dan meestal, hetzij primair, hetzij secundair, door- en
omgroeid, evenals de eileider. Enkele merkwaardige, primaire localisaties waren
het pericard en het duodenum. Ook aan de halsstreek komen deze tumoren, mis-
schien uitgaande van thymuskwabjes, nogal eens voor.

Het vrij constante, microscopische beeld dezer gezwellen bestaat uit talrijke,
kleine sarcoomcellen, gebed in weinig stroma, dat min of meer rijk kan zijn aan
capillairen. Vaak worden de buitengrenzen van een orgaan gerespecteerd, en dit
voor de rest opgevuld met tumorcellen. De groei in de darmen is hier niet zooals
bij de meeste gezwellen subsereus, doch heeft ook wel in de spierlagen of in de
mucosa plaats.

Bij groei in de spieren werd tevergeefs gezocht naar beelden van meewoekeren
van spierelementen (Peyron).

Misschien bestaat er in één onzer gevallen een oorzakelijk verband met trauma.

Spoelvormcellige sarcomen, welke voornamelijk in de spieren zijn gelegen, vormen
een grootere groep. Ze zijn iets vaster van consistentie dan de vorige sarcomen
voor zoover er geen ontaarding (slijmige holten) heeft plaats gevonden, en hebben

op doorsnede een meer vezelachtig, onregelmatig aspect. In enkele mijner gevallen
was de primaire zitplaats merkwaardig, namelijk één maal in de hartspier, en één
maal aan de ruggegraat, ter hoogte van den derden tot en met den zesden rugge-
wervel.

Microscopisch is een sterke, angioplaslische tendens bij deze gezwellen waar te
nemen, welke zich demonstreert in het vormen van netvormige strengen en struc-
turen door op endotheelcellen gelijkende cellen ; deze strengen kunnen zich tot
capillairen ontwikkelen en zelfs dan tele-angiectasiën vertoonen.

Thans volgen de carcinomen. In het onderzochte materiaal komt slechts één
geval voor van plavei-epitheelkanker. In de literatuur wordt de groote massa
gevormd door de cancroiden van den middelvoet, welke voornamelijk door Teut-
schlaender (Remmele) zijn gepubliceerd, en waarbij een aetiologische rol wordt
toegeschreven aan de Cnemidocoptes mutans, welke ook het zoogenaamde kalk-
been van kippen veroorzaakt. Mijn geval is meer bijzonder door de localisatie
in het rechter epitheellichaampje.

Ivlierepitheelcarcinomen komen, hoewel niet in die mate als sarcomen, toch in
een groot aantal voor.

Carcinoom van de nieren doet zich kennen als enorm groote, knollige, met
serosa bedekte gezwellen, van stevige, elastische consistentie, en witte tot gele,
soms bonte kleur. Op doorsnede is de tumor in groote en deze weer in kleinere
veldjes verdeeld, die een iets gyreuze teekening vertoonen. Groote deelen zijn
necrotisch.

Merkwaardiger zijn de primaire levertumoren. Éénmaal is een solitair,
kastanjegroot, vrij stevig, knollig en grootendeels doorbloed gezwel aangetroffen,
dat metastasen gevormd heeft in de longen en de borstspier ; éénmaal een diffuse,
subcapsulaife, cysten vormende nieuwvorming inet een metastase in h«t ovarium,
en éénmaal enkele, erwtgroote, witte, harde tumortjes in de lever, welke eveneens
in do longen zijn gemetastaseerd.

Microscopisch bestaat in het eerste geval de primaire tumor uit een adenocarci-
noom met galgangepitheelaspect, dat echter in de metastasen een geheel ander
beeld, meer op levercelcarcinoom gelijkend, vertoont (reuzencellen). In het tweede
goval is het beeld weer iets andors, daar hier levercelachtige elementen, net als
galgangepitheel, ruimten gaan bokleeden en papillaire woekeringen vertoonen.
Het derde geval heeft maar één soort van cellen (levercellen).

Dergelijke overgangen van deze beide soorten (?) van epitlieel zijn ook bij den
mensch waargenomen, en laten een scheiding in hepato-cellulaire en cholangio-
cellulaire levertumoren, althans bij de kippen, niet toe.

Men kan ze afleiden van nog niet in lever- en galgangepitheel gedifferentieerde
oerleverkiemen. In alle drie gevallen is het stroma zeer actief.

Voor de overige maligne epitheeltumoren van het abdomen geldt hetzelfde
als voor de sarcomen, namelijk door de vaak sterke uitbreiding en verspreiding
van het gezwel weefsel, is het meestal moeilijk en vaak onmogelijk een primaire
localisatie te vinden. Een enkele maal gelukt dit, wanneer er weinig tumoren
aanwezig zijn. Zoo is één carcinoom van het pancreas, en twee van den eileider
gevonden. Bij deze laatste tumoren van den eileider is in het ééne geval het orgaan
diffuus verdikt, waarnaast hier en daar circumscripte, grijze, poreuze, promineerende
gezwelletjes gevormd zijn ; in het andere geval is de wand slechts plaatselijk ver-
dikt.

Ook komt het ovarium als primaire localisatie in aanmerking, doch veelal is
een keuze tusschen dit orgaan, het pancreas en den eileider onmogelijk.

Macroscopisch bestaan de ovariaalcarcinomen, hetzij ze primair of secundair
zijn, öf uit tot aardappelgroote, solitaire, knollige, geelwit tot bruine, vaak bloed-
rijke gezwellen, van een vrij stevige consistentie en met een in velden verdeelde
doorsnede, óf uit min of meer vergroeide conglomeraten van hagelkorrel- tot
erwtgroote, witte, harde tumortjes. Hiertusschen zijn vaak cysten gelegen, welke
som? resten van dooierfollikels zijn, soms uitingen van cysteuzen en papillairen

groei van het gezwel weefsel. Hiernaast komt weer de bekende disseminatie van
kleine gezwelletjes op de sereuze vliezen voor, en vindt men bovendien op de aan-
hechtingsplaats van het mesenterium aan de darmen vaak grootere nieuwvor-
mingen.

De kippen zijn in den regel sterk vermagerd ; in de buikholte komt iets, vaak
zeer véél, transsudaat voor, dat wel vermengd is met eidooier van gebarsten
follikels of met exsudaat.

Hoewel de grens niet zuiver is te trekken, en overgangen schijnen voor te komen,
kan men microscopisch deze tumoren in twee soorten verdeelen, namelijk die,
welke een éénlagig, cubisch, donkergetint epitheel bezitten, dat duidelijk klier-
lumina vormt en papillairen groei vertoont, én die, waarin het gezwelweefsel be-
staat uit meer solide strengen en celklompjes, gebed in eenig stroma. Dit laatste,
dat vaak oedemateus is, kan door zijn snellen groei en sterke uitbreiding vaak het
microscopische beeld beheerschen. Dikwijls is het gemengd met myomateus weef-
sel. De hoeveelheid stroma wisselt echter dermate, dat het carcinoombeeld hier
scirrheus, en soms vlak ernaast medullair is. Groei in bloed-, zoowel als in lymph-
vaten wordt gezien ; in den darmwand vindt vaak een sterke infiltratieve groei
in het spier- en vetweefsel, ja. tot in en dóór de mucosa plaats. Een onderscheid
in deze tumoren te maken naar de afstamming van het epitheel (kiemepitheel,
follikelepitheel of epitheel van de VfLüGERsche buisjes) is niet mogelijk, althans
voor de onderzochte gezwellen.

De oorzaken van het carcinomateus ontaarden van het ovarium zoeken Joest
en Ernesti in de hooge eischen, die door de fokkerij aan dit orgaan gesteld worden.

Schlegel stelt het rechter ovarium aansprakelijk, wat wel eens voorkomt,
doch lang niet altijd ! Ook de ingewikkelde embryologische ontwikkeling kan
debet zijn aan het ontstaan.

Cysten, teratomen en andere op ontwikkelingsstoornissen berustende nieuwvor-
mingen komen eveneens bij vogels voor.

Cysten vindt men soms in de nieren, en soms in het ovarium, dat ook wel geheel
ontaard kan zijn (Hydrops folliculciris). Dermoidcysten worden, zoowel onder de
huid, als in de buikholte aangetroffen, vooral bij ganzen en eenden. Tn plaats
van veeren, vindt men dan, zooals vanzelf spreekt, veertjes in het lumen. Voorts
wordt een enkelen keer multiple cystenvorming van het peritoneum gezien, doch
vrij regelmatig min of meer groote, dunwandige, met een helder, eiwitrijke vloei-
stof gevulde cysten, welke ontstaan uit resten van den geatrophieerden rechter
eileider (Reitsma).

Ook ter atomen komen nogal eens voor, en zijn in den regel in de geslachtsorganen
gelocaliseerd ; vaker nog in de testes dan in het ovarium. Minder vaak echter in
de buikholte, zooals in mijn gevallen. Deze nieuwvormingen wisselen zeer in grootte
en vorm, en zijn uit verschillende weefselsoorten opgebouwd, welke men in den
regel van meer dan één kiemblad kan afleiden.

Hiernaast komen meer diffuus verspreide misvormingen voor, meestal op de
sereuze vliezen, o. a. van darmen, pleura en peritoneum, gelocaliseerd, die macros-
copisch niet te onderscheiden zijn van de kleine, reeds meermalen aangeduide ge-
zwelletjes, welke men op die plaatsen bij sarcomen, carcinomen en endotheliomen
kan zien. Bij microscopisch onderzoek blijken deze te bestaan uit een groote hoe-
veelheid onregelmatig, myomateus weefsel, dat gemengd is met vrij actief bind-
weefsel. Hierin komen regelloos groepjes groote, epitheloide cellen voor, welke
hoopjes cellen soms een meer adenoide karakter aannemen (slingers, strengen en
buisjes). Deze gezwelletjes (hamartomen) zijn te vergelijken met de zoogenaamde
carcinoide tumoren van den menschelijken darm, welke door sommige onderzoe-
kers van het pancreas worden afgeleid. Misschien is een overgang van deze hamar-
tomen in ovariaal-carcinomen (van de tweede groep) aan te nemen.

Bij de bijzondere gezwelvormen is uitvoerig een aardappelgroote, betrekkelijk
ronde tumor van de rechter nier beschreven, welke als hypernephroma is gediag-
nosticeerd. Voorts komen een drietal beenmerggezwellen voor, welke, hoewel de

tumornatuur dezer nieuwvormingen niet ontwijfelbaar vast staat, wegens hunne
zeldzaamheid toegevoegd zijn. Twee ervan behooren tot de myelocytaire myelomen.
De derde is een myeloblastisch myeloom.

Over enkele algemeene eigenschappen der tumoren en de factoren, welke daarop
invloed kunnen uitoefenen, nog het volgende.

Allereerst het voorkomen van meerdere gezwellen bij één dier. Reeds is mede-
gedeeld, dat men gezwellen van verschillenden aard en weefsel bij hetzelfde dier
kan aantreffen, wat kan wijzen op het voorkomen van meerdere misvormingen
(hamartiën, choristae) bij dat dier, van waaruit deze nieuwvormingen kunnen zijn
ontstaan. Maar daarnaast ziet men veel meer gevallen, waarbij gezwellen van
dezelfde soort op meerdere plaatsen aanwezig zijn. Dit kan zijn ten gevolge van
metastase, welke men langs de bloed- of langs de lymphbaan ziet plaats vinden, óf
wel langs beide gelijktijdig.

Daarom lijkt het me onjuist een verschil tusschen beide vormen te maken,
en dit in procenten uit te drukken, zooals Joest en Ernesti doen ; bovenal ook,
omdat een beslissing in dezen afhangt van een toevallig doorgezien aantal prepa-
raten.

De lymphklieren, welke facultatief en in wisselende hoeveelheid aanwezig zijn,
spelen hierbij een zeer geringe rol. Ken onderscheid in roode en witte metastasen
zooals Pentimalli beschrijft als voorkomende bij het experimenteele Rous-
sarcoom, is bij de spontane gezwellen niet te maken, en waarschijnlijk óók voor
dat experimenteele gezwel te schematisch opgezet. Het is verder bekend (Penti-
malli, Teutschlaender), dat trauma van diversen aard een grooten invloed
op het ontstaan van metastasen heeft.

Naast de metastase, welke vaak zeer uitgebreid is en moeilijkheden veroorzaakt
ten opzichte van het bepalen van de primaire localisatie, — hierbij zij kort opge-
merkt, dat de grootte van een gezwel hier niet op behoeft te wijzen, doch van locale
factoren als ruimte en bloedverzorging kan afhangen, — komt dan de primaire
multipliciteit voor, vooral bij sarcomen, waarvan het moederweefsel bijna overal
aanwezig is. Nauw verband hiermede houdt het begrip systeem- of weefselziekte,
waarbij eigenlijk hetzelfde voorkomt als bij de primaire multipliciteit, doch meer
diffuus en in de vlakte uitgebreid. Dit zou kunnen berusten op een misvorming, of
een praedispositie tot gezwel vorming van dat geheele weefsel.

Hieraan wordt gedacht bij de groote, diffuse massa\'s kleine gezwelletjes, die
men bij vele gezwelsoorten op de sereuze vliezen van de lichaamsholte vindt, welke
onderling macroscopisch niet zijn te onderscheiden, en veelal gepaard gaan met
het zich verzamelen van een groote hoeveelheid transsudaat in die holte.

Het is evenwel niet uitgesloten, dat een zelfde optreden van dergelijke gezwel-
letjes, vooral bij sarcomen en carcinomen (waar dus de tumorcellen een grooter
zelfstandigheid hebben gekregen), wordt veroorzaakt door implantaties van los-
geraakte tumordeeltjes (disseminatie in engeren zijn) Hetzelfde zou kunnen op-
treden door z.g.n. contactinfectie in de onmiddellijke omgeving, en misschien voor
enkele bepaalde gezwelsoorten (sarcomen, endotheliomen), waarvan men zou
kunnen verwachten, dat zij hun eventueel agens gemakkelijk loslaten, door het
aanslaan van dit in het bloed circuleerende, of in de buikholte uitgestorte agens
op de sereuze vliezen (inductiemetastasen zooals bij Rous-sarcomen).

De invloed van het geslacht schijnt niet groot te zijn. Van de in het literatuur-
overzicht vermelde 182 tumoren komen 17 bij hanen voor, terwijl in mijn materiaal
dit bij 6 van de 81 gevallen het geval is, dus in totaal 263 gevallen, waarvan 23
bij hanen en 263 — 23 = 240 bij kippen. Stelt men globaal de verhouding van
het aantal j-j* en Q dieren op 1 : 10, dan blijkt uit de cijfers ²⁴⁰/₁₀ \' 23, dat er geen
voorkeur bestaat voor het één of andere geslacht.

Waar er van de ter onderzoek ingezonden dieren in den regel geen gegevens
omtrent den ouderdom bestaan, en vaak de dieren vroegtijdig geslacht worden,
kan omtrent een eventueelen invloed hiervan niets worden medegedeeld.

onderzocht, dat bij deze dieren, ingevolge de mogelijkheid, welke ze door de op-
sluiting kregen, om tot een hoogoren ouderdom te geraken, de kans grooter werd
tot het verkrijgen van gezwellen.

Bij geen van de onderzochte tumoren zijn parasieten gevonden, noch kan aan
een eventueele, vroegere aanwezigheid een aetiologische beteekenis worden toe-
geschreven. Zooals in het literatuuroverzicht vermeld is, bleek het o. a. aan Teut-
schlaender en zijn medewerkers, dat de Cnemidocoples mutans een zekere rol
speelt bij het ontstaan van het middelvoetcancroid van de kip.

Echter heeft Hieronymi aangetoond, dat deze tumor ook zonder het door
de mijten veroorzaakte, zoogenaamde kalkbeen kan ontstaan.

Zooals reeds vermeld is, zijn in een afzonderlijk hoofdstuk de experimenten en
beschouwingen nagegaan, welke door verschillende onderzoekers als Rous, Pen-
timalli, Teutschlaender en vele anderen over het zoogenaamde infectieuze
of Rous-sarcoom van de kip zijn verricht en te berde gebracht. Naast deze onder-
zoekingen zijn yan groot belang gebleken die met weefselculturen van Carrell
en A. Fischer, en later eveneens de publicaties van Gye, ook over het Rous-
sarcoom. Men is tot de voorloopige gevolgtrekking gekomen, dat histologisch
deze „infectieuze" sarcomen overeenkomen met de spontane tumoren, en voorts,
dat een eigenlijke „virus-natuur" van het agens niet meer aan te nemen is. Men
meent, dat de oorzaak van het gemakkelijk overbrengen van deze sarcomen ge-
legen is in het feit, dat de sarcoomeellen dit agens zeer spoedig loslaten. Daarmede
zou dit vraagstuk dan teruggebracht zijn tot een daarom niet minder belangrijk
vraagstuk der tumorcel zelve. Misschien zou men zeer voorzichtig eenzelfde uit-
spraak mogen verwachten ten opzichte van de leucaemische processen, anders
gezegd de leucosis. In den regel is echter tot dusverre de tumornatuur dezer woe-
keringen ontkend.

Een overzicht dezer processen, speciaal bij de vogels, waarbij in het bijzonder
wordt stilgestaan bij de moeilijkheid om deze woekeringen, vooral in grensgevallen,
te onderscheiden van sarcomen, werd in een ander hoofdstuk gegeven. Het blijkt
daaruit, dat een scheiding dezer nieuwvormingen in den regel macroscopisch
reeds kan geschieden, doch ook wel totaal onmogelijk is.

Uit de belangrijke onderzoekingen van Tio Tjwan Gie over een overentbare
cavialeucosis is gebleken, dat deze aandoening door een agens wordt overgebracht,
dat ook zeer nauw met de levende cel is verbonden, zoodat hij verklaart, dat,
tenminste voor de cavialeucose, het probleem dezer aandoening óók in de co!
zelve ligt, waardoor dus de tumortheorie weer grooten steun krijgt.

Indien deze onderzoekingen o. a. voor de vogelleucosis bevestigd zouden worden,
dan nemen deze ten opzichte van de „echte" tumoren ongeveer een soortgelijke
positie in als de „infectieuze" Rous-sarcomen. Wat dus wil zeggen, dat het echte
tumoraandoeningen zouden zijn, welke zich alleen zouden onderscheiden, doordat
ze overgebracht kunnen worden.

Hiermede zou dan de mogelijkheid geopend zijn, om deze drie soorten van
nieuwvormingen (spontane tumoren, leucomen en Rous-sarcomen), waarmee
men nu nog, én met de leucosis, én met de Rous-sarcomen, alleszins verlegen zit,
uit éénzelfden gezichtshoek te bekijken, als zijnde groeiexcessen, berustende op
een woekering van cellen, welke hiertoe aangezet worden door een agens, waarvan
men in sommige, bijzondere omstandigheden het bestaan kan aantoonen.

Daarmede zouden dus de laatstgenoemde processen niet langer aandoeningen
zijn, welker gedrag ons weerhoudt, ze onder het begrip „tumoren" te brengen,
doch groepen, deelen, van de groote familie van tumoren, welke boven alle andere
dit groote voordeel bezitten, dat men ze kan overbrengen, zoodat juist uit hunne
biologie leering kan worden getrokken, welke men benutten kan bij de studie
der minder handelbare gezwellen.

Indien deze gedachte, dit program, werkelijkheid zou kunnen worden, dan zou
daarmede m. i. het onderzoek van tumoren weer een flink eind gevorderd zijn.

Im vorliegenden Artikel (Autoreferat einer Dissertation) wird eine stark ver-
kürzte Mitteilung über eine Untersuchung hinsichtlich des Vorkommens von
Geschwülsten bei Vögeln, besonders bei dem Huhn gebracht. Zweck der Unter-
suchung ist einen Beitrag zur Kenntnis der spontanen Geschwülste zu liefern.

Die Bedeutung davon ist nicht in einem unmittelbaren Nutzen für den prak-
tischen Tierarzt gelegen, doch eher ein Beitrag zur Kenntnis der vergleichenden
Oncologie. Verf. hat seinerzeit als Assistent am Veterinär-Pathologischen Institut
der Utrechter Universität die vorkommenden Vogeltumoren versammelt, unter-
sucht und beschrieben. Es wird von einer Mitteilung Joests und Ernestis, welche
in 1914 fünfzig Geschwülste beschrieben und das damalige Schrifttum einer
Kritik unterworfen haben, ausgegangen. Verf. hat dies hinsichtlich der seitherigen
Literatur bis auf heute getan. Ausserdem hat er eine Uebersicht von der Bedeutung
und den Fortschritten der experimentellen Untersuchung (beim infekziösen Hüh-
nersarkom), über die Hiihnerleukosis (mit Rücksicht auf die hierbei mitunter
obwaltenden Schwierigkeiten für die Stellung der Differenzialdiagnose) und
zuletzt, anlässlich des Fundes zweier primärer Melanome des Ovariums, über das
Vorkommen, die Entstehung und Bedeutung des Melanopigmentes hinzugefügt.

Im Schrifttum seit her, (Joest und Ernesti) liegen im Ganzen 182 Fälle vor
(72 Sarcome, 93 Karzinome) ; zusammen mit frühern Mitteilungen beläuft sich
diese Zahl auf 517 Geschwülste, wovon 221 auf Sarkome (43 %) und 185 auf
Karzinome (36 %) entfallen. Verf. fügt 81 eigene Fälle hinzu. In Kürze wird
die Frage bezüglich der Identität mit den andern tierischen und humanen Ge-
schwülsten behandelt und im bejahenden Sinne beantwortet; ausserdem das Vor-
kommen von Vogeltumoren im allgemeinen. Der Prozentsatz für Tumoren beläuft
sich bis auf 9 % ; die Zahl der Sarkome ist ungefähr doppelt so gross wie die der
Karzinome. Die verschiedenen Geschwülste und Tumorgruppen werden kurz be-
sprochen, wobei verschiedentliche zum erstenmal im Schrifttum aufgeführt
erscheinen.

Auch wird das Auftreten verschiedener Geschwulstformen bei einem Tier,
sowohl die primäre als auch die verschiedenen Formen der secundären Multi-
plizität, soals Metastase, Implantation, Kontaktinfektion und die sog. Induk-
tionsmetastase behandelt.

Schliesslich wird eine Parallele zwischen den spontanen Tumoren, den Leu-
komen und den Rousschen Sarkomen gezogen und versucht diese drei „Gattun-
gen" von Neubildungen von einem Gesichtswinkel aus zu betrachten.

Er zijn mierensoorten die er huisdieren op na houden, en wel „bladluizen" ;
de suikerhoudende afscheidingsproducten dier luizen dienen als voedsel voor
de mieren. Zij bouwen in hun nesten stallen voor de luizen die daarin overwin-
teren. In het voorjaar gaan de bladluizen voedsel zoeken ; vaste mieren gaan dan
mee en bewaken (als herdershonden) de kudde en brengen die \'s avonds weer
thuis. Zij verdedigen haar tegen vijanden en halen daarvoor ingeval van nood
versterking van het mierennest. In den zomer blijven de bladluizen buiten : de
mieren (niet die welke de kudde bewaken) verzamelen dan de honig en brengen
die in het nest. Een nieuwe kolonie kan in één zomer ruim 1 liter bladluizenhonig
verzamelen.

Gmelin (Tübingen) geeft in de D. T. W. van 28 September 1929, No. 39 een
interessante beschouwing over dit onderwerp, waaruit ook voor den prakticus
eenige nuttige wenken zijn neergelegd. Hij wijst erop hoe de steriliteitsbehandeling
onwederlegbaar het onverbreekbare verband heeft aangetoond, dat tusschen vee-
teelt en diergeneeskundige wetenschap behoort te bestaan. De steriliteitsbehande-
ling heeft haar begin genomen in die gebieden, waar eene intensieve beoefening
der zoötechnische wetenschap plaats vindt (Denemarken en Zwitserland). Dit
is geen bloot toeval, doch wijst mede op het organisch verband hierboven nader
aangegeven. De methodische beoefening der steriliteitsbehandeling vond in deze
landen mede haar oorsprong. Met nadruk wijst schrijver op de noodzakelijkheid,
dit gebied blijvend als het onze te behouden Het niet denkbeeldige gevaar dreigt
evenwel dat deze tak van wetenschap langzaam in handen komt van empiristen
e. d. Door al te zeer schematisch te werk te gaan en volgens Zschokke en Hess
de persisteerende corpora lutea (al dan niet aanwezig Ref.) mir nichts, dir nichts
te verwijderen, zijn tal van kunstfouten gemaakt, welke de behandeling bij velen
in een kwade roep heeft gebracht (verbloedingen en abortus arteficialis).

Het komt Gmelin dan ook noodig en nuttig voor, om ook voor hen, waarvan
krachtens opleiding verwacht kan worden, dat zij de beteekenis van deze kunst-
greep in de volle beteekenis zouden moeten doorgronden, zijn denkbeelden om-
trent de physiologische en morphologische beteekenis van de veranderingen
waaraan het genitaalapparaat van het rund onderhevig is, in het juiste licht te
stellen.

Schrijver verwijst naar de litteratuur van de laatste jaren en noemt de namen
van Küpfer, Zietschmann, I rei en Stosz (de naam Wester mis ik in de opge-
noemde reeks Ref.) Vooraf stelt hij tegenover elkaar de begrippen absolute en
relatieve steriliteit. De gevallen van absolute steriliteit vallen in de praktijk zoo
goed als weg. Wat de relatieve onvruchtbaarheid betreft, met nadruk wijst schrij-
ver op het feit om niet iedere koe die 5—6 maanden de tochtigheidsverschijnselen
niet vertoont, als steriel te beschouwen.

Hoe meer de uitwendige verhoudingen naderen tot de vroegere in den natuur-
staat aanwezige, des te meer bestaat de kans, dat evenals vroeger wellicht eene
terugkeer tot periodieke tochtigheid mogelijk is, in dien zin dat het werpen samen-
viel met een periode, waarin voor het jonggeboren dier de levensomstandigheden
het gunstigst waren. In het primitieve weidebedrijf in Duitsch-Zuid-West-Afrika
heeft men dit verschijnsel duidelijk kunnen opmerken. Gmelin meent hieruit te
mogen besluiten dat de domesticatie op zich zelve het verschijnsel der onvrucht-
baarheid te voorschijn kan roepen, zonder dat dus directe veranderingen in het
genitaalapparaat van het rund waargenomen kunnen worden. Richter heeft
tijdens den oorlog een vorm van steriliteit leeren onderkennen, door hem zeer ty-
pisch als ..Hungersterilitat" betiteld. Op dezelfde wijze zou de eenzijdige stal-
voedering een nadeelige uitwerking in deze richting kunnen hebben. In Duitsch-
Zuid-West-Afrika gaat het optreden van de z.g. Lahmziekte (gebrek aan vita-
mine C) steeds gepaard met onvruchtbaarheid. Verder zou kalkgebrek de onvrucht-
baarheid nadeelig kunnen beïnvloeden. (Schrijver beroept zich op het verdien-
stelijke werk in dit opzicht door het landbouwproefstation te W\'isconsin verricht,
doch schijnt omtrent het verdienstelijke werk van onzen landgenoot Prof. Dr. B.
Sjollema minder goed ingelicht. Ref.) De kalk in het toegediende voedsel is mis-
schien quantitatief nog wel aanwezig, doch niet in assimileerbaren vorm.

Volgens Frei speelt ook onvoldoende lichttoevoer in de stallen een groote rol
in het probleem der onvruchtbaarheid. Ook wordt te weinig gedacht dat de seniele
verschijnselen bij verschillende dieren op ongelijke tijdstippen een aanvang nemen.
Ten slotte, en hierop legt schrijver eenige nadruk, kan aan de onvruchtbaarheid

ten grondslag liggen een verbreking van het evenwicht in de functie der verschil-
lende organen door eene gestoorde samenhang van het endokrine systeem. Gmelin
zelf heeft kunnen bemerken dat de spermatogonie bij den hond door eene hypo-
functie der hypophyse gestoord werd. Terecht wijst hij erop, hoe een onderzoek
op steriliteit zich niet alleen heeft te bepalen tot een onderzoek van het genitaal-
apparaat zelve, doch van alle hiermede correspondeerende organen en last not
least van alle uitwendige factoren waaronder het dier i. c. gehouden wordt.

Ten tijde dat Zschokke en Hess hunne\' theorie lanceerden wist men van de
sexueele cyclus in hoofdzaak alleen dat er een ovariale cyclus bestond, in het
centrum waarvan de ovulatie stond, welke zich naar buiten uitte door de tochtig-
heidsverschijnselen. Gmelin wijst erop dat de ovarieele cyclus slechts als een
onderdeel van een groot cyclisch proces is te beschouwen, waaraan eierstok, eileider,
uterus, cervix en vagina samen deelnemen. „Es ist wie eine Welle, die iiber den
ganzen Genitaalapparat weglaiift", merkt hij met nadruk op. Wanneer deze
golf haar eindpunt heeft bereikt, is de periode geëindigd. De duur dezer periode
wordt van 12—15-voudig verlengd, indien het ei bevrucht is. Bij het rund treedt
op den 8en—Qen dag een toestand in, waarbij in de rijping der eieren en de ontwikke-
ling der Graafsche follikels een zeker rhytme optreedt. Het gele lichaam begint
zich onmiddellijk na de follikelbarsting te vormen ; de g\'ranulosaepitheliën worden
hypertrophisch, vascularisatie volgt zoo rijkelijk dat nagenoeg iedere cel in ver-
binding geraakt met een eigen capillair, liet Ashoff meent Gmelin, dat het ty-
pische beeld van eene klier met inwendige secretie ontstaat, een echte granulosa-
klier. Op den I2en dag heeft de vascularisatie en de hypertrophie haar hoogtepunt
bereikt, de klier „bloeit". Vindt nu geen bevruchting plaats, dan treedt regressie
op. Alleen dan mag van een cyste met pathologische beteekenis gesproken worden,
indien van de granulosaklier niet anders overgebleven is dan een bindweefsel-
kapsel met een vaatarme wand en een weinig retentievloeistof. In de eerste plaats
werkt de inhoud van de cyste remmend op de vorming van Graafsche follikels,
en daarbij remmend op de vorming van de tochtigheidshormonen. De voornaamste
werking ervan ligt besloten in een proliferatiebevorderende werking van het
uterusslijmvlies. Experimenteel is dit na inspuiten met ovariaal-extracten bij ko-
nijnen bewezen.

Is het ei bevrucht dan blijft de granulosaklier in bloeienden toestand en gaat
pas in de 7e maand der drachtigheid in regressie.

Juist deze toestand heeft aanleiding gegeven tot den naam corpusluteum persis-
tens, analoog met het begrip corpus luteum graviditatis in de humane pathologie.

In de veterinaire wetenschap heeft dit begrip allengs een pathologische betee-
kenis verkregen. Dat heeft aanleiding gegeven tot zeer onjuiste gevolgtrekkingen
ook in de praktische toepassing. Klinisch is het begrip c 1. p. zeer moeilijk vast te
stellen. Schrijver stelt de vraag : Is het juist op grond van het bovengeschetste
de granulosaklier te laedeeren ? In de eerste plaats bestaat het niet denkbeeldig ge-
vaar dat dit gebeurt terwijl de bloeitoestand aanwezig is. Dit geeft ongetwijfeld kans
op inwendige verbloeding, op afscheuring van het ovarium door plotselinge pijn-
niting en reactie van de zijde van het dier, in de derde plaats op abortus. Schrijver
wijst op het gevaar uit zijne conclusie de leering te trekken de Albrechtsensche
methode te prefereeren boven die der Zwitsersche school. Neen, elk geval dient
individueel bekeken te worden (eene meening, waarbij wij ons van harte aan-
sluiten Ref.) Met nadruk wordt nogmaals herhaald dat in gevallen van nympho-
manie eene cysteuze ontaarding van de eierstok met zekerheid kan worden aange-
nomen en in dit geval zonder bezwaar het uitdrukken kan plaats vinden.

Er bestaat volgens schrijver een cyclus als volgt : het ei produceeit de follikel,
de follikel de granulosaklier, de laatste is oorzaak van het proliferatieproces van
het uterusslijmvlies. Een vernieling van de granulosaklier in het stadium waarin
deze tot ,,bloei" komt, kan niet anders dan noodlottige gevolgen met zich sleepen.

Ik meende goed te doen dit met overtuiging geschreven artikel wat uitvoeriger
te refereeren dan te doen gebruikelijk is. De lezing van het origineel zij allen col-
legae dringend aanbevolen. (Ref.). Zwijnenberg.

Untersuchungen über die durch den Bacillus pyogenes verursachten Euterinfek-
tionen bei Rindern in Schleswig-Holstein. Seelemann en Bischoff, Zeitschr. f.
Infektionskr.h. der Haustiere, 1929, 36, 3. blz. 173.

In 1925 heeft Pfeiler uit het uiersecretum van koeien met boosaardige „Euter-
seuche" een grampositieve bacteriestam gekweekt, die hij als primaire verwekker
van dit ernstige lijden, dat in ons land onder de naam wrang bekend is, meende
te mogen beschouwen. Nadien echter is deze bacterie noch door Pfeiler, noch
door andere onderzoekers in Oost-Friesland en Oldenburg, weer beschreven.

Seelemann en Bischoff gelukte het in Sleeswijk-Holstein, waar genoemde
uierziekte veel voorkomt, evenmin de bacil van Pfeiler te isoleeren. Daarentegen
werd, in overeenstemming met de meeste vroegere onderzoekingen, bijna steeds
gevonden Bac. pyogenes. De culturen van deze Bac. pyogenes bovis uit het uier-
secretum gedroegen zich in pathogeen opzicht identiek met die van andere pro-
cessen bij het rund en ook met stammen, afkomstig van het varken.

Zooals ook hier te lande, treedt de ziekte in Sl.-H. voornamelijk op bij droog-
staande koeien en is de frequentie van voorkomen het grootst in droge, warme
zomers.

Het gelukte niet Bac. pyogenes aan te toonen in den bodem van de weiden,
waar de geïnfecteerde koeien hadden gegraasd. v. d. Hoeden.

Magnusson geeft in dit artikel een overzicht van onderzoekingen, welke hij heeft
gedaan betreffende eene ziekte bii schapen, eene vorm van pyaemie, die clinisch
veel geleek op de pseudotuberculose (de kazige lympadenitis) dier dieren.

Terwijl echter bij de pseudotuberculose der schapen algemeen de bacil van
Preisz—Guinard als de oorzaak wordt aangenomen wordt hier een andere mi-
crobe beschuldigd. Deze is het eerst beschreven door Jensen\'s Laboratorium
(door Christiansen) in 1917, en in de literatuur geïntroduceerd onder den naam
van Bacterium purifaciens.

Magnusson is van meening, dat deze ziekte meer voorkomt dan algemeen nog
wordt aangenomen omdat zij veel wordt verward met tuberculose en pseudotu-
berculose, welke op hun beurt vaak worden gediagnosticeerd zonder verder bac-
teriologisch onderzoek.

M. trof deze ziekte aan in vier verschillende koppels. In verschillende gevallen
werden ook abscessen gevonden in de longen, lever, nieren en uier.

Ofschoon ook speciaal werd gezocht naar de bacil van Preisz—Guinard (No-
card) en de bacterium pyogenes ovis, werd steeds gevonden de Bac. purifaciens.

Erfolgreiche Übertragungsversuche des bösartigen Katarrhalfiebers von Rind
zu Rind. Identität mit der Südafrikanischen Snotsiekte. (Götze und Liess, D. Tier-
ärztl. Woch.schr. 1929. No. 28, S. 433).

In navolging van Ernst en Hahn en Dobberstein en Hemmert-Halswick
die konijnen eil runderen entten met hersenemulsie van aan kopziekte gestorven
runderen, de eersten met positief, de laatsten met negatief resultaat, trachtten ook
Götze en Liess na te gaan of boosaardige kopziekte infecteus was, en eventueel
de wijze van besmetting.

De eerste proeven waarbij konijnen intraoculair, intranasaal, en subduraal met
hersenemulsie van aan boosaardige kopziekte gestorven koeien geënt werden,
hadden alle een negatief resultaat, evenals de subcutane enting van een konijn
met gedefibrineerd bloed van een ziek rund.

Bij de proeven met runderen, waarbij hersenemulsie, oogkamervocht of lymph-
klieremulsie, intraoculair, intranasaal of subcutaan werd toegediend, trad de
ziekte niet op ; alleen kon boosaardige kopziekte worden verwekt na intraveneus,
subcutaan, intracutaan of per os toedienen van bloed van zieke dieren, (dat in-
tracutane infectie alleen voldoende was, werd echter niet bewezen).

Op grond hiervan komen schr. tot de conclusie, dat de kopziekte niet direct van
rund op rund kan overgaan, wat trouwens in de praktijk genoeg bekend was, en
van welk feit onderzoekers ook volkomen doordrongen moesten zijn, daar de
proefdieren tusschen de gezonde dieren gestald bleven! Aangenomen wordt nu,
dat de besmetting tot stand zal komen, door middel van bloedoverbrenging door
bloedzuigende parasieten.

Als incubatietijd werd gevonden een tijdperk van 4—8 weken ; daar de dieren
echter eenige malen geïnfecteerd werden, was deze niet zuiver vast te stellen.

Pogingen tot identificeeren van de verwekker mislukten ; ook bij deze proeven
werd de oorzaak niet gevonden.

Ten slotte bespreken schrs. de overeenkomst tusschen boosaardige kopziekte,
en de in Zuid-Afrika voorkomende ,,Snotsiekte" bij runderen, en komen tot de
conclusie, dat beide aandoeningen identisch of zeer nauw verwant zijn.

Daar schrs. de „snotsiekte" alleen kennen van een beschrijving van Mettam,
en niet door experimenten, mist deze conclusie vooreerst nog alle grond, en had
m. i. bij een onderzoek als het besprokene wel achterwege kunnen blijven.

Traitement d\'un Phlegmon gazeux par la médication formolée. (JouRNé, Ree.
de méd. vét. 1929, Deel 105. P. 267).

Een vaars kreeg na intra-tracheale injectie van creosootolie tegen longworm-
ziekte een zwelling op de injectieplaats, welke zwelling na toedienen van een
tweede injectie op dezelfde plek zoo groot werd, dat ze zich van kossum tot keel-
streek uitbreidde, en de algemeene toestand van het dier slechter werd.

Subcutaan werd nu polyvalent streptococcen- en antigangreenserum ingespoten,
echter zonder resultaat. Den volgenden dag was de zwelling nog sterk in omvang
toegenomen, in het onderste deel van de hals hard en in het bovenste deel knis-
terend. De algemeene toestand van het dier was zeer verslechterd.

Op de plaats van de wond werd nu een kleine opening gemaakt, waaruit zich
een weinig etter ontlastte, terwijl subcutaan aan den schouder werd ingespoten
een opl. van 15 Gr. formine in 50 Gr. aq.dest. en intraveneus (in de meikader, de
halsader was door de zwelling niet te vinden). 4 Gr. formaline in 30 Gr. aq. dest.

De algemeene toestand was veel beter ; het dier at weer iets ; de diarrhee, die op
den dag van inspuiting aanwezig was, was verdwenen, terwijl ook de zwelling
veel kleiner was. geworden. Nu werd nog 20 c.c. polyvalent antistreptococcen-
serum ingespoten, waarna de pink weer snel genas.

Ten slotte haalt schr. verschillende mededeelingen aan, volgens welke intra-
veneuse injectie van een oplossing 4 formaline a 30 aq. dest. goede resultaten ge-
had zou hebben, o. a. bij gangreneuse broncho-pneumonie bij een paard (intra-
tracheaal-injectie), maligne oedeem mastitiden, enz.

De groote toeneming van het aantal gevallen van schapenschurft in de laatste
jaren in Engeland, was oorzaak van het ontstaan van de Sheep Scab Order van
1928.

In 1928 b.v. werden in het Britsche rijk 744 gevallen geconstateerd, waarvan
307 in Engeland, 358 in Wales en 79 in Schotland. Het is vooral Noord-Wales,
waar groote kudden schapen van verschillende eigenaars tezamen gehouden wor-
den, waar de ziekte voorkomt. Een succesvolle bestrijding wordt alleen verwacht
van •

De regeering werkte krachtig mee bij de bestrijding van de schapenschurft,
maar stuitte vooral op moeilijkheden, doordat veel eigenaars geen aangifte deden
van ziektegevallen.

Ook de verordening in sommige streken, welke het baden van schapen in die
districten en van daar ingevoerde schapen, regelde, werd slecht nageleefd.

De minister, die een deputatie ontving van de Royal Agricultural Society of
England en van de National Sheep Breeder\'s Association, ter bespreking van de
bestrijding van schapenschurft, deed daarna een beroep op plaatselijke, en politie-
autoriteiten, landbouwvereenigingen enz. tot naleving van de wettelijke voor-
schriften der schurftbestrijding. Door middel van een energieke bestrijding ver-
wacht men het Rijk practisch vrij van schapenschurft te krijgen.

Rivanol in der Tierheilkunde. Timofeef und Andreef. Aus der Tierärztlichen
Hochschule zu Leningrad, Tierärztliche Rundschau 19. Mai 1929.

Door Timofeef en Andreef werd sedert 8 maanden in hun kliniek rivanol
toegepast bij flegmonen, necrose, peritonitis bij paarden en parenchymateuze
mastitis bij runderen. De oplossingen werden in verdunningen 1 : 500 en 1 : 1000
met gedestilleerd water bereid. Bij open Phlegmonen werden verbanden met rivanol-
oplossing aangelegd. Bij zich snel uitbreidende phlegmoneus-necrotische processen
werd rivanoloplossing op een afstand van 4 ä 5 c.M. van de wondrand intramus-
culair ingespoten. Na 2 tot 3 verbanden en eene intramusculaire toediening van
Rivanol trad eene belangrijke verbetering in.

Gelijktijdig met de vermindering van het etteringsproces ontstond een zóó
sterke woekering van de granulatie, dat zij door heische steen moest worden ge-
stuit.

Intraveneus werd rivanol aangewend ter voorkoming van peritonitis bij een
paard bij punctie van het coecum.

In het geheel werd het preparaat bij 52 zieke dieren gebruikt, waarvan 38 ge-
vallen vnn phlegmoneuze neciose, 2 gevallen van peritonitis bij het paard, 7 ge-
vallen van parenchymateuze mastitis bij het rund en 5 gevallen van sepsis. Zij
beschrijven verschillende ziektegeschiedenissen waarvan één moge volgen.

Den I5en October 1928 kwam een bruine 15-jarige merrie in behandeling Bij
onderzoek bleek een steekwond te bestaan aan de ondervlakte van den buik,
17—18 c.M. verwijderd van het processes xyphoïdeus. De lichting van het kanaal
was steil naar achteren, de bloeding was gering. Alle spieren waren getroffen
en slechts het peritoneum scheen intact te zijn. De wond werd met waterstof-
supeioxyd-oplossing en jodoformaether behandeld. Den yen dag kon het paard
niet opstaan. Het werd in een hangapparaat gebracht ; temp. 39.8, pols zwak en
versneld, 73, ademhaling oppervlakkig en versneld, 36. Over het geheele
lichaam fibrillaire spiertrillingen. Soms wendde het paard den kop om naar den
buik. Bij druk op den buikwand in de nabijheid van de wond, werd pijn geuit.
Het paard kreeg 40 cc.M. ol. camphorat. en 20 minuten later 200 cc M rivanol-
oplosting i : 1000 intraveneus.

De wond werd met waterstofsuperoxyd gereinigd en daarna werd intramuscu-
lair om de wond 50 cc.M. rivanol-oplossing op 8 plaatsen gespoten. Den volgenden
dag was de temperatuur normaal, de wond werd nu dagelijks met rivanol-oplossing
behandeld en het paard na 8 dagen als genezen ontslagen. Hol.

Ueber die Sterilisation der schneidenden Instrumente. S. Bakkal, Russk. Oftalm.
Z. 1928. Ref. Zentralbl. f. d. ges. Ophth. Bd. 21. H. 5. 1929.

Daar scherpe instrumenten door het uitkoken nadeelen ondervinden, worden
ze vaak in 96 % alcohol gelegd. Een serie bacteriologische proeven met bouillon-
culturen van bac. subtilus bewezen Bakkal dat de gebruikelijke sterilisatie der
scalpellen met 96 % alcohol onvoldoende is. De bactericiede eigenschappen van
deze alcohol waren uiterst gering. Om de bacteriedoodende werking daarvan te
verhoogen werd er brillantgroen bijgedaan en wel zooveel tot hij een 1 % alcoho-
lische oplossing verkreeg. Deze anilinekleurstof bezit een beduidende bactericiede
werking. Proeven met steriele en geïnfecteerde scalpellen genomen, bewezen zulks.

Besmette scalpellen bleken na 15 minuten bewaring in deze 1 % alcoholische
brillantgroen-oplossing absoluut steriel te zijn. In de chirurgische- en de oog-
heelkundige kliniek te Odessa wordt sedert een dergelijke sterilisatie van de instru-
menten toegepast.

De instrumenten worden in een geëmailleerde schaal gelegd, met de brillant-
groen-oplossing overgoten en nu nog 15 minuten daarin gelaten. Daarna worden
ze met een steriel pincet overgebracht in een schaal waarin 96 % alcohol, ver-
volgens afgewasschen en daarna met steriel gaas afgedroogd. Gebruikt werd
brillantgroen in kristalvorm van de firma\'s Bayer en Merck. De oplossing is
drie weken houdbaar en moet in het donker worden bewaard. De instrumenten
veranderen in de oplossing niet en worden niet stomp. Alleen iets geroeste instru-
menten worden er wat groen door gekleurd ; met liq. ammon. caust. kunnen ze
evenwel weer helder worden gemaakt.

In het Recueil de méd. vét. 1929 bladz. 869, komt een bespreking voor van
het werk van Voronoff en Alexandrescu ,,La greffe testiculaire du singe
£ 1\'homme". Alleen gezonde jonge anthropoïde apen worden gebruikt. Bij de
operatie wordt de testikel van den aap zoolang mogelijk in verbinding ge-
laten met de bloedvaten, zoodat de tijd van het wegnemen van het testikel-
segment tot het inplanten in de gescarificeerde tunica vaginalis van den ont-
vanger zoo kort mogelijk is (twee minuten). Na een geslaagde transplantatie
komt na enkele dagen een periode van psychiese en sexueele opgewektheid die
kort duurt en gevolgd wordt door een stadium van teleurstelling. Na twee of
drie maanden neemt men een verbetering waar van het geheugen, een ver-
meerderde geschiktheid voor intellectueel werk en een algemeen gevoel van
verhoogd welbehagen. Daarna verandering van het uiterlijk; levendiger blik.
vastere huid; verder meer spierkracht, meer eetlust. In verreweg de meeste
gevallen bijft deze verbeterde toestand vier of vijf jaar bestaan; daarna komt
er langzamerhand inzinking en na vijf of zes jaar is uitwerking van de trans-
plantatie verdwenen. De statistiek van Voronoff loopt over 475 gevallen
waarbij hij het beloop kon volgen. Vr.

No. 2. Geval 56. A. 2801. Carcinoma adenomatodes. Lever kip. Metastasen in het ovarium.

No. 1. Geval 8. A. 2802. Adenoma. Nier kip. Tumorweefsel door eon fibreuze kapsel van liet nier-
weefsel gescheiden. Wrgr. 65 x (objectief A).

No. 2. Geval 17. A. 2840. Fibro-angioma sarcomatodes. Ovarium Tcip. Groote, met endotheel bekleede
ruimten, ten deele met bloed gevuld, en gescheiden door dikke balken stevig, fibrillair stroma.

No. 3. Zelfde preparaat als No. 2. Strengen on capillairen vormende endotheelcellen. Enkele bloed-
ruimten. Aan de rechterzijde papillaire groei van den wand van een cavt.-rneuze ruimte. Vergr. 05 x

No. 4. Zelfde preparaat, als No. 3. Woekerend endotheel. Vorming van strengen. Vergr. 300 x

No. 5. Geval 18. A. 2855. Haemangio-endothelioma. Ovarium kip. Trabeeulaire structuur. Balkjes
bestaande uit woekerende endotheelcellcn, waartusschen met bloed gevulde capillairen. Vergr.

No. (1. Geval 19. A. 3383. Haemangio-endothelioma. Ovarium kip. Reuzencellen, kalklichaampies.
„Schichtungskörper", en met tumorcellen dicht gewoekerde ruimten. Vergr. 65 x (objectief A),

No. 8. Geval 25. A. 3390. Mesothelioma. Darin kip. Groei in vetweefsel. „Schichtungskörper", sar-
coomachtig beeld. Vergr. 65 x (objectief A).

No. 1 ■). Geval 55. B. 2343. Adenoma qarcinomatodes. Lever kip. Cysteuze vormingen (met papilaircn
groei van de wanden) te midden van sarcoomachtig tumorweefsel (stroma gemengd met tumor-
cellen). Vergr. 65 x (objectief A.)

Xo. 16. Geval 56. A 2861. Carcinoma adenomatodes. Lever kip. Het tumor-epitheel vormt eeklner-
achtige ruimte, waarvan de wand papillair woekert (galgangepitheel-type). Vergr. 300 x hoim.

Nó. 17. Zelfde geval. No. 56. A. 2861. -Metastase van de vorige tumor in het ovarium. Tumorcellen
gelijkende op levereellen ; solide structuur, capillair stroma (leverceltype). Vergr. 300 x (hom.

No. 18. Geval 67. A. 3332. Adenoma carcinomatodes Ovarium kip. Alveolair kliertype. Vergr.

No 20 Geval 74 A. 2826. Leiomyo-epi-(en(lo-)thclioma (hamartoma). Darm kip. Groepjes epith--
No. .0. _{kUeraohtigc str}ucturen. Vergr. 300 x (hom. imm. 1/,; oc. 4).

No. 21. Geval 7S. A. 302*». Hypernephroma. Nier kip. Cysteuze ruimten met papillair wockcivndo
wandbeklpeding ; daartusschen tu mor weefsel, gelijkende op dat van de bijnier (zie 22). Vergr. 65 X

Tot voor kort was de physiologie van de motorische functie
van de slokdarmsleuf terra incognita.

Ik publiceerde in mijn dissertatie *) en later in mijn boek „Die
Physiologie und die Pathologie der Vormagen vom Rinde" ook
het resultaat van enkele onderzoekingen over de functie van de
slokdarmsleuf bij het rund

Ik deelde daar o. a. mede, dat de functie van de slokdarmsleuf
van alle dagen is, het vocht gemengd met voedsel, hetwelk in de
netmaag aanwezig is, over te brengen in de boekmaag en wel
doordat de sleuflippen zich contraheeren bij iedere netmaagcon-
tractie.

Bij de contractie wordt telkens iets van den netmaaginhoud
door de sleuf opgevangen en mede door de zuiging — die tengevolge
van de boekmaagrelaxatie optreedt — voortgestuwd tot in het
vestibulum omasi. Van hieruit wordt het voedsel door de spier-
contractie tusschen de platen van de boekmaag gedrukt.

De sleufcontractie geschiedt bij normale runderen ongeveer
2 a 3 maal per minuut, d. i. 3 a 4000 maal in het etmaal.

Gesteld dat bij iedere contractie i 10 cc. vocht wordt overge-
bracht, dan komt men tot een verplaatsing van niet minder dan
30 a 40 Liter met voedsel gemengd vocht vanuit de netmaag
in de boekmaag en in de lebmaag in een etmaal.

Dit zal wel ongeveer de hoeveelheid zijn, die onder normale
omstandigheden bij normale volwassen runderen wordt verplaatst.
Bij herkauwen geschiedt de sleufcon tractie met meer energie en
gaat de verplaatsing sneller.

In de eerste levensdagen resp. -weken is de functie van de slok-
darmsleuf echter een geheel andere. Zoolang het voedsel van het
kalf alleen bestaat uit melk, d. i. dus gedurende de periode, dat de
voormagen niet worden gebruikt voor het opnemen van vast
voedsel, zorgt de natuur er voor, dat de moedermelk (ook water)
dadelijk in de lebmaag komt. Dit geschiedt doordat bij het drinken
de sleuf zich reflectorisch sluit en als een gesloten buis fungeert,
waarlangs het vocht vanuit den slokdarm verder via de boekmaag
in de lebmaag wordt gedirigeerd.

Deze „slokdarmsleufreflex" beschreef ik het eerst in mijn dis-
sertatie (1923).

Over deze „slokdarmsleufreflex" heb ik nu nadere onderzoe-
kingen gedaan, waarvan ik het resultaat U wil mededeelen.

Wanneer men een onderzoek instelt bij een kalf van enkele
dagen oud, door bij het levende dier de hand, langs een groote
wond in den buikwand en in den penswand, te brengen tot aan
de slokdarmsleuf, voelt men bij het drinken van melk (en van
water) dat de sleuf zich sluit, als het vocht het bovenste deel
van den slokdarm passeert, dus vóórdat het de sleuf heeft bereikt.

In de eerste levensdagen komt op deze wijze alle melk en ook
alle water via de sleuf direct in de lebmaag.

Voor water bestaat er een overgangsperiode, waarbij de reflex
reeds spoedig hoe langer hoe minder sterk werkt en reeds na enkele
weken steeds al het gedronken water niet meer in de lebmaag
maar in de netmaag komt, terwijl daarentegen voor melk de reflex
nog maanden, soms zelfs jaren lang blijft bestaan. Wanneer het
dier een weinig vast voedsel begint te eten (na 3—4 weken) (het-
welk dadelijk in de netmaag komt), is het noodig, dat ook vocht
in de netmaag komt. De gedronken melk komt in die levensperiode
echter nog allemaal in de lebmaag.

Wanneer in deze dagen alleen melk aan het dier wordt verstrekt,
kan het voedsel in de netmaag, resp. de pens, indrogen en tot
bezwaren aanleiding geven. Het zou daarom nuttig zijn in die
periode, ook nu en dan een weinig water te verstrekken, in de
veronderstelling, dat daarvan wellicht dan reeds een deel in de
netmaag komt, teneinde dit uitdrogen te voorkomen en de ont-
wikkeling en de functie van de netmaag te bevorderen.

Bij mestkalveren is het om die reden ook wenschelijk het eten
van vast voedsel stelselmatig te voorkomen door een korfje.

Van beteekenis is in dit verband echter het feit, dat bij het
drinken van een groote hoeveelheid melk, dit niet alles dadelijk
doorgaat naar de dunne darmen, maar eerst de lebmaag vult,
daarna ook de boekmaag en eindelijk via de sleufopening toch
in de netmaag kan komen.

Op welken leeftijd de reflex voor water gemiddeld geheel is
verdwenen is mij niet met zekerheid bekend.

Ik weet slechts, dat bij nuchtere kalveren al het water door de
sleuf gaat. Bij een kalf van een maand oud ging verreweg het
grootste deel nog door de sleuf en kwam slechts zeer weinig in de
netmaag. Bij een graskalf van enkele maanden oud kwam reeds al
het water in de netmaag, en na dien leeftijd heb ik, onder normale
omstandigheden, nooit meer bij een rundeenig water bij het drinken,
resp. het ingeven, via de sleuf dadelijk in de lebmaag voelen gaan.

Echter kan men bij sommige dieren (wellicht bij alle) nog wel
de reflex voor water weer terugroepen, door de dieren langen tijd
te laten dorstlijden.

Wanneer men een kalf van eenige maanden oud, resp. een pink
of vaars 24 uur (bij droog voer) geen water geeft, blijkt door het
dorstgevoel de reflex voor water meestal teruggekeerd.

Dan kan dus het gedronken water nog dadelijk geheel of groo-
tendeels in de lebmaag terechtkomen. De eerste paar slokken
kunnen daarbij nog in de netmaag komen, doordat de zg. reflex-
tijd is vergroot en de sleuf meer tijd moet worden gegeven voor
de reflex. Het kan ook zijn, dat na dorsten de sluiting nog wel
in staat is kleinere slokken (met de flesch ingegeven) door te
laten gaan, maar groote golven, ten gevolge van de weinig inten-
sieve sluiting, bij het drinken in de netmaag komen.

Krijgt het dier na lang dorsten veel water en is de reflexsluiting
volledig ingetreden, dan vult zich eerst de lebmaag, dan de boek-
ïnaag en ten slotte dringt het water de sleuflippen uit elkaar en
komt voor een groot deel toch in de netmaag evenals ik dit reeds
beschreef voor grootere hoeveelheden melk. Het is teleologisch
gezien zeer doeltreffend, dat bij een dier, hetwelk lang dorst heeft
geleden, het water niet eerst in de netmaag komt, om dan lang-
zamerhand te worden overgeheveld. De behoefte van het orga-
nisme aan water wordt op de beschreven wijze natuurlijk veel
spoediger opgeheven.

Bij die dieren, waar dorstgevoel niet meer in staat is de reflex-
prikkelbaarheid van de sleuf zoodanig te verhoogen dat zij zich
ook weer voor water sluit, kan men toch steeds eenige verhooging
van de reflexprikkelbaarheid door dorsten waarnemen in dien
zin — dat melk (of bepaalde zouten) sneller, sterker en zekerder
de sluiting der sleuf veroorzaken en dat de concentratie der stoffen
die de reflex opwekken (waarover aanstonds) geringer kan zijn
bij sterk dorstgevoel dan onder meer normale omstandigheden.

Daarentegen is na het drinken van veel water de reflexprikkel-
baarheid soms merkbaar verminderd. Hiermede moet men bij
vergelijkende proeven rekening houden, in dien zin, dat men
steeds des morgens ongeveer een gelijk aantal uren na het drinken
de experimenten nemen moet.

De reflex wordt — zooals steeds is te voelen bij experimenteel
onderzoek — (met de hand door een pensfistelopening) opgewekt
in het begin van den slokdarm resp. in de keel.

Hierbij verkorten zich de sleuflippen (vooral de linker lip) tot
op minder dan de helft, ten gevolge van contractie van den spier-
wrong die in den vrijen rand der lippen verloopt. De sleufkap,
die in rust boven de slokdarmopening haast onvoelbaar verstreken
ligt, verstijft zich eveneens door spiercontractie en wordt door
de contractie der sleuflippen naar beneden getrokken en bedekt
dan als een kap de cardia, afb. 1. De onderrand van de kap ligt

dan i^a.2 c.M. onder de slokdarmopening. De linker lip is daarbij
strak gespannen, de rechter lip legt zich in minder strak ge-
spannen toestand iets over de linker iiprand en overdekt verder
naar beneden door een aangevoegde wrong de linker lip geheel.

De bodem van de sleuf trekt zich daarbij minder samen, (waar-
schijnlijk in verband met het feit, dat daar ook dwarsgestreept
spierweefsel voorkomt), zoodat inderdaad een buis ontstaat, wat
niet het geval zou zijn, als ook de bodem van de sleuf zich strak
samentrok ¹).

Wanneer de sluiting in sterke mate is opgetreden, staat de
toegang tot de boekmaag open en relaxeert ook de dwarse spier-
wrong waarin de boekmaagbrug naar beneden eindigt en die onder
gewone omstandigheden steeds een druk uitoefent op den boek-
maaginhoud en de afsluiting naar de lebmaag bewerkstelligt (zie afb.
2 en 3). Door het een en het ander is dan een directe verbinding
tot stand gekomen tusschen de slokdarm en de lebmaag. De reflex
is er op berekend het vocht dadelijk in de lebmaag te doen komen.
Natuurlijk loopt er wel iets langs de platen van de boekmaag,
maar vrijwel alles komt bij sluiting der sleuf in de lebmaag en niet
eerst in de boekmaag

Bij een kleine, kortdurende reflexprikkel contraheeren zich alleen
maar de lippen in meerdere of mindere mate, zonder dat van
een eigenlijke sluiting sprake is. Bij een intense prikkel is de sluiting
absoluut en komt er geen druppel vocht in de netmaag. Daar-
tusschen zijn gradueele overgangen.

Wanneer men het slikken vermijdt, door de melk met een sonde,
die tot in den slokdarm is doorgedrongen in te geven, sluit de
sleuf zich niet.

Ik heb bij dit kalf van een maand (dat door de meerdere grootte
zich voor dit experiment beter leent dan een nuchteren kalf) de
slokdarm enkele centimeters onder den larynx doorgesneden,
zoodat al het ingegeven vocht uit de stomp te voorschijn komt.
Als ik nu de melk ingeef per os, sluit de sleuf zich evengoed.
Echter eerst als het dier slikt. Wanneer ik melk giet in de distale
slokdarmstomp sluit de sleuf zich niet.

Nadat ik bij een kalf de keel had overgoten met een anaesthe-
seerende vloeistof (cocaine-solutie 5 %) en ik dit na korten tijd
liet doorslikken, bleek bij ingeven van melk enkele minuten daarna

>) Na injectie van hydrochl. pilocarpini trekt zich ook de bodem van de sleuf
krachtig samen waardoor dan feitelijk geen buis wordt gevormd. Deze contractie
is dus eigenlijk niet te vergelijken met die, welke de reflex opwekt, zooals ik dat
in mijn vorige publicaties heb gedaan.

(dus wanneer het slijmvlies ongevoelig was geworden) de reflex-
prikkelbaarheid verdwenen, ook bij slikken.

Wanneer ik bij een graskalf de keel zoo goed mogelijk anaesthe-
seerde door met een cocaine-oplossing het slijmvlies te penseelen,
was de reflexprikkelbaarheid wel iets verminderd, maar niet ver-
dwenen .

Ik spoot bij een graskalf atropine subcutaan in. Na eenige
minuten was de reflexprikkelbaarheid van de sleuf niet verdwenen
maar wel verminderd.

Uit deze experimenten trek ik de conclusie, dat de reflexprikkel-
baarheid afhankelijk is van de uiteinden van de N. vagus in de
keel en tevens van het slikmechanisme : zonder slikken geen sleuf-
reflex.

Echter wekt toch niet het slikken alleen de reflex op, immers
bij oudere dieren sluit zich de sleuf niet bij het slikken van water
en voedsel, en toch eventueel nog wel met melk : er schuilt dus
ook een chemische prikkel achter.

De reflex blijft voor melk veel langer bestaan dan voor water.
Echter ook voor melk verdwijnt de sleufreflex langzamerhand.
Bij een rund van 8 jaren kwam alle melk in de netmaag : bij twee
jonge runderen resp. van i en z jaar oud kwam nog steeds de
melk in de lebmaag. Bij een z\\ jarig rund was de reflex voor melk
totaal verdwenen. Echter bestond ze bij een 4-jarig rund nog
in volle kracht.

Behalve van den leeftijd is dus de reflex ook nog afhankelijk
van individueele gevoeligheid. Alen dient daarom voor deze experi-
menten jonge runderen (tot i 2 jaar) te nemen.

Dan is men vrij zeker steeds een voor melk reflexgevoclig object
te hebben, al is het dan niet meer voor water.

Het feit, dat niet alleen bij kalveren, maar ook bij oudere dieren
de sleufreflex voor melk nog wel bestaat, maakte het mij mogelijk
door middel van blijvende pensfistels de reflex telkens weer nader
te bestudeeren.

Door welke chemische stof of stoffen wordt bij het slikken van
melk de reflex opgewekt?

a. Niet door enzymen : gekookte melk wekt evengoed de
reflex op als ongekookte. Wanneer door lang koken de
melk is ingedikt, werkt ze zelfs sterker dan te voren.

b. Niet door melksuiker : 5 % melksuikeroplossing sluit de
sleuf niet, terwijl er in de melk slechts ongeveer 3 % melk-
suiker aanwezig is.

c. Niet door het botervet : versehe karnemelk sluit evengoed
de sleuf als melk. Eerst bij langdurig staan van de karnemelk
vermindert het vermogen om de reflex op te wekken, om
ten slotte geheel te verdwijnen. Sterke gisting in een gesloten
flesch doet het vermogen sneller verdwijnen. De laatste
restjes van de stof (stoffen) die de reflexprikkelbaarheid
bij het slikken van karnemelk na de gisting eventueel nog
doen optreden, worden gedestrueerd door koken.

Blijkbaar denatureeren deze stoffen door de gisting :
immers versehe karnemelk verliest door koken niet het ver-
mogen de sleuf te sluiten.

d. Niet of weinig door caseïne : zeer versehe onverdunde zoete
wei doet de sleuf zich sluiten. Echter toch in verschillende
mate en nooit zoo sterk als melk of karnemelk, terwijl
reeds na een paar dagen de wei meestal de sleuf niet meer
sluit. De caseïne kan dus zeker niet alleen de reflex op-
wekken, hoogstens daartoe meewerken.

Een 4 % emulsie van caseïne in i % melkzuur bleek
niet geheel onwerkzaam maar sloot toch de sleuf in geenen
deele.

c. De gedachte lag nu voor de hand ook met de andere pro-
teïnen uit melk te experimenteeren. Het bleek mij, dat ook
bij het slikken van bloed en van bloedserum, van dierlijke
lymphe, van gedroogde albumine uit bloed (tot 6 % solutie)
en van peptonum liquidum de sleufreflex evengoed, zelfs
sterker wordt opgewekt dan met melk. Bloedserum van
een paard, hetwelk ongeveer 7—10 % proteïnen bevat sloot
zelfs bij mijn proefdieren in een verdunning van 1 op 4,
nog iets, wat melk niet doet. Melk kan men hoogstens
verdunnen tot 1:2. Melk bevat trouwens slechts ongeveer
3 % eiwit. (Ook gedroogd kippeneiwit (10 % solutie)
sluit de sleuf hoewel minder intensief).

Deze feiten bewijzen wel dat in ieder geval het albumine in de
melk, dat identisch is met de albumine uit het bloed, een rol
speelt bij de sleufsluiting door het slikken van melk.

Welke rol daarnaast de globuline daarbij speelt heb ik niet
kunnen nagaan. Globuline als zoodanig is niet in den handel.

Wel is mij gebleken, dat de allereerste colostrum, die zeer veel
globuline bevat, bij verdunning blijkt ongeveer viermaal zoo sterk
de reflex op te wekken als melk van oudmelksche koeien, terwijl
colostrum van koeien die reeds een paar dagen tevoren gekalfd
hebben en waarin reeds veel minder globuline aanwezig is, ook
de reflex niet meer zoo sterk opwekt.

geëxperimenteerd: (calcium, magnesium, kalium- en natrium-
zouten van phosphorzuur, citroenzuur en chloor). Echter bleek
mij, dat geen dier zouten in de concentratie waarin ze in de melk
aanwezig zijn en hooger, de reflex opwekken.

Toch was daarmee de mogelijkheid niet uit te sluiten, dat de
melkzouten samen in de concentratie zooals ze in de melk voor-
komen ( 0.7 %) wel een rol zouden kunnen spelen bij de sleuf-
sluiting door melk.

Ik experimenteerde om mij in deze richting te oriënteeren met
0.7 % keukenzout in water en inderdaad bleek mij, dat dit zout
in water in die concentratie en zelfs nog in veel minder sterke
oplossing bij voor melk gevoelige dieren de sleuf kan doen sluiten.
Een 0.5 % oplossing van NaCl werkt ongeveer even sterk als
melk. De melkzouten zouden dus gezamenlijk zeker kunnen mee-
doen bij het opwekken van de reflectorische sleufsluiting door
melk, echter toch niet in die mate als dit experiment zou doen
gelooven. Bij nader onderzoek bleek mij nl. dat de natriumzouten,
en vooral ook natriumchloride, selectief werken op de sleufslui-
ting ; andere zouten (kalium, calcium, magnesium) doen dit veel
minder sterk, terwijl in de melk slechts 0.07 % NaCl aanwezig is.

De conclusie is dus, dat de sluiting van de sleuf bij het drinken
van melk opgewekt wordt door proteïnen, eventueel geholpen
door de zoute 1.

Bij twee-jarige, voor melk gevoelige, maar voor water onge-
voelige runderen, waarmee ik experimenteerde, bleek dat chloor-
natrium in water ingegeven (Utrechtsch leidingwater dat bijna
geen zouten bevat, of ook in gedestilleerd water) de sleuf nog
sloot (3 a 4 uren na het oc.htenddrinken van 7 a 10 L. water) in
een concentratie van 0.2 %. Zelfs een concentratie van 0.1 %
natriumchloride in gedestilleerd water deed de sleuflippen zich
nog in eenige mate contraheeren, daarbeneden niet meer.

Sulfas natricus werkt iets minder sterk. Een 2 % oplossing
sloot nog de sleuf, echter nadat eenig vocht reeds in de netmaag
gekomen was : 5 % sulf. natr. oplossing sloot echter reeds snel
en sterk.

In het algemeen wekken, zooals ik reeds opmerkte, natrium-
zouten in gelijke concentratie de reflex veel sterker op dan de
zouten van andere alkaliën of metalen.

Bij de hierboven bedoelde nog voor melk gevoelige runderen
kreeg ik de volgende resultaten :

Natriumsulfaat sluit de sleuf sterk in 5 % solutie ; 10 % mag-
nesiumsulfaat sloot echter de sleuf niet, kaliumsulfaat staat daar
tusschen in.

Natrium-nitraat solutie 5 % sloot sterk, kalium-nitraat in de-
zelfde concentratie niet.

Toen mij gebleken was dat proteïnen en verschillende zouten
in bepaalde concentraties de sleufreflex kunnen opwekken ook bij
oudere runderen (tot 2 jaar), kwam de vraag aan de orde of ook
nog andere stoffen, welke eventueel als geneesmiddel worden
gebruikt, daartoe in staat zijn.

Bij experimenteel onderzoek bij dezelfde nog voor melk ge-
voelige fistelkoeien bleek mij het volgende :

Suiker (zoowel beetwortel- als rietsuiker) sluit in 5 % oplossing
in water reeds vrij sterk, in een 10 % oplossing zeer sterk. Dextrine
sluit bij 10 % oplossing minder sterk. Maltose-oplossing 10 %
sluit in het geheel niet. Melksuiker veroorzaakt in 10 % oplossing
eenige sluiting na een lange reflextijd en dan nog niet geheel.

Echter bleek mij dat saccharine in een concentratie die veel
zoeter is dan die van 10 % suiker, volstrekt geen invloed op
de sleuf heeft, ook zure of bittere stoffen beïnfluenceeren de
sleuf niet.

Alcohol werkt capricieus. Een 35 % oplossing wekt meestal
de reflex niet op, soms werd ik echter verrast door onverwachte
(niet sterke) sluiting, nadat bv. eerst een paar honderd gram in
de netmaag waren terechtgekomen.

Ik heb niet de overtuiging gekregen, dat deze accidenteele
sluiting door alcohol dezelfde specifieke is, als die welke bv. door
melk kan worden verkregen. Het schijnt mij meer door een plaat-
selijke prikkeling te worden veroorzaakt.

Zuren (acid. hydrochloricum 3 % ; acid. phosphoricum 3 % ;
melkzuur 1 %) sluiten niet.

Bittere tincturen (tinct. valerianae ; tinct. calami ; tinct. cin-
namonii ; tinct. zingiberi ; tinct. veratri albi) 10 gram op 500
gram 35 % alcohol sluiten de sleuf niet.

Tinct. asae foetida en tinct. chinae composita in alcohol schij-
nen in deze concentratie wel eenige sluiting op te wekken.

Echter is dit in verband met de capricieuse werking van de
alcohol op zichzelf, niet zeker.

Slijmige middelen (decoct. semeni lini ; muc. amyli ; decoct.
carrageen ; muc. tragacanth ; muc. saleb) sloten de sleuf niet.

Oliën (oleum olivaruni ; ol. jecoris aselli : ol. ricini) sloten de
sleuf niet.

Chloral (8 %) sloot bij het eene voor melk gevoelig jong rund
de sleuf geheel, bij het andere eveneens nog gevoelige dier gedeel-
telijk, terwijl bij een voor melk ongevoelig rund de sleuf in het
geheel niet werd gesloten en de oplossing in de netmaag kwam
(afb. 4).

In het algemeen voelt men het als een groot inconveniënt,
dat men niet zeker weet of een bepaald geneesmiddel in de leb-
maag of in de netmaag komt.

Het komt voor, dat het zeer nuttig zou zijn als men een bepaald
middel met zekerheid in de lebmaag kon brengen, in plaats van
in de netmaag, van waaruit het eerst in sterke mate verdund en
langzaam eventueel zelfs ook nog gedenatureerd wordt over-
gebracht in de lebmaag.

Zoo bv. zou het zeker nuttig zijn als men bij darmontstekingen
slijmige en inhullende middelen (talcum venetum) en desinfectantia
(creoline-vasogeen) direct in de lebmaag kon doen komen. Al
deze middelen komen met water ingegeven in de netmaag.

Zoo werkt een purgans zeker sneller en zekerder als het dadelijk
in de lebmaag, dan wanneer het in de netmaag komt.

Dit is de reden waarom sulf. natricus ; sal. carol. factitiurn en
sulf. magnesium, die de sleuf sluiten, de purgantia par excellence
zijn bij het rund. Deze geneesmiddelen komen in de gebruikelijke
concentratie als purgantia (500- rooo gr. in een liter heet water)
bij alle koeien, ook zelfs bij zeer oude of zelfs bij zieke dieren,
steeds dadelijk in de lebmaag (mits niet met de sonde ingegeven),
terwijl aloë, tartaras emeticus en chloorbarium in waterige op-
lossing en ook ol. ricini steeds in de netmaag komen en daarom
bij het rund als purgantia niet zoo goed werken.

Zoo zou het vooral zeer nuttig zijn als men bij maagdarmwoi m-
ziekten door nematoden, die bij herkauwers zooveel schade ver-
oorzaken, met zekerheid de vermifuga in de lebmaag zou kunnen
brengen in plaats van in de netmaag, waar ze volgens de tot
nu toe gebruikelijke methoden steeds terechtkomen.

De gewone stomachia (zoutzuur, aromatische en bittere plan-
tenpoeders) zijn empirisch gebleken uitstekend te werken, terwijl

Stiptica (sulf. cupricus : sulf. ferrosis) die in waterige soluties
steeds in de netmaag komen, kan men zeker niet ongestraft in
sterke concentratie dadelijk in contact brengen met het lebmaag-
slijmvlies.

Ook in andere opzichten zou het voordeel niet zoo groot zijn
als men geneigd is te denken.

Men neemt in het algemeen aan, dat het slijmvlies van de
netmaag en de pens niet resorbeeren, maar dit is allerminst een
bewezen stelling.

Integendeel geloof ik op grond van hetgeen ik zag als resorptieve
werking van alcohol en chloral, dat het wel resorbeert, anders
zou een verdoovende werking van deze twee middelen überhaupt
moeten uitblijven bij die dieren, waar ze in de gebruikelijke
concentratie in de netmaag komen (zooals bij alcohol vrijwel
steeds en bij chloral dikwijls het geval is) en dat is toch niet
het geval.

Resumeerende en concludeerende zijn uit de bovenstaande ge-
gevens voor de praktijk eenige conclusies te trekken.

Wanneer men in de praktijk de vraag overweegt of een bepaald
geneesmiddel dadelijk in de lebmaag is te brengen moet men
rekening houden met de volgende omstandigheden :

i°. Wanneer men met de sonde ingeeft, en deze sonde brengt
tot enkele decimeters in den slokdarm, komt alles in de netmaag,
de sleuf sluit zich dan niet. Wil men een geneesmiddel in de leb-
maag brengen dan moet het per os worden ingegeven.

2°. De sleufsluiting geschiedt na een bepaalden reflextijd, zoo-
als bij elke reflectorische beweging het geval is.

De lengte van den reflextijd, dus de snelheid waarmee de sleuf
zich sluit, houdt verband met de intensiteit van den reflexprikkel
(is daarmee omgekeerd evenredig).

3°. De meerdere of mindere volledigheid van de sleufsluiting
is eveneens afhankelijk van de intensiteit van den reflexprikkel.
Een zeer geringe prikkel doet na een langen reflextijd slechts
even de lippen zich contraheeren zonder dat het tot sluiting komt.
Een intensieve prikkel is in staat dadelijk de lippen zich sterk
te doen contraheeren, zoodat een buis wordt gevormd en alles
in de lebmaag komt.

4°. Enkele organische stoffen wekken specifiek de reflexprikkel
op (colostrum, melk, versche karnemelk, versche yoghurt, bloed,
bloedserum, albumine, peptonum liquidum).

5°. Ook natriumzouten en suiker werken specifiek in deze
richting. Andere zouten zijn niet onwerkzaam, echter eerst in
sterker concentratie.

6°. De snelheid en intensiteit waarmee de sleuf zich sluit is
afhankelijk van de concentratie der prikkelende stoffen.

Hoe sterker de concentratie hoe grooter de snelheid en de in-
tensiteit der sluiting. Tot op de helft ingedikte melk werkt b.v.
dubbel zoo sterk als gewone melk.

7°. Door het slikken van water wordt slechts in de eerste
levensweken de sleuf gesloten.

8°. Bij oudere runderen vermindert langzamerhand de reflex-
prikkelbaarheid ook voor melk en andere specifiek prikkelende
stoffen. Zeer sterke concentraties van natriumzouten b.v. 20
NaCl, bicarb. natr. of sulf. natr. wekken echter ook bij oudere
dieren de reflex nog steeds op.

9⁰. Er kan op hoogeren leeftijd bij sommige dieren individueel
een hooge reflexprikkelbaarheid blijven bestaan, zoodat melk en
geringe natr. zout concentraties ook bij oudere dieren nog wel
soms de sleuf kunnen sluiten.

io°. Ziekten, vooral aandoeningen van het digestieapparaat
verminderen sterk de reflexprikkelbaarheid. De specifiek werkende
stoffen wekken daarbij eerst in sterker concentratie de reflex op.

12°. Een krachtige prikkel doet de sleuf nog eenigen tijd ge-
sloten houden, ook nadat het prikkelende vocht reeds is gepasseerd.

Bij gezonde jonge runderen tot 2 jaar is men in staat, behalve
de specifiek werkende middelen (melk, bloed, natr. zouten, suiker)
ook vrijwel elk ander geneesmiddel in de lebmaag te brengen
door een combinatie met één dezer middelen als voermiddel.

De voorkeur verdienen als voermiddel melk en bicarb. natr.
oplossingen ; maar ook keukenzout, bloed, bloedserum, en suiker
zijn als voermiddelen heel goed te gebruiken.

Alcohol b.v. komt in de lebmaag met bicarb. natr. (2 %) of
suiker (5—10 %). Mucilaginosa (ook talcum venetum), stiptica
(tannine-praeparaten) en antiseptica (creoline en creosoot-vaso-
geen) komen bij jonge gezonde runderen in de lebmaag na ingeven
met melk of van melk met bicarb. natr. of in waterige oplossing
van bicarbonas natricus.

Men moet echter zorg dragen de melk niet te sterk te verdunnen.
Verdund met gelijke hoeveelheden water wekt het nog maar
ternauwernood de sleufsluiting op. Daarom geve men mucilaginosa
niet met melk maar met bicarb. natricus

Antiparasitica kan men in de lebmaag brengen met bicarb.
natr. ; colostrum ; melk ; bloed ; Moedserum of suiker.

Kleine capsules gevuld met een geneesmiddel (b.v. een anti-
parasiticum) kan men op dezelfde wijze dadelijk in de lebmaag
brengen, terwijl ze met water steeds in de netmaag komen.

Sulfas cupri in melk opgelost (1 %) komt bij voor melk gevoelige
dieren in de lebmaag, echter slechts als de oplossing versch bereid is.

Ik herhaal echter, dit geldt alles slechts met zekerheid voor
jonge, gezonde dieren. In hoeverre het ook geldt voor oudere
dieren en voor zieke dieren is helaas tevoren niet met zekerheid
te bepalen. Echter moet men het standpunt innemen, dat melk
en ook lichte zoutconcentraties bij oudere en zieke dieren wel niet
meer de reflex zullen opwekken en daarom bij die dieren een
sterkere prikkel opwekken, met name door sterkere concentratie
van een natriumzout (bicarb. natr. of keukenzout) als voer-
middel gebruiken.

Het meest practische nut kunnen de hier gepubliceerde gegevens
wellicht afwerpen bij de bestrijding van de maagdarm-wormziek-
ten, waarbij het zeer terecht als een groot inconveniënt wordt ge-
voeld, dat de medicamenten in de pens komen en niet dadelijk
in de lebmaag.

Deze ziekten komen vooral voor bij jonge dieren, waarbij de
reflex nog wel gemakkelijk zou zijn op te wekken, als ze niet ziek
waren. Hoe sterk overigens de invloed dezer ziekte is, weet ik niet.
In den aanvang der ziekte zal men meer kunnen rekenen de reflex
nog op te kunnen wekken, dan wanneer de dieren meer of minder
cachectisch zijn geworden.

De meeste kans zal men hebben bij deze dieren de antiparasitica
dadelijk in de lebmaag te brengen door als volgt te werk te gaan :

3°. Men geve daarna vooraf een geconcentreerde oplossing van
bicarb. natr. per os in, om de reflex in werking te stellen. Bij
het rund b.v. 100—200 gr. 5—10 % opl.

4⁰. Daarna geve men het geneesmiddel (eventueel kleine cap-
sules) in met bloed, bloedserum, melk of nog beter met 5— 10 %
bicarb. natr. omdat dit de reflex sterker doet optreden dari melk
of bloed.

De hier gepubliceerde proeven zijn genomen bij runderen. Of
de resultaten ook gelden voor andere herkauwers, met name
voor geiten of schapen, kan slechts door doelbewuste proeven in
deze richting worden uitgemaakt.

Het is wel waarschijnlijk, dat de verkregen gegevens ook gelden
voor deze dieren, echter zeker is dit toch niet vóór het experimen-
teel is vastgesteld.

Verf. beschreibt neue, fortgesetzte Untersuchungen über den Schlundrinne-
reflex beim Rind welchen er im Jahre 1922, bei ganz jungen Kälbern entdeckte.
Infolge dieses Reflexes wird beim Schluckakt die Speiserinne verschlossen und
gelangt die aufgenommene Flüssigkeit direkt in den Labmagen. Der Reiz hierfür
wird in der Kehle ausgelöst. Mit der Magensonde eingeführte Flüssigkeit gelangt
in den Netzmagen, weil sich die Scblundrinne dann nicht verschliesst. Die Unter-
suchung geschah mit der durch eine Pansenfistel eingeführten Hand.

Es stellte sich heraus, dass dieser reflektorische Verschluss für Milch länger
bestehen bleibt als für Wasser ; für letzteres geht er schon nach einigen Wochen
verloren, für die Milch dagegen erst nach einigen (z. B. 24) Monaten. Bei
älteren Tieren fehlt meistens dieser Reflex für die Milch, wohl besteht er aber
für Salze in starkkonzentrierten Lösungen. In der Milch rufen die Proteine den
Reflex hervor — die Salze können dabei mitwirken. Bei der weiteren Unter-
suchung stellten sich die Natriumsalze als selektiv für diesen Reflex heraus.
Für junge Tiere sind die Salze (NaCl, NaH₂CO_s, Na₂S0₄) schon in einer sehr
schwachen Konzentration wirksam. Auch Blut, Serum, tierische Lymphe, Pep-
ton, Buttermilch, Yoghurt und Zucker (10 %) führen den Speiserinneverschluss
herbei.

Säuren (Salzsäure u.s.w.), bittere Tincturen, Öle und Schleimmittel lösen den
Verschluss der Schlundrinne nicht aus.

Verf. ist der Meinung, dass bei jungen Tieren ziemlich jede Arznei durch
Beimischung eines der ,,Verschlussmitteln" direkt in den Labmagen gebracht
werden kann. Verf. nimmt an, dass dies besonders für die Bekämpfung der
Magendarm-Wurmkrankheiten bei Wiederkäuern vorteilhaft sein kann und gibt
die Methode welche zur sichersten Einverleibung der Medikamente direkt in den
Labmagen führt an.

The author mentions new researches about the reflex of the oesophageal groove
in the cow, which reflex he discovered in 1922 in very young calves. By this reflex
the groove is shut up during the swallowing and the administred fluid runs directly
into the abomasum. The reflex is evoked in the throat.

All fluid administred by means of a stomach tube runs into the reticulum
because the groove does not shut.

The above research occurred by means of manual palpation through a rumen-
fistula. It appeared that the groove-reflex subsisted longer against milk than
against water. The reflex against water disappears after some weeks ; against
milk only after several months (e. g. 24). In older animals the reflex against
milk mostly does not exist anymore but against strong solutions of salts it does.

The proteins of the milk evoke the reflex, salts stimulate it. After continued
research it appeared that the salts of soda especially stimulate the reflex (NaCl,
NaHjCO,, Na₂S0₄) in very small concentration (J—2 %).

Blood, bloodserum, animal lymphe and peptones, buttermilk, Yoghurt and
sugar (10 %) also make the groove shut.

Acids (hydrochloric acid, etc.), bitter tintures, oils and mucilages do not. The
author means that rather every medicine can be brought directly into the aboma-
sum by combining it with one of those groove-shutting drugs.

He supposes that this may be of great advantage in combating the intestinal
vermical diseases in ruminating animals and he indicates the method of ad-
ministering medicines directly into the abomasum in the most sure way.

L\'auteur fait mention de nouvelles recherches sur le réflexe de la gouttière
oesophagienne chez le bétail, qu\'il a découvert en 1922 chez de très jeunes veaux.

Par ce réflexe la gouttière se ferme pendant la déglutition et le liquide admini-
stré entre directement dans la caillette. Le réflexe est suscité dans la gorge.

Administré par une sonde oesophagienne le liquide coule dans le réseau, parce
que la gouttière ne se ferme pas. Ces recherches se faisaient par la main à travers
une fistule du rumen.

Il parût que le réflexe subsiste plus longtemps à l\'égard du lait qu\' à l\'égard
de l\'eau. A l\'égard de l\'eau elle disparait après quelques semaines, à l\'égard du
lait seulement après plusieurs mois (p. e. 24). Chez les vieilles bêtes le réflexe à
l\'égard du lait n\'existe plus, mais bien envers les sels en solution forte.

Les proteines du lait provoquent le réflexe, de même que les sels. Après des
recherches continuées il parût que surtout les sels de soude provoquent le réflexe
(NaCl, NaH₂C0₃, et Na₂S0₄) même en concentration très faible, —2 %).

Aussi le sang, le sérum, la lymphe animale, la peptone, le babeurre, le Yoghurt,
et le sucre (10 %) causent la fermeture de la gouttière.

Après ingestion d\'acides (acide hydrochlorique etc.), de teintures amères, de
huiles et de mucilaginoses la gouttière ne se ferme pas.

L\'auteur pense qu\'on peut faire entrer prèsque chaque médicament directement
dans la caillette en le combinant avec un de ces remèdes qui causent la fermeture
de la gouttière.

Il présume que cela est surtout d\'importance dans la lutte contre les maladies
vermineuses de l\'appareil digestif chez les ruminants, et il indique la méthode
par laquelle on peut le plus sûrement faire entrer les medicaments directement
dans la caillette.

De boekmaagbrug eindigt met een sterke dwars verloopende spierwrong, die
uitstraalt in den boekmaagwand. Deze spierwrong drukt steeds tegen den
boekmaaginlioud, en vormt een afsluiting naar de lebmaag.

I De sleuf is open; de boekmaag dicht.
II De sleuf is dicht; de boekmaag is open.

Verschillende werking van chloral; bij de liggende koe kwam alles in de lebmaag:
sterke sopor; bij de staande koe kwam alles in de netmaag: geringe sopor.

Kleine Mededeelingen uit het Pathologisch Instituut van de Veeartsenijkundige
Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. SCHORNAGEL.

Tuberculose van deze gangen, residuen van de oerniergangen
en gelegen in de ventrale vagina wand oraal van de opening van
de urethra, is tot nu toe aan het Veterinair Pathologisch Insti-
tuut nog niet waargenomen.

In het handboek van Joest is een foto opgenomen van een
tuberculeuse Gartnersche gang van een rund met beginnende
ulceratie naar de vagina. Voor zoover uit de korte beschrijving
is na te gaan is dit het eenige door hem waargenomen geval.

Volgens Kitt komt tuberculose van de Gartnersche gangen
veelvuldig voor bij een tuberculeuse aandoening van het vaginaal-
slijmvlies. Zij vertoonen zich dan als vingerdikke geslingerde
strengen.

Het geval dat wij te zien kregen was afkomstig van een 7-jarige
sterk vermagerde koe (B. 5519).

Bij de sectie bleek aanwezig te zijn een algemeene chronische
tuberculose met typische parelvorming in borst- en buikholte.
Longen vrij hevig aangetast. Bronchiale- en mediastinale lymph-
klieren sterk vergroot en verkaasd, evenals de retropharyngeale-,
de mesenteriale lymphklieren en de tonsillen.

Longen. Matig doorzaaid met haarden van lobulaire uitbreiding
tot kippeneigroot, sterke verkazing met hier en daar verweeking.
Oj) enkele plaatsen een lobulair pneumonische uitbreiding. In de
bronchiën veel slijmig-etterig exsudaat ; in de buurt van de bifur-
catie enkele tot erwtgroote ulcera. In het lig. tracheale enkele
kleine verkaasde tuberkels.

Retropharyngeale lymphklieren en tonsillen verscheidene hazel-
nootgroote verkaasde haarden.

Bijnieren. Enkele verkaasde tubercels; in de linker bijnier één
ter grootte van een knikker.

\'Sieren. Een duidelijke erwtgroote verkaasde tubercel en vrij
talrijke verdachte miliaire haardjes.

Darmen. In de dunne darm talrijke tot guldengroote ulcera met
kratervormige randen ; ook verscheidene submuceuse haardjes.
In de dikke darm enkele ulcera. Op sommige plaatsen acute rood-
heid van de mucosa (uitscheidingsenteritis ?)

Mesenteriale lymphklieren. Aardappelgroot en diffuus verkaasd.
In het periphere mesenterium waren de lymphvaatjes als doffe geel-
witte streepjes te zien (lymphangitis tuberculosa).

Opengeknipte vagina met in de ventrale wand de verdikte Gartnerscbe
gangen, met duidelijke ulceratie, ook aan de orificium ext. urethrae.

Uterus en vagina. De uterus sterk vergroot, vooral de rechter
hoorn. De wand sterk verdikt en de mucosa veranderd in een
i c.M. dikke, droge kazige massa. In de rechter hoorn was deze

verandering bijna diffuus aanwezig, terwijl het tuberculeuze proces
in de linker hoorn meer was gelocaliseerd op de cotyledonen. In de
uterus bevond zich een slijmig-etterig exsudaat, dat zich ook
bevond in de voor enkele vingers passabele cervix. Ook was een
weinig van dit exsudaat in de vagina aanwezig.

De beide Gartnersche gangen waren te zien als vingerdikke,
naar de vagina iets promineerende harde strengen. Deze strengen
begonnen 12 c.M. achter de cervix en verliepen geslingerd tot aan
het orificium externa urethrae. Op enkele plaatsen vertoonden zij
erwtgroote ulceraties met uitgerafelde randen, met een dunne
kazige massa bedekt. Ook bevonden zich eenige van deze ulcera
vlak voor het orificium ext. urethrae.

De uterus is in dit geval waarschijnlijk geïnfecteerd van uit de
buikholte langs de Tuba Falopëi. Een haematogene besmetting
is echter, gezien de tuberculeuse veranderingen o.a. van nieren
en bijnieren en het niet of weinig aangetast zijn van de salpinx,
niet te verwerpen. Het van de uterus afvloeiende exsudaat zal
dan de Gartnersche gangen hebben geïnfecteerd. Een infectie
langs de bloedbaan is voor deze zeer atrophische organen ook
moeilijk voor te stellen.

Kleine Mededeelingen uit het Pathologisch Instituut van de Veeartsenijkunde
Facuiteit der Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. SCHORNAGEL.

In verband met de in ons land in de laatste jaren zeer sterk toe-
genomen teelt van pelsdieren, en met de groote waarde die deze
dieren vertegenwoordigen, is het wellicht van belang te wijzen
op een geval van tuberculose bij een zilvervos (B. 5459), dat eenigen
tijd geleden aan het Veterinair Pathologisch Instituut ter onder-
zoek kwam.

Voor zoover bekend is tuberculose in ons land tot nu toe niet
waargenomen bij pelsdieren. In Duitschland zag Muller te Frei-
burg enkele gevallen van ernstige miliairtuberculose bij zilver-
vossen. De ziekte was hier vooral gezeteld in de longen, terwijl
de virulentie van de bacil zeer hoog was.

Voorbericht : Klinisch had het dier verschijnselen vertoond van
de -zijde van het maag-darmkanaal. Het weigerde bijna al het
aangeboden voedsel, terwijl het weinige dat nog werd ingenomen,
bijna terstond weer werd uitgebraakt. Pols en ademhalingsfre-
quentie waren ongeveer normaal, terwijl de lichaamstemperatuur
misschien iets was verlaagd. Het dier was sterk vermagerd, terwijl

Sectie. In bijna alle inwendige organen bleek een tuberculeus
proces aanwezig te zijn.

Longen. Diffuus door alle kwabben verspreid talrijke erwtgroote
haarden, op doorsnee grijswit, spekachtig. Tusschen deze haarden
veel speldeknopgroote haardjes van een meer hyaline voorkomen.

Lever. Iets vergroot en diffuus doorzaaid met speldeknop-groote,
hyaline en meer doffe, vrij scherp omschreven haardjes.

Nieren. In de oppervlakkige schorslaag talrijke iets doffe haard-
jes : hier tusschen juist zichtbare hyaline haardjes met een dof
centrum.

Serosae. Op ribpleura en miltkapsel enkele speldeknopgroote,
melkwitte haardjes.

Microscopisch. De haardjes in alle boven beschreven organen
bleken als volgt te zijn opgebouwd. In het centrum vele groote
cellen, met sterke polymorphie en bleeke, chromatinearme, blaas-
vormige kernen. Om dit centrum van epitheloide cellen een zoom
van ontstekingscellen, lymphocyten en vooral veel polymorph-
kernige leucocyten.

In de longen was in deze haardjes de alveolenteekening nog
vrij goed bewaard gebleven, (pneumonische tuberculose).

Reuzencellen zijn nergens gevonden, terwijl alleen in de nieren
in het centrum een onregelmatige verkazing is opgetreden.

Bovenstaand geval van tuberculose vertoont veel overeen-
komst met de veranderingen die gewoonlijk bij tuberculose van
hond en kat worden waargenomen.

In verband met de sterke localisatie in de mesenteriale lymph-
klieren en het secundair karakter der overige veranderingen
is hier een infectie langs het digestiekanaal voor de hand liggend.
In de voedingsmiddelen ligt trouwens bij deze zeer geïsoleerd
levende dieren al theoretisch vrijwel de eenig mogelijke bron van
besmetting. Bij navraag over dit geval, bleek merkwaardigerwijze
dat wel gelet werd op vleesch en organen, die aan de dieren ver-
strekt werden, een voorzorg die met het oog op de vleeschkeurings-
wet vrijwel overbodig mag heeten, terwijl melk zonder controle
werd gegeven. Het is meer dan waarschijnlijk dat hierin het grootste
besmettingsgevaar is te zoeken.

Met nadruk kan dan ook worden aanbevolen, om aan melk voor
zilvervossen in deze richting afdoende eischen te stellen.

Het meest opvallende omtrent kopziekte is wel dat zij sedert
enkele jaren zoo veelvuldig voorkomt in streken, waar deze aan-
vallen vroeger onbekend waren. Misschien zijn daar ook vroeger
wel nu en dan gevallen geweest, die niet als zoodanig erkend wer-
den, maar zeker veel minder frequent dan in de laatste jaren. Deze
ziekte is een schrik geworden voor veel boeren, vooral op den zand-
grond. Dit behoeft niet te verwonderen ; immers het percentage
dezer patiënten, dat gedurende de aanvallen sterft, was steeds
groot. Zij treedt thans vooral in vele zandstreken op in Friesland,
Groningen, Drente, Overijsel, het Gooi, Gelderland en Noord-
Brabant¹) : komt bovendien in sommige streken met goede klei-
zavelgrond voor o.a. in Friesland, Zuid-Holland, Utrecht²). Het
is nog niet zeker of men overal met dezelfde aandoening te doen
heeft. Uit de mij verstrekte gegevens mag worden afgeleid, dat
vele van de gevallen langs den Ouden Rijn van die in de zand-
streken, althans te oordeelen naar de symptomen, niet verschillen.
In de omgeving van Utrecht en in het Zuid-Westen van de provincie
Utrecht komt evenals langs den Ouden Rijn de ziekte dikwijls
voor op boerderijen, waar geen of weinig kunstmest wordt aange-
wend. De gevoeligheid voor deze ziekte bestaat bij alle drie de
runderrassen van ons land.

Opmerkelijk is nu dat ook in het buitenland deze ziektein delaatste
jaren zoo sterk toeneemt. Gewezen werd reeds op Nieuw-Zeeland.

De symptomen komen daar blijkbaar geheel overeen met wat
wij hier zien. Men zegt in Nieuw-Zeeland dat de ziekte er in een
bepaald seizoen voorkomt en optreedt voor of meestal na den
partus en wel veelal 14 dagen na, soms tot 6 weken na het kalven ;
vandaar dat deze door de boeren als ,,a new mysterious disease"
aangeduide ziekte door den veterinairen schrijver (Dayus) wordt
genoemd : Bovine parturient eclampsia³). Ook in Engeland is deze
ziekte bekend. In hoeverre zij ook daar in de laatste jaren toe-
neemt, weet ik niet. Wij zagen dat er alle reden is te onderzoeken

\') De ziekte wordt in Nieuw Zeeland geacht in verband te staan met het snel
groeien van het gras, in een tijd die met ons voorjaar vergeleken kan worden.

Daar in N.-Z. de dieren veelal ongeveer in dien tijd kalven is aan te nemen dat
het verband met den partus slechts schijnbaar is. Aangezien de dieren er het ge-
heele jaar buiten zijn, kan de stalvoedering geen rol spelen.

welke intensiveeringsfaktor van de veehouderij de hoofdoorzaak
van de kopziekte is en daarbij te denken aan het opdrijven
der melkproductie.

De meeste dierenartsen, die vele gevallente behandelen krijgen, mee-
nen dat vooral de zware bemesting der graslanden gevaar oplevert.

Om uit te maken welke intensiveeringsfaktor hier de hoofd-
schuldige is, zal men bij een groot aantal gevallen moeten nagaan
onder welke omstandigheden, op welk tijdstip, bij welke soort
van koeien de ziekte optreedt.

Ofschoon men in het algemeen geneigd is aan het gras de schuld
te geven moet toch wel bedacht worden dat het\'soms onmiddellijk
nadat de dieren de stal verlaten tot kopziekte-aanvallen komt,
zoodat het bezwaarlijk gaat, dan het gras als oorzaak aan te wijzen.

Men dient verder van meet af aan er rekening mede te houden,
dat een bepaalde wijze van voederen of bemesten de ziekte niet
overal en altijd behoeft te veroorzaken, omdat — dit mag men
tenminste wel aannemen — nu eenmaal niet alle koeien ontvanke-
lijk zijn, althans niet in even groote mate ; bovendien omdat de
aard en toestand van den bodem of van andere faktoren verschil-
lend kunnen zijn.

Wanneer men dus bij een bepaalde bemesting - bijv. extra
zware bemesting met zwav. ammoniak niet altijd de ziekte ziet
optreden, dan is dat nog geen bewijs tegen de gevaarlijkheid eener
zoodanige bemesting. Er is ongetwijfeld reden zich af te vragen of
niet praedisponeerende faktoren of een labiele toestand een rol
spelen; men kan denken aan verzwakking, uitputting, onvoldoende
minerale voorziening ; verder aan gevolgen van overvoeding
(waardoor toxische stoffen in het bloed aanwezig kunnen zijn) ;
terwijl men bovendien — de ervaring dwingt ons daartoe — in-
vloeden kan aannemen, die als \'t ware de laatste stoot tot de plot-
selinge functiestoornissen teweegbrengen : bijv. sterke afkoeling,
tochtigheid, emoties, vermoeienis; m. a. w. ernstige storingen
van het regelingsmechanisme blijven uit zoolang deze omstandig-
heden of een er van zich niet voordoen. Zoo zijn verschillende
dierenartsen overtuigd, dat koude nachten na warme dagen kop-
ziektepatiënten opleveren.¹)

Als een voorbeeld van heftige emotie als oorzaak van kopziekte
werd mij medegedeeld het plotseling rakelings langs koeien vliegen
van een vliegmachine. Wij zullen straks zien, dat uitwendige om-
standigheden den toestand van het maagdarmkanaal kunnen be-

\') Uitwendige omstandigheden zullen somtijds elkander tegenwerken. Koud,
guur weder werkt waarschijnlijk kopziekte rechtstreeks in de hand. maar zal mis-
schien door vertraging van den grasgroei het gevaar verkleinen.

invloeden. Tenslotte zal men individueele verschillen moeten aan-
nemen ; i°. wat betreft de praedispositie ; 2°. omdat bij verschil-
lende dieren in het complex van endocrine organen door een zelfde
intoxicatie niet de zelfde functioneele stoornissen tot stand be-
hoeven te komen; er zal in het algemeen verschil in diathese zijn ;
bij het eene dier zal een bepaalde complex of een bepaald afzonder-
lijk orgaan eerder en aan andere functioneele stoornissen onder-
hevig zijn, dan bij het andere (constitutioneele verschillen). Mis-
schien moeten wij zoo hoofdzakelijk het uiteenloopende der symp-
tomen verklaren.

Hoe dit alles ook zijn moge, voorloopig komen wij niet verder
dan ons voorstellingen omtrent al deze zaken te maken, die nog
slechts het karakter hebben van hypothesen, welke zooveel mo-
gelijk aansluiten bij de denkbeelden, welke wij ons aangaande de
levensverrichtingen van het normale en abnormale organisme
vormden.

Wat wij zeker weten is hetgeen wij waarnemen, de symptomen,
klinische feiten en hetgeen het chemisch onderzoek van bloed en
urine heeft geleerd.

Van belang zou het zijn een middel te bezitten om een zekere
ontvankelijkheid, misschien een labiele toestand of overgevoelig-
heid aan te toonen.

1. Of in het bloed een bijzondere stof voorkomt en wel een stof,
die uit het gras in het bloed is overgegaan ; een stof die met
behulp van parecipitine-reactie is aan te toonen.

2. Of een allergische toestand, dus een overmatige gevoeligheid
voor bepaalde stoffen, ook weer uit gras, bestaat.

3. Of het bloed, ook wanneer de dieren hersteld zijn, een afwijkende
samenstelling bezit, wat zou kunnen wijzen op een labielen
toestand bij deze dieren.

Indien zware bemestingen of sterke voedering de hoofdoorzaak
der ziekte zijn, zal men een intoxicatie van uit het darmkanaal
moeten aannemen.

Wanneer wij in een der omstandigheden, die met intensiveering
van de veehouderij samenhangen, de oorzaak zoeken, dan moeten
wij wel een intoxicatie van uit het darmkanaal als de primaire
oorzaak voor de heftige nerveuze stoornissen aannemen. Immers
zoowel de sterke stalvoedering als het jonge gras — eventueel
etgroen — moeten dan wel de hoofdoorzaak zijn.

Terugkeerend tot het aannemen eener intoxicatie van uit het
darmkanaal, is het voor de hand liggend, aangezien de kopziekte
in ons land verreweg het meest optreedt gedurende de eerste dagen
van den weidegang, in het gras de oorzaak te zoeken. Men heeft

daartoe temeer aanleiding omdat er veelal verband gezocht wordt
tusschen den toestand van het grasland overvloedig jong, geil
gras — en het optreden der ziekte. Wij zullen straks nader zien,
dat zoodanig gras inderdaad een zeer afwijkende samenstelling
heeft en dat in het algemeen jong gras aanleiding kan geven tot
een sterke overvoeding met eiwit (en misschien tevens met eiwit-
achtige stoffen — of peptonachtige stoffen). Gedacht kan natuurlijk
ook worden aan de mogelijkheid dat gras van zwaar bemeste lan-
den onder bepaalde omstandigheden (vooral klimatologisch) met
schimmels bedekt wordt, ofschoon schimmelvegetatie eerder op
afstervend dan op zeer krachtig groeiend gras verwacht zou mogen
worden.

Het feit, dat kopziekte ook op stal nu en\'dan voorkomt, blijk-
baar vooral bij sterke voeding o.a. met veel grondnotenkoeken,
die zeer eiwitrijk zijn, wijst er op dat men niet uitsluitend zijn aan-
dacht moet schenken aan de samenstelling van jong gras.

Het is zeer wel denkbaar, dat te sterke eiwitvoeding zoowel op
de weide als op stal gevaar voor kopziekte oplevert. Dat dus niet
alleen overmaat van graseiwit maar ook van ander eiwit de ziekte
tengevolge kan hebben.

Thans iets naders over het gras als waarschijnlijke bron van
kopziekte-intoxicaties.

Men heeft de samenstelling van het gras dikwijls aangenomen
als gelijk of nagenoeg gelijk aan die van hooi. Dit is onjuist. Voor-
al het gehalte aan eiwit- en eiwitachtige stoffen en zoo ook dat aan
mineralen is belangrijk hooger dan dat van hooi. Dit geldt in het
bijzonder voor jong gras¹). Ook de verteerbaarheid is veel grooter.
Zij doet niet of niet noemenswaard onder voor die van krachtvoe-
dermiddelen als lijnkoek, dit is tenminste af te leiden uit de onder-
zoekingen der laatste jaren o.a. in Engeland verricht.

Wegens het hooge gehalte aan eiwit en eiwitachtige stoffen van
jong gras kan volgens deze onderzoeking de voederverhouding
zeer nauw, ongeveer even nauw als van eiwitrijk krachtvoeder als
lijnkoek (i op 2j a 3) zijn ; m. a. w. de dieren nemen zeer veel
eiwit plus eiwitachtige stoffen in verhouding tot zetmeelachtige
stoffen plus vetten tot zich.

Omstandigheden, die een gedachtig grasgewas tengevolge heb-
ben maken dit nog erger. Er zijn analysen van geil gras bekend,
waaruit blijkt dat het soms bijna tweemaal zooveel eiwit plus
eiwitachtige stoffen bevat als normaal jong gras. Het gedeelte
van het eiwit dat geen werkelijk eiwit is, is daarin ook grooter dan
in gewoon jong gras. Op weiden met geile plekken komt dus gras
voor van bijzondere samenstelling. Wanneer men, zooals dikwijls
werd opgemerkt, juist op geile weiden de ziekte ziet optreden, dan

1 ) Gras bevat naast werkelijk eiwit wat men in de voederleer veelal noemt
amider., die uit eiwitbouwsteenen bestaan.

ontstaat de neiging om verband tusschen deze afwijkende samen-
stelling en kopziekte te leggen. Wanneer normaal jong gras reeds
zeer eiwitrijk is en dit bij geil land nog meer het geval is, dan mag
men het voorloopig als aangewezen beschouwen eiwitarm voedsel,
waardoor de voederverhouding beter wordt en minder eiwit wordt
opgenomen, bij te voederen of wel volumineus voeder (stroo of hooi)
te geven dat een minder groot quantum gras doet consumeeren. In
het bijzonder zoude dit gedurende de eerste weidedagen als middel
tegen de ziekte beproefd kunnen worden. Dit bijvoeder ware smake-
lijk te maken, bijv. door een weinig zout. Het is wel niet onwaar-
schijnlijk dat een bemesting, die de geilheid van het gras bevordert,
gevaar zou kunnen opleveren. Dat de koeien van malsch, jong
gras extra veel gebruiken, is zeker ook allesbehalve onwaarschijn-
lijk, mogelijk is het dat hierdoor het gevaar vergroot wordt.

Het feit dat kopziekte-patiënten somtijds pica vertoonen en
o.a. neiging hebben om grond tot zich te nemen, zou misschien
kunnen wijzen op het ontbreken van een noodzakelijk bestanddeel
in het voeder. Ook het wel opgemerkt feit dat dieren, grazende op
weiden die sterk met stikstof zijn besmet, alle bereikbaar boomge-
was kaal eten, zou erop kunnen wijzen dat er in zoodanig gras iets
ontbreekt.

Er zij ook nog op gewezen dat volgens sommige onderzoekingen
verhooging van minerale stoffen in het gras soms gepaard gaat met
verhooging van het eiwitgehalte. Het zou dus kunnen zijn dat
sterke bemesting vooral met Ca, P en K eiwitrijk gras zal geven.
Of dit in een bepaald geval zoo zal zijn, zal natuurlijk zeer af-
hangen van aard en bemestingstoestand van den bodem. Stik-
stof-bemesting zal dit uit den aard der zaak in den regel in sterker
mate het geval doen zijn.

Wij moeten, daar de minerale stofwisseling bij kopziekte ge-
stoord is en gebrek aan Ca. en Mg. in het bloed bestaat, ons ook de
vraag stellen of de intensiveering van den landbouw, gevaren voor
tekort aan deze stoffen medebrengt. Reeds dadelijk zij opgemerkt
dat verarming van het bloed aan mineralen, niet door het tekort
aan Ca en Mg in het voedsel behoeft te zijn veroorzaakt. De bloed-
samenstelling kan ongetwijfeld door storingen van het regelings-
mechanisme, die geheel onafhankelijk van de voeding tot stand
komt, de genoemde afwijkingen vertoonen. Of men aan de abnor-
male minerale samenstelling van de rantsoenen, welke de dieren
veelal gedurende den winter krijgen, een rol moet toekennen, mag
niet als zeker worden beschouwd.

Deze rantsoenen hebben vooral wanneer weinig hooi, of hooi
van slechte minerale samenstelling wordt gevoederd dikwijls, zooals
ook het vorig jaar door mij werd opgemerkt, een vrij groot gebrek aan
kalk, terwijl zij naar verhouding vrij veel phosphorzuur bevatten.

een faktor van beteekenis of wel de oorzaak zou zijn, mag men wel als
onwaarschijnlijk aannemen . immers reeds kort na het begin van
de weidegang treden de aanvallen op.

Hoogstens zou men nog een oogenblik aan de mogelijkheid kunnen
denken, dat een bijzondere minerale samenstelling van het gras aan
de spijsbrij een minerale samenstelling geeft, die de permeabiliteit
van den darmwand verhoogt, maar waarschijnlijk is dit zeker niet.

Wel kan het zijn dat de samenstelling van bet hooi ongunstig
was en er dus op stal een slechte minerale voorziening bestond,
(hooi heeft in het algemeen een veel ongunstiger minerale samen-
stelling dan jong gras). Wanneer dit het geval is, zouden dus toch
de bodem en de bemesting door beïnvloeding van het gras, resp.
hooisamenstelling, — afgescheiden van hun invloed op den rijkdom
aan eiwit en ei witachtige stoffen —, een rol kunnen spelen.

Wanneer men veronderstelt dat de kopziekte, welke in sommige
streken later, dus in den zomer of herfst (speciaal langs den Ouden
Rijn) voorkomt door dezelfde intoxicatie veroorzaakt wordt als die
van het voorjaar — wat wij nog niet weten — dan kan de hierboven
gevolgde beschouwing ook hiervoor gelden.

Het is bezwaarlijk om de stalvoedering dan aansprakelijk te
stellen. Een andere vraag is of een bijzondere samenstelling van
het gras ook dan de ziekte zou kunnen doen ontstaan. Nu is wel
aan te nemen, dat etgroen een samenstelling kan hebben, welke met
die van jong voorjaarsgras — eventueel geil gras — overeenkomt.
Dit zal te eer het geval zijn wanneer men, zooals in verschillende
streken geschiedt, nog\'eens een flinke bemesting toepast ; vooral
met stikstofrijken mest. Of met recht aan etgroen de nazomer-
kopziekte mag worden toegeschreven, is zonder verder onderzoek
niet te zeggen.

Mocht het blijken dat kopziektegevallen in zomer en herfst voor-
komen wanneer het gras niet in een krachtig groeiend stadium
verkeert, maar zooals bij planten in het algemeen het geval is,
wanneer het door verlies aan levensenergie, door schimmels bedekt
wordt, dan zou men natuurlijk in die gevallen aan de mogelijkheid
eener schimmelintoxicatie kunnen denken.¹)

Een geheel andere afwijking der samenstelling, waaraan men als
oorzaak der kopziekte zou kunnen denken, is die dat het kalium-
gehalte van het gras abnormaal groot kan zijn, zoodat misschien
een ongunstige verhouding der ionen en ook een verlaging van het
bloed-Ca zou kunnen ontstaan. Iets zekers is hieromtrent niet te
zeggen.²)

\') Van belang zou het zijn na te gaan in hoeverre op jongen geil gras onder bepaalde
omstandigheden (dauw) eerder micro-organismen voorkomen dan op gewoon gras.

^a) Men zie Ostertag en Zuntz. Z. f. Infektionskrankheiten der Haustiere. 2,
409 (1907) ; Zuntz Jahrb. d. D. Landw. Ges. 27, 570 (1912). en Richards cs.
Biochemical Journal 18, 651 (1924) en 21, 971 (1927).

Wij moeten nog even terug komen op de ongunstige verhouding
der mineralen — vooral Ca en P in de meeste krachtvoeder-
middelen. Zij bevatten relatief veel phosphorzuur, doch zijn re-
latief en in absoluten zin arm aan kalk. Dit zou een ongunstige
invloed op den stabiliteitstoestand van het organisme kunnen
hebben. Men denke aan de experimenteel veel toegepaste methode
om jonge dieren rachitisch te maken door een rantsoen te geven,
waarin de verhouding van kalk tot phosphorzuur abnormaal is ;
of te ruim öf te nauw. Bij rachitis heeft men te doen met een sto-
ring van het regelingsmechanisme, met een labielen toestand, die
zich natuurlijk op geheel andere wijze uit dan bij kopziekte.¹) Door
een flinke hoeveelheid hooi te geven kan een ongunstige verhouding
worden tegengegaan, indien althans het hooi een goede minerale
samenstelling bezit, wat zeer zeker volstrekt niet altijd het geval is.²)

In verband met de hierboven gemaakte opmerking dat het van
belang zou zijn uit te maken of overgevoeligheid of een labiele
toestand bij voor kopziekte ontvankelijke dieren bestaat, zij thans
het volgende medegedeeld.

Om bij de dieren, die voor kopziekte ontvankelijk zijn te onder-
zoeken of zij een overgevoeligheid voor een of ander bestanddeel
van gras — eventueel van een of meer bepaalde grassoorten — of
zij m. a. w. een zoogenaamde allergische toestand vertoonen,
werd de meest voor de hand liggende methode toegepast nl. het
verrichten der huidreactie, die volgens de onderzoekingen bij den
mensch, een veelal bruikbare reactie op overgevoeligheid is ge-
bleken te zijn.

Vooraf diende uitgemaakt te worden of het rund zich voor deze
huidreactie leent. Dit werd onderzocht door middel van een intra-
cutane injectie van een oplossing van histamine, welke stof bij
den mensch een zoogenaamde niet-specifieke huidreactie geeft ;
m. a. w. deze reactie, treedt bij alle of zeer vele personen op en
toont geen toestand van specifieke overgevoeligheid aan.

Histamine intracutaan op een weinig behaarde plaats (uier)
aangebracht deed inderdaad bij gezonde koeien een karakteris-
tieke verandering van de huid optreden.

Het is dus mogelijk dat men met de huidreactie ook specifieke
overgevoeligheden zal kunnen aantoonen. Het is ons echter niet
mogelijk geweest dit voorjaar door vergelijking het effect van
intracutane injecties van grasextracten bij normale en bij van kop-
ziekte herstelde dieren, op voldoende schaal³) na te gaan of deze

\') Men denke ook aan hetgeen hierboven over de gevoeligheid van rachitische
dieien voor veel phosphorzuur werd medegedeeld

²) Over de beteekenis der minerale zouten voor de veevoeding zie men o.a.
het artikel in het Landb.kundig Tijdschrift Nov 1929.

³) Men dient hierbij de te onderzoeken extracten behalve bij de herstelde
dieren, ook bij een groot aantal dieren in de spuiten bij welke men geen ontvan-
kelijkheid voor deze ziekte aanneemt te bestaan en wel in verschillende hoeveelheden.

laatsten een overgevoeligheid voor de bestanddeelen van extracten
van bepaalde grassen of van het gras van weiden, waarop de kop-
ziekte optrad, bezitten. Wij hopen dit in volgende jaren door
middel van de huidreactie te onderzoeken.

Een vooronderzoek werd dit voorjaar verricht om na te gaan
of het bloed van kopziekte-lijders een stof bevat, die praecipitaties
geeft met tegen deze stof geïmmuniseerd serum van konijnenbloed.

Eenige konijnen zijn daartoe herhaalde malen met grasextracten
intraveneus ingespoten, bij sommige proeven met vrij lange tus-
schenpoozen, bij andere telkens na weinig dagen. Wij hebben
echter nog geen bruikbaar immuun serum kunnen maken. Het
serum gaf geen voldoende praecipitaties met het overeenkomstig
grasextract. Een moeilijkheid is het om de juiste bereidingswijze
der grasextracten te vinden. Wij hopen deze proeven met op andere
wijze bereidde grasextracten te herhalen. De derde methode, die
hierboven werd aangegeven om te onderzoeken of bij voor kop-
ziekte ontvankelijke dieren een gevoelige of labiele toestand be-
staat was deze, dat bloed en urine van herstelde dieren werd onder-
zocht.

De Calciumgehalten der bloedsera lagen binnen de grenzen voor
normale koeien. Dit was ook het geval met de Mg-gehalten.

De gehalten aan anorganisch phosphorzuur daarentegen schom-
melen vrij sterk d. w. z. onder de herstelde dieren zijn er met een ge-
halte dat hooger is dan in den regel bij melkkoeien het geval is en
ook met een lager gehalte ; terwijl het bij sommige andere normaal
was. Wij vonden gehalten van 2,8 tot 7,9, terwijl wij bij normale
melkkoeien tusschen 4 en 6 vinden. Van de 19 monsters hadden 7 een
P-gehalte tusschen 4 en 6 mg % ; 3 een gehalte tusschen 6 en 7
terwijl het bij 2 boven 7 (resp. 7,5 en 7,8) en bij 7 lager dan 4 was.

Het is mogelijk dat door onderzoek van meer monsters ook bij
normale niet gevoelige koeien dezelfde hooge en lage cijfers nu en
dan blijken voor te komen¹).

De urine van de van kopziekte herstelde dieren — er werden 9
monsters, afkomstig van 9 verschillende dieren onderzocht - - had
Ca,P_a0₆ en Mg-gehalten, die schommelden tusschen die van
normale dieren. De eiwitreacties en ook de acetonreactie van Legal
waren steeds negatief. Ten opzichte der urines werd dus niets af-
wijkends gevonden.

\') Bij een vrij oude proefkoe, die jaren achtereen kalfziekteachtige aandoe-
ningen na den partus had en ook in 1929 paretisch werd (en toen genas door mid-
del van parathormon) vonden wij cijfers, die tusschen 3,3 en 7,4 schommelden ;
soms waren zij normaal. Het phosphorzuurgehalte van de urine van deze koe was
veelal hoog (tot 1780 mg. P₂0₅ p. L ), zonder dat acute indigestie aanwezig was.
Bij deze koe bestond zeker een labiele of gevoelige toestand.

Alleen het anorganisch phosphorzuur van het bloedserum geeft
dus aanleiding om een eenigszins afwijkende toestand bij eenige
dezer dieren aan te nemen, echter is de conclusie dat de hooge en
lage cijfers buite de normale vallen niet voldoende zeker. Het is
mogelijk dat het noodig is, herhaaldelijk bloedmonsters te onder-
zoeken om een bijzonderen toestand van herstelde dieren te kunnen
constateeren. Zoowel uit theoretisch oogpunt als met het oog op
het praktisch nut om dieren met neiging tot kopziekte te kunnen
aanwijzen en dan de ziekte door het nemen van bijzondere maatre-
gelen (voeding, enz.) te voorkomen, is het van belang dit onderzoek
voort te zetten. De bovenstaande uitkomsten zijn niet toereikend
om tot een labiel mineraal evenwicht bij voor kopziekte ontvanke-
lijke koeien te besluiten, maar moedigen wel aan, om in deze rich-
ting verder te zoeken.

Vragen wij ons thans af, of van een intoxicatie via het darm-
kanaal verwacht kan worden dat zij tot symptomen kan leiden als
bij kopziekte voorkomen.

Blijven wij voorloopig bij het aannemen eener intoxicatie door
overmatige opname van eiwit of van eiwit plus eiwitachtige stof-
fen (in het gras en andere planten vooral jonge bladen, komen vrij
veel van de laatste voor)¹).

Het is uit verschillende onderzoekingen voldoende zeker gebleken
dat bij overmatige eiwitopname het gevaar ontstaat, dat niet
volledig afgebroken eiwit het darmkanaal passeert. Men zal mogen
aannemen dat dit te eerder geschiedt wanneer door in- of uitwendige
oorzaken een vergrooting van de permeabiliteit - of als men wil een
minder groote activiteit of levensenergie van het darmepithelium
bestaat²). Of ook nog aan door bacteriën gevormde omzettings-
producten gedacht moet worden is niet te zeggen³). Wat betreft
den invloed van uitwendige omstandigheden op de darmpermeabili-
teit zij gewezen op proeven met honden die met vleesch dat enteri-
tidistoxinen bevatten werden gevoerderd. De contróle-dieren, die
in een lokaal van behoorlijke temperatuur werden gehouden,
bleven in leven, echter de proefdieren, die zich in een zeer warm
vertrek bevonden, stierven aan deze intoxicatie⁴).

1 \') Vergiftigingen door solanine, die in het voorjaar vermoedelijk nog al eens voor-
komen, zullen vermoedelijk in den regel andere gevolgen geven en niet door middel
van dezelfde therapie genezen.

2 ) Men mag wel aannemen dat de permeabiliteit van cellen en weefsels in het
algemeen bij verminderde levensenergie zoo verandert, dat de kans op het naar
binnen dringen van vergiften of microörganismen verhoogd wordt. De permeabi-
liteit beschouwe men als het effect van een physiclogische regeling zoodat zij zich
voortdurend zal kunnen wijzigen.

Wij zullen thans wijzen op de experimenten en waarnemingen
die een samenhang tusschen den toestand van het maagdarmkanaal
en het meer of minder goed func.tioneeren der bijschildklieren aan-
toonen.¹)

Daar tetanie — een hoofdsymptoom van kopziekte — met
dysfunctie van de bijschildklieren nauw samenhangt, zal dus het
aantoonen van een samenhang tusschen maagdarm en bijschild-
klieren voor de verklaring der kopziekte-symptomen van belang
zijn.

Tevens is het van belang hier te wijzen op experimenten, waarbij
andere van de bij kopziekte aanwezige symptomen experimenteel
te voorschijn werden geroepen.

Zoo bleek door subcutane of intracardiale injecties van pep-
tonen bij konijnen een verlaging van het C,a- en P-gehalte van het
bloedserum op te treden.²)

Wellicht is ook het omgekeerde aan te nemen nl. dat afwijkingen
van de minerale bloedsamenstelling de gevaren voor peptonin-
toxicatie — nl. door gewijzigde darmwandpermeabiliteit — ver-
hoogt. Wij komen op de desbetreffende proeven terug.

Aangenomen dat overmatige eiwitopname overgang van pep-
tonachtige stoffen in het bloed mogelijk maakt, zou daardoor dus
een verandering van de bloedsamenstelling als bij kopziekte voor-
komt, kunnen ontstaan.

Bij honden met een Ecksche fistel — waardoor het poortaderlijk
bloed in plaats van naar de lever direct naar de vena cava gaat,
zoodat de ontgiftende werking van de lever uitgeschakeld is, — nam
men waar dat door vleeschvoeding of door vleesch plus Liebigs
vleeschextract tetanische krampen, ataxie, anaesthecie, verlies
van gehoor en gezicht optraden, verschijnselen dus als bij kop-
ziekte.²)

Zonder vleeschvoeding bleven deze afwijkingen uit. Men mag
ook hieruit concludeeren, dat intoxicaties kopziektesymptomen
kunnen geven.³)

Door Spadolini⁴) zijn in 1928 onderzoekingen gepubliceerd, vol-
gens welke er een duidelijk verband zou bestaan tusschen hypocal-
caemie en den toestand van de mucosa van het maagdarmkanaal.

1 \') Over onze experimenten, die bij normale runderen door injectie van bloed-
calciumverlagende middelen, kopziekte-symptomen deden optreden, zullen later
in samenhang met pharmacologische proeven bij runderen mededeelingen
worden gedaan.

3 ) Corlette neemt aan (the Veter. Journal Nov. 1928, p. 570) dat bij Ca. ge-
brek de ontgiftende werking van de lever gestoord is en daarbij evenals bij Ecksche
fistel onvoldoende ontgiftigd bloed in de groote circulatie zou komen.

phosphaat, die beide liet calciumgehalte van het bloed doen dalen,
bleken de dieren veel gevoeliger te zijn voor per os gegeven ver-
giften (histamine, guanidine en adrenaline). Doses die bij normale
dieren onschadelijk waren, deden bij de voorbehandelde dieren de
symptomen optreden, welke karakteristiek zijn wanneer deze
stoffen subcutaan of intraveneus worden ingespoten. Hij kon ver-
der constateeren dat wanneer door de bovenbedoelde zoutinjec-
ties het bloedcalciumgehalte tot 4 a 5 was gedaald, er duidelijke
lesies van het darmslijmvlies waren ; vaak volledige destructie van
de villi intestinales door necrose, zooals bij het beginstadium van
parat hyreoid-insufficientie.

Bij honden na volledige of gedeeltelijke wegneming van de para-
thyreoideae vond Spadoj.ini dat inbrengen in de circulatie van bac-
terieele suspensies of van bacterie-filtraten een snelle en lang aan-
houdende daling van het -bloedcakium-gehalte (grooter dan bij
normale honden) tengevolge had. In zooverre is dit met experi-
menten van anderen in overeenstemming te brengen dat zij bij
dieren zonder parathyreoideae, dikwijls een groote gevoeligheid
hebben gevonden voor vleesch en vooral voor bedorven vleesch.
Toxische producten zouden hier de insufficientie dan hebben ver-
ergerd.

Ook het onderzoek van Elkourie en Larson¹) wijst in de rich-
ting van samenhang tusschen tetanie en darmepithelium-afwij-
kingen, nl. zou bij parathyreoprive tetanie het epithelium van
het duodenum en pylorusgedeelte van de maag gedegenereerd
zijn en verder ook congestie van de darmen voorkomen.

Enkele jaren geleden zijn Luckhardt en COMPÈRE op grond
hunner experimenten tot de conclusie gekomen dat bij parathy-
roid-tetanic verhoogde permeabiliteit der darmen aanwezig is,
waardoor opname van toxische stoffen plaats heeft. Ook zou
daarbij verlies aan Ca optreden en toediening van Ca o.a. gunstig
werken door de permeabiliteit te verbeteren.²)

Brougher³) kon na wegneming der parathyreoideae zijn honden
zonder tetanie in het leven houden indien hij levertraan gaf, (ook
calciumacetaat werkte gunstig) echter werd gedurende tochtigheid,
zwangerschap of infectie de toestand slechter, het bloedcalcium
daalde daarbij. Ook de lactatie veroorzaakt een slechteren toestand
o. a. stijfheid van de achterbeenen.

Interessant is m. i. wat Brougher verder vond nl. dat sommige
honden na de operatie, waarbij de bijschildklieren werden wegge-
nomen, aan een ernstige gastro-intestinale stoornis leden. Men zou
geneigd zijn hierin een bevestiging te zien van de meening dat de

1 \') Amer. J. Physiol. 87, 124. Zij vonden daarbij verder spierrillingen, speeksel-
vloed en hyperpnoe, verschijnselen, die vcor kopziekte karakteristiek zijn.

bijschildklieren regelend werken op de permeabiliteit (op den
histologischen of functioneelen toestand) van den darm.

Een andere omstandigheid nl. de temperatuursschommelingen
bleken bij nieuwe onderzoekingen n.1. van Reed c.s.¹) van invloed
op de honden, die van hun schildklieren en bij schildklieren beroofd
waren. (Zij opereerden 35 honden). Opvallend was het verlies van
het temperatuurregelend vermogen (bij erge tetanie soms 44⁰ C.
rectaal). Bij hooge temperatuur der omgeving en vooral bij groote
vochtigheid van de atmospheer waren de aanvallen van tetanie
heftig, ofschoon niet frequenter.

Geringer resistentie tegen infectie werd gevonden. Verscheidene
dieren stierven, zonder dat daarbij tetanie optrad en terwijl toch
het bloed-gehalte aan Ca, P, bezat, die tetanie zouden hebben doen
verwachten.

Van de uitwendige faktoren was ook het irriteeren der dieren
van veel invloed, indien zij in een stadium van naderende tetanie
verkeerden. Soms was het wrijven van de huid dan aanleiding tot
het uitbreken van een aanval.

Reed c. s. wijzen ook op het voorkomen van tetanie-aanvallen
bij Ca-gehalten van het bloed, boven die welke veelal als grens
worden aangenomen. Bij een verhouding Ca : P van circa 1 zou de
toestand labiel zijn (als normaal nemen zij aan een verhouding
i,5 : 2). Wij hebben echter herhaaldelijk bij kalfziekte — en wel
zonder tetanie — verhoudingen gevonden, die in strijd zijn met
deze meening o. a. Ca 4,5 en anorg. P 5, — dus een verhouding
kleiner dan 1. Hier zou dus tetanie hebben moeten optreden, wat
niet het geval was.

Zelfs bij een bloedserum-Ca van 4 bleef bij Reed c.s. soms te-
tanie uit. Dit is dus als bij kalfziekte, waar ook cijfers als 4 en zelfs
lager cijfers zonder tetanie voorkomen. Het P gehalte is bij kalf-
ziekte laag en de verhouding Ca : P. zal dus dan niet zeer nauw
behoeven te zijn. Diarrhee kwam bij de dieren van Reed c.s. nog
al eens voor ; lactose werkte dan gunstig.

Als een voorbeeld van het verband tusschen de functie der
darmen en der bijschildklieren werd in het D.Z.f. Nervenheilkunde
aangehaald dat een man van 60 jaar die 17 jaar geleden strumec-
tomie had ondergaan aan tetanie leed waarbij : „das letzte aus-
lösende Moment war cin gastrointestinale Störung, der die nun
einmal vorhandene Epithelkörperinsuffizienz zu einer lange dau-
ernden Störung gestaltete."

Misschien mag men hier nog de vraag stellen of niet de storing
van het verteringsapparaat een nevensymptoom was en derhalve
niet de oorzaak.

dat wegneming van de parathyreoideae de maagsapsecretie in
de war bracht en dat door toediening van Calcinm Chloride per os
verbetering intrad.

Een samenvatting van hetgeen hier over eenige onderzoekingen
werd medegedeeld leert, dat tusschen insufficientie van de bijschild-
klieren, veranderingen van het darmkanaal — gewijzigde permea-
biliteit —, intoxicatie, veranderingen in de bloedsamenstelling,
tetanie en andere bij kopziekte voorkomende symptomen verband
bestaat ; men mag misschien zeggen dat uit de eene afwijking de
andere ontstaat.

Ook is het wellicht niet te zeer gewaagd aan te nemen dat oor-
zaak en gevolg kunnen omwisselen, m. a. w. dat nu eens de eene
en dan de andere afwijking primair is, bijv. dat zoowel insufficien-
tie van de bij schildklieren tot afwijkingen van het darmslijmvlies kan
leiden als omgekeerd of wel verlaging van het bloedcalcium oorzaak
kan zijn van storingen in het functioneeren van het darmslijmvlies.

Ook zien wij wederom hoezeer uitwendige invloeden o.a. tem-
peratuursschommelingen van invloed zijn¹).

Verder moge nogmaals op de verhoogde gevoeligheid voor ver-
giften en voor infecties gewezen, die met dit complex van afwij-
kingen samenhangen²). Wij hebben bij kopziekte en analoge syn-
dromen te doen met een toestand waarin allerlei functies, die te
zamen de constitutie van het dier bepalen, gestoord zijn ; zoodat
het organisme in allerlei richtingen te kort kan schieten. Ik wijs
hier op bestrijding van infecties, op het instandhouden der even-
wichtstoestanden en de daaruit voortvloeiende gevolgen, op
stoornissen der voedselverwerking (dystrophie) enz.

Zal nu het complex van symptomen - het syndroom — het-
zelfde zijn wanneer oorzaak en gevolg - m. a. w. primaire en se-
cundaire afwijking verschillen ; of mag men verschillen aanne-
men ; zouden de verwante syndromen en misschien ook de door
ons als twijfelgevallen aangegeven aanvallen in etiologischen zin
verschillen ; kunnen wij bij parenterale intoxicaties zooals die,
welke tot analoge symptomen leiden een zelfde gedachtegang
volgen ter verklaring van hun uitwerking op het organisme ?

In verband met de pathogenese van kopziekte moge nog op het
volgende worden gewezen.

De beteekenis der endocrine organen voor de regeling der bloed-
samenstelling is zeker nog zeer onvoldoende bekend. Het is reeds
gebleken dat andere dezer organen van invloed zijn, zoodat de
lage Ca-gehalten die tot nu toe in den regel zijn toegeschreven

\') Het zou interessant zijn na te gaan of snelle wijzigingen van den barometer-
stand invloed hebben. Bij het bestaan van een labielen toestand zou vagotonie
er door verergerd worden.

aan insufficicntie van de bij schildklieren, bij verdere studie zullen
blijken niet zelden met andere endocrine organen in verband te
staan. Nitschke *) maakte uit kalfsthymus een praeparaat dat
bij konijnen advnamie, zware algemeene krampen, zeer sterk
verhoogde electrische prikkelbaarheid en een verlaging van het
bloedserumcalcium tot op ongeveer 7 mg% gaf.

Een ander praeparaat uit kalfsthymus verlaagde het gehalte
aan anorg. phosphorzuur van het bloedserum tot ongeveer de
helft, zonder dat dit klinische symptomen tengevolge had. Hij
meent ook uit enkele andere orgai en (o. a. lymphklieren) een
Ca en P verlagende stof afgescheiden te hebben. Men zou neiging
hebben zich af te vragen of bij den partus zulk een thymuseffect
kan optreden en tot kalfziekte kan leiden.

Ik herinner hier verder aan de proeven van Mirvish en Bosman
en van Reiss en Marx, die het bloedcalcium 30 a 40% zagen
dalen, wanneer ovariaal-extracten werden ingespoten¹). Uit deze
proeven zou men moeten afleiden dat niet alleen de bij schild-
klieren het bloed calciumgehalte beïnvloeden ; wat natuurlijk niets
verandert aan de vele uitkomsten waarbij wegnemen der klier-
tjes, veelal te zamen met die der schildklieren, een duidelijken
invloed op het bloedcalciumgehalte uitoefende.

Het behoeft wel nauwlijks gezegd, dat alles wat over het mecha-
nisme der hier in aanmerking komende evenwichtsstoornissen en
over de samenhang hiervan met de kopziektesymptomen werd ge-
schreven, niets anders dan hypothese kan zijn.

Dit geldt ook voor de aetiologie van kopziekte. Wanneer ten-
slotte door mij voorloopig wordt aangenomen, dat in veel gevallen
intoxicatie van uit het darmkanaal, vermoedelijk door overmatige
eiwitopname, het hoofdmoment is, dan is dit slechts een werk-
hypothese ; zonder zoonadige hypothese kan men bezwaarlijk
verder experimenteeren.

Ik zou ook nog in het midden laten of zoodanige intoxicatie
steeds plaats heeft, nadat een latente toestand met verhoogde ge-
voeligheid en permeabiliteit voor vergiften is ontstaan of dat ook
zonder dat deze laatste toestand aanwezig is, kopziekte door in-
toxicatie kan ontstaan.

Aangezien in het algemeen gebleken is dat de Ca-therapie vooral
aangewezen is bij die functioneele stoornissen, die door spasmo-
philitische symptomen gekarakteriseerd zijn en waarbij de ner-
veuse en musculaire overprikkelbaarheid, die ook bij tetanie een
hoofdverschijnsel zijn, op den voorgrond treden, lag het voor de
hand deze therapie toe te passen.

1 ) Zie mijn artikel in het T. v. Diergeneeskunde 1928 over paresis puerperalis.

Bij de zuivere kopziekte heeft inderdaad een intraveneuse CaCl₂-in-
jectie dit voorjaar in vele gevallen genezing gebracht. Er zijn meer clan
ioo koeien door dit middel hersteld¹). Dikwijls binnen enkele minuten.

Er waren ook gevallen van genezing waarbij wel de tetanie-
aanvallen na de injectie wegbleven, maar waarbij de dieren nog
enkele dagen schrikachtig bleven en weinig aten. Rustig gehouden
(op stal) genazen deze dieren in enkele dagen. Veelal werd gedu-
rende die dagen per os CaCl₂ gegeven. Vermoedelijk is het ge-
wenscht de dieren gedurende die dagen geen gras te geven.

Er zijn een aantal gevallen die niet met CaCl₂ genezen. Dit kan
zijn doordat de aanvallen te heftig zijn²), de behandeling te laat
geschiedt of doordat men niet te doen heeft met werkelijke kop-
ziekte of wel met kopziekte gecombineerd met een andere afwijking.

Het is in vele gevallen gebleken dat bij kopziekte met een klei-
neren dosis CaCl₂ kan worden volstaan dan meestal bij kalfziekte
wordt aangewend. Inplaats van 40 a 50 gr. zijn 20 tot 30 gr. soms
ook 15—18 gram CaCl₂ 6 aq. reeds voldoende.³)

Is juist wat in den laatsten tijd is beweerd⁴) n.1. dat diuretica
(o.a. theocine = dimethylxanthine) tetanie-aanvallen zouden ge-
nezen, tegelijk de electrische prikkelbaarheid verminderend, ter-
wijl zwellinggevende ionen een labiele toestand in acute tetanie
zouden doen overgaan, dan zouden middelen als theocine beproefd
kunnen worden. Wij hebben ons in verband daarmede ook afge-
vraagd of de CaCl₂-injectie haar werking daaraan zou hebben te
danken dat zij een hypertonische oplossing is : zonder bij kopziek -
tepatiënten hypertonische oplossingen van andere zouten te
geven, is dit niet uit te maken⁶).

\') Wellicht moet men bij zeer oude koeien voorzichtig zijn met CaCl₂-injectie.
Er werd mij een geval bekend dat een 18-jarig dier een injectie van 50 gr. CaCl₂in 20% oplossing, 2 dagen na den partus toegepast, niet verdroeg.

Volgens sommige dierenartsen komt bij de zeer heftige en vaak snel doodelijk
verloopende gevallen weinig vermindering der melkgift voor, terwijl bij weinig
heftige aanvallen veelal een plotselinge groote val in de melkgift optreedt. Deze
laatste gevallen zouden dikwijls met Ca zouten per os o.a. lactaat en zonder in-
jectie te genezen zijn.

³) Popescu-Inotesti C. R. Soc. Biol. 93. 752 (1925), zie Lloyd in Brit. Med. J
I, 1928 zeggen dat CaCl., intraveneus geinj op het veget zenuwstelsel van den
mensch werkt en wel symp. excitatie geeft (tachycardie, hypertensie, mydriasis,
hyperglycaemie, soms tachypnoea) bij kleine doses (0,1 — 1 gr. Calcium-chloride),
terwijl bij groote doses (1. 5-4 gr.) excitatie van den parasymp. -met bradycardie,
miosis (vernauwing van de pupil) en bradypnoea zouden doen ontstaan.

Interessant zijn ook de waarnemingen van Lloyd Brit. Med. J. I. 192S. p. 662.
Bij hem zelf werd na inj. (intravenous) van 4 cc. eener 10% CaCl₂ opl. met het
electrocardiogram een sino-auriculair hartblok aangetoond. Na zuurstoftoediening
ging het hart weder kloppen

^s) Ten behoeve der kalf- en kopziekte therapie zijn in 1929 met medewerking
van Dr. van der Kaay een aantal onderzoekingen aan mijn laboratorium ver-
richt over de vagotonische en sympathicotonische werking van eenige geneesmid-
delen bij runderen ; zulks omdat het vegetatief zenuwstelsel bij deze beide syn-
dromen zoo zeer betrokken is.

Dat een hypertonische oplossing van keukenzout, isotonisch met
een oplossing van gekrist. CaCl₂ van 10%, bij een normaal rund
intraveneus ingespoten, een duidelijke werking op hart en adem-
haling heeft, bleek ons duidelijk. Het effect trad echter eerst na
enkele uren op.

De ontdekking, dat bij kopziekte een zeer laag Mg-gehalte van
het bloedserum voorkomt, geeft uit den aard der zaak aanleiding
tot de vraag of dan niet een injectie met een magnesiumzout bij
kopziekte te beproeven ware.¹)

Wij hebben nu in de eerste plaats nagegaan welk effect zoodanige
injectie op andere bloedbestanddeelen heeft en daarbij gevonden
dat 7,7 gr.²) MgSO., 7 aq. opgelost in 220 cc. water intraveneus bij
een oude, niet drachtige melkkoe (gew. 510 K.G.) ingespoten, na
40 min. spierrillingen, hoesten, met stijging der polsfrequentie
(boven 100) veroorzaakt. Na enkele uren was het dier weder nor-
maal. Er was eenige invloed op de CaMg en P-gehalten van het
bloedserum. Het duidelijkst was de daling van het ultra-filtreer-
baar Ca (van 6,9 tot 5,1 en wel 15 min. na den inj.) ; het gehalte
aan Ca-ionen veranderde niet merkbaar. Bij een pink van 258 K.G.
werd 3,9 gr. MgSü₄ 7 aq. in 110 cc. water opgelost. Ook hier werd
de ademhaling (reeds na 10 min.) zeer frequent en trad versnelling
van de pols op (van 72 tot 92). Het bloedonderzoek toonde een
verlaging van het Ca (na 65 min. aan in alle 3 de vormen (totaal,
ultrafiltreerbaar en ionen).

Er zijn enkele malen bij kopziekte Mg-zouten (MgCl₂) en (MgS0₄)
soms tegelijk met CaCl₂ ingespoten. Het is uit den aard der zaak
niet mogelijk op grond van slechts enkele beproevingen, een de-
finitief oordeel uit te spreken ; zeer bemoedigend waren de resul-
taten niet. Maar ook hier bedenke men dat tot de Mg-injectie
eerst werd overgegaan, wanneer andere middelen niet hielpen ;

¹) Het ligt voor de hand dat wij bij de overweging der vraag of injectie van
Mg-zouten zou zijn aan te bevelen, ons op de hoogte stelden van hetgeen over
het antagonisme en synergisme van Mg en Ca bekend is of wel uit de desbetref-
fende onderzoekingen valt af te leiden. Veel onzekers bestaat hier nog. Vrij zeker
schijnt het antagonisme ten opzichte van de werking op het darmkanaal te zijn,
zoomede die op den bloeddruk en ten opzichte van narcotische werkingen Over
de werking op hart en ademhaling is er weinig zeker. In hoeverre voor het rund
hetzelfde geldt als voor mcnsch en hond is ook nog zeer de vraag. Dat Mg ver-
lamming van de motore zenuweindplaten der skeletspieren veroorzaakt, schijnt
wel zeker te zijn.

Dat wij zelf nagingen welke uitwerking een Mg-injectie op het Ca en P van het
bloed heeft, blijkt uit het verder medegedeelde.

Overigens schijnt Magnesium-toediening ook invloed uit te oefenen op de Ca
en Mg-afgifte via de nieren (zie o.a. Amer. J. Physiol. 25, 23 (1909—10). J. Biol.
Chem. 46, 363 (1922). Amer. Rev. Tuberculosis. 11. (1925). Er bestaat hierovergeen
eenstemmigheid zie o.a. j. Exp. Med. 32, 65 (1920).

²) De min. dosis om bij een paard narcose te verwekken is volgens Prof. Ja kou,
1,5 gr. per 100 K.G. lichaamsgewicht ; er werd dus deze dosis ingespoten n.1. 1,5
x 5.10 = 7,65 gr.

De aanwending van parathormon bij kopziekte werd nog niet
beproefd. Het bezwaar is o. a. dat men niet zeker eener zoo snelle
werking is, —gesteld dat het inderdaad een gunstige therapeutische
invloed beeft —, als bij kopziekte dikwijls vereischt wordt. Een geval
van typische kopziekte schijnt onder de patiënten welke dit jaar
met parathormon zijn behandeld niet te zijn voorgekomen. Het
is natuurlijk niet zeker dat het parathormon hier een aangewezen
middel is, omdat niet elke tetanie naar het schijnt met de bijschild-
klierfunctie in nauwen samenhang staat. Het is denkbaar dat para-
thormon de werking van Ca-zouten ondersteunt en recidive voor-
komt. Het optreden van recidive is een bezwaar, vooral omdat
een therapeutische behandeling dan snel moet geschieden. Het is
steeds noodig de eigenaren op het hart te drukken, dat zij de dieren
na de injectie blijven waarnemen en bij verontrustende verschijn-
selen onmiddelijk om veterinaire hulp zenden.

Het ligt voor de hand naar andere calciumzouten te zoeken,
vooral wegens het bezwaar, dat CaCl₂ dat buiten de venen komt,
aanleiding geeft tot necrose¹).

Het meest aangewezen praeparaat schijnt te zijn het calcium-
gluconaat (Kalzium Sandoz) dat zoowel oraal en intraveneus als
intramusculair en subcutaan aangewend zou kunnen worden.

Bij intramusculaire toepassing zou geen ontsteking, pijn of necrose
evenmin thrombose of embolie, ontstaan, slechts zou bij subcutane
aanwending soms eenige verdikking optreden. Het wordt in 10%
oplossing ingespoten. De ampullen welke hiervoor in den handel
worden gebracht, zijn kostbaar. Voor het in oplossing brengen en
houden van dit praeparaat schijnt een bijzondere kunstgreep
noodig te zijn²).

Het verdient m. i. aanbeveling dit praeparaat bij runderen zoo-
wel bij kalfziekte als bij kopziekte te beproeven. Het Ca-gehalte
van dit praeparaat is ongeveer half zoo groot als dat van het Ca
6 aq. Het is nog de vraag of het bij zeer heftige aanvallen, die
een snelle reactie noodig maken, wel vlug genoeg werkt⁸).

Wij hebben het praeparaat in 20 % en xo % enkele malen
subcutaan bij koeien en kalveren en bij konijnen een io%oplossing
ingespoten. Het schijnt inderdaad dat dit preaparaat geen weefsel-
beschadiging van beteekenis veroorzaakt.

De opmerkingen over de therapie beeindigend zij uitdrukkelijk
geconstateerd dat wij niet weten op welke wijze de gunstige wer-

\') Het schijnt dat een CaCl₂ 6 aq. oplossing van 3% buiten de vene geraakt
geen beschadiging van het weefsel veroorzaakt.

^!) Wij zijn er nog niet in geslaagd 10% opl. van dit praeparaat te bereiden
waarvan het zeker is dat zij niet uitkristalliseert.

³) WÜLFING deelt in de D. Med. Woch. van 1928 p. 1884 mede dat bij intra-
musculaire injectie een snelle stijging van het bloed-Ca. bij den mensch plaats
heeft, die in 5 a 6 uur haar maximum heeft bereikt.

king eener Ca-injectie verklaard moet worden hoe het mecha-
nisme dier werking is. Dat het uitsluitend zou zijn een verhooging
van het Ca-gehalte van het bloed wa; raan het effect is toe te
schrijven, is onwaarschijnlijk.

Of er veranderingen in de weefsels door ontstaan, waaraan de
uitwerking te danken is, of de werking in eerste instantie is een
weder normaal maken van de functies van vegetatieve centra en
zenuwen, dat zijn vragen waarop voorloopig geen antwoord ge-
geven kan worden.

Bij de voortzetting der onderzoekingen over kopziekte, zal o.a.
naar den aetiologischen hoofdfactor zijn te zoeken. De zoo duidelijk
gebleken sterke toeneming van kopziekte in streken waarin de
intensiveering van den landbouw krachtig ter hand wordt genomen,
maakt het noodig dat nauwkeurig wordt nagegaan, onder welke
omstandigheden de kopziektegevallen optreden, zooals bemesting en
stalvoedering. Daarbij zal ook onderzoek van het gras noodig zijn ;
zoo mogelijk niet alleen chemisch maar ook op microorganismen.

Ik hoop in het voorjaar 1930 met hulp der dierenartsen en daartoe
in staat gesteld door een reeds toegestaan extra subsidie, het verband
tusschen de verhoogde frequentie der kopziekte en der veranderingen,
welke in de veehouderij zijn aangebracht op het spoor te komen.

Aan het einde van dit artikel breng ik gaarne dank aan de dieren-
artsen, die mij door het nemen van bloed- en urinemonsters, door
de toepassing der CaCl₂ therapie, door mededeelingen aangaande
hun kopziektepatiënten, dit onderzoek mogelijk hebben gemaakt.
Van de velen, die ik daarvoor dank verschuldigd ben, wil ik alleen
Dr. F. C. van der Kaay noemen, die mij behalve op bovenge-
noemde wijzen ook heeft gesteund door zijn bereidwilligheid om
voor de proefkoeien stalling en verzorging te verschaffen in de
onder zijn beheer staande kliniek en eveneens door ons veterinaire
hulp te verleenen bij onze proeven over kopziekte. Voor het uit-
voerige analytische werk, dat verricht moest worden, spreek ik
mijn dank uit aan de heeren A. Emmerik, E. Le Grand en H.
Hooghoudt en verder ook aan Dr. L. Seekles, die behalve door
het verrichten van chemische bepalingen - met name de vast-
stelling van het gehalte aan Ca-ionen in het bloedserum — aan dit
onderzoek medewerkte, doordat ik met hem herhaaldelijk van ge-
dachten wisselde over de met de aetiologie en pathogenese der
voor jaarsweideaan vallen verband houdende vraagstukken.

Mit Kopfkrankheit werden liier angedeutet diejenigen akuten Anfälle, welche
besonders im Frühjahr während der ersten Tagen des Weideganges auftreten
und mit dem Partus in keinem directen Zusammenhang stehen. Von den Symp-
tomen sei nur mitgeteilt, dasz der Anfall gewöhnlich anfängt mit Muskelzuckungen
und Ängstlichkeit Besonders der hintere Teil des Körpers ist ataktisch und die
Tiere gehen mit gespreizten Hinterbeinen. Nachher treten starke Excitation, und
tetanische Krämpfe auf, wobei die Tiere mit den Zähnen knirschen, und mit den
Augen rollen Der Schaum steht den Kühen vor dem Munde. Dann und wann
brüllen sie. Später tritt auch wohl ein komatöser Zustand ein Der Herzschlag
ist oft frequent. Iii den Funktionen der Verdauungstrakt kommen mitunter auch
Störungen vor. Diese Anfälle werden in den letzten Jahren stets frequenter, beson-
ders in den Gegenden, wo die Intensivierung des Viehbetriebes am gröszten ist.
Es liegt nahe die Hauptursache dieser Krankheit mit dieser Intensivierung in
Zusammenhang zu bringen ; also mit schweren Düngungen des Graslandes oder
mit starker Fütterung während des Winters. Weil man annehmen musz dasz
äuszere und andere Umstände (z. B. Kälte) zur Auslösung\'der Anfälle eine Rolle
spielen, darf man sich vorstellen dasz zuerst ein labiler Zustand entsteht, der durch
äuszere Umstände und auch durch physiologische (z. B. Brunst), akut werden.

Die Frage ob die Intensivierungsfaktoren die Ursache von Kopfkrankheit
sind, kann bisjetzt nur in soweit beantwortet werden, dasz Intoxikationen entwe-
der vom Darmkanal ausgehend oder in irgend einer anderen Weise zu Stande ge-
kommen, analoge Symptomen verursachen können und zwar dadurch dasz durch
Schädigung des vegetativen Nervensystems (Ccntra oder Nerven) funktionelle
Störungen auftreten. Änderungen der Permeabilität des Darmkanals werden
dabei wahrscheinlich vorkommen. Die Möglichkeit dasz diese primair sind, d. h.

dasz bei einem schon labilen Zustand durch Insuffizienz der Parathyreoideae
plötzlich durch einen äuszeren Umstand (z.B. starke Abkühlung, Emotionen,
Ermüdung, auch Brunst) die Anfälle auslöst, musz in Betracht gezogen werden
Diese Insuffizienz würde, weil sie die Permeabilität des Darmkanals änderte
und z. B. Graseiweiss und Polypeptede (Peptone) in so groszen Mengen durch
die Wand gehen lassen, dasz die Leber sie nicht vollständig entgiften kann.

Das Blutserum enthielt im Durchschnitt (55 Fälle) 6,65 mg.% Ca, während dieser
Gehalt für gesunde Kühe 9--11 mg.% und bei Gebärparese etwa 4 mg.% be-
trägt. Der Gehalt an Ca-ionen im Blutserum ist für die drei Zustände (Kopf-
krankheit, gesund und Gebärparese) als 3 ; 4 ; 1

Die anorganische Phosphorsäure des Blutserums ist sehr verschieden. Im
Durchschnitt ist der Gehalt wie bei gesunden Tieren, aber oft zu hoch oder zu
niedrig.

Die gröszte Differenz zwischen Blutserum von Kühen mit Kopikrankheit und
normalen, resp. Kühen mit Gebärparese, war die des Mg. Gehaltes.

Er beträgt im Mittel 0,455 mg.% in Kopfkrankheit, 2. 19, in Gebarpärese und
bei gesunden Tieren 1,66 mg.%. Oft was der Gehalt in Kopfkrankheit nur etwa
0,2 mg.%. Der Harn ist in Kopfkrankheit sehr arm an Mg.; in mehreren Fällen
konnte Mg. nicht im Harn nachgewiesen werden. Der Harn zeigt dadurch die
Stoffwechselstörung oft noch deutlicher als das Blutserum.

Wie früher in meinem Laboratorium gefunden wurde ist bei akuter Indigestion
der Phosphorsäuregehalt des Harns der Kühe sehr hoch (z. B. 1600 mg P₂O_s pro
Liter. In einigen Fällen von typischer und von atypischer Kopfkrankheit ent-
hielt der Harn viel Phosphorsäure und zwar zwischen 1 470 und 285 mg. anstatt
etwa 40 mg. P₂0₆ p. Liter. Dies kann so gedeutet werden das-\', auch der Darmkanal
in diesen Fällen in Mitleidenschaft bezogen ist. Auch in Anfällen die nicht als
reine Kopfkrankheit und auch nicht als Gebärparese zu betrachten sind, kommt
dieser hohe Phosphorsäure-gehalt nicht selten im Harn vor.

Meistens enthält der Harn in Kopfkrnnkheit ein wenig Fiweisz (mit Sulfosali-
cylsäure, oder nach Heller nachweisbar, oft aber nicht mit der Kochprobe), in
Gebärparese ist das gewöhnlich nicht der Fall.

Es kommen bei Kühen nicht selten Anfälle vor wobei die Symptome und die
Ulut-und Harnanalyse nicht ganz mit denjenigen der Kopikrankheit übereinstim-
men. Die CaC.l₂ therapie wirkt hier in vielen Fällen nicht, hat wenigstens nicht
den eklatenten Erfolg. Wahrscheinlich ist die Aetiologie hier eine Andere.

Blut von Kühen, die vor mehreren Wochen an Kopfkrankheit gelitten hatten,
zeigten im Blute nur in so weit etwas besonderes, dasz der Phosphorsäurcgehalt
(anorg.) ziemlich stark wechselte ; von einigen Tieren war er hoch, von anderen
niedrig oder normal. Aus diesen Analysen kann bisjetzt nicht geschloszen werden,
dasz diese Tiere Blut von einer abnormalen Zusammensetzung haben.

Ob ein labiler Zustand, bevor die Anfälle auftreten, existiert und ob dann und
veilleicht auch nachher im Blute Stoffe vorkommen, deren Anwesenheit durch
I\'raecipitin Reaktionen nachgewiesen werden kann, kann noch nicht gesagt wer-
den. Ebensowenig ob man liier mit einem allergischen Zustand zu tun-hat.

Es ist nicht unmöglich dasz die Tiere in den ersten Tagen des Weideganges sehr
grosze Mengen Gras aufnehmen und dass besonders da wo das Gras sehr jung
und sehr Stickstoffreich ist, eine Uberernährung mit Eiweisz und mit Nicht-
Eiweisz-Stickstoff stattfindet. Aufnahme im Blute von nicht vollständig hydro-
lysierten Eiweisz, möglicherweise auch bei einem normalen Darmwand, und
unvollständige Entgiftung in der Leber würde dann Intoxikation, z. B. des vege-
tativen Nervensystems zur Folge haben können. Es würde, falls diese Vorstellung
richtig ist, dann Zugabe von eiweiszarmen Futtermitteln während den ersten
Tagen des Weideganges zu empfehlen sein Dasz die mehrmals in mineraler Hin-
sicht sehr ungünstige Ernährung im Winter die Praedisposition für Kopfkrank-
heit erhöht, ist nicht als ausgeschlossen zu betrachten. Man denke Z.B. daran dasz
Rachitis, der auch als ein labiler Zustand zu betrachten ist, durch Rationen mit

ungünstiger mineralen Zusammensetzung bei verschiedenen Tieren und beim
Kinde auftreten kann Dasz Schimmelvegetation auf dem Grase mit Kopfkrank-
heit zu tun hat, scheint nicht wahrscheinlich. Für die im Herbst vorkommenden
Fälle wäre das eher an zu nehmen.

Es sind viele Experimente beschrieben worden, die den Beweis liefern, dasz
Intoxikationen, welche vom Darmkanal ausgehen, die typischen Kopfkrankheit-
symptomen auslösen können. F.s musz ein Zusammenhang zwischen der Aktivität
der Parathyreoideae, den Zustand des Darmepithels. Tetanie und minerale Zu-
sammensetzung des Blutplasmas angenommen werden. Auch andere endocrine
Organe spielen hierbei wahrscheinlich eine Rolle.

Die von mir empfohlene und in mehr als hundert Fällen benutzte Therapie,
d. h. eine intravenöse Injection mit etwa 20c—300 cc.M. einer 10% — Lösung von
CaCl, cryst., war angewiesen, weil CaCl₂ gegen spasmophilitischen Zuständen
wozu Tenanie, nervöse und musculare Überempfindlichkeit gehören, als ein ge-
eignetes Mittel bekannt ist.

In vielen Fällen tritt schon nach einigen Minuten nach der Injection Heilung
ein. Es kommt aber auch vor dasz die Tiere noch 3 oder 4 Tage wenig fressen
und ängstlich sind ; aber keine neue Tetanieanfälle haben.

In einigen Fällen trat, nachdem die Tiere in wenigen Minuten scheinbar wieder
vollkommen normal waren, Recidiv auf. Eine zweite Injection, falls nicht zu
spät gegeben, brachte dann bleibend Heilung. Es ist sehr zu empfehlen die Tiere
ruhig und im Stalle zu halten. Injection mit Magnesiumsalze scheint, nach den
wenigen Versuchen, die bisjetzt gemacht wirden, nicht sehr aussichtsvoll zu sein

Die Wirkung des CaCl₂ kann vieleicht mittelst Parathormon ; besonders zur Ver-
hütung von Recidiv unterstützt werden. Weil CaCl₂ die Necrosegefahr, be-
sonders bei stark erregten Tieren, mit sich bringt, musz untersucht werden ob
glukonsaures Calcium an seiner Stelle verwendet werden kann. Den Mechanismus
der Wirkung des CaCl₂ verstehen wir noch nicht.

Wir hoffen im nächsten Frühjahr ausgedehnte Versuche zur Erforschung des
Intensivierungsfaktors in der Viehaltung, der als die Hauptursache der Kopf-
krankheit zu betrachten ist, anzustellen.

This paper treats only of grass-staggers that occurs in the first days that the
cows are out on grass.

There is no relation between grass-staggers and parturition. Dry cows and
young animals of less than one year old. may suffer from this disease. The most
prominent symptoms are switchings of the muscles, padling with the hind limbs,
a restless and nervous condition, violent tetany, frothing of the mouth, rigid
jaws, rolling of the eyeballs, from side to side. The animal dies in convultion ; some-
times there is coma after the tetany-attacks.

These is a great increase in the number of cases of grass-staggers during the
last years ; especially in those regions where the intensifying of agriculture is of
the greatest importance. It therefore stands to reason, we must believe in a causal
relation between these two and to consider heavy feeding during winter or the
use of large quantities of artificial (and natural) manures as the main-factor in the
etiology of grass-straggers.

As far as we can judge, there is usually some other factor playing a role i. e. a
sharp change of the weather, emotions, fatigue, oestrus etc. It seems very probable
that an unstable equilibrium excists, which becomes acute through one of the
latter conditions. If the prime etiological factor is a result of the intensifying of
agriculture, then it must therefore act by wa) of the intestins, so one of the first
questions is whether intestinal intoxications can produce the symptoms we descri-
bed. From a great many experiments it may be concluded that the condition of
the wall of the intestines, the activity of the parathyreoids, the minerals in the
blood and tetany are narrowly related, and that also other endocrins have some

influence. It may be accepted that such intoxications can cause functional distur-
bances of the nervous system. There may be changes of the permeability of the
wall of the intestines, for instance in relation with deficiency of the parathyreoid-
glands already during the state in which there is an unstable equilibrium.

Increased permeability for proteins or protein derivates may make it impossible
for the liver to prevent dammage of the nerves. If the animals take very large
quantities of the young, protein rich, grass, so that they are overfed, this deficiency
of the liver becomes still more probable perhaps even if there is r.o increased
permeability of the wall of the intestines.

The average (55 cases) content of the calcium in the bloodserum in grass-stag-
gers was 6,65 mg.% (normal is 9—11 mg.%). In milkfever there is about 4 mg.%
The Ca-ions in the bloodserum in these three conditions is as : 3 : 4 : 1.

The inorganic phosphoric acid of the bloodserum varies greatly in grass-staggers :
sometimes it is high, in other cases low or normal ; the average value is about nor-
mal. The most striking difference with the bloodserum of normal cows and with
those suffering from milkfever is the magnesium.

In grass-staggers it is often about 0,2 mg.% ; the average value was 0.455 ^mg-%-
whereas in normal cows it is 1,66 and in milkfever 2,19 mg.%. The urin is also
poor in Mg. ; in several samples of cows suffering from grass-staggers no Mg
could be detected The phosphoric acid in the urin was sometimes high ; instead
of about 40 mg. P₂0₆ p. I.iter, we found in some cases between 1470 and 285 mg.
We formerly found about the same values in acute indigestion. High amounts
were found in some cases of atypical grass-staggers. Problably there are cases of
typical and atypical grass-staggers in which intestinal disturbance plays an im
portant part.

The urin in grass-staggers usually contains traces of protein (usually not in milk-
fever).

In cases of atypical grass-staggers not only the symptoms and composition of
the blood are different but also the result of an intravenous injection of a solution
of CaCl₂, which is less succesfull or whithout any result Probably the etiology is
not the same. We do not yet know whether the blood in the unstable condition du-
ring the disease of after recovery from grass-staggers contains substances (f. j
from grass) which can be detected with praecipitin reactions ; nor do we know
whether these cows are in an allergic condition. Bloodserum of cows that reco-
vered from grass-staggers shows after some weeks normal Ca and Mg. contents ;
the inorganic phosphoricacid was sometimes high, in other cases low or normal.

The low content of minerals in the winterfodder, especially the unfavorable
ratio of Ca to P in the concentrates, may originate a predisposition for distur-
bances of the nervous system ; we memorise of the unsteady state, excisting in
rickets, which can be caused by excess of Ca. or of P. in the ration

That an intoxication by molds as a cause of grass-staggers in spring, seems
improbable less so in autumn. As Ca. has a good therapeutic result in spasmophi-
lytic conditions, in which tetany, nervous and muscular hypersensibility belong
to the regular symptoms, it was a matter of course to try intravenous injections
of this salt. More than 100 cows recovered from these injections (about 200—300
cc. m of a 10% solution of cristallized CaCl₂) ; usually in a few minutes, sometimes
the animal remains ill for about 3 or 4 days (no appetite and nervous), without
further attacks of tetany.

A drawback of the therapy is that in some cases there is a new attack after
about one day notwithstanding the animal being quite well some minutes after
the first injection. It■ is advisable to keep the animal indoors and calm.

A second injection, if applied in due time, brings a definite cure. An injection
of magnesiumsalts was only made in a few cases. It is doubtful whether it will
give good results.

De veepest richtte in onze kolonie een zoo groote schade aan,
dat reeds in 1838 de aandacht van de veeartsen op die ziekte was
gevestigd en strenge maatregelen genomen werden.

De Regeering liet in 1852 en daarna Nederlandsche veeartsen
uitkomen, om speciaal bij de bestrijding der veepest werkzaam
gesteld te worden. Het gevolg is geweest, dat omstreeks i88fi de
ziekte op Java is uitgeroeid. Op Sumatra is zij lang blijven bestaan ;
naar het schijnt dreigt nog gevaar van Atjeh. De laatste groote
sterfte was in de Bataklanden, waar omstreeks 1908—1910 door
krachtig optreden de ziekte den kop is ingedrukt. Wetenschappelijk
onderzoek is betrekkelijk weinig verricht. Wel zijn door D. Dries-
sen e. a. verschillende bijdragen over de runderpest-geographie
en de bestrijding geleverd, doch het aantal onderzoekingen om-
trent het wezen der ziekte is zeer schaarsch.

Penning toonde experimenteel aan, dat het varken voor het
runderpestvirus vatbaar is ; welke experimenten door A. Vrijburg
(Deli) in 1890 en volgende jaren en de Does in 1906 zijn herhaald
(mi waardoor de resultaten van Penning zijn bevestigd.

In i902^vdeelen Rolu en de Does hunne experimenten mede
over immunisatie tegen veepest.

De does, Souns en Vrijburg gaven waardevolle bijdragen
over het verloop der ziekte op Sumatra onder buffels, runderen
en varkens.

Historisch interessant is de strijd over de z.g. oedematische
vorm van runderpest, welke ziekte verward is geworden met de
septicaemia haemorrhagica van den buffel.

Bij den import van vee uit Britsch-Indië wordt steeds rekening
gehouden met de mogelijkheid van invoer van veepest en worden
deze dieren tevoren met immuunserum ingespoten.

Na 1911 wordt in de Indische veeartsenij kundige literatuur
weinig meer over veepest aangetroffen. Sohxs beschreef in 1911
de door hem gevoerde bestrijdings-campagne in de Bataklanden,
welke de ziekte formeel heeft teruggedrongen, doch beval waak-
zaamheid aan, daar in aangrenzende gewesten gevallen van vee-
pest nog voorkwamen.

In 1920 beschreef G. A. van Lier een ziekte in de Karolanden,
die volgens hem veepest of een op veepest gelijkende ziekte zou zijn.

Is de natuurlijke aanleg voor runderpest of typhus bovum contagiosus, enkel
eigen aan de afdeeling ruminatia? C. A. Penning. V. B. v. N.-I. Deel I. pag. 31.

Bijdrage tot de runderpest-geographie. D. Driessen. V. B. v. N.-I. Deel 3,
pag. 35°-

Runderpest in Nederlandsch-Indic. C. A. Penning. V. B. v. N.-I. Deel 6. pag. 19.

Over runderpest-contagium en over immuniseering en beschuttingsenting tegen
runderpest. V. B. v. N.-I. Deel 8, Afl. 1. pag. 96.

Runderpest epizoötiscli heerschende onder varkens. C. A. Penning. V. B. v.
N.-I Deel 8, Afl. 3, pag. 65.

Onderzoekingen over immunisatie tegen veepest. H. F. Roll en J. K. F. de
Does. C. T. v. N.-I. 1902

De varkenspest op Sumatra\'s Oostkust. NV. C. A. Doeve. N.-I. B. v. Dg. en Dt.
Deel 31. pag. 283.

Veepest of een op veepest gelijkende ziekte in de Karolanden. l)r. G. A. van
Lier. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel 32, pag. 438.

Miltvuur was ook reeds vroegtijdig in Indië onderkend. Natuur-
lijk zijn vóór den bacteriologischen tijd ziekten als veepest, sep-
ticaemia e. a. daarmede verward, en te meer daar het miltvuur
in sommige streken van Indië een zeer ernstig epizoötisch karakter
kan aannemen.

In 1909 nam ik een zeer ernstige miltvuur-epizoötie waar in
Djambi en Palembang ; de zeer moerassige toestand van den
bodem en het in hall wilden staat leven van de buffels in die
streken, maken een bestrijding vrijwel onmogelijk. Met meer
succes kon worden opgetreden in Benkoelen en overige gedeelte
van Sumatra\'s Westkust ; zoo ook op Java en kleine Soenda-
eilanden, waar door toepassing der moderne immunisatie-methoden
(serum- en vaccin-inspuitingen volgens Sobkrnheim) de ziekte
wordt bestreden. Sedert 1909 bereidt het Veeartsenijkundig In-
stituut te Buitenzorg deze entstoffen.

In 1926 werden 270 Liter miltvuurserum en 5.! Liter miltvuur-
vaccin afgeleverd.

Bubberman deelt in het verslag van het Veeartsenijkundig
Instituut mede, (deze verslagen zijn van 1908 tot hedtn te vinden
in de Jaarboeken van het Departement van Landbouw, Nijver-
heid en Handel) dat op het eiland Roti, een echt miltvuureiland,
door de geregelde immunisatie van den paardenstapel het milt-
vuur in bedwang wordt gehouden.

Experimenten in zake Cuti-vaccinatie tegen miltvuur zijn in
1927 begonnen en worden voortgezet.

Miltvuur in Mokko-Mokko en Painan.. Dr C. Kunst en Tarip. V. B. v. N.-I.
l)eel 28, pag. 6.

Over een miltvuuruitbraak bij menscli (?) en dier. M. Soeparwi. N.-I. B. v. DG.
en Dt. Deel 33, pag. 163.

Bijdrage tot de kennis der epidemiologie van het miltvuur l>r. g. j. Poppe.
N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel 36, pag. 162.

Een en ander over de geschiedenis van en den strijd tegen miltvuur op het eiland
Roti. M. Soeparwi. N.-I. B. v. Dg. en Dr Deel 36, pag. 166.

Peracuut miltvuur bij karbouwen. K. H. Eykman. N.-i. B v. DG. en Dt. Deel
37, pag. 483.

Deze ziekte is het eerst beschreven en aetiologisch opgehelderd
door van Eecke in 1890, in West Java, dit betrof de z.g. exanthe-
ïnatische vorm, terwijl in 1894 door hem de pectorale vorm werd
waargenomen.

Ook Grijns geeft in 1900 een mededeeling over deze ziekte in
Tjibaroesa. Epizoötiologische waarnemingen en beschrijvingen
verschenen van Fischer, Hubenet en B. Vrijburg, Penning en
Sohns schrijven over de verschillende vormen van dit lijden.
Ook bij runderen werd de ziekte geconstateerd.

De bestrijding der ziekte bestond tot omstreeks 191 r uitsluitend
in opkralen der besmette koppels, hygiënische maatregelen be-
treffende vernietiging der cadavers, vroegtijdig slachten der zieke
dieren.

Door de Blieck is in 1909 begonnen met de bereiding van serum
tegen den Bacillus bubalisepticus en zijn uitgebreide proeven ge-
nomen om door simultaan-enting (serum en levende of verzwakte
culturen, later gedoode culturen) een actieve immunisatie te ver-
krijgen.

In 1914 regelt een circulaire van den Directeur van Landbouw
de toepassing van serum en vaccin bij septicaemie in de practijk
volgens aanwijzingen door de Blieck gegeven. Echter heeft zich
de bestrijding hoofdzakelijk bepaald tot serum-inspuitingen.

Huber geeft in 1923 een uitgebreid literatuur-overzicht van het-
geen in de verschillende landen en in het bijzonder in Indië gedaan
is met betrekking tot de immunisatie tegen septicaemia haemorr-
hagica, in het bijzonder bij den buffel. In 1926 publiceerde deze
dierenarts het resultaat zijner onderzoekingen in laboratorium
en practijk, over actieve immunisatie met gedoode vaccins en
aggressinen bij konijnen en buffels en komt tot dezelfde betrek-
kelijk gunstige resultaten als in 1912 door de Bi.ieck, Smit, Bub-
berman en Vermeer bereikt waren.

Wat de positieve immunisatie betreft is ook door Huber de
prophylactische en curatieve waarde van immuunserum en ed
beteekenis hiervan bij de bestrijding der ziekte vastgesteld.

Buffels en paarden geven krachtiger sera dan het rund.
Normaalserum van Soembawa-buffels bleek even sterk als
immuun-serum, Wat hiervan de oorzaak is, zal nader onderzocht
worden.

Bubberman deelt mede, dat in 1926 in Indië 667 Liter serum
en 50 Liter vaccin zijn afgeleverd. Een groote proef in Bantam
werd wederom opgezet met 48 uren oude bouillonculturen, gedood
door formaline en 48 uren geschud, teneinde het vaccin rijk aan
endotoxinen te maken.

Het blijkt wel, dat de actieve immunisatie practisch nog niet
in alle opzichten voldoet, alhoewel bij experimenteel onderzoek
een voldoende actieve immuniteit is te verkrijgen.

Het Veeartsenij kundig Instituut blijft echter in dezen steeds
actief en paraat.

Het is de bedoeling van Bubberman, de buffels in de droge
moesson, als de ziekte niet of weinig voorkomt, actief te immu-
niseeren voor het komende natte jaargetijde. Hoogstwaarschijnlijk
zal men tot herhaalde vaccin-inspuitingen moeten komen, evenals
bij vogelcholera, waar ook door éénmalige vaccinatie geen vol-
doendeimmuniteit is op te wekken, daarentegen door 2 of 3 maal
vaccineeren met veel endotoxinen-bevattende entstof, een tegen
de spontane infectie over het algemeen voldoende onvatbaarheid
is te verkrijgen.

Pectorale vorm van Septicaemia Haemorrhagica. van Eecke. V. B. v. N.-I.
Deel 9. pag. 300.

Exantliematische vorm van septicaemia-hacmorrhagica (sakitngorok) Fischer.
V. B. v. N.-I Deel 10, pag. 192.

Septicaemia haemorrhagica in Tjibaroesa. Dr. Grijns. V. B. v. N.-I. Deel 14,
pag. 46.

Barbone (Septicaemia cpizoötica). B. Vrijburg. V. B. v. N.-I. Deel 17, pag. 66.

Het een en ander omtrent verschillende vormen van Septicaemie bij een buffel
in Ned.-Indië. Penning. V. B. v. N.-I. Deel 18, pag. 288.

Nog iets over verschillende vormen van Septicaemie bij buffels. Sohns. V. B.
v. N.-I. Deel 20, pag. 129.

Over immunisatie tegen septicaemia haemorrhagica in het bijzonder bij Indische
buffels. Dr. F. L. .Huber. N. -I. B. v. Dg. en Dt. Deel 34, pag. 402.

Over de immunisatie tegen septicaemia hacmorrhagica in het bijzonder bij In-
dische buffels. Dr. L. F. Huber. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel 36, pag. 256.

Mededeelingen omtrent septicacmia-epizoötica bij buffels op het eiland Soem-
bawa, speciaal in het ressort Raba. A. P. le Coultre. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel
37, pag. 96.

Septicaemia haemorrhagica onder den veestapel van Ned.-Indië. j W. F. j.
van Eecke. 1890. G. T. v. N.-I.

Pectorale vorm van septichaemia haemorrhagica. J. W. F. j. van Eecke. G.
T. v. N.-I. 1894.

Septichaemia haemorrhagica in Tjibaroessa. Dr. G. Grijns. G. T. v. N.-I 1900
Jaarboeken Dep. van Landbouw 1908 1927.

Malleüs behoort ook tot die ziekten, welke reeds in de eerste
jaren dat veeartsen in Indië waren, werden onderkend.

Bosma schrijft het eerst over het voorkomen van malleüs in
Ned.-Indië in 1889.

In 1893 deed Penning therapeutische proeven met Jodium-
injecties, terwijl van Velzen de malleïne voor het eerst gebruikte.
De onderzoekingen daarna hebben hoofdzakelijk betrekking op
diagnostiek van occulte malleüs. door middel van subcutane mal-
leïnaties. Hoogkamer, v. d. Poel, Penning, v. d. Burg.

In 1906 verbeterden de Haan en Hoogkamer deze diagnosti-
sche methode door aan de temperatuursverhooging op den tweeden
dag na de malleïne-inspuiting een belangrijke beteekenis voor de
beoordeeling toe te kennen. Toch was de subcutane malleïnatie
voor toepassing door den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst
ongeschikt.

In 1907 en 1908 publiceerde de Haan zijn onderzoekingen om-
trent de complementbindingsmethode ter onderkenning van
malleüs.

In 1909 verscheen als No. 1« der Veeartsenijkundige Mededee-
lingen uit het Veeartsenij kundig Laboratorium te Buitenzorg een
vergelijkend onderzoek naar de onderkenningsmiddelen van
malleüs door de Blieck, die de conjunctivale malleïnatie invoerde,
welke naast serologisch onderzoek (complementbinding) sedert
dien de gebruikelijke methode bij de malleüsbestrijding is ge-
worden .

De Blieck en Bubberman hebben uitgebreide experimenten
gedaan inzake immunisatie tegen malleus door middel van ge-
doode culturen en het vaccin „farase". Zij kwamen tot de conclusie,
dat het, in het bijzonder met „farase", mogelijk is een gedeeltelijke
immuniteit op te wekken.

In de practijk zijn nog weinig proeven in deze richting genomen ;
toch zou dit voor Indië aanbeveling verdienen ten einde de be-
strijdingsmaatregelen te ondersteunen.

De bestrijding der malleüs behoort tot de voornaamste werk-
zaamheden der dierenartsen in Indië.

Intertracheale injecties van Jood-Joodkaliuni-Solutie tegen Kwadendroes. C.
A. Penning. V. B. v. N.-I. Deel 7, pag. 27.

Proeven met Malleïne als diagnostikum bij occulten kwaden droes. P. A. van
Velzen. V. B. v. N.-I. Deel 7, pag. 50.

Eenige proeven genomen in het bacteriologisch Lab. te Utrecht om de tenaci-
teit van den kwadendroesbacil te bepalen. R. A. Plemper van Balen. V. B. v.
N.-I. Deel 10, pag. 276.

Rapport betreffende de malleïnatie der paarden van de Solosche Tramweg Mij.
van der Poel en Penning. V. B. v. N.-i. Deel 15, pag. 238.

Bijdrage tot de kennis van malleïne als diagnosticnm voor kwaden droes. 1.. J.
Hoogkamer. G. T. v. N.-I. 1904.

Bijdrage tot de kennis van malleïne als diagnosticum bij kwaden droes. J de
Haan en L. J. Hoogkamer. G. T. v. N.-I. 1906.

De methode der complementbinding ter herkenning van kwade droes. J. de
Haan. G. T. v. N.-I. 1907 en 1908.

Welke waarde moet gehecht worden aan liet gebruik van Malleïne voor de be-
strijding van Malleüs in Ned.-Indië. W. van der burg. V. B. v. N.-I. Deel 20,
P^ag- 44

Vergelijkende onderzoekingen naar de onderkenningsmiddelen van Kwaden-
droes. Dr. L. de Blieck. Veeartsenijk. Mededeel. Dep. van Landbouw, 1909.

De praecipitine-reactie bij Kwadc-droes. Dr. J. de Haan en W. van der Burg
G. T. v. N.-i. 1910

Kwadedroes infectie in verband met de conjunctivale malleïnatie en aggluti-
natie. Dr. L. de Blieck. Veeartsenijk. Mededeel. Dep. van Landbouw 1911.

Immunisatie tegen Malleüs. L. de Bi.ieck en C. Bubberman. Veeartsenijk.
Mededeel. Dep. v. Landbouw. 1912.

Het diagnotisch malleüs-onderzoek in Ned.-Indië. in het bijzonder met betrek-
king tot de jaren 1910 en 1911. Dr. L de Blieck. Veeartsenijk. Mededeel. Dep.
v. Landbouw. 1913.

De waarde van het opnemen der lichaamstemperatuur tijdens de ophthalmo-
malleïnatie. C. Bubberman. Veeartsenijk. Mededeel. Dep. v. Landbouw. 1915.

Kan clinische malleüs genezen\' \\V. v. d. Burg. V. B. v. N.-I. Deel 24, pag. 274.

In 1900 is deze ziekte het eerst in Indië vastgesteld door de
Does en de Haan zij leveren daardoor een belangrijke bijdrage
tot de kennis der differentieel-diagnose van malleüs in Indië.

Het gelukte hun, de saccharomyces in de etter aan te toonen
en op voedingsbodem te kweeken. Ook de therapie gaven zij reeds
aan, bestaande voornamelijk in een chirurgische behandeling,
ondersteund door caustische middelen, welke een verhoogde se-
cretie der wonden veroorzaakten.

Roll en de Does beschreven deze ziekte als aandoening van
de testikels ; de Does vond ook saccharomycosis van de longen.

De aandacht van de dierenartsen was vooral gevestigd op ver-
betering van de geneesmethoden.

J. H. Zijp verkreeg gunstige resultaten door inspuitingen van
jodipine in de omgeving der aangetaste huidplaatsen, gepaard
met inwendige en uitwendige jodiumtherapie.

Witkamp wees op de goede werking van intraveneuze inspui-
tingen van novarsenobenzol; hij wenschte echter de chirurgische
behandeling niet na te laten.

Bubberman bracht in 1922 de immunotherapie naar voren
en deed met Huber een reeks experimenten inzake deze behan-
delingsmethode. Zij verkregen succes door meermalige inspui-
tingen van cryptococcen-vaccins en konden zonder andere behan-
deling genezing verkregen. Het resultaat is zeer\'afhankelijk van

het stadium dei" ziekte en algemeene toestand van den patiënt
Levend vaccin werkte beter dan dood vaccin ; beide vaccins doen
de abcessen sneller openbreken. Toch biedt deze methode geen
practische voordeelen boven de chirurgische gecombineerd met
chemotherapie.

Pseudomalleüs van de testikels. H. F. Koi.l en | K. F. de 1)oes. (1. T. v. N.-I.
1902.

Pseudo-malleiis of goedaardige huidworm. de Does en de Haan. V. b. v. N.-l.
Deel 13, pag. 375.

Saccharomyces-cellen in de long van een paard. J. K. F. df. Does. G. T. v. N.-I.
1005.

Jodipine bij farcinosis saccharomycotica. J. H. Zifp, V. B. v. N.-I. Deel 23,
pag. 286.

Over den immunotherapie by saccharonn ces farciminosis. C. Bubberman.
N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel 33, pag. 85.

De behandeling van saccharomycosis bij het paard met Novarsenobenzol. J.
Witkamp. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Afl. 1, Deel 37, pag. 65.

Over de immunotherapie bij lymphangitis epizoötica van het paard. C. Bub-
berman en F. L. Huber. Deel 37, pag. 369, 437 en pag. 516.

Het aantal onderzoekingen hieromtrent is gering in verband
met het minder voorkomen dezer ziekte in onze kolonie.

Bij den inlandschen veestapel komt tuberculose vrijwel niet voor;
de ziekte is ingevoerd met Europeesch en Australisch rundvee
en blijft beperkt tot de stallen, waar deze runderen en kruisings-
producten ervan zijn ; nl. de melkveestallen.

Een enquête, ingesteld in 1902 bracht geen enkel positief ant-
woord omtrent het voorkomen van tuberculose bij inlandsche run-
deren, slechts i geval was waargenomen bij een Hollandsch rund.

\'t Hoen deed het eerste onderzoek met tuberculine van een
veestapel te Pajakoemboch ; hij vond geen enkele positieve reactie.

de Haan toonde in 1904 aan, dat het inlandsche rund vatbaar
is voor tuberculose ; ook infecteerde hij met positief gevolg de
Javaansche geit, het rund, en het paard met menschen-tubercel-
bacillen. Deze onderzoekingen waren het gevolg van de mede-
deelingen van Koch op het Congres te Londen, betreffende de
verschillen tusschen humane- en bovine tuberculose.

Aan het Geneeskundig Laboratorium werd reeds tuberculine
bereid, doch weinig toepassing vond dit diagnosticum in de dier-
geneeskunde in Indië. In 1908 werd door het Veeartsenijkundig
Laboratorium tuberculine bereid, waarmede door de Blieck en
van Velzen de conjunctivale tuberculinatie werd verricht. De
resultaten waren gunstig en daar de subcutane tuberculinatie
wegens de inconstante lichaamstemperatuur van geïmporteerde
runderen moeilijk te beoordeelen is, is vanaf 1908 in Indië steeds
de conjunctivale methode (met sensibilisatie), gebruikt.

In 1911 werd door de Blieck en Smit tuberculose bij karbouwen
gevonden, die met tuberculooze runderen hadden samengeweid :
opmerkelijk was de geringe uitbreiding der processen bij deze
dieren, terwijl de cultuur zeer weinig virulent voor runderkalveren
bleek te zijn.

Van Lier schreef over de tuberculose en bestrijding ervan in
Soerabaja en omgeving, Doeve en Mohedk over het zelfde onder-
werp in het ressort Malang.

Kok en Roesli namen eigenaardige multipele huidtumoren
bij buffels waar, waarin zuurvaste staafjes werden gevonden, die
op tubercelbacillen geleken ; dierentingen bevestigden echter niet
de diagnose tuberculose.

Door de veeartsenijkundige diensten in de grootere plaatsen
wordt de tuberculosebestrijding krachtig ter hand genomen.

Experimentcele Tuberculose en rasummuniteit. j. de Haan. V. B. v. N.-I.
Deel 16, pag. 364

Experimentcele contrôle van de aan het Geneeskundig Lab. bereide tuberculine.
J de Haan. G. T. v. N.-I. 1906.

Besmetting van een zoogdier met vogeltuberculose. J. de Haan. G. T. v. N.-I.
1906.

Verdere onderzoekingen omtrent tuberculose en tuberculinatie in Ned.-Indië.
L de Blieck en H J. Smit. V. B. v. N.-I. Deel 23. pag 17

Beschrijving van tuberculose onder het vee in het ressort Soerabaja van Lier.
N.-I. B. v. Dg. en D:. Deel 33, pag. 23

Bestrijding van tuberculose in het ressort Soerabaja. H. van Lier, N.-l. B. v.
Dg. en Dt. Deel 34, pag. 82.

Tuberculose-onderzoek en -bestrijding in den ambtskring Malang, van October
1923 tot en met Juli 1925. C. W. A Doeve en J. F. Mohede. N.-I. B. v. Dg- en
Dt. Deel 38, pag. 1 15 en pag. 228.

Huid-tuberculose (?) bij buffels, j Kok en M. Koesli. N.-I. B. v. Dg. en Dt.
Deel 38, pag 465.

Van de bacterieele infectie-ziekten zijn nog enkele te noemen,
ni. Boutvuur, Farcin du Boeuf en bacillaire Ostcomyelitis.

In 1905 constateerde A. de Vletter voor het eerst deze ziekte
en wel langs de noordkust van Rembang. Ook in Modjokerto werden
gevallen waargenomen. Geruimen tijd werd van de ziekte geen
melding gemaakt, men had te weinig aandacht aan de mede-
deeling van de Vletter geschonken.

In 1914 kwam Vermast de ziekte weer tegen in de residentie
Djocjacarta en werd aan het Veeartsenij kundig Laboratorium de
diagnose bacteriologisch vastgesteld. Vanaf dien tijd is Boutvuur
geregeld gediagnoticeerd in de residenties Soerakarta, Madioen,
Soerabaja, Madoera, Rembang. De sterfte is zeer belangrijk en
het zijn niet alleen jonge maar ook oudere dieren die aangetast
worden, zoowel runderen als buffels. Het oeconomisch belang
dezer ziekte is zeer groot ; de schade wordt door Luitjf.ns op

ƒ 4⁰-⁰⁰⁰-— P^er j^aar geschat. Dergelijke cijfers zijn echter zeer
benaderend, daar niet alle gevallen bekend worden.

Door de Blieck is in 1914 aan het Veeartsenij kundig Labora-
torium het vaccin van Arloing, Cornevin en Thomas bereid ;
dit is met succes door den Veeartsenijkundigen dienst toegepast.

Door Sohns zijn proeven genomen met de enting volgens Le-
clainche en Vallée, doch deze voldeed niet voor Indië.

Vanaf 1918 zijn met het filtraat-vaccin volgens Naoshi Nitta
proeven genomen en dit is vanaf dien tijd geregeld toegepast.

Luijtjens gaf in 1922 een goed overzicht van de vergelijkende
proeven in zake deze immunisatie genomen en in het bijzonder
zijn vergeleken de methode Leclainche met die door middel van
filtraten van leverbouillonculturen, welke geheel ten gunste dei-
laatste uitvielen.

In 1926 werden 625 Liter van dit filtraat (voor 62,000 dieren)
afgeleverd, bovendien werd 150 Liter boutvuurserum toegepast,
in reeds aangetaste koppels vee.

Boutvuur in Ned.-Indiö. J. Cu. F. Sohns. Veeartsenijk. Mededeel, v. li. Dep.
van Landbouw. 1914.

Boutvuur en Boutvuur-diagnostiek. j. Ch. F. Sohns. Veeartsenijk. Mededeel,
v. h. Dep. van Landbouw. 1915.

Boutvuur-enting in het bijzonder voor Ned.-Indië j. C. F. Sohns. Veeartsenijk.
Mededeel, v. h. Dep. van Landbouw. 1915.

Iets over het voorkomen van boutvuur in Indië. B. Vrijburg. V. B. v. N.-I
Deel 27. pag. 136.

Boutvuur en boutvuur-enting. J. Luitjens. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel 33,
pag. 107.

Deze ziekte is het eerst door A. Vrijburg in Deli waargenomen
en beschreven in het Recueil de médicine vétérinaire 1907 pag. 241.
Ook in Britsch-Indië is de ziekte bekend. Het is een zeer chronisch
lijden van de oppervlakkige lymphklieren, ook in de huid en sub-
cutis ontstaan abcessen. Een enkele maal ontstaat metastase in
de longen en de oogen. Ook een aandoening van de klauwen komt
er bij voor. In Deli en andere streken van Sumatra, in het bijzonder
bij Britsch-Indische runderen komt de ziekte enzoötisch voor.
De groote verdienste van Vryburg is, dat hij dit lijden zeer nauw-
keurig heeft beschreven en aetiologisch heeft opgehelderd ; een
specifieke bacil werd door hem gecultiveerd waarmede infectie-
proeven en immunisatie-experimenten zijn verricht. Van der
Laan (N.-I. B. v. Dg. en Dt., deel 32) maakt melding van het the-
rapeutische effect van het „ferrum candens" bij deze ziekte.

Deze auteur geeft tevens een goed overzicht van de meest voor-
komende ziekten in Deli ; daarbij in het bijzonder wijzende op de
veelvuldig voorkomende kreupelheid bij runderen, welke hij voor
"osteomalacie" houdt.

In 1927 is dit gewrichtslijden, dat zeer verspreid op de Oostkust
van Sumatra voorkomt, door Kraneveld nader bestudeerd ;
(V. M. No. 59), hij toonde oorzakelijk verband aan met den Bang-
schen abortus-bacil ; gebrek aan kalk of phosphor zou praedis-
poneerend werken. Maatregelen als tegen infectieuze abortus
hebben ook hierbij succes. Abortus infectiosa komt ook in andere
deelen van den Archipel voor. Aan het Veeartsenijkundig instituut
wordt ook een serum en vaccin ter bestrijding dezer ziekte bereid.

Deze zeer merkwaardige ziekte is voor zoover bekend, uitslui-
tend in Ned. O.-Indië waargenomen en werd in 1903 door de Does
beschreven (G. T. v. N.-I. 1903).

In 1893 nam de Does ze reeds waar in Cheribon en op de Noord-
kust van Java ; in 1867 zou ze reeds gezien zijn. Later constateerde
men de ziekte op Sumatra, terwijl ze nu nog hoofdzakelijk zetelt
in Tapanoeli, vooral onder halfwilde karbouwen ; verder in Medan,
Atjeh en de Westkust van Sumatra.

De Does heeft deze ziekte clinisch en pathologisch-anatomisch
volledig opgehelderd; wat betreft de pathogenese, infectie, aetio-
logie zijn nog vele duistere punten. Wel heeft de Does een groote
sporen vormende, dradenvormende bacil gevonden, die volgens
hem overeenkomst vertoont met den boutvuurbacil; culturen zijn
niet gelukt.

Op heden worden aan het instituut te Buitenzorg wederom uit-
gebreide experimenten genomen en schijnt men de oorzaak ge-
vonden te hebben.

Een ziekte, die weinig in Indië is voorgekomen, doch waarmede
de veestapel bedreigd werd, is de longziekte van het rund. (Pleu-
ropneumonia Contagiosa Bovum).

Deze ziekte komt in Australië verspreid voor en door den nood-
zakelijken import van melkvee uit Australië is zij in onze kolonie
ingevoerd.

De ziekte werd door de Blieck in 1911 onderkend bij een vee-
stapel in het gebergte in Lawang, waar zij reeds eenige uitbreiding
ook bij inheemsche runderen had verkregen. Door snelle afmaking
der zieke en van besmetting verdachte dieren is de longziekte
uitgeroeid. De veeartsenij kundige dienst heeft hierbij een groot
succes te boeken.

Later is nog een uitbraak in Soerabaja geweest, die eveneens
door afdoende maatregelen is onderdrukt.

Naar aanleiding van genoemde gevallen is door de Blieck een
reis naar Australië gemaakt ter bestudeering der veeartsenij kundige
toestanden aldaar, waarover een rapport is verschenen in 1913.

Behalve enkele gevallen, geconstateerd bij slachtvee uit Austra-
lië, wordt van de ziekte geen melding meer in Indië gemaakt.

Longziekte (Pleuropneumonia Contagiosa Bovum) op Java. L. de Blieck
Veeartsenijk. Mededeel. Dep. v. Landbouw, 1911. (Wordt vervolgd)

Het Koel- en Vriesbedrijf door Nanno A. Imelman, Polytechnische Bibliotheek
No. 74. Naaml. Venn. Uitgevers Maatschappij van Mantgem en de Does Am-
sterdam. Prijs / 3.90.

In dit boekje worden, gelijk de schrijver in de inleiding opmerkt „het bedrijf
van de Koelinstallaties in \'t algemeen en van den compressor meer in het bijzon-
der" behandeld. In een volgend zouden dan „speciaal de toestellen en de instal-
laties volledig aan de hand van uitvoeringen en onderzoekingen" behandeld
worden.

Een en ander is omvangrijk genoeg opgezet en toch bevredigt de lezing niet
geheel. Herhalingen van principieele uiteenzettingen zijn niet geheel vermeden
terwijl niet vcldoende blijkt of dit boekje bedoeld is voor leeken, die iets van
het Koelbedrijf wenschen te weten, dan wel voor technici als handleiding bij hunne
practische werkzaamheden. Voor de eersten wordt hier en daar stellig te veel
bekend voorondersteld, voor de laatsten wel een en ander als belangrijk aange-
kondigd, terwijl elke technicus daar van doordrongen zal zijn.

De Nederlandsche litteratuur op dit gebied is niet rijk en ik zou het boekje
daarom toch wel onder de aandacht der .slachthuisdirecties willen brengen. Jammer,
dat de taal hier en daar verraadt, hoe de schrijver veel in Duitschland heeft ge-
werkt. Men zie de 4de regel van de inleiding „het proces der verwesing" voor
het „bederven". C. F. v. O.

Maandblad voor Koeltechniek. Directeur-uitgever A. Brandks. Redactie en
Adminstr. Goudsbloemlaan 135, den Haag.

De Nederlandsche Tijdschriften zijn vermeerderd met een, dat zich speciaal
op de „Koeltechniek" zal toeleggen Als reden hiervoor wordt in de „Inleiding"
opgegeven, dat de industrie op Koeltechnisch gebied zich in ons land en Kolonien
steeds sterker ontwikkelt en dat in wetenschap, handel en techniek de specialisatie
steeds verder voortschrijdt.

Als teeken van krachtig leven op dit gebied begroeten wij deze jongste spruit
en spreken den wensch uit, dat zij zal bijdragen tot den bloei van de toegepaste
koude en daardoor tot verhooging van de volkswelvaart. C. F v. O.

Tierärztliche Lebensmittelkontrolle. Wundram und Schönberg Verlagsbuch-
handlung Richard Schoetz. Berlin 1929. Prijs M 11.80.

Een afzonderlijk werkje over de hier behandelde gebieden zal ook in Nederland
wel lezers vinden. Hier wordt de arbeid omschreven, welke de dierenartsen op de
groote levensmiddelen-markten in Duitschland hebben te verrichten. Men treft
aan : ie. Enkele Hoofdstukken Vleeschkunde, onderscheidingskenmerken der
diverse deelen en organen naar de diersoort of geslacht van het dier, waarvan zij
afkomstig zijn. Handelstermen voor de verschillende deelen, waarin de slacht-
dieren worden „uitgesneden". Postmortale veranderingen aan vleesch, toebereid
vleesch en worstwaren.

2e. Vischkunde, Anatomie, soortbepaling, idem van kreeften en schaaldieren
Postmortale veranderingen, bederf in verschillende graden, andere redenen tot
afkeuren. Conseiveeringsmethoden van visch.

3e. Gevogelte, slachten, verpakken, soortkenmerken, ziekten, postmortale
veranderingen.

4e. Wild, „Schwaizwild", ziekten, (trichinenonderzoek !!), ,,Haarwild", „Feder-
wild\'\', soortskenmerken, onderscheidingen, konijn-haas, haas-kat enz.

Ten slotte zijn aan het begin en het eind van het boekje verschillende wetten
en verordeningen opgenomen waarop deze keuring berust

aan de verhouding van ,,Lebensmittelgesetz" tot ,,I-\'leischbeschaugesetz", vooral
bij die artikelen, die onder beide vallen.

Het handige boekje, waarin vooral de mannen van de praktijk aan het woord
zijn, verdient zeker de aandacht der Nederlandsche dierenartsen.

Die Laparoskopie beim Hunde (mit 3 Abb. im Text imd 6 mehrfarbigen Tafclv.
Dr. O. Palla; Urban u. Schwarzenberg. 1929. Prijs M 1.20.

De door Palla als diagnostisch hulpmiddel in de diergeneeskunde m. n. bij
den hond toegepaste Laparoskopie zal zooveel mogelijk de proeflaparotomie.
waarvan ik in het algemeen geen voorstander ben, omdat deze wijze van onderzoek
altijd als een testimonium paupertatis clinici interni is op te vatten, vervangen
Ofschoon deze methode van onderzoek uit een wetenschappelijk oogpunt waar-
deering verdient, kleven aan haar toch een reeks van bezwaren (veel oefening,
zichtbaar worden van slechts een klein gedeelte van een bepaald orgaan, moeilijke
oriënteering, duur instrumentarium) welke de practische toepassing in den weg
staan. Het werkje, waaraan een 6-tal gekleurde platen zijn toegevoegd kan wel
voor de studie van deze nieuwe methode van abdominaal onderzoek als zoodanig
worden aanbevolen. H. Jakob.

De notulen werden na lezing onveranderd goedgekeurd. Als voorzitter werd
met algemeene stemmen herbenoemd Dr. Dhont, die deze herbenoeming aan-
vaardde.

M. Slager bracht verslag uit van de 74e Alg. Vergadering der Maatschappij,
welk verslag voor kennisgeving werd aangenomen.

Naar aanleiding van deze vergadering werd de opmerking gemaakt, dat ver-
scheidene afgevaardigden aldaar te zeer gebonden waren aan hun mandaat, en
hun stem niet konden geven aan amendementen of voorstellen, die inderdaad,
ook naar hunne persoonlijke meening, eene verbetering waren.

Overbeek zeide : dit is vroeger meermalen besproken, daar ook vroeger die
bindende mandaten nogal eens aanleiding tot moeilijkheden hebben gegeven,
doch men kan ook een afgevaardigde niet te vrij laten daar zijne persoonlijke
meening in strijd kan zijn met die van de meerderheid der leden, welke hij vertegen-
woordigt.

Barendregt en Kramer wenschten publicatie der amendementen zoodra ze
zijn aangenomen : afdeelingen, die nog niet vergaderd hebben, kunnen ze dan
nog bespreken, en indien de afdeeüng reeds vergaderd heeft kan de afgevaardigde
ruggespraak houden met zijn afdeelingsbestuur, teneinde zijne stem te bepalen.

De Voorz. was van meening, dat de afgevaardigden voor hoofdzaken een bindend
mandaat behooren te hebben, doch dat zij over ondergeschikte zaken vrij dienen
te zijn. Hij stelde voor de afgevaardigden der afdeelingen in het Hoofdbestuur
te verzoeken, deze aangelegenheden in hunne afdeelingen eens te bespreken. Dit
werd zonder stemming goed gevonden

Een voorstel tot aanvulling van het reglement der afdeeling werd na eenige
discussie aangenomen.

Als nieuwe leden der afdeeling werden aangenomen Dr. A A. Overbeek en
T Kapteijn

Bij de vrije mededeeiingen herinnerde Dr. Lourens aan de mededeeling die
Dr. te Hennepe in de N R. Ct. heeft gedaan in verband met het voorkomen
van de Bangsche Abortusbacil bij kippen. Aan de Rijks-serummrichting is bloed

van kippen, dat voor pnllorum-onderzoek was ingezonden, ook onderzocht op
abortus-infectie. Bloed afkomstig van één bedrijf agglutinneerde. Bij navraag bleek
•dat vóór twee jaar op dit bedrijf een koe had verworpen, doch ook bleek dat af
en toe „doodgetrokken" kalveren werden aangekocht en aan de kippen gevoerd.

Het besmet zijn der kippen zal waarschijnlijk hier en daar moeilijkheden op
kunnen leveren voor de abortusbestrijding, en ook zullen gevallen van febris
melitensis bij den mensch wellicht gemakkelijker veroorzaakt worden door be-
smette eieren, dan door besmette melk.

Kranenburg deed eene mededeeling over het voorkomen van solanine-vergif-
tiging, nerveuze vorm, dit voorjaar waargenomen bij enkele koeien die gevoerd
werden met gekiemde aardappelen. De verschijnselen komen in velerlei opzicht
overeen met die van kalfziekte. De uier-insufflatie en de toediening van calcium-
chloride laten echter in den steek. Het meeste is nog te bereiken met excitantia
N\'u in het a.s. voorjaar waarschijnlijk weer vele aardappelen gevoerd zullen worden,
moet men met deze intoxicatie rekening houden, daar verwisseling met kalf-
ziekte heel gemakkelijk is, en de kalfziekte-therapie hier geen genezing geeft.

Hendrikse heeft epiduraal-anaesthesie toegepast met tutocaïne bij onrustige
koeien die volgens Albrechtsen behandeld moeten worden. De koeien stonden
dan stil en lieten zich rustig behandelen.

Houthuis heeft de injectie toegepast bij koeien na prolapsus uteri. Het napersen
trad dan niet op.

Kramer deelde mede dat meer en meer aanmerking gemaakt wordt door zuivel-
fabrieken en melkinrichtingen op melk met z.g, bietensmaak, en sprak over de
oorzaken van dien smaak. Ook Overbeek, Hendrikse en Vermaat voerden
hierover het woord.

Uit de discussie bleek, dat drie factoren wel den grootsten invloed op de tot
stand koming van dien abnormalen smaak hebben, nl. : i. Het meer of minder
vuil zijn der bladeren (hoe vuiler de bladeren, hoe erger de smaak) ; 2. de rant-
soeneering (als de dieren ad libitum kunnen eten is de smaak het sterkst, bij een
kleiner rantsoen minder) ; 3c. de tijd waarop gevoederd wordt (als na het melken
gevoederd wordt, en bovendien de emmer buiten den stal wordt uitgegoten, heeft
men er minder last van).

Crezee wees op de moeilijkheden, die men heeft bij de keuring van trekhonden,
met het bepalen van de borstbreedte. Het voorschrift luidt, dat gemeten moet
worden „de afstand tusschen de middelpunten der boegen".

Het komt voor, dat een dier dat op de eene plaats is goedgekeurd, elders wordt
afgekeurd.

Uit de discussie bleek dat verschillend gemeten wordt, doordat het middelpunt
volgens het exterieur en het anatomisch middelpunt van de boeg niet op dezelfde
plaats liggen, en doordat een kleine afwijking in den stand van den hond vooral
bij een groot dier, een groot verschil in den te meten afstand geeft. Daar het ge-
wenscht is; dat in het geheele land op eene uniforme wijze wordt gemeten, zal
de voorzitter deze kwestie in het Hoofdbestuur ter sprake brengen, om zoo moge-
lijk aan de commissie van deskundigen, die de eischen waaraan een trekhond heeft
te voldoen, heeft geformuleerd, te verzoeken, bekend te maken op welke wijze
zij de maat heeft genomen. Nadat nog opgemerkt was, dat het de voorkeur zou
verdienen inplaats van den boegafstand te meten, een op zich zelf onveranderlijke
maat, zooals borstbreedte, gemeten over de ribwand, of heupbreedte, werd dit
goedgevonden.

Houthuis deelde mede dat men aan het slachthuis te Sliedrecht, steeds moeite
had met de slachtafval. Het opruimen hiervan kostte veel. Het laatste jaar is men
deze afval gaan koken, en gemengd met meel gaan voeren aan jonge hanen,
die er goed van groeien ; en daar goede hanen tegen behoorlijke prijzen steeds
gretig aftrek vinden, is het in Sliedrecht alleszins loonend op deze wijze door te
gaan. De hanen worden steeds gecastreerd. Zijn ervaringen met die castraties
deelde hij aan de vergadering mede.

Slager Hillegersberg sprak over het castreeren van nymphomane koeien,
on in het bijzonder over het eigenaardige artikeltje van Padmos in het Nederl.
Landbouw Weekbl. betreffende ovariotomie verricht door den castreur Qualm

Crezee kende de manier waarop Qualm opereerde. Hij heeft het zelf ook gedaan,
en beschreef de methode, die hierop neerkomt, dat men in de rechterflank na
voorbereiding en anaethesie van het operatieveld een huidsnede maakt in de
richting van de haren, groot genoeg om de hand door te laten. Met de hand wordt
dan stomp door de spieren geboord tot in de buik. De ovariën worden dan door
Qualm in de wond gebracht en met de emasculateur afgeknipt. Er moet dan
echter tamelijk sterk aan de ovariën worden getrokken, en dit is voor het dier
buitengewoon pijnlijk. Het verdient dan ook aanbeveling in de buik te opereeren.
Crezee deed dit ook. Hij nam de eierstok door den ecraseur weg. De kans op
bloeding is dan echter grooter door de geringere kneuzing met den ecraseur. Hij
heeft nu een instrument laten maken waarmee hij in de buik kan werken en dat
kneust als de emasculateur. Hij zal dit instrument in de volgende vergadering
demonstreeren.

Werd in het vorige jaar de hoop uitgesproken, dat de belangstelling der leden
in de werkzaamheden der afdeeling zou mogen toenemen en vooral de vergaderingen
zich in een grooter bezoek zouden mogen verheugen, gedurende 1929 is hiervan nog
weinig gebleken. Alhoewel de afdeeling, wat ledenaantal betreft, één der grootste
afdeelingen is, was de opkomst op de vergaderingen nog maar matig. Het is te
hopen, dat in 1930 eenige verbetering mag worden waargenomen.

Wat de wederwaardigheden van de afdeeling betreft, allereerst valt met een
enkel woord de pluimveecursus te herdenken, welke in de maanden Jan. en Febr.
werd gehouden. Deze bleek in een behoefte te voorzien. Na aftrek van alle onkosten
is nog een ^aldo van / 29.31 £ overgebleven, welk bedrag in de afdeelingskas is
gestort.

In het besstuur kwam een wijziging, doordat de Heer ten Thije periodiek als
voorzitter moest aftreden. In diens plaats werd de Heer Karsemeyer tot deze
functie gekozen, waardoor voor het eerst sinds vele jaren weer eens een practicus
het voorzitterschap bekleedt. Een ander te vermelden feit is bovendien nog de
benoeming van onzen afgevaardigde in het H. B , den Heer ten Thije, tot alge-
meen secretaris van de Mij., als opvolger van den Heer Vermeulen.

Het ledental is in 1929 nog toegenomen, steeg van 86 tot 88. Aangenomen als
lid werden de Heer G. M. van Waveren en G. W. Vaal. Verdere mutaties kwamen
er in de ledenlijst niet voor.

De financieele toestand der afdeeling is goed ; het batig saldo bedraagt / 97.38 ;
niet in geringe mate is dit het gevolg van het feit, dat Prof. Kroon zoo welwillend
is geweest, zijn collegezaal als vergaderlokaal voor de afdeeling beschikbaar te
stellen. Voor deze bereidwilligheid zij Z. H. G. hier hartelijk dank betuigd.

Op de Junivergadering hield Prof. Sjollema een voordracht over kalfziekte
en de z.g. kopziekte. in verband met de chloorcalciumtherapie. Deze voordracht
had vooral de belangstelling der aanwezigen practici en gaf dan ook tot een leven-
dige gedachtenwisseling aanleiding. Dr. C. de Graaf deed daarna een korte mede-
deeling over de paratyphosis bij kalveren en demonstreerde in aansluiting daaraan
eenige culturen van bact.coli en bac.enteritidis Gaertner.

De Septembervergadering was vooral gewijd aan de behandeling van het pro-
gramma der Algem. Vergadering.

H.H. Dierenartsen worden attent gemaakt op een onjuist adres
in de advertentie op pagina 2 omslag van het Diergeneeskundig
Jaarboekje 1930 van de Alg. Onderlinge Maatschappij tot Ver-
zekering van Paarden en Rundvee ,,Groningen\'\'\\ Dit adres moet zijn ;

De Maatschappij v. Diergeneeskunde verzoekt het bij dit nummer
gevoegde gegomd strookje over het foutieve adres te willen plakken.

Verslag over 1928 van den Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid
betreffende de uitvoering der Vleeschkeuringsdienstwet.

Met betrekking tot de werkzaamheden van het personeel wordt medegedeeld,
dat, ofschoon in mindere mate dan in 1927, het adviseeren in zake het oprichten
of verbouwen van inrichtingen, bedoeld in art. 19 der Vleeschkeuringswet, veel
arbeid met zich mede bracht. Verder wordt vermeld dat in het algemeen deze
inrichtingen thans aan de eischen der hygiëne voldoen. Behalve bij eenige nalatigen
is dit eveneens niet het geval 111 gemeenten, waar met den bouw van een openbaar
slachthuis is aangevangen of de bouw van zulk een inrichting in de toekomst
zal plaats vinden. Ter illustratie van het groote nut, dat de Vleeschkeuringswet
in dezen heeft tot stand doen komen, vindt men eenige foto\'s bijgevoegd, waarin
de toestand in een paar slachtplaatsen vóór en nà de inwerking treding van de
Vleeschkeuringswet wordt afgebeeld.

Betreffende den ophaaldienst van de destructor te liergum wordt vermeld, dat.
in verband met klachten over het feit, dat cadavers van gestorven of in nood
gedoode dieren op de bermen of aan de openbare wegen worden neergelegd, door
Gedep. Staten van Friesland een circulaire aan de gemeentebesturen werd ge-
richt met verzoek om mede te deelcn, hoe in de betrokken gemeente de ophaal-
dienst werd uitgevoerd en welke voorschriften er dienaangaande waren vastge-
steld. Het resultaat van dit onderzoek was einde 1928 nog niet bekend.

Op i Juli 1928 werd de overlaadplaats te Nijverdal geopend. Einde 1928 waren
nog slechts 5 gemeenten in Overijsel niet bij de N. T. F. aangesloten.

De Inspecteur te Amsterdam schrijft over de destructor te Midwoud, dat deze
zoowel uit hygiënisch als uit finantieel oogpunt een succes is. Nimmer wordt
een aangifte van een gestorven dier verzuimd, omdat deze dieren kosteloos van-
wege den keuringsdienst worden weggehaald.

Als de plannen tot stichting van een destructor te Barsingerhom tot uitvoering
zullen komen, zal in het laatst van 1929 N.-Holland vermoedelijk een tweeden
van gemeentewege geëxploiteerden destructor rijk zijn.

Wat de inzending en invulling der driemaandelijksche keuringsstaten betreft,
worden nog niet zelden abuizen vastgesteld bij de invulling. Enkele inspecteurs
wijzen erop, dat ter vergrooting van het nuttig effect een wijziging, eventueel
aanvulling, van de kwartaalstaten gewenscht is.

Bijzondere aandacht werd gewijd aan de contrôle op de aangifte van gestorven
dieren. In het bijzonder bij kalveren en schapen schijnt het voor te komen, dat
de veehouders uit gemakzucht nalaten kennis te geven van het sterven van slacht-
dieren, doch deze dieren dan begraven, na ze vooraf van de huid te hebben ontdaan.

Het aantal aangiften van normale slachtingen bedroeg in 1928 : runderen 478.634,
nuchtere kalveren 338.770, vette kalveren 107.688, graskalveren 64.405, eenhoevige
dieren 41.338, varkens 1.252.671, schapen 118.842 en geiten 14.666. Ook in 1928
werden weer in N.-Holland en Groningen het grootst aantal schapen geslacht,
nl. respectievelijk 33.281 en 47.280.

Varkens 270.711, schapen 3.565 en geiten 2.568, terwijl in woningen of op erven,
dus niet in inrichtingen, voldoende aan de bepalingen van art. 19 der wet, de
volgende normale slachtingen werden gekeurd : runderen 7.784, nuchtere kalveren
577, vette kalveren 417, graskalveren 1.485, eenhoevige dieren 98, varkens 32.093,
schapen 580 en geiten 555.

bacteriologisch onderzoek werd verricht bij 7.392 runderen, 1925 nuchtere
kalveren, 638 vette kalveren, 913 graskalveren, 1.518 eenhoevige dieren, 3.707
varkens, 1829 schapen en 100 geiten.

Tuberculose kwam voor bij 83.570 runderen, 239 nuchtere kalveren, 373 vette
kalveren, 858 graskalveren, 54 eenhoevige dieren, 67.311 varkens, 69 schapen
en 59 geiten. Het hoogste percentage bij runderen vond ik vermeld in het district
Amsterdam, N.-Holland, nl. 34.71 %, het laagste in het district Breda, Zeeland.
²-5 %. hoogste bij varkens in district Amsterdam, N.-Holland, 9.5 %, en het
laagste percentage in district den Bosch, Gelderland, 1.91 %.

Er wordt dt-n aandacht op gevestigd, dat dikwijls, na reorganisatie van keurings-
diensten van een niet-ambtelijke in een ambtelijke, het aantal tuberculose-bevin-
dingen bij runderen stijgt.

Echinococcosis kwam voor bij 11.576 runderen, 3 vette kalveren, 34 graskalveren,
2713 eenhoevige dieren, 9.530 varkens, 1.655 schapen en 268 geiten.

Wat betreft de echinococcosis in Friesland, het echir.ococcusdistrict bij uit-
nemendheid, geeft de Inspecteur te Leeuwarden in een staat het percentage bij
de verschillende slachtdieren aan, gedurende de jaren 1924 t/m 1928. Daar hierin
zeer duidelijk een langzame daling van dit percentage bij alle slachtdieren naar
voren komt, geef ik deze staat hier even weer. :

Trachten wij nu 11a te gaan waaraan deze opvallende teruggang gedurende
de laatste twee jaren zou zijn toe te schrijven, aldus schrijft de Heer Tenhaeff,
dan blijkt, naast het feit, dat bij de eerste jaren van de inwerkingtreding der wet
nog zeer zeker rekening dient te worden gehouden met de voordien veel grootere
infectiekans voor het vee — waardoor dus in de eerste jaren zeker een minder
snelle daling was te verwachten, dan nadat de wet eenige jaren had gewerkt,
en dus de infectiebronnen zooveel minder waren — dat er in de laatste jaren toch
ook een belangrijke wijziging is gekomen en wel in den vorm van den destructor
van de N. T. F. te Bergum. Voorheen werden de met blazen behepte organen
begraven en sinds ruim 2 jaar is deze gebrekkige vorm van confiscatie in Friesland
verlaten en vervangen door de meer afdoende destructie. Dat de confiscatie van
de bedoelde organen voordien minder afdoende geschiedde, behoeft niet nader
te worden uiteengezet, Sinds de destructor in werking is, is dit echter anders ge-
worden ; opgraven door honden van de begraven organen — om nu maar een van
de meest voor de hand liggende infectiewegen te noemen - is b.v. nu geheel uit-
gesloten. De Heer Tenhaeff meent dan ook, dat de in de laatste 2 jaren opmer-
kelijke teruggang is te danken aan de destructor. De gang van zaken stemt z. i.
intusschen tot groote tevredenheid, te meer, omdat ook van medische zijde wordt
verzekerd, dat de vermindering van het aantal aan echinococcosis lijdende men-
schen in het algemeen blijft aanhouden.

ln het voorkomen van de ziekte in de verschillende gemeenten is, behalve de
reeds vermelde teruggang in het algemeen, vrijwel geen wijziging gekomen. Ook
in 1929 staan de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadeel, Kollumerland, Smal
lingerland en Tietjerksteradeel er het ongunstigst voor.

Onder de rubriek Vleeschvergijtigingen wordt het volgende vermeld :
Een worstvergiftiging werd verondersteld bij een knaap van 5 jaar, die te
Oosterhout gestorven was na het eten van pudding en boterhammenworst. Resul-
taat van het onderzoek was negatief.

In de gemeente Hazerswoude deden zich ziektegevallen voor, die op vleescli-
vergiftiging wezen. De rest van de verdachte vleeschwaren — een rolham —•
werd in beslag genomen en nader onderzocht. Het bact. onderzoek leverde para-
typhus B bacillen op. Deze rolham bleek afkomstig van een te Aarlanderveen
clandestien geslacht ziek varken. Ander vleesch van dit varken kon nog worden
opgespoord en bleek eveneens paratyphus B bacillen te bevatten, terwijl tevens
nog in 7 opgegraven stukken vleesch dezelfde microörganismen konden worden
aangetoond. (Hier was dus zonder twijfel een intravitale besmetting van het
zieke dier aanwezig geweest. Het zou interessant zijn, te weten, in hoeverre de
gevonden paratyphusbacil eenige overeenkomst vertoonde met de bac. suipestifer).

(n de maand November kwamen verder nog een tweetal vrij ernstige vleesch-
vergiftigingen voor in de gemeenten Schiedam en Nieuw-Lekkerland. Te Schiedam
werden 20 personen in 9 huisgezinnen ziek ten gevolge van het eten van uitge-
sneden roastheef, welk vleesch bij onderzoek besmet bleek te zijn met Bac. Enteri-
tidis Gaertner, terwijl in de andere gemeenten ongeveer 200 personen meer of
minder ziek werden ten gevolge van het eten van leverworst, waarin bij nader
onderzoek paratyphus B bacillen voorkwamen.

Eveneens werd een kleine vleeschvcrgiftiging (een 30-tal patiënten) waargenomen
in de gemeente Leeuwarderadeel. Uit de verdachte leverworst kon de bacillus
enteritidis Gaertner gekweekt worden.

Gedurende 1929 werden weer in een groot aantal gemeenten noodslachtplaatsen
opgericht. Dit was in 42 gemeenten het geval, waarvan er een 28-tal in Friesland
en Groningen waren gelegen.

In het verslagjaar werden geopend en in gebruik genomen de openbare slacht-
huizen in de gemeenten : Eindhoven, Oss, Veghel. Rheden, Winterswijk, Sliedrecht
en Hoogezand. Ook kwam het abattoir te Heerlen in 1928 gereed ; dit werd echter
in den aanvang van 1929 geopend. Een ombouwing van noodslachtplaats tot
slachthuis vond plaats te Nieuwer-Amstel. Door een bijgevoegde foto krijgt men
eenigszins een indruk, welk een verbetering door een dergelijke ombouwing op
hygiënisch gebied wordt verkregen.

Onder de rubriek levende keuring worden weer een aantal gevallen genoemd,
waarbij het onderzoek vóór liet slachten aanleiding gaf tot het verrichten van
een nader onderzoek na het slachten.

Na een opsomming van het aantal processen-verbaal, al of niet met uitspraak,
vindt men de invoerkeuring behandeld. Vermeld wordt, dat met ingang van 1 Nov.
1928 de invoerkeuring van vleeschwaren is ingevoerd geworden. In verband met
den korten termijn, waarin deze vleeschwaren-invoerkeuring gedurende het ver-
slagjaar heeft gewerkt, konden slechts enkele gegevens verstrekt worden. Als
,,eerste kantoor" voor den invoer van vleeschwaren werden aangewezen Rotterdam
en Amsterdam. Als landen, waaruit, met inachtneming van de bepalingen van
het Koninkl. Besluit van 6 Juni 1922 vleeschwaren mogen worden ingevoerd,
werden aangewezen : Argentinië, Denemarken, Nieuw-Zeeland, de Unie van Zuid-
Afrika, Uruguay, Vereenigde Staten van Noord-Amerika, België, Frankrijk,
Brazilië en Duitschland. Gesmolten vetten van slachtdieren zijn niet aan deze
invoerkeuring onderworpen.

Aan het slot van het verslag vindt men een opgave van mutatiën in een aantal
keuringsdiensten en kan men, door middel van een aantal kaarten, een indruk
verkrijgen van het aantal keuringsdiensten, waar uitsluitend een keuringsveearts-

ambtenaar, of een keuringsveearts-practicus aan het hoofd staat, alsmede van
de verspreiding over ons geheele land van de gemeenten, waar reeds een openbaar
slachthuis aanwezig is en tevens van de grootte in oppervlakte van de gemeenten,
waar de vleeschkeuringswet wordt uitgevoerd onder leiding van een keurings-
veearts, wien het niet toegestaan is de veeartsenijkundige praktijk uit te oefenen.
Het is het streven van den Hoofdinspecteur, het aantal zuiver ambtelijke diensten
zooveel mogelijk uit te breiden. Binnen afzienbaren tijd, zoo schrijft hij, zal het
grootste deel van het land z.g. zuiver ambtelijk zijn. De provincie Limburg heeft
reeds 12 zuiver ambtelijke diensten naast 11 diensten onder leiding van een keu-
ringsveearts-practicus.

(Uit beide jaarverslagen blijkt m. i. wel, dat de vleeschkeuring een belangrijk
deel van de zorg voor de volksgezondheid uitmaakt en er voor de dierenartsen
nog een groot arbeidsveld te bewerken valt).

Dat het vervaardigen van praeparaten uit dierlijke organen een toekomst heeft,
moge blijken uit de opening van een nieuwe fabriek (van de N.V. Organon) te
Oss, waar de bereiding van orgaanpraeparaten in het groot zal geschieden. Deze
fabriek is een der meest moderne inrichtingen van de phaimaceutische industrie.
De nieuwe gebouwen, die in de nabijheid van Zwanenberg\'s slachterijen en
fabrieken werden gesticht, zijn zoo ingericht, dat den weg, dien het product van
de grondstof tot het verpakte geneesmiddel doorloopt, zoo kort mogelijk is.

De Tuberculosebestrijding bij het vee, in verband met de Tuberculosebestrijding
bij den mensch en de Melkhygiëne.

Den 4den November is onder leiding van den Directeur-Cieneraal van de Volks-
gezondheid in het Departement van Arbeid, Handel en Nijverheid een vergadering
gehouden van alle hoofdinspecteurs en inspecteurs van de volksgezondheid. De
veterinair hoofdinspecteur was mede in zijne hoedanigheid van Directeur van
den vceartsenijkundigen dienst aanwezig. De vergadering werd mede bijgewoond
dojr den Secretaris-Generaal van het Departement en den Voorzitter van den
Gezondheidsraad.

De Directeur-Generaal van de Volksgezondheid had voor die bijeenkomst aan
de orde gesteld : de tube.culosebestrijding bij het vee in verband met de tubercu-
losebestrijding bij den mensch en de melkhygiëne. De veterinair inspecteur
\'t Hooft, tevens inspecteur van den veeirtsenijkundigen diaust, gaf in die hoe-
danigheid een uiteenzetting van de tuberculosebestrijding bij het vee ; in aan-
sluiting daaraan bespraken de inspecteurs Dr.Bloemendal en Ir. Kuysten
onderscheidenlijk de melkhygiëne en de stalhygiëne. De inleidingen en de daarop
gevolgde gedachten wisseling toonden aan, dat de tuberculosebestrijding bij mensch
en dier door nauwere samenwerking tusschen verschillende takken van dienst
gebaat zou kunnen worden. In hoever en op welke wijze dit het meest doeltreffend
geschiedt, wordt nader door den Directeur-Generaal van de Volksgezondheid en
de hoofdinspecteurs onderzocht.

Met toestemming van den Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw
neemt de veterinair hoofdinspecteur in zijn hoedanigheid van Directeur van den
veeartsenijkundigen dienst aan dat overleg deel. Ook de waarnemend Directeur-
Generaal van den Landbouw Dr A. J. Swaving zal bij de besprekingen tegen-
woordig zijn.

Tuberculose-bestrijding onder het rundvee in Nederland door P. J. \'t Hooft P.Jz.

van het smetstof verspreidende dier, en als even belangrijk principe de tubercu-
lose-vrije opfok van het jonge vee. Bij dit laatste wordt gewezen op het belang
van goede, doelmatig ingerichte stallen.

Na enkele opmerkingen over het voorkomen van tubercelbacillen in de melk,
weidt spreker uit over de mate van gevaar, welke de menschelijke gezondheid
bedreigt door de aanwezigheid dezer bacillen. Alle moderne handboeken beoor-
deelen dit gevaar als steeds aanwezig.

Nu volgt een beschrijving van de geschiedenis der staatsbemoeiing op dit gebied,
welke uiteindelijk leidt tot het principe „Vrijwillige bestrijding van de zijde
van de veehouders met voorlichting en steun van de zijde van de Regeering".
Het in Friesland gebruikelijke stelsel, geheel vrij laten der getuberculineerd e
dieren wordt scherp gesteld tegenover het plaatselijk in N. Holland en Limburg
ingevoerde, waarbij deze dieren slechts voor de slachtbank mogen worden ver-
kocht, dragende tot dien dag een onuitwischbaar merkteeken ten bewijze van
hun lijden. In het door de Regeering aanvaardde stelsel, door den schrijver „sy-
steem Berger" genoemd, koos men den middenweg. Men merkt de reageerders
doch laat hen verder vrij. Wij nemen de desbetreffende belangrijke passage
hierbij over.

„Tot zoover, tot het doen merken der reactiedieren, moest de Regeering gaan.
„Het is voor haar onmogelijk finantieel de tuberculosebestrijding te steunen en
„den handel in de reactiedieren - - niet open lijders vrij te laten. Overwegingen
,,van ethischen aard — (verkoop van deze dieren zonder meer kan toch niet anders
„dan bedrog worden genoemd) — zoowel als de plicht van de Regeering zorg te
„dragen, dat door de door haar getroffen maatregelen zoo weinig mogelijk schade
„aan derden wordt toegebracht, verzetten zich met klem hiertegen

„Anderzijds wordt door het merken dezer dieren, met de vergunning ze daarna
„vrij in den handel te mogen brengen, omdat ze voor een ieder gesignaleerd zijn,
„het bedrijf van de veehouders, die de bestrijding ter hand hebben genomen zoo
„weinig mogelijk gedesorganiseerd.

Ondanks de vrees in landbouwkringen geuit, dat dit merken „de deelneming
„aan de bestrijding, vooral het tot stand brengen van massale bestrijdingsorga-
„nisaties, te zeer zal belemmeren" overtrof deze deelneming verre de verwachtingen.
In Limburg, Noord Brabant en het Noordelijk deel van Noord Holland kon
reeds van bestrijding op groote schaal worden gesproken In Zuid Holland is
deze zaak reeds zeer ver voorbereid. Men neemt aan dat in dezen winter roeds
50.000 runderen „in den strijd zullen zijn betrokken".

Na nog enkele woorden gewijd te hebben aan de beteekenis der B. C. G. entingen
sluit de heer \'t Hooft zijn betoog met te wijzen op de zeer groote beteekenis uit
hygiënisch en oëconomisch oogpunt welke dit werk heeft.

Melkhygiëne in verband met tuberculose- en typhusbestrijding door Dr. W. H.
Bloemendal.

2e. Wat komt van de te stellen eischen reeds thans in de practijk tot zijn recht.

4e. Op welke wijze en door wie zal de verbetering der melkhygiëne verder
tot ontwikkeling kunnen komen ?

In het bijzonder doet in dit artikel aangenaam aan de waardeerende wijze,
waarop gesproken wordt over hetgeen door het particulier initiatief wordt verricht.
Gememoreerd wordt het werk van de particuliere controlestations, de gezond-
heidsdiensten voor vee, de groote melkinrichtingen en zuivelbedrijven.

Terecht wordt daarbij de taak der Keuringsdiensten geschetst als toeziend
orgaan, leidend orgaan en opvoedend orgaan. Men zou ten deze slechts één op-
merking willen maken. Indien deze keuringsdiensten actief gaan deelnemen aan
„het opsporen en buiten verkeer stellen van aan tuberculose lijdende dieren", zullen

zij zich eerst moeten voorzien van diergeneeskundige ambtenaren, welke alleen
bevoegd zijn in deze een eindoordeel uit te spreken.

Deed een particuliere instelling zulks zonder dierenarts, dan zou men spreken
van ,,Kwakzalverij" en wat hier voor den burger geldt, geldt evenzeer voor de
overheid.

De inrichting van stallen en mestbewaarplaatsen in verband met de volksge-
zondheid door Ir. A. M. Kuysten.

Van dit zeer lezenswaardige artikel dat een goed beeld geeft van de geschiedenis
der ,,stalverbetering in Nederland" geven wij hier de „samenvatting" en verwijzen
belangstellenden naar het origineel.

Door een betere inrichting van stallen en bergplaatsen voor vaste en vloeibaren
mest worden, behalve de melk- en vleeschhygiëne, ook directe landbouwbelangen
gediend, terwijl hierdoor tevens de verontreiniging van den bodem en van drink-
waterputten wordt tegengegaan.

bepalingen in de bouwverordeningen op te nemen, aan de hand waarvan aan
deze inrichting eischen kunnen worden gesteld.

Deze eischen kunnen beperkt blijven tot voorschriften omtrent dichte vloere,
zolders en wanden voor stallen, mestvaalten en gierkelders, benevens de minimum-
afstanden van stallen, mestvaalten en gierkelders ten opzichte van den openbaren
weg, perceelgrenzen, drinkwaterputten en ramen van woonvertrekken.

Referenten gevraagd. Beleefd verzoek aan collega\'s, in staat en genegen om
deense en spaanse ruiltijdschriften te refereeren, zich met de Redactie in verbinding
te stellen.

Op i Februari is het 25 jaar geleden dat Dr. H. A. Vermeulen als Prosector
bij het anatomisch onderwijs verbonden werd Wij komen op dit jubileum terug,
doch willen den geachten Jubilaris hier reeds onze gelukwenschen aanbieden.

Prof. Dr. H. Jakob is met ingang van 1 Mei 1930 benoemd tot Gewoon
Hoogleeraar in de Veeartsenijkundige Faculteit aan de Universiteit te Giessen.

Wij bieden hem hier onze gelukwenschen aan en hopen in een later nummer
de beteekenis van Dr. Jakou voor de ontwikkeling der Nederlandsche Vee-
artsenijkunde te schetsen. Redactie.

Geslaagd voor Doctoraal examen Veeartsenijkunde ie gedeelte de Heeren :
C. Bergsma, E. de Boer, K. Brandsma, H. B. Brummelhuis, F. Dekker,
A. M. Frens, C. Hoek Spaans, J. Hovenier, R. Jaarsma, J. Keestra, J. H.
Loman, J. Mol, S, R. Mulder, H. Nikkels, J. S. Nyhoff, A. J. Peeters,
J. S. Reinders, P. H. W. Takken, J. Spruyt, M. A. J. Vervver, J. van
der Waal en W. Wesierhof.

Geslaagd voor Doctoraal examen Veeartsenijkunde 2e gedeelte de Heeren :
A. Berkemeyer, K. Hofstra, A. Hoogendoorn, P. van Loc, P. Rooden-
huis, A. F. van der Schaap, (met lof), J. Tees, G. H. B. Teunissen en
Mej. J. Voet.

Wij verwijzen naar de annonce in ons tijdschrift waarin de Veevoederfabriek
A. Max Neumann & Co., Hannover, Dr. Hallers eiwitmengvoeder voor varkens
aanbeveelt. Terwijl in Nederland gewoonlijk van de in den handel gebrachte
mengvoeders wel de grondstoffen worden aangegeven waaruit het mengsel bestaat,
doch niet de procentische samenstelling, komt bij Dr. Hallers mengvoeder op
de label een nauwkeurige opgave voor van de soort en de hoeveelheid der stoffen
waaruit het is samengesteld. Bij deze samenstelling blijkt wel rekening gehouden
te zijn met de nieuwere resultaten in de Voedingsleer verkregen.

Aan de Nederlandsche Schrijvers. De Vereeniging ter bevordering van de belangen
des Boekhandels heeft eene lijst vastgesteld van de namen van ..erkende uitgevers".

De boekverkoopers mogen alleen de uitgaven, welke bij deze „erkende uit-
gevers" verschenen zijn, in voorraad houden en exploiteeren.

Uitzonderingen hierop kunnen, indien de wensch.elijkheid daarvan blijkt, slechts
worden toegestaan bij een bijzonder besluit van het Bestuur van genoemde Ver-
eeniging.

Deze bepalingen zijn onlangs in hare reglementen opgenomen, omdat er her-
haaldelijk misstanden voorkwamen, welke den regelmatigen boekhandel ernstige
moeilijkheden berokkenden en de verspreiding van het boek ten zeerste belem-
merden.

De schrijver, die zijn werk aan een uitgever wenscht toe te vertrouwen, doet
dus goed zich vooraf te vergewissen, dat hij zich tot een „erkend" uitgever richt.

Alle leden van den Nederlandsche-Uitgeversbond behooren tot de „erkende"
uitgevers.

Eene ledenlijst wordt op schriftelijke aanvraag kosteloos toegezonden door
het bureau van onzen Bond, Heerengracht 124 -128, te Amsterdam (C).

(De cijlers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Dec. nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 9 (3) eigenaars; waarvan in Drenthe bij 1; Zuid-
holland bij 3; Zeeland bij 2; Noordbrabant bij 3 (2); Limburg bij (1).

Scabiês (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 73 gevallen bij
8 eig. (359 bij 5 eig.), waarvan in Groningen (330 bij 2 eig.); Friesland 25 bij
2 eig. (27 bij i eig); Utrecht 16 bij 2 eig.: Zuidholland 32 bij 4 eig. (2 bij
2 eig).

Rotkreupel bij schapen: 1 geval (238 bij 22 eig.), waarvan in Friesland 1
(102 bij 9 eig.); Drenthe (21 bij 7 eig.); Noordholland (92 bij 5 eig,); Zuid-
holland (23 bij i eig.).

Anthrax: 30 gevallen bij 26 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Groningen 2.
waarbij 1 varken, bij 2 eig.; Friesland 6, waarbij 1 varken, bij 4 eig.; Drenthe 1;
Overijsel 2 bij 2 eig.; Gelderland 7 bij 5 eig. (2 bij 2 eig.); Utrecht 2 bij 2 eig.;
Noordholland 1 ; Zuidholland 6 bij 6 eig. (1) ; Noordbrabant 3 bij 3 eig. (1).

Volgens franse bladen zou het radium veel goedkoper geleverd kunnen worden.
De radiumtrust beweert daarentegen dat de prijs (f 600.000 per gram) eigenlijk
te laag is als men de vele onkosten in aanmerking neemt aan ertswinning en be-
reiding verbonden.

De mijnmaatschappij Haut-Katanga (Belgiese Congo) had in 1928 245 millioen
francs inkomen. Haar bezit aan fondsen wordt op 5 milliard francs geschat en de
aandeelen, nominaal 500 francs staan op 195.000 francs, dus 390 % (N. T. v. G.
1929 II, blz. 6086). Indien die koers niet berust op speculatie, zouden de franse
bladen gelijk kunnen hebben.

Der Affe als Tuberkuloseversuchstier. Dr. med. Heinrich H. Kalbfleisch und
Dr. med. Arno Nohlen. Deut. Tierärztl. Woch. Jg. 37, No. 9. 1929.

De uitbreiding der tuberculose onder de apen is in de verschillende dieren-
tuinen zeer uiteenloopend. Vooral gedurende het transport vanaf de vangplaatsen
bij ondoelmatige, onhygiënische stalling is het infectiegevaar zeer groot. De ver-
pleging in open ruimten is verreweg te verkiezen boven die in bedompte stallen.
Het gematigde klimaat geeft in het geheel geen verhoogde dispositie voor het ont-
staan van tuberculose. Bij een goede verzorging zijn de apen, vooropgesteld, dat
geen infectie tijdens het transport heeft plaats gehad, zeker tuberculose-vrij te
houden. Hiermede is de meening weerlegd, dat de aap, wegens zijn buitengewone
gevoeligheid, voor tuberculose-proefdier niet bruikbaar is.

Ten einde de uitbreiding der tuberculose tegen te gaan is het noodzakelijk de
zieke apen te isoleeren. Hiervoor is een vroegtijdig onderkennen der ziekte nood-
zakelijk. Het eerste klinische verschijnsel is de veranderde psyche, het dier is rus-
tiger. Daarna valt de verminderde eetlust, vermagering en vaak lemitteerende
koorts op. Ook het maken van Röntgenphoto\'s is een belangrijk middel voor het
stellen der diagnose. Daarentegen zijn tuberculine en gedoode tuberkelbacillen
als diagnostische hulpmiddelen onbruikbaar

Wat de pathologisclie-anatomie der gevonden tuberculeuze afwijkingen betreft,
worden 2 hoofdvormen onderscheiden. De eerste is gekenmerkt door diffuze,
kazige veranderingen, de tweede door sterke bindweefsel-nieuwvorming.

100 Neue tierärztliche Urteile über dis Heil- und Schutzwirkung des Friedmann-
Mittels bei Tuberkulose und Aktinomykose der Haustiere. Dr j. A. Hoffmann,
Münch, tier. Woch., Jg. So, Nr. 16 en Nr. 17.

Sedert 1912 wordt door Friedmann uit schildpad-tubercelbacillen een vaccin
bereid, dat in Duitschland bij de bestrijding van tuberculose en actinomycose toe-
passing vindt Aan 100 dierenartsen werd door sehr, gevraagd, hun oordeel omtrent
de waarde van dit vaccin mede te deelen. Hierop kwamen 71 antwoorden in, welke,
in deze beide artikelen zijn weergegeven Bij de behandeling van tuberculose onder
het rundvee, werd 27 x een gunstig resultaat vermeld, daarentegen 7 x een twij-
felachtig succes, terwijl 2 dierenartsen berichten, dat het middel geen therapeu-
tische waarde bezit. Bij de behandeling en bestrijding der hoender-tuberculose
luiden de antwoorden nog veel gunstiger. In 2 antwoorden wordt geen beslissend
oordeel uitgesproken, terwijl in de overige 13 een zeer gunstige werking wordt
vermeld. Over de werking van het frledmann-vaccin bij actinomycose van run-
deren en varkens is het oordeel van 35 collega\'s gunstig, van 6 dubieus en van 8
negatief. De resultaten zouden volgens sehr, nog beter geweest zijn, indien slechts
jonge ziektegevallen in behandeling waren genomen. Bij de bestrijding der hoen-
der-tuberculose is het noodzakelijk vooraf de ernstig zieke dieren te doen slachten
en vervolgens alle overige te enten.

Die Geflügeltuberkelbazilleninfektion des Schweines. Dr. M. Junack, Berl. T. W.
Jg. 45, Nr. 21.

Vogeltuberculose komt bij varkens veelvuldig voor. Deze vorm van tuberculose
is gekenmerkt door de zeer geringe neiging tot verkalking, welke door sehr, geen
enkele maal werd gezien. Meermalen werden in de longen fibreuze processen waar-
genomen zonder regressieve veranderingen, waarin gemakkelijk tuberkelbacillen
konden worden aangetoond. Verkazing wordt alleen in de mesenteriele- en gnkele
andere lympklieren gevonden. Het is vaak noodig bij de kleuring volgens Ziehl-
Neelsen, de carbolfuchsine 30 minuten te laten inwerken. De lymphklieren zijn
vaak gezwollen, zonder verdere macroscopisch waarneembare afwijkingen. Even-
wel worden in deze lymphklieren vele tubeikelbacillen gevonden. Cavia\'s zijn voor
deze vogelbacillen weinig of niet gevoelig. Ook voor konijnen zijn deze bacillen
in geringe mate pathogeen ; daarentegen wel voor hoenders. Een zeer geschikt

proefdier voor het vaststellen van het type is de witte muis, die na enting aan
gegeneraliseerde tuberculose gaat lijden. Junack nam 4 gevallen van septicae-
mische vogeltuberculose waar. (Type Yersin).

In de slokdarm van een rund werd een tubeiculeus proces waargenomen. Ter
plaatse was de musculatuui 2 ä 3 maal dikker dan normaal, terwijl hierin talrijke
erwtgroote, geelachtige, verkaasde haarden werden aangetroffen. Mucosa en ad-
ventitia waren niet aangetast. Door sehr, wordt een haematogene infectie aange-
nomen.

Beitrag zur kenntnis der Darmtuberkulose des Kalbes. Dr. Kirsch. Berl. T. W.
Jg. 45, Nr. 21.

Bij een 8 weken oud kalf werden in het dundarmkanaal uitgebreide tubercu-
leuze veranderingen gevonden. Naast verscheidene solitaire tuberkels, kwamen
vele ulcera voor. Vooral het laatste derde gedeelte van den dunnen darm was zeer
sterk aangetast en ongeveer tienvoudig verdikt. Ook werden subsereus tubercu-
leuze veranderingen gevonden, waarbij slechts op één plaats de e\'astische mem-
braan van het peritoneum was doorbroken. De darmen waren onderling vergroeid.
Bij het microscopisch onderzoek werden zoowel in de reuzencellen als in de epi-
theloïde cellen tubercelbacillen aangetroffen. De mesenteriale lymphklieren
waren sterk vergroot en grootendeels verkaasd en verkalkt. Het mesenterium
was met een grauw rood beslag bedekt. Behalve darmtuberculose was bij het
kalf een uitgebreide tuberculose van pleura en peritoneum aanwezig. Bovendien
werden in de longen en in de lever, alsmede in bronchiale-, mediastinale- en por-
tale lymphklieren tuberculeuze veranderingen gevonden.

Sehr, komt tot de conclusie, dat de tuberculose bij het kalf is ontstaan langs
intestinalen weg door langdurig voederen direct na de geboorte met tubercel-
bacillen-houdende melk.

Zur Tuberkulose-Diagnostik mit Diophtin. Dr. Wm. Böhme. Tierärztl. Kund-
schau. Jg. 35, Nr. 25.

De verschillende soorten tuberculine, welke voor de diagnostiek der tuberculose
worden gebruikt, bevatten slechts de extractief-stoffen der tubercelbacillen en
Morden hetzij door verhitting, hetzij langs chemischen weg verkregen. De diag-
nostische entstof diophtin daarentegen bevat behalve deze stoffen nog een auto-
lysaat van tubercelbacillen. Door inwerking van keukenzoutoplossingen wordt
de virulentie van verschillende tubercelbacillen-culturen zeer belangrijk ver-
zwakt, zoodat deze bijna avirulent zijn geworden. (Böhme, Ztschr. f. Tuberkulose,
Bd. 48, H. 5, 1927). Deze culturen worden dan aan tuberculine (Alttuberculine
Koch) toegevoegd, waardoor langzamerhand de tubercelbacillen afsterven. Op
deze wijze wordt de tuberculine met vitale stofwisselingsproducten der tuber-
celbacillen doordrenkt. Met diophtin worden betere resultaten bereikt, dan met de
gewoonlijk gebruikte tuberculinen.

Uebertragung der Tuberkulose durch filtrierbare Erreger. Prof. Dr. Lydia
Rabinowitsch-Kempner, Forschungen und Fortschritte.Jg. 5, Nr. 21.

De tuberkelbacil heeft ook een onzichtbare, filtreerbare vorm. Door verschil-
lende omstandigheden (aard der voedingsbodems, ouderdom der cultuur, enz.)
blijft de ontwikkeling van den klassieken vorm der tuberkelbacillen uit en treedt
■een microcopisch onzichtbare vorm op. De virulentie van deze filtreerbare vorm
voor proefdieren is gering ; gewoonlijk worden alleen de lymphklieren aangetast.
Bij drachtige dieren is passage der placenta mogelijk en kunnen zich bij de jonge
individuen weer zuur- en alcoholvaste staafjes ontwikkelen, welke echter slechts
zelden in staat zijn een voortschrijdende tuberculose te veroorzaken. Deze bacillen
geven geen immuniteit tegen een later optredende tuberculose-infectie.

Contribution ä 1\'étude de la tuberculose canine en Roumaine. M. Mihailescu,
Revue générale de méd. vét., No. 446, 15 Febr. 1929.

culose bij den hond waargenomen. Het bleek, dat gemiddeld 5% der onderzochte
honden aan tuberculose lijdende waren. In alle gevallen werd sectie verricht, waarna
de verschillende aangetaste organen histologisch werden onderzocht, terwijl
tevens een onderzoek naar de soort der gevonden tubercelbacillen werd ingesteld
Geen enkele maal werden tuberculeuze laesies in de meningen noch in de been-
deren gevonden. Vaak daarentegen was de milt (6 maal) en het hart (7 maal) aan-
getast. Zweren in de huid werden in 3 gevallen gezien. Het histologisch beeld der
tubercels was vrij karakteristiek. Deze bestonden voornamelijk uit epitheloïde en
lymphoïde cellen, terwijl vaak verkazing in het centrum werd waargenomen.
Reuzencellen ontbraken steeds ; fibroblasten kwamen spaarzaam voor.

Het anatomisch beeld der tuberculose was sterk varieerend. Naast zweren van
huid en slijmvliezen, werden tuberculose-infiltraties (pneumonie) en tuberkels
van zeer verschillend voorkomen gezien. Door middel van intraveneuze inspuiting
bij konijnen met 0,001 Gr. aardappel-cultuur werd in 8 gevallen het type vast-
gesteld. Hierbij bleek de virulentie voor deze proefdieren over het algemeen gering
en kon steeds tot het humane type worden besloten.

Volgens schr. kan de acute tuberculose bij jonge honden, welke met catarrh van
neus- en oogslijmvlies gepaard gaat, met hondenziekte worden verwisseld.

Die Einwirkung keimtötender Stoffe auf Tuberkelbazillen des Typus humanus
und bovinus. (Haii.er, E. : Aus der Bakt. Abt. des Reichsgesundheitsamtes in
Berlin—Dalilem). Zschr. fiir Hyg. 1929, 110, S. 22. Ref. D. T. W. Jg. 37, Nr. 25

Gedurende de laatste 8 jaar werd regelmatig de werking nagegaan van ver-
schillende chemische stoffen op culturen van humane- en bovine tubercelbacillen
Reeds werd door vele onderzoekers de desinfecteerende werking van kiemdoodende
middelen op tubercelbacillen in sputa onderzocht. Op deze wijze wordt echter
geen indruk verkregen omtrent de werking der verschillende desinfecientia, aange-
gezien de tubercelbacillen in massa\'s slijm en etter zijn opgesloten en hierbij de
werkzaamheid der aangewende stoffen door chemische binding en adsorptie sterk
verminderd wordt.

Vooral de in lipoid oplosbare middelen bleken goede werking te bezitten. (Chlo-
roform, propyl- en butylalcohol, oenanthol, chloorthymol, methylhexalin, benzyl-
en kaneelalcohol en salicyl- en kaneelaldehyd). Tusschen de stammen van het
humane en bovine type werden geen belangrijke verschillen in weerstands-
vermogen tegenover de onderzochte stoffen waargenomen. Voor het desinfec-
teeren van metalen- en gummi instrumenten is vooral 40—80%, acthylalcohol
en 20 -40%, propylatcohol geschikt. Even goed werkt aceton, indien hiervan
een sterkte van minstens 30% wordt aangewend. Genoemde vloeistoffen kunnen
ook voor desinfectie van, met tubercelbacillen besmette, handen worden ge-
bruikt. Aether is onwerkzaam t. o. v. tubercelbacillen. zoodat deze vloeistof niet
geschikt is, om aan entstoffen, sera, enz. te worden toegevoegd, indien de mogelijk-
heid van een infectie met deze bacillen bestaat. Daarentegen komt hiervoor wel
het eveneens vluchtige chloroform in aanmerking. Voor algemeene desinfectie
na tuberculeuze ziekten zijn vooral de phenolen en wel de carbolzuren, chloor-
metakresol en chloorthymol, zeer geschikt. Voor het ontsmetten op groote schaal,
in het bijzonder bij de tuberculose bestrijding onder de dieren, kunnen chloorkalk
(Caporit), ,,Chloramin" en ..Chlorimid" worden gebruikt.

Present status of progress of the national cooperative tuberculosis eradication
campaign. A. E. Wight, Jour. Am. Vet. Med. Ass., Maart 1929.

In dit artikel wordt een beschouwing gehouden over de resultaten, welke gedu-
rende het laatste jaar op het gebied der tuberculose-bestrijding in de Vereenigde
Staten zijn verkregen. Deze zijn zeer bevredigend. In 1922 waren van de onder-
zochte runderen 4% tuberculeus, welk percentage in 1928 op de helft was terugge-
bracht. Maandelijks werden -J- 1.000.000 tuberculinaties verricht, terwijl 865
dierenartsen zich uitsluitend met de tuberculose-bestrijding bezig hielden. De
gunstige resultaten spiegelden zich mede af op het beduidend minder hooge percen-

tage van tuberculeuze slachtdieren. Het financieele voordeel, hiermede verkregen,
wordt geschat op meer dan / 7.500.000.

A two-year experiment with the „Calmette" method of vaceination. W. P. Lar-
son and W. A. Evans, Jour. Am. Vet. Med. Ass. Maart 1929.

In een voordracht, over de resultaten na enting met B. C. G. bij runderen ge-
houder, wordt de volgende proef vermeld. Op een boerderij in de omgeving van
Springfield werden 30 runderen van 1—3 jaar en 30 kalveren van minder dan 1 week
oud samengebracht. Deze dieren, — uit tuberculose-vrije veestapels afkomstig
en vooraf aan de tuberculine-proef onderworpen •— werden in 3 groepen ver-
deeld, zoo dat iedere groep uit 10 kalveren en een even groot aantal oudere dieren
bestond. Op 3 Dec. 1926 werd met het experiment begonnen. Bij de dieren uit groep
i werd subcutaan 100 mgr. B. C. G. ingebracht, welke behandeling na 1 jaar
werd herhaald. De dieren uit greep 2 werden om de 4 maanden in het geheel
4 keer — subcutaan ingespoten met ^ Gr. gedoode tubercelbacillen in suspensie,
terwijl de dieren van groep 3 als contróle-dieren bij de overige werden gevoegd.
6 Maanden later werd een io-tal tuberculeuze dieren in de proef-koppel ge-
bracht. Op 7 Nov. 1928 werd de geheele koppel geslacht en nauwkeurig sectie
verricht. Van de koeien uit groep 1 waren 88,8% tuberculeus, van die uit groep 2
44,4% terwijl de contróle-groep een tuberculose percentage van 87 aanwees. Van
de kalveren der verschillende groepen waren in dezelfde volgorde 57, 25 en 33%
tuberculeus.

Op grond van dit experiment wordt de conclusie getiokken, dat de vaccinatie-
methode volgens Calmette, waarschijnlijk geen beteekenis heeft voor de be-
strijding der tuberculose onder het rundvee. Het is mogelijk, dat de vaccinatie
om de 3 maanden zal moeten worden herhaald, ten einde de noodzakelijke aller-
gische toestand te behouden.

Gezien de gunstige resultaten met gedoode cultuur verkregen, wordt een experi-
ment hiermede op groote schaal wenschelijk geacht. (In dit artikel wordt niet
vermeld, of de proefdieren den eersten tijd na de enting met tubercelbacillen-vri•
voedsel werden grootgebracht. Vermoedelijk is dit niet het geval geweest, zoodat.
een zuivere beoordeeling der resultaten, met de enting volgens Calmette ver-
kregen, hierdoor niet mogelijk is. Ref.).

On heterologous tuberculous infection L van Es, Jour. Americ. Vet. Med.
Ass. Maart 1929.

Schr. houdt een beschouwing over het voorkomen van de verschillende typen
tubercelbacillen bij zoogdieren en hoenders. Voor het vaststellen van het type
eener tuberculeuze infectie is het proefdiei experiment het voornaamste middel,
waarbij door voorafgaand tuberculineeren moet worden vastgesteld, dat bij de
gebruikte proefdieren geen tuberculose voorkomt. Als oorzaak van tuberculose
bij dieren komt de humane tubercelbacil geen rol van beteekenis toe. Alleen bij
varkens wordt door dit type nu en dan tuberculose veroorzaakt. (Honden en kat-
ten worden door schr. niet vermeld. Ref.). Daarentegen is het bovine type vaak
aansprakelijk voor gevallen van zg. chirurgische tuberculose bij den mensch.
Deze infecties houden ten nauwste verband met de verspreiding der tuberculose
onder het rundvee en het gebruik van rauwe melk. Statistieken over de doodsoor-
zaken bij den mensch geven geen betrouwbaren indruk over de frequentie van
infecties met bovine tubercelbacillen, aangezien deze meestal niet tot den dood
leiden.

In streken waar tuberculose onder hoenders veelvuldig voorkomt, ziet men ook
vaak de varkens door het aviaire type aangetast. Het tuberculeuze proces wordt
dan voornamelijk in de cervicale- en mesenteriale lymphklieren waargenomen
en is niet progressief. Omtrent het voorkomen der vogelbacillen bij de overige
diersoorten is weinig bekend. In Nebraska werden bij 113 onderzochte tubercu-
leuze runderen 10 maal uitsluitend vogelbacillen gevonden. In 4 gevallen werden
hiernaast ook bovine tubercelbacillen aangetoond, terwijl de overige 99 runderen
uitsluitend met het bovine type bleken te zijn geïnfecteerd.

Bij het onderzoek van 140 gevallen van tuberculose bij den mensch, kon geen
enkele maal het aviaire type worden vastgesteld. Volgens schr. is de vogeltuber-
culose uit een oogpunt van volksgezondheid vermoedelijk van geen beteekenis.

Runderen met vogeltuberculose reageeren als regel niet na subcutane tubercu-
linatie met bovine tuberculine, daarentegen verkrijgt men vaak een positieve
reactie wanneer deze tuberculine intradermaal wordt aangewend.

In dit artikel wordt een scherpe, afbrekende critiek geleverd op de vaccinatie
tegen tuberculose volgens de methode calmette-GuéRiN. Volgens schr. is van deze
methode weinig goeds te verwachten, aangezien bij cavia\'s, na voorafgaande be-
handeling met B. c. G., geen onvatbaarheid tegenover een besmetting met viru-
lente tubercelbacillen optreedt. Ook de onschadelijkheid der entstof is niet afdoende
bewezen. De Canadees Watson zag bij de cavia, na herhaalde entingen met B. C. G.
ernstige tuberculeuze processen ontstaan. Bovendien valt het te betwijfelen of de
avirulentie en onschadelijkheid een constante, erfelijke eigenschap is. Het is een
ervaringsfeit dat virulente tubercelbacillen-culturen, bij geregelde overzetting op
gewone voedingsbodems, na 10—15 jaar weinig of geen virulentie meer bezitten.
Door herhaalde entingen bij cavia\'s treedt echter bij deze culturen weer een ver-
hoogde virulentie op. Een ernstige fout in de experimenten van Calmette en
GuéRiN is gelegen in het feit, dat deze alleen met jonge runderen hebben gewerkt,
welke dus niet bloot staan aan de verschillende nadeelige invloeden (drachtigheid,
langdurige melkgift, enz.) der oudere dieren, In 1927 zijn de volgende voorschriften
gegeven.

1. De te vaccineeren dieren moeten worden geïsoleerd van af de geboorte en gedu-
rende minstens 30 dagen.

2. Deze dieren moeten worden gevoed met melk van tuberculose-vrije koeien
of met gekookte melk.

In verband met deze voorzorgsmaatregelen is bij het verkrijgen van goede resul-
taten niet uit te maken of deze door de vaccinatie met B. C. G. zijn bereikt, dan
wel of deze te danken zijn aan een doelmatige, hygiënische opfok.

(Door Moussu worden alleen die experimenten aangehaald, waarbij minder goede
resultaten zijn verkregen, daarentegen wordt van de beter geslaagde proefnemingen
geen melding gemaakt. Ref.).

Nouvelles acquisitions en tuberculose. L\'ultra-virus tuberculeux et Ie problème
de 1\'hérédité tuberculeuse. Paul Rossi, Revue vétérinaire, Juli 1929.

Schr. geeft aan de hand der literatuur een beschrijving van onze kennis der fil-
treerbare tuberculose-smetstof. Aan het einde van het artikel wordt een uitvoerige
literatuur-opgave vermeld.

Tuberculosis in wild buck living under natural conditions. R. Paine and G. Mar-
tinaglia, Journ. of Comp. Pathol. and Therap. Vol. 42, No. 1.

Een aantal gevallen van tuberculose bij wilde bokken wordt in dit artikel ver-
meld. De geïsoleerde tubercelbacillen bleken tot het bovine type te behooren. In
verband met deze bevindingen wordt op het gevaar gewezen, dat het eten van
.Biltong" (gedroogd vleesch), hetwelk voor een groot gedeelte uit rauw bokken-
vleesch wordt bereid, met zich brengt.

A note on tuberculosis in the ferret. G. W. Dunkin, P. P. Laidlaw and A. S.
Griffith, Jour. of comp. Pathol. and Therap. Vol. 42, No. 1.

In dit artikel worden 3 gevallen van spontane tuberculose bij de fret vermeld.
Eenmaal werd een onderzoek naar het type der gekweekte tubercelbacillen inge-
steld en het bleek, dat deze tot het bovine type moesten worden gerekend. Ver-
volgens werd de gevoeligheid van de fret voor humane- en bovine tubercelbacillen
nagegaan. Hiertoe werden eenige dezer dieren zoowel subcutaan als door voedering
met de genoemde bacillen geinfecteerd. De bovine tubercelbacil bleek een veel
sterker virulente werking voor de fret te bezitten, dan het humane type.

Volgens Triolo (la Riforma medica, N. T. v. G. 1929. II, No. 37, blz. 4268),
is uit talrijke proeven gebleken dat het serum van genezen lijders aan tuberculose
gunstig schijnt te werken op recente gevallen. Het is daarom vooral bij beginnende
gevallen wenselijk deze therapie toe te passen.

Het bekende goudpreparaat van Mollgaard waarvan zooveel werd verwacht
als chemo-therapeuticum tegen tuberculose heeft, evenals in Europa, ook in Indië
teleurgesteld. Aalsmeer beproefde het bij 14 tuberculoselijders en 2 lepralijders
zonder veel baat en hij komt tot het besluit dat het middel in kleine hoeveelheden
geen voldoende steriliseerende werking heeft en in groote hoeveelheden niet is te
gebruiken daar het vergiftigingsverschijnselen veroorzaakt, gelijkende op kwik-
vergiftiging (Geneesk. tijdschr. v. N. Indië, 1929, blz. 880).

Op i Mei 1929 heeft het U. S. Bureau of Animal Industry, te Washington, de
Staat Maine vrij verklaard van runder-tuberculose. In 1928 is North-Carolina
vrij verklaard. Maine is dus de tweede staat in de Unie waar de runder-tubercu-
lose overwonnen is. Dit succes is te danken aan een doelmatige wetgeving en een
twaalfjarige systematiese tuberculineering. Meer dan 650.000 tuberculinaties zijn
gedaan ; de (ongeveer 1%) reageerende dieren zijn geslacht. (Dit zou natuurlijk in
ons land te duur en dus prakties onmogelijk zijn). (Journal of the Amer. vet. med.
Ass. 1929, vol. 28, No. 3, blz. 359). Vrijburg.

Carcinome der Gallenwege bei Distomatose der Katze. H. J. M. Hoogland,
Zeitschrift f. Krebsforschung 1929, Bd. 29, Blz. 239.

Naast de 3 gevallen van galgang-carcinoom die reeds in 1926 (dissertatie Utrecht)
beschreven zijn, worden hier 2 nieuwe gevallen medegedeeld, en wel één met ge-
zwelvorming in lever en galblaas en één uitgaande van de extra-liepatische gal-
gangen. In beide gevallen werd bovendien een chronische distomatose der gal-
gangen, veroorzaakt door Opistorchis felineus, gevonden.

Het eerste geval omvat een papillaire galblaastumor en vrij uitgebreide tumor-
vorming in de lever. Metastasen werden gevonden in longen, omentum, diapliragma,
rechter ovarium en enkele lymphklieren. Microscopisch kon niet met zekerheid
worden uitgemaakt, of hier een primair galblaascarcinoom met uitbreiding in de
lever, dan wel een primair galblaasadenoom (event. beginnend carcinoom) naast
een primair galgangcarcinoom aanwezig was. Intusschen was het verband van den
galblaastumor met de chronisch ontstoken galblaasmucosa duidelijk. Voor de
galgangen konden geen overgangen van de ontstoken galgangmucosa tot carci-
noom worden aangetoond..

Het laatste geval vertoonde een diffuse tumorvorming in de wand van de extra-
hepatische galgangen, waarbij het tumorweefsel tot in het omgevende vetweefsel
was doorgegroeid. Metastasenvorming was nog niet opgetreden (deze treedt bij
den mensch vaak ook laat op). De diagnose : beginnend carcinoom werd hier op
de abnorme dieptegroei van het epitheel (veel sterker en onregelmatiger dan ooit
bij distomatose voorkomt) en de atypie der epitheelcellen gesteld. Zeer waar-
schijnlijk was hier een multipele oorsprong van het carcinoom, dat ook weer innig
met de typische distomatose-veranderingen dezer galgangen samenhangt.

De hier beschreven 5 gevallen omvatten tumoren in alle onderdeelen van het
galwegensysteem (intra-, extrahepatische galgangen en galblaas) en tevens het
geheele localisatiegebied der distomen.

Voor alle gevallen werd het verband der tumorvorming met de distomatose
op grond der localisatie en het vinden van microscopische overgangen van glandu-
laire hyperplasie (Schaper) tot carcinoom, met aan zekerheid grenzende waar-
schijnlijkheid aangetoond (behalve voor de galgangen in geval 4). De reeds vroeger
uitgesproken hypothese, dat in tegenstelling met de andere distomen aan Opistor-

chis felineus carcinogene eigenschappen moeten worden toegeschreven, vindt in
de laatste gevallen een nadere bevestiging. Deze carcinogene werking berust waar-
schijnlijk, evenals die van Gongylionema neoplastica (Fibiger), op toxinewerking.
Een experimenteel onderzoek in deze richting is zeer gewenscht, doch eischt voor-
loopigeori nteerende onderzoekingen over de tusschengastheeren van Opistorchis
felineus. (Autoreferaat).)

Ueber Periarteriitis nodosa beim Rind. A. Trawinski, Arch. f. Wissenschaftl.
u. prakt. Tierheilk. 1929, Bd. 59, Blz. 207.

Casuistisch geval van periarteriitis nodosa bij een 3-jarig slachtrund in goeden
voedingstoestand. De afwijkingen betroffen vooral de arteriën van klein- tot mid-
delgroot kaliber in de sceletspieren, hartspier, subcutis en subserosa van borst-
en buikholte. Microscopisch is het geval slechts zeer in het kort beschreven. T.
meent dat het proces vanuit de adventitia zich centripetaal ontwikkelt, vaak met
obliteratie van het vaatlumen. Over de aetiologie laat de schr. zich naar aanleiding
van dit geval niet uit.

Leukaemische Lymphadenose bei einem 3 Wochen alten Kalbe. H. Eilmann,
Deutsche tierartzl. Wochenschrift. 1929, Bd. 37, Blz. 51.

Casuistisch geval van leucose bij een slachtkalf met algemeene lymphklier-
zwelling en veranderingen van milt, beenmerg, lever en nieren. Een klinisch bloed-
onderzoek had niet plaats gevonden. De diagnose wordt aan de hand van een
vrij uitvoerige macro- en microscopische beschrijving (5 microphoto\'s) gemoti-
veerd. Een korte literatuurbespreking van de leucosen bij kalveren gaat aan de
bespreking vooraf.

Terecht betreurt schrijver dat door practici zoo weinig bloedonderzoek wordt
gedaan ; dit vormt een groot beletsel voor een beter inzicht in de dierleucosen.
Dit bezwaar is door den patholoog, zelfs met het meest uitgebreide onderzoek
niet te herstellen.

Wanneer gebrek aan tijd of routine hier een rol spelen, ware toch gemakkelijk
met kliniek of laboratorium een regeling te treffen, waarbij kleuren en tellen der
uitstrijkjes aan anderen wordt overgelaten.

Het praecarcinoom. H. F. Deelman, Ned Tijdschrift v. Geneeskunde. 1929,
ie helft, blz. 510.

In een clinische les bespreekt Deelman bovenstaand strijdpunt in het kanker-
vraagstuk, waarover reeds vele polemieken tusschen clinici en pathologen, en ook
door pathologen onderling zijn gevoerd. Het begrip praecarcinoom omvat alle
pathologische toestanden, die tot het ontstaan van een kwaadaardig gezwel aan-
leiding geven, of kunnen geven. Voorstanders vindt men vooral onder clinici en
tegenstanders vooral onder pathologen.

Dat verschillende pathologen tegen het begrip praecarcinoom gekant zijn vindt
zijn oorsprong in een tweetal overwegingen :

ie. Daar de patholoog-morpholoog niet meer dan momentopnamen der tumor-
ontwikkeling ziet, is het slechts met „eenige waarschijnlijkheid" te zeggen of een
bepaalde pathologische weefselverandering tot carcinoom aanleiding zal geven
De meest consequent redeneerenden meenen, dat óf deze verandering rqeds car-
cinoom is, en dan weet men niet zeker wat eraan vooraf ging, óf dat de verande-
ring goedaardig is, waarbij dan de ontwikkeling van het carcinoom niet is te voor-
spellen.

2e. de voorstelling over de ontwikkeling van een carcinoom divergeert in twee
richtingen nl. men denkt zich het ontstaan als het resultaat van een reeks geleide-
lijke celveranderingen (passend in het kader van het experimenteele teercarci-
noom), of als een plotselinge celverandering. In het laatste geval is voor prae-
carcinoom geen plaats meer.

Deelman helt naar de klinische zijde over, zij het dan, dat hij de groote reeks
afwijkingen, die als praecarcinoom worden aangegeven, belangrijk wil inkorten,
en slechts dien naam* wil geven aan pathologische processen, waarvan de spontane

overgang in carcinoom met eenige waarschijnlijkheid is te verwachten. Schr.
geeft echter onmiddellijk toe, dat deze beperking zeer weinig houvast geeft.

Als voorbeelden geeft spreker enkele gevallen van carcinoom in leucoplakische
veranderingen van pharynx en larynx. Vooral het eerste geval waarin zich in de
pharynxwand bij een oude vrouw centraal in een leucoplakisch gebied een carci-
noom ontwikkeld had, is zeer suggestief. D. toont aan, dat het bij microscopisch
onderzoek van groote sneden, die zoowel het carcinoom als de leucoplakie omvat-
ten, een geleidelijke overgang van het hypertrophische epitheel (leucoplakie)
tot carcinoom is waar te nemen, waarbij de epitheelveranderingen steeds meer
op carcinoom gaan gelijken, hoe meer men de eiegenlijke tumor nadert, en wel
zoodanig, dat er a. h. w. geen scherpe grens is aan te geven tusschen het carci-
noom en het omgevende epitheel. Met groote waarschijnlijkheid meent D. hier
■de geleidelijke omvorming tot carcinoom van het omgevende epitheel te mogen
aannemen ; althans is een groei volgens de klassieke leer ,,eine Geschwulst wachst
aus sich selbst heraus" met de waargenomen beelden niet te rijmen. D. neemt
hiervoor een geheimzinnige invloed aan, uitgaande van het carcinoom, waardoor
de omgevende epitheelcellen geleidelijk tot tumorcellen worden. Dergelijke beel-
den komen ook bij larynx-carcinomen voor. De leucoplakie van de bovenste ge-
deelten van lucht- en spijsverteringswegen wil D. dan ook als „echt praecarcinoom"
aanwijzen.

Wellicht gelukt het met andere methoden om de nauwe verwantschap dezer
veranderingen met het carcinoom aan te toonen (bijv. langs biologischen weg.
Waterman).

In deze morphologiscli zoo moeilijk te benaderen stof, is heel veel nog een zaak
van „geloof" ; belangrijk is het intusschen dat een patholoog met groote ervaring
hier positief partij kiest voor het praecarcinoom.

D. verwacht, dat de studie der praecarcinomateuse veranderingen, van betee-
kenis zal blijken te zijn voor een beter inzicht in de groei van gezwellen, waarvoor
reeds bij het experimenteele kankeronderzoek aanwijzingen zijn gevonden.

Ueber milchartige Ergüsse. Zeitschr. f. klin. Med. 1928. J. Rosanow. Ref. Cen-
tralbl. f. allg. Path. u. path. Anat. Bd. 42. 1928.

Door Rosanow worden drie soorten melkachtige vloeistofophoopingen in het
abdomen onderscheiden nl. : i°. hydrops chylosus, waarvan de oorzaak bescha-
diging der lymphvaten zou zijn ; 2°. hydrops adiposus en chyliformis, als oorzaak
waarvan voornamelijk chronische ontstekingen van de sereuze vliezen in aan-
merking zouden komen en 3°. hydrops pseudochylosus, welke op syphilistische
basis zou berusten.

Bij hydrops adiposus en chyliformus zou het melkachtige voorkomen der vloei-
stof het gevolg zijn van het voorkomen daarin van vet en lecithine. De factoren
die de overgang van sereuse exsudaten in chyliforme bewerkstelligen zijn onbekend.

Tetanusbaciilen in het lichaam zonder tetanus-verschijnselen. Vogt (Münch.
Med. VVoch; ref. Münch. tier. Woch. 1929, No. 39, blz. 546) vond, bij een men»
met croupeuse pneumonie, bij microscopies onderzoek van uitstrijkjes uit een
gangreneuse haard, behalve verschillende coccen en staafjes ook sporenhoudende
staafjes, die tetanus-bacillen bleken te zijn; (cultuur en dierproef). De patiënt
had geen verschijnselen gehad die op tetanus wezen. Eveneens zijn in de darm van
mens (en dieren) tetanusbaciilen gevonden, zonder dat tetanus-verschijnselen
aanwezig waren. Klaarblijkelijk heeft de anaerobe bacil in die gevallen niet de
gunstige voorwaarden gevonden noodig voor vermenigvuldiging en toxine-vor-
ming op groote schaal. Vrijburg.

Het toezicht op en het tegengaan van verontreiniging van
vleesch is een belangrijk onderdeel der vleeschkeuring, ook al zal
men tevergeefs naar een bespreking over dit onderwerp zoeken
in het bekende handboek van Ostertag. De keuringsambtenaar
heeft er voortdurend op toe te zien, dat vleesch niet verontreinigd
wordt met bodemvuil, met mest, met pus enz.

Ook de vleeschkeuringswet geeft voorschriften omtrent het rein
behandelen van vleesch, al bepalen deze voorschriften in het K.B.
van 5 Juni 1920 S. 285 zich slechts tot het vervoer van vleesch
van de eene gemeente naar de andere.

Hoewel de vleeschkeuringswet over deze materie verder niets
gebiedend voorschrijft, zal toch iedere keuringsveearts wel zijn best
doen om maatregelen te treffen, aanwijzingen te geven, dat het
vleesch zooveel mogelijk rein wordt behandeld.

In de meeste gevallen zal de keuringsambtenaar een of andere
verontreiniging wel aan het vleesch kunnen ontdekken, zij het
dan na nauwkeurige inspectie ; immers er zullen dan deeltjes vuil
aan het vleesch kleven en verwijdering hiervan volgt haast van-
zelf. Zulk een verontreiniging is dus gemakkelijk te onderkennen
en te verhelpen.

Ik zal niet met u bespreken de mogelijkheden, hoe vleesch ver-
ontreinigd kan worden door verschillende soorten pathogene bac-
teriën, dit keer zullen wij alleen de verontreiniging door tuber-
celbacillen nader bezien.

Is de constateering van verontreiniging met bodemvuil een ge-
makkelijke zaak, anders is het gesteld bij de verontreiniging van
vleesch met tubercelbacillen.

Immers, bij eventueele verontreiniging daarmede zien wij de
smetstof niet, of het vleesch zou verontreinigd moeten zijn door
tuberculeuse weefseldeelen of door een tuberculeuse ettermassa ;
maar zelfs na verwijdering daarvan kan het vleesch toch nog met
tubercelbacillen bezaaid zijn, al zien wij ze niet.

De keuringsveearts heeft omtrent het verontreinigd zijn van
vleesch met tubercelbacillen geen ander houvast dan de rede-
neering. Alleen zijn gezond verstand geeft hem de richting aan waar
hij een eventueele verontreiniging met tubercelbacillen moet

\') Voordracht gehouden op eene vergadering van den Diergeneeskundigen Kring.
LVII 14

vinden. Maar, wanneer een dergelijke verontreiniging heeft plaats
gehad, zal dan iedere keuringsveearts zijn krachten inspannen
om dat vleesch van die bacillen te bevrijden? Dat zou toch van-
zelfsprekend moeten geacht worden, maar helaas, ten opzichte
hiervan wordt veel gezondigd.

Het gaat in deze ook al zooals de volksmond zegt : wat niet
weet, wat niet deert ; wat men niet ziet, acht men niet.

Ik geef u de verzekering, dat er anders gehandeld zou worden,
wanneer iedere tubercelbacil door grootte en kleur zichtbaar zou
zijn voor het bloote oog. Stel u eens voor, dat iedere tubercelbacil
zich kenbaar maakte als een zwart puntje, wat zouden wij ijverig
in de weer zijn om het vleesch daarvan te bevrijden, ja, ik ben
ervan overtuigd, dat ook diegenen, die nu de schouders ophalen
over een uitwendig aanwezig zijn van tubercelbacillen, maar die
er alleen op letten of de mogelijkheid bestaat, dat er tubercel-
bacillen in het vleesch aanwezig kunnen zijn, zelfs die zouden toch.
dunkt mij, dergelijke met het bloote oog zichtbare tubercelbacillen
wel verwijderen. Nu ze echter onzichtbaar zijn, wordt er niet de
noodige aandacht aan geschonken.

Het is natuurlijk wel hoog wetenschappelijk om goed te kunnen
beredeneeren de mogelijkheden van circulatie van tubercelbacillen
in het lichaam en ik herinner mij duidelijk een rede van Prof. de
Jong met een schitterende peroratie waarin naar voren gebracht
werd, dat een slachtdier nooit vrijgegeven mocht worden, wanneer
de zekerheid bestond, dat er ook maar één tubercelbacil in het
vleesch aanwezig was. De misschien honderden tubercelbacillen,
die door verontreiniging buiten op het vleesch gebracht zijn, daar
wordt niet op gelet.

Het wordt dan ook wel degelijk openlijk beweerd : ik let alleen op
wat zich in het vleesch kan bevinden, niet wat er buiten op kan zitten.

Zulk een apodictische verklaring is toch eigenlijk niet verdedig-
baar. Regel moet toch zijn, dat, wanneer men wéét dat vleesch
verontreinigd is met tubercelbacillen, men ook alles in het werk
moet stellen om ze daarvan te verwijderen, of onschadelijk te maken.

Laten wij eerst eens de vraag stellen, door welke oorzaken kan
vleesch verontreinigd worden met tubercelbacillen? Dit kan ge-
beuren :

2e. doordat de slager het vleesch aanraakt met handen, die
tevoren in contact geweest zijn met tuberculeus materiaal ;

3e. door slachtgereedschappen, eventueel keuringsmessen, die
met tuberculeus weefsel in aanraking zijn geweest.

Het eerste punt behoeft geen nadere verklaring, alleen zou ik
er op willen wijzen, dat er wel aandacht geschonken mag worden
aan tuberculeuse uiers, waarvan de melk soms over het vleesch
stroomt.

Wat punt 2 betreft, verontreiniging met tubercelbacillen zal
zeker plaats vinden, wanneer de slager met verontreinigde handen
het vleesch aanraakt.

Nu geeft onze uitspraak bij de keuring daar wel eens aanleiding
toe en ik heb hier op het oog de behandeling van de niet zelden
voorkomende gevallen van peritoneaaltuberculose. Vrij veel tref-
fen wij bij runderen aan het volgende beeld : uitgebreide tuber-
culose van pleura en peritoneum ; verder zijn aangedaan longen,
lever, nieren, uterus, soms de uier, zelden de milt. Onderzoekt
men de lichaamsklieren, dan treft men daarin sporadisch tuber-
culeuse veranderingen aan, zij zijn ook niet gezwollen.

Het geheel maakt de indruk van te zijn een oud proces ; de tu-
bercels, die men in de nieren vindt zijn doorgaans van een respec-
tabele grootte.

Aan het abattoir te Groningen hebben wij in 1928 ongeveer 120
van deze gevallen gehad op 1626 gevallen van tuberculose, dat
is bijna en ik twijfel er niet aan of zij zullen in andere keu-
ringsdiensten naar rato eveneens veel voorkomen.

Een jaar of tien, vijftien geleden hadden deze runderen groote
kans om te worden gesteriliseerd ; nu, met onze veranderde in-
zichten en aan de hand van de bepalingen in het keuringsregu-
latief wordt dit vleesch vrij gegeven ; borst- en buikorganen wor-
den afgekeurd, het vet wordt gesteriliseerd en wij geven last tot
verwijderen van de tuberculeuse deelen, wij laten de buik uit-
vliezen en, bij hevig proces van de pleura, de geheele borst wand
aflichten. Bij dit afüchten, waarbij van buiten af de geheele borst-
wand wordt losgemaakt en verwijderd, behoeft de slager niet met
het tuberculeuse weefsel in aanraking te komen.

Anders is dit bij het uitvliezen van de buik. Het kan haast niet
anders of de slager moet daarbij wel zijn handen besmetten en als
gevolg daarvan het vleesch verontreinigen met tubercelbacillen.
Toch wordt, na uitvliezing, het dier goedgekeurd, oogenschijnlijk

Theoretisch beredeneerd moeten er zich op de buikwand tuber-
celbacillen bevinden, maar om twijfel dienaangaande op te heffen,
heb ik gemeend het bewijs daarvan te moeten leveren. Daarom
heb ik enkele proeven genomen.

De techniek bij deze proeven was gelijk en bestond hierin, dat ik
met een — ten overvloede — steriel gemaakt mes langs de geheele
uitgevliesde en ,,schoon" bevonden buikwand, weefsel afschraapte
en dit in een steriele Petrischaal bewaarde. Dit afschraapsel werd
in een steriele mortier afgewreven met steriele physiologische
keukenzoutoplossing; daarna werd de emulsie gefiltreerd door
filtreerpapier en het troebele filtraat ingespoten bij cavia\'s.

c.c.m. gefiltreerde emulsie op bovenvermelde wijze verkregen van afschraapsel
van de uitgevliesde buikwand van een rund met peritoneaaltuberculose.

25 Jan. 1926, dus na 2 maanden, sectie. Heide cavia\'s vertoonden duidelijk waar-
neembare tuberculose van longen, lever en milt.

Proef II. 3 Dec. 1925. Rund met conflueerende eruptie op borst- en buik-
vlies. Na uitvliezen de buikwand afgeschraapt. Cavia 91 intraperitoneaal 3 c.c.m.
emulsie) ; Cavia 92 subcutaan 3 c.c.m. emulsie.

25 Jan. 1926, dus na bijna 2 maanden sectie : beide cavia\'s vertoonden duidelijk
waarneembare tuberculose van longen, lever en milt.

Proef III. 18 Febr. 1926. Rund met peritoneaaltuberculose. Cavia 93 en 94
intraperitoneaal ingespoten met emulsie. 31 Maart, dus na 6 weken sectie : geen
tuberculose bij beide cavia\'s.

Cavia 97 subcutaan 2 c.c.m. emulsie ; Cavia 98 intraperitoneaal 2 c.c.m. emulsie.

Op de bekende wijze werd 8 c.c.m. emulsie filtraat verkregen. Cavia 101 en 102
ieder 4 c.c.m. intraperitoneaal.

16 Juli, dus na 6 weken sectie : beide cavia\'s hadden tuberculose van longen,
lever, milt en nieren.

Proef VI. 24 Nov. 1926. Rund met uitgebreide pleura- en peritoneumtuber-
culose. \'s Morgens werd de buik uitgevliesd en werden de ribwanden afgelicht,
\'s Middags werd afschraapsel genomen apart van de buiklappen en van de borst-
lappen.

Het tiltraat van het afschraapsel der borstlappen werd ingespoten intraperi-
toneaal bij cavia 105 en intramusculair bij cavia 106. Na 6 weken sectie : beide
cavia\'s geen tuberculose

Het filtraat van het afschraapsel der buiklappen werd ingespoten intraperi-
toneaal bij cavia 107, intramusculair bij cavia 108. Na 6 weken sectie : cavia 107
vertoonde uitgebreide tuberculose van longen, lever, milt en peritoneum, cavia
108 had een verkaasde regionaire inguinaalklier met niet uitgebreide tuberculose
van longen en lever.

Uit deze laatste proef blijkt dus, dat het aflichten van de borst-
wand zoo gedaan kan worden, dat het onderliggende vleesch niet
verontreinigd wordt, terwijl bij hetzelfde rund de buiklappen wel
verontreinigd waren met tubercelbacillen.

Meer dan deze zes proeven heb ik niet genomen, ik vond dat niet
noodig. Ondanks de negatieve uitkomsten van proef III en IV
meen ik toch wel bewezen te hebben, dat er door het uitvliezen
bijna altijd een verontreiniging met tubercelbacillen teweeg wordt
gebracht en ik ben van meening, dat dit niet te vermijden zal zijn,
tenzij dit uitvliezen door geschoold personeel met pijnlijke nauw-
keurigheid geschiedt ; ook dan nog zou men door het nemen van
verschillende proeven moeten uitmaken of het op deze manier
gelukken zou het vleesch vrij van tubercelbacillen te krijgen.

Zooals reeds gezegd, tegen deze verontreiniging wordt zoo
goed als niets gedaan. Nu wordt er wel beweerd : die oppervlakkige
verontreiniging is niet zoo erg, het vleesch wordt toch gekookt
of gebraden en daardoor worden de oppervlakkig gelegen tuber-
celbacillen onschadelijk gemaakt. Maar wie zal iemand verbieden

om van die buikwand rollades te maken, en wie zal gebieden
dergelijk vleesch alleen volkomen gaar te nuttigen?

Dat er van buiklappen rollade wordt gemaakt, hoe onwaarschijn-
lijk het lijkt, is mij bij informatie juist gebleken. In volkswinkels
worden wel degelijk dergelijke rollades verkocht.

Een goed ingerichte vleeschkeuringsdienst mag m. i. een der-
gelijk principe niet huldigen en behoort ernaar te streven iedere
mogelijke verontreiniging te achterhalen.

Naar ik meen te weten, keurt Amsterdam de geheele buiklap
eenvoudig af. Dit nu is wel zeer radicaal, maar wij dienen toch te
zoeken naar een middel, dat de bacillen onschadelijk maakt, zonder
vernietiging van eigendom, ook al is de waarde daarvan niet groot.

Ik meen dit middel gevonden te hebben in het flambeeren van
het vleesch. Dit flambeeren kan heel gemakkelijk geschieden door
middel van een blaasvlam, die door schilders als regel wordt ge-
bruikt. Een dergelijk apparaat is eenvoudig in de behandeling en
is heel gemakkelijk te hanteeren. Deze eenvoudige bewerking
voert inderdaad tot het gewenschte doel, n.1. de vernietiging van
den tubercelbacil, maar moet dan geschieden door geschoold
personeel, eventueel door den keuringsveearts zelf om zekerheid
te hebben, dat er met de noodige nauwkeurigheid wordt gehan-
deld ; immers, alle deelen en alle hoeken van het verontreinigde
vleesch moeten door de vlam, laten wij zeggen een seconde, aange-
raakt zijn.

Deze tijd van een seconde mag m. i. voldoende geacht worden
om oppervlakkig zittende tubercelbacillen te dooden. Er is dan
geen sprake van dat het vleesch sterk wordt geschroeid, zoodat de
eigenaar door deze maatregel absoluut geen schade zal ondervinden.

Hoe eenvoudig en afdoende dit flambeeren van vleesch zal zijn,
toch is het nog de vraag of deze bewerking wel ingang zal vinden.
Dit zal voornamelijk daaraan liggen, of de directeuren van abat-
toirs ervoor te vinden zullen zijn. (De mogelijkheid bestaat natuur-
lijk, dat iemand een ander middel weet om tot het gewenschte
doel te geraken. Ik spreek nu wel alleen over flambeeren, maar
ik bedoel daar evengoed ieder ander doeltreffend middel mee ;
ik geef dit flambeeren graag voor beter. Ik wil dit niet als het eenige
ware aanprijzen, ik neem nu alleen maar aan, dat ons slechts dit
middel ten dienste staat).

Ik twijfel er niet aan of er zullen wel enkelen zijn, die deze
maatregel juist vinden, maar dan is het nog de vraag of zij die toe
willen passen, wanneer aan andere slachthuizen dit flambeeren
niet gebeurt. Over het algemeen is men niet graag enkeling in het
instellen van iets nieuws. Het ligt op den weg van de vereeniging
van slachthuisdirecteuren om te trachten die maatregel unaniem
ingang te doen vinden, in ieder geval het vraagstuk van de ver-

ontreiniging door tubercelbacillen en de bestrijding daarvan
goed onder de oogen te zien en gezamenlijk maatregelen daartegen
te nemen, waarbij dan eensgezindheid ook in deze aangelegenheid
van groot belang zou zijn.

Als derde oorzaak van verontreiniging met tubercelbacillen heb
ik genoemd die door slachtgereedschappen en — laten wij de hand
in eigen boezem steken — door de messen der keuringsambtenaren.

Laten wij hopen, dat dit laatste tot de uitzonderingen zal be-
hooren, geheel zeker ben ik hiervan echter niet. Hoe gaat het,
men snijdt door een tuberculeuse haard, het mes moet ontsmet
worden, maar och, dat is zoo lastig en tijdroovend, men heeft het
druk, en heeft men het niet druk, dan blijft de sleur nog over. . . .
Zoo mag men niet redeneeren, het is absoluut fout, dat weet men
zelf ook wel, maar toch wordt er tegen de ontsmettingsregel ge-
zondigd. Men paait zich wel met de redeneering, dat de haard wel
niet zooveel bacillen zal bevatten. Nu valt dat aantal bacillen in
een tuberculeuse haard wel mee : herhaaldelijk heb ik getracht
in uitstrijkjes uit haarden de tubercelbacillen op te sporen, maar
doorgaans mislukte mij dat schitterend. Toch zijn ze er wel in,
want ent men bij een cavia, dan slaat de proef aan.

Wij kunnen er verzekerd van zijn, dat aan het mes, waarmee
door een tuberculeuse haard gesneden is, tubercelbacillen kleven.
Die moeten onschadelijk gemaakt worden.

Voor gemakkelijk werken verdient het aanbeveling bij de keu-
ring een scheede bij zich te hebben met minstens drie messen, die
men dan na elkaar kan gebruiken. Zijn alle messen verontreinigd,
dan moeten ze gereinigd en ontsmet worden.

Nu is het de groote vraag : hoe worden deze messen, en liefst
de scheede ook, op de gemakkelijkste en minst tijdroovende manier
ontsmet?

Omtrent de resistentie van tubercelbacillen tegen hooge tem-
peraturen heb ik in de litteratuur enkele gegevens gevonden, die
ik hier laat volgen.

,,Bang ermittelte, dasz 85° C. bei kurzer Einwirkung (augenbliklich) geniigen,
„die Tubeikelbazillen unfähig zu machen eine Fütterungstuberkulose zu erzeugen.
„Jersin fand, dasz die Tuberkelbazillen bei gleichmäsziger Verteilung durch eine
„10 Minuten währende Temperatur von 75⁰ abgetötet werden, während eine
„Temperatur von 65° diesen Erfolg nicht hatte. Nach Forster und de Man
„werden die Tuberkelbazillen getötet : bei 55° C. in 4 stunden ; bei 6o° C. in
,,i Stunde; bei 65° C. in 15 Minuten ; bei 70° C. in 10 Minuten ; bei 8o° C. in 5
„Minuten ; bei 90° C. in 2 Minuten ; bei 95⁰ C. in 1 Minute.

„Barthel und Stenström haben in Bestätigung dieser Angaben ermittelt,
,,dasz Tuberkelbazillen durch eine ein paar Minuten andauernde Erhitzung auf
„75° bis 8o° C. unschädlich gemacht werden".

Kolle und Hetsch, Die experimentelle Bakteriologie und die Infektionskrank-
heiten, 5e druk, 2e Band op blz. 734 :

„Hohe Temperaturen wirken schädigend oder abtötend erst nach längeren
„Zeit ein. 70° C. vermögen die Tuberkelbazillen 20 Minuten auszuhalten, 80 C°.
, 5 Minuten lang. Die Einwirkung der Kochhitze musz, wenn es sich um Sputum
„handelt, mindestens 5 Minuten lang dauern, wenn man einer sicheren Abtötung
..gewisz sein will. Trockene Hitze wirkt weniger schnell als stiömender Dampf.
„Letzterer tötet in wenigen Minuten, mit Sicherheit auch die resistentesten Tu-
„berkelbazillen ab."

I-\'riedbf.rger und Pfeiffer, Lehrbuch der Mikrobiologie ie deel op blz. 440 :
„Die Hitze vernichtet sie in Flüssigkeiten (Milch) bei 100° C. in wenigen
„Minuten, bei 8o° und gröszeien Flussigkeitsmengen (offene Gefäsze) genügt nach
„Beck eine halbe Stunde noch nicht zur sicherer Abtötung. Kin Teil der Keime
„geht in das auf der Oberfläche der Milch beim Erhitzen gebildete Häutchen
„über und wiedersteht hier der Wärme besser als in der Flüssigkeit selbst. Bei
„gleichmäszigen Durchwärmung der ganzen Flüssigkeit durch Untertauchen im
„Wasserbad werden sie nach Fokster durch 15 Minuten langes Erhitzen auf 65°
„vernichtet."

Zooals men ziet bestaat er in de genoemde opgaven van tijden,
noodig voor de vernietiging van den tubercelbacil bij hooge tem-
peraturen nog al wat verschil. Het minimum geeft Bang aan, die
tubercelbacillen, een oogenblik op 85° C. verwarmd, niet meer in
staat vond een voedingstuberculose te verwekken. Er staat niet
bij of ze al of niet in staat waren een cavia bij enting tuberculose
te bezorgen.

Het is voor de vernietiging ook van belang in welk milieu de
tubercelbacillen zich bevinden, in sputum, in melk e. d.

Over het algemeen zijn de verschillende onderzoekers het er wel
over eens, dat een temperatuur van 90 ioo° C. toch wel ± 1
minuut mag inwerken, voordat de tubercelbacil geacht mag wor-
den te zijn gedood.

Past men deze conclusie toe op het ontsmetten van de keu-
ringsmessen, dan zou men er toe moeten komen de messen ge-
regeld te steriliseeren in een sterilisator. Er zou dan gewerkt
moeten worden met 2 stellen messen, een stel in gebruik en een
stel in de sterilisator.

Dat steriliseeren brengt bij messen met houten heften zijn be-
zwaren mee en wordt bij zulke messen niet graag toegepast. Rei-
nigen en ontsmetten van slachtgereedschappen wordt dan meteen
tot een utopie.

Heeft men een bak met heet water b.v. van 80—go° C. en be-
weegt men daar de messen in, zoo, dat alle weefsel- en vetdeeltjes
er af weeken en het mes er daarna smetteloos uitziet (dat behoeft
niet langer dan 10 sec. te duren) zou deze bewerking dan niet vol-
doende zijn om het mes practisch vrij van tubercelbacillen te
krijgen?

De bacillen, die in het heete water terecht komen zullen daarin
na enkele minuten zeker afgestorven zijn, maar zijn de messen na
deze behandeling nu ook practisch steriel?

Ik heb dienaangaande enkele proeven genomen en heb zulke
verrassende resultaten gekregen, dat ze mijn stoutste verwach-
tingen verre overtreffen.

De techniek bij elke proef is aldus : met een keuringsmes wordt
door een tuberculeuse haard gesneden ; het verontreinigde mes
wordt nu een aantal seconden heen en weer bewogen door water
van zekere temperatuur. Daarna wordt met een wattepluisje het
mes aan beide kanten schoon afgestreken en het watje bij een
cavia subcutaan aan de binnenvlakte van de rechterdij gebracht.

Proef I. Runderlong met verweekte tuberculeuse haarden. Noch uit de bron-
chiaalklier, noch uit de verweekte haard gelukte het in uitstrijkjes de tubercel-
bacillen microscopisch aan te toonen. Door de verweekte haard werd gesneden
met een mes, dat daarna met een watje werd schoongeveegd en dit 26 Jan. 1929
r. a. subcutaan gebracht bij cavia 128 (Controleproef).

Weer door de haard gesneden, het mes werd nu 30 sec. heen en weer bewogen
in water van 90⁰ C., daarna afgewreven met een watje en dit subcutaan geënt bij
cavia 129. 18 Febr., dus na 23 dagen stierf de controle cavia. Sectie : tuberculose
van de regionaire lymphküer, tubercel bacillen in uitstrijkje aangetoond. 15 Maart,
dus na week sectie bij cavia 129 : geen tuberculose.

Deze proef bewijst al meer dan reeds bekend was, n.1. dat tubercelbacillen on-
schadelijk worden door ze 30 seconden in water van 90° C. te houden.

Proef II Longen rund met veel verweekte haarden. Er werd weer gehandeld
als boven beschreven.

i Febr. 1929 werden 3 cavia\'s geënt. Cavia 130 kreeg het watje, afgestreken op
het verontreinigde mes. (Controleproef).

Het tweede mes, vol met etterige massa, werd 30 sec. bewogen in water van
76° C. Met watje afgewreven - het mes was nog niet volkomen schoon, er kleef-
den nog etterpartikeltjes aan — dit watje werd r. a. subcutaan geënt bij cavia 131.

Het derde mes als voren, doch 20 sec. in kokend water. 18 Febr., dus na 18 dagen
is de contrölecavia gestorven ; de entplaats en correspondeerende inguinaalklier
zijn verdwenen, hoogstwaarschijnlijk door een rat aangevreten.

15 Maart (dus na 6 weken) : cavia 131 en 132 werden gedood en vertoonden bij
de sectie geen tuberculose van entplaats, regionaire inguinaalklier of organen

Het mes was dus vrij van levende tubercelbacillen te krijgen
door het 20 seconden te bewegen in kokend water resp. 30 sec.
in water van 76° C.

Met het nemen van verdere proeven wachtte ik nu, totdat ik
een haard gevonden zou hebben, die duidelijk tubercelbacillen in
uitstrijkpraeparaat microscopisch liet zien.

Ik trof deze haard aan bij een rund met tuberculose van longen,
lever, nieren, milt, uier en wervel. Er werden uitstrijkjes gemaakt
uit uierklier, mediastinaalklier, longtubercel en uit een tubercel
in de milt. Alleen uit deze laatste waren de tubercel bacillen direct
en in vrij groote getale microscopisch aan te toonen, zoodat deze
tubercel uit de milt gebruikt werd voor :

Proef III. 21 Maart 1929. Door deze tubercel werd weer voor elke proef
gesneden met een gewoon keuringsmes. Het mes zag er daarna sterk veront-
reinigd uit. Om te onderzoeken of ook alleen door mechanische reiniging, door schoon
spoelen, de tubercelbacillen van het mes te verwijderen zijn, werd het veront-

reinigde mes zoolang afgespoeld in een scherpe waterstraal, dat het oogenschijn-
lijk geheel schoon was. Afgewreven met watje en dit subcutaan r. a. geënt bij cavia
133

Het tweede mes werd 5 sec. flink heen en weer bewogen in kokend water : er
bevond zich nog een weinig ettermassa aan het mes.

Het vijfde mes 30 sec. in water van 75° C. Het mes was nu oogenschijnlijk schoon.

De watjes werden subcutaan geënt resp. bij cavia 134, 135, 136, 137. Cavia 138
kreeg voor controle subcutaan een watje met aanklevende etter van het mes.

13 April, dus na 23 dagen stierf cavia 137. Sectie : wratvormige harde verdik-
king op de entplaats, geen tuberculose van regionaire inguinaalklier en organen.

Terzelfder tijd werd de contrölecavia gedood om te zien hoever bij deze het
tuberculeuse proces voortgeschreden was. Dit gebeurde 17 April, dus 4 dagen later.
De cavia had sterke tuberculose van de regionaire inguinaalklier. Talrijke
tubercels van ongeveer 1 mm middellijn in de milt. Verder nog weinig voortge-
schreden tuberculose van lever en longen.

2 Mei, dus na 42 dagen : de andere cavia\'s werden gedood: Cavia 133 (dus de-
geen, die geënt was met het watje, afgestreken op het afgespoelde mes) had tuber-
culose van de correspondeerende inguinaalklier. Verder alleen in de milt een spelde-
knopgroot knobbeltje. In een uitstrijkje uit de inguinaalklier werden microsco-
pisch veel bacillen gevonden.

Deze proef bewijst dus, dat men de tubercelbacillen op het mes
kan dooden door het te bewegen 5 sec. in kokend water resp. 20
sec. in water van 75⁰ C.

Proef IV. 3 Mei 1929. Deze proef is wel als een soort krachtproef te be-
schouwen, want nu werd als tuberculeuse haard gebruikt de inguinaalklier van
cavia 133, bevattende een taaie etterige massa met zeer veel tubercelbacillen.

Voor de volgende handelingen werd nu het mes telkens 10 sec. door het heete
water flink heen en weer bewogen

Het eerste mes met ettermassa 10 sec. in kokend water ; aan het mes was de
taaie etter nog bijna geheel blijven kleven.

Het tweede mes 10 sec. in water van 85° C. ; het derde mes 10 sec. in water van
70° C. ; het vierde mes 10 sec. in water van 6o° C.

Ook aan deze messen bleef de etter nog klever}, De verschillende watjes werden
subcutaan geënt resp. bij cavia 141, 142, 143 en 144.

6 Juni, dus 5 weken later. Cavia 144 was gestorven, de andere cavia\'s werden
door gasverstikking gedood.

Sectie : Contrölecavia 140 en cavia 144 hadden beide tuberculose van de corres-
pondeerende, rechter inguinaalklier, uitgebreide tuberculose van lever en milt,
gezwollen bronchiaalklieren.

De conclusie, die uit deze proeven kan getrokken worden is wel,
dat men zijn verontreinigd keuringsmes vrij van levensvatbare
tubercelbacillen kan krijgen door het ongeveer 10 seconden flink
heen en weer te bewegen door water van ioo°—70° C.

Practisch gesproken, wanneer men in de hal een flinke groote
bak (in Groningen hebben wij ze staan met een inhoud van ±
140 L.) laat klaar zetten met kokend water (b.v. uit de darm-
wasscherij, waar geregeld kokend water aanwezig is) dan heeft

men daardoor een goede gelegenheid om de messen in korten tijd
niet alleen schoon te maken, maar ook te ontsmetten.

Op deze manier hebben wij in Groningen ook altijd onze messen
behandeld en deze proeven bewijzen, dat wij het — zij het onbe-
wust — steeds goed gedaan hebben.

Men moet echter op een ding letten en wel, dat het water niet
te veel afkoelt. Nu valt dat afkoelen in een groote bak, afgesloten
door een deksel, wel erg mee, het water blijft lang heet, maar toch
moet men erop verdacht zijn het water ettelijke malen per dag
te laten ververschen.

Nog practischer zou het zijn, wanneer op verschillende plaatsen
in de hal vaste bakken werden aangebracht, waarvan de inhoud
door stoom op temperatuur kon gehouden worden ; hetzelfde prin-
cipe dus als bij de broeikuipen voor de varkens.

Wij zouden dan meteen een ideale gelegenheid scheppen om de
slachtgereedschappen van den slager te ontsmetten, wanneer
deze een dier geslacht heeft met pleura- of peritoneumtuberculose.

Het verdient aanbeveling zulke losse of vaste bakken voor heet
water te voorzien van een deksel, dat niet geheel opengeklapt
resp. verwijderd kan worden. Men make de bak van boven dicljt
tot ± 25 c.M. van de voorkant. Op het dan nog open gedeelte van
de bak brenge men een opklapbaar deksel aan. Dit deksel heeft
dus een lengte, gelijk aan de voorkant van de bak en een breedte
van ± 25 c.M. Wij zijn in Groningen tot deze maatregel overge-
gaan, omdat de slagers geregeld hunne emmers gingen vullen met
warm water uit de bak, om daarmee hun dieren schoon te maken.
In een oogenblik was dan de bak weer zoo goed als leeg. Door nu
het deksel gedeeltelijk vast te klinken kan ieder van het heete
water gebruik maken zonder dat iemand er met zijn emmer in kan
komen.

Het is dunkt mij wel niet aan twijfel onderhevig, dat de grootste
verontreiniging met tubercelbacillen zal plaats hebben door het
slachten van een rund met pleura- of peritoneumtuberculose of
beide. De slager komt dan met zijn handen en slachtgereed-
schappen voortdurend in onmiddellijke aanraking met het tuber-
culeuse weefsel, snijdt er gerust kris en kras doorheen en wrijft
het geheel nog eens mooi schoon met zijn slachtdoek. Gaat daarna
met dezelfde gereedschappen een andere koe slachten en wrijft die
met dezelfde doek schoon.

Ik weet wel, dat de mogelijkheid van verontreiniging met tuber-
celbacillen nooit heelemaal opgeheven kan worden. Wanneer de
slager door een tuberculeuse wervel slaat met zijn hakmes of per
ongeluk door een tuberculeuse haard snijdt, dan verspreidt hij
eveneens tubercelbacillen. Daar is nu eenmaal niets aan te doen ;

die verspreiding is echter lang zoo erg niet als die welke plaats
grijpt bij het slachten van een dier met pleura- en peritoneum-
tuberculose.

Wordt er een dier geslacht met peritoneumtuberculose (en dat
ziet men veelal spoedig, omdat bij het geslachte dier, wanneer
het nog in rugligging op den grond ligt, na opening van de buik-
holte een deel van het net wordt uitgehaald en men daaraan veelal
reeds kan constateeren of er peritoneumtuberculose aanwezig is)
dan zou het m. i. gewenscht zijn dat dier direct te isoleeren en in
een aparte afdeeling te laten afslachten. Is dat niet zoo goed mo-
gelijk, dan kan het dier met peritoneum- of pleuratuberculose
(of beide, wat wel het meeste voorkomt) in de gewone hal afge-
slacht worden, maar dan met verbodsbepaling voor den slager,
dat hij geen ander dier mag slachten voordat, onder controle van
keuringsambtenaar of opzichter zijn slachtgereedschappen en
slachtdoek zijn ontsmet en hij zijn handen en armen flink heeft
gereinigd.

Mij dunkt, dat, wanneer deze maatregel zou doorgevoerd worden,
de verontreiniging met tubercelbacillen zeer sterk zou vermin-
deren.

Deze maatregel geeft wel wat meer werk, maar wanneer ze streng
doorgevoerd werd, de menschen er aan gewenden en daardoor als
vanzelf meewerkten, dan zou dit meerdere werk erg meevallen.

De grootste moeilijkheid is hier ook alweer het begin, maar
dan is een goed begin het halve werk.

ie. Door het uitvliczen van dieren met peritoneumtuberculose
wordt vleesch verontreinigd met tubercelbacillen.

2e. Flambeeren van het vleesch door middel van een blaasvlam
is een gemakkelijke manier om tubercelbacillen, die het vleesch
oppervlakkig verontreinigen, onschadelijk te maken.

3e. Het is gewenscht speciaal toezicht te houden tijdens het
slachten op dieren met peritoneum- of pleura-tuberculose en, bij
voorkomen daarvan, dwingende bepalingen voor te schrijven ten
opzichte van ontsmetting van slachtgereedschappen.

4e. Slachtgereedschappen en keuringsmessen zijn gemakkelijk
van levende tubercelbacillen te bevrijden door ze minstens 10
seconden lang flink heen en weer te bewegen in water met een
temperatuur van ioo° C. tot op zijn minst 75⁰ C.

Niet alle leden waren het er over eens, dat flambeeren met een blaasvlam ge-
durende een seconde de oppervlakkig zich bevindende tubercelbacillen doodt,
in ieder geval werd het gewenscht geoordeeld, dat door proeven bewezen wordt,
dat de oppervlakte van het vleesch daardoor vrij wordt van levensvatbare tuber-
celbacillen. Ik heb het bewijs daarvan niet noodig geacht ; immers, wanneer
tubercelbacillen afsterven in 5 sec. bij 100° (zie proef III), dan zullen zij het zeker

doen in i sec. bij een hitte van enkele honderden graden, die een blaasvlam ont-
wikkelt. De proeven zullen echter voortgezet worden.

Een lid vergeleek dit flambeeren met het flambeeren van een dekglaasje, waarop
tuberculeus materiaal is uitgestreken. Hij memoreerde de uitslag van een proef,
waarbij het op een dekglas uitgestreken tuberculeuse materiaal nog virulent bleek
te zijn, nadat het dekglas, zooals gebruikelijk ter fixatie, driemaal door de vlam
was gehaald.

Dit is echter een heel ander soort flambeeren, dan wat ik bedoel. Het is theore-
tisch zeer goed te beredeneeren, dat de tubercelbacillen in het uitstrijkje virulent
blijven na dit flambeeren, omdat de verhitting van het voorwerp- of dekglas niet
groot kan zijn : immers, men houdt het met de vingers vast en beweegt die mee
door de vlam, zonder dat men zelf iets merkt van overmatige verhitting. Men
hoede er zich echter voor zijn vingers een seconde lang in een blaasvlam te houden.

Wat betreft het ontsmetten van messen bleek, dat in Amsterdam daaraan alle
aandacht wordt geschonken. Op verschillende plaatsen zijn daar in de hallen ge-
isoleerde stoomleidingen aangebracht, die langs de palen naar beneden loopen.
Door opendraaien van een kraan kan men zijn mes in de zich ontwikkelende
stoomstraal ontsmetten.

Deze methode voert inderdaad tot het gewenschte doel, terwijl de pijpleidingen
niet zooveel plaats innemen als bakken. Aan den anderen kant hebben bakken met
warm water weer dit voordeel, dat men daaruit warm water kan krijgen voor
handen wasschen. Ook \'s winters is dit warme water onontbeerlijk om bij strenge
kou de handen van tijd tot tijd weer geschikt te maken voor het verrichten van
de keuringswerkzaamheden.

Over het algemeen waren de aanwezige leden wel van meening, dat er meer dan
tot nu toe gelet diende te worden op verontreiniging met tubercelbacillen.

Daar er verschillende collega\'s waren, die er aan twijfelden of
11a oppervlakkig flambeeren van het vleesch (na verwijdering der
zichtbaar tuberculeuse deelen) dit vleesch vrij zou zijn van levens-
vatbare tubercelbacillen, stond het aan mij dit te bewijzen.

Ik ben zoo gelukkig geweest het bewijs te kunnen leveren. De
gelegenheid deed zich voor, dat ik de proef kon nemen bij een rund
dat door een Drentsch veefonds was overgenomen en dat geslacht
werd aan het abattoir te Groningen in de afdeeling voor ziek vee.

Dit rund had een uitgebreide tuberculose van het peritoneum.
Er waren geen termen aanwezig om het vleesch te steriliseeren,
zoodat het dier werd goedgekeurd. Na verwijdering van het losse
vet werd het dier uitgevliesd.

Ik schraapte nu met een steriel mes vleeschdeeltjes van de
buikwand af, en bewaarde dit afschraapsel in een steriele petri-
schaal. (Afschraapsel A).

Vervolgens ging ik met de benzinebrander het vleesch flam-
beeren. In het begin beijverde ik mij om ieder deel een seconde
met de vlam in aanraking te brengen. Daar dit mij echter wat lang
duurde heb ik de vlam langzaam over de oppervlakte van het
vleesch heen bewogen. Naar schatting is elk deel van den buikwand
door deze bewerking niet langer dan ^ seconde door de vlam ge-
raakt.

Het flambeeren der geheele binnenvlakte van den buikwand
duurde ongeveer 5 minuten.

Hoe stond het nu met de verandering aan het vleesch opgetreden
tengevolge van dit flambeeren? Die verandering was zeer gering;
er was eenige schroeiing van het vleesch waar te nemen en wel
voornamelijk op die plaatsen waar het spierweefsel bloot lag en
niet beschermd werd door een fascie of een laagje vet. De spieren,
omgeven door een fascie, zooals de beide hazen, vertoonden na-
genoeg geen verandering.

Met een ander steriel mes werd nu weer afschraapsel verzameld
van de geheele binnenvlakte der buikwand. (Afschraapsel B).

Van afschraapsel A werd met steriele physiologische keukenzout-
oplossing een emulsie gemaakt, welke door gaas gefiltreerd werd.
Evenzoo werd gehandeld met afschraapsel B.

Cavia 147 werd intraperitoneaal ingespoten met de emulsie van
afschraapsel A, terwijl bij

Cavia 148 subcutaan aan de binnenvlakte van de rechterdij
een stukje vleesch uit afschraapsel A werd gebracht.

Cavia 149 kreeg de emulsie van afschraapsel B intraperitoneaal,
terwijl bij cavia 150 een stukje vleesch uit afschraapsel B subcu-
taan rechts achter werd geënt.

Cavia 148 vertoonde een sterk vergrootte, verweekte inguinaal-
klier rechts, verder een enkel tuberceltje in de milt.

Cavia 147 had sterke tuberculose van de milt ; in de lever waren
enkele speldepuntkleine knobbeltjes te zien, terwijl de portaal-
klier sterk vergroot en centraal verkaasd was ; de bronchiaalklier
was tuberculeus.

Het oppervlakkig flambeere van den uitgevliesden buikwand
had dus tot gevolg, dat er geen levensvatbare tubercelbacillen
meer op aanwezig waren.

Hoewel dit maar een enkele proef geweest is, meen ik toch, dat
de theoretische overwegingen, gestaafd door deze frappante uit-
komst, mij het recht geven tot de bewering, dat de flambeermethode
afdoende is om verontreinigd vleesch vrij te maken van levens-
vatbare tubercelbacillen, terwijl de veranderingen aan het vleesch
opgetreden, niet van dien aard zijn, dat den eigenaar schade wordt
toegebracht.

Wanneer deze methode ingang vond zou daardoor tevens een
besparing te verkrijgen zijn. Er behoefden geen buiklappen meer
afgekeurd te worden, ja zelfs het aflichten van de borstwanden

was dan niet meer noodig, daar deze dan eveneens konden worden
afgevliesd en daarna geflambeerd.

Verfasser hat, mittels Meerschweinchen. Versuchen angestellt über das Vor-
handen sein von Tuberkelbazillen auf Fleisch von geschlachteten Rindern. Weiter
untersuchte er auf welche Weise mit Tuberkelbazillen verunreinigte Fleischbe-
schaumesser zu desinfizieren sind.

1. Beim Abschlachten von Tieren mit Peritonealtuberkulose kann das Fleisch
mit Tuberkelbazillen verunreinigt werden.

2. Eine bequeme Methode um die Tuberkelbazillen, die dem Fleisch ober-
flächlich ankleben, unschädlich zu machen, ist das Ansengen des Fleisches ;
jeder Teil mindestens I Sekunde, mittels eines Benzinbrenners.

3. Es ist wünschenswert Rindern mit Peritoneum- oder Pleuratuberkulose
zu beaufsichtigen und dabei Zwangsmassnahmen vorzuschreiben für Desinfek-
tion der Schlachtgeräte.

4. Mit tuberkulösem Material verunreinigte l\'leischbeschaumesser und SchJacht-
geräte kann man reinigen und desinfizieren durch zehn Sekunden dauernde Be-
wegung in Wasser von 100" C. bis mindestens 75⁰ C.

The author has made inquiries into the presence of tubercle bacilli on meat from
carcases of cattle bij means of the guinea-pig test. He also experimented how to
desinfect knives contaminated with tuberculous material.

r. When the tuberculous peritoneum is removed, contamination of the meat
with tubercle bacilli can hardly be avoided.

2. Singeing each part of the meat during one second will destroy all tubercle
bacilli adhering to the surface.

3. It is desirable to supervise the slaughter of all animals suffering from tuber-
culosis of the peritoneum or the pleura and to make desinfection of the slaughtering
appliances and butchering utensils compulsory.

4. Knives and butchering utensils contaminated with tuberculous material
are desinfected by moving them during ten secondes in water from 100 C. to
75° C. at the least.

L\'auteur a fait des recherches sur la présence de bacilles tuberculeux sur la
surface de la viande de vaches abattues, par l\'inoculation au cobaye. Ensuite il
a expérimenté de quelle façon il faut désinfecter les couteaux souillés de matière
tuberculeuse.

1. Il est presque toujours impossible d\'éviter la contamination de la viande
quand on enlève le péritoine tuberculeux.

2. Le flambage est une méthode efficace pour détruire les bacilles tuberculeux
qui adhèrent à la surface de la viande (chaque partie doit être flambé pendant 1111e
seconde au moins).

3. Il est désirable de surveiller l\'abatage des vaches atteintes de tuberculose
du péritoine et de la plèvre et de prescrire la désinfection des outils.

4. On peut désinfecter les couteaux et les divers outils souillés par des matières
virulentes en les remuant pendant 10 secondes dans de l\'eau de 100° C. jusqu\'au
moins 75⁰ C.

Bij een hygiënische melkvoorziening is het noodig te zorgen,
dat de bacterieflora der gebruiksvoorwerpen, zoowel als van de
omgeving, waarin de melk zich bevindt, zoo gering mogelijk is,
eventueel geheel vernietigd wordt of kan worden. Dit laatste is
vooral van belang, wanneer wij met pathogene kiemen te doen
hebben. Zeer veel middelen worden er aan de hand gedaan om
de bacteriën te dooden, doch onderzoekingen hebben aangetoond,
dat niet al deze middelen het resultaat opleverden, dat de uit-
vinder er aan had toegedicht ; vele waren er, die hun eigenschap
om de bacteriën te vernietigen prompt nakwamen, doch waar
een penetreerende geur bleef bestaan, zoodat de melk en andere
voedingsmiddelen, die in deze omgeving werden bewaard, dien
geur aannamen en meestal daardoor ongenietbaar werden.

Er zijn de laatste jaren eenige middelen geweest, die veel be-
langstelling ondervonden en daar het uit den aard van de door
ons uitgeoefende controle nogal eens noodig blijkt bacteriën te
vernietigen, hebben wij eenige dier middelen aan een nader onder-
zoek onderworpen.

Frei verstaat onder steriliseeren het vernietigen van alle levende
kiemen ; onder desinfecteeren daarentegen verstaat hij het ver-
nietigen van pathogene kiemen. Daar in het dagelijksch leven
een onderscheid maken tusschen pathogene en niet-pathogene
kiemen zeer lastig is en meestal, wanneer men over de al of niet
pathogeniteit der kiemen zich een oordeel heeft kunnen vormen,
deze reeds kwaad hebben kunnen stichten, zal het verstandig
zijn, ons op het standpunt te stellen, dat een middel, hetwelk
wij willen gebruiken, een steriliseerende werking moet bezitten.
Wanneer wij het met Frei eens zijn, zouden wij niet mogen spreken
van desinfectiemiddelen, maar zouden moeten zeggen : sterilisatie-
middelen.

Daar nu eenmaal de benaming desinfectiemiddel burgerrecht
heeft gekregen, zullen wij deze blijven gebruiken, doch bedoelen
dan een middel ter verkrijging van een algeheele sterilisatie. —

Het eerste middel, dat wij onderzochten, was het ,,Katadyn"
van Krause. Het woord ,,Katadyn" is een samentrekking van
de woorden : „katalytisch" en „oligodynamisch". Deze woorden
zouden de werking aangeven, waarin metalen een bepaalde activi-
teit kunnen ontplooien, die van doodenden invloed op micro-
organismen zou zijn. Uit onderzoekingen is vast komen te staan,

dat chemisch zuivere metalen, die met planten in aanraking komen,
op deze planten een invloed uitoefenen, die afwijkt van de inwer-
king, die de zouten van deze metalen uitoefenen. Behalve dus
een chemisch toxische inwerking, bestaat er een oligodynamische
inwerking. Hierop werd de aandacht gevestigd in de oorlogsjaren,
toen men bemerkte, dat in de nabijheid van een in het lichaams-
weefsel gedrongen koperen kogel de zich daar bevindende kiemen
na eenigen tijd waren gedood.

Ook bleek, dat minimale hoeveelheden metaal in water den
groei van colibacillen verhinderden.

Op deze waarnemingen is de toepassing van het door Krause
uitgewerkte systeem, om water door middel van zilvermetaal
(Katadyn) te steriliseeren, gebaseerd. Aan zilver heeft hij den
voorkeur gegeven, omdat de werking van dit metaal sterker bleek
te zijn, dan van de andere.

De steriliseerende werking van dit ,,Katadyn" zou zoo groot
zijn, dat het watei een bactericide kracht kreeg, wanneer het lang
genoeg met dit metaal in aanraking was geweest.

Deze bactericide kracht zou dan zóó sterk zijn, dat, wanneer
men, nadat het metaal uit het water verwijderd was, bacteriën
toevoegde, deze door die bactericide werking van het water zouden
worden gedood.

Het zilver kan als zoodanig invloed uitoefenen, dus de oligody-
namische kracht, óf als katalysator optreden. In het laatste geval
wordt aan de oppervlakte van het metaal zuurstof op de te oxy-
deeren verbinding overgedragen. Er ontstaat geen echte oplossing
op deze grensvlakte en daarom juist zijn de oppervlakken van
metalen zoo uitermate geschikt voor deze katalytische werking.

Krause heeft, zooals reeds vermeld, zilver gebruikt bij zijne
onderzoekingen. Door middel van een verstuiver heeft hij het
fijn verdeelde zilver op alle mogelijke stoffen kunnen brengen,
waardoor het oppervlak\'i^an dit zilver zoo groot mogelijk werd ;
o. a. gebruikte hij kwartszand en ongeglazuurde gebakken klei-
ringen.

Krause zelf nam proeven om de bactericide werking van water, waarin zicli
,.Katadyn" had bevonden, aan te toonen.

Drie mgr. zilver activeerden 1 liter water in 20 dagen zóó, dat 1.500.000 kiemen
in twee uur tijd werden gedood.

Geactiveerd water, ongeveer een jaar bewaard, en waarvan de bactericide
werking regelmatig werd gecontroleerd, vertoonde geen achteruitgang in deze
werking. Krause deed verder nog de volgende proeven :

Bij 50 gram kwartszand, bevattende 10 % verstoven zilver, in 500 ccm. water
gebracht, voegde hij een bacteriënmengsel, bevattende colibacillen, Shiga-Kruse,
y-Ruhr, Flexnerruhr, proteus, paratyphus A, paratyphus B, typhus, pneumo-
coccen, streptococcen, staphylococcen, in de verhouding van 1 millioen bacteriën
per kubieke centimeter. Al deze bacteriën werden in den tijd van 1—3 uren gedood.

dat hij van Krause had gekregen ; zijn plannen waren : melk met behulp van
,,Katadyn" te steriliSeeren. Alras bleek, dat in melk de oligodynamische werking
ophield en dus hier „Katadyn" niet toegepast kon worden. De proeven, die Hock
met water deed, dat een bactericide werking had verkregen, terwijl het ,,Katadyn"
zand zich er nog in bevond, toonden aan. dat binnen 24 uur niet-sporenvoimetide
bacteriën zelfs bij een hoeveelheid van 10 millioen per ccm. gedood werden.

Het geactiveerde water zonder ,.Katadyn" had niet zoo\'n sterke bacteriën-
doodende werking.

Hock had aan eenige kolven met bactericide water bouillonvoedingsbodem
toegevoegd om den groei van de bacteriën te bevorderen. In den beginne was
het resultaat hetzelfde als zonder bouillon, maar gedurende de 14 dagen, dat
deze kolven bij kamertemperatuur waren blijven staan, had zich weer een sterke
bacteriëngroei vertoond.

Door bemiddeling van de N.V. Boeke & Huidekooper te Haar-
lem, kregen wij de beschikking over een steenen kruik, gevuld
met ongeglazuurde gebakken kleiringen, waarop het zilver door
middel van een verstuiver was aangebracht. Verder kregen wij
een hoeveelheid kwartszand, waar eveneens het fijn verdeelde
zilver op verstoven was.

De kruik, waarin zich de ringen bevonden, werd gevuld met
leidingwater en nadat dit water 54 uur met het ,,Katadyn" in
aanraking was geweest, werden de volgende proeven genomen :

Een agar- en gelatineplaat werden aangelegd, ieder met 1 ccm.
steriele, physiologische keukenzout-oplossing. Deze bleven na een
incubatietijd van vijf dagen steriel.

Uit de kruik was water geloopen op de schaal, die er zich onder
bevond ; van dit water werd 1 ccm. genomen, zoowel voor een
agar- als een gelatineplaat en er ontwikkelden zich 732 kolonies
op de agar en 624 op de gelatine. Water, onmiddellijk uit de kruik
genomen en op een agar- en een gelatineplaat gebracht, bleek
vijf kolonies per ccm. na bebroeden te bevatten. Met het water,
dat 54 uur in de kruik was geweest, werden twee vuile flesschen
gevuld. Na 16 uur werden agar- en gelatineplaten aangelegd met
water uit deze flesschen en bovendien geënt in zure bouillon ter
onderzoek op het voorkomen van colibacillen. Na vijf dagen bleek
het aantal bacteriën, zoowel van flesch I als II op agar en gela-
tine door de groote hoeveelheid ontelbaar, terwijl flesch I coli-
bacillen bleek te bevatten. Deze groei had dus plaats, nadat
het bactericide water 16 uur in de flesschen was geweest.

Vervolgens werden twee flesschen, die met warm water omge-
spoeld waren, gevuld met bactericide water, dat 24 uur met ,,Kata-
dyn" in aanraking was geweest.

Nadat dit water 6 uur in de beide flesschen was geweest, werden
agar- en gelatineplaten aangelegd, met ieder 1 ccm. van dit water ;
eveneens werd met dit water zure bouillon geënt. Beide flesschen
bleken geen colibacillen te bevatten. Het aantal bacteriën van

flesch I per ccm. was ontelbaar ; van flesch II bedroeg het 1300
bacteriën per ccm.

Deze flesschen zijn gevuld blijven staan en na 24 uur nog eens
onderzocht. De coliproef was bij beide weer negatief; flesch I
bleef, wat het aantal bacteriën betreft, per ccm. ontelbaar, door
het groote aantal. Van flesch II was het aantal bacteriën per ccm.
verminderd tot op 208.

Van water, dat 14 dagen met ,,Katadyn" in de kruik in aan-
raking was geweest, werd 100 ccm. in een steriele kolf gedaan
hieraan werden toegevoegd eenige fijngewreven kolonies van
verschillende bacteriën. Direct na bereiding werden agar- en
gelatineplaten aangelegd, deze bleken na 5 dagen bebroeden
ontelbaar te zijn ; dit was eveneens het geval met de platen, die
twee, drie, vier en vijf uur na de bereiding waren aangelegd.

In een kolf met water werden een aantal ,,Katadyn"-ringen
gebracht ; daarna werd een bacteriënemulsie toegevoegd. Onmid-
dellijk na bereiding zoowel als één tot acht uur erna, bleken de
op die tijden aangelegde platen volgegroeid te zijn met bacteriën.

In de kruik met ,,Katadyn"-ringen werd een bacteriën-emulsie
gedaan, ook hier bleek zelfs na 24 uur een zóó groote hoeveelheid
bacteriën te groeien, dat hun aantal op de agar- en gelatineplaten
niet te tellen was.

Met streptococcen werden deze zelfde proeven herhaald, de
resultaten waren ook hierbij, dat de bacteriën niet gedood bleken
te zijn. Proeven met colibacillen toonden aan, dat deze ook na
48 uur niet gedood waren.

Uit deze proeven ziet men dus, dat, wanneer al een katalytisch-
oligodynamische werking bestaat, deze slechts optreedt, wanneer
betrekkelijk weinig bacteriën in het water aanwezig zijn, terwijl
bij aanwezigheid van een groote hoeveelheid de werking geheel
verborgen is of uitblijft, alsof de katalysator vergiftigd is.

Omdat het oppervlak v^,n het metaal met deze ringen misschien
te gering is, hebben wij met het ,,ifa<(iiy»"-kwartszand ook nog
proeven genomen.

Bij een hoeveelheid ,,Katadyn"-zand werd 75 ccm. leidingwater
gedaan en hieraan werd 5 ccm. van een zeer verdunde strepto-
coccenemulsie toegevoegd.

Onmiddellijk na de bereiding werd op agar geënt, deze bleek
na bebroeden volgegroeid te zijn. terwijl 24 en 30 uren na bereiding
de aangelegde agar na bebroeden steriel bleef.

75 ccm. water, dat 24 uur met ,,Katadyn"-zand in aanraking
was geweest en daarna zonder zand overgegoten was in een andere
buis, werd met 5 cc van een zeer verdunde streptococcenemulsie geënt.

De onmiddellijk na bereiding aangelegde agar was volgegroeid ;
eveneens de agar, twee uren na bereiding aangelegd, terwijl die,
vijf uur na bereiding aangelegd, veel minder was begroeid.

Dezelfde proeven werden met colibacillen gedaan, ook hier
bleek bij de proef, waar het zand met het water in aanraking
bleef, na 24 en 30 uur geen groei meer op de agar op te treden.
Bij de proef zonder zand bleek na vijf uur geen groei meer op te
treden.

Uit deze proeven blijkt dus, dat het zand een veel sterkeren
invloed doet gelden, dan de ringen en dit, zooals gezegd, terug
te brengen is op de grootere oppervlakte, die het ,,Katadyn" op
het zand beslaat.

Dat men dus voor drinkwater, dat op alle mogelijke manieren
voorgereinigd is, dit ,,Katadyn" denkt te kunnen gebruiken, is
te begrijpen.

Het is echter niet te gebruiken, zooals men hier in Nederland
dacht, om alle mogelijke vaatwerk en flesschen steriel te maken,
door deze voorwerpen in het bactericide water te spoelen, om daar-
door steriliteit te verkrijgen. -

Het middel, dat wij hierna hebben onderzocht, was het ,,Roh-
chloramin", hetwelk ons door den vertegenwoordiger van Heyden,
Dresden, beschikbaar werd gesteld.

Opgemerkt zij, dat sterk oxydeerende stoffen bacteriën-doodend
kunnen werken. Organische stoffen, dus bacteriën, oxvdeeren zeer
snel, desorganiseeren en worden daardoor gedood.

Dobbertin zegt, dat, wil men een goed inzicht krijgen, omtrent
de kiemdoodende werking der antiseptica, men deze antiseptica
physisch-chemisch moet bekijken.

De atomen worden door electrische krachten tot moleculen ge-
bonden en wel door de affiniteit of lading. Deze ladingen kunnen
positief of negatief zijn en geven dus al naar de sterkte het atoom
een positief of negatief karakter. Er bestaat geen scherpe schei-
ding tusschen de positieve metalen en de negatieve metalloïden.

Zekere elementen bezitten naast hun aardeigen karakter nog de-
tegenovergestelde eigenschap. Bij metalen is deze laatste niet aan
te toonen, bij de metalloïden daarentegen treden deze eigenschap-
pen naar voren in den vorm van positieve ladingen, waardoor
deze elementen zich kunnen binden met negatieve elementen, dus
zich kunnen binden met andere metalloïden. Deze verbindingen
treden voornamelijk op tusschen metalloïden en zuurstof. Deze
metalloïdzuurstofverbindingen dissociëeren in een waterige op-
lossing in een positieve kation en een negatieve, complexe anion.
In de door ons bedoelde preparaten vinden wij dus het negatieve
complexe anion Cl.O¹, waarbij de vrije lading zich aan de zuurstof
bevindt. Wanneer nu door de geringe affiniteit van Cl en O onder-
ling dit complex ion in eenvoudigere ionen uiteenvalt, komt de O
vrij in status nascendi en heeft dan een buitengewoon oxydeerend

vermogen. Zelfs voor aërobe bacteriën, die, ieder voor zich, een
bepaalde hoeveelheid zuurstof noodig hebben om te kunnen leven.

De bactericide werking komt echter niet alleen op rekening
van de vrijkomende zuurstof, maar het negatieve complexe ion
wordt primair als het desinfectans beschouwd en wordt in zijn
desinfecteerende werking door de vrijkomende zuurstof onder-
steund. , .Rohchloramin" bestaat voor 80 % uit Chloramin-Heyden.
Volgens den fabrikant is chloramin het natriumzout van para-
toluolsulfonchloramide. Het is kleurloos, gemakkelijk in water
oplosbaar, reageert neutiaal en is houdbaar.

De werking is gelijk aan 25 °ó actief chloor. Practisch zou het
niet giftig zijn. In Duitschland zijn door verschillende onderzoekers
laboratoriumproeven genomen om na te gaan, in hoeverre chlora-
min een bacteriëndoodende werking bezit. Men moet echter bij
de onderscheiden resultaten dezer onderzoekingen duidelijk uit-
eenhouden, die, welke gedaan zijn met „Rein"- en die, met „Roh"-
chloramin, want, zooals gezegd, bestaat „Roh"-chloramin voor
80 % uit „Rein"-chloramin. Het is dus wel te begrijpen, dat de
proeven, met „Rein"-chloramin genomen, een beter resultaat
opleveren, wat de kiemdoodende werking betreft.

Köser deed laboratoriumproeven met ,,Rein"-ehloramin in verschillende ver-
dunningen van 0.1 tot 3 %. Het resultaat van zijn proeven is betrekkelijk gunstig,
maar nog niet zóó als van verscheidene andere onderzoekers, waarbij i % ,,Rein"-
chloramin-oplossing na drie minuten een suspensie van staphylococcen doodde.
Köser had 10 minuten noodig om aan te toonen, dat i % ,,Rein"-chloramin-
oplossing staphylococcen kan dooden. Het spreekt vanzelf, dat de snelheid, waar-
mede het bacteriëndoodende middel inwerkt, niet alleen afhankelijk is van de
eigen concentratie, maar evenzeer van de hoeveelheid bacteriën, die in suspensie
zijn gebracht.

Vergelijkende proeven van Köser, met verschillende verdunningen der bac-
teriënsuspcnsics, toonden aan, dat chloramin het snelst zijn bacteriëndoodende
werking vertoonde bij de meest verdunde bacteriënsuspensie ; dat phenol en
kresolzeep op drie verschillende bacteriënsuspensies daarentegen, dezelfde uit-
werking ieder voor zich, hadden in denzelfden tijd.

Uit de proeven van Köser bleek verder, dat sporen van miltvuurbacillen door
een 5 % ,,Rein"-chloramin-oplossing in drie uur. door een 10 % oplossing in twee
uren werden gedood.

Fetscher deed proeven met ,,Rein"-chloramin, sublimaat- en kresolzeep-
oplossing en probeerde de doodende werking op tuberkelbacillen. Het bleek,
dat i % ,,Roh"-chloramin-oplossing tuberkelbacillen in drie uur tijd doodde ;
®^en 3 % oplossing in 2 uur, een 5 % oplossing in 1 uur, terwijl de beide andere
desinfectiemiddelen de tuberkelbacillen in drie uur tijd niet hadden gedood.

Wanneer men met sputumvlokken te doen heeft, bleek het Fetscher, dat een
6 % ,,Roh"-chloramin-oplossing in 4 uur tuberkelbacillen, die zich in dat sputum
bevonden, doodde. Deze proeven werden gecontroleerd door het uitgewasschen
behandelde materiaal bij cavia\'s in te spuiten.

Roehming ging na, of de chloraminpreparaten een schadelijke inwerking hadden,
wanneer zij bij voedering door dieren werden opgenomen. Behalve ,,Roh"-chlo-
ramin, dat de lichaamsgewichtstoeneming iets scheen tegen te houden, vertoonden
de andere preparaten geen nadeelige werking.

Wij hebben met ,,Roh"-chloramin enkele proeven genomen en
wel ons oriënteerende met in de practijk toegepaste proeven.
Allereerst werd met een 2 % ,,Roh"-chloraniin-oplossing een stal
geschrobd. Het schrob water werd met een steriele pipet opgezogen
en in steriele buizen mee naar het laboratorium genomen. Het
bacteriologisch onderzoek wees uit, dat van een steriliseerende
werking geen sprake was. Verder werden op verschillende wijzen
kwartliter-flesschen, waarin zich melk had bevonden, schoonge-
maakt en in den loop van het schoonmaakproces met een 2 %
,,Roh"-chloramin-oplossing gespoeld.

Drie flesschen werden met een zeep-oplossing schoongemaakt,
uitgespoeld met de chloramin-oplossing en met leidingwater nage-
spoeld. Bij het bacteriologisch onderzoek bleek, dat flesch I, II,
III respectievelijk 1800, 1800 en 400 bacteriën bevatten.

Drie flesschen werden schoongemaakt en nagespoeld met de
chloramin-oplossing; daarna werd geen naspoelwater gebruikt ;
flesch I, II, III bevatten respectievelijk 200, 200 en 600 bacteriën.
Deze eerste zoowel als de tweede proef werden eenige malen her-
haald, doch daarbij werd steeds weer een meer of minder groot aan-
tal bacteriën gevonden, zoodat van steriliteit geen sprake kon zijn.

Nadere onderzoekingen hadden voor ons geen zin, omdat wij
als eisch stellen, dat niet alleen een middel de microörganismen
doodt, doch dat dit dooden ook in zóó\'n korten tijd geschiedt,
dat er in de practijk zekerheid bestaat, dat het vooropgestelde
doel van algeheele ontsmetting bereikt is, vóórdat de kans op
verspreiding der besmetting bestaat.

Om dit te voorkomen, dus om een vluggere, zekere werking te
verkrijgen, stelt Hoder dan ook voor een sterke concentratie te
gebruiken.

Het ,,Roh"-chloramin is te duur om het in het groot als ont-
smettingsmiddel te kunnen gebruiken en zou dit, wanneer de
raadgeving van Hoder werd opgevolgd, nog meer worden.

Dat het ,.Roh"-chloramin niet geheel voldoet aan onze eischen,
komt misschien, omdat het een organische chloorverbinding is,
waarbij de afsplitsing van het werkzame chloor veel langzamer
geschiedt dan bij een anorganische verbinding, zoodat de des-
in fecteerende werking dus ook langer tijd noodig zou hebben om
tot haar recht te komen. Wij hebben daarom met een anorganisch
chloorpreparaat, ons door de I. G. Farbenindustrie beschikbaar
gcsteld, verdere proeven genomen en dit middel speciaal verge-
leken met een 3 % creoline-oplossing, omdat creoline in het dage-
lijksch leven, bij ontsmetting van stallen, veewagens enz. nog
geregeld wordt gebruikt.

Dit middel is het welbekende Ca-porit. Volgens opgave van
den fabrikant bestaat Caporit uit Ca 0₂ Cl, en bezit een ge-

halte van ± 75 % actief chloor, in tegenstelling tot de gewone,
in den handel zijnde, chloorkalk, welke hoogstens 25 % werkzaam
Cl bevat. De waterige oplossing van het Caporit reageert zwak
alcalisch. We de man n toonde aan, dat een 2 °/oo (°-² %) oplossing
van Caporit, dat 73.2 % actief chloor bevatte, na 3 maanden
slechts 1.2 % teruggegaan was en dus nog 72 % actief chloor
bezat. Evenals bij chloramin berust de werking eenerzijds op de
desinfecteerende werking van het Cl, anderzijds op den desorgani-
seerenden invloed van de in statu nascendi vrijkomende zuurstof.

Om een middel niet alleen in het laboratorium te kunnen ge-
bruiken, maar ook in de practijk, waar het met verschillende
metalen in aanraking komt, heeft Moiir in Kiel, nagegaan, hoe
de inwerking van verschillende ontsmettingsmiddelen was op de
metalen vooral in de melkindustrie gebruikt.

Daaruit bleek, dat Caporit aluminium en vertind ijzer („Weiss-
blech") niet aantast, terwijl ijzer bij inwerking van meerdere
uren gaat roesten. Spoelt men echter na gebruik van het desin-
fectiemiddel het gereedschap weer met leidingwater na, zooals
in de melkindustrie gebruikelijk is, dan wordt het gevaar van
roestvormirig opgeheven.

Steidle onderzocht de inwerking van verschillende desinfectiemiddelen op
mond- en klauwzeervirus en komt tot de conclusie, dat de virulicide werking
van 0.05 % Caporit-oplossing dezelfde is als die van een 5 % sulfoliquid D. S.
Men moet daarbij dan rekening houden met het feit, dat 1000 liter 0.05 % Caporit-
oplossing hetzelfde kosten als 33 liter 5 % sulfoliquid.

Weissenrieder ging den invloed na, die de Caporitlucht op melk uitoefende.
Het is bekend, dat melk zeer gemakkelijk den reuk van de zich in de omgeving
bevindende stoffen opneemt. Weissenrieder nam een kist, die hij van binnen
met een dik mengsel van kalkmelk-Caporit bestreek. Het mengsel was samen-
gesteld in de verhouding : 2 gram Caporit op 100 ccm. kalkmelk. De Caporit-
lucht was in de kist zeer sterk. Onmiddellijk nadat de wanden bestreken waren
werd een open pan met rauwe melk in de kist gezet en bleef 24 uur in de gesloten
kist. De smaakproef na 24 uur toonde aan, dat geen verandering was opgetreden,
noch aan de rauwe, noch aan de gekookte melk. Eveneens deed Weissenrieder
proeven met vleesch, ook weer in de kist. Na 24 uur bleek, dat rauw vleesch, worst,
vleeschsoep enz. geen verandering hadden ondergaan, zoodat zeker niet een 0.2 %
oplossing de levensmiddelen met een onaangenamen reuk zal bedeelen.

Bourmer deelt mede, dat hij in het slachthuis te Coblenz met Caporit zeer
goede resultaten heeft, wat betreft de desodoriseerende zoowel als de desinfectee-
rende werking, zonder dat tot nu toe schadelijke gevolgen bemerkbaar waren.

Sobernheim kon door middel van 0.15 % Caporit-oplossing miltvuurbacillen
in het bloed van een muis in 1—5 minuten dooden.

Lange, die uitvoerige proeven deed om de bactericndoodende werking van
Caporit na te gaan, komt tot de conclusie, dat Caporit uitstekend geschikt is 0111
in het groot als desinfectiemiddel te worden gebruikt.

Onze eigen onderzoekingen begonnen wij, evenals bij de andere
onderzochte middelen, met een practische onënteering. Toen daar-
bij bleek, dat dit Caporit werkelijk aan de door andere onder-
zoekers bevonden eigenschappen voldeed, zijn wij nauwkeurige
proeven gaan nemen.

Voor de controle van onze proeven maakten wij gebruik van
schuine agar, waar een ruime hoeveelheid materiaal steeds op
werd uitgestreken. Onze beoordeeling drukten wij in cijfers van
nul tot vijf uit, waarbij nul wil zeggen : steriel en vijf : geheel
volgegroeid met bacteriën. De eerste proeven bestonden uit het
op verschillende wijzen schoonmaken van onze monsterflesschen,
waarin melk was geweest.

De A-flesschen werden onmiddellijk nadat de melk er uit ge-
goten was schoongemaakt, de B-flesschen bleven, nadat ze ge-
ledigd waren, 24 uur vuil staan en werden dan schoongemaakt.

De zeep- en zeep-soda-oplossing, die gebruikt werden, waren
warm, de soda-oplossing was koud.

Uit bovenstaand overzicht blijkt duidelijk de gunstige invloed
van de 0.2 % Caporit-oplossing. De flesschen werden met deze
oplossing even gespoeld en onmiddellijk na het leeggieten en uit-
druipen werd de flesch met steriele physiologische keukenzout-
oplossing gevuld en geschud, waarna overgeënt werd.

Van de groep Ai bleven de flesschen, met Caporit schoonge-
maakt, 24 uur staan en daarna werd op schuine agar geënt, waarbij
bleek, dat, behalve No. 13, die een bacteriecijfer van ii had, de
overige 7 steriel waren gebleven.

Dezelfde groepen als in Tabel I staan in Tabel II, waar de
Caporit-oplossing 0.25 % en 0.3 % bedroeg.

Ook bij deze beide groepen met een sterke concentratie der
Caporit-oplossing blijkt duidelijk de stcriliseerende werking. Daar-
naast ziet men, dat de gebruikelijke reinigingsmiddelen de voor-

werpen in bacteriologischen zin niet schoonmaken, terwijl ze op
het oog zeer schoon waren.

Tabel III geeft weer de invloed van het spoelen der flesschen
in eenzelfde hoeveelheid Caporit-oplossing. Een 0.25 % Caporit-
oplossing van 10 liter werd hiervoor gebruikt. De flesschen waren
met zeep-soda schoongemaakt, gespoeld in de 10 liter Caporit-
oplossing, daarna met koud water nagespoeld. I)us steeds werd
dezelfde bak met Caporit-oplossing gebruikt.

C. geeft weer het resultaat van de enting onmiddellijk na het
schoonmaken, D. nadat de flesch 24 uur na het schoonmaken
was blijven staan De nummering geeft aan de hoeveelste flesch
uit de reeks werd onderzocht.

Uit nevenstaande blijkt, dat men
met een betrekkelijk kleine hoeveel-
heid Caporit-oplossing een vrij groot
aantal flesschen steriel kan maken.
Wij hebben ook nog proeven genomen
om de melkmachines met een Caporit-
oplossing te reinigen en ook hier bleek
de invloed van dit middel, want de
melk uit de bussen, die met Caporit
waren schoongemaakt, bevatte een
geringer aantal bacteriën, dan die uit
de op de gebruikelijke wijze gereinigde
bussen.

Na deze practische proeven hebben
wij laboratoriumproeven gedaan met
strcptococcen, colibacillen, hooi bacillen,
tuberkelbacillen, miltvuurbacillen,milt-
vuursporen , parat yph usbaci 1 len.

Aan 15 ccm. streptococcensuspensie, die volgens de plaatmethode
ontelbaar was, werd 5 ccm. 0.25 % Caporit-oplossing toegevoegd.

Van dit mengsel werd na 1, 5, 8, 10, 12, 15 en 20 minuten geënt
en na 24 uur bebroeden bleken alle steriel te zijn.

Ook de volgende reeks, na dezelfde tijdstippen overgeënt, bleken
na 2 x 24 uur bebroeden steriel te zijn.

Aan 15 ccm. van dezelfde suspensie werd weer 5 ccm. 0.25 %
Caporit-oplossing toegevoegd ; onmiddellijk nadat dit goed ge-
mengd was, werd van dit mengsel 1 ccm. genomen en in 9 ccm.
steriele physiologische keukenzout-oplossing gedaan om een even-
tueele nawerking van de Caporit-oplossing tegen te gaan.

TABEL III.

	Aantal	aacteriën
Flesch.	C.	D.
i	0	0
10	0	0
20	0	0
30	0	0
40	0	0
50	0	0
55	0	0
60	0	0
65	0	0
70	0	0
75	0	0
80	0	0
\'O 00	i	0
90	0	i
95	i	i
100	0	O
^io5	i	i
110	0	0

Deze proeven werden eenige malen herhaald met steeds sterkere
streptococcensuspensies ; het resultaat bleef ook hierbij, dat geen
groei optrad. —

Aan 15 ccm. van een colibacillensuspensie, die volgens de plaat-
methode ontelbaar was, werden 5 ccm. 0.25 % Caporit-oplossing
toegevoegd. Van dit mengsel werd 1 ccm. bij 9 ccm. steriele phy-
siologische keukenzout-oplossing gedaan.

Na i, 5, 8, 10, 12, 15 en 20 minuten werd op schuine agar
overgeënt en na bebroeden bleven de voedingsbodems steriel.

Deze steriliteit bleef ook bestaan, nadat een sterkere suspensie
van colibacillen was gebruikt.

Aan 15 ccm. van een hooibacillensuspensie werd 5 ccm. 0.25 %
Caporit-oplossing toegevoegd ; daarna werd 1 ccm. van dit mengsel
bij 9 ccm. physiologische keukenzout-oplossing gedaan. Na 25
minuten bleek deze vloeistof steriel te zijn, zooals uit het vol-
gende blijkt.

Geënt werd na 1, 5, 8, 10, 12, 15, 18, 20, 25, 30, 35 en 40 mi-
nuten ; aantal bacteriën na bebroeden : 5, 5, 5, 5, 5, 4^, 4, 3, o,
o, o en o.

Met een 0.2 % Caporit-oplossing op dezelfde wijze gewerkt
als de vorige, bleek het aantal hooibacillen wel sterk te vermin-
deren, doch na 50 minuten bleek na overenten en bebroeden nog
groei te bestaan en weer waren het sporen.

Water, waarin längeren tijd hooi was geweest, werd voor de
volgende proef gebruikt.

Uit 900 ccm. van dit water werd op schuine agar geënt en deze
bleek volgegroeid te zijn na bebroeden.

Bij deze 900 ccm. hooiwater werd 25 ccm. 0.2 % Caporit-oplos-
sing gevoegd en van dit mengsel werd op schuine agar overgeënt na:
x, 5, 10 en 15 minuten ; na 24 uur bebroeden aantal bacteriën :
4^, 3, 2\\ en 2\\.

Hierna werden nogmaals 25 ccm. 0.2 % Caporit-oplossing toe-
gevoegd en overgeënt na : 1, .5, 10 en 15 minuten ; na 24 uur be-
broeden aantal bacteriën : 2, i j 1 en 1.

Nogmaals werden 25 ccm. 0.2 % Caporit-oplossing toegevoegd :
weer werd geënt na : 1, 5, 10 en 15 minuten ; na 24 uur bebroeden
aantal bacteriën : 1, t, J en f.

Ten slotte werden nog eens 25 ccm. 0.2 % Caporit-oplossing
erbij gedaan en na : 1, 5, 10 en 15 minuten werd geënt en na
24 uur bebroeden bleek het aantal bacteriën : i, i en

Nadat de 900 ccm. hooiwater met de 100 ccm. 0.2 % Caporit-
oplossing nog een uur hadden gestaan, werd geënt en na bebroeden
bleek nu steriliteit te bestaan. —

Omdat voor stal-ontsmetting veelal een creoline-oplossing wordt
gebruikt, hebben wij de proeven met hooibacillen herhaald, maar
inplaats van een Caporit-oplossing een 3 % creoline-oplossing
gebruikt.

Op dezelfde wijze als de andere proeven werden deze gedaan
en het bleek, dat na 40 minuten nog het cijfer 4 voor het aantal
bacteriën moest worden gegeven.

Zelfs nadat dit mengsel 24 uur was blijven staan, bleek nog
een buitengewoon groot aantal bacteriën na bebroeden te zijn
gegroeid. —

De proeven, genomen met suspensies paratyphusbacillen, ook
weer op dezelfde wijze als de overige, toonden aan, dat in 1 minuut
de paratyphusbacillen, zoowel onmiddellijk uit het mengsel over-
geënt, als na overenting uit de verdunning, met physiologische
keukenzout-oplossing gedood waren.

De proeven met materiaal, waarvan bekend was, dat het tuber-
kelbacillen bevatte, werden als volgt uitgevoerd :

3 ccm. sediment werd gemengd met 5 ccm. 0.2 % Caporit-
oplossing. Na een half uur werd een microscopisch preparaat
gemaakt.

Terwijl de oorspronkelijke tuberkelbacillen gelijkmatig gekleurd
waren, bleken de tuberkelbacillen na behandeling donkerder ge-
kleurd en was de Muchsche granulatie opgetreden.

Een cavia werd met het behandelde sediment ingespoten en na
den gebruikelijken tijd afgemaakt ; bij sectie bleek geen tuber-
culose te bestaan.

De proeven met miltvuurbacillen werden allereerst met het
bloed gedaan waarin zich de bacillen bevonden, daarna werden
de proeven voortgezet met uit het bloed gekweekte miltvuur-
bacillen en miltvuursporen.

In buis I werd aan 5 ccm. bloed met miltvuurbacillen 15 ccm
0.2 % Caporit-oplossing toegevoegd.

Deze proeven werden nog eens herhaald :
buis I, vloeibaar bloed 3 ccm. 10 ccm. 0.2 % Capont-oploss.

Met een sterkere Caporit-oplossing werden de proeven met de
bacteriënemulsies herhaald.

buis I, 2 ösen bacteriën 10 ccm. Caporit-oplossing 0.25 %,
„ IT, 2 ösen bacteriën 4-10 ccm. ,, ,, 0.3 %.

Nu werd nog eens een serie gedaan, maar gezorgd werd dat
alleen tniltvuurbacillen en geen sporen werden gebruikt.

Daarbij bleek, dat, wanneer de Caporit-oplossing vijf minuten
had ingewerkt, en daarna werd overgeënt (verder zooals de vorige
pioeven) de voedingsbodem steriel bleef. —

Dezelfde proeven werden nu herhaald met miltvuursporen en
het bleek, dat met een 0.3 % Caporit-oplossing na 80 minuten
de sporen vernietigd waren en dat het condensatiewater van den
voedingsbodem, bij muizen ingespoten, geen reactie te voorschijn
riep.

Ten slotte werden wij • door de N.V. Nederlandsche Thermo-
chemische Fabrieken te Bergum in de gelegenheid gesteld ook
eenige practische proeven te verrichten. Het spoelwater van de
afdeeling waar afgekeurde dieren worden verwerkt, wordt, zooals
bekend is, door verhitting met stoom volgens voorschrift van
den veterinairen dienst gestereliseerd. Met dit spoelwater hebben
wij in het groot proeven genomen. Zonder roeren van dc massa
bleek na 24 uur inwerken van een 0.2 % Caporit-oplossing de
vloeistof steriel te zijn.

Deze proeven zijn toen op nog grootere schaal herhaald en van
tijd tot tijd werd de vloeistof, waarin zich pensinhoud en verdere
afvalstoffen bevonden, geroerd en regelmatig werd op schuine
agar overgeënt. Na bebroeden bleek, dat met een 0.2 % Caporit-
oplossing na 6 uur een practische steriliteit was verkregen, terwijl
na 19 uur en 48 uur de massa nog steriel gebleven was. Muizen,
met dit materiaal ingespoten, vertoonden geen bijzondere ver-
schijnselen.

Uit de met Caporit genomen proeven mogen de volgende con-
clusies worden getrokken :

Nagegaan werden de resultaten, die verschillende ontsmettings-
middelen opleveren. Waarbij naast den eisch, dat de middelen
een voldoende bacteriëndoodende werking moeten bezitten, even-
eens gelet werd op de vraag of deze doodende werking zich vlug
genoeg zou doen gelden, opdat in het dagelijksch leven voldoende
zekerheid werd verkregen, wanneer één dezer middelen zou wor-
den gebruikt.

Het bleek, dat ,,Katadyn" niet in alle gevallen te gebruiken
was, dat het voor gereinigd drinkwater echter uitstekende diensten
kan bewijzen.

Dat ,,Roh"-chloramin, wanneer liet in sterke concentratie ge-
bruikt werd, wel toegelaten kan worden, maar dat de prijs dan
zóó hoog wordt, dat een massale ontsmetting zeer veel geld zal
kosten.

Dat Caporit in 0.2 % ^en 0.3 % oplossing het middel is, dat
in het grootbedrijf kan worden toegepast om algeheele steriliteit
te verkrijgen, en, daar het een korten inwerkingstijd noodig heeft,
mede kan helpen om verspreiding van een besmettelijke ziekte
te voorkomen ; bovendien is de prijs van dit middel zóó gesteld, dat
ook bij massale ontsmetting geen exorbitante uitgaven optreden.

1. Benno Blever. Desinfektion in Molkereibetrieben. Süddeutsche Molkerei-
Zeitung No. 20, 1927.

2. Bourmer. Desinfektion der Schlacht- und Viehhöfe. Vet. med. Berichte,
No. 2, 1926.

3. Dobbertin. Warum wirken Antiseptica keimtötend? Münch, med. Wochen-
schrift, Jhrg. 1924, No. 5.

4. Ehrlich. Die Stalldesinfektion. Deutsche landw. Tierzucht, Jhrg. 1926, No. 7.

5. Rainer Fetscher. Die fortlaufende Desinfektion bei Tuberkulose. „Der
staatlich geprüfte Desinfektor", Jhrg. 1927, Heft 3.

6. Ulrich Francke. Desinfektion und Milchversorgung. Veröffentlichungen
der Vereinigung der städtischen Milchgrossbetriebe Deutschlands, 1927,
Heft Ii.

7. Walter Frei. Prophylaxis der Tierseuchen durch Immunität und Des-
infektion. R. Schoetz, Berlin, 1921.

8. A. Hirschegger. Ueber die desinfektorische Wirkung von Rein- und Roli-
chloramin. Wien. med. Wochenschrift, 1929, No. 5.

9. R. Hock. „Katadyn". Ueber die schädigende Wirkung von Metallen auf
Mikroorganismen in Wasser und Milch. Tierärztliche Rundschau, Jhrg. 35,
No. 16.

10. Fr. Hoder. Ueber die desinfizierende Wirkung des Chloramin-Heyden.
Münch, med. Wochenschrift, 1928, No. 46.

11. w. A. Hoy and Janet R. L. Rennie. The use of hypochlorites as a steri-
lising agent for dairy utensils. Journal of Hygiene, Vol. 26, No. 2, 1927.

12. Adolf Köser. Ueber die Desinfektionswirkung von Chloramin (v. Heyden).
Centralblatt f. Bakteriologie I Abteilung 1926, Bd. 99.

13. Georg A. Krause. Neue Wege zur Wassersterilisierung. (Katadyn). Berg-
mann, München, 1928.

14. W. Lange. Caporit als Grossdesinfiziens. Laboratorium Dr. W. Lange,
Hannover.

15. I. Roehming. Unschädlichkeit des Desinfektionsmittels Chloramin für Haus-
tiere. Deutsche Tierärztliche Wochenschrift, Jhrg. 34, 1926.

16. Seitel. Caporit in der Allgäuer Viehzucht und Milchwirtschaft. Süddeutsche
Molkerei-Zeitung, Jhrg. 34, 1929.

17. Otto Steidle. Ueber die virulicide Wirkung verschiedener SO, enthaltender
und abgebender Desinfektionsmittel gegen den Erreger der Maul- und Klauen-
seuche. Auszug Inaug.-Diss., München, 1928.

18. Trendtel. Die Bedeutung des Katadyhverfahrens für die Milchhygiene.
Süddeutsche Molkerei-Zeitung, Jhrg. 50, 1929.

19. F. X. Weissenrieder. Caporit zur Grossdesinfektion der Schlacht-, Vieh-
und Milchhöfe. Schweizer Archiv f. Tierheilkunde, Heft 6-7, Jhrg. 1922.

20. F. Weyrauch. Zur vergleichenden Prüfung von Desinfektionsmitteln. Cen-
tralblatt f. Bakteriologie, Bd. 103, Heft 1-3.

Wir haben die Resultate geprüft, welche mit den verschiedenen Desinfektions-
mitteln erzielt wurden. Nächst der Forderung, dass die Mittel eine hinreichend
bakterientötende Wirkung besitzen müssen, wurde darauf geachtet, ob diese
Wirkung auch schnell genug eintritt, damit im täglichen Gebrauch genügende
Sicherheit besteht, wenn eins dieser Mittel gebraucht wird.

Es zeigte sich, dass „Katadyn" nicht in allen F\'ällen zu gebrauchen war, dass
es jedoch bei gereinigtem Trinkwasser ausgezeichnete Dienste leisten kann.

„Roh"-Cloramin kann, wenn es in starker Konzentration angewandt wird,
zugelassen werden, doch ist sein Preis dann so hoch, dass eine Desinfektion in
grossem Masstabe sehr viel Geld kostet.

Caporit in 0.2 und 0.3 % Lösung ist das Mittel, dass im Grossbetrieb zur Ver-
wendung gelangen kann, 11m völlige Sterilität zu erzielen, und, da es nur eine
kurze Einwirkungszeit nötig hat, ist es geeignet, um V erbreitung einer ansteckenden
Krankheit zu verhüten ; ausserdem ist der Preis dieses Mittels ein solcher, dass
auch bei Desinfektion in grossem Masstabe keine ausserordentlichen Ausgaben
entstehen.

We have tested the results which can be obtained with the various disinfectants.
In addition to the necessity, that these disinfecting products must have a sufficient
bactericide action, special attention was paid to the time needed for killing all
bacteria, in order to be assured of satisfactory results in the daily praxis.

It was found, that „Katadyn" could not be used in all cases, but that it showed
excellent services for purified drinkingwater.

,,Roh" chloramin, applied in strong concentrations, can be admitted, however
its price will then be so high, that a disinfection on a large scalc will be much
too expensive.

Caporit in 0.2 % and 0.3 % solution has proved to be the product which can
be applied on a large scale in order to obtain an absolute sterility, and as it only
requires a short time to act, it is fit to be used as a prophylactic against infec-
tious diseases. Furthermore the price of Caporit is so low, that also when used
as disinfectant in large quantities 110 extraordinary expenses will be occurred.

Ayant contrôle les résultats de divers désinfectants, nous avons tenu à y attacher
spécialement notre attention, que non seulement le moyen soit suffisamment
efficace pour tuer les microbes, mais aussi que dans la pratique le résultat obtenu
soit vite, pour pouvoir donner toute garantie à ceux qui veulent utiliser le produit.

Il est prouvé, que le „Katadyn" ne peut servir pour tous les cas, mais il est
par contre bien certain, qu\'il est un excellent désinfectant pour l\'eau potable
et épurée.

Le ,,Roh" chloramin est utilisable en concentration assez forte, mais le prix
de celui-ci est trop élevé et une désinfection en masse en reviendrait trop chère.

Le ,,Caporit" en solution de 0.2 % et de 0.3 % est le désinfectant par excellence ;
comme il agit vite et efficace il est à recommander en cas de désinfections sani-
taires en outre son prix est tellement modéré, que même en cas de désinfection
étendue les dépenses ne seront jamais exorbitantes.

Ken driejarige jachthond kwam in de kliniek der Tierärztliche Hochschulc te
Hannover in behandeling wegens een retentie-cyste van de uitvoerbuis der linker
parotis. Het dier sprong op bevel van zijn meester op de operatietafel en ging
uit eigen beweging op de rechterzijde liggen. Daar de uitmondingsplaats der
Stenon\'se buis niet te vinden was, werd de cyste door een insnijding van uit de
mondholte geopend. De hond reageerde alleen met een zacht gejank. Na eenige
dagen was de cyste opnieuw gevuld en kwam de hond weer in behandeling. Het
dier begroette de professor en de studenten vriendelijk en sprong uit eigen beweging
op de operatietafel en ging op de zijde liggen. De cyste werd weer geopend en een
stukje werd uit de wond geknipt om te snel dichtgroeien te voorkomen. Daarna
werd de cyste nog driemaal ingesneden. Dit gebeurde telkens op denzelfden tijd.

Eenige weken later verscheen op hetzelfde uur de hond alleen in de kliniek
(zonder geleide), begroette professor en studenten en ging op de operatietafel
liggen. Hij kreeg weer zijn incisie, groette vriendelijk en vertrok. Bij onderzoek
bleek dat zijn meester op reis was en de hond bij vrienden had uitbesteed. De
hond was geheel uit eigen beweging, toen de cyste weer gevuld was en zeker weer
pijnlijk werd, naar de kliniek gegaan. Ditzelfde gebeurde later nog tweemaal ;
toen werd de sterk vergrootte parotis geextirpeerd en was de hond voor goed
genezen. Vr.

DE ONTWIKKELING EN HET TEGENWOORDIG STANDPUNT
VAN HET WETENSCHAPPELIJK DIERGENEESKUNDIG
ONDERZOEK IN NED.-INDIE,

Deze ziekte is het eerst geconstateerd in Medan en heeft zich
uitgebreid naar de Batakhoogvlakte.

Waarschijnlijk reeds in 1908 ingevoerd uit Swatow of Australië,
werd in het Medansche Laboratorium de Bacillus Suipestifer ge-
isoleer d.

In 1912 constateerde de Blieck de ziekte op de Karoohoog-
vlakte, gecombineerd met Bac. suisepticus-infectie. Filtratie-
proeven in 1912 door de Blieck en in 1913 door Bubberman
verricht hadden een negatief resultaat ; doch beide onderzoekers
wijzen toch op het bestaan van het virus, op epizoötiologische
gronden. Het onderzochte materiaal was weinig geschikt om het
virus te vinden.

In 1917 is wederom een groote sterfte opgetreden in de afdeeling
Bengkalis. Door Doeve, die acute gevallen onderzocht, werd in
1918 het filtreerbare virus aangetoond. De ziekte wordt tot op
heden door politiemaatregelen bestreden.

Borstziekte der varkens (septichaemia suum) en varkenspest in Ned.-Indie
j. C. F. Sohns. Veeartsenijk. Mededeel, v. h. Dep. v. Landbouw. 1914.

Varkenspest op Sumatra\'s Oostkust. W. c. A. Doeve. N.-i. B. v. Dg. en Dt.
Deel 31, pag. 283.

In Ned. O.-Indië zijn slechts 2 pathogene trypanosomen bij
onze huisdieren gevonden ; nl. de Tr. Evansi, veroorzaker van de
,,surra" en de Tr. equiperdum, oorzaak der „dourine".

Sedert 1897 is surra in Indië waargenomen en wel het eerst in
de Residentie Semarang. Penning beschreef de ziekte in 1900
en zegt dat ook elders op Java en andere eilanden dit lijden moest
bestaan. Penning onderkende de ziekte als Trypanosomiasis;
hij toonde de parasiet aan. Spoedig daarna zijn een aantal publi-
caties gevolgd omtrent het voorkomen der ziekte in andere deelen
van den Archipel, o.a. van Vrijburg, in Sumatra, die ook bij
runderen de surra overbracht.

In 1901 gaf de Does een goed overzicht omtrent de trypano-
somiasen, op Java voorkomend.

A. Vrijburg trachtte de parasieten door teken en luizen over te
brengen, hetgeen negatief resultaat had.

In 1899 had de Does reeds melding gemaakt van Surra-try-
panosomen bij rund en karbouw. Terecht wijst deze onderzoeker
reeds op de noodzakelijkheid van vergelijkende studie der trypa-
nosomen van surra en nagana.

De Tr. equiperdum is door de Does aangetoond in 1900 en be-
schreven in 1902. Een drietal uitvoerige rapporten geven een over-
zicht van de dourine in het district Soemedang in de Preanger
Regentschappen.

De Does wees reeds op de verschillen tusschen surra en dourine
en tusschen de Soemedangsche dekziekte en de Europeesche
dourine. Het percentage der spontane genezingen (clinisch) was bij
de Soemedangsche dekziekte aanmerkelijk groot er dan in Europa.

B. Vrijburg beschreef in 1906 nog gevallen van dekziekte en
wees er op, dat de meening als zou in 1901 de ziekte verdwenen
zijn, onjuist is. In 1904 en 1905 werd ze ook in Krawang onderkend.

Ongetwijfeld is de dourine in Indië weinig besmettelijk en heeft
zich weinig verspreid. Na 1906 zijn geen gevallen meer waarge-
nomen totdat plotseling door Leurink in 1913 bij een van surra
verdachten hengst, afkomstig uit de Preanger, boosaardige dek-
ziekte werd geconstateerd. Het verloop was zeer goedaardig, doch
dezelfde verschijnselen als van dourine, werden gezien. Een nauw-
keurig onderzoek in de Preanger heeft plaats gehad, doch meer
gevallen werden niet gevonden. Toch is het zeer waarschijnlijk
dat de ziekte in de Zuid-Preanger onder in halfwilden toestand
levende paarden nog voorkomt.

Na de onderzoekingen van de Does is door gebrek aan goed
materiaal deze ziekte niet verder bestudeerd.

De surra daarentegen, welke soms groote verliezen veroor-
zaakt, heeft steeds de aandacht der dierenartsen getrokken.

P. Schat heeft in 1903 reeds uitgebreide onderzoekingen ver-
richt betreffende infectie door stomoxys calcitrans. Hij beschrijft
in de stomoxys ontwikkelingsvormen der trypanosomen, welke
door andere onderzoekers niet zijn bevestigd. Zijn mededeelingen
bevatten overigens belangrijke epizoötiologische gegevens en be-
strijdingsmaatregelen.

De bestudeering der overbrengende insecten heeft in Indië ge-
wacht op het tot stand komen van een parasitologische afdeeling
aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg. Voor dien
tijd zijn door Koningberger in 1903 insecten verzameld, en be-
schreven, die mogelijkerwijze bij de verspreiding der surra een
rol spelen, (teken, hippoboscidae, tabaniden, chrysopiden, sto-
moxys).

Therapeutische experimenten zijn reeds vroeg door Penning
e. a. verricht. Toen de arseniktherapie op den voorgrond kwam,
zijn ook in Indië verschillende onderzoekingen gedaan.

Hellemans vestigde de aandacht erop, Jeronimus verkreeg
met arsenicumtherapie aanmerkelijke verlenging van het verloop
der ziekte. (G. T. v. N.-I. 1910).

In 1911 deelde de Blieck in het Jaarboek van het Dep. van
Landbouw zijn experimenten mede in zake de behandeling en ge-
nezing van paarden, kunstmatig geïnfecteerd met surra, indien
de therapie kort na de infectie werd begonnen.

Stapensea genas in 1913 de eerste gevallen van spontane
surra bij paarden, eveneens volgens de methode Holmes.

Een groote verbetering in de surra-therapie en prophylaxis is
gekomen door de toepassing van het middel Naganol (Bayer 205).
Vanaf 1922 zijn op uitgebreide schaal experimenten met dit middel
genomen door Rodenwalt, Douwes, Bubberman, van Bergen,
en Lagas, zoowel bij paarden als runderen en karbouwen. Het zou
te ver voeren deze zeer uitvoerige en waardevolle publicaties hier
te bespreken.

Bij runderen en buffels zijn met naganol voor de practijk zeer
gunstige resultaten verkregen wat betreft curatieve en prophy-
lactische behandeling, waardoor de bestrijding der surra-epizoötiën
bij deze diersoorten belangrijk is verbeterd. Paarden in het begin-
stadium der ziekte, konden door gecombineerde behandeling van
naganol en atoxyl of tartarus emeticus in 25—30% genezen worden.

In 1914 besloot de Regeering op voorstel van de Blieck een
zoöloog-parasitoloog aan te stellen in het bijzonder ter bestu-
deering van het surra- en piroplasmosen-vraagstuk. Door de oor-
logsomstandigheden is eerst in April 1922 de eerste functionaris
Dr. Schuurmans Stickhoven benoemd ; die in 1923 repatrieerde.

In 1925 trad Dr. O. Nieschulz in functie, die in het Vakblad
voor biologie in October 1927 een uitgebreid overzicht geeft over
het werk van deze afdeeling.

Hoofdzakelijk zijn bestudeerd : de luisvliegenplaag, en de bio-
logische zijde van het surraprobleem.

De leefwijze der luisvliegen op Soemba is bestudeerd door
Schuurmans Stekhoven die ook de bestrijding door dippen der
paarden in water met petroleum aangeeft.

Schuurmans Stekhoven heeft systematisch de Tabaniden
bestudeerd en het resultaat daarvan in een uitvoerige monographie
neergelegd.

Nieschulz heeft hierop voortgebouwd en infectieproeven ver-
richt, welke met 12 Tabanidensoorten 300 soorten zijn in
Ned.-Indië en omgevende landen bekend) zijn gelukt. Dit zeer
tijdroovende en technisch betrekkelijk lastige onderzoek heeft
wetenschappelijk belangrijke resultaten opgeleverd.

Daarnaast is door Nieschulz de leefwijze der tabaniden nage-
gaan en beschreven, benevens de biologie van 2 sluipwespensoorten
(Phanurus sp.) die tabanideneieren infecteeren en dus de natuur-
lijke vijanden van de tabaniden zijn.

Over het voorkomen van Anaemia Pernicieusa Infectiosa ofwel Surra onder
de paarden in Ned.-Indië. C. A. Penning. V. B. v. N.-I. Deel 12, pag. 123.

Verdere waarnemingen betreffende Surra in Ned.-Indië. C. A. Penning. V. B.
v. N.-I. Deel 13, pag. 25.

Boosaardige dekziekte in het Soemedangsche. J. de Does. V. B. v. N.-I. Deel
13, pag. 104. en Deel 14, pag. 20.

Bijdrage tot de kennis van Trypamosomenziekten in het bijzonder die, welke
op Java voorkomen. J. F. K. de Does. V. B. v. N.-I. Deel 13, pag. 313.

Over de insecten die mogelijkerwijze bij de verspreiding der surra een rol spelen.
Dr. Koningsberger. V. B. v. N.-I. Deel 15, pag. 71.

Eenige mededeelingen over surra en omtrent onderzoekingen daarmede in ver-
band staande. P. Schat. V. B. v. N.-I. Deel 15, pag. 278.

Dekziekte in de Preanger Regentschappen. B. Vrijburg. V. B. v. N.-I. Deel
18, pag. 233.

Behandeling van Surra met atoxyl en acidum arsenicosum J. Stapensea. V. B.
v. N.-I. Deel 25, pag. 430.

Boosaardige dekziekte in de Preanger. g. Leurink. V. M. v. h. Dep. v. Landbouw.
No. 9. 1913-

Iets over de epidemiologie van de surra. P. Zyp. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel 33,
pag. 42, afl. III.

Over de toepassing van Bayer 205 bij de surra van het paard in Ned.-Indië. Prof.
Rodenwalt en J. B. Bouwens. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel 33, afl. V en VI, pag.
i en V. M. v. h. Dep. van Landbouw No. 33, 1922.

De behandeling van surra bij herkauwers met Bayer 205 J. B. Douwes. N.-I.
B. v. Dg. en Dt. Deel 34, pag. i.

De arthropoda van Ned. Oost-Indië ; De bestrijding van de luisvliegenplaag.
J. Schuurmans Stekhoven. V. M. v. h. Dep. van Landbouw, No. 45, 1924.

Over de toepassing van Bayer 205 bij de surra van paarden in Ned.-Indië C.
Bubberman, J. B. Douwes en V. E. C. van Bergen. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel
37. pag- 1.

Over de toepassing van Bayer 205 als hulpmiddel bij de bestrijding van surra
bij karbouwen in de onderafdeeling Toba der Bataklanden. D. Lagas. N.-I. B. v.
Dg. en Dt. Deel 37, pag. 279.

Over de toepassing van Bayer 205 als hulpmiddel bij de bestrijding van surra
bij karbouwen in de onderafdeeling Samoesir der Bataklanden. D. Lagas en Aeoe-
bakri.

The Tabanids of the Dutcli East-Indian Archipelago (Treubia Volums VI,
Supplement). J. H. Schuurmans Stekhoven.

Surra-overbrenging en biologie der tabaniden. V. M. v. h. Dep. van Landbouw
1925—1928. Dr. O. Nieschulz.

De eerste bevindingen omtrent piroplasmosen in O.-Indië da-
teeren van het jaar 1896 toen de Does bij karbouwen, die aan vee-

pest leden, een op P. bigemina gelijkend piroplasma vond. In 1897
—1898 werd bij runderen te Batavia, Tegal en Lembang haemo-
globinurie geconstateerd en P. bigemina aangetoond.

In 1897 maakte de Does ook melding van smalle draadvormige
parasieten en puntvormige korrels, de laatste gelijkende op die,
welke door Smith en Kilborne bij chronische Texaskoorts waren
beschreven en welke in 1910 door Theiler als afzonderlijke para-
sieten (anaplasma) zijn geclassificeerd.

In 1906 publiceerde de Does een zeer nauwkeurige studie van
piroplasmosis bij magere kalveren te Batavia ; ook daarbij werden
P. bigemina en verder draadvormige en puntvormige parasieten
gevonden. De Does hield de draadvormige parasieten voor de
oorzaak der ziekte en liet de puntvormige buiten bespreking. De
eerstgenoemde werden op grond van morphologische overeenkomst
als Theileria parva beschouwd.

Clinisch en pathologisch anatomisch verschilde de ziekte echter
aanmerkelijk van de Theileriasis en zij zou volgens de Does meer
overeenkomen met den cachetischen vorm der piroplasmosis in
Transkaukasie.

Door onderzoekingen aan het veeartsenij kundig laboratorium
te Buitenzorg werd door de Blieck in 1911 aangetoond, dat de
voor Th. parva karakteristieke Koch\'sche granula in milt en lymph-
klieren van aan bovengenoemde piroplasmosis lijdende magere
kalveren en runderen ontbreken en dat het streepvormige piro-
plasma identisch moet beschouwd worden met het Gonderia
mutans van Theiler, dat echter in 1906 nog niet bekend was.
Th. parva komt in Indië niet voor.

In 1906 deed Penning een voorloopige mededeeling van ge-
vallen van piroplasmosis bij ingevoerde Australische runderen te
Semarang ; het lijden verliep zeer accuut, doodelijk zonder hae-
moglobinurie. Als de oorzaak is een puntvormig piroplasma be-
schreven, dat waarschijnlijk identisch is met het Anaplasma mar-
ginale.

Na 1906 zijn langen tijd geen verdere mededeelingen gedaan.
Wel is een onderzoek ingesteld naar het voorkomen van teken
bij onze huisdieren in Ned.-Indië, direct na het constateeren van
Texaskoorts in 1898.

Koningsberger determineerde en beschreef in 1903 twee teken
bij runderen en karbouwen, de Boophilus australis en de Am-
blyomma testudinarium. Van latere inzendingen werden uit een
collectie teken van zoogdieren en vogels door Nutall te Cambridge
nog 4 soorten bij rund en buffel gedetermineerd terwijl bij den hond
ook 4 soorten aangetroffen zijn.

Vanaf 1911 zijn door de Blieck systematisch infectie-experi-
menten verricht met piroplasmen en is vastgesteld naast P. bige-
minum de aanwezigheid in Indië van G. mutans en Anaplasma

marginale bij rund en buffel. De buffelpiroplasmen gaan niet op
het rund over. Kaligis schreef een proefschrift in 1922 over Ana-
plasmosis bij rund en buffel waarbij ook over de vraag, of Ana-
plasma een parasiet is, stelling wordt genomen.

Ook met de tekenbestrijding is door de Blieck een begin ge-
maakt en zijn immunisatieproeven inzake Anaplasmosis ingesteld.
Door Bubberman worden momenteel immunisatie experimenten
verricht met Anaplasma centrale volgens Theiler, de minder
virulente variëteit.

Wirth geeft aan de bereiding van een goedkoop tekenbad uit
het z.g. „Warangan" (90% As₂ 0₃) en soda.

Bij paard, schaap en geit zijn in Indië piroplasmen niet ge-
vonden, bij den hond daarentegen wel, nl. P. canis. Witkamp geeft
een goede monografie hierover en komt tot de conclusie dat dit
lijden in Indië inheemsch is en overgebracht wordt door Rhipi-
cephalus sanguineus. Door splenectomie bewees hij, dat piroplas-
mosis latent voorkomt bij inlandsche honden.

Van bloedprotozoën is nog te noemen de Spirochaeta Theileri,
door de Blieck in 1915 waargenomen.

De runderteken en bloedzuigende vliegen van Ncd.-Indië W. Koningsberger.
V. B. v. N.-I. Deel 15 pag. 141.

Piroplasmosen in Ned.-Indië. (voorloopige mcdedeeling). C. A. Penning. V. B.
v. N.-I. Deel 18, pag. 102.

Jaarboek van het Dep. van Landbouw, Nijverheid en Handel. Buitenzorg,
de Blieck. 1910.

Iets over Texaskoorts bestrijding. B. Vrijburg. N.-i. B. v. Dg. en Dt. Deel 31,
pag. 13.

Bijdrage tot de kennis van Anaplasmosis bij rund en buffel. J. A. Kaligis.
Proefschrift, Utrecht 1922.

Over arscnikhoudende dip vloeistoffen. P. H. Wirth. N.-I. B. v. Dg. en Dt.
Deel 35, pag. 20.

Over het voorkomen van piroplasma canis in Ncd.-Indië. J. Witkamp—J. van-
Lier. N.-I. B. v. Dg. cn Dt. Deel 35 pag. 46 cn V. M. v. h. Dep. v. Landbouw
No. 42, 1923.

De teken van de Kleine Soenda-eilanden. J. Schuurmans Stekhoven V. M.
v. h. Dep. v. Landbouw. No. 45, 1924.

Onderzoek naar het bestaan van een toestand van labiele infectie ten opzichte
naar piroplasmosis canis bij inheemsche honden. N.-I. B. V. Dg. en Dt. Deel 37,

Hiervan komt een zeer merkwaardige in Indië voor, nl. de
Hyphomycosis Destruens.

proces bij het paard het eerst nauwkeurig beschreven ; zij vonden
in eigenaardige pathologische nieuwvormingen een schimmel-
mycelium, dat zij voor de oorzaak hielden, hetgeen door de uit-
voerige onderzoekingen van Witkamp is bevestigd. Hoogkamer
en de Haan hebben verder de schimmel ook gecultiveerd. Verder
zijn enkele casuistische mededeelingen verschenen.

Witkamp heeft in een proefschrift in 1924 het lijden aetiologisch
nader opgehelderd en vergeleken met soortgelijke mycosen van
dieren en menschen. Voorkomen, pathologische histologie, infectie-
wegen, pathogenese, diagnostiek ook door allergische reacties en
serologisch onderzoek alsmede therapie van deze ziekte zijn in dit
proefschrift uitvoerig bewerkt.

Trichophytie en Microsporie zijn vooral door de Does bestudeerd,
terwijl Bubberman in 1920 een proefschrift heeft geschreven
over de kennis der Microsporie in het bijzonder bij de geit. Dit
lijden wordt veroorzaakt door de Microsporum Audouini var.
hemitragi, is van het humane type en zou afkomstig zijn van het
kinderhoofd.

De West-Javaansche geiten zijn vatbaar voor deze microsporie
welke met geiten uit Britsch-Indië is ingevoerd.

Hypho-mycosis destruens. de Haan en Hoogkamer. V. B. v. N.-I. Deel 13,
pag. 300.

Bijdrage tot de therapie der kwaadaardige schimmelziekte van het paard. J.
de Haan. G. T. v. N.-I. 1902.

Herpes tonsurans en microsporis bij Australische paarden. J. K. F. de Does.
G. T. v. N.-I. 1903.

Bijdrage tot de kennis der microsporis, in het bijzonder bij de geit. C. Bubber-
man. Proefschrift—Utrecht 1920.

Bijdrage tot de kennis van de hyphomycosis destruens. J. Witkamp. Proef-
schrift—Utrecht 1924.

Behalve de reeds genoemde protozoaire ziekten zijn nog vele
andere Zoöparasieten, en ziekten daardoor veroorzaakt, in Indië
bekend en nader bestudeerd geworden.

Reeds in 1893 schreef van Eecke over Sarcosporidiën ; in 1894
deelt Penning mede het voorkomen van Setaria papillosa bij het
paard, Spirocerca sanguinolenta en Dirofilaria immitis bij den
hond; B. Vrijburg vond in 1898 de Elaephora Poeli in den aorta-
wand van buffel en rund.

Hellemans onderzocht in 1912 uitvoerig het optreden van
Stephanurus dentatus bij het varken op Java en Sumatra en gaf

in een proefschrift een beschrijving van de ontwikkeling van de
parasiet en de pathologische veranderingen welke deze teweeg
brengt.

noordhoek HeGT, ArNTZ, V. d. Sc h roe ff, sohns, treffers
hebben onze kennis omtrent Trematoden en nematoden in Indië
vermeerderd.

Na 1919 is het gebied der wormen en wormziekten bijna uit-
sluitend en met veel resultaat bewerkt door Dr. H. J. Smit en
R. Noto Sodoero, die een aantal nieuwe soorten hebben gevon-
den. Van beteekenis zijn o.a. hunne onderzoekingen over strongy-
liden van het paard. Kortheidshalve zij verwezen naar de Vee-
artsenijkundige Bladen v. N.-I. deelen 30 tot en met 39.

In deel 38 van de V. B. v. N.-I. is door Smit een lijst samen-
gesteld van alle tot 1926 in Indië gevonden wormen bij de ver-
schillende Imisdieren, waarbij naar de betrokken literatuur wordt
verwezen. Een uitgebreide verzameling dezer parasieten is in de
Veeartsenschool te Buitenzorg aanwezig.

Bijzondere vermelding verdienen nog de onderzoekingen van
de Does over Dermofilaria irritans (1905), Habronema microstoma
en megastoma, alsmede de beschrijving van een door wormen
veroorzaakt huidlijden bij runderen in Deli, de z.g. Dermatitis
verminosa pruriens bovis (1910).

Een onderzoek dat ook van veel beteekenis is voor de hygiëne
van den mensch, is kort geleden verricht door le Coultre, nl.
over het voorkomen van Cysticerci bij rund en varken op Bali.
Een uitgebreide monografie over dit onderwerp is als proefschrift
in 1928 verschenen.

Verschillende andere arthropoden-zickten dan de reeds genoemde
zijn beschreven, o.a. verschillende schurftmijten.

Sarcosporidien (Balbiani). J. van Eecke, V. 13. v. N.-I. Deel 6, pag. 121 en
Deel 7, pag. 177.

Het een en ander omtrent eenige in Ned.-Indic zeer veelvuldig voorkomende
parasitaire ziekten bij verschillende huisdieren. V. B. v. N.-I. Deel 8, pag. 131.

Een filaria in de aorta bij karbouwen. B. Vrijburg. V. B. v. N.-i. Deel 11,
pag. 43-

W\'ormfibromen en filariaembryomen in het bloed. J. K. F. de Does. G. T. v.
N.-I. 1903.

Plaies d\'été, dermatitis verminosa pruriens. J. K. F. de Does. G. T. v. N.-I. 1905.

Beschrijving van eenige dierlijke parasieten. Syngamus, Dicrocoelium pan-
creaticum, filaria labiopapillosa. J. K. F. de Does. G. T. v. N.-I. 1906.

Chlamidonawmafelinum nov. gen. nov. spec. Eine neue parasitisch lebende
Nematode. j. Noordhoek Hegt. V. B. v. N.-i. Deel 23, pag. 79.

Dermatitis verminosa pruriens bovis. J. K. F. de Does. V. B. v. N.-I. Deel 24,
pag. 66.

Ueber das Auftreten der Strongylus pinguicola auf Java und Sumatra. J. Hel-
lemans. V. B. v. N.-I. Deel 24, pag. 213.

Acarusschruft bij een buffel (karbouw). J. H. Smit. V. B. v. N.-I. Deel 26, pag.
380.

Wormziekte bij geiten. H. J. v. d. Schroeff. V. B. v. N.-I. Deel 27, pag. 369
en 419.

Een eigenaardig geval van acute distomatosis bij een rund. C. Bubberman en
M. Moetalib. V. M. v. h. Dep. v. Landbouw. 1916.

Geitenschurft in Atjeh en Onderh. veroorzaakt door Chorioptes caprae. C. P. A
Dieben. N.-I. B. v. Dg. en Dt. Deel 38, pag. 177.

Cysticerci in het vleesch van rund en varken. Le Coultre. Proefschrift,
Utrecht 1928.

Parasitologische Mededeelingen. H. J. Smit en R. Noto Sodiro. V. B. v. N.-I.
Deel 30—39.

In de laatste jaren is men aan het Veeartsenij kundig Instituut
ook begonnen met de studie der pluimveeziekten. Reeds waren
hoendercholera en verschillende wormziekten bij kippen in Indië
bekend, terwijl ook tuberculose en pokken diphtherie zijn gecon-
stateerd. Bereid worden sera en entstoffen tegen vogelcholera en
pokkendiphtherie welke met succes in de practijk worden toege-
past.

Picard heeft een uitvoerig onderzoek verricht betreffende een
ziekte onder hoenderen, welke enorme sterfte aanrichtte en door
hem gediagnotiseerd is als Pseudovogelpest, welke ziekte eenige
jaren geleden in Engeland door Doyle als „Newcastle disease"
is beschreven. Picard beschrijft dit onderzoek in de V. M. v. h.
Dep. van Landbouw No. 65 (1928).

LIJST VAN DE VEEARTSENIJ KUNDIGE MEDEDEELINGEN VAN HEI-
DEPARTEMENT VAN LANDBOUW.

In. Vergelijkende Onderzoekingen naar de onderkenningsmiddelen van
Kwaden Droes. Dr. L. de Blieck. 1909.

16. Longziekte (Pleuropneumonia Contagiosa Bovum) op Java. Dr.
L. de Blieck. 191 i.

II. Verdere onderzoekingen omtrent tuberculose en tuberculinatie in
Nederlandsch-Indië. Dr. L. de Blieck en Dr. H. J. Smit. 191 i.

III. Kwade-droes-infectie in verband met de conjunctviale malleïnatie
en agglutinatie. Dr. L. de Blieck. 191 i.

IV. Hoendercholera op Java. C. Bubberman. Fistula stercoralis bij een
paard, Fistula entero-vesico-vaginalis bij een koe. Dr. H. J. Smit. 1912.

V. Pseudokustkoorts en Anaplasmosis bij buffels op Java. Dr. L. de
Blieck en J. A. Kaligis. 1912.

X. Het diagnotisch malleus-onderzoek in Nederlandsch-Indië, in het
bijzonder met betrekking tot de jaren 1910 en 1911. Dr. L. de Blieck.

XI. Beschouwingen omtrent de serodiagnostiek van malleiis in Neder-
landsch-Indië. C. Bubberman. 1914.
XII. Twee uitgebreide gevallen van hyphomycosis destruens equi. C. Bub-
berman. 1914.

Boutvuur in Nederlandsch-Indië. J. Ch. F. Sohns. 1914.
Borstziekte der varkens (septichaemia suum) en varkenspest in
Nederlandsch-Indië. J. Ch. F. Sohns. 1914.

XIV. Distomatose bij cavia en konijn. J. Ch. F. Sohns. 1914.
XV. Aanplanten van gras. C. F. Sohns. 1915.

XVI. Boutvuur en Boutvuur-diagnostiek. J. Ch. F. Sohns. 1915.
XVII. De waarde van het opnemen der lichaamstemperatuur tijdens de

ophthalmo-malleïnatie. C. Bubberman. 1915.
XVIII. Boutvuurenting, in het bijzonder voor Ncderlandsch-Indië. J. C. F.
Sohns. 1915.

j. C. F. Sohns. 1916.
XIX. B. Homalogaster (Poirieri?) Dr. H. J. Smit en J. C. F. Sohns. 1916.

XX. Langdurige overgevoeligheid voor malleïne bij een van malleüs ge-
nezen paard. C. Bubberman. 1916.
XXI. Een eigenaardig geval van acute distomatosis bij een rund. C. Bub-
berman en M. Moetalib. 1916.
XXII. Intectieuzc Anacmie der paarden. J. C. F. Sohns cn Raden Soe-
tedjo. 1917.

B. Een eigenaardige plaats voor een eigenaardig vreemd lichaam.
Dr. H. J. Smit. 1917.

XXIV. Mededeelingen uit de Kliniek. C. Bubberman en M. Moetalib. 1917
XXV. Hamartoom van de nieren van een kalf. Dr. H. J. Smit. 1917.

XXVI. Tekenbestrijding. J. C. F. Sohns. 1918.
XXVlI. Een tweetal filarien uit den conjunctivaalzak. Dr. H. J. Smit. 1918.

Een tweetal nematoden uit den darm van kippen. Dr. H. J. Smit. 1918.
XXVIII. Microbabesia Divergens in Nederlandsch-Indië. C. J. F. Sohns. 1918.
XXIX. De varkenspest op Sumatra\'s Oostkust. Dr. W. C. A. Doeve. 1919.
XXX. Hydrothorax bij een hond. Een drietal strongyliden van den olifant.
Een groote Syngamus Trachealis. Oesophagostomum Brumpti. Dr.
H. J. Smit. 1919.

Noto Soediro. 1920.
XXXII. Haemonchus Sheatheri. Dr. H. J. Smit en R. Noto Soediro. 1920.

XXXIV. Echinococcosis in Nederlandsch-Indië. Dr. H. J. Smit. 1920.
XXXV. Linguatula Rhinaria. Dr. H. J. Smit. 1920.

XXXVI. Nog enkele aanteekeningen omtrent ,,een drietal wormen van het
varken" en ,,een drietal strongyliden van den olifant". Dr. H. J.
Smit. 1920.

XXXVII. Onderzoek naar de oorzaak der infectieuze paraplegie onder paarden
in Nederlandsch-Indië. Dr. F. de Moulin. 1920.

XXXVIII. De toepassing van Bayer 205 bij de Surra van het paard in Ned.-Indië.
Prof. Dr. Ernst Rodenwaldt en Dr. J. B. Bouwens. 1922.
XXXIX. Nog eenige strongyliden van het paard op Java I. Dr. H. J. Smit
en R. Notosoediro. 1923.

De Bloedzuigende Arthropoda van Nederlandsch Oost-Indië. 1923.
XL. 1. Hippobosca Maculata Leach,

2. Hippobosca Equina L. Dr. J. H. Schuurmans Stekhoven Jr.
IXL. Nog eenige strongyliden van het paard op Java II. Dr. H. J. Smit
en R. Notosoediro. 1923.
VUIL. Over het voorkomen van piroplasma Canis in Ned.-Indië. J. Wit-
kamp 1923.

VIIL. Nog eenige strongyliden van het paard op Java. III. Dr. H. J. Smit
en R. Notosoediro. 1923.
VIL. Nog eenige strongyliden van het paard op Java. IV. Dr. H. J. Smit
en R. Notosoediro. 1924.
VL. De arthropoda van Ned. Oost-Indië.
De bestrijding der luisvliegenplaag.

De teeken van de Kleine Soenda-eilanden. Dr. J. H. Schuurmans
Stekhoven Jr. 1924.
IVL. Paramphistonum Explanatum. Dr. H. J. Smit. 1924.
IIIL. De veeteelt in Nederlandsch-Indië. J. Merkens. 1924
IIL. De relatieve waarden der witte bloedlichaampjes bij het paard, rund
en karbouw in Ned.-Indië. Dr. H. J. Smit en R. Djaenoedin. 1924.
IL. Bijdrage tot de therapie der distomatosis in Ned.-Indië. F. C. Kra-
neveld. 1925.

L. Over de toepassing van Bayer 205 by de Surra van het paard in
Nederlandsch-Indië. Dr. C. Bubberman, Dr. J. B. Bouwens en V.
E. C. van Bergen. 1926.
LI Mededeelingen uit de Kliniek der N.-I. Veeartsenschool. Dr. J. Wit-
kamp.

Het voorkomen van metastasen in de rcgionaire lymphklieren bij
hyphomycosis detsruens.

Een weinig voorkomende metastase bij saccharomycosis. 1926.
LII. Overzicht van den teelt van grootvee in Nederlandsch-Indië. 1926.
LUI. Experimenteele overbrenging van tryp. cvansi door Tabanus Stattoni

Ricardo en T. Ceylonicus Schiner. Dr. Otto Nieschulz. 1926.
LIV. Over de ontwikkeling van Tabanus Rubidus Wied. Dr. Otto Nie-
schulz. 1926.

en Stomoxys Calcitrans L. Dr. Otto Nieschulz. 1926.
LVI. Over de ontwikkeling van Tabanus Striatus Fabr. Dr. Otto Nie-
schulz. 1926.

LVII. Overbrengingsproeven met haematopota Cingulata Wied. Dr. Otto
Nieschulz. 1926.

LVIII. Over Tabaniden-broedplaatsen op Java en Sumatra. Dr. Otto Nie-
schulz. 1926.

LIX. Over een gewrichtslijden bij runderen ter Sumatra\'s Oostkust. F. C.
Kraneveld. 1927.

LX. Overbrengingsproeven met tabanus flavivittatus Schuurm. Stekh.
en haematopota pungens dol. Dr. Otto Nieschulz en S. A. S. Ponto.
1927.

LXI. Enkele proeven met haematopota truncata Schuurm. Stekh. H.
Irrorata Macq. en Tabanus brunnipes Schuurm. en Stekh. Dr. Otto
Nieschulz. 1927.

LXII. Enkele overbrengingsproeven met Chrysops Flaviventris Macq. en
C. Dispar Fabr. Dr. Otto Nieschulz en S. A. S. Ponto. 1927.
LXIII. Over meervoudige surra infecties met tabanus striatus fabr. Dr.

Otto Nieschulz en S. A. S. Ponto. 1928.
LXIV. Overbrengingsproeven van surra met stomoxys, lyperosia. musea en

stegomyia. Dr. Otto Nieschulz. 1928.
LXV. Pseudo-vogelpest. Dr. W. K. Picard. 1928.
LXVI. Verdere surra-overbrengingsproeven met enkele tabaniden-soorten
op Sumatra. Dr. Otto Nieschulz. 1928.

Eerste proeven betreffende immunisatie tegen septicaemia haemorrhagica
van buffels aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg.

₃ Februari 1905 werd H. A. Vermeulen, dierenarts te Wijk bij
Duurstede, met ingang van 1 Februari benoemd tot prosector
anatomes, custos der musea, tevens onderwijzer in de practische
ontleedkunde aan de Rijks Veeartsenijschool te Utrecht. Hij moest
onmiddellijk in dienst treden en door zijn haast het gebrek aan
dit artikel in den Haag vergoeden. Het was noodig, dat er een
prosector kwam. October 1904 was van de Pas naar Zuid-Amerika
gegaan en daarna hadden 3 klinische assistenten met lofwaardigen
ijver, maar niet voldoende anatomisch geschoold, de practische
lessen in de ontleedkunde der huisdieren gegeven. De omstandig-
heden, waaronder Vermeulen zijn wetenschappelijke en onder-
wijsloopbaan aanving, waren niet gunstig. Zijn lange titel gaf
aan, dat hij naast prosector nog custos en onderwijzer was. Voor
een gewoon mensch geven deze 3 functies duidelijk den werkkring
weer, maar even duidelijk is het voor een ingewijde, dat die com-
binatie een bron van moeilijkheden in zich gesloten houdt. Als
prosector rustte op den titularis de plicht voor collegepreparaten
te zorgen en was hij dus ondergeschikt aan den leeraar in ana-
tomie. De custos der musea aan de toenmalige Rijks Veeartsenij-
school was niet alleen als zoodanig verbonden aan de afdeeling
anatomie, maar moest ook zorgen voor al de andere musea als
dat der pathologische anatomie, der parasitaire en besmettelijke
ziekten enz. Zelfs iemand, die niet van de toestanden van dien
tijd op de hoogte is, voelt, dat hier vele voetangels en klemmen
zijn gelegen. Wie had het beheer over de musea, de leeraren of
de custos? In dien tijd van opperheerschappij van Wirtz was
zoo iets misschien nog mogelijk, maar na diens aftreden werden
de afdeelingen autonoom en het zou voor den custos aller musea
een halsmisdaad zijn geweest zich met een andere verzameling
dan de anatomische te bemoeien. (Wie noemde in die dagen de
Veeartsenijschool ook weer de Balkan?) Terecht maakte Ver-
meulen zich over die andere musea niet druk. Hij had genoeg
te doen met zijn onderwijs. Maar juist in zijn onderwijzer zijn
zat de grootste moeilijkheid. Wie was zijn chef? De leeraar in
anatomie? Ja, zei deze ; neen, zei de directeur der Veeartsenij-
school. Als onderwijzer is de j>rosector onafhankelijk en evenals
U aan mij ondergeschikt. Aan dezen toestand is eerst een ver-
andering gekomen in 1918, bij de verheffing tot hoogeschool,
waarbij Vermeulen tot prosector-lector werd benoemd.

Als werklokaal voor den prosector geldt de snijzaal. Dat was
ook hier het geval. Velen zullen zich de beruchte „kelder" nog
wel herinneren. Eén ding van dit vertrek was goed, nl. de dag-

verlichting. Voor het overige was het een koude, kille, vochtige
ruimte, waarin men zich niet thuis gevoelde. Voegt men hierbij
nog een paar kelders en een binnenplaats met bakken voor het
bewaren van cadavers, dan is de toenmalige residentie van den
prosector geschilderd. Voor wetenschappelijk werken was er geen
plaats en gelegenheid. Een laboratorium met instrumenten en
boeken ontbrak. Terecht heeft Vermeulen gevoeld, dat hij de
veterinaire anatomie wetenschappelijk moest beoefenen en dat
daarvoor een gelegenheid moest worden gemaakt. Voor ons.
menschen van een nieuweren tijd, lijkt dit iets vanzelfsprekends,
maar in het begin dezer eeuw heerschten er aan de Veeartsenij-
school nog eigenaardige toestanden. De strijd om een microscoop
in de kliniek was nog niet zoo heel lang geleden in het voordeel
van den klinicus beslist. En nu wilde een anatoom zoo\'n instru-
ment hebben ! Wat moet zoo\'n man met zoo\'n ding doen? Het
kwam er, hoe doet niets ter zake. Eén der kelderruimten werd
als laboratorium ingericht en het werk kon beginnen. Maar was
dat een anatomisch laboratorium om aan een vreemdeling te
toonen? Gelukkig werd korten tijd daarna een magazijn op den
beganen grond tot een vrij behoorlijk werkvertrek omgetooverd.
Hier is het, dat Vermeulen zijn onderzoekingen over den bouw
van den luchtzakwand, de schildklier in verband met cornage,
de epitheellichaampjes en de medulla oblongata heeft verricht,
die hem in binnen- en buitenland bekend hebben gemaakt.

Al beweegt Vermeulen zich gaarne op wetenschappelijk ter-
rein, hij voelt zich in de eerste plaats onderwijzer. Zijn vlotheid
van spreken, zijn prettige wijze van mededeelen der feiten, zijn
boeiende voordracht, maken, dat de studenten hem gaarne hooien.
Bovendien weet hij door zijn vaderlijk optreden op de practica
het vertrouwen der studenten te winnen ; zij toonen dit op on-
dubbelzinnige wijze. Naar buiten bleek dat door zijn benoeming
tot eere-voorzitter van Absyrtus en wij, die met hem in één insti-
tuut werken, merken herhaaldelijk hoe studenten en jonge col-
lega\'s, die raad noodig hebben, den w\'eg naar zijn kamer weten
te vinden.

Geen wonder dan ook dat i Februari 1930 niet onopgemerkt
is voorbijgegaan. Van heinde en verre zijn brieven en telegrammen
gekomen ; vele collega\'s hebben dien dag een reisje naar het stille
Maarn gemaakt om Vermeulen persoonlijk hun hulde te brengen
en de hand te drukken ; de studenten hebben als één man hunne
kopeken geofferd en een pracht van een ets aangeboden, hiermede
uiting gevende aan de gevoelens van eerbied en toegenegenheid,
die zij voor hun leermeester hebben ; de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde zond een zeer vleiend schrijven en een pracht van
een palm uit waardeering voor zijn persoon en zijn werk ; zijn
vrienden van het anatomisch instituut kwamen met een zilveren

inktkoker met inscriptie aandragen als uiting van de hartelijke
gevoelens, die Vermeulen bij zijn laboratoriumgenooten heeft
weten op te wekken. I)e dag van het 25-jarig jubileum is voor
Vermeulen niet zoo maar voorbijgegaan. Omringd door Mevrouw
en zijn beide jongste dochters heeft hij mogen bemerken, dat hij
in de Veeartsenijkunde in Holland een plaats inneemt, waarin
hij zich vrienden heeft weten te werven en waarin hij gaarne
gezien wordt. Dat hij te Maarn, in rustige omgeving weer spoedig
zijn gezondheid mag terugkrijgen. Kr.

Melkbacteriologie en Melkhygiëne. Eenige cursuslessen, gegeven door A. H. Veen-
baas, Directeur van den Gezondheidsdienst voor vee te Leeuwarden. Uitgevers
Maatschappij ,,C. Misset" (N.V.) Doetinchem.

De meerdere belangstelling in het werk der dierenartsen op het gebied der Melk-
hygiëne en der Melkkunde, die men op vele plaatsen kan opmerken vindt gretig
voedsel in dit werkje, waarin collega Veenbaas verscheidene hoofdstukken der
Melkhygiëne doorloopt. Deze lessen werden gegeven voor oud-leerlingen van de
Rijks-zuivelschool te Bolsward en ademen geheel de geest van directe actie. Het
hoe en waarom staat op den voorgrond Treffend zijn de korte woorden waarmede
telkens de waarde van een onderzoekingsmethode wordt bepaald. Dit zal de
..leerlingen" behoeden voor eenzijdig toepassen van enkele methoden en vooral,
voor het overschatten van de waarde van zoo ééne. Vooral in leekenkringen lijdt
men aan overschatting van de beteekenis der reductase en gistingsproeven .

Ook voor dierenartsen is de lezing van dit werkje zeer aan te bevelen; het spoort
aan tot nadenken, geeft een beeld van de vraagstukken die op dit gebied hangende
zijn en een inzicht hoe deze zaak zich verder zal ontwikkelen.

Wij mogen collega Veenbaas geluk wenschen, dat hij bij zijn veel omvattende
taak tijd voor dit nuttige werk heeft gevonden. C. F. v. O.

Krnst Joest\'s Handbuch der speziellen pathologischen Anatomie der Haus-
tiere. Herausgegeben von Walter Frei. Band 2 Hiilfte. Verlagsbuchhandlung
von Richard Schoetz. Berlin, 1929. Prijs M. 31.- Band 5, compleet geb. M 56.—.

Met deze ongeveer 500 bladzijden omvattende aflevering wordt het groots
opgezette werk van Joest afgesloten Joest zelf heeft dit niet mogen beleven ;
dit is om verschillende redenen zeer te betreuren, toch is het zijn opvolger-uitgever
en zijn medewerkers uitstekend gelukt om het door Joest opgezette en gedeeltelijk
uitgevoerde plan tot een goed einde te brengen. Het geheele nu complete werk
omvat 5 kloeke deelen, welke tezamen ongeveer 4500 bladzijden beslaan met -{- 1800
afbeeldingen. Het spreekt vanzelf dat dit geen leerboek voor studenten is, zelfs
al zou de tekst belangrijk gecondenseerd worden, dan zou men van den student
niet kunnen eischen dat hij een dergelijk omvangrijk werk bestudeert. Hier staat
echter tegenover, dat wij nu in het bezit zijn van een werk, dat dengene die zich
op gemakkelijke manier wil oriënteeren op het tegenwoordige standpunt der kennis
van de veterinaire pathologische anatomie, zeer welkom zal zijn.

Het spreekt vanzelf, dat er nog zeer veel verschil van meening bestaat over ver-
schillende vraagpunten der pathologische anatomie, en dat ik niet alles zou willen
onderschrijven wat in dit handboek wordt medegedeeld. Dit neemt echter niet
weg, dat ik dit kostbare werk aan alle belangstellenden als een kostelijk bezit warm
kan aanbevelen.

Het laatst verschenen stuk bevat al bijzonder veel interessants, speciaal voot
den practicus met wetenschappelijken zin, en voor hen die zich met de Vleesch-
keuring bezig houden. Hier toch worden uitvoerig behandeld de ziekten van spieren
pezen, peesscheden, slijmbeurzen, gewrichten en beenderen. Uitermate interes-
sante hoofdstukken komen er in voor.

Als uiting van hooge waardeering is dit boek versierd met een portret van Joest
met een korte biographie waarin de beteekenis van dezen onderzoeker op sobere
wijze wordt geschetst. Schornagel

Theodor Kitt. Lehrbuch der Allgemeinen Pathologie für Tierärzte und Stu-
dierende der Tiermedizin. 6te Auflage. Verlag von Ferdinand Enke, Stuttgart 192g.
Prijs M 42.—, geb. M. 45.—.

De eerste druk verscheen in 1904, de 6e druk in 1929. In het voorwoord van den
6en druk deelt Kitt ons mee, dat op verzoek van leerlingen en vrienden het boek
met een portret van den schrijver is versierd. L)e 70-jarige geleerde, die helaas
aan het einde van het wintersemester 1929/30 zijn ambt moet neerleggen, meent
dat dit feit wel, „solche persönliche Veranschaulichung" veroorloven moge. Inder-
daad . Verder : „Denn mit 70 Jahren hat auf der Bergbahn des Lebens die Tal-
fahrt begonnen und man nähert sich dem Tunnel, von dem niemand weiss, wohin
sein Ausgang führt." Dit geestige en gevoelvolle slot van het voorwoord kenteekent
den schrijver, en wie na het lezen van dit voorwoord het portret van Kitt aandach-
tig beschouwt, beseft dat deze laatste alinea geen ledige frase is.

De „Allgemeine Pathiologie" is zeker wel het beste werk van Kitt. De schrijver
heeft hier de kunst verstaan 0111 in een betrekkelijk klein bestek (565 bladzijden)
den aandachtigen lezer een duidelijk inzicht te geven in deze schier onbegrensde
en moeilijke materie. De opeenvolgende drukken zijn wat inhoud en vorm betreft
steeds beter, en de laatste druk is een evenwichtig boek, waarin op zeer aantrek
kelijke manier de levensprocessen onder abnormale omstandigheden worden be-
schreven. Ik weet wel, dat Kitt, den aan iederen Hollandschen dierenarts goed
bekenden auteur, vaak droog en langdradig wordt genoemd, maar dit geldt zeer
zeker niet voor dit werk, De boeiende, enthousiaste wijze waarop de knappe en
krasse 70er de algemeene ziektekunde beschrijft wekt bewondering, en men ver-
baast zich er over. dat de moderne literatuur, die op dit gebied zoo bijzonder uit-
gebreid en ingewikkeld is, op zoo eenvoudige en kundige manier is verwerkt.
Inderdaad een boek voor iederen dierenarts en student. Behalve de grondslagen
der ziektenleer, zooals ziekteoorzaken, verweermiddelen van het lichaam, cir-
culatiestoornissen, stofwisselingsstoornissen, ontsteking enz. is het hoofdstuk over
functioneele stoornissen zooals die van ademhalings- en digestieorganen, secre-
tieorganen. endocrine klieren enz bijzonder belangrijk voor iederen dierenarts,
die hetgeen hij clinisch waarneemt, werkelijk wil begrijpen. Schornagei..

Union of South-Africa, 13th and 14-th Reports of the Director of Veterinary Re-
search. Part I and II. October 1928 Price 10 S.

De Director of Veterinary Research, die later werd Director of Veterinary edu-
cation and research (vroeger Sir Theiler) brengt sedert 1903 (toen als Veterinary
Bacteriologist) jaarlijks rapport uit van de onderzoekingen door hem en zijn per-
soneel verricht. Op bescheiden voet begonnen, zijn deze rapporten nu zeer omvang-
rijk (het I3th en I4th Report omvatten samen 1270 blz.) en wat meer zegt zeer
belangrijk wat de kwaliteit van hun inhoud betreft. De meest verschillende onder-
werpen, dierziekten in Zuid-Afrika voorkomende betreffende, worden na deug-
delijk onderzoek besproken. Het onderzoek is steeds up to date en grondig.

Enkele onderwerpen (er zijn er 40 behandeld) worden hier genoemd :
Botulism (parabotulism) in equines. Investigation on the cause of Vomeersiekte
in Sheep. Giftblaarpoisoning (dichapetalum cymosun) ; Histological Studies on
east coast Fever ; Tulppoisoning ; Nagana in Zululand ; A South-African worms
disease in pigs ; Vasectomy as a Method of Sterilizing Ram Lambs ; Pneumono-
mykosis in a bovine ; A Study of the reticulo-endotheliel System of the Sheep ;

Bacterial icterus in Sheep ; The atrio-ventricular system of the equine heart ;
Osesophagostomiasis in Sheep ; Soii-conditions in typical Lamsiekte and Stijf-
siekte soils ; The sexual cyeie of female domesticated animals.

Geslechtskrankheiten der Haussaugetiere, nach W. L. Williams bearbeitet von
l)r. med. Vet. Karl Beller 1929 Prijs: / 11.70.

Beller schrijft dat hij meende wel te doen het werk van Williams, „Diseases
of the genital organs of domesticated animals", dat als zijnde in het Engelsch
geschreven niet voldoende de aandacht trekt in Duitschland, in het Duitsch te ver-
talen.

De uitgever echter achtte een vertaling van het boek oeconomisch niet mogelijk
en stelde den eisch, dat de vertaling tevens een verkorting moest zijn tot minder
dan de helft.

Dit heeft Beller met talent en concientieus gedaan. Echter het is een verkorting
en afgezien van de vraag of het boek van Williams wel zoo hoog moet worden
aangeslagen als de vertaler blijkbaar doet, is een verkorting toch steeds een ver-
minking. Ik geloof dus dat zij die het boek van Williams willen bestudeeren,
beter doen het boek in originale te lezen, wat voor de Hollandsche dierenartsen,
die gelukkig het onschatbare voorrecht hebben Fransch, Duitsch en Engelsch te
kunnen lezen, geen bezwaar is. J Wester.

De schrijvers, Chefs de travaux de 1\'école Vétérinaire d\'Alfort, hebben een
handig, welverzorgd boekje geschreven over vétérinaire onderzoekingsmethoden,
waarvan de 2e druk in 1929 verscheen. De onderzoekingsmethoden der verschil-
lende organen worden beschreven en aan het eind van ieder dier hoofdstukken
vindt men een korte beschrijving van de verschillende ziekten van het betreffende
orgaan. Ook het onderzoek van spieren en pezen en het onderzoek bij kreupelheden
met beschrijving van enkele chirurgische aandoeningen", vindt men, zelfs vrij
uitvoerig, behandeld.

De laatste 2 hoofdstukken handelen over de diagnostiek van de „vices redhibi-
toiresen van de „maladies contagieuses", voor zoover zein de betreffende Franschc
wetten zijn genoemd.

Het boekje maakt oppervlakkig bekeken een aardigen indruk, veel afbeeldingen,
ook enkele (leelijk) gekleurde luisteren het op.

Is dit iets voor Nederlandsche lezers, voor dierenartsen of voor a s dierenartsen ?
M.i. niet. Wij zijn te veel Duitsch georienteerd, om dit boekje, wat hier en daar
typisch Fransch is, te kunnen apprecieeren. Dat blijlU heel speciaal bij de beschrij-
ving van de onderzoekingsmethoden van de urine, waar typisch Fransche metho-
den worden aangegeven, die bij onze leerlingen zeker verwarring zouden stichten.
Overigens biedt het niets beters dan er in het Duitsch bestaat, en hoewel ik de
kortheid en helderheid van vele Fransche leerboeken bewonder, meen ik toch dat
dit boek geen voordeelen biedt boven de bij ons gebruikelijke Duitsche, van Fröh-
ner en Marek. Wester.

Dezer dagen werd onderstaand verzoek aan een aantal praktiseerende dieren-
artsen gericht. Het is intusschen mogelijk, dat er dierenartsen zijn, die ge-
vallen van kopziekte te behandelen krijgen, zonder dat mij dit bekend is,

Ik verzocht daarom de redactie van dit tijdschrift mijn bovenbedoeld ver-
zoek op te willen nemen.

Het moge mij veroorloofd zijn op te merken, dat het welslagen van mijn
poging voor een groot deel zal afhangen van de medewerking der dierenartsen
en verder dat ik er ingeslaagd ben om voor 1930 een extra subsidie voor dit
onderzoek te verkrijgen.

In dit voorjaar stel ik mij voor over het geheele land een onderzoek in te
stellen naar den hoofdfactor in de aetiologie van de voorjaarskopziekte. Ten-
einde daarbij zoo weinig mogelijk moeite, tijd en werk van de dierenartsen te
vragen, is het mijn voornemen bij dit onderzoek op de volgende wijze gebruik
te maken van met den landbouw goed op de hoogte zijnde personen, elk voor
een provincie of een deel van een provincie, zoo noodig voor een klein ressort,
aangewezen.

De dierenarts doet zoo spoedig mogelijk aan den bovenbedoelden voor zijn
streek aangestelden persoon mededeeling van de gevallen van kopziekte (daar-
voor ontvangt hij van mij formulierkaarten, waarop slechts naam en adres van
den boer behoeven ingevuld te worden).

De bovenbedoelde persoon heeft op de boerderij inlichtingen in te winnen
over voeding, bemesting, en monsters te nemen, (natuurlijk geen bloed en
urine, wel van gras, hooi enz ).

Vermoedelijk zullen in de meeste provincies de melkcontroleurs der contróle-
vereenigingen of der zuivelfabrieken, de meest aangewezen personen voor dit
werk zijn.

Ik zou echter alvorens mij tot de betreffende contrólevereenigen (of tot de
bonden dier vereenigingen) en zuivelfabrieken te wenden, gaarne van U ver-
nemen, wie U meent voor de streek, waarin U praktijk uitoefent, het meest
voor dit werk aangewezen zou zijn ; wie der U bekende melkcontroleurs of
misschien iemand anders.

Het zal mij aangenaam zijn Uw bericht hierop te mogen ontvangen, vóór-
dat ik mij dezer dagen tot de controlevereenigingen of zuivelfabrieken wend.

Naar aanleiding van het ingezonden stukje van collega van Diermen in het
Tijdschrift van Diergeneeskunde van 1 Januari, waarin hij als zijn meening weer-
geeft dat de a.s. Serumwet weinig zal uithalen, wil ik het volgende nog opmerken.

De verschillende punten nagaande waarop collega v. D. deze zienswijze baseert,
blijkt het mij overduidelijk dat collega v. D het ontwerp Serumwet slechts zéér
vluchtig doorgelezen heeft. Ik zie er geen heil in in dit stadium over dit ontwerp
Serumwet met hem van gedachten te wisselen ; slechts geef ik collega van Diermen
de raad eens rustig het ontwerp Serumwet te bestudeeren, waarna ik er niet aan
twijfel of hij zal inzien, dat na invoering van de Serumwet, het den kwakzalver
veel moeilijker zal vallen zijn ..praktijk" — in casu varkens, kippen, enz. te enten -
uit te oefenen.

Wat de klacht betreft van collega van D., dat vanwege het Barneveldsche
Pluimveebureau de kippen van een zijner cliënten op pullorum zijn onderzocht,
verwonderde het mij hiervan in het Tijdschrift kennis te moeten nemen. Veel
collegialer was het m. i. geweest zich persoonlijk tot mij te wenden, of deze zaak
te brengen in de afdeeling Utrecht van de Mij. voor Diergeneeskunde, waarvan
wij beiden lid zijn Wanneer collega van Diermen zulks alsnog doet, zal ik hem
gaarne de werking van het Barneveldsche Pluimveebureau uiteenzetten.

Ondergeteekendo heeft de eer ter kennis van de leden der Algemeene Afdeeling
te brengen, dat binnen enkele dagen, na het verschijnen van deze aflevering,
de kwitanties ter inning van de contributie over het jaar 1930 zullen worden aan-
geboden.

Ir. verband hiermede wordt in herinnering gebracht, dat ingevolge besluit van
de jongste Algemeene Vergadering de contributie voor de leden in Nederland
/ 21. - en die voor de overige / 19.■— bedraagt.

wordt bijna altijd veroorzaakt door te Iaat terugzenden van (gecorrigeerde) druk-
proeven naar de drukkerij. Om het op tijd verschijnen te waarborgen zullen voortaan
lc stukken waarvan de drukproeven resp. de 7e en de 22e der maand nog niet
in de drukkerij terug zijn, niet meer in het c. v. tijdschriftnummer opgenomen
worden, maar op een volgende aflevering moeten wachten.

Inzendingen voor een bepaald tijdschrift No. moeten 15 dagen voor het ver-
schijnen in het bezit van den secretaris der redactie (Prins Mauritslaan 9, den Haag)
zijn. dus resp de 14e en 30 (31e) der maand

Korte berichten en mededeelingen kunnen nog opgenomen worden in de e. v.
:fl. als zij resp. de 9c en 24e der maand door den secretaris ontvangen zijn.

Uit het jaarverslag over 1928 van den vee- en vleeschkeuringsdienst te Deventer.

In de rubriek ,,Laboratoriumarbeid" wordt de aandacht gevestigd op de ab-
normaal snelle groei in glycerinebouillon van lubercelbacillen (binnen 36 uur een
duidelijk vliesje), gekweekt uit longhaarden van een geit.

Er werd 5 maal van medische zijde aangegeven dat vermoedelijk een vleesch-
vergiftiging in het spel zou zijn. In 3 gevallen was het betreffende vleesch vol-
maakt steriel, zoodat de oorzaak elders moest liggen.

In één geval bleken de voedseiresten en de oppervlakte van het daarin aan-
wezige vleesch niet steriel en werd er Bact. coli uit gekweekt. Inwendig waren de
vleeschstukken steriel, terwijl ook vleesch van dezelfde herkomst, op gelijke wijze
in een ander gezin geconsumeerd, geen reden tot klachten had gegeven. Vermoe-
delijk was een postmortale infectie in het spel.

Een ander geval betrof de leden van 2 gezinnen, die ziek werden na het gebruik
van worst. Uit de verdachte worst werden bac. proteus vulgare en bac. coli ge-
kweekt.

In het maandblad voor Koeltechniek, 1930, pg. 4, verscheen van de hand van
Ir. D. J. Mink een artikel over vast koolzuur of droog ijs. Van de in dit artikel
vermelde practische toepassingen van dit z.g. droge ijs bij het transport van be-
vroren vleesch, viscli, en wild zij hier iets medegedeeld. In Amerika zijn reeds
op dit gebied belangrijke proefnemingen verricht. Zoo deed Taylor enkele proeven
met vischtransport. Een wagon visch werd met zeer goed resultaat van Halifax
naar Montreal verzonden (transportduur 6 dagen) en een hoeveelheid visch per
boot van New-York naar Jamaica (7 dg.). Het is daarbij raadzaam gebleken, om
de wagons tot boven toe te vullen, met zeer weinig tusschenruimten tusschen
de kisten. Het vrijkomende koolzuurgas vult dan spoedig alle openingen en ruimten
op, zoodat de goederen in een koolzuuratmosfeer worden gehuld. Alle openingen
en reten in wanden en deuren moeten volkomen worden dicht gemaakt. Doet men
dit niet zeer nauwkeurig, dan ontwijkt een gedeelte van het gas met een veel te
lage temperatuur en is het koudeverlies daardoor beduidend. Het droge ij>. in
pakpapier gehuld, moet boven in de wagons goed verspreid worden.

Gegevens over vleeschtransport in vervoerauto\'s met koeling door droog ijs zijn
gepubliceerd door Hork Voor het koelen op 4,5 C. van een auto met gemiddeld
300 K.G vleesch was, na eenige verbeteringen aan isolatie en afdichting der
auto\'s, ongeveer 18 K.G droog ijs per dag voldoende. De kosten waren hierbij
niet veel hooger dan bij koeling door gewoon ijs. De reparatiekosten van de auto\'s
werden echter zeer veel lager, doordat deze niet meer te lijden hadden van het
voortdurende afdruipend, overal doordringende smeltwater.

Door de afwezigheid van zuurstof zal tevens bij vette vleeschsoorten het oxy-
<leeren (ranzig worden) van het vet worden voorkomen, terwijl door het ontbreken
van vocht de uitbreiding van schimmels en bacteriën sterk wordt tegengegaan ;
bovendien werkt in denzelfden zin de afwezigheid van zuurstof, daar alle lucht
door een koolzuuratmosfeer wordt vervangen.

Voor enkele levensmiddelen heeft het CO., ook nadeelen. Zoo wordt het narijpen
van vruchten en landbouwproducten nadeelig beïnvloed ; bij sterke concentratie\'s
wordt zelfs het ademhalingsproces geheel teruggedrongen en stilgezet. Appelen
worden bv zoodoende kernrot of bruin bij een gehalte van meer dan 10% C0₂.

Uit het bovenstaande blijkt wel, dat het koolzuurijs zeer zeker een goede toe-
komst tegemoet gaat.

In Hoorn wil men in een gecombineerde vergadering van de R.K. Midden-
standsvereeniging en de Neutrale Hoornsche Middenstandsvereeniging het vraag-
stuk van een gemeentelijk abattoir of een slachthuis in eigen beheer nader be-
spreken. Volgens mededeeling in de ,,Nieuwe Hoornsche Courant" heeft de Hoorn-
sche slagersvereeniging bij B. en \\V. plannen ingediend voor een coöperatief slacht-
huis. Deze plannen zouden / 60.000 goedkooper zijn dan het gemeentelijk plan
en verder zouden de exploitatiekosten ƒ 7000 minder bedragen, terwijl het gebouw
meer en beter ruimte zou geven dan in het gemeentelijk voorstel het geval is.

Op de agenda voor de 12de jaarvergadering van den Nederl. R.K. Hanzebond
van Slagerspatroons, op 18 Febr. a.s. te houden te Venlo, vindt men vermeld een
voorstel van de Afdeeling Arnhem, waarin wordt voorgesteld, over te gaan tot het
instellen van een krachtige actie, opdat verkregen worde, opheffing van den zeer
onbillijken toestand, dat de onkosten, voortvloeiende uit de slachthuistarieven,
alleen door de slagers gedragen worden.

In de toelichting tot dit voorstel wordt medegedeeld, dat de abattoirs er zijn ge-
komen door den drang der gemeenschap en nu is er toch niets billijkers te denken,
dan dat diezelfde gemeenschap de kosten draagt van het abattoir, hetwelk door
haar eisch is tot stand gekomen.

dat het nieuwe slachthuis ongeveer eind Juni van dit jaar zal kunnen worden
geopend.

Door de gemeenteraad van Assen werd besloten tot den bouw van een open-
baar slachthuis, waarvan de kosten zijn geraamd op f 195.000.

Bij Kon. Besluit is het door den raad der gemeente Achtkarspelen ingestelde
beroep tegen het besluit van Gedep. Staten van Friesland, waarbij goedkeuring
is onthouden aan de raadsbesluiten tot reorganisatie van den vleeschkeurings-
dienst in dezen zin, dat het keuringspersoneel voortaan zal bestaan uit een keurings-
veearts, hoofd van dienst, een keuringsveearts — niet hoofd van dienst en een
hulpkeurmeester, in plaats van uit een keuringsveearts — hoofd van dienst en
twee hulpkeurmeesters, ongegrond verklaard uit overweging dat met de Veteri-
naire Inspectie van de Volksgezondheid moet worden aangenomen, dat de door
den gemeenteraad beoogde reorganisatie van den vleeschkeuringsdienst niet is
in het belang van een goede uitvoering van de vleeschkeuringswet.

De gemeenteraad van Zwijndrecht heeft besloten tot het sluiten van een overeen-
komst met de N T.F. de Graaf.

Nationaal Comité voor het XI Internationaal Veeartsenijkundig Congres te Londen
1930

Van den Secretaris-Generaal van het Congres te Londen werd op een dezer-
zijdsche betreffende vraag bericht ontvangen, dat het definitieve programma
met vermelding der rapporteurs en bijzonderheden omtrent hotel-accomodatie,
excursies, recepties enz spoedig kan worden verwacht.

De Nederlandsche studenten hebben zich door tusschenkomst van ..Unitas
Studiosorum Rheno-Trajectina" in verbinding gesteld met hunne Fngelsche
collega\'s. Deze hebben zich bereid verklaard hunne Hollandsche studiegenooten
zooveel mogelijk huisvesting te verleenen.

De aandacht der verschillende veterinaire vereenigingen zij er op gevestigd,
dat het wellicht overweging verdient om, indien hunne geldmiddelen het toelaten,
een lid geheel of gedeeltelijk voor hunne rekening naar het Congres af te vaardigen.

Dierenartsen steun het welslagen van het Congres door als lid toe te treden.
Gewone leden ontvangen de zeer waardevolle rapporten, verslagen enz., ook al
is men niet in de gelegenneid het congres te bezoeken De Nederlandsche Dieren-
artsen hebben in deze een traditior.eele plicht te vervullen.

Lidmaatschap gewone leden / 18.— ; Damesleden ƒ 3.— ; Studentleden / 6.—,
te storten op postrekening 1 ^>363 ten name van l)r, A. ten Sande. aan wien men
zich als lid kan opgeven.

Telefoonnummer: \\\\ . van der Burg, \'s Gravenhage : 52334: H. A. Zwijnen-
berg, Enschede, Secretaris Gez commissie ; Dr. W. Treffers, Padang, Djati-
laan 416 ; tel. : 234 waarn. hoofd v/d Vet. Hyg. dienst (gem. Padang) ; R. de Boer,
Giekerk (Fr.) ; H. v. K. (gem. Tietjerksteradeel) ; G. C. de Boer, Ruinen (Dr.)
verhuisd naar Tubbergen (Ov.). Kroes.

Van de „Industrial Waste Eliminators Ltd." (20 High. Holborn, London W.C.I.)
ontvingen wij een (in het hollands gestelde) brochure over het ,,Iwel Loabs" ge-
patenteerd droog vet smelting procédé (The lwel-Loabs dry rendering process)
waarin gewezen wordt op de voordeelen van deze methode.

Een rapport van het ...Ministerie van Landbouw en Visscherij" en een lijst van
landen en firma\'s die de methode toepassen, zijn als bijlagen bij de brochure gevoegd.

Van het Land- en tuinbouwbureau der I. G. Farbenindustrie A kliengesellschaft,
Amsterdam, Rokin 109/111, ontvingen wij nog drie vlugschriften ie: Kalksal-
peter I.G., 2e: Kalksalpeter I.G. op zomergraan, en 3e: Kalksalpeter I.G.op Hak-
vruchten. Er wordt gewezen op de wetenschappelijke waarde van kalksalpeter
als meststof en de groote toeneming van het gebruik daarvan in de laatste jaren.

De redactie vraagt referenten voor deensche, noorsche. spaansche en rumeensche
ruil-tijdschritten, en verzoekt collega\'s die hiervoor in aanmerking wenschen te
komen zich met haar in verbinding te stellen.

Op 15, 16 en 17 Juni 1930 wordt te Luik op de Wereldtentoonstelling een inter-
nationaal congres voor Dierenteeltkunde gehouden. Het programma van het con-
gres geeft de volgende punten van behandeling aan :

i°. Welke nieuwe meeningen hebben zich geopenbaard in de leer van de erfelijk-
heid? Zoo mogelijk, de practische besluiten die er uit te trekken zijn.
2°. Het belang dat de studie van de individueele physio-zoötechnische toestanden
kan bieden in verband met de studie van de ethnische karaktertrekken cn
de innerlijke waarde der fokdieren.
3°. Het rachitismc in den paardenkweek. De oorzaken en de behandeling ervan.
4°. Rol van de voeding in de economische uitbating van het vee.
5°. Methoden van berekening der melkproductie van de koe.
6°. Wetenschappelijke en practische methoden van varkensvoeding

Het lidmaatschap kost 70 frs. (14 belgas) = f 4.90 en geeft recht tot het bijwonen
der zittingen en tot deelnemen aan al de feestelijkheden. Elk lid krijgt kosteloos
alle publicaties van het Congres. ..Beschermende" leden betalen 500 frs. De rap-
porten worden tijdig aan de leden toegezonden; de discussies zullen plaats hebben
in het Eransch of Ylaamsch. Voorzitter van het congres is onze collega Senator
Dr. G. Muli.ie; alg. Secretaris Prof Dr A. Molkant te Leuven.

Vooraanstaande zoötechnici in verschillende landen hebben hun medewerking
toegezegd. Ook uit Nederland zullen voor de verschillende vraagpunten rapporten
ingezonden worden. Een Nederlandscli propaganda-comitc is in wording.

Daar het congres van uit ons land zoo gemakkelijk bereikbaar is en een bezoek
gecombineerd kan worden met een bezichtiging van de wereldtentoonstelling, is
zeker ook uit Nederland wel een druk bezoek te wachten. Kroon.

Verkort verslag der vergadering van de vereeniging van Directeuren van gemeente-
lijke slachthuizen in Nederland, gehouden op 11 Januari 1930 te Utrecht.

Naar aanleiding van een desbetreffende passage in de notulen der vorige ver-
gadering deed een lid de mededeeling, dat door hem stukken vleesch van een
sterk finnig kalf gedurende 10 dagen in cellen van den ijsgenerator zijn ingevroren.
Bij onderzoek werden daarna in het vleesch nog 60 exemplaren van cysticercus
inermis gevonden, welke echter geen van alle in galvloeistof verschijnselen van
uitstulpen meer vertoonden, waaruit het betrokken lid de conclusie trok, dat be-
vriezen de meest aanbevelenswaardige methode van behandeling is voor het hier-
bedoelde vleesch.

Eveneens in verband met de notulen der vorige vergadering werd er door een
lid de aandacht op gevestigd, dat de gerezen moeilijkheden betreffende reparaties
enz. aan het Schermer-apparaat uit den weg zijn geruimd ten gevolge van het
behartigen dezer aangelegenheid door de firma Aretz te Köln-Sülz, die thans als
vertegenwoordigster van den fabrikant optreedt.

Door Prof. C. F. van Oijen, tevens buitengewoon lid der Vereeniging, werd een
lezing gehouden betreffende de in Duitschland heerschende toestanden op het
gebied der vischkunde, vischziekten, enz.

Ter sprake kwamen de door de Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek
vastgestelde ..Koelhuisbepalingen". Na eenige discussie werd besloten aan het
Bestuur dier Vereeniging te berichten, dat ten aanzien van Abattoir-koelhuizen
zooveel mogelijk zal worden bevorderd dat met den inhoud dier Bepalingen re-
kening worde gehouden.

De Secretaris der Vereeniging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen
in Nederland, J. G. A. Reeser.

De Vereeniging kwam in het afgeloopen jaar 2 maal in algemeene vergadering
bijeen. Deze vergaderingen werden bijgewoond respectievelijk door 15 en 18 leden,
zoodat van een bevredigende opkomst kan worden gesproken. Het feit, dat er nog
steeds leden zijn, waaronder directeuren van slachthuizen van groote gemeenten,
welke slechts zelden de vergaderingen bijwonen, dient helaas ook in dit verslag
weer vermeld te worden Het kan niet genoeg betreurd worden, dat die leden het
nut niet inzien van het geregeld bezoeken van de vergaderingen.

Terwijl de laatste jaarverslagen bijna steeds gewaagden van behandelingen van
ontwerpen van Koninklijke Besluiten of Ministerieele beschikkingen, kwam dit
jaar geen enkel dusdanig ontwerp aan de orde. Maar, hoewel de agenda\'s der
vergaderingen niet met voordrachten overladen waren (tot opheffing van welk
feit in het bijzonder den jongeren leden wordt verzocht mede te werken), gaven
de daarop geplaatste onderwerpen steeds aanleiding tot levendige en belangwek-
kende discussie.

Als bijzonderheid dient vermeld, dat in de September vergadering een niet-lid
als spreker optrad. Het was collega v. i>. Burg, die het voor onze leden zoo belang-
wekkende vraagstuk der electrische bedwelming van slachtvee behandelde. De
interessante rede gaf aanleiding tot een levendig debat. Behalve enkele korte mede-
deelingen van verschillende leden valt nog te vermelden de door den Voor-
zitter in de Maartvergadering gehouden voordracht over Dierenbescherming.

De Vereeniging had de aanwinst van 2 leden te boeken, nl. de heeren v. Santen
te Nijmegen en Meier te Breda Daartegenover staat het verlies van 2 leden n.1.
de heeren Quadekker en Hoefnagel, die beide met 1 October van dit verslag-
jaar als Slachthuis-Directeur zijn afgetreden. Als verheugend feit valt mede
te deelen, dat eerstgenoemde zich reeds heeft aangemeld om voor het bui-
tengewoon lidmaatschap der Vereeniging in aanmerking te komen. Aangezien
nog verscheidene gemeenten tot het bouwen van een openbaar slachthuis hebben
besloten of het voornemen daartoe hebben, mag de hoop worden gekoesterd, dat
het ledental onzer vereeniging in de toekomst nog zal stijgen. Op 31 December
bedroeg dit getal 30, n.1. één eerelid, 1 buitengewoon lid en 28 gewone leden.

Moge aller belangstelling en medewerking bijdragen tot den groei en bloei onzer
vereeniging

Onze tiende kringavond werd gehouden op Donderdag 16 Januari 1.1. Het in-
teressante programma verdiende toch zeker niet de betrekkelijk slechte opkomst
der leden, al was de meerderheid aanwezig. De films die vertoond werden, waren
een reis naar de Sarphatistraat 28 toch alleszins waard. Als eerste film ging de
Melkhygiëne en Tuberculose-bestrijding van Dr. R. H. van Gelder. Deze film die
ruim een uur duurt, oogstte na afloop een welverdiend applaus. Hierop volgde
de Runderhor zelbestrijdingsfilm, belangeloos beschikbaar gesteld door het Comité
inzake bestrijding van den runderhorzel. Deze tweede film deed bij zijn machtigen
voorganger wel wat schraal aan. Als derde film kregen wij de Epidural-anaesthesie
mit Tutocaïn, welke evenals de vierde : Hypophvsine Höchst, belangeloos waren
aangeboden door de I, G. Deze laatste films waren zeer interessant en technisch
natuurlijk geheel af, zooals wij dat van Duitsche films gewend zijn. Vooral de laatste

welke de bereiding weergaf van de hypophysine, was wel één van de beste van den
heelen avond. Wij kunnen dan ook andere afdeelingen aanraden deze films eens een
keer af te draaien op een vergadering, en zijn gaarne bereid nadere inlichtingen
te verschaffen, welken weg bewandeld moet worden om de beschikking te krijgen
over deze films.

Bij den aanvang van de vergadering was bij monde van den plaatsvervargenden
voorzitter collega C. van Gelder verzocht tegen een volgerde maal een verzamel-
referaat te maken over de Psittacosis, hetgeen dan ook zal geschieden tegen 6
Februari eerstkomende.

Ook voor de maand Maart is reeds een toezegging bij het Bestuur binnengekomen,
en wij verwachten derhalve nieuwe aanmelding tegen April e.k.

Geslaagd de Heeren : W. P. A. Colsen, J. W. M. Diemont. A. J. M. van Erp.
W. H. J. Eenink, F. | Hilwig, H. Hoiting, S. Loman, H. Th. Meyer, M. J. Mol,
Th. Moons, W. J Nieuwenhuis, A. J. A. Qualm, R. Schuring en K. A M. v. d.
Vijver.

G. C. de Boer, verhuisd van Ruinen (Dr.) naar Tubbergen (Dr.).
1). Koiter, gouv. veearts, geplaatst te Palembang

H. G. van Waveren, gouv. veearts, geplaatst te Tegal.
A. H. Tigei.aar, gouv. veearts, geplaatst te Bandoeng
W. I J. van Roov benoemd tot gouv. veearts ie klasse.
W. R. Knaap benoemd tot gouv. veearts ie klasse.

A. Bos met buitenlands verlof, op verzoek, wegens lichamelijke ongeschiktheid
ultimo December 1920 eervol uit \'s I.ands dienst ontslagen.

Friesch Rundvee-stamboek, 1929. Afl. 75. Leeuwarden, N. Miedema & Co., 1929.8°.

B. van der Burg en S Hepkema, De boterbereiding in de fabriek. 5dedr. Bew
door B. van der Burg. \'s-Gravenhage, Alg. Ned. Zuivel bond, 1929. 8\'. M. 117 afb.

N. A Imelman, Het koel- en vriesbedrijf, werking, inrichting en bedrijf. Am-
sterdam, I\'itg.-Mij. v.h. Van Mantgem & de Does, 1929. 8°. III 191 blz. met
100 fig. / 3.90. Geb. / 4.50.

J. H Beekman Bzn., De konijnenteelt. Geillustr. handboekje voor de verzorging
en verpleging van het konijn. 5e dr. Velp, P. van Belkum Az.. 1929. 8°. II M7
blz. / 1.40.

A. W. C. Bi.ijdenstein, Practische handleiding voor het opzetten van vogels
en zoogdieren (Naar Grotrian \'s methode). 3e dr. Velp, P van Belkum Az., 1929
8°. II 104 blz. / 1.40.

A. Biemond, Experimenteel-anatomisch onderzoek omtrent de cortico-fugale
optische verbindingen bij aap en konijn Ac proefschr. Amsterdam. Amsterdam.
P H. Vermeulen, 1929. 8°. IX 93 blz. m. 42 fig. tusschen tekst en 14 pl.

C. A. M. Spruyt, De kropperrassen. Gouda, N.V. Drukkerij v.h. Koch en Knüttel,
1930. 8°. 532 biz. met 193 ill., 49 teek. en 2 kleurpl. /j. 90. Geb. / 6.90.

Verslag over de werkzaamheden van den veeartsenijkundigen dienst en den
gezondheidstoestand van den veestapel in 1927 en 1928. \'s-Gravenhage, Algemeene
Landsdrukkerij, 1929. 8^C. 335 blz.

K. Schern, Higiene moderna de la leche. Montevideo, Garcia Morales, 1929.
S^c 127 p. c. 17 fig.

C. Martinoli, Vulgarizacion de los conocimientos basicos relacionados con la
composicion de los forrajes su valor alimenticio y su accion como elemantos indis-
pensables de la produccion animal Buenos Aires, Imprenta de la Universidad,
1929. 8°. 29 P-

Univ. de Buenos Aires. Facultad de agronomia y veterinaria. Extension univ.
Bol. No. 3.

Y. Schaeffer, Les ferments. Conceptions modernes. Recherches expérimentales
sur quelques ferments animaux. Paris, Masson et Cie, 1929. 8°. 168 p. av. fig.

vv. S. Patton and a. M. Evans, Insects, ticks, mites and venomous animals
of medical and veterinary importance. Liverpool, Liverpool school of tropical
medicine. 1929. 4°. 785 p. w. 374 fig. Sh. 20.—..

E. Ponder, The essentials of general physiology. London, Longmans, Green
& Co., 1929. Sh. 15.—.

A. B. Appleton, Laboratory guide to vertebrate dissection for students of ana-
tomy. London, Cambridge University Press, 1929. Sh. 6.—.

Variations in the composition of milk. London, H. M. Stationery Office, 1929.
S°. 19 p. w. 2 fig. and 3 pi

T. W. Toovey, Successful poultry farming. Being the 5th ed. of ,.Commercial
Poultry Farming". London, Crosby Lockwood, 1929. 8°. 114 p. w. photo\'s.

Slaughter of animals. To provide for the humane slaughter of animals and for
purposes connected therewith. London, H. M. Stationery Office, 1929.

A. C Aggarwala, A laboratory manual of milk inspection. Anarkali, Guiab
Chand Kapur & Sons, 1929. 8°. 179 p.

A. W. Miller, Maintaining the health of livestock in transit. Washington,
Government Printing Office, 1929. 8°. 8 p. w. 9 fig.

L. Pincussen*. Mikromethodik. Quantitative Bestimmung der Harn-, Blub-
und Organbestandteile in kleinen Mengen für klinische und experimentelle Zwecke
5te Aufl. Leipzig, G. Thieme, 1930. 8°. 225 S. m. 34 Abb. M. 7.50

M. Nowikoff, Das Prinzip der Analogie und die vergleichende Anatomie. Eine
Studie über eine Gesetzmässigkeit in der Biologie. Jena, G. Fischer, 1930. Gr. 8°.
V 185 S. m. 24 [1 färb.] Abb. im Text. M. 8.—.

H. Renner, Die Käsereitauglichkeit der Melkmaschinen-Milch. Kurzgefasste
Betrachtungen und Versuche. Kempten, Süddeutsche Molkerei-Zeitung, [1929].
8°. 16 S. m. 20 Abb.

über die Grundlagen der Organisation des Milchabsatzes. Berlin, P. Parey, 19211.
4⁰. IV 148 S. m. 2 Ktn und 1 graph. Darst. M. 8.—.

Gatermann\'s landwirtschaftlicher Schreib- und Taschenkalender für Tierzüchter.
Hrsg. von W. Gatermann. Jg. 9. 1930. Tl. 1, 2. Hannover, M. & H. Schaper, [1929\'
Kl. 8°. 272 50 ; 160 S. M. 3.50.

Die Futterkonservierung. Hrsg. vom V erein zur Förderung der Futterkonser-
vierung. Bd. 2, H. 1. Berlin, P. Parey, 1929. 4⁰. 38 S. M. 2.40.

Bericht über die Tätigkeit des Bakteriologischen Instituts der Landwirtschafts-
kammer Niederschlesien 1927/28. Von P. Schumann. Breslau. 1929. 8°.

A. Krethlow, Physikalisch-technisches Praktikum für Mediziner. Eine Ein-
führung in die Anwendung von Messmethoden und Apparaturen. Berlin, J. Springer,
1930. 8°. VI 232 S. m. 127 Abb. M. 15.60.

M. Mally, Die Bundesgestüte Oesterreichs mit bes. Berücksichtigung des
Bundesgestütes Wieselburg und einem Anh. über die Verhältnisse der oesterrei-
chischen Landespferdezucht. Wien, Agrarverlag, 1929. Gr. 8°. M. 44 Stamm-
bäumen und Stammtaf., 18 Tab., 12 Skizzen und 44 Abb. auf 25 Kunstdrucktaf.

Th. Oppermann, Lehrbuch der Krankheiten des Schafes. 3te Aufl. Hannover,
M. & H. Schaper,- 1929. 4⁰. XII 325 S. m. m Abb M. 20.— Geb M. 22

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten der beamteten Tier-
ärzte Preussens für die Jahre 1925 u. 1926. Jg. 19, Tl. 2. Zusammengest von
Wiemann. Berlin, P. Parey, 1929. 4⁰. 154 S. 111. 1 Krte. M. 12.—.

O. Pali.a, Die Laparoskopie beim Hunde. Berlin u. s. w., Urban & Schwarzen-
berg, 1929. 4°. 148 S. m. 3 Abb. im Text und 6 mehrfarb. Taf. M. 1.20.

Trains Veterinär-Taschenbuch. Hrsg. von F. Train. Jg. 34. 1930. Berlin, O.
Teichgräber, [1929]. Kl. 8°. 224 - - 90 S. m. Abb. M. 4.50.

Die Tierernährung. Zeitschrift für die gesammte Fütterungslehre und Futter-
mittelkunde. Hrsg. von A. Scheunert. Bd. 1, H. 1. Leipzig, Akad. Verlagsges,
1929. Gr. 8°. 128 S. m. Abb. u. eingedr. Kurven. M 10.So.

Brinet, Ce qui se passe dans une étable de vingt-cinq vaches en vingt-cinq ans.
Thèse de Paris. 1929.

Zettner, L\'huile pyro-génée de .Cedrus atlantica" en dermatologie vétérinaire.
Thèse de Paris. 1929.

Sainte -Marie, „Le debab" trypanosomiase des dromadaires de l\'Afrique du
Nord. Thèse de Toulouse. 1929.

E. Schaper, Untersuchungen über die Altersbestimmung beim Harzer- und
Frankenrind. Inaug.-Diss. Göttingen. 1929. 8 35 S.

F.. Wagner, Schweinemastversuche mit Globe-Maiskleberfutter. Inaug.-Diss.
Giessen. 1929. 8°. 16 S.

J. Komar, Untersuchungen über die Bedingungen der Beschaffenheit des
Bodensatzes in Bouillon-Kulturen des Geflügelcholerabazillus. Inaug.-Diss.
Budapest. 1929.

K. Bölcshazy, Die Frühdiagnose der Trächtigkeit des Rindes durch Nachweis
des Ovarialhormons im Harn. Inaug.-Diss. Budapest. 1929.

J Kiss, Beitrag zur Entwicklung der roten Blutkörperchen beim Rinde. Inaug.-
Diss Budapest. 1929.

L. Dkemmel, Der Bakteriengehalt der im Schollschen Apparat bestrahlten Milch.
Inaug.-Diss. Budapest. 1929.

D. Grn ics, Ueberdie Gelenkknorpelstärke der Haustiere. Inaug.-Diss. Budapest.
1929.

St. von Nyiredy, Das Messen des Blutdruckes der Haustiere auf der Körper-
oberfläche. Inaug.-Diss. Budapest. 1929

E. Lamoth, Beitrag zur Methodik der Rest X.-Bestimmung. Inaug.-Diss.
Budapest. 1929.

A. Kropfgans, Die Umsetzung kleiner Dosen von Jodtropon, Dijodyl und
Jodkalium im Tierkörper Inaug.-Diss. Giessen. 1929.

F. Richter, Beitrag zur intermittierenden Lahmheit des Pferdes. Inaug.-Diss.
Giessen. 1929.

W. Curtze, Versuche über die desinfizierende Wirkung von Rohchloramin und
Hygienyl gegenüber verschiedenen Bakterienarten und gegenüber dem Virus der
Maul- und Klauenseuche. Inaug.-Diss. Giessen. 1929.

F. Bartling, Die Beeinflussung des Blutbildes des Pferdes durch den Terpen-
tinöl-Fixationsabscess. Inaug.-Diss. Hannover 1929.

P. Chnelewski, Beiträge zur Biologie des Virus der infektiösen Anämie des
Pferdes. Inaug.-Diss. Hannover. 1929.

J. Eistrup, Intravitale Speicherungsversuche beim Huhn mit bes. Berücksich-
tigung der experimentell erzeugten Tuberkulose und des Hühnertyphus. Inaug.-
Diss. Hannover. 1929.

S. Heino, Ueber Vorkommen und Biologie halophiler Bakterien, bes. in einge-
salzenen Nahrungsmitteln. Inaug.-Diss. Hannover. 1929.

O. Hundt, Vermögen die Erreger des Stutenabortus und der Fohlenlähme den
Tauben- und Hühnerinfektionsversuch für die Diagnose der infektiösen Anämie
der Pferde zu beeinflussen? Inaug.-Diss. Hannover. 1929.

J. Klose, Die Vorzugsmilch in Bremen, eine volkswirtschaftliche Untersuchung.
Inaug.-Diss. Hannover. 1929.

A. Lückmann, Beiträge zur Diagnose chronischer Anämien bei Pferden. Inaug.-
Diss. Hannover. 1929.

M G. Wehlte, Untersuchungen über die Bedeutung der Guttadiaphotmethode
für die veterinärmedizinische Diagnostik. Inaug.-Diss. Leipzig 1929.

o. K. Zieger, Die Wasserstoffionenkonzentration im Blut gesunder und
kranker Tiere. Inaug.-Diss. Leipzig 1929.

W. Angermann, Untersuchungen über Aufbau und Entstehung der Herz-
klappencysten bei Kälbern Inaug.-Diss. Leipzig. 1929.

O. J. Platte, Die Silargeltherapie und ihre Anwendung bei Krankheiten der
Herbivoren. Inaug.-Diss. Leipzig. 1929.

H G. Norwig, Zur Pathologie der Genitalorgane des weiblichen Schweines und
Hundes mit bes. Berücksichtigung der Histologie des Eileiters. Inaug.-Diss. Leip-
zig. 1929.

Swiba, Zur bakteriziden Wirkung des Cervikal und Uterussekretes gesunder
Rinder gegen Bauch-Abortuskeime Inaug.-Diss. Wien. 1929.

H. L. Löwenmuth, Ueber Elastizität der Haare einiger Haus- und Pelztiere.
Inaug.-Diss. Wien. 1929.

O. Ueberreiter, Die stumpfen Verletzungen der Bauchhöhle bei kleinen Haus-
tieren. Habilitationsschrift Wien. 1929.

H. Rether, Ueber die Verwertbarkeit der Präzipitation zur Diagnose der in-
fektiösen Abortus der Rinder Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°.

M. Röseler, Die Bedeutung der Blinddärme des Haushuhns für die Resorption
der Nahrung und die Verdauung der Rohfaser. Inaug.-Diss. Berlin. 1928. 8°. 32 S.

P. G. Scholl, Untersuchungen über die Spezifität der Einschlusskörperchen
bei Bornaischer Krankheit und über Altersveränderungen im Gehirn des Pferdes.
Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 28 S.

G. Stieger, Ueber die Wirkung von Eisen und Blut bei der haemorrhagischen
Anaemie. Inaug.-Diss. Göttingen. 1928. 8°. 36 S.

H. Abts, Ueber die Milch- und Fettvererbung der Bliicher-7345-Blutlinie.
Inaug.-Diss. Göttingen. 1929. 8 . 20 S.

U. Efkes, Die Rationalisierungsbestrebungen im Molkereigewerbe. Inaug.-Diss.
Köln. ic29. 8°. XI 119 S.

H. Kulcke, Versuche über Grünfutterkonservierung. Inaug.-Diss. Leipzig.
1929. 8°. 30 S.

j. Rodenkirchen, Der Einfluss von Erhitzung und Aufbewahrung auf dem
Keimgehalt und die Haltbarkeit der Milch. Inaug.-Diss. Leipzig. 1928. 8°. 65 S.

M. Brinsteiner, Die gerichtlich-medizinische Bedeutung und Beurteilung
bakterieller Fleischvergiftungen. Inaug.-Diss. München 1929. 8°. 34 S.

Th. Dramoff, Untersuchungen über den Jodstoffwechsel des Kaninchens
nach Röntgenbestrahlung der Schilddrüse. Inaug.-Diss. München. 1929. 8°. 23 S.

G. Freise, Ueber die Langerhans\'schen Inseln des Pankreas beim Kaninchen
mit bes. Berücksichtigung ihrer Entwicklung. Inaug.-Diss. Halle. 1929. 8°. 44 S.

Min-chü Han, Die Wirkung des Pilocarpins auf den Blutzucker des Kaninchens.
Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 18 S.

R. Metcalf, Neuere Beobachtungen über menschliche und tierische Infektionen
mit heterogenen Typen von Tuberkelbazillen und Tuberkelbazillen ähnlichen
Bakterien. Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 33 S.

G. Peyer, Der Gehalt der Kaninchenorgane an reduzierender Substanz bei
verschiedenem Blutzuckerspiegel. Inaug.-Diss. Basel. 1929. 8 . 15 S.

i. Beling, Ueber das Zeitgedächtnis der Bienen. Inaug.-Diss. München. 1929.
8°. 79 S.

E. Casper, Zur Kenntnis der im Fleische verschiedener Tiere vorkommenden
Eiweissstoffe Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 4°. 23 S

G. Koller, Ueber die Ausscheidung von Jod nach Einspritzung von Yatren
im Blut. Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 9 S.

h Körner, Die Länge der Schneidezähne des Pferdes als Altersbestimmungs-
merkmal. Inaug.-Diss. Jena. 1929. 8°. 17 S.

A. Frischbier, Versuche über die Festigkeit, Dehnbarkeit und Elastizität der
wichtigsten Streck- und Beugesehnen des Pferdes. Inaug.-Diss. Berlin. 1928. 8 .
32 S.

P. Köster, Bekämpfung des infektiösen Abortus des Rindes durch einmalige
Verimpfung von lebenden Kulturen auch bei trächtigen Kühen. Inaug.-Diss.
Berlin. 1929. 8.° 56 S.

H. Ludwig und L. Dankewerdt, Ueber die Bauverschiedenheit der Lungen-
gefässe gegenüber den Gefässen des grossen Kreislaufes. Dargetan durch vergl.
Untersuchungen bei Pferd, Rind, Schwein und Hund. Inaug.-Diss. Berlin 1928.
8°. 40 S.

G. Neumann, Ueber die Wandlung des Blutbildes von Serumpferden nach
Aderlässen und bes. Berücksichtigung des Verhaltens bei der Wiedereinführung
der eigenen oder dem Zufuhr von arteigenen fremden Blutzellen. Inaug.-Diss. Berlin.
1929. 8°. 40 S.

H. Reissner, Untersuchungen über die Form des Balkengerüstwerks der Milz
bei einigen Haussäugetieren sowie über die Verteilung von elastischem und kol-
lagenem Bindegewebe und glatter Muskulatur in Kapsel und Trabekeln. Inaug.-
Diss. München. 1928. 29 S

G. von Knebel, Versuche mit der Greifswalder Farbstoffmischung in der Wund-
behandlung. Inaug.-Diss. Berlin. 1929.

E. Selahattin, Zusammenhängigkeit zwischen Milchergiebigkeit und Kon-
stitution bzw. Bauart des Haares bei ostfriesischer. Kühen. Inaug -Diss. Berlin.
1929.

K. Beutner, Zur Kenntnis des mitteldeutschen Weidebetriebes in seiner Ab-
hängigkeit von Wirtschaftsformund Bodenbeschaffenheit Inaug.-Diss. Berlin.1929.

D. J. Kok. Leber die anatomischen und physiologischen Veränderungen des
I »ünndarms nach der Einpflanzung in die Continuität des Mastdarmes auf Grund
experimenteller Studien am Hunde. Inaug.-Diss. Giessen. 1929.

A. Garbe, Versuch der Darstellung eines Schemas von dem Aufbau des Kno-
chenmarks auf Grund vergl. histologischer Studien. Inaug-Diss. Berlin. 1929.
3°. 32 S.

\\V. Glasexapp, Ueber einen Fall von Partus serotinus. Inaug.-Diss. Berlin.
1929. 8\' . 24 S.

CrOULLON, Die Brieftaube, ihre Verwendung und ihre Krankheiten. Inaug.-Diss.
Berlin. 1929. 8 . 56 S.

K. Gruhl. Beiträge zur objektiven Erregbarkeitsmessung des Nerven. Inaug.-
Diss. Berlin. 1929. 8 30 S.

O. Kasbohm, Zur pathologischen Anatomie der Keratitis infectiosa bei Rindern.
Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 19 S. du Buy.

Anthrax in a 15 month old baby. Hodgson, The British Medical Journal, 1929,
No. 3588, blz. 667.

In een district in Engeland, waar veel miltvuur bij de bevolking voorkomt,
had een kind van 15 maanden een anthraxpuist aan de binnenzijde van den arm.

L\'it deze laesie werden de miltvuurbacillen gekweekt. Het kind was ernstig ziek,
maar genas snel na intramusculaire injecties van 50 ccm. anthrax-serum gedurende
5 achtereenvolgende dagen. De infectiebron bleef een raadsel. Misschien heeft de
vader, die 8 maanden tevoren eveneens aan miltvuur had geleden en in een looierij
werkte, de smetstof aan zijn kleeren mee gevoerd met het stof uit de werkplaats.

Methoden zum Indolnachweiss in Bakterien-Kulturen. Adam Lapinski, Archiv
f. Hyg. u. Bakteriologie. 1929. 102. 3. blz. 179.

Voor het differentieeren van verschillende bacteriestammen is een belangrijk
kenmerk te onderzoeken of het vermogen voorhanden is om uit tryptophaan
indol te vormen. De verschillende methoden voor het aantoonen van indol zijn niet
alle even bruikbaar. Schr, heeft met 53 indolvormende stammen een vergelijkend
onderzoek ingesteld en vond, dat de methode volgens Eiiruch en haar modifica-
tie volgens Kovacs de meest gevoelige zijn en de meest betrouwbare uitkomsten
geven.

The occurrenee of non-toxie strains of Clostridium parabotulinum. Gunnison en
K. F. Meyer, Journ. of Infectious Diseases. >929. 45. 2. blz. 79.

In een reeks onderzoekingen, die reeds het getal 138 hebben bereikt, wordt door
K. F. Meyer en zijn medewerkers studie gemaakt van de verschillende stammen
van Cl. botulinum en de omstandigheden, waaronder de toxinevorming tot stand
komt. Uit besmet voedsel werd herhaaldelijk een niet-toxische stam gekweekt,
die in alle opzichten identiek was met de gif-produceerende. De toxische en atoxi-
sche elementen in éénzelfde monster moeten worden beschouwd als varianten van
het zelfde microörganisme. Voor de identificeering moet steeds gebruik worden
gemaakt van de agglutinatieproef ten opzichte van de verschillende typen (A, B,
C en D).

Helminthologische Beobachtungen in Ostpreuszen, insbesondere über Dibotrio-
eephalus latus und Opisthorchis felineus. Hans Vogel, Deutsche Medizin. W.schr.
1929, 39, blz. 1631.

De breede lintworm (Dibothrioceplialus latus) komt in slechts twee gebieden
regelmatig voor, d. i. rondom sommige Zwitsersche meren en in het Oostzeegebied
van Oostpruisen tot Finland. Dat ook andere wormziekten in deze streek niet
vreemd zijn toonde een onderzoek aan bij 25 kinderen uit 2 dorpen aan het Kur-
sche Haff, waarbij in de ontlasting Dibothrioceplialus in 36%, Ascaris lumbricoides

in 52%, Opisthorchis felineus in 8% en Trichuris trichiura in 84% der gevallen
werden aangetroffen.

Men mag aannemen, dat vrijwel 100% der volwassenen de Dibothriocephalus
latus herbergt. Vooral de kinderen hebben er veel van te lijden en zien er meestal
bleek en ellendig uit. Zooals bekend is heeft de infectie plaats door het verorberen
van rauwe visch. De eigenlijke gastheer is de mensch, maar ook bij de hond, kat
en sommige andere verwante dieren wordt de lintworm wel aangetroffen Als
eerste tusschengastheer fungeeren sommige soorten van zoetwatervlooien, als
tweede hospes vUschen, waarvan de snoek en de kwabaal in de eerste plaats moeten
worden genoemd.

De sehr, zoekt verband tusschen het betrekkelijk zelden voorkomen van ern-
stige vormen van anaemie bij de volwassen bevolking en de gewoonte om groote
hoeveelheden rauwe vischlevers te eten. De vischlever zou dan zoowel het ziekte-
verwekkende agens als de geneeskrachtige bestanddeelen tegen de anaemie toe-
voeren .

In een dorpje aan de landzijde van het haff werden in 2 van de 5 ondeizo.hte
faecesmonsters Opisthorchiseieren gevonden. De eerste tusschengastheer is nog
niet bekend ; waarschijnlijk is het een waterslakje. Tweede tusschengastheer zijn
een reeks verschillende vischsoorten. De belangrijkste hospes is de kat. Door
voederingsproeven bij dit dier werd uitgemaakt welke visschen meer of minder
vaak geïnfecteerd zijn. De grootste rol hierbij bleek de zeelt te spelen.

The Specificity of mammalian Spermatoza, with especial reference to electro-
phorosis as a means of serological differentiation. Stuart Mudd en Emily B H.
Mudd, (The Journal of Immunology, 1929, vel. 17. No. 1, blz. 39).

In 1927 hebben Landsteiner en v. d Schekr aangetoond, dat de spermato-
zoïden van de stier weefsekpecificiteit bezitten ; serologisch waren zij van alle
somatische weefsels te onderscheiden. Stuart en Emily Mudd hebben nu nader
onderzocht of daarenboven ook soor/specificiteit aanwezig is. Zij verrichten hun
proeven met sperma van den mensch, rat, cavia, stier en ram Inderdaad bleek na
injectie bij konijnen, het optreden van soort-specifieke antistoffen. De Sperma-
tozoon van de stier en de ram gaven met hun overeenkomstige antisera kruisge-
wijze reacties. In overeenstemming met de uitkomsten van andere onderzoekers
gelukte het Ao«iy«^hs.perma-antistoffen op te wekken door konijnen intraveneus in
te spuiten met Äo«»y«c«-spermatozoiden De slotsom is, dat zoogdier-spermato-
zoiden zoowel soort als weefselspecificiteit bezitten

Goede resultaten werden bij deze onderzoekingen vooral verkregen met de
methode der cataphorese.

Ueber das Vorkommen menschlicher Infektionen mit dem Bazillus abortus Bang
In der Provinz Brandenburg. Silberstein, Deutsche med. W.schr. 1929, No 31,
blz. 1306.

De gevallen van unduleerende koorts door besmetting met de abortusbacil
van het rund waren in Duitschland beperkt tot de volgende waarnemingen : enkele
patiënten in Zuid-Duitschland (Stbinert e a.), 32 gevallen in Sleeswijk-Holstein
(Weigmann), it gevallen in Mecklenburg (Poppe) en 13 uit het Instituut van
Prausnitz n Breslau. Silberstein deelt nog 9 gevallen mee, opgespoord in het
Institut ..Robert Koch" te Berlijn door het agglutinatorisch onderzoek van 469 sera
die waren toegezonden voor het verrichten van de reactie van Widal. Deze 9
patiënten woonden in de provincie Brandenburgen waren verdeeld over één jaar.

Bazillus abortus Bang bei Menschen. Rimpau en Steinert, München, med.
W.schr. 1929. No. 29, blz. 1209.

Na de vroeger door Steinert meegedeelde gevallen van bang-infectie bij dieren-
artsen heeft hij nog twee waargenomen, van welke één een chronisch uitslag aan
den arm had en de ander een lymphangitis en erysipelas, waarschijnlijk door be-
smetting met vlekziektecultuur. Merkwaardig is, dat de eerste patiënt naast een
sterke complementbindingsreactie voor Br. Bang steeds een negatieve aggluti-
natie had.

Sedert de herfst van 1928 tot Mei 1929 zijn in München 1172 menschensera onder-
zocht ; 9 hiervan reageerden positief t. o. v Br. Bang. Van deze 9 personen waren
3 niet, of niet meer ziek Tusschen Mei en Juli 1929 zouden nog 7 gevallen aan het
licht gekomen zijn.

Tenslotte wordt, zooals Rimpau dat reeds herhaaldelijk in verband met de epi-
demiologie van de paratyphus-infecties bij den mensch heeft gedaan, nog eens een
lans gebroken voor de samenwerking tusschen de geneeskundigen der menschen
en der dieren, niet alleen in de laboratoria, waar een dergelijke samenwerking al
vaak bestaat, maar ook in de practijk van den arts en dierenarts.

Treatment of undulant fever with acriflavine. Arthur M. Hoffman, (Journ.
Americ. Medic. Assoc. 1929, Vol. 92, No. 26, blz. 2169).

Acriflavinekleurstoffen werken sterk bactericide in vitro op Brucella. Ook in
vivo schijnt dit het geval te zijn. Na intraveneuze injectie steeg de agglutinatie-
titer, hetgeen waarschijnlijk berust op een immunisatie door de opgeloste bac-
teriën. Hoffman heeft twee patiënten met maltakoorts met dit middel behandeld.
De resultaten zouden zeer gunstig zijn geweest. Het preparaat is onschuldig voor
de lichaamscellen.

Multiple Divertlcula of the Duodenum in a Sheep. Dudley A. Giil, The Veter.
Record 1929 Vol. 9. blz. 638.

Schr. deelt een zeer zeldzaam casuistisch geval mede van talrijke divertikels
van het duodenum bij een 6-jarig schaap. Uit de korte beschrijving blijkt dat er
ongeveer 40 uitbochtingen van den darm bestonden, waarvan de grootste bij de
pylorus was gelegen, en de grootte had van een kippenei. De kleinere lagen paars-
gewijze bij de aanhechting van het mesenterium ; bovendien bevatte de wand van
de uitzettingen geen spierweefsel In de grootste werd kolengruis gevonden

De afwijking bestaat dus uit valsche divertikels, blijkbaar pulsiedivertikels die
overeenkomst vertoonen met de bij het paard beschreven gevallen van Brieg en
Petit-Germain in het ileum. waarbij ook de symetrische rangschikking werd ge-
vonden. Zij zouden volgens deze onderzoekers ontstaan op plaatsen waar vaat-
stammen uit het mesenterium de muscularis doorboren, en waarbij de mucosa
langs deze vaatscheeden, bij verhoogde druk in den darm, kan prolabeeren. Kchter
geeft de foto van den darm van dit geval geen nauwe hals der uitbochtingen te
zien. zooals bij het paard.

Bij deze voorstelling kunnen congenitale defecten van de muscularis, die de
schrijver geneigd is aan te nemen, gemist worden. Wellicht heeft ook het kolen-
gruis een rol bij de verdere ontwikkeling der divertikels gespeeld. Ref.

Eine neue Methode zur Behandlung von Milzbrand. (Neosalvarsan). (Reko,
Therap. Monatsh. f. vet. med. 1929 Heft 7. S. 196).

Reko geeft een resumé van verschillende gevallen, waarbij locaal miltvuur bij
menschen genezen werd door neosalvarsan-injectie. Konijnen, geïnfecteerd met
miltvuurbacillen en direct daarna behandeld met neosalvarsan, bleven gezond.

Neosalvarsan zou een doodende werking uitoefenen op miltvuurbacillen ; de
vermeerdering van bacillen in het lichaam wordt tegengegaan, daarna sterven ze
af, worden minder kleurbaar en lossen later op.

Het artikeltje geeft geen resultaten van eigen proefnemingen, doch brengt
een paar feiten naar voren, die zeker de aandacht waard zijn. Vooral in de men-
schelijke geneeskunde, waar miltvuur veelal locaal voorkomt, kan deze behande-
ling opgang vinden.

Die Zangengeburt beira Hund. (Prof. Dr F. Benesch). Wiener tierarztliche
Monatschrift 1929, No. 20, Jrg. XVJ).

Benesch onderscheidt twee soorten tangen n.m. een soort waarmede men den
partus termineert zonder verkleining van de vrucht en een soort, waarmede men
tevens in staat is embryotomie te verrichten. Het eerst bedoelde instrument is
een forceps bruikbaar voor de groote en middelgroote rassen tot ongeveer die ter
grootte van een takshond. Men kan hiermede het hoofd grijpen, zoowel wanneer
het reeds in de vagina aanwezig is, als ook wanneer het voor het bekken stuit.
Van de tweede soort instrumenten acht hij de kogeltang (Berlijnsch model) het
beste. Deze tang zou het voordeel hebben, dat bij eenigszins voorzichtig werken
de kans op beleediging van het uterusslijmvlies klein zou zijn. Bij kleine honden
vervangt deze tang ook de forceps.

(Door ons worden sinds jaren tot groote tevredenheid de tangetjes gebruikt
welke door Kirch zijn aangegeven in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1920,
47e Deel, blz. 178, Ref.).

a. Cervix moet verstreken zijn. Blijft er een ,,Schnürring" in de buurt van de
cervix bestaan, dan is de prognose van een tangverlossing zeer ongunstig, vaak
treedt er een ruptuur van de uterus op.

b. De kop moet ,.zangengerecht" geplaatst zijn d. w. z. voor het aanleggen van
de forceps is het noodzakelijk dat het hoofd of in de vagina of dat het flink gefixeerd
voor het bekken ligt. Ligt de vrucht nog niet goed gefixeerd voor de bekkeningang,
dan moeten wij afwachten tot de uterus voldoende contraheert (desnoods met
behulp van hypophyse-praeparaten). Passeert het hoofd de bekkeningang dan
niet, dan wordt het in ieder geval er voor gefixeerd. Ook met de andere aangegeven
tangen kan men zonder gevaar eerst grijpen, indien aan bovengenoemde voor-
waarden is voldaan. Tevens kan men dan pas goed controleeren met den vinger,
dat geen uteruswand mede in de tang is genomen.

a. Hoofd ligt voor bekkeningang of in het bekken, maar de natuurlijke weeën
zijn niet instaat de vrucht uit te drijven. De beide bladen van de forceps worden
afzonderlijk ingebracht en daarna wordt het hoofd boogvormig in caudoventrale
richting aangetrokken, nadat men eerst zich overtuigd heeft, dat geen uterus-
mucosa mede is ingeklemd en gecontroleerd wordt, dat de mond gesloten blijft en
onderkaak, wanneer het hoofd niet is ingetreden, achter het schaambeen blijft
steken. Slechts 1 i 2% der jongen blijven leven. Bij dwergrassen moet men de
kogeltang gebruiken ; een forceps, ook de kleinste, neemt te veel ruimte in. Het
jong wordt aan de onderkaak vastgegrepen, scheurt deze af dan moet men de boven-
kaak grijpen ; steeds controleeren dat geen uterusslijmvlies in de tang komt. Bij
stuitligging is de forceps nooit te gebruiken en steeds de kogeltang noodig. Been
grijpen in de buurt van het kniegewricht, daar beneden scheuren zij gemakkelijk af.

Is het onmogelijk, door verschillende omstandigheden, de niet verkleinde vrucht
te extraheeren, dan moet men overgaan tot het verrichten van embryotomie.
Men kan daarbij gebruik maken van typische operatiemethoden. Maar meest moet
men zijn toevlucht nemen tot atypische.

a. Het kopje ligt in de vagina of buiten de vagina. Ligt het in de vagina, dar.
kan men het kopje met de tang vastgrijpen en zacht aantrekken, niet te hard
trekken, want dan kan het hoofd in het occipetaalgewricht afscheuren. Men
brengt het hoofd buiten. Nu maakt men aan overgang van kop en hals een huid-
snede van i J a 2 c.M. Hierdoor brengt men de kogeltang onder de huid tot schou-
derblad. Men tracht nu het schouderblad te grijpen en trekt dit naar zich toe. Nu

wordt het geheele voorbeen op die manier subcutaan verwijderd. De huid perfo-
reert men niet zoo gemakkelijk.

Kopje door helper gefixeerd in vulva. Met de tang tong verwijderen en men
vernielt dan de achterste keelwand. Daarna halswervels een voor een naar buiten
brengen ; tenslotte probeert men weer het schouderblad te grijpen en naar buiten
te brengen. Bij groote vruchten is het ook nuttig enkele rugwervels weg te nemen,
waarbij gelijktijdig de eerste ribben verwijderd worden. Onc\'ertusschen controleert
men met den vinger zooveel mogelijk buiten de huid, wat men met de tang doet.
Is, nadat enkele wervels en ribben plus twee voorbeenen zijn verwijderd, de partus
nog niet mogelijk, dan gaat men nog verder met verwijderen van wervels en ribben
en vernielt men het middenrif en neemt de ingewanden weg.

Is het hoofd niet te strekken, dan moet men den schedel vernielen en de eerste
halswervels. Nu komt liet overgebleven deel van de kop tegen de ondervlakte van
de hals te liggen en kan de vrucht, indien zij verder niet te groot is, geboren worden.

Schedel moet vernield worden met een kogeltang en kan dan de bekkeningang
passeeren. Voorzichtig zijn, dat men geen uterusmucosa mede in de tang grijpt.
Is vrucht verder relatief of absoluut te groot, dan moet verder de vrucht ook nog
verkleind worden.

a. Achterbeen en bekken zijn buiten de vulva gelegen en verder extraheeren
gelukt niet. Nu buigt men de vrucht dorsaal en opent men de buik waarna de in-
gewanden verwijderd worden. Middenrif wordt vernield, borstingewanden ver-
wijderd. Vaak is nu de vrucht te verwijderen en anders gaat men subcutaan langs
den borstkas met een tangetje en verwijdert een of beide voorbeenen Meestal
komt gelijktijdig met het aantrekken van liet schouderblad het geheele jong wel
mede

c. Achterstel ligt in de vagina of voor het bekken, maar vrucht is relatief of
absoluut te groot. Men verwijdert nu met den tang een achterbeen door het zoo
hoog mogelijk te grijpen en af te draaien en daarna verwijdert men de ingewanden.
Daarna plaatst men de tang in het bekken en kan achterstel zeker geboren worden,
soms het geheele jong. Anders verkleint men het voorstel nog op de hierboven be-
schreven manier.

Steeds moet men oppassen, dat de huid op overgang van hals en hoofd niet af-
scheurt, want dan is het achterblijvende hoofd vaak lastig te verwijderen. Daarom
tijdig hoofd verkleinen ; daartoe verwijdert men van uit de geopende borstkast
de halswervels en onder controleeren van een vinger vernielt men nu subcutaan,
terwijl de huid wordt aangespannen, de schedel.

u. Positio normaal, een voorbeen in de vagina. Voorbeen wordt met tang ver-
wijderd, uit de daarbij ontstane huidopening worden borst en wervelkolom stuk
gemaakt, Borstingewanden worden verwijderd, kop komt nu tegen buikwand te
liggen en nu kan de vrucht meestal geëxtraheerd worden. Vrijwel nooit is het
noodzakelijk, dat het lichaam van de vrucht in twee gedeelten wordt verdeeld.

Direct beginnen met wervelkolom te vernielen. Meestal ligt de halswervelkolom
voor en vernielt men de halswervelkolom direct achter liet achterhoofd. Daarna
meestal extractie mogelijk. Volledig amputatie van het hoofd is meestal overbodig,
daar achterste gedeelte, van de schedel vaak ook reeds wordt vernield en omvang
van het hoofd al reeds kleiner wordt.

Over de latere gevolgen van keizersnede. R Remmelts. Handelingen van het
XXII. Ned. Nat. en Gen. Congres.

schillende verloskundige operaties is besproken, vooral ook dr keizersnede. Het
verrichten van een groote reeks keizersneden is op zich zelf niet voldoende om zich
een juist oordeel over de indicatie en de techniek der operatie te vormen Tevens
is hiervoor noodig :

2e. Bestudeering der latere gevolgen van de behandelingsmethode, hiertoe be-
hooren dan :

2e. Gedrag van het litteeken in volgende zwangerschappen ; n. verloop van vol-
gende baringen ; b. Optreden van ruptura uteri.

Van 1899 tot 1926 werden verricht 307 keizersneden waarvan 106 klassieke en
201 suprasymphysaire. Over de indicaties en directe resultaten wordt hiervan
niets vermeld. Van de vrouwen waarbij sectio caesarea was verricht, brengt nog
niet de helft weer kinderen ter wereld. Misschien zal hierbij langzamerhand blijken,
dat na de suprasymphysaire het aantal zwangerschappen grooter is dan na de
klassieke. Als oorzaak van zoo n gering aantal zwangerschappen na sectio caesarea
gelden vooral angst en adhaesies

Na klassieke keizersnede bij 33 vrouwen die weer bevielen traden 50 baringen
op, waarvan 29 sectio\'s, 10 spontaan, 6 eivliessteek, 1 uterusruptuur.

Na suprasymphysaire keizersnede bij 85 vrouwen, die weer bevielen, traden 112
baringen op, waarvan 54 sectio\'s, 40 spontaan, 14 onbekend, 2 nu gravida, 2 uterus
ruptuur. *

Bij 106 klassieke keizersneden met 50 volgende zwangerschappen trad 1 uterus-
ruptuur op.

Bij 201 suprasymphysaire keizersneden met 112 volgende zwangerschappen
traden 2 uterusrupturen op.

„Het Röntgenkind". Driessen. Handelingen van het XXlIe Ned. Nat. en Gen
Congres pag. 225

Onder Röntgenkind verstaat men het kind, geboren uit een met Röntgen- of
radiumstralen behandelde moeder. Beter kan gesproken worden van straalkind.
Wij moeten onderscheid maken tusschen die gevallen, waarbij ante-conceptionem
en die waarbij post-conceptionem werd bestraald, fn het eerste geval komt men
tot kiembeschadigingen, in het tweede tot vrucht-beschadigingen.

ie. Kinderen van moeders post-conceptionem bestraald Vooral door bestraling
in het begin der zwangerschap blijven de kinderen niet ongedeerd. Vaak treden
misvormingen op. De Röntgenstraal kan ook vruchten dooden, waarna soms de
vrucht spontaan wordt geboren, soms chirurgisch verwijderd moet worden. Toch
is het als middel voor artificieele abortus ongeschikt ; er is n.m. een geval bekend,
waarbij de vrucht niet afstierf maar het microcephale kleine kind 6 weken te laat
geboren werd ; dus remming van groei en verlenging van de graviditeitsduur.
Radium-bestraling is niet zoo nadeelig als Röntgen-bestraling maar toch werden
hier ook verschillende malen misvormingen waargenomen.

Spreker toonde aan, dat bestraling van de geslachtsklieren van konijnen op
jeugdigen leeftijd aanleiding geeft tot kiembeschadiging, die zich bij het proefdier
uit door remming van het embryonale evolutie-proces, verlenging van de zwanger-
schappen.

De angst, dat uit de bestraalde eierstokken monstra zouden te voorschijn komen,
is gelukkig niet bewaarheid, maar onschuldig is het toch ook niet ; o.a. treden meer
abortus-gevallen op. Door enkele onderzoekers is vastgesteld bij muizen, dat eerst
in de 2e en 3e generatie de beschadiging tot uiting kwam. Men moet zeer voor-
zichtig zijn om met behulp van stralen temporaire steriliteit tot stand te brengen.

want de gevolgen konden bij ruime toepassing wel eens niet te overzien zijn. Ook
met de z.g. prikkelbestraling die ondernomen wordt ten einde bij onvoldoende
werking van de geslachtsklier (a-, dys- en oligo-menorhoe) de werkdadigheid aan
te zetten, moet men zeer voorzichtig zijn.

De bloedvoorziening van de zwangere baarmoeder. (J. C Beker, Handelingen
van het 22ste Nederlandsch Natuurkundig en Geneeskundig congres).

Door Beker is de bloedvoorziening van de zwangere uterus bestudeerd door de
arteriën en venen op te spuiten. Op de plaats van de inplanting der placenta is een
zeer sterk netwerk van arteriën aanwezig, terwijl ook het veneuze vaatstelsel daar
veel sterker ontwikkeld is Wat betreft de bloedvoorziening der intervilleuze
ruimten merkt hij op, dat in de baarmoederwand een ruim onderling anastomo-
seerend netwerk van uitgezette arteriën aanwezig is. Vrijwel loodrecht hiervan
gaan dunne zijtakken af, die de basalis doorboren en zonder overgang tot een capil-
lairnet hun bloed in de intervilleuze ruimten uitstorten. Onderling hangen de in-
tervilleuze ruimten schijnbaar niet samen en deze dringen door tot dicht bij de
foetale zijde der placenta. De artcrieeie bloeddruk wordt schijnbaar opgenomen
111 het arterieele netwerk in de muscularis, vanwaar door de dunne zijtakken het
bloed onder veel lagere druk in de intervilleuze ruimten stroomt. Bij loslaten der
placenta loopen de intervilleuze ruimten leeg. De in de basalis doordringende
zijtakken worden dus verscheurd, het groote netwerk in de muscularis blijft intact.
Door de ruime anastomoseering dezer vaten met wijd lumen zal de druk in de kleine
zijtakken vrij gering worden en zullen bloedingen daaruit beperkt zijn. De venae
spelen bij bloedingen een geringe rol

Het gebruik van pituitrine in de verloskunde, (van Bouwdijk Bastiaanse, Han-
delingen van het XXIle. Ned. Nat. en Gen. Congres).

Pituitrine verhoogt de bloeddruk, hoofdzakelijk veroorzaakt door kramp van
de bloedvaten. Pituitrine geeft versterking van de reeds aanwezige weeën en wel
des te sterker, naarmate de baring verder gevorderd is. Tot het doen optreden van
weeën, voordat do baring begonnen is, is het alleen niet in staat, wel soms als het
gecombineerd wordt met andere middelen. Ter inleiding van een baring a terme of
wel bij overdragen zwangerschap kan pituitrine soms diensten bewijzen. Spreker
begon met een groote dosis wonderolie te geven en ongeveer 1 i uur hierna om het
uur een intramusculairo injectie van 1.4 c.c. hypophysine tot een maximum van
8 injecties. Bij 17 gevallen zag hij 10 maal spoedig weeën optreden, r maal eerst
nu een herhaling na 2, 1 maal na een herhaling na 2 en 4 dagen, 5 maal mislukte
het Spreker zag ook vaak succes van pituitrine, indien door middel van een bougie
getracht werd. de baring in gang te brengen De hoofdindicatie voor het gebruik
wordt gevormd door weeën-zwakte. Indien reeds lang het vruchtwater is afgeloo-
pen, moet men voorzichtig zijn. Bij atonische nabloedingen geeft pituitrine goede
resultaten, ook na sectio caesarea, (bij honden ook goed succes Ref.).

M. Stuhlenmiller vermeldt in de Tierarztl Rundschau van 27 Oct. 1929 een
ziektegeval, waarbij na de steriliteitsbehandeling van Hess, bij eene koe verschijn-
selen optraden als bij stille kolder bij het paard. Den dag na de operatie liep het
dier stijf en kon niet van den grond eten, terwijl den volgenden dag de verschijnselen
van den kant van de hersenen optraden. Het dier genas spontaan na 4 dagen
Schrijver wijt de verschijnselen aan een te-veel aan hormonen in het bloed, die
op de hersenen zouden inwerken

In de Wiener Tierarzttl. Monatsschrift van 1 Maart 1929 beschrijft Büchlmann
3 gevallen van purulente metritis bij pinken ; die pyometra gaf aanleiding tot
bezwaren bij de urineloozing, doordat de urethra werd dicht gedrukt ; in twee ge-
vallen tot blaasruptuur. In het derde geval volgde genezing, nadat de parulente
inhoud van de baarmoeder door middel van eene catheter was verwijderd. Hier
was het lijden begonnen, na de dekking en de pyometra zeer waarschijnlijk ont-

staan in aansluiting met een vaginitis, endo- en misschien parametritis. Om deze
jonge dieren te behandelen moet men noodzakelijk gebruik maken van een scheede-
speculum terwijl de behandeling volgens schrijver heel veel gemakkelijker wordt
door een extradurale behandeling met tutocaïn, omdat de dieren hevig persten.

In de Tierärztl. Rundschau van 28 April 1929 vinden wij een artikel van Dr.
Becker met bovengenoemden titel, verduidelijkt door eene teekening. Het is
bekend, dat een hechting van het perineum moeilijk en ondankbaar is. Dr,
Becker gebruikt een sterke zijden draad en een groote naald, die hij van uit de
scheede door de linker vaginaalwand steekt ; de naald beschrijft een cirkel, gaat
nl. van den linker vaginaalwand door den slappen (gescheurde) vaginaalwand, dan
door den rectaalwand —gescheurden rectaalwand (2 maal), daarna door den rectaal-
wand, afgescheurden rechter vaginaalwand om ten slotte weer door den rechter-
vaginaalwand in de vagina te komen om daar tezamen geknoopt te worden met
het andere uiteinde ; deze hechting wordt ondersteund door 2 hechtingen volgens
Flessa en wel een door de bovenkant van den vagina en eene door den beneden-
wand van het rectum.

In de Tieräztl. Rundschau van 3 Maart 1929 deelt Dr. Joseph Kohn zijn er-
varingen mee omtrent behandeling van retentio secundinarum met door de
Atarost in den handel gebrachte Parenchymatol-Hefe-Pepsine-Kool-capsules.
Schrijver wijst op de bezwaren van de tot nu toe in zwang zijnde behandelings-
methodes en heeft mooie resultaten met genoemde capsules, die gemakkelijk door
de cervix zijn te brengen. De secundinae worden als regel na enkele dagen spontaan
uitgestooten of gemakkelijk manueel verwijderd. Deze resultaten lokken uit om
het middel eens te probeeren ; mocht het eens waar zijn. Kingma

Repositie van den geprolabeerden uterus onder aanwending van de epidurale
anaesthesie met Tutocaïn. (A Christalson, Wiener Tierärztliche Monatschrift
1928, H. 12. S. 541—543!.

Schrijver beschrijft 4 gevallen van prolapsus uteri bij het rund, waarbij sterk
persen aanwezig was, en welke met behulp van eene epidurale injectie van 40 ccm.
1% tutocaïn-oplossing behandeld werden, waarna na eenige minuten de dieren
rustig werden en de repositie gemakkelijk kon geschieden. Tn twee gevallen werden
voor nabehandeling koolgranulaatstaven gebruikt, in alle vier gevallen trad resti-
tutio ad integrum op. Schrijver besluit hieruit, dat ons in het tutocaïn, een pre-
paraat na verwant aan het novocaïn, een waardevol lokaal-anaestheticum voor de
geslachtsorganen in handen is gegeven en wel door middel van epidurale injectie.
De methode voert altijd tot het doel, kan zonder bijzondere voorbereidingen
worden uitgevoerd en is zonder gevaar voor het dier. Het tutocaïn roept niet alleen
eene snel intredende, maar ook een zeer diepe anaesthesie, te voorschijn. Schrijver
zou zonder schroom in speciale gevallen om een nog langere en diepere narcose te
verkrijgen, vooral bij het liggende dier, een grootorc dosis en eene meer geconcen-
treerde oplossing gebruiken. Hoi..

A determination of the non-specific agglutinin-content of normal bovine sera,
and lts bearing on the Interpretation of the agglutination test for bovine contagious
abortion. A. W, Holtum, Jour. of Comp. Pathol. and Therap. Vol. 42. No. 1.

Van 334 runderen, waarbij geen enkele maal infectieuze abortus was waarge-
nomen en evenmin aanraking met besmette dieren had plaats gevonden, werd het
agglutineerend vermogen van het bloedserum ten opzichte van B. abortus nagegaan.
Slechts met één serum werd volledige uitlokking, gepaard gaande met volkomen
clarificatie der bovenstaande vloeistof, verkregen in een verdunning van 1 : 10,
terwijl bovendien 5 sera in deze verdunning een agglutinatie met bijna volledige
clarificatie te zien gaven. Bij geen der sera werd in een yerdunning van 1 : 50 een

spoor van agglutinatie waargenomen. Op grond van deze resultaten meent schr.
dat volledige agglutinatie met clarificatie bij een serumverdunning i : 15 een aan-
wijzing is voor de aanwezigheid van specifieke agglutininen.

In de verloskunde van den mens heeft de nieuwe methode van Delmas (lumbaal
anaestesie) veel opgang gemaakt. Door die anaestesie wordt de samentrekking
der baarmoederspieren uitgeschakeld, zoodat het mogelijk is in zeer korten tijd de
baarmoedermond zoodanig op te rekken dat na keering de vrucht onmiddelijk
uitgehaald kan worden, zelfs als het vruchtwater al lang is afgeloopen. De uit-
vinder heeft van zijn methode nooit slechte gevolgen gezien. Zij is van belang in
gevallen waarin spoed-verlossing noodzakelijk is. Trettenero die de Delmas-
methode in Italië toepaste (hij gebruikte voor de lumbaal-anaesterie novocaïne)
beschouwt haar als een aanwinst. (Delmas, Buil. d. 1. Soc. d\'Obst. et de Gyn. de
Paris ; ref. van Driessen in N. T. v. G. 1929, No. 36. blz. 4178).

Wederom een geval van cysticercosis bij het vette kalf. (Ueber einen von der Norm
abweichenden Finnenfund beim Kalbe. — Dr Drüger. — Zeitsch. f. Fleisch- und
Milchhygiene. Jg. 39, pg 196).

Bij een 9 weken oud vetkalf werden niet alleen in de kauwspieren, echter ook
in de tong, hart, longen, slokdarmmusculatuur en verder in vrijwel alle skelet-
spieren blaaswormen aangetroffen, van haverkorrel tot erwtgrootte ; echter ook
speldenknopgroote exemplaren kwamen voor.

Behalve de bekende ronde tot ovale vorm hadden enkele blaaswormen een meer
spoelvormige gedaante. Het grootste aantal was afgestorven, echter niet ver-
kalkt. In slechts enkele gevallen kon de eigenlijke blaasworm geïsoleerd worden,
terwijl in één geval de scolex werd opgemerkt. De zuignappen waren in dit geval
nog niet volkomen ontwikkeld. Bovenstaande waarneming zou er dus tegen plei-
ten, dat alleen oude finnen zouden kunnen verkalken of verkazen, een meening,
waarmede ook v. Ostertag het niet eens waj.

Een moderne luchtzuiveringsinrichting. (Moderne Luftrcinigungsanlage. —
Schlachthofdirektor Dr. Doenecke und Stadtbauingenieur Deppe. Deutsche
Schlachthof, Zeitung, Jg. 29, pg. S).

Bij een uitbreiding van de darmslijmerijen op het abattoir te Diisseldorf heeft
men van de nieuwste technische luchtreinigingsinstallatie (z.g. desodoratiemethode)
gebruik gemaakt om de schadelijke en hinderlijke dampen uit deze inrichtingen
op te vangen en onschadelijk te maken. Sedert Mei 1928 i? deze installatie ingebruik
en zij voldoet in alle opzichten. Met het oog op de vele,nieuwe abattoirs, welke
momenteel in ons land worden gebouwd, volgt hier in het kort een beschrijving.

Het geheele systeem is een z.g. circulatiesysteem, d. w. z. de lucht wordt wegge-
zogen en na passage van de apparaten weer gereinigd aan de ruimte teruggegeven.
Deze apparaten bestaan hoofdzakelijk uit een centrifugaalventilator met direkt
gekoppelden motor, een speciale luchtreiniger met pomp, pers- en zuigleidingen,
zuigtrekkers, ozonapparaat en schakelbord.

De darmslijmerijen hebben alle vensters en bovenlichten, die niet geopend
kunnen worden, zoodat de eenige luchtwisseling en het wegstroomen van de stank-
lucht tijdens het openstaan der deuren mogelijk is. Om dit te verhinderen heerscht
er in alle lokalen een zekere onderdruk, zoodat bij het openen van de deur steeds
wel buitenlucht binnenstroomt, echter praktisch geen lucht van binnen naar
buiten gaat.

De stanklucht van het darmslijm wordt door middel van vertinde zuigleidingen
uit het lokaal weggezogen. Om tocht voor de arbeiders te voorkomen bevinden
zich boven de werkplaatsen van de afzonderlijke darmslijmers op ca. 2,2 Meter
hoogte groote trechters, waardoor de zuigsnelheid en derhalve ook het tochtver-
schijnsel tot op een minimum wordt beperkt. De opgezogen lucht wordt nu naar

de luchtreiniger gevoerd en daar gewasschen. Dit geschiedt door middel van een
groot aantal neveldouchen, waardoor een fijn verdeelde waternevel ontstaat.
De te reinigen lucht wordt nu door deze nevel, langs een groot aantal windingen,
ten behoeve van een lang kontakt, gevoerd. De na dit waschproces gereinigde
lucht heeft een groote vochtigheidstoestand, welk watergehalte door een speciale
filter wordt weggenomen. Verder heeft ook nog een ozoneering van de gereinigde
lucht plaats, alvorens deze weer lang. de persleiding naar het gebouw wordt terug-
geblazen.

Aan de waschvloeistof wordt door een bijzondere inrichting een bepaalde hoe-
veelheid bactericiede werkend en reukvernietigend loog toegevoegd. De gezuiverde
lucht wordt door de persleiding weer naar de darmslijmerijen toegevoerd. De
zijdclingsche openingen in deze leiding staan onder een hoek van 45" naar boven
gericht.

De gebouwen worden in den winter centraal verwarmd en zomers met koude
lucht, afkomstig uit het vrieshuis, op lage temperatuur gehouden.

Het voorkomen van vleeschvergiftigingen. [Fleischvergiftungen und ihre Vorbeuge).
(Deutsche Schlachth. Zeitung, Jg. 29, pg. 35).

Dr. Hans Meszner geeft in korte trekken een beschouwing over het ontstaan
van vleeschvergiftigingen en de maatregelen, die men z. i moet nemen, om ze te
voorkomen. Het artikel leent zich minder goed voor een referaat, zoodat ik den
collega\'s, die belangstellen in het onderwerp, aanraad, het in originali door te
lezen. Ik wil daarom slechts volstaan met de conclusie\'s van Meszner te ver-
melden .

Wat betreft de z.g. echte vleeschvergiftigingen, acht Meszner het noodzakelijk,
de volgende maatregelen voor te schrijven.

a. Het invoeren van een, bij afzonderlijken wet geregeld, algemeen doorge-
voerde vleeschkeuring.

b. Behalve alle noodslachtingen, zullen ook alle huisslachtingen onder de
keuring moeten vallen.

c. Het bacteriologisch vleeschonder2oek is bij alle noodslachtingen noodzakelijk.

warenfabricatie worden gebruikt, maar moet binnen een zekeren tijd op daarvoor
aangewezen vaste plaatsen worden verkocht. Het publiek, dat dergelijk vleesch
koopt, moet worden aangeraden, slechts na goed koken of braden het vleesch te
nuttigen.

Wat betreft de z.g. voedingsmiddelvergiftigingen (de postmortale infectie\'s van
vleesch en andere voedingsmiddelen) maakt Meszner onderscheid in : 1. Ziekten,
optredende na het gebruik van bedorven vleesch, dus door rottingsgiften veroor-
zaakt ; 2. Worstvergiftigingen, door bacillus botulinus; 3. Ziekten, optredende
na het gebruik van onbedorven vleesch van gezonde slachtdieren, dat post mortem
met voor den mensch pathogene bacillen is besmet geworden. Hiertoe behooren
vooral de infecties met typhus en paratyphus.

Hiertegen moet men z. i. ageeren, door een afdoende controle op het verkeer
van vleesch en vleeschwaren. Een moeilijkheid levert daarbij op het feit, dat in
vele gevallen de vleeschwaren uitwendig geen enkele afwijking vertoonen en hun
gevaarlijke toestand pas blijkt na het consumeeren of na een langdurig onderzoek.
Verder is het een bezwaar, dat bacillendragers dikwijls oorzaak zijn van post-
mortale vleeschvergiftigingen en men eerst na het optreden van ziektegevallen
dergelijke bacillendragers op het spoor komt.

Om vergiftigingen door rottend of bedorven vleesch te voorkomen is een nauw-
gezette controle op alle betreffende bedrijven en werkplaatsen noodzakelijijk, en
is het vooral noodig, dat deze werkplaatsen en fabrieken over goed ingerichte
bewaarplaatsen beschikken. Verder is het oprichten van koelinrichtingen te bevor-
deren. Een inspectie van ijskasten bij de slagers is dikwijls noodzakelijk, evenals
een controle over de vleesch voorraden.

Bij de slachting moet streng er op gelet worden, dat na den dood het darm-
kanaal zoo spoedig mogelijk wordt verwijderd, om een binnendringen van darm-
bacteriën te voorkomen.

Het vleeschtransport moet zoo ingericht worden, dat voor lange afstanden
uitsluitend koelwagens worden gebruikt en dat het vleesch daarbij zoo mogelijk
hangend wordt vervoerd. Ook mag men niet vergeten een revisie van de bij de
vleeschbereiding gebruikte gereedschappen en machines, terwijl tevens de bereiding
en de wijze van bewaren van worstsoorten moet worden gecontroleerd. Vooral
worsten, welke met bloed of orgaandeelen worden bereid, moeten afdoende door-
gekookt worden. Eindelijk is het aan te bevelen meer aandacht te besteden aan de
worstomhulsels. Meszner vindt het zelfs aangewezen, op het voor.\'tel van v.
Ostertag in te gaan en deze omhulsels te behandelen met onschadelijke desin-
ficientia.

De grootste moeilijkheid is echter de bestrijding van de postmortale typhus en
paratvphusinfecties Vooral de bacillendragers spelen hierbij een groote rol. In
verband hiermede acht Meszner een controle over het gehakt dringend nood-
zakelijk, zoowel wat bereiding als bewaring betreft

Het gebruik van conservenzouten, waardoor in het algemeen het gehakt een
mooie, frisch roode kleur behoudt, is z. i. zeer af te keuren, daar deze zouten in
het geheel geen conserveerende eigenschap bezitten, maar wel het begin van
bederf maskeeren.

Tenslotte wil Meszner het publiek door geschriften en brochures over het be-
langrijke van dit vraagstuk voorlichten.

Over bacteriegroei in het vleesch. (Praktische Methoden :um Nachweis der Bak.
terievvermehrung itn Fleisch und :ur Erkermung vergijtungsgefdhrlichen Fteischcs.

Prof/, begint met de bewering van Andrjewski, als zou tegenwoordig het
bacteriologisch vleeschonderzoek nog geheel onvoldoende zijn en daarom door
andere onderzoekingsmethoden moeten vervangen worden, als onjuist te bestem-
pelen. Verder wijst Profz. in verband met de meening van Andrjewski dat het
nuttigen van versch vleesch afkomstig van noodslachtingen slechts in hooge uit-
zondering aanleiding zou hebben gegeven tot vleeschvergiftiging maar meer het
gebruik van gehakt, worsten, enz., op de statistiek van Standfuss, waaruit blijkt,
dat voor 60% het vleesch van noodslachtingen vleeschvergiftiging heeft veroor-
zaakt.

Terwijl Andrjewski meent, dat de eiwitafbraak in het lichaam, welke tijdens
de koorts plaats vindt, juist het binnendringen van verschillende bacteriën in den
hand zou werken, beweert Profz, dat het juist steeds bepaalde dierziekten zijn
welke met vleeschvergiftigingen gepaard gaan.

Volgens de praktische ervaringen zijn het bij de vleeschvergiftigingen voor het
grootste deel binnengedrongen saprophytische kiemen, vooral bacteriën van de
paratyphus-enteritisgroep. die een rol spelen. Naar de ervaringen van Profz zal
men het aantal vleeschvergiftigingen niet kunnen beperken door, zooals An-
drjewsky voorslaat, aan het publiek de waarschuwing te richten : gebruikt geen
ondeugdelijk vleesch. vraagt het advies van een deskundige bij verdachte gevallen,
maar is dit slechts te bereiken door het vleesch in alle opzichten zoo hygiënisch
mogelijk te behandelen, de keuring zoo gestreng mogelijk door te voeren en vooral
de noodige aandacht aan het bacteriologisch vleeschonderzoek te schenken.

Is een polyvalent paratyphusserum noodzakelijk (Gebrauchen wir ein einheit-
tiches, umfassend, polyvalentes Paratyphusserum Brekenfeld. —- Centralbl.

Aanleiding tot deze vraag was voer Brekenfeld een geval van vleeschver-
giftiging bij een enkelen soldaat, die na het eten van slechts eenmaal gekookt
schapenvleesch ziek werd. terwijl alle overige soldaten, die hetzelfde vleesch,
echter nu 2 maal gekookt, aten, niet ziek werden. De soldaat stierf.

merken had van het type Bre lau. De agglutinatie met Breslau-serum wasechter
negatief, terwijl ze juist met Schottmüller- en Suipestifer-serum in verschillende
graad positief uitviel.

De geïsoleerde bacterie werd daarna tot een nadere typebepaling nog naar 3
andere instituten opgezonden. Daar werden de volgende diagnosen gesteld :

i. atypische Breslaustam ; 2. Bact. coli imperfectum; 3. atypische bact. sui
pestifer.

Verder kwamen belangrijke afwijkingen bij alle 3 instituten bij de gebruikte
agglutineerende sera voor. Daarom eischt Brekf.nfeld dat zal worden gemaakt
een alle paratyphussoorten omvattend, dus polyvalent serum, welk serum door
de staat gecontroleerd moet worden Met dit serum moeten alle laboratoria werken.
Worden geïsoleerde bacteriën door dit serum geagglutineerd, dan kan op een cen-
traal laboratorium verder onderzocht worden, of een Schottmüller-, Breslau- of
Giirtnerstam in het spel is.

De ligging der bijschildklieren bij het rund en hun gebruik in de Organotherapie.
(Ueber die Lage der Epithelkörperchen beim Rinde und ihre Verwendbarkeit für die
Organtherapie. — Dr. Zettler Zeitscli. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 39, pg. 233).

Naar aanleiding van het artikel van Schönberg ,,Uber die Gewinnung der
Epithelkörperchen von Schlachttieren für die Organtherapie", waarin hij tot
de conclusie komt, dat voor het verzamelen dezer epithecllicliaampjes bij de slacht-
dieren vooral paard en schaap het meest geschikt zouden zijn, deelt Zettlsr
mede, dat hij van een 1500 runderen deze lichaampjes heeft verzameld ; dat ze
bij deze dieren vrij gemakkelijk te vinden zijn, en verder nog veel grooter zijn dan
bij het schaap.

Wat betreft de juiste ligging der bijschildkliertjes komt hij, in tegenstelling
met andere anatomen, tot de conclusie, dat de bij of in de schildklier gevonden
epitheellich. bij het rund steeds zijn de z.g. kleine epitheellichaampjes. De grootere
epitheellichaampjes liggen steeds, zonder eenig verband met de schildklier, langs
de art. carotis communis, aboraal van de splitsing. Deze lichaampjes zijn van
erwt-boon-grootte, bij jongere dieren iets kleiner.

Uit een groot aantal van deze lichaampjes werd een hormon afgescheiden, en
dit bleek buitengewoon werkzaam bij honden. Men kan bij deze dieren het
calciumgehalte van het bloed door een enkele injectie reeds 2 maal zoo groot
doen worden.

Zijn paratyphusbacteriën variabel? (l\'ariabilitöts fragen im Paratyphusproblem.
— M. Knorr en C. Mukawa. — Arch. f. Hyg., Bd. 100, pg. 309).

Het gelukte Knorr en Mukawa van een 14-tal Breslaustammen er een 4-tal
door voortdurende kweeking op ammonium lactaat-wateragar zoo in eigenschappen
te doen veranderen, dat zij slechts door de voederingsproet\' nog van de echte
Schottmüllerstammen konden worden onderscheiden.

De verkregen variatie had ook nog de eigenschap bij 37 C. te verslijmen, echter
alleen in de eerste 24 uur der groei. Door het kweeken in gal gaat deze eigenschap
weer verloren.

Voedingsproeven met de slijmvormende modificatie 22° C. brachten aan het
licht een virulentie-vermindering tegenover de niet slijmvormende stam. (37⁰ C.)
Uit de muizen die na een orale infectie met de bij 22⁰ C. slijmvormende en de bij
37⁰ C. geen slijmvormende „Dauermodificatie" stierven, konden door Knorr en
Mukawa weer de typische Breslaustammen gekweekt worden. Muizen, die niet
aan deze infectie stierven, en tot bacillendragers werden, bleken naast de typische
Breslaustam soms ook nog de slijmvormers te herbergen.

Wat betreft de agglutinatie werd ook een verschil opgemerkt tusschen de ver-
schillende stammen.

Over anaërobe kweeking en de differentiatie van anaëroob groeiende bacteriën.
(Zur Technik der anaeroben Züchtung. — Zur Differenzierung der Anaerobien. —
Fortner — Centralbl. f. Bakter. Abt. I. Originale, 1929. Bd. 110. pg. 233).

I. In het eerste deel van zijn artikel beschrijft Fortner de door hem toegepaste

kweek methoden op vaste en vloeibare voedingsbodems. Allereerst gebruikte hij
de Zeiszler\' sche bloedagar plaat, met deze wijziging, dat slechts 5—10% schapen-
ol konijnenbloed werd genomen en geen druivensuiker werd toegevoegd, daar bij
de meeste anaërobe bakteriën door de gasvorming een sterke degeneratie optrad
en een geringe sporenvorming. De platen werden voor de eene helft met een sterk,
aërobe bacterie (b.v. bacillen prodigiosus) geënt en verder met plastilin gesloten.

Van de vloeibare bodems werd naast de kitt\'sche bloedbouillon vooral lever-
bouillon en levermelk gebruikt, waarvan de bereiding nauwkeurig wordt mede-
gedeeld. L>e kleuring der anaërobe bacillen geschiedde uitsluitend met karbolthionine
van Nicolle. De zweepdraden konden bij alle betieffende bact. in het ongefixeerda
materiaal bij donkerveldbelichting volgens Neumann duidelijk worden opgemerkt.

2. Hierin worden de resultaten medegedeeld van zijn differentieel-diagnostische
onderzoekingen met bekende pathogene en apathogene anaërobe bacteriën. De
volgende eigenschappen werden nagegaan :

a. De groeivorm op schapenbloedagarplaat ; b. Het groeien in leverbouillon
en levermelk, of in druivensuiker hooge agar en druivensuikerbouillon ; c. Morpho-
logische beeld in carbolthioninepraeparaten en in gelatine-insluitpraeparaten ;
d. Dierproef bij cavia\'s.

Voor de verschillende eigenschappen van de verschillende bact. zij naar het
origineele artikel verwezen.

Wat betreft het onderscheid tnsschen boutvuur en paraboutvuur bleek wel
dat het beeld, dat beide bacteriënsoorten geven op het leveroppervlak van met
reinculturen besmette caviae nog van veel belang is (bij boutvuur korte vormen
bij paraboutvuur kettingverband).

Over veranderingen van het bloed van slachtdieren en zijn beoordeeling bij de
levensmiddelcontröle. — (Über veranderungen des Schlachttierblutes ui.d seine Be-
urteilung bei der Nahrungstumtrolle. — W. Sibbe. - In. Diss. Gieszen 1928).

Het bloed van slachtdieren is gedurende een 5—7-tal dagen in deugdelijken
toestand te houden mits men de noodige reinheid betracht bij de verzameling en
het verder bewaart bij lage temperatuur (2—4⁰ C.).

Veranderingen in kleur, smaak, reuk en consistentie worden door haemolyse,
toevoeging van conserveeringsmiddelen en door een bacterieele infectie veroor-
zaakt. Over de bacterieele omzetting, die het eerst in de onderste bloedlagen
begint en die over de vraag, of het bloed nog voor consumptie is te gebruiken,
van zoo groote beteekenis is, geven een onderzoek op reuk en smaak, en een mi-
croscopisch, chemisch en bacteriologisch onderzoek nader uitsluitsel.

Het kiemgehalte is, tengevolge van de bactericide eigenschappen van het bloed-
serum, in de eerste dagen maar matig, neemt echter snel toe en wel het sterkst
in de onderste lagen. De soort van bacterie is zeer wisselend. In de eerste dagen
worden naast Gram-negatieve staafjes ook nog kokken, sarcinen, bac. fluorescens
en bact ccli gevonden.

Bij bederf vindt men vooral proteus vulgaris of Gram-negatieve staafjes zonder
bijzonder karakteristieke biologische eigenschappen.

Vooral is van belang het feit dat bloed met een hoog bacteriegehalte onder be-
paalde gunstige omstandigheden in korten tijd gevaarlijk kan worden voor de
consumptie. de Graaf.

The rat-tailed Maggot of the Drone-Fly. Eristalis tenax. (door A. W. Noell
Pillers. The Vet. Ree. No. 43. 1929).

Eristalis tenax is een grootere vlieg, die door leeken gewoonlijk voor een bij
gehouden wordt. De larven, die rolrond zijn en voorzien zijn van een als een verre-
kijker uitschuifbare adembuis (rattenstaart-larven) leven in mestvaalten, slooten
en modder, Pillers vestigt er de aandacht op, dat deze larven tamelijk veelvuldig
in de faeces van verschillende huisdieren worden aangetroffen. Meestal zijn zij
daar echter ingekropen, nadat de faeces reeds ontlast waren.

Er zijn echter ook gevallen bekend, waarbij deze larven het darmkanaal ge-
passeerd hebben, waarbij de dieren tevens nadeelige gevolgen daarvan onder-
vinden.

Een geval heeft hij waargenomen dat deze larven uit de vagina van een kalf
kropen.

In het algemeen is het voldoende om de dieren uit de buurt van de met larven
besmette omgeving te houden om infecties te voorkomen.

Beobachtungen über Cercaria vitrina und dessen Beziehung zum Lanzettegel-
problem, door Hans Vogel. Arch. f. Schiffs- und Tropenhygiene. Bd. 33. 1929.

De ontwikkeling van de groote leverbot, Fasciola hepatica, is reeds lang bekend,
doch omtrent de ontwikkeling van de kleine leverbot, Dicrocoelium lanceolatum,
de kleine leverbot van het schaap, tastte men tot voor korten tijd nog in het
duister.

Op weiden in Thüringen, waar deze parasiet veelvuldig voorkomt vond Nöller
in twee soorten landslakken Zebrina detrita, en Torquilla frumentum een cercarie
die morphologisch zeer veel overeenkwam met de kleine leverbot. Deze cercarie
bleek Cercaria vitrina te zijn. Nöller vermoedde dat deze cercarie een ontwik-
kelingsstadium van Dicrocoelium lanceolatum was.

Vogel vond dezelfde cercarie behalve in Zebrina detrita, ook bij een andere
kleine landslak Helicella (Xerophila) candidula, die beiden werden aangetroffen
in weiden in Tirol, waar de schapen sterk met de kleine leverbot besmet waren.
Daar deze cercarie in 3 gebieden gevonden werd, waar de schapen met de kleine
leverbot besmet waren, en de morphologie van deze cercarie zooveel overeenkomst
vertoonde met die van de kleine leverbot, mocht met vrij groote zekerheid aan-
genomen worden dat deze cercarie een ontwikkelingsvorm van de leverbot was.
Wanneer het er op aankomt om door vergelijkend morphologisch onderzoek ver-
band te leggen tusschen de vermoedelijke jeugdvorm (Cercariën) en de volwassen
trematoden (Dicrocoelium lanceolatum) dan is daarbij de vergelijking van twee
orgaansystemen van zeer veel belang, nl. het excretie- en het genitaalsysteem.
De resultaten van het vergelijkend onderzoek, waarbij inderdaad een treffende
overeenkomst bestond tusschen deze systemen, gaven Vogei het recht boven-
genoemde conclusie te trekken.

Uit verdere proeven van Vogel bleek dat deze cercarie de inwerking van maag-
sap en duodenaalsap niet verdraagt. Maagsap doodde de cercarie reeds in enkele
minuten. Aangenomen kan daarom wel worden dat de cercarie eerst nog in een
hulpgastheer moet dringen, alvorens zij bij den eigenlijken gastheer (het schaap),
tot verdere ontwikkeling komt.

De bovengenoemde slakkensoorten leven hoofdzakelijk in streken waar veel
zon is en een droge steenachtige bodem voorkomt, speciaal in een kalkrijken bo-
dem. Dit is dus wel de oorzaak dat genoemde parasiet in ons land niet bekend is

Haemonchus contortus wordt ook hier te lande veelvuldig in de lebmaag onzer
ruminantia aangetroffen. Zij geeft, zooals bekend mag worden verondersteld
aanleiding tot de bekende maag-darmstrongylose van schapen en geiten

Norman Stoll, de bekende ontdekker van de stoll\'sche methode voor het
opzoeken van wormeieren in faeces en het berekenen van de quantiteit der vol-
wassen wormen uit de hoeveelheid eieren die de faeces gemiddeld per gram bevat,
publiceert in het American Journ. of Hygiene X, 384—418 een interessante studie
over de immuniteit, die na verloop van tijd tegen de larven van Haemonchus
contortus optreedt bij twee wormvrij opgekweekte lammeren, waarvan de een
met een bepaalde dosis wormlarven wordt geïnfecteerd, waarna de onderzoeker
ze beide buiten in een omheinde ruimte laat rondloopen, zoodat zij zich en elkaar
steeds weer kunnen infecteeren aan de larven, die uit hun faecaliën te voorschijn
kruipen. 19 dagen na de infectie treden de eerste eieren in de faeces van het ge-
infecteerde dier op, ten bewijze, dat de infectie is aangeslagen Het aantal eieren

per gram wordt geregeld bepaald en neemt in de eerstvolgende weken snel toe,
daarna zakt het niveau tot eindelijk na eenige maanden herhaald faecesonderzoek
negative resultaten afwerpt. Bij autopsie blijkt in den darmtractus slechts een
klein aantal wormen aanwezig te zijn bij de een, allen van denzelfden leeftijd
en dus klaarblijkelijk het resultaat van een enkele infectie ; bij den ander waren
de wormen van verschillende infecties afkomstig. Bij het schaap ontwikkelt zich
een soort weerstand tegen infectie, waarvan het de vraag is of wij met een immu-
niteit te maken hebben, dan wel met een autochtoon bij het dier bestaande weer-
stand, die met den leeftijd toeneemt, zooals die bij andere dieren veel voorkomt.

In het Archiv f. Schiffs und Tropenhygiëne beschrijft H. Vogel de ontwikkeling
van Dicrocoelium lanceolatum, die behalve bij schapen en runderen, ook bij hazen,
konijnen, herten, varkens, paarden en ezels en soms ook bij honden en katten
parasiteert. De groote moeilijkheid was om den tusschengastheer te vinden. Dat
konijnen en hazen, die nooit in de buurt van water worden aangetroffen, vaak
geïnfecteerd zijn, pleit tegen een ontwikkeling in een waterslak. Ook op de weiden
die Vogel in Tirol bezocht en waar tot 100 °₀ der schapen geïnfecteerd bleek te
zijn, waren ten tijde van het onderzoek geen waterslakken te vinden, wel land-
slakken Twee van deze slakken Helicella candidula, die veel op onze tuinslak,
Helix hortensis lijkt en Zebrina detrina werden op de aanwezigheid van cercariën
onderzocht. 20 % der slakken van de soort Zebrina detrina waren op een bepaalde
weide geïnfecteerd met cercaria vitrina. Het excretiesysteem van deze cercaria
stemt volkomen overeen met dat van de Dicrocoelium, wat Vogel er toe brengt
om Cercaria vitrina in den levenscyclus van Dicrocoelium in te lijven. Op die
zelfde weide waren ook de hazen met Dicrocoelium besmet.

Inoue, Harada en Shimizu, van het Instituut voor besmettelijke dierziekten
te Mukden. (Journal of the Japan. Soc. of Vet. Science 1929 No. 3, blz. 172) wijzen
er op dat een knaagdier (tarabagan) bekend staat als overbrenger van mensen-pest.
Het nu en dan epizoöties optreden van runderpest in Manchurije in verband met
het veelvuldig voorkomen van een soort marmot (suslik) (Citellus mongolicus
ramosus Thos.) bracht hen op de gedachte, dat misschien deze diersoort ver-
breider zou kunnen zijn van het runderpest-virus.

Een Citellus subcutaan ingespoten met runderpestbloed van een kalf. kreeg
koorts en stierf na 7 dagen, met zweren en bloedingen in maagslijmvlies. Milt-
emulsie van dit dier was pathogeen voor kalveren. Schrijvers deden nu passage-
entingen bij Citellus ; na enkele passages kregen vele van de dieren geen koorts,
waren schijnbaar onvatbaar ; materiaal (bloed en milt) van dergelijke dieren
(zelfs van de 24e passage) bracht echter bij kalveren typiese runderpest teweeg.

De Citellus is dus, evenals runderen, buffels en varkens, vatbaar voor runder-
pest en zou dus, ook in de natuur, smetstofdrager kunnen zijn en een uitbreken
der ziekte kunnen veroorzaken. Vrijburg.

Cancer in the udders of cows. J. Drabble, Jour. Comp. Path. and Therap.
Vol. 42. part. 1.

Bij 3 runderen, waarvan een slechts 3 jaar oud was, werd een plaveiepitheelcel-
carcinoom in de uier waargenomen Steeds was ook de correspondeerende supra-
mammaire lymphklier met tumorweefsel doorgroeid. Bij het reeds genoemde
3-jarige rund, werd tevens hetzelfde type carcinoom in vulva en anus gevonden.
Schr. vermoedt dat de tumorvorming in de uier vanuit de lymphklier is ontstaan,
en de lymphkliertumor vanuit het anus-gezwel Clarenburg.

Acarus (Demodex folliculorum) bij het Rund. (H. Magnusson, Skand. Vet
Tidskr , April 1929).

welke beperkt bleef tot den schoft en bij onderzoek bleek te zijn veroorzaakt
door Demodex folliculorum. In het geheel werden aangetroffen ongeveer een
honderdtal kleine abscesjes, in den etter waarvan deze parasiet in groot aantal
werd gevonden. Andere runderen in den betreffenden veestapel waren niet aan-
getast.

Pogingen om de aandoening over te brengen op andere dieren — kalf, paard,
schaap, hond, konijn en cavia door deze op de gescarificeerde huid met para-
sieten houdenden etter in te wrijven, mislukten.

Bacterium purifaciens (Christiansen), een ettervormend microërganisme bij het
Schaap. (H Magnusson, Skand. Vet. Tidskrift, Mei 1929).

Een ziekte van pyaemischen aard werd door M. aangetroffen bij schapen in
vier verschillende kudden. In hoofdzaak was zij beperkt tot het onderhuidsch
bindweefsel van het onder- en zijgedeelte van den kop met de correspondeerende
lympheklieren In enkele gevallen werden ook abscessen gevonden in longen,
nieren, lever en uier. De inhoud der abscessen bestond uit een dikke, taaie etter,
waarin uitsluitend werden aangetroffen gramnegatieve staafjes in gering aantal.
Deze bacteriën kwamen geheel overeen met die, voor het eerst beschreven door
Christiansen in Denemarken (Maanedsskrift för Dyrlaege, 1917 bl. 449 en 1919
bl. 241).

Eigenschappen : Gramnegatief, onbeweeglijk ; melk wordt niet gestold ; zuur-
vorming (zonder gas) in saccharose, glucose, fructose, galactose, mannose, manniet
en xylose. In lactose ontstaat zwakke zuurvorming eerst na f> dagen. De bacterie
wordt door het bloedserum der aangetaste dieren geagglutineerd tot in verdunning
i : 1280. Zij is virulent voor de geit en het paard (onderhuidsche inspuiting) en
voor witte muizen na intraperitoneale infectie. Schapen kunnen worden besmet
door inspuiting onderhuidsch, in de bloedbaan, in de buikholte en in den uier.
Cavia en konijn zijn onvatbaar.

De ziekte gaat niet over van dier op dier. maar schijnt te worden veroorzaakt
door wondbesmetting in de mondholte bij het grazen. v. Nederveen.

Op een der belastingkantoren te Londen kwam een airedale terrier zijn
eigen nieuwe hondenpenning halen. Hij had een briefje in zijn halsband en drie
halve Crownstukken in zijn bek en nadat een ambtenaar hem zijn nieuwe
penning had omgedaan, bleef de hond op een shilling wachten, die hij van
het geld terug kreeg.

In Florida is door de Yale University (daardoor in staat gesteld door een
gift van 500.000 dollar van de Rockefeller-stichting) een kweekerij opgericht
van anthropoïde apen, met laboratorium voor de studie van hun ontwikkeling,
gewoonten, geestelijke ziekten, gebreken enz. Een specialiteit in de vergelijkende
psychologie zal aan het hoofd staan van de inrichting.

Maandag 10 Februari overleed te Huizum bij Leeuwarden na
een geduldig gedragen lijden van 5 maanden Wybe WybeNGa
in den ouderdom van 2.; jaar, in leven student der Veeartsenij-
kundige Faculteit aan de Rijksuniversiteit te Utrecht.

Wybenga had zijn candidaatsexamen gedaan, is daarna spoedig
ziek geworden om in Juni nog een paar weken als her-
steld terug te keeren.

Hij mocht evenwel niet lang van zijn gezondheid genieten.
In September overviel hem een longkwaal, die na eenigen tijd
ongeneeslijk bleek te zijn.

Maandenlang heeft hij gestreden, tot dat hij eindelijk uit zijn
lijden is verlost.

Hij was een kalme, rustige natuur, die zijn kalmte mededeelde
aan ieder, die met hem in aanraking kwam. Helaas werd hij
gedurende zijn geheelen studietijd bedreigd door een zwakke
gezondheid. Maar weinigen zullen in staat geweest zijn, de be-
proevingen, die hem opgelegd waren, met een dergelijke berusting
te dragen.

Voor zijn ouders en zuster is het verlies van hun eenige
zoon en broeder een zeer zware slag.

Dat de welgemeende deelneming en algemeene verslagenheid
onder zijn studiegenooten en vrienden hun tot troost moge zijn.

Uit het Laboratorium voor Tropische Ziekten, Afdeeling van het Instituut voor
Parasitaire en Infectie-Ziekten te Utrecht (Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK),
in samenwerking met het Instituut voor Tropische Hygiëne te Amsterdam
(Directeur: Prof. Dr. W. SCHÜFFNER).

Spontane infecties van paarden met leptospiren en in het bijzon-
der met de Lcptospira icterohacmorrhagiae, den verwekker van de
Weil\'sche Ziekte van den mensch, zijn tot nog toe in de literatuur
niet bekend. Experimenteel werden daarentegen paarden reeds
door verschillende onderzoekers (o.a. Inada en Ido en medewer-
kers, Uhlexhuth en Kromme, Hübxer en Reiter, Martin en
Petit, Griitith, Buchanax en Baermanx) geïnfecteerd, met het
doel om een immunserum te verkrijgen. Geen der autoren heeft
echter hierbij ziekteverschijnselen van belang waargenomen (of
tenminste niet vermeld) en met de mogelijkheid, dat deze infecties
met leptospiren ook bij paarden werkelijk aan zouden kunnen slaan,
werd blijkbaar weinig rekening gehouden. Zoo werden dan ook
paarden algemeen als refractair tegenover infecties met leptospiren
beschouwd.

Ido en medewerkers (1916) immuniseerden een paard met een vaccin uit lever-
emulsies van cavia\'s en culturen. Over reacties van het paard op deze injecties
wordt niets vermeld.

Inada, Ido en medewerkers (1916) immuniseerden 1 paarden met culturen van
L. icterohaemorhagiae. Ook zij vermelden niet of de paarden eenige reacties ver-
toonden.

IIübner en Reiter (1916) infecteerden een paard intraveneus met materiaal van
cavia\'s. Na de injectie werd het paard duidelijk magerder, de glans van de huid
verdween, maar later herstelde het paard weer geheel. Een overenting van bloed
op cavia\'s 14 dagen na de injectie der leptospiren was negatief. De auteurs willen
echter hieruit niet concludeeréti dat het paard geen werkelijke infectie met lep-
tospiren heeft doorstaan, daar de overenting vrij laat 11a de infectie heeft plaats
gehad.

Uhlexhuth en Kromme (1916) vermelden, dat 2 ezels, die met 60 70 ccm
virulent bloed werden behandeld, geen ziekteverschijnselen vertoonden.

Martin en Petit (iqi(>) verkregen door injecties met levermateriaal van cavia\'s
bij paarden een immunserum. Zij vermelden niets over eenige verschijnselen bij
de paarden als gevolg der behandeling.

Griffith (1917) immuniseerde 2 paarden eerst met gedoode spirochaeten uit
leveremulsies of culturen en daarna met levend materiaal. Het eerste paard stierf
onder clonische krampen 4A maand na het begin der immunisatie, kort na een in-
jectie van 20 ccm spirochaetencultuur. Het lijkt ons het meest waarschijnlijk, dat
de dood door anaphylaxie tegenover het serum uit den cultuurvloeistof werd
veroorzaakt. Het tweede paard werd in het geheel 33 keer geimmuniseerd en bleef
in leven. Verdere opgaven over ziekteverschijnselen bij deze paarden werden
niet gedaan.

Uhlenhuth en Kromme (1919) immuniseerden 2 paarden door herhaalde in-
jecties van vrij groote hoeveelheden van culturen of bloed en orgaanemulsies
van cavia\'s. Gedurende de behandeling werden temperatuursverhoogingen waar-
genomen, bij het eene paard tot 38,7 en bij het andere tot 40.5. Blijkbaar was dit
een direct gevolg van injecties. De algemeene toestand (opgegeven alleen voor
één der paarden) was goed.

Volgens Buchanan (1927) werd op zijn advies door O\'Brien een paard met een
schotschen Weilstam geimmuniseerd. Over reacties bij het paard werd niets ver-
meld.

Baermann- en Smits (1928) tenslotte inmuniseerden verscheidene paarden met
over de 100 verschillende Weilstammen om een polyvalent serum te verkrijgen.
De paarden werden intraveneus ingespoten met in totaal 370 ccm cultuur. Als
reacties der paarden werden op deze injecties alleen anaphylactische verschijn-
selen beschreven, die in één geval doodelijk verliepen. Voor de anaphylaxie was
het konijnenserum dat voor de culturen gebruikt werd, verantwoordelijk.

Prof. Schüffxkr had bij kweekproeven met leptospiren opge-
merkt, dat de sera van sommige paarden als voedingsbodem
ongeschikt waren. Er trad absoluut geen groei op. Bij een nader
onderzoek, dat op zijn advies door den lieer F. H. Sarde.vian te
Amsterdam werd ingesteld, bleek dat het serum van sommige paar-
den inderdaad agglutineerende en lyseerende eigenschappen bezat.
Prof. Schüffxer veronderstelde op grond hiervan de mogelijkheid
dat deze paarden vroeger een spontane infectie met leptospiren
hadden doorstaan, en stelde ons voor om in samenwerking met
zijn Instituut na te gaan of dit werkelijk het geval zou kunnen zijn.

Het experimenteel gedeelte van het onderzoek werd in het La-
boratorium voor Tropische Ziekten te Utrecht verricht, terwijl
de Heer F. H. Sardeman zoo vriendelijk was om het serum der
paarden aan het Instituut voor Tropische Hygiëne te Amsterdam
op lysis en agglutinatie te controleeren. Voor zijn welwillende
medewerking zijn wij ook Dr. Dixger grooten dank verplicht.

Ons plan was, om vooreerst na te gaan, of in het bijzonder jonge
paarden vatbaar zijn voor infecties met echte Weilstammen en
of zich de virulentie der spirochaeten voor paarden door passage
laat verhoogen. Voor deze proeven stonden ons voorloopig alleen
2 veulens, die ongeveer 5 maanden oud waren ter beschikking¹).

Het serum der 2 veulens werd eerst in Amsterdam door den
Heer Sardeman gecontroleerd op lysis en agglutinatie met een reeks
WEiL-stammen van het Instituut voor Tropische Hygiëne. Van
die stammen, welke geen lysis en agglutinatie vertoonden, kozen
wij voor onze proeven den stam „Koppee", een vrij verschen
menschenstam, die op 26 Juli 1929 uit het bloed van een patiënt
was geïsoleerd en een hooge virulentie voor cavia\'s bezat.

Het eerste veulen (No. 228) werd op 13 Sept. 1929 met 12 ccm
van een rijkelijk gegroeide cultuur intraveneus ingespoten. De

\'). Het was reeds te laat in het jaar om nog meer geschikte veulens te verkrijgen.

infectie werd goed verdragen. Drie dagen na de infectie begon de
tenperatuur te stijgen, om op den 5en en 6en dag met 40.6 en 40.4⁰het maximum te bereiken (vergl. fig. I.). Op beide dagen had het
paard sterke ademnood. Daarna daalde de temperatuur weer,
maar bleef nog tot den i8en dag, toen de proef zou worden afge-
broken, tusschen 37.7 en 39.8° schommelen.

Icterische verschijnselen waren niet aanwezig, ook niet op het
hoogtepunt der ziekte. Albuminurie werd wel geconstateerd, echter
ook reeds vóór het begin der proef.

Bloed en urine werden eiken dag microscopisch op leptospiren
onderzocht, uitgezonderd 2 dagen waarop geen urine was te ver-
krijgen. Voor het bloedonderzoek werd steeds de verzamelmethode
van Schüffner en Sieburgh toegepast, welke ons zeer bevredi-
gende resultaten gaf. In gewone natief-praeparaten waren de
leptospiren niet aan te toonen. De urine werd gecentrifugeerd en
het sediment dan direct onderzocht. Eenigszins vlug werken is
noodzakelijk, daar de spirochaeten in de urine binnen korten tijd
afsterven. Positief werd de uitslag alleen beschouwd indien in het
bloed typische, goed bewegelijke vormen konden worden aange-
toond en in de urine typische vormen, welke minstens nog eenige

beweging vertoonden. Was het resultaat twijfelachtig, dan werd
het als negatief beschouwd.

De eerste leptospiren werden op den 5en dag na de infectie in
het bloed aangetroffen (vergl. Fig. i). Den 6en en 8en dag was het
bloed nog positief. De infectie was niet sterk, toch waren de spiro-
chaeten niet moeilijk te vinden. Den 9en en ioen dag na de infectie
was het bloed negatief, terwijl op den nen dag weer goed bewege-
lijke, maar vrij kleine vormen werden gevonden. Daarna waren
geen typische leptospiren meer te vinden.

De urine was, gelijktijdig met het bloed, het eerst op den 5en
dag positief (vergl. Fig. i.). Op de twee volgende dagen was geen
urine te verkrijgen geweest. Van den 8en tot den I2en dag waren
de leptospiren weer aanwezig. Vanaf den I3en dag echter konden
zij niet meer aangetoond worden.

Met bloed en urine van het veulen werden op verschillende
dagen jonge cavia\'s ingespoten. Positieve resultaten verkregen
wij alleen met bloed en wel 2 dagen na de infectie met 1 ccm ; na
4 dagen met i, 3 en 10 ccm bloed ; na 5 dagen met het sediment
van 7 J ccm gecentrifugeerd bloed en na 9 dagen met 3 ccm gewoon
bloed. Cavia\'s die op den nen en I3en dag met 5 ccm bloed werden
geïnfecteerd, bleven negatief.

Opvallend was, dat alle cavia\'s, welke met versche urine of centri-
fugaat werden ingespoten, negatief bleven, ook in die gevallen,
waarin microscopisch duidelijke, zij het dan ook zwak bewegelijke
leptospiren waren aan te toonen. Als positief werden overigens
alleen die cavia\'s beschouwd, welke binnen den normalen tijd (in
onze proeven 7 tot 11 dagen) stierven en een duidelijke icterische
verkleuring van huid, ooren, voetzolen enz. vertoonden.

Het serum werd door den heer F. H. Sardeman te Amsterdam
op lysis en agglutinatie met den oorspronkelijken stam meestal
om de twee dagen volgens de methode van Schüffner en Mochtar
onderzocht ^x). Op den dag van infectie en den 2en en 4en dag na
de infectie was geen agglutinatie of lysis aanwezig. De eindtiter
der agglutinatie- en lysisreactie steeg op den 6en dag tot 250, op
den 8en dag tot 2500, op den ioen tot 50.000 en op den I2en dag
zelfs tot 100.000. Daarna daalde de titer weer. Op den igen dag
bedroeg hij nog 50.000 en op den 22en dag, toen het onderzoek
moest worden afgebroken, was de titer reeds tot 25.000 gedaald.
Wij zien dus dat de eerste reacties direct na het hoogtepunt der
temperatuurcurve beginnen op te treden. Met het dalen der tem-
peratuur neemt de titer snel toe, in 6 dagen van 1 : 250 tot 1 :
100.000. Na het hoogtepunt van den titer verdwijnen ook de lep-

\'). Agglutinatie vindt, zooals bekend, bij leptospiren alleen in de lagere serum-
verdunningen plaats. In de hoogere verdunningen wordt de agglutinatie geheel door
de lysis verdrongen. De eindtiter der reacties, waarop het ons vooral aankwam,
is dus alleen de titer der lysis-reactie.

tospiren uit bloed en urine en dan begint de titer zelfs weer ge-
leidelijk aan te verminderen.

De opvallend hooge maximale titer samen met de sterke tem-
peratuurreactie kunnen als een bewijs worden beschouwd dat in
dit geval het paard werkelijk een duidelijke infectie heeft doorge-
maakt en dat de spirochaeten, welke in bloed en urine werden
aangetroffen, geen overlevende exemplaren van de injectie waren
geweest.

Het paard werd 22 dagen na de infectie voor andere doeleinden
afgemaakt. Bij de sectie werden geen macroscopische afwijkingen
van de organen gevonden. Het microscopisch onderzoek van bloed
urine, milt, lever en nier was negatief en ook het histologisch
onderzoek van de nier. Overentingen op 6 cavia\'s vielen eveneens
negatief uit. I)rie van de cavia\'s stierven echter na q-10 dagen,
waarschijnlijk intercurrent, zonder icterische verschijnselen en
zonder microscopisch aantoonbare leptospiren in de organen.

Met vrij groote zekerheid kunnen wij daarom het paard als
negatief beschouwen. Blijkbaar blijven dus de paarden, evenmin
als de mensch, dragers der infectie en zij zullen daarom, ook in-
dien spontane infecties onder paarden zouden voorkomen (waar-
over nog geen opgaven bekend zijn), waarschijnlijk geen of althans
geen belangrijke rol bij de verspreiding der Weil\'sche Ziekte spelen.

Met bloed van dit eerste veulen, werd een tweede veulen (No.
229), dat ook ongeveer 5 maanden oud was, geïnfecteerd. Het bloed
werd genomen op den ₄en en 5 en dag na de infectie van het eerste
veulen en wel op den ₄en dag 100 en op den ^en nog 30 ccm. Op
beide dagen was het bloed positief, op den 4en dag konden de lep-
tospiren wel niet microscopisch maar toch door overenting op
cavia\'s worden aangetoond, en op den 5en dag zoowel microsco-
pisch als door dierenting.

Op den /en dag na de eerste infectie stierf dit veulen onder sterke
ademnood, met bloedingen uit de neus en icterische slijmvliezen.

Het verloop der temperatuurcurve was bij dit paard niet zoo
typisch als in het eerste geval (vergl. Fig. II). Twee dagen na de
eerste infectie steeg de temperatuur tot 39.2, daarna daalde ze
weer en liep den 6en dag, den avond voor den dood op tot 39.8.

Bloed, serum en urine werden op dezelfde wijze onderzocht als
bij het eerste veulen.

In het bloed werden (weer met de verzamelmethode volgens
Schüffner en Sieburgh) de eerste spirochaeten op den 3en dag
na de eerste infectie gevonden (vergl. Fig. I). Den volgenden dag
was het bloed ook positief, daarna 1 dag negatief, terwijl op den 6en
dag (24 uur voor den dood) talrijke spirochaeten werden aange-
troffen.

Den 3en dag na de eerste infectie werd een cavia met 5 ccm bloed
ingespoten, echter zonder resultaat, terwijl op denzelfden dag
daarentegen een cultuur, uitgaande van slechts 0,2 ccm bloed wel
aansloeg. Subculturen hiervan waren volvirulent voor cavia\'s.
Een tweede cavia, den 5en dag geënt, stierf met negatief sectie-
beeld.

De urine was bij microscopisch onderzoek op den 4en dag nega-
tief, op den 5en en 6en dag echter positief. Op deze twee dagen was
ook de eiwitreactie van de urine, die bij dit veulen bij het begin
der proef negatief was, positief geworden.

Het serum werd den 2en, 4en en 6en dag op lysis en aggluti-
natie weer door den Heer Sardkman te Amsterdam onderzocht.
Het resultaat was voor alle dagen negatief (terwijl op den 6en
dag het eerste veulen reeds een titer van x : 250 vertoonde).

Uit het verslag der sectie, zij het volgende vermeld. Slijmvliezen
en subcutis waren duidelijk icterisch. Op pleura en peritoneum
werden petechiën in matig aantal gevonden, vrij regelmatig ver-
deeld. In de longen, op hartspier en pericard waren eveneens
bloedingen aanwezig. De lever was normaal. Nieren, milt en lymph-
klieren waren gezwollen, de nieren vertoonden petechiën. Het bac-
teriologisch onderzoek der organen was negatief.

In de lever konden microscopisch in donkerveld-praeparaten
leptospiren aangetoond worden en eveneens in coupes. Naar de

coupes te oordeelen was de infectie der lever vrij sterk, de lepto-
spiren waren zonder eenige moeite te vinden. Zij waren eenigszins
gelijkmatig over het weefsel verdeeld. Op sommige plekken was
hun aantal wel opmerkelijk grooter, toch lagen zij ook daar los
naast elkander ; vorming van kluwen werd niet aangetroffen. In
de nier konden de spirochaeten ook in coupes spaarzaam worden
aangetoond ; de infectie van dit orgaan was veel zwakker dan van
de lever. Het peritoneaalvocht was ook positief ; een cavia die
met i ccm werd ingespoten, stierf onder de typische verschijnselen
van Weil\'sche Ziekte.

Vatten wij de gegevens van deze twee proeven tezamen, dan
lijkt ons de conclusie gerechtvaardigd, dat paarden, in tegenstelling
met de heerschende opvatting, vatbaar zijn voor infecties met Weil\'-
sche ziekte.

Door passage via een paard kon de virulentie der leptospiren
blijkbaar zoo worden verhoogd, dat de infectie na 6 tot 7 dagen
doodelijk verliep.

Ook het eerste, met cultuurmateriaal geïnfecteerde paard, dat de
infectie doorstond, had vrij zware klinische verschijnselen, met een
hoogtepunt op den jjen en 6en dag. Icterus trad bij dit dier niet op,
wel echter bij het tweede paard dat aan de infectie te gronde ging.

Spirochaeten werden bij beide paarden in bloed en urine aan-
getroffen en waren microscopisch gemakkelijk te vinden.

Bij het eerste paard konden vanaf den i3en dag geen spiro-
chaeten meer met zekerheid worden aangetoond, ook niet in de
organen bij de sectie, die 22 dagen na de infectie plaats vond,
terwijl dit wel bij het tweede paard het geval was. Paarden, die
een infectie hebben doorstaan, blijven dus blijkbaar geen dragers.

Bij het eerste paard begon op den 6en dag het serum eenige
lysis te vertoonen. Op den I2en dag was de titer tot 1 : 100.000
gestegen, maar op den 22en dag weer tot 1 : 25.000 gevallen. De
eerste lysis trad direct na het hoogtepunt der temperatuurcurve
op, en nadat de lysisreactie haar hoogste punt had bereikt, ver-
dwenen de leptospiren voor goed uit bloed en urine.

Het paard, dat aan de infectie te gronde ging, vertoonde hoe-
genaamd geen lysis of agglutinatie.

De proeven zijn, zooals wij reeds in het begin opmerkten, verre
van volledig. Zij leken ons echter ook in dit stadium reeds een
korte vermelding waard. Het is onze bedoeling, zoodra zich de
gelegenheid daartoe biedt, deze proeven te herhalen, en ook met an-
dere huisdieren proeven op ruimere schaal te verrichten. Niet
onmogelijk lijkt het ons, dat zij nieuwe gezichtspunten over in-
fectieverspreiding en infectiegevaar zullen opleveren.

1. Baermann, G. en Smits, ]-".. (1928): Zentralbl. f. Bakt. Abt. I. Orig. Deel
105 p. 368—383.

4. Hübner en Reiter (1916): Zeitschr. f. Hyg. und Infektionskrankh. Deel
81 p. 171 194-

5. Ido, Y., Hoki, R., Ito, H. en Wani, H. (1916) : |ourn. exp. med. Deel 24.
p. 471—483.

8. Uhlenhuth en Fromme (1916) : Zeitschr. f. Immunitätsforschung. Deel 25
p. 317—483.

10. Schüffner, W. en Mochtar, A. (1927) : Zentralbl. f. Bakt. Abt. I. Orig.
Deel 101 p 405 413.

Einer Anregung von Prof. W. Schüffner folgend, versuchten wir festzustellen,
ob sich Pferde mit Leptospira icterohaemorrhagiae, dem Erreger der Weilschen
Krankheit, infizieren lassen. Wir benutzten hierfür 2 junge (etwa 5 Monate altej
Pferde und einen frisch isolierten menschlichen Weilstamm.

Das erste Pferd wurde mit 12 ccm virulenter Kultur infiziert. Der Verlauf der
Temperatur, das Auftreten der Leptospiren im Blut und im Urin und der End-
titer der Lysis und Agglutination des Serums mit dem ursprünglichen Stamm
sind in Fig. I. zusammengestellt.

Das zweite Pferd wurde mit 130 ccm positivem Blut des ersten Pferdes infi-
ziert. Die Temperaturkurve, den Befund von Blut und Urin und das Resultat
der serologischen Untersuchung zeigt Fig. II.

Durch Passage durch ein Plerd wurde die Virulenz der Leptospiren anscheinend
so erhöht, dass die Infektion bei dem zweiten Pferd nach (• 7 Tagen tödlich ver-
lief. In den Organen, in der Niere und besonders in der Leber wurden bei der Sek-
tion Leptospiren gefunden.

Auch das erste Pferd, dass die Infektion überlebte, zeigte ziemlich schwere
klinische Erscheinungen mit einem Höhepunkt am 5. und 6. Tag. Ikterus war bei
diesem Pferd nicht vorhanden, wohl aber bei dem zweiten Pferd, dass an der In-
fektion starb.

Spirochäten wurden bei beiden Pferden im Blut und Urin gefunden. Sie waren
sogar ziemlich leicht mikroskopisch nachweisbar.

Bei dem ersten Pferd waren vom 13. Tag ab keine Spirochäten mehr mit Sicher-
heit zu finden, auch nicht in den Organen bei der Sektion, die 22 Tage nach der
Infektion verrichtet wurde. Pferde, die eine Infektion überstanden haben, bleiben
also anscheinend keine Spirochätenträger.

Bei dem ersten Pferd begann am 6. lag das Serum einige Lysis zu zeigen. Am
12. Tag war der Titer bis zu 1 : 100.000 gestiegen, aber am 22. Tag wieder bis
zu 1 : 25.000 gefallen. Die Lysis begann direkt nach dem Höhepunkt der Tem-
peraturkurve aufzutreten und, nachdem die Lysisreaktion selbst ihr Maximum
erreicht hatte, verschwanden die Leptospiren für gut aus dem Blut und Urin.

Das Pferd, das an der Infektion einging, zeigte überhaupt keine Lysis und Ag-
glutination.

Diese Versuche lassen u. E. den Schluss zu, das Pferde entgegen der herrschen-
den Auffassung, empfänglich sind für Infektionen mit Weilscher Krankheit. Die
Versuche sollen weiter fortgesetzt werden.

A propos de recherches du Professeur W. Scluiffner, les auteurs essayaient
d\'infecter des chevaux avec la Leptospira icteroliacmorrhagica (de la maladie
de Weil). Ils se servirent de deux jeunes chevaux (âgés de 5 mois à peu près) et
d\'une souche humaine de cette spirochaete fraîchement isolée.

Le premier cheval fut infecté avec 12 cc d\'une culture virulente. L\'évolution
de la température, l\'apparition des Leptospires dans le sang et dans l\'urine et le
titre final du lysis et de l\'agglutination du sérum avec la souche originale sont
visibles dans la figure 1.

Le deuxième cheval fut infecte avec 130 cc de sang du premier cheval. Pour la
courbe de la température, les résultats des recherches du sang et de l\'urine et les
recherches sérologiques voir la figure 11.

Après un seul passage dans le cheval la virulence des Leptospires est tellement
augmentée que le second cheval succombait dans 7 jours. A l\'autopsie des lepto-
spires furent trouvées dans div ers organes, dans les reins et surtout dans le foie.

Le premier cheval montrait aussi des symptômes assez graves avec une crise
au jième et au 6ième jour. Ce cheval n\'avait pas de symptômes d\'ictcre, le deuxième
■cheval avait un ictère intense.

Spirochaetes furent trouvées dans le sang et dans l\'urine des deux chevaux ;
elles étaient facilement à découvrir à l\'aide du microscope.

Chez le premier cheval les spirochaetes n\'étaient pas à trouver avec sûreté à.
partir du I3ième jour. Non plus dans les organes, à l\'autopsie, qui eût lieu 22 jours
après l\'infection.

Donc les chevaux, qui ont supporté une infection ne restent pas apparemment
porteur de spirochaetes.

Le sérum du premier cheval commença de montrer un lysis au 6iéme jour.
Au I2ième jour le titre était monté jusqu\'à 1 : 100.000, mais au 22ième jour il
était tombé de nouveau à 1 : 25.000. Le lysis commença immédiatement après
que la fièvre tombait et après (pie la réaction même du lysis cut atteint son maxi-
mum les leptospires disparaissaient définitivement du sang et de l\'urine.

D\'après l\'avis des auteurs ces expériences prouvent que les chevaux (quoi qu\'on
«n dise la contraire) sont bien susceptibles de la maladie de Weil. Les expériences
seront continuées.

With reference to the research of Prof. W. Schuffner the authors tried to
state whether horses can be infected with Leptospira icteroliacmorrhagica, the
cause of Weil\'s disease. They therefore used two young (J- 5 months old) horses
and a fresh isolated human strain of this tpirochaete.

The first horse was infected with 12 cc. virulent culture. The curv e of the tem-
perature, the appearance of leptospirae in the blood and urin, and the end-titre
■of the lysis and agglutination of the serum against the original strain are shown in
figure I.

The second one was infected with 130 c.c. blood of the first horse. The curve of
the temperature, the results of the researches of blood and urin and the sero-
logical researches are shown in figure If.

Bij passing through a horse the virulence of the leptospirae was perceptibly
increased so much, that the infection in the second horse had a mortal progress
after 6—7 days.

After autopsy Leptospirae were found in the organs, in the kidneys and es-
pecially in the liver.

The first horse too, that recovered from the infection, showed rather heavy
clinical symptoms, with a crisis on the 5th and 6th day. Icterus was not seen in
this horse, but in the second horse, that died from the infection, it was.

Spirochaetae were found in blood and urin of both horses. They were even to be
shown rather easily by microscope.

Also they were not found in the organs after autopsy, that was made 22 days
after the infection.

Horses recovered from Weil\'s disease apparently do not remain carrier of spi-
rochaetae.

The serum of the first horse commenced to show a lysis on the 6th day. On the
12th day the titer was increased till 1 : 100.000, but on the 22th day it had fallen
again to t : 25.000 The serum showed a lysis directly after appearance of the top
of the temperature curve and when the lysis itself had reached its maximum, the
leptospirae dissapeared definitively from the blood and urin.

The horse that died from the infection did show neither lysis nor agglutination.

According to the authors\' opinion these experiments admit the conclusion that
horses (contrary to the ruling opinion) are sensible to an infection with Weil\'s disease.

In de staat Illinois (Yereenigde Staten) waren van Oct. 1927 tot Oct. 1928
1200 dolle honden. In \'t geheel was het aantal honden in die Staat minstens 1 25.000.
I11 de Ver. Staten wordt de prophylactiese enting tegen rabies bij honden toege-
past : in 1928 zijn 2 millioen honden geënt. Van 452 onderzochte rabies-gevallen
waren 18 prophyl. geënt (dus 4%). 630 dolle honden hadden voor zoover bekend
644 personen, 446 honden en 140 andere dieren gebeten. (Bulletin Mensuel. off.
internat, des épizoot. Sept. Oct. 1929).

Om een koe (op het land), die niet kan staan, gemakkelijk te verplaatsen, wordt
aangeraden, naast de koe een korte ladder te leggen, en het dier, over de buik
wentelend daarop te leggen. Met een touw aan de ladder kan dan het vrachtje
worden weggetrokken. (Alg. Ned. Landbouwblad, 28 Jan. 1030).

Bij een 64-jarige vrouw, die nu en dan lintworm-proglotiden had ontlast en
buikpijn en icterus kreeg, vond Dr. Eisenklam een taenia in de galblaas.

Bij een vrouw die wegens ileus werd geopereerd zag Urban dat de dunne darm
was dichtgeklemd door een vrijliggende zijden ligatuur. Deze had klaarblijkelijk,
na een hechting bij een vorige operatie, losgelaten en door de peristaltiek was
een darmlis er in geraakt.

Door bemiddeling van Dr. F. C. van der Kaay, Conservator
bij de Afd. Verloskunde, ontvingen wij in November van het vorig
jaar een rur.derfetus, afkomstig uit den keuringsdienst Zwolle,
hetwelk extrauterine in de buikholte van een geslacht rund aan-
getroffen was.

Uit de inlichtingen ons welwillend verstrekt door collega H. van
den Berg, die destijds het moederdier behandeld had, bleek dat
in Febr. 1927 bij deze koe een kalf verwacht werd. In die dagen
had de koe koliekverschijnselen en was wat tympanitisch. De
diagnose indigestie werd gesteld, terwijl opgemerkt werd dat het
dier verschijnselen van een op handen zijnde partus vertoonde.
Deze bleef echter uit, en na herstel van de indigestieverschijnselen
nam de melkgift toe. Na dezen tijd had het dier op geregelde tijden
bronstverschijnselen, werd echter op.raad van den dierenarts, die
buitenbaarmoederlijke zwangerschap vermoedde, niet meer gedekt,
doch als melkkoe aangehouden en daarna voor de slachtbank
bestemd.

Het dier werd in November 1928, dus anderhalf jaar na de boven-
genoemde ziekteverschijnselen, geslacht. Het fetus werd in de buik-
holte aangetroffen, gewikkeld in het groote net, waarmede het op
vele plaatsen verbonden was. Het fetus en de baarmoeder van het
moederdier werden door coll. van den Bosch, hoofd van dien
keuringsdienst, naar Utrecht opgezonden met volledige inlichtingen
omtrent de bevindingen bij het slachten.

Het wordt nog steeds betwijfeld of een echte primaire abdomi-
naal-graviditeit, waarbij het bevruchte eitje zich van het begin
af in de buikholte ontwikkeld heeft, en waarbij het peritoneum
de moederlijke placenta vormt, voorkomt. Volgens Joest is het
zeer wel mogelijk en zijn enkele in de literatuur beschreven gevallen
als zoodanig op te vatten. Hier kon direct een primaire abdominaal-
graviditeit uitgesloten worden toen in de linker baarmoederhoorn
een oude scheur ter grootte van 5 c.M. met verdikte en gewoekerde
randen gevonden werd. De mogelijkheid deed zich nu nog voor
dat wij hier een geval zouden hebben van secundaire abdominaal-
graviditeit, waarbij na uterus- of tubaruptuur (bij tubaire gra-
viditeit) het chorion zich secundair aan het peritoneum vasthecht
en dit laatste een nieuwe moederlijke placenta vormt. Dit is echter

alleen in een zeer jong embryonaal stadium mogelijk terwijl de
vrucht dan evenmin als bij een primaire abdominaal-graviditeit
tot volledige ontwikkeling komt. Bij het verdere onderzoek bleek
nu de vrucht voldragen te zijn, zoodat wij moeten aannemen dat
zij het in de uterus tot volledige ontwikkeling gebracht heeft, door
ruptuur van de uteruswand in de buikholte gekomen, en daar
asphyctisch gestorven is.

De vrucht heeft dus als een steriel dood voorwerp gedurende ongeveer
20 maanden in de buikholte gelegen.

De geheele vrucht woog ongeveer 41 Kilogram. Zij was geheel
en nauw omsloten door een bindweefselkapsel, die direct op de
huid van het fetus lag en geheel tusschen de haren ingegroeid was.
Oogen, ooren, anus en staart en de extremiteiten waren ook geheel
door de kapsel omsloten, (zie Fig. 1 en 2).

Daar van het begin af onze aandacht vooral op deze kapsel
gevestigd was en op de wijze waarop zij zich gevormd zou kunnen
hebben, werd met nauwkeurigheid gezocht naar eventueel door-
en afgesneden bindweefselplaten. Deze brides zouden dan de
verbinding tusschen de kapsel der vrucht en het moederdier, in
dit geval het net, gevormd moeten hebben. Dergelijke resten van
zware bindweefselbrides werden echter nergens gevonden. Wel
werden hier en daar op de vrucht stukjes vetweefsel gevonden,
resten van het net dat daar ter plaatse met de kapsel verbonden
was. Bij het afprepareeren van deze resten van het net bleek dat
aan den rand van het vet ze als een uiterst dun vliesjein de kapsel
over gingen.

Onder het hoofd en op de voorbeenen vormde de kapsel een
zak met een weeke, wat fluctueerende inhoud. Bij insnijden werd
hierin het allantochorion gevonden met resten van cotyledonen
in een grauwroode vloeistof. Het allantochorion is dus bij het glijden
van het fetus door de uterusscheur om de voorbeenen blijven zitten
en zoo mee in de buikholte getrokken. De vrucht is dus ontdaan van
het allantochorion. Op de schoft werd een langwerpig vliezig zakje
gevonden gevuld met een roodbruine vloeistof. Met groote waar-
schijnlijkheid is dit een rest van het amnion, in welke richting ook
het microscopisch onderzoek wees. Bij het prepareeren werd in
de navelstreek een stompje van de afgescheurde navelstreng
gevonden.

Bij nazoeken in de literatuur bleek dat het meest bij hazen en
konijnen dergelijke afgekapselde vruchten gevonden zijn. In 1861
heeft Dohrx in Virch. Arch. reeds van eenige gevallen van afge-
kapselde, volledig ontwikkelde vruchten welke geheel vrij in de
buikholte van hazen gevonden waren, uitvoerig de anatomische
bouw van de kapsel beschreven. Hij neemt aan dat het de verdikte
vruchtvliezen zijm.

afgekapselde vrucht, die ook door slechts enkele dunne brides met
de buikserosa verbonden was. Hij neemt aan dat de kapsel ont-
staan is door uitspruiten van een fibro-angioblasten weefsel uit
het samengebalde allantochorion, waarbij het peritoneaalvocht
voor voeding zou gezorgd hebben.

Joest geeft in zijn handboek aan dat het mogelijk is dat een door
uterusruptuur in de buikholte gekomen vrucht daar van het begin
af als corpus liberum kan blij ven liggen. Hoe om dergelijke vruch-
ten een kapsel gevormd wordt beschrijft hij niet.

Het spreekt dus van zelf dat wij vooral onze aandacht aan deze
kapsel geschonken hebben. Zij heeft een wit fibreus uiterlijk met
aan de oppervlakte de netvormige teekening van neergeslagen
fibrine. (Zie Fig. 3).

Zij is geheel tusschen de haren der huid van het fetus ingegroeid
en kan dus niet afzonderlijk afgeprepareerd worden. Zij werd dan
ook tegelijk met de huid afgeprepareerd en gedeelten ervan werden
* in 12 %formaline gefixeerd. Er kwam toen een normaal ontwikkel-
de vrucht voor den dag, die niet de minste verschijnselen van
schrompeling vertoonde. De organen en weefsels zagen er zoo frisch
uit alsof ze van een pasgestorven dier afkomstig waren. Ook de
microscopische structuur was zeer goed bewaard gebleven, alleen
waren zoo goed als alle celkernen verdwenen. Bij het microscopisch
onderzoek van de kapsel bleek dat ze is opgebouwd uit fibreus
bindweefsel, waarvan de vezelen evenwijdig met de oppervlakte
verloopen. Dit bindweefsel zet zich in meer ijle vorm tusschen
de haren der huid voort (zie Fig. 4 en 5). De epidermis van de huid
is geheel verdwenen evenals de epitheliën der haarzakjes, (zie Fig. 6).
Van de cutis van de vrucht is alleen de structuur van de collagene
vezelen goed bewaard gebleven ; alle cellen en celkernen zijn ver-
dwenen. Merkwaardigerwijze ligt het bindweefsel van de kapsel
direct tegen het bindweefsel van het corium der fetale huid. Er
is niet de minste scheiding te zien tusschen het levende weefsel
van de kapsel en het doode van de cutis, geen ophooping van
macrophagen, geen detritis-massa met a.w. niet de minste aan-
duiding van een demarcatielijn. In de kapsel liggen volgroeide
fibrocyten ; verspreid en hier en daar in groepjes vereenigd liggen
groote protoplasmarijke cellen met ronde vrij compacte kernen
en basophyl protoplasma (zie Fig. 7). Tegen de resten der haren
liggen macrophagen. (zie Fig. 8). In bijna alle coupes, gemaakt
van stukjes huid van verschillende plaatsen genomen, zijn op-
hoopingen van volkomen intacte roode bloedcellen te zien die
vooral in de diepere lagen der kapsel tegen de cutis aan gelegen
zijn. Te midden van deze bloedcellen liggen zeer vele cellen met
ronde pyknotische kern en een smal randje basophyl protoplasma.
(zie Fig. 9). Polymorphkernige leucocyten werden nergens aan-
getroffen.

Vraagt men zich af, op welke wijze deze kapsel gevormd kan
zijn, dan kan het histologisch beeld hier weinig aanwijzing meer
geven daar wij met een afgeloopen proces te doen hebben. Maar
het is moeilijk zich voor te stellen dat de geheele omkapseling der
vrucht tot over de uitstekende extremiteiten geschied is door
continue uitgroei van fibro-angioplastenweefsel uit het moeder-
lijke net langs de vliesdunne brides die aangetroffen werden. Maar
vooral laat een dergelijke voorstelling van de vorming der kapsel
ons in den steek waar de afgekapselde vrucht als corpus liberum
in de buikholte gevonden wordt, vooral daar zeer waarschijnlijk
is dat zij van het begin af hier vrij in gelegen kan hebben.

De resultaten in de laatste jaren verkregen met het kweeken
van weefsels in vitro, laten duidelijk de mogelijkheid zien van bind-
weefsel-vorming buiten het fibro-vasculaire apparaat om, dus
zonder continue uitgroei uit reeds bestaand bindweefsel. Ma.xi.mow
zag in zijn cultures van bloedcellen dat de gegranuleerde leucocyten
te gronde gaan, maar dat de lymphocyten en monocyten in enkele
uren uitgroeien tot groote amoeboide, phagocytaire cellen. Na
drie a vijf dagen ziet hij een geleidelijke ontwikkeling van fibro-
blasten. In de in de laatste jaren verschenen plubicaties van Maxi-
mow, en in een na zijn dood door Bloom verzorgd artikel, beschrijft
hij hoe hij in zijn cultures van bloedleucoeyten en van volwassen
thymusweefsel de geleidelijke ontwikkeling van collageen ziet.

Dk Haan spoot physiologische NaCl in de buikholte van een
konijn in, tapte na een bepaalden tijd de vloeistof uit de buikholte
af en zag bij kweeken van de aldus verkregen exsudaatcellen in
het peritoneaalvocht dat de lymphocyten en monocyten uitgroeien
tot typische fibroblasten. Verder zag hij dat bij ü₂-gebrek er in
dergelijke culturen massa\'s roode bloedcellen ontstaan.

In het licht van de resultaten van deze experimenten komt mij
de volgende wijze van ontstaan der kapsel het meest aannemelijk
voor :

De in de buikholte gekomen, steriele en daar afgestorven vrucht
heeft hier een aseptische peritonitis veroorzaakt. Hierdoor heeft
zich op de vrucht en tusschen de haren een fibrinebeslag gevormd
met daarin zeer vele exsudaatcellen (witte bloedcellen uit de bloed-
baan en histiocyten uit het omentum die juist hier in zeer groote
getale voorkomen). De macrophagen die zich hieruit gedifferen-
tieerd hebben zijn begonnen met de geheele epidermis en epitheliën
der haarzakjes op te ruimen. Maar daarnaast zijn bepaalde exsu-
daatcellen (vermoedelijk de lymphocyten, monocyten en histio-
cyten), in het fibrine-netwerk uitgegroeid tot fibroblasten. Mo-
gelijk is natuurlijk dat waar het amnion nog om de vrucht is blijven
zitten, in leven gebleven mesenchymcellen hiervan ook in het
fibrinenetwerk tot fibroblasten zijn uitgegroeid. Zeer wel mogelijk
is dat de groote massa roode bloedcellen die in de diepere lagen

der kapsel liggen door bepaalde omstandigheden en invloeden uit
de cellen daar ter plaatse gevormd zijn. Op de plaatsen waar het
net met deze fibrinelaag met het zoo gevormde jonge bindweefsel
er in verkleefd raakte, zal er een fibro-angioplasten-weefsel inge-
groeid zijn, dat dan versmolten is met het door de exsudaatcellen
gevormde jonge bindweefsel. Hiermee zullen dan ook de bloedvaten,
die hier en daar in de kapsel gevonden werden, in de jonge kapsel
ingegroeid zijn.

De verbindingen met het net zijn dus secundair ontstaan en zijn
niet de wegen waarlangs door continue uitgroei de geheele vrucht
omkapseld is.

3. Bloom, W., Mammalian lymph in tissue culture. Erom Lymphocyte to fibro-
blast. Arch. f. exp. Zellforsch. Bd. 5 1928.

5. Caffier, P., Leber die Umwandlungsfiihigkcitcn der vveiszen Elemente des
normalen menschlichen Blutes bei in vitro-Kultivierung.

Arcli. f. exp. Zellforsch. Bd. 4. 1927.
*>. Dohrn, Über zwei in der Bauchhöhle eines Hasen freiliegend gefundene
Eisäcke Arch. f. Path. Anat. (Virchow). Bd. 21. 1861.

■S Flieger, Über Bauchhöhlenträchtigkeit mit besonderer Berücksichtigung
einer secundairer Bauchlage bei der Kuh.

Mh. f. Tierheilk. Bd. 33. 1 <122
<). Gebauer, W., Ein Fall von unechter Abdominalschwangerschaft.

10. Haan, J. de, Einige Verböserungen in der Methode der Gewebezüchtung
mittels Durchströmung Arch f. Exper Zellf. Bnd. 7, 1928

11. Haan, J. de. Das Auftreten der verschiedenen Zelltypen in Blut und
Bindegewebe (Eigenschaften, und Entstehungsbedingungen) nach Unter-
suchungen mittels der Durchströmungskultur in vitro.

12. Haan, J. de. Weitere Untersuchungen über die Züchtung von Wander-
zellen mittels Durchströmung. Arch. f. Exp. Zellf. Bnd 7, 1928.

Tijdschr. voor Diergeneesk. Bd. 53.
15 Leibold, A., Ectopic pregnancy with mummification of the foetus in a rabbit.

17. Maximow. A., Bindegewebe und blutbildende Gewebe. Handbuch der mi-
krosk Anat. des Menschen. Herausgegeben von W. von Möllendorf. Bd. 2.

18. Maximow, A., Cultures of Mammalian Blood leucocytes. From lymphocyte
and monocyte to connective tissue.

iy. Maximow, A., Experimentelle Untersuchungen über die entzündliche Neu-
bildung von Bindegewebe.

20. Maximow, A., On the development of the nongranular leucocytes of the blood
into polyblasts (macrophages) and fibroblasts in tissue Cultures.

21. Maximow, A., Development of Argyrophile and colagenous fibers in tissue
cultures. Proc. of the soc. f. exp. biol. a med. Bd. 25. 1928.

22. Maximow, A., Über die Entwicklung argyrophiler und kollagener Fasern
in Kulturen von erwachsenem Säugetiergewebe.

Verhandl. der deutschen Gesellsch. f. Gyn., 10 Vers, Wurzberg 1903
Leipzig 1604.

In diesem Artikel wird die anatomische Untersuchung beschrieben einer nach
Uterusruptur in der Bauchhöhle eines geslachteten Rindes angetroffenen abge-
kapselten, völlig entwickelten Frucht. Besonders wurde das Interesse durch die
Bindegewebekapsel erregt, welche den ganzen Fötus eng umschloss und dessen
mikroskopischer Bau ausführlich beschrieben wird.

Der Verfasser glaubt annehmen zu können dass die aufgetretenen Exsudat-
zellen, durch selbständige Bildung von Bindegewebe in der Fibrineschicht, welche
sich auf dem Fötus, nachdem dieser in der Bauchhöhle gelangt war, abgelagert
hat, in der Hauptsache die Bindegewebekapsel gebildet haben.

Merkwürdigerweise zeigte die Frucht nach einem Aufenthalt von zwanzig Mo-
naten in der Bauchhöhle des Muttertieres nicht die geringsten Anzeichen einer
Mummifikation ; sogar die mikroskopische Struktur der Gewebe und Organe war
ziemlich gut erhalten.

Hans cet article l\'auteur fait la description anatomique d\'un loetus complè-
tement développé, trouvé dans la cavité abdominale après une rupture de l\'utérus,
i hez une vache tuée pour la boucherie. L\'auteur donne une description de la struc-
ture microscopique de la capsule fibreuse qui enfermait le foetus. A son avis cette
capsule s\'est formée probablement de la manière suivante : Après l\'entrée du
loetus dans la cavité abdominale un couche de fibrine s\'est formé à la surface. Les
cellules exsudatives se sont transformés dans ce couche de fibrine en fibroblastes
et ont donnés lieu à la formation de la capsule fibreuse. Chose remarquable, le foetus,
après un séjour de vingt mois dans la cavité abdominale de la mère, ne mon-
trait aucun signe de mummification ; la structure microscopique des tissus et des
organes s\'était bien conservée.

The article describes the anatomy of a fully developped fetus, found after ruptura
of the uterus, in the abdominal cavity of a slaughtered cow. Especial attention is
drawn to the histology of the fibrous fascia, which closely envelopped the fetus.
The author is of opinion that the fibrous fascia has orriginated principally in the
following way ;

After the fetus had come in the abdominal cavity a fibrin-layer is formed on its
surface and then exudate-ceils from the abdominal cavity have transformed in
the layer into fibroblasts.

It is a remarkable fact, that the fetus, after a stay of about twenty months in
the maternal abdomen does not show any trace of mummification ; even the
microsc. structure of tissues and organs lias hardly altered.

Vrucht met kapsel. Het hoofd is naar rechts teruggeslagen. Op de schoft i-
een vliezig zakje gevuld met een roodbruine inhoud te zien.

Gedeelte van de diepere laag der
kapsel. De kapsel ligt zonder de
minste scheiding direct tegen de
cutis aan.

Gedeelte van de kapsel bij sterke vergrooting. Verschillende vormen van
fibroblasten en enkele macrophagen.

Ophooping van roode bloedcellen waartusschen cellen met pyknotische kern
en een smal randje protoplasma.

HET BACTERIOLOGISCH VLEESCHONDERZOEK
GEDURENDE DE JAREN 1923—1928
AAN DE GEMEENTE-SLACHTPLAATS TE UTRECHT,

Bij het doorlezen van jaarverslagen van de diverse slachthuizen
en keuringsdiensten wordt door mij — en ik vermoed, dat ik als
vleeschkeuringsambtenaar hierin niet alleen sta — altijd met
groote belangstelling kennis genomen van de resultaten van het
bacteriologisch vleeschonderzoek, welke men daarin vermeld vindt.
Immers uit de gevallen waarin dit onderzoek positief uitvalt is
altijd wel iets te leeren, kan men b.v. eenige aanwijzing vinden,
hoe zelf bij een gelijk voorkomend geval te handelen.

Te betreuren is het daarom, dat vaak de mededeelingen over
het bacteriologisch vleeschonderzoek in de diverse verslagen zoo
uiteen loopen. In het eene verslag vindt men soms vrij uitvoerig
het een en ander over dit onderwerp vermeld, in een ander jaar-
verslag vindt men slechts zeer kort iets medegedeeld, terwijl in
weer andere men het de moeite niet loonend heeft geacht, daar-
omtrent iets te berichten of zich er toe bepaalt een recapitulatie
van de bekende kwartaalstaten aan de inspectie af te drukken.

Ofschoon ons keuringsregulatief in dezen alleen vraagt naar het
al of niet kiemvrij zijn van het vleesch en een nadere differentiatie
van het gevonden microörganisme niet noodzakelijk is, zou een
uitvoerige mededeeling van elk positief geval, liefst onder een zoo
volledig mogelijke beschrijving van de ziekteverschijnselen bij de
levende keuring, van de pathologisch-anatomische afwijkingen bij
de geslachte keuring en van het gevonden microörganisme zonder
twijfel het vraagstuk van het bacteriologisch vleeschonderzoek in
het algemeen en dat van de vleeschvergiftigingen in het bijzonder,
ten goede komen.

De hoop, aan dit vraagstuk een kleine bijdrage te mogen leve-
ren, heeft bij mij voorgezeten, toen ik een bewerking ter hand nam
van de resultaten van het bacteriologisch vleeschonderzoek gedu-
rende de jaren 1923—1928 aan de Gemeente-Slachtplaats alhier.

Alvorens ik nu nader op de resultaten van dit onderzoek inga,
eerst eenige opmerkingen over de gevolgde werkwijze. Van alle
bacteriologisch onderzochte slachtdieren (uitgezonderd varkens)
werden steeds in de meeste gevallen minstens 2 vleesch monsters,
genomen uit schouderspieren en bilspieren, één nier en de milt
voor het onderzoek gebruikt. Was daartoe eenige aanleiding, dan
weiden weieens 4 vleeschproeven gebruikt, van elke voet vleesch

één monster, terwijl het onderzoek in bijzondere gevallen ook tot
andere organen, als lever, lymphklier enz. werd uitgebreid. Bij
varkens werd volstaan met slechts één stuk vleesch uit de hamspie-
ren en de nier, eventueel nog de milt.

Al deze monsters werden met de blaasvlam flink afgeschroeid,
waarna met een steriel mes en pincet een insnijding werd gemaakt
in het geschroeide oppervlak. Bij de vleeschmonsters werd zorg
gedragen, dat de insnijding steeds dwars op de richting der spier-
fibrillen werd gemaakt, waardoor het afschrappen van een kleine
hoeveelheid spierweefsel zeer wordt vergemakkelijkt. Van uit de
diepte van het vleesch werd dan een kleine hoeveelheid afschraapsel
op schuin gestolde agarvoedingsbodems uitgestreken. Werd groei
waargenomen, dan werd na een bacterioscopisch praeparaat met
Gramkleuring gemaakt te hebben en de gevonden microörganis-
men onderzocht te hebben op bewegelijkheid in de hangende drup-
pel, nader op verschillende voedingsbodems, als melk, alk. bouil-
lon, gelatine, Endo., Petruschky, Conradi-Drigalski, melksuiker
en druivensuikerbouillon overgeënt en de groeiwijze op of
in deze voedingsbodems nagegaan. Bacteriën uit de paratyphus-
groep werden ter nadere differentiatie geagglutineerd op het
Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid. Slechts in bij-
zondere gevallen, welke ik hieronder nader zal vermelden, werd ook
anaëroob gekweekt.

Runderen. In totaal werden bij 23 gewone slachtingen ,54 noodslachtingen, en
22 gestorven dieren >), dus in het geheel bij 99 runderen (1,36 % van het totaal
aantal geslachte runderen) het B V.O. (afkorting van bacteriologisch vleeschon-
derzoek) verricht.

Onder de 23 als normale slachtingen aangegeven runderen kwamen de volgende
pathologische afwijkingen voor, welke een B.V.O. noodzakelijk maakten :

1 maal traumatische pneumonie, met gedegen, lever, gezwollen milt, nier-petechiën.

7 maal mastitis purulenta, gezwollen milt, nierpetechiën.
2 maal endometritis purulenta.

2 maal longabscessen, gedegen lever, nierpetechiën.
2 maal peritonitis fibrinosa
i maal arthritis purulenta

i maal pyaemie (abscessen in longen, lever, milt, nieren.)
i maal haemorrhagische enteritis, gezwollen milt.
i maal leverabscessen.

i maal bilaterale pyelonephritis, met bijzonder veel pusvorming in het nierbekken

en gecombineerd met cystitis purulenta.
i maal longtuberculose, gezwollen milt, nierpetechiën.

Uit deze opsomming blijkt, dat vooral bij die ziekteprocessen het B.V.O. werd
uitgevoerd, waarbij men in vroeger jaren weieens na het nuttigen van het vleesch
een vleeschvergiftiging heeft waargenomen. Ik noem in dit verband b.v. pyaemie,
multipele abscessen, arthritis, mastitis, pneumonien, peritonitis, enz. Niettegen-

\') Onder „gestorven dieren\'⁷ worden in het vervolg steeds verstaan dood aan-
gebrachte slachtdieren, al of niet met afgesneden hals, waarvan nog keuring werd
verlangd.

•taande in de meeste gevallen zeer ernstige afwijkingen aanwezig waren, was het
resultaat steeds negatief,

.Voodslachtingen. In het geheel werd bij 54 in nood geslachte runderen het B V.O.
uitgevoerd. Slechts in één geval was het resultaat positief.

Dit betrof een rund, dat in nood was geslacht in één der buitengemeenten. Vol-
gens mededeeling van den eigenaar zou het dier gedurende den nacht op stal zijn
losgebroken en zich toen te goed hebben gedaan aan den inhoud van een zak lijn-
rneel, welke op de deel stond. Den volgenden morgen verkeerde het dier in zoo\'11
toestand, dat noodslachting volgde, waarna het ter keuring naar de Gem. Slacht-
plaats werd vervoerd. Dat men steeds sceptisch tegenover de gegeven inlichtingen
van eigenaars van in nood geslachte of gestorven dieren moet staan, bleek ook
weer hier, daar wij, door middel van de buitenpraktijk der Afd. Verloskunde van
■de Veterin. Faculteit vernamen, dat de koe nog twee dagen lang na haar escapade
hevig ziek was geweest en toen ten slotte in nood was geslacht.

Bij de sectie werd gevonden een haemorrhagische enteritis van de geheele dun-
darmtractus, enkele lebmaagbloedingen, flink gezwollen gedegen, lever, een matig
gezwollen milt, groote bleeke nieren zonder petechiën-, enkele epicardbloedingen.
Longen, trachea, en hart waren verder normaal, terwijl het spierweefsel er goed
uitzag.

Uit 4 stukken vleesch, één nier en de milt werden cultures aangelegd, met het
resultaat, dat bij 2 Vleeschmonsters en bij de milt groei was waar tenemen. Het
bleek een staafjesvormige bacterie te zijn, onbeweeglijk, Gram negatief.

In alle 53 overige gevallen waren vleesch en organen steeds kiemvrij, ofschoon
meermalen zoodanige afwijkingen aanwezig waren, dat het vermoeden van niet
kiemvrij zijn werd uitgesproken. Ik noem o. a. een geval van noodslachting, wegens
f:bro-purulente peritonitis, tengevolge van een geincarcereerde buikbreuk, welk
dier bovendien nog behandeld was met kamfer en terpentijn en wegens het positief
uitvallen van de kook- en braadproef toch moest worden afgekeurd.

Verder een noodslachting van een per wagen aangevoerd rund, temp. 41° C.,
waarbij werd gevonden een thrombose van de achterste aortavertakkingen en van
de linker longslagader, vermoedelijk tengevolge van een verlossing. De thrombus
in de aortavertakkingen was verweekt. In de nieren waren talrijke haemorrhagische
en anaemische infarcten. Longen met enkele haemorrh. infarcten en een thrombose
van de art. pulmonalis. Het dier had bovendien nog een uitgebreide pleuratuber-
culose.

In de verweekte aortathrombus konden bacterioscopisch staafjes en coccen
aangetoond worden. Gezien deze afwijkingen werd verwacht, dat het B V.O. zeker
wel eenig resultaat zou opleveren. Dit was intusschen niet het geval, ook zelfs
niet na anaërobe kweeking.

Overigens waren onder de negatieve gevallen nog runderen met haemorrhagische
enteritis, lebmaagbloedingen, arthritiden, traum. pericarditis, panaritium, endo-
carditis valv. bicuspid, endometritis, enz., allen ziekten, die herhaaldelijk tot
noodslachting aanleiding geven.

Gestorven dieren In totaal werden van 22 dood aangevoerde runderen het vleesch
en organen nog nader onderzocht. Hierbij was maar één geval positief. Bij de nega-
tieve gevallen werd 6 maal een haemorrhagische enteritis opgemerkt, 2 maal endo-
metritis, terwijl bij 5 runderen geen bepaalde afwijking kon worden waargenomen.

Het positieve geval betrof een rund, dat met afgesneden hals werd aangebracht
en na een negatief miltvuuronderzoek verder werd afgeslacht. Sectie : haemorr-
hagische enteritis dunne darmen, bloedingen in dikke darmmucosa en lebmaag-
slijmvlies, puntbloedingen in nieren, op epicard, in het tracheaslijmvlies, op peri-
toneum, enz. Bij het B V.O. was het vleesch steriel, groeide uit de milt een Gram-
negatief, onbewegelijk staafje.

Paarden. Bij de normale slachtingen behoefde geen enkele maal het BV.O te
worden ingesteld. Bij een 20 tal noodslachtingen en een 10 tal dood aangebrachte

paarden verliep het onderzoek steeds negatief. Bijzondere vermeldenswaardige
gevallen kwamen niet voor

Varkens. In het geheel werd bij 266 varkens, overeenkomende met ongeveer
1,1 % van het totaal aantal geslachte varkens, het B.V.O. verricht. Hieronder
waren 197 gewone slachtingen, 57 noodslachtingen en 12 gestorven dieren.

Gewone slachtingen. Bij een groot aantal van deze gevallen waren de specifieke
varkensziekten in het spel. Zoo krijg ik een 10 tal gevallen van endocarditis, 52 ge-
vallen van urticaria, 64 gevallen van min of meer uitgebreide huidhyperaemie,
gecombineerd met nierpetechiën en al of niet gezwollen milt, 13 gevallen van
pestverschijnselen, als haemorrhagische lymphklieren longbloedingen, pneu-
moniën.

Bovendien kwamen nog voor 3 gevallen van haemorrhagische enteritis, 5 gevallen,
waarbij het varken slecht was uitgebloed, zonder dat een bepaalde oorzaak kon
worden gevonden, 9 gevallen van icterus gravis en chronische interstitieele hepa-
titis, 4 gevallen van fibrineuze peritonitis, enz.

Positie! waren : 4 gevallen van urticaria, waarbij 2 maal uit de nieren door middel
van een bacterioscopisch praeparaat de vlekziektebacillen konden worden aan-
getoond. Bij het cultureel onderzoek werden 2 maal uit de vleesch monsters en 4
maal uit de nieren de vlekziektebacillen geisoleerd.

Verder kreeg men in 9 gevallen van huidhyperaemie eveneens 9 maal uit de nieren
en 3 maal uit het vleesch vlekziektecolonie-. Bij deze huidhyperaemiegevallen
kon op het pathologisch-anatomisch beeld absoluut niet de diagnose vlekziekte
gesteld worden. Ofschoon vaak beweerd wordt, dat varkens, die geruimen tijd
in de koude zijn geweest, wat bij het vervoer, vooral in den winter, niet altijd te
voorkomen is, zeer dikwijls min of meer uitgebreide, diffuus roode huidplekken
vertoonen, blijkt wel uit het bovenstaande, dat lang niet altijd deze huidhyper-
aemie zoo onschuldig van aard is, en er zeer vaak een vlekziekte-infectie achter
schuilt. In 3 der positieve gevallen was de milt eenigermate gezwollen, over gens
was het secticbeeld negatief.

Tenslotte nog het volgende positieve geval. Een oogenschijnlijk volkomen gezond
varken had bij de geslachte keuring een vrijwel geheel roode buikhuid, terwijl
verspreid over het geheele lichaam in de huid de z.g pcstbloedingen voorkwamen
en verder de inwendige darmbeensklieren en de kaakklieren haemorrhagisch ont-
stoken waren. In de nieren waren pctechiën aanwezig. Hoewel er geen afwijkingen
aan het darmkanaal waren op te merken, werd vermoed, met varkenspest te doen
te hebben, wat door het B.V.O. werd bevestigd. Zoowel uit vleesch als uit de nieren
groeide de bacillus suipestifer.

In het gehael kwamen dus 14 positieve gevallen voor op de 197, dus in 7,1 °₀.

Noodslachtingen. In de rubriek noodslachtingen ziet men het aantal positieve
gevallen direct aanzienlijk stijgen. Op de 57 gevallen kwamen nl. 7 positieve onder-
zoekingen voor, wat overeenkomt met een percentage van 12,3 %. Ook hier weer
verder uitsluitend de specifieke septicaemieveroorzakers, vlekziektebacil en var-
kenspestbacil.

Van een 4 tal in nood geslachte varkens, die bij sectie diffuus rood waren, een ge-
zwollen milt en enkele nierpetechiën hadden, kwamen in cultuur 1 maal uit het
vleesch en nieren, en 3 maal uit de nieren alleen vlekziektekolonies op.

Een verlamd varken, dat bij het leven een temp. had van 39,9° C., bleek te lijden
aan urticaria (verder aanwezig een gezwollen milt). Hierbij kwamen zoowel uit
vleesch als nieren vlekziektekolonies voor den dag.

Verder werd een varken moribund aangebracht ; dit was bij sectie slecht uitgebloed,
had haemorrhagische huidplekken, met enkele urticaria er tusschen door. Hier
weer uit vleesch en nier vlekziektebacillen.

Tenslotte nog een moribund aangevoerd varken, dat bij slachting nagenoeg geheel
rood was, welke roodheid zeer diep in het spek doordrong terwijl ook nog haemorr-
hagische lymphklieren en nierpetechiën aanwezig waren. Hierbij bleek varkenspest
in het spel te zijn, groeide uit vleesch en nier de bacillus suipestifer.

Gestorven dieyen. Van een 12 tal dood aangevoerde varkens werd bij één geval
positief resultaat gezien.

Dit betrof een varken, dat diffuus rood was, slecht uitgebloed, en overigens
geen speciale afwijkingen vertoonde. Zoowel uit vleesch als nier groeide de vlek-
ziektebacil. Onder de overige dood aangebrachte varkens (waaronder een 5 tal
gestikt tijdens het vervoer, een 2 tal aan pest gestorven en een varken, gestorven
na afloop van sectio caesarea), kwamen verder geen bijzondere sectiegevallen voor
om hier nader .te vermelden.

Vette kalveren Bij een 4 tal gewone slachtingen en 5 noodslachtingen werd het
B.V.O. verricht ; alles met negatief resultaat. De noodslachtingen betroffen een
tweetal gevallen van arthritis, een geval van geringe haemorrhagische enteritis
van het dundarmkanaal, gepaard met lebmaagbloedingen, een geval van bila-
terale, lobaire, purulente pneumonie met nierpetechiën, en één geval, waarin het
kalf verlamd werd binnengebracht en een subdurale bloeding in het halsmerg
aanwezig bleek te zijn.

Graskalveren. Bij een 6 tal noodslachtingen en een gestorven graskalf werd het
B.V.O. verricht, met 2 positieve gevallen bij de noodslachtingen.

Het eene geval betrof een graskalf, dat voor een proefneming een 4 tal weken
terug gevoederd was geworden met paratyphus B bacillen. De sectie leverde geen
path.-anatomische afwijkingen op; zelfs microscopisch waren in de leveren milt
niet de bekende necrotische haardjes op te merken. Bij het B.V.O. vertoonde het
vleesch geen groei, lever en milt daarentegen wel ; nl. een Gramnegatie!, be-
wegelijke bacil, die paratyphus B eigenschappen vertoonde, echter niet geagglu-
tineerd is geworden.

Het tweede geval was een graskalf, dat tijdens het leven een zekere loomheid
vertoonde en volgens den eigenaar niet had gegeten. Temp. 40,8" C. De sectie
bracht aan het licht: enkele grootere, echter vooral kleinere bloeduitstortingen
en puntbloedingen in vrijwel alle organen (als hartspier, longen, geheele muscula-
tuur, trachea, lymphklieren, verhemelte, larynx, tong, nieren, pleura, peritoneum,
lever). Lever en milt waren bovendien gezwollen. Het vleesch was steriel, uit de
milt kwamen kolonies op, welke bij nader microscopisch onderzoek staphylococcen
bleken te zijn.

Ten opzichte van het totaal aantal geslachte kalveren (vette kalveren en gras-
kalveren tezamen geteld) werd bij 0,4 % het B.V.O. ingesteld.

Nuchtere kalveren. In het geheel werden bij 10 gewone slachtingen en 3 nood-
slachtingen het B.V.O. verricht (1,3 % van het totaal aantal geslachte nuchtere
kalveren).

Dit betrof een N.K. dat bij de levende keuring een zeer zieke indruk maakte,
en, naar ik meende, alreeds in stervenden toestand verkeerde. Bij de geslachte
keuring bleek het dier polyarthritis te hebben (2 kniegewrichten en een tarsaal-
gewricht), verder was de milt gezwollen. Het B.V.O. leverde Colibacillen uit vleesch,
nier en milt.

Schapen. Het B.V.O. werd verricht bij 2 noodslachtingen en 1 gestorven schaap
(°.9 % van het totaal aantal). Resultaat negatief.

Geiten. Bij één in nood geslachte geit (met haem. enteritis en gezwollen milt)
werd het B.V.O. verricht, echter zonder succes.

Runderen. In het geheel werd bij 36 normale slachtingen, 73 noodslachtingen,
en 23 gestorven runderen, overeenkomende met een percentage van 2,1 % van
het totaal aantal geslachte runderen, het B.V.O. ingesteld.

Dit betrof een rund, dat liggend in een auto werd aangevoerd. Het dier maakte
bij de levende keuring een zeer zieken indruk, had een temp. van 39,9° C. Achter-
stel en staart waren in zeer vervuilden toestand, zoodat het vermoeden werd uit-
gesproken, dat het dier diarrliee had. Volgens den eigenaar was het dier reeds .|
dagen ziek en niet onder behandeling geweest Bij de sectie werd gevonden : een
haemorrhagische enteritis van de dunne darmen. De darmmucosa was zeer ge-
zwollen, de dikke darm was pleksgewijze aangedaan. Verder waren aanwezig
lebmaagbloedingen, een iets gezwollen milt en enkele nierpetechiën. De longen
waren emphysemateus, het hart was slap, beide kamers vol bloed. Enkele epi-
cardbloedingen.

Bij het B.V.O. kwamen uit één vleeschmonster en verder uit milt en nier kolo-
nies op, welke bestonden uit Gram negatieve, bewegelijke bacillen en bij nadere
differentiatie colibacillen bleken te zijn Bij een herhaald B.V.O. waren twee
vleeschmonsters niet kiemvrij.

Van de overige noodslachtingen vallen nog te vermelden te volgende gevallen.
Eén rund vertoonde bij de levende keuring dwangbewegingen. De oorzaak hiervan
bleek te zijn een liersenabsces ; verder liad het dier nog een endometritis puru-
lenta, een chronische interstitieele pneumonie, met verschillend groote longab-
scessen, een gedegenereerde lever, gezwollen milt en nierpetechiën. Het hersen-
absces bevatte staphylococcen, welke, naast allerlei staafjes, ook in de pus van de
baarmoeder konden worden opgemerkt, terwijl ook in de longabscessen coccen
voorkwamen. Het B.V.O. was, zoowel van vleesch als milt en nier, negatief.

Een ander rund, eveneens per as aangevoerd, bleek te hebben een uitgebreide
necrotiseerende ontsteking van het middengedeelte der tong en icterus. De gal-
blaas was enorm groot en geheel gevuld met gal Het maag- en darmkanaal was
normaal, ook de Vatersche papil, zoodat voor de galstuwing geen directe oorzaak
kon worden gevonden. B.V.O negatief.

Een derde koe was bij aanvoer zeer komateus, vertoonde buccaal ademen, had
een temperatuur van 40,2° C. Deze toestand was langzaam aan binnen drie dagen
ontstaan. Tegen de verwachting in werden geen ernstige pathologisch-anatomische
afwijkingen aangetroffen. Natuurlijk werd een B.V.O. verricht, daar dit juist één
van die gevallen was, waarbij het dier tijdens het leven ernstige ziekteverschijn-
selen vertoonde en de sectie negatief uitviel, zoodat men hier dus vooral een sep-
ticaemie van de vleeschvergiftigingsbacillen zou kunnen verwachten. Tot onze
verrassing was het B.V.O. negatief, zelfs na een herhaald onderzoek, zoowel van
de organen als de musculatuur. Het dier werd dan ook vgt gestempeld en op den
vrijbank verkocht.

Gestorven dieren. Van de 23 gevallen waren drie stuks positief, of ruim 13 %.
Vergeleken met het percentage positieve gevallen bij de noodslachtingen zien wij
dus bij de gestorven dieren een belangrijke stijging. Daar vele gestorven dieren
gewoonlijk minstens enkele uren gesloten blijven liggen alvorens ze worden afge-
slacht, hebben de saprophyiische darmbacteriën meer gelegenheid het organisme
binnen te dringen, wat zich hier duidelijk demonstreert in het hoogere percentage.

Het eerste positieve geval betrof een gestorven rund, dat bij aanvoer een flinke
opening in de buikholte had, maar waarbij maag en darmen toch nog in het li-
chaam waren gebleven. De eigenaar meende, dat het dier zoodoende reeds „vol-
doende lucht" had gekregen, toen ik er hem opmerkzaam op maakte, dat hij maag
en darmen, alsmede de borstorganen, geheel uit liet cadaver had moeten halen,
wilde er nog eenige kans op voorwaardelijke goedkeuring zijn. Het dier had, volgens
zijn zeggen, reeds ongeveer 10 dagen een baarmoederontsteking gehad. Hij had
de koe dood op stal gevonden.

De sectie bracht aan het licht, dat inderdaad een endometritis aanwezig was.
Alhoewel het cadaver was afgekeurd en er dus geen B.V.O. had behoeven te worden
ingesteld, werd zulks toch gedaan, met het resultaat, dat 2 vleeschmonsters en
nier en milt niet kiemvrij bleken te zijn. Bij nader onderzoek waren coccen gegroeid.

waarvan enkele meer in groepen bij elkaar lagen, andere meer een kettingvorm
vertoonden.

Het tweede positieve geval betrof een plotseling gestorven rund, waarvan het
miltvuuronderzoek negatief was en dat direct was afgeslacht geworden. Bij sectie
bleek aanwezig te zijn een haemorrhagische enteritis van de dunne darmen, subepi-
cardiale bloedingen, vooral bij de hartooren, longbloedingen en nierpetechiën.
Bij het B.V.O. was het vleesch steriel, evenals de milt, terwijl uit de nier kolonies
groeiden, die werden gevormd door staphylococcen en Gram positieve staafjes

Het derde positieve geval was een gestorven koe, welke een gangraeneuze mas-
titis had en een diphterische ontsteking van stembanden en epiglottis, verder een
gezwollen milt, lever, nieren, subepicardiale bloedingen en bloeduitstortingen
onder de pleura costalis. Vleesch en milt steriel, uit de nier groeide een Gram nega-
tief, onbewegelijk staafje en micrococcen.

Van de negatieve gevallen valt te vermelden één geval. Dit dier had puntbloe-
dingen onder het epicard, in trachea, bronchiën, grootere bloeduitstortingen onder
het peritoneum van dunne en dikke darmen, gedegenereerde lever, hartspier, en
skeletspieren. Niettegenstaande deze septische verschijnselen bleven alle geënte
voedingsbodems steriel.

Varkens. Bij 60 gewone slachtingen, 271 noodslachtingen en 34 gestorven varkens
(1.4 % van het totaal aantal) werd het B.V.O. verricht.

Normale slachtingen Eén positief geval, nl. een geval van urticaria met enkele
nierpetechiën. Vleesch en milt steriel, uit de nier kwamen vlekziektekolonies op.

Noodslachtingen. Van de 271 noodslachtingen waren in het geheel 77 (of 28,1 %)
niet kiemvrij. Natuurlijk werden in de meeste gevallen weer de veroorzakers van de
specifieke varkensziekten (vlekziekte en varkenspest) gevonden. De vlekziekte-
bacil groeide 63 maal en de bac. suipestifer 13 maal. Éénmaal werd een coccengroei
waargenomen.

Dit betrof een varken, dat in nood gedood was wegens een kreupele gang en sterke
vermagering. Aan eene zijde was verder een groote dikte aanwezig in de bilspieren,
zoodat het dier een scheeven indruk maakte. Na slachting bleek aldaar een groot
absces te zitten, terwijl te%\'ens de inwendige darmbeensklieren sterk gezwollen
waren. Ook waren nog een geringe eenzijdige, catarrhale pneumonie en enkele
nierpetechiën te vinden. Het dier was zoozeer vermagerd, dat afkeuring nood-
zakelijk was. Het B.V.O., dat toch werd ingesteld, bracht aan het licht, dat
vleesch en milt niet kiemvrij waren. Er groeide n.1. coccen.

Bij de 63 positieve vlekziektegevallen waren een 43 varkens met urticaria in
min of meer uitgebreiden vorm, sommige met een gezwollen milt. Uit het vleesch
kwam 14 maal en uit de nier 43 maal groei op. Verder betroffen het 11 maal dieren,
die vrijwel geheel diffuus rood gekleurd waren en een vlekziektesepticaemie bleken
te hebben, daar zoowel uit vleesch als nier groei volgde.

Een 4 tal gevallen van endocarditis valv. bicuspid. kwamen voor ; hierbij kwam
3 maal uit het vleesch en 4 maal uit de gezwollen milt en nier vlekziektekolonies op.

Bij één geval van huidnecrose kregen wij groei uit vleesch en nier. Een varken,
dat het eten had geweigerd en waaraan overigens niets abnormaals was op te mer-
ken, had bij slachting een roode buikhuid en roode ooren ; typische urticaria ont-
braken. Toch groeide uit milt en nier de vlekziektebacil, het vleesch bleek steriel.

Verder werd nog bij 3 moribund aangebrachte varkens (bij de geslachte keuring
hadden ze roode huidplekken, gezwollen milt en enkele nierpetechiën) zoowel uit
vleesch als uit nier en milt vlekziektekolonies op de voedingsbodems gevonden.

Wat de 13 varkenspestgevallen betreft, hierbij waren 10 gevallen, waarbij patho-
logisch-anatoraisch varkenspest met zekerheid was gediagnosticeerd, en werd
deze diagnose cultureel bevestigd (7 maal uit het vleesch en 10 maal uit de nier
groeide de bacillus suipestifer).

In één geval waren, naast talrijke bloedingen in huid, nieren, en lymphklieren,
enz. ook de bekende boutons in het coecum aanwezig. Vleesch en nier gaven een
positief resultaat.

Eén varken had eten geweigerd, maakte overigens geen zieken indruk. De sectie
leverde op een bilaterale haemorrhagische, fibrineuze pneumonie, met fibrineuze
pleuritis, haem. rughuid en lymphklieren en veel nierpetechiën. Vleesch steriel,
uit milt en nier de bacillus suipestifer. Bij een ander in nood geslacht varken werd
een zeer groot haematoom in de bilspieren opgemerkt en was de aan dezelfde
zijde gelegen inwendige darmbeensklier haemorrh. ontstoken. Overigens wees
niets op varkenspest. Alleen uit de milt groeide de bacillus suipestifer.

Gestorven dieren. Onder 34 gevallen kwamen 7 positieve bevindingen voor (20,5 %).
Ook hier weer in 6 gevallen vlekziekte en varkenspest, terwijl in één geval allerlei
bacteriën werden aangetroffen.

Dit was een varken, dat, tijdens het vervoer met andere lotgenooten, was gestikt.
Sectie : gedegenereerde spieren, overigens geen speciale orgaanafwijkingen. Uit
vleesch, nier en milt werden allerlei bact. gekweekt (korte plompe staafjes, groote
staafjes, coccen), zoodat blijkbaar het rottingsproces hier al ver was doorgedrongen.

Als voorbeeld, hoelang wel een gestorven varken ongeopend kan blijven liggen,
moge het onderstaande dienen, al waren in dit geval wel speciale gunstige omstan-
digheden aanwezig. Een varken was verdronken gevonden en had, volgens den
eigenaar, minstens 8 uur in het water onder het ijs gelegen. Sectie : spierverande-
ringen. Toch waren zoowel vleesch als nier en milt steriel.

In de andere 6 positieve gevallen waren 5 maal vlekziektekolonies en 1 maal
suipestiferkolonies gegroeid.

Vlekziektegevallen. Twee gestorven varkens bleken diffuus rood na slachting,
zoodat afkeuring noodzakelijk was. Het B.V.O. gaf uit vleesch en nieren vlek-
ziektekolonies. Een ander, dood aangebracht varken was bij sectie slecht uitge-
bloed ; vleesch steriel, uit milt en nieren vlekziektekolonies. Bij een gestorven
varken werd. aangetroffen een endocarditis valv. bicuspid. et tricuspid., long-
liypostasis, gezwollen nieren en milt, anaemische en haemorrhagische infarcten
in nieren. Vleesch, nier en milt positief. Ten slotte werden urticaria bij een gestorven
varken gevonden ; met uit vleesch en nier kolonies.

Het suipestifergeval betrof een gestorven varken, met talrijke huidbloedingen,
nierpetechiën, en haemorrhagische lymphklieren. Uit vleesch en nier kwamen
suipestiferkolonies op.

Paarden. Het B.V.O. werd verricht bij 6 gewone slachtingen, 36 noodslach-
tingen, en 13 gestorven dieren (5,61 % van het totaal aantal geslachte paarden).

Gewone slachtingen. Dit betroffen nagenoeg alle oude Engelsche mijnpaarden
met pneumonie. Resultaat negatief.

Npodslachtingen. Bij de 36 noodslaclitingen, waaronder dieren waren met koliek,
arthritiden, tetanus, exungulatio, pododermatitis prof. enz., was slechts één geval
positief.

Dit paard was in nood geslacht wegens koliek ; de sectie bracht aan het licht,
dat een strangulatio intestini had bestaan door een hernia mesenterialis. Er was
beginnende peritonitis. Vleesch was kiemvrij, uit de milt groeide coccen.

Nuchtere kalveren. In het geheel bij 10 gewone slachtingen en 2 noodslachtingen
het B.V.O. verricht (1,1 %).

Eén geval betrof een nuchter kalf met polyarthritis aan 2 gewrichten (een knie
en ellebooggewricht). Uit milt alleen groeide colibacillen, terwijl het vleesch kiem-
vrij bleef.

Een ander nuchter kalf vertoonde een haemorrhagische enteritis van dunne
darmen en gezwollen milt, was bovendien nog slecht uitgebloed. Ofschoon dit dier
bij de levende keuring niet was opgevallen, moet het toch wel eenigermate ziek
zijn geweest. Uit vleesch en milt colibacillen.

Het derde geval betrof een nuchter kalf, dat een unilaterale gonitis purulenta
had. Verder alles normaal. Uit vleesch en milt groeiden hier eveneens weer coli-
bacillen.

Dit was bij een nuchter kalf met Polyarthritis (4 gewrichten), gezwollen milt,
kleine necrotische haardjes in lever, nier en milt en cat. pneumonie. Dus het bekende
beeld van de kalverparatyphosis. Uit lever, milt en nier kwamen paratvphus-
bacillen op, vleesch was kiemvrij. Bij nadere differentiatie bleek de Gärtnerbacil
in het spel te zijn.

Vette kalveren. Bij 4 gewone slachtingen en 4 noodslachtingen was het B.V.O.
noodzakelijk, alvorens tot goedkeuring kon worden overgegaan. Resultaat negatief.

Graskalvereti. Het B.V.O. verricht bij 5 gewone slachtingen, 13 noodslachtingen,
en 5 gestorven dieren Bij de 5 gewone slachtingen werden alle monsters kiem-
vrij bevonden.

Het eene geval betrof een in nood geslacht graskalf, waarbij in nagenoeg alle
organen en in alle lichaamsdeelen bloedingen voorkwamen. Deze werden b.v.
opgemerkt op het tongslijmvlies, verhemelte, larynx, gewrichtskapsels, epicard.
endocard, trachea, longen, nieren, lever, spieren, groote en kleine hersenen, enz.
Verder waren milt, lever en nieren zeer gezwollen en was het dier bovendien sterk
vermagerd. Er was dus een ernstige vaatwandlaesie in het spel, wat deed vermoeden,
dat een septicaemie aanwezig zou zijn. Het B.V.O. bevestigde dit. Uit vleesch,
lever, nier en milt groeide een bewegelijke, Gram negatief staafje, welke, blijkens
de groeiwijze op de verschillende electiefvoedingsbodems een paratyphusbacil
bleek te zijn. Na agglutinatie bleek het bacillus enteritidis Gärtner te zijn.

Het tweede positieve geval betrof een graskalf, dat wegens bloeddiarrhee in nood
moest worden geslacht. Het dier had een temp. van 40,1° C. en was min of meer
soporeus. Bij de sectie werd gevonden een haemorrhagisch ontstoken dunne en dikke
darm ; op sommige plaatsen waren zelfs bloedstolsels aanwezig. In lebmaag veel
slijmvliesbloedingen Milt gezwollen, evenals lever en nieren. Op deze laatste nog
enkele petechiën

Uit vleesch en milt konden bewegelijke. Gram negatieve staafjes worden ge-
isoleerd, welke blijkens cultureele eigenschappen tot de paratyphusgroep behoorden.
Een verdere differentiatie is niet geschied. Vermoedelijk was het weer een Gärt-
nerbacil.

Van de 5 gestorven graskalveren waren alle vleesch- en orgaanmonsters kiem-
vrij gebleven.

Schapen. Hierbij slechts 3 maal (bij 1 noodslachting en 2 gestorven schapen) het
B.V.O. verricht, zonder eenig succes.

Teneinde niet te veel plaatsruimte te moeten gebruiken, zal ik in het vervolg
de verschillende gegevens slechts kort vermelden en de daarvoor in aanmerking
komende positieve gevallen iets uitvoeriger mededeelen.

Runderen. B.V.O. bij 45 gew. slachtingen, 94 noodslachtingen en 25 gestorven
dieren (2,5 %).

Eén geval betrof een koe, geslacht wegens traumatische pericarditis. Het dier
had het bekende oedeem aan kossem en keelgang. Sectie : sterk vergroot pericard,
waarin ongeveer 5 liter dunvloeibare, stinkende etter. Verder een geringe pleuritis.
Braadproef negatief.

Het tweede geval betrof een koe, die per wagen werd aangevoerd. Het dier was
sinds een week ziek kon niet meer staan. Frequente ademhaling, dikke tarsus,
temperatuur 39,8° C. Maakte een zieken indruk. Sectie: Osteomyelitis van de i2^derugwervel, tarsitis purulenta, terwijl ook nog aanwezig waren talrijke tot zelfs
okkernootgroote abscessen in de beide longdeelen. De lever was vergroeid met
den buikwand, doordat eveneens in dit orgaan een absces zich had gevormd.

Uit vleesch en nier groeide een Gram negatief, onbewegelijk staafje. Milt kiemvrij ■

Het derde geval betrof een koe, eveneens per wagen aangevoerd. Het dier hoestie
sinds eenige dagen zeer veel, was geheel uit de melk en had geen eetlust meer
Sectie : endocarditis valvularis bicuspidalis et tricuspidalis, verder een stuwings-
lever, purulente broncho-pneumonie, ulcera in de trachea en groote bronchien,
bilaterale pyelonephritis, met verwijde ureteren en een geringe ontsteking van het
blaasslijmvlies. Kook- en braadproef negatief. Uit vleesch en milt groeiden kolo-
nies, waarin coccen en staafjes werden waargenomen.

In het eene geval werd bij een dood aangebracht rund een diverticulum oeao-
phageï gevonden. Het dier was bovendien slecht uitgebloed. Vleesch kiemvrij,
uit milt groeide een Gram negatief staafje, bewegelijk, welke bij nadere differen-
tiatie bact. coli bleek te zijn.

Het andere geval betrof een gestorven rund, waarbij reeds spierdegeneratie aan-
wezig was. Verder had het dier een ernstige leverdistomatosis en enkele distomen-
haarden in de longen. Volledigheidshalve werd een houdbaarheidsproef van Müller
en een B.V.O. verricht. Niet alleen was de H.B. proef positief, maar groeiden uit
vleesch, milt en nier allerlei bacteriën. Blijkbaar had het rottingsproces hier al
een aanvang genomen.

Varkens. B.V.O. bij 265 gewone slachtingen, 62 noodslachtingen en 15 gestorven
dieren (1,4 %).

Gewone slachtingen. Het jaar 1925 was berucht door de hevige mate, waarin toen
de vlekziekte optrad ; het groote aantal gewone slachtingen, waarbij een nader
B.V.O., noodzakelijk was, is daardoor te verklaren. Niet minder dan 154 gevallen
van urticaria en 44 gevallen van huidhyperaemie kwamen b.v. voor. Aantal posi-
tieve gevallen 53 (of 20 %).

In 45 urticariagevallen werden vlekziektekolonies waargenomen ; hierbij waren
17 vleeschmonsters en 43 nieren positief.

Verder kwam bij 3 meer diffuus roode varkens (met milttumor en nierpetechiën)
groei van de vlekziektebacil voor, zoowel uit vleesch als nier.

Bij een 5 tal varkens met huidbloedingen, nierpetechiën, haem ontstoken lymph-
klieren was een septicaemie van bac. suipestifer aanwezig. Éénmaal was het vleesch
kiemvrij, overigens groeide zoowel uit vleesch als nier en milt de varkenspestbacil.

Viermaal groeiden vlekziektebacillen. Dit was het geval bij een noodslachting
van een varken, dat sinds 1 dag niet gegeten had, en waarbij bij sectie alleen een
gezwollen milt werd aangetroffen. Vleesch steriel, milt en nier vlekziektekolonie.-.

Bij een noodslachting was het geheele varken slecht uitgebloed, zoodat het ge-
heele dier er groezelig uitzag. Uit vleesch en nier vlekz. bacil ; een andere nood-
slachting was eveneens onvoldoende uitgebloed, had nog een icterus door hepa-
titis interst. chronica. Vleesch en nier positief. Een vierde noodslachting betrof een
varken, dat zeer ziek werd aangevoerd. Het dier lag op eene zijde in de wagen
had zeer frequente ademhaling. Sectie : diffuus rood varken, slecht uitgebloed.
Uit vleesch en nier vlekziektekolonies.

De 11 gevallen, waarbij de bac. suipestifer werd gevonden, betroffen allen
dieren met de bekende verschijnselen van fibrin. haemorrh. pneumoniën, haemorrh.
lymphklieren, nierpetechiën, huidexantheem, boutons in den blinden darm. Bij
deze dieren werd 4 maal uit vleesch enii maal uit de nieren de bacillus suipestifer
geïsoleerd.

Gestorven dieren. Eén geval positief (6.7 %). Varken geheel diffuus rood, onvol-
doende uitgebloed. Uit vleesch en nier vlekziektebacil.

Paarden. B. V. O. bij 9 gewone slachtingen, 39 noodslachtingen en 16 gestorven
dieren (5.9 %).

Noodslachtingen. Eveneens alles negatief. Hierbij 2 dieren met tetanus, 2 met
torsio coli, 4 met haemoglobinaemie, en een groot aantal met gewrichtswonden.

nog werd geslacht en ter keuring aangeboden. Het dier had blijkbaar al lang in
het water gelegen, daar reeds eene groene verkleuring van het buikvlies was waar
te nemen. Desalniettemin werd een B. V. O. ingesteld. Uit vleesch, lever, nier
en milt groeiden allerlei bacteriën, terwijl ook de H. B. proef positief uitviel. In
het bacterioscopisch praeparaat werden opgemerkt diplococcen, staafjes ; onder
deze laatste kwamen colibacillen voor, blijkens de groei op Endo en suikerbodems.

Vette kalveren. B. V. O. bij 3 gewone slachtingen, 4 noodslachtingen en 1 ge-
storven dier. Resultaat negatief.

Graskalveren. B. V. O. bij 1 gewone slachting, 12 noodslachtingen en 5 gestor-
ven dieren.

Noodslachtingen. Eén geval positief. Dit betrof een graskalf met colibacillosis
Tijdens het leven was het dier flauw, had diarrhee. Sectie : haemorrhagische
enteritis van het geheele darmkanaal, gezwollen milt, nierpetechiën. Lever was
iets gezwollen, enkele subepicardiale bloedingen. Uit nier en milt groeiden coli-
bacillen, vleesch steriel.

Graskalveren en vette kalveren tezamen gevat, werd in 0.83 % der totaal aantal
geslachte kalveren het B. V. O. verricht.

Nuchtere kalveren. B. V. O. bij 8 gewone slachtingen, 2 noodslachtingen en 1
gestorven dier (1.7 %).

Het eene geval betrof een nuchter kalf, in stervenden toestand geslacht. Sectie :
polyarthritis (beide kniegewrichten) en icterus neonatorum. Uit vleesch, milt en
nier colibacillen.

Het andere nuchtere kalf had een bilaterale catarrhaal-purulente pneumonie,
gezwollen milt, nierpetechiën. Uit milt groeiden eveneens colibacillen, terwijl
vleesch en nier kiemvrij bleven.

Schapen. B. V. O. bij 3 gewone slachtingen, 12 noodslachtingen en 9 gestorven
dieren (6.4. %).

Noodslachtingen. Eén geval positief, bij een schaap, met temp. van 39.8° C. en
zeer ingespannen ademhaling. Sectie : bloedingen in alle organen, gezwollen milt
en lever, slecht uitgebloed. Uit vleesch, nier en milt gloeiden diplococcenkolonies.

Geiten. Slechts bij één gestorven geit (1 9 %) het B. V. O. verricht, zonder eenig
resultaat.

Bunderen. B. V. O. bij 46 gewone slachtingen, 105 noodslachtingen en 29 ge-
storven runderen, (2.2%).

Gewone slachtingen. Geen enkel geval positief. Te vermelden valt het B. V. O.
bij een koe, welke bij de levende keuring een geheel normalen indruk maakte. Bij
de geslachte keuring werd aangetroffen een haemorrhagische enteritis, alleen
beperkt tot de dunne darmen. In de dikke darmen was niets van een ontsteking
op te merken. In de lebmaag waren op de rand der mucosaplooien kleine zweren
aanwezig. Verder had het dier nog een gezwollen milt, geen nierpetechiën. Waar
dit sectiebeeld nogal verdacht leek, werd een B. V. O. ingesteld, echter met nega-
tief resultaat.

Noodslachtingen. Bij een tweetal gevallen een positief resultaat (1.9 %). In het
eene geval betrof het een koe, welke een dag tevoren had gekalfd geen eetlust meer
had, steeds lag en tenslotte in nood werd geslacht. Bij aankomst op het abattoir
had het dier een temperatuur van 40.3° C., lag op eene lichaamszijde hevig te
steunen. Kling en omgeving waren gezwollen. Sectie: „Geburtsrauschbrand".
Beide achtervoeten waren gezwollen en vertoonden op doorsnede het bekende
maligne oedeem beeld in het subcutane en intermusculaire bindweefsel. In uit-
strijkjes werden lange ketens van groote bacteriën opgemerkt. Ze waren Gram
negatief, terwijl vele gesepareerd liggende bacteriën leeds sporenvorming ver-
toonden. In de cultures in hooge druivensuikeragar, onder anaërobe omstandig-
heden, groeide uit het spiersap, nier en milt de bacillus oedematis maligni.

Het tweede positieve geval betrof een koe, welke bij de levende keuring zeer
vermagerd was, overigens geen bepaalde orgaanafwijkingen vertoonde. Temp.
39.9\' C. Bij de sectie bleek aanwezig te zijn een endocarditis valvularis bicuspi-
dalis. Verder gezwollen nieren en milt. In de nieren petechiën, speldeknopgroote
haardjes (welke bij histologisch onderzoek kleine abscesjes bleken te zijn) en hae-
morrhagische en anaemische infarcten. In de thrombus der hartklep werden
Gram positieve staafjes opgemerkt. Het B. V. O. van vleesch steriel, uit milt
en nier de bacillus pyogenes.

Gestorven dieren. Van de 29 onderzochte dieren 3 positief (10.3 %). Het eerste
geval was een koe, welke gestorven was aan melkziekte. Sectie : haemorrhagische
enteritis der dunne darmen, fibrineuze peritonitis, milt, nieren en lever gezwollen,
enkele nierpetechiën. Uier luchthoudend, door de luchtinsufflatie. Vleesch steriel,
uit milt en nier bacillus coli.

Het tweede geval. Is een gestorven rund met pyelonephritis bilateralis, sterk
verwijde ureteren en cystitis catarrhalis, haemorrhagische enteritis der dunne
darmen, lebmaagbloedingen, veel subepicardiale bloeduitstortingen, gedegene-
reerde lever, hart en nieren, enkele nierpetechiën. Vleesch steriel, uit milt en nieren
coccen.

Het derde geval. Betreft een slecht uitgebloed, gestorven rund, met bloedrijke
organen, gezwollen milt, tuberculose van de bronchiale lymphklier, emphysema
pulmonum. Het vleesch is bovendien zeer donker van kleur en strooperig. Vleesch
en nier steriel, uit milt colibacillen.

Varkens. Evenals in 1925 ook in 1926 buitengewoon veel gevallen van vlek-
ziekte en varkenspest. Het aantal onderzoekingen bij varkens is dientengevolge
zeer groot, nl. bij 296 gewone slachtingen, 86 noodslachtingen en 16 gestorven
dieren werd het B. V. O. verricht (1.6 % van het totaal aantal dieren).

Gewone slachtingen. Hierbij waren 60 varkens met een haemorrhagische huid,
136 met urticaria en 31 met varkenspest. Positief waren 26 gevallen of 8.7 %.
Dit was o. a. het geval bij 7 varkens met roode ooren, huidbloedingen, nierpete-
chiën, haemorrhagische lymphklieren. Tweemaal werd uit vleesch en milt, 7 maal
uit de nier de bacillus suipestifer gekweekt.

Onder de urticariagevallen kwam 15 maal de vlekziektebacil te voorschijn uit
de nier en 2 maal uit het vleesch.

Twee gevallen van endocarditis valvularis tricuspidalis werden aangetroffen.
Vleesch steriel, uit nier 2 maal vlekziektebacillen.

Eveneens kon de vlekziektebacil gekweekt worden bij twee diffuus roode var-
kens. Deze waren slecht uitgebloed, hadden overigens geen bepaalde orgaan-
afwijkingen. Zoowel uit vleesch als nier groeiden vlekziektebacillen.

Vlekziektebacillen werden gevonden bij 5 varkens : nl. bij één in nood geslacht
varken met urticaria, gezwollen milt, nierpetechiën. Vleesch steriel, uit nier groei.

Bovendien gaven 4 geheel diffuus roode varkens, zoowel uit vleesch als nier.
eveneens vlekziektebacillen.

Verder werd gevonden 3 maal de bacillus suipestifer. Éénmaal bij een diffuus
rood varken, met gezwollen nieren, milt, lever, nierpetechien. Uit vleesch en nier
groei. Verder bij een uit nood geslacht varken, dat bij de levende keuring een
gespannen ademhaling had en bij de geslachte keuring een uitgebreide bilaterale
catarrhale pneumonie en haemorrhagisch ontstoken lymphklieren vertoonde.
Vleesch kiemviij, uit nier alleen groei. Voor de derde maal bij een varken, even-
eens met bilat. catarrhale pneumonie, huidbloedingen, gezwollen nieren en milt
en nierpetechiën. Hierbij uit nier en milt groei, vleesch kiemvrij.

In het geheel kwamen bij een drietal varkens andere bac\'.erieti op. Allereerst
werd een varken in nood geslacht, dat bij de levende keuring een temperatuur
had van 39.8 °C., en een zeer zieken indruk maakte. Het dier had reeds enkele
dagen, volgens den eigenaar, diarrhee. Sectie : een haemorrhagische enteritis van

«lunne en dikke darm, nierpetechiën, gezwollen milt. Uit milt en nier groeiden
colibacillen, vleesch bleek steriel.

Bij een ander uit nood geslacht varken, dat een dikte tusschen de voorbeenen
had, en bijna niet meer kon staan, en waarbij de sectie aan het licht bracht een
oedeem van borst en voorbeenen, groeiden zoowel uit vleesch als nier colibacillen.
In het oedeemvocht waren bacterioscopisch geen \'microörganismen aangetoond.

Een ander uit nood geslacht varken (wilde niet meer eten, lag steeds op ééne
hchaamszijde) had bij sectie een gestuwde, bijna 2 maal zoo groote milt dan nor-
maal. Gedacht werd aan een milttorsie, zooals af en toe weieens bij de keuring
van »ogenschijnlijk geheel gezonde varkens kan worden gevonden. De milt was
in dit geval echter niet bloedrijk, meer hyperplastisch gezwollen. In een miltuit-
strijkje werden coccen aangetroffen. Bij het B V. O. bleven vleesch en nier steriel
uit de milt groeide een diplococcus.

Gestorven dieren. Eén geval positief (6 2 %). Dit was bij een tijdens het vervoer
gestikt varken. Sectie : dier slecht uitgebloed, overigens negatief Uit vleesch,
nier en milt rottingsbacteriën.

Paarden. B. V. O. bij 3 gewone slachtingen, 52 noodslachtingen en 14 gestorven
dieren (5.6 %). Bij de gewone slachtingen en noodslachtingen geen positief resul-
taat. Onder de noodslachtingen vermeldenswaard : Een paard, wegens koliek
geslacht, bleek te hebben een darmstrictuur van het jejunum tengevolge van een
groote ulcus. Er was reeds een begin van een fibrineuze peritonitis

Bij een ander in nood geslacht paard (wegens recidiveerende koliek), werd ge-
vonden een chronische, hypertropische enteritis van de dunne darmen. Darmmu-
cosa en spierlaag waren zeer sterk verdikt, soms zelfs tot 3 c.M. dik Verder was
aanwezig een hartspierdegeneratie. Er kon geen speciale 001 zaak van deze enteritis
worden gevonden.

Betrof een aan koliek gestorven paard. Sectie : torsio coli, longemphyseem.
Uit vleesch, milt en nier groeiden coccen en Gram positieve staafjes.

Vette kalveren. B. V. O. bij 7 gewone slachtingen, 3 noodslachtingen en 1 ge-
storven kalf.

Gewone slachtingen. Eén positief geval. Betrof een vet kalf, waarbij werd aange-
troffen nephritis fibroplastica, nierpetechiën, gezwollen milt. Uit nier groeide de
bacillus coli, vleesch en milt kiemvrij

Herinnerd zij hier aan de onderzoekingen van Pfenniger en Krupski, volgens
welker resultaten men een nephritis fibroplastica zou moeten opvatten als een
overblijfsel van een vroeger plaats gehad hebbende coli-infectie. De bovenstaande
bacteriologische bevinding zou een bevestiging van deze opvatting zijn.

Gestorven dieren. Bij een slecht uitgebloed, dood aangebracht vet kalf, waarbij
geen bepaalde orgaanafwijkingen werden opgemerkt, groeiden zoowel uit vleesch,
als nier en milt colibacillen.

Graskalveren. B. V. O. bij 2 gewone slachtingen, 10 noodslachtingen en 6 ge-
storven dieren.

Noodslachtingen. Eén positief geval. Betrof een moribund geslacht graskalf.
Sectie : slecht uitgebloed, enkele nierpetechiën. Vleesch steriel, uit milt en nier
colibacillen.

Nuchtere kalveren. B. V. O. bij 6 gewone slachtingen, 1 noodslachting en 1 ge-
storven dier. (1.2 %).

Gewone slachtingen. Eén positief geval. Betrof een nuchter kalf met polyarthritis
(3 gewrichten) en gezwollen milt. Uit vleesch en nier colibacillen, milt werd niet
in het onderzoek betrokken.

Gestorven dieren. Eén positief geval. Betrof een in het land dood gevonden schaap.
Doodsoorzaak onbekend. Slecht uitgebloed. Uit vleesch, milt en nier groeide een
Gram negatief, onbewegelijk staafje.

Als verstokt anti-huldigingsman moet ik beginnen ruiterlijk te erkennen, dat
het bolwerk, waarin ik mij veilig waande, stormenderhand is ingenomen. Dit i-
wel een kreupele beeldspraak"! want een dergelijke victorie wordt in den regel be-
haald door vijanden en in dit speciale geval was de overwinning aan vrienden.
Maar, laat ik toch zóó maar mijn gevoelen uitspreken. Het is zoo geheel anders
gegaan dan ik gedacht en . . gevreesd had. Er is b.v. geen enkele speech ge-
houden en dat zegt heel wat ! Het begon meteen artikel in het Utrechtsch Dagblad.
Dat trof mij zeer. Natuurlijk, zooals bij zulke gelegenheden gebruikelijk is, lag
hier en daar het verguldsel er wel wat dik op, maar het geh?el ademde een een-
voudige geest, het kwam uit het hart en het ging, dat verzeker ik, rechtstreeks tot
het hart. Een zacht protestje moet mij uit de pen. De vriendelijke schrijver sprak
soms in den verleden tijd : ,,ik was dit, ik was dat." Ik dacht direct aan Pierlala
van wien wij in onze jeugd wel eens hebben hooren zingen, dat hij reeds in de kist
lag, toen hij plotseling, tot verbazing van de omstanders, opsprong en een lustigen
cancan ging uitvoeren. Dit is nu mijn voornemen niet, maar toch hoop ik nog niet
geheel met het heden en de naaste toekomst te hebben afgerekend. Het blijkt
inderdaad, dat, terwijl in Utrecht de middelen ontbreken om mijn sympathicus
wat op te poetsen, deze in het schoone en rustige Maarn volop voorhanden zijn
Wel zit hier en daar nog een roestig plekje, maar veel is toch herwonnen van den
ouden glans.

Na de journalistieke inleiding kwam Vrijdag 31 Januari een schriftelijke geluk-
wensch van onzen vriend Pietek Jellis, waarin hij óók mededeelde, dat het zijn
plan was geweest mij het Symbool der wijsheid, rustende aan de voeten van Miner-
va, d. w. z. een uil te zenden, maar aangezien die beestjes in zijn omgeving schaarsch
zijn, zond hij een wilden gans, vertrouwende, dat een van de afstammelingen van
de redders van het Kapitool óók welkom zou zijn. Ik heb het dier onderzocht en
het onmiddellijk voor de consumptie goedgekeurd met het praedicaat : eerste kwa-
liteit plus. Ik meen, dat tegen deze, wel wat eigengerechtigde, uitspraak geen
bezwaar kan worden gemaakt, omdat de keuring van voor consumptie bestemd
wild en gevogelte nog niet bij de wet geregeld is.

Nauwelijks was de Maarnsche rust een beetje teruggekeerd of een bode zette
een zware vracht in de vestibule Na voorzichtig de merkwaardig doeltreffende
verpakking te hebben verwijderd prijkte daar een majesteitelijke palm, geschenk
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde. Wat prachtig zei mijn vrouw ; daar
zouden wij in Utrecht geen plekje voor hebben kunnen vinden, maar hier, in onze
ruime, zonnige serre 1 Het was waarlijk niet te verwonderen, dat daags vóór den
jubileumsdag reeds een feestelijke stemming intrad, het ijs was gebroken. Wan-
neer er in Maarn nu een feest op handen is moet eerst de z.g. baan. d. i. de directe
omgeving van de woning, worden opgeharkt en aangezien onze tuinbaas met
groot verlof is heb ik dadelijk dat werk onderhanden genomen en kon ik moedig
den volgenden dag afwachten.

Zaterdag 1 Februari, \'s Morgens vroeg een telegram, een kwartje bestelloon
asjeblieft, tien minuten later weer een ; een kwartje bestelloon. Ik hield mij nog
wat goed, maar ik zag, dat het gezicht van mijn betere helft ietwat betrok. Geluk-
kig kwam spoedig de directeur van het Post- en Telegraafkantoor te Maarn de
ochtendpost brengen, ditmaal een stapel als ikin den druksten tijd van mijn Secre-
tariaat nooit heb gezien. Hij was zoo welwillend toe te zeggen eventueel nakomende
telegrammen op te houden, dan konden die \'s avonds met de avondpost worden
afgehaald. Dat bleek een practische maatregel te zijn, want met de geweldige
avondpost kwamen er nog 23 telegrammen mee, waaronder vele in het sierlijke
gewaad van het gelukstelegram. Ik heb de brieven en de telegrammen in den fa-
miliekring voorgelezen, het ging niet altijd even vlot en de feestelijke stemming
heeft wel eens plaats gemaakt voor een zeer ernstige.

Even voor wij ons elfuursche kopje koffie zouden gaan gebruiken kwam de bode
weer, hij zwoegde nog harder dan den vorigen dag. Dat is een schilderij zei onze
gedienstige. Haar voorspelling bleek niet geheel juist te zijn, want er kwam voor
den dag, de prachtige reuze-ets van v. Leusden : domkerk en domtoren te Utrecht,
gevat in monumentale lijst, geschenk van de studenten der Diergeneeskundige
Faculteit. Een oogenblik stond ik sprakeloos voor dit kostbare blijk van vriend-
schap en waardeering, maar spoedig werd besloten het mooiste vak in onze huis-
kamer, welke wegens verhuizing, nog maar enkele dagen was ingericht, ervoor te
bestemmen. Er was een begeleidend schrijven bij. Daar mag ik hier niets van
zeggen ; het trof mij méér en anders dan de fraaie ets. \'s Middags veel bezoek,
huiselijk, hartelijk, gezellig.

Vermeld moeten worden de blijde optocht, welke uit een auto kwam : voorop
Prof. Krediet en Mevrouw, toen de collega\'s Schultze en Meiling. Gelijktijdig
kwam een deputatie van de Diergeneeskundige Faculteit van het Utrechtsch
Studentensorps, de H. H. G. J. M. Kortman, praeses en L. Hoedemaker, ab-
actis nog eens persoonlijk de gelukwenschen der Faculteit overbrengen.

Prof. Krediet overhandigde met enkele woorden en fermen handdruk een
in sierlijk calligrafisch schrift uitgevoerden gelukwensch van het personeel van
het Vet. Anatomisch Instituut, benevens een bizonder fraaien, zilveren inkt-
koker met de inscriptie : 1905—1 Febr. :—1930, Vet. Anatomisch Instituut.

Het zijn mooie dagen geweest, dagen van klaren zonneschijn in mijn leven,
hetwelk in de laatste jaren zooveel duisternis heeft gekend. Heerlijk heb ik op
ondubbelzinnige wijze mogen ervaren, dat ik iets tot stand heb mogen brengen en
iets voor anderen heb mogen zijn. Daar zal ik steeds innig dankbaar voor blijven.

Ik schrijf nu geen brieven meer, ook stuur ik geen dank-drukwerkjes ; ik ver-
trouw, dat alle collega\'s, die mij hunne bewijzen van sympathie hebben gezonden,
deze uiting van diepgevoelden dank onder de oogen zullen krijgen. De niet-collega\'s
stuur ik een afdrukje

In verband met een in ons Tijdschrift van 1929 voorkomend referaat van Paul
betreffende drie gevallen van distomatose bij den mensch, waarvan twee met
doodelijken afloop, zou ik er hier even aan willen herinneren, dat het bij de keu-
ring van geslachte dieren aan te bevelen is, een bepaalde volgorde te nemen voor
de keuring van de verschillende organen. Men heeft altijd neiging om na de mesen-
teriale klieren de lever tc gaan onderzoeken in verband met transport via de vena
porta en zoo vervolgens hart en longen.

In zeer vele gevallen echter bestaat een uitgebreide distomatose, ja zelfs, wan-
neer men de lever nauwkeurig naziet, is bijna geen dier geheel vrij van verande-
ringen in de lever, die erop duiden, dat de parasieten er zijn of geweest zijn. Het
is daarom wenschelijk de lever het laatst aan te snijden, teneinde niet met het
gebruikte mes andere deelen van het dier te besmeuren. Voor tuberculose klieve
men voorloopig alleen de portale lympheklier. die zich geheel of gedeeltelijk aan
de lever bevindt, doch late de leverkapsel heel. Het uitsnijden van lichaams-
lympheklieren kan noodig zijn, nadat men een indruk heeft van de veranderingen
in de diverse organen. Dit mag echter niet geschieden met een, door distomen,
gal en slijmige pus verontreinigd mes.

Hieraan wordt echter dikwijls niet gedacht, terwijl men wel een ander mes
neemt, als men b.v. een absces of een tuberculeus proces lieeft aangesneden.

Ook zou het aanbeveling verdienen, deze leverbot-levers algemeen geheel of
gedeeltelijk af te keuren, en daaromtrent eenheid te brengen in dit systeem. De
slagers weten, dank zij onze populaire voorlichters in vakblaadjes, dat daaromtrent
verschillende meeningen bestaan en verzetten zich soms, op grond daarvan, tegen

de vernietiging van dergelijke levers, hetgeen den keurmeester een schijn van
willekeur geeft, wanneer deze terwille van zijn prestige in zijn uitspraak volhardt,
terwijl zijn naburige collega deze levers vrijgeeft.

Ofschoon ik in Nov. reeds schreef dat m i. de combinatie keuring-praktijk in
doorsnee niet beter kan worden gedaan dan ook thans geschiedt en onze bezwaren
in de eerste plaats de instelling keuring-praktijk gelden, komt toch Dr. D. M.
Hoogland nog aanzetten met beweringen als : „men tracht de p. v. k. v. te maken
tot kop van Jut" en ...... het is alles de schuld van deze veel gesmaalde en nooit

geprezen ambtenaren". Daarbij kennelijk doelend op de ingezonden stukken van
Sybesma en mij. Dat het geen zin heeft daar nog eens weer tegen op te komen
spreekt vanzelf

Naar aanleiding van het commentaar dat de heer Hoogland op bovengenoemd
stukje van mij geeft, wil ik echter nog wel iets zeggen.

De heer Hoogland meent waarschijnlijk een goede zet gedaan te hebben met
nu eens korten bondig te zeggen waarop eigenlijk dehecle inhoud van mijn stukje
neerkomt. Och, mijnheer Hoogland, iedereen weet wel dat, nu toch eenmaal de
zaken er zoo toe liggen dat men keuring en praktijk beide kan hebben, ieder jonge
dierenarts wel met een stuk vleeschkeuring bedeeld zou willen zijn. Net zoo goed als
iedereen weet dat wie ze heeft ze graag wil houden. Het is maar al te goed bekend
dat de baten die ze afwerpt een goed ruggesteuntje zijn. ja, soms blijkbaar zelfs
,,een belangrijk deel" van het bestaan.

Of de zaak echter gezond zou zijn met aan alle dierenartsen maar een stuk
vleeschkeuring te geven is een andere vraag.

Immers niet alleen op de praktijken der jonge collega\'s drukt deze vleeschkeu-
ringswet als een last maar ook op die der p. v. k v. en zelf, al is het niet in den zin
zooals de heer Hoogland het voorstelt, nl. het van zich vervreemden van zooveel
veehouders. Maar het komt voor, als gevolg van het feit dat de praktijken zich
niet storen aan gemeentegrenzen, dat de eene collega keurt in een gebied dat be-
hoort tot de praktijk van een andere collega, ook p. v. k. v.

Daarom zou er op den duur toch wel rumor in casa gekomen zijn. Alleen niet
zoo gauw misschien. Want zoolang de voordeelen opwegen tegen de nadeelen
maakt men liever geen slapende honden wakker en houdt zich stil zooveel men kan.
Nu er collega\'s zijn die niets dan nadeelen ondervinden, ligt het voor de hand
dat er eerder oppositie komt.

Tegenover de heer Hoogland is het misschien goed er extra op te wijzen dat
ik persoonlijk niet behoor tot diegenen die niets dan nadeel ondervinden van de
Vleeschkeuringswet. In de streek waar ik praktijk doe is de keuring geheel ambte-
lijk. Persoonlijk heb ik er nóch voor- nóch nadeel van. Een oratio pro domo zooals
de heer Hoogland het wil doen voorkomen en zooals hij er zelf een houdt, is
mijn ingezonden stukje van November dan ook niet. Want ook dat men met een
stuk vleeschkeuring maar niet „meteen onderdak" is, is wel algemeen bekend
uit het feit dat op een ondergeschikt ambtenaarsbaantje soms gesolliciteerd wordt
door collega\'s met meerjarige praktijk en gezegend met (of zoo de heer Hoogland
wil : te hunnen laste hebbend) een stuk vleeschkeuring.

Hiervóór roerden wij al even aan de bewering van Dr .Hoogland betreffende
het van zich vervreemden van „zooveel" veehouders. Zooals de heer Hoogland
het voorstelt zou de Vleeschkeuringswet fnuikend hebben gewerkt op de bestaande
praktijken. Dat deze voorstelling onjuist is weet ieder. De werkelijkheid wijst
het wel anders uit Over het algemeen zijn er niet zulke groote praktijken gemaakt
onder de veehouders die alleen om vleeschkeuringskwesties bij hun oude veearts
wegliepen. Trouwens de heer Hoogland spreekt zichzelf ook tegen. Want als zijn

voorstelling wel juist was dan zouden wij, van kort na 1922, in gunstiger positie
zijn wat de praktijk betreft, dan die van vóór 1922 en dan had men ons bij het begin
van onze studie niet kunnen zeggen dat het niet gemakkelijk zou zijn er tusschen
te komen.

Tenslotte redeneer ik niet logisch verder, meent de heer Hoogland. Inderdaad,
want waar het om ging was alleen de bevoorrechte positie waarvoor het meerendeel
van na 1922 nooit een kans krijgt. Zonder meer. De voorsprong van een meerjarige
praktijk een voorsprong die ieder te zijner tijd krijgt, heeft daar logisch niets mee
te maken.

Wat al de zorgen en moeiten geweest zijn ten koste waarvan de p. v. k. v. en
een keuringsdienst „tot stand hebben gebracht" is niet recht duidelijk. Alsof
het hun niet als een appeltje in den schoot is gerold. Met alle zorgen en moeiten
ter wereld kan thans ten minste geen dierenarts meer een keuring „tot stand
brengen".

Tenzij nog nieuwe gezichtspunten worden te berde gebracht, sluiten wij deze
discussie. Red.

In het afgeloopen jaar werden 4 gewone vergaderingen gehouden en 1 bijzondere
resp. bezocht door : 14, 29, 14, 27 en 23 leden. In deze bijeenkomsten werden
voordrachten gehouden door : Prof. Dr H. M. Kroon te I"trecht over Auto en
paard, door Dr. H. Jalving te Ruinerwold over cnzoötische levercirrhose, door
J. Bruijel over collegialiteit en empirisme, door I. van Bergen over lekzuclrt
bij het rund.

In een der vergaderingen werd de wenschelijkheid uitgesproken van het vormen
van diergeneeskundige kringen, terwijl bereids een vereeniging van praktiseerende
dierenartsen (speciaal in de prov. Groningen) was tot stand gekomen, uitsluitend
met betrekking tot de kwestie van hulpverleening bij tuberculose-bestrijding onder
het rundvee Als gevolg van desbetreffende besprekingen werd besloten, op daartoe
geschikte tijden, bijzondere vergaderingen te organiseeren, waarin enkel bespre-
kingen betreffende vraagpunten op diergeneeskundig en aanverwant gebied zullen
worden gehouden.

Een ie buitengewone vergadering had ruim succes. Er waren meer vraagpunten
opgegeven dan in den beschikbaren tijd konden worden behandeld, zoodat de
wenschelijkheid werd uitgesproken spoedig weer een dergelijke bijeenkomst te
houden. Behalve in deze speciaal daarvoor bestemde buitengewone vergadering,
werden ook nog in de gewone vergaderingen belangrijke besprekingen op weten-
schappelijk en maatschappelijk gebied gehouden, zoodat zij alle een cachet
hadden getuigende van een hoog wetenschappelijk streven bij verschillende leden
der afdeeling en tevens uiting gaven van een streven naar maatschappelijk hoog
houden van den stand en het daarbij tevens behartigen van zijne financieele
belangen.

Zeer belangrijk was ook de in dit jaar gehouden cursus in pluimveeziekten,
die, te Assen gegeven, een groote mate van belangstelling heeft gewekt en door
een groot aantal leden der afdeeling werd gevolgd.

Kunnen wij op dit gebied van tevredenheid getuigen, toch was er een feit dat
ons — in vergelijking met vorige jaren — minder blijmoedig stemde, nl. het
geringere bezoek van de dames der leden ter gelegenheid van de zomervergadering
te Assen. Gelukkig alweer dat verschillende toevallige omstandigheden grooten
invloed op hunne afwezigheid hadden.

Met weemoed gedenken wij het overlijden van twee onzer oude collega\'s nl
F. B. Venema te Middelstum en R. Bosscher te Veendam, resp. oud- en buiten-
gewoon lid der afdeeling. Al zagen wij hun in de laatste jaren niet meer op onze
bijeenkomsten, toch zal een groot deel der leden zich hunner nog levendig herin-
neren als practici naar wier oordeel steeds met groote belangstelling werd geluisterd.

Hunne nagedachtenis zal in de afdeeling Groningen-Drenthe dan ook in eere
bewaard blijven.

Het bestuur der afdeeling onderging eene wijziging doordat de vice-Secretaris
B. Jonker te Borger in deze functie vervangen werd door H. Detmers te Coe-
vorden. Behalve deze titularis bestaat het bestuur uit : Dr. J. Staai. te Assen.
Voorzitter, J. Bruyei. te Tolbert, vice-Voorzitter, J. Goedhart te Groningen,
Penningmeester en H. A. Kroes te Groningen, ie Secretaris.

Afdeeling Groningen-Drenthe In de 8 Febr. j.1. door 27 leden bezochte verga-
dering werd door den heer J. Bosma te Noordbroek ingeleid ,,Het hedendaagsche
standpunt van het kankervraagstuk".

Achtereenvolgens werden behandeld de verschillende meeningen die in den loop
der tijden als kankeroorzaken zijn aangewezen, alsmede werd gewezen op het
feit, dat niettegenstaande de gemiddelde leeftijdsgrens stijgt, deze ziekte van den
meer gevorderden leeftijd toeneemt, vooral de longkanker, wat wel geweten wordt
aan geheerscht hebbende griepepidemieën.

Ook de verschillende bestrijdingsmethoden werden behandeld, waarbij met
eenigen grond mag worden aangenomen, dat het carcinoom aanvankelijk een
plaatselijk karakter heeft en bij vroegtijdig operatief ingrijpen (waar dit mogelijk
is) succesvol is te behandelen. In dit verband werd gewezen op het prae carcinoom
van Prof. Deelman, nl. hypertrophische epitheelwoekeringen, zich voordoende
als witte vlekjes op de tong en in de keel, die zich ontwikkelen tot carcinoom.

Wat de chemische bestrijdingsmiddelen betreft, zijn bij ratten o.a wel successen
bereikt met loodverbindingen : het bezwaar voor toepassing bij den mensch is
echter, dat van die stoffen een te groote dosis moet worden toegediend, dit tot
vergiftiging aanleiding geeft.

Door Dr. J. Staal te Assen werd het standpunt geschetst dat z. i. de dierenarts
heeft in te nemen ten opzichte van den gezondheidsdienst voor vee. Hij doet dit
naar aanleiding van de instelling van een dergelijken dienst in Drenthe, uitgaande
van den Bond van Coöperatieve fabrieken van melkproducten in Drenthe. Het
hoofddoel van dezen dienst is de. tuberculosebestijding doch het moet in de be-
doeling liggen, dat ook andere voor het bedrijf ernstige ziekten onderwerpen van
algemcene bestrijding vanwege den gezondheidsdienst zullen worden, zooals b.v.
steriliteit, abortus, melkgebreken enz.

Zoo ziet hij zich als toekomstbeeld de toestand aldus ontwikkelen : dat de die-
renarts meer en meer zal optreden als hygiënist ter voorkoming van ziekten en
als bestrijder van vrij algemeen nog heerschende ziekten, speciaal die, welke tot
nog toe niet objecten van staatszorg zijn. Het behandelen van op zich zelf staande
ziektegevallen zal langzamerhand daardoor afnemen, terwijl de band tusscheu
veehouders-organisaties en dierenartsen nauwer zal worden toegehaald. Dr. Staal
gaf een uiteenzetting van de wijze waarop de ingestelde gezondheidsdienst is inge-
richt, waarvoor bereids reeds 6000 runderen op tuberculose zijn onderzocht.

Naar aanleiding van de inleiding ontstond een levendige discussie betreffende
de moeilijkheden van een nauwkeurige administratie, het opnemen der signale-
menten, het gebruik maken van controleurs, salarieering, onvoldoende mede-
werking of tegenwerking van sommige veehouders, zooals het verwijderen van
de reactieverschijnselen, het afgeven van verklaringen voor niet gereageerd heb-
bende dieren enz Uit alles bleek, dat er nog veel te verbeteren overblijft, doch

dat solidariteit onder de dierenartsen vele bezwaren zou overwinnen. In dit ver-
band werd het voorstel aangenomen, dat de praktiseerende dierenartsen in Drenthe
(voor Groningen is het bereids vastgesteld) zich, wat de kosten van onderzoek
bij de tuberculosebestrijding betreft, unaniem zullen regelen naar hetgeen daar-
voor is vastgesteld bij die bestrijding onder genot van rijksteun.

Bij rondvraag werd gewezen op het voorkomen van streptococcen in de melk
uit uiers waaraan totaal geen afwijkingen zijn waar te nemen. Bij acute strepto-
coccose zijn dikwijls de streptococcen na eenige dagen niet meer in de melk aan-
wezig, terwijl zij na eenigen tijd weer kunnen optreden.

Bij volkomen normale uiers wordt het toelaatbaar geacht een gezondheidsver-
klaring af te geven ; toch is het bacteriologisch melkonderzoek daarbij gewenscht
teneinde ook te kunnen oordeelen over het aantal streptococcen.

Een vraag betreffende het niezen van konijnen, deed de heer Steenbergen te
Emmen opmerken dat het dikwijls verband houdt met tuberculose der longen.

Op gedaan verzoek wil S. in een volgende vergadering een inleiding geven be-
treffende deze aangelegenheid. Kroes.

Dierenartsen steun het welslagen van het t ongres door als lid toe te treden,
r.ewone leden ontvangen de zeer waardevolle rapporten, verslagen enz., ook
• il is men niet in de gelegenheid het congres te bezoeken. De Nederlandsche Die-
renartsen hebben in deze een traditionéele plicht te vervullen.

Lidmaatschap gewone leden / 18.— ; Damesleden ƒ3.— ; Studentleden f 6.— ;
te storten op postrekening 16363 ten name van Dr. A. ten Sande, aan wien men
zich als lid kan opgeven.

In opdracht van den Minister van Staat, Min. van Binnenlandsclie Zaken en
Landbouw hebben de directeur van het Veeartsenij kundig staatstoezicht, Dr.
Berger, en de directeur van de Rijksseruminrichting, Dr. Lourens, zich naar het
buitenland begeven in verband met besprekingen over veterinaire aangelegenheden
betreffende de belangen van onzen vee- en vleeschexport en tevens met het oog
o)i de nieuwe Rijksseruminrichting.

In een vergadering van de Prov. Staten van Gelderland kwam ter sprake het
vervoer van cadavers voor de N.T.F Voor de landbouwende bevolking levert,
zoo werd betoogd, art. 58 van het wegenreglement een bezwaar op, omdat het
verboden is, cadavers aan den weg te deponeeren. De fabriek wenscht echter
dat deze aan een verharden weg worden gedeponeerd. Het oprichten van cadaver-
huisjes werd niet gewenscht geacht. Men wilde art. 58 van het reglement zoo ge-
wijzigd zien, dat de cadavers b.v. onder een zeil kunnen worden gelegd.

Een lid van Gedep. Staten merkte op, dat bij het verleenen van steun aan de
N.T.F. in deze aangelegenheid is voorzien door de bepaling, dat de cadavers 20
meter van den weg kunnen w\'orden neergelegd. Spreker achtte het echter wensche-
lijk, dat Gedep. Staten nader overleg plegen met de gemeentebesturen, den inspect.
van den veterinairen dienst en den inspect. van de volksgezondheid.

De Beiersche Landdag heeft een wet aangenomen, die bij het slachten het ver-
«looven van de slachtdieren verplicht stelt. Alle partijen, ook de sociaaldemocra-
tische, stemden er voor ; alleen de Beiersche Volkspartij stemde er voor.

Het sterkst hebben zich 2 R.K. geestelijken er tegen verzet, die er nadruk-
kelijk op wezen, dat hiermee een zeer bedenkelijke gewetensdwang wordt uitge-
oefend en de godsdienstige overtuiging der geloovige Joden wordt aangetast, en
dat niet overwegingen van buitenstaanders kunnen beslissen, wat volgens de
Joodsch-ritueele voorschriften geoorloofd is, doch alleen de op religieuze motieven
steunende overtuiging der rabbijnen.

De keuring van voor export bestemd vleesch in handen van de belanghebbende
organisatie\'s ?

Naar de ,,Vee- en Vleeschhandel" mededeelt, heeft de commissie Haffmans in
haar rapport inzake de rijksbemoeiing op landbouwgebied doen uitkomen, dat zij
zich met groote meerderheid kan vereenigen met het denkbeeld van overneming
der export-vleeschkeuring door de belanghebbende organisatie\'s. Zij geeft den
minister daarom in overweging de pogingen, door de organisatie\'s daartoe reeds
gedaan, te bevorderen

Tusschen de loonslachters van het abattoir te Asd. eenerzijds eri de grossiers
anderzijds is het tot een conflict gekomen naar aanleiding van het feit, dat de
laatsten het contract, waarbij aan de slachters, op een vergoeding van / 4. voor
het slachten van een koe, bovendien nog 40 ct. extra werd toegekend voor het
afval, niet wenschen te hernieuwen. Deze 40 ct. werden tot dusver gegeven als een
vergoeding voor het feit, dat de slachters het afval, als bloed, blazen en darmen,
niet zelf meer mochten verkoopen, zooals vroeger steeds gewoonte was, doch dit
aan de grossiers moesten afstaan.

De loonslachters zeggen, dat het vervallen van deze 40 ct. toeslag neerkomt
op een loonsverlaging, zijn daarom in staking gegaan. De grossiers slachten nu hun
dieren zelf, ofschoon er voor deze arbeid voldoende aanbiedingen van werkwilligen
zijn binnengekomen.

Door een besluit van B. en \\Y. zijn de grossiers bovendien verhinderd hun koeien
op het abattoir door werkwillig personeel te laten slachten. B. en W. hebben dit
besluit genomen op grond van art. 32. 2de lid, van de bepalingen op het gebruik
van het abattoir, hetwelk hierop neerkomt, dat de toegang tot het abattoir gewei-
gerd kan worden aan personen van wie verwacht kan worden dat hun aanwezigheid
aldaar tot ongeregeldheden aanleiding kan geven.

Blijkbaar is deze maatregel genomen, om twisten tusschen stakers en werkwil-
ligen te voorkomen. De grossiers protesteeren tegen deze inmenging in hun par-
ticulier bedrijf. Zij hebben in kort geding het gemeentebestuur doen dagvaarden
om zich te hooren veroordeelen de werkwilligen wel toe te laten.

Ondanks deze verscherping van den toestand willen beide partijen nog niet van
toegeven weten.

(Door het optreden en partij kiezen van B. en \\V. zien wij hier den zonderlingen
toestand ontstaan, dat de stakers, die niet willen werken en dus op het abattoir
tijdens deze actie niets te maken hebben, wel op het terrein van het abattoir worden
toegelaten en dat werkwilligen, die wel willen werken en alleen binnen de gemeente
Amsterdam, krachtens art. 4, derde lid der Hinderwet, op het terrein van het abat-
toir mogen slachten, worden geweerd onder het motief, dat hun aanwezigheid tot
ongeregeldheden aanleiding kan geven.

Men zou zoo zeggen, dat men iedereen, die zich aan het reglement van orde
en overige voorschriften houdt, tot het slachten van een slachtdier moet toelaten.
B. en W. denken er echter anders over. Een Amsterdamsche grossier, die een rund
ter slachting aanvoerde en een werkwillige (geen Amsterdammer), als zijnde zijn
knecht meebracht werd niet toegelaten. Van deze niet toelating werd proces-verbaal
opgemaakt. Deze zaak zal in kort geding voor den Amsterdamschen rechtbank-
worden behandeld. Wij zijn nieuwsgierig naar de uitspraak, de g.)

De raad van de gemeente Tubbergen heeft, ondanks een herhaald aandringen
van Gedep. Staten, een voorstel tot aansluiting bij de N.T.F. verworpen, daar
zij van oordeel is, dat het vervoer van cadavers naar den harden weg door de
groote uitgestrektheid der gemeente onoverkomelijke bezwaren met zich mede
zal brengen.

Volgens een mededeeling in de „N.R.Ct." zal de nieuwe destructor van den kring
Barsingerhorn, waartoe 14 gemeenten zijn toegetreden, op 10 Mrt. a.s. officieel
worden geopend door den Commissaris der Koningin in N.-Holland. de Graaf.

De nieuwe Beiersche slachtwet 1930; een succes voor de Münchener Tierschutz-
vereine.

Na bijna 3 jaren hangende geweest te zijn is op 9 Januari j.1. door de Beiersche
Landdag de hieronder (onvertaald) volgende wet aangenomen, waarbij afge-
zien van noodslachtingen voor alle daarin vermelde diersoorten zonder uitzon-
dering bedwelming voor de ontbloeding is voorgeschreven.

Art. 1. I Rindvieh, Schweine, Schate, Ziegen, Pferde, Esel, Maultiere, Maulesel
und Hunde sird beim Schlechten vor Beginn der Blutentziehung zu betäuben.

Auf Noth;chlachtungen (§ 1 Abs III des Gesetzes über die Schlachtvieh und-
F\'leischbeschau von 3 Juni 1900 — R. G. Bl. Seite 547—), bei denen sich die
Betäubung nach I.age der Verhältnisse nicht ausführen läszt, findet die Vor-
schrift des Abs I keine Anwendung.

Art. 2. Die näheren Vorschriften über das Schlachten der in Art. 1 bezeichneten
Tiere werden vom Staatsministeriums des Inneren erlassen.

Art. 3. Zuwiderhandlungen gegen Art. 1 und gegen die auf Grund des Art. 2
erlassenen Vorschriften werden mit Gefängnis bis zu sechs Monaten oder mit
Geldstrafe >) bestraft.

Hiermede zal met i October a.s. Beieren na Zwitserland en Noorwegen de derde
zijn in de nog korte rij van staten, die de bedwelming van alle slachtvee hebben
voorgeschreven.

Uit een toelichting van de desbetreffende publicatie van de Münchener Tier-
schutzvereine, die zich van de totstandkoming van deze wet zeer veel moeite
hebben gegeven, blijkt dat de vrije kopslag in de weldra te verwachten uitvoerings-
bepalingen zal worden verboden. In verband hiermede vragen wij ons nog eens af,
wanneer dit het geval zal zijn in het Kon besluit ter uitvoering van art. 74 van
de Veewet en verder of men in dat voorschrift niet eindelijk ook aan de schapen
en geiten de genade der bedwelming, voor de toepassing der halssnede, zal ver-
leenen. v. d. B.

Ged. Staten van Friesland stellen voor. de verordening, regelende de bezoldiging
van de ambtenaren, verbonden aan den keuringsdienst van waren, te wijzigen,
teneinde de aanstelling van een veearts mogelijk te maken. Tot dusver werd in de
behoefte aan veeartsenijkundige voorlichting bij dien dienst voorzien vanwege
den gezondheidsdienst voor vee in de provincie, waarvoor de keuringsdienst / 750
per jaar betaalde. Voor een goede handhaving van het Melkbesluit is het echter
noodig, dat de keuringsdienst meer veeartsenijkundige hulp ter beschikking krijgt.
Volgens het voorstel zal nu een veearts worden aangesteld op een jaarwedde van
/ 3000 als minimum en ƒ 6000 als maximum. Deze veearts zal mede den keurings-
dienst van Drente van advies dienen, waarvoor door Drente een vierde deel der
jaarwedde wordt vergoed, alsmede een vierde deel der reiskosten en de helft der
vergoeding voor verblijfkosten. (N R Ct.).

Blz. li. onderaan bijvoegen: Uitgestelde telegrammen naar N.-I. a / i.—• per
woord.

Blz. 67. r. 19 v. o. staat : Vrijburg, Dr. B 1893. Pr. Apeldoorn 1910.
moet zijn: *Vrijburg, Dr. B. Apeldoorn, 1893; Pr. Bern 1910; Berlijn 1910
diploma ,,Tierzucht-Inspector".

Blz. 80. ie kol. r. 17 v. b. staat : Varsselveld Wisch moet zijn : Varsseveld (Gein.
Wisch).

Prijscourant. Wij ontvingen de Prijscourant 1930, van de Pharmaceutische
Groothandel der N.V. Amsterdamsche Chininefabriek, (de Wittenkade 48 —50,
Amsterdam (W.). Het is een boekdeel van 224 bladzijden, dat op de hoogte van de
tijd is. Behalve de gewone geneesmiddelen en verbandstoffen worden er in aange-
kondigd o.a : organo-preparaten, injectievloeistoffen voor artsen en dierenartsen,
laboratorium chemicaliën en reagentia, indicatoren, standaardpreparaten, buffer
oplossingen, steriele voedingsbodems, reagentia en kleurstoffen voor bacteriolo-
gisch en histologisch onderzoek, reagentia voor medisch gebruik.

bedraagt de abonnementsprijs voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde f 10. —.
Dit bedrag te storten op de post girorekening No. 64404 van de Uitgeefster, de
firma J. v. Boekhoven te Utrecht. Op de rugzijde van het girobillet te vermelden :
,,voor Studenten-abonnement Tijdschrift voor Diergeneeskunde". Duidelijke op-
gave van naam en adres.

Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland hebben, ter vervanging van Dr. H. J.
Lovink, die als zoodanig bedankt heeft, tot voorzitter van de Provinciale Commissie
aangaande de ondersteuning vanwege Rijk en Provincie voor de rundveefokkerij
in Zuid-Holland, benoemd Dr. A A Overbeek, Insp Veeartsenijk Dienst en
Volksgezondheid. Dr. Overbeek heeft ook vroeger reeds deze functie bekleed

Het nieuwe geneesmiddel ,,Eudiphthocid" van Dr. WOLF tegen coryza conta-
giosa en diphtherie der hoenders.

De in de pers algemeen vermelde mededeelingen over een nieuw middel tegen
coryza contagiosa (dit woord in \'t vervolg hiervan aangeduid door cor.) en diphtherie
maken het noodzakelijk ook in dit Tijdschrift de resultaten mede te deelen van
een gehouden proef te Voorthuizen met dit geneesmiddel, onder mijn diergenees-
kundig toezicht. Deze proef werd ingesteld op verzoek van den Heer en Mevrouw

Pouw te Yoorthuizen en den samensteller van het geneesmiddel Dr. Kon rad
Wolf, dierenarts te Berlijn. Endiphthocid zou moeten zijn een uitmuntend be-
proefd genees- en voorbehoedmiddel tegen Diphtherie en coryza contagiosa.

Gezien het feit dat ondergeteekende preventief noch curatief de echte cor. af-
doende weet te bestrijden, leek het hem den juisten weg hierop in te gaan.

In een hok, gescheiden in drie afdeelingen, werden 65 dieren ondergebracht
Daarvoor had ik eenige collega\'s uit de omgeving verzocht mij daarvoor geschikte
patiënten in te zenden, waaraan slechts collega Stotijn gehoor gegeven heeft door
zeven hoenders in te sturen. l)e andere zijn door mij uit de omgeving van Barne-
veld opgezocht.

De proef werd nu zoodanig ingesteld, dat 30 dieren met.het Eudiphthocid wer-
den behandeld, 15 hoenders met een kreosootpreparaat door mij verstrekt, en 15
dieren onbehandeld bleven.

Op den begindag der proef werden alle dieren stuk voor stuk onderzocht door
Dr. Wolf en mij, en de diagnose op een protocol genoteerd. Daarnaast werden alle
van een genummerd vleugelmerk voorzien.

Hier volgt een résumé van het resultaat van het onderzoek, waarbij A, B en C
respect, aangeven A de afdeeling met Eudiphthocid behandeld, B met kreosoot
behandeld en C de afdeeling waarin geen geneesmiddel verstrekt werd.

3. Wit Leghorn hen : cor. ;
empyeem v/d onder oogholte :
conjunct!v. ; sterk vermagerd.

7. W. L. TT. haan ; 1 pok a/d
kam ; diphth. van neus en
mondholte ; cor. ; conj. ; ver-
magerd.

11. Id. ; diphth. v. mond en
keelholte ; pok a/d linkerneus-
vleugel ; cor. ; sterk vermagerd.

14. Id. ; cor. ; geringe tong-
diphtherie ; empyeen v/d rech-
ter onder oogholte ; mager.

De indeeling in de groepen geschiedde geheel willekeurig; alleen werden de
dieren die reeds verouderde empyeemen hadden, bestemd voor de groep die niet
behandeld zou worden. Evenwel werden later de groepen B en C door een ver-
gissing verwisseld, waardoor deze dieren (de allerslechtste) in groep B terecht
kwamen.

De afkorting cor. wil in bovenstaande staten niet zeggen dat dit steeds coryza
contagiosa was. Dit is toch aan het dier zelf niet altijd direct te zien en heel vaak
moet uit het verloop der ziekte blijken of men te doen heeft met de goedaardige
coryza of de zoogen. kwaadaardige snot (coryza contagiosa). Evenwel waren de
Noordhollandsche Blauwen alle van één bedrijf waar juist deze coryza contagiosa
heerschte. Daarom waren deze hoenders zoo bij uitstek geschikt ter controleering
van de genezende werking van het Endiphthocid ; temeer daar de cor. pas sinds
ongeveer 14 dagen onder den koppel van den eigenaar was opgetreden. Dit blijkt
o.a. ook uit het feit, dat de zoogen. ,.dikke koppen" door empyeem van de ver-
schillende sinussen slechts bij één dier (39) werd geconstateerd.

De voedingstoestand der dieren is vermeld, omdat de fam. Pouw de hoenders
resp. op 19, 26 November ,3 en 10 December heeft gewogen en de gewichten
in het nu volgende protocol, opgemaakt den ioen December en bedoelende de
toestand der dieren aan het einde der proef weer te geven, zijn opgenomen

Groep ,,A", behandeld met Endiphthocid :
No. 3. Ingedroogd empyeem linker oog, gew. 1000 -1200—1300 -1400 Gr.
No. 5. Cor. rechts, gew. 900—1000—1100—1100 Gr.

No 7. Cor., iets keel-en mondholtediplitherie, gew 1400- 1500—-1700 1800 Gr.
No. 9. Beiderzijds cor., gew. 1300—-1300—1300—1400 Gr.
No. 10. Cor., gew. 1100—1100—1100—1200 Gr.
No. 11. Cor., gew. 1200- 1300- 1300 1300 Gr.

No. 13 Cor , pok linker neusvleugel, diphterie genezen. Gew. 1300- 1100 -
1000—1050 Gr.

No. 14 Cor., verdroogd empyeem, gew. 1300 -1100—1200—1300 Gr.
No. 18. Genezen, gew. 1400—1500—1600—1700 Gr.
No. 19. Genezen, gew. 1500—1600-- 1700—1900 Gr.

No 22. Cor., empyeem rechter oog sterk verminderd, gew. 1300—1300—1300
1400 Gr.

No. 56. Cor., conjunctivitis rechter oog, gew. 900—900—900—1000 Gr.
No. 58. Cor., ingedroogd secreet aan de tong, gehemelte diphterie, gew. 1100-

No. 63. Cor., een pok op de linker neusvleugel, veel slijm in de mondholte, gew.
1000—1100—1200—1300 Gr.

No. 64. Cor., ingedroogd secreet op de tong, gew. 1200 -1300—1400—1600 Gr.
No. 65. Cor., gew. tooo—1100—1200 1300 Gr.

No. 15. Ingedroogd empyeem links, cor., gew. 1700—1700—1800—1S00 Gr.
No. 16. Cor., rechter oog conjunctivitis, gew. 1200—1200—1100—1200 Gr.
No. 17. Tracheitis, cor., gew. 1300—1400—1500—1450 Gr.

No. 20. Empyeem beide oogholtes, keeldiphterie en cor., gew. 1200 1300 1300—
[400 Gr.

No. 21. Cor., conjunctivitis linker oog, gew. 1100 1100—-1300—1300 Gr.
No. 23. Cor.. tracheitis, gew. 1400- 1500- i(>oo—1700 Gr.
No. 32. Eenzijdige snot, gew. 2800—2900 —2900—2900 Gr.
No. 33. Cor., larynxdiphtherie, gew. 1500 1500—1400—-1400 Gr.
No. 37. Cor., ingedroogd secreet in de neus, tracheitis, gew 900—1000—1000—
900 Gr.

No. 42. Cor., gew. 800—900- 1100 1200 Gr.
No. 48. Cor., gew. 1700—1600—1600 -1600 Gr.
No. 54. Cor., gew. 700—900—1000 1000 Gr.

No. 57. Cor., empyeem beide zijden, gew. 1000—1200.—1200—1300 Gr
No. 59. Cor., tracheitis, gew 1000 1100 1100—1200 Gr.
No. 61. Cor., gew. 1100—1300 1400 1500 Gr.

Groep ,,C", onbehandeld.
No. 2. Empyeem linker onderoogholte, gew. 1200 -1300 -1300—1200 Gr.
No. 4. Genezende diphterie, gew. 1200—1000—1200—1450 Gr.
No. 6. Cor., conjunctivitis, diphterie, laringitis, gew. 1200 -1200—1300 — 1200 Gr.
No. 8. Cor., gew. 1300—1200—1200 1200 Gr.
No. 25. Cor., gew. 1600 1600 1700 1700 Gr
No. 28. Cor., gew. 1800—1900- 1900 1900 Gr
No. 36. Cor., gew. 1100—1200 1200 1300 Gr.

No. 40. Cor.. ingedroogd secreet i. d. mondholte gew. 1400 -1600—1800—igooGr.,
No 41. Cor., diphterietong, conjunctivitis linker oog, gew. 800 -800-1000—-
1000 Gr.

No 43. Cor , tracheitis, gew. 1100—1200 -1300 1400 Gr.
No. 44 Cor., Gew. 1500—1600—1800—1900 Gr.
No 47. Cor., gew. 1300—1300—1400—-1500 Gr
No. 50. Cor., gew 900—1000--1100—1250 Gr.

No. 60. Cor., conjunctivitis, diphterie i. d mondholte, gew. 1000 -1000--1100—.
1200 Gr.

Naar aanleiding van deze gehouden proef is door mij een officieel rapport uit-
gebracht. Dit in zijn geheel hier weer te geven is niet noodig en ik zou dan ver-
schillende feiten hierboven gememoreerd weer moeten geven. Waar het rapport
begint over de resultaten, laat ik het verder volgen :

,,Het was de bedoeling, evenals op de gebruiksaanwijzing staat, de dieren 3
weken te behandelen. Op den ioden December werd de proef dus officieel gesloten.
Evenwel oordeelde Dr. Wolf het toen wenschelijk de behandeling nog een week
voort te zetten, aangezien het weer volgens hem ongunstiger geweest was dan voor
de kuur wenschelijk was — het had nl. verschillende dagen aanéén gestormd.
Op 17 Dec. werden de dieren nog eens oppervlakkig beschouwd.

VVat zijn nu de resultaten? Daarvoor is het m i. het beste de dieren te verdeelen
in 2 groote klassen (indeelingen), want om hier de dieren stuk voor stuk te bespre-
ken voert te ver en is niet overzichtelijk. En wel : 1. van 1 t/m 34 waarin dieren af-
komstig van 4 verschillende inzenders en waaronder zich gevallen voordeden van
diphtherie, van pokken en van coryza. Of deze laatste bepaald kwaadaardig was,
was natuurlijk niet altijd duidelijk waar te nemen en moest uit het verloop blij-

ken ; en de klasse 2 van 35 t/m 66: de zuiver en alleen aan coryza contagiosa
lijdende Noord-holl.-Blauwen.

Van klasse 1 bleken aan het einde der proef op 10 December, toen alle dieren
stuk voor stuk door Dr. Wolf en mij werden nagezien, dat de Diphtherie-patiënten
aan keel en mondholte grootendeels waren genezen. Van de zeven stuks had nog
slechts één diphtherie (7) en een andere had er pokken voor in de plaats gekregen
(13). De tusschen de haakjes geplaatste nummers zijn de nummers der dieren

Van de zeven diphtheriepatiënten hadden er vijf gelijkertijd neusuitvloeiing
(snot) en bleek dit aan het eind der proef nog aanwezig te zijn. Het zesde dier (13)
bleek nu ook aan snot te zijn gaan lijden, wat bij den aanvang niet het geval was.
Het zevende dier (18) was volkomen genezen.

Van de snotpatiënten in afdeeling 1 bleken er twee geen neusuitvloeiing meer
te hebben en waren als genezen te beschouwen. Alle andere dieren waren nog
meer of minder aan deze ziekte lijdende.

Wat was de werking van Eudiphtocid op klasse 2 ? (de zuivere kwaadaardige
snotpatiënten). Betreffende de diphtherie-genezende werking kan hier niets gezegd
worden, aangezien hier nog geen diphtherie-patiënten waren. Doch wel bleek dat
Eud. geen preventieve waarde tegen diphtherie en pokken bezit, aangezien vier
dieren aan het einde der proef hiervan de verschijnselen vertoonden. (40, 58, 63, 64).

En wat de coryza-contagiosa betreft, was er noch na 3 weken noch na 4 weken
iets van een genezende werking te bespeuren. De dieren hadden alle nog dezelfde
vieze neusuitvloeing.

Over de groepen B en C kan ik kort zijn. Ook hier zijn er diphtherie-patiënten
bijgekomen en zijn de snotpatiënten niet genezen. In groep B zijn zelfs twee van de
ergste patienten gestorven.

Betreffende het verschijnsel dat bij kwaadaardigen snot nog al eens optreedt,
n.1. de ,,dikke koppen", blijkt het dat in groep A zoowel als in B er één dier dat
verschijnsel is gaan vertoonen (resp. 22 en 57) en in C er geen is bijgekomen. Be-
halve aan de schitterende verzorging door de fam. Pouw, wijst dit wel op een gun-
stige werking van het Eudiphthocid, aangezien in hok A de meeste dieren waren
ondergebracht.

Zooals in het begin van dit verslag is meedegedeeld zijn de dieren ook nog na
bepaalde tijden gewogen. Per groep bleek het dat de dieren van groep A veel meer
in gewicht waren toegenomen dan groep B en C. (ook omgerekend per dier), doch
ook dat hok C (de onbehandelde) een stuk in gewicht boven B toegenomen waren.
Nu zijn m.i. hier moeilijk conclusies uit te trekken. Dan hadden bij den aanvang
van de proef de dieren in iedere groep ongeveer hetzelfde gewicht moeten hebben.
Dit ongelijke gewichtsbegin verklaart het feit dat de geheel onbehandelde hoenders
veel meer in gewicht zijn toegenomen dan groep B, terwijl toch algemeen aange-
nomen wordt dat Kreosoot een goed geneesmiddel is tegen coryza contagiosa.

Vergelijk ik eenige dieren uit A, B en C met ongeveer hetzelfde begingewicht,
dan blijkt het verschil na 3 weken niet groot. Voor vereenvoudiging neem ik dieren
uit klasse 2 :

Wanneer ik thans een eindconclusie moet trekken naar aanleiding van deze
gehouden proef, dan blijkt uit het vorengaande :

tegen de zoogenaamde kwaardaardige snot. Het werkt in sommige gevallen gun-
stiger, daar het optreden van „dikke koppen" minder schijnt op te treden.

Mocht het bij diphtherie in sommige gevallen genezend werken, het kon niet
voorkomen dat de diphtherie-smetstof weer andere dieren tot haar slachtoffers
maakte, zoodat deze diphtherie en pokken kregen.

Het op de circulaire vermelde: uitmuntend genees- en voorbehoedmiddel
tegen Diphtherie en kwaadaardigcn snot", is bij deze proef gebleken niet juist te
zijn".

Naast het toepassen van dit Endiphthocid in deze proef, heb ik dit geneesmiddel
ook laten toepassen op enkele bedrijven. Ook hierbij is mij niets van een genezende
werking van de coryza contagiosa bespeurd. Dat er niettemin gebruikers van het
Endiphthocid zijn, die zich zeer tevreden betoonen, schrijf ik geheel toe aan het
feit dat men in dergelijke gevallen te doen gehad heeft met de goedaardig ver-
loopende coryza, waarbij alleen een goede verzorging o. a. al reeds in vele gevallen
genezing brengt.

Do in- en doorvoer van buitenslands van papegaaien, parkieten en andere
papegaaiachtige vogels is verboden.

Afwijking van dit verbod kan in bijzondere gevallen, op aanvrage aan het
Departement van Binnenlandsche Zaken en Landbouw, worden toegestaan onder,
door den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst te stellen voorwaarden.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Januari nog niet waren gecindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 13 (7) eigenaars, waarvan in Groningen bij 1; Fries-
land bij i ; Gelderland bij 5; Noordholland bij 1 ; Zuidholland bij (2) ; Zee-
land bij 4 (2); Noordbrabant bij 1 (3) eig.

Scabiës (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 21 gevallen bij
6 eig (386 bij 8 eig), waarvan in Groningen 16 (paarden) bij 3 eig. (330 bij

2 eig.); Friesland (39 bij 3 eig.); Utrecht (16 bij 2 eig.) ; Zuidholland 5 (waar-
bij 3 paarden) bij 3 eig. (1).

Rotkreupel bij schapen : 9 gevallen bij 2 eig. (223 bij 20 eig.), waarvan in
Friesland (98 bij 9 eig.); Drenthe (10 bij 5 eig.); Noordholland 9 bij 2 eig. (92
bij 5 eig.); Zuidholland (23 bij 1 eig.).

Anthrax: 42 gevallen bij 35 eig. (4 bij 4 eig ), waarvan in Groningen i;
Friesland 7 bij 3 eig.; Drenthe 2 bij 2 eig.; Overijsel t ; Gelderland 8 (waarbij
i paard en 1 varken) bij ó eig. (2 bij 2 eig.); Utrecht 5 bij 4 eig.; Noord-
holland 3 bij 3 eig.; Zuidholland S bij 8 eig. (2 bij 2 eig.); Noordbrabant 3 bij

Een planten-intoxicatie veroorzaakt door ingestie van Senecio aquaticus
Huds. en Senecio Jacobaea Lin. \')

Ia het voorjaar van 1925 maakte ik kennis met een ziekte onder
runderen, waarvan de symptomen eensdeels wezen op een indi-
gestie, doch voor de rest frappante afwijkingen hiermede ver-
toonden, terwijl bij sectie een primaire diffusie cirrhose van de
niet vergroote lever, al of niet gecombineerd met distomatose
van dit orgaan, dikwijls een oedemateuze toestand van het mesen-
terium en soms hydrops ascites, werd waargenomen.

De bevinding van deze pathologische verandering en van het
eigenaardig ziektebeeld der patiënten zijn aanleiding geweest een
meer diepgaand onderzoek in te stellen naar den waren aard
van dit lijden.

Wester en Beijers hebben eenige gevallen van atrophische- en hypertrophische
levercirrhose bij rund, varken en geit beschreven. De aetiologie hiervan was
onbekend.

Eveneens heeft Schornagel meermalen deze pathologische toestanden bij de
meeste onzer huisdieren vastgesteld.

De enzoötische diffuse levercirrhose wordt echter vooral bij runderen en paarden
in Amerika. Z.-Afrika, Engeland en Duitschland waargenomen. Hiertoe behooren :
de „Pictou cattle discase" van Nova Scotia (Johnston 1893), de ,,Bottomdisease"
bij paarden in Z.-Dakota langs de oevers der Missouri (Schroeder 1892), de
..VVintondisease" onder runderen, paarden en schapen in N.-Zeeland (Gilruth
1903), de,,Molteno cattledisease" of „Strainingdisease" in Z.-Afrika (W. H. Chase
1905), de „Cirrhosis of the liver in stock" in de Kaapkolonie (Robertson 1906),
de „Dunsickness" in Natal (Verney). Verder zijn ziektegevallen beschreven door
Stockman en Thompson (1908), door Craig en Kehoe bij paarden in Ierland
(1921), door Holmboe in Noorwegen en de „Schweinsberger Krankheit" in
Duitschland.

De door Chase beschreven symptomen der ziekte zijn : ,,in \'t begin diarrhee,
die niet is te stoppen, mindere melkgift, vastliggende huid en een droog, glansloos
haarkleed. Weldra treedt dan tenesmus op, eerst gering doch spoedig worden
de persbewegingen krachtiger en frequenter (tot 16 per minuut). Sommige patiënten
geraken dan in excitatie, andere daarentegen vervallen in een comateuzen toe-
stand. De exitus treedt 2—4 dagen na het begin der tenesmus in. Bij sectie is de
lever steeds cirrhotisch, de galblaas te groot en goed gevuld, zijn de lebmaag-

plooien door oedeem gezwollen en op verschillende plaatsen in het lichaam pete-
chiën te zien."

Wat de aetiologie van voormelde ziekten aangaat \'), wordt deze aan verschillende
soorten Senecio (Fam. der Compositae) toegeschreven o. a. S. Jacobaea, S. lati-
folius, S. burchelli. Inderdaad is het Gilruth en Robertson gelukt door het
nemen van voederproeven met verschillende seneciosoorten. een beginnende
levercirrhose bij runderen te voorschijn te roepen. In Z.-Afrika is het vooral
Theiler geweest (1918) die een clinisch- en pathologisch-anatomisch onderzoek
naar de daar voorkomende enzoötische levercirrhose bij runderen instelde. Theiler
onderscheidt 4 vormen der ziekte, met bij eiken vorm een bepaald hoofdsymptoom
(tenesmus, psychestoornissen. vermagering en diarrhee).

Ook bij den mensch kan levercirrhose ontstaan door het eten van zaden (in
brood) van S. ilicifolius en S. burchelli, zooals door Wilmott en Robertson in
Z -Afrika is beschreven.

Ten slotte kunnen bedorven, schimmelige en gistende voederstoffen, dierlijke
parasieten (distomen, sclerostomen, cylicostomen, ascaridenlarven), infectiestoffen
(Bacillus suisepticus, tuberkelbacil, vlekziektebacil), endogeen ontstane giftstoffen
(boterzuur, melkzuur, enz.) en hart- en longziekten de pathologische toestand
van de lever te voorschijn roepen.

Van andere vertegenwoordigsters der Compositen die bij dieren wel vergifti-
gingsverschijnselen, doch zeer waarschijnlijk geen levercirrhose veroorzaken, noem
ik : Atractylis gummifera (Intoxicatie bij vee in Algiers), Tanacetum vulgare
(vergiftiging bij runderen in Sleeswijk-Holstein, Wessel, Brugge en Wilster),
Eupatorium urticaefolius („Milksickness" of ..Trembles", Wolff, Curtis en
Kaupp), Sonchus arvensis (bedwelming en paralyse van schapen, Lecouturier),
Onopordon acanthium (braken, krampen en diarrhee), Matricaria nigellaefolia
(veroorzaakt volgens de onderzoekingen van Andrews in 1923 ,,Staggers" of
, .Pushing-disease" bij runderen in Natal). Van Lactuca scariola en L. virosa
(I.ong), Geigcria passerinoides uit de Kaapkolonie en van Helenium autumnale
(Lander) wordt aangenomen dat ze giftig zijn, doch intoxicaties bij dieren schijnen
nog niet te zijn opgemerkt.

Symptomatologie der ziekte. De ouderdom der 14 runderen welke
aan levercirrhose stierven, varieerde van ruim 1 jaar (2 gevallen)
tot 8 jaar (1 geval), ofschoon de meeste dieren ziek werden op
een leeftijd van ongeveer 2 4 jaar (12 gevallen).

Opvallend is, dat de ziekte het meest voorkomt gedurende
den staltijd ²). De eerste ziekteverschijnselen uiten zich bij het
meerendeel der patiënten in verminderde eetlust, verminderde
melkgift, onderdrukt herkauwen en knarsetanden, terwijl ook reeds
een toestand van lusteloosheid aanwezig kan zijn. Soms bestaat
vanaf het begin der ziekte diarrhee, doch dikwijls bemerken wij
van abnormale ontlasting in dit stadium nog niets. De pens en
de boekmaag functioneeren in den regel niet normaal (vertraagd).
Het verdere clinisch onderzoek levert gewoonlijk geen resultaten

\') Aangaande de aetiologie van de „Schweinsberger Krankheit" loopen de
meeningen nog sterk uiteen.

•) Het is niet onmogelijk dat zulks verband houdt met het krachtvoeder dat
den dieren op stal wordt verstrekt, hetwelk aan de lever hoog ere eischen stelt
dan grasvoedering.

op (een enkele maal geringe anaemie of ïcterus). In de weide loopen
de patiënten meestal met trage bewegingen en langs de sloot-
kanten te grazen of liggen afgescheiden van de andere dieren,
terwijl verder dezelfde verschijnselen als bovenvermeld aanwezig
zijn.

Wij zien\' dus dat de eerste symptomen der ziekte het meest
doen denken aan een indigestie. Zonder onderzoek van bloed en
urine is in dit stadium dan ook meesttijds nog geen diagnose te
stellen. In een meer gevorderd stadium zien wij een toeneming
van de zooeven besproken verschijnselen en het voor den dag

komen van andere. De pens en boekmaag liggen bijna geheel stil
(atonie der voormagen), de faeces kunnen te dun of te hard zijn.
De lusteloosheid neemt toe, de patiënt staat met gebogen hoofd
en hals suf voor zich heen te kijken met abnormalen stand van
de beenen (gekruist, gespreid, overkoote stand van de achter-
beenen) en spiertrillingen van de anconaeï. De bewegingen worden
traag uitgevoerd en de huid is op verschillende plaatsen hypaesthe-
tisch, af en toe kunnen wij geringe tenesmus waarnemen (in den
beginne vooral aan het liggende dier), waarbij de buikspieren
maar matig in spanning komen. De staart wordt hierbij niet op-

geheven. De meeste reflexen zijn verminderd. Bij het gaan is er
soms incoördinatie in de bewegingen der extremiteiten (ataxie)
en schijnt somtijds het gezichtsvermogen verminderd (loopen tegen
vaste voorwerpen aan). Eigenaardig is het dat de polsfrequentie
abnormaal hoog kan opklimmen bij slechts matige beweging. Met
het verergeren van den algemeenen toestand worden de psyche-
stoornissen steeds duidelijker, de patiënten zoeken steun met het
hoofd tegen de stalpalen of andere voorwerpen, of liggen in coma-
teuzen toestand in den stal. De persbewegingen zijn nu meestal
veelvuldig (tot 16 per minuut) en zeer krachtig, zoodat dikwijls
een prolapsus recti ontstaat. Er is in dezen toestand bijna steeds
coprostasis. Het comateuze stadium kan van 2- tot 24 uren duren.
De meeste patiënten sterven (wanneer niet voordien noodslachting
plaats vindt) onder clonische krampen. Een enkele keer treden
tegen den exitus excitatieverschijnselen op (loeien, trismus, sali-
vatie en tonisch-clonische krampen). De dood treedt gewoonlijk
2—3—14 dagen na het begin der tenesmus in. De voedingstoestand
blijft meestal goed. Hebben de patiënten vanaf het begin der
ziekte diarrhee, dan is de ziekteduur langer en kan belangrijke
vermagering te zien zijn. Psychestoornissen en tenesmus ziet men
bij dergelijke patiënten niet of zeer gering. De lichaamstempera-
tuur is in alle stadia steeds normaal. Herstel treedt, voor zoover
bekend, bij beide vormen nooit op.

De Diagnose. Zooals medegedeeld, was het lastig reeds bij het
optreden der eerste ziekteverschijnselen de diagnose levercirrhose
te stellen. Waren de symptomen duidelijker (verschijnselen van
den kant van het centrale zenuwstelsel als sopor en tenesmus)
dan kon zonder meer een juiste diagnose worden gemaakt ¹). Het
bloedserum bevatte dan bilirubine (reactie van Hijmans van den
Bergh) en de urine urobiline (reactie van Schlesinger). Het
bloedbeeld vertoonde meest oligocytheamie, anisoc^tose, poikilo-
cytose, te lage Hglb-waarde. Ook in het begin der ziekte gaven
de resultaten van dit onderzoek voldoende houvast, al moest wel
eens een herhaald onderzoek van bloed en urine plaats vinden
vóór de positieve reacties voor den dag kwamen. Evenzoo was
het gesteld met den vorm, waarbij profuse diarrhee het hoofd-
symptoom der ziekte was. Paratuberkelbacillen en strongylus-
eieren konden nooit in de faeces worden opgespoord, wel waren
dikwijls distomeneieren te vinden.

Sectiebevindingen. De secties der 14 gestorven of in nood gedoode
dieren, die alle van het Hollandsch veeslag waren, geschiedden

\') Het is begrijpelijk dat, zooals inmiddels bleek, de aanwezigheid van een
groot aantal Senecioplanten in de weiden het stellen der diagnose in veel gevallen
vergemakkelijkte.

zoo spoedig mogelijk na den dood. Uitgezonderd één keer, kon
het vleesch der noodgeslachte runderen steeds voor consumptie
worden goedgekeurd.

Ascites was nu eens niet, dan weer wel aanwezig (soms 15—20 L.
transsudaat in de buikholte).

De lever was bijna steeds normaal van grootte, gewicht, vorm
en kleur. De consistentie was meestal verhoogd en de kapsel was
glad of vertoonde hier en daar geringe inzinkingen door bind-
weefselretractie of was gekorreld door het promineeren van hyper -
plasieknobbeltjes. Verdikte galgangen werden nog al eens aange-
troffen (50 % der levers waren distomateus). De verschillende
doorsneden gaven steeds een mooi beeld van diffuse cirrhose te
zien (donker leverweefsel egaal gemengd met lichtere strengetjes
bindweefsel dat belangrijk was vermeerderd, waartusschen hyper-
plasiehaardjes) met meestal nauwe lumina \'van vaten.

De galblaas was gewoonlijk verwijd en goed gevuld terwijl de
wand dikwijls verdikt was door oedeem.

Het mesenterium was bijna steeds oedemateus (soms 10—15 c.M.
dik) en de mesenteriale lymphklieren waren gezwollen en te vochtrijk.

De lebmaag had dikwijls een oedemateuze zwelling van de slijm-
vliesplooien (4—5 c.M. dik). De mucosa van het caudale deel
was normaal.

De dunne- en dikke darmen waren of goed gecontraheerd öf te
wijd en te slap met normalen of te dunnen inhoud.

Aan de mucosa waren af en toe geringe ontstekingsverschijnselen
te zien (roodheid, afscheiding van exsudaat) en zij maakte soms
den indruk hier en daar wat verdikt te zijn.

De milt was bijna altijd normaal van grootte, consistentie en
kleur. Op doorsnede bestond geen verweeking van de pulpa, terwijl
de follikels en de trabekels duidelijk te zien waren.

De nieren gaven macroscopisch niet dikwijls en dan ook nog
slechts geringe veranderingen te aanschouwen (geringe zwelling
en kleine anaemische plekjes in de schors).

Aan de overige organen waren meestal geen noemenswaarde
veranderingen vast te stellen : alleen petechiën, welke ook veel-
vuldig aan de oppervlakte van de bovenbeschreven organen voor;
kwamen.

Microscopisch onderzoek. Lever. Van de normale lapjesbouw was
in den regel niet veel meer overgebleven door proliferatie van
bindweefsel zoowel om als in de acini (perilobulaire-, intraacineuze-
en pericellulaire cirrhose). Bindweefselnieuwvorming had dikwijls
ook plaats gehad in takken van venae hepaticae (endophlebitis
hepaticae obliterans) en bestond meest uit rustende kernen en hier
en daar met rondcellen geïnfiltreerd. De bloedcapillairen waren
soms wijd soms erg nauw, terwijl de lymphvaten meestal een

wijd lumen hadden. De levercellen bezaten meestal duidelijke,
gespikkelde kernen waarvan een enkele pyknotisch was. Op som-
mige plaatsen vielen grootere of kleinere groepen van cellen op,
van een donkerder tint en met groote, blazige kernen (hyper-
plasieën). Aanmaak van galgangen had nu eens in meerdere, dan
weer in mindere mate plaats gevonden.

Darmen. Cellige infiltratie van het interglandulaire bindweefsel
en oedeem van de submucosa waren nu en dan waar te nemen.

Sieren. De glomeruli waren soms te sterk met bloed gevuld
en de Bouwman\'sche ruimten somtijds te wijd.

Op enkele plaatsen kon een cellige infiltratie van het perivasale
bindweefsel worden opgemerkt, terwijl het epitheel van sommige
tubuli degeneratieve verschijnselen vertoonde (kernverval).

Daar uit de literatuurstudie aangaande enzoötische levercirrhose
bij runderen in andere landen bleek, dat dit lijden in verband
gebracht werd met het eten van verschillende soorten seneeio en
daar in de weiden behoorende tot die boerderijen waar zich ge-
vallen van levercirrhose voordeden eveneens veel planten groeiden
van het geslacht seneeio, werden voederproeven genomen met
die planten teneinde na te gaan welke de resultaten hiervan
zouden zijn.

Deze proef werd aangevangen te Ruinerwold, den nden Mei
1926 met 3 kalveren, oud 7—8 mnd, waarvan één als contröledier
fungeerde.

No. i kreeg per dag ± 3 K.G. der planten, No. 2 gras gemengd
met planten en No. 3 een seneciovrij rantsoen *).

Den 24sten Augustus 1926, dus na 84 dagen, werden de drie
kalveren gedood (No. 1 had in dien tijd ± 252 K.G. seneeio op-
gegeten). Macroscopisch waren de levers van No. 1 en No. 2 niet
veranderd. Microscopisch was er een geringe hepatitis met cellige
infiltratie van het periportale bindweefsel hier en daar en een
beginnende bindweefselnieuwvorming om en in levereilandjes. De
lever van No. 3 was zoowel macro- als microscopisch normaal.

De proef werd begonnen te Utrecht op 1 Mei 1927 met 2 pinken,
± f jaar oud. Samen kregen ze per dag ± 8 K.G. seneeio (S. aqua-
ticus en S. Jacobaea). Elk der dieren at hiervan dagelijks ± 34 K.G.

\') Bij determinatie te Leiden bleken de planten die gevoederd werden te zijn :
Seneeio aquaticus Huds- en Seneeio Jacobaea Lin.

op. Pink No. i werd gedood den igden Aug. 1927, dus 110 dagen
na het begin der proef, in welken tijd zij ± 385 K.G. der planten
had opgenomen. No. 2 leefde tot den 23sten November 1927 en
had in 114 van de 206 dagen ± 400 K.G. opgegeten.

Bij sectie werden aan de beide levers macroscopisch geen ver-
anderingen geconstateerd. Microscopisch vertoonde de lever van
No. i weinig of geen veranderingen, terwijl bij die van No. 2 een
stadium van cirrhose was bereikt, waarin geringe periportale
bindweefselproliferatie had plaats gevonden en ook fijne bind-
weefseldraden tusschen de levercelbalken zichtbaar waren.

Met 2 jonge en 1 oudere geit werd de proef begonnen te Utrecht
den 6den Juli 1927. Elk dezer dieren kreeg per dag ± 1 K.G.
senecio (weer S. aquaticus S. Jacobaea). Na 77 en na 123 dagen
werd een geit gedood. Resultaten waren hier noch macro- noch
microscopisch bereikt.

Met dit extract, dat alkaloïdreacties gaf, werden ratten inge-
spoten. Een dezer diertjes kreeg subcutaan een dosis van 0.6 c.c
extract ²). Het stierf 2 dagen daarna. Bij sectie waren de belang-
rijkste veranderingen aan de lever te zien. Microscopisch bestond
een hevige parenchymateuze degeneratie van dit orgaan.

Aetiologie der ziekte. Wat nu de aetiologie van de i_| beschreven
gevallen van cirrhosis hepatis betreft, kunnen we de volgende
feiten naar voren brengen :

i°. De voederproeven genomen met kalveren en pinken hebben
respectievelijk in den tijd van 84 en 114 dagen (206 dagen) een
beginnende cirrhose van de lever voor den dag geroepen.

2°. Ziektegevallen openbaarden zich alleen dan wanneer in
de weiden, waarin de patiënten een tijdlang hadden doorgebracht,
zeer veel senecioplanten groeiden.

3⁰. In de literatuur is herhaaldelijk gewag gemaakt van ge-
vallen van enzoötische levercirrhose bij runderen. Een intoxicatie
van senecioplanten lag hier dikwijls aan ten grondslag.

4⁰. Chemisch is uit S. aquaticus 4- S. Jacobaea een extract
bereid hetwelk een vergif bevat dat tot de alkaloïden behoort.

Bovendien bleek bij microscopisch ondeizoek van de organen
van een rat, die 2 dagen na een subcutane injectie van 0.6 c.c.
extract stierf, dit gif uitsluitend affiniteit tot de lever te bezitten.
Ook verschillende proeven wezen steeds weer in deze richting.

\') Uit senecio latifolius van Engeland werden aldaar twee alkaloïden afgeschei-
den : senecifoline (C_1B H₂, O_s N) en senecifolidine (C,₈ H₂₆ O, N).

Toegegeven dat wij door het nemen van voederproeven slechts
een beginnende cirrhose van de lever konden opwekken, moet
echter niet worden vergeten dat wij moeilijk natuurgetrouw de
omstandigheden kunnen nabootsen waarin en waaronder de dieren
in de weide de planten nuttigen.

Uit het bovenstaande kunnen wij m. i. voldoende bewijzen
putten, dat de 14 patiënten alle aan de gevolgen van senecio-
intoxicatie te gronde zijn gegaan.

Seneeio aquaticus Huds. gelijkt veel op S. Jacobaea en op S. erucifolius, doch
is meer geelgroen.

Zij heeft een korten stengel, die naar boven spinnewebachtig wollig of bijna
kaal is aan den top, los schermvormig tot pluisvormig vertakt is en rechtopstaande
takken bezit. De bladeren zijn onbehaard. De onderste bladeren zijn lang gesteeld,
langwerpig elliptisch, ongedeeld, getand of liervormig vinspletig met kleine zij-
slippen. Zij zijn tijdens den bloei nog frisch. De middelste zijn liervormig, vin-
deelig, met langwerpige tot lijnvormige, sterk naar voren gerichte zijslippen en
een langwerpige, vaak grof getande topslip. De bovenste zijn vinspletig of bochtig
getand en zittend. De hoofdjes staan op rechtop-afstaande stelen en vormen
samen een losse tuil. De omwindselbladeren zijn langwerpig-spatelvormig toe-
gespitst, de buiten-omwindselbladeren zijn kort, aangedrukt, meest 2 in getal.
De bloemen zijn geel. De vruchtjes zijn alle glad of althans de buitenste. De plant
wordt 3—6 d.M. hoog. Bloeitijd Juni—September, soms tot October.

Seneeio jacobaea Lin. heeft, behalve eenige kleine verschillen, veel gelijkenis
met de vorige. Alleen is de losse tuil van S. aquaticus grooter dan die van S. Ja-
cobaea, is de topslip der bladeren kleiner, de bloeiwijze meer verspreid en zijn
de vruchten der schijfbloemen, wat de binnenste betreft, behaard De buitenste
zijn glad. De plant wordt 3 -9 d.M. lang en bloeit van Juli -October. In het land
van Vollenhove heet zij ,,beestebloem" of ..koebleom," bij Zwolle „ijzerboompje\'\'
of ,,ijzerbloem", in West-Friesland ,,Jacobs kruis-kruid", in Waterland ,,strom-
inel" en in Z-Limburg ,,St Jacobskruid ".

Zooals wij gezien hebben had de ziekte meestal een vrij acuut
verloop. En uit het microscopisch onderzoek der levers is gebleken
dat deze steeds in hooge mate cirrhotisch waren en dit proces
zich slechts zeer langzaam moet hebben ontwikkeld. Wij kunnen
ons dus wel voorstellen dat therapeutisch al heel weinig bereikt
kan worden. Wij zullen er dus hoofdzakelijk naar moeten streven
den dieren de gelegenheid te ontnemen om van de vergiftige
planten te eten.

En dit zullen wij practisch alleen kunnen bereiken door te
zorgen dat de weilanden, waarin seneeio voorkomt, van dit onkruid

\') Deze beknopte beschrijving der twee soorten is gedeeltelijk ontleend aan
Heukels ,,Flora van Nederland", zoodat ik voor verdere bijzonderheden hier
naar verwijs

Tak van de Vena portae, omgeven door overvulde lymphevaten, in sommige
waarvan een eiwitstolsel. Links onder een tak van de art. hepatica,
links boven een galgang.
Vergrooting 42 x . Kleuring haemaluin eosine

Endophlebitis obliterans van sublobulairvenen. Leverweefsel pleksgewijs
gering cirrhotisch.
Vergrooting 60 x. Kleuring haemaluin van Gieson.

bevrijd worden. De eenvoudigste en meest afdoende methode zal
dan ook zijn de planten in den bloeitijd, doch vóór ze rijp zaad
vormen, b.v. in het laatst van Juli, met „wortel en tak" uit den
grond te trekken. En zulks is mogelijk wegens den vrij korten
wortel en den taaien stengel.

In verband met het tweejarig zijn der planten (het ie jaar
vormen zij een rozet van groene bladeren) moet de bestrijdings-
wijze twee achtereenvolgende jaren worden toegepast.

Daar verder de planten in vochtige weiden het weligst tieren
en in 50 % der cirrhotische levers distomen werden aangetroffen,
zal het droog leggen dezer gronden dus naar twee kanten nuttige
gevolgen kunnen hebben

Verfasser sah eine eigenartige Krankheit bei Rindern (im ganzen 14 Fälle)
mit den nachfolgenden Symptomen :

die Krankheit begann mit Indigestionserscheinungen die allmählich verschlim-
merten, Abnahme der Fresslust, zunehmende Depression (1 bis 2 Tage vor dem
Tode meistens Coma) Herabsetzung der Reflexe, Tenesmus, der zuweilen zu pro-
lapsus recti führte.

In diesem Stadium wurde meistens Coprostasis beobachtet. Die Tiere starben
2- 14 Tage nach dem Anfang des Tenesmus und meistens im Coma (in einzelnen
Fällen kurz vor dem Tode Erregungserscheinungen).

Einige Tiere zeigten wenig oder keinen Tenesmus und psychische Störungen,
aber vom Anfang an Diarrhée und sie magerten ab.

Bei der Autopsie fand Verfasser stets (bei der makroskopischen und mikros-
kopischen Untersuchung) eine primäre, diffuse Leberzirrhose (die Leber war
nicht vergrössert) weiter öfters Ascites und Ödem des Mesenteriums.

Die Ursache der obgenannten Krankheitssymptome ist Senecio aquaticus und
Senecio Jacobea. Diese Pflanzen wovon die Tiere gefressen hatten, wuchsen in
grossen Mengen in den Weiden.

Bei 4 gesunden Kälbern, die mit Senecio ernährt wurden und welche nach
84—114 Tagen geschlachtet wurden, fand Verfasser eine beginnende Leberzirrhose.

The author observed a peculiar disease in bovines (in all 14 cases) with the
following symptoms ; at first the animals showed symptoms of indigestion which
gradually increased, loss of appetite, an increasing depression (1 to 2 days before
death often coma), a slackening of the reflexes, tenesmus which in some instances
led to prolapsus recti. In the majority of cases coprostasis was obs erved in this
stage. The animals died 2- 14 days after the symptoms had made their appearance
and for the greater part in a comatose condition, (in a few cases shortly before
death symptoms of excitation).

Some animals showed little or no tenesmus and psychical troubles, but from
the outset they were suffering from diarrhoea and emaciated.

At the post-mortem the author always found (on microscopic and macroscopic
examination) a primary diffuse cirrhosis of the liver (which was not enlarged)
and often ascites and oedema of the mesentery.

Above mentioned symptoms were due to senecio aquaticus and senecio Jacobea,
which plants were growing in large quantities in the pastures and from which
the animals had eaten.

In 4 healthy calves fed on senecio and which were killed after 84—114 days,
the author found an incipient cirrhosis of the liver.

L\'auteur décrit une maladie particulière qu\'il a observée chez les bovins (en
total 14 cas). La maladie débute par des symptômes d\'indigestion s\'accentuant
graduellement, une diminution d\'appétit, une dépression croissante (1 à 2 jours
avant la mort très souvent du coma), un affaiblissement des réflexes, du ténesme,
quelquefois même prolapsus recti. Dans les plupart des cas il existait de la co-
prostase dans ce stade. Les animaux moururent 2—14 jours après le ténesme,
le plus souvent en état comateux, (en quelques cas peu de temps avant la mort
des symptômes d\'excitation.

Quelques animaux n\'avaient point ou peu de ténesme ou de troubles psychiques
mais dès le commencement ils présentaient de la diarrhée et s\'amaigrissaient.

Bilirubinaemie et Urobilinurie s\'observaient chez tous les animaux ; à l\'autopsie
l\'auteur trouva toujours (à l\'examen macroscopique et microscopique) une cirrhose
primaire et diffuse du foie (qui n\'était pas enlargi) et souvent une ascites et de
l\'oedème du mésentère.

Les symptômes susmentionnés avaient été causés par senecio aquaticus et
senecio Jacobea, ces plantes dont les animaux avaient mangé croissaient en grande
quantité dans les prés.

Chez 4 veaux sains qu\'on avait nourris avec senecio et qu\'on a tués 84—114
jours plus tard, l\'auteur trouva une cirrhose du foie commençante.

Een schijnbaar volkomen gezonde zeug wierp gezonde biggen, maar na de
baring trad necrose op aan de uiteinden van alle vier beenen, waarbij de gemum-
mificeerde deelen werden afgestooten. Over de stompen vormde zich een kussen
van granulatieweefsel, waarop het varken kon loopen

Na het slachten bleek, dat de teenen en de epiphysen geheel waren verdwenen.
Lr was geene Osteomyelitis opgetreden, waarschijnlijk doordat eene cor.denscerende
Ostitis aan de diaphysen was ontstaan.

l>e oorzaak van het verschijnsel werd niet gevonden. (Ook bij pest ziet men
enkele keeren gangreen optreden, waarbij het dan veelal een gevolg is van secun-
daire infectie met wecrose-bacillen). B.

In 1926 trad in Zweden een varkenspest-epizoötie op, welke werd vermoed
te zijn veroorzaakt door invoer van besmet varkensvleesch, dat in gezouten toe-
stand uit Amerika was ingevoerd. Dit gaf Lehnert (Skand. Vet. Tidskr., Oct.
1929) aanleiding raar de mogelijkheid hiervan een onderzoek in te stellen.

Vleesch van kunstmatig besmette dieren werd in kleine stukken van 2 tot 3 c.M.
dikte en hoogstens 9 c.M. lengte gesneden, deze overvloedig met zout bestrooid,
waarna zij gedurende een maand op een temp. van 6—8 C. aan de inwerking
van een verzadigde keukenzout-oplossing bleven blootgesteld Dit pekelen bleek op
de schadelijkheid van het vleesch van weinig of geen invloed te zijn geweest. De
hiermede gevoederde jonge varkens stierven alle, evenals dc contróledieren. Bij
beide groepen trad de ziekte op na denzelfden incubatietijd, van 7 tot 8 dagen.
Alleen trad bij de contróledieren de dood enkele dagen vroeger in Nagegaan
wordt, in hoever een langere duur van het pekelen van invloed kan zijn.

Die Entwicklung der Larven des Lungenwurmes, Meiastrongylus elongatus
(Strongylus paradoxus) des Schweines und ihr Invasionsweg, sowie vorläufige Mit-
teilung über die Entwicklung von Choerostrongylus brevivaginatus, door Adèle
und Michael Hobmaier, Münch. Tierärztl. Woch . No. 26, 1929,

De ontwikkelingsweg van bovengenoemde parasieten, welke bekende long-
wormen bij het varken zijn, en welke door de auteurs werd vastgesteld, was al
zeer afwijkend met de tot nu toe bekende wegen. Daarom verdient deze publi-
catie zeer zeker onze belangstelling.

Uit den uterus van Metastrongylus elongatus werden de eieren verzameld.
Deze eieren bevatten levende embiyonen. De larven, die uit deze eieren vrij kwa-
men, waren in het begin tamelijk beweeglijk, doch werden daarna onbeweeglijk,
waarbij zij echter haar levenskracht behielden, zelfs r.og 3 maanden daarna.

Deze larven, die nu ongeveer 280 u groot waren, ontwikkelden zich echter niet
verder, ook vervelden zij niet. Het bleek nu dat voor de verdere ontwikkeling
een tusschengastheer noodig was. Door experimenten toonden beide onderzoekers
aan dat dit de groote en de kleine regenworm was. nl. Lumbricus terrestris major
en Lumbricus terrestris minor. De larven van den longworm werden door den
regenworm per os opgenomen en ontwikkelden zich nu daar verder, voornamelijk
in den wand van den Oesophagus en van den proventriculus van den regenworm.
Langzamerhand geraakten de larven ook in het omgevende weefsel, voornamelijk
in de spieren. Hier werden de larven soms in groote kluwens bijeen gevonden.
In de groote regenworm bleken de larven nog al eens dood te gaan, in den kleinen
regenworm werd dit nimmer waargenomen.

opgenomen werd. Daarbij bleek dat de larven in het darmkanaal van het varken
de oude cuticula afstroopten en nu in de lympvaten drongen ; 24 uur na de op-
name der regenwormen waren de larven bijna allen uit het darmkanaal verdwenen.
Den 2den dag na de opname konden de larven in groot aantal in de mesenteriaal-
klieren in rusttoestand aangetroffen worden. Den 3den en 4den dag vervelden
de vrouwelijke larven voor de tweede maal, terwijl de mannelijke larven op den
5den en 6den dag vervelden. Deze laatste larven waren gemakkelijk te herkennen
aan de in de oude cuticula samengevouwen bursa en aan de spicula.

Van de lymphklieren werden de larven via den Ductus thoracicus naar het
hart vervoerd en zij kwamen ten slotte in de longen terecht, waar zij zich tot
volwassen parasieten ontwikkelden.

Op andere plaatsen dan in de mesenteriale lymphklieren werden de larven
niet gevonden. Wel bleek bij experimenten met kleine proefdieren, dat 24 uur
na de infectie larven in de lever werden aangetroffen, doch deze waren reeds dood
en verschrompeld of werden slechts door aanwezige pigmentkorrels aangeduid
De schrijvers meenden dat er geen reden bestaat aan te nemen dat in den eigen-
lijken gastheer een anderen weg gevolgd zou worden.

De besmetting der varkens zou dus alleen geschieden kunnen door regenwormen
besmet met larven van Metastrongylus elongatus. Daar de larven maanden lang
in de weide kunnen blijven leven, en ook de regenworm een betrekkelijk lang
leven heeft, zouden de weiden lang besmet kunnen blijven. Ingeval de tusschen-
gastheer overwintert, zouden ook het volgend iaar in dergelijke weiden de var-
kens besmet kunnen worden. Daar gebleken was dat een regenworm honderden
longwormlarven herbergen kan, kan reeds 11a opname van enkele regenwormen
een hevige infectie met longwormen volgen.

In een volgende publicatie 111 hetzelfde tijdschrift (M T. W., No. 31) hebben
dezelfde schrijvers de ontwikkeling van de 2<le longwormsoort, die bij het varken
voorkomt, medegedeeld Deze worm Chocrostrcnigylus pudendHedus (brevivagi-
natus) blijkt eveneens den regenworm als tusschengasthecr noodig te hebben.

Deze parasiet komt, met Metastrongylus elongatus, in Estland, waar dit onder-
zoek geschiedde, veelvuldig bij varkens in de longen voor.

Wat de overige longwormsoorten betreft, nl de geslachten Synthetocaulus en
Dictyocaulus, hebben A. en M. Houmaier in Nos. 28 en 36 van de M. T. W. aan-
getoond dat bij Synthetocaulus verschillende slakkensoorten als tusschengastheer
dienst doen. Deze slakken behooren tot de fam. der Limacidae en Helicidae. De
larven van Synthetocaulus hielden zich speciaal op in den voet van de slak. De
larven dringen of den voet van de slak binnen of worden met de voeding in den
voordarm van de slak opgenomen, waarna zij ten slotte toch in den voet terecht
komen. De slakken trachten de indringers te verwijderen door hen met slijm of
met translucide partiekels te omgeven

De schrijvers wijzen er op, dat bij doode slakken spoedig aardnematoden voor-
komen, zoodat men zich voor verwarring hiermede moet behoeden.

Belangrijk was de vondst dat larven van Synthetocaulus in de slak 2 maal
vervelden, waarbij zij de oude larvenhuid behouden

Deze twee vervellingen werden door hen bij larven van Dictyocaulus in de
vrije natuur waargenomen, dus niet in een tusschengastheer. Dit was een indirect,
doch niet minder overtuigend bewijs, dat voor de ontwikkeling van de Dictvo-
caulussoorten geen tusschengastheer noodig is.

De resultaten van deze belangrijke onderzoekingen zijn dus in het kort als volgt :

De longwormen, welke tot de geslachten Metastrongylus, Choerostrongylus
en Synthetocaulus behooren, maken een indirecte ontwikkeling door ; de eerste
twee door regenwormen, de laatste door verschillende slakken. De wormen, die
tot het geslacht Dictyocaulus behooren, ontwikkelen zich direct, dus zonder tus-
schengastheer. Baudet.

In het nieuwe Handbuch der Geflügelkrankheiten und der Geflügelzucht van
van Heelsbergen en zijn medewerkers vindt men op pagina 332 bij de bespreking
der Coccidiose door Krijgsman de volgende zinsnede :

,,Neben der subepithelialen Schizogonie gibt es beim Huhn auch eine Schizogonie
in den Darmepithelzellen selbst (in der Abb, 180 nicht eingetragen). Dies hat
verschiedene Untersucher dazu angeregt, zwei Arten oder Varietäten des Hiihner-
kokzidiums aufzustellen Bei anderen Vögeln scheint nur eine epitheliale Schizo-
gonie zu existieren."

Vlugger dan de schrijver van dit artikel wel had durven of kunnen hopen is
het geheim van deze schizogonie ontsluierd, door een onderzoek van Tyzzer
(American Journal of Hygiene X, 2 1929), waarbij deze onderzoeker tevens de
oplossing brengt van vele andere vragen op dit terrein. Tyzzer heeft daarbij
gebroken met de door vele van zijn voorgangers gevolgde methode : slechts de
exogene ontwikkeling der coccidiën te volgen en daarop de soortsdiagnose te ba-
seeren, zonder dat deze aan de endogene ontwikkeling getoetst wordt. Ook de
vraag of ons pluimvee zijn coccidiën van allerlei in het wild levende vogels zal
kunnen krijgen, werd daarbij aangeroerd en tevens nagegaan in hoeverre fasanten,
kalkoenen en kwartels van invloed kunnen zijn op het overbrengen van Coccidiën
op hoenders.

Tot dusver was het kamp der onderzoekers in twee groepen verdeeld. De eene
partij meende, dat men slechts één, hoogstens een paar vogelcoccidiën-soorten
mag onderscheiden en dat dus bijvoorbeeld hoenders niet alleen van eenden,
fasanten en kalkoenen hun infectie kunnen krijgen, maar dat ook musschen en
zangvogels onze pluimveestapel kunnen besmetten. Op die manier zou een bestrij-
ding van deze ziekte een hopeloos geval zijn, want reïnfectic zou steeds mogelijk
zijn van uit een heel andere bron. Anderen daarentegen waren van idee, dat er
evenveel coccidiënsoorten bestaan als vogelsoorten

Tyzzer deed zeer nauwkeurige en uitvoerige voederproevcn met kuikens,
fasanten en kalkoenen, die hij steriel had opgekweekt en waarvan hij dus zeker
was, dat zij bij het begin van zijn proeven niet besmet waren. Ook infecteerde
hij bij voorkeur kuikens met één enkele cyste en zag dan wat er gebeurde ; slachtte
van dag tot dag een der kuikens en onderzocht den darm. Hetzelfde deed hij met
zijn fasanten en kalkoenen. Het resultaat was verrassend. Hoenders kunnen met
niet minder dan 4 Eimeria-soorten besmet zijn. Menginfecties van deze vier soorten
komen voor, vandaar dat dit aan vroegere onderzoekers grootc moeilijkheden
gaf. Bovendien vindt men, hoewel zelden, nog een vijfde coccidiumsoort, die even-
wel tot een geheel ander geslacht behoort en door zijn inwerking op den darm-
wand als onschadelijk moet worden gekenmerkt.

De andere vier soorten zijn lang niet alle even schadelijk. Slechts twee hunner
kunnen de bloedige diarrhaeën veroorzaken ; het zijn de Eimeria tenella, die diep
in den darmwand doordringt en dientengevolge veel schade berokkent, en de
Eimeria maxima waarvan alleen de ontwikkelende geslachtsvormen dieper in het
darmweefsel liggen, zoodat deze bij het doorbreken in den darmbuis bloedingen
geven, die evenwel lang niet zoo heftig zijn als bij den eersten vorm. De beide andere
vormen onderscheiden zich van de genoemde niet alleen door hun verhouding
tot den darmwand, maar ook door de verdeeling in de blinde darmen. En wat
nu tenslotte de Coccidiën van fasant, kalkoen en kwartel aangaat, vond Tyzzer
bij kalkoenen twee soorten, die in hun eigenschappen volkomen verschilden van
die der kuikens en bij de laatsten ook niet instaat waren een infectie te voorschijn
te roepen. Bij de fasant komen eveneens twee Eimeriasoorten voor, terwijl een
van deze soorten ook bij den kwartel voorkomt. Deze laatste kan ook bij kuikens
een lichte infectie veroorzaken. Ook de proeven over het ontstaan van immuniteit
bij de verschillende coccidiosen wijzen op een soortsspecifiteit.

toonen, dat de meeste Coccidiën soortsspecifiek zijn en dus een infectie met Cocci-
dien van andere huisdieren bij hoenders in den regel niet te verwachten is, noch
ook met die van in het wild levende vogels, althans voor zoover wij nu weten,
terwijl laboratorium-onderzoek in het vervolg in staat zal zijn om aan den prac-
ticus waardevolle adviezen te geven omtrent de geaardheid van de infectie en de
soort Eimeria die bij de kuikens of ander pluimvee van een bepaalde ren voor-
komt. Want het controleeren van de soort infectie en het nagaan van de gevaren,
die de verschillende soorten infecties aankleven zal wel altijd op laboratoria moeten
geschieden, daar men hier over proefdieren en geschoold personeel beschikt om
dusdanig fijn biologisch onderzoek uit te voeren

{Kin Beitrag zum Vorkommen von Bakterien uus der Paratyplms-Enteritisgruppe
als Ursache einer Gelenkerkrankutig bei Tauben. Mayer en Wütig. — Deutsche
Tier. Woch , 1929, pg. 245).

Beschrijving van een gewrichtsontsteking (vooral van het ellebooggewricht
het z.g. ,.vleugellam") bij duiven, veroorzaakt door een paratyphusbacil met
eigenschappen van het type Breslau.

De dieren zijn vleugellam, zitten stil met ingetrokken kop, veeren niet aange-
sloten, vleugel aan de zijde van het aangetaste gewricht hangt naar beneden,
het betrokken gewricht is dik en gezwollen. Ziekte treedt epizoötisch op, eindigt
met cachenie en dood. De porte d\'entrce was niet op te sporen ; kippen en eenden,
die met de duiven in contact kwamen en hetzelfde voedsel kregen, werden niet
ziek. Voederingsproeven bij jonge en oude duiven verliepen negatief. Wel gelukten
intraarticulaire entingen. De kleine necrotische haardjes in de borstspieren werden
niet waargenomen. Als infectie-modus worden 2 mogelijkheden aangegeven :
ie. een localisatie van de bacil in de gewrichten. 2e. het is een residu van een reeds
vroeger plaats gehad hebbende algemcene infectie, waarbij vooral de gewrichten,
hetzij tengevolge van het sterke gebruik, hetzij door geringe traumata, besmet
blijven. Dergelijke aangetaste gewrichten zijn te beschouwen als geheel afge-
kapselde infectieplaatsen, van waaruit een algemeene intoxicatie van het geheele
organisme plaats vindt. de Graaf.

A note on the effect of anthelminthic treatment of hens on the hatchability of
their eggs. Schlingman and Smead. Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1928, No. 1.

Uit hun onderzoek bleek, dat tetraclilooraethyleen, indien gegeven in thera-
peutische doses (J; i c.c.), geen nadeeligen invloed op de inwendige organen der
hoenders had en verder, dat noch de smaak, noch de vruchtbaarheid van het
ei er in ongunstigen zin door beïnvloed werden. Veenendaal

Das Bakt. pyocyaneum in Hühnereiern. Dr. Kurt Wagener, Berlin. Berl
Tierarztl. Wochenschr., 13 Sept. 1929.

Sinds eenige jaren worden in Berlijn een massa onderzoekingen verricht van
eieren, welke bij de schouwing gedurende het broeden, een afgestorven kiem ver-
toonden. Dit massa-onderzoek is een zeer eenvoudig bacteriologisch onderzoek :
met een afgebrand mes wordt de schaal van het ei even aangeslagen, en daarna
wordt met een platinaoese wat materiaal uit het ei op een geschikten voedings-
bodem overgebracht. Van elk ei is bekend, welke kip het gelegd heeft. Wordt
nu een ei gevonden met pullorum-bacteriën, dan wordt de voortbrengster van
dit ei als ,,Dauerausscheider" van pullorum-bacteriën beschouwd ; van haar
zullen derhalve geen broedeieren meer worden genomen.

In 1927 en 1928 vond men als toevallige vondst in enkele gevallen bact. pyo-
cyaneum. Deze bevinding herhaalde zich in 1929 ; men ging er toen wat meer
aandacht aan schenken, en bevond, dat deze bacterie de oorzaak was van het
mislukken van een geheel broedsel in een broedmachine Broedsels in andere

De bact. pyocyaneus was dus waarschijnlijk in de broedmachine op de eieren
overgegaan.

Further tests of tetrachlorethylene as an anthelmintic. A. S. Schlingman. Journ.

Hall en Shillinger bevalen tetrachlooraethyleen (C₂ Cl₄) aan als anthelmin-
ticum bij honden. De werking ervan werd door Schlingman verder nagegaan ;
hij kon het middel als afdrijver van rondwormen eveneens waardeeren. Voor
middelgroote honden bedraagt de dosis 2 c.c. Het is onwerkzaam als de behandelde
hond van te voren een vetrijke voeding heeft genoten ; en ook, als het gelijktijdig
met olie wordt toegediend.

Ook bij katten is het middel werkzaam ; de dosis bedraagt hier 0.2 c.c. per
K.G. lichaamsgewicht.

Die Widerstandfahigkeit des Virus der Geflügelpoeken gegen chemische Des-
infektionsmittel. Dr. Richters. Arch fiir W. und Pr. Tierheilk., Oct. 1929.

Volgens mededeelingen van een aantal onderzoekers, biedt het diphterie-virus
in vrij sterke mate weerstand aan ontsmettingsmiddelen. Trouwens het virus
is in het algemeen nogal resistent; epitheelmassa\'s blijken bijvoorbeeld na 15
maanden indrogen nog infectieus te zijn ; ook zonlicht en bevriezen hebben weinig
invloed op de levensvatbaarheid van het virus. Zelfs de inwerking van stoom
wordt vrij goed verdragen.

Dr. Richters onderzocht een reeks van ontsmettingsmiddelen op de doodende
werking ten opzichte van het diphterie-virus. De beste resultaten werden bereikt
met Sulfoliquid D. S. Ook de ontsmetting in het groot, is met sulfoliquid zeer goed
door te voeren.

Atypical B. pullorum infection in young chicks. M. S Barros Th. Vet. Journ .
Sept. 1929.

Bij het beschreven geval begon de sterfte pas in de zestiende week (normaal
is de optimum-sterfte tusschen den achtsten en den twaalfden dag).

In krop en duodenum werden kleine knobbeltjes gevonden ; in de lever talrijke
geel-groene vlekjes.

Uit het hartbloed, en uit de noduli kon een reincultuur van B. pullorum worden
gekweekt.

The Transmission of Bacillary white Diarrhea among hens. Kdwards and Hun.
Journ. of the Am. Vet. Med. Ass., Sept. 1929.

Van de wijze van verspreiding van Salmonella pullo a is betrekkelijk nog maar
heel weinig bekend, voorzoover het betreft de besmetting onder oudere hoenders
onderling.

Bekend is, dat de haan een rol kan spelen. Genoemde schrijvers toonden experi-
menteel aan, dat de genoemde ziekte van de eene hen op de andere kan overgaan,
door gewoon contact, ook bij afwezigheid van een haan in de koppel,

Vita-kalk. Referent ontving eenige afschriften van proefnemingen met Vita-
kalk, een preparaat dat kalk en phosphorzuur in gemakkelijk opneembaren vorm
bevat.

Dr. W. Lentz, Berlin, had gunstige resultaten bij Rachitis en Osteoporosis
bij hoenders ; alsmede bij eiervreten en vederpikken.

Dr. Ing. Sohner. Hochschule fiir Bodenkultur, Wien, zag bij met Vita-kalk
bijgevoederde kuikens betere groei dan bij kuikens, die het gewone rantsoen kregen.
Vita-kalk wordt gemaakt door : Chem Werke Marienjelde A. G.

Zur Frage der Syngamose der Vogel. Dr. A. P. Kiurmuratow. D. T. Wochen-
schr., No. 49, 1929.

In de omgeving van Moskou kwam sterfte onder hoenders voor, waarvan de
oorzaak was een infectie met Synchamus trachealis.

In verband hiermede werd door schrijver de biologie van dezen worm nog eens
nagegaan, hoofdzakelijk in cultures op nat filtreerpapier.

Onder anderen werd gevonden, dat de eieren en embryonen zeer weinig weer-
stand bieden aan uitdrogen en ontsmettingsmiddelen.

Kunstmatige infectie van hoenders en duiven gelukte alleen dan, als embryonen
in de trachea werden gebracht.

Er wordt vermoed, dat de regenworm een rol speelt bij de overbrenging ; schrij-
ver kon dit echter niet bevestigen.

l)e infectiebron moet waarschijnlijk gezocht worden bij in het wild levende
vogels (kraaien, eksters, musschen, spreeuwen, enz.). Infectie bij huisdiervogels
ontstaat door contact met lijdende wilde vogels, mits de omstandigheden voor
de besmetting gunstig zijn. Een aldus ontstane epizoötie grijpt gewoonlijk niet
ver om zich heen, en duurt als regel slechts beperkten tijd. Desondanks is de sterfte
onder de jonge dieren dikwijls belangrijk. L. P. de Vries.

Hermans en Lattaye (Annales de Méd. Vót. Oct. 1028, p. 410) houden een
beschouwing over de oorzaken van hoornzuilvorming. Veel schrijvers zien in het
ontstaan dier nieuwvormingen slechts een afwijking in de hoornvorming door
verschillende oorzaken, terwijl een geringer aantal de hoornzuil als een eenvoudig
symptoom van litteekenvorming aanneemt.

Schrijvers laten alle eventueele oorzaken de revue passeeren, wijzen op de meest
voorkomende en tegelijkertijd op die, welke schijnbaar vaak onopgemerkt blijven.

In de eerste plaats noemen zij hoornscheuren, dan traumata, die substantie-
verlies van de kroonlederhuid ten gevolge hebben. Verder te vast aangehaalde
lippen. Zoo ziet men vaak een kleine hoornnieuwvorming in den toon ; bij onbe-
slagen paarden en bij veulens wordt deze nooit waargenomen. Ook de kleine in-
snijding aan den onder of draagrand van het hoefbeen zou bij laatstgenoemde
dieren nooit voorkomen Zelfs bij onbeslagen voeten, waarvan de beenderen aanleg
hebben tot rhachitische of osteitisclie veranderingen ziet men die insnijding niet.
Volgens Sehr, zal bij elke pas de hoef neiging hebben over de hoefvlakte van het
ijzer naar voren te glijden, hetgeen door de toonlip wordt belemmerd, waardoor
ti r plaatse een druk wordt uitgeoefend.

Als verdere oorzaken noemen zij : plaatselijke ontstekingen in de omgev ing van
d.\' witte lijn, verkeerd en irrationeel beslag, foutief besnijden der hoeven enz.

Luxation der linken Kniescheibe mit Zerreissung der gekreuzten Bänder und
Verlagerung des Unterschenkelkopfes beim Pferde.

Mesewinkel (Tierärtzl Rdsch. 1928, No. 26, S. 492) doet mededeeling van een
geval uit zijn praktijk. Een paard werd hem ter onderzoek aangeboden, dat een
been gebroken zou hebben Het dier stond op 3 beenen, het linker achterbeen
we d een handbreedte van den grond gehouden Verplaatsing van het paard was
niet mogelijk, dan hinkte liet een of twee passen voorwaarts. Opvallend waren
de veranderingen in de kniestreek. Het dijbeen leek langer en het bovenste ge-
deelte van de schenkel was naar achteren verplaatst; de knieschijf zat vast op
het voorste onderste einde van het dijbeen, vandaar de schijnbare verlenging.
Repositie was niet mogelijk ; bij de sectie bleek de diagnose juist en tevens, dat
de gekruiste banden waren gescheurd. Brands.

De operatie Doppler in de Dierheelkunde. A Antonini, La Clinica Yeterinaria,
Xo. 6, 1929).

Doppler oefent invloed uit op de perivasculaire vezels van den N. sympathicus
met ,,iso/enal", hetwelk de actie der vasaconstrictoren tegenhoudt en krijgt zoo-
doende een versterkte bloedstoevoer naar de organen van de behandelde acteriën.
In de geneeskunde van den mensch wordt deze behandeling dikwijls met succes
toegepast, vooral op de geslachtsorganen.

Men zou ze ook in de diergeneeskunde kunnen gebruiken b.v. bij langdurige
wonden aan ledematen b.v. Antonini heeft ze aangewend bij hengsten.

De hengst wordt op de linkerzijde neergelegd als voor een castratie. Na des-
infectie, plaatselijke anaesthaesie en zoo mogelijk lichte narcose wordt de voor-
rand van het scrotum aangesneden op de zaadstreng tot aan den top van de testis.
De vagina communalis wordt nu ingesneden en de zaadstreng blootgelegd. Het
bindweefsel op de plexus pampiniformus wordt met de vingers losgemaakt, de
acterie, die men er onder voelt wordt te voorschijn gebracht en enkele centimeters
blootgelegd. Nu wordt ook de testis er uitgelicht en enkele scarificaties op de
albuginea gemaakt en men penseelt alles met isotenal. Bloeding moet echter eerst
volkomen gestild zijn Na reponeeren wordt alleen de huid gehecht. Voorloopig
werd slechts eenzijdig geopereerd. De gevolgen zijn nog niet bekend maar zullen
te zijner tijd meegedeeld worden. Breedveld.

Sternberg (Wiener Klin. Woch., N. T. v. G., 1930, No. 3, blz. 302) toonde
door microscopiese preparaten aan dat maligne tumoren reeds vroeg in een bloed-
vat kunnen doordringen ; echter ontwikkelen deze cellen zich lang niet altijd tot
metastasen.

De meeste embolies verplaatste tumorcellen gaan te gronde. W\'aarom enkele
overleven en dan juist in bepaalde organen metastatiese gezwellen doen ontstaan
is nog niet bekend.

De reserve-alcaliteit van het bloed is bij zwangerschap verkleind. Het bloed
wordt armer aan bases : hiermee gaat echter gepaard een verarming aan zuren,
die aan de bases gebonden waren en de reactie van het bloed is bij zwangerschap
geheel normaal (Ph. gemiddeld 7.37).

Bij zwangerschaps-eclampsie is de reserve-alcaliteit in ernstige gevallen sterk
afgenomen, en het bloed is veel rijker aan melkzuur dan normaal en ook rijker
aan urinezuur. Het gehalte aan bicarbonaat (reserve-alcaliteit) is zeer klein.
Het geheele gehalte van het bloedserum aan bases is kleiner dan bij gezonde niet-
zwangere vrouwen maar toch nog grooter dan bij normale zwangerschap. Het
gehalte aan eiwit is ook kleiner dan normaal (buiten zwangerschap), maar het
gehalte aan organiese zuren is sterk vergroot (voornamelijk melkzuur). De reactie
van het bloedserum is sterk naar de zure kant verschoven (Ph. - 7.04), zooals
men bij zieken maar zelden aantreft. Bij zware eclampsie bestaat dus een zware,
niet gecompenseerde acidose, die dan ook voor een groot deel voor de ernstige
verschijnselen (zelfs coma) verantwoordelijk is.

In het gehalte van het serum aan chloriden, sulfaten en fosfaten werd bij de
onderzoekingen geen afwijking gevonden.

Ephedrine werkt daarbij als adrenaline ; de bloeddrukverhoo;<ing begint iets
later maar duurt minstens 4 maal langer (30—50 minuten), en gevaarlijke bijwer-
kingen zijn er niet. Bij acute collaps geeft Melzner een intraveneuze inspuiting
van 50 m.gr., die na } 1 minuut de bloeddruk doet stijgen ; daarna begint hij
met een intraveneuze druppel-infusie van 100 m.gr. op 1 liter zoutsolutie ; hieivan
moet per uur minstens £ liter worden gebruikt en zij kan zonder gevaar 3 maal
24 uur en langer worden voortgezet. He werking der druppelinfusie begint pas na
15—30 minuten.

Indien door ephedrine de bloeddruk niet tot het normale verhoogd kan worden,
kan de patiënt als verloren worden beschouwd.

Jean Veyrassat zegt hierover: (Monde médical, ref. in Revue vét. et Jouin.
de méd. vét. Janv. 1930, blz. 27) ofschoon de nieuwere middelen, novocëïne, sto-
vaïne e. a., met het oog op vergiftigingsgevallen, veel meer vertrouwbaar zijn
dan cocaïne, kunnen zij toch soms aanleiding geven tot ernstige complicaties, nl.

als men ze inspuit in de buurt van abcessen of phlegmonen, in \'t algemeen in de
zóne van een acuut of chronies ontstekingsproces. Door de weefselzwelling tenge-
volge van de inspuiting, wordt dan de circulatie en de bestrijding van het proces
daar belemmerd ; de aseptiese oplossing kan in een geïnfecteerde lichaamszóne
zelf ook besmet worden en dan aanleiding geven tot uitbreiding van het proces
en vorming van nieuwe abcessen. Vooral inspuitingen in reeds besmet tandvlees
kunnen gevaarlijk zijn V. raadt daarom aan om in de buurt van ontstekingshaar-
den geen locale, maar algemeene anaestesie toe te passen (met ethylchloruur)
of wel locale anaestesie op een afstand, centraal van de gevoelszennw van die
streek.

Volgens Ross Mackenzie (The Lancet, X. T. v. G., 1930, 1, No. 3. blz. 303)
is daarbij niet in de eerste plaats het narcoticum de oorzaak ; van meer beteekenis
als oorzaak zijn psycliies trauma vóór en tijdens de narcose, purgeeren, vocdsel-
onttrekking en rustverstoring vóór de operatie.

Voorbehoedend werken goede slaap en rustige psyche vóór de operatie, toediening
van koolhydraten en ongestoord laten van maag- en darmfunctie.

m de Kok (N. T. v. G., 1930, i, No. 3, blz. 333) zegt hiervan (bij een beschrij-
ving van de bekende Mayo-kliniek) : De narcose verkeert in Amerika in een over
gangsstadium Over het geheel wordt de zuivere aethernarcose weinig meer toe-
gepast, omdat een schadelijke werking niet te ontkennen is op long- en leverparen-
chym. Daarbij komt in de buikchirurgie het zeer lastige spannen en persen, dat
alleen bij diepe narcose verdwijnt, maar dan ook shock-werking te voorschijn
roept. De aether-narcose heeft zijn tijd gehad evenals de chloroformnarcose. Het
meest ziet men gebruiken de gecombineerde narcose van lachgas met regionale
anaestesie en wel voor alle aandoeningen boven het diaphragma. Het lachgas
wordt tegenwoordig veel vervangen door het veel aangenamer ethyleengas, dat
volkomen onschuldig is, maar zeer brandbaar.

N oor alle ingrepen beneden het diaphragma wordt veel gebruik gemaakt van
ruggemergs-anaestesie volgens I\'itkin. een methode waarbij een novocaine-op-
lossing gebruikt wordt, gemengd met een stof die lichter is dan het cerebro-spinaal-
vocht en niet diffundeert. De injectie wordt in Trendelenburg-zijligging gegeven,
waarbij dus de vloeistof naar de conus terminalis opstijgt. Door de ligging van
Trendelenburg te verminderen stijgt de vloeistof hooger in het ruggemergskanaal
en zoodoende kan men de hoogte der anaestctiese zóne regelen, die nimmer hooger
dan de borst mag stijgen. Deze methode heeft in Amerika enthousiasme doen
ontstaan en is, vooral in de buikchirurgie reeds in tienduizenden gevallen met vol-
komen succes toegepast. Vrijburg.

Die Chloralhydratnarkose bei kleinen Haustieren mit intraperitonealer Applika-
tion. (Günther Hermans: Deutsche Tieriirztl. Wochenschrift, 1920, Heft 28,
S. 43«)

In tegenstelling met de ervaringen daaromtrent van anderen, en te dien opzichte
wordt verwezen naar die van Westhues (Münch. T. W. 1929, No. 12) en van
Völker (id. No. 11), heeft Günther Hermann met de intraperitonealc chloral-
hydraat-narcose bij honden zóó gunstige resultaten verkregen, dat deze wijze van
narcose in het ,,Institut fiir Tierphysiologie" te Bonn uitsluitend wordt toegepast.

Alvorens de hond in narcose te brengen moet het dier 24 uren gevast hebben.
I}e te gebruiken vloeistof is een steriele 10 % waterige chloralhydraat-oplossing ;
op elke 3 K.G. lichaamsgewicht 1 gram chloral. De injectie geschiedt aan de onder-
buik even binnen de knieplooi met behulp van een niet te spitse canule. Natuurlijk
worden bij deze kunstbewerking, wat betreft huid en instrumenten, de aseptische
voorzorgsmaatregelen in acht genomen. Hen hond van 18 K.G. ontvangt 6 gram
chloral in 60 cc.M³. oplosmiddel.

Het excitatiestadium is zeer gering : binnen 15 minuten is het dier in een vasten
slaap. Deze slaap duurt i ä i| uur

Ook voor kleine herkauwers is de narcose (in dezelfde doseering) geschikt. De
schrijver besluit zijn artikel met de volgende mededeeling : „Das Chloralhydrat
„stellt also intraperitoneal verabreicht ein vorzügliches Mittel zur Totalnarkose
„auch bei Hunde und kleinen Wiederkäuern dar, dessen grosse Vorteile in der
„Einfachkeit der Verabfolgung und Sickerlieit in der Wirkung beruhen, und
„welches daher für den Praktiker ganz besonders geeignet ist".

Über Harnfisteln. E. Wenger: Schw Archiv für Tierheilkunde 1920, Bd. 71,
S. 309.

Naast een uitvoerige beschouwing omtrent urinefistels in het algemeen geeft
W. een beschrijving van een bijzonder geval. Een merrie kwam met geweld tegen
een ««/stekende boom terecht, zoodanig, dat deze boven de rechter knieplooi
in de richting naar achteren in het lichaam drong. De waarnemingen gedurende
het verder verloop leerden, dat de blaaswand was geperforeerd. Hoewel het dier
aan de gevolgen van het ongeval niet te gronde ging. leverde een behandeling
gedurende eenige maanden geen gunstig resultaat op. Het dier werd geslacht. Sectie-
bevindingen : fistelkanaal met granuleerende wand op de plaats der verwonding
in de richting van en tot in het blaaslumen. De blaas was met een vaste bindweefsel-
massa omgeven, waarmede dit orgaan met den buikwand was vergroeid.

Erfolgversprechende Behandlung mit der Hufkrebspaste „Cancerex". Brink-
wirth : Berl. Tierärtzl Wochenschrift, 1929, Nr. 41, S. 699.

In dit artikel bevestigt B. de gunstige werking van „cancerex" bij de behande-
ling van hoefkanker op grond van eigen waarnemingen. Gedurende de laatstejaren
namelijk zijn verschillende mededeelingen over de waarde van dit medicament
gegeven en te dien opzichte zij verwezen naar het eerste artikel daaromtrent van
Gaedke (Tierärtzl. Rundschau, 1928, Nr. 8, S. 150).

Bri nkwirth heeft tal van hoefkanker-patiënten met cancerex behandeld en
daarmede werden zeer gunstige resultaten verkregen ; in het bijzonder was het ver-
loop der genezing buitengewoon snel.

„Wanneer het niet een zeer boosaardige hoefkanker betreft, is een goed gevolg
met bijna mathematische zekerheid te verwachten", zegt de schrijver.

De techniek der behandeling bestaat in het grondig verwijderen van de necro-
tische deelen met den scherpen lepel tot op het gezonde hoorn ; vervolgens wordt de
pasta tot mesdikte opgebracht, en daarna met een gloeiend ijzer vast ingebrand.
Reeds binnen enkele dagen is een belangrijke verbetering te verwachten ; de secre-
tie en de eigenaardige reuk zijn spoedig verdwenen, en binnen korten tijd is ge-
nezing verkregen. Recidive behoort tot de zeldzaamheden.

Ook bij de behandeling van verruceuze mok is cancerex beter dan de tot 1111
toe gebruikelijke middelen.

In het bedoelde artikel van Gaedke : „Ein neues Hufkrebsmittel" wordt de
werking van „Cancerex", welk middel door de firma „Atarost", Tierarznei-
mittelfabrik te Rostock in den handel wordt gebracht, zeer geroemd. Waar andere
middelen falen, helpt cancerex. het is een medicament, dat beslist niet in den
steek laat.

Blijkens de casuistiek werd in een drietal gevallen van hoefkanker genezing
verkregen resp. in 14, 10 en 14 dagen.

G. besluit zijn artikel met de mededeeling, dat wij in het middel van de fa.
Atarost een voortreffelijk medicament hebben, waarmede hoefkanker in den
kortsten tijd te genezen is, onder voorwaarde natuurlijk, dat evenals zulks noodig
is bij het gebruik van andere middelen, het ondermijnde hoorn wordt weggenomen
en de necrotische deelen van de hoeflederhuid worden verwijderd.

Cancerex is een bruingekleurde pasta en samengesteld uit de werkzame bestand-
deelen : nitr. plumb., sulf. zinc. en acet. cuprie., terwijl de prijs 10 Mark per
K.G. bedraagt.

In de jaren 1902—1926 werden 522 gevallen van gonitis bij het rund waarge-
nomen ; het jaarlijks ter onderzoek komend aantal varieerde van 12 tot 31. Oor-
zakelijk worden de gevallen ingedeeld in gonitis rheumatica, g. traumatica aseptica,
g. traum. purulenta en g. metastatica. Uiteraard kwam een deel der runderen niet
in aanmerking voor een behandeling ; overigens werden zeer goede resultaten ver-
kregen met het aanbrengen van een dracht in het onderhuidsche weefsel aan de
laterale zijde van het kniegewricht, zoodanig, dat de afstand der beide openingen
in verticale richting 20 ä 30 c.M. bedraagt. De dracht bestaat uit een linnen band,
welke in een mengsel van ol. therebinth en ol. lini aa gedrenkt is en aanvankelijk
dagelijks met dit mengsel bestreken wordt. Later kan aan dit medicamentammon.
liquid of pulv. rhiz. veratri worden toegevoegd, teneinde de werking te versterken.
De reactie op de aanwezigheid van de dracht is een sterke zwelling en een vererge-
ring der kreupelheid, Hoe spoediger en sterker de etteralscheiding intreedt, des te
gunstiger zijn de vooruitzichten. De dracht blijft ongeveer 5 ä 6 weken liggen, in
sommige gevallen nog langer. De resultaten zijn zeer bevredigend : meer dan 4/5
deel van het aantal gevallen, dat door een andere methode (scherpe zalven) niet
gunstig was te beïnvloeden, kon met de dracht tot genezing worden gebracht

Weide-Unfälle. Anreiter und Hofer : Tierärztliche Rundschau, 1929, Helt
44, S. 822.

Een 2-jarig paard, dat met eenige runderen in een boschweide (Zuidelijk Tirol)
werd gezonden, was reeds eenige dagen spoorloos verdwenen toen men het in de
diepte van het woud aantrof op een zeer eigenaardige wijze. Het achterlijf van het
arme dier zat vast ingeklemd tusschen een tweetal dennenboomen ; het kon noch
voor- noch achteruit. De heupuitsteeksels en de ribbogen verhinderden deze be-
weging. Teneinde het paard te bevrijden was het noodzakelijk, dat een der boomen
werd geveld. Tengevolge van de langdurige inklemming was een zeer uitgebreide
druknecrose ontstaan van de huid aan beide flanken. Met achterhaling van twee
haarlooze litteekenvlakten waren de defecten 11a eenigen tijd geheeld.

Ueber seuchenhaftes Auftreten von bösartigen Klauenerkrankungen bei Rindern
in Bulgarien G. Neukofi : Wiener Tierärtztliche Monatsschrift, 1929, Heft 21.
S. 825).

Terwijl vroeger een ernstige klauwaandoening bij het rund slechts zelden een
object was voor een diergeneeskundige behandeling, omdat veelal aan het tijdig
slachten van het dier de voorkeur werd gegeven, heeft de dierenarts van thans
meer en meer met klauwziekten te doen. Deze betreffen sporadisch voorkomende
gevallen, maar ook komen veelvoudig gevallen voor, welke zich door hun epizoö-
tisch optreden en hun kwaadaardig karakter zeer bijzonder van de eerstbedoelde
onderscheiden. Dit lijden kenmerkt zich als een infectieuze zweer in de tusschcn-
klauwspleet of aan het kroongedeelte, in welk proces necrose van de klauwleder-
huid en meestal ook van het dieper liggend weefsel op den voorgrond treedt (tus-
schenklauw- en kroonpanaritium).

In den zomer en in den herfst wordt in Bulgarije dit panaritium vaak gezien bij
runderen, die gedurende deze jaargetijden op stoppels van graan- en maïsvelden
worden gedreven, in welk verband men aanneemt, dat verwondingen door de
scherpe en snijdende stoppels de gelegenheidsoorzaken zijn.

Naast deze komt in den zomer een zeer kwaadaardig panaritium voor en wel bij
dieren, welke veel met onrijpe saprijke maïs worden gevoed. De vraag of deze
klauwzweer veroorzaakt of ingeleid wordt door de irriteerende en beschadigende
werking op den kroonrand en het klauwhoorn van de dunvloeibare sterk zure
faeces (maagdarmstoornissen door het genoemde voedsel) of dat veranderingen
in de stofwisseling in de klauwen van invloed zijn, blijft onbeantwoord.

De eerste locale symptomen zijn zwelling van tusschenklauwspleet of kroon,
welke zwelling binnen enkele dagen meer uitgebreid is en vaak tot halverwege

metacarpus of metatarsus is te vervolgen en verder een meer of minder belang-
rijke kreupelheid, fn het verder verloop komt het bij de kroonzweer tot loslating
van het hoorn, tot haaruitval op de top van de zwelling en sereuze exudatie,
welk gebied in necrose overgaat, zoodat ten laatste een ulcus met onregelmatige
randen overblijft. Deze zweer is met een vuile kazige stinkende massa bedekt. In
de diepte kan in ieder geval een neerotische prop worden gezien ; de necrose
schrijdt naar de diepte toe trechtervormig voort Het proces in de tusschenklauw-
spleet verloopt onder dezelfde verschijnselen.

Uitteraard wordt het diepe bandweefsel alsmede het klauw- en kroongewriclit
ernstig bedreigd, zoodat een uitgebreide destructie van dat weefsel en etterige
ontsteking van de genoemde gewrichten veelvuldig voorkomende complicaties
zijn. In sommige gevallen wordt ook een purulente peesscheede-ontsteking waar-
genomen.

Algemcene verschijnselen bestaan in verhoogde lichaamstemperatuur (tot 41°
en daarboven), geringe eetlust en zeer verminderde melkgift. Spoedig treedt alge-
mcene vermagering in, terwijl in tal van gevallen ernstige decubitus met de ge-
volgen daarvan worden waargenomen

Het bacteriologisch onderzoek heeft geleerd, dat de oorzaak van de voort-
schrijdende necrose de bac. necrophorus is. Dit microörganisnie heeft men in de
diepere deelen van de zweren in reincultuur aangetoond.

De behandeling bestaat eensdeels in propliylactische maatregelen (hoofdzakelijk
afzonderen van de zieke dieren) en anderdeels in de verzorging in antiseptisclien
zin van de zweer (operatieve verwijdering van het neerotische materiaal, gebruik
van verschillende desinficientia, verband, rust), in een deel der gevallen moet
tot amputatie of exarticulatie in klauw- of kroongewriclit worden overgegaan,
terwijl daarnaast gevallen voorkomen, welke wegens den ernst van het lijden en
complicaties in het geheel niet voor een behandeling in aanmerking komen.

De schrijver vermeldt, dat zijn hulp werd ingeroepen wegens het voorkomen-
van de klauwziekte in een veestapel van niet minder dan 221 dieren, waarvan ten
slotte 78 runderen door het lijden waren aangetast.

Spat, Jod und noch etwas. (\\V S. Stiiven f, Amsterdam : Tierartzliche Rund-
schau, 1929, No. 46, S. 849).

De schrijver geeft een beschouwing omtrent de spat en de spatkreupelheid bij
het paard en in het bijzonder wijst hij op de onzekere resultaten, welke met de
vele bekende behandelingsmethoden zijn te verkrijgen. Sedert 1900 ongeveer
heeft S. als smeersel op de spatstreek een vluchtig liniment gebruikt ; tijdens
deze behandeling kan het paard lichten arbeid verrichten. De resultaten waren
goed. Later (1914) kwam 10 % jodiumtinctuur in gebruik ; ook hier werden de
paarden tijdens de kuur geregeld in kalme dienst gebruikt (op het land, in de
manege, in de stad) ; bij het op de steenen werkende paard ijzers met hooge
kalkoenen.

De behandeling geschiedt: aldus, dat de spatstreek één maal per dag (bij grove
paarden 2 x) met jodiumtinctuur 10% wordt ingeborsteld gedurende 5 a 8-
dagen. Na 10 a 14 dagen is de boomschorsachtige korst afgevallen en de huid ter
plaatse vertoont later geen zichtbare veranderingen.

De geneiing der kreupelheid treedt langzaam in ; na 3 a 4 weken is echter reeds
een merkbare verbetering te constateeren. In de gevallen van recidive wordt
de behandeling herhaald en dikwijls met het beste gevolg. Met betrekking tot het
„noch etwas" leest men het navolgende :

Gonitis chionica : herhaalde massage" met indifferente zalven of olie — lichte
arbeid op het land hooge kalkoenen.

Tendinitis : rust - zwak irriteerende linimenten •— ook joodspiritius of joodzalf
daarop dunne breede jutebandage, goed gedrenkt in lijnzaadslijm één of twee-
maal daags.

tendinitis ; het groote aantal windingen geeft aan het gewricht een groote rust,
een immobiliteit.

Voorts worden nog eenige korte mededeelingen gedaan omtrent de behandeling
van overhoef, hoefkraakbeenverbeening, podotrochlitis, onregelmatige hoefvor-
ming en hoornscheur.

Ein seltener Fall von Kehlkopfpfeiffen bei einem Pierde. Sörensen Möller :
Tieriirtzl. Rundschau, 1920, No. 13, S. »40.

Tengevolge van een aanrijding door een atuo verkreeg een paard een zoodanige
verwonding aan den hals, dat de linker vena jugularis en het omgevende spier-
en fasciculaire weefsel belangrijk waren gelaedeerd. Door doelmatige verzorging
was 3 weken na het ongeval de wond geheeld. Ongeveer 1 maand later werd in ge-
ringe mate torticollis geconstateerd en bij het rijden voor den wagen een duide-
lijke cornage.

Bij laryngoscopisch onderzoek bleek een linkszijdige stemband-verlamming aan-
wezig te zijn, welke werd toegeschreven óf aan een direct letsel van den nervus
recurrens door het ongeval óf aan het feit dat deze zenuw door de litteekenretractie
gedrukt of gespannen werd. Hartog.

De puerperale haemoglobinaemie, een ziekte die bij koeien vooral in de ïste
tot 3de week na den partus optreedt, is gekenmerkt door verminderde eetlust en
melkgift, dikwijls diarrhee, verhoogde temperatuur, donkerrood gekleurd zijn
van de urine, terwijl in ernstige gevallen ook de melk een zwak roode kleur krijgt.

De dieren verzwakken zoodanig, dat niet zelden 1 3 dagen na de eerste ver-
schijnselen de dood reeds intreedt.

De urine bevat haemoglobine, heeft een laag s.g. en alkalische of zwak zure
reactie ; eiwit is natuurlijk aanwezig zoolang de haemoglobinurie duurt. Het redu-
ceerend vermogen is normaal, soms iets verhoogd, terwijl ook de hoeveelheid
acetonlichamen dikwijls verhoogd is Het NaCl-gehalte der urine was in de onder-
zochte gevallen laag.

Daar de ziekte gepaard gaat met haemolyse is het aantal roode bloedcellen
sterk verminderd (in ernstige gevallen na X—2 dagen tot 1.5 millioen), terwijl
het regeneratieproces langzaam verloopt. De resistentie der roode bloedcellen
tegenover hypotonische zontoplossingen is min of meer verminderd.

In uitstrijkpreparaten vallen anisocytose en polychromasie op. Het aantal
witte bloedcellen is vermeerderd (tot ^ 22.000). Vooral in zware gevallen is het
bloedsuikergehalte verhoogd, misschien secundair na de leververanderingen. De
waarde der reststikstof varieert binnen de grenzen van het normale, wanneer
geen nephritis aanwezig is : het gehalte aminozuren is meestal, vooral in het
begin, verhoogd. De bloedlipoidenwaarde schommelt tusschen de normale grenzen.

Bij sectie kan de voedingstoestand verschillend zijn. Heeft de ziekte eenige
dagen geduurd, dan vindt men subcutane en intramusculaire oedemen cn hydro-
pische toestanden van de lichaamsholten. Icterus treedt al gauw op (haemolytische
icterus). In de lebmaag, vooral in het pylorusgedeelte komen liaemorrhagische
erosies voor, terwijl de vaten van het darmslijmvlies gezwollen zijn. De lever is
gezwollen met gespikkelde sneevlakte ; de gal is abnormaal donker. Ook de nieren
zijn meestal vergroot, chocoladekleurig, met een ^ 0.5 c.M. brcede, oranjekleurige
zóne op den grens van merg en bast, ten gevolge van vervetting.

Over \'t algemeen is de baarmoeder normaal, met goed gesloten cervix. De bij-
nieren zijn vooral in de randsubstantie vergroot. Het hart heeft subeni- en suben-
docardiale bloedingen en gedegenereerde hartspier. De milt is iets gezwollen,
terwijl verder lymphklieren en beenmerg geen afwijkingen vertoonen. Aan de
hersenen is op sneevlakte een licht oedeem waar te nemen.

Histologisch vertoont vooral de lever veranderingen, nl. een eigenaardige necrose

van verschillende grootte met excentrische uitbreiding om de centraal-aderen
De genecrotiseerde levercellen zijn vrijwel vet- en glycogeenvrij.

Bij de nieren treedt vooral vervetting op den voorgrond, later gepaard gaande
met haemosiderosis.

De milt vertoont hyperaemie, uittreden van roode bloedcellen in de pulpa,
erytrophagie, en in andere gevallen haemosiderosis.

Over de oorzaak der ziekte zijn verschillende theoriün opgesteld. Daar het
involutie-proces der baarmoeder meestal normaal verloopt en ook metritiden e. d
niet aanwezig zijn, is een puerperale infectie niet voor de hand liggend.

Een specifieke infectie is ook nooit aangetoond ; noch haemolyse verwekkende
streptococcen, noch piroplasmen werden gevonden, hoewel beide als oorzaak
genoemd worden.

Hoewel een voedervergiftiging niet bewezen is, wordt toch vrij algemeen aan-
genomen, dat een eiwit- of mineraal-arm voedsel praedisponeerend voor deze
ziekte werkt.

Daar in de puerperale periode een zekere labiliteit in het organisme heerscht,
zouden deze voedselstoringen zich juist in deze periode doen gelden.

Hoe de haemolyse tot stand komt, is niet bekend. De voornaamste afwijkingen
bij de sectie kunnen als secundair worden beschouwd, ten gevolge der haemoglo-
binaemie (bij konijnen kon H. door haemolyse een overeenkomstige levernecrose
opwekken).

L\'Ecthyma contagieux des lèvres du mouton. (Willems, Annales de méd vét.
19.29, No. 11, P. 454).

Onder twee kudden schapen in de buurt van Mons (België), constateerde schr.
eenige dieren met korstvormende aandoening voornamelijk om de lippen tot
aan de neusvleugels, bij een enkel dier op de wang, waardoor bij sommige schapen
de lippen oedemateus waren gezwollen ; algemeene verschijnselen van ernstigen
aard waren niet aanwezig. Op grond van de waargenomen symptomen stelde \\Y.
de diagnose „ecthyma contagieux des lèvres du mouton" (stomatitis infectiosa).

De ziekte breidde zich zeer snel in de kudde uit en in tegenstelling met de meeste
beschrijvingen, ook onder de oudere dieren (Schr. veronderstelt dat in streken,
waar de ziekte inheemsch is, de oudere dieren voor het grootste deel immuun
zijn geworden, wat in België niet het geval is).

Bij een meer nauwkeurige beschrijving der symptomen noemt W, behalve
de zwartachtige korsten in de buurt van de lippen, welke korsten vaak door jongere
zónes omgeven zijn, ook laesies in de mondholte (tong, gehemelte, tandvleesch,
binnenkant van de wang). Als karakteristiek wordt genoemd een rondachtige
zweer, iets promineerend boven de oppervlakte, en omgeven door een roodachtige
zóne.

Door de zwelling van het mondslijmvlies kunnen moeilijkheden ontstaan bij
kauwen, slikken, ademhaling, en speekselvloed, waardoor het dier in voedingstoe-
stand achteruitgaat. Bij sectie op een aan de ziekte gestorven lam werd een duidelijk
oedeem van de glottis en adenitis waargenomen, verder longstuwing, enkele pete-
chiën op het hart en een weinig exsudaat in het pericard. In het exsudaat konden
coli- en bipolaire bacillen worden aangetoond.

Een kreupelheid, zooals door sommige waarnemers is beschreven, kwam in
deze kudden niet voor.

Doordat het mogelijk was de ziekte kunstmatig over te brengen, kon het verloop
duidelijk gevolgd worden. De overbrenging gebeurde door inwrijving van fijn-
gewreven korsten van een spontaan geïnfecteerd dier, na scarificatie, in de huid
van het proefschaap De vierde dag na de inenting kwamen de eerste locale ver-
schijnselen.

Ook entingen met korsten die 48 uur gedroogd waren in een exciccateur met
zwavelzuur, vielen positief uit, evenals een infectie met deze entstof, die 8 dagen

in physiologisch serum met glycerine was bewaard. Verder bleek, dat het virus
overentbaar was op elke willekeurige plek van de huid.

Werden de entingen uitgevoerd met virus dat van te voren door een Berckefeld-
filter gepasseerd was, dan was het resultaat eveneens positief, een bewijs dat de
oorzaak ultravisibel was.

Evenals Altara (1925) kon ook W. aantoonen dat het virus gevaarlijk was
voor den mensch (aangenomen wordt dat van de dieren alleen schaap en geit
vatbaar zijn). Een helper werd tijdens het onderzoek van een schaap, aan stoma-
titis lijdende, in den wijsvinger gebeten en niettegenstaande een direct ingestelde
antiseptische wondbehandeling, vertoonde de wond den Oden dag lichte ontstekings-
verschijnselen, welke toenamen en het typisch karakter der stomatitis-wonden
verkregen. Bij microscopisch onderzoek van het exsudaat werden Gram-positieve
bacteriën voornamelijk diplococcen, gevonden. Na enting van een schaap aan de
staart met fijngewreven gedroogde korsten, den ijden dag van den vinger ver-
kregen, ontstonden de karakteristieke ontstekingsverschijnselen. Dezelfde enting
herhaald met gefiltreerde entstof gaf weer het positieve resultaat.

Hoewel schr. de mogelijkheid toegeeft, dat het virus misschien alleen in leven
bleef in den vingerwond, zonder ontsteking te veroorzaken, welke dan door secun-
daire infecties tot stand gekomen moet zijn, acht hij dit onwaarschijnlijk, in aan-
merking genomen het afwezig zijn van alle verschijnselen gedurende de eerste
5 dagen na de verwonding, geen pijngevoel, geen lymphangitis en geen algemeene
reactie, terwijl ook microscopisch tot op den i3dcn dag in het exsudaat geen bac-
teriën werden gevonden. Hij meent de reactie op rekening van het virus der sto-
matitis te kunnen schrijven.

Sprekende over stomatitis naast pokken laat schr. duidelijk uitkomen, dat
dit twee verschillende ziekten met verschillende oorzaak zijn. In de eerste plaats
wordt dit door infectieproeven bewezen, in de tweede plaats is er ook klinisch
verschil waar te nemen (pokken breiden zich over het geheele lichaam uit, ver-
oorzaken ernstiger ziekteverschijnselen ;. bij sectie vindt men specifieke knobbels
in de long).

Ook met varkenspokken, stomatititis pustulosa van het paard, pokken van
de geit, moet men de stomatitis van het schaap niet in verband brengen.

Ten slotte wijst schr. erop, dat de immuniteit langdurig is, en optreedt 3 weken
na infectie of enting.

Voor enting wordt een emulsie fijngewreven korsten in physiologisch serum
met glycerine gebruikt, en wel 1 gr. poeder voor 100 gr. oplossing, per dier ^ cc.,
terwijl de enting door scarificatie in de huid aan de onderkant van de staart of
binnenkant van de dij wordt uitgevoerd.

Bij de behandeling noemt schr. een symptomatische behandeling (gemakkelijk
te kauwen voedsel, penseelen met joodglycerine) en een hygiënische (afzonderen).

Enteroclyse rectale sous pression, (chez le cheval) M. Bellec, Recueil de Méd.
Vét. Oct. 1929.

Het lavement „onder druk" onderscheidt zich van het gewone lavement
doordat de anus met een naad over de gummislang wordt gehecht. Op deze
wijze kan men tot op zekere hoogte zooveel vloeistof in het achterste deel van het
darmkanaal brengen, als men wil ; en men kan deze vloeistof zoo lang als men
goed denkt ter plaatse laten, opdat stijve faeces behoorlijk lang in het aldus
aangerichte bad verblijven en verweeken.

Men heeft er voor noodig : een linnen band, 3 c.M. breed, 50 c.M. lang, aan een
einde schuin afgesneden ; een geschikte naald ; een gummislang van 12 a 15 m.M.
diameter en ongeveer 2 M. lang ; een trechter ; en tenslotte een dunne trocart.
De trocart is noodig bij meteorisme ; het gas moet dan eerst uit de darmen
omdat anders de toevoer van water verhinderd wordt. In tegenstelling tot de
gangbare meening, die wil, dat men alleen het coecum mag trocareeren, heeft

schrijver de ervaring dat deze bewerking overal kan geschieden, op elk punt,
waar darmen toegankelijk zijn, vooral in de flanken. Met eenige handigheid
voelt de hand de uitgezette darmlis tegen de huid spannen ; het iets tympanische
percussie-geluid wijst de plaats voor punctie aan. Een gevolglooze punctie
overigens geeft geen onaangenaamheden, hoogstens een huidabces (schrijver
heeft ,,une bonne optimisme," Ref.). Wel vindt schrijver het soms minder pret-
tig. dat zijn trocartcanule krom buigt wegens spiercontracties.

Het stuk band wordt gebruikl voor het leggen van een tabakzaknaad; 4 maal
wordt het door het dikke van de sphincter ani gehaald ; met de linkerhand wordt
de anus iets aangetrokken, terwijl de rechterhand de naald voert. Daarna wordt
de gummislang 20 c.M. naar binnen geleid ; de naad wordt stevig om de slang
getrokken en vervolgens vastgeknoopt (met een strik). Nu laat men water in-
loopen (waarbij de trechter niet hooger dan 1.30 M. boven de anus mag worden
gehouden). Soms wil het water niet naar binnen vloeien ; vaak lukt dit wel na
eenigen tijd. Men kan 20, 40 of meer liters water toedienen, meer als men meent
dat de verstopping in het groote colon gelocaliseerd is. Is het ingieten van het
water beëindigd, dan trekt een he\'.per de gummis\'ang uit de anus, terwijl de
operateur de bandlus wederom sterk aantrekt, waardoor de anus totaal gesloten
wordt. Daarna wordt het paard aan de hand afgestapt ; heftige pogingen om het
water te verwijderen, verminderen vanzelf, en behoeven geen aanleiding te
zijn tot ongerustheid. Schrijver vindt het voldoende, als het bad drie uren heeft
geduurd ; de lus wordt los gemaakt en 2 tot 6 centigram areco\'.ine wordt toege-
diend.

Dit lavement onder druk moet iedere 12 uur herhaald worden, totdat genezing
is ingetreden.

Voor de behandeling komen in aanmerking gevallen met dikke-clarm-verstop-
pingen. Bij de oude behandeling met alcaloïden en purgantia had schrijver een
mortaliteit van 30 per 100 ; thans nauwelijks vari 1 per 100. Reeds 2.000 paarden
werden volgens deze methode behandeld L. P. de Vries.

Zur Diagnostik der Pferdeoxyurose, (R. K. Schulz en A. A. Kankroff. I). T. W.
No. 41, 1929).

Het is bekend dat men de eieren van Oxyuris equi niet moet zoeken in de faeces,
omdat de volwassen wijfjes de eieren in de omgeving van den anus van het paard
leggen. Bij het onderzoek naar Oxyuris vermicularis bij den mensch maakt men
gebruik van een methode, waarbij een weinig afkrabsel van de perianaal zone op
eieren van deze parasiet wordt onderzocht.

Bij de laatste twee methoden werd het materiaal verzameld door middel van
een spatel, welke met een mengsel van glycerine en water was bevochtigd (op deze
wijze werden 40 paarden onderzocht). Begrijpelijkerwijze werden volgens de eerste
methode bij geen der paarden Oxyuriseieren gevonden.

Met de tweede methode werden 12 paarden positief bevonden, terwijl met de
derde methode 14 dieren besmet werden bevonden met Oxyuris.

Dat de laatste methode het beste was bleek hieruit dat bij deze 40 dieren in het
geheel 227 en bij de tweede methode (afkrabsel van rectaalslijm vlies) 168 Oxyuris-
eieren geteld werden.

Sakral-anaesthesie und Kolikbehandlung. (Meyer : Berl. Tierartztl. Wochen-
schrift 1929, S. 441).

Blijkens de publicatie van M. wordt het aantal gevallen, waarbij de nieuwste
vorm der ruggcmergsanaesthesie, nl. de epidurale anaesthesie, kan worden aange-
wend, grooter. De schrijver maakt melding van het toepassen van deze wijze van
anaesthesie met behulp van tutocaïne in een geval van (dikdarm) koliek. Van dit
anaestheticum in 1% oplossing werd 15 c.M³. ingespoten op de bekende plaats,
dus in de ruimte tusschen eerste en tweede staartwervel.

Eenige minuten post inj. stond het paard op en werd het rustig, zoodat een
rectale infusie gemakkelijk kon geschieden. Genezing volgde na eenige uren.

In het Skand. Vet. Tidskr. van Juli 1929 geeft E. Lehnert een overzicht van
:1e door hem in de jaren 1923 1928 verrichte onderzoekingen over de pernicieuse
anaemie bij het paard. Deze betroffen vooral de diagnostiek en het vaststellen van
de prophylactische en therapeutische waarde van enkele chemische preparaten
en van een serum- en vaccinebehandeling.

Voor de diagnostiek zijn de komplementbindings-, de conglutinatie-, de haemo-
agglutinatie- en de praecipitine-reactie van geen praktische waarde. Evenmin de
reactie, aangegeven door Tawaka (uitvlokking van bloedserum van aan anaemie
lijdende paarden na vermenging met verzadigde keukenzoutoplossing en een
oplossing van kaliumnitraat; ook serum van gezonde paarden gaf een dergelijke,
hoewel minder sterke, uitvlokking te zien) en het interferometrisch onderzoek naar
afwerende fermenten (zie P. Hirsch in Abderhalden : Handb d. bioch. Arbeits-
methoden, Bd. 8, 1915). Ook het door Oppermann en Lauterbach aangegeven
diagnostisch hulpmiddel : besmetting van het konijn door inbrengen van anae-
misch bloed (zie : Berl. Tierarztl. W. schr. 1923, No. 40 47) gaf niet steeds juiste
uitkomsten. I)e veranderingen in het bloedbeeld traden niet altijd op, bovendien
gaf van 5 gezonde paardensera er één een eveneens positieve reactie.

Wat de therapie aangaat, werd onderzocht de werking van het door Merck in
den handel gebrachte patent-preparaat „Intrabion" en van natriumkakodylaat
(6 gr. in 150 c.c.m. water intraveneus), welke beide middelen door sommigen
zeer worden aanbevolen.

Het gelukte wel hiermede een verbetering in den ziektetoestand te verkrijgen,
doch deze was in den regel slechts tijdelijk. In verschillende gevallen daarentegen
werd in een vergevorderd stadium der anaemie door de behandeling met natrium
kakodylaat het proces verhaast en het optreden van den dood bespoedigd.

Een uit anaemie-serum bereid vaccin (gedood virus) was prophylactisch en thera-
peutisch zonder eenigen invloed.

Wel kon een geringe graad van beschutting, zich uitende door een langeren duur
van het incubatietijdperk, worden verkregen met een uit lever van aan anaemie
lijdende paarden bereid vaccin (uittrekken gedurende 24 uur met physiol. zout-
oplossing, bevattende 0.3% formaline). L. beveelt aan in anaemie-districten deze
voorbehoedende behandeling in het groot aan de praktijk te toetsen.

Strongyloides Westeri bei Fohlen in Oberösterreieh. (Pühringer, W. Tierarztl.
Monatschr. 1929. S. 747).

Schr. constateerde bij 5 veulens van 8 weken tot 1 jaar strongyloides Westeri ;
de dieren vertoonden de t pische ,, worm verschijnselen." Evenals Wester is ook
P. van meening, dat een parasiet alleen in groot aantal aanwezig schade berokkent.

Notes on suspeeted potato-poisoning in Horses. (Dickinson, The vet. record
1929. No. 42, P. 930).

Schr. geeft de ziektegeschiedenissen van 5 paarden (w. o. een 2-jarige), die op
dezelfde boerderij binnen 6 dagen alle ziek werden en onder vrijwel gelijke ver-

schijnselen stierven. Het eerste verschijnsel door den eigenaar waargenomen
was een stijve gang met een weinig slingeren in de achterhand. Later bleven de
dieren liggen, konden niet dan met moeite opstaan, hadden geen eetlust en ern-
stige slikbezwaren. De temperatuur was iets verhoogd (101 -102 F.) ademhaling
steunend, pols versneld, klein en week, terwijl de slijmvliezen iets hyperaemisch
waren. Wanneer de dieren stonden, werden meestal spierrillingen waargenomen;
abnormaal zweeten was in enkele gevallen aanwezig. De ontlasting was bij alle
patiënten geregeld ; slechts bij een paard waren de faeces donker gekleurd ; be-
halve een weekere consistentie werden hieraan bij de andere geen afwijkingen
waargenomen (macroscopisch?)

De dood trad in 1 10 dagen na de eerste verschijnselen ; en korten tijd te voren
temperatuursstijging. Als behandeling werden strychnine-injecties toegepast met
zachte laxantia.

Door schr. wordt slechts één sectieverslag vermeld nl. :
lichte gastro-enteritis, geelachtige lever, tamelijk groote en harde milt, hart
iets vergroot, longen normaal, (bacteriologisch onderzoek werd evenals bloed- en
urine-onderzoek blijkbaar niet toegepast, hoewel dit misschien de waarschijn-
lijkheidsdiagnose meer had kunnen ondersteunen, of wel andere oorzaken naar
voren brengen ; ook de sectie van de nieren, in dit geval van belang, is schijnbaar
vergeten).

Als oorzaak wordt door schr. nl. aangenomen een aardappelvergiftiging, daar
op de boederij vrij veel aardappels gevoerd werden, die reeds gekiemd waren
(ziektegevallen kwamen voor in Augustus). Hoewel echter na het eerste geval geen
aardappels meer gevoerd waren, werden eenige dagen later toch nog twee paarden
ziek.

De andere paarden op de boerderij aanwezig (4 stuks) en op dezelfde manier
gevoerd bleven gezond

Sakralanastesie und Kolikbehandlung. (Meyer, Berl tieriirztl. Wochenschr
1929. No. 26. S. 441).

Meyer kreeg ter behandeling een zenuwachtig, warmbloed-paard, waarbij
hij, op grond van onrustverschijnselen gepaard met licht zweeten, versnelde krach-
tige pols, iets hyperaemische slijmvliezen, terwijl bij rectaal onderzoek met gas
gevulde colonlussen te voelen waren, de diagnose: verstopping van de maagvormige
verwijding van het colon stelde.

Het z. i. aangewezen middel, nl. infundeeren van vloeistof per rectum door
middel van den darmtainponator, kon door de onrust van het paard niet toegepast
worden. Daarom werd tusschen ie en 2e staartwervel 15 c.c. 1% tutocaïnopl.
in het wervclkanaal gespoten met als gevolg, dat 8 min na de injectie de
koliekverschijnselen verdwenen waren en 60 L. (!) physiol. NaCl kon Worden
geinfundcerd. Het paard was na 2 uur genezen.

Schr. paste daarna herhaaldelijk deze methode toe, en ondervond niet alleen het
voordeel, dat tijdens het infundeeren het lastige persen niet optrad, maar ook, dat
de vloeistof door verlamming van anus rectum en maagvormige verwijding van het
colon zoover doordringt, dat elke colonverstopping op deze wijze mechanisch kan
worden opgeheven.

Na injectie van genoemde kleine hoeveelheden tutocaïnopl. treden geen scha-
delijke gevolgen op, wanneer steriel wordt gewerkt.

Betreffende de techniek wordt nog aangegeven, dat de injectieplaats het best
te vinden is, door de opgeheven staart heen en weer te bewegen en gelijktijdig
met de andere hand de doorn uitsteeksels der wervels af te tasten. Men steekt dan
in tusschen eerste en tweede bewegende wervel met de punt van de naald schuin
naar voren gericht ; het wervelkanaal ligt evenals bij de koe 3—6 c.M. diep.

Die Verwendung der epiduralen Anasthesie in Diagnostik und Therapie der soge-
nannten Koliken des Pferdes. (Gratzl, Wien. tieriirztl. Mon.schr. 1929. Heft. 9,
S. 237).

kleine colon of in de overgang naar de maagvormige verwijding bevinden, langs
operatieven weg, is vrijwel uitgesloten, terwijl ook de resultaten van het terug-
duwen der steenen in een wijder darmgedeelte, door middel van rectale exploratie
niet gunstig zijn.

Een nieuwe behandelingsmethode dezer koliekgevallen geeft Gr. aan door zijn
,,Massendruckklysmen".

Na epiduralc anaesthesie wordt door middel van de darmtamponator 30 -50 L.
water geinfundeerd, terwijl tevens een subcutane atropine-injectie (0.05—0.1 Gr.)
toegediend wordt.

Door de groote watermassa\'s zouden de darmen zich uitzetten, waardoor het
water om de steen kan spoelen zoodat de buitenste lagen worden opgelost.

Schr. noemt 5 gevallen, waarin zijn methode succes had ; bij twee patiënten
trad eenmaal recidive op. W. P. C. bos.

Phenolsulfozure Anaestesine (Anaestesine = Amidobenzoas-aethylicus) ook
bekend als subcutine en in o.S % oplossing als anaesteticum gebruikt, wordt door
Seyderiielm en Klaue (Deut. med. Woch., ref. in N. T. v. G. 1929, II, blz. 5493)
aangeraden voor bacteriologiese reiniging van blaas en nierbekken. Men brengt
-80—roo c.c. van een 2 % oplossing (in aqua dest.) in de blaas en laat 5 -10 minuten
inwerken. Na eenige dagen een tweede spoeling. Het middel wordt goed verdragen ;
doodt colibacillen in 4 minuten, streptococcen en gonococccn in 1 minuut.

Percaïne (Münch. med. Woch., ref. N. T. v. G. 1929, II, blz. 5501) wordt aan-
bevolen ter vervanging van cocaïne. Voor gevoelloos maken van slijmvliezen
bereikt men met 1 tot 2 % percaïne-suprarenine-oplossing hetzelfde als met 10 -
20 % cocaïne-suprarenine-oplossing ; bovendien duurt de anaestesie langer ;
ongewenste bijwerkingen werden niet waargenomen.

Spinocaïne wordt door Pithin (ref. N. T. v. G 1929, II, blz. 5494) het veiligste
verdoovingsmiddel genoemd bij operaties beneden het diaphragma. Het wordt
intraduraal ingespoten en bestaat uit novocaïne, waaraan verschillende bestand-
deelen zijn toegevoegd ; voornamelijk amyloprolamine (bereid uit gliadine, het
slijmerig bestanddeel van tarwestijfsel) dat de viscositeit der vloeistof verhoogt
en daardoor de werkingsduur verlengt, en strychnine. Bovendien wordt vooraf
•een subcutane of intraveneuze inspuiting gegeven van ephedrine, die (met de
strychnine) bloeddrukverlaging voorkomt.

Acedicon (C. Boehringen Sohn, Hamburg) is zoutzure thebaïne ; het is in
"water oplosbaar, werkt pijnstillend, bijna even sterk als morphine en viermaal
zoo sterk als codeïne. In den handel in tabletten van 0.005 ^cn 0.010 gram en am-
pullen van o.oio gram.

Arctuvon (O. ICrause, Magdeburg) bevat hexamethylecn tetramine (urotropine),
Salicyias phenylicus, Extr. fol. uvae ursi cn lignum Santali ; in tabletten van
0.25 g. (3 x d. i—4 tabl.) als antisepticum der urinewegen bij cystitis en pyelitis.

Diplochin (Chcm. fabriek Rex) is een phenyl-chinoline-carbonzure verbinding
van chinine, dat een sterkere werking zou hebben door chinine, vooral bij toxiese
koortsen.

Eldoform (I. G. Farbenindustrie A. G.) is gist met tannine; in tabletvorm,
3—4 maal daags 2 tabl. van 0.5 g.) als antidiarrhei\'cum en darmadstringens.

Lenirenine (Dr. Reiss, Rheumasanfabriek) is een bijnier-preparaat met anaes-
tetica ; als poeder of in zalfvorm tegen rhinitis en hooikoorts ; het werkt anaemi-
seerend en anaesteseerend op slijmvliezen.

Panthesine (Sandos a G.) is het methaansulfozure zout van para-amiuo-
benzoyl-N-diaethyl-leuzinol, wordt in 0.15—0.25 % oplossing met adrenaline als
inspuiting gebruikt in de chirurgie en in 0.5 % oplossing (6 c.c.) voor lumbaal-
anaestesie.

Pernocton (J. D. Riedel en E. de Haen A. G. Berlin) is een 10 % waterige
oplossing van butyl-b-broomallyl-barbituurzuur, gebruikt in de chirurgie, intra-
veneus, om de narcose in te leiden en intramusculair als slaapmiddel of ter kal-
meering ; dosis voor inspuiting 2—8 c.c. (Pharm. Weekbl. 1929, blz. 1112).

Door de benoeming van Dr. F. C. van dek Kaaij tot hoog-
leeraar in de veterinaire gynaecologie en verloskunde, is voorzien
in de vacature, ontstaan door het aftreden van Prof. Dr. Paimans
op i Nov. 1928. Reeds langer was nadere regeling van dit onderwijs
noodig, want reeds op 11 Mei 1928 werd aan Prof. Paimans ziekte-
verlof verleend. Velen hebben zich dan ook afgevraagd of in deze
vacature wel zou worden voorzien, toen een benoeming zich liet
wachten. Buitenstaanders kunnen zich ook geen denkbeeld vormen
van het geduld en beleid, welke noodig zijn om de medewerking van
alle instanties te verkrijgen, die hun goedkeuring aan een hoog-
leeraarsbenoeming moeten hechten, te meer wanneer daarbij
tevens een verandering in de verdeeling der te doceeren vakken
wordt voorgesteld.

Gevolg gevende aan reeds lang gekoesterde wenschen meende
de Faculteit deze gelegenheid te mogen aangrijpen om de „buiten-
praktijk" voortaan te doen vallen onder de „Interne kliniek".
Men meent, dat daardoor het verband tusschen deze kliniek en de
practische uitoefening der diergeneeskunde beter tot zijn recht
komt. Het spreekt van zelf, dat bij zulk een uitbreiding van werk-
zaamheden, vermeerdering van de staf met een conservator noodig
was. Hiertoe zal eerlang worden overgegaan, waarna de nieuwe
regeling haar beslag zal krijgen.

Voor de rieuwbenoemde hoogleeraar is echter een bijzonder
schoon arbeidsveld gereserveerd. Dr. van der Kaaij zal in de
gelegenheid zijn, het onderwijs in verloskunde, dat door hem met
zooveel tact reeds is ontplocid, tot nog grooter volmaaktheid op
te voeren.

Evenwicht tusschen eischen der practijk en nieuwere weten-
schappelijke methoden zal daarbij veel van zijn aandacht vragen.
Doch daarnaast is hem toegewezen de veterinaire gynaecologie,

waaronder men wil verstaan de studie van alle afwijkingen, die
met de voortplanting in verband staan. Niet alleen de puerperale
ziekten zal hij tot zijn arbeidsveld rekenen, doch ook alle omstan-
digheden die steriliteit en vruchtbaarheid beïnvloeden, alsmede
de ziekten der jonge dieren. De Regeering heeft terstond de groote
oeconomische beteekenis van deze leerstoel ingezien. In de voor-
stellen der Faculteit onderkende men direct op hoe voortreffelijke
wijze hierdoor de belangen van veeteelt en landbouw werden ge-
diend. Voor Dr. v. d. Kaaij vloeit hieruit een zeer moeilijke, doch
dankbare taak voort, bij welker uitvoering hij den jeugdigen die-
renartsen op meer dan een gebied belangrijke voorlichting zal
kunnen schenken.

Wij meenen dan ook in de eerste plaats onze gelukwenschen te
mogen richten tot Dr. v. d. Kaaij met deze eervolle, doch ver-
antwoordelijke benoeming en daarnaast tot de Faculteit, die ook
in dit opzicht, zij het na langere onderhandeling, hare wenschen
ingewilligd zag.

Het is hier de plaats daaraan een gepast woord van dank toe te
voegen, gericht tot Curatoren der Universiteit en alle andere
autoriteiten, die het tot stand komen van deze voor de Neder-
landsche diergeneeskunde zoo belangrijke maatregelen wel hebben
willen bevorderen.

(Uit het Veterinair Anatomisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht).
GONADE EN UTERUS BIJ HET INTERSEXUEELE DIER, ¹)

Tot mijn spijt was ik verleden jaar verhinderd mijn toen aan-
gekondigde voordracht over de beteekenis van het scrotum te
houden. Ik had het nu dit jaar kunnen doen, maar liever deel ik
U iets mede van de resultaten, die castratieproeven op inter-
sexueele varkens verricht, mij hebben opgeleverd.

Zooals U bekend is, heeft de endocrinologie, de leer der inwendige
afscheiding, in de laatste jaren een groote vlucht genomen. De
organen van interne secretie, die de grondslagen voor dien leer
vormen, beheerschen door hunne aan het bloed afgestane en daar-
mede circuleerende afscheidingspróducten, de hormonen, de stof-
wisselingsprocessen in het individu en bepalen voor een groot ge-
deelte den vorm en de ontwikkeling van het lichaam en zijne
organen. Alhoewel nog maar enkele der hormonen in hunne che-
mische samenstelling bekend zijn, kan men toch door morpholo-
gische, physiologische en biochemische waarnemingen tot hunne
aanwezigheid besluiten en zich van hunne werkingen een voor-
stelling maken. Het drietal biologische methoden, dat bij de experi-
mcnteering wordt gevolgd, is die der injectie van orgaan-extracten,
die der extirpatie en die der transplantatie. Voor mijn doel komt
voorloopig die der extirpatie alleen in aanmerking, omdat ik ge-
tracht heb door castraties na te gaan, welke de invloed van de
gonade op de baarmoeder is.

Ter orienteering moge ik U enkele reeds bekende zaken in het
geheugen terugroepen. De algemeene voorstelling is, dat de ont-
wikkeling en de differentiatie der baarmoeder door het ovariale
hormon wordt bevorderd en door het testiculaire wordt onder-
drukt. Tot deze opvatting wordt het aanwezig zijn van een goed
ontwikkelde baarmoeder bij een vrouwelijk dier en het geredu-
ceerd zijn van den uterus masculinus bij een mannelijk dier terug-
gebracht. Een feit is het, dat na ovariotomie atrophie van de baar-
moeder optreedt, maar dat na wegneming van de testes en het
daarmede gepaard gaande uitvallen van het testishormon een
ontplooiing van den uterus masculinus plaats vindt, is, voor zoo-
ver mij bekend, nooit waargenomen. Misschien is het daarom beter
niet meer van een remmende werking van het testishormon te
spreken, maar aan te nemen dat er geen specifieke invloed op de
baarmoeder van een mannelijk dier meer van uitgaat.

secretie der geslachtsklieren een groote rol toegeschreven. Zooals
bekend is, gaat de differentiatie der geslachtsklieren aan die van
het verdere genitaalapparaat vooraf. Steunende op histologische
data en op waarnemingen bij de genese van runderkwenen ge-
daan, is men tot de slotsom gekomen, dat de testes de ontwikke-
ling van de buizen van Wolff (ductus epididymidis en vas defe-
rens) en wat daaruit ontstaat, bevorderen en die van de buizen
van Müller onderdrukken, terwijl de zich ontwikkelende ovariën
het tegengestelde doen. In hoeverre deze opvatting juist is, is
moeilijk na te gaan, omdat men nog niet weet, wanneer de inwen-
dige afscheiding der gonaden begint.

Probeert men, gewapend met de kennis van de werking der
door de gonaden afgescheiden hormonen bij het normaalgeslach-
telijke dier, de ontwikkeling van het geslachtsapparaat bij een
intersex te verklaren, dan komt men verkeerd uit. Als men alleen
maar denkt aan de veelvuldig voorkomende combinatie van testes,
waarin geen spoor van ovariaal weefsel is te vinden, met een bijna
normale uterus, dan vraagt men zich af, hoe dit te rijmen is met
de leer, dat het testishormon de ontwikkeling van de baarmoeder
remt.

Wil men voor deze oogenschijnlijk zeer tegenstrijdige verhouding
een eenigszins aannemelijke verklaring vinden, dan is men op het
experiment aangewezen. Feitelijk zou men om het hormonale ver-
band, dat bij intersexen tusschen de gonade eenerzijds, het verdere
geslachtsapparaat en de secundaire geslachtskenmerken anderzijds
bestaat, te kunnen begrijpen, dezelfde serie proeven moeten nemen
als bij normaalgeslachtelijke dieren reeds zijn verricht. Naast castra-
tie zouden transplantaties moeten plaats vinden, niet alleen met
geslachtsklieren van intersexen, maar ook met die van normale
dieren. De groote moeilijkheid is een voldoend aantal proefdieren
te verkrijgen, want al zijn hermaphrodieten bij geit en varken wel
is waar niet zulke groote uitzonderingen als men langen tijd wel
geneigd was te meenen, het gaat toch niet aan ze onder de ge-
wone laboratoriumdieren te rangschikken. Dat ik toch nog in staat
ben geweest eenige experimenten te kunnen doen, dank ik aan de
vele collega\'s, die zoo vriendelijk waren mij bij het verkrijgen van
interesexen behulpzaam te zijn. Dat ik hun ook hier nog eens har-
telijk dank zsg, is meer dan een beleefdheidsphrase, maar is mij
een werkelijke behoefte.

Waar ik vooral de beschikking kreeg over jonge dieren, was het
mij mogelijk op de volgende wijze te werk te gaan :

a. Tweezijdige castratie, waarbij aan weerszijden naast de gonade
en epididymis ook een stuk baarmoederhoorn werd uitgeno-
men.

2. eenige maanden later rechtszijdige castratie met gelijkzijdige,
partieele hysterectomie.

c. Van de sub a en b genoemde dieren werden bij de slachting de
resten der genitaliën uitgenomen en onderzocht.

d. tweezijdige ovariotomie bij jonge varkens. Gelijktijdig werd
aan weerszijden een stuk baarmoederhoorn mee verwijderd.

2. eenige maanden later rechtszijdige ovariotomie met gelijk-
zijdige, partieele hysterectomie.
ƒ. Van de sub d cn e genoemde dieren werden bij de slachting de
resten der genitaliën uitgenomen en onderzocht.

O]) deze wijze werkende was het mogelijk een idee te krijgen
over de baarmoeder van een jong dier, de veranderingen na te
gaan, welke onder invloed van een eenzijdige gonadectomie aan
de uterus waren te zien, terwijl het tenslotte mogelijk was de resul-
taten van een tweezijdige operatie te bestudeeren. Daar ik door
een groote rijkdom van preparaten van geslachtsorganen van
intersexueele huisdieren in het bezit ben van specimina van ver-
schillende leeftijden, was het niet moeilijk ter vergelijking materiaal
van niet gecastreerde dieren te onderzoeken.

Een ongeveer 6 maanden oud intersexueel varken (varken III van Grashuis)
gekenmerkt door een op een vulva gelijkende urogenitaalopening en een scrotum,
in welks rechter helft een testikel is te voelen, wordt op 24 Mei 1928 gecastreerd.
Rechts wordt uit het scrotum een bal (5,2 x 3,9 x 3,8 c.M.), een epididymis
met vas deferens, een deel van de cornu uteri van 1,2 c.M. doorsnede met dun
toeloopcnde, op de cauda epididymidis blind eindigende tuba uitgenomen. Voor
de linkszijdige operatie is laparotomie noodig, daar de testis sublumbaal is opge-
hangen. Deze bal meet 4.1 x 3, 7 x 2, 5 c.M. Er is geen stuk van de baarmoeder
mee uitgenomen.

8 November 1928 dus ca. 5! maand later is het dier geslacht en kwam de rest
van het geslachtsapparaat ter onderzoek. De vulva is nauw en sluit om de clitoris
heen, die iets uitsteekt en met zijn punt naar rechts is gedraaid. De sinus urogeni-
talis is mannelijk. Er zijn geen accessoire geslachtsorganen. De introitus vaginae
is nauw ; een cervix is niet te zien. Oraal wordt het corpus uteri nauwer (van 2.1
c.M. tot 1.1 c.M. diameter) en gaat in twee korte cornua uteri over. De rest van
de rechter meet nog 6.8 c.M. en heeft een diameter van 0.7 c.M. Het perifere einde
staat open. De linker hoorn is 19.8 c.M. lang en 0.7 c.M. in doorsnede. Langzaam
aan dunner wordende eindigt hij blind. Tusschen de platen van het lig. latum
uteri loopen de vasa deferentia. links ligt er ook nog een rest van den bijbal.

De rechter scrotale testis heeft een normale tunica albuginea ; de zaadbuisjes
bestaan uit een membrana propria, waartegen een laag kernen is gelegen. Het
protoplasma vormt een syncytium van draderigen bouw met vele vacuolen, waarin
vetdruppels hebben gelegen. Er komen enkele kernen in voor, die aan op sper-

matogoniën gelijkende cellen herinneren. Het interstitium bestaat grootendeels
uit LEYDiGcellen. Alhoewel deze testis een scrotale was, heeft hij den bouw van
een cryptorche.

De linker testis biedt hetzelfde beeld als de rechter, met dit verschil, dat het
protoplasma meer vacuolair is, het aantal op ..spermatogoniën gelijkende cellen"
geringer is en in het interstitium in de omgeving der tubuli en der grootere vaten
eosinophiele granulocyten (degenereerende lymphocyten) voorkomen.

De bouw van den rechter baarmoederhoorn, fig. i, gelijkt op dien van een vrou-
welijk dier van denzelfden leeftijd. Het uterusepitheel is meerrijig, hier en daar
liggen cellen of groepjes van cellen, die van trilhaar voorzien zijn. De gemiddelde
hoogte van het epitheel is 25 ,\'(. De uterine klieren zijn goed ontwikkeld. Het
vrij recht verloopende, centrale gedeelte is met een eenlagig, soms tweerijig tril-
haarepithelium bekleed, dat op een membrana propria is ingeplant. De gemid-
delde doorsnede bedraaagt 56 ,« en het gemiddelde luraen 16.5 11. Hier en daar
is het lumen uitgezet en ligt er een neerslag in. De perifere deelen der klieren zijn
sterk vertakt, gekronkeld en missen het trilhaar. Vooral nabij de tunica muscu-
laris ziet men in een dwarscoupe vele doorsneden van buisjes bij elkander. Hier is
de gemiddelde doorsnede 60 [t en het gemiddelde lumen 23 ft. Men kan in de pro-
pria mucosae, die rijk aan vaten is een reticulaire, centrale cn een meer fibrillaire,
perifere zone onderscheiden, terwijl direct onder het uterusepitheel een dun laagje
celrijk bindweefsel aanwezig is.

De muscularis, die een gemiddelde dikte heeft van 543 fi heeft een sterke longi-
tudinale laag.

Voor onderzoek van de baarmoeder wordt weer een stukje van den rechter
hoorn genomen, die nu dus 5J maand ouder is, fig. 2. De wanddikte is teruggegaan
van 3 m.M tot t J m.M. Het lumen is vrijwel gelijk gebleven. Belangrijk zijn de
afwijkingen in de structuur van den uteruswand. Het uterusepitheel is lager,
13 //. Trilhaar is niet meer gevonden. De uterine klieren zijn korter, dunner, minder
gekronkeld en minder vertakt. Hierdoor maakt het den indruk alsof er ook min-
der klieren zijn. Vooral nabij de muscularis is het aantal doorsneden in een ge-
zichtsveld veel minder. De geringste veranderingen vertoonen nog de centrale
gedeelten. Hun doorsnede is afgenomen tot gemiddeld 42 /t en het lumen tot ge-
middeld 15 /t. Verwijdingen komen niet meer voor en het trilhaar ontbreekt. De
cellen zijn lager geworden. De dieper gelegen, gekronkelde gedeelten bezitten nog
slechts bij uitzondering een lumen (tot 9 /1). De diameter der strengen of buisjes
is gemiddeld 28 /<, terwijl het nabij de muscularis moeilijk is klieren en bindweefsel
van elkander te onderscheiden. Degeneratie en resorbtie van klierccllen is niet
te zien, wel een uiteenvallen der strengen in cellen, die in het bindweefsel komen te
liggen en er waarschijnlijk een geheel mee zullen gaan vormen In de propria
mucosae is geen scheiding in reticulaire en fibrillaire zóne meer te zien. Alles is
fibrillair geworden. De celrijke laag onder het uterusepithelium is breeder. De
muscularis is tot een gemiddelde dikte van 300 ,u teruggeloopen.

II. 8 Juni 1928 zond Dr. Aukema te Groenlo 2 geslachtsklieren, fig. 3, die hij
bij een hermaphrodiet varken van 3 weken ouderdom bij castratie had weggeno-
men (varken II van Aukema). De eene was uit een liesbreuk, de andere uit het
lieskanaal verwijderd.

Behalve de gonaden waren ook aan weerszijden de epididymis met vas deferens
en een gedeelte van den baarmoederhoorn, alles aan een gemeenschappelijk schijl
opgehangen, mee uitgenomen. De rechter genitaalklier is een testis van bijna
kogelronden vorm (1,5 x 1.4 x 1.5 c.M.), in wiens tunica albuginea eenige vlekjes
voorkomen, waarvan een aan de margo liber de grootste is. De epididymis (3.5 x
0.7 x 0.4 c.M.) omgeeft den testis craniaal, dorsaal en caudaal. Het 5.5 c.M. lange
uitgenomen deel van de cornu uteri ligt in eenige bochten, heeft een doorsnede
van 4 x 2.5 m.M. en wordt naar haar blind einde, in de tuba overgaande, gelei-
delijk dunner. De buis van Wolff, die naast de baarmoeder ligt, komt gekronkeld

uit den bijbal te voorschijn. De linker gonade is ook kogelrond (1.4 X 1.4 X 1.3
c.M.) en heeft in de tunica albuginea eenige donkerbruine en gele vlekjes aan den
vrijen rand en aan de caudale pool. Een ervan is groot, promineerend en ruw van
oppervlakte De bijbal is als bij de rechter klier (3.7 x 1.0 X 0.6 c.M.). De uterus
eindigt ook hier blind tusschen gonade en epididvmis. De doorsnede bedraagt
0.5 x 0.3 c.M. en wordt naar het blinde einde toe geleidelijk dunner. De lengte
van het uitgenomen stuk is 7 c.M.

De linker gonade is een testikel met naar verhouding veel interstitieele cellen.
De zaadbuisjes vertoonen den gewonen bouw van die van een pasgeboren dier :
membrana propria bekleed met ,,indifferent epitheel", waartusschen enkele sper-
matogoniën. Er zijn vele deelingsfiguren in de buisjes. De tunica albuginea is
althans ten deele met kiemepithelium bekleed, waaruit zich corticale buisjes vor-
men. De groote ruwe vlek wordt door testiculair weefsel gevormd, dat door een
spleet in de albuginea uitpuilt.

De rechter gonade is een testis van overeenkomstigen bouw. üok hier vormt
het kiemepitheel corticale buisjes, die geen membrana propria bezitten en uit
platte tot kubische cellen bestaan, die een lumen omgeven en geheel gelijken op
de cellen van het kiemepithelium. De grootste der vlekken wordt hier gevormd
door een corticaal dus in de albuginea liggend testiculair gedeelte, dat uit vele
groote interstitieele cellen bestaat, waartusschen zaadbuisjes zonder spermato-
goniën voorkomen.

De linker cornu uteri is weinig ontwikkeld. De mucosa is dun en bezit slechts
enkele uterine klieren Haar gemiddelde dikte is 530 //. Het uterusepitheel is
hoog (gem. 32 //), meerrijig en heeft geen trilhaar. De uterine klieren, die er zijn,
zijn goed gevormd, eenigszins verwijd, /.ij hebben een vrij recht verloop, bezitten
weinig vertakkingen en zijn moeilijk in een centraal en perifeer gedeelte te ver-
deelen. Het op een membrana propria ingeplant epitheel is eenlagig en van tril-
haar voorzien. De doorsneden wisselen van 130 11 42.5 // en de lumina van 106 /«
—10 /<. De propria mucosae is fibrillair en bevat geen bijzondere cellen. De tunica
muscularis bestaat alleen uit circulaire spiervezelen en heeft een gemiddelde
dikte van 154 u. De rechter cornu uteri vertoont hetzelfde beeld als de linker;
het aantal uterine klieren is nog geringer. De dikte der mucosa is gemiddeld 400 //,
die der muscularis 205 De gemiddelde hoogte van het uterusepitheel bedraagt
32 fi. De doorsnede der uterine klieren varieert van 118 u -52.5 /1. de lumina
van 83 [i—7.5 /i.

12 Maart 1929, dus ca. 9 maanden later is het varken geslacht. l)r Aukema,
die de keuring verricht heeft en op mijn verzoek een speciaal onderzoek naar de
baarmoeder instelde, kon geen baarmoeder of resl ervan meer vinden. Hier was dus
na de castratie een volkomen atropViie opgetreden.

III. Een jong varken van ca. (> weken (varken I van Grashuis) heeft een scro-
tum, waarin rechts een testikel te voelen is, terwijl links een breuk aanwezig is,
waarin zich behalve de geslachtsklier ook darmslingeringen bevinden.

Er is geen penis, wel een vulva met clitoris. 25 Januari 1928 wordt de breuk
geopereerd en de gonade, bijbal met vas deferens, tuba en een deel van den uterus-
hoorn uitgenomen. 1 November 1928 wordt hel dier rechtszijdig geopereerd. Er
had zich in dien tusschentijd een groote scrotaalbreuk gevormd, waaruit dezelfde
deelen werden verwijderd als aan de linkerzijde. 4 Maart 1929 wordt helr dier
geslacht en komt de rest van het genitaalapparaat ter onderzoek.

De linker gonade (6 weken oud) lijkt macroscopisch een ovariotestis (2.1 X
1.5 x 1.3 c.M ). Op het grijsachtige orgaan komen op de tunica albuginea verschei-
dene bruine vlekken voor. De lange, smalle bijbal (3.9 X 0.5 X 0.3 c.M.) is craniaal
slechts door bindweefsel met de gonade verbonden. Een caput epididymidis ont-
breekt. Het vas deferens ligt lateraal van de cornu uteri, die in eenige bochten
ligt, tubawaarts dunner wordt en voor op den bijbal blind eindigt. Doorsnede
van den baarmoederhoorn 3.5 m.M , lengte van het uitgenomen stuk 11 c.M

Bij microscopisch onderzoek blijkt de geslachtsklier met uitzondering van de
tunica albuginea een testis te zijn, die niet te onderscheiden is van dien van een
normalen, mannelijken big van dien leeftijd. Er komen verscheidene spermatogo-
niën in voor. Het rete testis wijkt in zooverre af, dat de kanaaltjes wijder zijn,
met een platter epitheel zijn bekleed en niet in ductuli efferentes overgaan. De
bij microscopisch onderzoek waargenomen vlekken zijn met kiemepitheel bekleed,
dat ter plaatse nieuwvormingen doet ontstaan, die deels mannelijk (buisjes),
deels vrouwelijk (primaire follikels) zijn en voor nog een klein gedeelte niet nader
definieerbare strengen zijn.

De linker baarmoederhoorn (0 weken oud) heeft een wanddikte van i—1.5 m.M.
De mucosa, die in overlangsche plooien ligt, is 0.5—1 m.M. dik en is rijk aan uterine
klieren. Het uterusepitheel is meerrijig, vrij van trilhaar en gemiddeld 24 u hoog.
De klieren hebben een vrij recht verloop en zijn weinig vertakt De centrale ge-
deelten hebben een trilhaarepitheel. De gemiddelde doorsnede is 54 // en het ge-
middelde lumen 21 De perifere deelen zijn soms lumenloos en hebben een platter
epitheel zonder trilhaar. De gemiddelde doorsnede is 46.5 //. Het lumen varieert
van o—10 fi. De propria mucosae is gelijkmatig reticulair van bouw. De gemid-
delde dikte der muscularis uteri bedraagt 450 /<.

De rechter gonade (ca. io£ maand oud) is een bijna rond orgaan (4.0 x 3.7,
3.4 c.M.). De oppervlakte is ruw, doordat ze met bindweefselbrides aan de tunica
vaginalis communis was vergroeid. De lange bijbal (6.7 x 1.8 x 12 c.M.) omvat
de genitaalklier craniaal, dorsaal en caudaal. Het microscopisch onderzoek wijst
uit, dat de rechter klier een testis is met naar verhouding meer zaadbuisjes dan
interstitium. Spermatogoniën worden niet gevonden. Het lumen der buisjes is
opgevuld door een syncytiaal protoplasma met vele vacuolen, waarin vetdruppels
hebben gelegen. Het interstitium bestaat uit dicht opeengelegen cellen met weinig
protoplasma, die kleine LEYniGcellen voorstellen. Zij liggen in betrekkelijk smalle
stroken tusschen de buisjes, die alleen daar tot breedere velden zijn vergroot,
waar vele buisjes bij elkander komen.

De rechter baarmoederhoorn (ca. 10J maand oud) heeft een doorsnede van 9 x
10.5 m.M. De wanddikte bedraaagt gemiddeld 5 m.M., waarvan ongeveer 4 m.M.
voor rekening van het slijmvlies komt, dat in vele plooien is gelegen.

Het uterusepitheel is meerrijig, zonder trilhaar en gemiddeld 29 /1 dik. Verge-
lijking van coupes van linker en rechter hoorn voert tot de conclusie, dat het aan-
tal uterine klieren niet is vergroot, wel daarentegen dat der vertakkingen Waar
bovendien het verloop meer gekronkeld is, komen dus diep in de mucosa vele
doorsneden van buisjes in het gezichtsveld, terwijl het aantal der centrale klier-
gedeelten, daarmede vergeleken, gering is. Deze laatste hebben een epitheel,
dat i 2-rijig is en geen trilhaar heeft. De gemiddelde doorsnede is 70 //, het ge-
middelde lumen 23 /i. Van de diepere kliergedeelten zijn er vele, die geen lumen
hebben. Over het geheel zijn het met eenlagig epitheel bekleede buisjes, die een
gemiddelde diameter van 5Ö 11 hebben. Het lumen varieert van o 16 /<. Opval-
lend is, dat er onder de lumenlooze strengen enkele zijn. die uit losse cellen be-
staan. (Beginnend uiteenvallen der klieren en opname der cellen in de propria
mucosae ?) De propria mucosae is fibrillair. De celrijke laag onder het uterusepithe-
lium is goed ontwikkeld. Vooral hierin, maar ook door de geheele propria ver-
spreid komen cellen met ingesnoerde of dubbele kern en eosinophile granula voor.
Vele zijn in het uterusepitheel ingedrongen. In de propria bevinden zich verder
vele plasmacellen.

De op 4 Maart 1929 uit het toen 145 maand oude varken verkregen rest van
het genitaalapparaat kan als volgt beschreven worden : In de meer mannelijke
sinus urogenitalis, die naar buiten met een vulva-clitoris uitmondt, komt de vagina
uit, die dunwandig is en met een vieze, donkergekleurde massa is gevuld, die
daar vermoedelijk door indringende en stagneerende urine is ontstaan. Tusschen
vagina en uterus ligt een insnoering met dikke spierwand en nauw lumen, die de
cervix is. Het corpus uteri is zeer kort, nl. 3.6 c.M. en heeft een diameter van 1.4

c.M. De rechter baarmoederhoornrest meet 7.4 x 0.7 x 1.2 c.M., de linker 9.0 x
0.6 x 1.3 c.M.

De veranderingen, die na de tweezijdige castratie zijn opgetreden zijn : de wand-
dikte is afgenomen tot 3.5 m.M. ; de muscularis meet nog 0.8 m.M. Het uterrus-
epitheel is lager geworden en bijna eenrijig. Het aantal uterine klieren lijkt kleiner
te zijn geworden ; de vertakkingen zijn minder, de regelmaat in de ontwikkeling
der buisjes is geringer. Met uitzondering van de centrale gedeelten is het klier-
epithelium lager geworden, zijn de lumina onregelmatiger, in den regel vergroot
Trilhaar ontbreekt. In de diepere deelen der mucosa zijn epitheelstrengen aan-
wezig, die uit losse cellen bestaan.

In het lumen der klieren en in de propria komen polynucleaire leucocyten voor
die ook veel aangetroffen worden in de celrijke laag onder het uterusepitheel.
waarin vele zijn ingedrongen. De propria mucosae is fibrillair en heeft zeer weinig
cosinophiele en plasmacellen. Eenige maten : gemiddelde hoogte van het uterus-
epitheel 25 11, gemiddelde doorsnede van de centrale klierdeelen 90 u, met een
gemiddeld lumen van 36 11 ; voor de meer perifere kliergedeelten zijn deze maten
resp. 47 u en 29 //.

IV. Een jonge big van ca. 8 weken (varken van Eisma) is gekenmerkt door een
vulva met clitoris en een scrotum. Hechts is een bal te voelen, links is er een scro-
taalbreuk met geslachtsklier en darmlissen als inhoud.

28 Februari 1928 wordt links de breukoperatie gedaan en worden bal met bijbal
en een stuk uterushoorn verwijderd. De rechtszijdige operatie, die 1 November
1928 heeft plaats gevonden, is eveneens een breukoperatie geweest, daar er ook
aan deze zijde een groote scrotaalbreuk was ontstaan. Ook hier worden dezelfde
lichaamsdeelen uitgesneden. Na de slachting op 4 Maart 1920 komt de rest van
het genitaalapparaat ter beschikking.

De linker. 8 weken oude gonade (2.0 x 1.5 x 1.4 c.M.) is een testis met aan
den vrijen rand nabij het caput epididymidis een iets promineerend bruin vlekje.

De bijbal (3.0 x 1.2 x o l c.M. caput 1.0 c.M breed en 0.5 c.M. dik) gaat in
een naast den baarmoederhoorn loopend vas deferens over. Het uitgenomen
uterusgedeelte is 13.5 c.M. lang en heeft een doorsnede van 0.5 c.M. Het ligt in
eenige bochten en gaat onmerkbaar in een tuba over, die op den bijbal blind ein-
digt. Alles is aan een gemeenschappelijk schijl opgehangen.

De gonade is een testis met in het promineerend gedeelte der albuginea een paar
buisjes. Naar verhouding is het interstitium het beste ontwikkeld.

Het bestaat uit groote I.EYDiacellen en is zeer vaatrijk. De tubuli seminiferi
zijn met een indifferent epitheel bekleed, waarin naast kerndeelingen degeneree-
rende, pycnotische en bleeke kernen voorkomen. Zoowel tegen den wand als in
het lumen kunnen hier en daar enkele spermatogoniën worden aangetroffen, die
soms een duidelijk begrensd protoplasmahof hebben. Voor het overige vormt
het protoplasma der epitheelcellen een syncytium van draderigen bouw ; enkele
der buisjes zijn door groote vacuolen gekenmerkt, waarin vet heeft gezeten. Het
rete testis is slecht ontwikkeld.

De linker baarmoederhoorn, fig. 4, (8 weken oud) heeft een wanddikte van ca
2 m.M. waarvan 1 1.5 m.M. voor rekening van de mucosa komt. Het ligt in
eenige overlangsche plooien en is met een hocjg (29.5 /\') meerrijig epitheel bekleed,
dat geen trilhaar heeft. Er zijn vele uterine klieren, die een betrekkelijk gestrekt
verloop en weinig vertakkingen hebben. De centrale gedeelten zijn met een een-
lagig cilinderepitheel bekleed, dat hier en daar trilhaar draagt. De gemiddelde
doorsnede is 60 // met een gemiddeld lumen van 15 n. De perifere deelen hebben
eveneens een meer gestrekt verloop. Hun gemiddelde doorsnede is 42 11 en het
lumen 7.5 u. De propria mucosae is meer fibrillair met de centrale helft iets
celrijker. Er is geen celrijke laag onder het uterusepitheel. Eosinophiele cellen
zijn wel, plasmacellen niet gevonden.

met een klein caudaal liggend, erwtgroot, ovariaal gedeelte. De afmetingen van
■de klier zijn : 1.8 x 2.1 x 1.7 c.M. De bijbal omgeeft haar craniaal, dorsaal en
caudaal (11.3 x 1.3 x 1.0 c.M.). Van den rechter baarmoederhoorn is 14.5 c.M
verwijderd, de doorsnede is 1.2 c.M. Hij gaat geleidelijk in een tuba over
■die op den bijbal blind eindigt. De gonade bestaat voor het grootste gedeelte uit
testiculair weefsel, dat niet overal hetzelfde aspect biedt. De perifeer gelegen
buisjes hebben een grooter lumen dan de centrale, waardoor reeds bij bekijken
met het bloote oog een perifere ring van fijne gaatjes in de coupe zichtbaar is
In de centrale buisjes liggen de kernen, die blaasvormig of klein en donker ge-
kleurd kunnen zijn tegen de membrana propria aan. Het syncytiale protoplasma
is draderig van bouw, vertoont vele vacuolen (vet) en bevat enkele verspreid
liggende kernen. Sommige der blaasvormigc kernen bezitten een eigen proto-
plasmahof (op spermatogoniën gelijkende cellen?). In de perifere buisjes kan het
protoplasma tot een smalle tegen de membrana propria gedrukte rand zijn ge-
worden, waar in de kernen zijn gelegen. Het lumen is dan een groote ruimte (een
groote vacuool ?) In andere buisjes bestaat het „lumen" uit 2 of 3, soms uit eenige
vacuolen. Hier liggen de kernen niet alleen tegen den wand gedrukt, maar ook in
het syncytiale protoplasma verspreid. Op deze wijze komen overgangen naar
de centrale buisjes tot stand, die meestal tusschen deze en de perifere in zijn ge-
legen. Het interstitium bestaat uit groote cn kleine LEYDtc.cellen. De eerste liggen
onder de tunica albuginea en 0111 de buisjes, de tweede trekken er als stroken tus-
schen door. Het rete testis is klein cn bestaat uit enkele wijde, onregelmatige
buisjes.

Het ovariale gedeelte is tot een klein gedeelte van de tunica albuginea beperkt
Het bevat zeer weinig primaire en slechts enkele groeiende follikels. Daarnaast
eenige blaasjes van de Graaf Verder cysten, waarvan de epitheelbedekking
ontbreekt, plat is of slechts tot een deel van den wand is beperkt. Daarnaast
corpora lutea, vermoedelijk atretische door woekering uit groeiende follikels ont
staan. Er zijn enkele groeiende follikels, die geen holte vormen, maar zich door
groei der granulosacellen vergrooten, waartusschen reeds eenige op luteinecellen
gelijkende voorkomen.

De rechter baarmocderhoorn, fig. 5 (10 maanden oud), heeft een sterk geplooide
mucosa, die met hoog meerrijig cpitheel (25 /1), dat geen trilhaar bezit, is bekleed
Het aantal uterine klieren is vermoedelijk niet grooter geworden, wel dat der ver
takkingen, zoodat perifeer vele doorsneden zichtbaar zijn.

De centrale deelen hebben een eenlagig cilinderepitheel met hier en daar tril-
haar. Gemiddelde doorsnede 52.5 //, gemiddeld lumen 17 ,//. De diepere deelen
zijn dunner en missen het trilhaar. Hier zijn de overeenkomstige maten 39 ,« en
12 //. De propria mucosae is fibrillair met direct onder het epitheel een celrijke
laag. Enkele eosinophiele en plasmacellen komen verspreid voor. De muscularis,
speciaal de circulaire, is zeer onregelmatig en wordt zelfs door een groep uterine
klieren onderbroken. De dikte van den wand is 4.6 m.M , van de muscularis 0.5
2.0 m.M. De dikte van de mucosa is door de sterke plooiing moeilijk te bepalen, i^
ongeveer 3—4 m.M.

Van den uterus, die bij de slachting is verkregen en dus 14 maanden oud is, is
de rechter baarmoederhoorn microscopisch onderzocht, fig. 6 De doorsnede is
0.5 x 1.2 c.M., de wanddikte 2—3 ,m.M. die der muscularis 0.6 m.M. en der mu-
cosa 1.5—2.5 m.M.

De mucosa is veel minder rijk aan uterine klieren, waarvan vooral de perifere
gedeelten zeer atrophisch zijn. Het uterusepithelium heeft geen trilhaar, is twee-
rijig en heeft een gemiddelde hoogte van 25 /1. Centrale gedeelten van uterine
klieren zijn er weinig. Zij zijn met een eenrijig, hier en daar trilhaar vertoonend
cilinderepitheel bekleed en hebben een gemiddelde doorsnede van 52 fi met een
lumen van 18 /_t. De perifere gedeelten zijn veelal tot strengen geworden, die geen
scherpe begrenzing ten opzichte van het omgevende bindweefsel kunnen bezitten
cn uit losse cellen kunnen bestaan. Is er nog een lumen dan is het klein, een enkele

maal wijd (—21 ft. gem. 7.5 /<). Gemiddelde doorsnede der buisjes 30 /1. L>e pro-
pria mucosae is fibrillair en bezit vele eosinophiele cellen, polymorphkernige leu •
cocyten en lymphocyten. In het uteruslumen ligt een exsudaat voornamelijk uit
polymorphkernige leucocyten bestaande. Ook het uterusepitheel en de klier
lumina bezitten veel van deze cellen. Klaarblijkelijk is er een onstekingsprikkel
werkzaam.

Alvorens de door deze experimenten verkregen gegevens te be-
spreken, is het ter vergelijking nuttig zeer in het kort een paar ge-
slachtsapparaten van volwassen hermaphrodiete varkens te be-
schrijven. Behoudens het feit, dat het eene apparaat een ovario-
testis en het andere alleen maar testes bezit, zijn zij geheel wille-
keurig uit de verzameling van het instituut genomen. Het zijn
beide preparaten, die mij door collega\'s zijn toegezonden en bij de
keuring zijn verzameld, zoodat de uitwendige genitaliën met de
vagina ontbreken.

a. Uterus met testis rechts en ovariotestis links. De uterus alhoewel minder
groot dan bij een normaal vrouwelijk varken, is goed ontwikkeld. Het corpus
meet van cervix tot fundus 10 x 2.7 x 1.9 c.M., de rechter hoorn 50 x 3.0 x
2.3 c.M. en de linker 52 x 2.6 x 2.4 c.M. Beidé cornua gaan geleidelijk in een
steeds nauwer wordende tuba over, die lateraal tusschen bal en bijbal verloopend,
blind eindigt. De rechter op de plaats van het ovarium gelegen bal bezit in de
tunica albuginea aan de mediale vlakte en aan den vrijen rand geelbruine vlekken,
die slechts weinig promineeren. De bijbal is lang en strekt zich tot tusschen de platen
van het lig. latum uit, waar hij in een vas deferens overgaat, dat lateraal van de
cornu uteri loopende, zijdelings in het corpus uteri verdwijnt. De linker gonade,
die ook een sublurnbale is geweest, is voor het grootste gedeelte testis, met mediaal
nabij den vrijen rand een door vele blaasjes gekenmerkt promineerend stukje, dat
macroscopisch ovariaal van bouw is.

Microscopisch onderzoek wijst uit, dat de rechter gonade een testis is. in wiens
tunica albuginea in dc bruine vlekken corticale zaadbuisjes voorkomen, die den-
zelfden bouw vertoonen als de medullaire en evenals deze te midden van Leydig-
cellen zijn gelegen. In de zaadhuisjes liggen de kernen tegen de membrana propria.
Zij zijn medullair ronder en hebben een betere chromatinestructuur dan corticaal.
Het protoplasma, dat de lumina opvult, is draderig en vacuolair. De corticale
buisjes ontstaan nog uit het aanwezige kiemepitheel.

Het testiculaire gedeelte van de linker gonade heeft denzelfden bouw als de
rechter klier medullair. Het ovariale gedeelte is van abnormalen structuur. Kr
komt geen follikel of normaal blaasje van de Graaf in voor, wel vele nabij elkander
liggende en samenvloeiende blaasjes, die waarschijnlijk Graaf\'sche follikels zijn
geweest en nu soms een groot lumen hebben verkregen. Verder zijn er vele epitheel-
ophoopingen, die van groeiende follikels stammen. Deze en de blaasjes liggen voor
een deel temidden van een groote massa pigmenthoudende epitheelcellen, die
vermoedelijk door woekering der thecainternacellen zijn ontstaan.

De linker baarmoederhoorn heeft een groot lumen ; de wanddikte is gemid-
deld 6 m.M., waarvan 3 4 m.M. op rekening van de mucosa en ii -3 m.M. op
die van de muscularis komt. Vergeleken met een normale volwassen baarmoeder
is de mucosa dunner, minder rijk aan uterine klieren, die ook minder vertakt zij»
en is de propria mucosae meer fibrillair van bouw. Dc weinig geplooide mucosa
heeft een eenlagig, meerrijig cilinderepitheel zonder trilhaar en is gemiddeld 27 11
hoog. De uterine klieren loopen gekronkeld en zijn vertakt. De centrale gedeelten
hebben een hoog in het algemeen eenrijig epitheel dat op een membrana propria
is gezeten en van trilhaar is voorzien. De gemiddelde doorsnede is 69 /\' en het

lumen 19 11. De perifere gedeelten hebben geen trilhaar, maar zijn overigens over
eenkomstig gebouwd. Zij meten in doorsnede gemiddeld 57 /< met een lumen van
33 fi Zoowel in het uterusepitheel, in de klieren en vooral in het subepitheliale,
celrijke gedeelte van de propria komen vele zwerfcellen voor, vermoedelijk in
verband staande met het weinigje cellig exsudaat, dat in het lumen van den uterus
aanwezig is.

b. Uterus met twee testes. De rechter testis, die een sublumbale is geweest
en 4.5 x 3.1 x 3.1 c.M. meet, draagt aan zijn craniale en dorsale rand een bijbal.
Ook de linker bal ligt op de plaats van het ovarium en is iets grooter : 5.2 x 3.8 x
3.6 c.M. De aan den dorsalen rand liggende bijbal heeft geen caput epididymidis
en is door wat los bindweefsel aan den testis verbonden. De uterus is goed ont-
wikkeld Het corpus meet van cervix tot fundus 10 x 1.8 x 1.8 c.M. De beide
cornua liggen in vele slingeringen en gaan geleidelijk in een tuba over, die op den
bijbalstaart blind eindigt. Afmetingen : rechter hoorn 50 x 2.5 x i.6 c.M. en
linker 51 x 2.5 x 1.4 c.M. Lateraal van de beide hoornen zijn de vasa deferentia
tot zijdelings in het corpus uteri te volgen.

I)e rechter testis bestaat uit een interstitium van groote LEYDiocellen, waarin
de tubuli seminiferi zijn ingebed, waarvan het epitheel uit een rij kernen tegen
de membrana propria gelegen en uit een syncytiaal, draderig, vacuolair proto-
plasma bestaat, dat het lumen opvult. Er is geen spermiogenese. De linker testis
biedt hetzelfde beeld, met naar verhouding meer tubuli.

De linker cornu, fig. 7, is rijk aan uterine klieren, die centraal weinig gekron-
keld verloopen en veel vertakt zijn. (Een normale uterus heeft dikkere mucosa
en meer uterine klieren). I)e wanddikte bedraaagt 2J—4 m.M., die der mucosa
1 3J m.M. en der muscularis |—m.M. Het uterusepitheel is meerrijig en
i> 11 hoog Er komen veel lymphocyten in voor. De uterine klieren bezitten in
hare centrale gedeelten hoog trilhaarepitheel. dat 1—2-rijig is .De doorsnede be-
draagt 73 ,11, het lumen 22 11. I)e perifere deelen hebben een meestal nauwer lu-
men van 10 [i en een doorsnede van 42 /1. De propria mucosae is fibrillair en ver-
toont subepitheliaal een celrijke zóne. Ze is verder bloedrijk en bevat vele plasma-
cellen en lymphocyten.

Daar cle onderzoekingen nog niet alle zijn geëindigd, zal ik
het met de beschrijving der waarnemingen bij deze gevallen laten.
Ook zal ik mij niet uitvoerig bezig houden met de gevolgen der
tweezijdige ovariotomie, wat hare invloed op de omvorming der
baarmoeder betreft, omdat die in alle opzichten met die der twee-
zijdige castratie bij intersexen overeenkomt. Bij beide treedt
uterusatrophie op (fig. 8). De dikte der muscularis en mucosa
neemt af, de uterine klieren gaan successievelijk verdwijnen, de
bloedrijkdom vermindert sterk en de propria mucosae neemt een
meer fibrillair karakter aan.

Baker heeft bij intersexueele varkens ook de gevolgen der
tweezijdige castratie nagegaan. Opvallend is, zegt hij, de rudimen-
taire toestand van de inwendige genitaliën. Niet alleen de vrou-
welijke, maar ook de mannelijke, als vasa deferentia, vesiculae
seminales, CowPER\'sche klieren vertoonen deze atrophie. De pro-
staat kan verrassen der wij ze nog vrij goed ontwikkeld zijn. Mijn
onderzoekingen, die zich voorloopig tot den invloed op den uterus
alleen hebben beperkt, bevestigen deze mededeelingen van Baker
volkomen.

De gevolgen der tweezijdige castratie bij intersexen in casu
de baarmoederatrophie zijn niet zoo gemakkelijk te overzien als
die der bilaterale ovariotomie bij normale, vrouwelijke dieren.
De ontwikkeling van het genitaalapparaat der hermaphrodieten
is nl. zeer onregelmatig. Beperk ik me tot de hier in het geding
komende organen, dan zij opgemerkt, dat uterus en gonaden zeer
verschillend in ontwikkeling kunnen zijn. Bij hermaphrodiete
varkens (en andere dieren) kan de uterus geheel ontbreken, maar
kan ook de grootte van dien van een normaal vrouwelijk varken
bereiken. Tusschen deze beide uitersten zijn alle stadia mogelijk.
Het kan dus zeer moeilijk zijn aan den macroscopischen bouw van
de baarmoeder alleen de eventueele atrophie vast te stellen. Doch
ook de microscopische ontwikkeling kan zeer uiteenloopen. Zoo
kan het aantal en de grootte der uterine klieren zeer verschillen
en wisselen van weinige en kleine klieren tot den normalen toe-
stand toe. Gewoonlijk is evenwel bij een volwassen intersex een
uterus te vinden, die in grootte en ontwikkeling meestal wel bii
die van een volwassen vrouwelijk dier ten achter staat, maar
deze toch nadert.

De postuterine groei van de normale vrouwelijke baarmoeder
gaat in den eersten tijd langzaam, zou volgens de mededeelingen
van sommige schrijvers zoo ongeveer gelijken tred houden met
dien van het lichaam. Eerst als de puberteit intreedt, gaat de
ontwikkeling en differentiatie met groote schreden voorwaarts
en treedt in betrekkelijk korten tijd de normale uterus op. Bij
intersexueele varkens gaat de ontwikkeling op vrijwel dezelfde
wijze. Ik bezit nl. preparaten van vele genitaalapparaten van
intersexueele huisdieren van zeer verschillende leeftijden en kan
nu in groote trekken na onderlinge vergelijking aangeven, dat tot
aan de geslachtsrijpheid (5—8 maanden) de ontwikkeling van de
baarmoeder vrij geleidelijk gaat om daarna sneller te gaan.

Gegeven deze kennis, die uit den aard der zaak bij intersexen
veel globaler is dan bij normale, vrouwelijke dieren, kan men dus
zeggen, dat, als men tijdens de tweezijdige castratie van een zeer
jonge intersex een baarmoeder vindt, die in ontwikkeling vrijwel
overeenkomt met die van een vrouwelijk dier van denzelfden
leeftijd en als men bij de slachting een uterus aantreft, die niet of
weinig in grootte is toegenomen, dat dan atrophie is ingetreden.
Wordt eerst linkszijdige en eenige maanden later rechtszijdige
castratie uitgevoerd en wordt in beide gevallen een deel van de
baarmoeder uitgenomen, dan kan men eerst den groei van de
uterus demonstreeren en wanneer het dier weer eenige maanden
later wordt gedood, de atrophie.

Ten slotte vergete men het microscopische beeld niet. Inter-
sexen, die hunne geslachtsklieren hebben behouden, bezitten een
baarmoeder met bijna normaal ontwikkelde uterine klieren. Na

tweezijdige castratie van een intersex ziet men even goed als na
een tweezijdige ovariotomie, dat er in de klieren van den baarmoe-
derwand duidelijke regressieverschijnselen optreden. Al zou men
op de zooeven genoemde gronden in twijfel zijn of men tot baar-
moederatrophie mag concludeeren, dan kan men dien twijfel
geheel achterwege laten, als men de klieratrophie waarneemt,
want deze is m. i. typisch. De opmerking, dat na tweezijdige prae-
puberale ovariotomie een infantiele uterus het gevolg is, is dan
ook niet juist, omdat de voor de ovariotomie typische klierregressie
niet in een infantiele uterus te vinden is.

Een andere kwestie van beteekenis is de geslachtsklier. Niet
alleen kan zij zeer verschillend van grootte, maar ook van samen-
stelling zijn. Bij zeer jonge dieren kan het zeer moeilijk zijn een
verschil in groei en differentiatie tusschen den testis van een
intersex en van een mannelijk dier aan te toonen. De grootte en
het microscopische beeld van beide is dezelfde. Of zoo\'n testikel
een sublumbale, een inguinale of een scrotale is, maakt geen ver-
schil. Worden de dieren ouder dan treden verschillen tusschen
mannelijke en intersexueele dieren op. Bij de eerste gaat de groei
en differentiatie der testes op normale wijze verder, bij de laatste
daarentegen gaat de groei minder snel en houdt de differentiatie
op, zelfs al is de bal in het scrotum gelegen. Het gevolg is, dat de
testis van een intersex kleiner is dan van een normaal mannelijk
dier en tubuli seminiferi bevat, waarin geen spermiogencse plaats
grijpt en waarin het epitheel min of meer gedegenereerd is. Op
dezen gewonen gang van zaken komen enkele uitzonderingen voor.
Fritz ScH mid beschrijft nl. een geval van intersexualiteit bij het
varken, waarbij de gonaden testes waren, die ondanks degeneratie
van het zaadbuisepitheel spermiën bevatten en beelden van sper-
miogencse vertoonden.

Zeer dikwijls is de gonade een ovariotestis, waarvan het testicu-
laire deel hetzelfde beeld biedt als de testis van een intersex. Ook
hier bij jonge dieren een normaal mannelijke bouw met sperma-
togoniën en bij oudere de bekende degeneratieverschijnselen en
het ontbreken der spermiogenese. Bij uitzondering zijn door
Briau, Lacassagne en Legoutte in een geval bij den mensch
in een ovariotestis spermiocyten aangetroffen. Het ovariale deel,
dat een zeer verschillende uitbreiding kan hebben van een klein
vlekje in de albuginea tot de grootte van een halve klier toe, is als
regel meer normaal van bouw en kan alle follikelstadia en gele
lichamen bevatten. Men kan dan ook wel eens lezen, dat het
functioneert of er toe in staat is. Niet steeds is die normale of bijna
normale, ovariale bouw te constateeren. Soms zijn slechts enkele
der follikelstadia aanwezig, of komen cystes, corpora lutea atretica
of woekeringen van granulosa- en thecainternacellen voor.

ligt het voor de hand aan te nemen, dat er een voor ieder dier
wisselende hoeveelheid hormon zal worden afgescheiden, maar
daar ook de samenstelling der gonaden niet steeds dezelfde is en
er naast een testiculair een ovariaal gedeelte aanwezig kan zijn.
zou men gaarne een secretie van twee soorten hormonen willen
aannemen. Gaan we beide veronderstellingen nader bekijken, dan
blijkt weldra, dat er weinig positiefs is mede te deelen. Ten opzichte
van de eerste zij het volgende opgemerkt : Zooals bekend moeten
er eerst een bepaalde hoeveelheid hormonen worden afgescheiden
en circuleeren, voor er een invloed op de secundaire en andere ge-
slachtskenmerken kan worden waargenomen. Verder is het nog
zeer de vraag of het meerdere een merkbare, specifieke invloed
extra uitoefent. Dus wanneer de klieren niet te klein zijn en niet
beneden de drempelwaarde functioneeren, is er een groote marge
in de ontwikkeling van de geslachtsklieren, waarbinnen van een
te geringe afscheiding niets te merken is. Een enkele aanwijzing
in deze richting is er misschien te vinden in de grootte en microsco-
pischen bouw van de baarmoeder na éénzijdige castratie. Zooals
U bekend is, heeft éénzijdige ovariotomie geen nadeelige gevolgen
voor de baarmoeder. De overgebleven eierstok produceert nog
voldoende hormonen voor een normale ontwikkeling en functie
van den uterus. Zelfs het aantal jongen, dat kan worden voort-
gebracht, behoeft niet verminderd te zijn. Er zijn enkele aanwij-
zingen, maar ook niet meer dan aanwijzingen, dat bij een intersex,
na eenzijdige castratie, de baarmoeder niet steeds die ontplooiing
bereikt, die zij bij niet castreeren zou hebben gekregen. De op
io(J) maand leeftijd onderzochte baarmoederhoorn in de gevallen
III en IV heeft niet de ontwikkeling van dien van een geslachts-
rijp, vrouwelijk dier en is in het algemeen ook minder dan die
van een niet gecastreerde intersex van dien leeftijd, die ook reeds
geslachtsrijp is. Ik meen hieruit voor een vertraging in den groei
en in de differentiatie een aanwijzing te mogen putten. Bovendien
zijn er in geval III, alhoewel in geringe mate, regressieverschijnse-
len aan de perifere gedeelten der uterine klieren waar te nemen.
Dit zou wijzen op een insufficientie, misschien ten gevolge van
een onvoldoende hormonfunctie. Daar dit reeds na eenzijdige
castratie optreedt, komt men tot de slotsom, dat in het geval III
de hormonfunctie ten opzichte van de baarmoeder bij die van een
normaal vrouwelijk ovarium ten achter staat. Deze conclusie is
m. i. nog niet als geheel bewezen te aanvaarden. Er is nog te weinig
van het intersexenlichaam bekend. Is de uterus er zoo gevoelig
voor het gonadale hormon als bij het vrouwelijk dier ? Welke is
de invloed van het bisexueele genotype van het dier? Is men
gerechtigd het hormon geheel met het ovariale op één lijn te stel-
len? Eerst vele castratieproeven, transplantaties op intersexen met

Uit hetgeen bekend is uit de werking van testiculair en ovariaal
hormon in het normaalgeslachtelijke dier ligt het voor de hand
aan te nemen, dat de uterus bij aanwezigheid van een of twee
ovariotestes een betere ontwikkeling zal vertoonen dan bij die
van testes alleen. Dit nu is niet het geval. Van mijn ruim 50 prepa-
raten van de genitaliën van intersexueele varkens, geiten en run-
deren zijn wel de twee met de grootste baarmoeders in het bezit
van ovariotestes, maar daar staat tegenover, dat er verscheidene
zijn met dubbelgeslachtelijke klieren, die een kleinere uterus heb-
ben dan dezulke met twee testes. Mijn indruk is, dat het er voor
de ontwikkeling van den intersexenuterus niets toe doet of de
gonade een testis dan wel een ovariotestis is. Ook de gevallen 111
en IV bevestigen dezen indruk. Bij III bleef een testis, bij IV een
ovariotestis na de linkszijdige castratie nog ca. 8 maanden in het
lichaam en kon de uterus zich onder invloed van het gonadale
hormon, door deze eene klier afgescheiden, ontwikkelen. Gaat
men de maten, die ik in het gedetailleerde onderzoek heb aange-
geven, van beide gevallen na, dan komt men eerder tot de conclusie
van een gunstiger werking van den testis dan van den ovario-
testis.

De einduitslag der proeven met linkszijdige castratie na onge-
veer 8 maanden gevolgd door rechtszijdige vergeleken met die der
directe, tweezijdige castratie geeft aan, dat de baarmocderatrophie
na de laatste methode van werken grooter is. Dit behoeft niet te
verwon deren, daar in de gevallen III en IV tot op een leeftijd van
ongeveer 10 maanden ten minste nog één gonade zijn hormonale
invloed kon uitoefenen, terwijl in de gevallen 1 en II resp. op 6
maanden en 3 weken reeds beide klieren zijn weggenomen. Vooral
het laatste voorbeeld, waarbij geen uterus meer kon worden ge-
vonden, is wel zeer sprekend voor een Ver gaande atrophie. Ook
in andere opzicht is dit geval merkwaardig. Zooals reeds is op-
gemerkt heeft tweezijdige, praepuberalc ovariotomie utcrus-
atrophie ten gevolge, die in don eersten tijd weinig merkbaar is,
maar pas duidelijk op den voorgrond komt als de geslachtsrijpheid
zou zijn ingetreden. H;t is vooral de specifieke vorming van den
uterus, waardoor hij geschikt wordt voor zijn latere functie, die
dan achterwege blijft. Hier bij de praepuberale, tweezijdige inter-
sexencastratie is het blijkbaar anders geweest en is de geheele
uterus verloren gegaan.

Tot slot \'een enkele opmeiking over het wel is waar nog vol-
komen onbekende, intersexueele, gonadale hormon. Het is, zooals
reeds is opgemerkt, waarschijnlijk onverschillig of het een testis,
dan wel een ovariotestis is, die het produceert. Dit is op zich zelf
al reeds een vreemd verschijnsel, evenals dat een testishormoa de

ontwikkeling van de buizen van Müller bevordert, zooals toch
bij een intersex het geval is. De vrouwelijke werking, die dit hor-
mon vertoont, doet onwillekeurig de neiging ontstaan het geheel
met het ovariale op één lijn te stellen. Dit is niet geoorloofd. Het
is een bekend feit, dat hermaphrodiete varkens (en andere dieren)
bijna zonder uitzondering een mannelijke geslachtsdrift vertoonen,
die na castratie verdwijnt. Men zou dus hierop en op de uterus-
atrophie lettende, moeten aannemen, dat öf twee soorten hormonen,
mannelijke en vrouwelijke worden afgescheiden, öf dat het eene
hormon een dubbelgeslachtelijke functie moet bezitten. Baker,
die deze verschijnselen ook heeft waargenomen, neemt ter ver-
klaring ervan aan, dat het waarschijnlijk is, dat het embryo van
iederen intersex een hermaphroditus verus is, dus zoowel testi-
culair als ovariaal weefsel in zich draagt. De differentiatie der
verschillende organen vindt plaats onder den antagonistischen in-
vloed van beide hormonen. De cornua uteri groeien en differen-
tieeren dus eenigen tijd tot zekere hoogte onder den invloed van
het ovariale hormon, zoodat het niet te verwonderen is, dat zij
soms een hoogen graad van ontwikkeling bereiken. Dit zal vooral
dan het geval zijn, als er in de critieke phasen der ontwikkeling,
veel ovariaal en weinig testiculair weefsel is. Is later het ovariale
weefsel afwezig, dan blijven ze toch bestaan. Waar zij na castratie
bij jonge, vrouwelijke dieren degenereeren, daar moet volgens
Bak kr worden aangenomen, dat er bij intersexen öf een zekere
hoeveelheid ovariaal weefsel aanwezig is, öf dat er in de testes van
intersexen die cellen zijn, die het ovariale hormon produceeren.
„The fact, that those sex-intergrades, which were castrated when
young have vcry small and poorly diffcrentiatcd uteri is in favour
of the latter hypothesis.

Dat door de intersexengonade twee soorten van geslachtelijke
hormonen worden afgescheiden, kan ik moeilijk aannemen. Bij
aanwezigheid van een ovariotestis is het denkbaar, bij die van een
testis niet waarschijnlijk. Daar beide vermoedelijk een gelijken
invloed op de baarmoeder uitoefenen, ligt het voor de hand aan
de gonade van den intersex van welken aard zij ook moge zijn, de
afscheiding van één soort hormon toe te schrijven, zooals dat ook
in normaal geslachtelijke dieren het geval is. Het moeilijke in deze
voorstelling is zich in te denken in een werking, die zoowel vrou-
welijk als mannelijk is. Maar men verlieze toch vooral niet uit het
oog, dat een intersex geen enkelgeslachtelijk individu is. Hier
onderdrukt niet de eene geslachtsimpuls de andere (in een manne-
lijk individu overheerscht de mannelijke en is de onderdrukte
vrouwelijke latent, in een vrouwelijk wezen is het omgekeerd),
maar zijn de beide impulsen weinig van elkander verschillend, in
elk geval minder dan het epistatisch minimum van Goldschmidt
bedraaagt. Dit bisexueele genotype uit zich in het geheele individu,
lvll 25

natuurlijk niet het minst in de gonade en al mag nu het vertegen-
woordigend weefsel van het eene geslacht zijn verdwenen, dan is
daarmede bij den intersex nog in het geheel niet gezegd, dat de
interne secretie van dit orgaan moet zijn veranderd. Het hormon
van de gonade van een genotypisch bisexueel dier zal een andere
uitwerking hebben als dat van een monosexueel dier. Het zal op wel
overeenkomstige wijze invloed uitoefenen op de secundaire ge-
slachtskenmerken, maar waar verwacht mag worden, dat deze
uit den aard der zaak dubbelgeslachtelijk zullen zijn, kan het
moeilijk anders of het hormon moet den indruk geven dubbelge-
slachtelijk te zijn. Maar eerst dan komt werkelijk tot uiting of
het dubbelgeslachtelijk is, wanneer het geïmplanteerd wordt in
een gecastreerd monosexueel dier en daarin zoowel mannelijke
als vrouwelijke secundaire \'geslachtskenmerken te voorschijn
roept.

Tot slot zij een woord van hartelijken dank gericht tot Prof.
Hartog, die zoo vriendelijk is geweest de operaties onder zijne
leiding in zijn kliniek te laten uitvoeren.

Intersexuelle Schweine wurden entweder direkt bilateral oder zunächst links-
und danach rechtsseitig, nach einer Zwischenpause von einigen Monaten kastriert.

Gleichzeitig mit der Geschlechtsdrüse wurde ein Teil des Uterushorns ent-
fernt. Die Untersuchung der Uterushornwand vor und nach der Kastration ergab,
dass die Gonade für das Wachstum und die Differenzierung der Gebärmutter
nach der Geburt verantwortlich ist. Diesbezüglich stehen das Ovarium beim
normalen, weiblichen Tier und die Gonade beim Intersexcn einander gleich Nach
Ovariotomie schwindet gleichwohl der weibliche, nach Gonadectomie bei Inter-
sexcn der männliche Geschlechtstrieb. Dieser Unterschied besteht aber nur schein-
bar, denn in beiden Fällen schwindet der augenscheinlich zu dem Individuum und
zu der Gonade gehörige Geschlechtstrieb. In dem genotypisch monosexuellen
Tier sind alle Geschlechtsmerkmale eingeschlechtlich. In dem genotypisch bisexuel-
len, hermaphroditischen Tier sind diese bisexuell und liegt u.a. nebst einer Ge-
bärmutter ein männlicher Geschlechtstrieb vor Bei beiden Tiergattungen werden
die Geschlechtsmerkmale durch die gonadalen Hormone aufrecht erhalten. In
normalen Tieren hat ein derartiges Hormon eine monosexuelle, in einem Inter-
sexen eine bisexuelle Wirkung. Ob es nun bei einem Intersexen ein Testes oder
Ovariotestis ist, das es ausscheidet, tut nichts zur Sache.

Wand van den rechter baarmoeder-
hoorn 8 maanden na de linkszijdige
en 4 maanden 11a de rechtszijdige
castratie. (Zelfde dier als in Mg. 4).
ii. uterusepitheel.
b. uterine klieren

otomie in de jeugd.
5 en 6 l\'teri van geslachts-
rijpe, interscxueele varkens.
7 en 8. Uteri van geslachts-
rijpe, intersexueele varkens
na tweezijdige castratie.
(7 geval 4, 8 = geval 3).

Wand van den linker cornu uteri
an een volwassen, intersexueel varken.
a. uterusepitheel,
h. uterine klieren.

l.inker baarmoederhoorn van ee
8 weken oud intersexueel varkei
Twee gonaden met deelen van den uterus van een 3 weken a. uterusepitheel,

Uit het Zoötechnisch Instituut van de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks-
Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. M. KROON.

Nog steeds sta ik op het standpunt, dat een hond zeer goed
trekdienst kan verrichten, wanneer hij maar als trekhond gebouwd
is, en van het dier niet meerarbeid wordt gevergd, dan het in ver-
band met zijn grootte en lichaamsbouw kan leveren. Het verbod
van het gebruik van trekhonden acht ik ongewenscht; noodig is
echter dat gezorgd wordt, dat alleen goed gebouwde trekhonden
gebruikt en deze goed behandeld worden. Zeer veel in gebruik
zijnde trekhonden zijn voor dien arbeid niet geschikt, waarom er
naar gestreefd moet worden goede trekhonden te fokken. Alle
ongeschikte trekhonden moeten worden uitgesloten ; het fokken
van goede trekhonden dient zooveel mogelijk te worden bevorderd.
Dat in de Trekhondenwet bepalinge n vastgesteld zijn ter bescher-
ming van de trekhonden is daarom volkomen begrijpelijk en geeft
overigens blijk dat de Regeering op het zelfde standpunt staat,
hierboven door mij ingenomen.

Art. r der Trekhondenwet van 14 Juni 1910 S. 203 luidt : ,,Het
is den houder van een hondenkar verboden die te gebruiken of
te doen gebruiken :

i^st(> anders dan met in achtneming van de voorschriften, omtrent
de lichamelijke gesteldheid en de maat der honden, het tuig,
de hondenkar en het geleide, bij algemeenen maatregel van
bestuur gesteld.

2^e tenzij zij als trekhonden zijn ingeschreven in een register, aan-
gelegd door Burgemeester en Wethouders der gemeente,
waarin hij woonplaats heeft.
Deze wet verstaat onder hondenkar een voertuig met een of
meer honden bespannen."

Bij Kon. Besl. van 6 Febr. 1911 S. 45 wordt in Art. 1 betref-
fende de keuring der trekhonden bepaald :

,;^clc honden met een geringere schouderhoogte dan zestig centi-
meter, indien zij voor de kar worden gespannen ; vijftig
centimeter indi n zij onder de kar worden gespannen."
Van de geschiktheid in bouw van den trekhond wordt hier gaen

nota genomen en aan de geëischte schouderhoogte werd in de prak-
tijk weinig de hand gehouden.

Bij Kon. Besluit van i Aug. 1927 S. 285 wordt aan het art. 1
van het Kon. Besluit van 6 Febr. 1911 S. 45 als tweede en derde
lid, toegevoegd :

„Burgemeester en Wethouders geven het nummerbewijs, bedoeld
in Art. 2 der Trekhondenwet 1910 (S. 203) slechts af, indien na
keuring van den hond diens lichamelijke geschiktheid voor gebruik
als trekhond is gebleken.

Zij kunnen herkeuring op door hen te bepalen tijdstippen bevelen".
Er was dus nu een wettelijke bepaling, waarop een behoorlijke
keuring op exterieur der trekhonden zou kunnen worden geba-
seerd. Terecht staat in het rondschrijven van den Minister van
Binnenlandsche Zaken en Landbouw aan Burgemeesters en Wet-
houders der onderscheidene Gemeenten van 30 Augustus 1927
(bijv. S. 1927 No. 177);

,,I)e aanvulling van Art. 1 met een tweede en een derde lid
beoogt de invoering van eene van wege van Burgemeester en Wet-
houders te houden keuring en herkeuring van honden voor het
gebruik als trekhond."

Bij schrijven dd. 17 Dec. 1927 aan de gemeentebesturen (Gem.
Stem 1927 No. 3927) geeft de Minister een leidraad bij de aan de
nieuwe voorschriften te geven uitvoering. Vooraf heeft de Minister
overleg gepleegd met de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks-
universiteit te Utrecht.

Alle honden, ook de vroeger goedgekeurde, moesten opnieuw
worden gekeurd, de algemeene keuring zou bij voorkeur plaats
hebben in de maanden April of Maart, terwijl ook tusschentijds
gelegenheid voor keuring zou bestaan.

De Veeartsenijkundige Faculteit der Rijksuniversiteit heeft aan-
gegeven, dat onverminderd het bepaalde in Art. 1, iste lid, van het
sedert gewijzigde Kon. Besl. van 6 Febr. 1911 S. no. 45, bij de
keuring van honden op hunne lichamelijke geschiktheid voor ge-
bruik als trekhond, de navolgende eischen zijn te stellen :

5. Minimum breedte van de voorborst, genieten tusschen de beide
middelpunten der boegen, 16 c.M. ;

7. Korte ronde klauwen, niet gespreide teenen, met ronde niet
te weeke zooikussens ;

8. Goed gebroekt, lange flink gespierde dij en schenkel, sprong ge-
wrichten laag bij den grond, bij goeden stand van de achterbeenen.

Al moge nu in deze leidraad niet het geheele exterieur van den
trekhond aangegeven zijn, de voornaamste eischen aan een goeden
trekhond te stellen zijn genoemd.

Speciaal dien ik hier te wijzen op het eischen van een groote
breedte van de voor borst, gemeten tusschen de beide middelpunten
der boegen.

In de aanschrijving van den Minister aan de Gemeentebesturen,
van 17 Febr. 1927 wordt de volgende toelichting van de veeart-
senij kundige faculteit aangegeven, betreffende de gekozen borst-
breedte-maat:

,,I)eze maat is gekozen op grond van de volgende overweging;
er worden in ons land verschillende hondenrassen als luxe- en ten-
toonstellingshonden gefokt. Verschillende exemplaren hiervan
worden voor laatstgenoemd doel afgekeurd en geraken dan in han-
den van personen die deze dieren als trekhonden gebruiken. Deze
honden bezitten wel de vereischte schofthoogte, doch zijn door
hun aard en verdere bouw niet of minder geschikt voor trekhond.
Verscheidene dezer zijn geneigd tot snel loopen, waarvan misbruik
wordt gemaakt. Het is juist deze categorie, welke aanleiding geeft
tot rechtvaardige klachten over het trekhondenwezen hier te lande.
Door bedoelde borstbreedte op 16 c.M. te stellen wordt het ge-
bruik van deze honden voorkomen.

Alle andere afmetingen, borstomvang, borstdiepte, enz. van den
hond zijn door verschil! nde factoren ongeschikt of minder geschikt
dan de borstbreedte boven bedoeld. Ook het goed opnemen van
deze maat brengt eenige moeilijkheden mede. Doch bij een bij-
zonder onderzoek kon worden vastgesteld dat de maten, genomen
door twee goed onderrichte personen bij een serie honden voor elk
dezer dieren niet meer dan een halve centimeter uiteen liepen.
Dit mag voor de praktijk voldoende geacht worden."

Het blijft ook hier mogelijk dat iemand, die liefst zooveel moge-
lijk honden w il afkeuren, de boegen bij het meten wat naar binnen
drukt, terwijl een ander, die eiken hond wel als trekhond zou willen
bestemmen, de boegen zoo kan plaatsen, dat hij de maat te groot
neemt. Zooiets is bij het meten van de meeste lichaamsmaten,
vooral bij den hond, mogelijk, er moet in de praktijk van de keuring
van trekhonden rekening mede worden gehouden. Door een goed-
willend beoordeelaar is de breedte van de voorborst, gemeten
tusschen de beide middelpunten der boegen, voldoende nauw-
keurig vast te stellen.

De geeisebte breedte van 16 c.M. heeft er toe geleid, dat zeer
vele ter keuring aangeboden trekhonden moesten worden afge-
keurd. Wie het exterieur van vele trekhonden kent, behoeft dit
niet te verwonderen, iets anders had moeilijk verwacht kunnen
worden. De maat van 16 c.M. was bepaald bij verschillende goed-

gebouwde trekhonden, en nog ben ik er van overtuigd dat wij er
naar moeten streven zooveel mogelijk trekhonden met deze maat
te verkrijgen.

Daar het aantal trekhonden met 16 c.M. borstbreedte nog gering
was en afkeuring van alle honden met minder breedte tot groote
moeilijkheden zou leiden, werd als overgangsmaatregel vastgesteld,
dat alle reeds ingeschreven honden, die overigens aan de eischen
van lichamelijke gesteldheid voldoen, tot en met 1930 goedgekeurd
zullen worden als zij een minimum borstbreedte tusschen de boegen
van 14 c.M. hebben. Den tegenwoordige eigenaars van bedoelde
honden werd dus een tijd van drie jaar gegeven om naar een andere
hond om te zien. Voor alle nieuw ingeschrevenen bleef de eisch
16 c.M. borstbreedte.

Om in de naaste toekomst voldoende trekhonden te krijgen,
zal natuurlijk de fokkerij goed gedreven en bevorderd moeten wor-
den ; een fokkerij van of een kruising met Belgische matins zal tot
het doel moeten leiden. I)e eerste pogingen in deze richting hebben
wel veel beter producten gebracht, doch de meeste dezer gefokte
honden blijven, wat de borstbreedte betreft, tusschen 14 en 16 c.M.
zoodat een groot deel dezer nieuw gefokte honden, daar voor nieuw
ingeschrevene honden 16 c.M. geëischt werd, nog werden afgekeurd.

Nu is zeker zeer eenzijdig aan deze 16 c.M. vastgehouden, ter-
wijl bij vele keuringen op andere exterieurkenmerken niet werd gelet.

Dit ligt deels daarin, dat een niet deskundig beoordeelaar de con-
crete maat gemakkelijk meent te kunnen vaststellen terwijl hij andere
exterieurkenmerken moeilijker kan beoordeelen. Het is echter
waar, dat een overigens uitstekend gebouwden trekhond met een
borstbreedte van 14 of 15 c.M. beter is dan een hond met 16 c.M.
borstbreedte, doch overigens onvoldoenden bouw. Het is verder
niet te verwonderen, dat men bij de fokkerij van betere trekhonden
niet dadelijk bij alle honden 16 c.M. borstbreedte bereikt, doch
dat er eerst onder de overigens goedgebouwde zijn met 14 of 15 c.M.
breedte.

Wij meenen, dat bij de keuring der trekhonden gestreefd moet
worden naar 16 c.M. borstbreedte en naar goed voor trekdienst
gebouwde dieren ; verder dat er voor gezorgd moet worden, dat
bij de keuring aan alle onderdeelen voldoende aandacht wordt
geschonken.

Wat de borstbreedte betreft zou ik alle honden minder dan 14
c.M. onvoorwaardelijk willen afkeuren en voor de borstbreedte
meer punten willen toekennen voor elke c.M. welke deze boven
de 14 c.M. komt.

Ik ben overtuigd, dat een keuring volgens punten, zooals wij die
bij de beoordeeling van andere huisdieren kennen, ook hier dient
te worden ingevoerd en heb daarvoor een puntenschaal trachten op
te stellen.

Cijfers x—10: i zeer slecht ; 2 slecht ; 3 vrij slecht , 4 zeer on-
voldoende ; 5 onvoldoende ; 6 even voldoende ; 7 ruim voldoende ;
8 goed ; 9 zeer goed ; 10 uitstekend.

(ook kan men, zonder de cijfers 1 10 te gebruiken, direct in de
laatste kolom het aantal punten, dat men wil toekennen, invullen)
Voor een borstbreedte van 14 c.M. worden 5 punten, van 15 c.M.
10 punten, van 16 c.M. 15 punten toegekend.

Elke hond, die bij deze keuring 65 punten of meer behaalt, wordt
goedgekeurd ; is het aantal behaalde punten lager dan 65, dan wordt
hij afgekeurd.

3 Honden met een geringere schouderhoogte dan 60 c.M. indien
zij voor de kar worden gespamnen ; 50 c.M. indien zij onder de kar
worden gespannen.

5 Honden met een of meer fouten of afwijkingen in bouw, die het
dier als trekhond ongeschikt maken.

Alle andere te keuren honden, worden op bovenaangegevene
wijze volgens punten beoordeeld.

Wanneer een keuring volgens deze puntenschaal werd ingevoerd,
zouden verschillende voordeelen verkregen worden.

a. De keurmeester is verplicht alle onderdeelen te beoordeelen
en zijn oordeel neer te schrijven. De waarde-verhouding der ver-
schillende onderdeelen is in de maximum-cijfers uitgedrukt, zoodat

bij de keuring niet alleen slechts op enkele onderdeelen wordt gelet,
doch elk deel naar waarde moet worden beoordeeld. De geheele
hond wordt gekeurd, niet een onderdeel.

Het is natuurlijk mogelijk, dat de praktijk zal leeren, dat de
cijfers de waardeverhouding aangevend, eenigszins gewijzigd
moeten worden.

b. De keurmeester legt zijn oordeel vast bij de invulling van de
puntenschaal, zoodat daarmede bij een eventueele herkeuring
rekening kan worden gehouden.

c. Wenschelijk is het, dat de eigenaar van den hond een afschrift
van de ingevulde puntenschaal ontvangt, omdat hij dan kan zien
welke de fouten van zijn hond zijn, om bij verder fokken naar ver-
betering te kunnen streven.

d. De punten voor de borst breedte zijn een sterke aansporing
om te streven naar trekhonden met een borstbreedte van 16 c.M.
of meer.

Dat onder de 14 c.M. geen hond toegelaten wordt is duidelijk ;
er zal echter zooveel mogelijk moeite gedaan worden om honden
te fokken met een borstbreedte grooter dan 14 c.M.

De toepassing van de keuring volgens boven aangegeven punten-
schaal zal zeker leiden tot veel beter en billijker beoordeeling der
trekhonden.

Als bezwaar zou kunnen worden aangevoerd, dat de keuring
der trekhonden zal moeten geschieden door deskundige personen,
goed op de hoogte met het exterieur van den trekhond. Dit bezwaar
mag, dunkt mij, niet gelden, omdat de eigenaar van een trekhond,
die wettelijk verplicht wordt zijn hond aan de keuring te onder-
werpen met kans op afkeuring, het recht heeft te vergen, dat zijn
hond ook goed en met kennis van zaken wordt beoordeeld. Even-
goed als men bij een verplichte keuring van dekhengsten steeds
gezorgd heeft voor beoordeelaars, die deskundig zijn, moet dat ook
het geval zijn met hen, die de trekhonden keuren en recht hebben
deze af te keuren.

De overheid, die zich het recht toekent om trekhonden af te keuren,
heeft tegenover de eigenaars der trekhonden de plicht om te zorgen
dat de keuring geschiedt door ter zake kundigen, opdat geen honden
worden afgekeurd, die wel voor trekdienst geschikt zijn en aan
eigenaars geen onnoodig nadeel wordt toegebracht.

De keuringen zullen het best kunnen worden ingericht, wanneer
het land in een aantal districten wordt ingedeeld en voor elk district
bevoegde keurmeesters worden aangewezen. Het is van de politie-
ambtenaren niet te vergen, dat zij voldoende met het beoordeelen
van het exterieur van trekhonden op de hoogte zijn. Wel zijn onder
dierenartsen en kynologen een voldoend aantal deskundigen te
vinden, aan wie de keuring met vertrouwen kan worden opgedragen.

HET BACTERIOLOGISCH VLEESCHONDERZOEK
GEDURENDE DE JAREN 1923 -1928
AAN DE GEMEENTE-SLACHTPLAATS TE UTRECHT,

Runderen. B. V. O. bij 62 gewone slachtingen, 139 noodslachtingen en 14 ge-
storven dieren (2.3 %).

Gewone slachtingen. Alle gevallen negatief. Eén geval vermeldenswaard. Bij de
geslachte keuring van een gewoon rund werd door den keurmeester, bij insnijding
van de rechterkamer van het hart, inplaats van bloed, een aanzienlijke hoeveel-
heid etter daarin gevonden. Bij nader onderzoek bleek, dat het dier een groot
leverabsces, vlak naast de achterste holle ader, had gehad. Er bestond een com-
municatie tusschen de abscesholte en holle ader. Vermoedelijk was, aangezien
de absceswand zeer dun was, tijdens den val na het bedwelmen, de absceswand
doorgebroken. Vanuit de holle ader was de etter, met de bloedstroom mee, naar
den rechter boezem en vandaar in de rechter kamer gekomen. Eenige verschijnselen
van pyaemie waren verder niet aanwezig Het B. V. O. was dan ook negatief.

Noodslachtingen Hierbij één positief geval. (0.7 %) Dit was bij een per as aan-
gevoerd rund. Het dier had een panaritium, en verder een dik kogelgewricht, tem-
peratuur 40.1 C Sectie : purulente arthritis van het kogelgewricht (in pus coccen),
tusschenklauwontsteking, gedegenereerde, gezwollen lever, verder slecht uitge-
bloed. Uit vleesch en milt groeiden staphylococcen, nier was kiemvrij.

Gestorven dieren Hierbij eveneens één positief geval (7.1 %). Betrof een plotse-
ling dood gevonden rund. Het dier had eenige dagen gekreupeld Sectie : bout-
vuur. Bacterioscopische boutvuurbacillen in liet spiersap. In anaërobe cultuur
ook groei uit vleesch, nier en milt.

Varkens. B. V. O. bij 219 gewone slachtingen, 81 noodslachtingen en 13 gestor-
ven dieren (1.2%).

Bij een 10-tal varkens met urlicaria werden 10 maal uit nier en 2 maal uit vleesch
vlekziektebacillen gekweekt.

Een ö-tal varkens met haemorrhagische Ivmphklieren, roode huidvlekken, en
nierpetechiën bleken aan varkenspest te lijden. Uit één vleeschmonster en alle
5 nieren groeide de bacillus suipestifer.

Bij een als volkomen gezond geslacht varken werd een fibrineus-purulente
peritonitis aangetroffën. Het geheele darmkanaal was vergroeid tot een samen-
hangende massa ; hier en daar kwamen in het net meer afgekapselde abscessen
voor, milt gezwollen, subepicardiale bloedingen, nierpetechiën. Het was merk-
waardig, dat een dergelijke, zeer uitgebreide ontsteking van het buikvlies niet
zulke ziekteverschijnselen had veroorzaakt, dat deze bij de levende keuring waren
opgemerkt geworden. Het dier moet m. i. zeer zeker een temperatuursverhooging
gehad hebben. Bij het B. V. O. bleek het vleesch kiemvrij te zijn, uit de nier groei-
den echter streptococcenkolonies.

Een tweede streptococceninfectie bleek aanwezig bij een varken, dat bij sectie
een bilaterale, fibrineus-haemorrhagische pneumonie had aan de beide longtoppen,
terwijl verder ook een fibrineuze pleuritis aanwezig was, alsmede enkele niei-
petechiën en een gezwollen milt. Hier groeide uit vleesch en nier een streptococcus.

darmen en een lichte miltzwelling had, uit de nier colikolonies geïsoleerd. Vleesch
was kiem vrij.

Bacillus suipestifer kon 4 maal gekweekt worden. Eén dezer varkens had een
vrijwel geheel roode huid aan de buikzijde van het lichaam, haemorrh. lymph-
klieren, boutons in het coecum. en bovendien een fibro-purulente peritonitis en
adhaesieve pleuritis en pericarditis. Enkele nierpetechiën. Uit vleesch en nier
groeide de varkenspestbacil.

Verder hadden 2 in nood geslachte varkens in uitgebreide mate huidbloedingen,
nierpetechiën, haem. lymphklieren, en een haemorrhagische enteritis. Alleen uit
nieren werd de bac. suipestifer gekweekt, vleesch bleef kicmvrij.

Ten slotte groeide bij een geheel diffuus rood varken, dat bovendien zeer slecht
uitgebloed was, de varkenspestbacil zoowel uit vleesch als nier.

De bacillus coli werd verkregen uit de nier van een in nood geslacht varken,
dat bij de levende keuring aan ademnood bleek te lijden en waarbij werd aange-
troffen een bilaterale catarrhaal-purulente pneumonie. Het vleesch was kiemvrij.

Niet nader gedifferentieerde bacteriën groeiden uit het vleesch en de nier van
een varken, dat bij het leven niet meer op de achterbeenen kon staan en waarbij
bij de sectie aan het licht kwam, dat een fractuur van het bekken hiervan de oor-
zaak was. Tevens was de plaats van de breuk later met etterverwekkers geïnfec-
teerd geworden, daar een groote massa pus ter plaatse aanwezig was. Het dier
was bovendien slecht uitgebloed.

Paarden. B. V. O. bij 4 gewone slachtingen, 48 noodslachtingen en 14 gestorven
dieren (6.s %).

Noodslachtingen. Met éfri positief geval Bij een paard (hengst), dat wegens koliek
moest worden gedood. Bij sectie bleek hiervan de oorzaak te zijn een geïncarce-
reerde balzakbreuk. De balzak was gezwollen, oedeinateus, terwijl de ingeklemde
darmlus een begin van peritonitis vertoonde. Uit vleesch, nier en milt groeide
de bacillus coli. Zelfs tot driemaal toe werd dit onderzoek herhaald, steeds met
hetzelfde resultaat.

Vette kalveren. B. V. O. bij ii gewone slachtingen, 8 noodslachtingen en 3 ge-
storven dieren Resultaat negatief.

Gewone slachtingen. Eén positief g:val, nl. bij een graskalf, dat bij de sectie door
een gezwollen milt opviel. Bij nader onderzoek bleek dat ook lever en nieren ge-
zwollen waren, verder hadden de nieren enkele petecliiën en waren de bekende
miliaire necrosehaardjes in de lever op te merken. Vleesch was steriel, uit milt,
lever en nier groeide de bacillus enteritidis Gärtner.

Noodslachtingen. Met één positief geval. Dit betrof een graskalf, dat als gebroken
aangevoerd werd. Bij de slachting bleek alras, dat geen fractuur aanwezig was,
maar dat bout vuur in het spel was. In het bacterioscopisch praeparaat werden
de boutvuurbacillen waargenomen, terwijl ze tevens in de anaërobe cultures
groeiden uit het vleesch, nier en milt.

In het geheel werd dus bij 28 vette kalveren en graskalveren of 0.7 % van het
totaal aantal geslachte kalveren een B. V. O. ingesteld.

Nuchtere kalveren. B. V. O. bij 4 gewone slachtingen en 2 noodslachtingen (0.3 °/₀van het totaal aantal).

Gewone slachtingen. Eén positief geval. Bij een nuchter kalf werd Polyarthritis
aangetroffen (nl. van de beide kniegewrichten en een elleboog gewricht), verder
had het dier een gezwollen milt en eenige nierpetechiën. Uit de milt en nieren
werden Gram negatieve staafjes gekweekt, die bij nader onderzoek bacillus coli
bleken te zijn.

Noodslachtingen. Eveneens slechts één positief geval. Het nuchter kalf was bij
de levende keuring loom, min of meer suf, slap, en bleek diarrhee te hebben. Sectie :

haemorrhagische enteritis van de gelieele darmtractus. geen gezwollen milt. Uit
vleesch, nier en milt groeide de colibacil.

Schapen. B. V. O. bij 5 gewone slachtingen, 7 noodslachtingen en 3 gestorven
schapen (1.2 % van het totaal aantal).

Dit betrof een schaap, dat liggende op een kruiwagen werd aangevoerd. Het
dier had een frequente ademhaling, vertoonde buccaal ademen en steunde een
weinig. Temp. 40.2 C. Sectio : endocarditis valvularis van de linker en rechter
hartkleppen en van de halvemaanvormige kleppen in aorta en arteria pulmonalis
Verder in nieren petechiën en gezwollen milt Enkele knikkergroote abscessen
in de longen. In het bacterioscopisch praeparaat van de thrombi konden diplo-
coccen opgemerkt worden. Bij het B V O groeiden zoowel uit vleesch als uit
nier en milt diplococcenkolonies.

Runderen. B. V, O bij 71 gewone slachtingen, 97 noodslachtingen en 20 ge-
storven dieren (of 1.9%).

Het eerste geval betrof een koe met dwangbewegingen. Het dier staarde vreemd
uit de oogen en vertoonde wijzerbewegingen Temp. 39.6 \' C. Sectic gaf een endf>
metritis, nieren met petechiën en enkele kleine abscesjes, longen met eenige absces-
sen en ten slotte een nootgroot absces in de groote hersenen ln het hersenabsces
coccen. Bij het B. V. O. alleen uit nier diplococcen ; vleesch en milt steriel.

Het tweede geval. Bij een rund, dat per as werd aangevoerd en een tempera-
tuur had van 39.9 C. (het dier kon. volgens den eigenaar, zeer moeilijk staan,
was sterk vermagerd en al geruimen tijd ziek) werd aangetroffen een endocarditis
valv. bicuspidalis et tricuspidalis, verder «mi enibolische purulente nephritis,
petechiën in de nieren, terwijl milt en lever gezwollen waren. In een bacterie-
preparaat van de thrombus in het hart werden coccen gezien. Uit vleesch, milt
en nier groeiden staphylococcen

Het derde geval betrof een rund, dat bij de levende keuring ietwat loom in zijn
bewegingen was, temp. 39.2 C. Het geheele dier bleek na slachting slecht uitge-
bloed. Vleesch was strooperig, vertoonde op doorsnede allerlei kleurschakeeringen
Zoowel uit vleesch, als uit inilt en nier groeiden staafjes en coccen, ook bij een
herhaald onderzoek.

Varkens. B. V. O. bij 178 gewone slachtingen, 76 noodslachtingen en 13 gestor-
ven varkens (0.9 %)

Gewone slachtingen. Hierbij alleen in 12 gevallen vlekzicktebacillen gevonden
Dit betroffen alle varkens, die na slachting in min of meer uitgebreide mate urti-
caria hadden, bij sommige was bovendien nog miltzwelling aanwezig, terwijl 3
een roode rughuid hadden. Slechts in 2 gevallen kwamen ook uit het vleesch ko-
lonies op ; overigens werd in al de 12 gevallen groei gezien uit de nier.

Noodslachtingen. Met 6\' positieve gevallen. Hierbij waren 3 maal vlekziektebacillen
en 2 maal bacillus suipestifer.

De vlekziektegevallen waren varkens, die niet meer hadden willen eten en door
den eigenaar direct maar ter slachting waren aangevoerd. Sectie : roode buikhuid
en rughuid, nieren met slechts enkele petechiën, gezwollen milt. Eén varken had
zeer mooie urticaria. Uit het vleesch groeide slechts eenmaal, uit de nieren 3 maal
de vlekziektebacil.

De varkenspestgevallen. Hierbij was een varken, dat wegens longontsteking
moest worden geslacht. Sectie : haemorrhagisch-fibrineuze pneumonie en pleuritis,
darmen pleksgewijze met bloedingen, verder spierbloedingen, haemorrhagische
lymphklieren, huidbloedingen, enkele boutons in het coecum Uit vleesch en nier
groei van de bacillus suipestifer.

Het zesde positieve geval betrof een wegens verlamming in nood geslacht var-
ken, dat een chronische induratieve nephritis had en tevens een oude, geïnfec-

teerde fractuur van de femur. Nieren met enkele petechiën, milt gezwollen, l\'it
vleesch en nier groeiden verschillende \'kolonies, waarin bleken voor te komen
colibacillen en coccen.

Gestorven dieren. Hierbij één positief geval. Dit betrof een, van een frauduleuze
slachting afkomstig, in beslag genomen ondoorgehakt varken, van ongeveer
<»o K.G. Het dier was afgezwoerd, zag er groezelig uit, had enkele haemorrhagische
lymphklieren. Organen ontbraken. Uit het vleesch groeide de bacillus suipestifer.

Paarden. B. V. O. bij 3 gewone slachtingen, 48 noodslaehtingen en 4 gestorven
dieren (5 %).

Noodslaehtingen. Met één positief geval. Dit betrof een wegens tetanus in nood
geslacht paard. Sectie : negatief, zooals meestal bij alle tetanusgevallen. Tot
onze verwondering groeiden uit vleesch en milt coccen en staafjes. (Gram positief).

Vette halveren. B. V. O. bij 16 gewone slachtingen, 7 noodslaehtingen en 1 ge-
storven vetkalf. Alle gevallen negatief.

Vermeldenswaard is het volgende geval Ken vetkalf werd moribund aange
bracht, bleek in de auto tijdens het vervoer van Barneveld naar Utrecht onder
andere kalveren te zijn geraakt Sectie : bloeduitstortingen langs rug en schouder
Verder overal kleine puntbloedingen, nl. in de hartspier, rechter boezem, art
pulmonalis, lever, blaasslijmvlies, nieren. Er was verder een oedeem van het
niervet aanwezig, terwijl de nieren gezwollen waren en enkele bloedingen hadden
in de glomeruli. Bovendien was een bloeduitstorting op te merken in de linker
achterbout. Milt, maag en darmen waren normaal. Resultaat negatief, zoowel uit
vleesch, als uit nier en milt.

Noodslaehtingen. Met één positief geval Een graskalf, dat loom was en niet
wilde eten, werd in nood geslacht. Sectie : er was aanwezig een gezwollen lever,
milt en nieren ; lever met de bekende necrosehaardjes ; een geringe bilaterale
catarrhale pneumonie ; enkele nierpetechicn L\'it vleesch, milt en nier groeide de
bekende bacillus enteritidis Gartner.

Van het totaal aantal geslachte kalveren werd bij 34 dieren of 0.8 % het B. V. O.
verricht.

Nuchtere kalveren. B. V O bij 24 gewone slachtingen en 4 noodslaehtingen
(■•8%).

Gewone slachtingen. Met 4 positieve gevallen, waarbij steeds colibacillen werden
gevonden,

In één geval had een nuchter kalf een bilaterale purulente gonitis, nierpetechicn
en een gezwollen milt. Uit nieren milt groeiden colibacillen, vleesch kiemvrij

In het tweede geval had een nuchter kalf slechts eenzijdig een purulente gonitis.
terwijl tevens een bil. catarrh pneumonie met abscesvorming aanwezig was.
Uit vleesch, nier en milt colibacillen.

Jn de beide overige gevallen betroffen het 9 elders goedgekeurde, uitgebeende
nuchtere kalveren, welke in de gemeente Utrecht werden ingevoerd en waarbij
getwijfeld werd of in de gemeente van uitvoer de geslachte keuring wel behoorlijk
was uitgevoerd geworden. Aan de nieren, welke nog in de kalveren bevestigd
waren, kon niets abnormaals worden opgemerkt Voor alle zekerheid werd bij alle
<j kalveren een B. V. O. ingesteld. Bij 2 kalveren groeiden uit vleesch en nier een
colibacil, zoodat deze moesten worden afgekeurd.

In twee gevallen waren het nuchtere kalveren, welke in stervenden toestand
werden aangebracht en welke bij de geslachte keuring bleken te hebben een hae-
morrhagische enteritis, gezwollen milt en verder onvoldoende uitgebloed waren
Bij beide dieren groeide uit vleesch, milt en nier de colibacil.

Het derde geval betrof een flauw nuchter kalf, waarvan bij de sectie een ge-
zwollen milt en lever opvielen In de lever vele puntbloedingen, deze ook aanwezig
in de longen. Macroscopisch konden in de lever niet de bekende miliaire necrose-
haardjes worden opgemerkt Toch bleek een Gartnerinfectie in het spel te zijn.

Uit lever, milt en nier groeide de bacillus enteritidis Gärtner, vleesch was kiem vrij.
Schapen. B V. O. bij 3 noodslachtingen en 7 gestorven dieren (i.l %).
Noodslaclitingen. Met één positief geval. Dit was bij een door honden gebeten
schaap, dat na slachting talrijke spierverschcuringen en bloeduitstortingen ver-
toonde, alsmede een ribfractuur. Uit vleesch, nier en milt groeiden coccen.

Gaan wij nu de verkregen resultaten nog eens na.
A. Allereerst het percentage in onderzoek genomen dieren t.o. van

het totaal aantal geslachte dieren.
In onderstaande staat vindt men deze gegevens vermeld.

Ofschoon het aantal slachtdieren, althans wat de meeste dier-
soorten betreft, gedurende de jaren 1923—1928 belangrijk is toe-
genomen (runderen van 7281—10.042, paarden van 1320—1093,
varkens van 24.238— 28.709, kalveren van 4108—4259, nuchtere
kalveren van 1005—1529, schapen van 321—881 en geiten van
36—11) loopt het percentage onderzochte dieren over de verschil-
lende jaren niet zoo sterk uiteen. De eenige onregelmatigheid ziet
men in de rubriek schapen, waar het percentage steeg van 0.9 in
1923 tot 6.4 in 1925, om daarna weer tot het gewone niveau te
dalen. De oorzaak hiervan is, dat in 1925 bij 24 schapen het B. V. O.
werd verricht ; hieronder waren een 9-tal dieren, die in nood ge-
slacht of dood aangebracht werden tengevolge van bijtwonden of
verscheuring door honden. Door deze omstandigheid is het aantal
onderzochte schapen in dat jaar buitengewoon groot geweest.

Bij een nadere beschouwing van bovenvermelde getallen mag
men zeer zeker aannemen, dat deze cijfers nog aan den hoogen
kant zijn, daar men op een goed geoutilleerd abattoir, waar men
de beschikking heeft over een koelhuis, allicht bij eenigszins ern-
stige afwijkingen eerder tot een B.V.O. zal besluiten, dan b.v. op
een keuringsdienst, waar het gedurende 1—2 dagen laten hangen
van een slachtdier, vooral in de warmere dagen, op velerlei be-
zwaren stuit.

Vergeleken met andere plaatsen geeft Utrecht hooge cijfers te
zien. Volgens opgaven in het jaarverslag van 1928 van Rotterdam
vond ik b.v. aldaar in onderzoek genomen : Runderen 1.3 %, kal-
veren 0.5 %, paarden 2.3 %, varkens 0.2 % en schapen 0.3%.

Voor Amsterdam runderen 0.5 %, kalveren 0.4 %, paarden 1.9 %,
varkens 0.4 % en schapen zelfs 0.004 °/o~

Voor Nijmegen waren deze cijfers runderen 0.4 %, kalveren
1.3 %, varkens 1.1% en paarden 0.8 %.

Van meer belang is onderstaande staat, waarin men alle overige
gegevens in het kort vindt samengevat.

Voor elke diersoort heb ik de splitsing volgehouden in gewone
slachtingen, noodslachtingen en gestorven dieren. Verder vindt
men in de hoofdkolommen A, B, C, D, E en F steeds 6 getallen
vermeld of daarvoor streepjes geteekend. Van links naar rechts
gaande geven deze getallen de onder die rubriek behoorende
onderzoekingen weer respectievelijk over de jaren 1923, 1924,
1925, 1926, 1927 en 1928. Waren geen positieve bevindingen aan-
aanwezig, dan vindt men een minteeken (— teeken), zijn er voor
een bepaald jaar (b.v. gewone slachtingen paarden over C923) geen
dieren bacteriologisch onderzocht, dan vindt men het gelijk teeken
( = ) geplaatst.

Alle resultaten heb ik ten slotte voor elke diersoort samengeteld.
Deze vindt men vermeld in de kleine kolommen a, b, c, d, c en /.

Hierin vindt men aangegeven het percentage positieve gevallen
ten opzichte van het aantal onderzochte gevallen. Zoo zijn van de
562 (kolom a) in nood geslachte, onderzochte runderen er 11 posi-
tief (kolom b) uitgevallen, wat overeenkomt met een percentage
van 1.9 % (kolom c).

Als men nu deze verschillende percentages over de positieve ge-
vallen bij de gewone slachtingen, noodslachtingen en gestorven
dieren in kolom e doorloopt, ziet men dat vrijwel steeds bij de ge-
storven dieren het percentage positieve gevallen belangrijk grooter is
dan bij de noodslachtingen en de noodslachtingen het in deze weer
winnen van de gewone slachtingen. Voor runderen vindt men b.v.
de getallen 1.9 % voor noodslachtingen en 7.5 % voor gestorven
dieren. Bij paarden 1.2 % en 2. 8%. Bij varkens 10.2 % voor gew.
sl., 19.2 % voor noodslachtingen en 10.6 % voor gestorven dieren.

Hier gaat de regel dus niet zoo mooi op, wat wel zijn oorzaak
vindt in het feit, dat vooral bij de gewone slachtingen en noodslach-
tingen vele varkens voorkomen met vlekziekte of varkenspest,
waarbij dikwijls een positief B. V. O. wordt gevonden, terwijl deze
ziekten minder als doodsoorzaak voorkomen bij de gestorven var-
kens. De percentages 10.2 voor gewone slachtingen en 19.2 voor
noodslachtingen zijn dus daardoor zeer verhoogd.

Bij vette kalveren ziet men weer een markant verschil van 2.2 %
bij de gewone slachtingen en 16.6 % bij de gestorven dieren. Even-
eens bij de graskalveren van 5.8 % bij de gewone slachtingen en

i6.6 % bij de noodslachtingen en bij de nuchtere kalveren van
14.5 % bij de gew. sl. en 57.1 % bij de noodslachtingen.

Alleen bij de schapen ziet men een uitzondering op den regel,
nl. daarbij juist 7.9 % bij de noodslachtingen en slechts 3.2 %
bij de gestorven dieren. Het aantal noodslachtingen wordt sterk
beïnvloed door een 9-tal schapen, welke door honden gebeten
waren en in nood moesten worden geslacht. Juist één van deze
9 dieren gaf een positief B. V. O.

Afgezien van deze uitzondering ziet men in deze statistiek weer
bevestigd het algemeen bekende feit, dat men het minst een
bacteriaemie heeft te vreezen bij slachtdieren, waarbij bij de leven-
de keuring niets abnormaals is opgemerkt geworden. Bij nood-
slachtingen is dit veel meer het geval en in nog meerdere mate bij
gestorven dieren.

C. Beschouwen wij nu de resultaten in de kolommen D, L en F,
in verband met de positieve gevallen, vermeld in kolom B.

In 1925 waren 3 noodsl. positief, groei bij 2 vleesch en 2 milt.
groei bij 1 vleesch en nier.

Men ziet uit deze recapitulatie, dat bij alle positieve noodslach-
tingen steeds één der organen milt of nier of soms zelfs beide or-
ganen positief uitvielen. Bij het vleesch was dit 9 maal het geval.

In nog meerdere mate komt dit uit in de rubriek runderen, ge-
storven dieren. Van de 10 positieve gevallen werd slechts 3 maal
groei bij de vleeschmonsters waargenomen, daarentegen 8 maal
bij de nieren en 7 maal bij de milt.

Bij de rubriek paarden noodslachtingen zien wij 3 positieve
gevallen vermeld, waarbij 2 maal bij het vleesch, 1 maal bij de
nier en 3 maal bij de milt groei aanwezig was.

Alle overige positieve rubrieken wil ik niet verder hier bespreken.
Bij nadere beschouwing zal men kunnen opmerken, dat in elk
positief geval steeds minstens een der organen nier of milt groei gaf.
Daarnaast kwam dikwijls ook groei voor bij de vleeschmonsters ; in
vele gevallen echter niet.

De conclusie, waartoe men dus komt, is deze, dat men bij het
B. V. 0. kan volstaan met een onderzoek van de beide organen milt
en nier. Is hierbij het resultaat negatief, dan mag men een kiem-

vrij zijn van het vleesch aannemen. Ziet men groei bij één of beide
orgaanmonsters, dan kan men het B. V. 0. verder uitbreiden tot
het eigenlijke vleesch.

Uit deze statistiek ziet men dus min of meer een bevestiging
van de onderzoekingen van Kars, die in zijn proefschrift tot de
conclusie komt, dat bij het B. V. 0. het bacteriologisch onder-
zoek van de milt dat van het vleesch kan vervangen. Ik zou dit
willen uitbreiden tot een onderzoek van nier en milt. Naar ik
vernam, wordt een dergelijke werkwijze bij het B. V. 0. reeds in
Amsterdam en Arnhem toegepast.

Wat de rubriek varkens betreft, wil ik er nog even op wijzen, dat
van elk varken steeds vleesch en nier, en maar in enkele gevallen
ook de milt in onderzoek werd genomen. Het geringe aantal posi-
tieve bevindingen bij de milt wordt bij deze dieren dus veroor-
zaakt door het feit, dat slechts bij uitzondering de milt mede in
het onderzoek is betrokken geworden. De milt blijft bij het af-
slachten van een varken aan het net en de krans vastzitten, gaat
met maag en darmen naar de darmwasscherij, wordt dus losge-
maakt van het eigenlijke cadaver. Worden eenige varkens tegelijk
afgeslacht, dan is dus gemakkelijk een verwisseling van de milt
mogelijk, heeft men althans niet voldoende zekerheid, dat bij elk
varken weer de daarbij behoorende milt terugkomt. Te meer klemt
dit bij noodslaehtingen, die soms \'s avonds of \'s nachts aangevoerd
worden en waarbij tijdens het afslachten vaak geen controle aan-
wezig is.

Een verwisseling der nieren is uitgesloten, daar deze steeds in
het nierbekken vastzitten en pas bij het instellen van het B. V. O.
behoeven te worden losgesneden. Dit is dus de reden, dat te Utrecht
steeds een nier voor het onderzoek is genomen en slechts bij uit-
zondering de milt.

Een andere kwestie, welke ik in verband met bovengenoemde
conclusie wil aanroeren is deze :

De vleeschkeuringswet verstaat volgens art. 2, eerste alinea,
onder vleesch gestorven of gedoode slachtdieren of deelen van deze,
daaronder begrepen ongeboren vruchten, mits die dieren of die
deelen noch verduurzaamd, tenzij door afkoeling, noch toebereid
zijn. Volgens deze definitie behooren dus tot het vleesch ook ge-
rekend te worden de organen, als milt, nieren, lever, enz. In het
keuringsregulatief is nu herhaaldelijk sprake van goedkeuring
onder voorwaarde van verkoop in het klein onder toezicht of wel
van sterilisatie, wanneer het vleesch bij bact. onderzoek kiemvrij
is bevonden.

Al bedoelt nu het keuringsregulatief onder „vleesch" eigenlijk
meer het vleesch in engeren zin, dus de skeletspieren, het begrip-
dat men er ook in het dagelijksche leven aan hecht, wettelijk ver,
staat men er onder alle deelen van de slachtdieren, genoemd in

art. 2, eerste alinea, der vleeschkeuringswet. Wordt nu groei waar-
genomen uit nier of milt, dan moet men, daarbij aannemende,
dat de milt en nier van normale slachtdieren kiem vrij zijn, en
er overigens geen specifiek nier- of miltlijden aanwezig is, zoo\'n
dier voor de consumptie afkeuren, ook al is het eigenlijke vleesch
wel kiemvrij.

Dat intusschen vaak iets dergelijks kan voorkomen, blijkt wel
uit het bovenstaande. Men vernietigt in dergelijke gevallen een
zeker kapitaal, wat m. i. uit een oogpunt van volksgezondheid
niet noodig is. Het vleesch is nl. (vooropgesteld, dat het overigens
wat aspect, enz. betreft geheel normaal is) kiemvrij, kan dus
zonder eenig bezwaar genuttigd worden, zou b.v. zeer geschikt
zijn om nog op de vrijbank te worden verkocht.

Een dergelijke handelwijze is nu onmogelijk, doordat het keu-
ringsregulatief geen onderscheid maakt tusschen het bacteriologisch
onderzoek van het eigenlijke vleesch en dat van de organen.

Het toepassen van een bact. onderzoek van milt en nier, inplaats
van vleesch, biedt vooral oeconomische voordeelen, daar men
niet direct een waardevermindering van de vleesch voeten, of als
het varkens, kalveren of schapen betreft, van het halve dier of
zelfs van het geheele dier, teweeg brengt, welke anders het gevolg
is van het uitsnijden van eenige stukken vleesch. Hierbij komt dan
nog bovendien het feit, dat men vooruit weet, geen schade aan
het slachtdier te veroorzaken, en dus veel eerder tot een B. V. O.
zal besluiten dan nu het geval is.

Het is dan ook m. i. ten zeerste gewenscht, dat men bij een
herziening van het keuringsregulatief ook het bacteriologisch
onderzoek van milt en nier verplichtend stelt en bij het nemen
der beslissing daaraan een bepaalde waarde toekent.

Herinnerd zij in dit verband ook nog aan den arbeid van Postma
over de keuring van varkens, lijdende aan vlekziekte. Al betrof
het hier dan één bepaalde ziekte, hij kwam in zijn conclusie even-
eens tot het resultaat, dat men groote waarde moet hechten aan
het bacteriologisch onderzoek van bepaalde organen (milt).

D. Tenslotte is het opmerkelijk, dat in het algemeen in ons land
— ik geloof dat Utrecht in deze niet alleen staat — zoo betrekke-
lijk zelden bacteriën uit de groep der vleeschvergiftigers bij het
B. V. O. worden gevonden. Als men de jaarverslagen van abattoirs
of onderzoekingsinstituten in Duitschland leest, staat men ver-
steld, niet alleen van het zeer groot percentage positieve gevallen,
maar ook van de vele malen, dat aldaar vleeschvergiftigers wor-
den waargenomen.

In het jaarverslag 1927 van het slachthuis en veemarkt der
stad Stolp in Pommeren, een stad van bijna 45.000 inwoners,
wordt b.v. medegedeeld, dat van de 227 aldaar geslachte en onder-
zochte dieren 118 stuks niet kiemvrij was of bijna 52 %. Hieronder

kon men in 8 gevallen vleeschvergiftigers aantoonen. Bij 199
vleeschmonsters, ter nader onderzoek van elders opgestuurd, kwa-
men in in gevallen bacteriën in het vleesch voor (ruim 55 %)
en hierbij vond men 12 maal vleeschvergiftigers. In totaal werden
dus 20 maal vleeschvergiftigers waargenomen of in 4.7 % van
het geheele aantal bacteriologische onderzoekingen. Dus een zeer
hoog percentage. Al naar believen kan men het aantal voorbeel-
den uitbreiden. Wat hiervan de oorzaak is, is mij onbekend.

Uit een beschouwing van de positieve gevallen bij het bact. vleeschonderzoek,
gedurende de jaren 1923—192S waargenomen op liet laboratorium der Gemeente-
slachtplaats te Utrecht, blijkt, dat men bij het bact. vleeschonderzoek kan vol-
staan met een onderzoek van de beide organen milt en niei. Is hierbij het resul-
taat negatief, dan mag men een kiemvrij zijn van het vleesch aannemen. Ziet
men bij één of bij beide orgaanmonsters groei, dan kan men het bact. vleesch-
onderzoek verder uitbreiden tot het eigenlijke vleesch.

Deze methode van werken biedt vooral oeconomische voordeelen, daar men
niet direct een waardevermindering van de voeten vleesch, of, als het varkens,
schapen of kalveren betreft, van het halve of zelfs geheele dier teweeg brengt.

L\'auteur, qui de 1923 1928 \'s occupait de l\'examen bactériologique de la viande
à l\'abattoir d\'1 trecht, est d\'opinion qu\'il suffit d\'examiner la rate et le rein

Si le résultat de l\'examen est négatif on peut conclure que la viande est stérile.

Quand les organes ont dorné lieu à des cultures on doit soumettre aussi la viande
à une analyse bactériologique.

La méthode est surtout d\'une importance économique, puisqu\'on ne cause pas
tout de suite une moins-value de la viande.

Verf., der von 1920 bis 192S am Utrechter Schlachthof die bakteriologische
Fleischuntersuchung ausführte, gelangt zu dem Schluss, class hierfür die Unter-
suchung \'1er Milz und Nieren genügt. Fällt die Untersuchung dieser Organe negativ
aus, so darf man annehmen dass das Fleisch keimfrei ist Tritt aber in der Kultur
dieser Organe Bakterienwachstum auf, so muss man ach das Fleisch für die Unter-
suchung heranziehen. Diese Methode ist auch ökonomischer, da keine direkte
Wertverminderung des Fleisches (an den Fleischvierteln, bzw. am ganzen Tier,
wenn es sich um Schweine, Schafe oder Kälber handelt) verursacht wird.

The author who made bacteriological meat-researches during the years 1923—
1928 on the abattoir of Utrecht concluded from it that the research of the spleen
and the kidney is sufficiënt.

When the results of this research are negative one may conclude that the meat
will be sterile.

If bacteria grow in the culture-media, inoculated with these organs, bacteriolo-
gical meat-research is necessaiy.

This method is especially of economical importance as one need not immedia-
tely cause a depreciation of the meat.

Herhaalde malen komt in deze streek een ziekte voor onder
het rundvee welke zoowel oudere als jongere dieren aantast en in
haar verschijnselen zeer veel overeenkomt met de z.g.: ,,Rote Ruhr."

In den regel begint de aandoening met diarrhee, waarbij al spoe-
dig met bloed vermengde faeces optreden, terwijl vaak groote
stukken darmepitheel met de faeces worden uitgescheiden.

In minder hevige gevallen zijn de faeces niet zoo sterk met
bloed vermengd en hebben ze een meer grauwe kleur.

De lichaamstemperatuur kan stijgen tot 41.5° C. of soms nog
hooger. In minder hevige gevallen is de temperatuursstijging niet
zoo groot en soms blijft deze ongeveer binnen de normale grenzen.

Meestal is de eetlust totaal onderdrukt alhoewel in lichtere
gevallen ook deze ongeveer normaal kan blijven.

In de ernstige gevallen, waarbij dus hooge koorts optreedt en
totaal onderdrukte eetlust, vertoont het zieke dier al spoedig
symptomen die op een zeer ernstig lijden wijzen ; het wordt suf,
ligt veel en voelt koud aan.

In dergelijke gevallen komt meermalen binnen 24 uur na de
eerste verschijnselen de exitus letalis.

Kort voor het sterven daalt de lichaamstemperatuur tot sub-
normaal, terwijl de pols onrustbarend stijgt.

Ik maakte een geval mee waarbij 2 uur voor het dier stierf
de temperatuur 36.7° C. was en de hartslag boven de 200.

In minder acute gevallen duurt de ziekte 4 a 7 dagen en kan
dan soms genezen hoewel een letaal einde vaak voorkomt.

De ziekte komt zoowel in den weidetijd als op stal voor en is hier
bekend onder den naam : „roode of grauwe meer" al naar gelang
de faeces meer of minder bloedig zijn.

De veehouders zijn er, en dit zeer terecht, zeer bevreesd voor en de
roode meer geldt als een meestal doodelijk verloopende aandoening.

Het percentage sterfgevallen dat Hutyra-Marek opgeven voor
Rote Ruhr als zijnde 2 a 4 % is m. i. dan ook veel te laag en be-
draagt zeer zeker 40 a 50 %.

In enkele gevallen van deze aandoening zijn door mij in grooten
getale oöcysten en jeugdige vormen van coccidiën gevonden bij
microscopisch faecesonderzoek.

Tot voor enkele maanden werden door mij de aangetaste dieren
behandeld met styptica en desinficientia, in den regel sulfas fer-
rosus en creolinum Pearson, maar in ernstige gevallen lieten deze
medicamenten in den steek.

Toen las ik in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde een referaat
waarin behandeling werd aanbevolen met methyleenblauw.

Toevallig had ik juist een patiënt onder handen en onmiddellijk
probeerde ik dit, maar helaas verliep de ziekte in 4 dagen doodelijk.

Ik meende dat dit mogelijkerwijze kwam, doordat methyleen-
blauw wel desinfecteerend werkt maar op zich zelve niet styptisch.

Een volgend geval dat ik ter behandeling kreeg behandelde ik
nu wederom met methyleenblauw doch gaf daarnaast pulbit als
stypticum. Na 2 dagen behandelen met methyleenblauw a. 2 gram
per dag en ± 80 gram pulbit per dag kon ik nog weinig verbe-
tering bespeuren, waarna ik de doseering verhoogde, en toen had
ik succes.

Nadien zijn door mij nog 5 patiënten behandeld, waarbij 2 zeer
ernstige, welke ik meen dat zonder deze behandeling waarschijnlijk
zouden gestorven zijn.

Ik schreef voor deze patiënten voor gedurende 2 a.3 dagen iedere
8 uur een methyleenblauw-tablet ä 1 gram in te geven na oplossing
in i Liter melk en daarnaast iedere 6 uur ± 70 gram pulbit.

Zoodra ik bemerk dat de diarrhee vermindert en liet algemeen
voorkomen van het dier zich betert, verminder ik deze dosis tot b.v.
de helft.Tenslotte zoo noodig nog wat pulbit in gewone doseering.

Langer dan 3 dagen heb ik in geen dezer gevallen methyleen-
blauw behoeven te geven.

Het aantal behandelde patiënten, in totaal 6, is niet groot en
het is wellicht wat voorbarig daaruit een conclusie te trekken,
maar de genezing van al deze 6 patiënten en vooral van de 2 zeer
ernstige gevallen daaronder, leek mij zóó opvallend, dat ik niet
kon nalaten dit mede te deelen opdat H.H. collega\'s dit eveneens
zouden kunnen probeeren, waarbij ik hoop dat zij hetzelfde succes
mogen boeken.

Verfasser hatte bei Rinder-cocciiliosis mit Methylenblau und Pulbit gute Re-
sultate. Während drei Tagen gab er 3 mal täglich t Gram Methylenblau und
4 mal täglich 70 Gram Pulbit.

In cases of coccidiosis in catt\'.e the author had good results with administration
of methylene-blue and pulbit ; 3 doses of i gram of methylene-blue and 4 doses
of 70 gram. of pulbit daily, during 3 days, were effective.

Contre la coccidiose der bovidés 1\'auteur reeommande 1\'administration de bleu
de méthyléne et de pulbit ; trois doses ä 1 grammes de bleu de methylène et quatre
doses de 70 grammes de pulbit par jour, durant 3 jours.

Onder zeer veel belangstelling is het gemeentelijk slachthuis te Zutphen officieel
geopend. Wethouder Mr. Wagener hield voor de officieele opening een uitvoerige
inleiding over de geschiedenis, den bouw en de inrichting van het slachthuis, waarna
de burgemeester een rede hield, waarin hij zijn groote vreugde over het tot stand
komen van deze inrichting uitsprak.

Het geheele slachthuis is gebouwd volgens een plan van het adviesbureau Koop-
man te \'s-Gravenhage, in samenwerking met den Heer Heymans. Als een bijzonder-
heid mag worden vermeld, dat het toegestane crediet, dat voor het slachthuis in
zijn geheel op rond / 280.000 werd gesteld, niet zal worden overschreden.

In een op Vrijdag 14 Febr. gehouden gemeenteraadszitting te Vlissingen vroeg
één der leden bij de rondvraag naar den stand van het abattoirvraagstuk.

Volgens mcdedeeling van den voorzitter had deze vernomen, dat de statuten der
vereeniging (van slagers en veehandelaren uit Vlissingen en omgeving) waren
goedgekeurd en nu over een terrein zal worden overhandeld.

Een ander lid waarschuwde er tegen dat een verordening, die dwingt in een
bepaald slachthuis te slachten, nimmer rechtsgeldigheid zal bezitten als het een
niet-officieel lichaam betreft, dat men geen publiekrechtelijke macht kan geven,
zooals de slagersvereeniging. Zijn fractie zal er van in beroep gaan bij de Kroon.

De voorzitter zegde toe, dit dan tot in hoogste instantie te willen zien uitgewerkt.

Terwijl men bij het slachten voor export op alle abattoirs vrij wel gebruik maakt
van de bestaande slachthallen en gebouwen, heeft men te Leeuwarden op het terrein
van het slachthuis een geheel apart exportslachthuis opgericht, zoodat men daar
een absolute scheiding heeft van de slachtingen voor het binnenland en die voor
het buitenland. Voor den bouw van deze export-afdeeling was een crediet beschik-
baar gesteld van / 50.000.

De exploitatie van deze exportafdeeling wordt geheel afzonderlijk gehouden
van die van het eigenlijke gemeentelijk slachthuis. I let is dus als het ware een bedrijf
apart. De exportslachthal is verdeeld in 4 afdeelingen, waar dus door 4 verschillende
firma\'s kan geslacht worden. Naast een hangruimte en een inrichting voor het
inladen van de geslachte dieren bevindt zich in het exportgebouw ook nog een
aparte darmwasscherij en een lokaal voor de keurmeesters. In de kleedruimte
vindt men, in plaats van een aantal kastjes, een gelijk aantal hijschtoestelletjes,
waarmee de slachtkleeren kunnen worden opgeheschen. Van boven door de wanden
wordt de lucht geventileerd. Men voorkomt zoodoende de onaangename lucht,
welke de vaak nat op elkaar gepakte slachtpakken bij opbergen in kastjes kunnen
afgeven.

Leeuwarden is hiermede een inrichting rijk geworden, welke zeer zeker door
de exportslachters op prijs zal worden gesteld

Nadat de Beiersche Landdag met meerderheid van stemmen besloten had tot
invoering van het ritueel slachtverbod, heeft de Raad van den Bond van Joodsche
gemeenten en de Rabbijnenvergadering in Beieren den Landdag verzocht, rekening
te willen houden met de belangen der Joden,

Met dat verzoekschrift is geen rekening gehouden, zoodat de wet op 1 Oct. a.s.
in werking zal treden.

In de laatste vergadering van het bestuur der Overijsselsche Landbouwmaat-
schappij werd besloten, een enquêtte te houden onder de vereenigingen en afdee-
lingen om na te gaan, of door de gemeenten ook winsten worden gemaakt op de
keuringsdiensten van vleetch of op de slachthuizen.

Zonder twijfel zal de uitspraak van den president der rechtbank te Amsterdam,
waarbij de gemeente in het ongelijk is gesteld geworden, wel van eenigen invloed
geweest zijn op het zoeken naar een oplossing van het -conflict.

Althans, spoedig na deze uitspraak hebben zoowel de Grossiersveraeniging als
de Ned. Bond van arbeiders in slagers- en aanverwante bedrijven, zoowel afzon-
derlijk als gezamenlijk, vergaderd en geconfereerd, met dit resultaat, dat men tot
een overeenstemming is gekomen. Alhoewel hiermede de zaak is afgeloopen, zal
het toch nog wel velen interesseeren, iets van den uitspraak van den president
der rechtbank vermeld te vinden.

Ik herinner er aan, dat B. en W. aan de bepalingen op het gebruik van het abat-
toir, krachtens een kort vóór het conflict aangebrachte wijziging in de verordening,
een nieuwe bepaling hebben toegevoegd. Hierin stond vermeld, dat de directeur
van het abattoir den toegang tot deze inrichting kan ontzeggen aan personen, van
wie hij reden heeft te verwachten, dat hun aanwezigheid aanleiding kan geven
tot verstoring van de orde. Krachtens deze bepaling werd aan de werkwillige
loonslachters de toegang tot het abattoir geweigerd.

In de dagvaarding stelt eischeresse (de firma Goudsmit, optredende voor den
Ned. Grossiersbond) dat B. en W. onbevoegd zijn tot de uitbreiding, welke zij aan
de bepalingen op het gebruik van het abattoir hebben gegeven, en wel omdat
deze in strijd is met de gemeentelijke verordening op liel abattoir, meI art. 4, derde lid,
van de Hinderwet, en met het algemeene beginsel van de vrijheid tot het uitoefenen
van het bedrijf. Voorts, dat die bepaling in strijd is met art. (>25 van hel Burgerlijk
Wetboek, daar zij eischeresse belet heeft, over zijn eigendom naar goedvinden te
beschikken, c.i{. om de koe, welke zij wilde slachten, inderdaad ook te doen slachten.

De vordering strekte om gedaagde, de gemeente Amsterdam, te veroordeelen,
het door eischeresse aan te wijzen presoneel voor het slachten van het vee tot het
abattoir toe te laten, en haar, eischeresse, een boete van / 100. voor iederen dag,
dat gedaagde in deze in gebreke is, te betalen.

De president van de rechtbank heeft liet eerste gedeelte der vordering toege-
wezen en dus de gemeente Amsterdam veroordeeld, de werkwillige loonslachteis
toe te laten tot liet abattoir voor het verrichten van hunne werkzaamheden De
president verklaarde dit vonnis uitvoerbaar bij voorraad op de minuut, desnoods
met behulp van den sterken arm. Wat betreft den eisch inzake schadevergoeding,
verklaarde de president zich onbevoegd. de Graaf.

Bij Kon. besluit van 21 Februari is benoemd tot gewoon hooglceraar in de fa-
culteit der veeartsenijkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs te
geven in de veterinaire gynaecologie en verloskunde, Dr. F. C. van der Kaay,
conservator aan die universiteit.

Prof. Jakob ontving ook uit Ned. Indic blijken van liooge waardeering. Het
Hoofdbestuur der Ned. Indische Vereeniging voor Diergeneeskunde (voorz. C.
Bubberman, secr. J Witkamp) zoowel als de leeraren der Ned. Ind. Veeartsen-
school (H. J Smit, F. de Moulin, J. Merkens, J Witkamp en j B. Douwes)
richtten een schrijven tot hem waarbij zij hem geluk wenschten met zijn benoeming
te Giessen, maar toch hun spijt betuigden dat hij Utrecht gaat verlaten. Zij dankten,
mede namens de Ned. Indische dierenartsen, Prof. Jakob voor het groote aandeel
dat hij tijdens zijn professoraat te Utrecht heeft gehad in de vorming van de hol-
landsche dierenartsen en voor alles wat hij voor de Diergeneeskunde in Nederland
heeft gedaan. ,

De Redactie heeft vernomen, dat door de Regeering der Repu-
bliek Ecuador eerlang pogingen zullen worden gedaan om twee
Nederlandsche dierenartsen, met ervaring in de tropen en een met
ervaring in de gematigde luchtstreek, aan den dienst van dit land
te verbinden, voor het verrichten van wetenschappelijke onder-
zoekingen en het inrichten van den diergeneeskundigen dienst
aldaar. Omtrent den duur der verbintenis, salarieering, uitzen-
dingsvoor waarden enz. zijn nog geen gegevens medegedeeld.

Dierenartsen, die in zulk een werkkring belang stellen kunnen
zich aanmelden bij den secretaris der Veeartsenijkundige Facul-
teit, Prof. C. F. van Oijen, Biltstraat 166, Utrecht.

Zoodra nadere gegevens bekend worden, zullen deze dan aan
belangstellenden worden toegezonden. Redactie.

Collega 1). J. Kok te Haarlem promoveerde te Giessen (cum laude) tot doctor
inde Veoartsenijkunde op een dissertatie : Die anatonischen und physiologischen
.Veränderungen des Dünndarmes nach der Einpflanzung in der Kontinuität des
Mastdarmes. (Experimentelle Studien am Hunde).

Door het verkrijgen van een ,,Fellowship" voor parasitologie, van de Rockefeller-

Foundation zal Dr E. A. R. I Baudet, conservator aan het Instituut voor
Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht, gedurende O
maanden in het buitonland doorbrengen om zijn studies in parasitologie voort te
zetten: eerst onder de bekende prof. Brumpt in het ..Laboratoire de Parasitologie\' .
15 Rue de 1\'Ecole de Mcdicine, te Parijs, daarna te Londen of Hamburg.

Op de Algemeene Vergadering op 1 Maart van het Koninklijk Nederlandsch
Landbouw-Comite, werd tot voorzitter gekozen de heer J. L.Nijsingh, te De Wijk
De afgetreden voorzitter ir. V. R. Y. Croesen werd benoemd tot adviseerend lid
van het Comité.

Elz. 68 regel 6 v b. standplaats H. G. van Waveren is : Tegal.
Blz 74, 4e kolom, regel 2 v. o. vervalt.

J. Groothuis, Ass. R. U. (Fac V.A.K.) moet zijn: Oranjedorp (Dr.) P. D
W. Heere, Utrecht, moet zijn: Baarn, Tromplaan 12.
j. Zweers, Utrecht, moet zijn: Wolvega
H. Stevense, Schore (Z.), moet zijn : Renesse (Z.).

Onze elfde kringvergadering werd gehouden 6 Februari j.1. De opkomst van be-
langstellenden was weer zeer goed (aanwezig 18 leden). Wederom werden twee
nieuwe leden aangenomen, waarmede het ledental steeg tot 28.

Door C. van Gelder, praktiseerende dierenarts te Amsterdam West. werd een
verzamelrefe.aat gehouden over, en eenige beschouwingen gewijd aan Psittacosis,
de veelbesproken papegaaienziekte van den laatsten tijd. Uit den aard der zaak
kon spreker geen nieuwe gezichtspunten openen, doch moeten wij prijzen de lof-
waardige nunier waarop hij ons in de Jot nu toe bekende aangelegenheden wegwijs
heeft gemaakt. Spreker is daarbij uitgegaan van twee papegaaien onder zijn

patiënten, kortelings geimporteerd uit Trinidad en Suriname. I)e laatste was
min of meer ziek, en had in de faeces een reincultuur van een paratyphus. Ofschoon
het niet zeker is, dat spreker hier een patiënt met papegaaienziekte had ontdekt,
heeft hij toch zijn cliënte geraden dit dier pijnloos te dooden.

Bij diverse onderzoekingen bleek hem verder dat faeces van papegaaien en kraaien
meestal steriel zijn, in ieder geval na 4 dagen zeker. Hij memoreert verder dat in
de oude litteratuur over de psittacosis eigenlijk bitter weinig te vinden is ; heeft
o.a. ook over bacillendragers niets kunnen vinden, en deelt mede dat de ziekte
verloopt onder het beeld van pneumonie. Psittacosis zou na 4 a 5 uur doodelijk ver-
loopen bij de papegaai. In den laatsten tijd is veel van de vroegere geleerdheid
omver geworpen, en heeft men geconstateerd dat de papegaaien op de reis bijna
nooit ziek zijn. Bovendien zijn enkele gevallen van psittacosis bij den mensch
wetenschappelijk onderzocht. De eigenlijke verwekker is nog niet gevonden, of-
schoon er heden ten dage wel naar gezocht wordt, en de nieuwste Engelsche
onderzoekingen geven de schuld aan een virus.

De voorzitter dankte den spreker voor diens op aangename wijze naar voren
gebracht objectief overzicht. Bij de discussie\'s bleek, dat reeds hier en daar hy-
giënische maatregelen zijn getroffen door adviseerende collega\'s. Tevens werd er
de aandacht op gevestigd, dat het misschien toch wel wat overdreven wordt deze
nieuwigheid, daar uit dierentuinen en zoö\'s toch niets bekend is van infecties
bij oppassers en dat ook den grooten importeurs van papegaaaien nooit iets van
deze ziekte is overkomen of gebleken.

Na de theepauze volgden dan eenige vrije mededeelingen. Collega Eichholtz.
gaf commentaar op de hondenslachterijen en de vetsmelterijen, waarover in de
groote bladen zulke alarmeerende berichten zijn verschenen.

Collega Gajentaan vermeldde een geval van taenioline-intoxicatie met goeden
afloop. Dezelfde collega zag een geval van convulsieve krampen bij een hond
lijdende aan uraemie. Tevens vroeg hij of het iemand soms bekend is, of bij mor-
phine-narcose ten behoeve van een sectio caesaria, de foeti ook bedwelmd raken ?

Collega v. Gelder deelde een geval mede van incelvoedering aan een nest jonge
honden met doodelijken afloop, terwijl tenslotte collega Flohil een commentaar
gaf op een geval van hernia diaphragmatica bij een hond.

Tenslotte werden nog de volgende voordrachten aangeboden en vastgesteld
Op 6 Maart e.k. Vleeschconserven in blik door Dr. C. Postma. Op 3 April e.k. :
Kenige ervaringen over de toepassing van goedaardig droesserum R.S. door Dr
C J. Folmer. Op 3 April tevens, na de pauze: Röntgenologie in de Veterinaire
praxis, electro-technisch gedeelte, door J Gajentaan. Op 1 Mei tenslotte, tweede
en slotgedeelte van laatstgenoemd onderwerp, eveneens door J. Gajentaan.

No. 18 (1929) is verschenen. Het bevat onderzoekingen over de pharmacolo-
gische werking van diaethyiine en van kamferoplossing, controle-onderzoekingen
omtrent samenstelling en werking van eenige reeds bekende geneesmiddelen :
novocaïne-oplossingen (dentoraline), somnifen, en verder onderzoekingen van
geheimmiddelen en volksmiddelen.

Over ,,slaapmiddelen" wordt\'opgemerkt dat die veelal, kort na hun verschijnen
op de markt, worden geroemd als aangenaam, snel werkend en ongevaarlijk.
Na eenigen tijd komt dan iemand die onaangename ervaring met een middel heeft
opgedaan en dan volgen spoedig meer mededeelingen van vergiftigingsgevallen.
Als men na eenigen tijd meer met de eigenaardigheden van het middel bekend is
nemen de vergiftigingsgevallen weer af. Erger wordt het als, hetgeen somtijds
gebeurt, aan de samenstelling van het middel iets wordt veranderd, zonder dat
de naam veranderd wordt ; men stelt zich dan opnieuw aan mogelijke slechte
gevolgen bloot. Wanneer de samenstelling yerandert, dient het middel een nieuwe
naam te krijgen.

De waarnemende directeur van den veeartsenijkundigcn dienst maakt bekend,
dat, in een onder leiding van den directeur der Rijksseruminrichting staand, daartoe
speciaal ingericht afzonderlijk laboratorium te Rotterdam, Mathenesserdijk no. So,
gelegenheid bestaat tot het onderzoek van zieke en gestorven, van papegaaien-
ziekte verdachte vogels. Zij, die te Rotterdam of omgeving wonen, dienen zich
daartoe te wenden tot den directeur der Rijksseruminrichting.

Met het oog op het besmettingsgevaar kunnen van elders dan Rotterdam slechts
cadavers van verdachte vogels en niet anders dan door tusschenkomst van den
veeartsenijkundigen dienst worden verzonden.

In verband met den aanstaanden weidetijd en den gunstigen stand van het
mond- en klauwzeer wordt het van groot belang geacht, dat eventueele gevallen
der ziekte onverwijld worden onderkend en te bevoegder plaatse daarvan kennis
wordt gegeven.

Ter bevordering hiervan worden sedert eenigen tijd vanwege den Veeartsenij-
kundigen Dienst op uitgebreide schaal z g. stal-inspectios gehouden.

Jaarverslag van de Landskoepokinrichting en het Instituut Pasteur te Bandoeng
over 1928. Geneeskundig Tijdschr. v. Nederl. Indië, J929, 69, 12, blz. 1184.

In 1928 werd uit de Landskoepokinrichting voor 9,5 millioen personen vaccine
verstrekt. Het percentage geslaagde entingen bedroeg pl.m. 93 of meer. l)e proeven
met droge vaccine leverden een dusdanig gunstig resultaat op, dat de uitzending
van deze vaccine in 1929 een aanvang zou kunnen nemen.

Voor behandeling tegen hondsdolheid werden in 1928 139 Europeanen en 634
Inlanders ingespoten. Van 309 personen kon door hersenonderzoek der schuldige
honden worden vastgesteld, dat inderdaad rabies bestond. De totale lyssa-sterfte
op 581 behandelden bedroeg 6 (1,03 °₀), de mortaliteit der volledige geïmmuni-
seerden o. Van liet verdachte materiaal van 320 dieren was het onderzoek op lyssa
positief bij 102 (ru\'m 50 %). In afwijking met vroeger werd het virus fixe gedood
en geconserveerd met 0,1 % formaline. v. n. Hoeden.

Op den joen februari heeft er te Berlijn in het Ministcrium für Ernahrung
und Landwirtschaft een vergadering plaats gehad betreffende de Runderhorzel-
bestrijding. Deze vergadering, die onder leiding stond van den Ministerialrat
Dr. Kürschner, werd bijgewoond door verschillende vooraanstaande personen
op het gebied der R11 nderhorzei-bes¹ rijding en door vertegenwoordigers van ver-
schillende organisaties, die hierbij be\'ang hadden.

Aanwezig waren o.a. de professoren Dr. Peter uit Hamburg, Dr. Mayer uit
München, Dr. Spann uit Weihenstephan, Dr. Götze uit Hannover.

De Voorzitter en de Secretaris-Penningmeester der Hollandsche Commissie
H. Lindeman en Dr. E. A. R. I\'. Bai det, die ook ditmaal waren uitgenoodigd
deze vergadering bij te wonen, waren beide aanwezig.

In hoofdzaak werd deze vergadering gewijd aan de bespreking van de verschil-
lende middelen, die in het afgeloopen jaar door bovengenoemde hoogleeraren
en hun medewerkers aan een nader onderzoek onderworpen waren. Als zoodanig
kunnen genoemd worden larfug, de phenolzalf volgens Prof. Peter, de runder-
horzel-staafjcs volgens Prof. Spann, flit en delicia, beide vliegendood^nde
middelen ; tetracliloorkoo\'stof, derreis poeder e.a.

De resultaten van deze bespreking waren dat de meeste dezer middelen onder
bepaalde omstandigheden zeer goede resultaten gaven, doch dat aan verschillende
daarvan nog practischc bezwaren verbonden waren. In ieder geval zullen die
middelen, waarvan men verwachten kan dat zij voor algemeen gebruik geschikt

zouden kunnen zijn, aan een nader onderzoek onderworpen worden. Dikwijls zag
men dat de zeer groote larvendoodende kracht van een bepaald middel samen-
ging met een schadelijke werking op de huid van het dier. In andere gevallen b.v
bij het gebruik van runderhorzel-staafjes, meende men dat hierbij te veel tijd voor
de behandeling gevorderd zou worden

Van belang is ook het tijdstip waarop de behandeling wordt uitgevoerd. Immers
blijkt meer en meer dat de larve in het 3e stadium, dit is kort voor het uitkomen
meestal zeer goed bestand is tegen de meeste middelen.

Aanbevelenswaard zal het daatom steeds zijn de behandeling zoo vroeg mogelijk
in te stellen.

Als eisch aan een goed middel moet men stellen :
ie. het middel mag niet schaden.
2e. de behandeling moet gemakkelijk zijn.

3e. het middel moet doodend werken op de larven en ook op die van het 3c stadium.

Op verzoek van Dr. Kürschner gaf de heer Lindeman, voorzitter der Runder-
horzel-bestrijdings-Commissie een uitvoerig verslag over den stand van zaken
der horzelbestrijding in Nederland. De heer Lindeman wees er vooral op dat juist
in Nederland de propaganda voor de bestrijding in de eerste plaats komt en dat
daarna de wijze van bestrijding aan de orde komt. Alvorens een bestrijding te be-
ginnen moet men toch verzekerd zijn van de medewerking der belanghebbenden
en dit kan men slechts door deskundige voorlichting bereiken.

Dr. Kürschner dankte de buitenlandsche gasten voor hun aanwezigheid en vo 1
het uitgebrachte rapport.

In het 3e Jaarverslag van de werkzaamheden der Runderhorzel-bestrijding.^
Commissie dat zoo juist is uitgekomen, kan men nadere gegevens betreffende
de werkzaamheden der Commissie vinden. Baudet

Wij ontvingen No. 4 (Vol. VII) van ,,Der blutlose Phlebotomist", het eenmaal
per jaar uitgegeven tijdschriftje van ,,The Denver Chemical Manufacturing Com
pany", New York en Berlin-Lichtenfelde, R. Wagners I\'latz.

l iet tijdschrift wordt in negen talen uitgegeven ; in het geheel 1.275.000 exem-
plaren, die over alle landen verspreid worden, behalve Rusland, Bulgarije.
Letland en I.itauen. De omslag prij-fct met een portret van den verleden jaar ge-
storven Clemens von Pirquet. Het hoofdartikel ,,Die konservative Behandlungs-
methodc in der modernen Medizin" en andere artikelen bepleiten de conservatieve
behandelingsmethode in de chirurgie : rust cn hyperaemie (Bier\'se methode en
verbonden met warme antiphlogistine). Verschillende gevallen worden aangehaald
om de nuttige werking te bewijzen.

,,Ondergeteekende, penningmeester van de Afd. Zuid-Holland, verzoekt den
leden dringend, om de hooge inningskostcn te voorkomen, hun contributiebedrag
over 1930 ad / 23.— te storten op zijn girorekening No. 95334. Groot-Ammers

Voor verlangde regelingen in verband met de mededcelingen in onderstaand
programma gelieve men zich te wenden tot ondergeteekende.

Met het oog op den koers van het Engelsche pond en do verzendingskosten,
wordt verzecht aan hen, die zich voor het lidmaatschap van het Congres
wenschen op te geven, boven het daarvoor op de postiekening van onder-
geteekende over te schrijven bedrag voor het lidmaatschap, bovendien 25 ets.
voor bovenbedoelde kosten te voegen.

The Eleventh International Veterinary Congress, Londen, August 4th to 9th, 1930.

President : Professor Dr. I Hutyra, Rector of the Rotal Hungarian Veterinary
High School, Member of the Upper House, Budapest (Hungary).

Vice-Presidents : Professor E I.eclainche, Chief of Government Veterinary
Services, Paris (France).

Sir John McFadyean, M. B . B.Sc., C M.. LL.D., M.R.C.V.S., Leatherhead
(England).

Secretary and Treasurer : Professor Dr. 1.. De Blieck, Director of the Institute
for Parasitic and Infectious Diseases at the University of Utrecht, Utrecht
(Holland).

Assistent Secretary : Dr V. Stang, Professor at the Veterinary High School,
Berlin (Germany).

Members : Great Britain and Northern Ireland : Prof. O. Charnock Bradley,
M l\'., D.Sc., M.R.C.V.S., Principal of the Royal (Dick) Veterinär College,
Edinburgh.

Lt -Co!. J. \\V Brittlebank, C.M.G., M.R.C.V.S., D.V.S.M., Chief Veterinaiy
Surgeon, Public Health Department, Manchester.

F. C. Minktt. D.Sc., M.R.C.V.S., Director of the Research Institutein Animal
Pathology, Royal Veterinary College, London.

Austria ; Karl Kasper, Ministerialrat, Director of the Government Veterinaiv
Department, Vienna.

Belgium : Dr. P Rubay, Rector of the State School of Veterinary Medicine,
Cureghem-Brussels.

Bulgaria : Ivan Tim km-. I.x-Director of the Government Veterinary Services
and of the Stud, Sofia.

Canada : Dr. Georgi; Hilton, V.S., Veterinary-Director-General, Federal
Department of Agriculture, Ottawa

Czechoslovakia : J. Hamr, Chief of the Veterinary Department of the Ministry
ot Agriculture, Prag.

Denmark : Professor Dr. C. O. Jensen, Chief of the Veterinary Service, Copen-
hagen.

Egypt : Ahmed Farid Bey, Director of Veterinaiy Services, Ministry of Agri-
culture, Cairo

Norway : Professor Halfdan Holth, Director of the State Veterinary Insti-
tute, Oslo.

Roumania : Gh. Braila Ionesco, Director-General of Zootechnic and Veterinary
Services, Ministry of Agriculture, Bucharest.

South Africa : Dr. 1\'. J. du Toit, Director of Veterinary Services and Animal
Industiy, Pretoria.

South America : Professor Josft I,igni6res, Ex-Director, Founder of the National
Institute of Bacteriology of the Ministiy of Agriculture, Professor at the Agricul-
tural and Veterinaiy Faculty of the University of Buenos Aires.

Switzerland : Professor Dr. M. Buergi, Director of the Government Veterinary
Services, Bern.

U.S. America : Dr. L. Van Es, Director of the Department of Animal Pathology
and Hygiene, College of Agriculture, The University of Nebraska, Lincoln.

Yugoslavia : Cyrille J. Petrovitch, Veterinary Inspector, Ministry of Agri-
culture, Belgrade.

The Statutes of the Permanent Committee have been amended to provide in
future for the number of members to be increased from 25 to 40.

The Statutes of the Congress provide that in all countries of the world National
Committees may be formed on the initiative of the Organising Committee to assist
in the preliminary work of the Congress, The functions of National Committees
are restricted to their respective countries and to the period required for the pre-
leminary work.

Lignieres, Prof. J., Ex-Directeur, Fondateur de l\'Institut National de Bac-
tériologie du Ministère de l\'Agriculture, Professeur à l\'Université, Membre de
l\'Académie de Médecine et Président de l\'Académie d\'Agronomie et Vétérinaire
de Buenos Aires.

Andrews, W. Horner, D.Sc., M R.C V S Director. Veterinary Laboratory,
Ministry of Agriculture, Weybridge, England.

Waldmann, Prof. Dr. ().. Direktor der Staatlichen Forschungsanstalten, Insel
Riems bei Greifswald, Germany.

Watson, E. A., V.S., Chief Pathologist, Animal Diseases Research Institute,
Department of Agriculture, Hull, Que., Canada.

Zwick, Prof. Dr., Direktor des Veterinärhygienischen und Tierseuchen-Instituts
der Landes-Universität Giessen, Giessen, Germany.

Cotton, Dr. W. E., Superintendent of Experiment Station, L^:.S. Department
of Agriculture, Bureau of Animal Industry, Washington, D.C

*) Seddon, Dr. H. R., D.V.Sc., Veterinary Research Station, Glenfield. N.S.W .
Australia.

Markowski, Prof. Dr. S., Rektor der Tierärztlichen Hochschule, Lwöw-Lem-
berg, Poland.

Share-Jones, Prof. John, D.V.Sc., M.Sc F.R.C.V.S., Director of Veterinary
Studies, University of Liverpool.

5- Veterinary Science in Relation to Public Health, with Special Reference to
Production and Distribution of (a) Meat and (b) Milk.

Ostertag, Prof. Dr. R. v., Ministerialrat im Württbg. Innenministerium, Am
Reichelenberg 3, Stuttgart, Germany.

oijen, Prof. C. F. van, Faculteit der Veeartsenijkunde, Rijks Universiteit te
Utrecht, Utrecht.

Wall, Prof. Dr. Sven, Föreständaren. Statens Veterinärbakteriologiska An-
stalt, Experimentalfältet, Sweden.

Gofton, A., F.R.C.V.S., Chief Veterinary Inspector, Public Health Chambers,
Edinburgh.

Berger, Dr. H. C. L. E., Director of the State Veterinary Services, Chief Vete-
rinaiy Officer of Health, The Hague.

Leclainche, Prof. E., Inspecteur général, Chef des Services Vétérinaires au
Ministère de l\'Agriculture, Paris.

Buerc.i, Prof. Dr. M., Direktor des Veterinäramtes, Eidgenössisches Volks-
wirtschaftsdepartement, Bern.

Frenkel, Dr. H. S., Director of the Veterinary Division of the State Labo-
ratory of Public Health, Utrecht.

Glover, Ronald F.., B.Se., M R C.V.S , Institute of Animal Pathology, Cam-
bridge.

Muessemeier, Dr. med. vet. h. c., Ministerialdirigent im Landwirtschafts-
ministerium, Berlin.

Fischoeder, Dr. F., Dyrcktor, Dep. Weter , Ministerium für Ackerbau, Wars-
zawa.

Riegler, Prof. P., Directeur de l\'Institut Pasteur et Doyen de la Faculté de
Médecine Vétérinaire, Bucharest.

Nusshag, Direktor Dr. Wilhelm, Wissenschaftl. Leiter des Perleberger Impf-
stoffwerks, Berlin-Frohnau.

Dorset, Dr. M., Bureau of Animal Industry, U.S. Department of Agriculture,
Washington, D.C.

Dunkin, G. W., M.R.C.V.S., D.V.H., Superintendent, Medical Research Council,
Field Research Laboratories, Mill Hill, London.

Hinz, Prof. Dr., Direktor der Klinik für kleine Haustiere der Tierärztlichen
Hochschule, Berlin.

Carré, Prof. Dr. H., Laboratoire National de Recherches, Alfort (Seine), France.

Bosworth, t. J., B.Sc., M.K.CA\'.S., D.V.S.M.. Institute of Animal Pathology,
Cambridge.

Rinjard, P., Chef de Service au Laboratoire National de Recherches, Alfort
(Seine), France.

(g) Standardisation oj Biological Products (Sera, Vaccine and Diagnostic Agents).

Eichhorn, Dr. A., Director, Veterinary Department, I.cderle Antitoxin Labo-
ratories, Pearl River, Rockland County, New York.

Möhler, Dr. J. R , Chief of Bureau of Animal Industry, U.S. Department of
Agriculture, Washington, DC.

Flueckiger, Dr. G., Adjoint technique de l\'Office Vétérinaire, Département
fédéral de l\'Economie publique, Berne.

(a) The Use of Drugs in the Treatment of Diseases caused by Nematode and Tre-
matode Worms.

Taylor, E. !. . B.V.Sc., M R.C.V.S . D.Y.H., Veterinary Laboratory, Ministry
of Agriculture, Wevbridge, England.

Hall. Dr M. C . Bureau of Animal Industry, U.S. Department of Agriculture,
Washington, D.C.

*Vegi.ia, Dr. I .. Research Officer. Faculty of Veterinary Science of the Trans-
vaal, University College, Pretoria.

Greig, Prof. J. R., Ph.D., M R.C.V.S . Director. Animal Diseases Research
Institute, Moredun, Edinburgh.

Fish, Dr. P. A . Dean, New York State Veterinary College at Cornell Univer-
sity, Ithaca, N Y.

Frei, Prof. Dr. W , Veterinär-Pathologisches Institut der Universität, Zürich.

Benesch, Prof. Dr. Franz. Vorstand der Geburtshilflichen Klinik an der Tier-
arztlichen Hochschule, Wien.

Minett, F. C., D.Sc., M.R.C.V.S., Director, Research Institute in Animal
Pathology, Royal Veterinaiy College, London.

Klimmer, Prof. Dr. M., Direktor des Veterinär-Hygienischen Instituts der
Universität Leipzig, Leipzig.

Steck, Prof Dr. W., Veterinär-Medizinische Fakultät der Universität Bern, Bern.

Miessner, Prof. Dr., Direktor des Hygienischen Instituts der Tierärztlichen
Hochschule, Hannover,

Magnusson, H., Director of the Cattle Market and the Bacteriological Labo-
ratorv of the Malmöhus Provincial Agricultural Society. Malmö, Sweden.

Van Es, Dr. L., Director of the Department of Animal Pathology and Hygiene,
College of Agriculture, The University of Nebraska, Lincoln, Nebraska.

Yakimoff, Prof. Dr. W. L., Veterinary Institute. Laboratory of Parasitology,
Leningrad.

Meyer, Prof. K. 1\'., University of California, San Francisco,
(ft) Control of Trypanosomiases.
Reporters :

Hornby. H. E., Veterinary Pathologist, Veterinary Laboratory, Mpwapwa,
Tanganyika Territory, South Africa.

Bubberman, Dr. C., Directeur van het Veeartsenijkundig Instituut, Buitenzorg,
Java.

Kearney, Prof. W, M.R.C.V.S., Veterinary College of Ireland, Dublin.
Curasson, M G., Inspecteur-Général des Services Vétérinaires des Colonies.
Bamako (Soudan Français).
Section IV. Poultry Diseases.

Doyle, T. M . F.R.C V S., D.V.S.M., Research Officer, Veterinary Laboratory,
Ministry of Agriculture. VVeybridge, England.

Bi.ieck, Prof. Dr. L. de, Directeur van het Instituut voor Parasitaire en Infec-
tieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht, Utrecht.

Beach, J. R., Universit of California, College of Agriculture, Division of Vete-
rinary Science, Berkeley.

Rice, John P., B.Sc M.R.C.V.S., Head of Division, Ministry of Agriculture.
Helfast.

Panisset, Prof. L., Ecole Nationale Vétérinaire d\'Alfort, Alfort (Seine), France
Manninger, Prof. Dr. R., Kgl. Ung. Tierärztliche Hochschule, Budapest.
Beaudbtte. 1\'. R., Poultry Pathologist, State of New Jersey Agricultural
Experiment Station, New Brunswick, N. J

Truche, Dr V. C., Chef de Laboratoire à l\'Institut Pasteur, Paris.
Farid Bey, A.. Director, Veterinary Service, Ministry of Agriculture, Cairo.

Baudet, Dr. E. A. R. F., Parasitoloog aan het Instituut voor Parasitaire en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit, Utrecht.

1 .ahaye, Dr. J , agrégé à l\'Ecole de Médecine Vétérinaire de l\'Etat, Cureghem-
Bruxelles.
Section V. Zootechny and Dietetics.

Pirocchi, Prof. Dr. Antoine, Directeur de la Station expérimentale de Zoo-
technie, Milan.

Keller, Prof. Dr. Karl, Vorstand der Lehrkanzlei für Tierzucht und Geburts-
hilfe der Tierärztlichen Hochschule, Wien.

Wellmann, Prof. Dr. O., Kgl. Ung. Tierärztliche Hochschule, Budapest,
(c) Scientific Feeding of Animals.
Reporters :—

Dechambre, Prof., Ecole Nationale Vétérinaire d\'Alfort, Alfort (Seine), France.
Hart, Dr. Ci. H., Prolessor in Veterinary Science, University of California,
Branch of the College of Agriculture, Davis.

The Congress will meet at the Central Hall, Tothill Street. Westminster, S.W. i,
from Monday, August 4th, to Saturday. August 9th, 1930. The Hall is shown on
the accompanying plan, marked ..Wesleyan Central Hall."

On Sunday, August 3rd, a Reception will be held in the evening, of which full
particulars will be supplied later.

The Opening Meeting of the Congress will take place at 11 a.m. on Monday,
August 4th, when it is hoped that the Minister of Agriculture and Fisheries will
attend to declare the Congress open. At this meeting short speeches will be made
by Delegates of Dominions and Foreign Countries.

A detailed time-table showing the times at which the tieneral and Sectional
Meetings of the Congress are to be held will be published in the Official Programme
which will be sent to members in good time before the Congress

In addition to the Congress Meetings there will be arranged a series of social
functions in the evenings which will probably include.

A Conversazione, at the Natural History Museum, South Kensington, London,
S.W.7.

An Official Banquet given by the British Government and limited to accredited
official delegates, including those from Dominions, Colonies, and Foreign Coun-
tries.

Admission to all the above functions will be free to members, except the Con-
gress Banquet, for which a charge will be made, of which particulars will be an-
nounced later.

Special Social Meetings, visits to places of interest in and around London, etc..
■luring the Congress week, will be arranged for ladies accompanying members

It is hoped to arrange for a special Committee of British veterinary students to
organise the entertainment of student members of the Congress. Particulars of
any special provision which it is found possible to make for welcoming veterinaiv
students from abroad will be announced as soon as possible.

A number of special tickets of admission to the Zoological Gardens, Regent\'s
Park, London, N.W. 1, will be available for distribution free to members from
overseas.

Special Excursions to placcs of interest in the British Isles will be arranged
for the week following the Congress, i.e., from August nth to 16th, 1930. Some
of these excursions will occupy one day, some two days, and others the whole week,
at the choice of members. Wherever necessary an interpreter will accompany
the excursions. There will also be opportunities for visiting Veterinary Research
Institutes, Veterinary Colleges, Cold Storage Establishments, Abattoirs, Breeding
and Racing Establishments, etc.

The Congress is composed of : (a) Honorary Members ; (b) Ordinary Members ;
(c) Extraordinary Members.

Honorary Members are those persons 011 whom former Congresses have conferred
Honorary Membership, or who are elected by each Congress in recognition of their
scientific work or of their services to the profession and to science.

Ordinary Members are : (a) Delegates of foreign Governments ; (b) Delegates of
Veterinaiy and other Colleges ; (c) Delegates of Veterinaiy Societies ; (d) Delegates
of Agricultural Corporations ; (e) Delegates of Authorities, and of State and Muni-
cipal Administrations ; (/) Veterinaiy Surgeons ; (g) Other representatives of
medical science of practice admitted by the Organising Committee.

Official invitations have been issued by the British Government to all foreign
Governments and also to all Dominion and Colonial Governments, inviting them
to send delegates to the Congress,

Invitations have been issued by the Organising Committee to all Governmental,
County and Municipal authorities in Great Britain and Ireland requesting the ap-
pointment of representatives to attend the Congress. The Minister of Health will
sanction the pavment of reasonable expenses incurred in connection with the
attendance of one delegate from authorities under the Diseases of Animals Act.
Individual applications to the Minister for sanction will not be necessary so long
as the proposed expenditure is within the limits indicated.

fn cases where National Committees exist, representatives may only be admitted
under Section (g) on the proposition of the National Committee and on payment
of the Ordinary Member\'s subscription.

Ladies complying with any one of the above conditions may be admitted to the
Congress as Ordinary Members.

Extraordinary Members:. The following persons are admitted as Extraordinary
Members :

(a) Veterinary Students ; (f/j All other persons considered eligible by the National
Committees ;

provided in both cases that the requirements of the following paragraph are com-
plied with.

Membership will be granted only on receipt of proper application, accompanied
by the necessary subscription The Organising Committee possesses the right to
exclude from membership any person or persons who may be regarded as undesi-
rable.

Members will receive from the Organising Committee as an acknowledgment
of the payment of the subscription, and as proof of membership, members\' tickets
made out in their respective names and specifying the character of their mem-
bership

Honorary and Ordinary Members are entitled to take part in the discussions
and to vote on propositions submitted.

Extraordinaiy Members may be present at the discussions, but may not take
active part in them without special permission of the meeting ; they are in no case
allowed to vote.

Each member is entitled to receive a copy of the printed reports and of the
General Report published after the conclusion of the Congress, and may also take
part in all official festivities and excursions during the Congress for which no
special invitation is required. The cost of the Report to non-members will be 30s.

Every member of the Congress can, if he so desires, obtain one or more tickets
for ladies of his family, on payment of a fee of 5s. Ladies\' tickets will give admit-
tance to the festivities and excursions mentioned in the foregoing paragraph.

An exhibition of instruments, appliances, laboratory equipment, drugs, disin-
fectants, antiseptics, books, etc.. will be arranged in the Refreshment Room of
the Central Hall. Admission will be free to all members.

These firms have agencies throughout the world and members are recommended
to get into touch with one of these agencies if they desire arrangements to be
made for their comfort in travel.

The Railway Companies of Great Britain and Ireland have agreed to issue
cheap tickets to London at the ordinari single fare and one-third for the double
journey (fractions of 3d. reckoned as 3d.) to persons traveling to attend the Con-
gress from stations in Great Britain and Ireland.

Each member who desires to avail hemself of this concession must obtain a
voucher signed by the General Secretary of the Congress, and submit this with his
application for his ticket at the Railway booking office or to the Travel Agents.
The cheap rail tickets will be available from 2nd to 16th August, 1930.

Members attending the Congress from European countries will be able to obtain
return tickets to London at the cost of single fare and one-third from any of the
Channel ports, e.g., Le Havre, Dieppe, Boulogne, Calais, Dunkerque, Ostende,
Zeebrugge. Antwerp, Flushing, and Hook of Holland. Members who desire to avail
themselves of this concession must obtain a voucher signed by the General Secre-
tary and must present the voucher, duly filled in with their name, at the port at
which they embark. These vouchers will be supplied to members immediately on
receipt of the form of application.

Members who propose to obtain their railway tickets through one of the Travel
Agents should of course submit the voucher with their application to the Agent,
who will, if desired, supply tickets in advance.

The Travel Agents will, if so desired, also make arrangements for hotel accom-
modation in London during the Congress. It is desirable that accommodation
should be reserved as early as possible in advance.

The rates for single room and breakfast at Hotels in London vary of course with
the kind of accommodation required. For the convenience of intending members,
the following classification is made, and applicants should state at which class
of Hotel they desire to stay.

C Private Hotel of Boarding House : from 7s. (>d. upwards, each person daily,
bed and breakfast ; or weekly, dinner, bed and table d\'hote breakfast from £ 3 3s

In most cases the rates include the use of public bathrooms. Private bathrooms
at some of the higher grade Hotels at an extra charge.

Arrangements can be made to suit the special requirements of visitors, who
should communicate early with any office of the Travel Agents throughout the
world or with their London Offices the addresses of which are given above, inti-
mating what is required, so that the necessary reservations can be made, and as
the period of the Congress takes place in the height of the I.ondon Season early
application is essential. If qpmmunicating by post, a remittance, as deposit, suffi-
cient to cover one night\'s bed and breakfast, should be sent with the order for
accommodation, together with the following particulars : —

The balance of the Hotel Account would be paid direct to the Hotel by the
visitor, the amount of deposit being allowed in full

Any further information regarding Hotel accommodation can be obtained on
application to one of the Travel Agents.

Collega J. dk Vries (den Haag) treedt met i April af als Secretaris; in
zijn plaats is benoemd collega L. A. Bom, te Zevenbergen. De heer de Vries
gaat zich metterwoon te Brammen vestigen.

Hier te lande heeft zich gevormd een Nederlandsch Comité voor het Inter-
nationale Congres voor Veeteelt hetwelk te Luik gehouden wordt van 15—17
Juni a.s.

Prof. Dr. H. M. Kroon (Voorzitter;, Prof. Dr. L>. L. Bakker, Wageningen;
Ir. W. de Jong, Rijksveeteeltconsulent te Arnhem; Ir H. G. A. Leignes
Bakhoven, Rijksveeteeltconsulent te Leeuwarden; Dr. J, H. Picard, Insp.
Volksgezondheid en Veeartsenijk. Dienst te \'s Hertogenbosch; Ir. J H
Timmermans, Rijksveeteeltconsulent te Roermond; C. Zwagerman, Rijkszuivel-
consulent to Middelburg; Dr G. M v. d. Plank te Utrecht, (Secretaris).

Aangiften voor het lidmaatschap (kosten f 4.90) kunnen geschieden aan hot
adres van den secretaris (Biltstraat 172 te Utrecht, postrekening 43701)

Ondergeteekende zal het op prijs stellen indien de collega\'s hem zouden
kunnen helpen aan meteriaal van vogels of pluimvee (uitgezonderd kippen,
kalkoenen en duiven) die aan pokkon of diphtherie lijden.

Verhuisd; P. Nieuwenhout van Tijnje naar Warga; A. H. Geluk van
Bussum naar Apeldoorn; I. v. Klaveren van Nicuwerkerk a/d IJsscl naar
Arnhem.

In het ,,Klinische Wochenschrift 1929 No. 44 (ref. in N. T. v. Geneesk. 1930 I
No. 7. blz. 778) inaakt W Engel melding van een spuit, waarbij in de
zuiger een holte is die met citraat-oplossing wordt gevuld; deze oplossing be-
vochtigt de wand der spuit, waardoor bloedstolling en daardoor lastig heen
en weer bewegen van de zuiger, voorkomen wordt. De schrijver vermeldt niet
waar deze praktiese spuit te krijgen is.

Dr. Tchechulen te Moskou (Der blutlose phlebotomist. VII No. 4) herstelde
bij een afgesneden hondekop (binnen 10 minuten) de circulatie met (onstol-
baar gemaakt) normaal hondebloed. De oogen kregen toen weer hun gewone
uitdrukking (als bij het leven), de kop reageerde, bij aanraking, door bewegin-
gen, een bijtend middel, in de mond gebracht, werd uitgeworpen en een stukje
kaas, op de tong gelegd, werd doorgeslikt. Vr.

Nederlandsch rundvee-stamboek 1928—1929 Groep : Zwartbont Hollandsch
veeslag. Afl. 54, H. I)en Haag, Ver. ,,Het Ned. rundvee-stamboek," [1930]. 8 .
352 blz.

It. Groep: Roodbont Maas-Rijn-IJssel veeslag Afl. 54. M R. Y. Ibid. [1930
8°. 171 blz.

It. Groep : Zwartblaar of zwartwitkop Groningsch veeslag. Afl. 54, G. Ibid.
[1930]. 8°. 41 blz.

Verslag over het jaar 1928 [der] Vereeniging tot exploitatie eener proefzuivel-
boerderij te Hoorn. Hoorn, Nieuwe Handelsdrukkerij A Houdijk, 1929. 8°. 146
blz. m. 24 afb. op 11 pl.

C. Kunst, Tuberculose in Nederlandsch-Indi* en hare bestrijding in de jaren
1922 tot en met 1925. — O. K. Preuss, Idem in het jaar 1927. Weltevreden,
Landsdrukkerij, 1929. Gr. 8°. 91 blz.
Veeartsenijkundige mededeeling. No. 70.

Diergeneeskundig jaarboek je 1930. Jg. 5. Utrecht, J. van Boekhoven, 1929. 8°. / 2,50
Festskrift til Bernhard Bang 1848 — 7 Juni 192S. M. Bitr. av Andresen.
Hansen, Mörkeberg o.a. Kjöbnhavn, Kandrup & Wunsch Bogtrykkeri, 1928.
Gr. 8°. XV 389 S. m. Bildn.. Abb., Taf. und Tab

G. Borrelli, L\'ambulatorio del medico veterinario. Milano, E Hoepli, 192«)
24°. XX 291 p. c. fig. L. 15.

U. Ricciarelli, Le malattie infettive e diffusive del bestiame. Torino, G. I!.
Paravia e C. edit, tip., 1929. 16⁰. VII 124 p L. 8.—.

G. AIessandrini, Parassitologia dell\' uomo e degli animali domestici. Torino,
unione tip. edit. Torinese, 1929. 8 574 p. c. 413 fig. L. 65.—.

Trattato ital. di igiene pubbl. per monografie sotto la dir. di O. Casagrandi
No. 4.

E. Angelloz-Nicoud, Les maladies des abeilles. Paris. Libr. agric. de la Maison
Rustique, 1929. Kl. 8°. 174 p. av. 70 grav.

C. Toumanoff, Les maladies des abeilles. Paris. Vigot frères, 1929. 12\'. VII f
230 p. av. 68 fig. fr. 30.—•.

Bruynoghe, L\'immunité et ses applications. 4e éd. Paris. J. B. Baillière et
fils, 1929. 8°. 400 p. av. fig. et pl. fr. 60.—

Gorichon-Baillet, L\'équitation pratique. Le cavalier sans maître. Paris, J. B.
Baillière et fils, 1929. Kl. 8°. 176 p. av. 73 fig. fr. 25.—.

C. C. Palmer, Studies on the control of Bang\'s abortion disease of cattle.Newark.
Agr. Exp. Stat., 1929. 8°. 55 p.

J. Wilson, A manual of Mendelism. 2d ed New Vork, Macmillan, 1929. 12°.
154 p. w. diagr. S 1.80.

L. B. Zapoleon, Inedible animal fats in the United States, considered with
spec, reference to sources of animal waste, the rendering industry, municipal
reduction and some effects of meat inspection. Stanford, Food research institute,
1929. 8°. 368 p. w. map and diagr. S 3.50.

A. S. Alexander, The veterinary advisor. New Vork, Orange Judd Publ. Co.,
1929. 8°. 128 p. w. ill. S 125.

H. G. Wells, Chemical aspects of immunity. Res ed. New York, Che-
mical Catalog Co., 1929. 8°. 286 p. w. ill. S 6.—.

VV. If. Taliaferro, The immunology of parasitic infections. New York, Cen-
tury, 1929. 8\' 429 p. w. ill. and diagr. S 6.—,

W. H. Black and V. V. Parr, Dehorning, castrating, branding and marking
beef cattle. Washington, Government Printing Office, 1929. 8". II 12 p. w
11 fig.

L. D. Bushnell and C. A. Brandly, Poultry diseases, their prevention and
control. Manhattan, Agric. Exp. Stat., 1929. 8\'\\ 107 p. w. ill.

On the nature and cause of ,,the walking disease" of Northwestern Nebraska. By
I. van Es, L. R. Cantwell, H. M. .Martin and J. Kramer. Lincoln. Agr. Exp
Stat., 1929. 8 47 p. w. 10 fig. and 5 pi.

J. E. Richei.et. The Argentine meat trade. Meat inspection regulations in the
Argentine Republic London. 1929. 8°. 29b p.

Arrow-grass (Triglochin maritima) as a stockpoisoning plant. Washington, Go-
vernment Printing Office, 1929. 8°. 15 p. w. ill.

Sleepy grass (Stipa vaseyi) as a stockpoisoning plant. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1929. 8 . 20 p. w. ill.

Report of the veterinary director general [G. Hilton] for the year ending March
31. 1929. Ottawa F. A. Acland, 1929. 8°. 50 p.

Foot- and mouth disease. Washington, Government Printing Office, 1929. 8°
14 p. w. ill.

C. D. Marsh Trembles. Washington, Government Printing Office, 1929. 8
II 10 p. w. 7 fig

W. L Mc Atee Propagation of aquatic game birds. Washington, Government
Printing Office. 1930. 8 42 p w. ill. and diagr.

W. L. Mc Atee, Propagation of upland game birds Washington, Government
Printing Office, 1930 8°. 62 p. w. ill. and diagr,

..Poultry" year book for 1930. London, Poultry, Hood House, 1930 8°. 300
p. w. ill Sh. 2.—.

The groivth of cheap winter food for livestock. London, Benn, 1930. I<1. 8". 56 p

W. A. Ramsay, A dog and his friends. London, Arrowsmith, 1930. 8°. 128 p. w
18 lvs, and 23 photos. _ Sh. 5.—.

W. W Bromhead. Poultry and profit. New ed. London, Cassell, 1930 8°. 128
p. w. 8 half-tone pi Sh. 2.6. -.

E. R. Johnson and A. R. I.ee, Business records for poultry keepers. Washing-
ton, Government Printing Office, 1929. 8°. 20 p.

Economic benefits of eradicating tuberculosis from livestock. By J. R. Mohler
a. o. Washington, Government Printing Office, 1929. 8°. 24 p. w. ill., maps and
diagr.

Veterinary research report No. 5 of the Department of Agriculture, New South
Wales, 1927 1928. By H. R. Seddon. Sydney. 1929. 8°.

N. C. Westerfiei.d, I\'ifty years with poultry. San Francisco, Bruce Brough
Press, 1929. 8°. XIX 180 p. w. 20 fig.

E. R. Stitt, The diagnosis and treatment of tropical diseases. 5th ed. Phila-
delphia, P. Blakiston\'s Son & Co., 1929. 8°. XIX 918 p. w. 240 lig. and 1 pl.

Der Polizeihund und seine Verwendung. Augsburg, Verein f. deutsche Schäfer-
hunde, [1930]. 8°. 75 Taf., v. Tl. mit Text. M. 2.50.

Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden. Hrsg von F.. Abderhalden.
Abt. 7, Tl.2, H. 1. Berlin 11. ?. w., Urban & Schwarzenberg, 1930. 4⁰. 426 S. m.
214 z. Tl. mehrfarb. Abb. im Text. M. 30 - .

Abt 7. Methoden der vergl. morphol. Forschung. Tl. 2, H. 1. C. Kronacher
und G. Lodemann. Technik der Haar- und Wolleuntersuchung.

A. Becker, Bakteriologische Untersuchungen über die Entstehung der Infek-
tionskrankheiten. M. einem Anh. : Vaccine-Therapie. Stuttgart, Hippokrates-
Verlag, 1929. Gr. 8°. 72 S. M. 4.50.

A. Fischer, Die Klauenpflege des Rindes. Eigene Untersuchungen und kri-
tische Betrachtungen. Hannover. M. & H. Schaper, 1930. Gr. 8". 47 S. 111. 18
Abb. M. 2.—

Handbuch der Landwirtschalt. Hrsg. von F. Aerehof., J. Hansen und Tu.
Römer. Bd. 5. Berlin, 1\'. Parey, 1929. Gr. 8° M. 224 Abb. M. 29.

E. Akerblom, Untersuchungen über den Hufmechanismus des Pferdes. Han-
nover, M. & H. Schaper, 1930. Gr. 8°. 120 S. m. 38 Abb. M. 6.—.

Baum-Pestschnft. Hermann Baum zur Feier seines 65 Geburtstages gewidmet.
Mit Beitr. von E. Ackerknecht, G. Krediet. H. Miessner u.A. Red. : O. Zietz-
schmann. Hannover, M. & H. Schaper, 1930. Gr 8. VI 404 S. m. 93 Abb.

Oesterreichischer Tierärzte-Kalender für das Jahr 1930. Wien, Verlag des Reichs-
vereines der Tierärzte Oesterreichs, 1929. 432 S. Seh. 9.

Veterinärhistorisches Jahrbuch. Jg. 5. Hrsg. von der Gesellschaft f. Geschichte
und Literatur der Veterinärmedizin Unter Leitung von W. Rieck. Leipzig, W.
Richter. 1929. 8°. III -(- 754 S m. Facsim. M. 16.50

A. Brauchte, Grundriss der normalen Histologie und mikroskopischen Ana-
tomie. 2te Aufl. Leipzig, G. Thieme, 1930. 4⁰. VII -f- 153 S. 111. So Abb. M. 7.50

Merkblatt über Geflügeltuberkulose. Bearb. im Reichsgesundheitsamt. Ausg.
1929. [Berlin. J. Springer, 1929]. Gr. 8°. 4 S. in. Abb.

A. Reher\'s Deutsches Hengst-Buch. Die in Deutschland aufgestellten Vollblut-
Beschäler Ausg. 5. 1929. Nachtrag für 1930. Berlin, A. Reher, [1929]. Gr. 8
23 S. m. 7 Bild. M. 1.50.

Die Verbreitung von Tierseuchen und die Ergebnisse der Schlachtvieh- und
Fleischbeschau im Jahre 1927. Bearb. im Statist. Reichsamt unter Mitw des
Reichsgesundheitsamts. Berlin, R. Hobbing, 1929. 4⁰. 92 S. M. 11.

R. F.. Baschny, Lehrbuch des Milchvieh-Kontrollvereinswesens Hildesheim.
Molkerei-Zeitung, 1929. Gr. 8°. 250 S. m. Abb. u. 10 Taf. M. 4.50

J. Weigert, Leitfaden der Bienenzucht. Leipzig, Hachmeister & Thal, [1930
Kl. 8°. GS S. m. 33 Abb.

Die Rassen/rage in der deutschen Schweinezucht und der Hoyaer Zuchttyp. Hrsg.
von der Schweinezuchtgenossenschaft Hoya-Weser und G. Schimek Hoya-Weser.
Hoyaer Wochenblatt, 1929. Gr. 8°. 36 S. m. Abb. M. 1.50

Schweinefibel oder was jeder Bauer vor dem Decken seiner Sauen bedenken
muss. Hrsg. von der Reichsforschungsstelle für landwirtschaftliches Marktwesen.
Text von F. Baade. Zeichnungen von H. Abeking. Berlin, P. Parey, 1930. M. 0.50.

F". Grawert und H. Roth, Geheimmittelwesen und Kurpfuschertum in der
Tierheilkunde. Kommentar für Behörden, Juristen, Tierärzte . . Berlin, C.
Heymanns Verlag, 1930. 8 vii -f 158 S. M. 8.—.

Documenta microbiologica. Mikrophotographischer Atlas (1er Bakterien, dir
Pilze und der Protozoen. Von J. Nowak. Tl. 2. Jena, G. Fischer, 1930. 26.5 x
19 c.M. 771 Abb. auf 70 Taf. und 72 B1 Tafelerkl. M. 74.—

L. Szymonovicz, Lehrbuch der Histologie und der mikroskopischen Anatomie
mit bes. Berücksichtigung des menschlichen Körpers. 6te Aufl. Bearb. von 1.
Szymonovicz und R. Krause. Leipzig, C Kabitzsch, 1930. Gr. 8°. VIII -j- 590
S m. 408 Abb. M. 36.—. Geb. M. 39.

Entwurf eines Gesetzes über das Schlachten von Tieren, dem Bayerischen Land-
tag vorgelegt vom Münchener Tierschutz verein. 1930. München, Münchener
Tierschutz verein, 1930. Gr. 8°. 15 S. 111. 1 Abb.

Antrag der bayerischen Tierschutzvereine München, Ansbach, Dillingen . .
auf Durchführung des Landtagbeschlusses von 192f> über das Betäuben der
Schlachttiere. München, Münchener Tierschutzverein, 1929. Gr. 8^C. 16 11 S. m.
1 Abb.

H. Ravussin, Les greffes animales. (Communication). Zürich, Orell Fiissli.
1929. 8°. 19 S. fr. 1 .

K. Ritter, Die Entwicklung des deutschen Viehbestandes seit Anfang des 10
Jahrhunderts. Berlin, P. Parey, 1929. 4 III 09 S.m. 52 [eingedr.] Ivt. Skizzer

Agrarpolitische Aufsätze und Vorträge. H 13.
Aus: Landwirtsch. Jahrbücher. Bd. 70. 1929.

A. Will und J. Schwabacher, Das Rexkaninchen, München, F. C. Mayer
1929. 8°. 87 S. m. Abb. M. 3.

Tierheilkunde und Tierzucht. Eine Enzyklopädie der praktischen Nutztierkunde
Hrsg. von V. Stang und D. Wirth. Bd. 7. Berlin u.s.w., Urban & Schwarzenberg
1929. Gr. 8°. 750 S. 111 168 Abb. im Texte. 2 mehrfarb. und 39 schwarzen Taf,

R. Strauch, Anleitung zur Aufstellung von Futterrationen und zur Berechnung
der Futtermischung und der Nährstoffverhältnisse für Rinder, Pferde, Schweine.
Schafe und Geflügel. 39Ste und -joste Aufl. Hrsg. von Oehmichen und Felber.
Leipzig. H. Voigt, 1930. M. 1.20.

1930. Gr. 8°. 68 S. 111. 22 Abb., 3 Taf. und 1 Titelbd. M. 3.50
Unsere Pferde. H. 57.

1\'. Starke, Praktische Kaninchenzucht. Neu bearb. von K. Königs. 11 te Aufl.
Leipzig, F. Poppe, [1930]. 8°. 272 S. 111. 52 Abb. M. 4.50.

POUYOL, I.a population ovine de la Drôme du i8e siècle à nos jours. La race
de Quint. Thèse de Lyon. 1929.

Richert, De l\'emploi des substances activées par les rayons ultra-violets contre
les troubles de la fixation ealcique chez les animaux et en particulier chez le cheval.
Thèse de Lyon. 1929.

Hwang, Les tics aérophagiques du cheval. Thèse de Lyon. 1929.
Dimitrofk, Le buffle en Bulgarie. Thèse de Lyon. 1929.
Jean, Des synovites infectieuses secondaires. Thèse de Lyon. 1929.
Carnus, La castration du cheval. Un procédé de choix : la torsion associée
l\'écrasement. Thèse de Lyon. 1929.

Linzau, Une des fonctions antitoxiques du foie. La fonction glycuronurique
L\'épreuve de la glycuronurie. Thèse de Toulouse. 1929.

Brana, Contribution à l\'étude de l\'hydrophtalmie chez le chien. Son traitement
p >r les injections rétro-oculaires de syncaïne adrénalinée. Thèse de Toulouse. 1929

R. Knofei . Versuche zur künstlichen Uebertragung der Maul-und Klauen-
seuche auf das Meerschweinchen. Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8 . 26 S.

A. Meier, Beiträge zum Aderlassfistel beim Pferde Inaug.-Diss. Berlin 1921*.
5³. 23 S.

G. Meyer, Zur Aetiologie der Nabelinfektion junger Ferkel nebst Beiträgen zu
ihrer Behandlung mit Mutterblut und spezifischen Vakzinen. Inaug.-Diss. Berlin
1929. 8°. 15 S.

Ph. Neisk, Nachahmungen der Aktionsstromwelle an einem Modell. Inaug.-
Diss. Berlin. 1929. 8°. 18 S.

K. Schöps, Ueber die Veränderungen der äusseren Haut bei Schweinepest. Inau«.-
Diss. Berlin. 1929. 8°. 71 S.

\\V. Vosz, Zur Histologie der Tuben Tuberkulose des Rindes. Inaug.-Diss. Berlin.
19-29- 8°. 45 S.

W. Würfel, Immunisierungsversuche gegen Geflügelcholera mit Bakterien-
Extrakten. Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 28 S.

M. Ai.tmann, Stand und Entwicklung des Melkerwesens in Deutschland. Inaup-
Diss. Bonn. 1929. 8°. V 70 S.

W. Häntschke, Vorteile und Nachteile des Weideganges in gesundheitlicher
Beziehung bei den grossen landwirtschaftlichen Nutztieren. Inaug.-Diss. Breslau

F. Mfhring. Die Entwicklung der Kleinviehhaltung in Preussen und die Mass-
nahmen zu ihrer Förderung. Inaug.-Diss. Köln. 1929. 8°. 61 S.

R. Dennert, Untersuchungen über die Verbreitung von Krankheitskeimtn
bei den Bienenvölkern. Inaug.-Diss. Berlin. 1929.

A. Schirber, Ein Beitrag zur Anatomie und Rückbildung des Thymus bei d*r
Ziege. Inaug.-Diss. Berlin. 1929.

H. Dan, Ueber die Verstärkung der kornealen Kokain-Anaesthesie durch Pferd*-
und Rinderserum. Inaug.-Diss. Berlin. 1929.

W. Schauser. Histologische Untersuchungen über die Entwicklung der Seni-
placentome des Schafes in den verschiedenen Stadien der Trächtigkeit. Inauf-
Diss. Berlin. 1929.

A. Meyer, Leukozytenzählung und Differenzierung auf der Zählplatte nadi
Prym. Inaug.-Diss. Berlin. 1929.

K. Heidkamp, Die chemisch-physikalisclven Methoden zur Feststellung dtr
Tuberkulose in der Human- und Veterinärmedizin mit bes. Berücksichtigung dtr
Plasmakolloidlabilitätsreaktion von Gerlaczy in der Veterinärmedizin. Inaug-
Diss. Berlin. 1929.

H Bindrich, Vergleichende Untersuchungen über die Agglutinationstechnik
zur Diagnose der weissen Kükenruhr Inaug.-Diss. Berlin 1929.

G Sc Himmel pfennig, Untersuchungen über die Zusammensetzung der Mildi
durchmelkender Kühe. Inaug.-Diss. Berlin. 1929.

H Luerssen, Beitrag zur Kenntnis der Viehzuchtverhältnisse, insbes. dtr
Kindviehzucht in Gross- Namaland, Südwestafrika. Inaug.-Diss. Berlin. 192«
8^:. 34 S.

A Ivt\'blan, Die Rindviehzucht und die Milchhaltung Mittelfrankens und ihr
Bedeutung für die Milchversorgung von Nürnberg und Fürth. Inaug.-Diss. Leipzif.

S. Szörenyi, Schweinezucht und Schweinemästung in der Slovakei. Inaug-
Diss. Leipzig. 1929. 8". 118 S. 111. 3 Tab.

W Paul. Untersuchungen in pommerschen Fdelschwein - Hochzuchten. Inaug-
Diss. Berlin. 1929. 8^;. 147 S.

K. 1\'kanta, Zur Auswahl der Impftiere bei der Gewinnung von Hammelblut-
lysinen von Kaninchen. Inaug.-Diss. München. 1930.

H. Koller, Ueber die Brauchbarkeit neuerer Methoden zum Nachweis von
Wurmeiern und Kokzidien beim Schweine. Inaug.-Diss. München. 1930.

A. Muszar, Beitrag zur Anatomie und Pathologie des Hufbeins, insbes der
Hufbeinäste. Inaug.-Diss. München. 1930.

J. Ossbergek, Das Vorkommen des Bacillus abortus Bang im Blute. Inaug -
I >iss. München. 1930.

W. Koch. Das Verhalten des Bacterium abortus Bang im Rinderblute und
Kinderserum gegenüber Konservierungsmitteln. Inaug.-Diss. München. 1930.

Prof. Dr. D. A. de Jong Stichting. Opwekking voor de lezers van het voor
malige Tijdschrift van De Jong om mede te werken tot de verwezenlijking van
haar doel.

te Baarn op 15 Juni 1929, waarin opgenomen is een inleiding van Prof. Westerdijk
omtrent de verrichtingen van het Centraal Bureau voor Schimmelcultures, dat
door haar wordt geleid. De verzameling omvat ongeveer 3000 soorten.

Een zeer lezenswaardige verhandeling van deze aan het Institut-Pasteur te
Parijs verbonden collega, aangaande het uitvlokkingsphenomeen, dat zich voor-
doet bij het samentreffen van toxine en antitoxine, het door hem gevonden atoxi-
sche diptherie-antigeen (anatoxine), de bereidingswijze daarvan (formaline en
verhitting van de toxine), haar eigenschappen, de actieve immuniseering tegen
diphtherie, de bepaling der verkregen resultaten door middel van de reactie van
Schick (na 6—8 weken negatief, hetgeen een aanduiding is voor het opgetreden
zijn van immuniteit t. o. v. diphtherie) en een vergelijking met de verkregen uit
komsten in besmet milieu, tijdens heerschende epidemieën. Deze uitkomsten
worden zeer gunstig genoemd.

Beschouwingen omtrent verhooging der antigene waarde van diphtherietoxine
en -antitoxine, het vermogen tot antitoxine-vorming bij de verschillende dieren
en in het bijzonder bij paarden, de invloed van de aderlating op de antitoxine-
productie bij het gehyperimmuniseerde paard en over de invloed van specifieke
en niet-specifieke stoffen op de vorming van het antitoxine.

Aldershoff : Invloed van lage temperatuur en van phenolverbindingen op
diphtherietoxine-antitoxinemengsels.

Phenol bevattend T. A.-mengsels van bepaalde samenstelling nemen door
bevriezing aan giftigheid toe. Tegelijk hiermede treedt een grofvlokkig neerslag
op. hetgeen grootendeels bestaat uit aspecifieke eiwitten. Met 1/1000 superol of
chinosol als conserveeringsmiddel blijven deze veranderingen na bevriezing uit

G. Kapsenberg : Een en ander over den bacil van Cohen naar aanleiding var.
14 gevallen van door dit microörganisme veroorzaakte meningitis.

Samenvatting van onderzoekingen, gedurende de laatste 7 jaren verricht bij
kinderen met cerebrospinale meningitis, welke werd veroorzaakt door de in 1900
beschreven haemophile bacterie van Cohen. Deze zou afwijken van de influenza
bacil van Pfeiffer door zijn sterke polvmorphie en zijn groote pathogeniteit
voor het konijn.

L. E. Den Dooren de Jono : Over Bacillus fastidiosus n. sp., een nieuwe
aërobe urinezuur-verbrandende sporenvormer.

Beschrijving van een uit aarde geïsoleerde aërobe bacil, die bewegelijk is, sporen
vormt en o.a. urinezunr dissimileert tot C0₂ en NH₃.

Uit een onderzoek van 186 mclkmonsters meenen schr. te mogen besluiten,
dat voor de bepaling van het kiemgehalte de kweekproef niet kan worden ver-
vangen door de alcoholproef, maar dat aan het reductie-cijfer een veel grooterc
waarde zou toekomen. Zij steunen deze opvatting op de waarneming, dat van de
186 onderzochte monsters 36 een lager bacteriegehalte hadden dan 1.000.000 per
ccm. (d. i. het grenscijfer dat door de Melkverordening der Gemeente Amsterdam
is gesteld) en dat deze 30 monsters alle een reductase-tijd hadden boven 3^ uur
Op grond van deze ervaring nemen zij aan. dat rauwe melk met een lagere reduc-
tase-tijd dan 3! uur „stellig" meer dan 1.000.000 bacteriën per ccm. zou bevatten
en dus niet zou voldoen aan de eischen van bovenbedoelde Melkverordening

Ken uit grond gekweekt Clostridium, dat o.a. gekenmerkt is door de vorming
van een geel-bruine kleurstof. v. d. Hoeden.

Bronst en steriliteit door Dr. W. C. A. Doeve. Voordracht gehouden op de ver-
gadering van de Afdeeling Oost-Java van de N.-I. Vereeniging voor Diergenees-
kunde. Spreker behandelt eerst het wezen van de bronst en de verschillende oor-
zaken van steriliteit nl. het corpus luteum persistens, cysten en andere aandoenin-
gen van de ovariën, pathologische veranderingen van de eileiders, uterus, cervix
en vagina, infectieuse abortus, colpitis granulosa, pyogene bacteriën, spermato-
xische stoffen, avitanimosen, gebrek aan beweging en z.g. voorklinische tubercu-
leuse intoxicatie.

Daarna wordt besproken de behandeling van steriliteit nl. het uitdrukken van
corpera lutea persistens, massage van de ovariën en uterusspoelingen. Voor het
irrigeeren van de uterus wordt een methode aangegeven, die spreker prefereert
boven de methode Albrechtsen, omdat zij eenvoudiger en minder gevaarlijk
is. De aangegeven methode is vooral van belang bij koeien, die niet aan fluor
albus lijden en een -gesloten cervix hebben.

Over dit onderwerp werd door collega Dieben een lezing gehouden op de Alg
Vergadering der N.-I. Vereeniging voor Diergeneeskunde. Spreker vestigt in het
bijzonder de aandacht op den stand van het malleusvraagstuk in de Gemeente
Batavia met omgeving, na met klem gewezen te hebben op het ondoelmatige van
het tegenwoordige bestrijdingssysteem in Indië. Aan verschillende oorzaken is dit
toe te schrijven met name de onhygiënische toestand der inlandsche \\ erhuurderijen.
gebrek aan Gemeente-personeel, dat een behoorlijke controle uitoefent, aanhouden-
de mutaties der met de bestrijding belaste gouvernementsveeartsen. In de aller-
eerste plaats wordt dan ook sterk aangedrongen op verbetering der stalhygiëne
en de oprichting eener malleusbrigade, bestaande uit vast personeel, onder een-
hoofdige leiding, ten doel hebbende een systematische en krachtige bestrijding,
zoo mogelijk uitroeiing dezer ziekte.

Inderdaad moet de malleus nog steeds als de geesel van den paardenstapel in
de groote steden van Ned.-Indië beschouwd worden (Hef.).

Gedurende een locale Blackhead-epidemie onder kalkoenen van het veeartsenij-
xundig Instituut te Buitenzorg trad uitgebreide sterfte op onder een toom van
50 stuks Leghornkuikens van 3 weken oud. Binnen den tijd van drie weken waren
er 40 van de 50 dieren gestorven. De secties wezen op Blackhead-infectie gecom-
bineerd met coccidiosis. De typische pathologiseh-anatomische veranderingen

voor Blackhead werden in lever en coecum aangetroffen, terwijl de coccidiosis
ver naar voren in het ileum voorkwam. Met toediening van melksuiker (coccidiosis)
en intramusculairc injecties van neosalversan werd klinisch geen effect bereikt

Intusschen bleek uit de voortgezette obducties, dat na de neomalversan-injecties
de Blackhead-processen sterk terugliepen en het beeld eener coccidiosis ging do-
mineeren. Van deze neosalversantherapie werd een gunstig resultaat waargenomen
bij kalkoenen lijdende aan den klinischen vorm van Blackhead.

Op grond hiervan is schrijver van meening, dat in voorkomende gevallen neo-
salversan als therapeuticum tegen infecties met de Histomonas meleagrides ware
aan te bevelen.

Honden als Leptospira-dragers, door Dr W. Kouwenaar en Dr. J W. Wolff.
Deze onderzoekers zijn bezig met een onderzoek in het pathologisch laboratorium
te Medan naar het voorkomen van leptospiren bij honden. Het vinden van lepto-
spiren in de nieren van normale honden was aanleiding tot deze voorloopige mede-
deeling.

Op verschillende tijdstippen werden honden, opgevangen door den gemeente-
lijken hygiënischen dienst, afgemaakt. Bloed, urine, nieren en lever werden onder-
zocht met behulp van donkerveld-belichting en cultuurmethoden. Tot nu toe
werden 106 honden onderzocht. Alle urine- en bloedmonsters, zoomede culturen
van leverweefsel in Vervoort\'s medium bleken negatief te zijn

Van de nierculturen waren er 6 positief, terwijl in 4 der correspondeerende
Levaditicoupes leptospira aangetroffen werden.

Meestal bleek de verspreiding der leptospira in het nierweefsel beperkt tot een
of twee tubuli Slechts enkele leptospira kwamen op andere plaatsen voor De
leptospira-culturen vertoonden geringe pathogeniteit voor cavia\'s, bij de eerste
experimenten kwamen geen doodelijke infectiegevallen voor.

De serologische vaststelling van het type is nog niet geëindigd, echter werd
geen affiniteit tot de leptospira ictero-liaemorrhagiae waargenomen.

Echinococcose bij het varken in Ned.-Indië, door Dr H. Muller, patholoog
anatoom N. I. A. S. en J. P. Fooy, Gemeenteveearts te Soerabaia.

Bij een Balineesch varken, geslacht aan het abattoir te Soerabaia vonden schrij-
vers echinococcose en wel een geval van li. polymorphus s. unilocularis. Zij ves-
tigen er de aandacht op dat door Hellemans reeds vroeger te Batavia echinococ-
cosis bij Balineesche runderen was geconstateerd. Tevens wordt door hen de uit-
spraak van Smit bevestigd, dat de Balineesche hond als drager van Taeuia echi-
nococcus is te beschouwen

Het vrij groot aantal verkeersongelukken, welke het dooden van paarden op
straat noodzakelijk maakte en andere oorzaken, hadden tot gevolg, dat men op
een gegeven oogenblik op de meest ongeschikte plaatsen dierenlijken had op te
ruimen.

Verkeersongelukken, welke verwonde dieren opleverden, waarvan de prognose
in verband met de opgeloopen laesies niet direct kon worden gesteld, waren ook
legio.

Aangezien een behoorlijk vervoermiddel en een dierenhospitaal te Batavia
ontbraken, werden dergelijke dieren, om eventueel verder lijden bij vervoer en
bij behandeling naar en in de uitermate slecht ingerichte kampongstallen te cou-
peeren, bij gebrek aan beter, ook maar doodgeschoten. Hierin vond schrijver aan-
leiding om in overleg met den wethouder Thamrin een definitief voorstel voor
aanschaffing van een cadaverauto aan den Gemeenteraad aan te bieden.

Dit vervoermiddel voldoet voorloopig goed, is gemakkelijk te desinfecteeren
en er wordt voldoende gebruik van gemaakt. Het spreekt van zelf dat een der
eerste zorgen was het trainen van het bedienend personeel om snel en goed te
werken. Door eenige duidelijke foto\'s wordt dit artikel geïllustreerd.

Het instituut mocht zich ook in het afgeloopen jaar in een voortdurenden bloei
verheugen, in alle afdeelingen namen de werkzaamheden toe. Wel duidelijk is
thans gebleken, dat de richting, welke het Instituut vooral met het bereiden en
verstrekken van producten voor immunigatie van den veestapel der bevolking
heeft ingeslagen, de juiste is.

De totale veestapel van het Instituut bestond aan het einde van verslagjaar
uit 30 paarden, 49 runderen, 46 buffels, 9 schapen, 4 geiten, 2 honden en een wis-
selend aantal pluimvee.

Het totaal aantal ter onderzoek ontvangen sera bedroeg 6119, waarmede 1985
agglutinatiereacties en 5611 complementbindingsreacties, dus totaal 7596 serum-
reacties werden verricht.

Het serologisch onderzoek op abortus infectiosa bovum (Bang) word verricht
door middel van de agglutinatie en de complementbindingsreactie. Dit dubbele
onderzoek geschiedde zoowel ter verhooging van de waarde ervan, als om aan de
hand van een groot cijfermateriaal te kunnen nagaan aan welke der beide reacties
de voorkeur moet worden gegeven. In het algemeen kan reeds worden gezegd dat
de agglutinatiereactie meer positieve resultaten oplevert.

Het serologisch onderzoek op pullorumziekte door middel van de agglutinatie-
reactie werd 65 maal verricht ten behoeve van de afdeeling voor pluimveeziekten,
terwijl 8 maal in geval van gerechtelijk bloedonderzoek de praecipitatiereactie
werd verricht. In samenwerking met den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst
kon in verslagjaar op het terrein der malleusimmunistaie een aanvang worden
gemaakt met het instellen van een praktijkproef in een zwaar geïnfecteerd stal-
complex van -J- 150 paarden te Soerakarta, waar 89 op alle reactie negatief rea-
geerende paarden werden gevaccineerd. Ten behoeve van deze proef werd een hoe-
veelheid van 1324 c.c. zg. ureumfarase aangemaakt en verzonden, terwijl ter con-
trole van het experiment meermalen materiaal voor bakteriologisch, histologisch
of serologisch onderzoek door den Gouvernementsveearts te Soerakarta werd inge-
zonden. De resultaten van deze praktijkproef kunnen eerst na afsluiting van het
onderzoek worden gepubliceerd.

Voor de diagnotische tuberculinaties in de praktijk werd een hoeveelheid van
1 028 cc. tuberculine A (voor de subcutane tuberculinatie) en 17.467 c.c. tuber-
culine B (voor de ophthalmo tuberculinatie) aangemaakt en verzonden.

Afgeleverd werden 1.187.400 c.c. serum (vorig jaar 730.700 c.c.) en 387.110 c.c.
vaccin (vorig jaar 95.510 c.c.).

U\'t alle ressorten, waar het serum werd toegepast, luidden de berichten gunstig
over de werkzaamheid. Ter illustratie hiervan moge dienen, dat van 595 curatief
met serum ingespoten buffels er 449 of 75.5 % herstelden, zeker geen ongunstig
resultaat, vooral als in aanmerking genomen wordt, dat in de praktijk dikwijls
pas in een voortgeschreden ziektestadium wordt ingespoten.

Op groote schaal werd ook propliylactische vaccinatie verricht gedurende den
Oostmoesson in streken waar septichaemie jaarlijks uitgebreid pleegt voor te komen
Totaal werden 52.217 buffels op deze wijze gevaccineerd ; de resultaten dezer be-
handeling zullen in het volgend jaarverslag worden gepubliceerd.

Anthrax. Afgeleverd werden 551.200 c.c. serum en 16.055 c.c. sporen-vaccin.
In het algemeen waren de berichten omtrent het resultaat der verrichte immuni-
saties gunstig.

Verzonden werden 531.000 c.c. kiemvrij boutvuurfiltraat en 197.300 c.c. serum.
Zooals nu reeds tal van jaren, blijven de met bedoelde producten resultaten uiterst
gunstig luiden. Van 17 curatief met serum behandelde dieren herstelden alle.

Verzonden werden i .640 c.c. serum en 1.475 c.c. vaccin (765 c.c. levend en 710 c.c.
gedood vaccin). In het licht der recente onderzoekingen aangaande de infectiosi-
teit voor den mensch van den Brucella Bang wordt het niet wenschelijk geacht,
voorshands verdere uitbreiding te geven aan experimenten met levende cultuur
anders dan in bedrijven, welke hooge waarborgen bieden voor een juiste door-
voering van hygiënische en andere noodige maatregelen.

Verzonden werd een hoeveelheid van 11.310 c.c. vogelpokkenvaccin (vorig
jaar 5.260 c.c.). Met dit vaccin werden gunstige resultaten verkregen.

Surraoverbrengingsproeven. Totaal werden bijna 300 proeven (met ruim 9000
exemplaren van verschillende insectensoorten) worden afgesloten.

Proeven met tabaniden. Als nieuwe overbrenger werd in Buitenzorg Tabanus
aurisparsus vastgesteld, een soort behoorende tot de immanisgroep.

Proeven met Chrysops. Hen klein aantal experimenten werd verricht met een 70-tal
exemplaren en konden alleen de vroeger reeds bereikte resultaten worden be-
vestigd.

Proeven met Stomoxys. Met S. calcitrans waren tot nog toe alle proeven van paard
op paard (met 600 exemplaren) negatief gebleven, terwijl andere onderzoekers
wel positieve resultaten hadden verkregen. Inderdaad bleek het ook mogelijk te
zijn surra bij paarden over te brengen door S. calcitrans, rechtstreeks van het eene
dier op het andere, al moet erkend worden dat het zeer moeilijk gaat, zoodat deze
proeven de opvatting bevestigen, dat Stomoxys bij natuurlijke surraoverbrenging
van paard op paard geen rol van eenige beteekenis zal spelen.

Proeven met Lyperosia exigua. Met paarden en kleine proefdieren werden totaal
10 nieuwe experimenten verricht, welke echter alle negatief verliepen.

Met anopheles fuliginosus werden bij directe transmissie van paard op paard
met 500 exemplaren 2 positieve resultaten verkregen. Proeven van paard op cavia
met ruim 80 exemplaren verliepen negatief. Muskieten zijn dus in staat bij directe
transmissie surra van paard op paard over te brengen. De capaciteit van verschil-
lende soorten is blijkbaar uiteenloopend.

Mittvuuroverbrengingsexperimenten. Proeven werden genomen met tabaniden,
musciden en muskieten, terwijl positieve resultaten werden verkregen met Ta-
banus rubidus en striatus, Chrysops flaviventrus, stomoxys calcitrans, Musea in-
ferior en Stegomyia fasciata. De beste overbrengers bleken tabanus rubidus en
striatus.

Proeven tot overbrenging van septichaemie. Als proefdieren werden uitsluitend
konijnen gebruikt. In het geheel werden 140 proeven met 680 exemplaren van 7
verschillende insectensoorten genomen. Positieve resultaten werden bereikt met
tabanus rubidus, striatus, eveneens met Chrysops dispar. Nog na 3—6 dagen bleken
deze overbrengers infectieus te zijn. Stomaxys calcitrans is na 24 uur nog infec-
tieus, anopheles fuliginosus na 6 uur, terwijl met Lyperosia exigna tot na 3 uur
overbrenging mogelijk was.

Aangezien deze proeven uitsluitend met kleine proefdieren zijn genomen, vallen
hieruit moeielijk conclusies te trekken voor de natuurlijke overbrenging. Intusschen
blijkt er wel uit dat waarschijnlijk verschillende insectensoorten een niet onbelang
rijke rol bij de natuurlijke septichaemie-overbrenging spelen.

Untersuchungen über die Anwendbarkeit der elektrischen Betäubungen nach
Leduc bei chirurgischen Eingriffen an Hunden. Zimmerman : Münch. Tierärztl
Woch. No. g, 1929.

Reeds in 1902 heeft Leduc getracht langs physicalischen weg een algemeen nar-
cotischen toestand te verkrijgen. Hij gebruikte daartoe gelijkstroom, welke 100
160 maal per seconde werd onderbroken. Hiermede zou bij dieren de werkzaamheid
der groote hersenen worden opgeheven, zonder dat daarbij tevens de in het ver-
lengde merg zich bevindende en voor het leven zoo belangrijke centra zouden wor-
den uitgeschakeld. De dieren zouden alzoo op deze wijze onder narcose kunnen
worden gebracht. De positieve electrode werd daarbij op den lendenstreek, de
negatieve op het voorhoofd geplaatst. Een jaar later heeft Leduc, onder toezicht
van zijn collega\'s, bij zich zelf geëxperimenteerd. Een stroom van 30 Volt en 4 m.A
(aantal onderbrekingen 100—160 per sec.) werd daarbij gedurende 20 minuten
door zijn lichaam gevoerd. Door de uitschakeling der motorische centra was Leduc
niet in staat iets te doen, hoewel de psychische waarnemingen hierbij niet geheel
waren opgeheven.

Zimmermann gebruikte bij zijn proeven ter verkrijging van narcose bij honden
door middel van een onderbroken gelijkstroom het Leducsche apparaat.

Een geleidelijk aan intensiteit toenemende stroom is wegens het daarbij optre-
dende heftige excitatiestadium niet bruikbaar.

Een tot de intrede van een schijnbare bewusteloosheid verhoogde stroomsterkte
verwekt geringe spierkramp, cyanose en bemoeilijkte ademhaling. Individueele
verschillen doen zich hierbij voor. De werking der stroom is het sterkst op de
dwarsgestreepte spieren ; het hart en de gladde musculatuur worden er schijn
baar niet door beïnvloed. De ademhaling geschiedt moeilijk als gevolg van den
kramptoestand der lichaamsmusculatuur dus ook der ademhalingsspieren ; vooral
bij jonge en zwakke dieren is het gevaar voor het optreden van complicaties van
dien kant (longoedeem, ademhalingsstilstand) niet denkbeeldig.

De pols wordt meestal eerst langzamer en krachtiger, daarna reeds gedurende
de narcose weer sneller en zwakker. De temperatuur stijgt niet onbelangrijk
(i°—2.5° (_\'.). De gedragingen van het dier zijn nadat de stroom is uitgeschakeld
niet steeds dezelfde en loopen sterk uiteen.

De stroomsterkte noodig om bij de verschillende dieren de schijnbare ongevoelig-
heid op te wekken, schommelt tusschen 2 en 6.5. m.A. (meest 4 m.A.).

Het gunstigst is de anode te plaatsen op het kruis, de kathode op het voorhoofd ;
het centrale zenuwstelsel komt daarbij in den stroom te liggen.

Daar bij het doorgaan van een stroom van gelijkblijvende spanning de werking
terugloopt is het noodig de stroom te versterken teneinde een narcose van dezelfde
intensiteit te kunnen behouden.

De door dezen electrischen stroom verwekte narcotische toestand is geen eigen
lijke narcose. Het bewustzijn schijnt daarbij niet of slechts ten deele gestoord te
zijn. Door het uitvallen der motorische centra zou een eventueel optredend pijn-
gevoel niet tot uiting kunnen komen. Tijdens het doorgaan der stroom zijn dan
ook operaties mogelijk zonder dat men door afweerbewegingen van het dier ge-
hinderd wordt en zonder dat het dier daarbij teekenen van pijn vertoont.

Beter lijkt ze hem als voorbereiding om honden te dooden. Hij raadt dan aan
direct reeds een stroom van 7 m.A. te gebruiken ; de dieren vallen daarbij bewe-
gingloos neer en kunnen hierna door middel van een intracardiale chloroforni-
injectie worden gedood. Bij natte dieren intusschen is ook deze manier van dooden
niet door te voeren, daar hierbij de stroom niet door maar langs het lichaam gaat.

Ergebnisse einer Rundfrage über das &,g. Staupegebiss. Stang : Tierärztl. Ruud
sch. No. 45, 1929.

Het „Institut fü\' Tierzucht" d*.r Berlijnsche Veeartsenijkundige Hoogeschool

hoeft aan verschillende vooraansstaande hondenfokkers vragen gesteld en hun
meening gevraagd omtrent het ontstaan van het z.g. hondenziektegebit. De con-
clusies welke uit de antwoorden hierop ontvangen, getrokken werden zullen in
het kort hier worden vermeld.

Zij zijn : De als hondenziektegebit bekende tandveranderingen (voornl. emaille
defecten) treden hoofdzakelijk bij honden lijdende aan hondenziekte op. Ze staan
in geen verband met de lichamelijke ontwikkeling ; vaak werd ook bij krachtige
honden later een hondenziektegebit opgemerkt.

Voor het ontstaan ervan is blijkbaar een ziekte die op de tandvorming een
storende invloed uitoefent alleen aansprakelijk. Deze ziekte zou de hondenziekte
zijn.

Rachitis of wormen zouden hierbij geen rol spelen ; met inteelt zou de aandoening
evenmin iets te maken hebben. Het zou dus niet een door inteelt veroorzaakt
degeneratief verschijnsel zijn. Ook zou het geen erfelijk gebrek zijn ; een fout zou
h;t daarom dan ook zijn dergelijke dieren voor de verdere teelt uit te sluiten

Operative Fracturenbehandlung. Larsen : Therapeut. Monatsh. f. Vet Med
H. 1/2, 1929.

Omtrent de operatieve behandeling van beenbreuken bij honden wordt in dit
artikel uitvoerig bericht en de resultaten daarmede in bepaalde gevallen bij deze
dieren verkregen, weergegeven. Eisch voor een goede genezing dezer fracturen
zijn repositie en retentie.

Een solide fixatie hiervan is evenwel bij de dieren niet steeds te bewerkstelligen.
De hoedanigheid der breukvlakken kan soms ook zoodanig zijn dat geen voldoende
repositie mogelijk is. Operatief wordt hierbij dan wel inbegrepen ; daarbij getracht
de hindernissen op te heffen die de repositie in den weg staan en geprobeerd de
retentie door fixatie te verzekeren. 1 fet grootste gevaar dat dezen operaties dreigt
is de infectie Er dient dus hierbij steeds streng a- eventueel ook antiseptisch
te worden gewerkt. Van veterinaire zijde zijn hieromtrent tot nu toe weinig mede-
deelingen gedaan. Hoofdzakelijk bleef hier de operatieve behandeling beperkt tot
de kaakfracturen, in welke gevallen dan de breukeinden door middel van metaal-
draad met elkaar werden verbonden.

Larsen intusschen heeft reeds in 1910 een mededeeling gedaan over een osteo-
svnthese, door hem gedaan bij een humerusfractuur van den hond. Bij de groote
huisdieren blijft het een groote moeilijkheid streng aseptisch te opereeren. Bij den
hond kan zulks beter doorgevoerd worden. Wanneer het evenwel breuken van de
onderste deelen der extremiteiten betreft, herstellen deze bij deze dieren gewoonlijk
bevredigend bij een conservatieve behandeling. Humerus- en femurfracturen
daarentegen laten een dergelijke behandeling niet goed toe. Bovendien is daarbij
wel steeds ook als gevolg van de sterke spiercontractie dislocatie aanwezig en zijn
repositie en retentie niet wel mogelijk Het gebruik van rekverbanden stuit hier
op onoverkomenlijke bezwaren. Voor een goede behandeling dezer fracturen is
voorts een voorafgaand Röntgenologisch onderzoek onontbeerlijk. Volgens Larsen
dient zoo spoedig mogelijk nl. reeds de eerste dagen geopereerd te worden, daar
dan de mogelijkheid voor een goede repositie het grootst is. Bij teekenen van
zenuwcompressie of wanneer ter plaatse een zoo sterke bloeduitstorting (haema-
toom) bestaat dat gangreen te vreezen is, zou een vroegtijdige operatie absoluut
noodig zijn. (Bij honden is door ons tot nu toe evenwel nog nimmer gangreen als
gevolg daarvan gezien. Ref.).

Bij haematoomvorming dient overigens in \'t algemeen enkele dagen tot een
week te w-orden gewacht, nl. zoolang tot de bloeding tot staan is gekomen. Het
dier moet gedurende dien tijd rust worden gegeven. Bij opperarm- of dijbeen-
fracturen wordt aan de buitenzijde geopereerd, bij breuken van de beenderen
daarbeneden aan de binnenzijde.

Bij breuken van de humerus of de femur is het noodzakelijk tendeele de spieren
door te snijden. Zelden treedt hierbij een sterke bloeding op. Op de groote zenuw-
stammen dient vooral gelet te worden. De gemaakte wond wordt met haken

open gehouden. Het reponeeren geschiedt met behulp van bepaalde daarvoor
geconstrueerde tangen. Het z.g. ..bolzen" met b.v. ivoor of been is volgens Larsen
niet aan te bevelen. Het infectiegevaar is hierbij groot, de methode moeilijk uit-
voerbaar en de fixatie niet solide.

Draadhechting wordt door Larsen behalve bij kaakfracturen ook toegepast bij
communitief fracturen van den ventralen bekkenwand.

Het gebruik van metaalplaatjes ter fixatie wordt r.ader beschreven. Verder de
methode van Parham, waarbij een metalen band om de fragmenten wordt gelegd.
De ervaring zou hem geleerd hebben, dat hierdoor geen ongunstigen invloed op
het periost wordt uitgeoefend Hij een eventueele infectie zijn ze gemakkelijk te
verwijderen.

De verschillende door hem door middel der osteosynthese behandelde gevallen
worden nader beschreven en verduidelijkt door Röntgenogrammen

Aan het einde van het artikel wordt zeer terecht gezegd dat zijn materiaal niet
groot genoeg is geweest om een beslissend oordeel ov er de waarde van deze opera-
ties bij den hond te kunnen vellen Wel meent hij dat de daarmede verkregen resul-
taten een verder werken in de aangegeven richting rechtvaardigen.

Spiralfraktur des Femurs beim Hunde. Palla : Wien. Tierarztl. Monatsh. H 17.
1928.

De hierin beschreven dijbeenfractuur was door het vechten met een anderen
hond ontstaan. Staan op het zieke been was nog mogelijk ; bij het loopen echter
werd het niet belast. De dijstreek was gezwollen en pijnlijk ; crepitatie was te
voelen. Röntgenologisch werd een spiraalfractuur met verkorting in de lengteas
van het os femoris vastgesteld. Na drie weken rust was voldoende genezing
verkregen. Gezegd wordt dat in Weenen bij dijbeenbreuken steeds de conserva-
tieve behandelingsmethode wordt toegepast en dat daarmede zeer bevredigende
resultaten worden bereikt.

Luxatio femoris traumatica. übekreiter : Arch. f w. u pr Tierh Bd. 60
H. 4, 1929.

In 1913 heeft Dross uitvoerig de heupluxaties bij den hond in een proefschrift
(Berlijn) beschreven. Hij bracht bij honden onder narcose een dergelijke luxatic
tot stand, nam de daarna optredende verschijnselen waar, doodde den v olgenden
dag de dieren en deed sectic. Verder zijn door hem nog 19 klinisch waargenomen
gevallen vermeld ; bij vier daarvan kon sectie worden verricht.

De conclusie waartoe Dross kwam, is dat de uitsluitend door uitwendige oorzaken
verwekte heupluxaties bij den hond, steeds zich voordoen als een luxatio supra-
cotyloidea en gepaard gaan met verscheuring van het lig. teres en van de gewrichts-
kapsel. Zelfgenezing zou volgens hem moeten worden nagestreefd (nearthrose-
vorming) omdat de geluxeerde femur na repositie niet op zijn plaats te houden is.

Den laatsten tijd komen heupluxaties bij den hond veelvuldiger ter waarneming
(intensiever autoverkeer). Ü. kon eveneens daarbij steeds een luxatie supragle-
noidalis vaststellen (Röntgenologisch bevestigd). De oorzaak zou niet zijn een
directe maar meer een indirecte inwerking van het trauma en wel voornamelijk
door de sterke adductie en draaiing van het been tot standkomen, waarbij dan tevens
het lig. teres en de gewrichtskapsel scheuren (ondiepe gewrichtskom-hefboomwer-
king). Vrijwel steeds bleek te bestaan een luxatio femoris supraglenoidalis anterior
naar boven en voren) ; slechts éénmaal werd een luxatio femoris supraglenoidalis
posterior (naar boven en achter) gezien.

Ü. bewerkte blijvende retentie door subcutane inspuiting van 1—1.5 c.c. van
een mengsel van gelijke deelen terpentijn en kamferspiritus, verdeeld over twee
plaatsen in de omgeving van het gewricht, na in diepe narcose het caput femoris
op zijn plaats te hebben gebracht hetgeen Röntgenologisch w-erd gecontroleerd.

Den eersten tijd waren de dieren rustig als gevolg van de narcose en later door
de door de injectie verwekte pijn. Er trad nl. een aseptisch plilegmoon ter plaatse op.

Uit den aard der zaak gelukte een repositie niet meer of was zeer moeilijk tot
stand te brengen in de meer chronische gevallen.

Slechts in 9 gevallen gelukte deze niet. Van de 32 honden, waarbij zulks wel ge-
lukte, genazen 30. Meestal was reeds 10 20 dagen daarna voldoende genezing tot
stand gekomen.

Sur une anemie infectieuse du chien. Ch. Pérard : Buil. acad. Vétér. T 2, p.
160, 1929.

In dit artikel wordt gewezen op een waarneming van Kikuth (Bartonella canis,
ein neuer Anaemieerreger. Zentralbl. f. Bakt. Bd 113, H. 1/2, 1929). bij honden,
die blootgesteld waren geweest aan besmetting met piroplasmata en waarbij de
milt later was verwijderd.

Bij deze dieren heeft Kikuth nl. dan in de bloedlichaampjes een nieuwe, tot
nu toe latente parasitaire infectie (Bartonella canis) kunnen aantoonen.

I)e honden stierven daarbij onder verschijnselen van een allengs toenemende
anaemie.

Eenzelfde waarneming was reeds vroeger bij ratten gedaan (Bartonella muris).
Het lijden kwam overeen met de in Peru waargenomen üroyakoorts, door barto-
nella bacilliformis bij den mensch verwekt.

Tien dagen na de splenectomie konden de parasieten in de bloedlichaampjes
worden vastgesteld ; zij verdwenen daarna tien dagen uit het bloed om dan weer
gedurende tien dagen terug te keeren enz. De dood volgde na -J- vijf maanden als
gevolg van de toenemende verwoesting der roode bloedcellen.

Traitement des hydropsies d\'origine extra-rénale par le novasurol. Antoine
et Liégéois : Ann. de Méd. Vét., Oct. 1929.

Antoine en I.iégéois vermelden hierin o. a. dat dit middel hen bij honden lij-
dende aan buikwaterzucht, betere resultaten heeft gegeven dan chloretum cal-
cicum. Ingespoten werd intramusculair minstens éénmaal in de vier dagen 1 c.c
van de 10 % waterige oplossing. Bij nierlijden intusschen is het middel contrage-
indiceerd.

(Novasurol, afkomstig van de firma Bayer te Leberkiisen is een verbinding van
het natrium zout van oxymercuri-o-chloorphenoxyl azijnzuur met diaethylbarbi-
tuurzuur en wordt bij den mensch aanbevolen bij syphilis en als drastisch diureti-
cum bij hartaandoeningen. Ref.).

Untersuchungen über die Schrumpfniere des Hundes unter besonderer Berück-
sichtigung des Vorkommens und der Bedeutung der Gefassveranderungen. Röhrer
Diss. Leipzig. 1928, Ref. D. T. W. No. 36, 1929

Volgens statistische berekeningen van Röhrer zou de schrompelnier bij 24.6%
van alle honden boven acht en bij 7.6 % van alle honden beneden acht jaar ge-
vonden kunnen worden.

Het macroscopische beeld hiervan zou gelijken op dat van de z.g. genuine schrom-
pelnier van den mensch ; pathologisch-anatomisch zouden evenwel principieele
verschillen bestaan. Bij den mensch zouden nl. de vaatveranderingen primair zijn,
bij den hond een scleroseerende ontsteking en hierbij eerst later de vaatverande-
ringen optreden.

Door Palla werd bij verschillende abdominale afwijkingen voor het stellen van
een juiste diagnose in plaats van de proeflaparotomie, de laparoscopie toegepast,
daar deze minder gevaren zou opleveren Bij den mensch heeft evenwel deze
methode van onderzoek geen ingang kunnen vinden. Götze paste ze toe bij het
rund bij traumatische gastritis. Ook voor het onderkennen van peritonitis, darm-
ontsteking, invaginatie en tuberculose zou de methode volgens hem ts gebruiken
zijn.

Tarasevic gebruikte daarvoor bij het abdominaal onderzoek bij paarden de rhino-
laryngoscoop, welke door een kleine opening in den buikwand naar binnen werd
gebracht.

gebracht (pneumoperitoneum). Hiervoor maakte Palla gebruik van het insufflatie.
apparaat van Evers, waaraan een injectienaald was bevestigd. De eigenlijke in-
wendige belichting (endoscopie) geschiedde met een rechte cystoscoop.

Hij raadt aan zich het gebruik vooraf bij pas gedoode dieren eigen te maken,
daar de onderkenning van de normale buikorganen reeds veel oefening eischt.

Het onderzoek zou, wanneer het rustige dieren betreft, onder locale anaesthesie
kunnen plaats hebben. Vooral bij leveraandoeningen zou de laparoscopie van nut
zijn. Nadeeligc gevolgen ervan werden geen enkelen keer gezien. Een aantal ge-
kleurde teekeningen, van normale buikorganen en van verschillencde afwijkingen
zooals deze konden worden waargenomen, zijn aan het einde toegevoegd. Omtrent
de techniek, welke meer in finesses wordt weergegeven, dient het artikel zelf te
worden geraadpleegd.

Eine Universal-Behandlungsmethode bei akuten per os Vergiftungen und zur
Entfernung verschluckter Fremdkörper beim Hund. Horneck : Tierarztl. Rundsch.
No. 52, 1929.

Door Horneck was opgemerkt dat clysma\'s bij honden, voornamelijk wanneer
de dieren achter wat hooger werden gehouden, gemakkelijk tot braken aanleiding
gaven. Ook uit de literatuur is het bekend dat bij rectale infusies gemakkelijk
de ingebrachte vloeistof in de dunne darmen komt en dat daarbij dan vaak maag-
inhoud wordt gebraakt.

H. heeft deze methode, nl. om van het rectum uit de darmen door te spoelen,
nu benut bij vergiftigingen en bij aanwezigheid van vreemde voorwerpen in het
digestieapparaat.

Na een voorafgaand rectaal reinigingsclysma, werd een groote hoeveelheid
lauwwarm water, al of niet vermengd met keukenzout, bij voorkeur met behulp
van de pomp van Velmelage, (met slang en trechter kan het ook) in het darm-
kanaal gebracht. Meestal trad dan na ^ 3—5 minuten vomeeren op.

Anaesthesie du Chat par le chlorure d\'éthyle. Dr. E Dechambre : Recueil de
Méd. Vét., Oct. 1929.

Voor het narcotiseeren van de kat heeft schrijver een speciaal kistje geconstru-
eerd. Dit kistje heeft den vorm van een afgeknotte vierzijdige pyramide ; de basis
wordt gevormd door een leeren klep, die open en dicht kan en waardoor de kat
naar binnen gebracht wordt.

Het kistje wordt gelegd op een der zijvlakken : de kat wordt zoo ver mogelijk
naar voren geduwd, en klemt dan min of meer tusschen de zijwanden, welke,
omdat het kistje den vorm heeft van een pyramide, naar elkaar toekomen.

Op de plaats, waar nu de kop van de kat ongeveer zit, is een klein gaatje ; hier-
door laat men een tubetje van 3 of 5 c.c. chlooraethyl leegspuiten. In ongeveer
twintig seconden is poes dan ingeslapen ; de anaesthesie duurt 3 of 4 minuten,
ruim voldoende voor castraties, mondinspecties. kiesextracties, het openen van
abcessen enz.

Zoo men dit wil, kan men met een nieuwe dosis chlooraethyl den duur der nar-
cose verlengen.

Het wakker worden gaat plotseling ; na enkele minuten heeft het dier wederom
het normale gebruik van zijn vermogens.

De bijverschijnsels zijn zeldzaam en weinig ernstig een enkele keer treedt een
ar^nx-kramp op, die door een paar maal aan de tong te trekken, weer kan worden
opgeheven.

Vlak na het ontwaken bestaat soms een oogenblik van excitatie ; men doet
dan ook verstandig, het dier eerst even in een kooi of in een mand te plaatsen.

Dc bij copulatie in het vrouwelijke organisme gebrachte spermatozoïeden
bezitten in den regel slechts een beperkten levensduur. Bij den mensch zou deze
ongeveer 48 uur bedragen en aangezien voor het welslagen van de bevruchting
ook nog het openbarsten van een eiblaasje in het ovarium en het afdalen van het
daarbij vrij komende eitje door het buisje, dat ovarium en baarmoeder verbindt,
noodig is en wij weten, dat dit barsten van het eiblaasje in directen samenhang
staat met de rhythmische verschijnselen in den uterus, die met de menstruatie
aanvangen, zou een bevruchting slechts gedurende een bepaald tijdsverloop na
de menstruatie kans van slagen hebben. Bij andere zoogdieren, zooals konijnen
blijven de spermatozoïeden niet langer dan 20 a 30 uur in leven, terwijl de levens-
duur van spermatozoïeden bij de kip ongeveer 16 dagen bedraagt en bij de
kalkoen tot 30 dagen kan stijgen. Bij de vleermuizen vindt men geheel andere
toestanden, waarover Redenz in het ,,Zeitschrift fiir Zellforschung und Ent-
wicklungsmechanik", Bd. 9 interessante bijzonderheden meedeelt. De vleer-
muizen zijn reeds daarom zulke merkwaardige dieren, omdat zij een winterslaap
doormaken, gedurende welken tijd al hun levensfuncties zich op een lager niveau
afspelen. Kort voordat de winterslaap intreedt vindt de copulatie plaats. Daarbij
wordt een groote massa spermatozoïeden, met slijm omhuld in den uterus van
het vleermuiswijfje opgenomen en maakt daar vertoevend den winterslaap mede.
Pas in het volgend voorjaar, in begin April, zal het eiblaasje barsten. Tegelijk
daarmede vloeit uit dit blaasje langs het genoemde buisje een weinig vocht,
dat de spermatozoïeden, die het dichtst bij de opening van het buisje lagen,
uit hun winterslaap wekt. In gesloten colonnes zwemmen dan de ontwaakte
spermatozoïeden het eitje te gemoet en een bevruchting is verzekerd.

Arteficial Insemination of Mammals. Scientific and Zootechnical Methcfd. By
Brof. E. J. Iwanow, Moscow (Translation), The Veterinary Record Jan. 11. 1930
No. 2. vol. 10.

In deze Engelsche vertaling van een Russisch artikel wordt uitvoerig bericht
over het onderzoek, en speciaal over de practische toepassing van kunstmatige
bevruchting bij huisdieren

Bij verschillende diersoorten wordt deze methode toegepastmet de bedoeling
om het benoodigde aantal mannelijke dieren te beperken. Bij een temperatuur
van 2° C. kan het sperma ongeveer een week bruikbaar blijven.

Bij paarden wordt de beschreven methode hoe langer hoe meer toegepast,
ook omdat op deze wijze dc kans van besmetting der dekhengsten (vooral met
Dourine) uitgesloten is,

In 1923 was het aantal merries, kunstmatig bevrucht 1.000 in 1928 : 70.000.
terwijl het getal voor 1929, wat nog niet bekend is, geschat wordt op 250.000.

Zilvervossen zijn meestal monogaam, door toepassing van kunstmatige
bevruchting is slechts één mannelijke vos per 10—20 vrouwelijke noodig.

Iwanow heeft met behulp van de kunstmatige bevruchting ook kruisingsproe-
ven genomen met hond c-n vos, schaap en geit, haas en konijn. Zeer beslist ont-
kent hij de mogelijkheid van kruising der genoemde diersoorten.

Het artikel leent zich verder niet tot een uitgebreid referaat, methoden worden
verder niet genoemd.

Die Verdaulichkeit von Fleisch verschiedener Art und Zubereitung. von Prof
Dr. Ernst Mangold, Berlin (Forschungen und Fortschritte, 6. Jahrgang No. 1.
1. Januari 1930).

Schr. heeft de methode van Spallanzani gewijzigd toegepast bij verschillende
dieren (zoogdieren en vogels).

Een doorboorde metaalhuls aan een kettinkje bevestigd werd met stukjes
vleesch gevuld en door de dieren ingeslikt. Op gewenschte tijden was het buisje
door middel van de ketting weer uit de maag op te halen. De inwerking van het

maagsap op het vleesch werd beoordeeld naar het verdwijnen van de dwars-
streeping der spiervezels.

Hoe eerder de streeping verdwijnt des te sneller verteert, volgens sehr., het
betreffende dier de eiwitten

Verschillende vleeschsoorten worden door eenzelfde dier in zeer uiteenloopende
tijden verteerd ; terwijl verschillende diersoorten eenzelfde vleeschsoort in sterk
uiteenloopende tijden afbreken

De toestand van het vleesch maakt ook verschil. Kundvleesch b.v. wordt
gekookt of gebraden het snelst verteerd, langzamer in gekookten gedroogden
toestand, het allerlangzaamst versch rauw vleesch.

Dezelfde methode, toegepast op eiwit wat een verschillende tijdsduur gekookt
was, gaf als resultaat dat verlenging van den tijd van koken moeilijker verteer-
baarheid tengevolge had.

Über das „Progynon" ein kristallisiertes weibliches Sexualhormon, von Dr.
Adolf Butenandt, Universität Göttingen. (Forschungen und Fortschritte
i Jan 193°)-

Een korte uiteenzetting over het ovariaalhormon en de mededeeling dat sehr,
een gekristalliseerd product heeft weten te bereiden waarvan i Gram 30.000
M(uizen) E(eenheden) bevat. Dit product noemt hij Progynon. De mol formule
hoewel niet geheel met zekerheid te vermelden, is ongeveer C₂₃ H_2S0₃.

Alte und neue Irrwege auf dem Gebiete der Volksernährung, von Prof Dr
Max Rübker. Univ. Berlin. (Forschungen und Fortschritte 1930. No. 2).

De nationale voedingsnormen zijn gedurende duizenden van jaren empirisch
gevormd. De menschelijke voeding is deels gebaseerd op dierlijke producten,
voor het grootste deel echter op plantaardige.

De laatste decenniën probeert men deze natuurlijke ontwikkeling kunstmatig
te veranderen, door voorstellen van allerlei aard.

Als eerste, de sectc die predikt otn van koren alles te eten, geen zemelen uit het
meel te verwijderen. Doel van het eten der zemelen is : behoud van de zouten,
goed blijven der tanden. Sehr, wijst op de moeielijke verteerbaarheid van de
zemelen door de menschen.

„Protein phobisten" houden vleesch en eiwit voor schadelijk en probeeren met
een minimum hoeveelheid eiwit te volstaan. De beweerde gevaren van veel eiwit
en vleesch bestaan in \'t geheel niet ; jicht ontstaat evenmin als arteriosclerose
door vleeschgebruik, doch bij geërfden aanleg voor jicht is veel eiwit en vleesch
schadelijk

Uit Oost Azië zijn ons geheele volksstammen bekend die vegetarisch leven
Wij als volk, meent sehr, kunnen ons niet eensklaps op uitsluitend plantaardige
kost instellen, omdat wij de voedingsmiddelen hiervoor niet kunnen voort-
brengen. Met voortschrijdende cultuur passen ook de bedoelde volksstammen
zich meer bij onze voedingswijze aan.

De „voedingszouten-secte" wil de voeding rijk aan zouten hebben en speciaal
een overmaat van basische zouten verstrekken De beweerde eiwit-besparing
is tegengesproken. De gemengde kost op zich zelf is voldoende rijk aan zouten,
terwijl het organisme in staat is uit het wisselend mengsel zoute n de juiste samen-
stelling voor bloed en organen te vormen.

Het „Fletcheren" bestaat uit voorschriften over den duur van het kauwproces ,
voor verstandige menschen zijn ze doelloos, daar ze van zelfsprekend geacht
kunnen worden.

Houdt men vast aan onzen gemengden kost, dan zijn ook de. vitaminen in vo\'-
doende mate aanwezig voor een gezonde voeding.

De Rohkost-beweging berust op de foutieve meening dat verhitting de spijzen
moeielijk verteerbaar maakt.

De voedings,,secten" zijn niet in staat de volksvoeding te veranderen ; wei
brengen zij onrust en angst in breeder kringen.

Doelmatige afwisseling van het menu, afzijdig blijven van allerlei probeersel}
houdt ons gezond Hoewel Jichr. m. i. wel verschillende waarheden verkondigs.
overdrijft hij toch ook wel eenigermate. Voor hem en zijn volgelingen zouden wij
een nieuwe secte kunnen aannemen, ni. die der nihilisten. (Wanneer deze secte
de overhand kreeg zou alle onderzoek en verbetering in de veevoeding stopgezet
worden.)

Praktische Ergebnisse in der Tierzucht durch ultraviolette Strahlen, (Quarz
lumpe) door Dr. A. Salmony. Berlin. (Deutsche T. W. No. 52, 1929).

Een kort overzicht van ontwikkeling en toepassing der ultraviolette stralen
in de veeteelt.

Speciaal wordt verwezen naar proeven in Amerika, Engeland en ook in
Duitschland, vooral op kippen.

De productie zou geweldig stijgen (20 minuten belichten op afstand 80 c.M.)
terwijl een koppel leghorns bijzonder snel door den rui werd geholpen. Volgens
sehr, worden aanschaffingskosten, afschrijving en verbruik van een Quarzlamp
gemakkelijk gedekt door de hoogere productie en geringer aantal ziekte gevallen

Hormone und Vitamine mit besonderer Berücksichtigung des Anti-sterilitäts-
Vitamin E. Van Otto Karl Schultz. Grebenstein Deutsche Tierärztl. Wochen-
schrift, 25. Jan. 1930, No. 4.

Een uitgebreid referaat met vele literatuuropgaven, dat niet geschikt is 0111
hier verkort weer te geven.

Speciaal het vruchtbaarheidsvitamine wordt uitvoeriger behandeld en er
wordt gewezen op de overeenkomstige eigenschappen van dit vitamine E met
het ovariaal hormon. Isolatie en concentratie van vitamine E is reeds mogelijk
(uit tarwekiemolie) 5 m.G. van dit preparaat zijn bij ratten (5 m.G per dag)
reeds volledig werkzaam.

Twee uur verhitten, bestralen met U.V. licht doen de werkzaamheid vermin-
deren doch heffen deze niet geheel op. Doorstroomen met lucht heeft ongeveer
dezelfde uitwerking. De werkzame factor is resistent tegen zuren en alcaliën.

lieber Reindarstellung des Wachstumsvitamins. Prof. Dr. C. Oppenheimer.
Berlin in „Volksernährung" (1929, 171), (referaat in Zeitschr. f. Fl. und Milch-
hygiene, 15 Januar 1930, XL Jahrg. Heft 8).

Medcdeeling dat het de Japanners Shimizu eh Hatakevarna gelukt is het
vitamine A zuiver te bereiden.

Biosterine (uit eieren) verbonden met ..desoxycholsäure" geeft een kristallijne
stof. „Gallosterine" waaruit het zuivere vitamine A gewonnen kan worden
door koken met xylol of vaccuum destillatie. Het vitamine A zou ook kristallijn
gewonnen worden De naam Vitosterine wordt eraan gegeven. De korte mede-
deeling maakt het moeielijk hiervan meer te zeggen ; voederproeven worden niet
vermeld

Vitakalk bestaat (volgens sehr.) uit chloorcalcium. gemakkelijk op te nemen
phosphorverbindingen en gist (zeer zeker wel met U. V. licht bestraald).

fn de eerste plaats natuurlijk bij rachitis van alle huisdieren verder bij in ont-
wikkeling of voedingstocstand achtergebleven paarden, runderen en varkens
Als versterkend middel bij endoparasieten (selerostomiase paard). Na infectie-
ziekten bij varkens. Bijvoeren van Vitakalk aan drachtige pelsdieren ; bij niet-
tochtig worden van koeien en bij melkgebreken (agalactie, abnormale smaak en
moeielijkheden bij de boterbereiding).

Speciaal voor de pluimveeteelt wordt het preparaat aanbevolen, (rachitis,
windeieren, veerenpikken), de dieren reageeren meest ok door verhoogden leg
(bij een normaal goed rantsoen moet men van dit grooter aantal eieren zich niets
voorstellen, ref.). v. d. Plank.

La vaccination antituberculeuse des bovidés par Ie B. C. G. A. Cal.mette et C.
(iuERiN : Revue générale de Méd. Vét., 15 Juli 1929.

De conclusies, aangaande de waarde der vaccinatie met B. C. G. bij runderen,
waartoe enkele Amerikaansche onderzoekers zijn gekomen en welke zeer sterk
afwijken van de gunstige resultaten, door talrijke andere onderzoekers verkregen,
worden op duidelijke wijze weerlegd. De methode der tuberculosebestrijding
in de Vereenigde Staten toegepast — waarbij alle, op tuberculine reageercnde
dieren voor de slachtbank worden bestemd, wordt streng veroordeeld, als te zijn
irrationeel en onwetenschappelijk. Bovendien is deze methode zeer kostbaar,
zoodat zij in Europa nooit zal kunnen worden toegepast. .Maar ook. al zou het
met deze methode gelukken een veestapel tuberculose-vrij te maken, dan is vroeg
of laat een besmetting door wilde dieren, knaagdieren en ten slotte door den mensch
mogelijk. De uitroeiing der tuberculose op bovengenoemde wijze wordt dan ook
als een utopie gekenmerkt.

De proeven, welke vanwege het Ministerie van landbouw van de Staat Alberta
(Canada) zijn genomen, worden weergegeven, ten einde nog eens duidelijk de
onschadelijkheid en immuniseerende werking der B. C. G aan te toonen.

Ten slotte wordt vaccinatie en revaccinatie der runderen met B C. G. als be-
strijdingsmiddel tegen tuberculose aanbevolen.

Sur la vaccination humaine contre la tuberculose par le B. C. G. dans la Ville
de New-York. Dr Camille Kkreszturi et Dr William H Park : Annales de
1\'lnstitut Pasteur, T. 43, No. 7.

Als bijzonderheid dient te worden vermeld, dat dit onderzoek werd verricht
met subsidie van de ,,Metropolitan l.ife Insurance Companv\'

190 kinderen werden direct na de geboorte per os met B. C G. gevaccineerd
Meermalen werden de bacillen >S 30 uur na de toediening in de faeces aangetoond.
l)e behandelde kinderen werden alleen dan uit het gezin verwijderd, indien lijders
aan open tuberculose aanwezig waren.

Van de gevaccineerde kinderen stierf een veel geringer percentage aan tuber-
culose, dan van de controle (niet geënte) kinderen. Echter was de sterfte aan
andere ziekten bij beide groepen ongeveer gelijk. De meeste onderzoekers geven
aan, dat de vaccinatie met B. C. G. ook tegen niet-tubcrculeuze aandoeningen be
schermt.

Slechts een deel der geënte zuigelingen had blijvend of tijdelijk een verhoogde
gevoeligheid voor tuberculine. Het was echter niet mogelijk uit te maken of deze-
door de enting, dan wel door een spontane besmetting met tubercelbacillen ont-
staan was.

De conclusies luidden, dat de vaccinatie per os ongevaarlijk is en een zekere
mate van immuniteit geeft. Omtrent de graad en duur dezer immuniteit kon geen
nadere opgave worden gedaan.

Zur Frage Tierversuch oder Kultur zum Nachweis von Tuberkulose. Dr (\'.
Lutz; Zentrallbl. f. Bakt. Abt. I Orig. Bd. 1x4, H. 3, S. 232.

Beter dan de subcutane- of intraperitoneale cavia-enting voldoet de intraglan-
dulaire methode (Knorr en Priedrichs). Deze methode is als volgt gewijzigd
Het te onderzoeken materiaal wordt beiderzijds in de liesklieren gespoten, door
deze in een huidplooi op te lichten. Bij deze wijze van onderzoek wordt de kans
van sterfte door een bijkomstige infectie zoo goed als opgeheven Om de 8 dagen
wordt nu intracutaan 0.025 g^r- tuberculine ingespoten. In de loop der tweede
week na de infectie zijn bij een positief resultaat de liesklieren verdikt, terwijl
deze zwelling als gevolg van de tweede tuberculine-injectie snel toeneemt. Onder

narcose wordt een liesklier uitgenomen en op de aanwezigheid van tubcrcelbacillc"
onderzocht. Bij het onderzoek van 350 cavia\'s op deze wijze, kon gemiddeld iu-
22 dagen worden uitgemaakt, of het onderzochte materiaal al dan niet tubercel-
bacillen bevatte.

Meermalen was het proefdier-experiment positief en de cultuurproef negatief
terwijl het omgekeerde niet werd waargenomen. Om deze reden verdient de dier-
proef de voorkeur.

(Door schr. wordt niet meegedeeld, op welke wijze het cultureele onderzoek
werd uitgevoerd, wel dat de kweekproef bij herhaling gewijzigd werd. Ref.).

De practische beteekenis van een negatieve tuberculine-reactie. Herman Yos
N. T. v. Geneesk. 9 Nov. 1929, blz. 5231—5247.

Sedert 1908 wordt bij alle patiënten, die in het sanatorium te Hellendoorr.
worden opgenomen, de gevoeligheid voor tuberculine nagegaan. Indien de reacti
van Pirquet negatief verloopt, wordt de intracutane methode volgens Mantovx
toegepast en wanneer ook hierbij geen positief resultaat optreedt, wordt de tuber-
culine subcutaan ingespoten en wel in snel stijgende doseeringen (1/10, 5/10, 1.5
en 10 mgr.). Blijft, ook bij deze laatste methode een reactie achterwege, dar
wordt, bij aldien geen negatieve anergie aanwezig is, de patiënt, als niet lijdende
aan tuberculose, uit het sanatorium ontslagen. Ten einde na te gaan hoe groot
het aantal miswijzingen der tuberculinatie was, werd over alle ontslagen patiënten
vanaf begin 1908 tot einde 1928. inlichtingen ingewonnen bij de artsen, die de
patiënten naar het sanatourium hadden gezonden, of bij de patiënten zelf. O;
deze wijze konden van 140 patiënten voldoende gegevens worden verkregen
Hierbij bleek, dat 12 patiënten (8.6%) in weerwil der negatieve tuberculine-
reactie in het sanatorium, aan tuberculose lijdende waren.

Tot de 140 teruggezonden patiënten behoorden er 8, bij wie vóór de opname
in het sanatorium tuberkelbacillen in het sputum waren aangetoond. Slechts bi
een van deze 8 patiënten, werden na de terugzending tuberkelbacillen in het spu-
tum gevonden. Bij de overige 7 wordt door schr. de juistheid van het sputum-
nnderzoek in twijfel getrokken.

Schr. kan geen verklaring geven voor het negatieve verloop der tuberculine-
reactie bij dc personen, die achteraf beschouwd, toch aan tuberculose blek: -
lijdende te zijn. Bij 2 patiënten, die kort na de observatie stierven, zoekt hij d>
verklaring in een negatieve anergie ; als gevolg van het gemis aan afweerkrachten
kon het lichaam in deze 2 gevallen niet reagecren.

Met nadruk wordt erop gewezen, dat door de tuberculine-diagnostiek in dt-:
tijd van 21 jaar, 128 personen, die met de diagnose „tuberculose" naar het sana-
torium waren gezonden, terecht als niet tuberculeus konden worden ontslagen
Het nadeel van het geringe aantal miswijzingen weegt tegen dit groote voorde,
niet op. Schr. vindt dan ook in het resultaat zijner enquete een steun om ook
in het vervolg, personen, die niet reageeren op een subcutane injectie van 10 mgr
oudtuberculine, als regel uit de behandeling te ontslaan. Hij raadt den artsen
aan geen patiënten naar het sanatorium te zenden, alvorens hierbij de gevoelig-
heid voor tuberculine is nagegaan.

Milttherapie bij tuberculose. De Moll van Otterloo, N. T. v. Geneesk. 30 No»
1929. blz. 5658—5663•

Allereerst wordt een literatuur-overzicht over dit onderwerp gegeven. Vervol-
gens worden een 4-tal gevallen vermeld van extra-pulmonale tuberculose, waarbi
door toepassing van de milttherapie een gunstigen invloed op den algemeenev
toestand kon worden opgemerkt. Rauwe miltpulpa, afkomstig van kalveren of
varkens, werd in bouillon of soep te eten gegeven. Hierdoor werd in de meeste
gevallen een snelle vermeerdering der crythrocyten waargenomen, terwijl teveu-
de eetlust opmerkelijk toenam en soms zelfs overmatig werd. I)e erythropoëse
werd alleen opgemerkt bij het aanwezig zijn van een endogene, toxische anaemie
daarentegen werd de post-haemorrhagische anaemie door de milttherapie niet
beinvloed. Clarenburg

In de Tierarztl. Rundschau van 15 Jan, 1928 wijst Dr. Perl op de methode
van Lappe om op gemakkelijke manier het achterstel te verkleinen. De methode
is met behulp van een vingermes de buikholte te openen en dan met de koord-
voerder van de Lappe trachten te komen onder de huid in de lendenstreek ;
hier moet 1111 eene opening gemaakt worden, waardoor het striktouwtje gehaald
wordt, dat de zaag meeneemt en nu is het de bedoeling het bekken in twee helften
te zagen.

Schrijver is het nog niet gelukt ; in de 3 beschreven gevallen kwam hij steeds
op verschillende plaatsen uit, dus geen reclame voor de zekerheid van de methode

Erfahrungen über die Feststellung der Trachtigkeit bei Kühen auf Grund der
Oppermannschen Symptomenkomplexe.

Tierarzt Löhr in Königslutter deelt in de Berlin. Tierarztl. Wochenschrift van
Maart 1929 zijn ervaringen met betrekking tot drachtigheidsonderzoek, vagi-
naal en rectaal, mee en geeft hiermee het goede voorbeeld, zijn fouten te beken-
nen, wat vaak meer nut heeft dan mededeelingen omtrent uitgehaalde kunst-
stukjes.

Inderdaad is het genoemde onderzoek hier moeilijk en moet men zeer voor-
zichtig zijn, vooral met de diagnose : niet drachtig

In de Tierarztl. Rundschau van Maart 1929, beveelt Dr. Beckek bovengenoemde
methode aan, zoowel voor koeien als paarden en vraagt naar eventueele resultaten
bij kleine huisdieren. Hij raadt aan om, als de arm te kort is om de uterus volko-
men te reponeeren. een staaf met ronde houten kogel te gebruiken, om alle plooien
glad te strijken Deze manipulatie lijkt mij niet aan te bevelen en overbodig
als het dier kan staan en gaan, omdat dan na het opstaan en daarna volgende
beweging de baarmoeder van zelf wel weer in normale positie komt. De raad
om de anasthesie eerst te probeeren bij slachtrunderen, lijkt mij uitstekend.

In de Veterinary Record van Maart 1929 vermeldt p. Booth een geval van
abnormaal lange draagtijd bij een vaars ; het dier had moeten kalven in Mei en
was nog drachtig in januari, toen het op aanraden van den dierenarts werd ge-
slacht, hoewel het volkomen gezond en in goede voedingstoestand was. Het kalf
woog 57 K G., was overigens normaal.

In de Deutsche Tierarztl. Wochenschrift van 16 Juni 1928, beschrijft K. Hupka
bovengenoemde storing. De achterhoeven waren zichtbaar tusschen de schaam-
lippen. terwijl de hakken, staart en bekken in de scheede lagen, doch de kniege-
wrichten voor de bckkenrand lagen. Ondanks groote trekkracht kon het veulen
niet geboren worden, wat zeer natuurlijk is, want door de verticale ligging van
de bovenschenkel ging bij het trekken het kniegewricht naar beneden, want het
bekken van het veulen steunde tegen de wervelkolom van de moeder. Na het
terugbrengen van het foetus in de uterus, konden de achterbeenen gemakkelijk
worden gereponcerd en werd het veulen geboren ; de merrie moest echter afge-
maakt worden, omdat de knieën van het veulen de uterus hadden geperforeerd

Erweiteruiig mittels eines provisorisch hergestellten Kolpeurynters. ITierarztl
Rundschau 1929, blz. 217).

Dr. Kt\'ri I.inde, beschrijft een geval van cervix-vernauwing bij eene koe met
prolapsus uteri, die met 8 maanden aborteerde en waar geen ontsluiting wilde
komen. Schrijver spoot 2 maal hypophysin in met weinig resultaat, ook irrigeeren
met lauwwarm water baatte niet ; bij het inroepen van zijn hulp leefde het kalf
nog. Hij bracht nu een binnen-autoband, die ter weerszijden van de ventiel afge-
knipt en daarna aan een geplakt was, door de cervix en vulde deze langzaam met
Incht ; na korten tijd gaf dit verruiming van de cervix en kon het kalf\'bij gedeel-

teil (want het was zoo in rotting, dat 2 man de voorbeenen er aftrokken) geboren
vvorden. De koe stierf aan algemeene sepsis. Schrijver betreurde het, dat hij niet
verder tot het inbrengen van de luchtblaas was overgegaan en wees er verder op
dat het kalf, dat bij het eerste onderzoek nog leefde, reeds na 1 7 uur zoo vergaan
was, dat hij met de hand gemakkelijk de beentjes kon verwijderen.

Voor de kleine huisdieren, vooral bij schapen en geiten, waar cervix-vernauwing
11a en bij prolapsus vaginae vrij veel voorkomt, lijkt mij het inbrengen van een
luchtblaas, om op die manier de cervix te verwijden, wel van belang 0111 te pro
beeren, omdat andere methoden heel vaak in den steek laten. S. Kingma

Quantitative Bestimmungen der Acetonkörper im Blute trächtiger und nicht-
trächtiger Kühe. Dr. Anton Christalon : Archiv für wissenschaftl. und prakt
Tierheilkunde, 57 Hand, 5 Heft 1928.

Christalon heeft, in navolging van wat bij den mensch was geschied, het
aceton-gehalte van het bloed bepaald bij drachtige en bij niet-draclitige runderen,
e i wel bij 30 niet-drachtige, t.w. 21 koeien, 8 ossen en 1 stier en bij 27 drachtige
koeien, van 6 weken tot 9 maanden na de bevruchting.

Gevonden werd voor de niet-drachtige een gemiddelde van 6.27 m g. (van
5.27—7.25) acetonlichamen (als acet-azijnzuur gerekend) per 100 cc.M. bloed;
\\oor de drachtige een gemiddelde van 7.54 m.gr. Hier liepen de vondsten tusschen
5 35 m.gr. en 9.75 m.gr. De hoeveelheden bij de drachtige waren dus gemiddeld
20.2 % grooter.

Practische waarde heeft deze vondst niet. omdat de cijfers zeer ui teen looper.
Alleen de hoogste cijfers zouden voor het vaststellen van drachtigheid waarde
kunnen hebben, nl. die boven de hoogste der niet-drachtige groep.

Die Therapie der Sterilität des Rindes unter besondere Berücksichtigung der
Yatren-Vaccine-Therapie nach Professor Oppermann. Dr Friedrich Meijer
Archiv, für wissenschaftl. und prakt. Tierheilkunde 57 Band, 4 Heft, i<>»8

Dr. Meijer bespreekt eerst de voornaamste oorzaken der steriliteit van het
rund met de daartegen gebruikelijke therapiön.

Vervolgens geeft hij de resultaten, door anderen met Yatren-vaccine verkregen
om daarna zijn eigen proefnemingen te vermelden.

Yatren-vaccine van Prof. Oppermann, bereid door de ,,Bellringwerke", is eene
entstof, bestaande uit gedoode bacteriën, gekweekt uit ontstoken geslachtsorga
nen, in suspensie gebracht in eene 4 procents yatren-oplossing.

In het geheel wordt 3 x, met tusschenpoozen van 5—8 dagen, telkens 40 cc.M
yatren-vaccine subcutaan aan beide halsvlakten aan iedere kant de helft -
ingespoten. Geen onaangename nevenwerkingen. Komen er enkele druppels in
de huid in plaats van er onder, dan ontstaat eene eenigszins pijnlijke zwelling, die
echter uiterlijk na 10 dagen verdwijnt.

Behandeld zijn 200 koeien, de meeste daarvan hadden voor 5 —6 maanden
gekalfd.

1. Cliron. endometritis (62 koeien); 2. Chron. endometritis en corp. lut. per-
sistans (38 koeien) ; 3. Corpus luteum persistans (35 koeien) ; 4. Met negatieve be-
vinding (58 koeien) ; 5. Cyste en corpus hit pers (1 koe) ; 6. Wegblijven der bronst
(2 koeien) ; 7. Pyometra (2 koeien) ; 8. Scheede-ontsteking (2 koeien).

Van groep 1, uitsluitend behandeld met yatren-vaccine, werden 55 drachtig
= 88.81 %.

Bij groep 2, waar behalve een chron. endometritis een corp lut. pers. werd ge-
diagnostiseerd, werd het laatste niet verwijderd : .uitsluitend yatren-vaccine aan-
gewend. Van 38 werden 30 78.94 % drachtig.

Bij groep 3 werd het corp. luteum persistans manueel verwijderd en tevens
geënt. Van de 35 werden 26 drachtig = 74.28 %.

diagnose kon worden gesteld. Er waren er bij, zonder waarneembare afwijkingen,
die geregeld om de 3 weken tochtig werden. Van deze 58 werden 39 bevrucht
67.28 %.

Meijer merkte op, dat na de inspuiting een sterk vermeerderde uitvloeiing op-
trad.

Vermeld zij nog, dat bij wegblijven der bronst gevallen voorkwamen, waarbij
yohimbin-veratrin pas succes had na injectie van yatren-vaccine.

1. Zonder yatren-vaccine is met, meestal chirurgische .therapie tegen sterili-
teit (dus behandeling volgens Albrechtsen, Hess) in 50—60 % der gevallen
herstel te bereiken.

3. Yatren-vaccine is het middel in alle gevallen waar geen bepaalde diagnose
is te stellen.

Ueber die Wirkung einiger Hypophysenpraparate und des Adrenalins auf den
isolirten Uterus des Rindes. Dr. Hans Graf und E. Morgenstern : Schweizer
Archiv. 1929, 4. Heft.

Graf en Morgenstern namen proeven met uterusmusculatuur van runderen,
van 2 tot 9 jaar, drachtig en niet drachtig Het materiaal was afkomstig van het
slachthuis en werd vervoerd in met zuurstof verzadigde Tyrode-vloeistof in thermos-
flesschen, op een temperatuur van 38—39° C. gehouden. Ondanks nauwkeurige
voorzorgsmaatregelen bleek 2/3 der praeparaten onbruikbaar.

Genomen werden losgepraepareerde stukken der uterushoornen van 15 tot
25 c.M. lang, met eene belasting van 40 gr. In de vloeistof (Tyrode zonder sui-
ker), op lichaamstemperatuur gehouden, werd voortdurend zuurstof gebracht.
Als hypophvse-praeparaten werden gebruikt : Hypophysin-Höchst, Hypophen
(Gehe) en Pitoglandol.

L)e proeven werden genomen in 2 Series. Bij de eerste serie (musculatuur van
7 uteri) werden alleen hypophysc-praeparaten gebruikt, bij de tweede (muscula-
tuur van 9 uteri) deze en adrenaline.

Conclusies : De hypophyse-praeparaten zijn bij den drachtigcn en niet-drach-
tigen geisoleerden uterus van het rund, dus direct op het orgaan, werkzaam. Eene
optimaal-dosis schijnt individueel zeer verschillend te zijn. Verschil in werking
tusschen de 3 praeparaten werd niet waargenomen.

Door adrenaline kon steeds, bij de meeste proeven pas na eene geringe stijging
van den tonus, verlaging van dezen en ophouden der contracties worden verkregen

Eene door adrenaline opgewekte verlaging kan door hypophyse-praeparaten
weer worden opgeheven. Of eene door adrenaline verkregen verlamming door
giften van hypophyse-extract kan worden verkort, blijkt uit de proeven niet met
zekerheid, is echter waarschijnlijk. Onderbreking eener pas begonnen adrenaline-
verlamming door hypophysen-extract is niet mogelijk.

Eine bis jetzt noch nicht veröffentliche Beobachtung auf dem Gebiete der Ste-
rilitatsbekamptung beim Rind. Mayer-Puli.mann : Tierarztl. Rundschau, No. 6,
10 Febr. 1929.

Dr. Mayer-Pullmann drukt het corpus luteum persistans uit het ovarium en
laat het aldus behandelde rund na 24 uur, in ieder geval binnen 3 x 24 uur, toe
tot den stier. Soms in dien tijd 2 keer. Hoewel geen verschijnselen van tochtigheid
.anwezig zijn, laten de dieren gewoonlijk den stier toe. Het percentage, dat drach-
tig wordt, is grooter dan wanneer met het springen wordt gewacht tot het rund
tochtig wordt.

M.-P. kwam tot deze methode op grond der overweging, dat het uitknijpen
van een corpus luteum bij een drachtig rund binnen 3 dagen abortus ten gevolge
heeft, d. w. z., dat binnen drie dagen de uterus zich contraheert e.i het ostium
wordt geopend. Bij een geopend ostium kan het sperma in den uterus worden
geëjaculeerd ; daarbij is de uterus in erectie. De voorwaarden voor conceptie

zijn dus gunstig. (Er moet natuurlijk een voor bevruchting geschikt ei aanwezig
zijn, voordat het sperma zijn fertiliteit heeft verloren. Ref.).

Unfruchtbarkeit bei unseren Haustieren unter besonderer Berücksichtigung des
Rindes. Harry Stalfors : Tier. Rundschau, 192g, No. 33.

Stalfors wijst op de groote beteekenis van het steriliteitsprobleem, in het
bijzonder bij het rund. Hij zond aan alle Zweedsche dierenartsen eene vragenlijst
met de volgende vragen :

1. Gelooft gij, dat de steriliteit bij onze groote huisdieren erfelijk kan zijn
en zoo ja, welk bewijs hebt gij daarvoor?

2. Welke behandeling der geslachtsorganen acht gij de beste tot bestrijding
der steriliteit (bij vrouwelijke dieren)?

a. Ovariaalbehandeling (volgens Hess)? ft. De uterine behandeling (volgen-
Albrechtsen) ? c. De individueele, gecombineerde behandeling? d. Tijdig onder-
zoek en desinfectie, eventueel stimuleering van den uterus?

3. Welke ervaringen hebt gij opzichtens de werkingen eener algemeene be-
handeling der steriliteit bij deze dieren?

Aan de hand dezer antwoorden en van eigen waarnemingen, welke laatste zich
over 1500 runderen uitstrekken en in een tweetal tabellen zijn verwerkt, komt
Stalfors tot de volgende conclusies :

1. Het schijnt, dat erfelijke factoren bij verminderde vruchtbaarheid van het
rund kunnen meewerken.

2. Onder de oorzaken van onvruchtbaarheid bij onze huisdieren zijn de alge-
meene, als onvoldoende en ondoelmatige voeding, onvoldoende beweging (stal-
koeien), slechte hygiëne enz . vermoedelijk van niet geringe beteekenis. weshalve
deze onze aandacht verdienen.

3. De manueele ovariaalbehandeling. op de eerste plaats het uitknijpen van
permanente gele lichaampjes en het stukknijpen van cysten werkt niet verzwak-
kend of onderdrukkend, allerminst vernietigend op de functie der eierstokken,
mits zaakkundig en zorgvuldig uitgevoerd. Zij schijnt ze in tegendeel te versterken

4. Bij iedere behandeling moet een zorgvuldig onderzoek, algemeen en locaal,
naar de oorzaken geschieden en de therapie daarnaar ingesteld. Iedere eenzijdig-
heid en schijnvertoon moet vermeden. De juiste behandelingsmethode is derhalve
de individueele, gecombineerde.

Syrgotral zur Bekämpfung des Seuchenhaften Bangschen Verwet lens beim Rinde.
Alfred I.euthold : Schweizer Archiv, 9. und 10. Heft 1929.

Leuthold betoogt, dat men het er nog niet over eens is, dat de actieve immu-
niseering met verzwakte, levende culturen als eene in alle opzichten bevredigende
therapie is te beschouwen, zoodat het zoeken naar andere middelen niet als over-
bodig is te beschouwen.

Syrgotral is eene reuk- en smaaklooze, 1.6 procents waterige oplossing van
Syrgol, waaraan volgens Knoll gehydroliseerde eiwitcolloïden uit de glutinegroep
zijn toegevoegd, waardoor wordt bewerkt, dat het Syrgotral, per os toegediend,
onveranderd in den darm komt.

Syrgol is een vast praeparaat, dat in den vorm van colloidaal zilveroxyd en
van colloidaal zilver 20 % zilver bevat.

De dosis bedraagt \'s morgens en \'s avonds per rund 15 tot 20 gr. syrgotral,
in water met de flesch ingegeven of in het drinken, gedurende 6 opeenvolgende
dagen. Dit wordt gegeven aan alle geslachtsrijpe runderen in besmette stallen

Treedt na de behandeling nog abortus op, dan wordt nogmaals eene kuur toe-
gepast, nu van 5 dagen. Dieren, die geïnfecteerd zijn, wordt in de 7e en de ge
maand der drachtigheid het middel nog één of meer keeren toegediend. Koeien,
die geaborteerd hebben of wat te vroeg gekalfd of aan retentio secundinaruir
hebben geleden, ondergaan in de ie maand na het dekken eene zesdaagsche kuur

1. Een afzonderlijke stal wordt ingericht, waarin de koeien afkalven; 2. zoo
mogelijk isolatie van koeien, die aborteerden ; 3. geregelde staldesinfectie door be-
strooien met ongebluschte kalk of dikwijls reinigen met heet sodawater; 4 ver-
wijdering en vernietiging van besmette secundinae en foeten ; 5. scheiding van
geïnfecteerde en gezonde runderen (agglutinatie) ; 6. geen aankoop van nieuw
vee ; 7. eigen stier ; 8. geen ander vee bij den stier.

In hoeverre dit resultaat is toe te schrijven aan de genomen hygiënische maat-
regelen, is niet na te gaan. Leuthold is echter van meening, en hij grondt deze
meening op vergelijking met resultaten, door anderen met andere behandelings-
methoden behaald — dat syrgotral is te beschouwen als een niet-specifick middel
met specifieke werking. W. t. H

Een slachtschraag voor klein vee. (Schlachtschragen für Kleinvieh Dr. Bourmek
Deutsche Schlachth. Zeitung, Jg. 29, pg. 62).

Bourmer beschrijft hierin een model van slachtschraag voor klein vee, waarbi;
men niet dc 2 naar het midden afhellende planken aantreft. Een bezwaar van
het oude model is z. i. dat men de kalveren steeds bij deze banken moet vast-
houden of vastbinden. Hij probeerde daarom dit bezwaar te voorkomen door een
bank van bepaalde afmetingen te laten maken en deze van boven te bedekken
met ronde ijzeren staven van 1S duim middellijn, terwijl deze staven zoover van
elkaar afliggen, dat de beenen van de kalveren juist er tusschen door kunnen
gaan.

Het slachtdier wordt nu zoo op deze bank gelegd, dat het met de buik op de
bank rust en de beenen tusschen de ronde, ijzeren staven naar beneden hangen
Het dier ligt dus gefixeerd en kan dus bedwelmd worden, zonder nader te behoeven
worden vastgehouden.

De grootte dezer schragen kan men naar keuze laten varieeren. Op het slacht-
huis te Coblcnz heeft men ze zoo groot geconstrueerd, dat men zelfs ft kalveren
naast elkaar tegelijk kan afslachten. Dit model van slachtbank zou ook alreed-
op andere Duilsche abattoirs in gebruik zijn en daar goed bevallen. Zij worden
geleverd door Beck & Henkei. te Kassei. Misschien dat enkele collega\'s hierin
belang stellen.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek (Bahleriologische Fleischuntersuchung
Deutsche Schlachth. Zeitung — Jg. 29, pg. 68).

Op 29 Jan. 1929 verscheen een voorschrift in Duitschland dat men, in verband
met het herhaaldelijk aantreffen van vleeschvergiftigers in de lever, en niet in
andere organen, bij de uitvoering van het bacteriologisch vleeschonderzoek steeds
de lever in het onderzoek moet betrekken. Behalve de milt en een pijpbeen wordt
nu voorgeschreven, dat men ook een stuk lever, zoo mogelijk een geheele kwab
en bij het rund en kalf vooral de lobus spigeli moet opsturen voor onderzoek, ter-
wijl men de sneevlakte dan moet afbranden.

Een bijzondere vondst bij het bacteriologisch vleeschonderzoek [Ein besonder a
Fall bei der bakteriologischen Fleischuntersuchung — Erühwald — Deutsche
Sclilachthof Zeitung - Jg. 29, pg. 90).

Een circa 5 weken oud kalf, met een prolapsus recti, welke nog geen dag oud
was, werd geslacht. Bij de levende keuring was overigens niets abnormaals op-
gemerkt. Bij de geslachte keuring werd gevonden een prolapsus recti van -J- 14 c.M
lengte, met een bloedige ontsteking van het desbetreffende stukje rectum. Overige
organen waren normaal. Ofschoon er geen aanwijzingen waren voor een bacterio-
logisch onderzoek, werd dit onderzoek toch verricht en kreeg men hierbij het
volgende, verrassende resultaat. Vleesch, Ivmphklieren, beenmerg en hartspier

waren kiemvrij ; uit de lever groeiden talrijke colikolonie\'s en uit de milt een
vleeschvergiftiger, de bacillus enteritidis Gaertner.

Frühwald vermoedt, dat het betreffende kalf vroeger een gaertner-infectie
heeft doorgemaakt en deze bacillen alleen nog maar in de milt waren achterge-
bleven. Men zou hier dus met een geval van het latent voorkomen van vleeseh-
vergiftigers te doen hebben.

Het bestrijden van muizen, enz. in koelhuizen door koolmonoxyde. (Vernichtung
von Schädlingen in Kühlhäusern durch Kohlenoxyd. Dr. May Zeitsch. f
Fleisch- und Milchhyg. Jg. 39, pg. 362).

Inplaats van het Cyklon B. (een blauwzuurpraeparaat), dat bijzonder gevaarlijk
is voor mensch en dier (schrijver herinnert er b.v. aan, hoe zelfs, niettegenstaande
een zorgvuldige hermetische sluiting van het te begassen koelhuis, in de omgeving
van dit koelhuis, tijdens de begassing met blauwzuurgas talrijke doode vogels
werden gevonden) beveelt May vooral aan het koolmonoxydgas voor het bestrijden
van muizen, enz. in koelhuizen. Niet alleen is dit gas veel minder gevaarlijk, maar
het geeft ook goede resultaten. Door het apparaat van de Firma Scholz Hamburg
is op zeer gemakkelijke wijze een begassing te verrichten. Voor het bedienen van
dit toestel is geen bijzonder deskundig personeel noodig, zooals bij Cylton B

May bericht hoe te Krefeld het koelhuis meestal van Zaterdagavond tot Zondag-
middernacht wordt begast ; de apparaten worden door de dienstdoende machinist
of stoker gewoon bedient . Gedurende de begassing mag niemand in het koelhuis
komen. Daarna volgt een ontgassing door middel van de ventilator van de lucht-
koeler en Maandagmorgen is alles weer normaal.

Dientengevolge stelt May het koolmonoxydgas boven het cyklon B, vooral ook,
omdat de begassing nog goedkooper is en meermalen herhaald kan worden en het
vleesch niet benadeeld wordt.

Bloeduitstortingen in het middenrif bij slachtpaarden. (Blutungen im Zwerchfell
der Schliichtplerde und ihre Kntslchung K. Hertha Zeitsch. f. Fleisch- u.
Milchhyg. 1929. pg. 385).

Hertha geeft een beschrijving van bloeduitstortingen in het middenrif bij
gezond geslachte paarden. Deze bloeduitstortingen, meestal 2- 5 m.M. lang en
i m.M. breed, komen vooral voor in het pezige gedeelte van het middenrif en bij
den overgang in het musculaire gedeelte. Meestal waren ze bilateraal aanwezig ;
echter waren er ook gevallen, dat ze unilateraal werden opgemerkt.

Zoowel bij oude als bij jonge, bij vette als magere paarden kwamen ze voor.
Van een 116 onderzochte paarden hadden een 34 middenrifbloedingen. Bij 11
(lieren kwamen bovendien nog de reeds vroeger beschreven buikvliesbloedingcn
voor.

Uit een nader microscopisch onderzoek bleek, dat een verscheuring van de
bloedcapillairen aanwezig was. Hertha vermoedt, dat dezelfde oorzaak als bij
de buikvliesbloedingen in het spel is, daar deze middenrifbloedingen voorkwamen
bij die paarden, die op het oogenblik van de bedwelming op buik of zijkant van
het lichaam waren gevallen en waarbij dus de maag en darmen een plotselinge
opwaartsche beweging in het lichaam maken en dan een uitrekking van de tegen-
overliggende buikwand (buikvlies) of middenrif plaats vindt.

Het worstonderzoek met behulp van ultraviolet licht. (Die Wurstuntersuchung
im ultravioletten Lichte einer analytischen Quarzlampe im Vergleiche mit den Er-
gebnissen der histologischen Untersuchung dieser Ware. — Lenfeld & Novacek.
Zeitsch. f. Fleisch- u. Milchhyg. Jg. 39. pg. 387).

Lenfeld en Novacek onderzochten een 12-tal verschillende worstsoorten,
in verband met de vraag, welke organen en weefsels voor deze worsten waren
gebruikt geworden. Niet alleen maakten zij verschillende doorsneden en beschouw-
den deze bij gewoon daglicht, maar ook werden coupes onderzocht bij ultraviolet
licht (kwartslamp Hanau) en door middel van de gewone histologische onder-
zoekingsmethode. Zij kwamen hierbij tot de volgende resultaten.

met ultraviolet licht van veel beteekenis. Fibrillair bindweefsel (pezen), alsmede
kraakbeenweefsel, die bij gewoon opvallend daglicht veel op spekweefsel lijken,
fluoreseeren wit tot blauwwit, terwijl spekstukjes zich meer voordoen als donker,
glanzend, grauwviolette, doffe korrels.

Bestraalt men vleeschwaren, die aan een hooge temperatuur zijn blootgesteld
geworden, dan blijkt, dat lichtend weefsel wijst op reeds oud bindweefsel (pezen)
of kraakbeenweefsel. Het jonge bindweefsel wordt door het koken in een lijmachtige
massa (gluton) veranderd.

De liistologische onderzoekingsmethode blijkt echter vooral uitsluitsel te geven,
uit welke organen en weefsels de vleeschwaren zijn gefabriceerd.

Voor een voorloopige diagnose omtrent de samenstellende deelen van verschil-
lende worstsoorten is een onderzoek bij daglicht van gewone dwarsdoorsneden
en een belichting met ultraviolet licht noodzakelijk. De histologische methode
is veel omslachtiger en duurt langer, zoodat deze methode alleen in bijzondere
gevallen is te gebruiken.

Het insluiten van anatomische praeparaten. (Ueber das Einlegen von anatomisclien
Pniparaten. — Hock— Zeitsch. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 40. pg. 2).

Hock geeft nauwkeurige voorschriften over het vervaardigen van gelatine-
praeparaten volgens de „Hollandsche" insluitmethode. Ofschoon vele collega\'s
deze insluitmethode wel reeds zullen toepassen, zij ze hier toch nog in het kort
vermeld. De fixatievloeistof heeft de volgende samenstelling :

Deze vloeistof dient voor het voorfixeeren van het praeparaat. Hierin moet
het praeparaat 1—24 uur verblijven, soms zelfs nog langer, al naar de dikte en
grootte. Is de fixatie geheel volledig geworden, dan afspoelen in water en daarna
in 96 % alcohol 12—24 uur, totdat de oorspronkelijke kleuren van het weefsel
geheel teruggekomen zijn. Daarna weer afspoelen in water en met filtreerpapier
goed afdrogen. Nu is het praeparaat klaar voor insluiting.

De ivsluitgelatine wordt als volgt vervaardigd. Op 70 deelen water wordt 1 deel
arsenicum toegevoegd en dit mengsel gedurende 2 uur op het waterbad gekookt
waarna men de vloeistof 12 uur laat staan. Dan worden 400 c.M³. van deze vloei-
stof gemengd met 600 c.M³. gezuiverde glycerine. Bij 1500 c.M³. van dit mengsel
voegt men 425 gr. zuivere gelatine en verwarmt tot deze is opgelost, wat meestal
na { uur is gebeurd. Men moet daarbij zorgdragen, dat bij het verwarmen het
kookpunt niet wordt overschreden.

Van deze oplossing wordt dan 1925 c.M³. met 5760 c.M³. zuivere, verwarmde
glycerine vermengd. Daarna laat men tot 20° C. afkoelen, voegt de schalen van
ó eieren toe en mengt alles dooreen. Dan verwarmt men alles tot aan het kook-
punt gedurende 2 uur, vervolgens filtreeren door flanel of filtreerpapier bij 50 C\'.
Dit duurt ongeveer 3 dagen. Het filtraat, dat bij afkoelen vast wordt, is de insluit-
gelatine. Voor het gebruik wordt ze tot het smeltpunt verwarmd.

De oppervlakte van het praeparaat wordt met een geringe hoeveelheid gesmolten
msluitgelatine overgoten en met de vinger gedurende eenige minuten ingewreven,
terwijl daarna het geheele praeparaat kan worden ingesloten.

Deze methode gebruikte Hock ook voor het insluiten van worstsoorten en voor
het conserveeren van visch. Belangstellenden zij verder naar het origineele artikel
verwezen.

Een abnormale geur aan het vleesch na een behandeling van het dier met lijnolie.

(Abnormer Fleischgeruch bei einetti Rinde nach Leinöleingabe. — Kern. — Zeitsch
f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 39. pg. 361).

Bij een, wegens mastitis, in nood geslacht rund werd, reeds tijdens het voorbij-
loopen van het dier naar de slachthal, een sterke lijnolielucht waargenomen. Vol-
gens mededeeling van den eigenaar had dit dier 1 Liter lijnolie met Glauberzout
als medicament gekregen. Na het afkoelen van het vleesch bleek de oliegeur iets
sterker te zijn geworden. Uitgesneden stukken vleesch voor het bacteriologisch
onderzoek rooken eveneens weer sterk naar lijnolie. Bij de kookproef verdween
de olielucht, maar werd meer een muffe geur waargenomen. de Graaf.

Nu collega Jakob ons, na een verblijf van bijna negentien jaren
hier te lande, gaat verlaten om een leerstoel in interne dier-
geneeskunde aan de Hessische Rijksuniversiteit te Giessen te gaan
bekleeden, is het ons een aangename plicht een overzicht te geven
van wat hij in die jaren hier tot stand bracht. Vooraf een korte
levensbeschrijving.

Heinrich Jakob werd op 15 Juli 187.) te Wörnitzostheim bij
Noerdlingen in Beieren geboren. Hij studeerde aan de Veeartsenijk.
Hoogeschool te München waar hij in 1898 het diploma van dieren-
arts behaalde. Nu moest hij een jaar als Einjahriger-veterinar
in het leger dienen, waarna hij geplaatst werd aan het abattoir
te Pforzheim in Baden. Na een verblijf van een half jaar op die
post, werd hij benoemd tot eerste assistent in de kliniek voor
interne ziekten van Prof. Schlampp aan de Veeartsenijkundige
Hoogeschool te München. In 1902 promoveerde Jakob te Bern
(op denzelfden dag als zijn latere collega Dr. H. Markus) op een
proefschrift, „Experimentelle Untersuchungen über die diuretische
Verwertung von Theobrominum natrio-aceticum (agurin) und
dessen praktische Verwertung in der Tiermedizin". In 1904 vestigt
Dr. JaKOB zich als practiseerend dierenarts te München, waar hij
geleidelijk een uitgebreide praktijk, speciaal van kleine huisdieren,
kreeg. Uit deze jaren dateeren verschillende publicaties op het
gebied van inwendige ziekten en pharmacologie.

Aan onze school kwam na den dood van den leeraar de Bruyn
een verandering in de verdeeling der klinieken. Wij kregen binnen
enkele jaren een verdeeling in de kliniek voor interne ziekten, de
chirurgische paardenkliniek, de ambulatoire en verloskundige
kliniek en de kliniek voor kleine huisdieren. Aan het hoofd van
elke kliniek kwam een leeraar (hoogleeraar) ; eiken dag werd poli-
kliniek gehouden en elke kliniek had stationnaire patiënten.
Daar zich in Nederland geen dierenarts in die mate op de genees-
kunde en de behandeling der kleine huisdieren had toegelegd om
aan het hoofd van een kliniek voor kleine huisdieren te staan,
werd naar een bekwaam deskundige in het buitenland uitgekeken,
die de kliniek der kleine huisdieren zou kunnen opvoeren, en zich
met de studie der ziekten dezer groep van huisdieren zou bezig-
houden. De aandacht viel toen op Dr. Jakob, van wien met wist,
dat hij een groote praktijk van kleine dieren te München had en
wien men uit zijn geschriften kende als een bekwaam onderzoeker
op het gebied van interne ziekten en pharmacologie.

Bij informatie bleek Dr. Jakob genegen te zijn om naar Nederland
te komen ten einde daar de leerstoel voor kliniek van kleine huis-
dieren en pharmacologie te bezetten, welk ambt hij 1 Sept. 19x1
aanvaardde. Bij deze vakken is later nog de oogheelkunde gekomen.

Daar voor de afdeeling geen instituut beschikbaar was werd be-
sloten tot den bouw van een provisoir houten gebouw, dat echter

twaalf jaren als kliniek voor Prof. Jakob heeft dienst gedaan
en nu nog in gebruik is als deel van het instituut voor parasitaire-
en infectieziekten. In 1923 werd het nieuwe instituut voor kleine
huisdieren geopend, een moderne inrichting tot in bijzonderheden
volgens de plannen van den hoogleeraar ingericht, waaraan hij
jaren lang zijn goede zorgen heeft besteed. Prof. Jakob\'s kliniek
werd druk bezocht en de vrees van sommigen, dat de plaatsing van
het nieuwe kliniekgebouw in het weiland bij de Ezelsdijk, ten ge-
volge zou hebben, dat door de minder gunstige ligging het aantal
patiënten zou dalen, is niet bewaarheid. De kliniek heeft een uit-
stekenden naam bij de eigenaars van kleine huisdieren en krijgt
patiënten uit het geheele land. Ook de studenten zijn zeer met het
onderwijs ingenomen, terwijl verschillende practiseerende dieren-
artsen zich hier gespecialiseerd hebben in het onderzoeken en be-
handelen van kleine dieren. Dit laatste is vooral bevorderd door
het feit, dat de kleine huisdierenpraktijk, vooral in de steden, een
meer belangrijk onderdeel van de algemeene praktijk is geworden.
Ook in het wetenschappelijk onderzoek heeft het instituut zijn
deel gehad. Behalve enkele groote handboeken zijn een groot
aantal publicaties van Prof. Jakob en zijn medewerkers versche-
nen in verschillende periodieken, het meest wel in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde. Door 13 dierenartsen werden er dissertaties
bewerkt, die tot de promotie leidden.

Collega Jakob heeft vooral de eerste jaren geen gemakkelijke
tijd gehad ; het kliniek houden en doceeren in een voor hem vreemde
taal eischten veel inspanning. Ook de oorlogsjaren waren voor hem
een moeilijke tijd, vooral ook doordat hij reservepaardenarts was
in het Beiersche leger en ieder oogenblik naar het oorlogsfront kon
worden geroepen. De Nederlandsche Regeering heeft zich in ver-
binding gesteld met het Beiersche ministerie van Oorlog, 0111 ge-
daan te krijgen, dat collega Jakob hier kon blijven. Dit werd
telkens voor een half jaar toegestaan, zoodat elk half jaar een
tijd van groote onzekerheid kwam. Verder, ik wees er reeds op,
heeft de bouw van het nieuwe kliniekgebouw veel inspanning
gevergd, naast die, voor zijn vele dagelijksche wetenschappelijke
en practische werkzaamheden.

Prof. Jakob heeft ontegenzeggelijk veel gedaan om in de diagnose
en de therapie van de ziekten der kleine huisdieren meer belang-
stelling te wekken bij de Nederlandsche dierenartsen, en zeker is
hij daarin geslaagd.

Dit komt niet alleen den dieren en hun eigenaren, doch ook den
dierenartsen zelf ten goede.

Moge collega Jakob in zijn nieuwe werkkring te Giessen vol-
doening vinden en er met evenveel ijver, toewijding en succes
werkzaam zijn, als hij dat hier steeds geweest is.

Van het voorrecht om in het blad der Nederlandsche dieren-
artsen over de verdiensten van den Hoogleeraar Jakob als clini-
cus en als pharmacoloog te mogen schrijven, maak ik volgaarne
gebruik.

Niemand toch zal beter naar waarde weten te schatten, hetgeen
Prof. Jakob, voor wien de rustige studie in het studeervertrek een
levensbehoefte was, voor de diergeneeskunde in Nederland is ge-
weest, dan degenen, die jarenlang hem van nabij aan den arbeid
konden zien en zijn intense werkkracht hebben kunnen gade-
slaan.

Prof. Jakob\'s werk te karakteriseeren, geschiedt vermoedelijk
het beste door te wijzen ten eerste op zijn gave als clinicus, om met
meestal eenvoudige middelen, tot een exacte diagnose te komen
en ten tweede op zijn talent als wetenschappelijk auteur. Het
feit, dat Prof. Jakob van velen, ook van de collega\'s uit Ned.-
Indië ondubbelzinnige bewijzen van sympathie kreeg, zoodra zijn
terugkeer naar Duitschland vast stond, had een diepen grond :
daaruit sprak toch dankbaarheid, voor hetgeen Prof. Jakob voor
het onderwijs, vooral als clinicus voor hen en hun studie was ge-
weest.

Allen, die successievelijk gedurende de 18 jaren zijn clinische
uren hebben gevolgd, herinneren zich Prof. Jakob als nauwgezet
clinicus . \'zij hebben onthouden zijn zorgvuldig uitgewerkte, we-
tenschappelijk gedocumenteerde, tot in de puntjes omlijnde diag-
nose ; zijn scherp doorgevoerde systematiek in het onderzoek van
ieder ziektegeval door hem besproken ; zijn inspectie-, palpatie-,
percussie-, auscultatiemethode voor ieder deel van zijn onderzoek,
die steeds herhaald, den studenten het besef voor hun leven heeft
bijgebracht, dat geen diagnose bij het dier wetenschappelijk ge-
wettigd en volkomen is, zonder schematisch onderzoek, ook van
schijnbaar te verwaarloozen onderdeelen. Zij zullen zich ook voor
den geest halen de nauwkeurige, „schattingen" van vloeistof-
quanta bij patiënten in peritoneaal- of pleuraalholten of in urine-
blaas of wel van het soortelijk gewicht en eiwitgehalte b.v. van
urine, „schattingen", die de opmerkingsgave en accuratesse van
den docent, waar het \'t aan hem toevertrouwde zieke dier betrof,
demonstreerden.

Prof. Jakob was geen minnaar van gecompliceerde clinische of
laboratorium-onderzoekmethoden. Gaarne erkende hij er de waarde
van en hij achtte ze onmisbaar, vooral om in diepgaande weten-
schappelijke problemen meer klaarheid ie brengen. Groote waarde
hechtte hij daarentegen voor het stellen van een juiste diagnose
bij interne patiënten, aan een nauwkeurig onderzoek van de phy-
siologische excreta, urine en faeces, waarvan hij kennis der tech-
niek ook op ieder examen eischte.

leverd door de uitgave van zijn standaardboek over „Innere
Krankheiten des Hundes", versehenen in 1913 en herdrukt in
1924. Vóór het verschijnen van dit werk was dit gebied der dier-
geneeskunde nog niet of zeer elementair verwerkt. In deze uitgave
heeft Prof. Jakob door zijn systematische werkwijze en zijn uit-
gebreide kennis van de te verwerken stof een geheel gewrocht,
dat nog niet geëvenaard is.

Als vrucht van een onderwijstaak, hem naast zijn clinisch onder-
wijs opgedragen, verscheen in 1922 zijn „Tierärztliche Pharma-
cotherapie" waarin Prof. Jakob een andere bewerking en groe-
peering der in de veterinaire therapie toegepaste geneeskrachtig
werkende stoffen, dan in het bekende werk van Fröhner geschied-
de, invoerde. Ook een Hollandsche vertaling van dit omvangrijke
werk verscheen het daarop volgende jaar.

De naoorlogsche moeilijkheden, die overal in den Staat gedurende
enkele jaren het evenwicht verstoorden en niet zelden desorgani-
satie dreigden te veroorzaken, zelfs daar, waar dit allerminst zou
mogen worden verwacht, zijn belangrijk van invloed geweest op
het feit, dat de toegepaste pharmacologie zich voornamelijk moest
beperken tot het onderzoek van geneesmiddelen op kleine dieren.
Dit valt te betreuren, daar hier een nog weinig ontgonnen terrein
braak ligt, waarbij systematisch doorgevoerde onderzoekingen nog
belangrijke resultaten kunnen geven.

Niettemin zijn talrijke vooral nieuwere middelen op hun thera-
peutische werking of bruikbaarheid onderzocht, waarvan de vele
publicaties in binnen- en buitenlandsche tijdschriften van Prof.
Jakob en zijn medewerkers en de onderzoekingen, welke in disser-
taties zijn vastgelegd, getuigenis afleggen.

Het Nederlandsch diergeneeskundig onderwijs verliest in Prof.
Jakob een dienaar, die zelden of nooit zijn taak verzuimde ; die
in den voor hem moeilijksten tijd de studenten onderwees, die
altijd klaar was om de velen, die bij hem kwamen om hulp bij
vertaling van hun hersenproducten, met raad bij te staan. Zijn
schepping — het instituut voor kleine huisdieren — blijve in de
toekomst getuigenis afleggen van hetgeen door hem in ons land
werd verricht. Zijn werk, in het bijzonder zijn studie over de
inwendige ziekten van den hond, blijve jaren de gids voor den
dierenarts, die het voorrecht heeft gehad, zijn onderwijs te kun-
nen volgen. Klarenbeek.

Gaarne maak ook ik hier van de mij geboden gelegenheid ge-
bruik enkele regelen te wijden aan mijn hoog ge waardeerden chef
en oud-leeraar, onder wiens deskundige leiding ik het voorrecht
heb gehad ongeveer tien jaren te mogen werken.

Naast zijn wetenschappelijke verdiensten als clinicus en phar-
macoloog, welke door collega Klarenbeek reeds zijn genoemd,

dienen in niet mindere mate te worden vermeld die op veterinair-
ophthalmologisch terrein.

Reeds bij zijn intrede te Utrecht in 1911 had hij zijn sporen in
dit onderdeel der diergeneeskundige wetenschappen verdiend, ge-
tuige vooral zijn oogheelkundige bijdrage in het leerboek van
Kitt „Pathologische Anatomie der Haustiere" nl. „Anomalien
des Sehorganes". Geen wonder was het dan ook, dat na den dood
van Schimmel, hem al spoedig gevraagd werd, ook het onderwijs
in de oogheelkunde op zich te willen nemen. Hier bleek hij even-
zeer de juiste man op zijn plaats. De oogheelkunde toch had in
hooge mate zijn belangstelling. Hij is het vooral ook geweest, die
de noodzakelijkheid inzag, dat de theoretische kennis ervan, door
practische oefeningen moesten worden aangevuld.

Hoewel het geen gemakkelijke taak was, in het beperkte aantal
hem ten dienste staande uren, de geheele oogheelkunde te docee-
ren, is hij hierin wonder wel geslaagd. De studenten mogen zich
gelukkig achten, hierin door hem te zijn onderwezen. Als vrucht
van zijn arbeid op dit gebied verscheen in 1920 zijn „Tierärztliche
Augenheilkunde", een werk bedoeld als leerboek voor de studenten
en raadgever voor de dierenartsen, maar dat bovendien voor de
vergelijkende oogheelkunde van waarde is.

Een rijke schat van ophthalmologische waarnemingen en onder-
zoekingen door hem speciaal bij het kleine huisdier gedaan, is
hierin neergelegd.

Voorts hebben nog verschillende publicaties van hem op dit
gebied het licht gezien. In 1926 verscheen zijn „Pathologische
Anatomie des Auges der Tiere" als bijdrage in „Ergebnisse der
Allgemeinen Pathologie und Pathologische Anatomie des Menschen
und der Tiere" ; een werk dat als aanvulling van zijn leerboek kan
worden beschouwd.

Dat de veterinaire Ophthalmologie te Giessen niet tot zijn
onderwijstaak zal behooren, zal hem leed doen. Zonder twijfel zal
men evenwel ook daar, zijn autoriteit op dit gebied erkennende, in
betreffende gevallen zijn oordeel willen hooren. Behalve de meer
speciaal wetenschappelijk veterinaire vorming der studenten, heeft
hij vooral ook opvoedend gewerkt, daar waar het betrof een juist
gebruik en schrijfwijze van de verschillende termini technici en
die bij de receptuur.

Zijn grondige kennis der klassieke talen kwam hier duidelijk voor
den dag. Noode zullen wij hem hierbij als vraagbaak moeten missen.

Professor Jakob, wij hopen dat U in Uw nieuwe werkkring nog
tal van jaren vruchtbaar werkzaam zult mogen blijven, tot heil
der diergeneeskundige wetenschap die U steeds zoo na aan het
hart lag. Wij zij ervan overtuigd, dat U, evenals hier steeds het
geval was, ons ook in den vervolge, wanneer wij eens in moeilijk-
heden mochten verkeeren, Uwe gewaardeerde raadgevingen niet
zult onthouden. Veenendaal.

Er van overtuigd zijnde, dat in mijn praktijk, speciaal op kalk
arme veenachtige weiden, een haemoglobinurie onder runderen
voorkomt, die niet door Pirosplasmen veroorzaakt wordt, kwam
ik er als vanzelf toe, het boutvuur der runderen eens wat nader te
beschouwen, daar ik ook deze ziekte in dezelfde weilanden waar-
neem, vooral bij jonge, dus nog groeiende en vooral in goeden voe-
dingstoestand verkeerende dieren. Runderen boven de drie jaar
zijn veel minder gevoelig.

In de laatste jaren is het vraagstuk der anaërobe gasoedeem-
bacterien in de diergeneeskunde niet verder gekomen.

Zeisslf.k voerde in 1917 en volgende jaren een differentiatie
in, waarbij hij 16 soorten in 9 verschillende groeivormen kon onder-
scheiden met behulp van de bloed-druivensuiker agar-plaat.

Goerttler (Potsdam) wijst echter op fouten, die men kan be-
gaan, als men bij de diagnose boutvuurbacillen en maligne-oedeem-
bacillen alleen naar de groeivormen op de ZiïissLERplaat te werk
gaat.

De indeeling van Z. in echte boutvuui bacillen en para-bout-
vuurbacillcn naar de groeiwijze van hunne koloniën gaat maar
gedeeltelijk op. Soms komen deze kenmerken öf in \'t geheel niet,
öf slechts onvolkomen óf slechts afwisselend voor in verschillende
generaties (culturen), soms kunnen zij als volkomen gelijk worden
aangetroffen bij beide soorten.

De afwijkingen in den groeivorm tusschen boutvuur- en para-
boutvuurkoloniën kan men alleen goed vaststellen in uiterste grens-
gevallen, daartusschen zijn vele oveigangsvormen.

Goerttler wantrouwt deze zoo vaak voorkomende diagnose
van gemengde infectie. Hij zegt, dat de meening, dat er voor elke
bacteriesoort absoluut onveranderlijke kenteekenen zijn, kentee-
kenend is voor het grootste deel van onze bacteriologische onder-
zoekingen. Men gelooft altijd nog, ondanks tegengestelde ervaringen
in de zoölogie, in de botanie, ja in de bacteriologie zelf, aan de
onveranderlijke eigenschappen van de bacteriesoorten.

omvorming of de veranderlijkheid van vele eigenschappen, zoowel
met betrekking tot de pathogeniteit als den aard van de groei der
koloniën absoluut bewezen.

Ook volgens Koij.e, Ritz, en Schloszberger is een scherpe
scheiding van de hoofdtypen van de gasoedeembacteriën noch
morphologisch, noch biologisch mogelijk.

Met de Zeisslcrplaat maakt men tot nu toe dus uit met welke
groep van anaërobe bacillen men te doen heeft.

Voor nadere differentieering gebruikt men verder verschillende
voedingsbodems (hersenbrij, melk, gelatine).

Ten slotte kan men de dierproef niet ontberen. Het beste proef-
dier is de cavia.

Men mag echter vragen of een scherpe scheiding van de ver-
wekkers van gasoedeembacillen wel mogelijk is.

Dit ingewikkelde vraagstuk is niet op te lossen door zuiver
bacteriologische onderzoekingen.

Men verdrinkt op den duur in de groote feitenkennis en de onder-
linge samenhang die er bestaat gaat verloren.

De grondslag blijft nog steeds de anatomie, physiologie en pa-
thologische anatomie. Daarom moeten bacteriologische onder-
zoekingen aangevuld worden door de kliniek en de pathologische
anatomie.

Hoewel het niet altijd even gemakkelijk is boutvuur aan te too-
nen, zijn er toch vaak heel veel aanwijzingen. De practicus, die
eenigen tijd in eenzelfde omgeving heeft gewerkt, weet al gauw,
dat de weiden in een zekere streek meer gevaar opleveren dan
andere.

In mijn praktijk zie ik boutvuur bijna uitsluitend in lage, veen-
achtige streken, een enkele keer op hoogere gronden.

De temperatuur is als regel normaal. Wordt de patiënt in het
begin onderzocht, dan zien wij, dat deze wat traag en suf is, maar
soms nog wel eet en herkauwt. Is meteen kreupelheid aanwezig,
dan wordt het zeer verdacht.

In zoo\'n geval kan men het verder verloop afwachten, daar het
vleesch krachtens de Vleeschkeuringswet toch afgekeurd wordt.

In een later stadium ligt het dier veel, is moeilijk overeind te
krijgen, is vaak erg suf en maakt vaak een kreunend geluid. Typisch
is verder voor iemand met een goed reukorgaan de eigenaardige
uitademingslucht.

Het knisterend boutvuurgezwel is lang niet altijd aanwezig en
juist in die gevallen kan het voorkomen, dat dergelijke patiënten
plotseling gestorven zijn.

De cadavers hebben verder een zeer geringe neiging tot rotting,
de rigor mortis is sterk ingetreden.

Het sub-cutane bindweefsel is vaak bloedig doordrenkt en door
gassen uitgezet. Ook hierdoor is het cadaver wat rooder, soms ziet
het er echter ongeveer uit als een normaal geslacht dier.

Is er localisatie in de musculatuur dan zien wij, dat de aange-
taste spieren in volume zijn toegenomen en bij insnijden hoort men
een knisterend heluid.

Bij palpatie is de consistentie deegachtig. De kleur is donker-
tot zwartrood, de spierbundels zijn door gassen uit elkaar gedreven
en doordrenkt met bloed, waardoor de donkerroode kleur.

Laat men het cadaver aan de lucht liggen, dan wordt de kleur
heel wat helderder.

Als het. cadaver eenigen tijd gelegen heeft, is het sterk uitgezet
door gasontwikkeling in de ingewanden en ook ontdekt men dan
vaak gassen op alle plaatsen onder de huid van den kop tot de
staart, zelfs tusschen de buigpezen zoodat het cadaver den indruk
geeft a.h.w. „gerezen" te zijn, het geeft den indruk van een mol.

Opent men borst en buikholte dan vindt men als regel een vuil-
roode vloeistof, vooral het omentum en het mesenterium zien er
uit als met rooden wijn overgoten.

De tractus intestinalis is vaak intact, een enkele keer ziet men
een haemorrhagische enteritis.

De lever is vooral typisch veranderd ; kort na den dood vindt
men haar iets vergroot, roodbruin, bloedrijk en wat weeker dan
normaal. Iets later is zij droger en meer van een geelbruine tot
grijsgrauwe kleur en poreus door gassen.

De milt is meestal iets gezwollen ; ligt het dier langer dan bestaat
er vaak milttumor en is de milt meteen week.

Pleura en pericard zijn vaak ontstoken. Wij zien bloedingen,
maar ook wel enkele m.M. dikke fibrinebelegsels.

Diagnose. Als men een jong rund te onderzoeken heeft in een streek
waar enzoötisch boutvuur voorkomt, dat suf is, een knisterend
gezwel in de spieren heeft en het boutvuur-aroma geeft, dan is de

Hierbij is vooral van belang de ranzige hicht, veroorzaakt door
de door de boutvuurbacil geproduceerde stoffen. Verder de inge-
treden rigor mortis, het gestolde bloed, de spier- en leververanderingen
en de vuilroode vloeistof in borst- en buikholte.

In zulk een geval stel ik de diagnose boutvuur, daar ik geen andere
ziekte ken met dezelfde verschijnselen.

Ontbreken spierveranderingen en verdenkt men een cadaver
door de afwijkingen der inwendige organen van boutvuur, dan
kan men een cavia intra-musculair enten.

Het uitblijven van draden op het peritoneum, vooral op de
middenrifvlakte van de lever is karakteristiek.

Met het bacteriologisch onderzoek is in de praktijk niet zoo
heel veel te bereiken. Microscopisch zijn nl. de boutvuurbacillen
en die van het maligne-oedeem soms niet van elkaar te onderschei-
den. Hetzelfde geldt voor cadaverbacillen.

Hoewel de boutvuurbacil dikker en korter is dan de miltvuur-
bacil is toch ook hiermee verwisseling mogelijk.

Foth vindt karakteristiek voor de boutvuurbacil de speciaal
in de veranderde musculatuur optredende spoelvorm van de bac-
terie. Deze vormen kunnen echter ook ontbreken.

Het is dus niet mogelijk, met het oog op de onvoldoend karak-
teristieke morphologische eigenschappen van de boutvuurbacil,
door het bacteriologisch onderzoek alleen een zekere diagnose te
stellen.

Van het grootste belang vind ik de ranzige lucht, die alleen door
de boutvuurbacil wordt veroorzaakt en de sectiebevindingen.

Is het typische boutvuurgezwel niet tijdens het leven of vlak
na den dood te constateeren, dan komt dit als regel wel tev oor-
schijn als het cadaver een nacht heeft gelegen.

1. Mechanisch ontstaan huidemphyseem. Hierbij treft men echter
geen boutvuuraroma aan, geen sufheid en geen bloedig-sereuze
infiltraten.

Dit is vaak een sporadische wondinfectie. Van groot belang is
verder, dat het klinisch niet op boutvuur gelijkt, wel echter een
knisterend gezwel geeft vol gassen, die echter stinken.

De maligne-oedeembacillen brengen stinkende afbraakproducten
van het eiwit voort. Verder ziet men bij sectie niet hetzelfde beeld
als bij boutvuur.

Bongert zegt o.a. : „Boutvuur is „vorzugsweise" een wond-
infectieziekte en aan verwondingen gebonden.

Het kan echter ook langs intestinalen weg ontstaan, door op-
neming van besmet voedsel of drinkwater.

Men kan aannemen, dat bij boutvuur de bij het rund niet zelden
voorkomende verwondingen door vreemde lichamen in de maag
en de darmen als porte d\'entrée in aanmerking komen voor bout-
vuurbacillen, die in het darmkanaal van runderen in boutvuur-
districten anders slechts een saprofthytisch bestaan voeren.

Er moeten bijzondere tot nu toe onbekende verhoudingen op-
treden, die de ziekte veroorzaken, de intrede in het organisme van
den darm uit mogelijk maken."

Hutyra en Marek zeggen : ,,De natuurlijke infectie geschiedt
in vele gevallen doordat aarde van moerassige weiden diep onder
de huid dringt, waarbij vooral diep onder de huid de dringende
verwondingen aan de staart en aan de ledematen in aanmerking
komen.

Klaarblijkelijk veel vaker komt de besmetting tot stand door
geïnfecteerd voedsel of drinkwater.

Kunstmatig gelukt weliswaar de infectie op deze manier slechts
bij hooge uitzondering, maar de omstandigheid dat in boutvuur-
streken het darmkanaal als regel boutvuurbacillen bevat (Le-
clainche en Vallée) en verwondingen slechts bij uitzondering
aan te toonen zijn, pleit voor een infectie vanuit den darm.

Boutvuur is een bodemziekte. De bacteriën schijnen zich in den
grond te kunnen vermeerderen en kunnen door de zeer resistente
sporen langen tijd hun infectievermogen behouden.

Zooals vanzelf spreekt kan de infectie ook door voedsel of drink-
water veroorzaakt worden."

Men weet het dus niet precies ; denkt aan verwondingen, die
slechts bij uitzondering aan te toonen zijn (ik heb deze nog nooit
waargenomen, B. J.), aan een infectie door voedsel of drinkwater
en ook aan een infectie met boutvuurbacillen, die als saprophyten
in den darm leven.

Veenbaas : ,,Die invloeden, die tijdelijk het organisme in weer-
kracht doen afnemen, bevorderen de sterfte : snelle overgangen
van hitte in koude en omgekeerd, bij zeer rijkelijke voeding na een
zeer spaarzame. Vele andere schommelingen in het leven schijnen
praedisponeerend te werken, zoodat dit blijkbaar zeer veel voor-
komend boutvuurvirus zijn fatale werking gemakkelijk kan uitoefe-
nen."

Rüppert en Rottgardt berichtten uit Buenos-Aires (D.T.W.
21 Augustus 1926) dat het hun gelukte uit materiaal, afkomstig
van aan andere ziekten gestorven dieren steeds boutvuurbacillen
te kweeken.

Dit is van zeer veel belang, vooral in verband met de bevindingen
van Leclainche en Vallee, dat in boutvuurstreken het darm-
kanaal als regel boutvuurbacillen bevat.

Als de darm dood is verandert zijn doorlaatbaarheid dadelijk.
Waardoor dit komt weten wij met, de resorptie is nog niet te ver-
klaren. Daarom behoeft men zich absoluut geen geweld aan te doen
met zich voor te stellen, dat saprophyten in den darm diens wand
onder zekere omstandigheden kunnen passeeren en hun functie,
die ze anders in den darm verrichten nu in de lichaamssappen
voortzetten, dus hun gewone levensuiting openbare in een ander
milieu.

Boutvuur komt vooral voor op veenachtige kalkarme weiden
bij goed gevoede jonge dieren, die vlug groeien en vooral als de weer-
kracht van het lichaam tijdelijk is afgenomen, b.v. door koude nachten
of plotselingen overgang van hitte in koude.

Dit zijn de tot nu toe onbekende verhoudingen, die het mogelijk
maken, dat de saprophyten uit den darm in het organisme treden.

In 1920 beschouwde Mac. Coli.um rachitis al niet als een echte deficientieziekte,
maar hij meende, dat cavia\'s bij groentevrij dieet ziek worden door een bacterieele
infectie vanuit den darm.

Een tijdlang zocht men de oorzaak van beri-beri in een infectie (de professoren
Pekelharing en Winkler isoleerden een bacil). Ook bij rachitis werd reeds eerder
de aetiologische rol van een infectie aangenomen (Mopurgo).

Schaumann meende dat beri-beri ontstaat door een phosphortekort in het voed-
sel ; het zilvervlies van de rijst is rijk aan phosphorverbindingen. Rijstmeel (af-
slijpsel) bevat 9.9% aschbestanddeelen, gepelde rijst daarentegen maar 0.5% (B. J ).

Rachitis komt bij dieren veel meer voor op kalkarm land dan op betere gronden.
Vooral hoogv een is behalve kalkarm ook arm aan phosphorzuur.

Boor een laag calciumgehalte van het voedsel schijnen giftige stoffen uit het
darmkanaal gemakkelijker in het bloed over te gaan. Prof. Eijkman toonde aan,
dat de toeneming van beri-beri samenviel met het gebruik van gepolijste rijst en
concludeerde dat er in het zilvervliesje iets zit, dat de beri-beri belet te ontstaan.

Dat het vitamine D de symptomen van rachitis kan doen verdwijnen, zegt nog
niet dat deze ziekte een uitputtingsziekte is.

Uit de resultaten van het onderzoek van Ruppert en Rottgardt
hier boven vermeld blijkt, dat deze saprophyten zeer veel voor-
komen en zoo lijkt mij de natuurlijke infectie van boutvuur ver-
klaard ; dat zou dan dus zijn een zelf infectie met saprophyten vanuit
den darm, waardoor deze meteen dan parasieten worden.

Typisch voor boutvuur is het boutvuuraroma, de ranzige lucht
van het cadaver het knisterend gezwel door gasontwikkeling.

Boterzuurbacteriën, die in het bijzonder in grond en mest voor-
komen, de meeste suikersoorten doen gisten, vormen bij deze gis-
ting een reeks verschillende producten, waarvan waterstof, koolzuur
en boterzuur de aandacht getrokken hebben.

Uit dextrose, lactose en saccharose ontwikkelt de boutvuur-
bacil reukelooze of aan ranzige boter herinnerende gassen (Preisz,
Smith, Grosso).

Schattenfroh en Graszberger beschouwen de boutvuur-
bacil volgens zijn morphologische en biologische eigenschappen
als een pathogene varieteit van de boterzuurbacil.

Het vermoeden is gewettigd de boutvuurbacil als de boterzuur-
bacil te beschouwen . Een intraveneuze injectie van boterzuur-
bacillen bij het kalf is aangewezen.

De groote variabiliteit van de boterzuurbacteriën maakt het waar-
schijnlijk, dat zich in den loop der tijden een groote menigte soorten
gevormd hebben.

De eerste kennis omtrent het maligne oedeem danken wij aan
entproeven van Robhrt Koch met tuinaarde. I)e ziekte komt na
toevallige verwondingen en in aansluiting aan operaties bij paar-
den, koeien, schapen, geiten en ook bij varkens voor.

Het vatbaarste voor de natuurlijke infectie zijn paarden ; het
rund is minder vatbaar.

Soms krijgt deze ziekte in dierenhospitalen na operaties een
enzoötisch karakter. Zij komt nog al eens voor na castraties,
sub-cutane injecties en ook wel na het scheren van schapen. Het
is een zeldzaam voorkomende ziekte.

Ik heb maligne oedeem alleen maar waargenomen bij runderen,
enkele dagen na de partus, waarbij het dan optreedt in den vorm
van een puerperaal phlegmoon, dat gekenmerkt is door een sterke
zwelling, die vaak aan een der lippen der vulva begint. De huid
is sterk gespannen, gezwollen en glanzend. De zwelling wordt
gedeeltelijk teweeggebracht door gassen, die knisteren als men er
over wrijft, zoodat het op een boutvuurgezwel kan gelijken.

Door het sterk optredende oedeem, gepaard gaande met gas-
vorming is het dus te verwarren met boutvuur.

Snijdt men in het gezwel, dan ontwijken de gassen, die echter
niet zoo\'n zoetig weëe lucht hebben als bij boutvuur, maar meer
een stinkende, rottende lucht geven.

Prof. Schornagel zei tijdens mijn studie : ,,Bij het rund komt
vaak perivaginale zwelling voor door de maligne oedeembacil.

Dit is een vorm die men in Duitschland Geburtsrauschbrand noemt.
Dit is waarschijnlijk altijd maligne oedeem. Er zijn echter som-
migen die beweren, dat een klein percentage van die gevallen
boutvuur zijn".

Volgens Ziegler (Deut. tierarztl. Woch. 1922, pg. 651) komen
onder de in Saksen waargenomen gevallen van boutvuur ver-
schillende sporadische gevallen voor, meestal op stal en kort na
het kalven, die niet door de echte boutvuurbacil worden veroor-
zaakt, maar door de bacil, door Miessner (Deut. tierartzl. Woch.
1922, blz. 413) Bacillus para-sarco-cmphysematosae genoemd.

Hier valt op, dat er gesproken wordt van sporadische gevallen,
meestal op stal en kort na het kalven.

Het boutvuur zooals wij dat hier zien, komt juist niet als regel
op stal voor en niet juist na het kalven, maar overwegend bij
jonge runderen in de weide.

Prof. Schornagel zei ook : „Bij liet rund is boutvuur enzoötisch,
maligne oedeem vaak een sporadische wondinfectie. Heel vaak
moeten de beschreven gevallen van boutvuur opgevat worden als
maligne oedeem, ook bij de z.g. Geburtsrauschbrand."

Maligne oedeem of deze Geburtsrauschbrand bij koeien heeft
klinisch niets te maken met boutvuur. Het geeft nl. een koud,
knisterend gezwel vol gassen, die stinken. De sectie geeft ook niet
het beeld als bij boutvuur.

Ik krijg daarom den indruk dat de gevallen van boutvuur door
Ziegler beschreven, gevallen geweest zijn van maligne-oedeem.

Als men alleen let op het knisterend gezwel en niet op de andere
klinische verschijnselen kan men heel gemakkelijk een puerperaal
phlegmoon, veroorzaakt door bac. oedematis maligni Geburts-
rauschbrand of para-boutvuur noemen. Hierin word ik gesterkt
door het volgende :

Voor een vijftiental jaren kon Aschoff de kennis omtrent de
verschillende anaërobe bacteriën nog als volgt samenvatten :

,,Er zijn 3 vormen van infecties met anaërobe bacillen : de door
de Frankelsche Gasbrandbacil veroorzaakte „Gasbrand" bij den
mensch, het boutvuur bij het rund en het maligne oedeem bij het
paard.

Men krijgt den indruk, dat het puerperaal phlegmoon van het
rund, door bac. oedematis maligni veroorzaakt, boutvuur móet
zijn. (Geburtsrauschbrand).

Hierbij vindt men niet de echte boutvuurbacil, maar de para-
boutvuurbacil van Miessner, die dunkt me niets anders is als
de maligne-oedeembacil.

Zoo zou het dan ook te verklaren zijn, dat wij tegenwoordig
onder „para-boutvuur" samenvatten :

Al deze bacillen vormen draden, de boutvuurbacil niet.
Volgens de vergelijkende onderzoekingen van Kirsten, Bahr
en Hibler vormt de oedeembacil een groep van varieteiten, die
zich door morphologische en biologische eigenschappen van elkaar
onderscheiden.

Het klinisch gewichtige kenteeken, de pathogeniteit, ontbreekt
den meesten varieteiten.

De bacil van Ghon-Sachs, een der verwekkers van de gas-
phlegmonen bij den mensch, maakt hersenbrij niet zwart en ver-
vloeit gestold bloedserum niet.

Deze zelfde bacil van Ghon-Sachs vond Köves in alle onder-
zochte gevallen van varkensboutvuur. Men kan dan ook deze ge-
vallen beter als gevallen van maligne-oedeem van het varken
beschouwen.

Het artikel van Rüppert en Rottgardt in het Deutsche tier-
artzl. Wochenschrift van 21 Aug. 1926 getiteld : „Boutvuur of
paraboutvuur", is van veel belang. Het gelukte hen in materiaal-
afkomstig van aan andere ziekten gestorven dieren steeds para-
boutvuurbacillen aan te toonen. Bij verdere proeven bleek echter,
dat uit hetzelfde materiaal steeds boutvuurbacillen te kweeken waren.

De eerste vondst verklaren zij, doordat de paraboutvuurbacillen
aanvankelijk de echte boutvuurbacillen zouden overwoekeren en
zij beschouwen de paraboutvuurbacil als een echte saprophyt,
waaraan elke ziekteverwekkende beteekenis ontzegd dient te
worden.

Miessner en Mein nemen tegenover deze opvatting scherp
stelling. Zij meenen, dat wel degelijk een paraboutvuur der huis-
dieren bestaat. Deze ziekte is volgens hen te beschouwen als het
gevolg van een wondinfectie, welke klinisch en pathologisch-anato-
misch onder het beeld van boutvuur verloopt. Zij wordt veroor-
zaakt door de ubiquitaire bac. para-sarcophysematosa Miessner.
De kwestie is dunkt mij als volgt :

Rüppert en Rottgardt konden steeds boutvuur en para-bout-
vuurbacillen kweeken in materiaal afkomstig van aan andere
ziekten gestorven dieren, daar de boutvuurbacil, zoowel als de
para-boutvuurbacil (= bac. oedematis malignijnormaal als sapro-

phyten in den darm voorkomen. En zoo moet ik tot de conclusie
komen, dat para-boutvuur bij huisdieren niet bestaat, daar Zieg-
lek bij zijn onderzoekingen (para-boutvuur in Saksen) vermoede-
lijk niet van bout vuur maar van gevallen van maligne oedeem
is uitgegaan.

Bongert geeft ook in de 7e druk van zijn Bakteriologische
Diagnostiek van 1927 den indruk, dat er slechts 2 belangrijke ba-
cillen zijn in dit verband, nl. die van het boutvuur en die van het
maligne oedeem.

Sporadisch ziet men verder gevallen van gasoedemen bij dieren
door andere bacillen veroorzaakt.

v. Heelsbergen heeft twee gevallen gepubliceerd : één geval
van echte „gasbrand" bij het paard, veroorzaakt door de bac.
phlegmonis emphysematosae Fraenkei. en één geval van gas-
oedeem bij de kat, veroorzaakt door de bac. sporogenes Met-
schnikoff.

Dit is een ziekte bij schapen, ook wel genoemd Braasot (= snelle
ziekte). Zij komt vooral voor in Noord-Europa, aan de Westkust
van Noorwegen, op IJsland en in Schotland.

Titze en Weichel onderzochten elf cadavers van schapen, die
aan Bradsot gestorven zouden zijn. Zij erkennen niet te kunnen
uitmaken of de Duitsche Bradsot dezelfde is als de Noorsche.

Volgens Jensen is echter wel zeker, dat de echte Bradsot in
Mecklenburg voorkomt.

Prof. Schornagel zei tijdens mijn studie tijd, dat wij de ziekte
in Nederland niet kennen.

Hibma (Terschelling) schreef in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde van i Nov. 1927 een artikel over deze ziekte, waarin hij
meedeelt ziektegevallen bij schapen in de winter- en voorjaars-
maanden waargenomen te hebben, waarvan de klinische; verschijn-
selen en het snelle verloop hem aan Bradsot deden denken.

Uit de nieren van deze dieren kon een anaerobe sporevormende
bacil worden gekweekt, die bleek te behooren tot de groep der
maligne-oedeembacillen.

Hibma komt tot de conclusie, dat, in verband met het feit,
dat nog niet vaststaat wat Bradsot eigenlijk is, ook onder de
schapen hier te lande een Bradsotachtige ziekte voorkomt.

Bradsot treedt vaak enzoötisch op, vooral in de wintermaanden
bij sterke vorst of ruw weer. Sommigen denken daarom ook aan
bepaalde weersomstandigheden, anderen aan moeilijk verteerbaar
of te veel voedsel. Een feit is dat goed gevoede jonge schapen vooral
worden aangetast.

Over de aetiologie is men het nog niet eens, de oorzaak en het
wezen der ziekte zijn onbekend.

zijn bevindingen mee in „Monatshefte für praktische Thierheil-
kunde" (1897). In de aangetaste organen vond hij steeds een spore-
vormende bacil, vooral in de mucosa en in de sub-mucosa van de
lebmaag, de Bradsotbacil van Nielsen.

Ook C. O. Jensen kon uit materiaal van schapen, die aan
Bradsot gestorven waren een micro-organisme isoleeren, volko-
men overeenkomende met deze bacil van Nielsen.

In het pathologisch instituut te Rostock kweekte men de bacil
rein, men hield hem voor de maligne-oedeembacil.

De meeste schrijvers over deze ziekte constateeren geregeld
een ontsteking van de lebmaag. (Krabbe, Hogg, Cowan, Nielsen,
Jensen, Peters).

Nielsen zegt o.a. : „Pathologische veranderingen vindt men
het meest slechts in de lebmaag, waarvan men de mucosa in klei-
nere of grootere uitbreiding oedemateus en haemorrliagisch ge-
infiltreerd vindt.

De haemorrhagiën kunnen den geheelen wand doordrenken, zoo-
dat zij uitwendig als donkerblauwe vlekken op de serosa zichtbaar
worden en juist deze blauwe vlekken worden door leeken steeds
als het meest karakteristieke teeken van de ziekte beschouwd.

Deze pathologische veranderingen kunnen zich over grootere deelen
van het darmkanaal uitbreiden. In vele gevallen vindt men slechts
deze intestinale pathologische veranderingen.

In zeldzame gevallen kan men een algemeene injectie vinden zon-
der opvallende intestinale veranderingen.

In deze gevallen vindt men uitgebreide parenchymateuze dege-
neratie van alle organen".

Ook Peters vond bij een schapenziekte in Mecklenburg, die
geheel overeenkomt met de door Krabbe en Jensen beschreven
Bradsot, de lebmaag steeds in een toestand van haemorrhagische
ontsteking.

Men twijfelde echter of de Bradsotbacil wel de oorzaak dezer
schapenziekte was. Miessner en vooral Titze en Weichel waren
hiervan niet overtuigd. Deze laatste komen tot de volgende con-
clusie :

1. De aetiologie is niet opgehelderd. De Bradsotbacil kan niet
als verwekker der ziekte aangezien worden ; hij is een saprophyt
en behoort tot de groep der z.g. cadaverbacillen, die de anaërobe
eiwitrotting in ongeopende cadavers veroorzaken.

2. De Bradsot laat zich ,,zur Klarung ihrer Aetiologie" slechts
op grond van zijn verloop en van de anatomische bevindingen
vaststellen.

Nielsen en Jensen vonden dus dezelfde bacil. In het patholo-
gisch instituut te Rostock kweekte men deze rein en hield hem
voor de maligne-oedeembacil.

Titze en Weichel daarentegen beschouwen deze bacil als een
saprophyt, behoorende tot de groep der cadaverbacillen.

Cadaverbacillen zijn echter maligne-oedeembacillen. Vooral in
het darmkanaal van planteneters zijn veel maligne-oedeembacillen,
ook niet-pathogene.

De meeste onderzoekers beschouwen dus de Bradsotbacil =
maligne-oedeembacil als oorzaak der ziekte, terwijl Titze en
Weichel hem als een saprophyt beschouwen.

Opmerkelijk vind ik het echter dat het vleesch van de cadavers
zoo bijzonder vlug in rotting overgaat.

Krabbe zegt o.a. : ,,das Fleisch geht so schnell in Faulnisz über,
dasz weder Hunden noch Raben es verzehren, und der todte
Körper verbreitet einen intensiven Gestank".

Cowan wijst op de intensieve ontsteking van de lebmaag ; de
mucosa kan bijna zwart en de lebmaagwand zeer murw zijn. De
nieren zijn tot ,,a soft pulpy mass" geworden.

Ook Hibma zegt dat de cadavers buitengewoon snel rotten en
dat de nieren na 12—24 uur vrijwel pap zijn geworden.

Dit zou men niet verwachten midden in den winter en pleit er
tegen, dat deze bacteriën in de agonie of postmortaal door den
darmwand heengaan.

Ik wijs verder op de blauwe vlekken in den wand der lebmaag of
dunne darm, die door leeken het meest karakteristiek beschouwd
worden en op de overeenkomst hiervan met lijkvlekken.

Ook de intensieve stank wijst op een vlug intredende eiwit-
rotting. Stank nemen wij ook waar bij maligne-oedeem, veroor-
zaakt door een wondinfectie, terwijl verder culturen van maligne-
oedeembacillen ook stinken.

Jensen onderzocht materiaal van schapen die aan Bradsot leden
en in nood geslacht werden. In de lever en in de nieren konden
slechts weinig bacillen aangetoond worden, doch de wanden der
lebmagen waren belangrijk veranderd. In alle gevallen kon Jensen
de Bradsotbacillen in reincultuur in het veranderde deel van de mucosa
en van de oedematcuze sub-mucosa aantoonen.

In de sub-mucosa verdeeld vond hij leucocyten, echter niet of
in gering aantal op plaatsen waar zich de bacillen in groote hoe-
veelheid bevinden.

Een fraaie afbeelding toont dit volgens Hibma duidelijk aan
en deze zegt dan ook terecht, dat de reactie van het lichaan er op
wijst, dat het binnendringen der Bradsotbacillen tijdens het leven
geschiedt.

Hij verwijdert zich volgens mij van de oplossing door het jammer
te vinden, dat Jensen zich uitsluitend de lebmaag liet toezenden
en zich dus niet om de dunne darm bekommerde, daardoor den schijn

op zich ladende volgens H., dat alleen de verschijnselen in de leb-
maag het recht geven Bradsot te diagnostiseeren.

Jensen onderzocht materiaal van schapen die klinisch aan
Bradsot leden en in nood waren geslacht. Als Jensen dan in de sub-
mucosa van de lebmaag van deze dieren Bradsotbacillen, die ook
steeds door anderen gevonden zijn, aantreft, al of niet omgeven
door een beschuttende barrière van leucocyten, dan mag dunkt
mij de conclusie getrokken worden, dat deze reactie van het lichaam
er op wijst, dat het binnendringen der Bradsotbacillen tijdens
het leven geschiedt en dat deze de oorzaak der ziekte zijn.

Als dat niet mag, wordt vlekziekte niet door de vlekziektebacil
en boutvuur niet door de boutvuurbacil veroorzaakt, daar ook
hier de infectie per os zeer moeilijk plaats vindt (experimenteel).

Dat er tot nu toe geen eenstemmigheid heerschte omtrent de
aetiologie van Bradsot zit in de volgende feiten :

3e. Men kende onvoldoende de praedisponeerende momenten,
wist ze althans niet te gebruiken, daar

4e. het vraagstuk of saprophyten van den darm kunnen overgaan
in parasieten, dus of zelfinfectie vanuit den darm mogelijk is, tot
nu toe onopgelost was.

Het praedisponeerend moment is vooral te zoeken in het feit,
dat de ziekte hoofdzakelijk in de wintermaanden optreedt.

Hogg vermeldt dat de ziekte in Schotland (daar braxy genaamd)
van eind October tot eind Januari optreedt, onder ongunstige
omstandigheden (ruw weer).

Krabbe zegt, dat het vooral de best gevoede jonge schapen
zijn, die worden aangetast

Hutyra en Marek : „Buitendien schijnen vooral goed gevoede
dieren voor de ziekte gedisponeerd te zijn."

Door kouvatten kan een keelontsteking ontstaan, verwekt door
bacteriën, die reeds lang in de mondholte huisden.

Voor het ontstaan van een infectieziekte is de specifieke verwek-
ker, maar tevens een zekere dispositie van het dierlijk of menschelijk
organisme een noodzakelijke voorwaarde.

Door erge vorst of koud weer zal een verhoogde darmpcrmeabilitcit
ontstaan, waardoor een zelfinfectie ontstaat met maligne-oedeem-
bacillen uit den darm, die misschien door de goede voedingstoe-
stand van het dier chemotactisch worden aangetrokken.

Dat het nog niet gelukt is schapen via het digestieapparaat te
infecteeren is geen wonder, daar misschien onvoldoende aandacht
is geschonken aan de praedisponeerende momenten en men buiten-
dien de verhoudingen, zooals die in de natuur voorkomen, op com-
mando nooit heelemaal zal kunnen nabootsen.

Gezien de genoemde feiten, beschouw ik de maligne-oedeem-
bacil als de veroorzaker van Bradsot bij het schaap.

Opvallend is bij Bradsot de ongeveer constant voorkomende
ontsteking van de lebmaag.

In de maag, bij herkauwers in de lebmaag, neemt het aantal
bacteriën in het algemeen sterk af, zoodat het voorste deel van den
dunnen darm vrijwel steriel kan zijn.

Prof. v. Rijnberk zegt : ,,Het maagsap „bijt" de meeste bac-
teriën in het voedsel dood, daarom zijn duodenum, jejunum en
ileum gemeenlijk ongeveer vrij van bacteriën."

In de maag en de dunne darm is de reactie zuur ; de meeste
bacteriën verlangen een alkalische reactie.

Het epitheel van voormagen en dikke darm is misschien ge-
ïmmuniseerd door de vorming van anti-lichamen tegen de giftige
producten van de maligne-oedeembacillen.

Titze en Weichel zeggen niet te kunnen uitmaken of de Duit-
sche Bradsot dezelfde ziekte is als de Noorsche. Ik twijfel daaraan
niet meer.

De bekende blauwroode vlekken vond hij niet in de lebmaag,
wel was het duodenum erg ontstoken en hier constateerde hij wel
scherp omschreven blauwroode vlekken.

De cadavers rotten buitengweoon snel, terwijl uit de nieren een
anaërobe, sporevormende bacil werd gekweeekt, behoorende tot
de groep der maligne-oedeembacillen.

Ik meen daarom dat ook Hibma met Bradsot te doen geeft gehad,
waaruit zou volgen dat deze ziekte ook in Nederland voorkomt.

Ikzelf heb ook enkele keeren ziektegevallen bij schapen waar-
genomen met dezelfde klinische en pathologisch-anatomische ver-
schijnselen, heb bij deze gevallen echter nooit aan Bradsot gedacht.

De vinding van Prof. Dr. Fr. Benesch uit Weenen in 1926,
populair geworden vooral door de publicaties van Dr. Götze te
Hannover, mag voor den practiseerenden dierenarts van zeer groot
gewicht worden beschouwd. Iedere vooruitgang op het gebied
der diergeneeskunde, waardoor de veelal zware taak van den
practicus verlicht wordt, terwijl bovendien het succes der therapie
er door vergroot wordt, zal met blijdschap worden ontvangen.
Als een der groote vindingen op het gebied der diergeneeskunde,
in dit geval speciaal op het terrein der vétérinaire chirurgie, moet
naar mijn meening deze vinding van Benesch, de epidurale
anaesthesie, worden beschouwd.

Bij de epidurale anaesthesie wordt het anaestheticum gespoten
in het ruggemergskanaal en wel ter plaatse tusschen de eerste
en tweede staartwervel. Benesch gebruikte voor deze anaesthesie
uitsluitend tutocain, ofschoon uit andere publicaties gebleken is,
dat ook met andere anaesthetica hetzelfde gevolg kan worden be-
reikt, hetgeen eigenlijk niet anders te verwachten was.

De techniek is zeer eenvoudig. De insteekplaats is gemakkelijk
te vinden ; zooals gezegd bevindt zij zich tusschen de eerste en
tweede staartwervel, dorso-mediaal, en wel in een kleine verdieping
aan het caudale einde van het kruisbeen. Wanneer men met de
eene hand den staart iets oplicht, zoodat deze in het verlengde
van den rug komt te liggen, voelt men, als men met den wijs-
vinger van de andere hand in de mediaanlijn vanaf het kruisbeen
naar den staart strijkt, de bedoelde holte direct. Zij is iets dieper
dan de overige holten tusschen de staartwervels. Na het weg-
knippen der haren en desinfecteeren der insteekplaats, wordt de
injectienaald in het midden der holte cranio-ventraal ingestoken.
Op een diepte van circa 2—3 c.M. stoot de naald op den ventralen
wand van het wervelkanaal. Nu wordt de naald iets teruggetrok-
ken en de spuit opgezet. Zit de injectienaald op de juiste plaats,
dan ondervindt men bij het inspuiten der vloeistof zeer weinig
weerstand. Vloeit bij het insteken der naald bloed of cerebrospinaal-
vocht uit de naald, dan kan men deze iets terugtrekken en nog eens
insteken. De koeien reageeren slechts zeer zwak in dezen streek ;
het schijnt weinig pijnlijk te zijn.

De gevolgen der anaestheseerende werking laten niet lang op
zich wachten. Reeds na eenige minuten hangt de staart beweging-
loos. Na 10—15 minuten is een gevoelloosheid verkregen van het
geheele genitaal-apparaat, anus en staart. Een locomotiesteornis
der achterbeenen treedt niet op. De dieren staan gemakkelijk op

en blijven goed staan. De mate en duur der gevoelloosheid hangt
af van de hoeveelheid anaestheseerende vloeistof die men inspuit.
Voor mijn eigen proeven heb ik gebruikt de 0.5 % tutocain-oplos-
sing, zooals die door Götze is aangegeven. Ik spoot daarvan in
20—30 cc.M. Aangegeven wordt de oplossing bloedwarm in te
spuiten. Ik heb mij bepaald tot het even onder de oksel verwarmen
van de ampullen, hetgeen aan het goede resultaat niets afdeed.

De epidurale anaesthesie werd door mij toegepast in 6 gevallen
van prolapsus uteri en in een geval van een partus bij een eerst-
barende, waarbij een prolapsus vesicae urinariae aanwezig was.
Verder in 2 gevallen van erge weeën na de partus. Mijne resultaten
waren zoo schitterend, dat ik mij gedrongen voel deze te publiceeren.

Het reponeeren van een prolapsus uteri is voor den practicus
met eenige ervaring in het algemeen geen groot werk. Toch doen
zich van tijd tot tijd gevallen voor die slechts met de grootste
moeite en soms niet te behandelen zijn. In dit Tijdschrift heb ik
persoonlijk zulk een geval beschreven (T. v. D. 1928, blz. 877).
Vooral bij jonge dieren, na het eerste of tweede kalf, en in gevallen
waarin ingewanden, speciaal de blaas in de omgestulpte uterus
zijn gedrongen, kan het persen zoo hevig zijn, dat de repositie
slechts met groote lichamelijke inspanning en met veel gevaar
voor verwonding der uterus-mucosa, eventueel perforatie, kan ge-
schieden. Deze lasten zijn dank zij de epidurale anaesthesie vol-
komen opgeheven ; van persweeën geen spoor meer. De repositie
is terug gebracht tot het prepareeren van de uterus en het goed
stellen van het dier ; het inschuiven van de baarmoeder gaat dan
vanzelf, te meer daar de uterus zelf geheel slap is tengevolge van
de anaesthesie. Als men nu ziet hoe gemakkelijk de baarmoeder
naar binnen glijdt, wordt de steeds zoo zeer geroemde zuigende
werking na een perswee eenigszins twijfelachtig.

De ervaring heeft mij geleerd, met het inspuiten van het anae-
stheticum niet te beginnen, alvorens men geheel klaar is voor de
repositie. Het is mij nl. overkomen, dat ik bijna een uur noodig
had voor het afnemen der nageboorte en het in orde maken der
ligplaats, waarna de werking der injectie juist over was, toen ik
met de repositie begon. Ik moest toen opnieuw inspuiten. De om-
standigheden, waaronder men in deze streken werkt zijn soms
zeer ongunstig, waardoor men spoedig tijd verliest.

a) Prolapsus uteri. Jonge koe, tweede partus, die vlot verliep. De uterus kwam
tegelijk met het kalf af. Het dier lag en perste af en toe flink. De prolaps was
ongeveer 1 uur aanwezig. De secundinae zaten vrij los. De uterus was niet ver-
ontreinigd of beschadigd. Epidurale anaesthesie met 30 cc.M. tutocain. In een
kwartiertje waren de secundinae verwijderd, de uterus gelegd op een met een
schoon laken omwonden plankje (zijbord van een kruiwagen, wat zeer handig
is en steeds aanwezig). Door gebrek aan helpers kon de koe niet hooggelegd worden
en werd ze opgejaagd. Er was volkomen gevoelloosheid. De 2 mannen die het

plankje aan weerszijden vasthielden, lichtten dit zoo hoog, dat de uterus juist iets
boven de vagina lag. De repositie, beginnend aan de basis, ging zonder moeite.
Niet de geringste weeën waren te bespeuren. Diep met de arm in de gereponeerde
uterus gaande werd zorgvuldig voor een volledige instulping gezorgd. De koe ge-
droeg zich alsof al dat werk haar niet aanging. Hierna sluiting met 3 Flessa-hech-
tingen, hetgeen volmaakt pijnloos geschiedde, en achter-hoog-stellen van de koe.
Den volgenden dag was het dier monter ; had geen noemenswaardige naweeën
gehad.

b) Prolapsus uleri. Eerste partus, welke vlot verliep. Ook hier kwam de uterus
met het kalf mee. Dier lag achter laag en perste nog hevig. De uterus was dik,
ingewanden waren reeds ingedrongen. Epidurale anaesthesie met 30 cc.M. tuto-
cain. Na 10 minuten waren de weeën geheel opgehouden. Het afnemen der secun-
dinae, die zeer vast zaten, duurde bijna 3 kwartier. Daarna werd het dier met het
voorstel van de stand getrokken, zoodat het met het voorstel op de lagere mest-
gang kwam, en met het achterstel op de hoogere, opgevulde groep. Hierdoor
wordt de gewenschte schuine ligging verkregen. Direct bij het begin der repositie
had het dier zwakke weeën, welke spoedig sterker werden Daar zich hier ongetwij-
feld veel ingewanden in de uterus bevonden, wegens hare dikte, wachtte ik geen
moeilijkheden af, maar gaf nog 10 cc.M. tutocain bij. Na een oogenblik mijn lede-
maten te hebben uitgestrekt, begon ik weer en nu ging de uterus zonder moeite
naar binnen. Zij werd zoo ver mogelijk ingebracht, waarna de koe opgejaagd
werd en op haar plaats gezet. Hierna werd nogeens gevoeld of alles goed zat,
waarna het dier achterhooggesteld en met Elessahechtingen gesloten werd. Het
dier reageerde op al deze handelingen niet het minst.

c) Abnormale partus, met prolapsus vesicae urinariae. Primi-parae. Partus onge-
veer 3 weken te vroeg. Bij mijne komst was het vruchtwater reeds ruim 8 uur
afgevloeid. De dorpsdeskundige durfde het geval niet verder aan, omdat er iets
bijzonders uit de sclieede hing, nl. een ballonvormig voorwerp ter grootte van een
vuist. Hij had er al eens voorzichtig ingeprikt, doch vertrouwde de zaak niet. Het
bleek te zijn de geprolabeerde pisblaas, reeds rood en gezwollen. Het dier lag plat
met gestrekte beenen en perste hevig. Exploratie was daardoor vrijwel onmogelijk.
Ik deed daarvoor ook nog niet veel moeite. Het dier werd met moeite op de been
gebracht, doch perste zoo hevig, dat het niet mogelijk was, het staande te houden.
Bij het liggende dier gaf ik epidurale anaesthesie met 20 cc.M. tutocain. Na 12
minuten waren de weeën totaal opgeheven. Het dier was nu gemakkelijk tot op-
staan te bewegen en bleef rustig staan. Ik smeerde de stroeve geboorteweg flink
in met gekookte lijnmeelpap (die ik bij een partus direct bij mijn komst steeds laat
klaarmaken) en onderzocht, waarbij de koe rustig stond zonder te persen. Er bleek
een tamelijk klein kalf in stuitligging met teruggeslagen achterbeenen te zijn. De
staart lag in de scheede.

Ik begon de geprolabeerde blaas, goed ingevet met lijnmeelpap, zacht te kneden,
waardoor na ongeveer 20 minuten de soepelheid zoodanig was, dat een poging tot
repositie gedaan kon worden. Dit gelukte echter niet. Ik spleet nu de uitmonding
van de uretra met het tepelmesje volgens Hugh-Hoogland een weinig open, waarna
de repositie gelukte, d. w. z. ik kon de blaas in de urethra duwen. Daar bleef
zij zitten. Nu gelukte het van den ventralen scheedewand uit door schuiven en
kneden de blaas geheel op haar plaats te krijgen. Met behulp van een catheder
aan slang en trechter liet ik gekookt water in de blaas Ioopen, teneinde de repositie
zeker volledig te maken. Daarna gelukte het mij zonder moeite de achter-
beenen van het kalf te voorschijn te brengen, waarna door twee personen het
kalfje gemakkelijk geëxtraheerd werd. Er bleek nog een tweede vrucht in stuit-
ligging aanwezig te zijn, die zonder moeilijkheden te voorschijn gebracht werd.
Dit alles speelde zich af bij het staande dier, dat niet het geringste teeken van
pijn gaf en absoluut niet geperst heeft. Het dier werd achter wat hoog gezet op
schoon stroo en nadat ik mijzelf weer opgeknapt had, bleken er reeds weer zwakke
vreewj te zijr. Voor mijn vertrek gaf ik nog 10 c.cM. tutocain om den toestand

van rust nog wat te rekken. De prognose werd natuurlijk met de noodige reserve
gesteld.

Den volgenden dag vernam ik, dat de koe des nachts nogal hevig geperst had,
doch tegen den ochtend rustiger was geworden. Nu was zij kalm, had goed gegeten
en gedronken. Ook had zij geurineerd hetgeen volgens den eigenaar goed ging.
De algemeene toestand bleek bevredigend te zijn. De secundinae waren nog niet
afgegaan. In mijne aanwezigheid at het dier een hoeveelheid voorgeworpen gele
wortelen met loof smakelijk op. Als inwendige therapie liet ik \'s morgens en \'s avonds
15 gram urotropine geven en \'s middags een lepel acid. hydrochl. dilut. Als voed-
sel, hooi, brood en groenvoer, water ad libitum. De gezondheidstoestand van de
koe verbeterde geleidelijk.

Vijf dagen na de behandeling at en dronk zij behoorlijk en gaf reeds 8 L. melk,
wat overigens voor een vroeggeboorte met retentio secundinarun niet slecht is.
Zij maakte een montere indruk. Het urineeren ging goed. De urine was op het oog
normaal. Na 8 dagen was de toestand nog verbeterd.

d) Hevig persen na den partus. De koe had des nachts voor de tweede maal
gekalfd. De partus verliep vlot. Levend kalf van 94 pond. Direct na den partus
is het dier begonnen met hevig te persen. Dit werd zoo erg, dat de eigenaar prolap-
sus uteri vreesde. Bij mijn komst spoot ik direct 10 cc.M. tutocain in. Terwijl ik
mij verkleedde werden de weeën zwakker en na 10 minuten was door diep intra-
uterin onderzoek slechts een zeer zwakke persing op te wekken. In de uterus
bevond zich een vruchtblaas met veel vruchtwater. Deze werd stukgemaakt,
de uterus goed op zijn plaats gebracht, daarna werd het dier achter hooggezet. Na
afloop der anaesthetiseerende werking bleef het kalm. De secundinae gingen in
den loop van den dag goed af. Het dier heeft verder geen last gehad.

Het geheele onderzoek kon hier rustig zonder last voor het dier en den operateur
geschieden.

Beschouwen wij nu het gevolg van de epidurale anaesthesie,
aan de hand van de beschreven gevallen, (de 4 overige gevallen
van prolapsus uteri verliepen zoo mogelijk nog vlotter), dan springt
het groote voordeel direct in het oog. Naar mijn meening zou het
zonder deze gevoelloosmaking niet mogelijk zijn geweest de vesica
urinaria te reponeeren, zonder dat het dier zich vrijwel doodperste.
Nu ging het zonder lichamelijke inspanning van den kant van den
operateur, terwijl de patiënte onderwijl tot rust kwam. Het humane
van deze methode doet weldadig aan. Ook bij het reponeeren
van de geprolabeerde uterus is de geheele handeling voor het dier
volmaakt pijnloos, terwijl de operateur de zekerheid heeft het
geval te kunnen behandelen zonder lichamelijke inspanning en
zonder gevaar voor het dier. Het \'s-nachts-uit-het-warme-bed-
gehaald-worden heeft daardoor voor den practicus een van zijn
verschrikkingen verloren !

Zooals gezegd is de techniek der injectie zeer eenvoudig : zij
is zeker niet moeilijker dan het geven van eene intraveneuze in-
spuiting.

De mogelijkheden van toepassing der epidurale anaesthesie
zijn groot ; ook bij andere diersoorten is zij met veel succes toe
te passen, gelijk men uit de reeds uitgebreide litteratuur over dit
onderwerp kan zien.

Ik geloof dan ook, dat ik in den aanvang van dit artikel niet
te veel gezegd heb, door te beweren dat deze vinding voor den
practiseerenden dierenarts van zeer groote beteekenis is.
Eindhoven, Januari 1930.

Verfasser nahm Sakral (epidural) anästhesie bei der Kuh vor in 6 Fällen von
Prolapsus uteri, 1. Prolapsus Vesicae und auch bei zu starkem Drängen und Pres-
sen nach der Geburt. Er brauchte, am stehenden Tier, 20—30 c.c. 0.5 % Tutocain,
und rühmt die Methode sehr.

The author made use of sacral (epidural) anaestesia in 6 cases of prolapsus
uteri in cows and one case of prolapsus vesicae. He used 20—30 c.c. of a 0.5 %
solution of tutoca\'in, and he also recommends this treatment when after delivery
the animal is persistently straining and pressing and a prolapse is to be feared.

L\'auteur fait usage de l\'anestésie sacrée (épidurale) par la tutocaïne II l\'a em-
ploié dans 6 cas de prolapsus uteri (vache), 1 cas de prolapsus vesicae urinariae
et aussi en cas de contractions uterines et abdominales trop violentes après l\'ac-
couchement quand un renversement de l\'utérus est à craindre. (Doses 20—30 c.c
en solution à 0.5 %).

De gevallen van psittacosis bij mensen hebben ook in Amerika tot overdreven
vrees voor besmettingsgevaar geleid, waarbij ook vele gezonde papegaaien het
slachtoffer worden. Vele mensen doen hun papegaaien weg of laten ze los ; in
Central Park (New-York) heeft men dergelijke losgelaten papegaaien zien vliegen.

In de Sing-Sing gevangenis te New-York vind men al die praatjes over besmette
papegaaien maar onzin en heeft men de dieren een schuilplaats aangeboden. In
een vogelhuis in de gevangenis zijn reeds tien stuks gehuisvest. (Journal of the
Am. vet. med. Ass. 1930, 2, blz. 252).

Der blutlose Phlebotomist, VII, No. 4, blz. 19, maakt melding van een Oosten-
rijkse vrouw die 20 jaar geleden op 56-jarige leeftijd stierf, en moeder was van
69 kinderen ; dit waren uitsluitend tweelingen (16 maal), drielingen (7 maal) en
vierlingen (4 maal).

Haar man trouwde opnieuw en kreeg bij zijn tweede vrouw 18 kinderen. Hij
was op 77-jarige leeftijd nog opgewekt en gezond en had toen 87 kinderen.

Tengevolge van berichten uit Amerika over schadelijkheid van aluminium-
kookgereedschap, deed Fellenberg de bekende chemicus te Basel proeven die
bewezen dat bij het koken in aluminiumpannen slechts zeer geringe hoeveelheden
aluminium in de spijzen overgaan (veel minder dan in voedzame plantaardige
voedingsmiddelen voorkomen) en dat van giftigheid en schadelijkheid van alumi-
niumkookgerei geen sprake is. (N. T. v. G. 1930, I. blz. 1128).

Aan het Amsterdamsche Abattoir waren de laatste jaren gekenrper kt dooreen
stijging van het aantal slachtingen, die vooral na 1926 een zeer belangrijke is
geweest. Er werden n.1. geslacht in :

l)e toeneming, vergeleken bij 1926, was dus bijna 23 percent. Voor runderen was
zij over hetzelfde tijdvak 5867 dieren, d.i. 14 percent ; de stijging is een gevolg
van de verschuiving der bevroren-vleesch-consumptie naar het gebruik van in-
landsch vleesch. Voor varkens bedroeg de toename 20021 dieren of ongeveer 31,5
percent. Het is duidelijk, dat een dergelijke toename zeer veel meer werk voor
liet personeel van den vleeschkeuringsdienst medebracht. Door het feit, dat aan
de keuring van bevroren vleesch een veel minder tijdroovende arbeid is verbonden
dan aan die van ter plaatse geslachte dieren, heeft het abattoir van 1921 tot 1926
in buitengewoon gunstige omstandigheden verkeerd, wat de personeelsbehoefte
voor de keuring betreft.

Samenvallend met deze stijging vond een voortdurende uitbreiding en ver-
scherping der Keuringsvoorschriften plaats. De invoering der Vleeschkeuringswet
medio 1922 is een keerpunt geweest in de uitoefening der keuring. De invoering
en juiste uitvoering van verschillende voorschriften kon slechts langs den geleide-
lijken weg geschieden. Wat de ontwikkeling der keuring betreft, heeft het abat-
toir gedurende de afgeloopen periode als het ware in de kinderjaren verkeerd,
en is het alleszins begrijpelijk, dat niet een dergelijke periode een stadium van
kinderziekten gepaard gaat.

Van de nieuwe maatregelen, welke zeer veel meer arbeid vereischten, waren
de belangrijkste de differentiatie in de keuring bij leverdjstomatose der runderen
(waardoor ook de arbeid bij de keuring van uit andere gemeenten ingevoerd vleesch
zeer werd verzwaard), de veel meer tot in finesses gaande controle op het voor-
komen van tuberculeuze afwijkingen, het scherpere toezicht op de reinheid van
verschillende onderdcelcn, e.a. Daarnaast werd de administratie, welke met de
keuring verbonden is, ook van grooteren omvang, en namen de nevenwerkzaam-
heden als uitvloeisel der halkeuring geregeld toe.

I)e toename van het aantal slachtingen en de verscherping der keuring met
alles, wat daarmee annex is, hebben ertoe geleid, dat de arbeid van de keurings-
veeartsen vooral in psychisch opzicht steeds intensiever is geworden, zoowel per
dier als in totaal, zoodat de uitbreiding van het aantal keuringsambtenaren her-
haaldelijk een punt van bespreking uitmaakte met de Directie, en dan ook meer-
malen heeft plaats gevonden. Om in dezen een vaste basis te verkrijgen werd
den keuringsveeartsen van Directie-wege verzocht de literatuur op dit gebied te
verwerken, teneinde gegevens te verzamelen hoe elders aan groote abattoirs aan
overeenkomstige bezwaren was tegemoet gekomen, en hoe daar de diensten der
keuringsveeartsen zijn geregeld. Uiteraard kwamen alleen Duitsche abattoirs
daarvoor in aanmerking ; waar de wet op de vleeschkeuring in Duitschland reeds
meerdere jaren bestaat, moet men daar dezelfde moeilijkheden reeds eerder hebben
ontmoet. Het navolgende rapport is de vrucht van een uitgebreide literatuur-
studie ; tevens is getracht zooveel mogelijk verband te leggen met Amsterdamsche
toestanden.

Bij de voorbereiding werden tevens een aantal gegevens verzameld, die wel
niet direct betrekking hadden op de gestelde vraag, doch toch van groote waarde
waren voor de uitvoering der keuring aan een groot slachthuis.

Om die reden hebben ondergeteekenden gemeend, ook hieraan eenige beschou-
wingen te moet n wijden.

Het rapport bevat omtrent de sociale positie der keuringsveeartscn en omtrent
de uitoefening der keuring vele gegevens, die voor een uitgebrcidercn kring van
nut kunnen zijn, waarom de ondergeteekenden gemeend hebben — zulks in over-
leg met de Directie - het in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde te moeten
publiceeren. Tot ons genoegen was de Redactie bereid, op grond van de beteekenis
voor de in de keuring werkzame dierenartsen, het Rapport op te nemen, niet-
tegenstaande den vrij grooten omvang.

,l>er Gröszteil der Bevölkerung weisz nichts von der stillen, verantwortungs-
vollen Arbeit welche die Fleischbeschau täglich leistet um diese Bevölkerung
vor den Gefahren, die ihr durch den ständigen Genusz von Fleisch unserer Schlacht-
tiere, durch Paratyphus und Trichinen und andere bazilläre und parasitäre Krank-
heiten drohen, zu schützen ; weisz nichts von den Gefahren die für Leben und
Gesundheit durch den ständigen Verkehr und das Hantieren mit Tieren, krank-
haften Prozessen aller Art, scharfen geschliffenen Werkzeugen, in auszergewöhn-
!:chen Temperaturen aller derjenigen entstehen, die bei intensivster hastender
Arbeitsweise, oft in ohrenbetäubendem Getöse ihren Beruf nachgehen müssen
vom Schlächter- und Viehschaffnergehilfen bis zum ersten Beamten. Der heutige
Groszstadtmcnsch hat sich an das Prinzip der Arbeitsteilung, an die Fürsorge
von Staat und Gemeindein sanitärer und wirtschaftlicher Hinsicht so gewöhnt,
dasz er sich nicht kümmert um das Woher und Wie ; er ist überzeugt, dasz seine
Versorgung nach der Richtung gesichert, seine Gesundheit geschützt ist - - und
sie ist es."

Dit citaat uit de feestrede, bij de viering van het 50-jarig bestaan van het abat-
toir en de veemarkt te München, op 1 September 1928 namens den directeur Dr.
F. Opel uitgesproken (zie Deutsche Schlachthofzeitung 1928), verdient als in-
leiding boven dit hoofcTstuk te staan. Het mag niet overbodig geacht worden aan
nict-ingewijden een inzicht te verschaffen in de beteekenis van den arbeid der
keuringsveeartsen aan groote slachthuizen. Hun taak is er één met een tweeledige
strekking, n.1. vóór alles een hygiënische en daarnaast een economische. De be-
langrijkste is die in dienst der gemeenschap ; bij de beoordeeling der slachtdieren
wordt alles wat schadelijk kan zijn voor de menschelijke gezondheid, doch ook
alles wat door ziekelijke veranderingen ongeschikt is voor de consumptie, aan het
verkeer onttrokken. Anderzijds moet er angstvallig voor gewaakt worden, dat
niet door minder juiste beslissingen, door onnoodige afkeuringen den eigenaren
der slachtdieren schade wordt berokkend en de volkswelvaart wordt benadeeld.
Onvoldoende kennis van zaken wreekt zich hier naar den eenen of den anderen
kant, zooals van O^tertag het in zijn handboek uitdrukt. Een derde belangrijke
taak bij de keuring is die in dienst van de bestrijding der besmettelijke veeziekten,
dus van den landbouw. De verantwoordelijkheid voor de volkswelvaart is niet
gering. Da dieren, die jaarlijks te Amsterdam levend en geslacht gekeurd worden,
vertegenwoordigen zeker een inkoopwaarde van meer dan 25 millioen gulden ;
waarbij dan nog gevoegd moet worden de waarde van al datgene, wat de in- en
uitvoerkeuring passeert, wat men zeker ook op meerdere millioenen guldens mag
^chatten. Hierom moet niet alleen een groot verantwoordelijkheidsgevoel bij den
keuringsambtenaar aanwezig zijn ; ook moet van hem een onvoorwaardelijke
integriteit verlangd worden, als in misschien geen ander bedrijf.

De arbeid van dtn keuringsveearts is een zeer moeilijke ook door de omstan-
digheden, waaronder deze verricht wordt. Zee\'b (directeur Offenbach am Main)
constateert hiervan dat men moet spreken van een „besonders anstrengende Dienst,
die mit der anderer Beamten gar nicht verglichen werdc-n kann" tSchl. u. V. z.
1911, blz. 647).

„In keinem anderen Berufe musz gleichzeitig an Körper und Geist unter den
ungünstigsten Verhältnissen (zugigen Hallen. Blut, Unrat, Lärm) gearbeitet wer-
den" (uit een rede van K. Müller op de vergadering van de Verein Preuszischer
Schlachthoftierärzte, 1912 /Z.f.Fl.H. dl. 22, blz. 324/). Krekeler (directeur Reck-
linghausen) zeide o.m. in een voordracht voor de Verein Westfälischer Schlacht-
hoftierärzte (Z.f.Fl.H. dl. 18 blz. 194) : „Der städtische Tierarzte wird bei der
späten Anstellung und bei der frühen Invalidität, die bei dem aufreibenden und
ungesunden Schlachtholdienst in sicherer Aussicht steht, in der Regel kaum 1/2
bis 2/3 des Gehalts als Pension erreichen. Ist nun das Gehalt ein unangemesses,
so fallen die Pension und bei Todesfall die Reliktenversorgung noch viel ungün-
stiger aus". In een artikel over z.g.n. Höchstzahlen in de Berliner Tierärztliche
Wochenschrift (1926, blz. 198) deelt K. Müller nog mede : ,,Die Richtzahlen
sind endlich für die Gesunderhaltung und volle Dienstfähigkeit der Tierärzte,
ferner für die Finanz Verhältnisse der Schlachthofgemeinden von wesentlichem
Interesse. Es ist ja allgemein bekannt, dasz gerade die Schlachthoftierärzte ständig
in so hohem Masze den Unbilden der Witterung : Kälte, Nässe, Zug, Dampfnebel,
Vereisung ausgesetzt sind ; unter uns treten besonders häufig Krankheiten und
frühzeitig Todesfälle auf. Erschwerend wirkt eben dabei die ständige geistige und
körperliche Uberanstrengung die nur durch die hohen Untersuchungszahlen hei-
vorgerufen wird. Den Kommunen erwachsen durch frühzeitige Invalidität und
Tod grosze Kosten bei den Pensionierungen und der Hinterbliebenenfürsorge.
Auf dem Berliner Schlachthofe hat sich in ganz kurzer Zeit wegen Überarbeitung
eine auffallend grosze Zahl von Tierärzten, wie mir der juristische Dezernent
sagte, im besten Mannesalter abbauen oder pensionieren lassen. Ich weisz, dasz
diese Zahl hier noch bedeutend gröszer wäre, wenn die betreffenden Tierärzte
später nur geldlich sichergestellt wären".

In welke mate de zware arbeid sloopend werkt, blijkt uit de door Dr. Töpfer
(Dresden) in opdracht van het „Sächsische Tierärztliche Landesverband" ver-
verzamelde cijfers (Z.f.Fl.H. dl. 30 blz. 247). Bij een statistisch onderzoek naar
den aanstellingsleeftijd en den activitcitsduur van de Saksische keuringsveeartsen
over een periode van 25 jaar (1 Januari 1888 tot 30 September 1912) werd gecon-
stateerd, dat in het Koninkrijk Saksen de aanstelling plaats had op gemiddeld
29,2 jarigen leeftijd ; in Dresden (1 Juli 1894 — t April 1912) op 30,3 jaar. De ouder-
dom van de gestorven keuringsveeartsen was gemiddeld voor Duitschland 46,2
jaar, voor Saksen 43,09 jaar. De activiteitsduur was dus voor Duitschland gemid-
deld 17 jaar, voor Saksen 14 jaar. Het sterftecijfer van alle in het Koninkrijk Sak-
sen gevestigde veeartsen (i Januari 1888 — 1 April 1914) was 53,4 jaar, zoodat
dus de keuringsveeartsen, ver bij de practici ten achter kwamen. Evenwel nog
meer bij andere academische beroepen. Hieronder volgt een staatje, dat eenige
vergelijkende cijfers bevat.

De „dienstliche Abnutzung" van de Keuringsveeartsen was dus 41 percent
grooter dan die in andere academische beroepen.

Waardoor is liet nu mogelijk, dat een dergelijke „Abnutzung" ontstaat. Om dit
in te zien, dienen we den arbeid, van den keuringsveearts nader te anaiyseeren.
Inwerkende factoren zijn hier de arbeid zelf, de invloed dien de omgeving op li-
chaam en geest uitoefent, de eigenaardige verhoudingen in het slachtbedrijf aan
oen groot slachthuis. We nemen in onze beschouwing voorloopig alleen de hal-
keuring op, omdat daar hoofdzakelijk de oorzaak gezocht moet worden.

Omtrent de eigenlijke keuring geeft Dr. F. Henschel, Obertierarzt, later Direc-
teur van het Abattoir te Berlijn (tot 1927), en een vooraanstaande figuur op het
gebied der vleeschkeuring in Duitschland, de volgende beknopte beschrijv ing :
„Der Tierarzt musz auf die wichtigsten Merkmale der normalen und pathologi-
schen Beschaffenheit der einzelnen Organe (Grösze, Farbe, Struktur, Blutgehalt
der Schnittflächen, Konsistenz) achten, die erforderlichen Einschnitte in die Or-
gane und Lymphdrüsen anlegen, bestimmte Eingeweide durchtasten, u.s.w.,
kurz, den gesamten Tierkörper und seine Organe gemäsz den Vorschriften genau
untersuchen, um nicht nur augenfällige, sondern auch die feineren und versteckter
liegenden Veränderungen aufzufinden. Er musz in jedem Falle eines pathologischen
Befundes sofort ein Gutachten abgeben und über die gesundheitspolizeiliche Be-
handlung des Fleisches oder der Organe Bestimmung treffen. Da es in groszen
Schlachthöfen mit ausgedehntem Betrieb nicht möglich ist, dasz der Tierarzt bei
jeder Schlachtung zugegen ist, so musz der Sachverständige sein Augenmerk
auch auf betrügerische Manipulationen unreeller Gewerbetreibender richten. Es
wird nicht selten versucht, an Stelle kranker Organe gesunde unterzuschieben
und umgekehrt statt gesunder kranke, je nachdem der Mann Vorteil oder Nach-
teil hat, simulatio oder dissimulatio : fibrinöser Belag wird durch Abziehen oder
Abschaben sorgfältig entfernt, tuberkulöse Veränderungen werden von den serösen
Häuten entfernt, aus den Lymphdrüsen beseitigt, die hierdurch entstandenen
Defekte auf raffinierte Weise (durch Ausfüllen mit gesundem Gewebe gleicher
feile) unsichtbar gemacht, Köpfe von finnigen Tieren vertäuscht, künstlich Wäs-
serigkeit vorgetäuscht — z. B. durch Überreiben des Unterhautsgewebes eines
Kindes mit einem in Wasser getauchten laktierenden Euter, Einfüllen von Wasser
in das subkutane und intermuskuläre Gewebe der Unterschultergcgend, Rinder-
häute werden an die nicht dazugehörigen Tierkörper angenäht, die Heftfäden
mit Blut bestrichen, um den natürlichen Zusammenhang an einer Stelle vorzu-
täuschen, und dgl. mehr. F.s kommt deshalb in der Hauptsache in Betracht
die Beschaffenheit des zu untersuchenden Tiermaterials. Von einem auf dem
Groszstadtschlachthofe tätigen Tierarzt musz man verlangen können : Beherr-
schung der gesetzlichen Vorschriften und der pathologischen Anatomie, Gewandt-
heit und Umsicht, Sicherkeit in der Untersuchung und Beurteilung, Kenntnis
der vielen Schliche und unlauteren Manipulationen, von denen ich nur einige
weinige angeführt habe, Vermeidung unnützer Zeitversäumnis bei den Unter-
suchungen, jedoch ohne jede Uberhastung, taktvolles, höfliches, aber bestimmtes
Auftreten gegenüber den Gewerbetreibenden". Hierbij komt dan nog een vol-
doende kennis van ziekteverschijnselen bij het levende dier, van bacteriologie en
een behoorlijk administratief onderlegd zijn ; verder kennis van zoovele andere
meer algemeene zaken.

Feitelijk is de keuring van een slachtdier dus het verrichten van een volledige
sectie van een door bedwelming gedood en geheel uitgebloed dier (uitgezonderd
bij noodslachtingen en gestorven dieren). Naar een doodsoorzaak behoeft bij den
gewonen haldienst niet gezocht te worden ; evenwel is daarvoor in de plaats ge-
komen een beoordeeling van de aanwezige ziekteprocessen, de mogelijke verdere
verspreiding en de wegen waarlangs dit kan hebben plaatsgevonden, den invloed
ervan op het vleesch, de behandeling welke afwijkend vleesch zal moeten ondergaan,
het toetsen van een en ander aan de wetsbepalingen en dus een parate wetskennis.
Evenzeer als bij een sectie moet op de kleinste afwijkingen worden gelet. En dit
alles moet geschieden in een zeer korte spanne tijds, die in het niet zinkt bij den
tijd, welke gewoonlijk aan een sectie wordt besteed. De eigenaren der te keuren

(lieren - aan groote inrichtingen veelal grossiers — wenschen een zoo snel mogc-
ijke afwikkeling van het slachten en keuren, opdat zij de geslachte dieren naar
de verkoopruimte kunnen transportceren. Fnuikend werkt het feit (door Rehmei
een ,,Kalamität" (Z. f. Fl. H. dl. 22, blz. (>o) genoemd, dat de slachtingen zich op
enkele dagen zoo ophoopen. Ook aan de Duitsche Abattoirs bestaat deze toestand.
Hakemann, directeur in Dessau, vroeger keuringsveearts in Leipzig, zegt hiervan
(Z. f. FI. H. dl. 37, blz. 381} : ,,Namentlich ist es das gehäufte Schlachten an den
Hauptschlachttagen das bedingt, dasz viele Tiere auf einmal in Massenschuben
zur Schlachtung und Untersuchung kommen, sodasz die in diesem Zeitpunkt
zu erledigende l\'ntersuchungsarbeit selbst beim besten Willen nur schwer unter
Abspannung aller Kräfte und unter Zuhilfenahme notwendiger Unterstützung be-
wältigt werden kann". Door deze ophooping welke meestal samenhangt met be-
paalde marktdagen, is het geheele bedrijf op zulke dagen overmatig belast. Wil
de keuring daarbij goed verrricht worden, dan eischt dit sterke aandachtsconcen-
tratie en een zeer groote snelheid van besluiten ; bij dit verantwoordelijk weten-
schappelijk werk wordt van den geest een zeer groote inspanning gevorderd

Daarnaast bestaan er andere factoren, die ongunstig moeten werken. Het zijn
die welke oorzaak zijn dat herhaaldelijk de juist zoo hoog noodige aandachtsconcer-
tratie wordt verstoord ; allerlei nevenzaken, waaraan aandacht moet worden ge-
schonken, waardoor het werk niet vlot verloopt (sterk bezoedelde vloeren, in dc-n
weg staande karren, neervallende dieren, geluiden van mensch cn dier, een onop-
houdelijk heen- en weer-geloop van personen als op een filmdoek ; nog met talrijke
andere te vermeerderen), en ook de controle op \'t eigen personeel. Die vele in-
werkingen van buiten zijn zeer vermoeiend Het zij ons vergund hier een greep
te doen uit een tweetal artikelen over vermoeidheid, in de Telegraaf van 4 December
Avondblad en Zondag 9 December 1928, van de hand van Dr. J. M. Rombouts.
privaatdocent aan de Leidsche Universiteit. Na bespreking van proeven, door
Pawlow bij dieren genomen, over het ontwikkelen van bepaalde neigingen cn het
onderdrukken van anelerc door dressuur, en den invloed daarvan op het zenuw-
stelsel, zegt hij o.a. : „Wc zien hier met de toenemende dressuur en de verfijning
van het onderscheidingsvermogen hand in hand gaan een remmen van de primi-
tieve neigingen, een grooter mate van beheerschthcid, een voortduren van een
zekeren spanningstoestand Kleine verschillen in de omstandigheden eischen ge-
heel verschillende reacties of handelingen ; dit is echter niet mogelijk zonder ge-
spannen aandacht, zonder strenge zelfbeheersching. De cultuur eischt een remmen
en beheerschen van allerlei opwellingen, hetgeen noodwendig met zich meebrengt
een zekeren voortelurenden spanningstoestanel. De normale gezonde mensch kan
deze zeer wel verdragen, wanneer alles geregeld gaat en deze op zijn tijd afgewisseld
wordt door werkelijke ontspanning. Zit iemand met een onopgelost probleem
vooral wanneer hij wel voelt dat er iets hem dwars zit, maar hij weet niet precies
wat dan voelt hij zich gespannen en tegelijkertijd geremd ; dan kan hij zich
reeds doodmoe voelen wanneer hij zonder lust en zonder moed tegen den komenden
dag opziet. Dit onbehaaglijke, ontevreden, ongelukkige gevoel werkt remmenel
op de energie cn het initiatief, op den levenslust ; het is of men eindeloos tegen
een helling op moet. Tenslotte kan men tegen kleinigheden opzien als tegen een
berg, kan men tegen heel gewone dingen niet meer opgewassen zijn". Het is deze
aanhoudende afwisseling van prikkeling en remming, die op drukke slachtdagen
bij de uitoefening van elen keuringsarbeid in de slachthallen zoo vermoeiend werkt.
Men stelle zich voor dat een arts in de polikliniek van een ziekenhuis onder zulke
omstandigheden zou moeten werken.

Hierbij komt dan nog, dat de eigenaren er vaak belang bij hebben, dat men
iets over het hoofd ziet, hetgeen het beste bereikt wordt door afleiding ; dat het
eigen personeel vaak niet de beleefdheid heeft te wachten tot het onderzoek is
afgeloopen, doch voor een snelle afwikkeling van het eigen werk te allen tijde
en vaak op de meest ongelegen oogenblikken met vragen bij den veearts komt.
Tenslotte doen ook allerlei bijkomstige werkzaamheden, diensten aan belang-

hebbenden, als het opgeven van afkeuringen of het verzegelen van huiden vaak
gevraagd omdat het toch gratis geschiedt), er het hunne toe, dat het eigenlijke
werk niet rustig verricht kan worden.

Naast de geestelijke afmatting op de drukke dagen komt nog de lichamelijke
vermoeidheid in aanmerking, die veroorzaakt wordt door het lange staan, het
voortdurend in beweging zijn o.a. met de handen, en in de varkenshal het her-
haalde bukken.

Hiermede meenen wij voldoende aangetoond te hebben, dat de betrekking van
keuringsveearts aan een groot slachthuis veel vergt van geest en lichaam.

De zenuwachtige haast, die op de drukste dagen in het geheele bedrijf heerscht,
maakt den omgang tusschen personeel en gebruikers der inrichting meermalen
moeilijk. Wel geldt dat de veearts zich altijd door zijn persoonlijk optreden zal
moeten verheffen boven hen, die soms de grenzen der welvoegelijkheid overschrij-
den, doch in een dergelijke sfeer als boven is beschreven, temidden van personen
waaronder zeer velen van minder gehalte, is het bewaren van prestige zeer veel
moeilijker, dan wanneer men de bezoekers in eigen omgeving afzonderlijk te woord
kan staan, waarbij zij reeds geïmponeerd zijn door datgene wat hen omringt. Het
is een bekend feit, dat een zeker cachet aan een vertrek, een passage van verschil-
lende instanties, het prestige van bureau-ambtenaren verhoogt. Waar het ambt
van den keuringsveearts voor een belangrijk deel op prestige berust, andersdcels
echter vernederende factoren bevat (kleeding, verontreiniging) en het werk ver-
richt wordt in het bijzijn van alle gebruikers der inrichting, is het van belang dat
steeds, zonder in standsverafgoding te vervallen, de stand door geschikte maat-
regelen hooggehouden wordt. Niet zonder reden is door de „Deutsche Veterinarrat"
in 1919 als wensch naar voren gebracht het inrichten van dienstvertrekken over-
eenkomstig den stand der veeartsen (v. Ostertac, dl. i, blz. 73).

De ongunstige omstandigheden waaronder gewerkt wordt brengen in meerdere
opzichten gevaren voor de gezondheid mee In vele opzichten zullen de beroeps-
ziekten der veeartsen en der slagers dezelfde zijn. Door Dr. L. Heyermans wordt
in zijn „Leerboek der Beroepsziekten\'\' meegedeeld, dat vooral rhcumatische aan-
doeningen bij slagers zeer veel voorkomen door het verblijf in vochtige, tochtige,
met waterdamp bezwangerde, onverwarmde ruimten. Ook voor voetverzakkingen
(platvoeteni en spataderen zijn slagers gepraedisponeerd door het langdurige
staan. Andere gevaren en nadeelige factoren ontstaan door den omgang met dieren
in een irriteerende, vaak overvolle omgeving ; door uitglijden, door den omgang
met scherp geslepen voorwerpen." Wie goed oplet kan zien hoe groot vooral het
laatste gevaar is. Gevallen van gedeeltelijke invaliditeit kan men in de slacht-
hallen te over aantreffen. Wel dient nog opgemerkt te worden, dat in een bedrijf
als dit beengebreken zeer veel spoediger tot invaliditeit aanleiding zullen geven
dan bij kantoorwerkzaamheden. Ook de keuringsveeartsen staan aan dezelfde
gevaren bloot. Het geregelde nauwe contact met ziekelijk afwijkende deelen is
voor hen echter wel cén van de grootste. Door de voortdurende nauwe aanraking
is men wel eens geneigd hierover min of meer licht te denken ; ten onrechte, gelijk
een serie voorgekomen gevallen van infectie onder personeel en gebruikers waar-
onder met dood-lijken afloop den laatsten tijd heeft geleerd. Pyogene infecties,
vooral van de handen, komen in allerlei vorm voor (paronychia, erysipelas, ery-
sipeloid, lymphangitis, phlegmoon, abscessen, phlebitis, thrombose). Dieper ge-
legen aandoeningen kunnen difformiteit tengevolge hebben door peescontractuur
of litteekenretractie. Onmiddellijke deskundige wondbehandeling is niet steeds
voldoende, om deze gevolgen te voorkomen, daar herhaaldelijk de wonde secundair
geïnfecteerd zal worden. Onder de specifieke infecties zijn te noemen malleus
in acuten of chronischen vorm (Z. f. Fl. H. dl. 1 r, blz. 126 ; dl. 19, blz. 175 ; dl. 25,
blz. 125 ; Hyg. de la Viande dl. 7, blz. 568), miltvuur, tuberculose. De aandacht
dient er op gevestigd te worden, dat de tuberkelbacil, met name de boviene, die
voorheen als onschadelijk gold, bij huidinfectic, herhaaldelijk tot afwijkingen
leidt, die niet steeds gelocaliseerd blijven. Bij een onderzoek aan het Berlijnsche

Slachthuis bleken 3 % der aldaar werkzame personen tuberculeuze huidaandoe-
ningen te bezitten ; door Junaok werd een geval genoemd van een aldaar werkzaam
dierenarts, bij wien het laatste lid van één der vingers geamputeerd moest worden
wegens een tuberculeuze tendinitis. In dermatologische handboeken wordt een
specifieke aandoening, de tuberculosa verrucosa cutis, beschreven, die van bovienen
oorsprong is. Ook hier te lande zijn verschillende gevallen bekend, waaruit de mo-
gelijkheid van tuberculeuze huidinfecties bevestigd wordt. Huidaandoeningen
van allerlei aard (scabies, trichophytie in den vorm van de hardnekkige baard-
schurft en als eczema marginatum) kunnen op den mensch overgaan.

Uit het gegeven overzicht blijkt wel, dat de dierenarts aan een slachthuis aan
vele gevaren is blootgesteld. Rehmet-Keulen zeide zeer terecht op een vergadering
van de „Verein der Schlachthoftierärzte der Rheinprovinz" in 1911 (Z. f. Fl. H
dl. 22, blz. 60) : „Und wenn für die Allgemeinheit auch daran nicht viel gelegen
ist, so ist es doch eine Ironie des Schicksals, dasz gerade Männer, deren Lebens-
aufgabe es ist, die Gesundheit anderer Menschen zu schützen, der Hygiëne zu
dienen, dabei ihre eigene Gesundheit schädigen müssen". En : „Sorgen wir, dasz
die Fleischbeschau nicht ihren eigenen Jüngern mehr schadet als sie andern Men-
sc\'.ien nützt".

De gevaren voor de gezondheid bestaan niet alleen voor de veeartsen, doch tot
zekere hoogte evenzeer voor de gebruikers der inrichting, met name de loonslagers
Het moet ook mogelijk zijn in het bedrijf zulke maatregelen te nemen, dat de
geschetste gevaren tot een minimum gereduceerd worden. Men zal dit kunnen
bereiken docr voorlichting der gebruikers, het scheppen van een eerste-hulp-dienst
bij ongelukken zooals die te Amsterdam reeds bestaat, het geven van veiligheids-
voorschriften, een voldoende toezicht op het materieel, het verstrekken aan het
daarvoor in aanmerking komende personeel van gummihandschoenen, het voor-
radig houden van desinficientia op daarvoor in aanmerking komende plaatsen,
het isoleeren van dieren met voor den mensch gevaarlijke aandoeningen, enz. De
gevolgen van vocht en koude zijn voor een groot gedeelte slechts te beperken
door de belanghebbenden zelf. Evenwel moet het mogelijk zijn om door het sluiten
van sommige uitgangen, doch nog beter door het aanbrengen van tochtportalen
vóór in- en uitgangen, althans de tochtwerking belangrijk te verminderen, hetgeen
van belang zou zijn voor de gezondheid der talrijke personen, die er dagelijks aan
zijn blootgesteld, en vooral voor hen die door den zwaren lichamelijken arbeid
veel transpireeren en daardoor zeer vatbaar zijn. Dampvorming, zooals in de
varkenshal in den winter veel voorkomt, dient door technische verbeteringen
bestreden te worden (b.v. z.g.n. Entnebelungsanlagen ?). Natuurlijk zullen de
belanghebbende personen in hun eigen belang mee moeten werken.

Resumeerende mogen we vaststellen, dat de betrekking van den keuringsveearts
in het grootbedrijf is een zeer verantwoordelijke ; door de eigenaardige verhou-
dingen is een groote mate van tact een vereischte ; het werk wordt verricht onder
zeer ongunstige omstandigheden, waardoor er een relatief groote kans bestaat
op vroegtijdige invaliditeit; overbelasting treedt door de ongelijke verdeeling der
slachtingen herhaaldelijk op.

Het enge contaet van dierenarts en veehouder brengt mede, dat eerstgenoemde
zich tot zekere hoogte moet inwerken in de problemen, die met de verwerking van
de melk samenhangen. Boter en kaasbereiding moeten den practicus niet vreemd
zijn, al zal het hem moeilijk vallen bij de verfijning der techniek van de fabriek-
matige bereiding dezer producten steeds met de specialisten gelijken tred te houden.
Reeds sedert verscheidene jaren wordt door mij aan de doctorandi over deze onder-
werpen college gegeven, doch men bedenke, dat een gebied waaraan elders een af-
zonderlijke leerstoel is gewijd, voor mij slechts een bijkomstig onderdeel vormt.
Toch wil ik trachten een beknopt overzicht te geven van de voornaamste Neder-
landsche geschriften op dit gebied, telkens wanneer daartoe aanleiding bestaat en
voor zoover deze voor den dierenarts van bcteekenis zijn.

Zoo bereikt ons thans eerst van de hand van Ir. \\V. J. Huisman Rijkszui\\el-
consulent te Gouda, een publicatie getiteld ,,Over Volvette Goudsche Bóeren-kaas\'.
zijnde een verslag van een onderzoek, ingesteld naar aanleiding van de landbouw-
tentoonstelling te Gouda in 1923 en van in 1925 genomen proeven inzake het vel -
band tusschen de samenstelling der melk en de kaasopbrengst, (\'s-Gravenhage,
Algemeene landsdrukkerij 1929).

Hierin zijn met groote vlijt tal van gegevens verzameld om te beoordeelen, welke
factoren van invloed zijn op de qualiteit der ..boerenkaas" en de rentabiliteit van
het bedrijf. Men zocht het verband tusschen vetgehalte van de melk en kaasop-
brengst, idem van weersgesteldheid en vetgehalte van de melk enz. Daarnaast
werden reinheid bij het werken, het gereedschap, toegevoegd zuursel enz. beoor-
deeld in verband met het verkregen produkt Hoewel aan dit werk zeer veel arbeid
werd besteed, kan men zich niet onttrekken aan den indruk, dat de bereikte con-
clusies nog slechts weinig houvast bieden.

1 De bestrijding van overmatige gasontwikkeling in volvette Goudsche kaas
door Ir. Chr. P. (I. J. Smit. Mededeeling No. 1, idem mededeeling No. 2 door Ir
H. J. Huisman.

2 Over het „laat optredend los" bij Goudsche kaas door T W. J Boekhout en
J. van Beijnum, opgenomen in het Verslag der vereeniging tot exploitatie eener
proefzuivelboerderij te Hoorn over het jaar 1928.

Hier moge vooraf gaan een korte aanduiding van de onderzochte euvels Alge-
meen bekend is het rijzen van de kaas tijdens de bereiding, hetgeen meestal wordt
toegeschreven aan een gasontwikkeling bij de omzetting van melksuiker door
Bac. Coli of Bac. Lactis acrogenes in de wrongel .Men bestrijdt dit euvel door de
groei van deze organismen te beletten door het verwekken van een zekere zuur-
graad. Dit laatste geschiedt het gemakkelijkste door toevoeging van zuursel ; d.z.
bacteriestammen, die snel uit de melksuiker een relatief groote hoeveelheid melk-
zuur vormen zonder gasontwikkeling.

Daarnaast kent men een gebrek, genaamd ,,laat los" of ,,laat optredend los"
waarbij zich geruimen tijd na het bereiden in de kaas holten gevuld met ga> ver-
toonen, terwijl ook afwijkingen in de rijping, smaak en korstvorming worden waar-
genomen.

Bovengenoemde mededeeling No. 1 is in hoofdzaak aan het eerste euvel gewijd.
Het blijkt, dat men bij het bestrijden van ,,los" of ,,heft" met voordeel gebruik
kan maken van toevoeging van salpeter en het niet te hoog opwarmen van de wei.

In de 2de publicatie van de hand van Ir. Huisman worden nog verschillende
zaken betreffende het „vroeg los worden" nader onderzocht, en de resultaten als.
volgt samengevat :

6e. Een lage temperatuur toe te passen bij het opwarmen, in geen geval hooger
dan 37^:;

Vervolgens wendt <le schrijver zich tot het gebrek ..laat los" en geeft als waar-
schijnlijke oorzaakaan.de besmetting met ..boterzuur vormende microben" terwijl
zonder twijfel aan de zuurheidsgraad een belangrijke rol moet worden toegekend.
Men meent dat bedoelde besmetting in de hand wordt gewerkt door het gebruik
van slootwater bij het nawarmen of voor het schoonmaken van het kaasgereed-
schap Het voederen van ..ingekuild voer" speelt hier ook een belangrijke rol. Op
grond van verschillende proeven komt Ir. Huisman tot de conclusie, dat door het
gebruik van ..warme wei" bij het opwarmen in de kaas tenslotte een hoogere reëele
zuurgraad ontstaat, hetgeen de ontwikkeling van het gebrek ,.laat los" belemmert.
Hij beveelt dus gebruik van warme wei bij de bestrijding van dit gebrek aan.

In het artikel v an de heeren Boekhout en van Beijnum wordt dieper ingegaan
op de bacterieele oorzaak van het ,,laat los" worden der kazen. Zij zetten uiteen,
d it Bac. Coli en Bac. Lact. aërogenes daarvoor wel verantwoordelijk gesteld kunnen
worden. Dit hangt er maar vanaf of, op het tijdstip waarop eventueel toegevoegd
salpeter door de bacterieele ademhaling is verbruikt, een zwakke zuurgraad, melk-
suiker en bedoelde microben in de kaasmassa aanwezig zijn, l)an moet gasontwik-
keling volgen.

Daarnaast beschouwen zij echter als de typische gevallen van „laat los" die.
waarin „door boterzuur■vormende microben", het in de kaas aanwezige calcium-
lactaat wordt ontleed onder gasvorming. Merkwaardigerwijze is samenwerking
noodig van Bac. Coli of Bac. l.act. aërogenes en dc „boterzuurvormende \'fermen-
ten om de hier bedoelde ontleeding te doen verloopen in bouillon-pepton culturen.

Gebruikt men echter vleesch-bouillon, dan zijn de boterzuurfermenten alleen
in staat de gasontwikkeling uit Ca-lactaat te verwekken. Het blijkt, dat in de
kazen naast Ca-butyraat, H₂ en C0₂ ook CaC0₃ ontstaat, waardoor de vermin-
derde zuurgraad van de kazen met dit gebrek wordt verklaard.

Dc invloed van de p" en van het zoutgehalte der kaas vormt een verder onder-
werp van studie in dit artikel.

Ten slotte zij vermeld, dat het den schrijvers gelukte het gebrek in kaas te
voorschijn te roepen, door enting van de melk met bovenbedoeld „boterzuur-
vormende microorganismen".

Wij mogen er voor de praktijk op wijzen, dat bij het voederen van ingekuild
voer, het gevaar voor dit gebrek dus inderdaad groot is. Daarnaast zal het bij
inachtneming van behoorlijke reinheid bij de melkwinning en het gebruik van
deugdelijk water bij de kaasbereiding mogelijk zijn dit euvel te voorkomen.

Verslag over de werkzaamheden van het Melkcontrölestation van de afdeeling
Melkhygiene der Vereeniging voor zuivelindustrie en Melkhygiene. 1 Juli 1928—
30 Juni 1929.

Deze over het geheele land werkende organisatie, ontwikkelt zich geleidelijk
en verricht op velerlei gebied pionierswerk. Zij vormt langzamerhand een onmis-
bare schakel in het toezicht op melk tusschen officieele keuringsdienst en bedrijf.
Naast de onderwerpen behoorende tot de bevordering der melkhygiëne in engeren
zin heeft zij terecht ook bij de bestrijding der tuberculose de behulpzame hand
geboden.

Jaarverslag over 1927 en 1928 van de vereeniging voor zuivelindustrie en melk-
hygiëne.

Diegenen onder onze lezers, die belangstellen in de ontwikkeling der particu-
liere zuivelindustrie, mogen wij de lezing dezer verslagen zeer aanbevelen. Zij zullen
daaruit zien hoe ook hier alles in het werk wordt gesteld om den goeden naam
onzer zuivelproducten op de wereldmarkt te handhaven, ja deze producten te
verbeteren.

Controle op zuivelfabrieken en de Rentabiliteit der Melkveehouderij door G. |
Blink.

Zonder ons partij te stellen vermelden wij hier het verschijnen van dit werkje
De heer Blink, secretaris der Vereeniging voor zuivelindustrie en Melkhvgiëne
wijst daarin op misstanden bij de berekening van de zuivelwaarde der melk aan
verschillende fabrieken en zet uiteen hoezeer hier controle door absoluut onpar-
tijdig werkende organen geboden is. Vooral ter beoordeeling van de rentabiliteit
der veehoudersbedrijven bij levering aan verschillende fabrieken zijn de hier
besproken punten van overwegend belang.

Men krijgt den indruk, dat de hier aangesneden vraagstukken van groote be-
teekenis zijn voor de verdere ontplooiing der Nederlandsche zuivelindustrie.

Ten bewijze, dat het denkbeeld van vrijwillige controle over melk, hetgeen door
mij reeds in 1923 werd gepropageerd, steeds verder doordringt is thans onder
bovenstaande titel een maandblad verschenen. Dit is een orgaan van de in Am-
sterdam onder leiding van Dr. R. H van Gelder werkende contröle-bureaux
M.E.C.A. en M.E.B.A. Indien hierin op gepaste wijze en op goede gronden propa-
ganda gemaakt wordt voor het door producenten en distribuanten in te richten
toezicht op melk. kan dit slechts de medewerking en belangstelling der con-u-
menten aanmoedigen. De redactie mocht o.a. reeds een artikel ontvangen van
Dr. Berger, den directeur van den Yeeartsenijkundigen Dienst, waardoor ook
de bestrijding der Veeziekten duidelijk in de kring der werkzaamheden van dit
blad wordt betrokken.

Mededeelingen betreffende den Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland. Tiend\'
Jaarverslag 1928 —1929.

Te lang verzuimden wij de aandacht te vestigen op deze publicatie, die weder-
om een goed beeld geeft van de ontwikkeling van dezen dienst. Waren in 1920
slechts zes vereenigingen bij den dienst der tuberculose-bestrijding aangesloten
in 1929 zijn het er 6G. Reeds worden jaarlijks 120.000 stuks vee op tuberculose
onderzocht, terwijl men aanneemt, dat er in Friesland J- 300.000 runderen zijn
Er zijn reeds 560 tuberculose vrije beslagen en dan nog tallooze waar slechts 1 of
2 reageerders de opneming in deze élite lijst belemmeren.

De zuivelfabriek te Marrum, was de eerste vereeniging die zich in 1919 bij der.
dienst aansloot, zij is nu weer de eerste die het radicale besluit nam, de aankoop
van reageerende dieren aan haar leden Ie verbieden ! !

Voor dit succes past slechts een eere-saluut te brengen aan de leden-veehouders
en de leiders van de dienst voor hun onoverwinlijk doorzettingsvermogen.

Wij kunnen niet alle onderwerpen uit dit verslag volgen. Vermelden echter
dat ook een bijzondere afdeeling voor bemoeiingen in zake de verbetering van de
metkwinning zich begint te ontplooien. Wederom ontwikkeling van het denk-
beeld, dat het particulier initiatief hier voorop moet gaan, gesteund en aangevuld
door oppertoezicht van staatswege. Het verslag wordt ontsierd, door een niet lo-
gisch doordacht betoog, strekkende om dit particuliere werk voor dezen dienst te
monopoliseeren. Rustige overweging zal ook hier leiden tot de conclusie, dat er
plaats is voor verschillende organisaties naast elkaar op dit gebied.

Zeitschrift für Vitamin-kunde und verwandte Gebiete. Schriftleiter Gustav P.
Horn, Salzburg. Verlag Carl.S. Trebitsch, Salzburg. Prijs. $ 1.20 per jaar.

Van Januari 1930 af verschijnt dit tijdschrift, een maandblad, dat alle op het
gebied van vitaminen verschijnende publicaties wil refereeren. Wanneer dat zoo
volledig mogelijk en met zorg geschiedt kan het tijdschrift groote waarde hebben
De mededeelingen betreffende onderzoekingen omtrent vitaminen, vindt men in
alle mogelijke wetenschappelijke periodieken, in biologische, chemische, medische
diergeneeskundige en landbouwkundige tijdschriften; ieder die van de vooruitgang
der kennis van de vitaminen op de hoogte wil blijven, ondervindt de moeilijkheden
hiervan. Uit afl. I van dit tijdschrift, die de redactie ter bespreking is toegezonden,
is niet te zien of het aan de taak, die het zich stelt, zal voldoen In deze aflevering
zijn alleen enkele in het Duitsch verschenen publicaties behandeld; nader zal
moeten blijken of ook die in andere talen en speciaal ook de Amerikaansche pu-
blicaties met zorg zullen worden gerefereerd. Kroon.

Oproep. Dierenartsen steun het welslagen van het Congres door als lid toe
te treden. Gewone leden ontvangen de zeer waardevolle rapporten, verslagen
enz., ook al is men niet in de gelegenheid het Congres te bezoeken. De Neder-
landsche Dierenartsen hebben in deze een traditioneele plicht te vervullen.

Lidmaatschap gewone leden / 18. ; Damesleden / 3. : Studentleden /6. ;
te storten op postrekening 16363 ten name van l)r. A. ten Sande, aan wien men
zich als lid kan opgeven.

Blijkens een bericht in de N.R.Ct van 11 Maart j.1. is op Maandagmiddag 10
-Maart.de verwerkingsinrichting annex centrale noodslachtplaats van den keurings-
dienst van vee en vleesch in den kring Barsingerhorn te Schagen officieel geopend,
in bijzijn van verschillende autoriteiten, vertegenwoordigers van de veertien aan-
gesloten gemeenten, e.a.

Bij de inrichting staan 3 dienstwoningen en een garage. Het fabrieksgebouw
bevat een kantoor, laboratorium, slachtplaats, waarin zich bevinden de koelcel
en de koelmachine, het verkooplokaal voor den verkoop in het klein onder toezicht,
verder een afzonderlijke varkensslachterij, een darmenwasscherij, enz.

In een toespraak gaf de Burgemeester van Barsingerhorn een geschiedkundig
overzicht van de inrichting en memoreerde, hoe niet zonder strubbeling de in-
richting is tot stand gekomen.

Met deze inrichting is ons land weer een destructor rijker geworden, welke, even-
als die te Midwoud, over een klein gebied haar werkingsfeer zal hebben.

Het conflict te Amsterdam. Een verzoek aan B. en W. om intrekking van de
nieuwe bepaling.

Door het Amsterdamsche gemeenteraadslid, den Heer Weiss, is de volgend
motie bij den raad ingediend : De raad, kennis genomen hebbende van het besluit
van B. en \\V. omtrent de wijziging van de bepalingen voor en bij het gebruik van
de veemarkt en het abattoir door toevoeging van een tweede alinea aan art. 32.
luidende : ,,De directeur is bevoegd aan hem, door wiens aanwezigheid in de ge-
bouwen of op het terrein van het abattoir de orde in gevaar kan worden gebracht,
den toegang of het verblijf te ontzeggen", overwegende, dat het niet wenschelijk
is een dergelijke preventieve toegangsbeperking nog verder te handhaven in een
voor het openbaar gebruik bestemde gemeente-inrichting, waarvan het gebruik
verplichtend is en die derhalve ook voor iedereen tegen betaling van het tarief
voor gebruik open moet staan, noodigt B. en \\V. uit, het bovenaangehaalde be-
sluit weer in te trekken.

Terwijl in ons land de spiertrichine van het varken uiterst zeldzaam voorkomt
en dientengevolge trichinosis bij den mensch vrijwel bij ons niet meer wordt waar-
genomen, bestaan er nog landen, waar beide ziekten ernstige afmetingen kunnen
aannemen. Hiertoe behooren, behalve de landen van de Balkan, Polen, Rusland,
enz. ook Californië, waar zelfs in één maand tijds 72 gevallen bij den mensch zijn
waargenomen, blijkens een bericht in de N.R.Ct.

1\'it het onderzoek bleek, dat de overgroote meerderheid dezer gevallen berustte
op het gebruik van onvoldoend verhitte, zelfgemaakte worst.

Zooals bekend heeft meermalen art. 8 der Vleeschkeuringswet aanleiding tot
moeilijkheden gegeven. De bekende kwestie Zinsmeester contra de gemeente
Delft is daarvan o.a. een voorbeeld.

Allereerst spreekt de wet in het eerste lid van art. 8 van een onderzoek, in het
tweede lid echter van keuring. .Men is het er nu niet over eens of de begrippen
onderzoek en keuring elkaar volledig dekken.

Verder komt het meermalen voor, dat vleesch, oorspronkelijk in een bepaalde
gemeente ten onrechte goedgekeurd, bij invoer in een andere gemeente moet wor-
den afgekeurd. Het is nu zeer de vraag, of de wet dit wel toelaat. Men stelt zich
dan wel op het standpunt, dat dergelijk vleesch niet gekeurd is volgens de be-
palingen van de wet, en er dus niet voldaan wordt aan de voorwaarden, in den
aanvang van de eerste alinea van art. 8 vermeld.

Toch is, indien de keuring in een bepaalde gemeente foutief is geweest, een cor-
rectie bij invoer in een andere gemeente m.i. noodzakelijk.

Ook wordt wel beweerd, dat alleen in die gevallen, waarbij zoodanige verande-
ringen aan het vleesch bij invoer worden aangetroffen, dat het moet worden af-
gekeurd of voorwaardelijk goedgekeurd, men gerechtigd is een keurloon te heffen.
Wordt het vleesch bij invoer echter goedgekeurd, dan zou dit niet het geval zijn.

Blijkens e.\'n mededeeling in het ..Maandblad van de inrichting voor gemeente-
administratie\'\' van l\'ebr. 1930, heeft de Hooge Raad beslist, bij haar uitspraak
van 23 Oct. 1929, dat

..Met de keuring, waarvan sprake is in art. 8, tweede lid van de vleeschkeuringswet,
wordt bedoeld het onderzoek, omschreven in het eerste lid van dat artikel, zonder onder-
scheid of dat onderzoek al dan niet uitwijst dat sedert de keuring in de gemeente van
uitvoer in het vleesch veranderingen zijn opgetreden".

..Het keurloon niet verschuldigd is door den arbeider, die in dienst van en voor :ijn
tt\'erkgever het vleesch ter keuring aanbiedt, maar door den werkgever, aangezien di .e
als de persoon is te beschouwen, die het vleesch laat keuren". De Graaf.

Afscheidsreceptie. Prof H. Jakob en zuster stellen zich voor op Zondag
13 April tusschen 3 en 5 uur een afscheidsreceptie ten huize Molenaar,
Korte Nieuwstraat 6, Utrecht, te houden.

Donderdag den zesden .Maart j.1. werd het dozijn kringavonden compleet ge-
maakt met een voordracht van Dr. c Postma, keuringsveearts-bacterioloog aan
de Veemarkt en het Abattoir te Amsterdam, over Vleeschconserven in blik. Daar deze
voordracht te zijner tijd in ons tijdschrift zal verschijnen, kan ik volstaan met mede
te deelen, dat er weer een goede belangstelling was, en dat spr. zijn lezing op vlotte
wijze voordroeg. Wegens het gevorderde uur,werd de practische demonstratie
van, ter vergadering aanwezige, blikken tot een volgende maal aangehouden. De
voorzitter zegde spr. dank voor zijn voordracht, en prees het gekozen onderwerp,
daar hier in Holland nog betrekkelijk weinig aandacht aan deze zaak wordt ge-
schonken, althans minder dan in het buitenland.

Het aaf te werken programm voor April en Mei werd den leden in herinnering
gebracht, en collega v. o. Laan kon ten slotte nog toezeggen, de cyclus van kring-
avonden in September of October te zullen openen met een beschouwing over
Yischconserven, benevens de nog steeds toegezegde practische vischkennis- en
vischkeuring-demonstraties. Eichholtz.

De Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw,heeft goedgevonden :
den Inspecteur van den Vesartsenijkundigen Dienst, in algemeenen dienst,
P. J. \'t Hooft, te belasten met het algemeen toezicht op de wijze waarop in de
onderscheidene gemeenten de hand wordt gehouden aan de nakoming van de be-
palingen der Trekhondenwet en van de, in verband met hare uitvoering, gegeven
voorschriften en wenken ; en voorts genoemden Inspecteur op te dragen ter zake
van bovengenoemd toezicht aan dien Minister geregeld rapport uit te brengen.
\'s-Gravenhage, 12 Maart 1930.

In het Tijdschrift voor Sociale Hygiene (van Maart 1930, blz. 77) komt een
artikel voor van Prof. Dr. H. Aldershoff (Directeur van het Rijks-serologisch
Instituut te Utrecht) over Papegaaiziekte of Psittacosis. Van dit artikel, dat
overigens niets nieuws bevat, is het slot voor ons van belang.

Dat slot luidt nl. als volgt :...... Hoe het zij, de meest voor de hand liggende

maatregel is het verhinderen van invoer van papegaaien, en wel voor alle zeker-
,,lieid van zieke en gezonde. Het geldt hier niet de belangen alleen van een
,,deel van onzen veestapel, als de papegaaien daartoe gerekend worden, maar
,,de gezondheid en het leven van menschen. En al leert de ervaring dat de be-
hangen van dieren (en financieele van menschen) niet zelden krassere en vooral
,.ook duurdere maatregelen schijnen te wettigen dan de gezondheid van den
,,mensch, deze laatste geelt hier den doorslag. Zij die te werken hebben voor
,,de belangen der volksgezondheid vragen hier krasse maatregelen ; maatregelen
,,die gebaseerd zijn op wetten, welker uitvoering niet rechtstreeks van hen
,,maar van veterinaire ambtenaren afhankelijk is. Maar hier zullen wel vragen
„van machtsbevoegdheid wijken voor hoogere belangen.

„Misschien geeft deze aangelegenheid aanleiding eens te overdenken of maat-
regelen tegen dierziekten, die voor de gezondheid van den mensch van zeer
„groot, voor het belang van de veestapel echter van geen beteekenis zijn, ter
„wille der snelheid van handelen niet moeten kunnen worden genomen door
„de geneeskundige inspectie, onafhankelijk van den veterinairen dienst".
Voor den lezer maakt het den indruk alsof „de Veeartsenijkundige dienst"
in deze aangelegenheid wel zeer is te kort geschoten. Dit is echter geenszins het
geval. Toen nl. bleek dat voor de beteugeling der psittacosis verbod van invoer
van papegaaien wenschelijk was, is die maatregel uitgevaardigd. Dat dit niet

terstond na de eerste gevallen is geschied, is waarlijk niet te verwonderen. Het
geldt hier een nog onvolledig bekende ziekte die in Europa langzamerhand in
vergetelheid was geraakt en waarop geen enkele gezondheidsdienst (voor mensch
of dier) ingeschoten was of kon zijn.

Op de wenk van Prof. Aldershoff om ,.de maatregelen tegen die dierziekten
die voor de gezondheid van den mensch van meer belang zijn dan voor de vee-
stapel" over te hevelen naar de Geneeskundige Inspectie, zal de Regeering natuur-
lijk niet ingaan Dat zou ook niet erg rationeel zijn.

Desnoods zou het denkbaar zijn dat van geneeskundige zijde de invoer van
dieren van bepaalde soort wordt verboden, zooals deze dienst ook de invoer van
bepaalde voorwerpen kan verbieden. In concrete gevallen zou men dan moeten
uitmaken of de 111 te voeren dieren tot die soort behooren. Of een medische
dienst dit kan, dan wel of er een zoöloog aan te pas zou moeten komen, willen wij
hier niet beoorcleelen.

Wanneer echter de invoer van deze dieren alleen ,,na onderzoek" wordt toege-
staan, wanneer dus alleen de invoer van „zieke" dieren van een bepaalde soort
wordt verboden, is de medische dienst onbevoegd. Onderzoek van gezonde dieren
en beoordeeling van zieke dieren is het werk van den dierenarts, (dus in ditgeval
van den Veeartsenijkundigen Dienst) en niet van den medicus.

Verslag betreffende de takken van dienst over 1928 en beknopte verslagen der
Rijkslandbouw-proefstations voor controle-onderzoek over 1928/1929, benevens
een kort verslag van de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijksuniversiteit te
L\'treclit en van het landbouw-huishoudonderwijs.

Landbouw hoogeschool te Wageningen : aantal studenten 409, waarvan 38 voor
nederl. landbouw, 77 koloniale landbouw. 1 nederl. boschbouw, 17 koloniale
boschbouw, 12 tuinbouw, 57 voor landmeterscursus.

Veeartsenijkundige Faculteit van de Rijksuniversiteit te Utrecht : aantal studenten
197 (waaronder één vrouwelijke) : eerste studiejaar (vóór candidaatsexamen
ie deel) 41 ; tweede studiejaar (tusschen cand. ie en cand. 2e deel) 75 ; derde
studiejaar (candidaten) 30 ; vierde studiejaar (na doctoraalexamen ie deel) 30 ;
vijfde studiejaar (doctorandi) 21. (de studietijd tusschen het ie en 2e deel van het
candidaatsexamen bedraagt ij kalenderjaar).

Middelbare Landbouwschool te Groningen (2j-jarige cursus) (voor hen die zich,
na enkele jaren voorbereidend hooger, middelbaar of m. u. lager onderwijs, voor
de landbouwpraktijk wenschen voor t3 bereiden). Aantal leerlingen 43.

Middelbare Koloniale Landbouwschool te Deventer (3-jarige cursus) (voor hen
die zich, na enkele jaren voorbereidend hooger, middelbaar of uitgebreid lager
onderwijs, voor de landbouwpraktijk in de tropen willen voorbereiden). Aantal
leerlingen 329.

Land- en tuinbouw-winterscholen, 2- a 3-jar. cursus ; (om aankomende land- eu
tuinbouwers in de gelegenheid te stellen op weinig kostbare wijze de noodige
theoretische kennis op te doen van het land- en tuinbouwbedrijf) ; op 29 plaatsen,
tezamen 639 leerlingen.

Opleiding van land- en tuinbouwonderwijzers (voor onderwijzers bij het lager
onderwijs, voor een akte van bekwaamheid om onderwijs te geven in de land-
of tuinbouwkunde. Landbouwcursussen op 18 plaatsen met 350 deelnemers ;
tuinbouwcursussen op 8 plaatsen, met 186 deelnemers.

Cursussen ter opleiding van tuinbouwvakonderwijzers (ter verkrijging van het
getuigschrift van bekwaamheid als onderwijzer in tuinbouw (groenteteelt, vruch-
tenteelt, siergewassen) : op 5 plaatsen met 86 deelnemers.

Cursussen ter opleiding van leerkrachten in pluimveeteelt : te Emmcn, Hengelo (O.)
en Rotterdam met 15, 26 en 24 deelnemers.

Cursussen ter opleiding van onderwijzers in praktisch hoefbeslag te Utrecht : met
6 deelnemers.

Cursussen der Nederlandsche Heidemaatschappij : 2-jarig : A. opleiding voor
boschbazen, werkbazen en boschwachters; B. voor opleiding van opzichters, te
Arnhem, met 20 en 14 leerlingen.

I \'an Swieten-tuinbouwschool te Frederiksoord, (voor het vormen van theoretisch
en praktisch onderlegde tuinlieden): 1-jarige cursus, met 61 leerlingen.

Tuinbouwschool voor meisjes „Huis te Lande" te Rijswijk, 1-jarige cursus, 32
leerlingen.

l.agere land- en tuinbouwscholen (vierjarige cursus, het onderwijs omvat voort-
gezet algemeen vormend onderwijs, voorbereidend land- en tuinbouwonderwijs
en het eigenlijke vakonderwijs) op 35 plaatsen met tezamen 2106 leerlingen.

llgemcene land- en tuinbouwcursussen (van particulieren of gemeenten, met
rijkssubsidie: aantal curssusen : landbouw 613 met 9676 deelnemers; tuinbouw
277 met 5042 deelnemers.

Land- en tuinbouw cursussen voor volwassenen : (voor bepaalde onderdeelen van
het vak); aantal cursussen: landbouw 49 met 1055 deelnemers; tuinbouw 84
net 1985 deelnemers.

Land- en tuinbouwcursussen in bedrijfscontróle : aantal cursussen landbouw 60
met 1024 deelnemers; tuinbouw 8 met 157 deelnemers.

Cursussen in paarden- en rundveekennis : (voor landbouwers die geen landbouw-
school of cursus hebben bezocht) ; 12 lessen van 2 uur ; in alle provincies. Aantal
cursussen paardekennis 33 met 495 deelnemers ; rnndveekennis 60 met 1056
deelnemers.

Cursussen in hoefbeslag, in alle provincies, onder leiding van gediplomeerde
ilierenartsen ; aantal cursussen 29, met 269 deelnemers.

Cursussen in veeverloskunde en gezondheidsleer van het vee in Gelderland, 9 in
Noordbrabant en 5 in Limburg, met 113, 236 en 116 (in \'t geheel 465) deelnemers.

Cursus in voeding en verpleging van het vee ; één in Noordbrabant met 20 deel-
nemers.

Cursussen in varkenskennis (voor landbouwers die geen landbouwschool of cur-
sus hebben bezocht) ; in Gelderland 3, in Noordbrabant 1 en in Limburg 2 cur-
sussen, niet 45, 18 en 26 (in \'t geheel 89) deelnemers.

Cursussen in bijenteelt, in 8 provincies, tezamen 67 cursussen met 1023 deel-
nemers.

Cursussen in pluimveeteelt, in alle provincies behalve Zeeland, samen 89 cur-
sussen met 1392 deelnemers.

Cursussen voor zaakvoerders, ter opleiding tot het beheeren van maalderijen,
zuivelfabrieken ; in Groningen, Drenthe, Overijsel en Gelderland, 5 cursussen
met 73 deelnemers.

Cursussen voor melkers, in alle provincies, samen 326 cursussen met 2374 deel-
nemers.

Landbouw-huishoudondenvijs : scholen en cursussen op vele plaatsen in alle pro-
vincies, met in \'t geheel 5996 leerlingen.

Bevordering van de rundvee-, paarden-, varkens-, geiten- en schapenfokkerij. De
subsidies van rijk en provincies bedroegen in 1928 : voor rundveefokkerij / 64.657,
voor paardenfokkerij / 61.600. . voor varkensfokkerij ƒ7825.—, voor geiten-
fokkerij / 11.350 en voor schapenfokkerij / 1925. In (najaar) 1928 werden goedge-
keurd 437 en afgekeurd 75 hengsten; voorjaar 1929 goedgekeurd 242, afgekeurd 128.

De Inspecteurs van den Yeeartsenijkundigen Dienst moedigden zooveel mogelijk
de bestrijding der runder-tuberculose aan en gaven daarbij advies. In 1928 werd

voor het eerst financieele steun verleend aan de organisaties welke die bestrijding
voerden op de door de Regeering vastgestelde voorwaarden In Noordholland,
Noordbrabant, Limburg en een gedeelte van Gelderland en Zeeland werden pro-
vinciale vereenigingen opgericht en het laat zich aanzien dat binnen niet te langen
tijd die bestrijding op groote schaal zal worden ondernomen.

Zuivelaangelegenheden : De rijks-zuivelconsulenten in de verschillende provin-
ciën onderzochten 48.184 monsters van zuivelproducten, grondstoffen en neven-
producten en hulpmiddelen van de zuivelbereiding. Zij hielden 164 lezingen over
zuivelbereiding, melkwinning, kaasbereiding, tuberculosebestrijding, en stalver-
betering. Verder gaven zij onderwijs aan landbouwwinterscholen en cursussen
en adviezen op hun gebied.

De ambtenaren van de Rijks-zuivelinspectiedienst zorgden voor de naleving
van de Boterwet. Aan margarine werd uitgevoerd voor een waarde van / 52.235.000-
(88.794.000 K.G.)

Het rijkszuivelstation te Leiden onderzocht in 192S 4324 monsters boter, kaas,
margarine en diversen.

De Huitenlandsche landbouw-voorlichtingsdienst behartigde de belangen van de
nederlandsche land- en tuinbouw in het buitenland.

In Ifet Internationaal Landbouw-Inslituut te Rome nam ons land een zeer werk
zaam aandeel.

Verder zijn er ten dienste van de nederlandsche belangen, de rijkslandbouwcon-
sulenten voor het buitenland met name voor België, Duitschland, Frankrijk, Groot-
Brittanië en Ierland, Italië en Vereenigde Staten van Noordamerika

Het Rijhslandbouwproef slat ion Maastricht, onderzocht van 1 Juni 1928- 1 Juni
1929 20.505 monsters kunstmeststoffen ; aan het Rijksproefstation vooi zaadcon-
tróle te Wageningen kwamen 8470 monsters ter onderzoek.

Het rijkslandbouwproefstation voor veevoederonderzoek te Wagen ingen onderzocht
7470 monsters. Van de 1316 monsters lijnkoek en lijnmee! waren 93.5 % voldoende
zuiver. Als vreemde bestanddeelen werden gevonden grondnotenmeel, sesammeel,
cocosmeel, cacaokoek, tarwestof, grondnotendoppen, onkruidzaden; 13 bevatten
ricinus. Kaapkoeken hadden als verontreiniging sesamzaad, nigerzaad, herikzaad.
In grondnotenkoek en -meel (814 monsters) werd ricinus gevonden (4 maal), ver-
der roggemeel, te veel grondnotendoppen en beschimmelde cacaodoppen. rijst-
doppen, zand, steentjes.

• De naam vleeschmeel werd dikwijls ten onrechte gebruikt voor allerlei stoffen
van dierlijke oorsprong Zoo werden onder die naam monsters ingezonden die
resp. bevatten : diermeel, beendermeel, vetkanen. walvischmeel, grondnoten-
doppen en zand Ook de als diermeel ingezonden monsters bestonden dikwijls uit
andere stoffen : walvischmeel, beendermeel een bestond uit beendermeel met
rijstmeel, grondnotenmeel en tarwegrint.

Yischmeelmonsters waren beter dan vroeger, toch kwamen vervalschingen
nog wel voor : met walvischbeendermeel, rijstdoppen, diermeel, beendermeel,
maïsmeel, grondnotenmeel, fosforzure voederkalk, garnalenmeel. zonnebloem-
pittenmeel, tapiocameel, krabbenmeel, zeesterrenmeel en zand. Een groot aantal
monsters Amerikaansche gerst No. 2 werd gezonden met berichten dat de var-
kens die gerst niet wilden eten en als zij uit honger toch aten, gingen braken
Chemisch konden geen schadelijke bestanddeelen worden aangetoond (evenals in
Duitschland) wel soms schimmel.

Verschillende meelmonsters waren verontreinigd met andere meelsoorten of
doppen, sommige waren beschimmeld.

Doordat de wet tot bestrijding van bedrog in den handel in meststoffen, zaai-
zaden en veevoeder alleen betrekking heeft op hetgeen aan verbruikers te koop
aangeboden, verkocht of afgeleverd wordt, werd meermalen een tusschenhandelaar
vervolgd in gevallen, waar een vervolging van den leverancier juister zou geweest
zijn. Vr.

In verband met de noodzakelijke, tijdige bespreking van logies in Londen
voor de Nederlandsche congresbezoekers zal ondergeteekende gaarne vóór
15 April tegemoetzien :

van hen, die zich reeds voor het lidmaatschap opgaven, de mededeeling,
of zij voornemens zijn het congres bij te wonen;
2°. de stortingen op postrekening 16363 kantoor \'s Gravenhage van hen, die
zich alsnog voor het lidmaatschap wenschen op te geven (/ 18.25 even-
tueel ƒ 3.05 voor dames-ticket) met de sub 1 bedoelde mededeeling.
Zooals uit het voorloopig programma blijkt, kunnen congresleden retour-
biljetten naar Londen verkrijgen tegen 1 1/3 x den enkelen reisprijs vanaf
Vlissingen of Hoek van Holland.

Het ligt in de bedoeling om, nadat het vermoedelijk aantal Nederlandsche
congresbezoekers bekend is, omtrent de reis-regeling met het reisbureau Cook
in overleg te treden. Tegelijk zal dan logies dienen te worden besproken.
Zooals uit het programma blijkt is de volgende classificatie ontworpen :

C. Pension vanaf / 4.50 per persoon per dag met logies en ontbijt; vanaf
/ 38-— P^er persoon per week met logies, ontbijt en diner.

Gaarne zal worden vernomen of en zoo ja welke der bovengenoemde logies-
gelegenheden worden verlangd. Getracht zal dan worden hieromtrent de noodige
regelingen te treffen. De Secretaris,

Volgens een bericht in de N. R. Ct., is in de Staats-koepokinentingin Noorwegen,
de vaccine besmet geraakt met mond- en klauwzeervirus. Vb.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen re deel: L. G. Haks en B. Stonebrink.
Voor het Doctoraal-examen 2e gedeelte: J. J. Terpstra, H. Knigge en
J. M. W. Derksen.

Voor het Veeartsenijkundig-examen : M. J. M. van Aken, F. H. te Biesebeek,
J. de Regt, P. Dethmers en R, R. P. Venema.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Februari nog niet waren geëindigd).

Mand- en klauwzeer: bij 9 (10) eigenaars, waarvan in Friesland bij 1; Gel-
derland bij 1; Noordholland bij 1 (1); Zeeland bij (4); Noordbrabant bij 5 (4);
Limburg bij 1 eig.

Scabiès (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 82 gevallen bij
8 eig. (397 bij 10 eig), waarvan in Groningen 9 bij 1 eig. (346 bij 5 eig ):
Friesland 53 bij 1 eig. (37 bij 3 eig.); Drenthe 15 bij 4 eig.; Utrecht 4 bij

Rotkreupel bij schapen: 23 gevallen bij 3 eig. (146 bij 14 eig.), waarvan in
Friesland 4 bij 1 eig. (16 bij 1 eig,); Drenthe (6 bij 1 eig.); Noordholland 19 bij

Anthrax: 28 gevallen bij 27 eig. (6 bij 4 eig.), waarvan in Groningen 4 bij
4 eig.; Friesland 1; Drenthe 2 bij 2 eig.; Overijsel 1 ; Gelderland 3 bij 3 eig.
(4 bij 2 eig.); Utrecht 3, waarbij 1 paard, bij 3 eig. (1) ; Noordholland 2 bij
2 eig. ; Zuidholland 3 bij 3 eig. ; Zeeland 1; Noordbrabant 7 bij 6 eig. (1);
Limburg 1.

Zur Fütterungshygiene beim Nutzgeflügel. A. Koegel : Miinch. T. W. 3 Juli 1929,

Uit dit artikel wordt het volgende aangehaald : In koperen vaten, welke voor
voedseltoediening worden gebruikt (en ook in die, waarin koperen nieten zijn
gebruikt) kan melkzuur-, vetzuur- of azijnzuur koper (greenspaan) ontstaan.
Dit veroorzaakte meermalen doodelijke vergiftigingen.

Van zink is over de vergiftigende werking van de in door dit metaal omsloten
voedselvoorraden ontstaande zouten veel minder bekend. Het is geenszins zeker
dat deze op den duur onschadelijk zouden zijn voor de gezondheid.

Over tin vergiftigingen loopen de inzichten zeer uiteen, tin is door oplosmiddelen
zeer moeilijk aan te tasten ; maar toch bezit het in voedingsmiddelen, die langen
tijd in een zinken vat bewaard worden, een duidelijke oplosbaarheid. Overigens
is waarschijnlijk tinnen materiaal onschuldig, mits er niet tevens lood in verwerkt is.

Loodoxyde bevattend emaille (op steenen vaatwerk) kan ook aanleiding zijn
tot vergiftiging.

Nouvelles observations relatives a la rage du coq. Remlinger et J Bailly :
Buil. de 1\'Acad. Vet. Oct. 1929.

Vroeger werden door schrijvers een tweetal gevallen beschreven van lyssa bij
hoenders.

Na dien tijd vermeldde Schweinburg een door hem waargenomen geval. Een
haan was door een dollen hond gebeten ; het ziektebeeld openbaarde zich als
„razende dolheid" ; honden en katten werden aangevallen ; een jongetje werd
gebeten. De haan stierf ; bij het hersenonderzoek werden Negrische lichaampjes
gevonden. Dit is in tegenstelling tot de gangbare meening, dat dolheid bij vogels
als paralytische vorm zou verloopen.

Om dit nader na te gaan, werden door schrijvers eenige proeven gedaan ; „virus
de rue" werd intracerebraal ingespoten bij een aantal hanen. Ongeveer 30 °₀van de aldus geïnfecteerde hanen kregen te gelegener tijd verschijnselen van dol-
heid. Van de 9 beschreven gevallen werden 2 gegroepeerd tot razende dolheid (rage
furieuse); 5 werden geëtiketteerd met paralytische rabies ; de rest der gevallen werd
met ,,rage fruste" (onvolledige dolheid) aangeduid.

De woedende dolheid was in de experimenten minder heftig dan in het door
Schweinburg beschreven ziektebeeld.

De paralytische vormen begonnen met evenwichtsstoornissen, terwijl ten slotte
de verlamming domineerde.

Bij een aantal gevallen waren de klinische verschijnselen zoo weinig duidelijk,
dat zij nauwelijks opgemerkt konden worden (hoogstens eenige aarzeling in de
vlucht en bij het loopen, een enkele maal vergezeld van wat heeschheid bij het
kraaien); deze vormen werden „rage fruste" genoemd.

De incubatietijd varieerde van 8 dagen tot 105 dagen (dus soms zeer kort, soms
zeer lang). Het schijnt dat het virus geruimen tijd in de hersenen kan verblijven ;
onder invloed van een verkoudheid, of van trauma zou het plotseling uit den
toestand van slaap tot werkzaamheid kunnen worden gebracht.

Het is van belang te weten, dat een haan welke aan hondsdolheid lijdende is,
kan genezen.

Het feit dus, dat een verdachte haan, welke een mensch heeft gebeten (gepikt)
tien dagen hierna nog in leven is, is niet een absoluut bewijs, dat het dier geen
rabies gehad heeft.

L\'hexamethylène tetramine dans le traitement de 1\'affection diphtéro-variolique
des oiseaux. G. Curazzon : Buil. de 1\'Ac. Vet., Oct. 1929.

Talrijke proefnemingen met urotropine door A. Mac ha do in 1926 aanbevolen
tegen bovengenoemde ziekten) door schrijver gedaan in Fransch-Soedan, toonden
aan, dat dit middel nauwelijks eenige werkzaamheid ontplooit, tegen welken

vorm ook, waarin het diphterie-virus zich kan openbaren. Misschien, veronder-
stelt schrijver, zijn er verschillende stammen, en is de. stam waar men in Soedan
mee te maken heeft, ongevoelig voor l\'rotropine.

Tipping beaks for „Piek outs". D. C Kennard : The North Am. Vet. ; Ref.
M. T. W., Mei 1929.

Bij een prolaps van de eileider gebeurt het niet zelden, dat andere hoenders in
het prolabeerende deel pikken. Op deze wijze krijgen deze dieren den smaak van
versch vleesch en bloed te pakken, wat tot kannibalisme kan leiden. Hieraan is
ook een groot aantal gevallen van veerpikken toe te schrijven, volgens Kennard.

Het beste middel hiertegen is het verwijderen van de snavelpunt van alle boos-
doeners. De operatie wordt in deze wijze uitgevoerd, dat de bovensnavel op een
afstand van ongeveer 3.5 tot 6 m.m. van de punt (al naar den vorm van den snavel
en de lengte van de punt) over een afstand van 3.5 m.m. met een mes wordt inge-
sneden ; daarna wordt deze punt met den rug van het mes losgedrukt, niet afge-
sneden. De punt groeit in den regel in eenige weken weder aan, maar meestal
hebben de dieren in dien tijd de ondeugd verleerd. Per uur kan men ongeveer
200 hoenders aldus opereeren.

The toxieity of strychnine in birds. The North. Am. Vet. ; Ref. M. T. W., Mei 1929.
Onderzoekingen aan het biologisch instituut van het departement van land-
bouw der Vereenigde Staten brachten aan het licht, dat ten onrechte werd aange-
nomen dat de strychnine-preparaten, welke ter vernietiging van schadelijke knaag-
dieren werden uitgelegd, doodend zouden zijn voor vogels. Er werd aangetoond
dat hoenderachtige vogels (patrijzen, fazanten enz.) tot op zekere hoogte onvat-
baar zijn voor strvchninevergiftiging. Bepaalde vogels konden bijvoorbeeld 400
korrels strychnine-tarwe nuttigen, zonder dat iets van vergiftigingsverschijnselen
merkbaar was.

Derhalve kwam men tot de conclusie, dat de klachten over het afnemen van de
dopr de jachtliefhebbers begeerde vogels door het uitstrooien van strychnininekoren
meer op verbeelding dan op feiten berusten. T-. P. de Vries.

Visceral gout of Poultry. (Mayau.. The Vet. Journ , 1929, No. 5, p. 230).
Deze ziekte is gekenmerkt doordat lever, hart, pericardium, pleura, peritoneum
en de sereuse vliezen van andere organen bedekt zijn met een wit neerslag, be-
staande uit uraatkristallen. Zij zou voornamelijk voorkomen bij vogels, die in
gevangenschap gehouden worden, zooals duiven, roofvogels in dierentuinen, parel-
hoenders, fasanten, ganzen, eenden. Schr. constateerde dit lijden bij leghorns,
plymouth rocks, rhode Island reds, ancona\'s, witte wyandottes en zwarte minorca\'s.

Als oorzaak wordt aangenomen eiwitrijk voer, eenzijdige voeding en weinig be-
weging.

De afscheiding van de uraten gaat niet met ontstekingsverschijnselen gepaard,
maar gebeurt door transudatie van bloedplasma door de wanden van de capil-
lairen der subserosae naar de oppervlakte, waar de urinezure zouten neerslaan.
Tegelijkertijd wordt met dit neerslag een kleine hoeveelheid fibrine afgezet.

Gedurende het leven is deze „jicht" niet altijd te constateeren, afschoon ver-
schijnselen van zwakte, minder eetlust, diarrhee, slechte conditie en blauwe kam,
vaak aanwezig zijn. Bij sectie vallen de genoemde witte neerslagen het meest op.

Wanneer het neerslag behandeld wordt met water of zeer verdund zoutzuur,
vindt men bij microscopisch onderzoek van het sediment fijne radiair geplaatste
naalden of bundels „schoofsgewijsgebonden", urinezuurkristallen.

Chemisch kan men het urinezuur aantoonen, door een weinig neerslag op te
lossen in een paar druppels geconc. salpeterzuur en zacht in te dampen in een
porceleinen schaaltje.

Het roodachtige residu, dat dan ontstaat, geeft met ammoniak een purperroode,
met natronloog een violette kleur.

Als voornaamste behandeling geeft M. aan een voedselverandering voornamelijk
groenvoer en vrije uitloop. W. P. C. Bos.

In een zeer uitgebreid artikel beschrijft H. P. Bayon (Parasitology Vol. 21,
No. 4, 1920) het ziektebeeld en de pathologische veranderingen bij deze ziekte.

Een nieuw standpunt dat door den schrijver wordt ingenomen is, dat hij de aan-
wezigheid van de bekende lintwormen (Davainea proglottina) noodig acht voor
het ontstaan der leucaemie bij hoenders. Eerst dan zal de smetstof der leucaemie
gelegenheid krijgen zijn pathogene werking te kunnen uitoefenen. Bayon noemt
de ziekte Erythromyelosis in verband met het bloedbeeld. Het bleek hem nl.
dat het aantal lymphocyten en leucocyten niet noemenswaard in aantal was
toegenomen doch dat een groot aantal onvolwassen erythrocyten het bloed over-
stroomd had en deze cellen zijn moeilijk te onderscheiden van lymphocyten

Deze overproductie van erythrocyten en onrijpe erythrocyten in het bloed is
een gevolg van een intravasculaire proliferatie in het beenmerg van de onvolwassen
erythrocyten.

In lever en milt worden deze cellen spoedig vernietigd. Deze organen zijn in
vergevorderde stadia van de ziekte meestal sterk vergroot met de voor deze ziekte
typische veranderingen.

Bij infectie van proefkippen met bloed en organen van zieke hoenders ontstond
slechts een voorbijgaande ziekte, en dan nog maar gemiddeld bij een van de 5
besmette dieren. Bayon is echter van meening dat de ziekte eerst uitbreken zal
indien een groot aantal lintwormen aanwezig is. Door den nadeeligen invloed
van deze lintwormen zou een grootere gevoeligheid ontstaan waardoor het virus der
leucaemie in staat gesteld zou worden zijn pathologische werking in het beenmerg
te ontplooien.

De schrijver gaat zoover dat hij bij andere parasieten, die eveneens anaemie
veroorzaken, opnieuw een onderzoek aanraadt om na te gaan of daarbij mogelijk
de parasiet slechts het voorbereidende werk verricht en misschien ook hier een
virus de eigenlijke anaemie veroorzaakt. Hierbij wordt gedacht aan Botriocephalus,
Ancylostoma, Ascaris e. a.

Daar in ons land veel leucaemie bij kippen voorkomt zou een geregeld onderzoek
naar een mogelijk verband tusschen deze ziekte en Davainea proglottina zeker
gewenscht zijn.

Bij de vele met Davainea proglottina besmette kippen, die referent onderzocht,
is het nooit opgevallen dat hierbij tevens leucaemie voorkwam. Hieruit zou dus
volgen dat deze lintworm niet altijd leucaemie behoeft in te leiden, mogelijk omdat
bij deze dieren het leucaemie-virus niet aanwezig was.

Van meer belang zal echter zijn alle aan leucaemie lijdende kippen te onder-
zoeken op lintwormen.

Tot voor korten tijd bestond dc meening dat Davainea proglottina een der meest
voorkomende oorzaken van de verlammingen bij kippen zou zijn. Het blijkt nu
echter wel dat er verlammingen bij kippen voorkomen, veroorzaakt door een
bepaald virus, zonder dat daarbij ook maar een enkele lintworm wordt aange-
troffen.

De vraag rijst nu of deze lintwormen zelfstandig verlammingen kunnen veroor-
zaken of dat zij toevallig gelijktijdig aanwezig waren in die gevallen, waarbij het
virus de oorzaak van de verlammingen was of kunnen deze parasieten praedispo-
neerend werken op dezelfde wijze zooals Bayon dit meent te hebben aangetoond
bij de leucaemie.

Het zal in ieder geval noodig zijn de onderzoekingen van Bayon op groote
schaal te controleeren voordat men in deze kwestie een definitief standpunt zal
kunnen innemen.

In de D. T. W. van 7 December 1929 geeft A. P. Kiurmuratow een verhande-
ling over dit onderwerp.

De beste temperatuur om de embryonen in de eieren van Syngamus trachialis
tot ontwikkeling te brengen was 20—26° C. De parasieten werden daartoe in water

gebracht en na 24 uur werden de eieren er uit gedrukt. Na 10—12 dagen kruipen
nu de meeste embryonen uit de eieren. De embryonen verlaten de eieren door
een der polen, die hoewel verdikt, de zwakke plekken vormen van het ei. De lengte
der embryonen bedraagt 227—275 ft.

Met infectieproeven bleek dat hoogere temperaturen (35—37° C.) nadeelig zijn
voor de ontwikkeling, terwijl lagere temperaturen (20—25 C.) het ontwikkelings-
proces der larven tegenhouden. In physiologische keukenzoutoplossing konden
de eieren niet of zeer slecht tot ontwikkeling gebracht worden. In ieder geval
bleven, de gevormde embryonen in de eischaal en kwamen niet vrij.

Uit het experiment met kuikenproeven bleek dat de infectie alleen tot stand
kwam wanneer de geëmbryonneerde eieren of vrije larven in de luchtpijp gebracht
werden. Bij voederingsproeven bleef de infectie uit. Het schijnt dus dat de in-
fectie tot stand komt doordat de per os opgenomen larven (geëmbryonneerde
eieren) in de luchtpijp kruipen.

Daar de eieren weinig resistent zijn neemt de schrijver aan dat de infectie van
het pluimvee meestal door in het wild levende vogels plaats vindt. Om dezelfde
reden vermoedt hij dat regenwormen geen rol spelen bij de overbrenging van de
besmetting.

Een electrische varkensschrapmachine (Ein deutsche Schweine-enthaarungsynaschine
— Raschke. — Zeitsch. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 39. pg. 281).

Raschke vestigt de aandacht op een door de „Mitteldeutsche Industrie Gesell-
schaft m.b.H." te Chemnitz geconstrueerde, electrische varkensschrapmachine,
welke in het slachthuis te Ch. met goed resultaat wordt gebruikt. De aanschaffings-
prijs moet (zij wordt in het artikel niet genoemd), vergeleken met de bestaande
Amerikaansche schrapmachines, waarvan sommige meer dan 20.000 Mk. kosten,
betrekkelijk gering zijn. Het zou gewenscht zijn, dat deze machine ook op andere
abattoirs werd beproefd en de bereikte resultaten daarmede medegedeeld.

(In verband hiermede zij herinnerd, dat collega Meyer te Breda eveneens een
electrisch schrapapparaat voor varkens heeft geconstrueerd, waarvan in het
R.K. Slagersvakblad van 24 Mei 1928 een beschrijving wordt gegeven).

Over het aantoonen van een beginnend vleeschbederf. (Die aktuelle Reaktion
bei beginnender Fleischfäulnis. — Fr. Schmidt. — Archiv f. Hygiene. Bd. 100.
Pg- 377)-

Schmidt meent, dat de electrische bepaling van de waterstofionenconcentratie
zeer goed voor het vaststellen van een beginnend bederf in paardevleesch is
te gebruiken. Zoo vond hij b.v. voor niet meer geheel deugdelijk vleesch een
pH-waarde van 6.1—6.3, voor bedorven vleesch een pH boven 6.3. De Ebersche
proef op bederf (NH₃ bepaling) gaf in de reactietijd pH 6.1—6.3 een negatief
resultaat. De NH₃ nevels kwamen pas te voorschijn bij de vleeschmonsters met
een pH boven 6.3. Bij een experimenteele besmetting van het paardevleesch met
proteusbacillen gaat de alkalisatie in het vleesch, tengevolge van de versnelde
eiwitafbraak, sneller dan bij de controleproeven. Colistammen bleken zich ver-
schillend te gedragen.

Met een aanzienlijk aantal paratyphus B en Gärtnerbacillen geënt, bleek de
zuurvorming in het weefsel, door de suikersplitsende eigenschap der bacteriën,
zonder duidelijke eiwitomzetting, langer aan te houden dan bij de controleproeven,
en wel bij de paratyphus B proeven sterker dan bij de Gärtnerproeven.

Voor een diagnostisch-bacteriologisch doel blijkt de electrometrische bepaling,
in verband met bovengenoemde gegevens, niet bruikbaar.

De verschheid van handelseieren. (Zur Frage des Frischzustandes der Eier. —
R. Hann. —- Arch. f. Hyg. Bd 100. pg. 9—13).

Om den verschen toestand van handelseieren met eenige zekerheid vast te
stellen, ontbreken ons tot heden nog de juiste gegevens. Onbekende, ongunstige

verhoudingen tijdens de bewaring zijn van grooten invloed op den verschen toe-
stand van het ei. Hann geeft een aantal voorwaarden aan, waaraan z. i. een versch
ei onvoorwaardelijk moet voldoen. Deze zijn : a). een versch ei moet bij door-
schijnend licht volkomen helder schijnen. De dooier mag noch als een schaduw
noch als een ronde kogel, zichtbaar zijn, terwijl de luchtblaas klein moet zijn.

b) verder moet het ei volkomen schoon zijn, en de schaal de natuurlijke vettige
glans hebben. Deze glans wordt veroorzaakt door een dunne laag slijm, welke
op de schaal is ingedroogd en voor het conserveeren van het ei van groote be-
teekenis is. Gewasschen en uitwendig vuile eieren moeten dus als minderwaardig
worden beschouwd. Poppe houdt b.v. het binnendringen van bewegelijke bac-
teriën door de eischaal voor mogelijk, als nl. deze slijmlaag ontbreekt. Bij onbe-
wegelijke bacteriën zou dit niet het geval zijn.

Schimmelgroei op bevroren gevogelte. (Das sogenannle ,,Slochigwerden" des Ge-
friergeflügels ; seine Ursachen und seine Verhütung. Dr. F. Schönberg, Berl. Tier.
Woch. 1929, pg. 670).

Bij het bewaren van gevogelte in vrieshuizen ziet men dikwijls z.g. ,,Stock-
flecken" (schimmelvlekken) op borsthuid en beide achterbeenen, welke schimmel-
woekeringen zich voordoen als zwartgrauwe, of groengrijze tot witachtige vlekken
van de grootte van een kwartje tot gulden.

In de meeste gevallen was aanwezig penicülium glaucum, verder was aspergillus
en ook soms mucor mucedo in het spel. Om nauwkeurig vast te stellen, hoe diep
de schimmel in het vleesch was binnengedrongen, werden stukjes weefsel in 10 %
formaline gefixeerd en, na een afspoeling gedurende 24 uur in water, gekleurd in
Löffler\'s Methyleenblauw. Daarna volgde insluiting in parafine en werden coupes
gemaakt. Uit dit histologisch onderzoek bleek, dat de myceliumdraden tot in de
subcutis voorkwamen.

Het aangetaste gevogelte moet als volgt behandeld worden. Afvegen met
vochtige doeken is af te raden, daar dan later de schimmelgroei over een veel
grooter oppervlak terugkomt. Bij slechts enkele schimmelvlekken moeten deze
voorzichtig voldoende diep worden weggesneden en de rest van de vogels direct
in consumptie worden gebracht.

Is een groote partij schimmelig, dan doet men het beste, alle dieren met een 3 %
NaCl-oplossing af te wasschen door middel van een borstel en ze daarna in een
i—i % NaCl-opl. af te spoelen Dan is snel drogen en droog bewaren of direct
in consumptie brengen noodzakelijk.

Als voorzorgsmaatregelen bij het inpakken en het bewaren beveelt Schönberg
het volgende aan :

1) De kisten moeten breede openingen hebben tusschen de planken, terwijl het
gebruik van hooi of stroo als pakkingsmateriaal is af te raden. De afzonderlijke
dieren moeten losjes in wit papier gewikkeld worden, vooral niet vast worden
ingerold. De onderste kisten mogen niet op den vloer van het vrieshuis staan,
maar moeten geplaatst worden op een lattenrek, terwijl ook tusschen alle kisten
latten moeten gelegd worden.

Bij een langdurig bewaren is het na een zekeren tijd omzetten van alle kisten
aan te bevelen, Soms moet men steekproeven nemen.

2) De lucht in het vrieshuis moet droog en steeds in beweging worden gehouden.
In de Berlijnsche vrieshuizen wordt gemiddeld bewaard bij 5—6° C. onder nul,
bij een relatieve vochtigheid van 80—85 %.

Over de herkomst van een Schottmüllerepidemie in een ziekenhuis. (Ueber die
Herkunft einer Paratyphusepidemie in einem Krankenhaus. Dr. Paul Koli, Deut-
sche Medizin. Wochensehrift 1929, pg. 279).

In dit artikel deelt Koli mede, hoe bij een koe Schotmüllerbacillen werden
gevonden, welke koe als bacillendraagster tenslotte aanleiding gaf tot het ziek
worden van een groot aantal patiënten in een ziekenhuis.

Nadat eerst een aantal patiënten paratyphosis hadden gekregen, werd onder
het keukenpersoneel een vrouw als bacillendraagster ontdekt. Niettegenstaande

deze vrouw werd verwijderd, kwamen er steeds toch nog nieuwe patiënten bij.
Er moest dus nog een andere infectiebron aanwezig zijn. Alle levensmiddelen wer-
den nog eens nader onderzocht, echter zonder resultaat. Tenslotte werden als laatste
redmiddel de faeces en het bloed van de 10 melkkoeien der inrichting onderzocht.
Toen bleek, dat uit de faeces van één koe paratyphus B.-bacillen konden worden
gekweekt, welke bacillen nader geïdentificeerd werden als ScHOTTMüLiERbacillen.
Het bloed der koe agglutineerde op een verdunning van i op 400 de Schottmüller-
stam, welke men uit de faeces der patiënten had geïsoleerd.

Enteritis bij duiven. (Enteritiserkrankung bei Tauben, li. enteritidis Breslaviense.
Dr. r. Berge, Deutsche Tier. Woch. 1929). Geeft een beschrijving van den acuten
en den chronischen vorm der Breslau-infectie bij duiven.

Akute vorm. Klinische verschijnselen : minder vlug, geen eetlust, verhoogd
dorstgevoel, diarrhee, zitten stil, suf. Faeces zijn dunwaterig, groen gekleurd.
Daarna dikwijls longaandoeningen, ademhalingsbezwaren. Steeds ernstige ver-
zwakking en na 4—6 dagen dood. Vooral jonge dieren aangetast.

Sectie : slechte voedingstoestand, borstspieren veelal geheel verdwenen. Verder
septicaemieverschijnselen, milt gezwollen, lever gezwollen, met kleine speldenknop-
groote haardjes. Darmen reeds uitwendig rood gekleurd ; inhoud dun vloeibaar,
waterig, groen tot grauwgeel, mucosa rood, bij cloaca zelfs haemorrhagisch ont-
stoken. Longen met kleine, kersenpitgroote grauwgele haardjes.

Chronische vorm. Klin. symptomen : langzame vermagering, localisatie vooral in
elleboog en voetgewricht. Deze verdikt, pijnlijk. Dieren kunnen niet meer staan
of hebben verlamming der vleugels Zelden een algeheele genezing.

Sectie : Inwendige organen iets gezwollen, duodenum met haverkorrelgroote
haardjes in de mucosa, inhoud dun vloeibaar. Zieke gewrichten met een slijmig,
sereus, taai exsudaat. Soms inhoud meer droog, kaasachtig.

Diagnose door bacteriologisch onderzoek gemakkelijk te stellen. Bij den chro-
nischen vorm vooral uit de lever nog kwecking mogelijk. Uit de droge, kaasachtige
gewrichtsmassa soms pas resultaat na ..anreicherung" in galbouillon (50 %).

Bestrijding. Prophylactisch enten met vaccine (stalspecifiek). Verder hygiënische
maatregelen, als reiniging en desinfektic van stallen, hokken, gereedschap, enz.
Zieke dieren afzonderen, cadavers verbranden, faeces van de zieke dieren onschade-
lijk maken.

Wegens het behooren van de Breslaubacil tot de groep der vleeschvergiftigers
mag het vleesch niet in consumptie gebracht worden.

Het zouten van runderdarmen. (Gesalzene Rinderddrme. Dr. Gröning, Zeitsch.
f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 40, pg. 69).

Gröning geeft in dit artikel een beschrijving van het zouten der runderdarmen
en van de benamingen, welke de handel aan de verschillende deelen van het darm-
kanaal geeft. Daar dit artikel zich minder goed voor een referaat leent, zij belang-
hebbenden naar het originaal verwezen.

Z.g. Knolrapenlucht bij kabeljauw. (Ueber den sogenannlen ,,Kohlriibengeruch"
bei Dotschen. Dr. Schönberg, Zeitsch. f. Fl. u. Milchhyg., Jg. 40, pg. 71).

Elk jaar moeten er in den tijd van de kabeljauwvangst groote hoeveelheden
visch worden afgekeurd wegens een ongename, aan knolrapen herinnerende lucht.
Tot dusver meende men steeds, dat deze lucht veroorzaakt wordt, of door een groot
aantal opgenomen infusoriën, of door het dicht op elkaar stapelen van de visch
tijdens het vervoer. Bij een nader onderzoek, dat Schönberg verrichtte, bleek,
dat deze lucht veroorzaakt wordt door een bederf van de kieuwen, van de inge-
wanden of ingewandresten, ontstaan door een infectie met verschillende aërobe
bacteriën (streptococcen, staphylococcen en colibacillen).

Op de kieuwen was steeds aanwezig een slijmig beslag, evenals in bepaalde
gevallen op ingewanden. Het eigenlijke vleesch was steeds vrij van deze eigenaardige
lucht, Bij een experimenteele besmetting van de kieuwbladen van normale, gezonde
kabeljauwen met enkele oësen van het op agar gekweekte bacteriemengsel ont-
stond eveneens de onaangename lucht.

Als behandeling van deze, reeds min of meer in bederf overgegane, visch geeft
Schönberg aan het afspoelen der betreffende vischdeelen of het verwijderen
van de kop met ingewanden. Blijft na deze behandeling de knolrapenlucht nog aan-
wezig, dan moet de visch worden afgekeurd voor de consumptie.

Paardevleesch als oorzaak van vleeschvergiftigingen. (Zur Statistik der Fleisch-
vergiftungen. Schwerdt, Berl. Tier. Woch. 1929, pg. 806).

Schwerdi ging na in hoeverre paardevleesch, vergeleken met rundvleesch,
varkensvleesch en kalfsvleesch, aanleiding heeft gegeven tot vleeschvergiftigingen
in de jaren 1923—1927. In deze 5 jaren waren gekeurd als bedrijfsslachtingen
in Duitschland 14.613.561 runderen, 58.469.106 varkens, 19.019.429 kalveren en
732.057 paarden. Het aantal paardenslachtingen bedroeg dus ongeveer 5 % van
het aantal runderslachtingen, 1,24 % van de varkensslachtingen en 3,85 % van de
kalverslachtingen.

Het aantal vleeschvergiftigingen, ziektegevallen en sterfgevallen bedroeg in
dezelfde jaren :

Hieruit blijkt, dat bij paardevleesch het aantal vergiftigingsgevallen 19 %
van het totaal aantal gevallen uitmaakte, het aantal ziektegevallen 29 % en het
aantal sterfgevallen zelfs 47 %.

Volgens de verhoudingen van het aantal slachtingen in deze 5 jaren zou het
aantal vergiftigingsgevallen bij het paardevleesch b.v. tegenover het aandeel van
het rundvleesch 5 % moeten bedragen. In werkelijkheid is dit 44 gevallen tegenover
127 gevallen of rond 35 %. Tegenover het varkensvleesch zou het, volgens de
slachtingen, 1,24 % moeten zijn, is echter 100 % en zelfs tegenover het kalfsvleesch
een 260 %.

Terwijl Meyer in een vroegere statistiek over het aantal vleeschvergiftigingen
tot de conclusie is gekomen, dat de meeste vleeschvergiftigingen zouden zijn ver-
oorzaakt door rundvleesch, daarna door worst en ten derde pas door andere vleesch-
soorten, waarbij dan eerst zou volgen het varkensvleesch en daarna pas het paarde-
vleesch, dan is dit, volgens Schwerdt, volgens de absolute getallen wel juist.
Beschouwt men deze getallen echter in verhouding tot het aantal slachtingen
van de verschillende slachtdieren, dan blijkt, dat juist het paardevleesch direct
op het rundvleesch volgt.

Hebben de electrisch bedwelmde slachtdieren geen pijngevoel meer (Gewollte
Beeinflussung des Beivusztseinzustandes. Jos. Böhm, Zeitsch. f. Fleisch- und Milch-
hyg Jg- 39, Pg- -21)-

Böhm vestigt, in verband met de groote belangstelling, waarin zich op het oogen-
blik het electrisch bedwelmen van slachtvee mag verheugen, den aandacht op
een 2 tal mededeelingen, die voorkwamen in zijn werk ,.Studiën zum Thema Lebens-
rdtsel."

In het eerste geval wordt vermeld, hoe door een zwakke electrische stroom
juist een verhooging van het bewustzijnsgevoel werd opgewekt en het dier een
verwonderlijke, verhoogde intuïtie vertoonde.

De tweede mededeeling betreft de proef van Prof. Leduc, wien het gelukte,
met een geringe stroom van 0,002—0.004 ^amP- bij een spanning van 30 volt, een
volledige buitenwerking stelling van de hersenfunctie\'s bij mensch en dier te be-
werkstelligen. Deze waarneming is voor de beoordeeling, of de elektrisch bedwelmde
dieren nog pijn ondervinden, van groot belang.

elektrisch visschen Hierbij komen de visschen in een kataleptische stijfheid, zoodat
ze in dezen toestand gemakkelijk uit het water genomen kunnen worden. Reeds
spoedig daarna worden dergelijke bedwelmde visschen weer normaal.

De laboratoriumonderzoekingen van het abattoir te Leipzig in 1928 (Bericht
über die Tätigkeit des Leipziger Schlachthoflaboratoriums im Jahre 1928. Erstattet
von Dr. Kolbe, Zeitscli. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 40, pg. 78).

Bij een 1004 dieren werd het bact. vleeschonderzoek verricht. Hiervan was
77.78 % kiemvrij, 9,56 % niet kiemvrij, vleeschvergiftigers 11,55% (bij 5 run-
deren, 109 kalveren, 1 varken en 1 schaap). In de gevallen, waarin vleeschver-
giftigingsbacteriën gevonden werden, waren de volgende ziekten aanwezig : nl.
bij 3 runderen endometritis, 1 rund mastitis, 1 rund enteritis, 84 kalveren met para-
typhusknobbeltjes in de organen, 25 kalveren met darm-, navel- en gewrichtsontsteking
1 varken met enteritis en 1 schaap, dat in nood was geslacht en geen specifieke
afwijkingen vertoonde. Het groot aantal kalveren met Gärtnerinfectie moet ver-
klaard worden uit de import van vele kalveren uit besmette streken van Noord-
Duitschland. Bij de differentiatie vond men 104 Gärtnerstammen (3 runderen.
101 kalveren), 1 Breslaustam (rund), 10 overgangsvormen (1 rand, 8 kalveren en
i schaap) en 1 inagglutinabele stam (varken).

In 2 gevallen groeiden bij Gärtnerbacillose bij kalveren eerst na 20 uren pas kolonies
op de agarplaten.

Voor de differentiatie van de Gärtnerbakt. werden vooral gebruikt de gelatine-
platen (slijmwalvorming en vorm der kolonies), rhamnosemelk volgens Bitter
Sternbouillon, arabinose, Saccharose, en dulciet en de indolproef.

ie geval. Varken van 572 pond, bij de levende keuring geen enkel ziektever-
schijnsel. Sectie : abscesvormige zwelling van enkele mesenteriale lymphklieren,
met gedeeltelijke afkapseling, oedeem van de nieren, zwelling van nieren en milt
hydrops der musculatuur. Bactcrioscopisch in mesenteriale lymphkl. intakte en
gedegenereerde miltvuurbacillen ; deze niet in de organen te vinden. Uit milt,
boegklier en mesenteriale lymphklier na 20 uur op agarplaat miltvuurkolonies.

Volgens mededeeling van den districtsveearts had het varken 2 weken geleden
beendermeel van Engelsch fabrikaat gekregen. Bij een ander gestorven varken,
van denzelfden eigenaar, werden eveneens miltvuurbacillen geconstateerd. Dier-
proef positief.

ze geval. Varken op de markt wegens stikkingsgevaar in nood gedood. Sectie :
sterk oedeem in de omgeving van tonsillen en retropharyngeale lymphklieren.
Lymphklieren van kop, mesenterium en bekken gezwollen en rond, die van het
mesenterium gedeeltelijk necrotisch, soms afgekapseld. Milt blauwrood, matig
gezwollen, lever en nieren meer gezwollen. Puntbloedingen in het kliermaagge-
deelte, huidbloedingen op rug en kruis, bloedingen op de epiglottis en larynx
longoedeem, vetweefsel bleekrood gekleurd.

In uitstrijkjes uit milt en koplymphklieren intakte miltvuurbacillen. Uit milt-
en hartbloed miltvuurkolonies. Dierproef positief.

3e geval. Gewoon varken, geslacht in de hal. Twee mesenteriale lymphklieren
gezwollen, haemorrhagisch, niet afgekapseld, op doorsnede steenrood, het weefsel
in de omgeving iets oedemateus. Verder geen afwijkingen.

The significance of Brucella abortus agglutinins in Human serum. Carpenter.
Boak en Chap.man : The Journal of Immunology, 1929, 17, No. 1. blz. 65.

Aan de hand van een uitgebreid onderzoek van menschensera, die voor het
verrichten van de Wassermann-reactie waren toegezonden, hebben sehr, zich de
vraag gesteld, welke waarde gehecht moet worden aan de aanwezigheid van ag-
glutininen voor Brucella en daarmede verwante bacteriën. Zij gebruikten daartoe
-uspensies van Br. abortus, Br. melitensis, Br. bronchisepticus, Alcaligenes fae-
calis en Bact. tularense. Van de 4050 sera gaven ruim 7 % een reactie met de twee
eerste, in verdunning 1/15 of hooger; met de twee daaropvolgende werd nooit
agglutinatie gezien. Wederkeerige agglutinatie met Br. melitensis, resp. Bang en
B. tularense had 2 maal plaats. Met slechts één uitzondering werden alle positief
reageerende sera volledig geabsorbeerd door Br. abortus, maar gedeeltelijk of in
het geheel niet door Br. melitensis. Van 55 patiënten, die positief hadden gerea-
geerd konden nadere inlichtingen worden verkregen. Bij 26 dezer bestond clinisch
inderdaad unduleerende koorts, bij n was het bestaan daarvan twijfelachtig.
Bij een patiënt waren de agglutininen nog na 25 maanden aanwezig. Verondersteld
wordt, dat dit verband zal houden met het achterblijven van een actieve focus
hier of daar in de weefsels. De al meermalen opgeworpen vraag of de agglutininen
ook passief in het bloed-serum kunnen verschijnen door opname vanuit melk,
werd experimenteel onderzocht, door twee groepen van proefpersonen gedurende
geruimen tijd melk te doen drinken, waaraan Brucella-agglutininen waren toe-
gevoegd. Het resultaat was negatief.

Sehr, nemen aan, dat de meeste stammen van Br. abortus een slechts geringe
pathogeniteit voor den mensch bezitten en dat het vrij veelvuldig aantreffen van
agglutininen berusten zou op een invasie van dit microörganisme zonder dat zicht-
bare ziekteverschijnselen worden teweeggebracht

Näheres über das Eperythrozoon coccoides. Dinger : Centralbl. f. Bakterio-
logie, f, Or. 1929. 113, 7/8, blz. 503.

In het Instituut van Schüffnbr te Amsterdam werd door Dinger bij muizen
gevonden een microörganisme, dat hij noemde Gyromorpha musculi, maar dat
identiek bleek met de twee maanden tevoren door Schilling beschreven Epery-
throzoon coccoides. Zij werden aangetroffen op de roode bloedcellen of in het
plasma van witte muizen, die 2 dagen tevoren waren ontmilt. De bouw doet den-
ken aan platte, vaak zwak gekromde schijfjes, die op zijde gezien zich als staafjes
voordoen. Van 103 ontmilte muizen bleven 21 vrij van infectie. Deze 21 muizen
varen alle afkomstig uit een zelfde kooi. Met een druppel geinfecteerd bloed waren
zij gemakkelijk te besmetten.

Waarschijnlijk wordt de parasiet langs oralen weg onder de muizen verspreid ;
hereditaire overbrenging werd niet aangetroffen. Objectieve ziekteverschijnselen
vertoonden de dieren niet. De milt schijnt bij de muizen te werken als filter, waarin
(evenals bij de Bartonella-ziekte) de parasieten worden vastgehouden en onschade-
delijk gemaakt.

Bij bloccade van het reticulo-endotheliaal-svsteem wordt de infectie eveneens
geactiveerd.

Brucella abortus infection in man. The intradermal reaction as an aid in diag-
nosis. Giordano : Journ. Americ. Medic. Assoc. 1929, 93, 25, blz. 1957.

In navolging van Burnet e. a. heeft G. voor de diagnostiek bij infecties met Br.
Bang van den mensch de intradermale injectie toegepast met een antigeen dat
bestond uit een suspensie van dit microörganisme in physiologische keukenzout-
opl. Bij positieve reactie ontstond locale roodheid en warmte binnen 12 tot 48 uur.

Na 24 uur trad meestal op de injectieplaats induratie op, die weer na enkele
dagen verdween, of langer bleef bestaan (10—30 dagen) als een locaal granuloom.

Alle positief reageerende personen kregen na de intradermale injectie een sterke
stijging van de agglutinatie-titer; de negatief reageerenden vormden in 70 %
der gevallen agglutininen.

Bartonella muris en de infeetieuze rattenanaemie van Lauda. Raden Soewandi :
Geneesk. Tijdschr. v. Nederl.-Indië 1929, 69, 12, blz. 1149.

Bij een zeer groot aantal normale ratten in Batavia en Serang vond S. de door
Lauda in 1925 beschreven en daarna door talrijke andere onderzoekers in het bloed
aangetroffen Bartonella muris. Ook hier nam het aantal parasieten toe na milt-
extirpatie. Minder duidelijken invloed werd gezien van blokkade van het reticulo-
endotheliale systeem (inspuiting van electrargol of Oost-Indische inkt). Bij nor-
male ratten is blijkbaar een biologische evenwichtstoestand ontstaan tusschen
den gastheer en de Bartonella in het bloed, welk evenwicht door miltextirpatie
wordt verstoord ten nadeele van den rat.

Versuche über Differenzierung und Züchtung von Diphtheriebazillen. Elisabeth
Mansheim : Centralbl. f. Bakt. etc. T, Or. 115, 3/4, blz. 113.

Het gelukte op geenerlei wijze een constante groepindeeling te maken bij de
diphtherie-bacil van den mensch. De bacil van Klebs-Loeffler is niet als groep
te beschouwen ; alle verschillen zijn op te vatten als uitingen van het sterke ver-
mogen tot vorming van reversiebele modificaties.

Naast de serumplaat van Loeffler voldeed uitstekend als voedingsbodem agar
met 10 % schapenbloed.

Ueber die zwischen dem Erreger des Undulansfiebers (Maltafieber) und dem
des Abortus epizooticus bovinus (Bae. Bang) bestehenden Analogien. Alessandro
Lustig: Centralbl f. Bakteriol. etc. 1930, 1 Or. 115, 3/4.

Dit samenvattend overzicht van de onderzoekingen, die de laatste jaren in het
Instituut voor Algemeene Pathologie der Universiteit van Florence, voornamelijk
door Favilli, zijn verricht heeft ten doel aannemelijk te maken, dat de gewoonlijk
voor den mensch onschadelijke Abortus-bacterie tengevolge van nog niet bekende
oorzaken soms in een menschenpathogene varieteit kan veranderen en dat het
gelukt zou zijn een bruikbare onderscheiding te maken tusschen verschillende
Brucellastammen door de methode der onspecifieke agglutinatie (door hitte,
melkzuur of pepton).

Wechselrede zum Abschnitt Ansteckendes Verkalben. Drescher : D tierartztl.
W.schr. 1929, 44, blz. 697.

De directeur van de ,,Veterinarpolizeiliche Anstalt" in Oberschleiszhcim is
veroordeeld tot schadevergoeding wegens een geval van Brucella-besmetting bij
den mensch.

Het Instituut had een practiseerend dierenarts op de gebruikelijke wijze levende
entstof geleverd. Een leek, die bij de enting der koeien hielp, door de ampullen
te openen, verwondde zich daarbij aan de hand met een glasscherf. Veertien
dagen daarna werd hij ernstig ziek ; "hij moest 2 maanden het bed houden. Door
bloedonderzoek werd vastgesteld, dat Bang-infectie in het spel was.

De veroordeeling werd gegrond op de nalatigheid van het Instituut, die den
dierenarts er op had dienen te wijzen, dat de ampulle een voor den mensch schade-
lijke inhoud bevatte.

Klinische Beobachtungen bei der Papageienkrankheit. Grunwald en Meyer :
D. mediz. W.schr. 1930, 5, blz. 174

De eerste gevallen van psittacosis in Berlijn deden zich voor ten huize van een
hoogleeraar, die, van een studiereis uit Brazilië terugkeerend, een paar paegaaien
had meegebracht. Een dezer dieren stierf spoedig, de andere was ziek. Acht per-
sonen werden geïnfecteerd en wel behalve de leden van het gezin, ook een huis-
vriendin, die eveneens twee papegaaien ten geschenke had ontvangen en een huis-
naaister, die ,,im Papageienzimmer" had gewerkt. Deze laatste en de hoogleeraar
stierven. Bij allen viel als eerste verschijnsel op een kwellende dorst tengevolge
van een aandoening van tong an keel. Daarna volgden psychische stoornissen,
vaak aanvangend met sterke opgewektheid, overgaande in opgewondenheid en
spoedig verkeerend in een diepe depressietoestand.

Verder werden waargenomen verschijnselen van lever- en longlijden, miltzwel-
ling. en een hooge graad van spierzwakte. Het bloedbeeld vertoonde linksver-

schuiving, lymphopenie en aneosinophilie. De diazoreactie was positief, als bij
buiktyphus. In 3 gevallen werden Streptococcen in het bloed gevonden (2 haemo-
lytische- en één anhaemolytische). Sehr, meenen, dat alle waarnemingen er voor
pleiten, dat noch deze Streptococcen, noch de destijds door Nocard gevonden
Salmonella, als oorzaak van de ziekte mag gelden, maar dat dergelijke micro-
örganismen eerst een secundaire rol kunnen gaan spelen, nadat door een onzicht-
baar virus de specifieke infectie is tot stand gekomen. De incubatietijd van dit
Psittacosisvirus zou 4 tot 12 dagen bedragen ; de besmetting geschiedt door de
keelholte en veroorzaakt in de eerste plaats de nerveuze afwijkingen. De prog-
nose is, vooral bij oudere patiënten ernstig te stellen. Bij de behandeling kan men
zich alleen richten op de inenginfectie. Met streptococcenserum in groote doses
meenden G. en M. gunstige resultaten bij hun patiënten te hebben bereikt.

Klinische Erfahrungen über die Papageienkrankheit. (Psittakose). Gustav Adamy:
D. mediz. W.schr. 1930, 6, blz. 217.

Sedert Kerstmis 1929 zijn in Hamburg 30 gevallen van psittacose waargenomen
bij menschen Hiervan verliepen 6 doodelijk. De epidemie zou reeds terug te voeren
zijn op Mei van dat jaar. Bij géén der patiënten werd de bacil van Nocard ge-
vonden ; wel werden uit het bloed zwak-haemolytische, groenkleurende Strepto-
coccen gekweekt.

Het is niet aan twijfel onderhevig, dat de epidemie verband houdt met de sterke
verbreiding onder de papegaaien in Zuid-Amerika, tengevolge waarvan in Juli—
Augustus 1929 in die streek honderden gevallen bij menschen zouden zijn opge-
treden.

De ziekte verloopt het minst ernstig bij jeugdige personen en duurt gemiddeld
2i 3 weken, fn afwijking van Grunwald en Meyer meent Adamy, dat overgang
van mensch op mensch niet zelden voorkomt.

Een 61-jarige vrouw kocht 6 December een papegaai. Het dier werd 21 Dcc.
ziek en stierf reeds den volgenden dag. Drie dagen later werd de vrouw ziek met
hooge temperatuur, pneumonie van de rechter onderkwab, toenemende sufheid
cn hartzwakte. Den 1 Januari stierf zij. 5 dagen daarna werd de zwager, die her-
haaldelijk met de vogel gespeeld had. ernstig ziek met de bekende verschijnselen.

Als typisch wordt opgegeven : initiale koude rillingen, hevige hoofdpijn, long-
ontsteking met slechts weinig hoesten, en geen sputa. De incubatie bedraagt
6—9 dagen.

Ueber die Berliner Fälle von Papageienkrankheit und den derzeitigen Stand
der Psittakosis-Forschung. Elkeles : Münch, med. W.schr. 1930, 4, blz. 139.

In niet alle gevallen van infectie door papegaaien waren de dieren zichtbaar
ziek Men moet daarom wel rekening houden met de mogelijkheid dat clinisch ge-
zonde virusdragers de ziekte overbrengen. Daarbij schijnt het alsof niet een innig
contact noodzakelijk is, maar de besmetting ook door de lucht tot stand komen
kan. Behalve de door Grunwald en Meyer beschreven huisepidemie wordt nog
mededeeling gedaan omtrent een tweede reeks gevallen. Eind November kocht
een alleen wonend echtpaar een papegaai. Acht en tien dagen later werden man
en vrouw ziek met de verschijnselen van psittacosis. De vogel werd daarna ver-
zorgd in een gezin, bestaande uit man, vrouw, zoon en diens echtgenoote. De
beide eersten werden na 8—10 dagen ziek; beide stierven. De oogenschijnlijk
gezonde papegaai werd toen weggedaan, hetgeen niet verhinderde, dat de zoon
10 dagen later toch ziek werd en diens vrouw ook een licht ziekteproces doormaakte.
Een zeer uitvoerig bacteriologisch en serologisch onderzoek van materiaal van
menschen en papegaaien leverde geen enkele positieve uitkomst op.

De bacil van Nocard werd niet aangetroffen. Dit microörganisme, dat gebleken
is identiek te zijn met Salmonella Breslavense, wordt trouwens niet zelden bij
allerhande vogels gevonden. Eenig verband met de aetiologie der psittacosis valt
niet op te stellen. Ook de Streptococcen die in een groot aantal gevallen dezer
ziekte bij menschen worden gekweekt (Selter) kunnen niet als de verwekker

worden genoemd. Infectieproeven met dergelijke, uit patiënten gekweekte stam-
men, bij papegaaien, hadden geen resultaat.

Ueber Hamburger Fälle von Papageienkrankheit. Heinrich Embden en Gustav
Adamy : Münch, med. W.schr. 1930, 4, blz. 140.

Groep i : man van 49 jaar. Heeft zijn zieke papegaai uit den mond gevoerd.
Heeft 1 7 dagen hooge continua ; sopor, pneumonie met weinig hoesten en geen
sputa ; miltzwelling ; hartzwakte ; typheuze toestand. Uit het bloed zijn 2 maal
zwak haemolytische, groenkleurende Streptococcen gekweekt. Zeer langzame
recon valescen tie.

Groep 2 : Een 71-jarige man met uitgebreide beiderzijdsche pneumonie; geen
sputum. Na 16 dagen exitus in diep coma. De infectie is uitgegaan van een nieuw
aangekochte papegaai, die een maand na aankomst gestorven is. De 8-jarige
kleinzoon van pat. is slechts 10 dagen ziek geweest.

Groep 3 : Reeds in Mei 1929 werden 3 personen in één gezin geïnfecteerd door
een pas uit Zuid-Amerika geïmporteerde papegaai.

Groep 4 : Een havenarbeider heeft midden November een lading papegaaien
uit Z -Amerika uitgeladen, waarbij veel zieke waren. Hij bracht een zieke en een
gezonde vogel mee naar huis. Acht dagen later werd zijn vrouw ziek, enkele dagen
daarna ook hij en een huisgenoote.

Groep 5 : De vogelhandelaar van groep 1 heeft in Mei 1929 clinisch geleden
aan psittacosis ; in November kreeg zijn vrouw een longontsteking.

Bij deze huisepidemieën zijn infecties van mensch op mensch niet uit te sluiten
geweest.

Zur pathologischen Anatomie der Psittakosis. Siegmund : Münch, med. W.schr.
1930, 6, blz. 223.

In een huis door een man en twee vrouwen bewoond kwamen 2 nieuw geïm-
porteerde papegaaien, die spoedig ziek werden (slaapzucht, spreiden der vleugels,
diarrhoea). De vogels werden door de dames verpleegd, die vrijwel gelijktijdig
ziek werden en beide stierven. Ook de vogels gingen dood. Bij de obductie der
patiënten werd gevonden een zwelling van lever, nieren en milt (met slappe pulpa),
een sterk tongbeslag, slappe pneumonie in beide longen met omschreven haarden
korrelig op de sneevlakte, geen bronchitis, sterk oedeem der piamater. Microsco-
pisch gaf het beeld der long een zeer verschillend aspect (van eenvoudig oedeem
tot volledige opvulling der alveolen met cellen).

In bloed en milt werden Proteus- en Colibacillen gevonden. Uit het pneumo-
nische gedeelte der longen groeiden zoowel haemolytische- als groene Strepto-
coccen.

S. meent dat deze Streptococcen in het verloop der ziekte worden geactiveerd
en ten slotte het verloop daarvan bepalen.

Beobachtungen über den Verlauf und die Epidemiologie der Psittakose. Günther :
Klin. W.schr. 1930, 9. 5. blz. 203.

Groep 2 : infectie van een echtpaar, kort nadat een zieke papegaai is gekocht.
De man stierf.

Groep 3 ; de behandelende arts, de verpleegster en de zaalbediende besmet
door den patiënt uit groep 2.

De incubatietijd bedroeg 9—14 dagen. De continue koorts duurde 14—36 dagen
(39—40°) Na 5—7 dagen of later ontstonden de infiltraties der longkwabben. Zel-
den hoesten, nooit sputa, geen pleuritis.

Opvallend was de matte bleekheid der patiënten. De temperatuur daalde
lytisch. Relatieve polsvertraging. Steeds leucopenie. Diazoreactie negatief. Meestal
ondragelijke neuralgiforme hoofdpijnen en slapeloosheid ; soms een status typhosus.

Ter\\oops wordt vermeld, dat een jonge, gezonde papegaai, die was geënt met het
bloed van een der patiënten, na 3 dagen stierf en bij de obductie werd aangetroffen
een gastroënteritis en veranderingen in lever en milt.

Tegenover de meening van sommigen, dat de psittacosis slechts kan worden
overgebracht op den mensch door de papegaai, verklaart G. (naar aanleiding van
groep 3), dat de besmettelijkheid van mensch op mensch 200 groot is, dat zij alleen
wordt geëvenaard door de longenpest en sommige acute exanthemen. (Of zouden
hier de microörganismen der secundaire besmetting in het spel zijn geweest ? Ref.)

Hen kan een indruk krijgen van het groote aantal papegaaien, dat jaarlijks in
Duitschland aan den man wordt gebracht, als men bedenkt, dat alleen in Hamburg
ongeveer 13 a 14000 dergelijke vogels worden geïmporteerd, waarbij nog 5 a 6000
binnengesmokkelde dieren mogen worden gevoegd. Een Berlijnsche vogelhandelaar
verkoopt alleen al ongeveer 8000 papegaaien per jaar.

Een niet onbelangrijk aantal dieren pleegt tijdens of kort na het transport te
gronde te gaan ten gevolge van infectie-ziekten en ongunstige hygiënische omstan-
digheden.

De clinische verschijnselen der ,,papegaaienziekte" zijn niet bijzonder karakteris-
tiek. De incubatie kan wisselen van 3 dagen tot verscheidene weken. De dieren
bewegen zich minder, hebben geen eetlust, rillen en al spoedig treedt, een stinkende
geel-groengekleurde, vaak bloedige diarrhoea op. De dieren hebben hevige dorst
en braken soms. Daarna worden zij steeds meer apatisch ; zij zitten met gesloten
oogen, de kop meestal onder de slap afhangende vleugels gestoken, op de bodem
van de kooi. Weinige overleven de 8°—9⁰ ziektedag ; de meeste sterven na 3—5
dagen. Bij subchronisch verloop treden vooral op den voorgrond verschijnselen
van het respiratieapparaat (zware dyspnoe, etterige neusuitvloeiing). Onder toe-
nemende vermagering gaat ook een groot deel dezer dieren te gronde.

Bij de sectie vindt men een sterke vermagering, degeneratie der spieren, hy-
peraemie van alle buikorganen, in het buikvlies vaak talrijke puntbloedingen ; de
darmen zijn rood, veelal liyperaemisch en bevatten zweren.

De aetiologie der psittacosis is nog duister. Het is zeer onwaarschijnlijk, dat de
bacil van Nocard een rol daarbij spelen zou. Tot nu toe zou het nog maar in één
geval gehikt zijn een dergelijke Salmonella uit het bloed van een patiënt te kweeken.
Bij een groot aantal worden in het geheel geen microörganismen gevonden. Vrij
veel werden aangetroffen streptococcen, diplo- en staphvlococcen en soms pro-
teusbacillen. Deze bacteriën zijn op te vatten als secundaire begeleiders van het
primaire, ons nog onbekende agens. Met pogingen tot het overbrengen van de
smetstof van menschen op pagepaaien zijn nog geen goede resultaten bereikt.

Observations on the aetiology of psittacosis. Bedson, Western en Levy Simp-
son : The Lancet, 1930, No. 6553, blz. 235.

In het London Hospital zijn 12 gevallen van psittacosis bij den mensch geobser-
veerd ; één kwam ter sectie. In geen der gevallen werd Salmonella gevonden.

In de organen van een papegaai, die tot de infectie van twee personen had
aanleiding gegeven, werd een filtreerbaar virus aangetoond, terwijl de kweek-
proeven geen resultaat gaven. De papegaaienorganen bevatten nog virulent virus,
dat de Chamberland-LI-kaars passeerde, na 20 dagen bewaren in 50 % glycerine.
De schr. laten zich voorloopig nog met voorzichtigheid uit omtrent de waarde,
die deze vondst heeft in verband met de aetiologie van de psittacosis, omdat de
mogelijkheid niet kan worden uitgesloten, dat zij te doen hebben gehad met een
toevallig aanwezig ander virus, bijv. van de vogelpest.

Psittacosis. A further account of cases of human infection. Thomson en Hillier :
The Lancet, Febr. 22, 1930, blz. 396.

Uitvoerige clinische gegevens omtrent 21 in Engeland waargenomen gevallen
van psittacosis, waarbij 5 sterfgevallen voorkwamen. Bij één dezer patiënten werd
uit een gezwollen parotis geïsoleerd een Salmonella, welks type niet nader is onder-
zocht. Uit een kooi van papegaaien, die tot infectie bij menschen hadden aanlei.

ding gegeven werd een Salmonella gekweekt van het Mutton-type, dat identiek
is met de Bac. psittacosis.

Deze stam was zeer pathogeen voor de cavia bij subcutane of intrapulmonale
infectie. Hoewel ook veel te zeggen valt voor de opvatting dat de ziekte veroor-
zaakt wordt door een 1\'iltreerbare smetstof, zijn er volgens schr. toch voldoende
argumenten die min of meer pleiten voor de aetiologische rol van de bacil van
Nocard.

De argumenten die zij aanvoeren zijn evenwel zwak of onbeduidend (het beeld
doet denken aan dat bij typhoïd ; de incubatietijd komt overeen met die der ziek-
ten in deze groep).

Bij 3 patiënten werd uit de long en bij enkele parkieten uit verschillende orga-
nen gekweekt bac. faecalis alcaligenes. Voedingsproeven daarmede bij parkieten
hadden geen gevolg. Een papegaai, die infectie had veroorzaakt, had een strepto-
coccensepticaemie.

Schr. willen de naam „psittacosis" wel handhaven omdat de papegaai bij het
overbrengen der smetstof een zoo belangrijke rol speelt, maar zij laten de vraag
onbeantwoord of de ziekte in alle gevallen wordt veroorzaakt door één specifiek
microörganisme.

Er is reden om aan te nemen, dat de psittacosis bij menschen in Engeland al
veel eerder is voorgekomen en veel meer optreedt dan men tot nu toe wist.

In 1924 werd schrijvers advies gevraagd over sterfte onder vogels in een parti-
culiere menagerie. Kort geleden waren een aantal papegaaien, kakatoes en vinken
gekocht van een Londenschen handelaar. Bij aankomst van het transport waren
enkele vinken overleden. Dit werd (wellicht met reden) toegeschreven aan over-
bevolking in den verzenddoos. Na enkele dagen werden de overige vogels even-
eens ziek (suf. ; groene faeces ; soms ademhalingsmoeilijkheden) ; bijna allen
stierven.

Ook eenige apen, welke in hetzelfde vertrek waren gehuisvest, hadden verschijn-
selen van onwel zijn ; intusschen stierf van deze apen slechts een enkele.

Ongeveer een week later voelde schrijvers vrouw, die eens mede geweest was
naar de menagerie, zich ziek. Dit werd voor influenza versleten, gepaard gaande
met bronchitis. Haar ongesteldheid duurde ongeveer 14 dagen, en was gekenmerkt
door de neiging, om midden in een gesprek, of bij het lezen van een boek, in slaap
te vallen.

Kort na het herstel van zijn vrouw, kreeg schrijver zelf koorts Hij werd ook
voor influenza behandeld. O. a. trad een long-aandoening op, eerst in de linker
long, daarna in de rechter. Na een 14-tal dagen vermoedde een consulent typhus.
Herstel trad langzaam in, en werd vertraagd door gedeeltelijke paraplegia, en
af en toe acute dyspnoe.

Schrijver is er nu van overtuigd, dat hij en zijn vrouw toen aan „psittacosis"
geleden hebben.

Ook meent schrijver dat papegaaien (en andere vogels) jarenlang smetstofdra-
gers kunnen zijn ; uitwendige omstandigheden (zooals een transport als bovenge-
noemd) kunnen dan aanleiding zijn tot een acuut optredend epidemietje. Dit is
dus in tegenstelling tot de meening, (dikwijls in de leekenpers verkondigd) dat
alleen pas uit Amerika (of Afrika ?) ingevoerde dieren tot psittacosis-infectie
aanleiding zouden kunnen geven.

Hemorrhagia Septicemia in a Mink.
H. Lewis : Journ. of Amer. Vet. Med. Ass., Dec. 1929.

Het rapport handelt over minks (putorius vison, een Amerik. martersoort), die
in gevangenschap gehouden zijn, voor de pelzen. Zij werden gevoerd met speciaal
mink-voedsel, o. a. eens per week hoenderkoppen en hoenderingewanden. Dit
voedsel werd 3 October wederom toegediend ; in den avond van den 4en October
was een manlijke mink ziek. (rusteloos ; koliek ; moeilijk ademen ; bloedig schuim

in de neusgaten). De dood trad spoedig in. Sectie : de longen vertoonden het beeld
van haemorrhagische septicaemie bij andere dieren. Op het hart vele petechien ;
lichte catarrhale enteritis. In het hartebloed waren bipolaire bacillen te zien ;
cultureel hadden deze bacillen alle eigenschappen van de ovale bacil ; ook bij
dier-proeven (konijnen, kippen) verhielden ze zich als deze bacillen.

Conclusie: Ofschoon verder onderzoek noodig is, kan toch nu reeds met vrij groote
zekerheid worden aangenomen, dat de mink ziek geworden is door het eten van
afval van aan cholera lijdende hoenders, tenzij het een primaire mink-sepcicae-
inie was.

Over de enting tegen miltvuur. Doet. Mario Mazzucchi : La Clinica Veterinaria,
Nov. 1929.

In het sero-therapeutisch instituut te Milaan is een entstof tegen miltvuur
(carbozoo) uitgewerkt, welke blijkens mededeelingen goede resultaten geeft.

De entstof bestaat uit virulente sporen en bacillen ; de enting geschiedt subcu-
taan, intradermaal of intramusculair. Er ontstaat een locale reactie, een infiltraat,
dat langzamerhand verdwijnt. In het laboratorium verkregen schapen en
geiten na een enkele enting een zoodanige immuniteit dat de eersten voor
100 %, de tweede voor 75 % bestand bleken tegen inoculatie met 0.25 c.c. bouil-
loncultuur, versch bereid uit de milt van een aan miltvuur gestorven rund. Run-
deren, welke geënt waren met het vaccin boden weerstand aan hooge closes
miltvuur-cultuur (meer dan 200 x de doodelijke dosis voor een konijn).

Le vagin humain assure lui-même son épuration et sa défense (Nakanoin en
Minra. Annales de Méd. Vét. 1929. p. 473. (Résumé).

Döderlein vond in het vaginaalslijm van 199 zwangere vrouwen, korte, dikke
Gram-positieve staafjes, die melkzuur produceeren, welk melkzuur hij beschouwde
als een verdedigingsmiddel der scheede tegen indringende bacteriën. Andere
onderzoekers toonden aan, dat de bactericide werking van het vaginaalslijm
afhing van de melkzuurgraad, en de activiteit der bacillen van Döderlein. Deze
werken in op de glycogeendepóts in het slijmvlies, om het melkzuur voor de zui-
vering en verdediging vrij te maken.

Na onderzoek van het vaginaalslijm in alle verschillende stadia (voor de puber-
teit, tijdens puberteit en zwangerschap, menstruatie, enz.) komen schr\'s. tot de
volgende conclusies :

De ontwikkeling en vermeerdering der bacillen van Döderlein staan in nauw
verband met de hoeveelheid glycogeen in het slijmvlies. Bij vrouwen, op het punt
van geslachtsrijpheid, bevat het vaginaalslijm altijd melkzuur en de Ph. loopt
parallel met de melkzuurgraad.

De veranderingen in de zuurgraad hangen af van de hoeveelheid glycogeen
in de mucosa en van de activiteit der bacillen van Döderlein. Het melkzuur
door de bacillen vrijgemaakt zorgt voor zuivering en verdediging der vagina
tegen schadelijke bacteriën.

De hoeveelheid glycogeen, in de mucosa aanwezig is afhankelijk van de werk-
zaamheden der ovariën. Daardoor is bij zwangere vrouwen, waarbij de activiteit
der ovariën het grootst is, ook de hoeveelheid glycogeen maximaal, zoodat het
melkzuur een zoodanige concentratie krijgt, dat binnendringende bacteriën niet
kunnen leven.

Bij meisjes vindt men voor de geslachtsrijpheid geen reserve-glycogeen, noch
bacillen van Döderlein. De reactie van het vaginaalslijm is dan nog alkalisch.
Dit verandert op het oogenblk der puberteit ; de reactie wordt zuur en glycogeen-
depóts worden gevormd. Bij zwakke werking der ovariën vermindert de hoeveel-
heid glycogeen en daarmee ook de vorming van melkzuur, waardoor het verda-
digend vermogen van het slijmvlies ook kleiner wordt.

Dit verband tusschen werkzaamheid der ovariën, glycogeendepóts der mucosa,
melkzuurgehalte van het vaginaalslijm en aanwezig zijn der bacillen van Döder-
lein, treft men ook aan bij de wijfjesaap. W. P. C. Bos.

Door bemiddeling van college Terpstra te Roordahuizum
hadden wij gelegenheid een koppel beste Texelsche schapen te
zien, welke alle een typisch huidlijden hadden rondom den mond,
zich uitend in sterk verdikte lippen met zware korsten. In het
Journ. of Am. Vet. Med. Ass. vol. 26, No. 6 vindt men op pag. 743
een paar zeer sterk sprekende photo\'s van dergelijke schapen,
welke het lijden zeer goed karakteriseeren.

Bij onze pogingen een voor deze aandoening aansprakelijk te
stellen micro-organisme te kweeken, hadden wij geen succes.

Microscopisch konden in de etter welke zich onder de korsten
bevond diplo- en korte streptococcen worden aangetoond.

Enting in den voedingsbodem van Tarozzi ter onderzoek op
B.necrophoris leidde niet tot resultaat. Als een der schapen sterft,
krijgen wij de milt toegezonden. Verschillende voedingsbodems,
ook die van Tarozzi bleven steriel.

Aan Prof. Schornagel gezonden kophuid, hart en nier, leverden
een staphylococcenkweek. In de kophuid is een grasvezel gevon-
den, zoodat de staphylococceninfectie als secundair kan wo den
beschouwd. Terpstra heeft na den dood geen andere afwijking
geconstateerd dan aan nier, hart en kophuid.

Kort samengevat kwamen wij tot de conclusie, dat we een zeer
sterk besmettelijk huidlijden aan den mond hadden geconstateerd,
waarvan de oorzaak niet van bacterieelen aard was, zoodat wij tot
de veronderstelling kwamen hier met een virus te maken te heb-
ben, dat om allerlei redenen op dat oogenblik niet nader kon wor-
den nagegaan.

In het genoemde Amerikaansche tijdschrift nu vinden wij een
verslag van een studie over bovengenoemd onderwerp. Ook in het
Engelsche Journ. of Comp. Path and Therapeutics 1928, p. 318
340 komt een verhandeling voor over contagious pustular derma-
titis of the sheep by R. E. Glover.

In de annales de 1\'Inst. Pasteur van 1923, p. 498—527 vinden
wij de ziekte ook beschreven, waarbij vooral de sterfte onder lam-
meren opviel. In de Recueil de Med. Vet. 1923, p. 5—6 beschreef
Moussu 1\'ecthyma contagieux des lèvres chez le mouton. In 1928

schreef Sir Arnoi.d Theiler (Reports 13 and 14, Dept. of
Agriculture, Union of South Africa 1028, lpp. 7—14) over deze
ziekte.

Het betreft hier een infectieus exanthemateus huidlijden. In
het ons ter kennis gebrachte geval werd het eerst zwelling van
de mondhoek geconstateerd, waarbij het beeld van een rhinoceros-
kop ontstaat. Daarna ontstaan papulae met een verdieping in\'het
midden en een sterk cyanotisch slijmvlies van de lippen. Wij krijgen
grootere blazen met etterige inhoud, tenslotte dikke korsten.

Glover van Cambridge geeft de volgende indeeling :
ie. stadium, papulo-vesiculeus; veel polynucleaire cellen onder

het stratum lucidum.
2e. stadium, groote vesicles vol leucocyten, worden tenslotte tot

puisten waarin epitheel-cellen, leucocyten en micrococcen.
3e. stadium, doorbraak door het stratum lucidum ; korstvorming
treedt op door de inhoud uit de puisten. Onder de korst epitheel-
regeneratie, welke tot genezing leidt.

Bij schapen komt ook voor een lip- en klauwaandoening, ver-
oorzaakt door B.necrophorus. Mei.vin-Molher hebben in 1910
(U. S. Dep. of Agric. Cir. 160, 1910, p. 5—35) over deze ziekte
gerapporteerd, welke zeer veel overeenkomst heeft met de boven-
genoemde.

Wallis Hoare onderscheidt verschillende typen van deze B.-
necrophorus-infectie, zooals de lipaandoening, de aandoening van
de geslachtsorganen, het rotkreupel.

J. A. Howart vond in de 1550 gevallen van pustuleuse mond-
aandoening, welke hij controleerde, nooit de B.necrophorus. Het
groote verschil tusschen de virusinfectie en die door de necrose-
bacil is wel dat op de eerste wel, op de laatste geen immuniteit
volgt.

I)e eerste loopt vrij snel af, ongeveer 6 weken voor één schaap,
2 tot 3 maanden voor een kudde; de laatste duurt vele maanden
bij een schaap en meer dan een jaar in een koppel. Het virus tast
alleen schapen en geiten aan, de necrosebacil allerlei proefdieren.

Bij filtratie door kaarsen werd uit blaasinhoud en korsten een
virulent filtraat verkregen, waarmee schapen konden worden ge-
ïnfecteerd, welke de typische huidziekte kregen. Geïnfecteerde
dieren bleven gedurende vele maanden immuun tegen re-infectie.
Bij kunstmatige infectie door scarificatie van de huid zag Glover
de vijfde dag duidelijk zwelling boven de omgeving, de 7e dag
treden blazen op.

In den zomer van 1927 werd onze aandacht gevraagd voor een
min of meer heerschend lijden onder de veestapel van T. te J.
In een vrij kort tijdsverloop stierven eenige koeien onder ver-
schijnselen van een etterige aandoening van alle slijmvliezen, ge-
paard aan hooge temperatuur, blindheid, heftige diarrhee, hoog
eiwitgehalte van de urine en hersenverschijnselen.

Bij de sectie werd het typische beeld van de boosaardige katarrh-
ale koorts geconstateerd. Het is ons niet gelukt, op welke voedings-
bodem ook, organismen te kweeken ; de oorzaak van het plotse-
ling verontrustende optreden van deze ziekte kon niet worden
opgespoord ; geen enkel middel bleek in staat de dieren van een
wissen dood te redden. Toen de veehouder een andere boerderij
betrok op eenige uren afstand van de oorspronkelijk bewoonde en
daar na geruimen tijd een koe aankocht en tusschen het overige
vee stalde, werd deze ziek en ging eveneens te gronde aan boos-
aardige katarrhale koorts.

In onze aanteekeningen vind ik, dat 8 Juli 1927 onze hulp is
ingeroepen, toen reeds 2 koeien gestorven waren en een ziek was,
terwijl ook een landkalf reeds gedurende 14 dagen lijdende was
aan het typische beeld van kopziekte. Dit kalf werd afgemaakt,
de sectie leverde het volgende beeld : hersenen weinig bijzon-
ders. In de conchae der neus veel etterachtige massa, eveneens
in het zeef been. De longen katarrhaal ontstoken op sommige
plaatsen, pleuia normaal, milt en lever normaal. Van de magen
alleen aan het lebmaagslijmvlies sporen van ontsteking, wat in
sterke mate met de dunne darmen het geval was, het rood ge-
zwollen slijmvlies viel sterk op. De mesent. lymphkl. gezwollen
en rood. Nieren op snee macroscopisch normaal, in de bast hier
en daar witte puntjes, die aan bind weefsel woekering deden den-
ken. Blaas normaal, gewrichten eveneens.

9 Juli stierf een jonge koe welke 4 Juli ziek geworden was. 8
Juli had het dier de volgende verschijnselen : Temp. 40.5⁰ C.,
snurkende ademhaling, slijmige etter uit neus en oogen. (Urine
bevatte eiwit, mest dun).

Sectie 9 Juli. Rhinitis, boezems normaal. Tracheitis, longen
hyperaemisch, milt wat gezwollen, hevige enteritis met bloedingen
in de mucosa.

Nephritis. Vooral in de bast weer bleeke vlekjes speldeknop tot
knikkergroot. Platen driekleuren-agar uit milt en boegklieren en
darmbeenklieren geënt, bleven steriel.

22 Juli stierf weer een kalf, dat den vorigen dag door ons was ge-
zien. Het dier vertoonde toen het beeld van een met strychnine
ingespoten hond. De temperatuur was 41.4⁰ C.

De sectie leverde weer hetzelfde beeld : de hersenvliezen zeer
bloedrijk, ook werd een lobaire pneumonie met etter in de bron-
chiën geconstateerd.

Platen driekleuren-agar en serum-agar bestreken met materiaal
uit milt, lever, longen, bloed, bleven steriel.

In No. 28 van het D. Tierärztl. Wochenschr. 37e. jaargang be-
schreef Prof. Götze uit Hannover: „Erfolgreiche Uebertragungs-
versuche des bösartigen Katarrhalfiebers von Rind zu Rind.
Identität mit der Süd Afrikanischen Snotsiekte.

Götze, die in een bepaalde stal overeenkomstige waarnemingen
had gedaan als wij boven beschreven, heeft infectie bij konijnen
tot stand trachten te brengen, door hersenemulsie of bloed van
zieke dieren subduraal, intraoculair, subcutaan, intracutaan in
te spuiten. Tot dusver is infectie niet gelukt.

Volgens de literatuur zou het aan Ernst en Hahn wel gelukt
zijn met hersenbrij, doch zij zijn tot dusverre de eenigen, terwijl
teruginfectie op het rund niet gelukte.

Bij runderen gelukte infectie alleen dan, als bloed van zieke
die^ren intraveneus, subcutaan, intracutaan of per os toegediend
werd.

Het bloed is dus drager van de infectiestof. De in bijna alle
organen en slijmvliezen aanwezige perivasculaire ophoogingen van
ronde cellen moeten waarschijnlijk als afweermiddel van het
organisme opgevat worden. Van 7 geïnfecteerde runderen zijn er
drie ziek geworden. Het schijnt voorloopig dat gedefibrineerd bloed
het best de infectie overbrengt. Götze liet de zieke geïnfecteerde
die.en tusschen gezonde staan, de gezonde werden niet ziek.
Overgang direct van dier op dier schijnt niet voor te komen.

Götze veronderstelt met een tusschendrager te doen te hebben,
doch heeft hiervoor geen bewijzen.

Bij kunstmatige infectie schijnt volgens de proeven van Götze
de incubatie op een maand tot 2 maanden te moeten worden ge-
steld. De door Mettam beschreven snotziekte lijkt veel op de
katarrhale koorts, al heeft Mettam onderscheid gemaakt tusschen
snotziekte en boosaardige katarrhale koorts. De door hem
bij snotziekte waargenomen lymphklier-aandoeningen kennen
wij ook hier bij de katarrhale koorts. Snotziekte schijnt te woiden
veroorzaakt door een aan de roode bloedlichamen zich hechtend
virus. (Zie R. W. Mettam, Snotziekte in Cattle. Union of South
Africa, Department of Agriculture gth and 10 th. reports of the
Director of Vet. education and research. April 1923, p. 393.

Het Leeuwarder Gerechtshof en tubcrculine-reactie als koopvernieti-
gend gebrek.
Wie pleit om een koe
geeft liever een toe.

15 April 1926 kocht J. B. te H. een koe van D. B. te M., bij
welke koop werd bedongen, dat de koe vrij van tuberculose moest
zijn en overigens goed en eerlijk.

Bij het jaarlijksch onderzoek op 18 December 1926 bleek de
koe te reageeren op oogtuberculinatie, terwijl bleek bij nader
onderzoek, dat zij dit ook in 1924 en 1925 had gedaan bij den
vorigen eigenaar. Bij dagvaarding van 28 Januari 1927 werd door
Mr. C. H. B. vernietiging van den koop gevraagd op grond van het
feit, dat bij het jaarlijksche onderzoek was gebleken, dat het dier
leed aan tuberculose, en zulks reeds bij de koe was geconstateerd
bij het in 1925 en 1924 ingestelde jaarlijksche onderzoek en dat
indien kooper het gebrek had gekend, het dier niet of tegen sterk
verminderden prijs had gekocht, aangezien tuberculose is een
verborgen gebrek, dat de gebruikswaarde van het dier vermindert.

Hier mag worden opgemerkt, dat kooper heeft een tuberculose-
vrij bedrijf, dat hij lid is van een fabriek, waar alleen niet reagee-
rende dieren mogen worden aangekocht. De wel wat banale ge-
meenplaats ter motiveering van de eisch van koopvernietiging mag
niet gelukkig zijn, met de feitenkennis waarover wij thans be-
schikken zijn wij m. i. geneigd het recht aan de zijde van kooper
te stellen, die immers een t.b.c. vrije koe wenschte en vroeg en een
reagcercnd dier kreeg, dat reeds vroeger reageerde, hetgeen verkooper
bekend moest zijn, omdat hij jaarlijks op de hoogte werd gesteld
met den stand van de tuberculose in zijn bedrijf.

De Arr. Rechtbank te Leeuwarden was van meenig, dat volgens
constante juris-prudentie de actie binnen zes weken na de mogelijk-
heid van ontdekking moet worden ingesteld. Hier had de tubercu-
linatie direct na ontvangst van de koe kunnen geschieden; de eigenaar
heeft gewacht tot het jaarlijksche onderzoek in zijn stal plaats vond,
waardoor genoemde termijn met vele maanden is overschreden.

Overigens werd ontkend, dat, al zou de koe behept zijn met
tuberculose, het volgens eischer geconstateerde gebrek koop-
vernietigend is. Het overgroote deel van alle runderen is eenigermate
tuberculeus volgens de Rechtbank, doch hierdoor wordt de ge-
bruikswaarde niet verminderd.

Gedaagden erkenden de door eischer gestelde overeenkomst, dus
ook dat zij den kooper hebben verzekerd, dat de door hen te leveren
melkkoe vrij van tuberculose was. Er had zich nimmer een ver-
schijnsel voorgedaan, dat op eenige ziekte wees, zij konden dus
niet weten dat het dier tuberculeus zou zijn. Wel was de tuberculi-

natieproej vroeger positief uitgevallen, docli gedaagden zijn van
meening, dat genoemde proef tot het vermoeden aanleiding mag
geven, echter geen zekerheid geeft.

Hoewel de Rechtbank uit eigen wetenschap bekend is, dat tubercu-
linatie-reactie niet als bewijs kan dienen, dat de koe lijdende is aan
tuberculose in dien zin, dat de gezondheidstoestand nadeelig wordt
beïnvloed, zou toch, al moest positieve reactie als voldoende bewijs
worden beschouwd, de eischniet worden ingewilligd, omdat de ter-
mijn van zes weken was verstreken voordat de actie werd ingesteld.

19 Juli 1928 werd het Gerechtshof te Leeuwarden verzocht boven-
genoemd vonnis van 3 Mei 1928 te vernietigen. Het arrest van 30
October 1929 vermeldt, dat het Hof niet accoord ging mei: de mee-
ning van de Arr. Rechtbank, dat de vordering te laat is ingesteld.

Daar vaststaat dat de tuberculinatieproef eens per jaar wordt
toegepast, en verkooper garandeerde dat het dier tuberculose-
vrij was, was er voor eischer geen reden direct na ontvangst een
onderzoek in te stellen en nam het Hof aan, dat tijdig na het con-
stateeren van de reactie een actie is ingesteld.

Het Hof overwoog dan verder, dat appellant bij inleidende dag-
vaarding een beroep heeft gedaan op „tuberculose" als koopver-
nietigend gebrek, dat tuberculose is een ziekte, welke als zoodanig
de gebruikswaarde van een dier vermindert, dat echter van dit
begrip het begrip reageeren op tuberculine dient te worden onder-
scheiden daar dit laatste zich kan-voordoen bij dieren, die overigens
volkomen gezond zijn, gelijk het Hof uit eigen wetenschap bekend is.

Blijkbaar heeft appellant in zijn inleidende dagvaarding aan de
ziekte tuberculose gedacht, terwijl hij als bewijs voor het bestaan
dezer ziekte slechts de positieve tuberculine-reactie aanhaalde,
reden waarom zijn vordering als onbewezen ontzegd werd.

Appellant heeft ten onrechte de begrippen tuberculose en tuber-
culine-reactie vereenzelvigd.

Het schijnt niet eenvoudig voor een boer, die een tuberculose-
vrije koe wenscht te koopen en met een reageerder wordt opge-
scheept, dit groote onrecht ongedaan te maken, tenzij hij zijn
terminologie zoodanig wijzigt, dat hij bij aankoop garantie vraagt
dat het dier niet op tuberculine reageert.

Het zal dan verder raadzaam zijn zoo spoedig mogelijk na ont-
vangst van het dier te controleeren of inderdaad reactie op tuber-
culine uitblijft. Indien langer dan 6 tot 8 weken met de controle
wordt gewacht en niet kan worden bewezen, zooals in het boven-
genoemde geval, dat het dier ook reeds vroeger reageerde, zal de
reactie op infectie na den koop kunnen worden teruggebracht.

Onze ervaring is althans, dat ongeveer 6 tot 8 weken verloopen
voor reactie optreedt na kunstmatige infectie. Bij natuurlijke
infectie schijnen ook jaren te kunnen verloopen voor reactie op-
treedt.

(Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prot. Dr. H. M. KROON).

De opzet van mijn berekeningen was :
i°. na te gaan of het type der in het stamboek ingeschreven vrou-
welijke runderen zich in de laatste 15 jaren gewijzigd heeft .
2°. een vergelijking te maken tusschen dieren uit bedrijven op
kleibodem en op gemengden grond voor zooverre het eenige
lichaamsmaten betreft.

Vrij algemeen wordt aangenomen dat het Friesche vee lang-
zamerhand iets van type veranderd is, de verhouding van de borst-
maten ten opzichte van die van het bekken groot er zijn geworden.

Indien deze veranderingen van eenige beteekenis zijn, meende
ik ook in (het geselecteerde) stamboekmateriaal daarvan wel een
kleine afspiegeling te mogen verwachten.

De vergelijking van dieren afkomstig van bedrijven op genoemde
grondsoorten vormt een onderdeel van de vraag of op minder
goede grondsoorten een koe van dezelfde proporties gefokt kan
worden als op de kleigronden.

Dat in ons kleine land in \'t algemeen het type vee van de zand-
gronden lichter is dan dat op de kleigronden moet vooral natuurlijk
toegeschreven worden aan het verschil in voeding, het klimaat
kan hier weinig verschil maken. Ook bij deze vergelijking was het
niet uitgesloten goed meetbare verschillen te vinden. Ik ben er
mij natuurlijk wel van bewust dat de cijfers uit het stamboek
geen beeld geven van den toestand over de geheele provincie, daar
alleen die dieren worden ingeschreven welke aan een bepaald
minimum voldoen en uit het stamboek dus alleen de maten te
zoeken zijn van dieren boven een minimum.

Doch ook al nemen wij dit voorbehoud in aanmerking, dan nog
is het niet onwaarschijnlijk te achten dat in een tijdsverloop van
15 jaar een enkele bepaalde afmeting gemiddeld gewijzigd zou
zijn.

Ter vergelijking bewerkte ik van het Friesch Rundveestamboek
het ingeschreven vrouwelijke materiaal uit de jaargangen 1912 en
1928.

Uit jaargang 1912 maakte ik de vergelijking tusschen dieren van
verschillende grondsoorten.

De leeftijd der dieren, bij opname, varieert en mijn eerste werk
was om na te gaan of er ook verschillen bestaan tusschen de beide
genoemde jaargangen.

dieren zijn ingeschreven en de hooge top der curve ook meer naar
rechts legt ; Hieruit mogen wij concludeeren, dat tegenwoordig de
gemiddelde leeftijd der ingeschreven dieren iets hooger is dan een
15-tal jaren geleden.

De beide curven hebben enkele sterk in \'t oog vallende toppen,
doordat : a. het grootste aantal kalveren slechts in enkele maan-
den van het jaar geboren wordt en b. de inspecties ter opname
in het stamboek niet het geheele jaar door in dezelfde streek ge-
houden kunnen worden.

Ter beantwoording van vraag 2, nl. het verschil in afmetingen
van dieren afkomstig van verschillende grondsoorten verdeelde
ik het materiaal uit boek 1912 in verschillende leeftijdsklassen
als volgt : 2—2$ jaar ; 2£—3 jaar ; 3—3^ jaar ; 3^— 4 jaar en ouder.

Ik vergeleek de dieren van 3—3^- jaar, daar in deze klassen het
grootste aantal individuen aanwezig waren en verzamelde ook
gegevens over de dieren van —4 jaar, echter niet zoo volledig.

a. Schofthoogte. Deze was bij koeien van kleigrond 136.66 ±
0.15 c.M. De gemiddelde schofthoogte ligt dus met aan zekerheid
grenzende waarschijnlijkheid tusschen 136.21 en 137.11 c.M., voor
gemengden bodem was deze maat 135.85 ± 0.23 c.M., het gemid-
delde ligt dus tusschen 135.16 en 136.54 c.M.

Het verschil met middelbare fout is M_x—M₂ = M_di/I ±
V (m? x m ²) = 0.81 ± 0.27. Daar hier het verschil juist 3 x zoo
groot is als de middelbare fout mogen wij aannemen dat inder-
daad de dieren van den kleigrond iets grooter zijn.

^x54-5 ± 0-^J5 (Gemiddelde tusschen 154.05 en J54. 5 c.M.) en
153-93 ± (Gemiddelde tusschen 153.09 en 154.77 c.M.).

Verschil met middelbare fout is 0.57 ± 0.32. Van een bestaand
verschil mag dus niet worden gesproken.

Voor de beoordeeling van het type moeten wij echter alle maten
uitdrukken in de schofthoogte ; wanneer dit geschiedt voor de
borstdiepte vinden wij voor de beide categorieën verhoudings-
waarden (in %) van 51.49 ± 0.06 en 51.38 ± 0.107.

De middelbare fout van het verschil is zelfs nog iets grooter
dan het verschil zelf, zoodat er inderdaad geen verschil mag aan-
genomen worden tusschen de relatieve borstdiepte in beide cate-
gorieën.

d. Bekkenbreedte. Hier vinden wij zoowel in absolute als rela-
tieve afmeting verschillen. De absolute waarden zijn respt. 49.43
0.096 en 48.22 ^ o.xi met een verschil van 1.21 0.15.

36.24 ± 0.063 ^en 35-50 ± 0.09 geven een verschil van 0.74 J-
0.11 dus ook de relatieve bekkenbreedte van koeien uit kleibe-
drijven is grooter.

c. Borstbreedte. Gemiddelden der werkelijke maten resp. 42.19
± 0.09 en 41.96 ± 0.18.

De relatieve maten zijn 30.89 ± 0.07 en 30.95 i 0.13, oogen-
schijnlijk dus een iets grootere relatieve borstbreedte bij dieren
van gemengden grond. M_iitt ± m_dif/ is echter 0.06 ± 0.14 ; van
een werkelijk verschil mag dus niet worden gesproken.

Uit deze berekeningen volgt dus dat de stamboekkoeien opge-
nomen in het jaar 1912 afkomstig van den gemengden grond iets
kleiner waren en minder bekkenbreedte hadden dan die van den
kleigrond.

Het volgende tabelletje geeft de vergelijking tusschen de dieren
van tot 4 jaar.

Globaal bekeken bestaan er tusschen beide categorieën onge-
veer gelijke verschillen als tusschen die van de 3—3|-jarigen.

De mogelijkheid is niet uitgesloten dat bij geheel volwassen
dieren de verschillen het duidelijkst voor den dag komen, speciaal
daar zij lichaamsdeelen betreffen welke in de ontwikkeling achter-
aan komen.

Teneinde de vergelijking zoo zuiver mogelijk te maken gebruikte
ik alleen gegevens van koeien ingeschreven op een leeftijd van 3
jaar en 5 maanden.

Gezien de groote overeenkomst in werkelijke maten en van
de ééne berekende relatieve maat (verschil Borstdiepte/Schoft-
hoogte =0.13 ± 0.13 dus geen verschil) achtte ik het overbodig
van de overige afmetingen de verhouding tot de schofthoogte te
berekenen.

Op grond van de verkregen cijfers s de conclusie gewettigd
dat het type der Friesche Stamboekkoeien van 3 jaar en 5 maanden
in de laatste 15 jaar niet is veranderd.

Daar exacte gegevens van een grooter deel der populatie ont-
breken, zijn andere gemiddelden niet te berekenen en zal het
constateeren van een typewijziging hoogstens op subjectieve
meeningen kunnen berusten.

Ten slotte heb iknog getracht vergelijkingen te maken van Friesche
gemiddelden met die van zwartbonte runderen in andere landen.

Hierin ben ik geslaagd voor zooverre het Oost-Friesland be-
treft ; van Amerikaansche maten door Go WEN (1) vermeld waren
alleen de schofthoogte en lichaamslengte vergelijkbaar.

Gowex geeft voor de schofthoogte : 52.8 0.1 zonder ver-
melding in welke maat dit getal is uitgedrukt ; aannemende dat
het inches zijn is de gemiddelde schofthoogte van Amerikaansche
z.g. Holstein-Friesian cows: 133.58 ^ °-²5> de romplengte 156.86
± 0.25.

De vergelijking met de Oost-Friesche cijfers, verzameld in het
jaar 191 t door Goudk en in 1926 door Momsen geeft ik weer
in tabelvorm en kies uit de Friesche cijfers die van dieren tusschen
3 ^en 3è jaar oud afkomstig van kleibodem aangezien ik daarvan
de relatieve waarden berekend heb.

Vergelijking van deze cijfers geeft een duidelijk beeld van het
gemiddelde type der Friesche en Oost-Friesche koe, waarbij wij
echter in aanmerking moeten nemen dat door Goude en vooral
ook door Momsex speciale bedrijven zijn uitgezocht waar zij
volwassen koeien gemeten hebben terwijl de gegevens uit Friesland
willekeurig uit het stamboek zijn genomen en dieren van 3 jaar
en 5 maanden betreffen.

Zuiver is de vergelijking dus niet ; wel mogen wij er uit con-
cludeeren dat de Friesche koe grooter is, d. w. z. meer schoft-
hoogte heeft.

Toen ik gevonden had dat het gemiddelde type van de Friesch
stamboekkoe in 1912 en 1928 vrijwel overeenkwam en daarbij
opmerkte dat het aantal ingeschreven dieren van laatstgenoemd
jaar veel grooter was dan in 1912 heb ik de officieele cijfers van
aangeboden en ingeschreven dieren in die jaren opgevraagd.

Uit die cijfers toch zou de vooruitgang van de veeteelt in Fries-
land dan voornamelijk blijken.

in 1912 zijn aangegeven 8568 en ingeschreven 3842 dieren ;
in 1928 zijn aangegeven 10171 en ingeschreven 5858 dieren.

Uit deze cijfers spreekt wel duidelijk de vooruitgang van het
vee in Friesland over de geheele linie.

1. Milk secretion. The study of the Physiologie and Inheritance of Milk Yield
and Butter-fat Percentage in Dairy Cattle., by J. W. Gowen, Maine Agricult.
Experim. St.

2. Typveränderung der ostfriesischen Milchkuh von Christian Momsen
(arbeiten der D. Ges. f. Zuchterungsk. Sitz Göttingen. Heft 33).

Der Typus der friesischen Rinderrasse hat sich nicht geändert ; die Durch-
schnittsmasse der in den Jahren 1912 und 1928 im Stammbuch eingeschriebenen
Rinder sind gleich geblieben.

Kühe auf Lehmboden gezüchtet sind durchschnittlich etwas grösser und haben
eine etwas grössere Beckenbreite als die welche in Sandgegenden gezüchtet werden.

Friesische Kühe sind durchschnittlich etwas grösser (höhere Widerrist) als ihre
Nachkömmlinge in Amerika und auch grösser als die ostfriesische Kühe.

Die Zahl der Rinder in Friesland welche den im Stammbuch gestellten Anfor-
derungen entsprechen, ist in diesen 15 Jahren stark zugenommen.

The type of the frisian breed of cattle has not changed ; the average measures
of the cows registerd in the herd-book in 1912 and 1928 are the same.

Cows tliat have been bred on clay ground, are on the average somewhat larger
and have a greater breadth of pelvis than cows raised on sandy soil.

Friesian cows are on the average larger (the height of the withers is greater) than
their descendants in Amerika and also larger than the East-friesian cows.

The number of cows in Friesland which come op to the requirements of the
herd-book, has in 15 years strongly increased.

Le type de la race bovine frisonne n\'a pas changé ; les mesures moyennes des
vaches inscrites dans le stud-book en 1912 et en 1928 sont restées les mêmes.

Les vaches élevées sur un sol argileux sont en moyenne plus larges et possèdent
une largeur de bassin plus grande que les animaux provenant d\'un terrain sablon-
neux.

Les vaches frisonnes sont en moyenne plus larges (l\'hauteur du garrot est plus
grande) que leurs descendantes en Amérique et elles sont aussi plus grandes que
les vaches d\'Oost-Friesland.

Le nombre des vaches en Frise inscrites dans le stud-book, a fortement augmenté
dans ces 15 années.

Giovanoli (Schweiz. Archiv. f. Tierh. 1930, 2, blz. 91) vermeldt het volgende
geval : Een tamelijk oude geit kreeg 28 dagen na de dekking weer bronstver-
schijnselen en werd opnieuw gedekt. 153 dagen na de eerste dekking werd een
normaal jong geboren, kort daarna kwam een tweede nog onvoldragen, ongeveer
4 maanden oude geitje; dit laatste was zonder twijfel het product van de tweede
bevruchting.

In een streek in Bohemen waar veel bisamratten waren, gelukte het deze met
goed gevolg te bestrijden, door er drie nerz-paren los te laten. Deze maakten
jacht op de ratten. De nerz (Putorius lutreola) is een marter-soort die sporadies
in Duitsland maar vooral in Oost-Europa voorkomt. (Veldbode 1930, No. 1412).

Der rasseigene Geruch der Hautausdünstung. (Günther, Zejtschr. f. Rassen-
Physiologie, ref. in T. v. N. Aardrijksk. Genootschap).

Vele waarnemingen wijzen er op dat de verschillende mensenrassen ieder een
eigen, kenmerkende geur afgeven. Het wezen daarvan is nog onvoldoende be-
kend, echter neemt men aan dat het vooral de vetzuren zijn, die deze lucht
veroorzaken. Zooals bekend is vinden de blanken de lucht afgegeven door
negers zeer onaangenaam; omgekeerd vinden de negers (volgens Daudet) dat
europeese vrouwen een lijkenlucht hebben. Het vermogen om de typiese ras-
geur waar te nemen schijnt in den loop der tijd bij de europeese volken ver-
minderd te zijn; bij de andere volken is het sterker ontwikkeld. (Zeer waar-
schijnlijk heeft niet alleen elk ras, maar ook iedere persoon zijn specifieke
lucht; de hond herkent toch zijn meester daar aan.)

Tot dusver is de triehinellosis in Nederlandsch-Indië een onbe-
kende ziekte. Noch bij den mensch, noch bij het dier zijn gevallen
ervan bekend. Hetzelfde kan gezegd worden met betrekking tot
de Federated Malay States, Hongkong en Shanghai, zooals uit
de beschikbare jaarverslagen blijkt.

Hiermede is echter niet gezegd, dat de ziekte in deze streken
niet voorkomt. Voor zoover bekend, wordt in Nederlandsch-Indië
door de vleeschkeuringsdiensten nergens naar trichinen gezocht,
evenmin op den Overwal of in de bovengenoemde steden.

Ten einde in deze materie actief te blijven werden in het Ge-
meente-Slachthuis van Medan toch af en toe steekproeven genomen.
Met het oog op het beschikbare personeel en instrumentarium kon
dit niet op groote schaal gebeuren, maar vond geregeld 2 maal per
jaar plaats. Zoo werden b.v. in de maand November j.1. dagelijks
slechts 3 of 4 varkens onderzocht, waarbij, zooals steeds, zorg
werd gedragen, dat niet alleen van Chineesche, doch ook van Batak-
varkens monsters werden genomen. (De te Medan geslachte varkens
zijn voor het grootste gedeelte gefokt in de laagvlakte door Chi-
neezen, voor het kleinste deel op de hoogvlakte door Batakkers,
eveneens een varkensvleesch nuttigende bevolking).

Den 3osten October j.1. was wederom met het trichinenonder-
zoek begonnen en op den igden November, bij het 63ste varken,
werd tot onze minder aangename verrassing de eerste parasiet
gevonden. Hierna werden dagelijks verscheidene varkens onder-
zocht, waarbij bleek dat de verschillende gevallen nog al snel op
elkaar volgden.

In het geheel zijn tot dusver 901 varkens onderzocht, waaronder
830 Chineesche-, 68 Batak- en 3 wilde varkens. Slechts 9 Batak-
varkens werden trichineus bevonden, d.i. 13 % van het onder-
zochte aantal Batakvarkens. Deze varkens worden steeds per auto
rechtstreeks van de Bataklanden naar het slachthuis te Medan
gebracht om te worden geslacht. Eventueele stalling geschiedt op
het terrein van het slachthuis.

Van vijf trichineuse varkens zijn de plaatsen van herkomst
bekend. Deze liggen ver uitelkaar. De uiterste kampongs zijn
Brastagi en Seriboe Dolok, een afstand van ± 50 K.M., zoodat
waarschijnlijk een uitgestrekt gebied geïnfecteerd is. Misschien
speelt de hond een rol bij de verspreiding, daar dit dier op de
pasars verhandeld en door de bevolking genuttigd wordt.

Batakvarkens te koopen, zoodat deze sindsdien te Medan niet meer
geslacht worden. Evenwel is er nog steeds uitvoer naar andere
plaatsen, zoodat besmetting van de Chineesche varkens mogelijk is.

De volgende staat geeft aan de intensiteit der infectie bij de
aangetaste varkens.

Drie ervan n.1. de nos. 135, 173, 208, waren zwak trichincus. Bij No. 173 werden
van alle mogelijke spieren in totaal 132 praeparaten gemaakt, waarvan het onder-
zoek bij alle negatief uitviel.

Bij de Nos. 64, 89, 173 werden behalve levende ook afgestorven trichinen ge-
vonden. Hieronder waren enkele, die zeer fraai het beeld der pathologische ver-
kalking, zooals Ostertag deze beschrijft, vertoonden.

Bij varken No. 189 bleek dat behalve in de praedilectie-plaatsen ook andere
spieren levende trichinen in zeer grooten getale herbergden.

Het spreekt vanzelf dat alle negen aangetaste varkens geheel
vernietigd zijn. Het koken der zwak trichineuse varkens in kleine
stukken heeft geen waarde, daar het vleesch in dien toestand vrij-
wel niets opbrengt.

Het onderzoek geschiedde op de bekende wijze, waarbij uit de
praedilectie-plaatsen, nl. middenrifpijlers, middenrif, strotten-
hoofdspieren en tongspieren telkens zes stukjes tusschen de platen
van een compressorium worden platgedrukt en bij zwakke ver-
grooting met behulp van het trichinenmicroscoop onderzocht.

Daar in Duitschland volgens de onderzoekingen van Kühn,
Rogner, Hertwig, Reissmann e.a. gebleken is dat de meeste
parasieten in de middenrif pij Iers gevonden worden, zelfs bij varkens
welke middelmatig trichineus zijn, is daar het onderzoek vereen-

voudigd, door van elk varken slechts veertien spierstukjes uit de
middenrifpijlers te nemen. Deze worden op de eene helft van het
compressorium gelegd, terwijl de andere helft voor een tweede
varken dient. Deze methode levert een belangrijke tijdsbesparing op.

Volgens onze bevindingen (welke te gering in aantal zijn om er
ook maar eenigszins een conclusie uit te kunnen trekken) worden
de meeste parasieten in het pars costalis van het middenrif aan-
getroffen. Daarom ligt het in de bedoeling voorloopig voort te gaan
met het volledig onderzoek, waarbij dus van elk varken 4x6
stukjes onderzocht worden. Indien over meer ervaring beschikt
wordt, zal zeer zeker tot vereenvoudiging van de methode
worden overgegaan.

Differentieeldiagnostisch spraken de microscopische praeparaten
voor zichzelf (foto No, I.). Trouwens Buitenzorg bevestigde de
diagnose uit opgezonden spiermateriaal.

Bovendien werden door welwillende medewerking van den heer
Dr. J. H. Wolff, wnd. Directeur van het Pathologisch Laborato-
rium, waarvoor wij hierbij onzen dank betuigen, met het materiaal
der trichineuse varkens voederproeven bij ratten gedaan.

Op den 2osten en 23sten November j.1. werden een drietal ratten
gevoederd. Bij deze proefdieren ontwikkelden zich geen darm-
verschijnselen, noch andere symptomen van ziek zijn. Op den
iSden December, d.i. op den 25sten dag na de laatste voedering
werd een rat afgemaakt en geseceerd. Macroscopisch werden hierbij
slechts een gezwollen milt en een gezwollen okselklier gevonden,
overigens geen afwijkingen. Microscopisch werd materiaal uit
middenrif, tongspieren, strottenhoofdspieren en inyocardium onder-
zocht. In de hartspier, waar andere onderzoekers nog niet inge-
kapselde exemplaren gevonden hebben (voor de kapselvorming
is het sarcolemma noodig), werd niets aangetroffen. Wel in de
dwarsgestreepte spieren. Wij vonden volwassen exemplaren, welke
reeds geheel of ten deele opgerold en dus blijkbaar tot rust gekomen
waren, hetgeen mede bleek uit de aanduiding van een kapsel-
vorming (foto No. II en III). Andere, welke nog niet dit stadium
bereikt hadden, waren min of meer gebogen en misten een kapsel-
aanduiding (foto No. IV). Dat het ruststadium nog niet door alle
trichinen bereikt was, werd gedemonstreerd doordat bij een spier-
stukje een worm blijkbaar uit een spierbundel in het spiersap
geperst was en daar rondzwom.

Na verloop van 3 maanden na de laatste voedering zullen wij bij
de overige ratten de goed ontwikkelde kapsels kunnen zien, mits
ook bij deze de infectie gelukt is.

Met deze vondst is vastgesteld dat trichinose in Nederlandsch-
Indië voorkomt. De vraag rijst of wij hier met een infectie van re-
centen dan wel van vroegeren datum te doen hebben. Hiervoor

Obj. A, Obj. I- van de phocu, totale verg. 40 x.
Fig. 1 Ingekapselde spiertrichine van varken No. 89.

Fig. 2 eti 3. Tot rust gekomen spiertrichinen bij een rat onderzocht op den 25s^tr" resp.

28^5ten dag na de voedering met trichineus materiaal.
Fig. 4. Nog niet tot rust gekomen spiertrichine bij dezelfde rat.

is een uitgebreid en uit den aard der zaak moeilijk uit te voeren
onderzoek noodig. Daar trichinellosis vaak zonder opvallende
verschijnselen verloopt, is het zeer goed mogelijk dat zij meermalen
over het hoofd gezien is. In elk geval is het vrijwel ondenkbaar
aan te nemen, dat de varkensvleeschconsumenten er vrij van ge-
bleven zijn, temeer daar lang niet altijd het vleesch voldoende
verhit wordt en verschillende gerechten met halfgaar vleesch be-
reid worden. Nu de aandacht van de medici op deze ziekte gevestigd
is, zal er zeker meer van gehoord worden.

Voor de vleeschkeuring is deze vondst van belang, omdat de
gemeenten tot een geregelde trichinenkeuring moeten overgaan.
De gemeente Medan heeft telegrafisch voor de noodige labora-
toriumaanvulling gezorgd en de personeelsformatie uitgebreid.
Om het onderzoek doeltreffender te maken, zoowel wat zekerheid
als personeelsbesparing betreft, zal o.m. een trichinoskoop aange-
schaft worden. De keuze is daarbij op het toestel van Emil Busch
gevallen, daar ons dit het meest eenvoudig en daardoor voor de
tropen het meest geschikt voorkomt.

Gedurende den tijd dat dit toestel nog niet aangekomen is,
heeft de keuringsdienst te Medan de beschikking gekregen over
een projectieapparaat van het Deli-Proefstation, waarvoor wij den
Directeur, den Heer Dr. J. Kuyper, door wiens bemiddeling dit
plaats vond, onzen dank betuigen. Het onderzoeken der praepa-
raten kost hierdoor minder tijd, terwijl het even nauwkeurig ge-
schiedt.

Ten slotte heeft het vinden van trichinen, vanzelf sprekend
een oeconomische beteekenis voor den varkenshandel.

Op de Oostkust gaan alle vleeschkeuringsdiensten naar tri-
chinen zoeken, zoodat het afzetgebied van het Batakvarken steeds
kleiner zal worden, daar de slachters, evenals hunne Medansche
collega\'s, bij afkeuring zeer zeker zullen weigeren ze te koopen,
tenzij de handelaar het risico draagt.

Dat er geen wettelijke bepalingen tegen deze ziekte bestaan
is een leemte welke thans zeer gevoeld wordt en waarin zoo spoedig
mogelijk verandering moet komen.

De ziekte op de plaats zelve te bestrijden is ondoenlijk, daarvoor
zou een algeheele ommekeer in de wijze van wonen en veehouden
noodig zijn. Met de thans heerschende toestanden, waar menschen
honden, varkens en ratten naast en door elkaar leven, wordt aan
de verspreiding der smetstof absoluut geen paal en perk gesteld,
zoodat de ziekte er eenmaal zijnde wel niet meer verdwijnen zal.

Wel kan uitbreiding zooveel mogelijk verhinderd worden door
verbod van uitvoer uit de besmette streken. Hiervoor moeten
gouvernementsbepalingen in het leven geroepen worden en geen
plaatselijke, daar deze slechts van toepassing zijn op de autochtone
bevolking en niet op de Chineesche slachters en handelaars. De

gouvernements-veearts K. H. Eykman heeft daarom voorgesteld,
evenals in de Nederlandsche wet, een nieuw hoofdstuk aan Staats-
blad No. 435, anno 1912, toe te voegen. Het zal dan mogelijk zijn
een grooten kring te trekken, van waarbinnen uitvoer verboden is.
Medan, 19 December 1929.

Die Verfasser haben zuerst Trichinose in Niederländisch-Indien vorgefunden.
Sie konstatierten Trichinen bei Batakschweinen, welche im Gemeindeschlachthaus
zu Medan (Sumatra) geschlachtet waren. Es zeigte sich, dass von 68 Schweinen
9 trichinös waren, während 830 bis dahin untersuchte chinesische Schweine tri-
chinenfrei waren.

Dieser Fund hat grosse Folgen für den Fleischbeschaudienst Sumatras Ostküste
und wahrscheinlich für ganz Niederländisch-Indien. Zugleich ist er für die medizi-
nische Praxis von grosser Wichtigkeit.

Um Verbreitung der Krankheit verhindern zu können, ist es notwendig gesetz-
liche Bestimmungen ins Leben zu rufen.

Bekämpfung ist wegen der unhygienischen Lebensverhältnisse der Bevölkerung
unmöglich.

The above is a description of the first case of trichinosis stated in Netherlands
India. Authors were the finders of trichinella spiralis amongst Batak pigs, killed
in the slaughterhouses at Medan (Sumatra). After this discovery 68 Batak and 830
Chinese pigs have been examined up till now, of these only the Batak pigs seem
to be infected.

It is evident that this discovery will have great influence on the inspection of
the meat. A compulsory official microscopical examination for trichinae of all
slaughtered pigs is absolutely necessary.

Great danger exists for infecting the population, as in many native dishes partly
cooked meat is taken. The unhygienic conditions of life favour a great increase
of rats and prevent a rational control.

In order to protect the non-infected districts it is highly necessary that legal
measures should be taken.

Jusqu\' à présent on ne connaissait pas la trichinose aux Indes néerlandaises.
Les auteurs ont constaté maintenant cette maladie chez des porcs indigènes (des
Bataks) sacrifiés dans l\'abattoir communale à Médan. (Sumatra).

De 68 porcs abattus, 9 étaient tricliineux, tandis que 830 porcs chinois, examinés
en même temps, n\'étaient pas atteints de cette maladie.

A présent il n\'y a pas de dispositions légales contre cette maladie ; il faut donc
les composer.

Comme l\'hygiène dans les villages des Bataks est très primitive — hommes, porcs
et rats y vivent entremêlés — il est impossible d\'attaquer la maladie aux endroits
où se trouvent les porcs infectés.

De Keuringsveeartsen beliooren tot de hoogerc gemeenteambtenaren krachtens
hun positie in het bedrijf en krachtens duur en aard van hun opleiding. Het is
ons gebleken, dat de gegevens, welke in de Duitschc literatuur te vinden waren
omtrent de ambtelijke aanstelling en de salarieering aan grootere abattoirs voor
ons land weinig waarde hebben, omdat vóór den oorlog in üuitschland de strijd
voor levenslange aanstelling en gelijkstelling met ambtenaren, die een gelijkwaariige
vooropleiding genoten hebben, nog in vollen gang was, en slechts in een aantal
groote steden reeds tot een bevredigende oplossing had geleid. Tijdens en kort
na den oorlog is ook in dit opzicht de activiteit eenigermate verslapt, en pas in de
laatste jaren weer toegenomen. In 1920 zijn de Keuringsveeartsen in Saksen gelijk-
gesteld met de medici e.a. bestudeerde personen, (v. Ostertag, Handb. 1, blz. 70).

In Nederland dienen de veeartsen om den duur hunner academische voorop-
leiding gerangschikt te worden tusschen de medici eenerzijds en de ingenieurs en
chemici anderzijds, echter w-orden zij met de laatste groep ambtenaren -—
en feitelijk nog slechts gedeeltelijk - gelijkgesteld. Bij sommige bedrijven
zijn ambtenaren met den enkelen rang van ingenieur, die een hoogere
salarisgroep (n.1. XIII) kunnen bereiken dan de keuringsveeartsen, welke het tot
groep XI kunnen brengen. Daarenboven is het voor de ingenieurs in verschillende
gemeentebedrijven mogelijk om door het bereiken van hoogere rangen (hoofd-
ingenieur) een hoogere belooning voor gepresteerde diensten deelachtig te worden.
Voor de chemici staat een dergelijke rang, n.1. die van chef-chemicus-bacterioloog,
open. Hoewel het bedrijf zich langzamerhand tot een grootbedrijf heeft ontwikkeld,
zijn de dienstverhoudingen van de veeartsen nog gebaseerd op vroegere toestanden,
waardoor een perspectief als bij de ingenieurs en chemici ontbreekt. Aan grootere
Duitsche abattoirs bestaat deze mogelijkheid wel, waarop nog nader zal worden
ingegaan. Ook buiten het bedrijf bestaan weinig promotiekansen. De uitvoering
der Vleeschkeuringswet is voor een gedeelte in handen gelegd van die veeartsen,
welke tevens praktijk uitoefenen en w^raarvan sommige tevens aan het hoofd staan
van een kleine slachtinrichting. Hoewel deze categorie van personen een veel
geringere ervaring bezit omtrent keurings- en slachthuiszaken dan de op dit gebied
meer gespecialiseerde ambtenaren der groote slachthuizen, genieten zij bij solli-
citaties de voorkeur, omdat het feit, dat zij een z.g.n. leidende functie hebben
bekleed, al was deze nog zoo primitief, bij niet ingewijden — en dat zijn tenslotte
bijna alle gemeentebesturen — den doorslag geeft.

Ook in Duitschland is dezelfde klacht geuit, o.a. door Zeeb (zie Schl. H. Z. 1909).
Bij sollicitaties voor directeur van een abattoir van kleineren omvang komt men
ook daardoor in het nadeel, dat dikwijls een ter plaatse practiseerend dierenarts
reeds plaatsvervangend leider is tijdens verlof en ziekte van den directeur, en uit
billijkheidsoverwegingen bij sollicitaties den voorrang heeft. Daarbij komt nog,
dat naarmate men langer aan een groot slachthuis werkzaam is geweest, het steeds
moeilijker wordt om een betrekking als onderdirecteur elders te aanvaarden, daar
men zich dan vrij belangrijke geldelijke offers moet getroosten. In het algemeen
bestaan er dus voor de veeartsen aan groote inrichtingen weinig vooruitzichten
op promotie, hetgeen op hoogeren leeftijd verslappend kan werken op de energie,
welke door de ongunstige omstandigheden, waaronder gewerkt moet worden, toch
al op een zware proef wordt gesteld. Het gezegde : „iedereen heeft een maarschalks-
staf in zijn ransel", geldt niet voor het meerendeel der slachthuis-dierenartsen.

De dierenartsen zijn in het algemeen in een lageren salarisgroep ingedeeld Jan
waarop zij krachtens hun studie en hun functie recht hebben, terwijl zij bovendien

niet zooals vele andere ambtenaren met verplichte academische of hoogeschool-
opleiding de mogelijkheid bezitten om hoogere rangen in te nemen. De lagere
waardeering is voor hen ook nadeelig, omdat de kans op een vroegtijdige invaliditeit
grooter is dan bij andere groepen van gelijkwaardige vorming, zoodat het pensioen
vaak slechts de helft of één derde gedeelte van het salaris bedraagt. (Z. f. Fl. H.
dl. 18, blz. 195). Bij een te vroegtijdige pensionneering zal hetniet mogelijk zijn een
eenigszins behoorlijk pensioen te bereiken, vooral wanneer niet de mogelijkheid
zou worden geopend om de jaren vanaf het 18e levensjaar tot den dag van aan-
stelling (welke jaren bij bureau-ambtenaren en onderwijzers reeds meetellen) als
diensttijd in te koopen, in welke richting organisatorisch zal worden gereques-
treerd in samenwerking met andere belanghebbende categorieën. Ten aanzien van
het pensioen moet ook nog opgemerkt worden, dat, wanneer geen redenen voor
afkeuring aanwezig zijn, men tot zijn 65ste jaar werk zal moeten verrichten, het-
welk voor personen op gevorderden leeftijd zeer zeker „lichamelijk en geestelijk
sloopend" genoemd moet worden. Van groot belang zou daarom zijn — afgezien
van de wenschelijkhcid van het opdragen van lichtere werkzaamheden op hoogeren
leeftijd — dat evenals dit bij bepaalde functies reeds het geval is (b.v. bij telefo-
nisten) bij of krachtens de wet voor keuringsveeartscn aan groote inrichtingen
de mogelijkheid geopend zou worden vervroegd ouderdomspensioen — op 55-jarigen
leeftijd — te verkrijgen, waarop deze groep ambtenaren blijkens de in het vorige
hoofdstuk gegeven cijfers en beschouwingen zeer zeker recht zou hebben.

In verband met het zware werk heeft in 1919 de „Deutsche Veterinarrat" als
één harer wenschen naar voren gebracht, dat keuringsveeartscn na het bereiken
van den 50-jarigen leeftijd in het genot zou worden gesteld van een verlof van 5
weken per jaar.

Tenslotte dient het feit gememoreerd te worden, dat de Vleeschkeuringsdiensten
niet verzekeringspüchtig zijn in verband met de Invaliditeitswet, in tegenstelling
met de Keuringsdiensten van Waren, waarbij het risico voor het personeel aan-
merkelijk geringer is. Het is te werschen dat een regeling, waarbij de gemeente
het risico overneemt, zooals deze aan meerdere groote Duitsche abattoirs en ook
te Amsterdam is getroffen ten aanzien van niet-verzekeringsplichtige bedrijven
en diensten, algemeen wordt ingevoerd en onbekrompen wordt uitgevoerd.

Voor de indeeling in een hoogere salarisgroep pleit ook de omstandigheid, dat
in de laatste jaren — na invoering der Vleeschkeuringswet — laboratorium-werk-
zaamheden meer en meer een integreerend deel zijn geworden der keuring ; vooral
is dit het geval met de bacteriologische onderzoekingen. Fen duidelijk overzicht
van dezen groei geeft het verhoogde gebruik van bouillon en agar voor voedings-
bodems. ¹⁰ j^aar geleden kon worden volstaan met 1 L. agar in de 3 maand ;
nu is er per week soms noodig 2 L. bouillon en 2 L. agar ; het is reeds voorgekomen,
dat een totaalhoeveelheid van 3 L. in de eerste 3 dagen der week verbruikt was.
Het is te verwachten, dat het bacteriologisch gedeelte der keuring in komende
jaren zich nog meer zal ontwikkelen en uitbreiden. De tijd is misschien niet ver
meer, dat bij elke positieve bevinding van het bacteriologische vleeschonderzoek
de gevonden bacteriën gedetermineerd zullen moeten worden voor een juiste be-
oordeeling van het vleesch. In verband met het boven aangevoerde is de titel :
„Veearts-bacterioloog", welke in Rotterdam reeds jaren gebruikelijk is, meer in
overeenstemming met de werkelijkheid. Een titelverandcring in dezen geest is ook
gewenscht, omdat bij oningewijden, doch evenzeer bij dierenartsen, in het algemeen
de gedachte heeft postgevat, dat de titel veearts-bacterioloog aanduidt een meer
verantwoordelijke, een belangrijker functie dan die van keuringsveearts hetgeen
evenwel niet juist is.

Naast een beoordeeling van de vraag, in hoeverre de salaricering van de keurings-
veeartsen onvoldoende is geregeld in verband met de opleiding, dient voor de
ambtenaren met volledig dienstverband nagegaan te worden of gedurende de laatste
jaren hun werkkring in omvang is toegenomen. Inderdaad is hun werk steeds uit-
gebreid, en zal dit zoo voortgaan zoolang de stad en daarmee het bedrijf groeit,

waarom daarmee geleidelijke uitbreiding van het keuringspersoneel gepaard zal
moeten gaan, zoolang het mogelijk zal blijken een voldoend aantal candidaten
voor een dienstverband van slechts enkele dagen per week te krijgen. Voor velen
dezer laatste groep zal het Abattoir slechts een doorgangshuis zijn naar andere,
meer volledige betrekkingen. De veeartsen met permanente aanstelling zijn steeds
de meest ingewerkte, de meest geroutineerde ambtenaren, op wie daarom steeds
de zwaardere en meest verantwoordelijke diensten drukken, terwijl zij de aange-
wezen personen zijn, die de nieuw aangestelden van raad moeten dienen en hen
in hun werk moeten inwijden. Tevens wordt van hen verwacht, dat zij een contro-
leerend toezicht houden op het bedrijf, en den directeur op de hoogte houden van
wijzigingen welke huns inziens voor een goeden gang van zaken wenschelijk zijn.

Feitelijk is dit reeds een steun voor de in den aanvang van dit hoofdstuk ge-
opperde wenschelijkheid dat de mogelijkheid zou worden geopend om op lateren
leeftijd een hoogeren rang te verkrijgen, bij welke functie er rekening mee zou
worden gehouden, dat de in physiek en psychisch opzicht zeer zware halarbeid
verlicht wordt. Aan verschillende grootere abattoirs in Duitschland is in de perso-
neelsformatie de rang van „Obertierarzt" opgenomen ; in Berlijn waren in 1913
9 dezer functionarissen werkzaam. In Saksen zijn zij sedert 1920 gelijk gesteld met
bestudeerde personen in hoogeren rang ; in Düsseldorf met afdeelingsleiders elders
(v. Ostertag i, blz. 70). Hun functie wordt in het Z. f. Fl. H. (dl. 21, blz. 163)

— in antwoord op een gestelde vraag — als volgt omschreven : „In sommige plaat-
sen is hij adjunct-directeur ; dikwijls hoofd van de vleeschkeuring ; hij verzorgt
do statistiek en de dagelijksche boekhouding, maakt de dienstverdeeling op, ver-
richt in de meeste plaatsen de superrevisie in het slachthuis, geeft de definitieve
beslissing der voorloopig aangehouden dieren, doet de herkeuringen". Somtijds
hebben Obertierärzte de leiding van speciale afdeelingen ; in Berlijn heeft men
enkele met speciale opdracht (Laboratorium, Trichinen-schauamt, enz.), terwijl
andere de zieke dieren met uitgebreider afwijkingen van de keurende veeartsen

— Reviertierärzte —- overnemen en de keuring daarvan verder afwerken. Een der-
gelijke arbeidsverdeeling moge op het eerste gezicht rationeel schijnen — en is dit
misschien ook wel in een reuzenbedrijf als het Bcrlijnsche — voor een goede uit-
oefening der keuring is zij dit o.i. zeker niet. Ook in Duitschland zijn stemmen
opgegaan in deze richting, o.a. van BüTZLER-Tier in een vergadering van de
„Verein Preuszischer Schlachthoftierärzte" (Z. f. Fl. H. dl. 22, blz. 324) : Hij
wenscht, dat de veeartsen, zij het desnoods bij toerbeurt, werkzaam zijn in het
laboratorium, waarin hij door Ivuppelmayr (Z. f. Fl. H. dl. 37, blz. 63) wordt
ondersteund. Bützler veroordeelde het instituut der Obertierärzte (Z. f. Fl. H.
dl. 24, blz. 454! als een residu uit de eerste jaren der vleeschkeuring, toen de eind-
beslissing omtrent afkeuringen nog in speciale handen gelegd moest worden. Doch
thans is iedere veearts bevoegd tot afkeuren ; zelfstandige beoordeeling sterkt
het verantwoordelijkheidsgevoel — „und dies sollte man den in die Fleischbeschau
tätigen Tierärzte nicht nehmen" — en houdt den arbeidslust erin. Bij het onder-
zoek der dieren met uitgebreidere ziekteverschijnselen door Obertierärzte ontstaat
een dubbele keuring, waardoor men vrijwel niet sneller tot het doel komt. Wij
zouden hieraan willen toevoegen, dat dan feitelijk een grootere personeelsformatie
ontstaat, waarbij het de vraag is of het veronderstelde voordeel van snellere af-
doening ook maar eeniger mate tegen de kosten zou opwegen. Zoo noodig, kan
de veearts het dier tot later in onderzoek houden, zooals dit te Amsterdam gebeurt
en tot geen bezwaren aanleiding geeft, omdat het meestal dieren betreft, waaraan
naderhand toch bewerkingen moeten worden uitgevoerd, en gewoonlijk de af-
levering van vleesch pas de dag na de slachting plaats heeft. Bij de discussie,
die op de voordracht van Bützler volgde, gaven von Ostertag, Junack en
Kunibert Müller onder erkenning van de bezwaren vooral door laatstgenoemde,
als hun meening weer, dat de grootste slachthuizen het niet zonder een keuring
met behulp van Obertierärzte zouden kunnen stellen ; een meening, die natuurlijk
gebaseerd was op Berlijnsche ervaringen.

Een splitsing van het onderzoek in de hallen en in het laboratorium lijkt ons alleen
gemotiveerd in zooverre bij kleine keuringsdiensten het materiaal voor bacterio-
logisch onderzoek naar instituten of laboratoria van groote slachthuizen wordt
opgezonden, waar men voor dergelijk werk beter geoutilleerd en gespecialiseerd
is, en over uitgebreide bacteriologische ervaring beschikt. Aan grootere abattoirs
waar alle veeartsen in de bacteriologie gespecialiseerd zijn, zou zulk een splitsing
zeer ongewenscht zijn, omdat de keuring van een geslacht dier slechts rationeel
is uit te oefenen, wanneer het onderzoek geheel in één hand ligt, en steeds verband
gelegd kan worden tusschen het pathologisch-anatomisch beeld en het resultaat
van het bacteriologisch onderzoek. Wordt dit verband verbroken, dan ontstaat
er gevaar voor een eenzijdigen, dus onjuisten, kijk op het ziektebeeld. Patholo-
gische-anatomie en bacteriologie vullen elkaar aan, doch mogen niet elk voor zich
domineeren. In de praktijk zijn deze bezwaren reeds herhaaldelijk naar voren
gekomen, doordat te Amsterdam het aantal veeartsen voor eiken dag evenredig
is met het aantal slachtingen. Het is onvermijdelijk, dat daardoor meermalen
bacteriologische onderzoekingen, die aangevangen zijn door de veeartsen met een
onvolledig dienstverband, moeten worden afgedaan door hen, die noch de keuring
noch de beënting der voedingsbodems verricht hebben, waardoor de bcoordeeling
zeer wordt verzwaard.

Het systeem van aanstelling van personeel naar behoefte, hetwelk men als
,,harmonica-systeem" zou kunnen betitelen, is niet nieuw, want ook aan verschil-
lende Duitsche abattoirs kent men ,,Hilfstierärzte" of ,,Assistenztierärzte", welke
voor een gedeelte gerccruteerd worden uit de gelederen der practiseerende of mili-
taire veeartsen uit den omtrek. Het systeem werkt zeer economisch in een bedrijf,
dat door de zeer ongelijke slachtdagen zeer oneconomisch moet worden opgezet
wat betreft de inrichting en de personeelssterkte in het algemeen. Het is geen
productiebedrijf in handen van één ondernemer, doch is een instelling te algc-
meenen nutte, ook van de gebruikers, tegenover welke men verplichtingen heeft,
daar zij gedwongen zijn aan de inrichting hun bedrijf uit te oefenen. Uit enkele
uitlatingen van verschillende schrijvers krijgt men echter den indruk, dat nergens
in Duitschland een zóó goed sluitend systeem is verkregen als in Amsterdam daar
er herhaaldelijk op gezinspeeld wordt, dat men op de minder drukke dagen een
aantal veeartsen zou kunnen benutten voor minder vermoeiend werk. Opf.i. (Z.
f. Fl. H. dl. 15, blz. 227) noemt als zoodanig vrijbankcontröle, „Sanitätsdienst",
destructie, wetenschappelijke bacteriologische onderzoekingen, melk- en markt-
contröle, beheer". Bovendien zou volgens hem : „Solche Einteilung des tierärzt-
lichen Dienstes den meisten Schlachthoftierärzten sicher mehr entsprechen als
das stereotype Anschneiden von Lungen und Köpfen". Kunibert Müller (Z. f.
Fl. H. dl. 24, blz. 420) spreekt van „freien Halbtage" en zou de overcomplete
veeartsen op de minder drukke dagen winkelcontróle, melkcontróle en toezicht op
leveranties willen laten uitoefenen, en hun willen belasten met ziektebestrijding
en verbetering der veeteelt. Wanneer Zeeb, Offenbach am Main (Schi. H. Z. 1911
blz. 647) over de minder drukke dagen spreekt, als van dagen waarop men kan en
moet uitrusten van de overbelasting op de z.g.n. „Hauptschlachttage", dan moge
hier nogmaals vermeld worden, dat juist door het bijna volmaakte harmonica-
systeem (waarbij zelfs in het aantal uren der z.g.n. „invallers" met de behoefte
rekening wordt gehouden) te Amsterdam hiervan geen sprake meer is, hetgeen
elders nader toegelicht zal worden. Echter heeft dit systeen in zooverre zijn na-
deelen, dat het slechts dan en slechts zoolang mogelijk is, als er een overcompleet
aan veeartsen is met een anderen werkkring, of de omstandigheden zoodanig zijn,
dat er voor velen geen voldoende bestaansmogelijkheid is. Als de vraag naar vee-
artsen voor enkele dagen niet ter plaatse of in de naaste omgeving is te voldoen,
b.v. bij zeer grooten omvang van het bedrijf, of door een sterk geprononceerd
verschil tusschen drukke en slappe slachtdagen, worden de bezwaren steeds grooter,
omdat dan de arbeidsvoorwaarden voor de op verren afstand wonende veeartsen
zeer goed gemaakt moeten worden, wil de belooning opwegen tegen praktijkverlies

en tijdsverzuim. Bovendien zullen deze personen hetzij door hun particuliere
functie, hetzij door treinverbindingen, niet steeds op uren dienst kunnen doen,
waarop aan hen de meeste behoefte bestaat. De mogelijkheid, dat cr tenslotte een
wanverhouding ontstaat van het aantal „gedeeltelijke" veeartsen ten opzichte
van het aantal van hen, die in volledig dienstverband zijn opgenomen, heeft voor
het bedrijf nadeelen, waarvan er één is de steeds toenemende kans dat het bedrijf
wordt een doorgangshuis, vooral voor hen, die pas afgestudeerd zijn, gaarne de
belooning ontvangen en langs dezen weg de noodige ervaring verkrijgen, welke
hun bij sollicitaties tot steun kan zijn. Het voortdurend werken met niet-volledig
geoefend personeel brengt voor het bedrijf geen voordeelen mee, doordat op de
permanente kern steeds de zwaarste lasten gelegd worden, en tijdens ziekte of
verlof niet over een voldoend aantal ingewerkte krachten beschikt kan worden.
Reeds heeft men dezen invloed van het bestaande systeem te Amsterdan kunnen
waarnemen, doordat slechts zeer geleidelijk de tijdelijke veeartsen daar in de vol-
ledige keuring worden ingewijd. Dit is één der redenen, waarom de veeartsen met
volledig dienstverband erop hebben aangedrongen, dat nieuwe krachten verplicht
zouden worden vóór de in-dienst-treding een nader vast te stellen tijd onder goede
leiding als volontair werkzaam te zijn en hun dan ook spoediger de bevoegdheid
zou worden verleend ook in de meer verantwoordelijke diensten mede te rouleeren,
welke voorwaarde nu ook wordt gesteld, en waarmee aan bovengenoemde bezwaren
voor een deel wordt tegemoet gekomen.

Uit de beschouwingen, die in het voorgaande gedeelte zijn gegeven, blijkt vol-
doende dat ele keuringsveeartsen aan het abattoir de staf der Directie vormen.
Teneinde deze verhouding volkomen tot haar recht te doen komen, dient er een
nauw contact te bestaan tusschen beide instanties. Daarvoor is een zeer goede
verstandhouding onontbeerlijk ; door eventueele tegenstrijdige belangen mogen
zij niet van elkaar vervreemden. Men krijgt uit de literatuur zeer sterk den indruk,
dat er door allerlei oorzaken aan sommige inrichtingen een vervreemding is ont-
staan, waarop o.a. door Zeeb (directeur) wordt gewezen (Schi. H. Z. 1911, blz. 647),
terwijl ook Hafemann, Dessau (Z. f. Fl. H. dl. 37, blz. 3S1) in een bespreking van
„Höchstuntersuchungszahlen" er nog eens nadrukkelijk de aandacht op vestigt,
dat de directeuren „begründeten Vorstellungen der Tierärzte nicht ablehnend
gegenüber stehen müssen, aber auch von diesen (de veeartsen) erwarten, dasz sie
ihnen Mithelfer in dem Sinne sind, auch ihrerseits alles zu tun, was in ihren Kräften
steht". Hij wijst daarbij op het nut van gemeenschappelijke besprekingen tusschen
Directie cn veeartsen. Inderdaad zijn zulke conferenties één der beste middelen
tot het bewaren van een nauw contact. Zij worden ook dringend aanbevolen door
Kuppelmayr (directeur Frankfurt a. M. sedert begin 1929 te München) in een
zeer lezenswaardig artikel in het Z. f. Fl. H. dl. 37, blz. 63. Op deze regelmatig te
houden conferenties zal men verschillende vraagstukken kunnen bespreken, die
op de keuring betrekking hebben, waardoor de eenheid zal worden bevorderd ;
ele diensturen, het aantal te onderzoeken dieren, enz. zullen in gemeenschappelijk
overleg bepaald kunnen worden (Hafemann), daar deze door de telkens wisselende
omstandigheden niet vanuit het bureau vastgesteld kunnen worden (Henschel).
Verder beveelt Kuppelmayr deze conferenties aan om de collegae over alles in
te lichten, wat in het bedrijf omgaat, hun ervaringen te hooren en met hen over
verbeteringen te beraadslagen. Zoo zullen zij interesse krijgen voor het bedrijf en
zullen degelijke slachthuisleiders gevormd worden. Onder de veeartsen te Amster-
dam is ele behoefte aan zulke conferenties reeds lang gevoeld en tot uiting
gekomen, en hebben zij daaraan ook de voorstelling verbonden dat er niet alleen
vak- en keuringsbelangen besproken zouden moeten worden, doch ook de door
Kuppelmayr genoemde zaken. Aan groote inrichtingen brengt dit meer moei-
lijkheden mede dan aan kleine slachthuizen, maar Duitsche voorbeelden bewijzen
de mogelijkheid ervan. De wenschelijkheid bestaat en men zou zelfs van nood-
zakelijkheid kunnen spreken, zoolang slachthuisbeheer en -inrichting cn machine-
kennis nog niet in het studieprogramma der veterinaire faculteit zijn opgenomen.

In het vervolg van zijn artikel zegt Kuppelmayr, dat bezoeken aan verzame-
lingen en cursussen mogelijk gemaakt moeten worden. In Frankfurt is het gewoonte,
dat mededeeling gedaan wordt over iedere dienstreis, die door den directeur of
één der dierenartsen gemaakt wordt. Op abattoirs moet de gelegenheid gegeven
worden op het gebied van de vleeschkeuring wetenschappelijk werk te verrichten.

In groote bedrijven moet men er naar streven, het beheer van de daarvoor in
aanmerking komende nevenbedrijven aan de afzonderlijke dierenartsen op te dragen,
b.v. het toezicht op de afvallenverwerking, op de hoedanigheid van het voeder,
de levensmiddelencontróle, het trichinenonderzoek. Zooveel mogelijk moeten de
werkzaamheden in verband met het beheer door de afzonderlijke dierenartsen
mee gedragen worden ; daardoor zal niet alleen de eenheid worden bevorderd,
maar wordt ook het gevaar vermeden, dat anderen voor het beheer in aanmerking
komen. Het aantal aan te stellen dierenartsen kan zich daarom niet richten naar
het aantal der te onderzoeken dieren, maar er moet tevens rekening worden ge-
houden met de andere door hen te verrichten werkzaamheden.

In de jaren, die verloopen zijn na het in werking treden der Vleeschkeuringswet
in Duitschland, zijn er door veterinaire organisaties verschillende wenschen geuit,
die zoowel op vakbelangen als op het slachthuisbehcer betrekking hebben. Ver-
schillende dezer wenschen hebben geen betcekenis voor ons, omdat zij door locale
omstandigheden zijn ingegeven ; enkele der belangrijkste laten wij hier volgen,
onder vermelding van de bronnen, die voor de samenstelling gediend hebben.

,,Verein Sächsischer Gemeindetierärzte und Schlachthofdirektoren" (Z. f. Fl.
H. dl. 18, blz. 152 enz.) :

Punt 4 : Vaststellen van het maximum-aantal der te keuren dieren. Beperking
van den diensttijd op spitsdagen. Vermeerdering van hulpkrachten.

Punt 5 : Beperking van de diensttijden op slappe dagen, om gelegenheid te geven
zich met laboratorium-werkzaamheden bezig te houden en met den „Sanitätsdienst".

Punt 10 : Badinrichtingen dienen aanwezig te zijn, en zitgelegenheden in de hal
voor korte rust tijdens het werk.

Verder werd in de vergadering naar voren gebracht de wenschelijkheid van een
langere vacantie — minstens 4 weken — wegens het zcnuwprikkelende werk en de
geestelijke afstomping door het ontbreken van de gelegenheid wetenschappelijk
te werken. Aan de kleinere slachthuizen wenschte men een diensttijd van 6—7 uur
op de 2 of 3 hoofdslachtdagen en zooveel te minder uren op de andere om zich
wetenschappelijk bezig te kunnen houden.

De Commissie Meyfarth kwam o.m. tot de volgende conclusies : verkorting van
diensttijd, pauzes in den diensttijd, op groote slachthuizen waardige dienstvertrek-
ken voor de veeartsen, betrekken dezer ambtenaren in het beheer.

Tenslotte werd het wenschelijk geacht, dat na 3—5 jaar ieder dierenarts op
kosten van den dienst minstens éénmaal een cursus volgt, om zich op de hoogte
te houden van de vorderingen der wetenschap.

Door dezelfde vereeniging werden deze wenschen op 1 Augustus 1908 ter kennis
van den Saksischen Minister van Binnenlandsche Zaken gebracht (Z. f. Fl. H. dl. 19,
blz. 32) en werd daar nog aan toegevoegd : in kleine slachthuizen den wekelijkschen
diensttijd te beperken tot hoogstens 44 uur ; het verschaffen van de gelegenheid
om leergangen te volgen en diergeneeskundige verzamelingen te maken ; beschik-
baar stellen van voldoende vakliteratuur. De Minister achtte de eischen niet over-
dreven, en heeft de gemeenten dienovereenkomstig ingelicht.

In 1919 heeft de „Deutsche Veterinärrat" aan de „Deutsche Städtetag" en
soortgelijke vergaderingen de volgende eischen gesteld (v. Ostertag, Handb.
dl. i, blz. 73) :

i. Erkenning der abattoirs als hygiënische inrichtingen, waarvan het bedrijf niet
mag dienen als melkkoe voor de gemeenten.

2. Scheiding van de begrooting in een beheers- en een vleeschkeuringsgedeelte ;
de inkomsten van de laatste alleen voor vleeschkeuringsdoeleinden te gebruiken.

3. In \'t leven roepen van een speciale tariefsverordening voor de vleeschkeurings-
onderzoeki ngen.

4. Gelijkstelling der veeartsen naar rang en bezoldiging met andere gemeente,
ambtenaren met 4-jarige academische vooropleiding, b.v. hoogere leeraren-
ingenieurs, architecten.

a. Het maximale aantal wekelijksche diensturen aan groote abattoirs is op
40 te stellen ;

b. Aanstelling van een voldoend aantal veeartsen, om een betrouwbare keuring
te waarborgen.

c. Elders doorgebrachte dienstjaren tellen mede bij vaststelling van den
diensttijd.

e. Inrichting van modern geoutilleerde laboratoria voor uitvoering van de
bacteriologische vleeschkeuring en de melkcontróle, en van waardige, ruime
dienstvertrekken voor veeartsen.

/. Alle veeartsen moeten gelegenheid hebben, zich in alle takken van de vleesch-
keuring en de melkcontróle te bekwamen.
g. Zittingname van abattoir-directeuren in slachthuis- en gezondheidscom-
missies, en referaatreclit bij het gemeentebestuur in abattoirzaken.
Het ..Rcichsverband Deutscher Gemeindetierarzte" heeft in een verzoekschrift
aan het Rijksministerie van Landbouw de volgende regelen opgesteld voor de ont-
wikkeling van het werkingsgebied der ,,Gemeindetierarzte". (Z. f. El. H. 1920,
afl. 7), waarbij tevens met de verhoudingen ook aan kleine abattoirs en keurings-
diensten rekening werd gehouden.

2. Als leiders der abattoirs en veemarkten mogen alleen veeartsen aangesteld
worden.

5. Alleen veeartsen mogen de levende en geslachte keuring verrichten, en de be-
voegdheid van hulpkeurmeesters moet ingeperkt worden tot de controle der
gezonde dieren.

6. Controle op het vleeschonderzock van veeartsen mag slechts verricht worden
door in vleeschkeuring gespecialiseerde veeartsen ; de controle op hulpkeur-
meesters door den dierenarts van het district.

7. Wekelijksche diensturen en maximum-aantal der per dag te keuren dieren
moeten gecontroleerd worden.

8. Bacteriologisch onderzoek aan slachthuizen moet door het inrichten van goed
geoutilleerde laboratoria bevorderd worden.

9. Regelmatig bezoek aan vervolgcursusen voor gemeente-veeartsen aan hooge-
scholen moet mogelijk gemaakt worden.

Verder zijn nog een aantal punten in het verzoekschrift genoemd, waarvan
voor ons belang heeft :
12. Opdragen van ,,auszerordentliche Eleischbeschau" (winkelcontróle enz.) aan
veeartsen.

De overige punten dienen in het handboek van von Ostertag nagelezen
te worden (dl. 1, blz. 74).

Eenden-houderij : Huisvesting, Viedi>ig en Teelt door C. S. Th. v. Gimk (af-
deeling kleinveeteelt der Leesbibliotheek Weten en Kunnen, No. r6o. N.V. Uit-
gevers Mij. „Kosmos", Amsterdam). Prijs ƒ 0.75.

Een populair boekje, waarin voor den beginneling vele nuttige wenken zijn
opgenomen. De literatuur op dit gebied is nog niet zoo uitgebreid, zoodat dit
werkje voor velen een goede inleiding zal blijken te zijn. v. d. Plank.

Technik der Haar- und Wolleuntersuchung, van Prof. Dr. C. Kronacher und
Dr. G. Lodemann. (Verlag : Urban & Schwarzenberg, Berlin N. 24, Friedrich-
strasze 105b; 1930). Prijs R.M. jo , geb. R.M. 33.—.

Dit werk verschijnt tegelijkertijd in „Abderhalden", Handbuch der biologischen
Arbeitsmethoden. Abt. VII, Teil 2 (Lfg. 316).

De schrijvers hebben een buitengewoon nuttig werk verricht, door alles wat
over haar- en wolonderzoek is verschenen in één boek samen te brengen. Tot nu
toe was het noodzakelijk voor de uitvoering van een of ander onderzoek op dit
gebied de methoden uit verschillende tijdschriften bij elkaar te zoeken terwijl
ons slechts een enkele atlas met afbeeldingen der haren van verschillende dier-
soorten ten dienste stond.

Het gebeurt nog al eens dat de dierenarts geroepen wordt om, veelal in een
gerechtelijke kwestie, uit te maken van welke diersoort haren afkomstig zijn en in
dat geval is het werk van Kronacker en Lodermann onontbeerlijk. Bovendien
is dit werk voorzien van een uitgebreide literatuurlijst.

In verschillende hoofdstukken worden alle mogelijke onderzoekingsmethoden
haarfijn beschreven, met een volledigheid welke al het werk van Kronacker
kenmerkt.

Een volledig overzicht van dit boek (-£- 400 pag.) te geven zou hier te veel
plaats vragen en ook niet kunnen afdalen in détails, terwijl juist de gedetailleerde
beschrijving der methoden en benoodigde instrumenten er de grootste waarde
van uitmaken. Vele micro-foto\'s en platen verduidelijken den tekst. Uit een
zoötechnisch oogpunt is dit werk ook van beteekenis, gezien het verband dat
door vele auteurs gelegd wordt tusschen de constitutie der dieren en de bouw
der haren (vooral verschil in mergdikte). Op dit gebied is nog niet veel onderzocht
terwijl het toch meer dan waarschijnlijk is dat er ook voor de practijk der vee-
fokkerij nuttige gegevens verkregen kunnen worden.

Aan de beoordeeling van schapenwol is natuurlijk ruimschoots plaats verleend,
zoowel wat kwaliteit als het onderzoek op beschadiging betreft.

Gaarne beveel ik dit werk aan voor alle gevallen waarvan men iets over haar
of wol wil weten of een onderzoek heeft te verrichten. v. d. Plank.

Ondergeteekende houdt zich aanbevolen Door
toezending van geschikte ,,bladvullingenaan het

Oproep. Dierenartsen, steun het welslagen van het Congres door als lid toe
te treden. Gewone leden ontvangen de zeer waardevolle rapporten, verslagen
enz., ook al is men niet in de gelegenheid het Congres te bezoeken. De Neder-
landsche Dierenartsen hebben in deze een traditioneele plicht te vervullen.

Lidmaatschap gewone leden / 18.— ; Damesleden ƒ 3.— ; Studentleden / 6.— ;
te storten op postrekening 16363 ten name van Dr. A. ten Sande, aan wien men
zich als lid kan opgeven.

Volgens een Aneta-telegram (N.R.Ct.) ,,is Zaterdag 29 Maart in het Vee-
artsenijkundig Instituut te Buitenzorg de plaquette ter nagedachtenis van
de Does onthuld, in tegenwoordigheid van den Directeur van landbouw
Dr. Bernard en vele andere autoriteiten. De directeur van het Veeartsenij-
kundig Instituut, Dr. Bubberman, hield een rede".

Met deze daad hebben de indische en oud-indische dierenartsen den eminenten
collega willen eeren die de voornaamste pionier is geweest van de diergenees-
kunde in Indië en die door den toenmaligen Directeur van landbouw Prof
Melchior Treub, belast werd met de voorbereiding van een veeartsenij kundig
laboratorium, afgescheiden van het geneeskundig laboratorium, waarvan het
toen een deel uitmaakte en waarin de Does werkte en waar hij door zijn
werkende wenschelijkheid aantoonde van een afzonderlijk diergeneeskundig labora-
torium. De Does kan dus als de grondlegger beschouwd worden van het
Instituut te Buitenzorg, dat sedert zijn stichting steeds vooruit is gegaan en
steeds schitterend werk heeft verricht ten bate van de veestapel in Ned.-Indië
en niet minder ten bate van de diergeneeskundige wetenschap.

Bij de laatste uitbreiding en verbouwing van dat Instituut is een bronzen
plaquette aangebracht, met de beeltenis van de Does, waarvan nu de plechtige
onthulling heeft plaats gehad.

Naar het oordeel van Gedeputeerde Staten van Overijsel functioneerde de
keuringsdienst van de gemeente Holten niet goed. Daarom gaven zij aan het
gemeentebestuur te kennen, dat zij, teneinde een behoorlijke uitvoering der
vleeschkeuringswet voortaan zooveel mogelijk te verzekeren, een wijziging in de
instructie voor den keuringsveearts, hoofd van dienst, noodzakelijk achten en
wel in dier voege, dat in die instructie worde opgenomen :

ie a) een strikt verbod tot het uitoefenen van de veeartsenijkundige praktijk;
b) het verbod om, behoudens de betrekking van directeur van het keu-
rings- waag- en slachthuisbedrijf, een bezoldigde nevenbetrekking te be-
kleeden of eenig beroep uit te oefenen ;
ae. de jaarwedde van den keuringsveearts wordt in mininum op / 2500.—
en in maxium op / 3500— gesteld.

Zou een en ander niet vóór 1 Augustus 1929 zijn vastgesteld, dan zouden
Gedeputeerde Staten toepassing van art. 10 der Wet in overweging moeten
nemen.

De raad voldeed aan het onder 1 gevorderde, maar bepaalde het salaris op
een lager bedrag. Voor zooveel het salaris betrof, onthielden Gedep. Staten aan
het raadsbesluit hun goedkeuring en stelden hetzelve vast.

De gemeenteraad kwam in beroep. Bij Koninkl. Besluit van 4 Maart 1930,
No. 12, werd daarop beslist. Het besluit van Gedep. Staten is daarbij vernietigd,
in zoover het strekte tot vaststelling van de jaarwedde, omdat art. 10 van de
wet aan dat college wel de bevoegdheid geeft één of meer voorzieningen voor

te schrijven, niet die zelf vast te stellen. Overigens werden Gedep. Staten
bij de beslissing teri volle in het gelijk gesteld ook w-at betreft het bedrag van het
salaris, dat zij noodig achtten. (Mndbl. v. d. Inrichting v. Gem. Administratie).

Door den Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid is bepaald, dat darmen,
voorshands en tot wederopzeggens mogen worden ingevoerd uit Hankau en
Sjanghai, onder de voorwaarde, dat zij vergezeld gaan van het certificaat,
vastgesteld bij beschikking van 31 Oct. 1929, No. 1082 E, afd. volksgezondheid,
in de Fransche vertaling, vastgesteld bij beschikking van 20 Dec. 1929,
no. 1409 E, afd. volksgezondheid; af te geven door een competenten veearts,
wiens handteekening op het stuk gelegaliseerd is door den Nederlandschen
consul of, bij ontstentenis van zoodanig ambtenaar, van een consul ter plaatse
van een ander land.

Het toelaatbaar gehalte aan zetmeel bij leverworst en de toevoeging van
kleurstof aan worst.

Twee zaken, welke onophoudelijk een punt van bespreking hebben uitgemaakt
op de jaarvergaderingen der verschillende slagerspatroonsvereenigingen. Door
de beide slagerspatroonsbondcn is een Commissie van overleg samengesteld,
welke aan den Min. van Arbeid het verzoek heeft gericht, de eischen in het
z g. vleeschwarenbesluit betreffende het toelaatbaar gehalte aan zetmeel in
leverworst (maximaal 4 %) en de toevoeging van kleurstof aan worst, te wijzingen
in dier voege, dat het meelgehalte voor leverworst geheel vrij zou worden ge-
laten en het gebruik van een zeker percentage kleurstof in worst zou worden
toegestaan.

Blijkens een mededeeling in de „Vee en Vleeschliandel" van 28 Maart j.1.
heeft de Min. van Arbeid, enz. op beide verzoeken afwijzend beschikt.

Wat betrett het verzoek om het meelgehalte voor leverworst geheel vrij te laten,
antwoordt de Minster, dat een ongelimiteerd gebruik van zetmeel of het toe-
staan van een percentage, hoogcr dan thans is geoorloofd, aan de kwaliteit
van het product afbreuk zal doen en dit laatste mag nimmer door de wette-
lijke bepalingen, die juist beoogen, de volksvoeding te verbeteren, in de hand
worden gewerkt.

De „Vee- en Vleeschliandel" teekent hierbij aan, dat het deze argumenten
zeer weinig zeggend vindt, Het gehalte aan zetmeel is slechts een heel geringe
factor bij de beoordeeling van de kwaliteit van het product leverworst. Het
percentage meel mag thans maximaal 4% bedragen. Er blijft dus over 96%
vleeschwaren. De samenstelling van deze 96 % is van oneindig meer belang dan
het zetmeel. Het staat den maker van leverworst vrij om vrijwel alles te ge-
bruiken. De smaak en voedingswaarde van de worst wordt dus voor het
overgroote deel beheerscht door de soort van vlcesch of vleeschwaar, welke
gebezigd wordt en niet door de in verhouding tot dit laatste geringe hoeveel-
heid meel. Leverworst met 4 % meel kan veel minder in kwaliteit zijn dan
die met 8 % meel; alles komt aan op hetgeen buiten het meel al grondstof
aangewend wordt.

Ter motiveering van zijn afwijzend standpunt ten opzichte van het toelaten
van een zeker percentage kleurstof in worst, zegt de Minister, dat het groote
bezwaar tegen gebruik van kleurstoffen is, dat deze zooveel gebruikt worden
om niet-toelaatbaar geknoei bij de worstbereiding te verbergen.

Ook dit motief acht de Vee- en Vleeschliandel gezocht en niet steekhoudend.
In de eerste plaats houdt kleurstof bederf niet tegen, noch verbergt dit. Be-
dorven vleesch riekt en deze reuk wordt geenszins door kleurstof opgeheven.
Indien alleen op het uiterlijk van worst werd afgegaan, zou het publiek geen
verschil zien b.v, tusschen ongekleurde, deugdelijke, gekookte worst en onge-
kleurde idem, welke eenigszins bedorven is; beide hebben een minder mooi
aanzien dan vakkundig gekleurde worst. Het is onjuist om te veronder-
stellen, dat het publiek van de wijs gebracht zou worden door het aanwenden

van kleurstof. De praktijk heeft het tegendeel bewezen. Wij doelen hier op het
wel toegestane gebruik van kleurstof bij andere vleeschwaren dan gehakt en
worst. Dit heeft niet tot misbruik geleid; als een slager aan een klant gekookt
spek aflevert, dat niet frisch is, zal de klant dit wel teruggeven, ook al is het
spek eenigszins met kleurstof bewerkt.

Men blijft daarom het verbod voor een beperkt gebruik van kleurstof in
worst onbillijk vinden, mede omdat dit gebruik in tal van andere voedings-
middelen wel is toegestaan en vleesch bovendien nog onderworpen is aan
een preventieve keuring.

In Stuttgart en omgeving is, blijkens berichten in de nieuwsbladen, een
trichinose-epidemie opgetreden na het gebruik van berenvleesch. Dit beren-
vleesch zou afkomstig zijn van een beer die afkomstig was van een menagerie,
welke om financieele reden was verkocht geworden. Het schijnbaar gezonde
dier werd door een restaurant in Stuttgart gekocht. Eind Januari werd de
beer geslacht. Volgens experts maakte het vleesch een volkomen normalen
indruk. Niettemin blijkt het dier aan trichinose te hebben geleden. Waar-
schijnlijk heeft het ratten gevreten.

Het aantal ziektegevallen is al gestegen tot ruim zeventig, met 8 gevallen
met doodelijken afloop.

B. en W der gemeente Tiel stellen den raad voor, thans definitief te be-
sluiten tot de oprichting van een openbaar slachthuis, waarvoor een crediet
van / 136.900 wordt gevraagd

In het Engelsche Lagerhuis is kort geleden aan den Min van Landbouw
gevraagd, of hij bereid was het invoerverbod voor Hollandsch vleesch op te
heffen. Minister Buxton antwoordde, dat hem 11a nauwkeurig aanzoek gebleken
was.dat het vet bod noodzakelijk bleek om den Britschen veestapel voor mond-
en klauwzeer te vrijwaren. de Graaf

Het Landbouw- en tuinbouwbureau der IC. Farbenindustrie Aktiengesell-
schaft zond ons een brochure ..Meer voordeel uit het zandbedrijf", waarin wordt
aangedrongen op meer stikstof-mest op bouw- en weiland in zandstreken,
teneinde een grootere opbrengst te krijgen

Wij ontvingen een aflevering van ,,Hct Vlaamsch Pluimveeblad", een in het
hollandsch, om de 14 dagen, verschijnend pluimvee-blad uitgegeven te Wolu-
we (België) Iimm. Mertensstraat 29; abonnement voor Nederland ƒ 2 - p. jaar.

Beleefd verzoek om de toegezonden tijdschriftnummers, jaargang 1929, voor
1 Mei (na gebruik) terug te zenden aan de Redactie, Prins Mauritslaan 9,
den Haag.

Tot Doctor in de Veeartsenijkunde zijn bevorderd: op 21 Maart j. I. J. Gajen-
taan, Dierenarts te Amsterdam op een proefschrift getiteld: ,,Over de diagno-
stische waarde van een eenvoudig en veilig Röntgen-toestel bij kleine huis-
dieren"; en op 3 April j.1. I\'rederik Cornelis Kraneveld, Bacterioloog aan
het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg, op een proefschrift getiteld:
,,Bijdrage tot de kennis van de osteomyelitis bacillosa bubalorum".

Zooals men weet hebben in Duitschland verschillende Instituten zich aange-
sloten in de ,, Vereinigung Deutscher Impfstoffwerke . Met ingang van 10 Febr.
1930 heeft nu deze vereeniging den prijs van 1 Liter vlekziekteserum van
40 Mark verhoogd tot 45 Mark.

Als reden voor deze prijsverhooging wordt opgegeven, dat de Duitsche vlek-
ziekteserum-instituten met moeite liet hoofd boven water houden en zij anders
niet in staat zijn ,,im Interesse der Gesunderhaltung der deutschen Scliweine-
bestande stets den erforderlichen Impfstoffbedarf bereit zu liaben".

l,at een der oorzaken hierin bestaat, dat vlekziekteserum (volgens het dum-
pingsysteem) naar het buitenland wordt afgeleverd beneden den kostprijs
wordt niet gereleveerd B.

Jaarverslag van den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Ned.-Indië
over 1928.

Het personeel bestond ultimo 1928 uit 1 Hoofd van dienst, 6 inspecteurs, 40
Gouvernement*veeartsen, waarvan 25 iste klasse, 1 I.andbouwconsulent, 49
adjunct-Gouvernementsveeartsen, waarvan ir iste klasse, 5 Opzichters, 1 be-
heerder voor de doorgangsstallen te 1\'engarasan, 206 mantri\'s en 39 schrijvers.

Met uitzondering van enkele streken op Celebes, Java en Sumatra, waar ten
gevolge van besmettelijke veeziekten belangrijke verliezen werden geleden, is
de algemeene gezondheidstoestand van den veestapel in het verslagjaar gunstig
geweest.

In enkele streken van den Timor-archipel had men na langdurige droogte te
kampen met voedsel en watergebrek, terwijl op het eiland 1\'lores de aanplant
van oHefantsgras werd uitgebreid.

Van de besmettelijke ziekten, die veel slachtoffers maakten, moeten in de eerste
plaats genoemd worden de Septichaemia epizoötica (pluriformis) bij herkauwende
dieren en varkens. Vooral op de eilanden Timor, Flores, Soemba en Soembawa
stierven veel buffels, terwijl ook in Zuid-Celebes en West-Java een groot aantal
slachtoffers werd gemaakt.

Aphthae epi^oaticae, bij herkauwende dieren en varkens, kwam in alle ambts-
kringen op Java voor, terwijl op Sumatra ook slechts één ressort (Balige) vrij bleef.
In Zuid-Celebes bezweken 203 buffels en 3 runderen aan deze ziekte, overal elders
was het verloop zeer goedaardig.

Behalve l.ombok en Soembawa bleven alle kleine Soenda-eilanden vrij van
malleus. Op Java kwam deze ziekte in alle ressorten meer of minder voor. Dc
bestrijding wordt overal met kracht voortgezet en met het gebruik van reactors
onder politiezicht werd voortgegaan. In den ambtskring Medan werd de algemeene
rnalleïnatie herhaald.

Deze ziekte werd vooral veel waargenomen in de kustplaatsen, te Soerabaia
alleen 285 gevallen Op Sumatra kwamen geen gevallen voor, terwijl in het oostelijk
gedeelte van den archipel, behalve Zuid-Celebes de ziekte nog niet is waargenomen.
Met de curatieve behandeling werden dikwijls afdoende resultaten bereikt.

In alle ressorten en bij alle diersoorten werd deze ziekte geconstateerd. De
bevolking schenkt echter niet veel aandacht aan deze huidziekte, zoodat als regel
weinig gevallen worden gerapporteerd.

Onder paarden en buffels kwamen veel gevallen dezer ziekte voor in den ambts-
kring Koepang l)e primitieve toestanden op het eiland Timor maakten de be-
strijding heel moeilijk. In Oost- en West-Java kwam deze ziekte in alle ambts-
kringen voor, ook Midden-Java had er ernstig van te lijden. Bijna over geheel
Sumatra wertl Surra in meerdere of mindere mate waargenomen. Zooveel pro-
phylactisch als curatief werd veelvuldig van naganol gebruik gemaakt.

Gevallen van piroplasmose werden eveneens geconstateerd, doch bijna uitsluitend
bij melkvee en bij van Soemba ingevoerd volbloed Ongole-vee.

Tuberculose. I)e strijd tegen deze ziekte werd met alle kracht voortgezet. Een
groot aantal verdachte dieren werd met medewerking der eigenaren opgeruimd,

vooral in de sterk besmette ressorten Malang, Kediri, Modjokerta, Soerakarta
en Pekalongan.

Op deze wijze is het gelukt reeds verscheidene melkbedrijven tuberculose-vrij
tc maken.

Wel jammer dat deze wijze van bestrijding te Soerabaia tegenkanting onder-
vindt van de melkveehouders, zoodat het aantal reactors hier nog maar weinig
is verminderd.

Op Celebes en in de Z. O.-afdeeling van Borneo werd deze ziekte waargenomen,
bovendien in Oost-, Midden- en West-Java. Ook bleef Sumatra er niet vrij van.
Nog steeds wordt geklaagd over de slechte uitvoering der voorgeschreven bestrij-
dingsmaatregelen in verschillende gewesten.

Zoo kwamen te Makassar 31 gevallen voor bij honden en 1 bij een geit, te
Menado 15 gevallen bij honden. In werkelijkheid zullen er nog wel veel meer ge-
vallen geweest zijn. Totaal werden op beide plaatsen 5818 honden afgemaakt.
Uit het ressort Bandoeng werden gerapporteerd 64 gevallen, waarvan 61 bij hon-
den, 2 bij katten en 1 bij een varken. Te Buitenzorg en Krawang werden 12 ge-
vallen bij honden en 1 gev^l bij een paard geconstateerd, terwijl 26.000 honden
werden opgeruimd.

Gangraena emphysematosa werd alleen in Midden-Java geconstateerd. Kwamen
sterfgevallen voor, dan betroffen die steeds ongeënte dieren.

Septichaetnia epizoötica. De praktijkproeven met door het veeartsenij kundig
nstituut verstrekt vaccin werden voortgezet in de ambtskringen Cheribon, Bui-
tenzorg en Serang. Totaal werden 36.072 buffels ingespoten.

Malleus. Te Soerakarta werd een proef ingesteld om paarden door middel van
farase te^ei malleus tc immuniseeren. Einde 1928 viel omtrent de resultaten
echter nog weinig te zeggen.

Surra. Evenals in 1927 werden uitgebreide proeven genomen met naganol-
behandeling. Als praeventivum voldoet dit geneesmiddel heel goed. als curativum
werkt het bij paarden alleen in het beginstadium van de ziekte.

In alle ambtskringen werd op ruime schaal getuberculineerd en gemalleïneerd,
van -J- 30.000 dieren werd bloed onderzocht op het voorkomen van trypanosomen,
terwijl van J- 2000 dieren het bloedserum werd opgezonden ter onderzoek op
infectieuse abortus.

Hygiëne. In alle ambtskringen werd voortgegaan met de verbetering der hygiëni-
sche toestanden in de bestaande melkerijen, slachthuizen en stalhouderijen.

Veeteelt. De animo bij de bevolking voor paardenfokkerij is nog steeds achter-
uitgaande, grootendeels als gevolg van het toenemend autoverkeer.

Rundveeteelt. In alle ressorten werden de maatregelen tot instandhouding en
verbetering van den runderstapel krachtig gehandhaafd, vrijwel overal zijn be-
vredigende resultaten verkregen.

Buffelteelt. De Regeeringsbemoeienis met de buffelfokkerij bepaalde zich in
hoofdzaak tot het houden van toezicht op de slacht van vrouwelijke dieren.

Kleinveeteelt. De in het begin van het verslagjaar uit Holland geïmporteerde
geiten, schapen en varkens, die op het Gouvernementsstation te Kedoenghalang
(Buitenzorg) zijn ondergebracht, hebben zich uitstekend gehouden.

De fokkerij met Etawahgeiten uit Britsch-Indiè heeft zich belangrijk uitge-
breid en de bevolking is met deze dieren zeer ingenomen. Het eiland Bali staat
nog steeds vooraan wat de teelt van varkens betreft. In het jaar 1928 werden van
dit kleine eiland 164.000 varkens uitgevoerd, terwijl er-J- 100.000 waren geslacht.

Op Java zijn het voornamelijk Chineezen, die zich met varkensteelt bezighouden,
daarnaast eenige Europeanen. De laatsten fokken veelal met het veredelde Duitsche
land varken.

Door het Gouvernementsstation voor kleinveeteelt werd een aantal afstamme-
lingen van de uit Holland ingevoerde varkens aan fokkers op Java, Elores en
Donggala verstrekt. \'t Hoen.

Jaarverslag van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst over 1928. Wel-
tevreden, Landsdrukkerij, 1929. 8°. IV 155 blz. met 12 afb. op 6 pl, f3.50
Dept. van Landbouw, Nijverheid en Handel in Ned.-Indië.
M. Kramer, Het weidebedrijf. Een leerboek voor het landbouwonderwijs
tevens handboek voor de practijk. Maastricht, Leiter-Nijpels, 1930. 8°. M. 30
teeken. en 63 foto\'s. f 2.25

Stamboek voor het Nederlandsche trekpaard. (Belgisch type). [Dl. 13. 1929].
Maastricht, Leiter-Nijpels, [1930]. Gr. 8°.

Hengsten B 1395—1429. Merriën B 14009 -14988. Veulens 59580—62779.
Aanvulling dl. 1—12.

G. J. Blink Controle op zuivelfabrieken en de rentabiliteit der melkvee-
houderij Rotterdam. Nijgh & v. Ditmar, 1930. 8°. 59 blz. f 0.90

C. S. Til. van Gink, Eendenhouderij. Huisvesting, voeding en teelt. Amster-
dam, Uitgevers-Mij. ,,Kosmos", 1930. S°. 48 blz. m. 23 afb. f 0.75
Weten en Kunnen. Afd. Kleinveeteelt. No. 160.

H. J. Jordan. De bewegingsmachine van het dier. \'s Gravenhage, Boek-
handel v.h. W P. van Stockum & Zoon, 1930 8°. 154 blz. met 25 ill. f 2.75

J Gajentaan Over de diagnostische waarde van een eenvoudig en veilig
Röntgentoestel bij kleine huisdieren. Proefschr. a. d Diergeneeskundige Fa-
culteit. Amsterdam, H. J. Paris, 1930. 8°. VIII en 82 blz. m. afb.

R. Bourlay, Die pluimveebedrijf. Opsomming van die officiële verslag van
die wêreld-pluimveekongres, gehou in Ottawa, 1927. Pretoria, Die Staatsdruk-
kerij, 1929 8° 38 blz.

Unie van Suid-Afrika. Dept. van Landbou Pamfl. n°. 69.
W. J Huisman, Over volvette goudschc boeren-kaas. Onderzoek, ingest. naar
aanl. van de landbouwtentoonstelling te Gouda in 1923 en verslag van de in
1925 genomen proeven inzake het verband tusschen de samenstelling der melk
en de kaasopbrengst, \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1929. 8°. 73 blz
Dept. van Binnenl. Zaken enz. Dir. v. d. Landbouw. f 1.—

Rapport van de Commissie, ingest, . . . met opdracht te zoeken naar de
beantwoording van de vraag, of, en zoo ja, in hoeverre de . . . bemoeiingen
van het Kijk op landbouwgebied zouden kunnen worden ingekrompen
\'s Gravenhage, Algem. Landsdrukkerij, 1929. 8°. 60 blz.

Jaarverslag 1928 der afdeeling gezondheidsdienst voor vee en melkhygiëne
Friesland -Groningen der V.V.Z.M. z. pl. [1929], KI 8". 39 blz.

Pluimvee-nummer Bijvoegsel van het Algemeen Handelsblad. Amsterdam,
Algemeen Handelsblad, 1930. 2⁰. 16 blz. m. afb.

G. Agnoletti, Zootecnia applicata; guida pratica dell\' allevatore. Milano.
U. Hoepli, 1929. 24⁰. XIX -f- 383 p. c. fig. e 2 tav. Lire 18.—

Trattato di anatomia veterinaria dir. dal A. Zimmerl colla lab. di A. C.
Bruni, G B. Caradonna e.a. Vol 1. Milano. F. Vallardi cdit. tip., 1929
8° XI -(- 755 p. c fig. Lire 100.--

Vol 1. Istologia ed embriologia di A. C. Bruni. Apparecchio locomotore di
A. C. Bruni, L Preziuso.
Biblioteca ital. di veterinaria.

T. Mongiardino Farmacologia comparata degli animali domestici con ricet-
tario veterinario Torino, Unione tip ed. Torinese. 1929. 8°. 594 p. Lire 50.—

A. Poucard, Précis d\'histologie physiologique. 2e éd. Paris, O Doin, 1929 8".
W. J. Morse, Soybean utilization. Washington, Government Printing Office,
1930. 8°. 3 p. w. ill. U. S. Dept. of Agriculture. Farmers\' Bull. n°. 1617.

W. A. Newman Borland and E. C. L. Miller, The American illustrated
medical dictionary. 15th ed. Philadelphia, Saunders & Co, 1929. 8°. 1427 p.
w ill. (pt. col ).

M. F. Mc Taggart, Stable and saddle. New York, Scribner, 1930. 8°. 217
p w. ill. $ 5.

19th Report of the Development Commissioners for the year ended March
31, 1929. London, H. M. Stationery Office, 1929. Sh. 4—

Fleming, Veterinary obstetrics. Incl. the diseases and accidents incidental to
pregnancy and parturition. 4th ed. Rev. by J. F. Craig London, Baillière
Tindall & Cox, 1930. 8». VIII 552 p. w. 167 ill. Sh. 18.

A. Will and J. Schwabacher, Castor and colour rex-rabbits in word and
picture, in coll. with E. vox Otto. Auerbach, J Schwabacher, 1929. Gr. 8».
80 p. w. 44 ill.

Medical research Council — Special report series: Diet and the Teeth. An
experimental study. Part 1. London, H. M. Stationery Office, 1929. Gr 8"
307 p. Prt i. Dental structure in dogs. Sh. 18

Horsemanship, equitation and driving. Manual 1929. London. H. M Statio-
nery Office. 1929. War Office.

Psittacosis. (Memo. 151 Med.) February, 1930. London. H M. Stationerv
Office, 1930. Ministry of Health.

Annual report of the Director of veterinary services. 15th report Oct., 1929
Pretoria, The Government Printer, 1929. Gr. 8°. 2 vol. XIV -f 574, IV 4- p.
575—1209 w. fig. and pi. Union of South Africa. Dept. of Agriculture.

D. H. Bergey, Bergey\'s manual of determinative bacteriology. 3d ed. Bal-
timore. Williams & Wilkins, 1930 S°. 607 p. $ 6.—
W. J. Fraser, Dairy farming more milk and profit per acre. New York,
Wiley, 1930. 8°. 333 p. Wiley agricultural series. S 3 50.

M. Stephenson, Bacterial metabolism New York, Longmans, 1930. 8° 331
p. w diagr Monographs on biochemistry. S 7.—

M N. Beeler, Marketing pure-bred livestock. New York Macmillan, 1930.
Kl. 8°. 408 p. w. ill $ 3.7.5.

Feathered World Yearbook for 1930. Ed. by R. and O. Comyns Lf.wer 19th
year London, The Feathered World, 1930 8". 606 p. Sh. 2.—

B. Malkmus, Clinical diagnostics of the internal diseases of domestic animals.
Transi, by D. S. White and P. Fischer. London etc.. Baillière, Tindall & Cox,
1930. 8". 259 p. Sh. 15—

1. Type in swine as related to rate and economy of gain By W. E. Carroll,
J. B. Rice a.o. 52 p. w. 5 fig.

2. Tvpe in swine as related to quality of pork. By S. Bcll and J. H.
Longwell. 95 p. w. 16 fig.

3. The energy and protein requirements of growing swine and the utilization
of feed energy in growth. By H. M. Mitchell and T. S. Hamilton, iio p.
w. 6 fig.

University of Illinois. Agr. Exp. Station. Bull n°. 321—323.
Pflege verletzter und lahmer Pferde, Massage, Hilfeleistung bei Kolik An-
leitung zum Unterricht der Fahnenschmiede. Neudr. Berlin, E. S Mittler &
Sohn, 1930. Kl. 8°. XI 141 S. m. 22 Abb. im Text. M 2 50

L. !■\'. Kuchler, Silo-Fibel. Grundsätze einer zeitgemässen Grunliitterkonser-
vierung in Frage und Antwort mit bes. Berücksichtigung der bäuerlichen Be-
triebe Freising, F. P. Batterer & Co., 1930. Gr. S". 179 S. m 112 Bild u.
graph. Darst. 11. 2 Tab. M 3 50.

schwarzweisse Tieflandrind in Ostpreussen. Bd. 3. Hannover, M. A H. Schaper,
1929. 8°. IV XVI S \\bb. 290 S. M. 3 —

Tasche 1.-Stajnmbiicher der Deutschen Gesellschaft f. Züchtungskunde. Bd. 4.
R. von Ostertag, Leitfaden für Fleischbeschauer. Eine Anweisung für die
Ausbildung als Fleischbeschauer und für die amtlichen Prüfungen. i8te Aufl.
Berlin, R. Schötz, 1930 Gr. S⁰. XII -f- 312 S. m. 197 Abb. M. 10 50

Statistischer Vetermärbericht über das Reichsheer für die Berichtsjahre 1926
und 1927. Bearb. in der Veterinär-Inspektion und im Heeres-Veterinär-Unter-
suchungsamt. Berlin, Reichswehrministerium, 1929. 8°. 152 S.

J Peters, Bullenregister der Ostpreussischen Holländer Herdbuch-Gesell-
schaft e. V. Königsberg i Pr. Hannover, M. & H. Schaper, 1929. 8°. LXVII
-f- 308 S. u. 26 Bild.. 19 Ahnentaf. und 9 Stammtaf. M 3.—

Taschen-Stammbücher der Deutschen Gesellschaft für Züchtungskunde. Bd 5.
Tierärztliche Gutachten abgeg. vom Preussischen Landesveterinäramt. Neu
hrsg. von Fr. Müssemeier. Berlin, R. Schoetz, 1930. 8°. VII -f 286 S. M. 13.60.

F\\ Bässmann, Anleitung zur Einrichtung von Rinderzüchtervereinigungen und
Richtlinien für die Zuchtbuchführung. Berlin, Deutsche Landwirtschaftsgesell-
schaft, 1930 Kl. 8°. 110 S. m. Abb M. 5.70.
Anleitungen f. d. prakt Landwirt. Nr. 29.

J Kamseder. Neuzeitliche Geflügelstallungen. M. e. Anh : Praktische Rat-
schläge bei F>richtung einer Eierfarm. Leipzig, R. I-reese, [1930]. Gr. 8°. 84 S.
m. Abb. M. 3.—

L. Marchai., Die Siisspressfutterbereitung (Silage). l\'utterernte bei jeder
Witterung, Griinfuttcr im Winter. Wien, Scholle-Verlag, 1929. Gr. 8°. 48 S. m.
8 Abb Scholle-Bücherei Bd. 157 M. 1.20

Zeitschrift f. Züchtung. Reihe B. Tierzüchtung und Züchtungsbiologie einschl
Tierernährung. Begr. und hrsg. von C. Kronachf.k Bd. 17, H. 1. Berlin, 1\'
l\'arev, 1930. 4". 176 S m Abb. u 2 Taf. Bisher: Zeitschrift f. Tierzüchtung u.s.w.

Arbeiten der Lehrkanzel für Tierzucht an der Hochschule für Bodenkultur in
Wien. Hrsg von L. Adametz. Bd. 4. Wien, E. Hai m & Co., 1929. Gr. 8°. V -f
158 S. m. 13 Abb. im Text. 35 Abb. auf 14 Taf. u. 24 Tab. M. 13

FI. Nachtsheim, Das Marderkaninchen und seine Zucht. Leipzig. A. Heber &
Co., 1930. Gr. 8°. 19 S m. 6 Abb. M. 1.50.

Arbeiten der Reichszentrale f. Pelztier- und Rauchwaren-Forschung. 20.
Handbuch der Ernährung und des Stoffwechsels der landwirtschaftlichen Nutz-
tiere als Grundlagen der Fütterungslehre. Hrsg. von E. Mangold. Bd. 2. Berlin,
J. Springer, 1929. 8°. XI — 464 S. m. 146 Abb M. 42. Geb. M 45.- —

Bd. 2 Verdauung und Ausscheidung. Bearb von E Mangold, A. Scheunert,
F. W. Krzywanek 11 A.

a. Fischer, Das Klauenbeschneidender Rinder, ein wichtiger Zweig der Klau -
enptlege. jte Aufl. Hannover. M & H Schaper, 1930.

G. Hoi fmeister, Vergleichende Untersuchung über die Entfernung der Glicd-
niassen unter \\nwendung des verdeckten (subkutanen) und des offenen (perku-
tanen) Schnittes. Berlin. R. Schoetz, 1930. M. 1 Abb. M. 1.20.

J Bongert, Veterinäre Lebensmittelüberwachung. Lehrbuch für staatliche
und kommunale Veterinärbeamte u. s. w. Berlin, R. Schoetz, 1930. 8°. M. 201
Abb im Text u 1 färb Taf. M. 22.— Geb M. 25 -

Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten. Bericht über die 5te Tagung der
Fachtierärzte zur Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten in Stuttgart vom 21
24. Sept. 1929. Zusammengest, von R. Wetzel. Hannover, M. & H. Schaper,
r93o. Gr. 8". VII 176 S. m. 1 Abb. M. 8.—

Delaunev, L\'affection diphtéro-variolique de la poule et du pigeon. Thèse
de Paris 1930

Denis, La production animale dans le département de la Somme. Thèse
de Paris. 1930.

Leblono, Contribution à l\'étude des gangrènes gazeuses chez les bovins.
Thèse de Paris. 1930.

Avignon, Sur la nécessité d\'améliorer l\'hygiène de l\'habitation des animaux.
Thèse de Paris. 1930.

Lacombe, Contribution à l\'étude anatomique de l\'aile du pigeon. Thèse de
Lyon. 1930.

Sourzac, L\'enfumage et le rissolage iodés en pathologie externe vétérinaire
et plus particulièrement dans le traitement des sinusites. Thèse de Toulouse. 1930.

Savary, Contribution à l\'étude de l\'ascite chez le chien (son traitement par
le chlorure de calcium). Thèse de Toulouse. 1930.

Matte, Blessures et mort du taureau de combat. Etude anatomo-pathologique.
Thèse de Toulouse. 1930.

Petitdidier, Traitement de l\'urémie et des bronchopneumonies par les in-
jections sous-cutanées d\'oxygène. Thèse de Toulouse. 1930.

Rapin, Sur certains efforts de la région suscarpienne chez le cheval. Luxa-
tion de l\'os suscarpien. Thèse de Paris. 1930.

Tirtaine. De l\'emploi de l\'atropine dans le traitement des coliques chez le
cheval. Thèse de Paris. 1930,

Brunei-, Etude de l\'exploitation des porcheries annexes aux laiteries dans
la région de Longué. Thèse de Paris. 1930.

Pelletier, De l\'emploi du vaccin de Carré en pathologie ovine. Traitement
de la méningite chez les agneaux. Thèse de Paris. 1930.

Casal de Ribeiro, Les moyens actuels de la lutte contre la fièvre aphteuse.
Thèse de Paris. 1930.

Barrault, Considérations pratiques sur l\'excès de volume du foetus dans
la race normande. Thèse de Paris. 1930.

Belet, De l\'utilisation des chevaux réputés dangereux ou difficiles. Thèse
de Paris. 1930.

Couturier, Essai sur les rapports de la fièvre aphteuse et de la vaccine.
Thèse de Paris. 1930.

O. P. Tartler, Ueber den Antagonismus und Synergismus zwischen einigen
Analepticis und Medinal. Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 14 S. m. 5 Abb. im Text

R. Wetzel, Untersuchungen am Hühnchen. Habilitationsschrift Würzburg
1929. 8°. 134 S.

J. W. Heckmann, Die Bedeutung der Zielikulistallung für den kleinbäuer-
lichen Betrieb. Inaug.-Diss. Göttingen. 1929. 8°. VI 87 S

R. Lägel, Die Lebensmitteldelikte. Eine Untersuchung auf Grundlage des
Lebensmittelgesetzes vom 5. Juli 1927. Inaug.-Diss. Leipzig. 1929.

H. Sinelkus, Vergleichende Feststellungen von Leistungen der Merino-Fleisch-
schafe und ostpreussischen schwaizk9pfigen Fleischschafe unter gleichen Hal-
tungsbedingungen. Inaug.-Diss. Königsberg. 1929.

O. Schröder, Kritische Betrachtungen und eigene Untersuchungen über die
Abweichungen der Zehenachse in seitlicher Richtung und ihre Korrektion.
Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

N. Girg, Allergische Reaktionen bei Askaridenbefall des Pferdes. Inaug-
Diss. Berlin. 1930.

E. Wagner, Beitrag zur Statik und Mechanik der Beckengliedmasse der
Vögel unter bes. Berücksichtigung des Haushuhnes. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

C. Lau, Untersuchungen über die physikalische Kühlwirkung verschiedener
Salbengrundlagen. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

F. Kilchenmann, Untersuchung über die Eiweissdifferenzierung in gekochten
Fleischkonserven. Inaug.-Diss. Bern. 1929. 8°. 32 S.

G. Lauffer, Die Kapazität der Lungen und die Herzgrösse bei der Katze
zugl. als Beitrag zur Kenntnis der Brustorgane bei der Katze. Inaug.-Diss.
Berlin. 1929. 8°. 31 S.

L. Messer. Untersucliungen über die Giftigkeit des Kochsalzes in Pökellake,
für Schweine. Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 33 S.

W. L. Schau.mburg, Zur Frage der chemotherapeutischen Behandlung der
-euchenhaften C\'.ehirn-Kückenmarksentzündung (Bornaschen Krankheit) des
Pferdes. Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. V 34 S

M. Steinwedel, Histologische und histogenetische Studien über das Geweih
von Cervus elaphus, von Cervus capreolus und Rangifer Tarandus; zugl. ein
Beitrag zur Kenntnis des Verknöcherungs-Vorganges Inaug.-Diss. Berlin 1929
8°. 81 S.

A. Strohmaier, Das Elektrokardiagramm der kleinen Wiederkäuer. Seine
Aufnahme und Form. Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 17 S. m. 10 Abb.

H. Sürder, Unteisuchungen über den Verlauf und die Grösse der elektro-
motorischen Kraft des Schlages von Malapterurus electricus mit Hilfe des
Stabelektrometers und des Oscillographen. Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 15 S

H Neddenriep, Entwicklung und Stand der Bulleneinfuhr in der Lünebur
i;er Rindviehzucht und die bedeutendsten männlichen Blutlinien der letzten
zehn Jahre. Inaug.-Diss. Leipzig. 1929. 8°. 111 S.

Namkyu An, Krankheits- und Heilungsvorgänge der mannlichen Keimdrüsen
bei der experimentellen Tuberkulose des Meerschweinchens. Inaug.-Diss. Frei-
burg i. Br. 1929. 8". 36 S.

E. Eichholz, Experimentelle Versuche über Haarwuchsmittel an Kaninchen,
Mäusen und Meerschweinchen. Inaug.-Diss. Königsberg. 1928. 8°. 12 S

J. Huber, Der Faserverlauf des Periodontiums und seine Entwicklung im
Milch- und 1111 bleibenden Gebiss, dargestellt an einem unteren Schneidezahn
der Katze. Inaug.-Diss München. 1929. 8°. 51 S.

K. Bannasch, Versuche die Latenzzeit des Muskels mit Hilfe des Mikrophons
und Saitengalvanometers festzustellen. Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 15 S.

1\'. Heer, Welchen Einfluss hat die Beseitigung des Corpus luteum auf das
Auftreten der Brunst beim Rinde ? Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. Ol S.

II. Courth, l\'ntei suchungen über den Jodgehalt des Schweinekörpers in ver
schiedenen Organen und Entwicklungsstadien sowie die Wege der Jodwanderung
von der Mutter zum Foetus und neugeborenen Ferkel (zugl. ein Beitrag über
len Jodgelialt vielfach verfütterter Futtermittel). Inaug.-Diss. Bonn-Poppeldorf
1929, 8°. 34 S.

K. Haupt, Die Aufnahmetechnik des Hundeelektrokardiagramms in der Veter:
närklinik und ihre Ergebnisse. Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 27 S. m. 20 Abb

H. J. Henning, Die Verdaulichkeit der Rohfaser beim Huhn. Inaug.-Diss.
Berlin. 1929. 8». 38 S.

F. Simon, Das Corpus Hippiatricorum graecorum von E. Oder und C. Hoppe
in seiner Bedeutung als Sammelwerk griechisch-römischer Ueberlieferungen in
griechischer Sprache über Heilbehandlung von Tieren in den nachchristlichen
Jahrhunderten unter bes Berücksichtigung des damaligen Standes der Veteri-
närchirurgie. Inaug.-Diss. München. 1930.

O. Scholz, Identifizierung von Hunden auf Grund von Abdrücken des Naser.
spiegeis und des Nasenrückens Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

A. Fenske, Die Zucht des warmblütigen Pferdes in der Grenzmark Posen-
Westpreussen. Inaug.-Diss. Berlin. 1930

K. Pelckmann, lieber Tetrachlorkohlenstoff-Vergiftungserscheinungen bei
Pferden, deren Zusammenhang mit dem Blutserumkalziumspiegel und über Ver-
suche die Vergiftungserscheinungen durch Erhöhen des Blutkalkgehaltes abzu-
schwächen. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

H. Ackmann, Ueber die Beeinflussung des Blutbildes des Pferdes durch
subkutane Injektionen von Cantharidentinktur. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

H. A. Andersson, Versuche zur Trächtigkeitsbestimmung nach Zangemeister
mit dem Stufenphotometer bei Rindern. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

B. Bröss, Beitrag zur Fluorcse der Rinder. Fiitterungsversuche mit Fluor-
natrium. Inaug.-Diss. Hannover 1930. du Bur.

Een belangrijke publicatie over paraluberculose. (Zur Frage der Pathogenese
und Bazillenausscheiditng bei Rinderparatuberkulose. I)r. Alexejeff Goloff.
Zeitschr f. Infckt. Krankheiten, u.s.w. Bd. 36, pg. 313.

In verband met liet verloop van experimenteele paratuberculose bij proefdieren
(cavia, konijn, duif en kip) waarbij de ziekte als een bacteriaemie verloopt, heeft
Alexejeff-Goloff bij een 4-tal koeien, die aan paratuberculose leden, een zorg-
vuldig bacteriologisch onderzoek van alle se- en excreta, organen en weefsels
v erricht.

Alle 4 dieren leden aan typische paratuberculeuze enteritis, waarvan de diagnose
nog tijdens het leven werd bevestigd. De sectie gaf bij alle dieren sterk vergroote
mesenteriale lymphklieren en verdikking van mucosa van dikke- en dunne darmen
Bij één dier zag men zelfs necrotische haardjes in de lever en verdikking van de
mucosa van gal- en urineblaas.

Bij het melkonderzoek bleek al, dat in alle monsters zuurvaste en antiformin-
vaste staafjes aanwezig waren. Bovendien werd gedurende 15 dagen aan een
3 maanden oud hondje de melk van één der koeien gegeven. Ten einde een ver-
mindering van de darmresistentie bij dit hondje te verkrijgen, kreeg dit diertje
éénmaal 2 cc³ ossengal. Bij de sectie van deze hond vond Alexejeff reeds vei
groote mesenteriale lymphklieren en een catarrh van duodenum en rectum, met
in het darmslijm paratubercel-bacillen.

Bij de sectie van de koeien werden in uierlymphklier en uierweefsel, iichaams-
lymphklieren, hartspier, bloed, longen, lever, milt, bijnieren, nieren, urine- en
galblaas, ovarium, mesenteriale lymphklieren en darmmucosa bij het bacterio-
scopisch onderzoek bij alle dieren paratubercel-bacillen gevonden.

Eén der koeien bleek drachtig. (Jok hier in uterus, vruchtwater, vruchtvliezen,
foetusbloed, lever en andere organen van de vrucht weer paratubercel-bacillen

Een kalf van een der koeien was direct na de geboorte geïsoleerd en verder
met gejonde melk opgefokt Reeds na 4 weken kwamen al weer in faeces, urine
bloed, enz. paratubercel-bacillen bij dit kalf voor Alexejeff neemt daarom een
intra-uterine besmetting aan van dit diertje.

De conclusie, waartoe hij komt is, dat de paratuberculose bij het rund geheel
Is een bacteriaemie verloopt, waarbij bij drachtige dieren een intra-uterine infectie
van de vrucht plaats vindt. de Graaf.

Reeds meer dan 50 jaren komt in sommige gebieden der Vereenigde Staten
een ziekte voor bij koeien en schapen, welke vroeger vaak ten onrechte voor anthrax
is gehouden, later als een afzonderlijk lijden is onderkend en genoemd is : liemorr-
liagic disease (veel bloedingen in de sereuze vliezen en bloed in de lichaamsholte
der gestorven dieren), red water (urine rood gekleurd) of bacillary hemoglobinuria

Door een reeks, in 1914 in Nevada aangevangen, onde zoekingen is vastgesteld,
dat de verwekker is een anaëroob groeiend, sporevormend microörganisme
Clostridium haemolyticum bovis. Het kan worden geïso\'eerd uit verschillende
organen (het best uit leverinfarcten) en uit het veneuze bloed. De laatste 3 jaren
is op uitgebreide schaal studie gemaakt van het immuniseerend vermogen van
bacterine en vaccine, van deze bacterie bereid. De hiermede verkregen uitkomsten
waren gunstig.

Wanneer het bij muizen ingespoten, op anthrax te onderzoeken materiaal
/veel subtihisbacillen bevat, vindt men in de milt talrijke grampositievebacillen. Bij

intraperitoneale injectie werkt B. subtilus doodend, In verschillende beschreven
gevallen werd door de aanwezigheid van deze bacterie aanvankelijk last onder-
vonden voor de diagnostiek. De bewegelijkheid der Subtilusbacillen sluit B. anthra-
cis reeds uit.

On the trichophyton faviform album in cattle. Oguni en Hashiguchi. J. of
the Japanese Society of Veterin. Sc. 1920, 8, Nr. 3, blz. 210.

Bij een sterk verspreide huidziekte van kalveren, waarbij vooral kop, rug
en flanken waren aangetast, werd microscopisch en cultureel als oorzaak vastge-
steld Trichophyton faviformum album. De schimmel ontwikkelde zich het best
op serum-agar. v. d. Hoeden.

Zur Kenntniss der sog. Adenomatose oder der multiplen Adenome der Lunge
des Schafes. G. Pallaske. Berl. tierarztl.^-Woch. 1929, No. 40, blz. (>77.

Aan een groot materiaal heeft P. de eindstadiën der longstrongvlose bij het
schaap bestudeerd, speciaal wat betreft de gedragingen van het epitheel. Aanslui-
tend aan de onderzoekingen van Nieberle (handboek Joest, Bd. III. blz 8171
kon hij het verband der adenoomachtige woekeringen en de strongylose nader
bevestigen. De woekering gaat uit van het epitheel der alveolen en fijnere bron-
chiën, en is als een regeneratorisch proces (indirecte metaplasie met metaplastischr
en regeneratorische phase) op te vatten Echte tumorgroei kon P nergens vast-
stellen. Als aanwijzingen der parasitaire aard dezer woekeringen (waarbij de wor-
men zelf verdwenen kunnen zijn) wijst 1\'. op de sterke vermeerdering van het
lymphoide- en gladde spierweefsel. De oudere onderzoekingen van Khf.k worden
hier, zoowel wat betreft de oorsprong, als de beteekenis der epithëelwoekeringen
weersproken. Het artikel bevat 10 microfoto\'s die dc beschrijving verduidelijken

Ein Fall von multipler Exostosenbildung bei einem Hirsche. N. Bali (Zur Fragi
Über die Osteo-arthropathie hypertr ptiianle Matte). Arch. f. wiss. und prakt. Ticr-
heilk. 1929. Bd. 60, blz. 235.

Dc bij den me-isch bij verschillende chron. ziekten (vooral longziekten, tuber-
culose met cavernenvorming, bronchiectasien, empyeem) gevonden afwijkingen
aan beenderen en gewrichten, voornamelijk van handen en voeten, werden in
1890 door P. Marie als ..Osteoarthropathie hypertrophiante pneumique" be-
schreven. Van de talrijke benamingen die voor dit ziekteproces werden voorge-
steld is die van Högler (1920) ,,acropachie" het meest gebruikelijk geworden.
Als oorzaak wordt een chron. intoxicatie aangenomen. De veranderingen bestaan
uit multipele exostosen aan de beenderen en verdikkingen van het periarticulaire
weefsel.

Hij dieren is dit ziekteproces vooral bekend bij den hond en het gaat als regel
met tuberculose samen ; bovendien zijn gevallen vermeld bij hoen, paard, kat
en leeuw. Goede literatuuroverzichten gaven K\'itt (Deutsche tierartzl. Wochen-
schrift 1926) en Verge-Placidi (Receuil Méd. Vét. 1929). Merkwaardig is dat
bij rund en varken, met zeer hooge tuberculosefrequentie, dit ziektebeeld tot 1111
toe niet is waargenomen ; wellicht speelt hier dus een bepaalde dispositie dei-
diersoort ook een rol. Ball beschrijft nu bij een hert (Cervus maral) uitgebreide
sceleta (\'wijkingen (humerus, radius-ulna, carpus, metacarpus, schouderblad,
phalangiaalbeendcren, knieschijf, tarsus. metatarsus, hals- en rugwervels, ribben
en borstbeen) bestaande uit een sterke oppervlakkige beennieuwvorming (periostitis
ossificans), waarbij niet alleen de mergholte en sprongiosa, maar ook de gewrichten
volkomen intact bleken te zijn. De been woekeringen waren vrijwel svmetrisch
te vinden, vooral aan de aanhechtingsplaatsen der spieren, waarbij de graad dei-
veranderingen aan de extremiteiten het sterkst was. In de longen werd een necrose
(veroorzaakt door de necrosebacil) gevonden, zonder dat hiervoor een primaire
haard kon worden opgespoord.

zijn, daar dit laatste zich veel sneller ontwikkeld moet hebben. Behalve dooi-
de diersoort, de uitgebreidheid der veranderingen en het ontbreken van gewrichts-
afwijkingen, is dus dit geval van beteekenis door het ontbreken van prae-existee-
rende longprocessen. H. J. m. Hoogland.

In aansluiting aan hun studie over de biologie van de geslachten Metastrongylu^
en Synthetocaulus vervolgen Adele en Michael Hobmaier in de M. T. W. No. 45,
1920 met een mededeeling over de ontwikkeling van Dictyocaulus filaria bij het
schaap. Zooals zij reeds eerder vermeld hebben is hiervoor geen tusschengastheer
noodig. Voor de embryonen, die in de longen vrijkomen of ook met de volwassen
wijfjes uitgehoest kunnen worden is geen passage door het darmkanaal noodig
om tot verdere ontwikkeling te geraken

De uit het bronchiaalslijm afkomstige larven kunnen dus opnieuw aanleiding
geven tot besmetting. Zelfs embryonen in eieren die opgehoest werden, ontwik-
kelden zich verder buiten den gastheer tot volwassen larven. Uit hun onderzoek
bleek verder dat de vrijgekomen larven 2 vervellingen doormaakten (na 2 en 4
dagen). In een bepaald stadium van de ontwikkeling (op den 4den dag) vonden
zij dus larven door 2 oude cuticula omgeven. De oudste wordt echter afgestooten
zoodat ten slotte na 6 dagen de zoogenaamde geëncvsteerde larven, d i. het in-
fecteerende stadium overblijft.

Hoewel reeds eerder door anderen (Romanowitsch en Slavine en door Gu-
berlet) Was aangetoond dat deze larven in staat waren te besmetten, herhaalden
A. en M. Hobmaier deze proeven, temeer omdat Leuckart destijds tevergeefs
voederingsproeven had ingesteld. De bedoeling van de schrijvers was daarbij
den juisten infectieweg aan te toonen.

Een lam dat daartoe op den isten. Oden en 7den dag met duizenden larven
in het drinkwater gevoederd was, werd op den 1 iden dag gedood, l\'it dit experi-
ment trokken zij de volgende conclusies :

De met het voedsel opgenomen larven verlaten in den darm van den gastheer
luin larvenhuid en dringen in de lymphvaten van dunnen en dikken darm. Dein
de poortader terechtgekomen larven gaan tc gronde. In het darmkanaal vindt geen
verdere ontwikkeling plaats. Binnen drie dagen verlaten zij den darmtractus en
hoopen zich in de lymphklieren op Op den 4den dag heeft daar een vervelling
plaats. Hier ontstaan dan mannelijke en vrouwelijke nematoden. met de geslachts-
kenmerken van de volwassen dieren. Nu worden zij langs de lymphbanen naar
de longen vervoerd, waar zij in de capillairen steken blijven en waar zij kleine
bloedingen veroorzaken en in de broncliiën terecht komen, om zich daar verder
te ontwikkelen.

Deze larven komen dus niet via den bloedstroom (poortader) naar de longen,
doch door middel van de lymphbanen.

De ziekte begint dus eigenlijk niet bij de aankomst van de larven in de longen
doch reeds bij de ophooping der larven in de lymphklieren.

In een uitvoerig artikel geeft Brumpt (Ann. de Parasitologie, Jan. 1930) de
resultaten over zijn onderzoekingen betreffende deze parasiet, die in volwassen
toestand in het poortadersysteem leeft van het rund cn wat Europa betreft bekend
is in Sicilië en Sardinië en nu door Brumpt is waargenomen in Corsica.

\\ls tusschengastheer vond Brumpt Bullinus contortis, die daar in groote hoe-
veelheid in poelen en droge slooten wordt aangetroffen. Experimenteel gelukte
het hem met de furcocercariën, d. z. cercariën met een gespleten staart, die hij
in deze slakken aantrof, stekelvarkens en muizen te besmetten. Bij deze dieren
kon hij daarna volwassen schistosomen in de levervenen en in de mesenteriaal-
venen aantoonen.

Tot op heden was"over de ontwikkeling van deze lintwormen, die bij het paard
en verschillende herkauwers voorkomen, nog niets bekend. Konsuloff doet
hieromtrent een zeer belangwekkende mededeeling in de Annales de Parasito-
logie 1929.

Het was hem opgevallen dat juist zeer jonge lammeren dikwijls reeds met groote
lintwormen besmet konden zijn Daar deze dieren nog door de moederschapen
gezoogd werden, kwam hij op de gedachte dat er misschien een besmetting door
de melk zou kunnen plaats vinden.

Hij voederde nu een schaap eenige malen met rijpe proglottiden van lintwormen,
die hij bij geslachte lammeren verzameld had. Ongeveer 14 dagen na de eerste
infectie kon hij in de melk cysten aantoonen. Deze cysten waren afgeplat en door-
zichtig als glas. De omtrek was tamelijk onregelmatig. De wand der cysten be-
stond uit verschillende lagen. In sommigen was duidelijk een hals van een parasiet
met zuignappen te zien.

Deze ontwikkelingsvormen waren zeer klein. De cysten hadden een lengte
van 37- 47 // en de parasieten van 39 u. Daar dit larvenstadium in de melk ge-
vonden werd stelt Konsuloff den naam voor van Lactocystis. De infectie zou
dus aldus geschieden, dat de oudere dieren op de weide zich besmetten met lint
wormproglottiden door middel van het voedsel.

De verdere ontwikkeling van de rijpe oncosphaeren uit de proglottiden kan
slechts uitsluitend plaats vinden in de vrouwelijke schapen, die lammeren
zoogen. Via het bloed\'komen de jonge parasieten in den uier terecht, w-aar zij
zich verder ontwikkelen tot het stadium zooals dit reeds boven beschreven is.
De lammeren krijgen nu de cysten met de jeugdige parasieten bij het zuigen naar
binnen.

Hieruit zou volgen dat alleen de lammeren besmet kunnen worden en dan nog
uitsluitend in de weide, wanneer de moeder de rijpe proglottiden tiaar met het
voedsel opgenomen heelt. Een volwassen schaap, dat in de jeugd dus niet besmet
is geworden, zou dus altijd vrij blijven van deze parasiet. Is eenmaal bij de vol-
wassen schapen de lintworm afgedreven dan kunnen zij dus langs natuurlijken
weg niet meer besmet geraken

Bij stalvoedering der schapen bestaat practiscli geen kans voor besmetting
dezer dieren en blijven de lammeren dus ook vrij van lintwormen.

Met belangstelling worden de verdere door Konsuloff aangekondigde mede-
deelingen over dit onderwerp tegemoet gezien.

Clorierte Kohlenwasserstoffe, Flit, Delicia und Dasselstabchen in ihrer Wirkung
auf die Hypodermalarven.

Onder deze titel is een proefschrift verschenen van de hand van Kothes Dit
onderzoek is verricht aan de Veeartsenijk. Hoogeschool te Hannover.

Verschillende middelen zijn door den schrijver onderzocht op hun doodende
werking op Hypoderma-larven

Tetrachlooraethyleen, tetralin en paradichloorbenzol werden afzonderlijk of
in bepaalde verhoudingen gemengd, toegepast, b.v. 40 % tetrachlooraethyleen
en 60 % tetralin ; 60 cc tetrachlooraethyleen, 30 cc. tetralin en 10 gram para-
dichloorbenzol ; 100 cc. benzine met 4 cc. tetrachlooraethyleen, 6 cc. tetralin
en 20—25 gr. paradichloorbenzol.

Het resultaat hiervan was dat alle mengsels met tetrachlooraethyleen wel een
behoorlijk larvendoodende werking hadden, doch veel te exciteerend werkten
op de behandelde dieren. De toepassing was zeer gemakkelijk, daar het mengsel
met een verstuiver op de huid gespoten en daarna met de hand in de haren ge-
wreven werd. Afzonderlijke behandeling der knobbels was dus niet noodig. Het
is in hoofdzaak tetrachlooraethyleen dat bij de dieren de onrustverschijnselen
veroorzaakt. Deze bestaan in krabben met de voorbeenen, heen en weer springen,
belikken der behandelde plekken, slaan met de achterbeenen, urineloozing en
ontlasting, speekselen, liggen gaan en weer opspringen.

Referent heeft het vorige jaar reeds dezelfde ervaring met tetrachlooraethyleen
opgedaan. Daarbij bleek hem dat door het spuiten van deze stof op de normale
huid van runderen al deze verschijnselen opgewekt werden. In een stal met run-
deren waar volmaakt rust heerschte, kon door het bespuiten met i cc. van dit
middel per dier de grootste wanorde geschapen worden. Ook een kat, die toevallig
in de buurt was en haar deel kreeg op de huid ging binnen enkele minuten als een
dolle te keer. Daar Kothes 50 cc. tetrachlooraethyleen per dier gebruikte is het
begrijpelijk dat deze dieren zeer onrustig werden. De bedoeling van Kothes was
de hoeveelheid tetrachlooraethyleen daarom zoodanig te verminderen dat deze
onaangename verschijnselen achterwege zouden blijven. Vandaar het laatst ge-
noemde mengsel van benzine, tetrachlooraethyleen. tetralin en paradichloorbenzol

Met deze laatste combinatie werden wel veel minder excitatie verschijnselen
waargenomen doch nog te veel om dit mengsel in de praktijk te kunnen aanbevelen

40 % tetrachlooraethyleen en 60 % tetralin: van de 94 behandelde wormknobbels
7 genezen. Mengsel van benzine, tetrachlooraethyleen, tetralin en paradichloorbenzol:
van de 226 behandelde wormknobbels 196 genezen.

.Met paradichloorbenzol in benzine of in olie werd geen resultaat verkregen.
Het middel werd echter gewoon op die huidplekken gewreven waar de worm-
knobbels voorkwamen.

Dat in ons land paradichloorbenzol wel met succes gebruikt wordt, komt doordat
het voorschrift der behandelingsmethode eischt dat de paradichloorbenzolzalf
flink in de open wormknobbels moet worden gewreven. Ook Kothes meent dat
het falen der paradichloorbenzol in zijn proeven daaraan te wijten is, dat hij het
middel slechts op de huid gewreven heeft.

Zeer veel stfcces had hij met Flit, het bekende Amerikaansche vliegendoodende
middel en met Delicia, een dergelijk preparaat, dat door de Firma Ernst Freij-
berg te Delitsch in Duitschland wordt geleverd.

Dit middel werd op den rug van het te behandelen dier verstoven en daarna
met de hand licht in de haren gewreven, speciaal op de plekken, waar worm-
nobbels voorkwamen.

Gedurende de eerste uren na de behandeling vertoonden de dieren geen ver-
schijnselen Eerst na eenige uren kwamen de prikkelingsverschijnselen. De dieren
werden onrustig en gingen gaarne liggen.

De volgende dagen werd de huid zeer gevoelig ; de pigmentlooze plekken kleurden
zich rood ; op enkele plaatsen op den rug leek het of zich blaren vormden. Deze
vochtige plekken droogden na dagen op en waren bedekt met dunne korsten,
die later loslieten Er bleven geen kale plekken over. Bij dun- en fijnbehaarde
dieren was de inwerking op de huid iets sterker.

Bijna alle larven werden gedood. Enkele die op min of meer verborgen plaatsen
gezeten hadden, waren in leven gebleven.

Bij 16 runderen werden 194 wormknobbels behandeld, hiervan bleken er 177
larven gedood te zijn, een zeer mooi resultaat dus.

Bij een rund, waar de wormknobbels zeer groot waren en de larven in het 3de
stadium van ontwikkeling verkeerden, waren de resultaten minder goed ; van de
34 larven waren er 24 gedood. Het is dus aan te bevelen de runderen te behan-
delen, wanneer de larven nog in het ïste of 2de stadium van de ontwikkeling
zijn. Even gunstige resultaten werden verkregen met het Duitsche vliegendoodende
middel Delicia.

Van de 223 wormknobbels, die met Delicia behandeld waren bleken in 184
de larven gedood te zijn.

ons land zou dit duurder komen, daar Klit bier 3 gulden per L. kost. Indien de
dosis per dier gemiddeld 40 cc. bedraagt, zouden de kosten ongeveer 12 cent per
dier bedragen.

Gezien de gunstige resultaten van Kothes met dit middel zou het zeer aan
■te bevelen zijn deze eenvoudige behandeling ook in ons land te beproeven.

In de vergadering te Berlijn, die op 10 Februari 1930 in het Reichsministerium
liir Ernährung und Landwirtschaft, welke door den Voorzitter der Nederlandsche
Runderhorzelbestrijdingscommissie en door referent werd bijgewoond, bleek men
ook van meening te zijn, dat Flit eerst zou kunnen worden aanbevolen indien
men het zoodanig zou kunnen wijzigen, b.v. door verdunning, dat het niet meer
nadeelig op de huid werkt. Bovendien was men daar niet geneigd een buiten-
1 mdsch middel aan te bevelen waarvan bovendien de samenstelling niet bekend is.

De resultaten met de staafjes volgens Prof. Spann, die in de wormknobbels
gestoken worden, leverden eveneens goede resultaten op. Het eenige nadeel is
dat de behandeling tamelijk veel tijd eischt, vooral bij onrustige dieren, zoodat
\\ oor de behandeling meestal 2 personen noodig zijn.

Er werden 187 wormknobbels met deze staafjes behandeld. In 163 knobbels
werden daarmede de larven gedood. De dag na de behandeling waren de knobbel.-,
met een roodbruine korst bedekt, die door het oplossen der staafjes en het daarop
gevolgde indrogen ontstaan waren. Reeds eenige dagen na behandeling werden
<le wormknobbels kleiner Ook referent zag zeer gunstige resultaten met deze
staafjes. Om na te gaan of deze behandelingsmethode in de praktijk uitvoerbaar
is. zal deze door enkele dierenartsen in ons land gecontroleerd worden.

Ein wirksames Mittel gegen das Zungenschlagen der Rinder. (Hofmann, Der
österr. Tierarzt. 1929, No. 26. S. 223).

Het ..tongklappen" der koeien, waarbij de dieren de tong afwisselend uitsteken
en dan met een klappend geluid weer in den mond terugslaan, waardoor het speeksel
tot schuim geklapt wordt, is niet alleen een onaangename gewoonte, maar ook
een nadeelige, daar de koe telkens met het terugtrekken der tong een hoeveelheid
lucht naar binnen zuigt, waardoor chronische of recidiveerende tympanitis met
de gevolgen er van optreedt.

Ofschoon de methode van Strubschen, waarbij in het tongbandje door
middel van een speciale tang één of twee ringetjes worden gezet, vrij goed voldoet,
acht Hofmann dit middel tot tegengaan van het tongklappen niet aan tc bevelen,
omdat naar zijn meening na het inzetten der ringen dikwijls ontstekingen optreden,
omdat de wo.iden een porte d\'eatrée kunnen vormen voor actionomycose cn omdat
het resultaat niet altijd afdoende is.

In Oostenrijk wordt nu een ongeveer driehoekige veerende beugel, met caout-
chouc bekleed, in den handel gebracht, welke beugel vastgeklemd wordt in de
neusgaten, zoodanig dat de top van den driehoek op de neusrug ligt. De beugel
verhindert het optrekken van de neusspiegel (Flotzmaul), tot de neus (een be-
weging, die met het tongklappen gepaard gaat), waardoor ook het tongklappen
zelf wordt nagelaten. Bij weidegang moet de beugel worden afgenomen, daar de
dieren er anders last van hebben met grazen. Daar tongklappen echter alleen in
den staltijd schijnt voor te komen is dit geen bezwaar.

De pustuleuze of ulceratieve laesies, waardoor deze ziekte gekenmerkt is, zijn
verschillend in graad en in uitbreiding, in verband met den ernst van het lijden ;
meestal zijn ze beperkt tot lippen, in heftige acute gevallen komen ze echter ook
voor op de slijmvliezen van mond en vulva, de Cornea en andere deelen van het
lichaam, o. a. de uierstreek, ondervlakte van de staart, dijen en oksels.

in het voorjaar en in den zomer aangetroffen en wel voorn, bij dieren beneden
het jaar.

Als eerste verschijnsel ziet men kleine blaasjes of puistjes, in de omgeving van
neus of mond, welke blaasjes omgeven zijn door een zich excentrisch uitbreidende
ontstekingszöne. De blaasjes gaan over in kleine erosies en zijn bedekt met een
exsudaat, dat later indroogt tot geelachtig zwarte korsten. In de meeste gevallen
worden deze korsten later afgestooten en de zweer geneest zonder litteekens achter
te laten.

Experimenteel kan de ziekte overgebracht worden op alle deelen van het lichaam,
het best op die deelen, waar de huid los ligt en niet met wol is bedekt.

In de eerste plaats werd voor experimenteele infectie gebruik gemaakt van
een emulsie van korsten in physiol NaCl-opl., welke na scarificatie van de huid
op de binnenvlakte van (1e dij werd ingewreven. Binnen de 24 uur na deze enting
traden op de entingsplaats hevige ontstekingsverschijnselen op gevolgd dooi-
de typische blaasjes der dermatitis.

Daar deze reactie te heftig was werd later van gedroogd materiaal gebruik
gemaakt. Hiervoor werden korsten van 14—18 dagen oude processen afgeschrapt
en in een desiccator met zwavelzuur gedurende 24 uur gedroogd. De gedeeltelijk
opgedroogde massa werd fijngewreven en daarna 48 uur weer gedroogd. Dit poeder,
in goed gesloten buizen in de ijskast bewaard, houdt langen tijd de virulentie.
Voor het gebruik werd een 1 : 100 emulsie gemaakt met aqua dest. en na bezinken
gedurende twee uur, werden van de suspensie verdunningen verkregen met physiol.
NaCl-opl. van 1 : 1000 tot 1 : 100.000. De in de vloeistof voorkomende partikeltjes
werden door langzame centrifuge verwijderd.

Met de aldus verkregen entstof zijn verschillende proeven genomen ; bij de
verdunning 1 : 50.000 werden altijd, bij een verdunning 1 : 100.000 in enkele ge-
vallen reacties verkregen. In tegenstelling met de enting met niet gedroogdi-
korsten trad hier de eerste reactie 5 dagen na de scarificatie op.

Subcutane of intraveneuse injecties met betrekkelijk groote hoeveelheden
entstof gaven geen reacties, noch temperatuursstijging. De op deze manier geënte
dieren bleken echter niet te reageeren op de cutane enting.

Ook door cornea-enting kon de ziekte niet worden opgewekt. Behalve schapen
konden ook geiten worden besmet ; entingen bij konijnen, cavia\'s, kippen en
duiven verliepen negatief.

De entstof bleek tegen uitdroging zeer resistent. Een suspensie van korsten
bewaard met 25 % glycerine in goed gesloten buizen, was na 6 weken nog virulent,
11a 4 maanden echter niet meer. Ook paraffine, chloroform en aether verkorten
den virulentietijd van de oplossing.

Gefiltreerde suspensies, zoowel van versch als van gedroogd materiaal, hadden
hun virulentie behouden. \'Berkefeld en Chamberland filters).

Na spontane infectie bleken de schapen een immuniteit te bezitten, die echter
ook kunstmatig verkregen kon worden na enting door scarificatie met gedroogde
korsten in verdunning 1 : 10.000. Deze immuniteit duurde minstens 8 maanden.

Door proeven te nemen met entstof van verschillende kudden, werd aangetoond,
dat de oorzaak der op verschillende plaatsen voorkomende dermatitis dezelfde was

Wat de histologie der aandoening aangaat onderscheidt sclir. 3 stadia, nl.
het papillo-vesiculair, vesico-pustulair en korstvormend stadium.

Zur pyotherapie. Ein Beitrag zur Behandlung eitriger Entzündungszustande
mit subkutaner Einverleibung eigenen frischen Eiters. (Meinert Tienirztl Rund-
schau 1929, Nr. 48 und Nr. 49, S. 889 und S. 905).

Wanneer een abces niet tot spontane doorbraak is gekomen neemt de chirurgische
therapie dit over : ubi pus ibi evacua 1

mogelijk. Vandaar de totstandkoming van de pyotherapie, welke door verschil-
lende onderzoekers als een doeltreffende methode tot genezing van etterige ont-
stekingsprocessen is aanbevolen en in het bijzonder worden daaromtrent mede-
deelingen gedaan in de Fransche literatuur. Een beschrijving van verschillende
gevallen daaromtrent wordt door den schrijver gegeven. Intusschen wordt veelal
de toepassing van de pyotherapie naast de gewone chirurgische maatregelen,
n.l. bij abcessen, fistels en etterende wonden, aanbevolen.

Meinert heeft aanleiding gevonden de waarde van de pyotherapie in de dier-
geneeskunde te onderzoeken, waartoe hij in het Perleberger serum- en entstof-
instituut de gelegenheid had. Bij tal van serumpaarden in het instituut komen
op de entplaats meer of minder groote abcessen voor, welke aan de halsvlakte,
aan de voorborst en aan de schouderstreek worden gevonden.

De techniek was deze, dat een abces onder aseptische cautelen werd gepungeerd
zoodra een geringe fluctuatie kon worden aangetoond, om daarna de verkregen
etter in een hoeveelheid van 2 tot >0 c.M³. subcutaan in te spuiten op één of meer
plaatsen aan de halsvlakte.

Punctie- en injectieplaats werden met jodiumtinctuur en collodium verzorgd.
Gelijktijdig werd de etter bacteriologisch onderzocht.

Na de behandeling werd telkens om de 3 uren de lichaamstemperatuur gemeten
(algemeene reactie) terwijl tevens voor en na de bewerking het bloedbeeld werd
vastgesteld. Op deze wijze heeft de schrijver 41J gevallen onderzocht, waaromtrent
de bevindingen, voor een deel in eenigc tabellen, worden weergegeven, in de
„Zusammenfassung", waarin men deze beknopt terugvindt, wordt het volgende
vermeld : ,,49 paarden werden voor de pyotherapie gebruikt. De etter werd in
verschen toestand ingespoten (2 a 20 c.M³). In 32 gevallen was het streptococcen-
etter, 4 maal paratyphus-etter, 1 maal viscosus-etter, 2 maal coli-etter, 1 maal
staphylococcen-etter en 1 maal werd een etterachtig exsudaat gevonden, dat
vlekziektebacillen bevatte, terwijl bij 8 paarden de inhoud van het abces kiemvrij
was. De genoemde 32 streptococcen-abcessen waren bij vlekziekteserum-paarden
geconstateerd.

De paarden reageerden op de injectie in den regel met een temperatuursver-
hooging van ongeveer 1.5 graad. Andere algemeene verschijnselen, zooals ver-
minderde eetlust enz., werden niet waargenomen. Bij 7 paarden kon een tijdelijke
verhooging van het aantal witte bloedcellen worden vastgesteld.

Van belang was natuurlijk de reactie op de entplaats ; deze bleek in het meeren-
deel der gevallen zeer duidelijk aanwezig. Dit plaatselijke entproces ging 17 maal
geleidelijk in verdeeling over, dus geen abcesvorming. Bij 8 dieren van deze groep
was de ingespoten etter steriel geweest. In de overige 28 gevallen kwam het tot
abcesvorming met spontane doorbraak. Bij 4 van de 49 paarden was op de ent-
plaats zoo goed als geen reactie waargenomen.

Van groot belang was ook het verloop van de oorspronkelijk abcessen. Deze
kwamen in 7 gevallen tot genezing zonder doorbraak. In alle overige gevallpn
kwam het tot spontane perforatie, daar een opzettelijk openen achterwege bleef.
Dus : „De spontane genezing van een kiemhoudend abces kon in geen enkel geval
worden waargenomen."

De schrijver besluit dan met de mededeeling, dat hij zich niet kan vereenigen
met de gunstige beoordeeling van de pyotherapie, zooals men die in de literatuur
aantreft. Veeleer moet hij er voor waarschuwen als behandelingsmethode in de
praktijk. Men verbetert niets, terwijl er twee abcessen zijn in de plaats van het
eene oorspronkelijke. Nog steeds geldt de oude regel : Ibi pus, ibi evacua.

Leukaemie bij een kalf. (Leukamie bei einem Kalbe. Dr. Vogt. Zeitsch. f. Fleisch-
und Milchhyg. Jg. 40, pg. 113).

Beschrijft een geval van lymphatische leukaemie bij een 14 dagen oud kalf.
Bij de levende keuring was niets abnormaals opgemerkt. Bij de geslachte keuring
waren beide darrnbeenlympklieren tot vuistgrootte gezwollen, eveneens de knie-
holte-, liesplooi-, en boeglymphklier. Van de orgaanlymphklieren waren alleen
de nierklieren tot hazelnootgrootte gezwollen.

Het onderzoek en de beoordeeling van het vleesch van noodslachtingen. (Unter-
suchung und Beurteilung des Fleisches bei Notschlachtungen. j. Lenfeld. Zeits. f.
lnfekt. Krankheiten der Haustiere. Bd. 35, 1929, pg. 303).

Het bacteriologisch vleeschonderzoek van het vleesch van zieke of gestorven
dieren maakt het mogelijk vast te stellen of dergelijk vleesch al of niet besmet is
met specifieke of saprophytische microörganismen, geeft echter geen aanwijzing
in hoeverre een bacterieele doorwoekering van het vleesch heeft plaats gevonden.
Lenfeld onderzocht nu, welke methoden voor dit doel te gebruiken zouden zijn
en kwam nu tot de conclusie, dat men door een bepaling van de H-ionenconcen-
tratie een indruk verkrijgt omtrent de bacterieele doorgroeiing.

Door regelmatig de H-ionenconcentratie te bepalen op verschillende tijdstippen
(eerst bij de keuring op de plaats van slachting, daarna bij het begin en het einde
van het bact. vleeschonderzoek en tenslotte ook nog op het tijdstip van het in
consumptie geven van het vleesch) zou men den invloed van ziekte of uitputting
kunnen nagaan op de houdbaarheid van het vleesch en zoodoende ook een aanwij-
zing krijgen, hoe in bepaalde gevallen een beslissing te nemen.

Vleesch hetwelk postmortem geen zure reactie heeft aangenomen vereischt
bijzonderen aandacht, daar het zeer snel zou bederven. Vooral als het vleesch
steriel is of afkomstig van ernstig zieke dieren (b.v. enteritis haemorrhagica)
schijnen zich in dergelijk vleesch toch nog postmortaal thermostabiele of tlier-
molabiele toxinen te kunnen vormen, welke het vleesch minder houdbaar maken.

Over postmortale veranderingen van het vleesch van gezonde, zieke en gestorven
dieren. (Zur Charakteristik der postmortalen l\'eranderungen des Fleisches gesunder,
kranker und verendeler Tiere. J. Lenfeld, Zeitschr f. lnfekt. Krankheiten der
Haustiere. Bd. 36, 1929, pg. 44).

Bij een nader onderzoek van de verschillende, door Andrjewsky aanbevolen,
reacties ter bepaling van de min of meerdere schadelijkheid of ondeugdelijkheid
van vleesch, kreeg Lenfeld geen overeenkomstige resultaten. Volgens zijne
meening houdt Andrjewsky niet voldoende rekening met de specifieke vleesch-
vergiftigers. Dientengevolge zou Andrjewsky het bacteriologisch vleeschonderzoek
min of meer verwaarloozen en daarvoor andere methoden aanbevelen, die slechts
uitsluitsel zouden kunnen geven over het aanwezig zijn van een onspecifieke
microflora. Bij een herhaling van deze methoden bleek het dan ook Lenfeld, dat
geen enkele ervan geschikt is om het bact. vleeschonderzoek te vervangen.

De filtratieproef was niet voldoende nauwkeurig om een onderscheiding aan te
geven tusschen gezond en schadelijk vleesch ; de zuurproef blijkt meestal te snel
positief te zijn, zoodat, als men hierop afgaat, te veel vleesch dat nog deugdelijk
is, uit de consumptie zou worden onttrokken. De jodiumproeven zijn voor een
practische diagnose ongeschikt. Van de onderzoekingsmethoden met zouten is de
chloorproef nog de beste. De proeven met Nessler\'sch reagens en met peroxydase
zijn voor de praktijk ongeschikt, terwijl de proeven met anilinekleurstoffen in
verband blijken te staan met de pH waarde.

Verder vond Lenfeld, dat, zelfs als men alle proeven tegelijk instelde, men toch
nog geen beslissing over het vleesch kon nemen. Bovendien stuitte het verrichten
van alle proeven tegelijk nogal op bezwaren.

Volgens Lenfeld is voor een beoordeeling van het vleesch voldoende een be-
paling van de H-ionenconcentratie, een bacteriologisch vleeschonderzoek en een

onderzoek bij proefdieren (subcutane injectie bij cavia\'s en ratten van een versch
en gekookt vleeschextract).

De besmettelijkheid van de bacillus suipestifer voor den mensch. (Neueres tiber
die angebliche Uebertragung des bacillus suipestifer auf den Menschen. F. Kolbe.
Zeitschr. f. Eleisch- und Milchhyg. Jg. 39, pg. 406).

Kolbe vermeldt in een kort overzicht de resultaten van de nieuwste onder-
zoekingen over bovengenoemd onderwerp. Daar deze ook voor de vleeschkeuring
van belang zijn, worden ze hier in het kort medegedeeld.

In de laatste jaren zijn eenige levensmiddelvergiftigingen geconstateerd, die
met eenige zekerheid door de bacillus suipestifer zouden zijn veroorzaakt. Deze
ziektegevallen traden op na het gebruik van varkensvleesch, geconserveerd vleesch,
vleeschpasteitjes, rauwe melk en consumptie-ijs en gaven het beeld van een gastro-
enteritis. Meestal volgde genezing na eenige dagen ; één maal kwam een sterfge-
val voor.

Bij de Offenbacher epidemie (Klin. Wochenschr. 1927, No. 27) werd uit het
ijs, faeces en bloed, bij andere epidemieën uit de levensmiddelen, faeces en urine,
weer in andere gevallen slechts alleen uit de levensmiddelen of zelfs alleen uit het
bloed van de patiënt een bacterie geïsoleerd, die na differentiatie en dierproef tot
de suipestifergroep bleek te behooren.

In enkele gevallen werden ook cultureele afwijkingen waargenomen, zoodat
Braun en Mündel daarom voorslaan, een indeeling te maken tusschen typische
en atypische suipestiferstammen.

Uhlenhuth slaat voor, bij de differentiatie slechts z.g, normaalvoedingsbodems
te gebruiken en ook steeds de gevonden bacil serologisch te identificeeren.

Heim beveelt aan het onderzoek naar slijmwalvorming op de gelatineplaat, de
reactie tegenover manniet, dulciet, en arabinose na te gaan en de indolproef te
verrichten. Niet voldoende is het, alleen met de agglutinatiereactie genoegen te
nemen. Slechts dan is de bac. suipestifer als oorzaak van een voedselvergiftiging
aan te merken, als de bacterie, uit de patiënten geïsoleerd, volkomen identisch
is met die uit de voedingsmiddelen gecultiveerd en deze laatste weer door het
patiëntenserum in liooge mate geagglutineerd worden.

Op grond van deze gevallen meent Kolbe, dat men de mogelijkheid van een
pathogeniteit der varkenspestbacil voor den mensch onder het oog moet zien.
Alle voor 1925 beschreven gevallen van suipestiferinfecties bij den mensch zijn
z. i. niet voldoende bewezen. Enkele onderzoekers nemen aan, dat de varkenspest-
bacil slechts in een groot aantal of onder zeer gunstige omstandigheden pathogeen
kan worden. Misschien moet men ook rekening houden met een zekere dispositie
van bepaalde menschen voor deze infectie of met andere ziekteoorzaken als pri-
maire aandoening, waarbij de suipestiferbacil secundair pathogeen kan worden

Voor dengene, die zich met dit vraagstuk verder wil bezighouden zij verwezen
naar de bijgevoegde literatuuropgave aan het einde van het artikel.

Kan men uit bevroren vleesch goede worst maken ? (Untersuchuvgen über die
Haltbarkeit von Gefrierfleisch unter besonder er Berücksichtigung der Gefrierfleisch-
wurst. O. Acklin, Zsch. f. Untersuch. der Lebensmitt. u. s. w. Bd. 55, pg. 31).

Van een 72 monsters versch en bevroren vleesch werden stukken bewaard
bij 4°, 2o° en 37⁰ C., zoowel versch als gekookt. Noch bij de verschillende tempe-
raturen, noch in gekookten of verschen toestand kon Acklin eenig verschil tus-
schen beide vleeschsoorten opmerken wat betreft een vlugger optredend bederf.

Verder onderzocht Acklin ook nog een 80 cervelaatworsten, gemaakt van eerste
kwaliteit versch vleesch en van 10—16 maanden oud bevroren vleesch. Bij een
bewaren bij 15⁰ C. en een relatieven vochtigheidstoestand van 60 % zag hij bij
deze beide worstsoorten geen verschil.

In Zwitserland is het fabriceeren van worst uit bevroren vleesch verboden,
daar men meent, dat het bevroren vleesch en vooral het vet, buitengewoon ge-
makkelijk door bacteriën doorwoekerd kunnen worden en het zoodoende minder

lang houdbaar zou zijn. De resultaten van Acklin hebben dit intusschen niet
aangetoond.

Waarom ruikt het vleesch van haaien naar ammoniak ^; (Warum Hecht das Fleisch
von Haifischen (Dornhai, Katzenhai) nach A mmtmiak. l)r. O. Martin, Zeitschr. f.
Fl- und Milclihyg. Jg. 40, pg. 48).

Het is algemeen bekend, aldus Martin, dat het vleesch van haaien een min
of meer sterke geur van ammoniak afgeeft. Dit wordt veroorzaakt doordat bij
de haaien zich in bloed en spieren een vrij groote hoeveelheid ureum bevindt.
Gemiddeld bevat, volgens opgave van Schroeder, het spierweefsel van de Kat-
haai 1.95 % ureum.

Terwijl men vroeger meende, dat dit hooge ureumgehalte van bloed en alle
weefsels het gevolg was van een vertraagde nierfunctie, is vooral uit onderzoekingen
van Dekhuizen gebleken, dat dit niet het geval is, maar dat men hier met een
physiologisch verschijnsel heeft te doen.

In verband met den osmotisclien druk onderscheidt Dekhuizen nl. alle in
zee levende dieren in :

a) halisotonische dieren ; deze hebben een gelijken osmotisclien druk en een gelijk
zoutgehalte in bloed en weefsels als het omringende zeewater.

b) idiotonische dieren ; met een anderen osmotisclien druk en een ander zoutge-
halte. De bloedzouten zijn andere dan die opgelost in het zeewater. Hiertoe be-
hooren alle gewervelde dieren, uitgezonderd de haaien.

c) metisotonische dieren. Met gelijken osmotisclien druk, echter geen gelijk zout-
gehalte. Hiertoe behooren de haaien. Ken deel van den inwendigen osmotisclien
druk wordt veroorzaakt door andere stoffen, en vooral door ureum. Het bloed der
haaien bevat ongeveer 50 % van het zoutgehalte van het zeewater.

liet ontstaan van ammoniak uit het vleesch van haaien is nu het gevolg van een
thanatologiscli proces, waarbij een splitsing optreedt van het ureum in koolzuur
en ammoniak.

Heeft de lever van vleescheters giftige eigenschappen ? (Kann die Leber der I-leisch-
fresser giftig sein. H. Köhl, Zeitschr. f. Fl.- und Milchhyg. jg. 40, pg. 45).

Uit reisbeschrijvingen van poolreizigers was het Köhl al meermalen opge-
vallen, dat herhaaldelijk vergiftigingen optraden 11a het gebruik van lever van
honden, ijsberen en robben, terwijl het vleesch en de andere organen onschadelijk
bleken.

Merkwaardig is het. dat juist in de poolstreken de lever van vleescheters giftig
wordt. lil verband met deze verhalen informeerde Köhl bij verschillende .slacht-
huisdirecteuren in Duitschland, waar regelmatig honden worden geconsumeerd,
of men wel eens na het gebruik van hondenlever ziekteverschijnselen heeft waar-
genomen.

Alle antwoorden waren negatief. Ook 1\'rof. Fridtjof Nansen gaf als zijn er-
varing te kennen, dat althans ijsbeer en robbenlever niet giftig zijn.

Köhl vestigt er de aandacht op, dat bij jagers algemeen bekend is, dat het
gebruik van vossenlever onwel zijn en diarrhee tengevolge kan hebben.

Volgens hem moet men als oorzaak aanmerken het feit, dat de vleescheters in
de poolstreken absoluut op vleeschvoeding zijn aangewezen en geen plantaardige
bcstanddeelen kunnen krijgen. In de verschillende diergaarden geeft men b.v.
aan de leeuwen ook af en toe maag en darmen, met inhoud, van planteneters te
eten. Hierdoor zouden deze dieren vooral een goede gezondheid behouden. Köhl
meent dus a. h. w. met een soort avitominosis te doen te hebben.

Over het voorkomen van enteritisbacteriën in den darminhoud van in noodge-
slachte dieren. (Ueber das Vorkommen von Enteritisbakterien irn Darminhalt not-
geschlachteter Tiere. M. Knoïh, Zeitschr. f. Fl.- u. Milchhyg. Jg. 40, pg. 91,)

Bij een 300 wegens ziekte in noodgeslachte dieren (220 runderen, 38 kalveren
27 paarden en 13 varkens) werd een onderzoek ingesteld raar het voorkomen
van enteritisbacteriën in darminhoud, vleesch en organen.

den 15 stammen tot de groep der bact. coli intermedius, nl. 10 runderstammen,
2 kalverstammen en 3 varkensstammen. Deze veranderden voor een gedeelte
saccharose, vormden meestal indol, waren inagglutinabel en voor muizen bij voe-
dering pathogeen. Onder de 16 andere stammen waren 14 Gdrtnerstatnmen (9
runderen en 5 kalveren) en 2 Hreslaustammen (2 paarden). Van deze 16 enteritis-
stammen kwamen bij 1 rund en 2 kalveren de bacteriën gelijktijdig voor in vleesch
en organen, bij 1 paard alleen in het vleesch en bij 1 rund en 2 kalveren alleen
in de organen.

Het aantoonen van de bacteriën gelijktijdig in darminhoud en in vleesch en
organen zou er op wijzen, dat deze bacteriën zich vanuit de darm verder in het
lichaam zouden hebben verspreid.

Wat de ziekten betreft, welke bij de positieve gevallen in het spel waren, bij
de runderen was 6 maal een darmontsteking aanwezig, 2 maal een endometritis,
en i maal een ziekte in aansluiting aan een partus. Bij het kalf 3 maal een long-
ontsteking, i maal enteritis, bij het paard éénmaal koliek en éénmaal torsio coli.
In al deze gevallen waren de dieren zeer ernstig ziek.

Eigenlijke vleeschvergiftigers kwamen dus voor in % der onderzochte ge-
vallen (16 op 300). Hierbij was 9 maal een darmaandoening aanwezig, waardoor
de weerstand van het lichaam zou zijn verminderd en vanuit de darm een secun-
daire-infectie van het lichaam zou hebben plaats gehad.

Vleeschkeuring bij wilde zwijnen. (Zur Fleischbesihau bei ll\'ildschweinen Gold-
stein & Thies, Zeitschr. f. El - und Milchhyg. Jg. 39. pg. 318).

Hoewel in Pruisen wettelijk slechts de wilde zwijnen op trichinen behoeven te
worden onderzocht, werd te Berlijn gelijktijdig ook nog nagegaan, of andere zie-
kelijke afwijkingen aanwezig waren. Iets wat men niet zou verwachten is, dat de
tuberculose ook onder de wilde varkens schijnt voor te komen. In het tijdvak van
1 Oct. 1925—31 Dec. 1928 werden te Berlijn (>212 stuks ter onderzoek aangeboden
en vond men hierbij in 3 % der gevallen tuberculose. Deze was meestal beperkt
tot de kaakklieren en de subparotidiale lymphklieren. in 8 gevallen was een meer
uitgebreide tuberculose aanwezig. Men moet bij het lezen van deze gegevens in
aanmerking nemen, dat de dieren in geslachten toestand, nog in het vel en zonder
organen, ter keuring worden aangeboden. De intestinale vorm der tuberculose
kon niet worden w-aargenomen, zal echter zeer zeker voorkomen, zoodat het ware
% tuberculose hooger zal zijn.

Niet kon worden nagegaan, of de tuberculose varkens hadden losgeloopen of
steeds in een omheinde ruimte waren geweest. Ook het type van de tuberceibacil
werd niet vastgesteld.

Verder werden vaak aangetroffen geabscedeerde kop- en halslymphklieren, met
doorbraak naar buiten. Blijkbaar het gevolg van verwondingen. In sommige stre-
ken worden deze afwijkingen genoemd ..Scheuerseuche", vermoedelijk in verband
met het „scheuern" (schuren) van de kop aan boomstammen, enz.

Goldstein en Thies meenen te mogen concludeeren, dat in de groote steden,
waar een behoorlijk aantal wilde varkens per jaar wordt geconsumeerd, behalve
een onderzoek op trichinosis, ook een onderzoek op eventueel andere aanwezige
ziekteprocessen moet geschieden. Zij raden aan, na het schieten onmiddellijk de
dieren te ontweiden en tevens de schouders los te maken.

Het oedeem-vraagstuk in verband met eigen therapeutische waarnemingen bij
oedeempatiënten. Dr. J. Th. Peters, Geneeskundige Gids, 28 Dec. 1929.

Na een critische beschouwing van enkele theoriën over het ontstaan der oede-
men, worden aan de hand van therapeutische waarnemingen bij patiënten de
oorzaken van verschillende oedeemvormen nagegaan. De cardiale oedemen kun-
nen, wat hun ontstaan betreft, niet uitsluitend door stuwing worden verklaard.
Op grond van goede resultaten, na weefseldiuretica acht schr. het waarschijnlijk,
dat hiernaast physisch-chemische processen een rol spelen, welke een beschadiging
van de celactiviteit der periphere weefsels ten gevolge hebben. Bij de renale oede-
men vindt een keukenzout-retentie in de periphere weefsels plaats. Door de Na-
ionen wordt het opzwellingsvermogen der weefselkolloïden verhoogd, terwijl
tevens door het geretineerde keukenzout een osmotische waterretentie veroor-
zaakt wordt. Met deze verklaring is het succes in overeenstemming, dat na toe-
passing van een keukenzout-arm dieet bij renale oedemen verkregen wordt.

I\'it de onderzoekingen, die Hans Vogel verrichtte over de biologie van deze
parasiet bij de visschersbevolking in de Kurische Nehrung, bleek hem dat hier
niet de snoek doch de kwabaal in hoofdzaak de besmetting overbrengt. De groote
vetrijke lever van deze visch wordt daar zeer gaarne rauw op brood gegeten.
Deze lever is nu dikwijls met plerocercoïden besmet. Daar snoeken gewoonlijk
niet rauw gegeten worden volgt hieruit dat de kwabaal in de eerste plaats als
tusschengastheer in aanmerking komt.

Een vraag blijft altijd nog waarom verschillende Botliriocephalus-dragers anae-
mie krijgen, terwijl anderen deze parasieten zonder nadeel herbergen

Een bewijs, voor de oudste verklaring hiervoor, dat er giftige en ongiftige Bothri-
ocepthalus-rassen zouden zijn, is niet aan te voeren.

Een andere meening (Talquist) is dat deze parasiet eerst giftig zou worden,
wanner de toxinen tengevolge van verval van den lintworm, in den darm zouden
vrijkomen, liet feit dat een besmette persoon na een wormkuur de lintworm niet
kwijtraakte en toch geen anaemie kreeg, pleitte tegen deze theorie. In dit geval
heeft toch. tengevolge van het verteren van deze parasiet alle gelegenheid bestaan
tot het opnemen der toxinen. De anaemie bleef echter uit.

Niet onmogelijk wordt geacht dat praedisponeerende momenten het ontstaan
dezer anaemie bevorderen kunnen. Zoo merkte Schaumann op dat Bothriocephalus-
anaemie meermalen in bepaalde families voorkwam, gecombineerd met de (crypto-
genetische) pernicieuze anaemie. In deze families kwamen dan dikwijls psychische
stoornissen, drankzucht of tuberculose voor.

Volgens de waarnemingen van Vogel reageert de Bothriocephalus-anaemie
ook zonder afdrijving van de parasiet even gunstig op de lever-therapie als de
pernicieuze anaemie. Vogel acht het daarom niet onmogelijk dat in de Kurische
Nehrung de lever van de kwabaal eenerzijds de lintworminfectie veroorzaakt,
doch anderzijds het ontstaan der anaemie belemmert.

Als eerste tusschengastheer dienen in Europa Cyclops-strenuus en Diaptomus
gracilis en D. graciloides.

Het gelukte Vogel niet om alle soorten van C. strenuus te besmetten. Bij de
grootere soorten werden de toegediende miracidiën in de maag verteerd ; bij klei
nere soorten gelukte de besmetting daarentegen zeer gemakkelijk. (Beihefte zum
Arch. f. Schiffs und Tropenhyg. Bd. 33, 1929).

Ingewandswormen scheiden op dezelfde wijze hun giftige stoffen af als de bac-
teriën.

Het lichaam van den gastheer reageert daar op door de vorming van anti-
stoffen. Fülleborn en Kikuth geven daarover een verhandeling in de Beihefte

zum Arch. f. Schiffs und Tropen hyg. Bd. 33, 1929. Deze reacties zijn bekend
bij Ecliinococcen-, Strongvloides-, Bilharzia- en Ascaris-infecties.

Men heeft hierbij echter ook met groepreacties te rekenen, b.v. de op Strongy-
loides reageerende huid is ook gevoelig voor Ascaris- en Trichinen-antigeen.

Het is bekend dat overgevoeligheid tegenover verschillende helnünthen speciaal
tegenover Ascaris megalocepliala tot ernstige ziekteverschijnselen, zooals asthma
aanleiding kan geven.

Voor de diagnose van een bestaande Ascaris-infectie komt de cutireactie echter
niet in aanmerking.

l\'it een onderzoek bleek nl. dat het slechts bij 8 van de 13 positieve reacties
mogelijk was een verband te leggen tusschen een ascariden-besmetting en de
reactie. Hierbij bleek bovendien dat een positieve reactie mogelijk is bij personen,
die vroeger een Ascaris-infectie hadden doorgemaakt.

Het ascaris-antigeen is bestand tegen eenige uren koken. Met het destillaat
kan men geen reactie verwekken.

Het antigeen is niet van eiwitachtige natuur, daar alle chemische reacties op
eiwit negatief verliepen. Met het dialysaat konden geen positieve huidreacties
verkregen worden. De werkzame bestanddeelen konden door aether of chloroform
niet geëxtraheerd worden. Hieruit bleek dus dat het Ascaris-antigeen geen eiwit
en geen lipoiden bevat.

Het is altijd een strijdvraag geweest waardoor deze anaemie wordt veroorzaakt.
Een deel der onderzoekers schrijft haar toe aan het constante bloedverlies tenge-
volge van het vastzuigen dezer parasieten in het darmslijmvlies (o. a. Flu) ; anderen
zoeken de oorzaak meer in toxinenwerking. Deze toxinen zouden dus of een afbraak
van bloed tengevolge hebben of de bloedregeneratie beletten kunnen. Eülleborn
en Kikuth (Beihefte zum Arch. f. Schiffs und Tropenhyg. No. 33, 1929) hebben
hierover een uitvoerig onderzoek ingesteld bij honden en muizen die met Ancy-
lostoma caninum besmet waren.

De resultaten van dit onderzoek waren van dien aard dat het hun nog niet
mogelijk was met zekerheid aan te geven wat nu eigenlijk de oorzaak van de anae-
mie was. Baudet.

Wie belang stelt in <le verhoudingen, die tusschen den gastheer en zijn para-
sieten bestaan, zal probeeren dieper door te dringen in het wezen van deze verhou-
ding, dat met het chemisme van beiden in enge relatie staat. Een buitengewoon
interessant overzicht over het weinige dat wij tot 1111 toe over deze materie weten
heeft Sandground samengesteld voor Parasitology (Parasitologv XXI, p. 227).
Sandground begint met zich de vraag te stellen wat eigenlijk de normale gast-
heer voor den parasiet is.

Het antwoord is vrij eenvoudig : Die gastheer waarin de parasiet de beste levens-
condities met het oog op zijn voortplanting vindt. Dit sluit evenwel in zich, dat
de parasiet de gastheer niet mag dooden of hem zoo zeer beschadigen, dat zijn
eigen leven gevaar loopt. Een chemisch evenwicht tusschen parasiet en gastheer
is hiervoor de noodzakelijke voorwaarde. In den ,,normalen" gastheer zal geen
immuniteit, geen weerstand tegen infectie, die met den leeftijd toeneemt, optreden.

Het is goed hier even het verschil tusschen beide verschijnselen uiteen te zetten.

De weerstand is iets dat eigen is aan het dier, waarmee het als het ware geboren
wordt. Die weerstand neemt gedurende de eerste weken met het ontwikkelen van
de individualiteit, ook chemisch gesproken, toe om dan constant te blijven. De
immuniteit wordt pas verkregen na het doorloopen van een infectie met een para-
siet.

Met verschillende voorbeelden uit de literatuur licht Sandgound deze ideeën
verder toe.

Beschreven wordt het voorkomen van microsporie bij drie vrouwelijke studenten
in de diergeneeskunde, die een paar honden, aan deze schimmelziekte lijdende,
hadden verpleegd. Up de onderarmen ontstonden ronde vlekken (de schimmel-
aandoening bij den mensch afkomstig van het dier, begint nl. op de gladde, onbe-
haarde huid), van waaruit op kunstmatige voedingsbodem (Sabouraud maltose
agar) in drie dagen de schimmel gekweekt kon worden. Door Woodridge (Rirg-
worm in two dogs transmitted to human beings, zelfde tijdschrift) wordt omtrent
de huidaandoening, welke bij twee sealhamterriers voorkwam nader mededeeling
gedaan. Veenendaai..

Bonne en Soewandi (Gencesk. Tijdschr. v. Ned.-Indië, 1929, ti, blz. 1103)
vonden, in spiervezelert in en om een klein haemangioom dat uit de wang van een
Maleier verwijderd was, sarcosporidiëncysten met sarcosporidiën. Sarcosporidiën
zijn bij den mens zelden gevonden. Darling vermeldt 2 gevallen : hij vond ze
eenmaal in de biceps van een neger en eenmaal in de tong van een Brits-indiër.
Manifold vond ze eenmaal in de hartspier.

„Gele koorts en Nederlandsch-lndië". (Voordracht l\'rof. \\V A. P. Schüffner
op het XXIIe Ned. Natuur- en geneesk congres, 1929).

Onze kennis betreffende de gele koorts is in de laatste twee jaren aanzienlijk
verrijkt. Sinds 1900 wist men, dank zij de Amerikaansche Commissie ter bestudee-
ring van de gele koorts, dat de door Finlay 1880 reeds aangewezen Aedes aegypti
(Stegomia calopyus) werkelijk de overbrenger was, en dat de strijd tegen deze mug
tegelijk een strijd tegen de gele koorts beteekende. Onjuist is echter gebleken,
dat het virus een Leptospire zou zijn. Onderzoekingen, die gelijktijdig in Amerika
(Sellards) en in Amsterdam (Mochtar) plaats vonden, hebben hierover klaarheid
gebracht. Het virus is tot op den huldigen dag nog onbekend.

In 1927 werd door Stokes, Bauer en Hudson, in de macacus rliesus een ont-
vankelijk dier gevonden. Nu werd de weg voor proefnemingen geopend, vooral
nadat het Sellards gelukte het virus in bevroren toestand enkele weken te con-
serveeren, en naar Londen te brengen.

Door de nu mogelijk geworden onderzoekingen zijn tal van feiten, vroeger reeds
uit de epidemiologie voortgekomen, bevestigd, en nieuwe gevonden. De Aedes
aegypti blijft de overbrenger, maar daarnaast zijn nog andere soorten als infcctabel
gevonden. Het virus is de eerste 24 tot 48 uren in de circulatie van den zieken
mensch, in een hoeveelheid aanwezig, dat zich Aedes infecteeren kan. .\\^:a dezen
tijd blijven de muggen onbesmet, hoewel men door injectie van bloed de ziekte
nog op apen kan overbrengen De mug kan pas 912 dagen na de bloedmaaltijd
door haar steek infecteeren, blijft nu echter infectieus tot aan haar levenseinde (tot
91 dagen aangetoond). Tijdens de „extrinsic incubation" van de mug herbergt zij
het virus in een vorm, dat emulsies van haar lijf bij apen ingespoten besmettend
zijn. Filtraten van zulke emulsies zijn intusschen niet, filtraten van organen van
geinfecteerde apen wel infectieus. Opmerkelijk is het feit, <lat in den aap tot aan
zijn dood eene vermeerdering van het virus plaats heeft, terwijl het in den zieken
mensch voor den dood sterk afneemt, zoo niet verdwijnt. Voor het experimenteeren
is van bijzondere beteekenis, dat de besmetting eenvoudig door contact niet ge-
infecteerde organen kan worden overgebracht. l)e dood van A. Stokes en van
Young is alleen op deze wijze verklaarbaar, en experimenten aan apen hebben het
bevestigd. Het doorstaan van de ziekte wekt een sterke immunisatie op, zoodat
reeds kleine doses van serum tegen doodelijke besmettingen beschermend werkten.
Nog beter schijnt de vaccinatie met geïnfecteerde organen te werken,

Voor Nederlandsch-lndië brengen deze vorderingen op het gebied van de gele
koort de mogelijkheid, na te gaan, wat de oorzaak is, dat gele koorts tot nu toe
niet is opgetreden in Indië. Het onderzoek, dat nu gaande is aan het Instituut
voor Tropische Hygiëne te Amsterdam, moet zich in twee richtingen bewegen,

de Aëdes-, en de verschillende apensoorten moeten aan proeven betreffende
hun ontvankelijkheid voor de gele koorts onderworpen worden.

Dit werk kan bij eenige voorzichtigheid zonder gevaar in het gematigde klimaat
geschieden, terwijl het ongeoorloofd zou zijn, zulke experimenten in lndië te doen

Deze tropiese ziekte is in Nederland dikwijls waargenomen. Snijders (N. T. v.
G. 1929. II, blz. 5834) vermeldt eenige autochtone gevallen, waargenomen te
Amsterdam, waarvan sommigen aan contact-infectie moesten worden toegeschre-
ven ; andere waren opgetreden na zwemmen in het IJ-water, dat voortdurend
met afval van schepen uit de tropen verontreinigd wordt ; zoodat de mogelijkheid
bestaat dat de patiënten cysten van amoeba histolytica uit de tropen hebben
binnen gekregen.

Bij kinderen werd meermalen na langdurig gebruik van vigantol, haemorr-
hagiese nephritis waargenomen, en andere stoornissen. Vigantol moet slechts
op een nauwkeurige aanwijzing worden toegediend, daarbij lettende op dosis
en duur van de behandeling. (Monatschr. f. Kinderh , ref. N. T. v. (">., 1929,
II, blz. 5S82).

Haffner (Deut. med. Woch., ref. N. T. v G., 1929, II, blz. 5883) ging door in-
spuitingen bij muizen, de pijnstillende werking na van verschillende middelen.
Morphine heeft een sterke werking, die echter overtroffen wordt door dilaudid,
eucodal en vooral heroïne. Pantopon werkt ïrtinder sterk ; in veel grootere doses
geven ook codeïne, narcotine en papaverine, volledige analgesie. De anti-neuralgica
atophanyl, phenacetine en phenocol hebben wel uitwerking maar heffen toch de
pijnreactie niet geheel op. Pyramidon geeft in groote dosis volkomen analgesie.
Chinine, aspirine en antipyrine hebben geen zekere werking. Pyramidon en co-
deïne versterken elkaar (£ grenodosis van pyr. -f- t grensd. van codeïne geeft
volkomen analgesie). Optimaal is de combinatie : codeïne, narcotine en pyramidon
Bij patiënten met hevige tandpijn voldeed de samenstelling: Codeïn. et narcotin
phosphor aa 0.025, pyramidon 0.2.

Koper komt in uiterst kleine hoeveelheden in het lichaam voor ; ook het bloed
bevat een spoor, maar vooral de lever.

Proeven toonden aan dat bij anaemies gemaakte ratten en bij kuikens zuiver
ijzer in een vorm waarin het door deze dieren kan worden opgeslorpt, voor de
vorming van roode bloedkleurstof niet voldoende is, maar dat daarnevens een
weinig koper moet worden gegeven.

De werking van het koper is nog niet zeker bekend ; in de roode bloedkleurstof
heeft men tot dusverre geen koper kunnen vinden.

Volgens Stigler (Med. Miinch. Woch., ref. x. T. v. o., 1929, II, blz. 5888)
wordt zwavel, in een zalf op de huid gestreken, geresorbeerd en voor een deel in
de vorm van H₂S door de huid van het geheele lichaam uitgescheiden.

Om excudaat van transudaat te onderscheiden geeft d\'albocco (la Riforma
Medica, ref. v. Binsbergen in X. T. v. G., 1929, II, blz. 5893) de volgende een-
voudige methode aan : Een druppel van de met een spuitje opgezogen vloeistof
laat men in een reageerbuisje met 4 a 5 c c. alkohol van 90 % vallen. Is het excu-
daat dan vormt zich terstond een neerslag, in de vorm van strepen en vlokken,
dat snel op de bodem zinkt. Voegt men dan nog meer druppels toe dan gaat het
coagulum naar de oppervlakte. Bij transudaat vormt zich een pöedervormig neer-
slag dat op de bodem blijft liggen.

Kisak (Zeitschr. f. Klin. Med., ref. v. d. Sande in N. T. v. G., 1929, Ji, blz.
5762) vermeldt bij een geval van parox. haemoglobinurie bij lues, het volgende:
de aanvallen ontstonden na koude, 11a spierinspanning en na psychiese emoties
Bij deze ziekte bestaat waarschijnlijk praedispositie (vaatlaesies, auto haemo-
lvsine ?) en om een aanval op te wekken was het voldoende een periphere vaat-
kramp te veroorzaken ; zoo b.v. dco" een koud voetbad of een adrenaline-inspui-
ting (i m.g.)

Een anti-luetiese kuur had geen invloed ; wel kon een aanval voorkomen worden
als de patiënt vlak vóór of na het koud voetbad 40 m.g. papaverine kreeg.

Verse brandwonden worden den laatsten tijd veelal met zeer goed gevolg be-
handeld met een 5 % waterige oplossing van tannine (volgens Davidson). .Vlen
kan ze er mee besproeien of wel bedekken met een in de oplossing gedrenkt gaas
dat steeds goed nat gehouden wordt. Na ongeveer 24 uur vormt zich een stevige
korst. Eenwick Beekman (Arch. of Surg., ref. Kummer in N. T. v. G., 1929, II,
blz. .5762) die deze behandeling vergeleek bij de oude behandelingsmethoden vond
dat de sterftekans in de eerste 24 uur ongeveer gelijk is ; de dood is dan een gevolg
van „shock" waarop de behandeling geen invloed heeft. Daarna (in de eerste
drie dagen) wordt de dood veroorzaakt door vergiften, die bij de verbrandingen
gevormd worden. Het bleek nu dat het aantal sterfgevallen in die periode veel
geringer was bij de nieuwe behandeling ; waarschijnlijk bindt de tannine de giftige
stoffen of belet zij dat deze zich vormen. In een latere periode was de sterfte bij
de verschillende behandelingsmethoden weer gelijk.

Naast de behandeling is bij patiënten met brandwonden toedienen van groote
hoeveelheden vocht noodig.

(Ref. van Ringer in N. T. v. G„ 1929, II, blz. 5766). Proeven, door verschillende
onderzoekers bij dieren gedaan, toonden dat door gebrekkige voeding, in het bi-
zonder met te weinig eiwit, zich oedeem kan ontwikkelen (honger oedeem) dat door
eiwitrijke voeding weer verdwijnt. Het bloedplasma van dergelijke dieren bleek
armer aan eiwit te zijn dan normaal.

De oorzaken van oedeem in het algemeen, kunnen zeer verschillend zijn ; zoo-
als echter uit de proeven bleek, kan een te klein eiwitgehalte van het bloedplasma
oorzaak zijn dat, door de wanden der blocdcapillairen, vloeistof uit het bloed in
de weefsels overgaat.

Dr. \\V. 1«\'. Donath (Mededeel, v. d. Dienst der Volksgezond)!, in Ned.-Indië,
1929) geeft in een zeer lezenswaard artikel een overzicht van krop en kropbestrij-
ding. Endemiese krop en cretinisme behooren in sommige bergstreken van Ned.-
Indië tot de volksziekten. Over het ontstaan van krop zijn verschillende theoriën :
Volgens Bircher en vele anderen is de oorzaak een stof (Kropfnoxe) in het water,
verband houdende met de geologiese gesteldheid van den bodem daar ter plaatse.
Anderen, .Carrison, Gali.t-Valerio nemen als oorzaak een toxiese infectie aan
door bacteriën; nog anderen denken aan een samenwerken van verschillende oor-
zaken, in verband met de algemeene hygiëne. De meest gangbare theorie is tegen-
woordig het tekort aan jodium in voeding, lucht en water. Deze theorie steunt op
experimenteele basis. - De schildklier scheidt een jodiumhoudend hormoon uit ;
een abnormale uitscheiding veroorzaakt ziekteverschijnselen : verhoogde afschei-
ding met vaak vergrooting van de schildklier, heeft men bij cle Basedow\'se ziekte.
De endemiese krop gaat echter niet gepaard met verhoogde klierwerking, maar
integendeel met slechte werking, doordat de vergroote deelen bijna geen hormoon
kunnen produceeren. Toch is de vergrooting (volgens de voorstanders der Jodium-
theorie) een reactie op de onvoldoende Jodium-aanvoer van buiten ; de klier
tracht daardoor in het tekort te voorzien. Het ophouden der functie (ook wegnemen
der schildklieren) leidt tot cretinisme. Bij overmatige Jodium-therapie bij krop-

lijders krijgt men verschijnselen van Basedow\'se ziekte (Jood-basedow). - Pre-
vost was de eerste die in 1849 de theorie uitsprak dat struma veroorzaakt wordt
door een chronies tekort aan jodium en bromium, waarschijnlijk in het drink-
water. Chatin legde in 1850 de experimenteele basis voor deze theorie.

Hun werk raakte weer in vergetelheid en eerst 50 jaar later zocht en vond men
weer verband tussen jodium en krop ; Baumann scheidde in 1898 uit de schild-
klier een stof af die hij thyrojodine noemde, en die 10 % jodium bevatte. Eerst
na 1920 werd in Zwitserland de kropbestrijding in het groot aangevat door het
van staatswege verstrekken van Jodium (joodkalium) houdend keukenzout.

Ook op diergeneeskundig gebied werd die behandeling doorgevoerd, door in
het Naturschutzpark in het Engadin gejodeerd zout door het voedsel te mengen
der steenbokken.

Von Pellenberg toonde, na uitgebreid onderzoek, aan dat voor prophylaxe
de hoeveelheid Jodium niet meer dan 3.8 m g. (d. i. 5 m.g. joodkalium) per K.G.
keukenzout mag bedragen.

Hij vond dat er jodiumopzameling in de schildklier geschiedt ; bij joodarm
voedsel of hongeren geeft de klier dat langzaam af; bij opname van overmaat
van jodium resorbeert zij het weer langzaam en geleidelijk.

Niet alleen voor mens en dier, ook voor de planten is het jodium een noodzake-
lijke factor en in den laatsten tijd worden proeven gedaan 0111 te komen tot een
rationeel jodiumgehalte der kunstmeststoffen. Ook zijn en worden proeven ver-
richt met jodiumhoudend voedsel bij de huisdieren.

l\'it onderzoekingen bleek dat het jodiumgehalte der melk van koeien in het
duitse laagland (dus buiten kropcentra) 50 % hooger was dan bij koeien uit streken
van Zuid-Duitsland.

Behalve prophylacties werkt Jodium ook therapeuties bij krop. Het z. g. paren-
chvmateuzc en het kolloïdkrop schijnen daarbij in niet te ver gevorderd stadium
nog te kunnen verdwijnen ; bij de adenomateuze krop, met verharde cysten is
totale genezing niet meer mogelijk ; wel kunnen ook daarbij de nog weeke gedeelten
weer normaal worden.

Ook in Ned.-Indie maakt men bij de kropbestrijding (waarbij de bekende schei-
kundigen Jansen en Donath verdienstelijk werk verrichtten) gebruik van jood-
kalium ; de gouvernements-zoutbrikettcn worden er mede gejodeerd voor de krop-
streken. Vrijburg.

Tularaemia lts transmission to sheep by the woodtick, Dermacentor Andersoni
Stiles. Parker en Dade : J. of the Americ. Vet. Medic. Assoc., 1929, 75, 28, 2,
blz. 173.

In het voorjaar van 1923 heerschte in bepaalde gebieden van Noord-Amerika
een sterfte onder schapen, die soms 10 °„ slachtoffers eischte en waarbij men ver-
moedde, dat de houtteek (Dermacentor Andersoni Stiles) een belangrijke aetiolo-
gische rol zou spelen. Ook in latere jaren werd deze ziekte waargenomen en tevens
werd opgemerkt, dat tegelijkertijd veel wilde konijnen stierven en dat deze dieren
bedekt waren met dezelfde teek. De ziekte bij de schapen begint gewoonlijk lang-
zaam. Als eerste verschijnsel wordt opgemerkt een stijve gang en hoog dragen van
de kop. Niet steeds is temperatuursverhooging aanwezig. Ernstige patiënten ver-
toonen een snel toenemende slapte en depressie. In fatale gevallen heerscht diar-
rhee. De dood kan reeds intreden na enkele uren of dagen. De schapenziekte komt
alleen voor in het vroege voorjaar, den tijd waarin de teeken actief zijn. In ge-
infecteerde kudden zijn de dieren overdekt met Dermacentor. Wanneer besmette
kudden worden overgeplaatst naar een teekenvrij gebied, komen geen nieuwe
gevallen meer voor en houdt de ziekte spoedig geheel op. Merkwaardig is, dat
zieke dieren na verwijdering der teeken meestal snel genezen. Tijdens sommige
epizoötien zijn alleen de lammeren aangetast, bij andere ook oudere dieren.

De onderzoekingen van Parker en Dade hebben nu aan het licht gebracht,
dat niet de houtteeken zelf de ziekte veroorzaken, maar dat deze berust op in-

fectie met Bac. tularense, de verwekker der tularaemie van knaagdieren en mensch,
van welke ook reeds bekend was, dat de overbrenging in vele gevallen plaats had
door de teek. De sera der zieke schapen agglutineerden Bac. tularense tot hooge
verdunning. Uit de organen en uit de tecken werd de bacil gekweekt.

Indien het gevonden microörganisme hetzelfde is, als van de tularaemie, dan
mag het verwondering wekken dat de beschreven schapenziekte niet aanleiding
gegeven heeft tot het optreden van een aantal infecties bij menschen. Vreemd is
ook, dat ondanks de besmetting met B. tularense een groot aantal zieke dieren
pleegt te herstellen door verwijdering der teeken.

Studiën über die pathogenen Anaerobier. I Mitteillung : Agglutinatorisehe Ein-
teilung von Pararauschbrandbacillus. Konno en Ochi : J . of the Japanese Society
of Veterin. Sc., 1929, 8, Nr. 3, Blz. 160.

Door kruisgewijze agglutinatie kon bij een onderzoek van 27 maligne-oeeleem-
stammen, afkomstig van een koe, paard, varken, schaap en konijn, een duidelijke
indecling worden gemaakt in 3 verschillende typen. Immunisatorisch gedroegen
deze typen zich ongeveer gelijk.

Report of experimental work in the control of bovine infectious abortion. Fitch,
Royd en Delez : J. of the Americ. Vet. Medic. Assoc., 1929, Vol. 28, No. 2, blz.215.

Gedurende de laatste 5 jaren werd een systematisch onderzoek verricht bij
twee veestapels, die op een afstanel van niet meer dan 75 voet van elkaar verwij-
derd waren en waarvan de een bestond uit 10 geinfecteerde- en de ander uit 20
niet-besmette dieren. De volgende ervaringen werden daarbij opgedaan. De be-
smetting van de gezonde kudde had slechts na geruimen tijd plaats. Veroneler-
steld werel, dat de bacil buiten het dierlijk lichaam niet lang in leven blijft en dat
overbrenging door het personeel niet licht plaats heeft. De belangrijkste wijze van
infectie werd geacht het directe innige contact der elieren zelf. Uit hygiënisch oog-
punt zijn streng te veroordeelen open voeelergoten, waarin het personeel kan loopen.
Het meest aan te bevelen zijn de voederbakken voor elke koe afzonderlijk. Aan-
gezien bij 90 % eler kalveren van geinfecteerde koeien na 3 -6 maanden negatieve
serumreacties worden gevonden, meenen schr. dat er geen bezwaar bestaat tegen
het overbrengen der vaarzen naar dc stal van het onbesmette vee. (Waarbij van
de niet bewezen veronderstelling wordt uitgegaan, dat de afwezigheid van agglu-
tininen wijst op het niet-aanwezig zijn eler bacillen, lief.).

In de niet-geinfecteerde proefstal werden ruim 3 maal zooveel levende kalveren
ter wereld gebracht elan in de besmette. In een aantal boerderijen in Minne-
sota werd het principe van verhindering van innig contact der dieren practisch
met zeer gunstig gevolg toegepast. Schr. spreken als hun overtuiging uit, dat
ernstig geinfecteerde veestapels betrekkelijk spoedig abortus-vrij te maken zijn
door afzondering eler serologisch rcagecrenele dieren, verhinderen van innig con-
tact en het nemen van maatregelen, die de smetstofverspreiding belemmeren.

Febris undulans (Maltakoortsi in Nederlandsch Indië. (l\'oorloopige mededeeling).
Rodenwalt en Cohen : Geneesk. Tijdschr. v. Nederl. Indië, 1929, Deel 69, No.
10, blz. 1014.

De ,,unclassed levers" in den Indischcn Archipel zijn met de onderkenning van
het eerste geval van Brucella-infectie bij den mensch, weer met één verminderd.
Tot nu toe werel nog maar één zeker geval (aggl. 1/6400) en één vermoedelijk geval
(aggl 1/400) dezer ziekte waargenomen. Of er epidemiologisch verband bestaat
met de toenemende invoer van Britscli-Indische geiten moet nog worden onder-
zocht.

Untersuehungen über Brucella abortus und melitensis. (Samenvatting). K. F.
Meyer : Z. f. Fleisch- u. Milchhyg. 1929, 40, 6, blz. 114.

Met 48 Brucella-stammen werden infectieproeven verricht bij 74 Rhesus- en
14 Cynomolgusapen.

Brucella abortus, „typus bovis" volgens Huddlesox, geïsoleerd uit het rund,
gaf na één voedering een niet-koortsende ziekte en de vorming van een geringe
hoeveelheid agglutininen. Het typus „suis", van rund of varken, kon bij de voede-

ring of cutane infectie een met koorts verloopende ziekte veroorzaken, met ana-
tomische afwijkingen, die niet waren te onderscheiden van die, welke veroorzaakt
werden door een ,,melitensis\' stam, afkomstig uit Tunis. Hoewel de in Amerika
uit lijders aan unduleerende koorts gekweekte Brucella serologisch tot het abortus-
type behoort, kon hij zich ten opzichte van apen gedragen als de ,.melitensis" of
,,suis "-variëteit.

De studie der virulentie van de Brucellastammen wordt beïnvloed door de ver-
schillende gevoeligheid, die de apen individueel ten opzichte van de voederings-
infectie hebben en bovendien doordat verschillende stammen in cultuur betrekke-
lijk snel hun pathogeniteit verliezen. Daarbij komt nog dat ongeveer 10 % van de
apen natuurlijke immuniteit bezitten.

Via de maag-darmtractus kan men er in slagen, met levende abortus- of me-
litensisbacillen een locale of algemeene immuniteit op te wekken. Deze, evenals
de aangeboren immuniteit is slechts relatief ; zij kan door virulente stammen
worden gebroken.

Note on the treatment of an infection with B. abortus in Rabbits. Cecil 1 15
Voge : The Journ of Comparative Pathology and Therapeutics, 1929, 42, 3, blz
205.

In een vroeger onderzoek had N\'oge aangetoond, dat de veranderingen, die na
inspuiting van B. abortus bij koeien in het serum optreden, gebonden zijn aan de
euglobulinefractie. Thans wordt mededeeling gedaan aangaande oriënteerende
proeven omtrent de beschuttende werking, die het serum-euglobuline van een
,,anti-abortus-koe" uitoefent bij een daarna met B. abortus geinfecteerd konijn

Dit beschermend vermogen bleek inderdaad aanwezig te zijn In tegenstelling
daarmede oefende het serum-euglobuline van een normale koe een dergelijke wer-
king niet uit.

Ueber eine neue, durch den Bac. abortus Bang erzeugte Hauterkrankung. 1\'r-
bach : Wiener klin. W. schr. 1929, 391.

Bij een dierenarts, die de nageboorte van een met B. Bang besmette koe had
weg te nemen, trad na 24 uur een blaasjesvormig uitslag op aan beide handen, dat
in enkele dagen het karakter kreeg van een atypisch erythema multiforme bul-
losum haemorrhagicum. Het lijden was therapeutisch niet te beïnvloeden en genas
tenslotte, na een aantal recidieven, met zware litteekenvorming. Hoewel de ag-
glutinatieproef van het patiëntenserum negatief bleef, meent schr. toch op grond
van de sterke locale, algemeene- en haardreactie, die na intracutane inspuiting
van „Bangin" optrad, dat lir. Bang deze huidziekte zou hebben veroorzaakt

Tegelijk met de publicatie van Ref. in dit Tijdschrift (1930, No. 1) is een korte
mededeeling verschenen van Fitch, Delez en Boyd (Journal of the American
Veterinary Medical Association, Jan. 1930, Vol. 29, No. 1, blz. 17), waarin het
zelfde vraagstuk wordt behandeld.

In 42 gevallen van nek- en schoftbuil bij paarden kregen zij een positieve ag
glutinatie met Brucella Bang ; 4 maal was deze negatief In 4 andere gevallen
werd agglutinatie aangetroffen bij clinisch gezonde paarden. Het gelukte hun in
3 gevallen Br. abortus te isoleeren uit etter van de schoft.

In deze mededeeling, zoomin als in die van Rinjard en Hilger (Buil. de 1\'Aca-
démie Veter, de France, 1928, I, blz. 272) is er op gewezen, dat Fontaine en Lütje
reeds in 1919 onderzoekingen op dit gebied hebben gepubliceerd (Zeitschr. f Ve-
terinarkunde, 31, 191, I, blz. 1). Ook Ref. waren deze gegevens niet bekend

Ter aanvulling van de bespreking der literatuur in bovengenoemd artikel, moge
daarom nog volgen een resumée van Fontaine en Lütje\'s onderzoekingen, voor-
zoover deze betrekking hebben op het vraagstuk der ,,Bang-infecties" bij paarden.
Hun onderzoek was gewijd aan de specificiteitsvraag van de complementbindings-
reactie bij malleus. Naast het specifieke malleus-antigeen gebruikten zij ter con-
trole een aantal onspecifieke-, waartoe o.a. hoorde een extract (suspensie ?) van
Abortusbacillen. Onder de 3402 paardesera, die hiermede negatief reageerden.

waren 101 afkomstig van dieren met schoftfistels en met andere etterige aan-
doeningen. Positieve complementbinding en agglutinatie met Abortus-antigeen
werden aangetroffen bij 17 paarden, van welke 12 leden aan schoftfistels en écn
aan een etterige ontsteking van het boefgewricht. In 4 gevallen meenen de schr.
waarschijnlijk de bacil van Bang te hebben gevonden.

Aan deze onderzoekingen, door Fontainb en Lutje slechts terloops medege-
deeld. is blijkbaar weinig en althans onvoldoende aandacht geschonken. Onbekend
daarmede hebben Rinjard en Hilgbr in 1928 dezelfde waarnemingen gedaan en
als een wetenschappelijk novum gepubliceerd. Maar het is niet aan twijfel onder-
hevig, dat aan de Duitsche onderzoekers de prioriteit toekomt.

In verband met de groote beteekenis, die de buffelseptichaemic in Nederlands\' h-
Indië bezit en gezien de waarschijnlijkheid, dat ook bij de verbreiding van deze
ziekte insecten een rol zouden kunnen spelen, zijn door C. Nieschulz en F. C.
Kraneveld in het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg onderzoekingen
verricht omtrent deze wijze van overbrenging van de haemorrhagische sep-
tichaemie.

Ongeveer 150 overbrengingsproeven werden verricht, waarbij meer dan 700
exemplaren van 9 verschillende insecten-soorten en wel tabaniden, musciden en
muggen als overbrengers werden gebruikt, terwijl als proefdieren konijnen dienst
deden.

De overbrenging gelukte met Tabanus rubidus nog na 6, met T. striatus nog
na 4 dagen. De gemiddelde overbrengingscapaciteiten waren voor 1 — 6 dagen
ongeveer 1 : 2,r.

Met Chrysops dispar was een overbrenging na 3 dagen nog mogelijk. Over-
brengingskans was na 1—6 uur bijna 1 : 3 en na i—3 dagen 1 : 9.

Met Stomoxys calcitrans en Musea inferior gelukte de overbrenging nog na.
24 uur ; met Lyperosia exigua nog na 6 uur. Voor alle 3 soorten tezamen was de
overbrengingskans na 3 24 uur nog ongeveer i : 8.

Ook met de 3 muggesoorten Anopheles fuliginosus, Armigeres ortubans en Stego-
mya fasciata gelukte de overbrenging gemakkelijk ; met Stegomya nog na 2 dagen,
met Armigeres tot 24 uur. De overbrengingskansen waren na i—(> uur ongeveer
i : 20, na 1—2 dagen nog 1 : 30.

De overbrenging op eenige proefdieren na elkander gelukte relatief gemakkelijk
met Tabanus rubidus, Stomoxys en Armigeres. Alle onderzochte insectensoorten
bezaten opvallend hooge overbrengingscapaciteiten, veel hoogere dan bij de ex-
perimenten onder gelijke omstandigheden met surra en miltvuur.

Op grond van deze proeven komen zij tot de gevolgtrekking, dat het heel goed
mogelijk lijkt, dat verschillende insectensoorten onder gunstige omstandigheden
van werkelijke beteekenis bij de verbreiding van de buffelseptichaemic kunnen
zijn.

R. Noto Soediro verrichtte onderzoekingen in de pathologisch-anatomische
afdeeling der Ned.-Indische Veeartsenschoo) en vond in het darmkanaal van een
-f- 4 maanden oude bantengstier, gestorven onder verschijnselen van diarrhee.
twee soorten heel fijne wormen.

Morphologisch konden deze tot het geslacht Strongyloïdes en Coöperia worden
gebracht.

Door een nader morphologisch onderzoek werd vastgesteld, dat de Strongy-
loi\'dessoort overeenkwam met S. papillosus, doch korter was, terwijl schrijver
de Coöperiasoort meent te mogen beschouwen als de C. onchophora Railliet.

Schrijver bespreekt de onderzoekingen die den laatsten tijd verricht zijn en
vestigt speciaal de aandacht op de methode aangegeven door van der Hoeden
om door middel van cavia-enting de Bangsche bacil aan tetoonen. Op zeer be-
scheiden schaal heeft hij dit onderzoek nagedaan en komt tot de conclusie dat
het nog mogelijk is jaar na een abortus door middel van genoemde enting de
Brucella in de melk aan te toonen.

Een veel voorkomende vervalsching van melk. Door denzelfden schrijver wordt
de aandacht gevestigd op een veel voorkomende vermenging van rauwe met reeds
gekookte melk. Hij kwalificeert dit als vervalsching, daar onder het mom van
versche melk een minderwaardig product wordt verkocht, dat bij de beoordeeling
van den toestand waarin de melk verkeert, tot misleiding aanleiding kan geven.
Gewezen wordt op de groote waarde van het sedimentonderzoek in dergelijke
gevallen. Het sediment wordt uitgestreken op een voorwerpglas en niet gefixeerd,
doch gewoon gedroogd en vervolgens gekleurd met een sterke waterige methv-
leenblauwoplossing. Is nu verhitte melk bijgevoegd, dan ziet men het protoplasma
van verschillende cellen lichtblauw gekleurd en omgeven door een niet gekleurde
heldere zóne. Ook het bacterioscopisch onderzoek van het sediment kan in zulke
gevallen van waarde zijn. Worden sporenhoudende bacteriën aangetroffen, dan
wijst dit in den regel op de aanwezigheid van reeds verhitte melk.

Door collega P. Visser, Gemeenteveearts te Medan zijn trichine-larven in het
vleesch van Batakvarkens aangetroffen. Dit is de eerste maal, dat deze parasieten
in Nederlandsch-lndië zijn gevonden. De diagnose werd door een nader onder-
zoek aan het veeartsen ij kundig Instituut te Buitenzorg bevestigd.

Over Kreeften-Pest in Zweden (K. Ki.arin, Skandin. Veterinar-Tidskr., Maart
1928).

Nadat omstreeks 1870 een groote sterfte onder de kreeften op de verschillende
kweekplaatsen in Frankrijk was waargenomen, verspreidde dezelfde ziekte, om
hare snelle uitbreiding en de groote verwoestingen, die zij teweegbracht, ..kreeften-
pest" genoemd, zich in de volgende tientallen jaren over Duitschland. In de 9oer
jaren trad zij op in verschillende deelen van Rusland. Hofer wees hiervoor als
oorzaak aan een microörganisme, door hem genoemd Bakterium peslis Aslaci
(zie: Hofer, Handbuch der Fischkrankheiten, 2e Aufl., Stuttgart 1906).

In 1907 werd de ziekte waargenomen in Finland ; in 1908 en 1909 in Zweden,
waar zij werd bestudeerd door Bergman. Na dien tijd nam de ziekte in hevigheid
af en schijnt zij tot een paar meren beperkt te zijn gebleven, waarna zij in 1926
en 1927 weer meer epizoötisch optrad. Klarin. die bij deze laatste epizoötieën
de ziekte bestudeerde, houdt het voor het meest waarschijnlijk, dat zij wordt
veroorzaakt door een bacterie, behoorend tot de groep der proteus-bacteriën.
Morphologisch en in cultuureigenschappen, welke uitvoerig worden medegedeeld,
heeft het microörganisme veel overeenkomst met het door HorER beschreven
Bakterium pestis Astaci, zoodat Klarin beide als na verwant beschouwt.

Alcabrol (Oesterreichische Heilmittelstelle) is een calciumverbinding van
alpHa-broom- isovaieriaanzuur; gebruikt als sedativum en slaapmiddel.

A migreen is een in wateroplosbare acetyl-salicylzuurverbinding. De tabletten
bevatten 0.2 g. acetyl-salicylzuur, 0.2 g. natriumcitraat en 0.050 g. coffeïne.

Jiroomhosal (chem. pharm. A. G. Bad Homburg) bevat 60% broom en hosal,
het kalium-natriumdubbelzout van poly-aminozuren en vetzuren dat het keuken-
zout vervangt bij zoutvrij dieet en de onaangename smaak van broomzouten
bedekt.

Davitamon A en D is een olie die per c.c.m. 1500 ratten-eenheden van Rosen-
heim vitamine A bevat en 1 m g. bestraald ergosterine.

Dermalhorium (Laboratoires Rhe.mda, Courbevoie) is een radio-actieve zalf,
die in twee sterkten wordt afgeleverd, nl, met 1 micro mesothorium per gram
en met \'/,„ micro (de normale dosis). De laatste zalf (dermathorium composé)
bevat bovendien zinkoxyde, salicylzuur en ol. cadini.

Mesothine (van dezelfde fabrikant) bevat mesothorium, lithium-carbonaat,
hexamine en natriumcitraat in tabletvorm.

Diginuline (Bukroughs Wellcome & Co.) is een vloeibaar digitalispreparaat
waaruit de onwerkzame bestanddeelen zijn verwijderd.

Eukraton (Pharmaka Ges. f. pharmakotherap. Prap., Hamburg! wordt bereid
uit Vitatran en is een biologies gestandaardiseerde, met hoog procentische lipoï-
den versterkte levertraan-emulsie en bevat per c.c.m. 150 D-vitamine-eenheden
meer dan de gewone levertraan-emulsie en vitamine A.

Vitatran (dezelfde fabrikant) is een biologies gestandaardiseerde levertraan
die 600 eenheden D-vitamine per c.c.M. bevat en ook A-vitamine.

Padiargyl (dezelfde fabrikant) zijn staafjes die mesothorium-bromide. cerium-
carbonaat en colloïdaal zilver bevatten en gebruikt worden bij metritis van de
cervix en bij blenorrhagie.

Orasthinf (I. G. Farbenindustrie) is een vloeistof die behalve chloornatrium
en een conserveeringsmiddel, het hormoon bevat van de achterkwab der hvpo-
physis. Het preparaat werkt op de uterus en bevordert de weeën.

Panthesine is het mcthaansulfonzure zout van para-aniinobenzovl-N-diaethyl-
leucinol. oplosbaar in 3 deelen water. Het wordt in 0.25—2 % oplossing als
loc aal-a naesteticum gebruikt in de chirurgie, oog- en oorheelkunde.

Aurum colloïdale als intraveneuze inspuiting toegepast bij sepsis, door T.ay
De oplossing bevat 0.02 m.g. goud per c.c.m.

Choleflavine-p\'Men bevatten trypaflavine (desinfectans), hydrochloras papave-
rini (antispasmodicum), ol. menth. piperitae en podophylline (laxans). Darm-
middel (tegen galsteenen) ; dosis 3 maal daags 2 pillen.

Jecovitol (Brocades & Stheeman & Pharmacia) is levertraan die minstens de
als standaard aangegeven eenheden Vitaminen A en 1) bevat.

Opocalcium (Dr. Guersant, Parijs) bevat de voor het organisme noodige
extracten van de klieren met inwendige secretie, verder calcium-, ijzer-, man-
gaan-, fluor- en silicium verbindingen. Aflevering gecomprimeerd en in ouwel-
capsules.

Placentaopton (Merck), volgens een door Abderhai.den aangegeven methode
uit placenta bereid, is een weeën-bevorderend middel.

Sedal (Chem. Fabriek E. Merck) ; de tabletten bevatten antipyretica en
analgetica, phenacetine, dimethylaminophenazon, dionine, coffeïne en ephitonine.

Sfdmf-tabletten (Hommels Haematogeen A. G. Ziirich) zijn bouillonblokjes
die broomkalium, broomnatrium en broomammonium bevatten.

„Vischkennis" en „Vischkeuring" zijn onderdeelen der Ichthyo-
logie of ,,Vischkunde", dat is de wetenschap, die zich bezighoudt
met de studie der visschen.

Onbegrensd, dus in den ruimsten zin, omvat deze wetenschap in
de eerste plaats de zoölogie en biologie der visschen.

Voor de kennis der biologie is o. a. onmisbaar de kennis van het
medium, waarin de visschen leven, dus het water, zoowel zee- als
binnenwater, met al wat daarin leeft, zoodat zelfs oceanografie en
hydrobiologie hiertoe behooren. Wie hiervan een idee wil krijgen,
leze eens het interessante boekwerkje van Dr. J. J. Tesch, Het
Leven der Zee, waarin zeer veel wetenswaardigs te vinden is omtrent
de zeebewoners, hunne levenswijze, voeding, groei, voortplanting
enz. enz. Men zal dan ervaren hoe interessant en ingewikkeld de
biologie der visschen is.

Naast dit alles omvat de vischkunde, in de tweede plaats, wat
men zou kunnen noemen, „Visscherij kunde", de kennis van de
kunst om de visschen te vangen en de kennis van de hulpmiddelen
waarmede dit geschiedt.

In de derde plaats omvat de vischkunde de eigenlijke „visch-
kennis", dat is de kennis om de onderscheidene vischsoorten te
herkennen als soort, (de systematiek of zootechniek in engeren
zin), met daarnevens de kennis der kwaliteit, voedingswaarde,
handelswaarde, conserveeringsmethoden, de kenmerken van versch-
heid en bederf, afwijkingen en ziekten en daaruit resulteerend, de
eigenlijke „vischkeuring".

In de practijk verstaat men bovendien onder „visch" als regel
niet alleen zee- en riviervisch, doch ook nog tal van schaal- en
schelpdieren, als kreeften, krabben, garnalen, oesters en mosselen.

Voegt men daar nog bij, dat tot de vischkunde ook nog behooren
de kennis van de „kunstmatige vischteelt" en de kennis van de
verwerking van visch tot vischwaren, de eigenlijke „vischindustrie",
dan is daarmede het gebied der vischkunde als totaal zoo ongeveer
aangeduid.

Naar een reeks voordrachten, op uitnoodiging van het ..Jubileumfonds"
van de Faculteit der Veeartsenijkunde, aan de Rijks-Universiteit te Utrecht,
gehouden.

Zoo koos ik als doel mijner voordrachten slechts de meer directe
vischkennis van de meest gegeten soorten zeevisch en de voor ons
dierenartsen zoo belangrijke kennis der vischkeuring.

De bespreking van riviervisch, schaal- en schelpdieren laat ik
dus voorloopig achterwege, met dien verstande dat de groep
zeevisch wel overgangen heeft, van visschen nl. die èn in zee èn
in de rivieren leven.

Zoo behandel ik hier de aal, die wij speciaal als riviervisch ken-
nen, wèl, doch de zalm, die feitelijk meestentijds in zee leeft, niet,
omdat de zalm speciaal als protopype van een groote groep van
hoofdzakelijk riviervisschen, de Salmonidae, beter bij deze laat-
sten kan worden behandeld.

Deze keuze van beperking van mijn onderwerp geschiedt niet
willekeurig. Integendeel, deze keuze is gericht op de practijk, die
voor ons dierenartsen in eerste instantie noodig maakt kennis en
beoordeeling van de meest gebruikelijke consumptievisschen,
zijnde in hoofdzaak de als menschelijk voedsel dienende soorten
„zeevisch".

Tot goed begrip van een en ander is het noodig hier allereerst
enkele anatomische- en biologische bijzonderheden te memoreeren,
hoofdzakelijk voor zoover deze voor de practische zijde van de
hier te behandelen materie noodig zijn.

Daarna zullen dan in aparte hoofdstukken behandeld worden
de onderscheidingskenmerken, de voedingswaarde en kwaliteit,
de kenmerken van verschheid en bederf, de ziekten en afwijkingen
en ten slotte de beoordeeling van visch uit het oogpunt van visch-
keuring.

Aan de hand van voornamelijk Brehms Tierleben, Band 3,
Fische, en Plehx, Die Fische des Meeres und der Binnengewässer,
geef ik, aangevuld met opmerkingen over de practische beteekenis
voor het doel van mijn onderwerp, de volgende bijzonderheden.

Voor de algemeene omschrijving van de hier te behandelen dier-
soort kan men volstaan met de als regel geldende formuleering :
„visschen zijn gewervelde dieren, die in het water leven, door
kieuwen ademen en voorzien zijn van schubben, gepaarde- en
ongepaarde vinnen".

Kenmerkend is het gemis van een hals ; zoowel uit- als inwendig
sluit de kop direct aan den romp aan, zoodat bijv. het hart vlak
achter de kieuwen ligt. Ook dragen de eerste wervels dadelijk
ribben.

De kieuwspleet vormt de grens tusschen kop en romp, de anaal-
opening die tusschen romp en staart.

Plaats en grootte der vinnen wisselen sterk. De 2 paar eigenlijke
ledematen zijn de borstvinnen en de buikvinnen. Zij bestaan uit
vliezen, die gewoonlijk door beenige stralen, de vinstralen, worden
gesteund. De buikvinnen zitten soms ver achter de borstvinnen
(buikstandig), soms er onder (borststandig), soms zelfs er vóór
(keelstandig, zooals bij de schelvisch).

Behalve deze gepaarde vinnen vindt men in de mediaanlijn van
het lichaam nog andere, ongepaarde vinnen, die men moet opvatten
als overblijfselen van een oorspronkelijk het geheele lichaam om-
gevenden huidzoom, welke bij de aal nog voor het grootst e ge-
deelte aanwezig is. Van dien zoom kunnen verschillende stukken
overblijven, nl. op den rug (de rugvin), aan den staart (de staartvin)
en vlak achter de anaalopening (de anaalvin of de aarsvin). De
rugvin en anaalvin zijn veelal 1-, 2-of 3-deelig, soms is het laatste
deel der rugvin slechts een zeer vetrijke huidplooi, een vetvin,
zooals bij de salmoniden (zalmachtigen).

Bij de rondvisschen is de staart met de staartvin het voor-
naamste voortbewegingsorgaan, terwijl de andere vinnen meer
werken als balanceer-, hoogte- en zijsturen.

Bij vele platvisschen geschiedt de voortbeweging mede door
golfvormige bewegingen van het geheele lichaam, terwijl de slang-
vormige visschen, zooals de aal, vrijwel zonder eenige hulp van
vinnen zwemmen.

De schubben zijn beenige plaatjes ; zij liggen dakpansgewijze over
elkaar, de vrije rand is meestal rond en glad (rondschubben) soms
ruw door kleine uitsteeksels (kamschubben). Bij sommige visschen,
bijv. de aal, zijn de schubben uiterst klein en liggen voor het bloote
oog onzichtbaar, diep in de huid verscholen ; bij andere, bijv. de
tarbot, is het grootste gedeelte der huid glad en vindt men slechts
een betrekkelijk gering aantal sterk vergroote schubben, voorzien
van een harde, korte, buiten de huid uitstekende punt, (ten on-
rechte wordt veelal beweerd dat aal en tarbot geen schubben
hebben !).

De opperhuid ligt over de schubben heen ; zij bestaat uit groote
weeke cellen, waaronder vele slijmcellen, waardoor de visschen bij
het aanvoelen glad en glibberig zijn en met een dun laagje helder
slijm zijn bedekt, hetwelk de huid tegen de scheikundige inwerking
van het water beschermt.

Bij vele diepzeevisschen komen in de opperhuid lichtgevende
klierachtige organen voor (lichtorganen, die wellicht als lokmiddel
voor buit, als schrikaanjagend afweermiddel of als herkennings-
teeken der soort dienen).

Echte huidklieren zijn verder de giftklieren die men bij verschil-
lende soorten vindt, meestal in verbinding staand met stekels in
de vinnen of op het kieuwdeksel. Het giftvocht der klier verzamelt
zich dan gewoonlijk in een zak aan den wortel der stekel en wordt

bij aanraking der stekel door een kanaal of sleuf naar het uiteinde
der stekel gevoerd en aldus in de prikwond gebracht, waar het ont-
steking kan veroorzaken (van practisch belang zijn voor ons land
de giftige stekels in de rugvin en aan het kieuwdeksel van den
pieterman !).

In huid en onderhuid is voorts als een bijzonder element nog het
pigment opgehoopt.

Uit het water genomen visschen verbleeken vrij spoedig ; in het
water ontwikkelen de meeste visschen levendige kleuren tot de
meest schitterende toe (tropische visschen). Behalve deze kleuren,
die aan bepaalde pigmentcellen (chromatophoren) gebonden zijn,
weerspiegelen verschillende visschen bovendien nog, door de aan-
wezigheid van fijne guanin-kristalletjes in de huid, een aparten,
kleurigen metaalglans, zooals wij dien kennen in den zilveren glans
van makrelen. De ontwikkeling der echte pigmentcellen is tot
op zekere hoogte aan het licht gebonden, daarom blijven de onder-
kanten der visschen meestal kleurloos. Intusschen hangt het onge-
kleurd zijn der buikzijde der visschen ook samen met natuurlijke
bescherming, waardoor de visschen, van onderen gezien, minder
gemakkelijk zichtbaar worden voor hunne vijanden. Vermindering
van lichtsterkte veroorzaakt een donkerder worden der kleuren,
waarvan men zich des nachts bij aquarium-visschen gemakkelijk kan
overtuigen. De meeste visschen hebben nl. het vermogen hunne
kleur te veranderen door meer of mindere samentrekking van de
pigmentccllen, die de verschillende kleuren vertegenwoordigen.

Ook verschilt de kleur van een bepaalde vischsoort naar gelang
van de j)laats waar de visch zich gewoonlijk in de zee ophoudt en
den bodem waarop zij leeft. Ook komen bij één en dezelfde visch-
soort kleurvariaties voor (goudkleurige kabeljauw en aal).

Zoo is van practische beteekenis, dat bijv. alle z.g. Noordzee-
visch veel helderder van kleur is dan bijv. de IJslandsche visch
die in de buurt van IJsland wordt gevangen. Bij een bezoek
aan de IJmuider-Vischafslag onderkent men bijv. de IJsland-
sche schelvisch en kabeljauw direct van de dito Hollandsche
(Noordzeevisch) door de veel donkerder kleur, evenals forellen
uit donker water veel donkerder zijn dan die uit heldere beken
met helderen zandbodem.

Ook wisselen de kleuren sterk naar gelang van den voedings-
toestand, gezondheidstoestand, psychische prikkels (angst, woede)
en geslachtsrijpheid (bruiloftskleed, vooral bij de mannetjes).

Algemeen bekend is ook, vooral bij platvisschen die op den
zeebodem leven, de eigenschap om de kleur van den ondergrond
aan te nemen (mimicry).

De meeste visschen hebben een skelet van been (beenige vis-
schen), andere hebben een skelet van kraakbeen (kraakbeenige
visschen, in hoofdzaak haaien en roggen).

De wervelkolom, die, tengevolge van de sterke ontwikkeling
der rugspieren, niet aan de rugzijde, maar meer midden in het
lichaam gelegen is, draagt groote doornuitsteeksels naar de rug-
zijde, in het staartgedeelte tevens naar de buikzijde, (bovenste-
en onderste doornuitsteeksels), terwijl van alle daarvóór gelegen
wervels naar de buikzijde uitgaan de dunne ribben, die de
l\'chaamsholte omvatten. Een borstbeen ontbreekt.

Met de ribben dienen niet verward te worden de losse graten,
die niets anders zijn dan de verbeende bindweefsel-wanden van
verschillende spiergroepen (als bijzonderheid zij vermeld dat
de geep groene graten heeft).

Als verdere losse groep van beenderen dienen nog de been-
stukjes vermeld die de dragers zijn van de vinstralen der onge-
paarde vinnen. Deze z.g. vinstraaldragers dringen in het lichaam
door tot op de bovenste- en onderste doornuitsteeksels, waarop
zij steunen.

Schoudergordel en bekken gordel zijn zeer eenvoudig gebouwd
en nog niet met de wervelkolom verbonden ; de schoudergordel
is echter verbonden met den schedel. Zij dragen de gepaarde vin-
nen (de 2 borst- en de 2 buikvinnen).

De schedel bestaat uit kleine smalle hersenschedelbeenderen
(met een kleine hersenholte) en uit grootere aangezichtsbeenderen.
Het aantal schedel been deren is groot.

De bovenkaken zijn gescheiden door de tusschenkaak, terwijl
de onderkaken door een paar beenderen met den schedel verbon-
den zijn.

Tanden komen zoowel op de kaken als op de andere beenderen
van den mondwand voor.

Een zeer bijzonder soort van tanden treft men aan bij de kar-
perachtigen op de onderste keelbeenderen (beenige platen aan de
achterste kieuwbogen), de z.g. keeltanden. Deze tanden verschillen
sterk van vorm en vertoonen in hunnen samengestelden bouw een
voor iedere soort der karperachtigen bepaalde tandformule, welke
als onderscheidingskenmerk zeer belangrijk is.

Ook de kieuwbogen dragen tanden aan den inwendigen concaven
rand. Deze werken als een fuik, een zeef, die uit het water, dat
door de kieuwen stroomt, alle voedselpartikeltjes terughoudt, om
deze in de richting van den slokdarm naar de maag te dirigeeren.

Deze tanden worden soms heel lang en grijpen in elkaar als een
prachtig filtreertoestel, waardoor zelfs het kleinste waterkreeft je
niet kan ontsnappen.

Van het zenuwstelsel is voor ons van belang de aanwezigheid van
enkele bijzondere organen :

Zoo is het gevoelszintuig, dat bij de visschen goed ontwikkeld
is, hoofdzakelijk gelocaliseerd in bepaalde zenuwknopjes in kleine
verhevenheden van de opperhuid, zooals die voornamelijk voor-
komen op de vinnen en in de omgeving van den mond, bij de
kabeljauw op de kindraad, de bekende „baard" (herkennings
teeken !).

Een zeer belangrijk zenuworgaan, hetwelk voor ons ook bij de
herkenning der verschillende vischsoorten van beteekenis is, is
de, wel het „zesde zintuig" genoemde, z.g. ,,zij streep", uitwendig
zichtbaar als een gekleurde streep die ongeveer langs het midden
der beide zijden van achteren naar voren loopt en zich op den kop
in eenige takken verdeelt. Zij bestaat uit een meestal gesloten
kanaal, gevuld met zeer veel slijmcellen en zenuwcellen.

Dit orgaan dient vrijwel zeker voor het aanvoelen van den water-
druk, voor het zich oriënteeren omtrent bewegingen en weerstanden
in hare omgeving en het meten van den afstand tot het water-
oppervlak en vervangt als zoodanig het slechts zeer matig ontwik-
kelde gezichtsvermogen van het oog.

Op gelijke wijze werken de organen van den evenwichtszin, die
gelocaliseerd zijn in de drie sterk ontwikkelde halfcirkelvormige
kanalen van de inwendige oorholte, die achter het oog in de sche-
delholte ligt. Een waarneming van geluidsgolven, als bij ons oor,
schijnt bij de visschen nauwelijks voor te komen. Uitwendige ge-
hoorgang en een eigenlijk inwendig oor ontbreken dan ook.

In overeenstemming hiermede is het feit, dat de visschen over
het algemeen stom zijn of zich hoogstens beperkt zien tot het voort-
brengen van geringe knarsende en brommende geluiden door
wrijving van beenderen en beweging der zwemblaaswand (knor-
haan).

Smaak en reuk zijn ook slechts zeer weinig ontwikkeld, evenals
het oog dat slechts tot op i Meter afstand scherp ziet. Binnen dien
afstand is het opmerkingsvermogen toch zeer goed ontwikkeld,
dat weten de hengelaars.

Als reukorgaan vindt men meestal tusschen mond en oog twee
neusgaten, als het begin van een paar groeven met slijmvlies be-
kleed, waarin zich de reukcellen bevinden.

De oogen zijn meestal groot. Beweegbare oogleden ontbreken.
Het doorzichtige hoornvlies is slechts weinig gebogen, de lens is
dikwijls kogelrond. De lens kan niet van vorm veranderen, maar
wordt bij het accommodeeren achteruit getrokken.

Het maagdarmkanaal begint met de mondopening. De mond-
holte voert door een trechtervormigen slokdarm in de maag, die
niet scherp begrensd is, doch wel meestal een duidelijke sluitspier,

de pylorus, bezit. Bij de meeste vischsoorten zijn direct achter de
pylorus een meer of minder groot aantal zakvormige uitstulpingen
van den darm aanwezig. Deze pylorische aanhangselen, appen-
dices pyloricae, zijn even zoovele uitstulpingen van het darmslijm-
vlies, die dezelfde klieren bezitten als de gewone darm, zoodat zij
het werkzame darmoppervlak vergrooten.

Direct hierachter ligt de opening van de galgang, waardoor de
gal uit de galblaas in den darm wordt gebracht.

De galblaas ligt direct tegen de lever aan. De lever is geel- tot
roodbruin, zeer groot en bestaat uit eenige lappen.

Ingebed in de lever en meestal macroscopisch niet waarneembaar,
ligt de pancreas.

Wegens het in elkaar grijpen van deze twee organen, bestempelt
men ze te zamen met den naam hepatopancreas.

In de buurt van de maag ligt de milt als een donkerrood orgaan,
dat soms uit verschillende lappen bestaat.

De darm eindigt in een korte tamelijk wijde endeldarm, die bij
de beenige visschen zelfstandig naar buiten uitmondt; bij de
kraakbeenige visschen echter te zamen met de urine- en geslachts-
opening in een cloaka. Deze openingen kan men steeds aan de
buikzijde, — indien beide aanwezig, vlak naast elkaar — direct
vóór de aarsvin vinden. Bij de platvisschen (schol, bot enz.) is
de lichaamsholte heel klein, de anaalopening ligt daarom heel ver
naar voren. De aarsvin, die achter de opening begint, is dan ook
bijna zoo lang als de rugvin.

Lengte en vorm van het gehcele darmkanaal wisselen sterk ;
zooals gewoonlijk hebben de planteneters onder de visschen een
langeren gewonden, de vleescheters een korten rechten darm.

De ademhaling geschiedt bij de meeste visschen door kieuwen,
weeke bloedrijke huidplooien op de kieuwbogen, gelegen in de
kieuwholten, die, afgedekt door het kieuwdeksel, aan beide zijden
van het lichaam zich openen in de kieuwspleet. Deze kieuwspleet
staat tusschen de kieuwen door met de mondholte in verbinding,
zoodat het water, dat door den mond wordt ingeslikt, door een
opening in den slokdarm langs de kieuwen kan afvloeien. De be-
weging die de visch noodzakelijk door dezen waterstroom zou
krijgen, wordt, wanneer het dier zich niet wil verplaatsen (zooals
bij het bekende „staan" van een snoek), opgeheven door een voort-
durende beweging der borstvinnen.

Het hart, dat direct achter den kop ligt, is enkelvoudig. Het be-
staat uit één kamer en één boezem, overeenkomende met onze
rechter harthelft. Tusschen kamer en boezem ligt een tweedeelige
klep. Het geheel ligt in een hartezakje.

Achter het hart ligt een soort diaphragma, een vlies, hetwelk
de lichaamsholte feitelijk verdeelt in een kleiner voorste gedeelte,
waarin het hart en een grooter, achterste gedeelte, waarin de overige
ingewanden zijn gelegen.

Uit de hartkamer ontspringt de aorta, welker begin bij de beenige
visschen uivormig verdikt is tot de z.g. bulbus- of conus arteriosus
(niet te verwarren met den boezem), die ook van kleppen is voor-
zien, om het terugstroomen van het bloed te verhinderen.

De aorta brengt het bloed van het hart naar de kieuwen. Het
uit het hart uitstroomende bloed is veneus, zuurstof-arm en kool-
zuurrijk.

In de kieuwen verdeelt de aorta zich in de verschillende kieuw-
slagaderen en deze ten slotte in haarvaten.

In de kieuwen vindt de gaswisseling plaats, koolzuur wordt
afgegeven en zuurstof, uit het de kieuwen omspoelend water,
opgenomen.

Zonder nu eerst weer naar een linker-harthelft terug te keeren,
vereenigen de van de kieuwen afvoerende bloedvaten zich tot een
grootere, opstijgende rugslagader, de aorta dorsalis, die tot aan
de staartstreek onder de wervelkolom verloopt en het geheele
lichaam van slagaderlijk bloed voorziet, dat ten slotte, na in de
lichaamshaarvaten weer aderlijk te zijn geworden, door aderen
naar den hartboezem wordt teruggevoerd.

Door het ontbreken van een linker-harthelft, alwaar het bloed
opnieuw wordt voortgestuwd en dus grootere snelheid krijgt, moet
het bloed langzaam stroomen. De totale bloedhoeveelheid is boven-
dien zeer gering.

Mede door de geringere snelheid wordt dus minder en minder
snel zuurstof naar de weefsels gevoerd, de oxydatie geschiedt dus
minder snel, er wordt dus ook minder dierlijke warmte geprodu-
ceerd. Vandaar dat visschen „koudbloedig" zijn, of liever gezegd
„wisselwarm". Zij hebben nl. geen constante lage temperatuur,
doch nemen de temperatuur van het omgevende water aan.

Dat de visschen weinig zuurstof gebruiken, is geheel in over-
eenstemming met de geringere mogelijkheid van zuurstofopname
die het water biedt.

Met uitzondering van het lancetvischje (Amphioxus lanceola-
tus) en de glas-aal, de aallarve (Leptocephalus), die kleurloos bloed
bezitten, hebben alle visschen rood bloed. De roode bloedlichaampjes
zijn ovaal en hebben steeds een kern.

Direct onder de wervelkolom, dorsaal van den darm, ligt in de
lichaamsholte een orgaan, de zwemblaas, een vliezige holle blaas,
soms, zooals bij de karperachtigen, in het midden sterk ingesnoerd.
De zwemblaas dient speciaal als hydrostatisch orgaan ; door ver-

grooting en verkleining wordt het soortelijk gewicht gewijzigd om
zoodoende een evenwichtstoestand in de verschillende water-
diepten te verkrijgen. Zij dient dus voor de regeling van het
zweven in het water. De zwem blaas is nl., 6f doordat er verbinding
bestaat met den slokdarm, gevuld met buitenlucht, óf met zuur-
stof, die uit het bloed wordt opgenomen. Door wisselende vulling
der blaas kunnen de visschen zoodoende zonder zwembewegingen
stijgen en dalen.

Bij de plat visschen, die steeds op den bodem der zee leven, zich
vandaar ongeveer niet verplaatsen naar hoogere watergebieden,
ontbreekt de zwemblaas.

Ook bij de makreel, die zich intusschen wel naar verschillende
1: oogten verplaatst. Desondanks verplaatsen ook deze zich toch
vrij gemakkelijk in verticale richting, omdat hun soortelijk ge-
wicht slechts zeer weinig van dat van water verschilt, zoodat
geringe volumeverandering reeds beweging in verticale richting
kan veroorzaken.

Ook dient de zwemblaas soms als hulporgaan bij de ademhaling
en helpt ze soms om geluid voort te brengen.

Daar het perspunt, d. w. z. het zwaartepunt van de verplaatste
watermassa en dus het aangrijpingspunt van de opdrijvende kracht
(wet van Archimedes) bij een visch lager ligt dan het zwaartepunt
van de visch zelf, loopt het dier steeds gevaar te kantelen, en doet
dat ook, zoodra het de macht over zijne spieren heeft verloren,
zoodat „flauwe" en doode visschen op zij of op den rug liggen. Een
visch verkeert dus voortdurend in labiel evenwicht.

Denteren liggen als lange platte banden van gewonden kanaaltjes
aan den bovenwand van de lichaamsholte, tegen de wervelkolom
aan en doorloopen vrijwel de geheele ruimte van hart tot anaal-
opening. De kleur der nieren is donkerbruin tot zwartrood. De
beide urineleiders vereenigen zich tot een gemeenschappelijke uit-
voergang, die zich, alvorens uit te monden, meestal tot een duide-
lijke urineblaas verwijdt.

De geslachtsorganen zijn in den regel gepaarde zakken, die aan
beide zijden van de wervelkolom in de lichaamsholte liggen.

Bij de meeste beenige visschen gaan deze zakken direct in de
zaad- of eileider over, om met de gemeenschappelijke urineleider
te zamen uit te monden op een papil, direct achter de anaalopening.

Slechts bij de kraakbeenige visschen monden al deze tegelijk
met den endeldarm in een gemeenschappelijke cloaka uit.

Waar eikapsels (hoornige schalen) gevormd worden, zooals bij
de kraakbeenige visschen (haaien en roggen) worden deze door
bijzondere klieren in de eileiders gevormd.

Klompen eieren heeten bij de vrouwelijke dieren ,,kuit".
Het manlijk zaad is witachtig en wordt daarom wel „melk"
genoemd, meestal echter „hom". Men spreekt dan ook voor man-
lijke- en vrouwelijke exemplaren van „hommers" en „kuiters".

De meeste visschen zijn vrij streng gebonden aan de soort van
water (zout, zoet of brak) waarin zij leven.

De snelheid waarmede visschen zich kunnen verplaatsen is niet
zelden zeer groot. Vele vischsoorten doorkruisen geheele oceanen
met als voornaamste drijfveren : de voeding en de voortplanting,
waarbij zij zich dikwijls tot zeer groote groepen (scholen) ver-
eenigen. Heel merkwaardig is de bekende „trek", die verschil-
lende vischsoorten, speciaal ten behoeve van de voortplanting,
ondernemen. Zoo zwemmen zalmen, om kuit te schieten, het z.g.
paaien, uit de zee over aanzienlijke afstanden, zelfs tegen water-
vallen in, de rivieren op. Omgekeerd gaat de aal juist tegen den

tijd der voortplanting naar zee, paait daar in de diepte. Na een
larvestadium doorloopen te hebben zwemmen de doorzichtige
„glasaaltjes" weer de monden der rivieren op. Deze merkwaardige
tegenstelling in paaiplaatsen en overgang van zout in zoet water
en omgekeerd moet vermoedelijk aldus verklaard worden, dat de
paaiplaats feitelijk de oorspronkelijke woonplaats is, vanwaar zich
de volwassen exemplaren door verandering der levensvoorwaarden
hoe langer hoe meer verwijderd hebben, doch die zij voor de hand-
having der soort telkens weder opzoeken.

Sommige visschen kunnen langen tijd op het droge blijven,
bijv. aal en bot, terwijl andere bijna dadelijk dood zijn zoodra ze
uit het water zijn gehaald, bijv. schelvisch.

Door de krachtig ontwikkelde romp-muskulatuur zijn vele
visschen in staat belangrijke sprongen boven het water te maken,
zooals dat bekend is van de zalmen bij het overwinnen van hinder-
nissen bij den „trek".

De „vliegende visschen" leggen zelfs met behulp van zeer
sterk ontwikkelde borstvinnen eenige Meters afstand boven den
waterspiegel af.

Bekijkt men in een aquarium een rustig stilstaande visch, dan
ziet men het kieuwdeksel regelmatig op en neer gaan. Eén open-
en dichtgaande beweging is één ademslag. De ademhaling wisselt
bij de verschillende vischsoorten van 15 tot 150 slagen per mi-
nuut. Bovendien wisselt zij bij hetzelfde dier met de temperatuur
en het zuurstofgehalte van het water ; „luchthappen", d.w.z. een
sterk versnelde ademhaling, is steeds een teeken dat het dier in
gevaar verkeert te zullen stikken.

De lichaamstemperatuur is in \'t algemeen gelijk aan die van
het omgevende water. Slechts bij sterk ingespannen beweging,
bijv. bij in het net spartelende visschen, kan de temperatuur niet
onbelangrijk stijgen.

De meeste visschen zijn echte roofdieren ; zij voeden zich met
andere visschen, desnoods met eigen broed, met schelp- en schaal-
dieren, met insectenlarven, wormen en met de vrij in het zeewater
zwevende flora en fauna van hoofdzakelijk lagere planten en
dieren, het z.g. plankton.

Zeer zelden zijn het echte vegetariërs, omdat ook de hoofd-
zakelijk plantenetende soorten (o.a. karpers) toch het kleine, in
het vrije water en tusschen de planten levende, gedierte niet ver-
smaden, zelfs veelal daarvoor juist de planten afweiden. Immers
op een diepte van 1000 M. heerscht reeds volkomen duisternis,
zoodat plantenleven in de zee, bij gebrek aan licht, slechts in ge-
ringe mate mogelijk is (meer dan 65% der zee heeft diepten van
5000 M. en meer) ; de bewoners der diepzee voeden zich dan ook
met de gestorven wezens welke in hoogere waterlagen leefden.

Aangezien vooral aan de oppervlakte milliarden ééncellige planten
en dieren leven, kan men zich voorstellen dat er in de zee als het
ware een voortdurende voedselregen van gestorven ééncellige
wezens neervalt voor de bewoners van steeds diepere waterlagen
en tenslotte voor die der diepzee.

De voedselbehoefte is zeer groot, de visschen gebruiken den
meesten tijd van hun leven om den honger te stillen, ofschoon
rustpauzen voorkomen waarbij de visch naar geen beet wil happen
(den visschers bekend !). Ook bestaan er onder de vischsoorten
bepaalde dag- en nachtdieren, tot de eersten behooren de forel, tot
de nachtdieren de aal. Tijdens de rustpauzen verkeeren visschen
in meer of minderen toestand van slaap.

Visschen kunnen welhaast een half jaar zonder voedsel, bijv. de
karper tijdens den winterslaap en zalmen in den paaitijd, waarbij
deze dan bovendien nog hunne inspannende reis, de rivieren op,
maken en de inspanning der voortplanting ondergaan.

Geen wonder dat hun vleesch dan ongenietbaar wordt en zeer
velen zelfs de zee niet meer kunnen bereiken, doch sterven.

Visschen kunnen overigens bij goede voeding vrij snel in ge-
wicht toenemen, zij groeien feitelijk hun heele leven door. In het
koude jaargetijde vermindert de stofwisseling endaarmede de eet-
lust ; visschen groeien dus het best in den zomertijd, zoodat men
kan zeggen dat zij als het ware met de koeien in de weide gaan,
hetgeen ook al weer samenhangt met het feit dat tegen den zomer
juist de voortplantingstijd van de meeste vischsoorten is afge-
loopen, dus de tijd waarin alle lichaamskrachten aan de ontwikke-
ling der eieren zijn besteed geworden. Hierop komen wij nader
terug.

Ook verlaten vele vischsoorten in den winter hunne weideplaat-
sen onder de kust en trekken zich in dieper water, waar de tem-
peratuur gelijkmatiger blijft, terug. Voor de visscherij zijn al deze
overwegingen van direct practische beteekenis. Zoo was bij de in
den vorigen winter opgetreden hevige koudegolf plotseling de
schelvisch van haar gewone vangplaats verdwenen.

Zooals reeds is gezegd, leggen vele soorten op zoek naar voedsel,
groote afstanden af. De ontwikkeling der voor iedere soort be-
noodigde voeding is nl. min of meer gebonden aan en afhankelijk
van bestaande golfstroomen, welke dus door de visschen worden
gevolgd.

De visscherij heeft dus ook rekening te houden met en is zelfs
afhankelijk van wijzigingen die in die stroomingen optreden.

Ook veranderen visschen, zooals bijv. bekend van schollen, hun
weideplaats met den leeftijd, omdat zich dan tevens de aard van
de voeding verandert. Zoo vindt men 2-3 jarige schollen (ongeveer
20 c.M. lang) in water van 10-20 Meter diepte, terwijl schollen van

25 c.M. een diepte van 20-40 Meter prefereeren en grootere exem-
plaren nog dieper leven.

De maaginhoud wisselt dan ook dienovereenkomstig met het
toenemen van den leeftijd.

Zooals gezegd, zijn de meeste visschen carnivoren. Hun voedsel
bestaat in hoofdzaak uit grootere of kleinere waterdieren. Deze
voedseldieren leven echter zelf weer van grootere of kleinere water-
planten. De plant vormt het oervoedsel van alle in het water le-
vende dieren ; ook van de visschen. Vooral het plankton, dat is de
vrij in het zeewater zwevende flora en fauna, speelt als zoodanig
een zeer voorname rol. Het bestaat uit een zeer heterogene ver-
zameling van hoofdzakelijk lagere planten en dieren, die ongeveer
zonder eigen beweging, dus vrij zwevend, in het water leven. Deze
levenswijze noemt men pelagisch. De organismen, die dit plankton
samenstellen, noemt men planktonten.

De pelagische planten, het plankton bij uitnemendheid, be-
hooren hoofdzakelijk tot de micro-flora der plankton-algen of
-wieren. Dit zijn meestal in kolonies levende ééncellige wezens, als
Diatomeeën, Peridineeën en Flagellaten.

Deze micro-flora dient weer als voedsel voor de pelagisch levende
micro-fauna, waartoe behooren : ééncellige protozoën als Fora-
miniferen en Radiolariën ; meercellige metazoën, waartoe de kwal-
len (Medusen) behooren. Voorts als voornaamste dieren der Crus-
taceeën : de Copepoden, Schizopoden en Decapoden. Verder Mol-
lusken (weekdieren, waartoe de slakken behooren) en tal van
larven vormen van zeesterren, zee-egels, wormen en ten slotte
ook eieren en larven en zelfs volwassen vormen van allerlei
vissch en.

Het is deze geheele verzameling van planktonische flora en fauna
die het hoofdvoedsel vormt voor de gewone visschen. Echte plank-
toneters zijn de haringen, ook als ze volwassen zijn. Op hun beurt
dienen zij weer als voedsel voor de echte roofvisschen, die voort-
durend jacht maken op allerlei andere soorten en zelfs veelal de
eigen soort en het eigen broed niet versmaden.

De vruchtbaarheid der visschen is enorm, de vrouwelijke dieren
produceeren duizenden eieren.

De eieren zijn meestal slechts enkele millimeters groot, meestal
glashelder en rond van vorm (behalve de ansjovis, die min of meer
langwerpige eieren legt).

Een uitzondering hierop maken de kraakbeenige visschen (haaien
en roggen), die slechts enkele zeer groote eieren leggen, voorzien
van een hoornigen kapsel van vierkantigen vorm, met aan ieder
der hoeken een hoornige draad of uitsteeksel.

eenvoudig in het water en laten de bevruchting en verdere ont-
wikkeling eenvoudig aan het toeval over, met dien verstande even-
wel, dat de eieren wel meestal worden gedeponeerd op plaatsen,
met water van hoogere temperatuur en zoutgehalte, die voor de
ontwikkeling der eieren geschikt zijn. NI. op zandige, met planten
bedekte, ondiepten ; de z.g. paaiplaatsen.

Bij het kuit schieten van in scholen paaiende visschen zwemmen
de wijfjes veelal boven de mannetjes, zoodat de in het water af-
dalende vrouwelijke eieren (kuit) de door het manlijke homvocht
gevulde waterlaag passeer en moeten.

De tijd noodig voor het uitkomen van de bevruchte eieren is in
het algemeen enkele weken of maanden ; de tijd voor het bereiken
van geslachtsrijpheid en deelnemen aan de voortplanting is in het
algemeen op enkele (3-5) jaren te stellen ; daarna geschiedt de
voortplanting bij alle visschen éénmaal \'s-jaars.

Visschen kunnen in het algemeen gesproken enkele tientallen
jaren oud worden. In de schubben vinden wij een middel om den
leeftijd te schatten. Op de buitenvlakte der schub bevinden zich
nl. een meer of minder groot aantal richels. Gedurende het eerste
levensjaar zijn het enkel concentrische richels, op gelijken afstand
van elkaar. Later gaan deze richels meer divergeeren en liggen des
zomers, bij sterken groei, verder uit elkaar dan \'s-winters. Zoo
ontstaat van jaar tot jaar een duidelijke afscheiding tusschen de
groepen van zomer- en winterringen. Te zamen vertegenwoordigen
deze dus telkens, net als bij de boomen, één jaarring.

Otolithen zijn platte kalklichaampjes in het gehoororgaan der
visschen. Daar deze z.g. gehoorsteenen zeker niets met het hooren,
doch wel met het evenwichtsgevoel te doen hebben, noemt men
ze beter statolithen.

Behalve als soortkenmerk, dienen deze statolithen ook voor de
leeftijdsbepaling, door de daarop voorkomende jaarringen, nl.
groepen van afwisselend donkere (sterk kalkhoudende, in den
zomer gevormde) en lichtere (in den winter gevormde, minder
kalkhoudende) lagen.

Speciaal bij enkele platvisschen (schol, bot en schar) zijn deze
statolithen een waardevol hulpmiddel; bij alle andere plat-
en rondvisschen laat de leeftijd zich beter uit de schubben
bepalen. (Wordt vervolgd).

(Uit het Pathologisch instituut van de Faculteit der Veeartsenijkunde der
Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. SCHORNAGEL).

De jonge blaasworm van de Taenia marginata, de cvsticercus
tenuicollis, kan, zooals bekend is uit de onderzoekingen van Küchen-
meister, Leisering, Leuckart, Baillet, Dürbeck, Seiler,
Avéradère, Pillers e. a., aanleiding geven tot uitgebreide en
ernstige leververanderingen, bekend als „hepatitis cysticercosa".
Zij treedt op bij sterke infectie van lammeren en biggen, en kan
een massasterfte veroorzaken (Hepatitis enzoötica). De oorzaak
der sterke leververanderingen is vooral te zoeken in de migratie
der blaaswormen, die slechts tijdelijk in de lever verblijven (niet-
hepatophile cysticercen, Joest), om zich door actieve beweging
te begeven naar hun klassieke zitplaats, het subsereuse bindweef-
sel van de buikholte. Meestal doorboren zij daartoe de leverkapsel
en dringen opnieuw door de serosa van omentum of mesenterium
in het subsereuse bindweefsel. De veranderingen bestaan dan ook
uit een sterke verwoesting van, en bloeding in het leverweefsel,
perihepatitis fibrinosa, peritonitis en soms verbloeding in de buik-
holte, waarbij dan talrijke jonge blaaswormen in de bloedige
inhoud der buikholte gevonden worden. De leververanderingen
bij minder hevige infecties bestaan uit de, vooral bij het schaap
bekende, geslingerde boorgangen, die onder de leverkapsel het
best zichtbaar zijn, en bij het varken uit de zeer veelvuldig voor-
komende locale, min of meer stervormige bindweefselhaardjes
(hepatitis interstitialis parasitaria multiplex).

Dat tot publicatie van een aan ons Instituut waargenomen
geval werd besloten, vindt zijn verklaring in het feit, dat hierbij
een bijzondere verspreiding der parasieten had plaats gevonden,
nl. echte metastaeering, welke verspreiding bij de blaaswormziekten
der dieren vrijwel onbekend is (twee gevallen bij echinococcose
van Joest en Eggeling), en hier volledig kon worden vervolgd.

Het geval betreft een varken van 4—5 maanden, dat klinisch
geringe diarrhee had vertoond, en \'s morgens dood gevonden
werd. De toegezonden organen (lever, longen, hart, milt en nieren)
vertoonden, behalve lever en longen, geen bijzondere afwijkingen ;
cultures uit milt en nier aangelegd bleven steriel.

Macroscopie. De lever was flink vergroot en had een zeer bont
uiterlijk, de bij het varken reeds normaliter duidelijke eilandjes-
teekening was versterkt, waarbij grijswitte eilandjes (of com-

plexen van eilandjes) mozaïekachtig afwisselden met roode tot
zwartroode eilandjes.

Vooral in de donker gekleurde gebieden waren één tot drie m.M.
groote blaasjes te zien, die vaak koepelvormig boven de lever-
oppervlakte uitstaken. Soms deden zij zich voor als gekronkelde
gangetjes, van ± x m.M. doorsnede en 5—10 m.M. lengte, onder
de leverkapsel gelegen. De leverkapsel had hierdoor een licht
korrelig uiterlijk en was plaatselijk met een dun fibrinelaagje be-
dekt (perihepatitis fibrinosa). De blaasjes staken vrij scherp tegen
de omgeving af, zij waren dunwandig en doorschijnend en bevatten
als regel een waterheldere vloeistof. Een doorbraak van de lever-
kapsel werd slechts twijfelachtig op enkele plaatsen gevonden
(hierbij rekening houdende met het feit, dat de organen los ver-
zonden waren, en dat, mede door allerlei manipulaties, zeer opper-
vlakkig gelegen blaasjes postmortaal verscheurd kunnen zijn).

Op de sneevlakte kwam het blaasjeskarakter nog duidelijker
voor den dag, waarbij deze niet zelden doorsneden van gangen in
het leverweefsel bleken te zijn. Uit deze gangen waren herhaalde-
lijk fijne blaasjes te verwijderen, die den indruk van jonge blaas-
wormen gaven en in een bloedige massa ingebed waren. Het aantal
der blaasjes was niet te schatten, doch in elk geval zeer gi\'oot,
daar de geheele lever er gelijkmatig en dicht mede doorzaaid was.

I)e longen waren slecht samengevallen, met een min of meer hy-
aline, oedemateus uiterlijk en vertoonden bovendien een matig
ontwikkeld alveolair emphyseem. Talrijke onregelmatige, soms
afgeronde bloedrijke gedeelten, die in hun begrenzing niet met
longkwabjes overeen kwamen vielen op, zoowel aan de opper-
vlakte als op de sneevlakte; deze laatste vertoonde verscheidene
gethromboseerde vaten. Bronchitische en pneumonische veran-
deringen ontbraken.

De bronchiale lymphklicren waren iets gezwollen, en vertoonden
een haemorrhagische randzöne.

Microscopie : Lever : De diagnose blaasworminfectie werd reeds
bij kleine vergrooting bevestigd, door het vinden van talrijke
blaasvormige lichaampjes, van ronden, langwerpigen, soms on-
regelmatigen vorm, met den typischen bouw van blaaswormen,
nl. uitwendig een dunne cuticula, vervolgens een laagje spiercellen
en daarna een dikke laag gereticuleerde cellen, de parenchymlaag,
die een waterheldere, eiwitarme vloeistof omsluit. De verhouding
van de totale wanddikte tot het lumen der blaasjes wisselt vrij
sterk, doch het lumen neemt minstens ongeveer een derde van de
dwarsdoorsnede in. De onregelmatige vorm is soms het gevolg van
onderlinge afplatting, wanneer de blazen dicht bijeen liggen, maar
meestal is het een gevolg van schrompeling tengevolge van de fixatie;
de blaaswand is hierbij van de omgeving teruggetrokken. Ook
door de later te bespreken bewegelijkheid der parasieten

ontstaan in de kruipgangen gerekte vormen, o. a. door Seiler be-
schreven ; de fleschvorm met een instulping (kopaanleg) in het
toegespitste gedeelte werd niet gevonden, waarschijnlijk waren
de parasieten hiervoor nog te weinig ontwikkeld. De meeste blazen
liggen in de levereilandjes en zijn door een bloed- en detritusmassa
omgeven, waarin veel pigment, vaak in phagocyten gelegen, fi-
brine, ontstekingscellen en soms losse levercellen aanwezig zijn.
Veelal is de structuur van het eilandje nagenoeg geheel verwoest,
op enkele plaatsen echter is de beschadiging van het leverweefsel
veel geringer. Op andere plaatsen is het epitheel in de omgeving
van de parasiet sterk gedegenereerd, deze verandering omvat soms
het geheele betreffende eilandje. De overgebleven leverbalkjes
der aangetaste eilandjes vertoonen vaak een concentrische rang-
schikking met afplatting om de haard. Ook gangvormige veran-
deringen ziet men niet zelden, zij strekken zich dan over meer dan
één eilandje uit en bevatten soms parasieten. Ook in het peripor-
tale bindweefsel vonden wij enkele blazen. Het bindweefsel is
overal verbreed, hoofdzakelijk door een infiltratie met ontste-
kingscellen, waarbij vrij veel eosinophile leucocyten voorkomen,
en bovendien enkele Langhans\'sche reuzencellen ; op deze laatste
kom ik later terug. Als bijzondere bevindingen aan de blaaswor-
men zijn nog te vermelden, dat op enkele plaatsen de cuticula een
lamellaire bouw vertoonde, en dat verschillende blazen eigenaar-
dige instulpingen van alle lagen te zien gaven, met het karakter
van papillen, die oorspronkelijk aan kopvorming deden denken.
Hiervan kunnen verscheidene in een blaas worden gevonden.
Kalklichaampjes zijn niet duidelijk waargenomen, wel de z.g.
„Molekular Körperchen" van Leuckart. Bijzondere aandacht trok
het gedrag der blaaswormen ten opzichte van de vaten. In de eerste
plaats viel het op, dat herhaaldelijk blazen gedeeltelijk de vaat-
wand indeuken, waarbij de vaatwandelementen langzamerhand
verdwijnen, en eindelijk een doorbraak naar het vaatlumen op-
treedt. Bij nazoeken van een groot aantal coupes is het gelukt alle
stadiën van dit proces te zien te krijgen, waarbij ten slotte vrijlig-
gende blazen, zoowel in het lumen van takken van de V. hepatica,
als van de V. portae werden aangetroffen. Men krijgt den indruk,
vooral bij het bestudeeren der veranderingen van het elastische
weefsel, dat dit doorbraakproces vrijwel uitsluitend op atrophie
berust. Infiltratie en necrose ontbraken in de betreffende vaat-
wandgedeelten geheel. De elastische lamellen der venenwanden
worden dunner en dunner, en vallen tenslotte in fragmenten uit-
een. Het ligt geheel in den lijn van deze voorstelling, dat de blazen
reeds voor een groot deel in het vaatlumen kunnen promineeren,
voordat een doorbraak plaats vindt, waarbij waarschijnlijk me-
chanische momenten het oogenblik van doorbraak bepalen. Het
gedrag der blaaswormen lijkt hier wel geheel anders dan in het
lvii 38

leverparenchym, maar daar hebben wij een zeer vulnerabel weef-
sel, terwijl de vaatwand zeer elastisch is. Trombose in aansluiting
aan doorbraak der blaaswormen in de vaten werd in de lever niet
gevonden.

Een direct gevolg van de doorbraak der blaaswormen in de vaten
zal moeten zijn een embolische verspreiding, en wel voor zoover
betreft de Vena hepatica naar de longen, en voor de Vena portae
in de lever zelf. Dit laatste nam Joest eenmaal bij echinococcen
in een runderlever waar ; intusschen was dit een ouder geval, waar-
bij wel de blazen in de vaten werden gevonden, doch de doorbraak
alleen door een litteeken in een Vena portaetak aannemelijk ge-
maakt kon worden, waarbij de mogelijkheid van een metastase
b.v. uit de milt (afvoer van bloed naar de lever) moest worden
opengelaten.

Longen : Zooals uit de leververanderingen verwacht kon worden,
bleken talrijke longvaten (takken van de arteria pulmonalis) blaas-
wormen te bevatten, soms zelfs eenige exemplaren in één vat.
Thrombose werd hierbij niet zelden gevonden, maar ontbrak ook
op verschillende plaatsen.

Ook werden vrij veel blaaswormen buiten de vaten aangetrof-
fen, waarbij natuurlijk een tweetal mogelijkheden moest worden
overwogen :

ie. dat deze zich ter plaatse ontwikkeld hebben uit oncospheren,
die na het doordringen in den darmwand, hetzij direct het lever-
filter gepasseerd zijn, eventueel vanuit den darmwand via lymph-
banen-ductus thoracicus in de bloedbaan zijn geraakt ; in beide
gevallen hebben wij dan met een primaire localisatie in de longen
te maken, waarbij de jonge embryonen reeds spoedig uit de bloed-
vaten (capillairen) in het eigenlijke longweefsel zijn beland ; 2e. dat
de blaaswormen in een later stadium van ontwikkeling metasta-
tisch in de longen zijn gekomen en zich uit grootere vaten een weg
naar het longweefsel gebaand hebben. De eerste mogelijkheid is
moeilijk te bewijzen, maar is door de sterke leverinfectie niet te
ontkennen, hierover later. Om de tweede mogelijkheid te onder-
zoeken is weer speciaal op het elastische weefsel der vaten gelet.
Bij de meesten ziet men geen veranderingen, de elastica heeft in
deze arterietakken als regel een gave interne en externe laag, zelfs
bij aanwezigheid van blaaswormen. Dit behoeft niet te verwonde-
ren, aangezien zonder twijfel vele blaaswormen pas kort ter plaatse
zijn aangekomen. Afgezien van blaaswormen, die door een toe-
vallig gunstige localisatie, dicht bij takken van sublobulaire venen
in de lever voor een spoedige doorbraak en metastase in aanmer-
king kwamen, is het metastaseeren grootendeels een gevolg van
den groei der blazen en is waarschijnlijk pas kort geleden op groo-
tere schaal begonnen.

recte omgeving van grootere vaten en bronchiën gevonden werden,
lag het voor de hand, dat ook gemetastaseerde blaaswormen buiten
de vaten geraakt moesten zijn. Bij nauwkeurig zoeken vonden
wij op één plaats een blaasworm die juist uit een longvat kroop,
waarbij de vaatwand blijkbaar verscheurd was, althans de beide
elasticae hadden omgekrulde niet verdunde uiteinden ter plaatse
van de blaasworm, terwijl bloeding in het omgevende longweefsel
was opgetreden. In verband met het blijkbaar langzaam door-
groeien der veel minder weerstand gevende venenwanden in de
lever, was dit plotseling doorbreken voorloopig raadselachtig ;
andere vaten gaven ons een aanwijzing in welke richting deze
schijnbaar tegenstrijdige beelden verklaard kunnen worden. In
de longvaten worden de embolisch aangevoerde blaaswormen
meegevoerd tot in de takken, die met de grootte der blaaswormen
correspondeer en, kruipen zij nu verder met den bloedstroom mee,
dan zullen zij als plastische lichamen gerekte vormen gaan ver-
toonen. Zoo vonden wij ze enkele malen als het ware ingeperst in
vaten waarbij dan nog uitsteeksels prolabeerden in zijtakjes van
het betreffende vaatgedeelte. Daar deze zijtakjes een veel zwak-
kere elastische steunlaag hebben, kan men verwachten, dat de
blaaswormen hier het vat zullen kunnen perforeeren (verscheu-
ren), als zij in staat zijn om een behoorlijk gedeelte van het lichaam
in de zijtak in te werken. Vlak na de ruptuur zal het dan lijken
alsof de blaasworm uit het grootere vat naar buiten kruipt, ter-
wijl in werkelijkheid ter plaatse van de ruptuur een zijtakje ge-
legen heeft. De vaatwand was hierbij blijkbaar gerekt, de elasti-
sche lagen op elkaar gedrukt.

De omgeving der zich buiten de vaten bevindende blaaswormen
gaf een vrij uitgebreide versche bloeding te zien, waarbij duidelijk
bloedverval ontbrak. Bovendien was plaatselijk een destructie
van het longweefsel ontstaan ; ontstekingsverschijnselen waren
hier nog niet duidelijk opgetreden. Daar dus elk verschijnsel van
oudere veranderingen op deze plaatsen ontbrak, meen ik te mogen
besluiten, dat de meeste vrije blaaswormen afkomstig zijn van
metastatisch in de longen geraakte exemplaren. Op één plaats
werd een kleine gang, als in de lever, gevonden ; deze gangen wor-
den in de literatuur vooral in de subpleura vermeld (o. a. Küchen-
meister).

Overigens vertoonden de longen alveolair emphyseem en een
matig oedeem, waarbij ook het interstitium door oedeem verbreed
was en vrij talrijke sterk uitgezette lymphvaten bevatte. Ont-
stekingverschijnselen werden vooral gevonden om de gethrombo-
seerde vaten, in den vorm van leucocytaire infiltraten, soms uit-
stralend in het omgevende longweefsel,waarbij alveolencomple-
xen, hetzij met ontstekingscellen, hetzij met gedesquameerde
epitheelcellen gevuld waren, en onregelmatige, eenigszins pneu-

monische gebieden te zien gaven. Het leek niet onmogelijk, in ver-
band met een waarneming van Dévé, die bij een schaap cysticer-
cen in bronchiale lymphklieren aantoonde, dat ook in ons geval
de blaaswormen bij hun uittreden uit de vaten de perivasculaire-,
eventueel peribronchiale lymphbanen zouden kunnen volgen ;
hierop wezen enkele beelden, o. a. de sterk gestuwde lymphbanen.
Intusschen werden geen blaaswormen gevonden in de bronchiale
lymphklieren, wel een sterke ophooping van roode bloedcellen in
de randsinus, blijkbaar afkomstig van de longbloedingen.

De in de longen gevonden blaaswormen kwamen in vorm en
grootte geheel met die in de lever overeen.

Diagnose : De algemeene veranderingen vooral van de lever
komen geheel overeen met de talrijke experimenteele onderzoe-
kingen (Küchenmeistkr .Leuckart, Baillet, Leisering e.a.)
die met eieren van de Taenia marginata zijn gedaan, en ook met
de spontane gevallen bij lammeren en varkens (Dürbeck, Seiler,
Pillers e.a.). Daar wij hier echter met een zoo jong stadium der
cysticercen te doen hebben, dat nog geen kopvorming is opgetre-
den, is het directe bewijs dat de veranderingen door C. tenuicollis
zijn veroorzaakt niet te leveren. Oorspronkelijk meende ik jonge
echinococcen te zien, daar de cutieula soms een duidelijke lamcl-
laire bouw te zien gaf ; intusschen bleek uit de beschrijving van
Dürbeck, dat ook bij de C. tenuicollis een fijn geslaagde cuticula
voorkomt, terwijl de geringe dikte ervan ook met de C. tenuicollis
overeenkomt. De waargenomen plooivorming, werd eerst als be-
ginnende kopvorming beschouwd, zij zou dan door het multipele
optreden in één blaas aan echinococcen doen denken. Bij nader
onderzoek is echter gebleken, dat de vormsels steeds echte plooien
zijn, die alle lagen omvatten en waarschijnlijk op een hoogere druk
in de lever, door de sterk groeiende, massaal uitgezaaide cysticer-
cen berusten. Ook de polymorphie der blaaswormen en de sterke
verwoesting van leverweefsel pleiten tegen echinococcen. De beide
andere voor het varken in aanmerking komende cysticercen (C.
pisiformis en C. cellulosae) kunnen buiten beschouwing blijven,
omdat bij beide, volgens de opgave van Leuckart reeds kopvor-
ming bij de waargenomen grootte der blazen zou moeten zijn op-
getreden .

Alles bijeen genomen mag met aan zekerheid grenzende waar-
schijnlijkheid geconcludeerd worden, dat de gevonden verarde-
ringen door C. tenuicollis veroorzaakt zijn. De plotselinge d>od
van het varken kan het best door de multipele longembolie ver-
klaard worden, waarbij het dier intusschen door de sterke lever-
veranderingen reeds minderwaardig is geweest.

Naast het reeds vermelde geval van metastatische echinococ-
cose van Joest, wordt door Hutyra-Marek nog een geval ^Tan

Eggeling opgegeven, waarbij doorbraak van een echinococcus
in het hart (blijkbaar in het rechter hart) embolie in takken van
de longarterie had gegeven ; verdere bijzonderheden kon ik, door
het ontbreken van een nadere literatuuropgave hiervoor niet
nagaan.

Voor cysticercose is bovenbeschreven geval het eerste waarbij
metastaseering van parasieten geconstateerd werd.

Wanneer men de vraag stelt of\'de groote zeldzaamheid van deze
verspreidingswijze schijnbaar is of niet, dan is daarop natuurlijk
geen afdoend antwoord te geven, maar vergelijkt men het voor-
komen van blaaswormen van de dieren met die van den mensch,
en constateert dat bij den mensch bij een veel geringer frequentie
verschillende gevallen van echte metastaseering bekend zijn, dan
mag men verwachten, dat ook bij de dieren dit proces niet zoo
zeldzaam is, als de literatuur zou doen vermoeden. De oorzaak is
natuurlijk te zoeken in het feit, dat een nauwkeurig en meestal
microscopisch onderzoek voor de diagnose noodig is, wat zeker
voor de slachthuizen practisch onmogelijk is.

Klinisch zal men bij plotselinge sterfgevallen ten gevolge van
hepatitis cysticercosa, met de embolie als doodsoorzaak rekening
moeten houden.

Wat betreft de gevonden vaat veranderingen leent zich ons geval
niet voor vergelijking met de vaatveranderingen bij echinococcose
bij den mensch, want ie. zijn de eigenschappen van C. tenuicollis
anders dan van de echinococcen. De C. tenuicollis groeit veel snel-
ler en is zeer bewegelijk in tegenstelling tot de echinococcus, 2e.
hebben wij hier met zeer jonge veranderingen te doen. De bewege-
lijkheid komt in de longveranderingen van ons geval duidelijk tot
uiting in het blijkbaar snel verlaten van de vaten door de blaas-
wormen .

Een nadere bespreking vraagt nog het vinden in de lever van
Langhans\'sche reuzencellen, een bevinding die voor zoover mij
bekend, nieuw is bij de blaaswormen der dieren. Wel zijn goed be-
kend de „Fremdkörper" reuzencellen, die dan direct aan den pa-
rasiet grenzen en dus het binnenste gedeelte van de gastheerkap-
sel kunnen vormen. De door ons gevonden reuzencellen lagen vrij
in het ontstoken interstitium. Bij echinococcose van den mensch
zijn zij door verschillende onderzoekers gezien en is mede op grond
van het ,,epitheloide" uiterlijk van verschillende andere cellen
in het granulatieweefsel, gewezen op de mogelijkheid van een ge-
mengde infectie van tuberculose en echinococcen (Caesar, Guil-
lebeau). Anderen (Zentsch, Hauser) nemen echter aan, dat
zij met de echinococceninfectie samenhangen ; de resten van
parasieten zouden in serie-coupes meestal zijn gevonden. Voor
ons geval was bij het histologisch onderzoek geen enkele aanwij-

zing voor tuberculose te vinden en ben ik dus geneigd de meening
der laatste onderzoekers te deelen.

Hutyra-Marek : Spez. Pathologie und Therapie der Haustiere. 6te Aufl. 1922.
Bnd. 2. Blz. 748.

Leuckart : Die Parasieten des Menschen 1879—\'86. Bd. r. Abt. 1. 2te Aufl.
Blz. 721.

Küchenmeister : Über die Taenia ex Cysticerco tenuicolli, ihren Pinnen-:
zustand und die Wanderung ihrer Brut. 1857, Frankfurt a. Main. Overdruk uit
Moleschott : Untersuchungen zur Naturlehre des Menschen und der Thiere Bd. 1.

In einem schweren Falle von Cysticercose (C. tenuicollis) der Leber bei einem
Schwein, wurde (im Schrifttum zum erstenmal) eine umfangreiche sekundäre,
hämatogene Aussäung (Metastasierung) von Cysticercen in der Lunge gefunden.
Alle Stadien dieses Metastasierungsprozesses konnten mikroskopisch nachge-
wiesen werden. Eine besondere Aufmerksamkeit wurde den durch die Parasiten
verursachten Gefässwandverändernngen gewidmet.

In a violent case of Cysticercosis (C. tenuicollis) in the liver of a swine was found
an extensive secundary hematogenous metastasis of cysticerci in the lungs (for the
first time in literature). All phases of this metastasis were found miscrocopically.

Particular attention was paid to alterations of the walls of the bloodvessels,
caused by the parasites.

Un cas grave de Cysticercose (c. tenuicollis) dans le foie d\'un porc a donné lieu
à une métastase étendue (hématogène) de cysticerques dans les poumons (pour
la première fois mentionné dans la littérature).

Toutes les phases de cette généralisation pouvaient être demontrées à l\'aide du
microscope.

L\'auteur a dirigé toute l\'attention sur les altérations des parois vascuiaires
causées par les parasites.

I. LEVER : een drietal cysticercen zijn geheel of gedeeltelijk in het gezichts-
veld gelegen. Eén ervan promineert zeer sterk in een tak van een Vena hepatica,
en is slechts door een uiterst dun weefsellaagje van het vaatlumen gescheiden.
Er is duidelijke infiltratie van het perivasculaire bindweefsel. Microfoto, vergr,

II. LEVER ; doorbraak van een cysticercus in een tak van een Vena hepatica,
waarbij de parasiet reeds met een knopvormig gedeelte in het vaatlumen uitsteekt,
Deze parasiet vertoont een groote centrale holte, waaromheen een gereticuleerd,
parenchymlaag is gelegen. In het linker bovensegment van de parasiet bevinden
zich een tweetal plooien, die alle lagen omvatten. De parasiet is door samengedrukt,
doorbloed leverweefsel omgeven. Links ervan bevindt zich een gedeelte vat
een levereilandje, dat vrijwel geheel in een detritusmassa is veranderd. Microfoto,
vergr. 35 X.

III. LEVER ; Cysticercus vrij in het lumen van een tak van een Vena hepatica.
Onder en boven aan den rand van het gezichtsveld bloedings- en detritushaarden
met parasieten in levereilandjes. Diffuse infiltratie van het perivasculaire- en
interlobulaire bindweefsel. Microfoto, vergr. 35 X.

IV. LONG ; Cysticercus in een longvat (tak van de Arteria pulmonalis), geen
thrombose of vaatwandveranderingen. Links gedeelte van een groote bronchus,
rechts longweefsel, gedeeltelijk met alveolair emphyseem. Microfoto, vergr. 35 x.

De blinde darm van enkele éénmagige planteneters is enorm
ontwikkeld. Voor het paard heeft dit een bijzondere klinische be-
teekenis. Het belangrijke voor de voedingsleer is de vertering van
ruwvezel in het dikke darm-gedeelte.

De meeste onderzoekers hebben de ruwvezelverterende micro-
organismen van den dikken darm onderzocht ; in den grond der
zaak is de ruwvezelvertering een zuiver microbiologisch vraagstuk.

Betrouwbare cijfers over het aandeel, dat de blinde darm in
de ruwvezelvertering heeft, ontbreken. Derhalve heb ik bij konij-
nen den blinden darm weggenomen en de ruwvezelvertering (van
ruwvezel uit haver, geplette haver en tarwe — welk laatste licht
verteerbaar ruwvezel bevat) voor en na de operatie onderzocht.
Het weggenomen darmstuk is 50—60 c.M. lang en weegt met
inhoud tot 150 Gram. Helaas was ik niet in de gelegenheid dit
onderzoek te kunnen afsluiten. Het is dan ook slechts de rijke bron
van literatuur waaruit ik heb geput, die voor mij een aanleiding is
om een en ander over dit onderwerp te bespreken.

Vooraf nog enkele opmerkingen over den duur van de voedsel-
passage door het darmkanaal, omdat hierin wellicht iets schuilt
voor toepassing in de praktijk.

Om alle faeces van een bepaalde hoeveelheid ruwvezelhoudend
voedsel bij het normale konijn te verkrijgen, werd aan het dier,
na voorafgaand melkdieet, 4 dagen lang 50 G. haver verstrekt.
Vervolgens kreeg het gedurende 14 dagen een ruwvezel vrije kost,
n.1. pap van tarwebloem. De faeces van de eerste 4 dagen zijn
waardeloos ■— het is immers de blinde darminhoud van vroeger —
want het is niet mogelijk door hongerlijden of melkdieet den blin-
den darm leeg te maken. Ook van ons proefdieet zal een gedeelte
in den blinden darm terugblijven. Om dat te verkrijgen moet men
aan het eind dezer periode weer eenzelfde hoeveelheid ruwvezel-
houdend voedsel gedurende 4 dagen verstrekken en deze faeces bij
de vorige periode voegen. (In den regel worden 8—12 dagen daarna
geen faeces opgevangen).

Ik vermoed, dat hierbij een reflex van den dunnen darm uit,
een rol speelt. Door de aankomende voedselmassa stort de blinde
darm zijn inhoud in het colon uit.

Bekend zijn de hardnekkige gevallen van coecum-obstipaties
bij het paard. Hierbij is dus het verstrekken van kleine hapjes

Lezing gehouden op 9 Februari 1930, voor de Afd. Gelderland-Overijsel
der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

voedsel niet slechts geoorloofd, maar kan zelfs peristaltiek van
het coecum reflectorisoh opwekken.

(Het verkrijgen van onderzoekingsmateriaal is ook bij lange
dieetperioden mogelijk. Het dier kreeg reeds 14 dagen tevoren
50 G. haver per dag, de faeces werden dan 16 dagen lang verza-
meld, terwijl gedurende dien tijd het dagelijksche rantsoen door-
ging. De gemiddelde cijfers per dag voor de ruwvezelvertering
komen goed overeen met de door 4-daagsche rantsoenen verkregen
waarden).

Aan het voedsel toegevoegde kleurstoffen worden op den langen
weg tot kleurlooze verbindingen ontleed ; betere resultaten geeft
beenderkool. Hierbij viel reeds op den tweeden of derden dag
duidelijk de zwarte kleur van de faeces waar te nemen. Waar-
schijnlijk wordt een gedeelte van de oude faeces, in den darm aan-
wezig, ook hiermee gekleurd ; 12—14 dagen later zijn de faeces
nog grijs gekleurd door de beenderkool.

Ellenberger ^x), 1879, Tappeiner ¹), 1888, en Tullberg ²),
1889, komen op grond van vergelijkende ontleedkundige onder-
zoekingen over de ontwikkeling van den blinden darm bij één-
magige planteneters tot de overtuiging, dat dit darmgedeelte bij
de vertering van ruwvezelhoudend voedsel een voorname rol
speelt.

Over de gistings- en rottingsprocessen in den blinden darm, resp.
dikken darm van het paard zijn onderzoekingen verricht, door :
V. Hofmeister *), Ellenberger en Hofmeister ³), Hoesslin
en Lesser ⁴) en door Scheunert \') ; volgens laatstgenoemde
onderzoeker wordt in het bacteriën vrije filtraat van coecum-
inhoud nagenoeg geen ruwvezel verteerd.

Van de chemisch-fermentatieve omzettingen in het dikke-darm-
gedeelte wordt in de eerste plaats een bacteriënwerking veronder-
steld. Waarschijnlijk vervullen in het dikke-darm-gedeelte de
infusoriën bij de omzetting van moeilijk verteerbaar voedsel een
belangrijke rol. (Bundle) ⁵).

4 Ueber die Zersetzung der Cellulose durch den Inhalt des Coecums des P;\'er-
des. Zeitschr. f. Biol. 54, N. F. Bd. 36, 1910.

6 Ueber die im Wiederkäuermagen vorkommenden Infusorien. Zeitschr f.
wissensch. Zoologie. 49, 1895.

de cellulose in de voormagen der herkauwers tot opbouw van het
infusoriumlichaam, bestaande uit protein en glycogeen gebruikt
wordt. Protozoën kunnen volgens Scheunert en A. Hopffe de
cellulose oplossen en haar afbraakstoffen assimileeren.

Schwarz en Steinlechner kennen den micro-organismen in
de voormagen der herkauwers een voeding-physiologische betee-
kenis toe ; dit geldt in het bizonder voor de infusoriën als eiwit-
bron. Onder leiding van Schwarz zijn nog de volgende onderzoe-
kingen verricht :

Bienert ¹) heeft op analoge wijze de inhoud van het coecum
van paarden onderzocht. Van het totale N-gehalte in het coecum
aanwezig is 38.2 % microörganismen-eiwit, waarvan weer 24.6 %
infusoriën-eiwit is (door pepsine verteerbaar N.). De verteerbaar-
heid van het micro-organismen-eiwit is door Tanzer ²) onder-
zocht. Hij heeft het bewijs geleverd, dat het in het coecum aan-
wezige infusoriën-eiwit voor het grootste gedeelte verteerd en
opgeslorpt wordt. Het bacteriën-eiwit wordt echter niet verteerd.

Evenmin is de eiwit-vertering in den blinden darm en in de
overige dikke-darm-gedeelten opgehelderd ; proteolytische fer-
menten zijn nimmer aangetoond. Tanzer vermoedt naast een
bacteriën-werking, autolytische processen.

Bergman en Hultgreen ³), 1903, hebben stofwisselings-proe-
ven bij konijnen verricht, waarbij de blinde darm buiten functie
gesteld werd.

Zij kwamen door vergelijking van de uitkomsten van geopereerde
konijnen met normale proefdieren tot de conclusie, dat dan de
verteerbaarheid van eiwit wordt verhoogd ; de cellulose wordt —
ook bij ontbrekende blinde darm — goed verteerd.

Op grond van deze onderzoekingen zou de naar verhouding
enorm ontwikkelde blinde darm niet alleen overbodig, ja, zelfs
een schadelijk orgaan zijn.

Ustjanzew ⁴) heeft onder leiding van Zuntz bovenbeschreven
onderzoek herhaald en aan een kritiek onderworpen.

Hij heeft de stofwisseling voor en na de operatie — waarbij de
blinde darm was uitgeschakeld — van één en hetzelfde konijn be-

1 Ueber die Stickstoffverteilung im Coecuminhalt des Pferdes mit besonderer
Berücksichtigung der auf die Mikroorganismen entfallenden N-Menge. Pflueger\'s
Arch. f. d. ges. Physiol. 213, 1925.

2 Ueber das Schicksal der Mikroorganismen auf dem Weg vom Coecum bis
zum Rektum beim Pferd. Pflueger\'s Arch. f. d. ges. Physiol. 213, 1925.

3 Beitrag zur Physiologie des Blinddarms bei den Nagern. Skand. Arch. f.
Physiol. 14, 1903.

paald. Dit onderzoek bevestigt het vermoeden van de groote be-
teekenis van den blinden darm voor de vertering van ruwvezel.

Door Popoff werd in 1875 er voor het eerst op gewezen, dat
vergisting der cellulose door bacteriën in den darm van den plan-
teneter mogelijk is. Latere onderzoekers : Tappeiner ¹), 1884 en
Hoppe-Sevler ²) 1886, hebben dit bevestigd. Het gistingsproces
verloopt volgens laatstgenoemden onderzoeker tweephasisch :
i. C,H₁₀0₅ H₂0 = C₆0₁₂0₆ ; 2. C₆H₁₂0₆ = 3 C0₂ 4- 3 CH₄.

Iets meer omtrent den aard der cellulosesplitsende micro-orga-
nismen is eerst door de onderzoekingen van W. Omeliansky ³)
bekend geworden.

Voor het kweeken werd een minerale oplossing (kalium phos-
phaat i G., magnesium sulfaat 0.5 G., zwavelzuur of phosphor-
zuur ammonia 1 G., een spoor keukenzout, gedestilleerd water
i L.) gebruikt, waarbij krijt is toegevoegd.

Twee verschillende vormen van cellulosegisting zijn er, de H-
en de CH₄-gisting. Er ontstaan wisselende hoeveelheden C0₂, H₂,
azijn-, boter-, valeriaan- en sporen van mierenzuur bij de water-
stof-gisting ; bij de methaan-gisting daarentegen wordt — naast
C0₂, veel azijnzuur en weinig boterzuur-moerasgas (CH₄) gevormd.

Dit wordt door verschillend lange incubatietijden der twee
gistingsverwekkers veroorzaakt. „Impft man mit einem Material,
welches Sporen der Mikroben beider (jährungen enthält, sei es
Schlamm, Mist, oder ein künstliches Gemenge, so entsteht zu-
nächst die Methangährung, deren Inkubationszeit kürzer ist ds
die der H-Gährung. Erhitzt man nun eine solche einseitig ert-
wickelte Zucht 15 Minuten lang auf 75⁰ C., so werden dadurch
die angekeimten oder auskeimenden Sporen des CH₄-Bacillus
abgetötet, die noch ruhenden Sporen des H-Bacillus aber werden
ungeschädigt und entwicklungsfähig bleiben." (Omeliansky).

Tusschen de twee physiologisch verschillende bacterie werkingen
bestaat geen morphologisch verschil, daar in beide gevallen slechts
uiterst fijne staafjes aanwezig bleken.

De door Omeliansky bestudeerde cellulosegisting werd door
streng anaerobe bacteriën veroorzaakt. Volgens Hoessein en
Lesser, 1910, berust de vergisting der cellulose in den blinden
darm van het paard op de werking van anaerobe bacteriën. Khou-
vine ⁴) heeft uit menschelijke faeces een streng anaerobe bacterie
geïsoleerd, die in 16 dagen een gram cellulose oploste.

1 Untersuchungen über die Gährung der Cellulose etc. Zeitschr. f. Biol. Td.
20, N. F. Bd. 2, 1884, Bd. 24, N. F. Bd. 6, 1888.

2 Ueber die Gährung der Cellulose mit Bildung von Methan und Kohlensäu e.
Zeitschr. f. physiol. Chemie 10, 1886.

3 Die Zersetzung der Baustoffe der Zellwände der Pflanzen. Lafar\'s Haid-
buch der techn. Mykologie 3, 1908.

Ook aerobe bacteriën — zonder sporen vorming — kunnen vol-
gens van Iterson ¹) de cellulose splitsen. Van Senus ²) heeft
de cellulose-vergisting van plantenvezels microscopisch bestu-
deerd. Volgens hem berust zij op symbiose van twee verschillende
bacteriën. Een er van is een fijn staafje dat soms door jodium blauw
gekleurd wordt. (bact. amylobacter.) Eerst na toevoeging van een
tweede nog kleinere bacil — uit den darm van het konijn geïso-
leerd — kan de vergisting der cellulose plaats hebben.

Altkaufer ³), 1911, komt op grond van onderzoekingen bij het
konijn verricht tot de overtuiging, dat de normale darmwand —-
zonder inhoud — niet tot splitsing van cellulose in staat is. De
uitkomsten van kweekproeven in vitro wijzen er op, dat de cellu-
losevertering slechts in de met normalen inhoud gevulden dikken
darm mogelijk is.

Ellenberger ⁴) en medewerkers hebben uit pensinhoud en uit
den blinden darm van paard en varken een cellulose-splitsende
schimmel, Aspergillus cellulosae, Hopffe, geïsoleerd. Zij groeit
aerob, het best in een minerale oplossing (1000 G. water, 2 G.
ammoniumsulfaat, 1 G. dikalium-phosphaat, 0.5 G. magnesium-
sulfaat, 2 G. keukenzout), is tot een concentratie van 80 % alcohol-
vast (op grond van laatstgenoemde eigenschap is het mogelijk,
deze schimmel uit darminhoud te isoleeren). De cellulose — tevens
alcohol — is de beste C-bron voor deze schimmel. Groei is ook in
N-vrij milieu mogelijk. In ammonia-houdende vloeistoffen wordt de
meeste cellulose opgelost. Zout en melkzuur belemmeren slechts tijde-
lijk haar ontwikkeling. De werking wordt door symbiose met enkele
bacteriënvormen versterkt —door andere weer nadeelig beïnvloed.

De ruwvezelvertering berust dus waarschijnlijk op vergisting
onder invloed van verschillende microörganismen. Het kweeken van
cellulose-splitsende bacteriën is niet altijd gelukt. Henneberg ⁵)
heeft den dikken darminhoud bacterioscopisch onderzocht. Hij
heeft hoofdzakelijk jodophiele, ten deele onbekende staafjes,
clostridiën, coccen en actinomyceten gevonden.

Bij afbraak van ruwvezel ontstaan voor het organisme bruikbare
vetzuren : boter-, valeriaan- en azijnzuur. De meklkoe gebruikt
deze vetzuren volgens Sjollema ⁶) tot vorming van melkvet. De

3 Experimentelle Untersuchungen über die Verdauung der Cellulose beim
Kaninchen. Inaug.-Diss. Halle, 1911.

4 Ellenberger, W. : Zur Frage der Celluloseverdauung. Nach Versuchen
von A. Scheunert, W. Grimmer und A. Hopffe, Hoppe-Seyler\'s Zeitschr. f.
pliysiol. Chemie 1915/1916 96, p. 236.

5 Zentralbl. f. Bakteriol., Parasitenk. u. Infektionskrankh. 55, Abt. 2 p.
242, 1922.

ammoniastikstof wordt tot vorming van microörganismen-eiwit
gebruikt (pepsine verteerbaar N.). Suikerachtige stoffen zijn niet
met zekerheid aangetoond.

Slechts een gedeelte der ruwvezel is aan de vroeger beschreven
bacteriën-vergisting en rotting onderhevig, waarbij voor het orga-
nisme waardelooze splitsingsproducten ontstaan.

Volgens Scheunert en Grimmer spelen de door Brown ¹)
in kiemende, eveneens in rijpende haver- en gerstkorrels aange-
toonde plantencytasen bij de cellulose-vertering geen rol.

Naar nieuwere onderzoekingen (Kellner ²), Fingerling *)) is
gebleken, dat bij herkauwers zuiver cellulose bijna de voedings-
waarde van zetmeel heeft. Deze koolhyraten worden volgens de
onderzoekingen van Markoff ³) tot gelijke producten — voor
90 % tot vluchtige vetzuren — vergist. Bij éénmagige dieren
(varken, paard) heeft zetmeel een hoogere voedingswaarde omdat in
het proximale darmgedeelte geen verliezen door vergisting op-
treden en het zetmeel fermentatief versuikerd en geresorbeerd
wordt. De cellulose wordt bij beide diersoorten uitsluitend door
vergisting omgezet.

Echter kan deze meening slechts dan juist zijn, indien het
zetmeel bij de herkauwers evenals de cellulose totaal vergist wordt.

De cellulose is in de voedingsmiddelen afgezien van asch, hars,
was en stikstofhoudend proteïn-substantie, geregeld aan andere
Polysacchariden, de zoog. hemicellulosen, in de eerste plaats aan
pentosancn, gebonden. Voor hun omzetting in glucose is in den
darm geen enzym aanwezig. (Pentosen-darabinose als radikaal
van het nucleinezuur dragen tot den opbouw van dierlijk weefsel
bij). Ook deze Polysacchariden worden door bacteriën vergist,
waarbij wisselende hoeveelheden boter-, propion-, azijn- en mieren-
zuur ontstaan.

Voordat vergisting van cellulose en de andere Polysacchariden
plaats grijpt is het noodig dat de kitsubstantie tusschen de cellen
— pectine — oplost. Ook hier is het dier, wegens ontbreken van
bepaalde fermenten, op de werking van microörganismen aange-
wezen (Lehmann & Neumann ⁴)).

1 Brown. On the search for a cellulose dissolving enzyme in the digestion
trakt of certain grain-fooding animals. J. ehem. soc. 61, 1892.

2 Kellner, O. : Die Ernährung der landwirtschaftlichen Nutztiere. Berlin.
-8. Aufl.

kuul. Om deze als zoodanig verteerbaar te maken. De hydrolyse
van hout door zoutzuur (Willstatter), waarbij bepaalde suiker-
achtige stoffen ontstaan, werd niet als rendabel beschouwd. Ook
omdat er bepaalde moeilijkheden bestaan om het gebezigde zout-
zuur terug te verkrijgen. Thans schijnen deze bezwaren door een
nieuw procédé te zijn overwonnen en is men in Duitschland be-
gonnen met de bereiding van een koolhydraatvoedsel uit hout.

Tijdens het verrichten van een embryotomie van een kalf heeft
het gebruik van de stompe haak mij dikwijls een teleurstelling
gegeven doordat de haak, ingeslagen in een te verwijderen stuk
wervelkolom, een ribwand of een groep spieren, daar doorheen
scheurde zoodat het te verwijderen gedeelte, hetgeen door het
verbandverlies met de omgevende deelen toch al min of meer
slecht te fixeeren was, na het herhaaldelijk uitscheuren van den
haak, tot een uitgerafelde, slecht te definieeren massa werd en
toch met groote moeite in kleinere gedeelten moest worden uit-
genomen, omdat het voor verdere manipulatie\'s geducht in den
weg zat. Deze ervaring deed natuurlijk iedere practicus op.

Teneinde hierin een verbetering aan te brengen, liet ik een in-
strument bij een dorpssmid vervaardigen, dat als bovengenoemd
het beste „dubbele stompe haak" kan worden geheeten. Het is
van het handvat tot het andere einde geheel gelijk aan den stom-
pen haak, alleen de haak is dubbel, d.w.z. vóór de kromming
splitst zich de haak in twee gelijke haken, die schuin uit elkaar
loopen en waarvan de punteinden zich op ongeveer 5 c.M. van
elkaar bevinden. Met dit instrument, dat door bescherming met
de hand even gemakkelijk kan worden ingebracht als de gewone
haak, is het vooral bij verwijdering van beenstukken (wervels,
ribben, schouderblad in stuitligging, bekkenhelften, enz.), veel
gemakkelijker, deze deelen te elimineeren. Daar ons instrumen-
tarium van lange instrumenten toch al vrij groote uitgebreidheid
geniet, is het geen bezwaar er één aan toe te voegen en beveel
ik dit instrument bij anderen aan.

Volgens verordening van 14 Juni 1922, art. 13 alinea 1 zijn aan het Abattoir te
Amsterdam met de keuring belast de ..Keuringsveeartsen". In één der laatste
jaarverslagen, de Veemarkt en het Abattoir betreffend, vinden wij vermeld, hoe
door talrijke binnen- en buitenlandsche bezoekers der inrichting woorden van lof
waren geuit dat de keuring er door veeartsen geschiedt. Amsterdam heeft vanaf
de stichting van het slachthuis aan dit principe vastgehouden. Zeer zeker is dit
ook het eenig juiste standpunt, want slechts de veearts is in staat de geheele vleesch-
keuring tot in alle onderdeelen te beheerschen. „Die beste Gewähr für eine sach-
gemäsze Schlachtvieh- und Fleischbeschau ist gegeben, wenn approbierte Tier-
ärzte sie vornehmen", staat in de toelichting tot par. 5 van de Duitsche vleesch-
keuringswet. Wanneer in meerdere landen — Duitschland, België, Hongarije,
Zwitserland, Nederland -— onder beperkende bepalingen ook aan andere personen,
in ons land de hulpkeurmeesters, een zekere keuringsbevoegdheid wordt ver-
leend, dan is dit alleen geschied, omdat het aantal veeartsen voor de algemeene
uitoefening der vleeschkeuring in den aanvang nog te gering was. In de toelich-
ting tot art. 25 der Vleeschkeuringswet wordt gezegd, dat als technische grond-
slag voor de vleeschkeuring feitelijk alle takken van wetenschappelijke en prac-
tische diergeneeskunde dienen. „Als de meest belangrijke treden anatomie, Phy-
siologie, pathologische anatomie, parasitologie, bacteriologie en Serologie e>p den
voorgrond, terwijl de gezejndheielsleer en het exterieur meele genoemd dienen te
worden". Ook de Erläuterungen zum Keichsfleischbeschau-Gesetz vermelden
dit. Het instituut der hulpkeurmeesters — met een zeer beperkte opleiding van
ongeveer 3 maanden — is in diverse wetten dus slechts opgenomen wegens een
tekort aan veeartsen ; hun bevoegdheid is o.a. in onze Vleeschkeuringswet zeer
aan banden gelegd. Toch is het duidelijk, dat een dergelijke splitsing niet de meest
wenschelijke toestand is, want niet alleen is de veearts het meest competent om
kleine veranderingen te ontdekken (von Osterdag kent hem — Z.f.Fl.H. dl. 13
blz 293 .— een „höhere Befähigung zur Ermittelung von krankhaften Zustän-
den" toe), ook zal het slechts hem mogelijk zijn er een oordeel over uit te spreken,
of een ziekteproces al dan niet gelocalisccrel is gebleven. De daarvoor noodige ken-
nis o.a. van ele pathologie, van ele anatomie en van klinisch waarneembare ziekte-
verschijnselen is slechts door jarenlange studie te benaderen. Het is van belang,
hier uitvoerig het oordeel weer te geven van Dr. Henschel — Berlijn, omdat
daarbij tevens een en aneler betreffende vleeschbeoordeeling bij tuberculose kin
worden geciteerd. In een artikel van zijn hand over de beoordeeling van vleesch
van tuberculeuze slachtdieren (Z.f.Fl.H. dl. 20), komt op blz. 398— 399 de vol-
gende zinsnede voor : „Die Ausführungen des Herrn Kollegen Bongert und auch
meine Darlegungen werden aufs neue bestätigt haben, dasz die sachgemäsze Be-
urteilung gewisser Fälle bei der Tuberkulose eine umfangreiche Kenntnis alfer
hierbei in Betracht kommenden normalen anatomischen Verhältnisse, der patho-
logisch-anatomischen Zustände sowie der physiologischen Vorgänge erfordert.
Nicht rlie Erkennung der verkästen unel verkalkten Tuberkelherde ist schwer,
aber welche Schwierigkeiten bieten sie nicht schon dem tierärztlichen Sachver-
ständigen in vielen Fällen bei der Entscheidungsfrage, ob der Verdacht auf gene-
ralisierte Tuberkulose begründet ist oder nicht ! Wie schwer ist es mitunter, ais
der Beschaffenheit der Milz oder einer Körperlymphdrüse zu sagen, ob eine friscle
Blutinfektion vorliegt oder nicht. Von wie weittragender und verantwortungs-
voller Bedeutung ist aber gerade in solchen Fällen die Begutachtung? Nach p;r.
30 Nr. 1 f B. B.A. darf der nichttierärztliche Beschauer die selbständige Beurt.\'i-

lung des Fleisches übernehmen bei Tuberkulose eines Organes sowie bei Tuber-
kulose mehrerer Organe, wenn die Krankheit nicht ausgedehnt und ihre Ver-
breitung nicht auf dem Wege des groszen Blutkreislaufs erfolgt ist, auch bei nicht
ausgedehnten Erweichungsherden.

Kann der Laienfleischbeschauer diesen Anfordrrungen genügen? Ist er wirk-
lich in der Lage, Tuberkulose eines Organes, z.B. Miliartuberkulose der Lunge
oder Miliartuberkulose der Lunge und Leber richtig einschätzen zu können?
Ist es ihm möglich, aus dem pathologisch veränderten Zustand einer Lymphdrüse,
in dem makroskopisch Tuberkel noch nicht nachweisbar sind, erkennen zu kön-
nen, ob eine tuberkulöse Affektion der Lymphdrüse vorliegt, ferner, ob bereits
eine frische Blutinfektion zugegen ist?

Meiner Meinung nach kann es keinem Zweifel unterliegen, dasz auch der bestens
ausgebildete Laienfleischbeschauer in Ermangelung der hierzu erforderlichen
pathologisch-anatomischen Kenntnisse gar nicht imstande ist, hier ein richtiges
Urteil abgeben zu können.

Aber nicht nur jede ungerechtfertigte Beschlagnahme musz als eine Schädi-
gung am Nationalvermögen vermieden werden, sondern auch die Freigabe ge-
sundheitsschädlicher Nahrungsmittel musz, soweit es möglich ist, aufs strengste
verhindert werden.

Nach par, 6 des preusz. Ausf-Gesetzes darf in öffentlichen Schlachthäusern
die Untersuchung — abgesehen von der Trichinen- und Finnenschau -— nur durch
approbierte Tierärzte ausgeübt werden. Nach dem Gesetzentwurfe sollten die
Landespolizeibehörden allgemein das Recht haben, anzuordnen, dasz die Unter-
suchung nur durch Tierärzte erfolgen darf. Im Landtag ist dieses Recht auf Ge-
meinden mit mehr als 10.000 Einwohnern beschränkt worden. Aber auch in Ge-
meinden unter 10.000 Einwohnern darf einem Laienfleischbeschauer in den öf-
fentlichen Schlachthäusern die Fleischbeschau nur ausnahmsweise und auch dann
nur soweit übertragen werden, als diese nicht nach dem Reichsgesetz und den
Ausführungsbestimmungen des Bundesrats approbierten Tierärzten vorbehalten
ist. Für diese Einschränkung, besonders aber für die grundsätzliche Bestimmung,
dasz in Gemeinden mit Schlachthauszwang die Untersuchung nur durch Tier-
ärzte ausgeübt werden darf, können wir Tierärzte und speziell wir preuszischcn
Schlachthoftierärzte unserer Königlichen Staatsregierung nur Dank wissen, weil
wir darin eine Anerkennung und Würdigung für das Masz von Kenntnissen er-
blicken, die zur sachgemäszen Ausführung der Fleischbeschau notwendig sind
und mit Recht nur von approbierten Tierärzten gefordert werden können. Gerade
aber die Tuberkulosebegutachtung bietet so ungemein viel Schwierigkeiten, dasz
sie in den meisten Fällen nur durch tierärztliche Sachverständige ausgeführt
Werden kann. Man hat deshalb in manchen Bundesstaaten den Befugnissen der
nichttierärztlichen Beschauer in der Tuberkulosefrage engere Grenzen gesteckt.

So ist z.B. im Groszherzogtum Hessen der nichttierärztliche Beschauer nur
bei Tuberkulose der Lunge zuständig, und zwar nur dann, wenn sich in ihr ledig-
lich ein nicht erweichter Herd von nicht über Faustgrösze findet, alle übrigen
Organe unverändert sind und sich das Schlachttier in gutem Ernährungszustand
befindet (v. Ostertag, Leitfaden für Fleischbeschauer, io° Aufl. S. 147).

Vom sanitären Standpunkt bin ich deshalb der Meinung das auch bei uns in
Preuszen die Befugnisse der Laienfleischbeschauer hinsichtlich der Begutachtung
und selbständigen Beurteilung des Fleisches tuberkulöser Schlachttiere erheblich
eingeschränkt werden müssen". Dit geldt dus voor het platteland en zeer kleine
slachthuizen. Voor de grootere abattoirs is het al geschied.

In het Z.f.Fl.H. dl. 22 blz. 276 geeft Henschel in een artikel, getiteld : Zur Frage
der Beurteilung des Fleisches tuberkulöser Schlachttiere, unter Berücksichtigung
der neueren Untersuchungsergebnisse und der zur Zeit geltenden gesetzlichen
Vorschriften, ongeveer denzelfden gedachtengang weer. Vermeld wordt daarbij
nog, dat volgens een ..Allgem. Verfügung des Minist, f. Landw." van 17 Mei iqii
uitgebreide tbc. aanwezig is, als alle buikingewanden voor tuberkulöse afgekeurd

moeten worden. Tot staving van zijn bewering, dat de „Laienfleischbeschauer\'
niet in staat is een juist oordeel uit te spreken, haalt Henschel een notitie in d»
Deutsche Fleischbeschauerzeitung aan.

In verband met Duitsche meeningen en ervaringen is het interessant een dis-
cussie weer te geven tusschen Hoefnagel, die in het Z.f.Fl.H. dl. 30 blz. 270 bij
een bespreking der Nederlandsche Vleeschkeuringswet ook de aanstelling van
hulpkeurmeesters van een commentaar voorziet, en de redactie van het genoemde
tijdschrift. Wel moeten volgens Hoefnagel zoo weinig mogelijk hulpkeurmees-
ters aangesteld worden, doch dit zou alleen gelden voor het platteland. „Denn
in den modernen Schlachthöfen kann die Fleischbeschau unter Aufsicht und Ver-
antwortung der Tierärzte durch gute und ehrliche Laienfleischbeschauer erfol-
gen." H. erkent ruiterlijk, dat hij vroeger een andere meening was toegedaan;
doch langzamerhand is hij tot het inzicht gekomen, dat voor de dierenartsen de
functie van veearts-bacterioloog beter past, m.a.w. de veearts hoort op het labo-
ratorium thuis. De redactie teekent hierbij aan : „Laienfleischbeschauer dürfen
nur dort und auch nur mit beschränkten Befugnissen Verwendung finden wo es
an Tierärzte fehlt, also vielleicht auf dem platten Lande. In öffentlichen Schlacht-
häusern musz für die erforderliche Anzahl Tierärzte gesorgt werden. - Auch der
bestens ausgebildete Laienfleischbeschauer besitzt nicht die zur ordnungsmisz-
igen Ausübung notwendigen Kenntnisse in der Physiologie, normalen und pith.
Anatomie u.s.w., über die allein der tierärztliche Sachverständige verfügt. Deshalb
schreibt mit Rccht par. 6 des preuszischen Ausführungs-Gesetzes zum Reichs-
fleischbeschau-Gesetze vor, dasz in Gemeinden mit Schlachthauszwang die Schlacht-
vieh" und Fleischbeschau im öffentlichen Schlachthause, abgesehen von der Tri-
chinen- und Finnenschau, nur durch approbierte Tierärzte ausgeübt werden dirf.
Die sogenannte Aufsicht oder Kontrolle der Laienfleischbeschauer durch Schla.ht-
hoftierärzte führt in Wirklichtkeit dahin, dasz die Fleischbeschauer selbständig un-
tersuchen. Eine Verantwortung kan und darf der Tierarzt hierfür gar nicht über-
nehmen. (Hoefnagel had o.a. vermeld, dat in Nederland de h.k.in. onder toe-
zicht en verantwoordelijkheid der veeartsen zouden werken) — Hoffentlich kehrt
der Verfasser (hoefnagel) recht bald zu seiner früheren zutreffenden Ansidit,
dasz „auf den Abattoirs nur durch Tierärzte untersucht werden soll", zurück

In het Z.f.Fl.H. dl. 30 blz. 192 had Hoefnagel reeds een en ander over Iet-
zelfde onderwerp geschreven, en o.a. om inlichtingen verzocht over ervarinjen,
welke men in Duitschland met de Laienfleischbeschauer had verkregen. In de
D. Sehl. u. V.H. Zeitung dl. 20 blz. 172 deelde Junack, onder verwijzing naaide
laatste jaargangen van de D. Schi. 11. V.H. Zeitung, daarop mede, dat die civa
ringen buitengewoon slecht waren geweest, waarom hij de Hollandsche veeartsen
tegen het instituut der hulpkeurmeesters ten zeerste waarschuwde. De volkge-
zondheid en volkshuishouding, zoowel als de veterinaire hygiëne waren zeer \'eel
te kort gekomen. „In diesen Fragen sind die billigsten Methoden tatsächlich m-
mer die teuersten."

Daar von Ostertag als grondvester der vleeschkeuring in Duitschland en fete-
lijk in de geheele wereld, als schrijver van een bekend handboek over vleeschiy-
giëne, en tenslotte als auteur van een „Leitfaden für Fleischbeschauer" oroe-
twist de grootste autoriteit is op dit gebied, is het van belang van hem nog enlele
uitspraken aan te halen. Reeds in dl. 9 blz. 3 van het Z.f.Fl.H. vinden we een >p-
merking, gemaakt bij het in werking treden van de Saksische Vleeschkeuringsvet
in 1898 : „Vielleicht hätte in den Vorschriften der par. 4—6 zum Leitung -on
Schlachthöfen bezw. zur Ausübung der Fleischbeschau in Schlachthöfen ïur
Tierärzte bestellt werden dürfen." fn een noot bij een artikel van Kun. Mül;er
over het gebruik van hulpkrachten aan abattoirs (Z.f.Fl.H. dl. 13 blz. 235) rgt
hij : „An Schlachthöfen soll die Untersuchung eine bessere, höherwertige sin
als auf dem Lande, und darf deshalb, abgesehen von besonderen, durch die Ln-
despolizeibehörde zu genehmigende Ausnahmen, nur durch Tierärzte vorgewm-
men werden (par. 6 des preusz. Ausf. Gesetzes). (N.B. Ons inziens is de concluie,

dat in de steden de keuring „eine bessere sein soll" als op \'t platteland in zooverre
onjuist, dat ernaar gestreefd moet worden, ook op het platteland de keuring vol-
waardig te maken).

Ook in den nieuwsten herdruk van zijn handboek is von Ostertag nog dezelfde
meening toegedaan. In dl. i blz. 65 vinden we het navolgende, naar aanleiding,
van discussies in den Rijksdag gehouden vóór het in werking treden der vleesch-
keuringswet in Duitschland, waarbij van verschillende zijden de wenschelijk-
heid was betoogd, nu ook aan de veeartsen de ,,Reifeprüfung" toe te staan. „Die-
ser Umschwung beruht auf der Erkenntnis, dasz die Fleischbeschau kein unter-
geordneter Wissenszweig ist, sondern dasz zu ihrer völligen Beherrschung und
zu ihrer korrekten Ausübung umfassende Kenntnisse und eine gründliche prak-
tische Durchbildung gehören."

„Laienfleischbeschauer" mogen alleen in aanmerking komen als er geen vee-
artsen genoeg zijn, maar dan moeten zij „möglichst oft unvermutet revidiert wer-
den" (dl. 1 blz. 79), uitspraak die 00k hier te lande is gehoord. Tevens eischt von
Ostertag dat hun van tijd tot tijd een examen zal worden afgenomen. Men kan
zich voorstellen, welke moeilijkheden een dergelijke controle aan groote abattoirs
ontmoet, welk een vertragenden invloed op het bedrijf de noodzakelijke strenge
scheiding tusschen veterinaire en hulpkeurmeestersbevoegdhcid zal hebben en
welke kosten een dubbele ambtenarenformatie zal meebrengen (bezwaar door
von Ostrrtag gedeeld).

En tenslotte : „Denn die Fleischbeschau hat in den letzten zwei Jahrzehnten
solche Fortschritte gemacht, dasz der Fleischbeschauer nur als Notbehelf zu be-
trachten, und die Fleischbeschau überall dort, wo ein Tierarzt zur Verfügung
steht, diesem zu übertragen ist".

Reeds herhaaldelijk is melding gemaakt van „par. ö der preuszischen Ausführungs-
Gesetzes", welke bepaling reeds vanaf het in werking treden der Vleesch-
keuringswet in Duitschland dateert. Saksen is in 1913 gevolgd ; bij verordening
van 27 Dcc. 1913 par. 4a., werd nl. bepaald (Z.f.Fl.H. dl. 24 blz. 435), dat in ge-
meenten met gecentraliseerde slachting of meer dan 10.000 inwoners de vee- en
vleeschkeuring alleen door veeartsen mocht worden uitgeoefend — met uitzon-
dering van het trichinenonderzoek en van steun bij het onderzoek op finnen en
in gevallen van absolute verhindering — voorzoover niet persé veeartsen alleen
bevoegd verklaard zijn. Een hulpkeurmeester mocht dus zelfs niet deelnemen aan
het onderzoek van den veearts. Op 6 Maart 1918 (zie v. Ostertag, Handboek I,
80) werd deze bepaling in zooverre nog uitgebreid, dat plaatsen, die wegens het
ontbreken van veeartsen niet door veeartsen bezet, konden worden, slechts zóó-
lang aan hulpkeurmeesters gegeven mochten worden, als er geen veeartsen voor
beschikbaar waren ; met dien verstande dat hulpkeurmeesters, die tot tevreden-
heid gewerkt hadden, hun plaats zouden mogen behouden. In Pruisen bestaat
sedert 5 Maart 1920 een bepaling, waarbij voorgeschreven is, dat slechts dän
gebruik gemaakt mag worden van het recht, om bij uitzondering in Gemeenten
beneden 10.000 zielen bij nieuwe benoemingen een hulpkeurmeester aan een abat-
toir aan te stellen, wanneer dit door de plaatselijke omstandigheden beslist niet
anders mogelijk zou zijn.

Ten laatste volgt hier nog een aanhaling uit een artikel van dr. Rusche (direc-
teur Bonn) in het Z.f.Fl.H. dl. 24 blz. 56 over „De Ausbildung der Laienfleisch-
bcschauer" : „Es dürfte jedoch ratsam sein die Befugnisse derselben hinsicht-
lich Zuständigkeit in mehreren Punkten noch weiter einzuschränken."

„Die Verwendung der Laienfleischbeschauer empfiehlt sich deswegen nur da,
wo ein genügende Zahl von Tierärzten nicht vorhanden ist. Stehen solche jedoch
in hinreichender Zahl zur Verfügung, wie z.B. in der Regel in Schlachthofgemein-
den, so ist im Interesse einer wissenschaftlichen und zuverlässigen Untersuchung
die Verwendung von Laienfleischbeschauern, abgesehen von der Trichinen- und
Finnenschau, zu miszbilligen, sobald die Ausführung von Untersuchungen im
Frage kommt. Eine Beteiligung von Laienfleischbeschauern oder sonstigem Hilfs-

personal (Stempler) an der nur den Tierärzten zustehenden Ausführung von Un-
tersuchungen der Tierkörper und deren Organe (in Schlachthofgemeinden mit
mehr als 10.000 Einwohnern) würde überdies gegen die bindenden Vorschriften
des par. 6 A.G. verstoszen." Dit artikel werd voorzien van een redactioneele op-
merking, welke hieronder nog nader ter sprake zal komen.

Naast datgene, wat omtrent Duitsche toestanden werd meegedeeld, behoeven
Hollandsche verhoudingen, die in vakkringen voldoende bekend zijn, niet meer
vermeld te worden.

Aan verschillende slachthuizen in Duitschland, en sedert eenige jaren ook te
Amsterdam, kent inen het gebruik van hulpkrachten. Hiermede worden bedoeld
personen zonder speciale vooropleiding, gerecruteerd uit het corps opzichters
of werklieden, welke de veeartsen helpen bij de uitvoering hunner werkzaamheden.
Wij moeten aan deze categorie van personen een bespreking wijden, omdat er in
Duitschland een uitgebreide literatuur over bestaat, en wij bij de vaststelling van
het maximumaantal dieren, dat door één veearts per dag gekeurd kan worden
aan de hulpkrachten nog nader onze aandacht moeten schenken.

Het werk der veeartsen is, gelijk in Hoofdstuk I van dit rapport naar voren,
is gebracht, zeer intensief en geestelijk zeer inspannend, en dikwijls wordt op be-
paalde gedeelten van den dag het uiterste van deze ambtenaren gevorderd. Wan-
neer maximumprestaties geleverd zullen worden, zonder dat dit gaat ten koste
van de gezondheid, dan zal dit slechts bereikt kunnen worden door den veearts
het pad zoo effen mogelijk te maken, zoodat hij zich alleen met de keuring heeft
te bemoeien en geen aandacht behoeft te schenken aan allerlei bijkomstige om-
standigheden. Er is in Duitschland niemand, die ook maar eenigermate bestrijdt
dat, op deze wijze benut, hulpkrachten uitstekende diensten kunnen bewijzen .
integendeel wordt zeer sterk aangedrongen op het aanstellen van zulke assisten-
ten. Dat er talrijke werkzaamheden zijn, welke aan hen opgedragen kunnen worden
blijkt uit de volgende onvolledige lijst, tezamengezocht uit verschillende artikelen
in het „Zeitschrift für Fleisch- und Milch-Hygiene" : voorloopig noteeren van
afkeuringen in een kladbockje, schrijven van afkcuringsbewijzen, directe verkeer
met slagers, verantwoordelijke controle op ele orders van den veearts, afsnijden
en in de confiscaattrommels deponeeren van zieke deelen. stempelen met het
controle-stempel van den veearts, aanreiken van scherpe en gereinigde messen,
klaarleggen en omkeeren van organen, verwijderen van parasitaire veranderingen
in organen of de controle daarop, wegschuiven van karren die in den weg
staan, reinigen van den vloer vóór de veearts gaat keuren

Evenwel zijn er volgens Kunibert Müller (Z.f.Fl.H. dl. 22 blz. 324, vergade-
ringsvcrslag van de „Verein preuszischer Schlachthoftierärzte) — vooral in Zuid-
Duitschland — veel abattoirs, waar door deze personen ook keuringswerkzaam-
heden worden verricht. Volgens dezen schrijver moet het onderzoek van det begin
tot het einde door den veearts geschieden. Dus moet ook elke snede aangebracht
worden door den veearts. „Ich würde eine solche Handhabung des Gesetzes mit
meinem Gewissen nicht vereinen", zegt Müller van het maken van insnijeiingen
door hulpkrachten en acht een dergelijke handeling in strijd met de wet.

Niet steeds is Müller deze meening toegedaan geweest ; in 1903 (Z.f.Fl.H. dl.
13 blz. 235), toen hij nog in Guben werkzaam was, wilde hij gedurende den tijd
dat ele veearts in de slachthal keurde, ele levende keuring doen uitvoeren door
een opzichter. Von Ostertag was het in \'t geheel niet met hem eens en drukte dit
uit in de volgende bewoordingen : „Hallenmeister oder Probenehmer können
Tierärzte weder bei der Schlachtvieh- noch bei der Fleischbeschau vertreten." En hij
raakt de kern der zaak, de grondoorzaak van het benutten van hulpkrachten ook
voor keuringswerkzaamheden, als hij zegt: „Reicht die Zahl der an einem Schlacht-
hofe vorhandenen Tierärzte zur Erfüllung der Vorschriften des Reichsfleisch-
beschau-Gesetzes nicht aus, dann müssen im Interesse des Gemeinwohles weitere
bestellt werden."

In liet Z.f.Fl.H. dl. 13 blz. 293 beantwoordt von Ostertag in een artikel Over
„Die Schlachthaustierärzte und das Fleischbeschaugesetz" een publicatie van
Rekate in de ,,Deutsche Tierärztliche Wochenschrift", jrg. 1903, No. 25. ; in dit
antwoord komen de volgende zinsneden voor :

„Zweitens hält Rekate in wesentlicher Übereinstimmung mit Kun. Müller
die Mitwirking von Hallenmeister und Probenehmer, falls sie die vorgeschrie-
benen Prüfung bestanden haben, bei der Schlachtvieh- und Fleischbeschau an
Schlachthöfen für bedenkenfrei.

Diese Auffassung musz ich nach den von mir gemachten Erfahrungen für be-
denklich halten. R. will diese Laien nur „explorativ" beschäftigt wissen und die
Beurteilung von Anomalien gerne selbst übernehmen. Bei derartigen Beschau
kommt die höhere Befähigung des Tierarztes zur Ermittelung von krankhaften
Zuständen des Schlachttieres nicht zur Geltung, die wir bei der Fleischbeschau
in Städten und insbesondere an Schlachthöfen voraussetzen." Deze lceken zijn
bovoidien niet zelf verantwoordelijk, doch zijn werkzaam onder de vcrantwoor-
delijkheid van den veearts „und deshalb die groben l\'nzuläszigkeiten, die tat-
sächlich passiert sind und deren Aufzählung man mir ersparen möge."

„Sie können nicht einmal in der Weise zur Verantwortung gezogen werden
wie die selbständig tätigen nicht-tierärztlichen Beschauer auf dem platten Lande."
„Femer wird Rekate mit mir darin übereinstimmen, dasz der Tierarzt in ganz anderer

Weise befähigt ist, ein krankes Schlachttier als solches zu erkennen ...... als

ein nicht-tierärztlicher Beschauer Jedenfalls stellen die Städte und Schlacht-
hofgemeinden Tierärzte a-n, weil sie diese, und wie ich meine vollbewertigte, Er-
wartung hegen. Ein Schlachthoftierarzt kann deshalb bei der Schlachtvieh- und
Fleischbeschau nur durch einen Tierarzt unterstützt und vertreten werden, aber
nicht durch einen Hallenmeister oder Probenehmer."

Dat Müller, waarschijnlijk geleerd door latere ervaringcn aan groote slacht-
huizen (Stettin, Berlijn), tot andere inzichten is gekomen, möge blijken uit het
navolgende uittreksel uit een artikel in het Z.f.Fl. II. dl. 24, blz. 420, waarin hij
eenige opmerkingen beantwoordt van May, directeur Krefeld — een stad met
toentertijd 133.000 inwoners en volgens Müller allcsbehalve ideale abattoir-
tocstunden en tevens zijn meening weergeeft omtrent verschillende bezighcden
voor hulpkrachten.

„Das wichtigste und bedauerlichste bei der ganzen Frage ist aber die überaus
vielfache und vielseitige Beschäftigung der „Hilfskräfte" Hallenmeister, Stern
pler, Drüsen-An- und Vorschneider — bei der Fleischuntersuchung. Eine „Unter-
suchung" durch diese I.aien — mögen sie selbst ausgebildet sein, entspricht nicht
den Vorschriften, entwertet unsere Arbeit und setzt sie in den Augen derGewerbc-
treibenden herab. Die nötigen Hilfskräfte musz jeder Tierarzt selbstverständ-
lich haben und sind nach meinen Erfahrungen auch wohl immer vorhanden. Ich
rechne unbedingt für jeden Tierarzt 2 Hilfspersonen : einen Stempler, einen für
Handreichungen. Leider habe ich aber fast überall durch diese I.aien „Unter-
suchungen" ausführen sehen, Zur Entschuldigung sagt man oft : „Sie schneiden nur
an." Die Schlachthöfe, an denen alles rein tierärztlich untersucht wird, sind zu
zählen. Und wer leistet die Gewähr, dasz die Laien wirklich — selbst in Beglei-
tung von Tierärzten — vorschriftsmäszig untersuchen? Ich fordere für die Tier-
arzte wissenschaftliche Untersuchung, für die Laien mechanische Arbeit und
Handreichung. Uberflüssig sollte für diese der Gebrauch eines Messers sein.

Es ist doch ferner ganz selbstverständlich, dasz auf einem geordneten Schlacht-
hofe „die Organe bereitliegen" müssen ; ebenso ist es mir unverstandlich, dasz
man erst fragen musz : „Wo ist die Leber?" usw. Das gebietet doch der par. 17,3,
den ich kürzlich erst erörtert habe (Z.f.Fl.H. dl. 24 blz. 327) ; er soll und musz
doch in allen Schlachthöfen schon seit 11 fahren zur Durchführung gekommen
s-, in. Diese überflüssige Arbeit kann man doch den Hilfspersonen ersparen. „Im
Wege stehende Karren oder besonders schmutzige Fuszböden" bei den Unter-
suchungen halte ich für unglaubliche Verhältnisse. Ist es nicht Sache des Leiters,

dafür Sorge zu tragen, dasz derartige Zustände wenigstens während der Unter-
suchung nicht herrschen? Die ,,üblichen Nebenumstände" müssen doch ein für
allemal vor der Untersuchung beseitigt sein. Wozu aber die Hilfsperson die be-
anstandeten Brühjauche-Lungen, wie Herr Dr. May sagt, abschneiden soll und
nicht der Tierarzt, ist mir unverständlich. Wer gibt hierfür eine Gewähr, dasz
dies tatsächlich nachher geschieht? Eine einfachere Arbeit gibt es doch nicht.

Und auch diese Beanstandung miiszte auf einem Schlachthof mit geordneten
Verhältnissen fast überflüssig sein, wenn auf Benutzung von Rachenkolben zur
Verhinderung des Eindringens von Brühjauche gedrungen würde, worauf ich
an anderer Stelle hinweisen werde.

Ein korrekte vorschriftsmäszige und rein tierärztliche Fleischuntersuchung wird
überall nur durch Mehranstellung von Tierärzten und nicht durch Vermehrung
von Hilfspersonen, die die Zustände noch mehr verschlechtern würden, geschaf-
fen. Die Vermehrung dieser Laien und bessere Gehaltsverhältnisse für die Tier-
ärzte, welch letztere unbedingt zu fordern sind, sind nicht die Mittel, um die tat-
sächliche Überlastung fast aller Tierärzte zu beheben. Die Laien sind allerdings
noch billiger und lassen sich noch besser kommandieren als Tierärzte". En : ,,Eine
exakte — ■ vorschriftsmäszige und rein tierärztliche — Untersuchung is nur möglich
durch Anstellung einer wirklich genügenden Anzahl von Tierärzten. Und dieser
Mangel herrscht leider an fast allen Schlachthöfen."

Zeer uitvoerig wordt de kwestie onder oogen gezien in een noot, welke de redac-
teur van het Z.f.Fl.H., toen tijdelijk Dr. F. Henschel, Obertierarzt te Berlijn.
toevoegde aan de reeds genoemde publicatie van Dr. Rusche over „Laienfleisch-
beschauer" in dl. 24 van hetzelfde tijdschrift (zie blz. 60) :

„Soweit es sich um Hilfeleistungen bei der Fleischuntersuchung handelt, ist
aus sachlichen Gründen nichts dagegen einzuwenden, wenn unter Aufsicht des
Tierarztes, z.B. die Herausnahme der Fleischlymphdrüsen oder das Anhauen
eines krankheitsverdächtigen Knochens oder Gelenkes u. dgl. durch Hilfsperso-
nal erfolgt, falls der Besitzer hiermit einverstanden ist und eine geeignete Hilfs-
kraft nicht sogleich stellen kann. Ferner müssen gewisse Handreichungen wie
z.H. das Festhalten der Rinderköpfe für die zur Untersuchung auf Finnen durch
den Tierarzt in die Kaumuskeln anzulegenden Einschnitte, erforderlichenfalls
das Halten von Handlaternen zum Beleuchten der Tierkörperhöhlen und der Wir-
belsäule, das Anheben der Schweinehälften für die Untersuchung der Submaxil-
lardrüsen oder das Zurechtlegen der Eingeweide für die tierärztliche Untersuchung,
das Fortschaffen beschlagnahmter Organe u. dgl. durch Hilfspersonal ausgeführt
werden. (Es ist angebracht, dasz die Hilfsbeamten hierbei ihr Augenmerk auf
grobsinnlich wahrnehmbare auffallende Zustände und auf Manipulationer. mit
Vertäuschungen von Organen oder Tierkörpern richten, damit sie nicht alles blind-
lings abstempeln. Denn es geschieht nicht selten, das unreelle Gewerbetreibende
hinter dem Rücken des Tierarztes von diesem gar nicht untersuchte Tierkörper
(Schafe, Kälber) oder andere Fleischteile (Organe, Köpfe, usw.) dem Stempler
als untersuchte vorweisen, um in betrügerischer Absicht eine Abstempelung mit
dem Freigabestempel zu erlangen.) Statthaft ist auch die Kennzeichnung des 1111
tersuchten Fleisches durch Hilfsbeamte unter Aufsicht des untersuchenden Tier-
arztes. Ebenso ist es praktisch und ohne sanitäre Bedenken, wenn, wie an einem
groszen Schlachthofe in der Rheinprovinz, die Entfernung der in den Organen
vorhandenen tierischen Schmarotzer einem Hilfsbeamten übertragen wird. Prak-
tisch, weil hierdurch die Untersuchung und der Schlachtbetrieb nicht verzögert
werden, sanitär unbedenklich, sogar empfehlenswert, weil die veränderten Ein-
geweideteile nicht im Besitze der Schächter bleiben und infolgedessen nic.it in
Verkehr kommen können. Voraussetzung bei diesem Verfahren ist selbstvers:änd-
lich, dasz der Tierarzt die von ihm vorher untersuchten und vorläufig beschlag-
nahmten Organe nach erfolgter Entfernung der Schmarotzer nochmals unter-
sucht und dann erst über die Freigabe oder unschädliche Beseitigung Entschei-
dung trifft. Auf keinen Fall dürfen jedoch die Untersuchungen weder gär.zlich

noch teilweise, auf Schlachthöfen durch Laienfleischbeschauer, sogen. Hallen-
meister oder Stempler, ausgeführt werden. Vielfach wird bedauerlicherweise in
dieser Beziehung besonders den Hallenmeistern noch ein zu weiten Spielraum ge-
lassen (Äuszerungen wie ,,das macht alles mein Hallenmeister" und ähnliche hört
man leider noch öfters), oder es werden Stempler mit der „Besichtigung" der Tier-
körperhöhlen, des Knochensystems oder gewisser Eingeweide, mit Anschneiden
von Lymphdrüsen usw. zur Unterstützung der Tierärzte beauftragt mit der An-
weisung auf „Veränderungen" in diesen Teilen zu achten und zutreffendenfalls
dem Tierarzte Meldung zu erstatten der alsdann erst die Untersuchung und Be-
urteilung ausführt. Ein solches Verfahren, das meistens aus Bequemlichkeits-
rücksichten und Ersparnisgründen gehandhabt oder mit der Mangel an tierärzt-
lichem Personal begründet wird, ist nicht nur sanitär in höchstem Grade bedenk-
lich, sondern verstöszt auch, wie Herr Direktor Dr. Rusche zutreffend bemerkt,
gegen die bindenden Vorschriften des par. 6 A.G Dies geht nicht nur aus dem
klaren Wortlaut desselben hervor, sondern auch aus der Begründung zu diesem
Paragapahen des Gesetzentwurfes. Nachdem dort erst die Abgrenzung der Be-
fugnisse der Laienfleischbeschauer erläutert wird, heiszt es dann weiter : (hier
volgt de toelichting, die in het origineele artikel nagelezen dient te worden)."

Het artikel wordt vervolgd : „Die Mitwirkung selbst vorschriftsmäszig geprüf-
ter Hallenmeister u. dgl. bei der Schlachtvieh- und Fleischbeschau auf Schlacht-
höfen in der Weise, dasz die Laien nur „explorativ" tätig sind, die Beurteilung
der Anomalien dann vom Tierarzt erfolgt, miszbilligt auch v. Ostertag (diese Zeit-
schr. dl. 13, blz. 293), indem er hinzufügt: (zie antwoord aan Rekate)."

Dieser Ansicht v. Ostertags (betreffende het niet verantwoordelijk zijn der
hui pkrachten) ist vollkommen zuzustimmen. Es ist nicht angängig, einen Teil
der Untersuchungen durch Laienfleischbeschauer ausführen zu lassen oder, wie
oben angeführt, dem Hilfspersonal die Besichtigung von Knochen, Eingeweiden,
das Anschneiden gewisser Lymphdrüsen, Feststellen von Vergröszerungen und
Schwellungen der Parenchyme, des Abweichens von der Norm oder sonstiger
„Veränderungen" zu überlassen, deren Vorhandensein zu beurteilen diese Per-
sonen gar nicht imstande sind, man denke z.B. an Schweinemilzbrand, septikä-
mische Prozesse, frische tuberkulöse Veränderungen usw.

Alle diese einen integrierenden Teil des Untersuchungsverfahrens darstellenden
Verrichtungen müssen, ganz abgesehen von den für Schlachthöfe erlassenen Vor-
schriften des par. 6 A.G. — schon aus sanitäts- und veterinärpolizeilichen Gründen
- unbedingt durch den Tierarzt selbst ausgeführt werden, wie dies auch von
den die ambulatorische Fleischuntersuchung ausführenden Tierärzten geschieht.
Das sind auch durchaus keine „niederen Arbeiten" die eines Tierarztes unwürdig
und deshalb durch untergeordnete Organe auszuführen sind, wie dies zuweilen
behauptet wird, sondern sie gehören zur pflichtgemäszen Tätigkeit des wissen-
schaftlichen Sachverständigen. Mit Glacehandschuhen kann nun einmal bei der
F\'leischuntersuchung nicht gearbeitet werden, ebensowenig wie in der kurativen
human- oder veterinärmedizinischen Praxis. Mastdarmoperationen z.B. bieten
für den Arzt auch gerade nichts Verlockendes, und Geburtshilfeleistungen zählen
auch nicht zu den Annehmlichkeiten des Tierarztes. Der Schlachthaustierarzt,
der in den von ihm zu erfüllenden Pflichten „niedere, eines Akademikers nicht
nicht würdige Arbeiten" erblickt, taugt für den Dienst nicht und soll seinen Beruf
lieber aufgeben." Hierna worden nog eenige uitspraken van von Ostertag
aangehaald, die reeds genoemd werden in het eerste gedeelte van dit hoofdstuk,
cn worden nog enkele wetsbepalingen nader toegelicht.

In een artikel over Höchstzahlen in het Z.f.Fl.H. koint Henschel nog eens op
het onderwerp terug (dl. 24 blz. 416) en zegt daarin alsnog, dat het aansnijden
van lymphklieren, liet palpeeren van milten en dergelijke bezigheden bij wijze van
vooronderzoek, ontoelaatbaar zijn, niet in overeenstemming met de pathologische
anatomie (vleeschkeuring is toegepaste path. anatomie) en in werkelijkheid 00k
geen werkvermindering voor den veearts beteekenen. „Jedem Sachverständigen

ist bekannt, dasz es schneller und bequemer ist, Schnittflächen selbst anzulegen
und ordnungsmäszig zu untersuchen, als von anderen Personen angelegte, z.B.
an Gekrösen oder Milzen, mehr oder minder mühsam auseinanderzulegen und zu
untersuchen." Deze handelwijze zou voeren tot een onvoldoende uitvoering der
vleeschkeuring. „Die Stempler würden, teils um Zwistigkeiten mit den Schlächtern
zu vermeiden, vielleicht auch um ihnen befreundeten Gewerbetreibenden unlieb-
same Konfiskationen zu ersparen, krankhafte Veränderungen, besonders tuber-
kulöse Herde aus den Lymphdrüsen oder Organen, ohne dasz der Tierarzt dies
bemerkt, herausschneiden und beseitigen, und so mancher Tierarzt würde, zumal
wenn er viel zu tun hat, sich auf die Meldung des Stemplers verlassen, und eine
Nachuntersuchung gar nicht erst vornehmen. Das sind keine Theoreme, sondern
auf Tatsachen gestützte Folgerungen."

Toen Henschel bovenstaande beschouwingen gaf, werd aan het Berlijnsche
slachthuis nog niet volgens de door hem aangegeven principes gekeurd, want op
blz. 419 deelt hij mede — naar aanleiding van het groote getal dieren, dat een vee-
arts moet keuren — dat stempelaars bepaalde lymphklieren aansnijden (mesen-
teriaalklieren en submaxillairklieren blijkens mcdedeelingen van Rehmet) en
organen z.g.n. ,,bezichtigen" om „Veranderingen" vast te stellen ; doch dat dit
zijn instemming niet heeft. Uit een artikel van Kun. Müller in de „Berliner
Tierärztliche Wochenschrift" (jrg. 1926 blz. 908), blijkt echter dat naderhand
het zuiver veeartsenijkundig onderzoek „restlos durchgeführt" is, dank zij het
initiatief en de energie van Dr. Henschel, toen hij directeur was geworden (uit
welke functie hij in 1927 ontslag heeft genomen). (Wordt vervolgd).

Die Krankheiten des Geflttgels, mit besondirei Berü: ksichtiguig dsr Anatomie
und der Hvgiene. Wilhelm Otte (Tie.irtzt in Doblen, I.ettland).

Volgens de voorrede is de eerste druk van dit werk in 1911 verschenen, in
de Russische taal.

De tweede, mij ter recensie toegezonden druk dateert van 1928, en is in het
Duitsch gesteld.

De stof, handelende over hoenders, eenden, ganzen, kalkoenen en vele andere
vogels, is in drie gedeelten gegroepeerd, achtereenvolgens omvattende de
Anatomie (82 blz.) de Hygiene (45 blz.) en de Ziekten (271 blz.).

Daar het geheel door den schrijver zelf, zonder medewerkers is samengesteld,
ligt het voor de hand dat het werk een persoonlijk karakter draagt. Opvallend
zijn de Hitgebreide literatuurlijsten, voor elk hoofdstuk vermeld; het doet aan-
genaam aan dat daarin denamen der Nederlandsche onderzoekers herhaaldelijk
voorkomen.

Met veel genoegen heb ik kennis genomen van het anatomisch gedeelte. Op
heldere, vlotte wijze worden achtereenvolgens de beenderen, spieren, bloedvaten,
zenuwen, ingewanden en zintuigen beschreven; een groot aantal duidelijke
penteekeningen komen het voorstellingsvermogen te hulp, ook enkele microsco-
pische beelden worden weergegeven.

Minder geslaagd vind ik het hoofdstuk over hygiene ; vooral de voedingsleer
wordt niet in den stijl van het overige van het werk behandeld. Over kool-
hydraten, vetten, eiwitten enz. wordt nauwelijks gerept ; de „Vitaminen-
hypothese" acht schrijver beneden zich.

Meer vrede kan ik hebben met de beschrijving over de onderzoekingsmethoden
van het zieke dier en de techniek der sectie. Dit gedeelte kan den practisee-
renden dierenarts leiding geven.

In het algemeen overzicht der Infectieziekten zegt de schrijver, dat hij niet
behoort tot hen ,,die door de bacillen gehypnotiseerd zijn", het is zijn meening
(en natuurlijk met recht) dat een ziekte niet voldoende is bestudeerd als men
uit een of ander orgaan een micro-organisme heeft gekweekt.

Merkwaardig is schrijvers meening, dat micro-organismen slechts in het lichaam
kunnen geraken met behulp van allerlei parasieten, waartoe bij de vogels dan
vooral gerekend worden talrijke nematodenlarven, die in het darmkanaal
hospiteeren.

Dat bepaalde infectieziekten slechts bij bepaalde diersoorten voorkomen,
is volgens den schrijver meer het gevolg van de soort-specificiteit der para-
siet dan der micro-organismen.

De eigenlijke behandeling van elk der infectie-ziekten is kort doch degelijk.
Natuurlijk zijn bij de therapieën ook verschillende te dure middelen genoemd,
in den geest van protargol, maar dit is uit een wetenschappelijk standpunt
slechts te loven.

Treffend is de energieke wijze, waarop de parasieten behandeld worden.
Doch bezien in het licht van de opvattingen van den schrijver is dit begrijpelijk.

Van de Diptera tot de Trematoden omvat 96 bladzijden druks. Het is mij
onmogelijk, de biologische waarde van de reeksen beschreven vlooien, mijten,
luizen, wormen, enz. te bepalen, maar ik kan mij voorstellen, dat voor iemand
die belangstelling in dit onderdeel heeft, het boek reeds alleen hierom een
kostelijk bezit is.

Vervolgens worden, aan de hand van de praktijk een aantal vergiftigings-
rnogelijkheden beschreven, terwijl het werk besluit met een behandeling van
orgaanziekten van niet-infectieuzen aard. Ook dit gedeelte heb ik met stijgende
belangstelling gelezen.

Mijns inziens is Otte er in geslaagd, een verdienstelijk werk te leveren, dat
voldoende in overeenstemming is met de uitgebreide literatuur welke in de
laatste jaren op dit gebied is verschenen. Naast andere werken heeft het zeker
zijn bestaansrecht ; als raadgever zal het vooral zelden teleurstellen, als men
biologische bijzonderheden wenscht te weten. Voor de diergeneeskundige prak-
tijk, speciaal in Nederland, zal men echter elders wellicht meer voorlichting
vinden. Beschouwingen van bacteriologischen aard geeft het boek niet.

Annual Report of the Director of Veterinary Services, Union of Soulh-Africa,
Department of Agriculture, 15"¹ Report. Onderste Poort, Pretoria. Uitgever:
the Government Printing and Stationery Office. Pretoria. Prijs 20 S.

Dit „Report", over 1929, bestaat weer uit twee boekdeelen van te zamen
ruim 1200 bladzijden, met de noodige fraaie afbeeldingen, en is verdeeld in 9
gedeelten, waarin de verschillende ziekten en onderzoekingen in hoofdstukken
zijn gerangschikt. Het geheel is een schitterend stuk werk, zooals wij dat trou-
wens van het door Sir Theiler gestichte Instituut gewoon zijn. Wij zullen
hier alleen de titels en schrijvers van de verschillende hoofdstukken aangeven
en hopen van de meer speciaal voor onze lezers belangrijke zaken aparte refe-
raten te geven.

P. J. du Toit, A Note on the Diagnosis ol T. vivax; G. de Kock, Relation
of the Spleen to Immunity in Bovine Piroplasmosis ; A. Theiler and P. J. du
Ton, Transmission of East Coast Fever by means of Blood; P. J. du Toit
and P. R. Viljoen, Dipping as a method of Eradicating East Coast Fever.

P. J. du Toit, Nature and Duration of Immunity against Bluetongue in
Sheep ; Studies on the Virus of Bluetongue.

Botulism in Domesticated Animals and Birds; A Note on Corynebacterium ovis
(Bacillus of Preisz Nocard); C. P. Neser, The Preparation of Contagious Abor-
tion Vaccine on Solid Media; J. I. Quin, Studies on Anthrax Immunity; J. G.
Bekker, The Relation of the Virulence of Attenuated Anthrax Strains to their
Immunising Value; J. W. B. Green, Immunisation against Anaerobes of the
Gas-gangrene Type in South Africa by means of Anatoxins; J. Scheuber, A
Note on Investigations into the Distribution of the Lamsiekte Organism (CI.
parabot. C. type); R. A. Alexander, A more refined method of Bleeding Birds
to obtain Serum for Agglutination Test for Bacillary White Diarrhoea; G. Mar-
tinaglia, Diseases of Domesticated Animals in South Africa due to Organisms
of the Salmonella Group.

H. O. Monnig, The Guinea Worm of the Ostrich, Contortospiculum spicularia\\
Hypodontus macropi N. gen., N. sp. A Hookworm of the Kangaroo, Filarinerna
jlagrifer N. gen., N. sp. A Trichoslrcmgylid parasite of the Kangaroo; Agriosto-
mum equidentatum N. sp. A Hookworm of the Springbuck; Investigations into
the Life History of the Tapeworm, Moniezia expansa\\ Physaloptera canis, N. sp.
A New Nematode Parasite of the Dog; F. Veglia and P. L. le Roux, Mor-
phology of a Schistosome (Schistosoma matheei sp. nov.) from Sheep in the
Cape Province; P. L. le Roux, Remarks on the Habits and the Pathogenesis
of 5. mattheei, together with the Notes on Pathological Lesions observed in
Sheep; Notes on the Life Cycle of Schistosomum mattheei; Two Species of Hae-
monchus Cobb. 1898, parasitising the Camel in the Cape Province; A Preliminary
Report on Three New Members of the Genus Haemonchus Cobb, 1898, from
Antelopes in South Africa; On an Oesophagostome (Oesophagostomum susannae
sp. nov.) from the Springhare (Pedetes caffra), together with Remarks on closely-
related Species; On a Hookworm (Agriostomum gorgonis sp. nov.) from the Blue
Wildebeest (Gorgon laurinus) in the Transvaal; G. A. H. Bedford, Notes on
some South African Ticks with Descriptions of Three New Species; Anoplura
(Siphunculata and Mallophaga) from South African Hosts; The Effect upon Ticks
of Dipping Cattle regularly at short intervals in Arsenical Baths.

G. de Kock, Haemolymphoid-like Nodules in the Liver of Ruminants a Few
Years after Splenectomy; Are the Lesions of Jaagsiekte in Sheep of the Nature
of a Neoplasm ?; Pathology of Phenol Poisoning in Sheep induced by certain
Dips; D. G. Steyn, A Note on the Symptomatology of Phenol Poisoning in
Sheep induced by certain Dips; A. D. Thomas, Skin Cancer of Angora Goats
in South Africa.

J. I. Quin, Further Investigations into Geeldikkop (Tribulosis ovis)\', The
Toxic Properties of Cucumis myriocarpus Naud. and Cucumis africanus, Linn ;
D. G. Sievn, Recent Investigations into the Toxicity of known and unknown
Poisonous Plants in the Union of South Africa; C. P. Neser, Vlei Poisoning
Part I; A. o. D. Mogg, Vlei Poisoning. Part IT.

P J. du Toit and J H. R. Bisschop, The Breeding of Cattle on Phosphorus
Deficient Veld.

G. de Kock, Further Observations on the Etiology of Jaagsiekte in Sheep ;
H. H. Curson, Anatomical Studies No. 7. Hypoplasia of a Testicle and Hyper-
plasia of the Prostate in a Dog; J. P. van Zyl, On the Toxicity of Arsenic to
F\'owls; B. S. Parkin, A Clinical Case—Spasm of the Diaphragm in a Horse;
The Intra-abomasal Administration of Drugs to Sheep.

Voor de zeer vele blijken van waardeering naar aanleiding van mijn vertrek
naar Giessen betuig ik allen langs dezen weg mijn diepgevoelden dank. Dezen
dank ben ik vooral verschuldigd aan het College van Curatoren, aan den Rector
magnificus en de faculteit der Veeartsenijkunde der Rijksuniversiteit, aan de
-Maatschappij voor Diergeneeskunde, aan de Ned. Indische vereeniging voor
Diergeneeskunde, aan de Docenten der Ned. Indische Veeartsenschool, aan de
Redactie van het tijdschrift voor Diergeneeskunde, aan den voorzitter en secre-
taris van de commissie van advies nopens chemische strijdmiddelen, aan mijne
beide getrouwe medewerkers, Dr. A. Klarenbeek en Dr. H. Veenendaal, aan
mijne oud-assistenten en oud-leerlingen en collega\'s, aan mijne studenten en
vrienden en aan mijn personeel.

Ik zal altijd gaarne de Utrechtsche alma mater en haar discipelen hoog in
eere weten te houden. H. Jakob.

Toen het Programma der 43e Hondententoonstelling te Amsterdam werd
rondgezonden, bleek den Dierenartsen, te zamen vormende de z.g. Veterinaire
Commissie, dat, zonder hun medeweten, de desinfectie was opgedragen aan een
bekende kwakzalversfirma.

Dit feit was voor deze Dierenartsen, die zich belangeloos beschikbaar hadden
gesteld om de te exposeeren honden op gezondheid te onderzoeken, aanleiding
nevensgaand schrijven aan het Bestuur van de Tentoonstelling te richten.

De Diergeneeskundige Kring Amsterdam, waar deze kwestie werd besproken,
achtte het een standsbelang dit schrijven in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde te publiceeren, opdat Collega\'s die voor Veterinair toezicht op Honden-
tentoonstellingen worden gevraagd, van de houding dezer Amsterdamsche
Dierenartsen nota kunnen nemen.

Bij inzage van het ons dezer dagen toegezonden Programma van de 43e Hon-
dententoonstelling van Honden van alle rassen is ondergetcekenden gebleken
dat de desinfectie op genoemde Tentoonstelling is opgedragen aan de Firma
J. Bos Czn, Hilversum, Fabrikante en Importrice van Cesarine-praeparaten.

Zonder een oordeel uit te spreken over de kwaliteiten der Cesarine-praeparaten
als desinfectiemiddelen, willen ondergeteekenden er bij het Bestuur der Ten-
toonstelling de aandacht op vestigen, dat de waarde van de Praeparaten, als
zoodanig, wetenschappelijk niet is bewezen en er vele Desinfectiemiddelen
bestaan, geen geheimmiddelen, die voor dit doel van zeer groote waarde zouden
zijn en wier bactericide werking wetenschappelijk vaststaat.

Daar tusschen de aanwezigheid van Ondergeteekenden, als Veterinaire Com-
missie en het gebruik van een bepaald desinfectiemiddel, op eenzelfde Tentoon-
stelling door het Publiek steeds verband wordt gedacht meenen Ondergeteekenden
er met nadruk op te moeten wijzen, dat, indien hun advies inzake desinfectie
was gevraagd, hunne keuze zeker niet op de Cesarine-praeparaten was gevallen.

Blijkens een bericht in de N. R. Ct. werd ons land bezocht door den Heer
Rogan, supervising veterinary inspector van den Ierschen Vrijstaat; deze heeft
onder leiding van de veterinaire inspectie een studie gemaakt van de inrichting
en uitvoeiing van de Vleeschkeuringswet, in verband met plannen voor de
invoeiing van een algemeene vleeschkeuring in Ierland. Ook de uitvoervleesch-
keuring werd bestudeerd. Aan verscheidene inrichtingen, zoowel in steden als op
het platteland, werd een bezoek gebracht. Onze vleesehkeuringsorganisatie staat
blijkbaar in het buitenland goed aangeschreven.

In een raadsvergadering van Winkel, één der gemeenten uit den kring Bar-
singerhorn, deelde de burgemeester mede, dat in de 18 dagen na de opening
van den destructor te Schagen een 170 cadavers waren aangevoerd, waarvan
140 afgekeurd. Deze onderneming bloeit dus blijkbaar wel. Bij het lezen van
dit bericht vraagt men zich onwillekeurig af, wat is er met de 30 overige, niet
afgekeurde, cadavers gebeurd ?

De gemeenteraad van Rijssen heeft besloten aan den Heer Tusveld, slager
te Rijssen, een schadevergoeding van / 1000.— te verleenen, die hij geleden zou
hebben wegens de weigering van Collega Bosch (op grond van diens instructie
als keuringsveearts) om een door Tusveld geslachte koe aan diens huis te
komen keuren. Reeds vroeger had de raad de schadevergoeding op / 600 -
bepaald.

Een aantal slagers te Holten heeft zich met een adres tot den Minister van
Arbeid, Handel en Nijverheid gewend in verband met de bestaande onbillijke
keurloonen bij den invoer van vee en vleesch in de gemeenten Wijhe, Voorst,
doch vooral te Deventer, waardoor hun de concurrentie met de in die plaatsen
aanwezige pellers (de leveranciers van uitgepeld, uitgebeend vleesch) en slagers
geheel onmogelijk wordt gemaakt, in welk adres verzocht wordt maatregelen te
willen overwegen, die aan deze belemmerende heffing een einde maken.

In het adres wordt o m. gezegd, dat hun handel in sterke mate wordt be-
moeilijkt door de speciaal in de genoemde gemeenten hooge invoerkeurloonen,
een euvel, dat voortvloeit uit de huns inziens onjuiste interpretatie van art. >S,
2de lid der Vleeschkeuringswet, waardoor wordt toegelaten, dat het invoerkeur-
loon even hoog mag zijn als het plaatselijke gewone keurloon. Voorts dat de
gemeente Deventer zich zelfs niet aan de bedoelde (onjuiste) interpretatie houdt,
doch het invoerkeurloon van vleesch, bestemd voor de vleeschwaren-industrie,
hooger stelt dan het gewone daarvoor geldende; dat daar nl. onderscheid wordt
gemaakt tusschen vleesch voor plaatselijk gebruik en vleesch, bestemd voor de
aldaar gevestigde vleeschwarenfabriek.

Hiervan is het gevolg, dat voor een in Deventer geslacht rund, bestemd voor
de vleeschwarenfabriek, moet worden betaald van / 2.— tot / 4.50, terwijl voor
een dergelijk rund, dat uit een naburige gemeente wordt ingevoerd, betaald
moet worden van ƒ4.— tot / 9.—, waarbij dan nog in aanmerking moet worden
genomen, dat in de gemeente van herkomst ook reeds keurloon (eventueel
slachtrecht) werd betaald.

Een verzoek om medezeggingschap in het beheer van het openbaar slachthuis
te Utrecht.

Op een verzoek van de te Utrecht gevestigde slagersvereenigingen tot instelling
van een raadscommissie, welke voorkomende aangelegenheden, het beheer van
het openbaar slachthuis betreffende, in georganiseerd overleg tusschen het ge-
meentebestuur en de slagerspatroonsorganisaties kan behandelen, hebben B. en

\\V. den raad voorgesteld, afwijzend te beschikken en aan adressanten mede te
deelen dat het door hen beoogde doel grootendeels zal worden bereikt door het
overleg, dat de directeur der slachtplaats voornemens is peisoonlijk met hen
te plegen.

In het algemeen achten B. en W. het wel van belang, alvorens maatregelen
van eenige beteekenis te nemen, de meening van de direct bij deze maatregelen
betrokken belanghebbenden te weten. De gevolgen van de te nemen besluiten
kunnen daardoor beter worden overzien, zoodat de kans op onjuiste beslissingen
geringer wordt. Echter de vorm van overleg, welke vorenbedoelde organisaties
voorstelt, komt B. en \\Y. minder gewenscht en niet doeltreffend vooi.

Bovendien bezit de bedrijvencommissie de bevoegdheid om vakkundigen, ook
buiten het gemcentepersoneel, te raadplegen en aan hare beraadslagingen over
een bepaalde zaak met adviseerende stem te doen deelnemen, zoodat dus eventueel
de slagersorganisaties in bepaalde gevallen zouden kunnen worden geraadpleegd
Het vaststellen van een verordening, welke - zooals adressanten wenschen —
bepaalt, dat de betrokken commissie ,,geen besluiten neemt of voorstellen doet
zonder het georganiseerd grossiers- en slagersbedrijf daarover te hooren", zoue
daarentegen een ingrijpende beperking beteekenen van de bevoegdheid van de-
bedrijvencommissie en daarom in strijd zijn met de geest van artikel 54 der G
meentewet.

In het Maandblad Dierenbescherming No. 3, van Maart 1930, bespreekt
de Heer van der Burc,, als voorzitter van de Commissie voorliet slaclitvraag-
stuk van de Nederl. Vereeniging tot bescherming van Dieren onze wettelijke
voorschriften betreffende het bedwelmen van de slachtdieren.

Hij wijst er op, hoe deze voorschriften, eensdeels voortvloeiende uit art. 18
der Vleeschkeuringswet en uitgevaardigd bij Kon Besluit van 5 Juni 1920,
Stbl. 285. anderdeels krachtens art. 740 van de Veewet, vastgesteld bij Kon.
Besluit van 6 Juni 1922, Stbl. No. 115. zoozeer uiteenloopen.

In de Veewetvoorschriften is de bedwelming van schapen en geiten niet verplich-
tend en de toepassing van den kopslag niet verboden. Met het Bestuur van de
Vereeniging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland is
ook de Commissie van meening, dat er geen gegronde redenen bestaan om deze
voor export bestemde dieren aan bedwelming met doelmatige apparaten (b.v.
het Schermersche pin-schietaparaat) te onttrekken.

Collega van der Burc; geeft daarom het Hoofdbestuur der Ned. Vereeniging
tot Bescherming van Dieren in overweging, aan de Regeering te verzoeken, de
betreffende bepalingen in Vleeschkeuringswet en Veewet met elkaar in overeen-
stemming te willen brengen, en daarbij dan tevens de aandacht te vestigen op
het feit, dat de Veewet geen strafbepalingen bevat tegen overtreding van de
voorschriften van het Kon. Besluit van 6 Juni 1922.

In verband met dit laatste wordt opgemerkt, dat dit Besluit, van straf-
rechterlijk standpunt bekeken, geen waarde heeft. Toch is overtreding van de
daarin vervatte voorschriften strafbaar. Wordt b.v. nekslag toegepast, dan
kan de rechter straffen, omdat die nekslag ook verboden is bij besluit van
5 Juni 1920 en dit verbod gesanctioneerd is door artikel 34 van de Vleesch-
keuringswet.

De raad der gemeente Oldenzaal heeft besloten tot den bouw van een slacht-
huis met koelhuis.

De gemeenteraad van \'s Gravetizande besloot tot het aangaan van een leening
van / 340.000. Dit bedrag is noodig voor den bouw van een school, van een
slachthuis, aankoop van materiaal en verbetering van wegen.

De afscheidsreceptie van Prof. Jakob was zeer druk bezocht. Aanwezig waren
o.a burgemeester Dr. Fockema Andreae. vertegenwoordigende het College van
Curatoren, vele professoren en hun dames, waaronder de Rector Magnificus
Prof. Pulle, de Voorzitter en de Secretaris, Prof. Schornagel en Prof. van
Oi j en, van de Diergeneeskundige Faculteit, het Dagelijksch bestuur van de Mij.
v. Diergeneeskunde, de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, ver-
tegenwoordigers van Studentenorganisaties, lectoren, conservatoren en assistenten
en vele dierenartsen.

De heer Eichholtz bood met een hartelijke toespraak namens oud-assistenten
en oud-leerlingen aan den vertrekkenden hoogleeraar een schilderij aan, voor-
stellende een hollandsch landschap, als herinnering aan het land waar Prof.
Jakob zooveel erkentelijke leerlingen achterlaat. In de kliniek voor kleine huis-
dieren zal een portret van hem worden geplaatst.

Wij ontvingen van het Land- en Tuinbouwbureau (te Amsterdam) van de
G. Farbenindustrie-Aktiengesellschaft een brochure met bovenstaande titel;
in dit werkje wordt het voordeel bepleit, en proefondervindelijk aangetoond,
van een rijke stikstofbemesting van weiland.

Een brochure met deze titel ontvingen wij van het Land- en Tuinbouwbureau
van de I. G. Farbenind.-Aktienges. De inhoud is een aanbeveling van stikstof
bemesting en de daarvoor te gebruiken meststoffen.

De International Review of Poultry Science, December 1929 geeft een kort
verslag van het bezoek van den president, voor het Congres, aan Portugal;
Spanje; Italië; Zwitserland; Beieren; Czecho-Slowakye; Oostenrijk; Hongarije;
Joego-Slavië; Bulgarije; Roemenië; Turkije; Griekenland; Egypte en Palestina.

Het vorig jaar werden een aantal andere staten bezocht. Overal werd de
vraag der directe vertegenwoordiging van de landsbesturen op het Congres
besproken. Het bleek ook nu weer, dat in bijna alle landen belangstelling voor
het Congres bestaat; in cén geval was reeds besloten, er niet officieel aan deel
te nemen, doch het bezoek slaagde erin, dit besluit te doen wijzigen.

De president, Mr. P. A. Francis, werd op zijn reis geheel of gedeeltelijk ver-
gezeld door: Dr. B. J. C. te Hennepe, Mr. W. A. Sleight (Amerika), Mr. W.
W. Baird (Canada) en Mr.\' Baumgartner (Canadeesche Spoorwegen).

Wij ontvingen een „reclame" in vier talen (engels, frans, duits, spaans) voor
het pluimvee-congres, dat van 22—30 Juli te Londen zal worden gehouden.
Dit congres sluit ongeveer aan bij het diergeneeskundig congres van .4 9
Augustus, en zal dus zeker door vele collega\'s worden bezocht.

Candidaats-examen 2e gedeelte Veeartsenijkunde, geslaagd de heeren: P. L.
L. Bollen, H. J. J. Frederiks, A W. Groenewold, G. B. ten Haken. B. G.
Hoff, H. Welling.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen (2e gedeelte) Veeartsenijkunde de Heeren ;
A. Herschel, J. C. Anderson, H. Burger en J. W. v. Hemmen.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen (ie gedeelte) Veeartsenijkunde de Heeren :
P. G. Giskes, L. Hoedemaker, G. Hoogstraten, S. F. Hofstra, L. J. Kas,
S. Koopmans, M. de Lint, S. Makkinga, Samadiman, S. W. Snijders en P.
G. Vaags.

In het „Jaarboek 1930\'\' van „Unitas Studiosorum Rheno Trajectina" treffen
wij volgende uiteenzetting aan over de organisatie der diergeneeskundige stu-
denten. Het komt ons gewenscht voor deze hier in wijder kring bekend te
maken, opdat ook anderen over dit onderwerp van hun meening kunnen doen
blijken.

Elk jaar opnieuw blijkt, weer, hoe de toestand in de veterinaire studenten-
wereld nog niet is, zooals allen die wel wenschen-

Niet alleen onder de studenten zelf voelt men dit. Ook de afgestudeerden,
de dierenartsen zijn lang niet tevreden met de stand van zaken, zooals die er
gekomen is na het opheffen van het Veterinair Studenten Corps „Absyrtus".
Dit blijkt wel uit de telkens weer terugkeerende debatten over dit onderwerp
in de vergaderingen van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Toen de Veeartsenij kundige Hoogeschool werd veranderd tot zesde Faculteit,
heeft men gemeend ook de student te verheffen tot een hooger peil. Daardoor
was er geen plaats meer voor een aparte vereeniging. De studenten zouden lid
worden van een algemeene studentenvereeniging. Als meest geschikt werd
gevonden het U.S.C. Ook Unitas mocht zich evenwel in een paar nieuwe leden
verheugen.

Het bleek al gauw, dat overplanten nog niet ingroeien beteekcnt Heel weinig
veterinairen hebben zich kunnen aanpassen bij U.S.C.

In de loop der jaren heeft de toestand zich niet veel gewijzigd. Wel heeft
Unitas meer veterinaire leden dan het U.S.C. maar toch is het nihilisme zoo
overheerschend, dat van eenige merkbare invloed van deze aangeslotenen niet
valt te spreken.

Verder bestaat nog de Diergeneeskundige Faculteit van het U.S.C. Men zal
zeggen, dat deze toch wel het meerendeel der veterinairen omvat, dus dat het
nihilishme niet zoo groot is, als boven beweerd wordt. Ik geloof, dat hier van
eenige vormende waarde, waar het toch 0111 gaat, geen sprake kan zijn, omdat
de grootste activiteit van de meeste der leden bestaat in het betalen der
contributie.

Geen wonder, dat velen de moed laten zinken. Dus maar weer terug
naar „Absyrtus",

Anderen willen de tweeledigheid, ontstaan door de aanwezigheid van twee
studentenfaculteiten opheffen door \'t doen instellen van „junioren"- of „adspi-
rant"-lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ten slotte kan men de tegenwoordige toestand beschouwen als een wel is
waar onprettig maar toch noodzakelijk overgangstijdperk Zoodra er meer af-
gestudeerden komen met ervaring van een algemeene studentenvereeniging en
zoodra het Absyrtusverleden wat begint te verbleeken, zullen wij eerst de
normale toestand hebben. Wil het dan niet lukken met de aansluiting dan zou
men reden hebben, een aparte veterinaire vereeniging op te richten. Op het
oogenblik lijkt het mij voorbarig.

Als eerste standpunt dus de oprichting van een veterinair studentencorps en
daarmee bevordering van de isolatie.

Ongetwijfeld zou het aantal aangeslotenen vrij wat grooter zijn dan nu, hoe-
wel ik geloof, dat het erg tegen zou vallen. Zooiets zal sterk gefundeerd moeten
worden, wil het ook in de toekomst reden van bestaan hebben.

De kosten van een Bestuur of Senaat zullen zeer zwaar drukken op die
kleine groep, Dit zal velen weer afschrikken.

Ik geloof, dat niet velen die kosten er voor over zullen hebben, ook al omdat
een Societeit lang zoo belangrijk niet is als vroeger, doordat de stad veel meer
vermaken biedt.

Dit zijn wel de zakelijke overwegingen. Over de andere nadeelen van de
isolatie als: kweeken van eenzijdigheid, ontstaan van typen e.d. zouden nog

veel woorden gewisseld kunnen worden. Ieder heeft daar evenwel zijn eigen kijk
op en over smaken valt niet te twisten.

Het tweede standpunt is dat der aansluiting bij algemeene studentenver-
eenigingen.

In Unitas meer dan in het Corps lijkt mij nog wel plaats voor verschillende
veterinairen, die door onbekendheid er niet toe komen in hun eerste jaar lid
te worden. Later doen ze het niet uit laksheid. Vele aankomende studenten
zullen in de regel wel verschillende dingen vragen omtrent hun studie e.d„
aan de hun bekende practici. Over de studentenverenigingen zullen deze niet
of niet voldoende kunnen inlichten, omdat „Absyrtus" hun alleen bij ervaring
bekend is. Met dit gevolg, dat zelfs eerste-jaars al vrij goed weten, hoe het
vroeger was, terwijl zij met vooroordeel staan tegenover de tegenwoordige toe-
stand. Steeds staart men zich blind op „Absyrtus", dat er nu toch niet meer
is en volgens mij niet meer zal komen ook. Althans niet in de oude vorm. Wij
moeten geheel los van dit idee.

Velen geven hoog op van „Absyrtus", dat zij meestal nog maar bi} overleve-
ring kennen en laten ondertusschen de jaren voorbijloopen, waarin zij hun
voordeel konden hebben van een algemeene studentenvereniging. Dat dit toch
niet zoo erg noodzakelijk is voor aanstaande dierenartsen, is een meening,
waarmee ik het, met het oog op de werkelijk niet rooskleurige vooruitzichten
in het vak, heelemaal niet eens kan zijn. Integendeel, ik voel het juist nu als
zeer noodzakelijk, willen wij later ons hoofd omhoog houden in de zee van vee-
verloskundigen, kwakzalvers en zelf dokterende boeren.

Wel zie ik heil in een junioren- of adspirantenvereeniging van de Maatschappij
van Diergeneeskunde. De verdeeldheid op studiegebied zou dan in elk geval
verdwenen zijn. Het bezwaar in de faculteitenkwestie n.1. dat één neutrale
faculteit tamelijk los zou staan en dat daarvan minder activiteit het gevolg
zou zijn, bestaat hier niet. De Maatschappij van Diergeneeskunde zou verant-
woording kunnen eischen. Ook zal de verandering van adspirantlid tot lid vrij
gemakkelijk gaan.

ie. „Absyrtus"wegens zakelijke en andere overwegingen niet meer opgericht
kan worden.

2e. een adspirant-lidmaatschap van de Maatschappij wel de eenheid op studie-
gebied zal herstellen, maar geen vormende waarde heeft. Deze moet ergens
anders gezocht worden.

3e. de onbekendheid met de algemeene studentenvereenigingen zooveel moge-
lijk bestreden moet worden. Vooral de eerste-jaars moeten „bewerkt"
worden in hun eigen belang.

4e. het voor vele veterinairen wenschelijk en in \'t algemeen noodzakelijk is.
zich aan te sluiten.

5e. de professoren in deze zaken zeer veel invloed kunnen hebben ten goede,
zonder daarbij hun neutraliteit te verliezen.

Het is allerminst de bedoeling geweest nieuwe argumenten naar voren te
brengen. Een minder objectief stuk zou misschien meer waarde hebben als
propaganda. Dit is slechte een verzameling van meeningen, op bepaalde wijze
belicht.

Veterinairen, laten wij in de studie één zijn 1 De verdere vorming zal elk
naar eigen inzicht en beurs moeten kiezen. Als wij maar onder de menschen
komen 1 1 Eerst dan kunnen wij de voordeelen genieten van zesde faculteit der
Rijksuniversiteit. B. S.

Volgens de „Office international des épizoötics" van 25 Jan. 1930 (Tome III
no. 4) kwamen in 1920 voor :

Besmettelijke agalaxie van schapen en geiten : in Spanje, Griekenland, Italië
en Zwitserland.

Besmettelijke abortus van het rund : in Spanje en Italië (overige besmette
landen niet vermeld).

Haemorrhagische septichaemie bij buffels (barbone) in Bulgarije, Italië, Roemenië
en Turkije.

Septicaemia haemorrhagica bovum (Wild- und Rinderseuche) : in Oostenrijk,
Roemenië, Teheco-Slovakije en Turkije.

Boutvuur : in Oostenrijk, België, Spanje, Frankrijk, Griekenland, Italië, Noor-
wegen, Portugal, Roemenië, Zweden, Zwitserland, Tcheco-Slovakije, Turkije,
Yoego-Slavië.

Hoendercholera (Cholera aviaire) : in Oostenrijk, Bulgarijë, Spanje, Griekenland,
Italië, Roemenië, Zwitserland, Tcheco-Slovakije, Turkije, Yoego-Slavië.

Variola ovium (Clavelée) : in Bulgarije, Spanje, Frankrijk, Griekenland, Hon-
garije, Italië, Roemenië, Rusland, Turkije, Yoego-Slavië.

Coryza gangrenosa : in Spanje, Noorwegen, Portugal, (andere landen niet
vermeld).

Mond- en klauwzeer : in Duitschland, België. Bulgarije. Denemarken, Spanje,
Frankrijk, Engeland, Griekenland, Hongarije, Italië, Nederland, Polen, Roemenië,
Rusland, Zwitserland, Tcecho-Slovakije, Turkije, Yoego-Slavië.

Miltvuur : in Oostenrijk, België, Bulgarije, Denemarken, Spanje, Estland,
Finland, Frankrijk, Engeland, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Noorwegen,
Nederland, Polen, Portugal, Roemenië, Rusland, Zweden, Zwitserland, Tcheco-
Slovakije, Turkije, Yoego-Slavië.

Scabiës: (Schaap en geit) : Oostenrijk, Bulgarije, Estland, Frankrijk, Engeland,
Ierland, Griekenland, Hongarije, Italië, Nederland, Roemenie, Turkije.

Scabiës: (paard): Duitschland, Oostenrijk, Denemarken, Estland, Frankrijk,
Engeland, Ierland, Italië, Letland, Lithauen, Tcheco-Slovakije, Turkije, Yoego-
Slavië.

Malleus: in Duitschland, Bulgarije, Estland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije,
Italië, Polen, Roemenië, Rusland, Tcheco-Slovakije, Turkije. Yoego-Slavië

Varkenspest (Septicaemia Suum et pestis Suum) : in Duitschland, Oostenrijk,
Bulgarije, Danzig, Spanje, Finland, Frankrijk, Fingeland, Hongarije, Ierland,
Italië, Lithauen, Noorwegen, Polen. Roemenië, Rusland, Zwitserland, Tcheco-
Slovakije, Yoego-Slavië. »

Rabies : in Duitschland, Oostenrijk, Bulgarije, Spanje, Estland, Finland,
F\'rankrijk, Griekenland, Hongarije, Italië, Letland, Lithauen, Polen, Roemenië,
Rusland, Tcheco-Slovakije, Turkije, Yoego-Slavië.

Vlekziekte (erysipelas suum) : in Oostenrijk, Bulgarije, Danzig, Spanje,
Estland, Finland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Letland, Lithauen, Luxemburg,
Portugal, Roemenië, Zwitserland, Tcheco-Slovakije, Yoego-Slavië.

Tuberculose : in Oostenrijk, Bulgarije, Danzig, Spanje. Engeland, Ierland,
Italië, Luxemburg, Roemenië, Turkije, (andere landen niet genoemd). (Zooals
men ziet ls de lijst niet volledig voor sommige ziekten). Vr.

Uit dit verslag blijkt dat ook weer in 1929 een kostbare propaganda door de
commissie werd gevoerd, door middel van brochures, gekleurde briefkaarten,
emailleplaten, film, enz. voor welke propaganda / 8490,61 werd uitgegeven,

De zalfverkoop was in 1929 aanzienlijk minder dan in het vorige jaar, n.1.
2802 K.G. door de Coöp. Stremsel en Kleurstoffenfabriek te Leeuwarden en
1350 K.G. door Brocades, Stheeman en Pharmacia.

Daar echter bij de landbouworganisaties in 1928 groote hoeveelheden zalf
werden overgehouden, behoeft het aantal behandelde dieren in 1929 daarom
niet minder te zijn. Over de werking der zalf werden van enkele zijden klachten
gehoord; daar anderen over de zalf uitstekend tevreden waren, wordt de slechte
werking aan een onjuiste toepassing toegeschreven.

Verder werden eenige andere bestrijdingsmiddelen onderzocht. Een preparaat
der Chem. Fabriek „Aubing" had geen resultaat, terwijl verder een „voorbe-
hoedend werkend" middel van een landbouwer uit Barneveld ook waardeloos
bleek.

Proeven aan het Instituut van Parasitaire- en Infectieziekten genomen met
de ,, Da sselstabche n " van Prof. Spann hadden zoodanige resultaten, dat meer
uitgebreide experimenten genomen moeten worden.

I.arfug, een zalf bereid door Prof. Peter, (Hamburg), gaf geen betere resul-
taten dan de zalf der Commissie.

Tctrachlooraethyleen veroorzaakte zoodanige onrustverschijnselen, dat van
meer uitgebreid onderzoek werd afgezien.

Teneinde immuniteit tegen de larven na te gaan, werd een kalf subcutaan,
en een ander intraveneus met 20—30 cc. extract van horzellarven ingespoten.

Op verschillende plaatsen werden op verzoek van landbouworganisaties (coöp
zuivelfabrieken, boerenbonden, enz.) lezingen en voordrachten met lichtbeelden
gehouden, waarbij ook te velde werd getrokken tegen de afrastering van weiden
met prikkeldraad.

Een gunstige invloed der bestrijding kon nog niet op de huidenmarkt worden
vastgesteld; deze kan men eerst verwachten, wanneer de dieren die in 1928 en
1929 op jeugdigen leeftijd werden behandeld, worden afgeslacht.

Het verslag besluit met een woord van dank aan de Amsterdamsche Huiden-
club, voor de groote financieele steun, (reeds werd ƒ 28.000 ontvangen), en aan
dagbladen en landbouwbladen, die belangeloos de propaganda steunden.

(Vermelding verdient verder het bij het verslag ingesloten bericht, waarbij
bekend gemaakt wordt, dat de liorzelzalf niet meer aan Landbouworganisaties
of particulieren geleverd wordt, maar alleen verkrijgbaar is bij de inkoopbureaux
der verschillende centrale Landbouworganisaties of bij dierenartsen).

Verhuisd: Dr. C. de Graaf Utrecht, van v. Limburg Stirumstraat 2, naar
Willem Barentzstraat 31.

Dr. W. C. A. Doeye (Inspecteur): tijdelijk belast met de dienst in ambts-
kring Makassar.

A. E. 1\'. R. Stuur: tijdelijk geplaatst te Buitenzorg.
C. A. de Visser: benoemd tot Gouv. veearts ie klasse.
K H. Eijkman, Verlof naar Europa, ingaande 2 Aug. 1930.

The operative treatment of traumatic intlammation of the navicular bursa with
preservation of the deep flexor tendon. (G. Forseli , The Veterinary Journal, Oct.
et Nov. 1929, p. 387 et 433).

Aan de beschrijving van de technische bijzonderheden van de bedoelde opera-
tieve behandeling gaat een beknopte beschouwing vooraf omtrent de anatomische
gesteldheid en de physiologie van de hoef katrol alsmede omtrent de gevolgen,
welke een diepe nageltred kan hebben.

Een perforatie van de bursa podotrochlearis kan zonder en met infectie (pri-
mair of secundair) verloopen. In de gevallen zonder infectie hangt de prognose
af van de uitbreiding en de plaats van het letsel ; het is mogelijk, dat een algcheele
genezing tot stand komt, maar ook kunnen de gevolgen i. q. de veranderingen
in het gebied van de hoefkatrol zoodanige zijn, dat een hardnekkige kreupelheid,
zij het ook vaak in geringe mate, blijft voortbestaan.

In de gevallen met infectie, waarbij pyogene- en necrose verwekkende microör-
ganismen in het spel zijn (b.v. Bac. necrophorus), zijn de pathologische veran-
deringen aan alle deelen van de hoefkatrol, in het bijzonder aan het straalbeen en
aan de pees ter plaatse zeer belangrijk, terwijl hier ook de mogelijkheid bestaat
van infectie van het hoefgewricht en de sesamscheede met de ernstige gevolgen
daarvan.

Omtrent de behandeling van deze etterig necrotiseerende ontsteking van de
hoefkatrol wordt gewezen op de ingrijpende operatie, welke door Dietrich, Andró,
Xocard e. a. zijn beschreven en welke bestaat in het breed openleggen van de
katrol door verwijdering van een ruim stuk van het aanhechtingsgedeelte van de
hoef been buigpees. Op grond van het feit, dat de eindresultaten van de kunstbe-
werking niet altijd gunstig waren, nl. dat de betreffende paarden kreupel bleven,
hetgeen volgens den schrijver aan de grove mishandeling van de buigpees moet
worden toegeschreven, meent hij, dat de totale resectie niet te motiveeren is. Hij
beschrijft dan een meer conservatieve operatie, nl. een zoodanige, waarbij gestreefd
wordt naar een zoo groot mogelijke integriteit van de pees; alleen de necrotische
deelen daarvan worden verwijderd, terwijl al het kraakbeen van de straalbeens-
glijvlakte wordt weggenomen. In een groot aantal gevallen zijn met deze kunst-
bewerking bevredigende resultaten verkregen.

De techniek bestaat in het verwijderen van het hoorn aan de straal en de naaste
omgeving en in het insnijden in de mediaanlijn van de straal tot aan de achter-
vlakte van de pees toe ; vervolgens wordt de pees in lengterichting ingesneden tot
op het straalbeen, waarbij met het oog op de ligging van hoefgewricht en scheede
groote voorzichtigheid geboden is. De necrotische deelen rondom de perforatie-
opening aan pees en vleezige straal worden weggesneden, maar vooral niet meer din
hoog noodig is, en vervolgens wordt het kraakbeen van het straalbeen met esn

bijzondere curette (is afgebeeld) verwijderd. Het slot der bewerking bestaat in het
irrigeeren van de bursa met sol. perhydrol. gevolgd door een penseelen met sterke
jodiumtinctuur. Na het aanbrengen in de wond van een gaasdrain wordt het ver-
band aangelegd. De verband-wisseling geschiedt herhaaldelijk met tusschenpoozen
van enkele dagen, afhankelijk van de bevindingen.

Wanneer de operatiewond bijna geheeld is wordt een ijzer met beschuttende
zool van metaal of leer aangebracht ; het toongedeelte wordt bij het besnijden goed
ingekort en het ijzer heeft kalkoenen.

In drie maanden kan het paard voor lichten arbeid worden gebruikt, terwijl
het zes maanden post operand. zonder kreupelheid kan werken.

Natuurlijk komen er gevallen voor, welke voor de bedoelde operatie niet in aan-
merking komen, zooals die, waarbij een omvangrijke necrose van de pees of een
etterige ontsteking van het hoefgewricht of van de sesamscheede wordt gecon-
stateerd.

In het tweede gedeelte van het artikel worden casuistische mededeelingen ge-
daan (8 gevallen) ; dit deel is met een zevental afbeeldingen geillustreerd. Aan
het slot van het artikel geeft de schrijver als zijn meening weer, dat een vroegtijdig
ingrijpen gewenscht is en dat, al vergt de behandeling een langen tijd, er toch
lioop is op een volkomen herstel der kreupelheid, terwijl het feit, dat het paard
reeds binnen een paar maanden licht werk kan verrichten tot vermindering der
kosten bijdraagt.

Clinical and case reports. Traumatic gastritis in cattle and its operative treatment

the present condition in Germany. (Edwards, The Veterinary Kecord ; Nov.
1929, p. 1036).

Bedoeld artikel behandelt de operatieve behandeling van de traumatische
gastritis bij het rund en is eigenlijk een verzamel-referaat van de voornaamste
Duitsche publicaties op dit gebied. Er wordt gewezen op de operatie van Obich
(Wochenschr. fiir Tierheilkunde und Viehzucht 1863—64) en vervolgens op die van
Hoffmann, terwijl in het bijzonder de aandacht wordt gevestigd op de publicaties
van Kübitz (Monatshette für pr Tierheilkunde, 1922, Bd. 33 en Tierartzliche
Rundschau 1926, S. 185) en op die van Leue (Berl. T W 1924. No 43 en 1925,
No. 3.5). Voorts wordt het bekende artikel van Götze (Deutsche T. W. 1926,
No. 51) geciteerd en wordt op beknopte wijze diens operatie-techniek besproken

Hernia praeformata extravaginalis inguinalis bei einem Wallach ; mit 3 Abbil
dungen. ( Kadletz, Deutsche Tierarzl. Woch. 1929, No. 26, S. 405).

In dit artikel wordt een beschrijving gegeven van een anatomische bevinding
bij een paard, nl. van de aanwezigheid van een ellipsvormige uitstulping van het
peritoneum en fascia transversa in de nabijheid van de annulus inguinalis abdo
minalis, waarvan de beteekenis is, dat deze recessus de gelegenheid kan bieden voor
het totstandkomen van de werkelijke breuk. De benaming hernia praeformata
voor een scrotaal- of inguinaalbreuk is van Th. Schmidt en daaronder wordt ver-
staan de toestand, waarbij de annulus vaginalis abnormaal wijd is, maar nog geen
ingewanden zijn uitgetreden. In het beschreven geval had de recessus de groote van
7 ^x 3 ^x 5 (diepte) c.M ; zij was gelegen vlak voor de annulus vaginalis en lateraal
van de buitenste begrenzing van de rechte buikspier ; de spierlaag, welke de breuk-
zak naar buiten bedekte was gevormd door slechts dunne en uit elkaar geweken
bundels van den musc. obliq. abd. internus.

Op grond van deze bevinding wordt gewezen op de mogelijkheid van liet ont-
staan van een extravaginale (interstitieele) scrotaalbreuk. Door verdere uitstul-
ping, ev. door verscheuring van de recessus, mede in verband met verder uiteen-
wijken van de genoemde spierbundels, zullen ingetreden deelen van colon of dunne
darm tot in het scrotum (extravaginaal) kunnen afzakken en daarmede is de extra-
vaginale of onechte scrotaalbreuk gevormd.

.Met het oog op deze mogelijkheid wordt de bevinding voor de chirurgie van be-
teekenis geacht. Hartog.

Uit hoofde van hare zeer bijzondere en interessante verhoudingen
in leefwijze en voortplanting, wil ik dit hoofdstuk besluiten met
enkele nadere mededeelingen omtrent de levensgeschiedenis van
de aal, zooals ik die uit de literatuur heb verzameld en o.a. ook
reeds in dit Tijdschrift gerefereerd vond door Vr., in de aflevering
van 15 Maart 1927, waaraan ik dan ook een gedeelte dezer bijzonder-
heden ontleen.

Ik begin met de opmerking dat aal en paling geen verschillende
vischsoorten zijn, hetgeen, ook in visscherskringen, niet zelden ten
onrechte wordt gemeend.

Aal en paling zijn dezelfde visch ; onder paling verstaat men
meestal slechts de grootere volwassen exemplaren, dat zijn de
wijfjes, hetgeen nader zal blijken, zoodat men in het algemeen dient
te spreken van aal als soort en in de practijk van den handel dus
een juist verschil maakt wanneer men spreekt van „stoofaal"
(de dunnere exemplaren) en van ,,bakpaling" en „gerookte paling"
(de dikkere exemplaren).

Behalve een in de zee levende soort zeepaling, Conger vulgaris,
kennen wij in Europa de gewone aal, Anguilla vulgaris, als zoet-
watervisch, die bijna overal, in rivieren en plassen, voorkomt.
Nergens zijn daar echter ooit eieren of zeer jonge exemplaren aan-
getroffen. De voortplanting geschiedt nl. in volle zee, waartoe
jaarlijks volwassen alen de rivieren afzakken om in zee kuit
te schieten. Uit interessante onderzoekingen is komen vast te
staan dat die paaiplaats, dus de geboorteplaats der jonge aaltjes,
— welke oorspronkelijk als een zelfstandige soort, Leptoce-
phalus, zijn beschreven —, beperkt is tot een klein zeegebied in den
Zuid-Atlantischen-Oceaan, tusschen de Azoren en de Bermuda-
eilanden, de z.g. Sargasso-zee.

Het kuitschieten heeft plaats in het begin van het voorjaar op
een diepte van 200-300 Meter. Ieder wijfje legt duizenden eieren.
De larven komen spoedig uit en groeien snel. Zij worden met de
Golfstroom naar de kusten van Noord-Afrika en Europa gevoerd
en hebben drie jaar noodig om de kust te bereiken. Deze larven,
welke oorspronkelijk den vorm hebben van een wilgenblad, onder-
gaan een gedaanteverwisseling en bereiken de kusten als luciferdikke,
6-8 c.M. lange, volkomen doorzichtige aaltjes, de z.g. glasaaltjes.

Deze glasaaltjes dringen in het voorjaar, in April, Mei, de rivier-
monden binnen en worden vrij algemeen met den Franschen
naam „montée" aangeduid, welke dus het aanvangstadium

Deze montée trekt in kilometers lange troepen, als dicht opeen-
gepakte legers van milliarden vischjes, tegen alle mogelijke weer-
standen in, steeds verder stroomopwaarts.

Zoo vindt men positieve waarnemingen beschreven van 3 K.M.
lange banden van 70 c.M. breed en 5 c.M. dik, die tegen rotsen en
watervallen optrekken en overal indringen waar het water heen-
gaat, tot in de buizen van waterleidingen toe. Massa\'s komen
daarbij natuurlijk om, hetgeen de opmarsch niet verhindert, want
de omgekomenen dienen den volgenden als ladder.

Langzaam aan beginnen deze aaltjes zich te voeden en gaat
zich pigment ontwikkelen.

De tocht de rivieren op kan een jaar en langer duren, bij voor-
keur trekken ze \'s-nachts steeds verder, tot in de verste uitloopers
der riviertjes toe, zelfs tot over vochtige weiden, vanwaar het
verhaal stamt dat de aal \'s-nachts de velden intrekt om plant-
aardig voedsel te zoeken.

Eenmaal op de plaats van bestemming aangekomen is de rivier-
aal een echte grondvisch ; op den dag ligt ze in de modder weg-
gewoeld om \'s-nachts op roof uit te gaan. Het zijn echte carnivore
roofvisschen, de grootere eten allerlei witvisch, forellen, kikvor-
schen, tot ratten en jonge eenden toe. Verzot is de aal op vischkuit,
waardoor zij zich ook aan doode visch waagt. Zoo is bekend dat ze
bij gestorven visschen in de anaalopening dringen, zich eerst te
goed doen aan de kuit, daarna aan de ingewanden, om ten slotte
alleen het beenige skelet over te laten, (in één zalm zijn wel 20 alen
gevonden).

In den winter een soort winterslaap doormakend, ligt de aal tot
zelfs vrij diep onder den grond verscholen.

Begrijpelijk dat pas gevangen aal een gronderige smaak heeft,
zoodat men de aal, alvorens verkocht te worden, dagen lang in
stroomend water laat zwemmen, om zich te reinigen, het z.g.
„spenen".

Blijkens de jongste onderzoekingen zijn de jonge aaltjes nog niet
geslachtelijk gedifferentiëerd, d.w.z. nog niet gescheiden in man-
lijke- en vrouwelijke exemplaren. Dit vindt eerst plaats als ze 15
tot 30 c.M. lang zijn.

Van aal die gevangen is, terwijl ze in de vischtrappen aan de
stuwen in den Rijn boven Basel opsteeg, is vastgesteld dat daar-
onder nog exemplaren voorkwamen van 29 en 32 c.M. lengte,
welke geslachtelijk nog niet gedifferentiëerd waren.

De deskundigen nemen aan dat er uitwendige invloeden zijn
welke die geslachtelijke ontwikkeling bepalen. Deze invloeden
zouden hoofdzakelijk het water en misschien ook het voedsel zijn.

Vast schijnt wel te staan, dat in zoet water zich vooral vrouwe-
lijke exemplaren ontwikkelen.

Zoo is het bekend, dat de exemplaren die zich tot mannetjes
gaan ontwikkelen in het brakke water in de nabijheid der kusten
of in de rivieren blijven, terwijl de aanstaande vrouwelijke exem-
plaren verder stroomopwaarts trekken. Voorts is het een bekend feit
dat de vrouwelijke exemplaren veel grooter worden dan de manlijke.
De manlijke bereiken een lengte van ten hoogste 45 c.M., de be-
kende spier- tel- of duimsaal van hoogstens \\ pond zwaar.

De wijfjes daarentegen groeien in 7 a 8 jaren uit tot zelfs Meter
lengte en 12 pond zwaar. Vooral de ,,breedkoppigen" onder de
vrouwtjes worden zwaarder dan de „smalkoppigen".

Dikke, groote aal, de sorteering die bekend is als „dikke paling",
bestaat dus zonder uitzondering uit vrouwelijke exemplaren.

Nog een andere bijzonderheid in de verdere ontwikkeling is de
volgende : Op zekeren leeftijd treedt een typische verandering op,
den vischhandelaren als verschijnsel goed bekend, de aal wordt
z.g. „blank". De tot nu toe min of meer egaal donker gepigmen-
teerde aal wordt witter aan de buikzijde en iets donkerder aan de
rugzijde, een mooie metaalglans der huid treedt op, de kop wordt
spitser, de oogen grooter, de huid wordt dikker en steviger, de in-
gewanden worden kleiner, doch de geslachtsorganen gaan groeien,
een teeken dat de tijd der voortplanting nadert. Dit „blank" wor-
den heeft plaats bij de mannetjes op circa 5-jarigen- en bij de wijf-
jes op 7-jarigen leeftijd.

De groei is nu afgeloopen, de drang tot verhuizen treedt op ; in
den herfst begint de trek naar zee, vooral des nachts.

In de riviermonden ontmoeten de wijfjes de mannetjes en ge-
zamenlijk ondernemen zij nu de verre huwelijksreis, naar de Sar-
gasso-zee, vanwaar ze niet meer terugkeeren.

Aan verreweg de meeste wijfjes gelukt het wel de zee te bereiken.
Gelukt dit, bij gebrek aan open waterverbindingen, niet, dan
schikken zij zich noodgedwongen in haren maagdelijken staat en
worden dik en vet. Men heeft dergelijke exemplaren wel 20 jaren
in leven kunnen houden.

Uit deze interessante levensgeschiedenis heeft de practijk een merk-
waardige practische toepassing geput. Om nl. de aalstand in de
binnenwateren te verbeteren, wordt daarin z.g. pootaal aange-
bracht. Uit het bovenstaande is gebleken dat het van groote be-
teekenis is om de rivieren te bevolken met vrouwelijke exemplaren,
omdat die zwaarder worden en sneller groeien dan manlijke. Kon
men de vrouwelijke exemplaren uitzoeken, dan zou het niet
moeilijk zijn, alleen deze uit te zetten, doch uitwendig is dat aan
de jonge exemplaren niet te zien.

Aangezien nu de heel jonge aal nog niet geslachtelijk gedifferen-
tieerd is en men heeft kunnen vaststellen dat jonge aal zich in

zoet water vooral tot vrouwelijke exemplaren gaat ontwikkelen,
maakt men van deze wetenschap gebruik door voor pootaal aan
te wenden ondermaatsche aal van ongeveer 15 c.M. lengte,
of montée, met een groote kans dat hieruit in het zoete water
,,dikke paling" groeit.

Met vermelding van deze practische toepassing van weten-
schappelijk vastgestelde theorie sluiten wij dit hoofdstuk der bio-
logische bijzonderheden der visschen af.

Dat de visscherij één onzer belangrijkste nationale bedrijven
is, zoowel voor de volkswelvaart als voor de volksvoeding van
groote beteekenis, behoeft nauwelijks betoog.

Behalve circa 20.000 visschers met hunne gezinnen, zijn bij
de visscherij geïnteresseerd duizenden vischknechten, rookers,
drogers, havenarbeiders, kuipers, scheepmakers, dokarbeiders,
zeilmakers, mandenmakers, scheepssmeden, scheepsschilders, kolen-
werkers, ijswerkers, voerlieden, nettenbreiers, voorts reeders en
vischhandelaren, kantoor- en pakhuispersoneel en tal van ambte-
naren bij diverse diensten.

Ook in de verscheidenheid der soorten van visscherij en in
verband daarmede der soorten van schepen en vischtuigen, waar-
mede getracht wordt het zeebanket te veroveren, is de visscherij
wel zeer interessant.

Zoo worden op de Noordzee hoofdzakelijk 3 soorten visscherij
beoefend : de drijfnet visscherij op haring, de treilvisscherij op
allerlei visch die aan boord wordt geslacht en in ijs bewaard en
de beugvisscherij op levende visch.

I)e Noordzee-haringvisscherij werd tot voor kort in hoofdzaak
met zeilschepen, de zeilloggers, beoefend. Den laatsten tijd worden
deze zeilloggers steeds meer omgebouwd tot motorloggers. Zij
visschen met de z.g. vleet, een net, dat niet door de zee wordt
voortgetrokken, doch dat men rustig, als een groot gordijn van
veelal een uur gaans lengte, in zee laat drijven („staand want").

Voor de treilvisscherij bezigt men stoomtrawlers, (treilers),
die, door krachtige machines voortbewogen, met bekwamen gang
door het water gaan, om met hun net (de trawl of treil of schrob-
net) over den zeebodem te schrobben en tong en tarbot, kabel-
jauw en schelvisch, schol en zooveel meer in den zak te trekken
(gaand want").

De z.g. „beugers", ter beugvisscherij, gebruiken daarentegen,
voor de vangst van levende visch, die aan boord in z.g. „bunnen"
levend wordt gehouden, de z.g. beug, een kilometers lange lijn,
voorzien van hoeken, (haken, z.g. hoekwant), waaraan aas is

bevestigd (voor de vangst van de z.g. beugvisch: schelvisch,
kabeljauw, leng en heilbot).

Voor de treilvisscherij zijn de laatste jaren de Deensche snurre-
vaad, het Vigneron-Dahlnet en nog nieuwere systemen van netten
in gebruik genomen.

De binnen- en kustvisscherij werkt van ouds met allerlei
soorten schuiten en schuitjes, met bovendien allerlei kleinere
soorten vischtuig, als fuiken, zegens, enz.

Om de beteekenis van ons Nederlandsche Visscherijbedrijf in
een enkel cijfer uit te drukken, diene, dat alleen in de Rijks-
vischhallen in Ymuiden de omzet meer dan 15 millioen gulden
per jaar bedraagt.

De geheele Nederlandsche productie bedraagt circa 200 millioen
K.G. visch per jaar, ter waarde van circa 30 a 40 millioen
gulden ; dat is dan niet alleen de versche Noordzeevisch, maar
ook de haring, bokking, schaal- en schelpdieren, aal, ansjovis
enz. mede van de Zuiderzee en de stroomen afkomstig,

Slechts ongeveer de helft dier productie wordt in Nederland
zelf verbruikt, de rest wordt door het buitenland geconsumeerd.
Bevordering van de inlandsche consumptie met grootere onaf-
hankelijkheid van export is dus wel met recht een Nederlandsch
belang.

Het visch verbruik in Nederland bedraagt aan versche visch
slechts ongeveer 5 K.G. per hoofd per jaar ; in de groote steden
natuurlijk belangrijk meer dan op het platteland.

Vergelijkt men dit met de cijfers die van enkele andere landen
bekend zijn, met name Engeland met circa 26 K.G. per persoon
per jaar, of met het vleeschverbruik hier te lande (circa 40 K.G.
per persoon per jaar), dan laat zich begrijpen, dat aan de be-
vordering van de consumptie van dit voedingsmiddel, speciale
aandacht wordt besteed.

Eene bespreking van de gevaren van een eventueele ,,over-
bevissching" van de Noordzee voor de vischstand aldaar, valt
feitelijk buiten het kader van dit onderwerp. Wij volstaan met
hiervan het volgende mede te deelen :

De meeningen over dit vraagstuk in visscherijkringen zijn zeer
verdeeld; eenerzijds meent men dat voor overbevissching niet
gevreesd behoeft te worden, gezien de toeneming van de aan-
voeren, als gevolg van grootere vischvangsten, die in de jaren
1927 en 1928 in vergelijking met het jaar 1926 te constateeren
vielen ; anderzijds echter meent men die grootere vangsten te
moeten toeschrijven aan de invoering van nieuwe vischmethoden,
waardoor veel intensiever wordt gevischt en aan bijzonder gun-
stige broedjaren voor enkele vischsoorten, zoodat men meent
te moeten aandringen op internationale regeling van vischtijden,
maaswijdte van netten, verbod van aanbrengen van ondermaat-

sche visch enz. Met name acht men het een bedenkelijk ver-
schijnsel, dat de vangst van z.g. puf (kleine schol en schar, in
hoofdzaak dienend als eendenvoeder), als gevolg van het gebruik
van de verbeterde netten, zoo sterk is toegenomen. De massa\'s
van deze visch, welke, als nog niet marktwaardig, dood of ster-
vend weer over boord worden gezet, moeten dikwijls enorm zijn.
En ofschoon nu het wegvangen van jonge visch dikwijls nuttig
kan zijn voor de relatieve vermeerdering van de hoeveelheid
voedsel, noodig voor den groei en dus productie van marktwaar-
dige visch, toch kan het — zoo redeneeren de voorstanders van
beschermende maatregelen — ook te ver gaan en tot ontvolking
der wateren leiden. Onze Regeering overweegt dan ook reeds
invoering van een verbod tot het aanvoeren van schol en schar
beneden 16 c.M., met de bedoeling deze minimum-maat jaarlijks
met i c.M. op te voeren, tot een maximum van 20 c.M.

Dat er vermoedelijk wel gevaren van roofvisscherij dreigen,
kan blijken uit het feit dat de grootte der gevangen visch de
laatste jaren afnemende is. Het is daarom zoo bijzonder ver-
heugend, dat er juist sedert kort proeven worden genomen met
een nieuw uitgevonden net de savingstrawl - dat zoodanig
is ingericht dat de jonge te kleine visch, zonder zich in het net
te verstrikken, ongehinderd kan ontsnappen. De voorloopige
berichten over de resultaten zijn zeer succesvol, zoodat deze
nieuwe vinding het vraagstuk van de overbevissching der Noord-
zee wellicht mede zal kunnen helpen oplossen.

Onder de voedingsmiddelen dient visch, waarmee wij dan in
hoofdzaak bedoelen de gebruikelijke soorten zeevisch, een eerste
plaats in te nemen, zoowel om hare lichtverteerbaarheid als om
hare voedingswaarde.

Aanvankelijk aan de hand van het bekende leerboek : Voedings-
leer van Dr. F. A. Steensma, deel ik hieromtrent het volgende
mede:

Van visschen eten wij gewoonlijk alleen het spierweefsel, van
enkele vischsoorten ook de lever, hom en kuit. Andere organen,
kop en graten, worden niet gebruikt. Visch levert dus nog al
heel wat oneetbare afval op. In \'t algemeen gaat V₃ deel als on-
eetbaar verloren.

Er bestaan tal van kleine verschillen tusschen het vleesch van
visschen en dat van de gewone slachtdieren. De spierbundels zijn
bij vischvleesch slechts in zeer dunne vliezen bindweefsel gehuld.
Hard bindweefsel en elastisch bindweefsel, zooals wij dat bij
onze slachtdieren in den vorm van pezen aantreffen, hebben de
visschen niet (in het algemeen bevat „rood vleesch" veel meer
bindweefsel dan „wit vleesch"). De spiervezels zijn ook veel

losser ten opzichte van elkaar ; het vischvleesch is dus minder
taai en daardoor gemakkelijker verteerbaar. Verder is een visch
óf mager óf vet, dat wil zeggen een bepaalde vischsoort bevat
in zijn vleesch een vrij constant vetgehalte, al zijn natuurlijk
oudere volgroeide visschen vetter dan de jeugdige exemplaren
van dezelfde soort. Groote verschillen in vetgehalte echter,
zooals wij die kennen in de verschillen tusschen magere en vet-
gemeste kalveren, magere en rijpe koeien, komen bij visschen
niet voor.

Het vet is bij de visschen steeds bijna onzichtbaar tusschen
het vleesch opgehoopt. Afzonderlijke vetdepöts, zooals bij onze
slachtdieren, treft men slechts zelden aan. Alleen bij de aal
vindt men onder de huid een duidelijk zichtbaar laag vet. Als
regel heeft vischvleesch dan ook een lager vetgehalte dan het
vleesch onzer slachtdieren.

Het vleesch van vette visschen is in den regel vaster, steviger
dan dat van magere visschen, omdat het meerdere vet de plaats
van water heeft ingenomen, zonder dat het eiwitgehalte daar-
door verminderd is. Dit laatste, het eiwitgehalte, is bij de meeste
gebruikelijke vischsoorten op ongeveer 20 % te stellen. Het vet-
gehalte daarentegen varieert van enkele procenten bij de magere
vischsoorten tot circa 10 % (makreel, knorhaan, zalm) tot zelfs
20 % (versche haring).

In het algemeen genomen kan men dus vaststellen, dat het
eiwitgehalte van vischvleesch ongeveer gelijk is aan dat van
mager rundvleesch, doch dat het vetgehalte niet onbelangrijk
daarbij en zelfs belangrijk bij dat van vet doorwassen rundvleesch
achterblijft, terwijl het watergehalte dat van rundvleesch dien-
overeenkomstig overtreft.

Doordat visch meestal met boter wordt gegeten in gekookten
vorm, of in boter of olie wordt gebakken, — waardoor water uit
de visch verdampt en vet wordt opgenomen — wordt deze ach-
terstand in vetgehalte bij de consumptie van toebereide visch
voor een groot gedeelte ingehaald.

Door het ontbreken van taai bindweefsel wordt visch bij het
koken en bakken zeer spoedig gaar en is bij gebruik nooit taai.

Men vraagt zich daarom af —nu even afgezien van den prijs —
waarin zou toch wel de reden schuilen dat het vischverbruik
zoo sterk achterstaat bij dat van vleesch ?

In de biologisch-chemische eigenschappen van de samenstellende
elementen zit de oorzaak zeer zeker niet, want van het visch-
vleescheiwit is bekend dat het uit volwaardige aminozuren is
opgebouwd, terwijl de vetten, vooral van de vette vischsoorten,
veel van de volwaardige lipoïden, lecithine en cholesterine, be-
vatten.

wegingen, van last en moeite van het vischbakken en van de
vischlucht in huis, moet daarom ontegenzeggelijk de oorzaak
gelegen zijn in het gehalte aan smaakgevende extractiefstoffen,
hetwelk bij visch minder groot is dan bij het vleesch onzer slacht-
dieren.

,,Visch geeft geen jus", zijnde „het geurige mengsel van water,
vleeschsap, extractiefstoffen, gebraden vet en een reeks onbe-
kende „geroosterde producten", zooals wij dat bij het braden
van vleesch zien ontstaan.

Het ontbreken van de kostelijke jus, die men niet kan ont-
beren bij het nuttigen van de bijkomstige kost, aardappelen, en
het ontbreken van den specialen geur en smaak van gebraden
vleesch en deszelfs jus, — waardoor visch ongetwijfeld eerder
gaat tegenstaan —, zijn de voornaamste redenen waarom het
vischverbruik dat van vleesch nooit zal gaan evenaren.

Want dat dit alles in hoofdzaak zou liggen aan de veelal
geuite bewering, dat na het gebruik van visch zoo spoedig weer
een gevoel van honger optreedt, is niet aan te nemen uit hoofde
van het feit, dat de voedingswaarde van met boter of olie toe-
bereide of genuttigde visch ongeveer gelijk is aan die van vleesch
en ook al niet, omdat men gewend is, als men visch eet, een
echten „vischmaaltijd" te nuttigen, d. w. z. ongeveer ons
zuiver vischvleesch per persoon tegenover de gebruikelijke i a
iVa ons rund- of ander vleesch.

Ook uit hoofde van de „bijzondere voedingswaarde", —waar-
mede men bedoelt het gehalte aan vitamines en anorganische
zouten —, staat visch zeer zeker niet achter bij vleesch. Inte-
gendeel. Uit de hieromtrent gedane onderzoekingen is geble-
ken, dat vischvleesch rijker is aan vitamines en anorganische
zouten dan rundvleesch. Met name geldt dit voor het groei-
bevorderende vitamine A. en het antirachitische vitamine
D., welke vooral in vischlever, kuit en hom voorkomen en
waarvan, voor wat betreft het vitamine D., het product
van den kabeljauwlever, de levertraan, het specifieke gebruiks-
middel is,

Evenzoo geldt dit voor een aantal speciale minerale zouten,
in den vorm van calcium-, phosphor- en ijzerverbindingen, ja
zelfs koper-, zink- en man gaan verbindingen, en niet te vergeten
het specifieke mineraal jodium, hetgeen uit de volgende tabel
duidelijk blijkt :

i K.G. kalfsvleesch levert 22 duizendste milligram jodium
i ,, rundvleesch ,, 53—89 ,, ,, ,,

Volgens de nieuwste onderzoekingen is het jodium-gehalte van
zeevisch nog belangrijk grooter.

Zoo is in Noorwegen door verschillende deskundigen een spe-
ciaal onderzoek ingesteld naar het jodium-gehalte van tal van
vischsoorten, waarbij o.a. de volgende cijfers werden vastge-
steld voor versche visch :

Bovendien kwam men daarbij tot het verrassende resultaat
dat kabeljauwlevertraan niet bijzonder rijk is aan jodium, daar-
entegen het gewone spiervleesch juist wel (zie boven). Ook vond
men in vette spieren wel meer jodium dan in magere, doch
tevens bleek dat in het algemeen de magere vischsoorten in
verhouding tot de vette zeer rijk zijn aan jodium (schelvisch
meer dan zalm, enz.)

Het is volgens deze onderzoekers dan ook waarschijnlijk dat
het jodium-gehalte afhankelijk is van den aard der voeding en
daarmede wisselt; zoo vond men in het darmkanaal meestal
meer jodium dan in de musculatuur. Dit is geheel in overeen-
stemming met de biologie; het jodium uit het zeewater wordt
nl. vastgelegd in algen (wieren), die weer op hun beurt tot
voedsel dienen voor de lagere dieren der zee; deze weer voor de
hoogere, de visschen.

Interessant is in dit verband de volgende beschouwing, door
het weekblad „De Visscherij" van 20 Juli 1928 ontleend aan
het Juni-nummer 1928 van de Amerikaansche Fishing Gazette,
van de hand van den heer Lewis Radcliffe, Deputy Commis-
sioner of Fishcries.

„Het is sinds lang bekend dat onze landbodem groot verlies
lijdt tengevolge van de omstandigheid dat de rivieren zooveel
afvoeren naar de zee van wat voor het land als bemestingsstof
van beteekenis zou kunnen zijn. Dat alles verdwijnt nu in de
zee, waar het de planktonvorming bevordert, het plankton, dat
op zijn beurt weer een der voornaamste voedingsmiddelen op-
levert voor het hoogere dierenleven der zee. Maar wat nog niet
voldoende algemeen wordt beseft, is de rijkdom der zee aan
vele andere stoffen, die evenzeer noodig zijn om de bevolking
der zee te helpen bevorderen, en het feit dat de zee eigenlijk
een groote ketel is, waarin de menging plaats heeft van datgene,
dat van het land afkomt, met de minerale en andere stoffen,

De wijze waarop al deze verschillende stoffen met elkander in
aanraking worden gebracht, wijkt sterk af van wat men op het
vasteland kan waarnemen. Daar treft men in verschillende
streken verschillende stoffen aan en heeft men bijv. kalkarme
en kalkrijke gronden en gronden die andere bijzondere stoffen
bevatten. Dientengevolge hebben wij ook streken waar veel
kropgezwellen voorkomen, andere streken waar zich meer het
gebrek aan kalk- en phosphorzouten in de voeding demon-
streert, enz.

Het dierlijke leven in de zee echter ontwikkelt zich onder
natuurlijke omstandigheden en het water bevat alle elementen
noodig voor de goede voortbrenging en ontwikkeling van dat
leven, in al zijn vormen.

En nu vinden wij in deze levende dieren niet alleen al deze
elementen terug, maar wij vinden ze zóó als ze door het dierlijk
organisme reeds zijn opgenomen, en daarom mag worden aan-
genomen in den meest geschikten vorm, om door het organisme
van den mensch of van dieren, die daarmede worden gevoed,
te worden opgenomen.

Wij weten dat wij ons kunnen volstoppen met poeders en
pillen en chemische praeparaten, die ijzer, phosphor, zwavel enz.
bevatten, maar onze machine, namelijk onze verteringsorganen,
brengen er maar betrekkelijk weinig van terecht om deze anor-
ganische stoffen in ons organisme op te nemen. De rest verdwijnt.

Wanneer nu echter een lagere vorm van organisch leven voor
ons den vóórarbeid heeft verricht, door deze anorganische stoffen
in zijn organisme op te nemen, dan kunnen wij daardoor deze
stoffen veel gemakkelijker in ons organisme opnemen.

De menschen en de dieren die op het land leven, en die beide
het voedsel nuttigen, zooals de bodem dat biedt, zijn in zeker op-
zicht eikaars mededingers en verkeeren in gelijke omstandigheden.

Maar met de visch en de andere zeedieren is dat anders. Zij
voorzien zich van voedsel dat verschillend is van het voedsel,
dat de mensch en dieren op het land tot zich nemen en vormen
daardoor een zeer gewenschte aanvulling van de voeding van
den mensch.

Het is daarom met het oog op de algemeene welvaart van
groote beteekenis, nog afgezien van andere voordeelen, dat wij
de hulpbronnen die wij in de zee vinden, benutten, zoover dit
practisch mogelijk is, als aanvulling van het voedsel dat op het
land wordt gevonden."

Tot zoover deze nog al langdradige, maar toch interessante
beschouwing, die ons de waarde van visch als volksvoedsel meer
kan doen apprecieeren.

Dat er inderdaad aan de minerale samenstelling van het men-
schelijk voedsel, zooals de landbodem dat oplevert, en eveneens
aan dat onzer landdieren wel een en ander mankeert, is wel
zeer waarschijnlijk.

Voor het veevoedsel is dit onlangs nog met nadruk betoogd
door Prof Sjollema, in een voordracht voor de Geldersch-Over-
ijselsche Maatschappij van Landbouw. (Landbouwkundig Tijd-
schrift, Nov. 1929, auto-referaat Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
i Jan. 1930). Volgens hem blijken de door de practijk goed en
slecht geoordeelde vee-weiden nl. alleen te verschillen in mine-
rale samenstelling, maar niet in gehalte aan eiwit, vet, zetmeel
en ruwvezel. Aan een tekort aan minerale bestanddeelen, zooals
kalk, ijzer, jodium, in de veevoeding, worden dan ook allerlei
ziekelijke afwijkingen van het rundvee, vooral nu de producti-
viteit dezer dieren zoo sterk kunstmatig is opgevoerd, toege-
schreven.

Indien dit juist is, en indien inderdaad de zee daarentegen al
de voor de vischvoeding benoodigxle mineralen in voldoende
hoeveelheid en vooral ook in de juiste verhouding oplevert, dan
is inderdaad daarmede een belangrijk pleidooi geleverd voor de
waarde van visch als menschelijk voedsel.

Dit alles resumeerende, kunnen wij naar mijne meening vast-
stellen : ,,dat visch, in vergelijking met vleesch, een uitstekend
voedingsmiddel is, dat in den vorm waarin het genuttigd wordt
in vet- en eiwitwaarde niet of slechts weinig achterstaat bij
vleesch" ;

„dat visch in „extra-waarde", dat is de waarde ontleend aan
zijn gehalte aan vitamines en anorganische zouten, vleesch even-
eens overtreft" ;

„doch dat visch in gehalte aan geur- en smaakgevende stoffen
bij vleesch niet onbelangrijk ten achter staat, waaraan moet
worden toegeschreven de oorzaak van het mindere gebruik".

Wat de lichtere verteerbaarheid betreft, dient nog even op
het volgende gewezen :

Voor de overladen, zwakke of zelfs zieke maag en darm is de
lichtere verteerbaarheid van visch van zeer groot voordeel, eens-
deels door den kort eren duur van oponthoud in die organen,
anderdeels door den geringeren prikkel op de afzondering van
verteringssappen der maag- en darmklieren.

Daarbij komt dat door het geringere gehalte aan hard bind-
weefsel ook aan den kauw- en verteringsarbeid veel geringere
eischen worden gesteld.

maag gemakkelijk onaangename bezwaren oplevert, reeds voor
een gezond mensch vischkost een welkome maaltijd moeten zijn.
Voor den zieke echter is visch om de aangegeven redenen zeer
dikwijls te verkiezen boven het vleesch van de warmbloedige
dieren, ja zelfs in bepaalde gevallen zijn noodzakelijke vervanger.
In menig diëet ziet men dan ook dat medici, met verbod van
vleeschgebruik, het gebruik van visch toestaan of zelfs bepaald
voorschrijven.

Merkwaardig is nu in dit verband dat het publiek juist des
zomers niet gaarne visch eet. Wat hiervan de redenen zijn, is
niet met zekerheid te zeggen. Of men van ouds een reden heeft
te zoeken in angst dat visch spoediger bederft dan vleesch (visch
bevat meer water en wordt niet in goed geïsoleerde ijskasten of
koelcellen bewaard, doch ligt meestal eenvoudig op gemalen ijs),
wie zal het met zekerheid zeggen. Wel schijnt het een feit te zijn,
dat het publiek meent dat visch een echt winterartikel is, dat
visch \'s winters het best, d.w.z. het vetst en het lekkerst is.

Grootendeels moet hier dan van een misverstand worden ge-
sproken, want, het is merkwaardig, de meeste vischsoorten zijn
\'s zomers juist op hun best, d.w.z. verkeeren in den besten voe-
dingstoestand, hetgeen samenhangt met den paaitijd, die voor de
meeste vischsoorten in den nawinter en de lente valt.

De meeste vischsoorten paaien nl. van Januari tot Juni, en
zijn dan het minst voedzaam en smakelijk.

De slechtste maanden voor goede kwaliteit visch zijn Februari,
Maart en April, daarna gaan de visschen in de wei, zoodat ik
het steeds kortweg aldus heb uitgedrukt :

,,Alle visch, zoowel plat- als rondvisch, is van Juni tot December,
dus ook \'s zomers, op zijn best, d.w.z. vet, stevig en smakelijk !"

Voorbeelden : Schol paait van Januari tot Maart; bot van
Februari tot April; schelvisch maximum Maart. Deze 3 belang-
rijke soorten zijn dus zomervisschen. Van bot en schol is dat wel
algemeen bekend, van schelvisch echter niet, ten minste in Neder-
land niet. Terwijl in het buitenland schelvisch het geheele jaar
door graag wordt gegeten, verkiest het publiek bij ons schelvisch
,,met de deuren dicht" te eten. Dit is onjuist. Bij de bespreking
van de kwaliteit van visch in het algemeen kom ik hierop nog
nader terug.

Na de voedingswaarde van visch bovenstaand in extenso be-
handeld te hebben, is het volledigheidshalve toch ook nog zaak,
de prijsverhouding van visch en vleesch in het kader van dit
hoofdstuk te behandelen, wil nl. de aanprijzing van visch als
volksvo.edsel reëele beteekenis hebben. Immers de prijs van een
voedingsmiddel is allerminst een te verwaarloozen factor in de
mate van haar gebruik

Visch dan is, in het algemeen gesproken, veel goedkooper dan
vleesch, kost in het algemeen aan zuiver vischvleesch (zonder
kop, graten, ingewanden, vinnen enz.) ongeveer de helft van rund-
vleesch. (Luxe soorten tafelvisch, als zeetong, vergelijke men met
kalfsoesters en ossenhaas).

Om die vraag te beantwoorden is het in de eerste plaats noodig
de prijs in direct verband met de eiwit- en calorieën waarde te
bekijken.

Zonder hierop uitvoerig in te gaan, is het toch wel interessant,
ten aanzien van dit onderwerp, enkele feiten te memoreeren uit
publicaties van Dr. A. van Raalte en Ir. J. Straub, Directeur
en adj. Directeur van den Keuringsdienst van Waren te Amster-
dam, in de nummers van „Voeding en Hygiëne" van omstreeks
Dec. 1928.

Voor wie zich voor dit onderwerp interesseert, is volledige lezing
der betreffende artikelen zeer aan te bevelen.

In een artikelenreeks, getiteld „Levensmiddelenvoorziening",
hebben zij o.a. den „rationeelen prijs" van verschillende voedings-
middelen becijferd en met elkaar vergeleken. Onder „rationeelen
prijs" verstaan zij : de prijs van een voedingsmiddel naar zijne
calorieën- en eiwitwaarde. Zij toonden aan, dat de „rationeele
prijs" van elke eetwaar kan worden uitgedrukt in de som van
twee bedragen (in centen uitgedrukt); het eene voor de calorieën,
het andere voor het (biologische) eiwit, waarbij 100 calorieën
worden berekend a 1 cent en het biologische eiwit a 1 cent per
2 gram.

Door den aldus berekenden ,,rationeelen prijs" te vergelijken met
den gewonen ,,handelsprijs" krijgt men dan een indruk of een of
andere eetwaar werkelijk goedkoop of duur is.

In een tabel geven de schrijvers zulk eene vergelijking voor
een 18-tal levensmiddelen, waaruit ik, voor het doel van dit
onderwerp, slechts 4 vermeld, n.1. : haring, schelvisch, bevroren
vleesch en versch vleesch :

In deze tabel is onder B. met = aangeduid, dat de berekende
„rationeele waade" ongeveer overeenstemt met den gewonen

handelsprijs; met <c dat de berekende waaide kleiner is dan de
handelsprijs; met > dat ze grooter is.

Hieruit blijkt dus dat haring bijzonder goedkoop is in verband
met hare calorieën en eiwitwaarde, dat versch vleesch bijzonder
duur is, terwijl de prijs van schelvisch en bevroren vleesch min
of meer in de buurt ligt van de reëele geldswaarde, die zij hebben.

De schrijvers wijzen er op, dat deze prijsverhoudingen ver-
moedelijk geen toeval zijn, doch dat inderdaad de oogenschijnlijk
dure waren naast hunne calorieën en eiwit eene speciale physio-
logische beteekenis hebben, die men als „extra-waarde" (boven
de uit calorieën en eiwit berekende) kan beschouwen.

Als zoodanig sommen ook zij op: een extra-gehalte aan mine-
rale zouten, vitamines en geur- en smaakgevende stoffen, het-
geen aansluit aan de door mij gegeven beschouwing.

Uit hunne gegevens is in elk geval komen vast te staan : „dat
visch, wat den prijs betreft, een goedkoop voedingsmiddel is !"

En summa summarum: van het geheele voorgaande hoofd-
stuk, over de voedingswaarde van visch, moet de conclusie luiden :
,,visch is een goed en goedkoop voedingsmiddel!"

Bij wijze van nabetrachting meen ik hieraan nog iets te moeten
toevoegen. Bij de discussie over dit gedeelte mijner voordrachten
is mij namelijk de vraag gesteld; „of men het feit, dat er nu
eenmaal veel en veel minder visch dan vleesch wordt gegeten,
niet moet aannemen als vermoedelijk normaal „physiologisch".

Ik heb hierop geantwoord, dat er ook andere tijden zijn ge-
weest ; dat men enkele eeuwen geleden in ons land zeer veel
visch at; dat het nog niet zoo lang geleden is, dat dienstboden
de voorwaarde stelden: „niet vaker dan 2 maal \'s weeks zalm",
en dat het publiek, dat vanouds levende visch prefereert, nog
beter moet gewennen aan het feit dat geslachte (gestripte) visch,
op ijs bewaard, volstrekt niet minderwaardig is.

Ik wees bovendien in dit verband op het vraagstuk van de
„ei wit voeding" in het algemeen. De physiologen leggen de laatste
jaren steeds meer den nadruk op het feit, dat de tijden ver-
anderd zijn en dat daarmede de voeding ook is veranderd, of
alsnog meer veranderen moet.

De zware lichamelijke arbeid van den mensch is meer en meer
vervangen door de machine. De voedselbehoefte van den mensch
is daardoor gewijzigd. Voor het presteeren van zwaren lichame-
lijken arbeid was brood steeds het belangrijkste voedingsmiddel
(in andere landen rijst of mais), het leverde energie, calorieën.

De arbeidende mensch van tegenwoordig heeft minder calo-
rieën noodig dan vroeger, doch nog steeds evenveel eiwit, daar
dit bij de voeding een geheel andere rol vervult, nl. zorgt voor
vernieuwing en herstel der weefsels en dus een plastische voe-

dingsstof is, waarvan men steeds een zeker minimum noodig
heeft ; in tegenstelling met de energetische voedingsstoffen (vetten
en koolhydraten), waarvan de behoefte zich naar de werkzaam-
heden regelt.

De wijziging der voeding, door de veranderde manier van
werken der menschen, voltrekt zich in alle landen en beroepen
met de onfeilbaarheid eener natuurwet. Dit is physiologisch nood-
zakelijk. Overal is het gebruik van vleesch, eieren, melk en melk-
producten, alle eiwitvoedsels, belangrijk toegenomen. Daaren-
tegen is het gebruik van brood (vooral het grove roggebrood) en
aardappelen zeker niet toe-, doch eerder afgenomen. Wat logi-
scherwijs weer wel toegenomen is, is het gebruik van groente en
fruit, een en ander om de werkzaamheid van ons darmstelsel op
peil te houden en om te voorzien in de behoefte aan vitamines.
Door de vraag naar deze artikelen ziet men, dat ook de land-
en tuinbouw zich meer en meer aan deze physiologische wet
aanpassen. Waar deze wijziging der voeding zich nog niet of niet
voldoende heeft voltrokken, is allerminst een tegenspraak van
deze theorie aanwezig, doch daar ontbreken de geldmiddelen om
in deze duurdere voeding te voorzien. Want vleesch, groente en
fruit zijn betrekkelijk duur. Het is dan ook zoo, dat het wel-
vaartspeil van een volk zich o.a. afspiegelt in de mate van zijn
vleeschgebruik.

Zoo blijkt bijv. uit het laatste overzicht van het Hamburgsche
Bureau van Statistiek, over de voeding van 200 Hamburger
families, dat er te veel brood en aardappelen gegeten wordt,
maar te weinig vleesch, te weinig visch, te weinig melk en eieren
en veel, veel te weinig fruit, groente en sla, zijnde volgens een
artikel van Dr. Otto Kestner, Professor aan het Physiologisch
Instituut der Universiteit van Hamburg (vertaling te vinden in
„Voeding en Hygiëne" van 19 Oct. 1929) de voeding eener be-
volking, welker geldmiddelen niet toereikend zijn om zich physio-
logisch juist te voeden.

Met bovenstaande beschouwing meen ik dus te hebben aange-
toond, dat aan het voedingsmiddel visch, als eiwitvoedsel, meer
aandacht dient te worden geschonken. Want rund-, kalfs-, var-
kensvleesch en gevogelte zijn duur; de wereldbevolking neemt
toe; de beschikbare hoeveelheden slachtvee schijnen daarentegen
af te nemen.

Reeds zoekt men in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika
naar vervangers van rundvleesch en meent deze o.a. gevonden
te hebben in rendiervleesch.

De zee echter, in hare onuitputtelijkheid, verbergt stellig nog
ongekende schatten aan „vleesch". Meer en meer begint men ook
aandacht te schenken aan walvisschen- en haaienvleesch, ook
al omdat deze dieren ook in ander opzicht productief zijn,

nl. voor de levering van leder, meststof, veevoeder, lijm, margarine,
zeep, enz.

Met behulp van nieuwe conserveer-methoden (Ottesen-procédé
enz.) zal het mogelijk worden een eventueel tekort aan rund-
vleesch op te vangen door aanvulling met vleesch van allerlei
zeevisschen en zeedieren.

In Amerika ontwikkelt zich reeds in snel tempo een nieuwe
industrie van in doozen verpakte bevroren vischfilets.

Naar mijne meening zal aan het voedingsmiddel visch in de
komende decenniën meer belangstelling worden geschonken en
zal visch, meer dan tot nu toe, tot de dagelijksche soorten
„vleesch" gaan behooren.

Thans een hoofdstuk van meer directe practische beteekenis,
hetwelk ik, ter wille van de overzichtelijkheid, in drieën zal be-
handelen, door achtereenvolgens te bespreken de verschheid in
het algemeen, de kenmerken van verschheid en bederf en de kwaliteit.

Evenals versch rundvleesch afkomstig moet zijn van levend
geslachte runderen, behoort versch vischvleesch afkomstig te zijn
van levend geslachte visschen.

Men zou zoo zeggen : „dat is een waarheid als een koe" en
toch is het een feit, dat heel wat visch veroberd wordt zonder
„levend" geslacht te zijn, waarover direct meer.

Ook het begrip „slachten", dat in hoofdzaak wil zeggen: het
dooden van een levend dier en zoo spoedig mogelijk op zindelijke
wijze verwijderen van de ingewanden, om daarna het vleesch
koel te bewaren, is bij het artikel visch nog niet sterk ontwikkeld.

Ofschoon ook hier dit begrip wel steeds meer baan begint te
breken en wel: noodgedwongen.

Immers de methoden der visscherij zijn langzamerhand sterk
veranderd. Vroeger was welhaast dagelijks „levende" visch te
verkrijgen, doordat de visscherij met kleine zeilschepen, als echte
kustvisscherij beoefend, steeds levende visch ter markt bracht.
Deze levende visch werd dan door de verkoopers of door de
huisvrouwen gedood en, zoo goed en kwaad als dat ging, ontdaan
van de ingewanden, hetgeen men dus „slachten" kon noemen.

Algemeene opmerkingen. Een röntgenbeeld voldoet eerst aan de
eischen, wanneer een voldoende contrast in licht en donker het
onderkennen der verschillende doorstraalde deelen mogelijk maakt.
Het contrast ontstaat, doordat door de verschillende absorptie
van de te doorstralen deelen, een ongelijke hoeveelheid röntgen-
,,licht" de gevoelige plaat of het fluorescentiescherm bereikt.

De factoren, die in hoofdzaak de absorptie van röntgenstralen
regelen zijn i°. Het atoomgewicht der elementen van de te door-
stralen stof ; 2°. het aantal atomen (dikte van het object) ; 3⁰. de
dichtheid van het object.

Het atoomgewicht. Hoe hooger het atoomgewicht is der te door-
dringen stof, hoe moeilijker de stralen er in doordringen, hoe
grooter dfc straal-resorptie.

Een blaassteen, bestaande uit calciumphosphaat laat de stralen
moeilijk door (At. Gew. Ca : 40 ; Ph : 91) ; een steen van urine-
zuur absorbeert daarentegen weinig stralen ; geeft dus een on-
duidelijk röntgenbeeld („geringe röntgen „schaduw"). De weeke
weefsels van ons lichaam, uitsluitend bestaande uit de elementen
C, H, O en N, geven alle in dezelfde diktelaag doorstraald, een
vrijwel gelijke schaduwintensiteit in het röntgenbeeld ; zij zijn
door het lagere atoomgewicht der elementen gemakkelijker te
doorstralen dan de skeletdeelen (in gelijke diktelaag vergeleken).

Het aantal der atomen. Hoe meer atomen achtereenvolgens
doorstraald moeten worden, hoe meer stralen worden geabsor-
beerd, m. a. w. hoe dikker de te doorstralen stof, hoe meer stralen
worden tegengehouden.

De dichtheid. Het volume door de moleculen van de te door-
stralen stof ingenomen, speelt een groote rol bij de resorptie der
röntgenstralen. Als voorbeeld diene de vergelijking van lucht
en water. Het atoomgewicht der elementen van lucht en water
verschilt maar weinig ; de dichtheid van water is echter ongeveer
duizend keer die\'van lucht. De absorptie der stralen houdt daar-
mede gelijken tred : water absorbeert ongeveer duizend maal
zooveel röntgenstralen als lucht (ook als O of CO ). Hoe meer
bij een te doorstralen object de dichtheid uiteenloopt, hoe meer
contrasten het röntgenbeeld doet zien.

De röntgenoloog streeft er naar in die gevallen, waarin de con-
trastrijkdom van het object niet voldoende is, op kunstmatige wijze

\') Buiten beschouwing is gelaten de invloed van voltage, stroomsterkte, belich-
tingstijd, secundair stralen enz.

daarin verandering te brengen. Veelvuldig wordt door hem van z.g.
contrastmiddelen gebruik gemaakt bij de studie van de functie
van de maag en darmen (Bariumpap) ; eveneens bij het onder-
zoek van het urogene stelsel zijn de contrastmiddelen veelal on-
misbaar ter verkrijging van een goed leesbaar röntgenbeeld.

Men kan daarbij op twee wijzen te werk gaan : het contrast-
middel aanbrengen rondom het urogenitaal apparaat, of nier en
blaas geheel of gedeeltelijk vullen met een contrastmiddel.

1. Gas (lucht, 0₂, C0₂) in het colon. Daartoe wordt gas onder
matigen druk in het te voren geledigde colon gebracht. Het nier-
oppervlak, gelegen tegen den gashoudenden darm geeft dan bij
bepaalde stralenrichting een duidelijker röntgenbeeld. Deze
methode, in 1902 door Destot en Béclère aangegeven, geeft
onzekere en niet constante resultaten ; wordt dus weinig meer
toegepast.

2. Gas (lucht, 0₂, C0₂) in de peritoneaalholtc (Pncumcperi-
toneum). Door middel van buikwandpunctie worden 2—3 liter gas
in de buikholte (bij den mensch) gebracht. De hoeveelheid wordt
geregeld door beoordeeling van de buikwandtensie. Ook deze
methode, door Meyer-Beltz (1914) aangegeven, vindt niet vele
aanhangers meer. Zij schijnt bij den mensch niet veel practische
resultaten te geven en onbetrouwbaar te zijn ten aanzien van de
nierligging. Daarbij bestaat bij den mensch het inconvenient
der punctie en der buikspanning.

3. Gas in het nierbed. (Pncumorcn). Meer aanhangers heeft
blijkbaar nog de gasinsufflatie van de capsula adiposa van de
nier, uitgevonden door Carelli (1921). Het gas wordt daarbij
langs de transversale uitsteeksels van lendenwervels gespoten
in het nierbed. Vermoedelijk zal echter de methode wel weer
verlaten worden ; zij is onzeker, omdat men niet gemakkelijk kan
controleeren waar men spuit ; gemakkelijk kan vergissing ont-
staan en wordt gas gespoten : intraperitoneaal, ook intramus-
culair, zelfs intrathoracaal. Benoodigde hoeveelheid gas bij den
mensch : ± 200 c.M³. Er ontstaat een geringe prikkel bij de in-
spuiting. Niet zelden vult zich niet het geheele nierbed, zoodat de
nier-contouren dan toch nog slechts ten deele duidelijk worden.

1. Mandrijn van grondstof van hoog atoomgewicht. Tvffier
(1897) was de eerste, die een sonde in de nier bracht met metalen
mandrijn. Schmidt en Kolicher (1900) gebruikten looden man-
drijnen. Verschillende mandrijnen zijn op bepaalde afstanden
(iedere 2 c.M.) gemerkt, zoodat tijdens het röntgen-onderzoek
meet-verhoudingen kunnen worden nagegaan. Tegenwoordig maakt
men nog gebruik van dergelijke sonden voor het onderzoek van
ureter en pyelum.

2. Contrast-vloeistoffen. Voelker en Lichtenberg (1906)
pasten het eerst de vloeibare contrast-vulling van het pyelum bij
den mensch toe. Daarvoor is noodig catheterisatie onder volkomen
aseptische cautele, waarbij de steriele catheter via de blaas en de
ureter in het nier bekken wordt geplaatst. Het bezwaar dezer me-
thode is de kans op nierlaesies. Door onjuiste injectie kan de
vloeistof een enkele keer het nierweefsel beschadigen. Een eerste
voorzorg is dan ook : controle op de snelheid der injectie en van het
oogenblik, waarop de druk der vloeistof in het pyelum merkbaar
wordt. Het onderzoek op deze wijze moet dus niet geheel on-
schadelijk worden geacht.

Voor injectie worden gebruikt : Collargol (7%) in oliesuspensie.
Te hooge doseeringen (b.v. 25—40%) zijn gevaarlijk. Voordeel
van collargol: de oplossing is aseptisch en geeft zeer goed con-
trast ; prikkelt niet het nierweefsel.

Lipiodol; contrast zeer goed ; prikkelt niet bij injectie ; is echter
zeer visceus, aoodat zelfs langen tijd na de injectie soms een re-
sidu (weefsel-impregnatie) aanwezig blijkt te zijn.

Broomkalium. 20—30% waterige oplossing. Prikkelt blaas-
en nier-mucosa, in lichte mate.

Jodetum kalicum 30%. Beter dan broomkalium : meer contrast ;
minder prikkeling, gemakkelijk steriliseerbaar.

3. Gas in nierbekken en blaas. Burkhard en Polano (1907)
hebben het eerst 0₂ in het pyelum gebracht en het resultaat na-
gegaan (pneumopyelographie). Ook v. Lichtenberg en Dietlen
(1911), verrichtten een dusdanig onderzoek. Het contrast dat ver-
kregen wordt, is niet zeer groot ; daarbij wordt tegen de methode
gewaarschuwd ook t. o. z. van de pneumocystographie, met het
oog op het ontstaan van emboüën.

4. Contrastmiddelen per os of intraveneus toegediend uitgeschei-
den met de urine. Het Jodtetragnost of tetra jodphenolphthaleinc
natrium („Merck") wordt na opname per os of na intraveneuze
injectie met de gal uitgescheiden. Het zout wordt evenals het
Bromtetragnost („Merck") daarom gebruikt bij de galblaas-diag-
nostiek. Een gedeelte wordt echter ook met de urine uitgescheiden ;

Soms kan daardoor ook een goed röntgenbeeld van het pyelum
en van de blaas worden verkregen. Constant is echter het resul-
taat niet.

Beter schijnt te zijn het pyelognost (Gehe und Co., Dresden),
dat intraveneus ingespoten met de urine wordt geëlimineerd
(ureum-verbinding).

De verschillende contrastmiddelen stellen ons in staat, beter
dan voorheen een diagnose bij blaas- en nierziekten te maken.
Men is er door in de gelegenheid den vorm, de plaats, de grootte van
de nier en van het nierbekken inclusief de functie (nierbekken
contracties) te bestudeeren door middel van het blijvende rönt

genbeeld op de röntgenfilm (röntgenographie) of op liet fluores-
centiescherm (tijdelijk beeld : röntgenoscopie). Verder geeft het
aanwijzing voor chirurgisch ingrijpen bij urolithiasis : steenvorming
in nier of blaas ; bij nieuwvormingen o.a. in het lumen van de
blaas. Ook liggingsveranderingen, vormanomaliën enz. van de
vesica urinaria kunnen er door worden zichtbaar gemaakt.

Nier onder zoek. De nieren bij den hond teekenen zich veelal
zeer onduidelijk, vaak zelfs in het geheel niet differentieerbaar
af in het röntgenbeeld. Zij liggen te midden van weeke deelen,
zoodat bij dorso-ventrale of transversale (sinistro destrale) door-
straling de nierschaduw meestal niet voldoende duidelijk in het
röntgenbeeld zichtbaar wordt. Een enkele keer, wanneer maag en
darmen veel gassen bevatten kunnen de niercontouren duidelijker
te voorschijn komen.

Bij de röntgenographie van de hondennieren bedient men zich
uitsluitend van het pneumoperitoneum voor verhooging van
de contrasten. De pyelographie, bij den hond beschreven door
Henkels heeft geen practische waarde, ook al niet, omdat althans
bij den reu een operatie — urethrotomie — het inbrengen van
den cystoscoop moet voorafgaan, hetgeen practisch op zeer groote
bezwaren moet stuiten. Bovendien zijn de te verwachten resultaten
meer van theoretisch dan practisch belang en zullen slechts mini-

Het inbrengen van lucht of zuurstof in het abdomen, door ons
sinds geruimen tijd in toepassing gebracht, stuit althans zoover
wij dit uit het verzamelde materiaal kunnen opmaken, op geen
enkel moeilijk te overkomen bezwaar. Den laatsten tijd wordt
door ons uitsluitend zuurstof ingespoten. Daarbij wordt gebruik
gemaakt van een apparaat, zooals in den handel is voor zuurstof-
inhalatie : — zuurstofcylinder-manometer-afvoerslang. In plaats
van het neusmondstuk voor inhalatie wordt door ons een injectie-
canule aan den afvoerslang bevestigd. De hoeveelheid en de snel-
heid der in te brengen zuurstof kan gecontroleerd worden respec-
tievelijk door de buikspanning en door middel van een gummizak
van bepaalden inhoud. De steriele canule wordt meest in den neu-
tralen buikwand gestoken ; het dier ondervindt klaarblijkelijk
geen bizondere, onaangename gewaarwording bij de infusie.

Het nieronderzoek wordt nu in staande houding van het te
onderzoeken dier gedaan. Daarbij zakken de buikorganen : maag,
darmen, milt naar het ventrale epi-, meso- en hypogastiium. In
het dorsale epi- en mesogastrium zijn daardoor de contouren van
de lever en de nieren zeer duidelijk geworden.

Op deze wijze is te bestudeeren : de grootte van de nier (hydro-
nephrose, schrompelnier) ; de oppervlakte van de nier (tumor?) ;
het bestaan al of niet van weefsel nieuwvormingen, samenhangende
met de nier ; niersteenen ; de ligging van de nier (ren migrans).
Ten opzichte van het laatste geldt echter, dat men rekening moet
houden met geringe plaatsveranderingen door de gasinsufflatie zelf.

Voor het blaasondcrzock is het inbrengen van gas in het abdomen
alleen van minder belang ; in sommige gevallen is het met goed
gevolg te combineeren met het inbrengen van joodkalium of
collargol intracystaal, waardoor de contrasten grooter worden en
de grenzen van de blaas, dubbel sterk kunnen uitkomen.

Het opspuiten van de blaas met een hoogatomische zoutop-
lossing of zilversolutie (collargol), ontmoet geen ernstige bezwaren.
De concentraties, daarbij gebruikt, kunnen dezelfde zijn als bij
den mensch aangegeven. Het katheteriseeren bij den reu is ge-
makkelijker dan bij de teef, waar én het opzoeken van het ostium
urethrae in de vagina èn het voortschuiven van de katheter in
de urethra niet zelden moeilijkheden geven. Voor het inspuiten
kan men 50—100 c.M.³, zelfs nog meer, zonder nadeel gebruiken.

Door de vloeistof wordt de omtrek van de blaas scherp omlijnd
aangeduid. Deze contrast-vloeistoffen vergemakkelijken de diffe-
rentiaal-diagnosen : i°. tumor van den blaaswand of steen? Omdat
in het eerste geval, wanneer althans de tumor centraal in het
lumen van de blaas uitbocht, een vloeistofschaduw uitgespaard
wordt en in het laatste geval de steen in de vloeistofschaduw ligt
en dus niet zichtbaar wordt ; 2°. blaas of tumor of prostaat ?

Verder geven ze uitkomsten over den vorm en de ligging van de
blaas (bv. in een hernia ventralis).

Ook zonder contrast-stoffen kunnen we met succes vaak rönt-
genologisch onderzoek der blaas verrichten. Urolithiasis, als oor-
zaak van strang- en anurie en van cystitis haemorrhagica, kan
meestal gemakkelijk worden aangetoond; het onderzoek vereen-
voudigt de diagnose en vergemakkelijkt de therapie : doordat
het aantal steenen vaak bekend wordt, kan de cystotomie met
veel meer zekerheid en snelheid worden verricht, dan wanneer,
men niet weet of men met b.v. een massa gruis heeft te doen.

Waardevol kan echter ook zijn de gewone blaascatheter van
harde gummi, die een voldoende schaduw geeft. Ingebracht in
de blaas laat ze de urine-weg duidelijk zien en bakent ze ook soms,
goed de omtrek af van de blaas, doordat ze via dorsale blaaswand
en blaas fundus langs den ventralen blaaswand weer de urethra
mond nadert. Van nut is deze wijze van onderzoek ook bij het be-
staan van cysteuze ontaarding van prostaat weef sei, waarbij men
soms de catheter de minst verwachte richtingen ziet kiezen en
waardoor een soms vermoede diagnose, meer zekerheid heeft
gekregen.

De hier vermelde volgwijze ter röntgenologische identificeering
van aandoeningen der urinewegen t. w. : Pneumoperitoneum
voor nier-onderzoek ; contrast-vloeistof in de vesica urinaria
katheter , benevens de röntgenfoto zonder contrastmiddelen, is
een methode, die ongevaarlijk is, weinig tijd kost en alleszins vol-
doende resultaten kan geven. Men stelle zich niet voor, dat het
röntgentoestel in staat is in alle gevallen, waar de kliniek verder
faalt, redding kan brengen ; op urologisch gebied zoowel als op
velerlei ander klinisch terrein zal echter de stralen-diagnostiek
een waardevol hulpmiddel, althans bij het kleine huisdier, kunnen
zijn.

J. Helot et O Pasteau. De 1\'état actuel des explorations radiologiques pour
le diagnostic des affectioiis renales. J de Radiologie et électrologie. t. XIII. 192g.
No. 3.

Ohne der Gebrauch von Substanzen, welche die Kontraste zwischen den Bauch
organen (Niere und Blase) erhöhen, bekommt man nicht immer gute Röntgen-
bilder. Beim Hunde kann man die Peritonealhöhle mit Sauerstoff ohne Gefahr
füllen (Pneumoperitoneum). Ebenfalls kann man die Konturen der Blase deutlicher
machen durch Katheterisation und Injektion van Kollargol, Jodkali-, oder Broom-
kalilösung. Blasensteine sind meistens ohne Applikation dieser Substanzen deut-
lich wahr zu nehmen.

Without using material able to develop the contrasts in the abdomen (to photo-
graph with x-rays kidneys and bladder) one does not always get good loto\'s.

In the dog we can use for that purpose an injection of oxygen in the peritoneal
cavity (pneumoperitoneum) and catheterisation of the bladder, followed by an
injection of solutions of collargol, potassium jodide or potassium bromide.

Sans l\'application des substances qui peuvent améliorer le contraste des organes
dans la cavité abdominale, (rein et vessie) on ne peut pas toujours obtenir des
fotografies nettes. Chez le chien on peut, se servir sans danger, de l\'insufflation de
l\'hydrogène dans la cavité abdominale (pneumopéritoine), et de la cathéterisation
de la vessie suivie par l\'inoculation de collargol, d\'une solution de jodure de potas-
sium ou de bromure de potassium. Les calculs qui se trouvent quelquefois dans la
vessie sont presque toujours bien à distinguer sans l\'application de ces substances.

De rol, die de rat speelt bij de overbrenging van ziektekiemen op mensch en
dier, is zeer groot.

Als typische voorbeelden daarvan kunnen worden genoemd: de pest, besmet-
telijke geelzucht (ziekte van Weil), Sodokn (rattebeetziekte) en trichinöse. Daarbij
mag worden aangenomen, dat de rat ook een niet onbelangrijke rol spelen kan
bij de verspreiding van ziekten als mond- en klauwzeer en tuberculose (in het
bijzonder vogel-tuberculose), temeer, omdat zij zich over groote afstanden pleegt
te verplaatsen. Men kan een indruk krijgen van de oeconomische schade, die
door de rat wordt veroorzaakt uit de bedragen van wat jaarlijks door deze
dieren in verschillende landen wordt vernietigd (in Denemarken pl.m. 10 mil-
lioen kronen, in Engeland pl.m. 15 millioen Pond Sterling, in Amerika vele
honderd millioenen dollars).

De rat bereikt volledige geslachtsrijpheid in 2 maanden; haar levensduur be-
draagt gemiddeld 2 tot 3 jaar. Medegeteld de volgende generaties, mag worden
aangenomen, dat één rattenpaar jaarlijks gemiddeld bijna 900 jongen doet ge-
boren worden.

De verdelging van dit schadelijk gedierte kan alleen resultaten geven, wanneer
zij systematisch over groote gebieden gelijktijdig wordt ter hand genomen. Hier
zou een belangrijk werk kunnen geschieden door internationale samenwerking,
met behulp van de Sectie voor Hygiene van den Volkenbond.

Het uitstrooien van chemische verdelgingsmiddelen heeft, behalve het gevaar
voor andere dieren en den mensch, het bezwaar, dat slechts een klein gedeelte
der ratten wordt gedood en de overige zich er spoedig van onthouden dergelijk
gevaarlijk voedsel te verorberen.

Betere uitkomsten geeft het verspreiden van een besmettelijke ziekte onder
ratten. Men moet dan evenwel zekerheid bezitten, dat een dergelijke smetstof
niet tevens gevaar oplevert voor mensch of huisdieren.

Bahr, die sinds jaar en dag het Ratin aangeprezen heeft, meent, dat de
krachtigste veldtocht tegen de ratten kan worden ondernomen door Ratincultuur
uit te leggen en 3 weken later de aan deze infectie ontkomen dieren bulbus
scilla aan te bieden. Op deze wijze gelukt het wel niet alle exemplaren te ver-
nietigen, maar op geen andere wijze is men in staat het aantal ratten dusdanig
te verminderen. De opvatting die Bahr heeft ten aanzien van de onschadelijk-
heid van zijn bacteriesuspensie (Bac. v. Gärtner) voor mensch en huisdier, zullen
niet allen met hem deelen. v. d. Hoeden.

In verband met den lichamelijk en geestelijk zeer inspannenden arbeid dien
de Keuringsveearts aan een groot slachthuis moet verrichten, heeft de ervaring
geleerd dat ten aanzien van het aantal diensturen een andere maatstaf moet wor-
den aangelegd dan bij andere categorieën van ambtenaren, b.v. die met uitsluitend
bureau-werkzaamheden.

De diensttijd aan het Amsterdamsche abattoir heeft altijd den 6-urigen terrein-
of haldienst tot grondslag gehad. De administratieve werkzaamheden en het voort-
gezette onderzoek geschiedden altijd gedeeltelijk of geheel in de rustpauzen tijdens
den terrein-diensttijd. Dit werk, dat in de laatste jaren aanzienlijk is uitgebreid,
is zeer zeker belangrijk minder inspannend dan de halkeuring en is met bureau-
arbeid gelijk te stellen ; het is dus geen rust, doch omvat werk, dat voor andere
ambtenaren normale arbeid is. Hier volgt het echter op een diensttijd, die op zich-
zelf dikwijls reeds een maximum aan inspanning heeft gevorderd.

Het verdient opgemerkt te worden, dat de keuringstijd bij de gesplitste diensten,
dat zijn die welke in twee gedeelten worden verricht, oorspronkelijk nog grooter
was. Bij het beschouwen van het aantal diensturen moet er ook rekening mee
worden gehouden, dat daarbuiten nog valt de tijd, die noodig is voor het verwis-
selen van kleeding, hetgeen in vroeger jaren in den diensttijd geschiedde. Bij ge-
splitste diensten moet daarvoor iets minder dan één uur, voor de andere ongeveer
een 1/2 uur gerekend worden. Waar de keuringsveearts steeds op grooteren af-
stand van het abattoir moet wonen, kwam de tijd die bij de gesplitste diensten
tusschen de beide dienstpcriodes verloopt — en die feitelijk zou moeten dienen
om uit te rusten, waardoor in totaal eenige meerdere arbeid gedaan zou kunnen
worden — niet geheel tot zijn recht ; immers moet dc rustpauze verminderd wor-
den met den tijd die benoodigd is voor administratie en bacteriologisch onderzoek,
waarvoor het gestelde halve uur dikwijls niet voldoende is, voor vcrkleeden (2
maal) en voor het tweemaal afleggen van den afstand van het abattoir tot het
woonhuis. Deze diensten waren bij een indeeling als de laatste jaren bestond, als
buitengewoon zware diensten te beschouwen ; de kort geleden aangebrachte wij-
ziging, waarbij de gesplitste diensten gedeeltelijk zijn opgeheven, terwijl bij de
overgeblevene de rustperiode met een uur is verlengd, is daarom als een belang-
rijke verbetering dankbaar aanvaard.

In de literatuur werden over de gesplitste diensten weinig mededeefingen aan-
getroffen. In een artikel in het Z.f.Fl.H. dl. 15 blz. 171 van de hand van Kun.
Müller-Guben is er sprake van, nl. daar waar gezegd wordt : „Wenn man an
einem Tage in der Zeit von 8—Iii und 3—6 Uhr nachmittags z B. 120 Schweine
vorschriftsmäszig untersucht hat, unter denen sich noch c.a. 10 tuberkulöse vor-
finden, so ist man abends — ich spreche aus eigener Erfahrung — zu anderer
Tätigkeit nicht mehr imstande".

rehmet-Keulen deelde in zijn voordracht in de Verein der Schlachthoftier-
ärzte der Rheinprovinz (Z.f.Fl.H. dl. 22, blz. 60) mede -— na betoogd te hebben,
dat wegens de ongunstige omstandigheden de diensttijd niet langer dan 6—7 uur
zou mogen duren — „Daran (aan de onmogelijkheid om langer te werken) kann
eine geteilte Arbeitszeit nicht viel ändern, die sich zudem in manchen Groszbe-
trieben nicht glatt durchführen liesze ; so z.B. dürfte dies bei uns in den Grosz-
viehschlachthallen sehr schwierig sein und zu Unzuträglichkeiten führen. Auch
könnten die Aushilfstierärzte, die aus der Zahl der praktischen und der Militär-
tierärzte entnommen werden müssen, einen solchen Dienst nicht übernehmen."
Van invloed is daarbij natuurlijk het feit, dat te Keulen op de drukte dagen bijna
alle slachtingen geschieden tusschen 10 en 4 ä 5 uur.

Over het aantal diensturen per dag is in de literatuur wel een en ander te vin-
den. Deze mededeelingen zijn afkomstig uit Pruisische en Saksische abattoirs.
Teneinde vergelijking mogelijk te maken, laten wij hieronder een lijstje volgen
van het aantal inwoners van enkele Duitsche steden, waaromtrent gegevens zijn
gevonden betreffende het aantal diensturen c.q. het grootste aantal door één vee-
arts te keuren dieren, waarover in het volgende hoofstuk zal worden gerappor-
teerd. De gegevens dateeren van vóór 1909

Bij bestudeering der literatuur blijkt, dat onverbrekelijk met de kwestie van
het aantal diensturen verbonden is het vraagstuk hoe de diensttijd moet worden
ingedeeld, nl. of daarin al dan niet korte rustperiodes moeten worden opgenomen.
Het is een zeer belangrijke zaak, die daarin behandeld wordt, waarom wij er aan
het slot van dit hoofdstuk nog uitvoeriger op terug zullen moeten komen.

De oudste gegevens omtrent den diensttijd vinden we in het Z.f.Fl.H. dl. 4 blz.
123, waar Von Ostertag mededeelt, dat sinds meerdere jaren te Berlijn een 6-urige
diensttijd bestond. Verdere beschouwingen worden er niet aan gewijd ; waar de
keuring toen zooveel primitiever was, het bacteriologisch onderzoek vrijwel niet
bestond, en ook de administratie weinig omvangrijk was, lijkt het waarschijnlijk,
dat hier de totale diensttijd werd bedoeld, daar anders zeker wel een nadere be-
schrijving zou zijn gegeven.

Falk-Stettin (Z.f.Fl.H. dl. 11 blz. 170) bespreekt niet het aantal diensturen,
doch legt er den nadruk op, dat in den diensttijd eenige pauzes moesten worden
opgenomen.

Op de vraag : „Wieviel Stunden ist man nun täglich imstande diese für Körper
und Geist ziemlich anstrengende Tätigkeit auszuführen?", door hem zelf gesteld,
antwoordt Kun. Müller-Guben (Z.f.Fl.H. dl. 15 blz. 171) : „M E.darf eine Zeit
von sechs Stunden nicht überschritten werden und diese Zeit musz mindestens
zweimal durch eine etwa ^-ständige Pause unterbrochen werden. Bei Vermehrung
dieser Zahl von Stunden kann der untersuchende Tierarzt keine Gewähr für eine
gewissenhafte Tätigkeit leisten. Man bedenke hierbei den Ort der Tätigkeit, die
Räume eines Schlachthofes mit seinem Lärm, die Umgebung und die Luft-und
Temperaturverhältnisse. T^Tit de bijgevoegde berekening, dat bij een gemiddelden
keur-tijd per rund, die 7 minuten bedraagt, hoogstens 52 runderen per dag onder-
zocht kunnen worden, blijkt dat met 6 uur bedoeld is de tijd dat er gekeurd wordt.
Waarschijnlijk worden nevenwerkzaamheden in de pauzes uitgevoerd, doch daar-
over zijn geen gegevens verstrekt.

Een meer positieve uitspraak geeft OPEL-Iveulen, die mededeelt (Z.f.Fl.H. dl.
15 blz. 227) — met betrekking tot de z.g.n. Höchstzahlen — : „Speziell für den
Kölner Schlachthof wurden seinerzeit unter Zugrundelegung der hier eingeführten
sechsstündigen ununterbrochenen Hallen-Dienstzeit bei einer dreimaligen Ruhe-
pause von je einer halben Stunde, also bei nur viereinhalbstiindiger absoluter
Arbeit in der Halle, folgende Zahlen festgestellt" enz. Van deze diensttijd-be-
perking zijn volgens opgave o.a. de volgende diensten uitgezonderd : Keuring
van noodslachtingen buiten de inrichting, invoerkeuring, Schauamt-dienst (af-
deeling der trichinenzoekers, o.i. terecht onder veterinaire leiding en controle ge-
plaatst zijn, daar zij eigenlijk assistenten bij de keuring zijn) enz.

Göhler-G. Schalke (Z.f.Fl.H. dl. 15 blz. 303) vermeldt dat het in 6 uur te keuren
aantal dieren niet een door hem genoemd getal mag overschrijden, waaruit volgt
dat ook hij een diensttijd van hoogstens 6 uur wenschelijk acht.

dl. iS blz. 152, enz.) wenschte beperking van den diensttijd op de spitsdagen,
beperking ook op de slappe dagen om gelegenheid te geven voor laboratorium-
werkzaamheden en Sanitätsdienst. Voor kleine slachthuizen wenschte men ook
een diensttijd van 6—7 uur op de 2 of 3 hoofdslachtdagen en zooveel te minder
uren op de andere om wetenschappelijk werk te kunnen verrichten.

Nadat eenige jaren niets over deze aangelegenheid was vernomen werd door
rehmet-Keulen (zie vergaderingsverslag Z.t.Fl.H. dl. 22 blz. 60, en D, Schi. u.
V.H.Z. 1911 blz. 635) betoogd: ,,F.s ist geradezu eine Kalamität, dasz sich die
Schlachtungen in der Woche auf wenige Tage zusammendrängen und mancherorts
an diesen Tagen sogar auf wenige Stunden. So wird hier an Montagen das Grosz-
vieh in der Zeit von 10 bis 4—5 Uhr. also in 6—7 Stunden geschlachtet, während
vor und nach dieser Zeit nur ganz wenig Schlachtungen vorgenommen werden.
Also hier liesze sich auch durch Ausdehnung der Dienstzeit auf mehr Dienststun-
den kaum etwas erreichen. Mit dieser Ausdehnung wäre auch für die Zuverläs-
sigkeit der Untersuchung nichts gewonnen. Bei der Schwere der Arbeit, bei dem
Lärm, bei den Luft- und Temperaturverhältnissen kann auch eine kräftige Kon-
stitution nicht mehr als 6-7 Stunden am Tage arbeiten." Terloops deelde deze
spreker mee, dat te Berlijn op de (2) drukste slachtdagen een 6-urigen arbeidstijd
bestond en een wekelijksche diensttijd van 25—26 uur(?).

Op dezelfde vergadering werd gesproken door ScuNACKERs Düsseldorf, die
voor een rund een onderzoekingstijd eischte van minstens 5 minuten ; daaruit
zou men dan bij een „sechsstündiger Arbeitszeit, die zwei Pausen enthalten müsse,
die Untersuchungszahlen an den Hauptschlachttagen" kunnen berekenen. Uit
een berekening, vermeld in het verslag in de D. Schi. u. V.H.Z. doch niet in de
Z.f.Fl.H., zou blijken, dat met den 6-urigen diensttijd de keur-tijd wordt bedoeld.
Door Henschel-Berlijn die de vermelde vergadering bijwoonde, werd eenigen
tijd later in een artikel het besproken oordeel aangehaald, doch ook daar wordt
de berekening niet gegeven, doch wordt eenvoudig vermeld, dat de 6-urige dienst-
tijd ,,zwci Pausen enthalten müsse." Uit dit artikel van Henschel, dat gevonden
wordt in het Z.f.Fl.H. dl. 24 blz. 413, citeeren wij het navolgende gedeelte :

„Uber die werktägliche Dienstzeit auf Groszstadtschlachthöfen an starken
Schlachttagen, nämlich 6 Stunden einsclilieslich mehrerer Pausen, war und ist
man sich überall einig. In Berlin besteht eine solche Dienstzeit seit zirka 27 Jahren
und hat sich gut bewährt: letzteres hat Von Ostertag, der selbst 7 Jahre auf dem
Berliner Schlachthofe tätig war. bereits vor 20 Jahren anerkannt und bestätigt".

„Anders als mit der Dienstzeit, die 6—7 Stunden betragen kann, verhält es sich
jedoch mit der Untersuchungszeit. Wenn ein Tierarzt 2 bis höchstens 2J Stunden
hintereinander und ohne Unterbrechung in den Schlachthallen selbständig, ge-
wissenhaft und sachgemäsz untersucht hat, so tritt, wie ich aus eigener, langer
praktischer Dienstausübung weisz, eine derartige körperliche Erschöpfung und
geistige Abspannung ein, dasz zur Erholung eine etwa ³/₄ — bis einstündige
Pause gemacht werden musz, sonst führt die Erlähnung der geistigen und körper-
lichen Kräfte zu ungenauer Untersuchung, wodurch der Nutzen der Fleisch-
beschau illusorisch gemacht wird. Die Pausen sind auch erforderlich zur Erledi-
gung schriftlicher Arbeiten, wie der Eintragungen beanstandeter Tiere in die Be-
anstandungsregister, Ausfertigung der Uberweisungsscheine, Seuchenanzeigen,
u.s.w." Van beteekenis is, dat dus volgens Henschel de diensttijd van 6 (—7)
uur bestaat uit een keurtijd en 2 pauzes van elk ³/₄ — 1 uur, en dat geen extra-uur
voor nevenwerkzaamheden is uitgetrokken. Hierbij dient ook in aanmerking ge-
nomen te worden, dat deze te Berlijn veel geringer zijn, omdat de uitgebreider
zieke dieren door Obertierärzte worden afgewerkt en bacteriologische e.a. labo-
ratoriumonderzoekingen, benevens de levende keuring, door speciale veeartsen
worden verricht.

Henschel haalt ook nog aan een verslag van een voordracht van Kun. Müller,
opgenomen in de D. Schi. u. V.H.Z., jrg. 13, nr. 49 en 50, hetwelk wij niet ter
inzage konden verkrijgen, doch waaromtrent in het handboek van Von Ostertag,

dl. I blz. 78 wordt vermeld, dat het Reichsverband der deutschen Gemeindetier-
ärzte" op de vergadering te Eisenach in 1913 ,,in wesentlicher Übereinstimmung
mit K. Müller" besloot, dat voor groote abattoirs het maximale aantal weke-
lijksche diensturen voor vol-ambtelijke veeartsen niet meer dan 40 zou mogen
bedragen." Verder worden enkele woorden aan dit Congres gewijd in het Z.f.Fl.H.
dl. 24 blz. 71.

Een bevestiging van Henschel\'s bericht, dat de keurtijd de rustpauzen den
diensttijd van 6, uiterlijk 7 uur, vormen is gelegen in een recente mededeeling uit
het Berlijnsche kamp, nl. van Junack in de Berl. Tierärztl. Wochenschrift 1927
blz. 68, in een pennestrijd met Kun. Müller :

„Selbstverständlich musz dann auf die Untersuchung dieser so festgelegten
Zahl von Tieren eine reine Untersuchungszeit von 4—5 Stunden gefordert werden."

Door Kun Muller (Z.f.Fl. N.dl. 24 blz. 420) werd kort daarna betoogd, dat de
arbeid op vele plaatsen op de drukste slachtdagen feitelijk een onmogelijk iets
is en op den naam van wetenschappelijk vleeschonderzoek geen aanspraak meer
kan maken, afgezien nog van het feit, dat zij heel vaak niet „vorschriftsmäszig
und rein tierärztlich" is, omdat teveel dieren onderzocht moeten worden. „Zudem
ist für mich, wie es auch einst Von Ostertag so trefflich betonte, ein wesent-
licher l\'aktor der, rlasz die Tierärzte nicht von morgens früh bis abends spät auf
den Schlachthöfen beschäftigt werden dürfen, dies ganz besonders nicht an Haupt-
schlachttagen, an denen ja gerade im Interesse der Fleischuntersuchung 6 Stun-
den vollkommen genügen. Ich halte es für ein schweres Unrecht, wenn man einen
Tierarzt noch nach 6 Stunden körperlicher und geistiger Tätigkeit, nach der Fri-
sche, Aufmerksamkeit und Kräfte tatsächlich fehlen müssen, für etwaige Fehler
und Folgen verantwortlich machen will. Und diese Verantwortung musz jetzt
immer der untersuchende Tierarzt allein tragen."

Tijdens den oorlog hoorde men natuurlijk niets meer over het vraagstuk der
diensturen, totdat in 1919 de Deutsche Veterinärrat voorstelde het maximale
aantal wekelijksche diensturen aan groote slachthuizen op hoogstens 40 vast te
stellen. (Ostertag I, blz. 73).

Bij bestudeering van deze cijfers mo:t men natuurlijk in aanmerking nemen,
onder welke omstandigheden wordt gewerkt : of er veel zieke dieren aangetroffen
worden, of er b.v. arbeidsdccling is door aanstelling van Obertierärzte, of er meer-
dere hulpkrachten zijn, die het werk verlichten, dan wel of het werk in volle inten-
siteit voor rekening van den veearts komt.

Bij het vaststellen van den diensttijd zal er dus rekening mee gehouden moeten
worden, dat het werk van de Keuringsveeartsen in geestelijk en lichamelijk opzicht
zeer vermoeiend is. Toch zal het kunnen voorkomen, dat bij uitzondering door
bijzondere omstandigheden de wenschelijkheid ontstaat, dat de veeartsen nog
eenigen meerderen arbeid presteeren. Dit zal door hen, wanneer zooiets tot de
uitzonderingen behoort, niet geweigerd mogen worden, mits zulke omstandigheden
zich niet te dikwijls herhalen, omdat dan teveel van hun krachten zou worden
gevergd. Wanneer deze noodzakelijkheid zou blijken, hetgeen het geval is wan-
neer het aantal slachtingen sterk groeit, zooals de laatste jaren te Amsterdam, dan
kan alleen de aanstelling van meer veeartsen de oplossing brengen. Ook voor-
aanstaande Duitsche abattoirdierenartsen zijn van meening, dat verlenging van
diensttijd tot de uitzonderingen moet behooren. „Bei Erkrankungen, Beurlau-
bungen sowie bei Seuchenausbrüchen und unvorhergesehenen Mehrschlachtun-
gen werde natürlich der untersuchende Tierarzt gern eine Mehrarbeit leisten,
jedoch könnten solche Ausnahmen nicht an jedem Hauptschlachttage gemacht
werden." (Schnackers). „Für selbstverständlich halte ich es jedoch, dasz in be-
sonderen Fällen, z.B. bei ausnahmsweise starken Schlachtungen oder bei infolge
von veterinärpolizeilich angeordneten Massenabschlachtungen und dergleichen,
die Dienstzeit über 6 Stunden hinaus verlängert werden kann. Kein verständiger
Schlachthoftierarzt, der seiner Pflicht sich bewuszt ist, wird sich dem widersetzen
und etwa wie ein Handwerker weitere Dienstleistung ablehnen, wenn seine Dienst-

zeit abgelaufen ist. Er wird bedenken, dasz er dafür an kleineren Schlachttagen
einen Ausgleich findet (Henschel, Z.f.Fl.H. dl. 24 blz. 413). Nadat Hafemann-
Dessau erop gewezen heeft, dat de directeuren nauw contact moeten houden met
hun veeartsen, gaat hij voort : „Dazu gehort, dasz auch aus kollegialem und sach-
lichem Pflichtgefühl die Tierärzteschaft bereitwilligst vermehrte Arbeit, insbe-
sondere bei Fällen, die aus dem Rahmen des Gewöhnlichen herausfallen, übernimmt
und nicht Schwierigkeiten bereitet. Dazu gehört aber auch, dasz jeder Schlacht-
hofdirektor ein mitfühlendes und empfindendes Herz für seine Standesgenossen
hat und nicht blosz als Leiter kommandiert, sondern hilft, wo und wie es nur
möglich ist." (Z.f.Fl.H. dl. 37, blz. 381).

Het duidelijkst wordt een en ander belicht door enkele aanhalingen uit een
artikel in de Berl. Tierärztl. Wochenschrift, 1927, blz. 131, van de hand van Ben-
gisch, voorzitter van de „Verein deutscher Gemeindehilfstierärzte-Berlin", naar
aanleiding van den pennestrijd tusschen Kun. Müller en Junack. Na vermeld
te hebben, dat herhaaldelijk overschrijding van het maximum door onvoorziene
omstandigheden plaats had, en de veeartsen dit overwerk steeds op verzoek be-
reidwillig hebben verricht, zegt hij : „die (d.w.z. die Mehrarbeit) für allen Kolle-
gen am Schlachthof unter den gegebenen Verhältnissen immer als Ehrenpflicht
angesehen wurde." Maar : „Solche einmal notwendige Mehrarbeit ist doch nur
möglich, wenn die Durchschnittsleistung die Kräfte des Untersuchers nicht so
in Anspruch nimmt, dasz er nicht mehr imstande ist, erhöhten Anforderungen ge-
recht zu werden. Man kann doch aus der Pflichttreue, die sich in williger Mehr-
arbeit äuszert nicht den Ansprach erheben wollen, die Mehrarbeit zur Norm
zu machen. Dieses Novum wäre dann dem tierärztlichen Stande vorbehalten."

Zooals wel gebleken is, wordt in de literatuur hoofdzakelijk gesproken over het
aantal diensturen op de drukste slachtdagen. De veronderstelling kan nu worden
geopperd, dat op de andere dagen de diensttijden langer zouden zijn. Dat dit niet
het geval is, blijkt voldoende uit de aanhalingen uit artikelen van Opel en Müller,
die door de overcomplete veeartsen op dc minder drukke dagen andere werkzaam-
heden willen doen verrichten, hetgeen reeds vermeld is op blz. 14 van dit rapport,
uit de uitlating van Zeeb, op dezelfde bladzijde afgedrukt en uit dc opgave van
Rehmet omtrent het wekelijksche aantal diensturen aan het Berlijnsche slachthuis.

Verder spreekt K. Müller (Z.f.Fl.H. dl. 24, blz. 420 van „freien Halbtage",
en zal ook Henschel de minder drukke dagen bedoeld hebben, toen hij in het
boven weergegeven citaat sprak van een Ausgleich an kleineren Schlachttagen
voor een „ausnahmweise" dienstverlenging. Punt 5 der eischen van de Verein
Sächsischer Gemeindetierärzte (dit rapport blz. 16) heeft waarschijnlijk betrek-
king op kleinere abattoirs, waar dikwijls nog ongelimiteerde diensttijden voor-
kwamen.

Bijna zonder uitzondering hebben de bovenaangehaalde schrijvers gewezen op
de noodzakelijkheid, dat in den dienst eenige rustpauzes voorkomen. Het was
ondergeteekenden bij de uitoefening eler keuring gebleken, hoe wenschelijk het
is, af en toe de slachthal te verlaten, omdat na zekeren tijd van ingespannen keu-
ren een duidelijk psychische moeheiel optreedt, welke storend werkt en de be-
trouwbaarheid van het onderzoek vermindert. Zij zagen in de Duitsche gegevens
dus slechts een bevestiging van eigen ervaringen. Hoewel in het eerste gedeelte
van dit hoofdstuk min of meer uitvoerig is gesproken over de rustpoozen, is het van
belang de betreffende gegevens hier nogmaals te vermelden, voorzien van eenige
toelichting, voorzoover die niet reeds eerder is verstrekt.

Zoo voorziet b.v. FALK-Stettin (Z.f.Fl. dl. 11, blz. 170) zijn reeds vóór het in
werking treden van het Reichsfleischbeschau-gesetz gelanceerde meening van het
volgend commentaar : „Wenn ein Tierarzt i-J—2 Stunden hintereinander im Rin-
derschlachthalle selbständig und gewissenhaft untersucht hat, dann ist er schon
körperlich so weit ermüdet, dasz er einer Pause bedarf, ganz abgesehen von der
geistigen Abspannung." In de pauze zou dan de levende keuring — deze was toen

nog niet bij de wet geregeld, doch geschiedde b.v. in Guben (zie Z.f.Fl. H.dl. 13
blz. 235) periodiek op de stallen — verder bacteriologisch en microscopisch onder-
zoek en administratie gedaan kunnen worden en zou men kunnen uitrusten.

Reeds citeerden wij de uitspraken van Kun. Müller (Z.f.Fl.H. dl. 15 blz. 171)
en Opel (idem, blz. 227). De „Verein Sächsischer Gemeindetierärzte und Schlacht-
hofdirektoren („Z.f.Fl.H. dl. 18, blz. 152 enz.) bepleitte naast andere wenschen
niet alleen het aanbrengen van zitgelegenheden in de hallen voor korte oogenblik-
ken rust tijdens het werk (het nut hiervan komt ons vrij problematisch voor, doch
wij vermelden het als symptoom), doch een commissie uit haar midden (com-
missie Meyfarth) noemde ook pauzes in den diensttijd noodzakelijk. Dat
Schnackers eveneens pauzes wenscht, en Henschel betoogt dat men hoogstens
2 uur achter elkaar kan keuren, werd boven reeds uitvoerig weergegeven.
Tenslotte treft men in de Berl. Tierärztliche Wochenschrift 1927 blz. 68 de
volgende zinsnede aan (Junack) : „Der jetzt aus dem Amte scheidende Direktor
Dr. Henschel hat Jahrzehnte lang immer mit Recht betont, dasz der gewisz
schwere Schlachthofdienst nicht auf einem Gange, sonderen in mehreren Gängen
und mit den notwendigen Pausen zu erledigen ist."

Ook bij theoretische bestudeering van het vraagstuk moet men wel tot over-
komstige conclusies komen. In dit verband meenen we nog een en ander te mo-
gen citeeren uit het artikel over Vermoeidheid van Dr. Rombouts te Leiden, in de
Telegraaf van 4 December Avondblad, en 9 December 1928. Na een vergelijking
met de werking van het hart, dat een geweldige arbeid presteert omdat er een
voortdurende afwisseling van rust en contractie elkaar opvolgen, „het hart neemt
precies zooveel rust als noodig is om het \'theele leven lang vol te kunnen houden",
gaat de schrijver voort : „Bij onze willekeurige spieren waarschuwt ons het gevoel
van vermoeidheid, dat het tijd wordt om te rusten ; zij zijn echter zoo gedwee en
willoos, dat zij zich door onzen wil nog laten opzweepen en niet direct den dienst
weigeren, of zich niettegenstaande alles zelf ontspanning permitteeren. Het ge-
volg echter is dan ook, dat zij daarna een veel langer rusttijd noodig hebben. Toch
leert de ervaring ook hier, dat op den duur de meeste arbeid geleverd kan worden
zonder groote vermoeidheid, wanneer er een regelmatige afwisseling bestaat tus-
schen inspanning en ontspanning, tusschen werken en uitrusten. Hoe meer men
de lessen van de natuur ter harte neemt, hoe regelmatiger het gaat. Hoe meer de
wil eigenmatig optreedt, zich niet storend bijvoorbeeld aan de waarschuwing van
het gevoel van vermoeidheid, hoe grooter de kansen worden dat het vastloopt."
Gewezen wordt ook op den invloed, die moreele stemmingen op de arbeidsprestatie,
op het optreden van vermoeidheid kunnen uitoefenen ; bij arbeidsvreugde zal
men minder remmende werkingen hebben te overwinnen en dus minder spoedig
vermoeid zijn, dan wanneer een hopelooze stemming zich van iemand heeft meester
gemaakt. „En juist deze remmende invloeden spelen zoo\'n groote rol in het cul-
tuurleven." Men zou hieraan nog kunnen toevoegen, en dit vooral met betrekking
tot ons onderwerp, dat wanneer een psychische vermoeidheid optreedt, de rem-
mende werkingen moeilijker worden overwonnen ; al kan m:n door zijn wil het
proces nog korten tijd uitstellen, toch wordt het vermogen om de aandacht te con-
centreeren geringer, en het werk lijdt in dezelfde mate als het zenuwstelsel van den
persoon in kwestie.

Onze ervaring is, dat een korte rust aan het werk belangrijk ten goede komt, en
wordt in dien geest van momenten van stilstand in het bedrijf geprofiteerd.

Uit de literatuur is ons niet duidelijk geworden, hoe aan Duitsche abattoirs het
denkbeeld der rustpoozen, algemeen zoo noodzakelijk geacht, is verwezenlijkt.
Samenvattende is dus algemeen de ervaring in Duitschland dat de diensttijd hoog-
stens 6—7 uur moeten zijn en dat zich daarin eenige pauzes van minstens i uur
moeten bevinden.

Deze toestand is in Amsterdam reeds de bestaande, behoudens dat de pauzes
juist op de drukste dagen niet geheel en te allen tijde tot hun recht komen, hoe-
wel de wenschelijkheid ervan zeer zeker wordt erkend (Wordt vervolgd),

In het voorwoord deelt M mede, dat deze verzameling van ,,Gutachten\'\' te
beschouwen is als een nieuwe uitgave van die welke Nevermann in 1919 het
licht deed zien. In deze nieuwe uitgave zijn een aantal deskundige-rapporten
wegelaten en andere nieuw opgenomen. In totaal bevat deze uitgave 63
„Gutachten" afgegeven door het Pruisische Landesveterinäramt. De stof is in
vier afdeelingen verdeeld nl. 1. Hauptmängel, 2. Vertragsmängel, 3. Haftpflicht-
und Versicherungssachen, 4. Vieseuchenentschädigungs-angelegenheiten.

De stof is als volgt behandeld. Er wordt een proces gevoerd over een van
de vele „gebreken" die een gebruiks- of slachtdier kan bezitten. Voor den rechter
zijn verschillende getuigen- en deskundigen-verklaringen afgelegd; de rechter
wenscht nu, evenals dit hier te lande zoo vaak geschied, op grond van deze
verklaringen van andere deskundigen antwoord op de vraag of : „het paard in
kwestie gestorven is aan enz. enz." Bij ons worden in een dergelijk geval drie
deskundigen benoemd om zoo mogelijk de door den rechter gestelde vraag te
beantwoorden ; in Pruisen wordt dit opgedragen aan het Landesveterinäramt.

In het onderhavige werk nu zijn op 208 pag. achtereenvolgens afgedrukt: de
kwestie welke aanhangig is; de vraag gesteld door den rechter te beantwoor-
den door het Veterinäramt; de getuigen- en deskundigen-verklaringen; een
meestal uitvoerige, critische bespreking van de verklaringen en beantwoording
van den door den rechter gestelde vraag.

Het betreft wel in het geheel 63 gevallen, doch slechts een klein gedeelte
hiervan heeft betrekking op de kwesties zooals die zich hier te lande veelvuldig
voordoen. Het boek heeft alleen eenig nut voor hen, die zich met deze materie
meer speciaal bezighouden; voor den Nederlandschen dierenarts, die slechts bij
toeval in koopkwesties wordt betrokken is hier niet veel uit te leeren.

In het T. v. D. van 15 Jan. j.1. heb ik naar aanleiding van den „Oproep" van
coll. Sybesma, op de mogelijkheid gewezen om den praktizeerenden dierenartsen
een grooter aandeel in de vleeschkeuring te geven dan tot nu toe het geval is,
door hun bevoegdheid tot het keuren van huisslachtingen te verleenen. De prak-
tizeerende collega\'s, die met vleeschkeuring belast zijn, moeten wel bedenken
dat er in dit jaar 30 hulpkeurmeesters opgeleid worden. Dat wil nog wel niet
zeggen dat deze 30 candidaten allen ook een aanstelling als hulpkeurmeester
bemachtigen zullen, maar anderzijds zal de inspectie er ook het nut niet van
inzien een overmaat van deze hceren op te doen leiden. Het doet toch wel
eigenaardig aan dat de praktizeerende dierenarts, na een 6-jarige Odyssee door
collegezalen, klinieken en abattoirs, zich ten slotte bij het feit moet neerleggen
dat men hem geen keuringsarbeid durft of wil toevertrouwen. Het lijkt mij dan
ook zeer gewenscht dezen toestand op een vergadering van praktizeerende
dierenartsen, al of niet met keuring belast, te bespreken.

Bewijzen van instemming met dit voornemen zullen gaarne door onderge-
teekende in ontvangst worden genomen.

Gedurende den staltijd 1929/1930 liet de stand van het mond- en klauwzeer
zich in Nederland gunstig aanzien; het aantal gevallen per week bedroeg 1, 2
of 3, één enkele maal in Februari 5, terwijl in een viertal weken geen mond-
en klauwzeer werd geconstateerd.

Ook in het buitenland viel een afneming van het aantal gevallen te consta-
teeren, alhoewel het totaal der gevallen betrekkelijk belangrijk grooter was dan
in Nederland.

Intusschen had het mond- en klauwzeer uiteraard gedurende den geheelen
winter de voortdurende aandacht van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht.
Vanaf 2 Februari 1930 werden in 10 weken niet minder dan 12.812 veebeslagen
geinspecteerd; verscherpt markttoezicht werd in onverminderde mate gehand-
haafd, de waargenomen gevallen zoo streng mogelijk geïsoleerd, het verdachte
vee voor zooveel zulks onder de gegeven omstandigheden noodig geoordeeld
werd, met serum behandeld, terwijl door den Directeur van het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht bij herhaling de medewerking van de veehouders werd
ingeroepen en deze op de te nemen voorzorgsmaatregelen werden gewezen,
teneinde, in de eerste plaats in hun eigen belang, te trachten in vereend pogen
de ziekte meester te blijven.

Plotseling is echter in den gunstigen stand van het mond- en klauwzeer een
wijziging gekomen; sedert 16 April jl. tot en met 22 April dus juist in één
week, werden niet minder dan 29 gevallen waargenomen.

Aan de hand van de nuchtere feiten moge ter inlichting van de veehouders
en van andere belanghebbenden, een overzicht volgen van dit zoo onverwachte
opnieuw uitbreken der ziekte.

Een ieder moge aan de hand hiervan zijne gevolgtrekkingen maken en over-
tuigd worden van de absolute noodzakelijkheid om in elk opzicht de uiterste
voorzichtigheid en waakzaamheid te betrachten, teneinde zooveel mogelijk te
voorkomen, dat onze veehouderij en onze vee-export opnieuw ernstig worde
getroffen in deze toch al zoo moeilijke tijdsomstandigheden.

Vóór genoemden datum van 16 April, deden zich in deze maand 5 gevallen
van mond- en klauwzeer in ons land voor, en bij nauwkeurige waarneming
wilde het schijnen, dat het karakter der smetstof zich had gewijzigd.

Op 12 April werd een geval geconstateerd te Poortugal bij een rund afkomstig
van de Rotterdamsche markt van 8 April, waar het dier met andere was aange-
voerd, na op 5 April daaraan voorafgaande, gemarkt te te zijn geweest te
Utrecht.

Een ander rund van ditzelfde transport werd verkocht naar Lage Zwaluwe,
bij welk dier op 11 April eveneens de ziekte werd waargenomen, en voorts op
19 April bij een derde rund van dit transport, verkocht naar Maasland.

Al deze gevallen waren dus afkomstig van marktvee, evenals een geval te
IJsselmonde op 5 April.

Opmerkelijk is, dat de seruminspuitingen bij het verdachte vee van boven-
bedoelde gevallen weinig of geen resultaat hebben opgeleverd, in tegenstelling
met hetgeen tot heden daaromtrent was ondervonden. Dit kan verband houden
met de klaarblijkelijk verhoogde virulentie van de smetstof, of het stammen-
verschil hetgeen intusschen reeds de bizondere aandacht heeft van de Rijksserum-
inrichting.

Op 16 April werd een geval geconstateerd te Stolwijk bij een veebeslag,
waarvan 2 runderen op 22 Maart op de markt te Utrecht waren aangekocht;
deze aangekochte dieren waren echter niet zichtbaar lijdende. Voorts een tweede
geval te Nieuwer-Amstel.

Bij dit laatste geval werd de ziekte waargenomen bij een rund gekocht op de
markt te Amsterdam van 14 April, terwijl het op 12 April gemarkt was te Leeu-
warden en van daar met 19 andere runderen van dezelfde handelaren was
vervoerd naar Duivendrecht en van daar op 14 April naar de markt te Am-
sterdam. Deze 20 runderen werden verkocht aan 16 verschillende eigenaren.
Tot 22 April werd bij het vee van 13 dezer de ziekte vastgesteld en bovendien
bij een rund, afkomstig van een anderen handelaar, doch met bedoelde 20
stuks tegelijk vervoerd.

Het mond- en klauwzeer was hierdoor in slechts enkele dagen over 12 ge-
meenten in de provincie Noord-Holland verspreid, terwijl in de gemeente Pur-
merend nog mond- en klauwzeer werd waargenomen op 18 April bij één op
4 April te Leeuwarden aangekocht rund en op 19 April te Nieuwer Amslel bij
een op 11 April te Leiden aangekocht rund.

Van de markt van 12 April te Leeuwarden werd eveneens vee vervoerd naar
Sittard en (in denzelfden wagon tot Sittard) naar Schaesberg, waarbij respectie-
velijk op 18 en 19 April mond- en klauwzeer werd waargenomen.

Een ernstig geval deed zich voor in de gemeente Anlo, waar te late aangifte
geschiedde, nadat tevoren 4 runderen waren verkocht voor export naar het
buitenland.

Onder het transport is de ziekte uitgebroken, zoodat het vee niet in het land
van bestemming is toegelaten.

Een tweede geval deed zich in deze gemeente voor door aankoop van vee
op de markt te Assen van den handelaar, die de besmette dieren, bedoeld in
het eerste geval, voor export had aangekocht.

In Diepenveen deed zich op 18 April een geval voor bij een rund, gekocht op
de markt te Deventer van 15 April, terwijl op 17 April te Zutphen mond- en
klauwzeer werd waargenomen bij vee, gekocht op 8 April op de markt te Rot-
terdam en 13 April op die te Zwolle. Dit laatste geval gaf door verkoop weder
aanleiding tot een nieuw in de gemeente Voorst terwijl dat te Diepenveen het-
zelfde veroorzaakte in de gemeente Oene.

Nog werden gevallen geconstateerd te Schipluiden op 19 April afkomstig van
de Rotterdamsche markt van 15 April en op 22 April bij een rund te Geervliet
afkomstig van dezelfde markt. Dit laatste rund was bovendien 17 April gemarkt
te Heenvliet. Seruminspuitingen hebben in al deze gevallen weinig succes op-
geleverd.

Het is reeds meer voorgekomen, dat men bij een afnemende epizoötie in het
begin van den weidetijd, den tijd van de groote veebeweging, een nieuw op-
leven van de ziekte zag, om haar daarna echter weer te zien afnemen. Hoewel
de toestand, in verband met het geringe succes der seruminspuitingen, ernstig
moet worden genoemd, wanhope men niet. Integendeel, deze tegenslag zij een
aansporing om in waakzaamheid en nauwgezetheid te verdubbelen, opdat niets
onbeproefd blijve om de ziekte te stuiten.

Mijne waarschuwing inzake het markten van vee zij hier herhaald: niet
vluchten met vee; nauwkeurig nagaan op ziekten, van de geheele veestapel alvorens
vee te markten; hij onder wiens vee de ziekte voorkomt, begeve zich niet naar en
op veemarkten.

Uitbreiding van het keuringspersoneel door Gedep. Staten gewenscht en door
den gemeenteraad niet ingewilligd.

De gemeenteraad van Kerkrade heeft een voorstel van B. en W. tot het vast-
stellen van een tweede hulpkeurmeester in tijdelijken dienst verworpen. Gedep.
Staten van Limburg hadden aan B. en W. bericht, dat de inspecteur van de
volksgezondheid er de aandacht op had gevestigd, dat de voorschriften van de
vleeschkeuringswet en van de verordening op den keuringsdienst van vee- en
vleesch in Kerkrade niet voldoende werden nageleefd, voornamelijk het toe-
zicht op de invoer van vleesch en op den vleeschhandel lieten zijns inziens
veel te wenschen. Uitbreiding van het personeel met een hulpkeurmeester werd
daarom door Gedep. Staten noodzakelijk geacht. De gemeenteiaad bleek echter
van andere meening te zijn.

In de slagerscourant van n April vond ik vermeld, dat de Duitsche regeering
eenige statistische gegevens heeft gepubliceerd over het vleeschgebruik in ge-
zinnen van ambtenaren en beambten.

Dit onderzoek strekte zich uit over 546 gezinnen, met gemiddeld 3 a 4 kin-
deren per gezin. De inkomsten varieerden van ongeveer 3000 tot 6100 Mark
per jaar. Van de uitgaven voor voedsel- en genotmiddelen kwamen gemiddeld
22 % voor rekening van vleesch en vleesch waren.

Per dag bedroeg gemiddeld het vleeschgebruik 370 gram, het gebruik aan
vetten (boter niet medegerekend) 102 gram. Opvallend is, dat bij dit vleesch-
gebruik ongeveer ¹ /_a deel voor rekening komt van worst e. d. Het gebruik van
bevroren vleesch was door elkaar gerekend ongeveer een derde deel van dat
van versch rundvleesch.

Worden de inkomens liooger, dan stijgt ook het gebruik van vleesch en vleesch-
waren. Bij de hoogere inkomens werd een ongeveer tweemaal zoo groot gebruik
aan vleesch en worst opgemerkt als bij de lagere. Per volwassen persoon uit den
ambtenarenstand werd per jaar gemiddeld 48.3 Kg. vleesch en vleeschwaren
gebruikt. Voor .arbeidersgezinnen bedraagt dit cijfer 46.3 Kg. Vóór den oorlog
was laatstgenoemde cijfers 55 Kg.. Deze afneming is voor een deel het gevolg
van het uitgeven van een grooter percentage van het inkomen aan betere
kleeding en genotmiddelen, voor een ander deel het gevolg van de werkeloosheid.

In een der laatste nummers van de „Vee en Vleeschhandel" wordt er de
aandacht op gevestigd, hoe nog in vele keuringsdiensten de onbruikbaarmaking
van afgekeurd vleesch niet afdoende is is geregeld. In vele gevallen wordt vol-
staan met te zeggen, dat dit of dat is afgekeurd en bemoeit men zich verder
niet met de afgekeurde deelen of organen. Er wordt opgemerkt, dat de veteri-
naire wereld blijkbaar te weinig belangstelling heeft voor deze bemoeiingen.

De structuur der vleeschkeuringswet is ten eenenmale onvoldoende, wat aan-
gaat de regelen voor de vernietiging van afgekeurd vleesch. De keuringsdiensten
moeten, aldus de schrijver, verplicht worden het afgekeurde materiaal op af-
doende wijze te verzamelen en onbruikbaar te maken.

Terwijl de keuring, stempeling, enz. tot in de puntjes in de vleeschkeurings-
wet zijn geregeld, is de verzorging van het afgekeurde materiaal in de wet
onvoldoende verzorgd. Zeer terecht wordt opgemerkt, dat in deze kwestie het
financieele vraagstuk ondergeschikt moet blijven aan dat der hygiëne, hoewel
de financieele uitkomsten van vele gemeentelijke keuringsdiensten een extra
uitgave voor de verzorging van het afgekeurde materiaal zouden toelaten.

Wil het doel der keuring niet geheel illusoir worden, dan moeten, vanaf het oogen-
blik der afkeuring tot aan de onbruikbaarmaking, hetzij in een destructor, hetzij door
begraven, de afgekeurde deelen steeds onder toezicht en beheer van den keurings-

Zoolang deze aangelegenheid niet afdoende is geregeld moet de uitvoering dar
vleeschkeuringswet als onvoldoende worden aangemerkt. de Graaf.

Dr. VAN DER HOEDEN is, met ingang van i Mei 1930, benoemd tot bacte-
rioloog aan het Stads- en Academisch Ziekenhuis, onder Prof. Hijmans v. d.
Berg, te Utrecht.

Jaarlijksche Algemeene Vergadering te Amersfoort op Zondag 25 Mei das
n.m. 2 uur in den Foyer van Amicitia t. o. het Politiebureau.
Agenda : 1 Opening door den Voorzitter.

6 Verkiezing van een Bestuurslid voor den Heer J. Mink-Schol (aftr),
stelt zich niet herkiesbaar.

Door het Bestuur aanbevolen: 1 de Heer J. Meihuizen, Tandarts
te Amersfoort; 2 de Heer C. C. Kayser, Tandarts te Apeldoorn

De Directeur van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht vestigt de aandacht
van Veehouders en Veehandelaren op verschillende gevallen van mond- en
klauwzeer welke zich de laatste dagen, vermoedelijk door middel van de vee-
markten, op verschillende bedrijven hebben voorgedaan.

Voor zooveel noodig, wordt belanghebbenden nogmaals op het hart gedrukt
de meest nauwkeurige voorzorgen te nemen tegen verbreiding der ziekte en bij
verdenking of constateeren van mond- en klauwzeer onverwijld aangifte te doen
en in dit geval vooral niet met vee ter markt te gaan.

Overigens is het voor een ieder, die vee wenscht te markten, van het grootste
belang tevoren zijn geheele veestapel nauwkeurig op verschijnselen, duidende
op mond- en klauwzeer te onderzoeken en bij twijfel geen vee te vervoeren.

Mussolini heeft een wetsontwerp ingediend tot toezicht op de vivisectie.
Volgens dit ontwerp zal voortaan vivisectie op alle dieren verboden zijn, tenzij
degeen, die haar verricht, heeft aangetoond, dat zij noodzakelijk was voor het
wetenschappelijk onderzoek. Alleen zij, die daartoe speciale bevoegdheden en
diploma\'s bezitten, mogen vivisectie uitoefenen. (N. R. Ct). Vr.

Tot Doctor in de Veeartsenijkunde promoveerde op 28 April te Utrecht,
S. Bakker, gouv.-veearts m. v., op het proefschrift : Over de Surra en hare
bestrijding in Nederlandsch-Indië.

In een brochure, met deze titel, wordt met cijfers het voordeel aangetoond
van deze bemesting.

De redactie ontving van de Directie van den Landbouw het verzoek om ook
in dit tijdschrift op de beteekenis dezer telling te wijzen.

Voor ons is de veetelling het meest van belang. Vroeger geschiedden deze tellingen
te onnauwkeurig doch in 1910 is men begonnen met een zeer nauwkeurige
telling waarvoor natuurlijk de medewerking noodig is van alle veehouders.
Besloten werd nu om de 10 jaren een telling te houden. Door omstandigheden heeft
de volgende telling plaats gehad in 1921 en nu zal deze weer plaats hebben in
Mei en Juni van dit jaar. Een nauwkeurige telling is van groote waarde, omdat
wij daardoor betrouwbare statistische gegevens krijgen, die ons een goed

inzicht geven in de stand van den veestapel en door vergelijking met die van
1921 en 1910 een overzicht geven van de ontwikkeling van de teelt der ver-
schillende huisdiersoorten.

Terecht wordt in een korte uiteenzetting van de Directie van de Landbouw
gezegd : Vrijwel geheel in het duister tast men omtrent het aantal der belang-
rijkste soorten landbouwdieren in ons land, waarvan de kennis den grondslag
vormt voor alle bemoeiingen met betrekking tot Nederlands voornaamste land-
bouwuitvoerartikelen.

De voortgebrachte hoeveelheden zuivelproducten zijn nauwkeurig bekend,
doch een schatting van de totale hoeveelheid melk, die de Nederlandsche
rundveestapel levert, gaat ten eenenmale mank aan gemis van het vereischte
uitgangspunt, het aantal stuks vee. Een globale berekening opgrond van de
aanvoeren op de voornaamste veilingen en markten leert, dat in 1919 ongeveer
2.000.000.000 eieren in Nederland geproduceerd zijn, maar dit cijfer is nog
niet op 200 millioen stuks na nauwkeurig, hetgeen erop wijst dat er in deze
groote onzekerheid heerscht. Men zal de weikelijke productie heel wat beter
kunnen benaderen indien het aantal kippen, dat sinds 1921 zoo sterk is toege-
nomen, voor deze schatting gebezigd kan worden. De zeer sterke schommelingen
waaraan de omvang van de varkensstapel tengevolge van het prijsverloop der
varkens en der voedermiddelen bloot staat, zijn oorzaak dat de cijfers van
1921 daaromtrent vrijwel geen waarde hebben".

Ik zou er nog bij willen voegen, dat wij door de cijfers van 1931 een betere kijk
zullen krijgen op het verloop der paardenfokkerij en der schapenfokkerij en een
antwoord zullen krijgen op de vraag of de betere sociale positie, waarin de arbeiders
gekomen zijn, ook tot een vermindering van het aantal geiten heeft geleid.

Het is dus wel in het belang der veehouders, dat zij de inlichtingen die bij
de telling gevraagd worden, naar beste weten verstrekken.

Hier breng ik alleen de veetelling ter sprake; ook wat de andere onderdeelen
van land- en tuinbouw betreft hebben tellingen plaats.

In het bedoelde schrijven wordt gezegd: „Een bijzondere taak is weggelegd
voor de voorlichters van het platteland; indien zij den invloed, die hun nuttige
werkzaamheid het verschaft heeft, dienstbaar maken aan het welslagen van de
telling door bij voorkomende gelegenheden op het doel en het nut ervan te wijzen".

Het ligt, dunkt mij op den weg der dierenartsen, zeer zeker voorlichters van
het platteland, die invloed hebben bij de landbouwers, er zooveel mogelijk toe
meê te werken, dat nauwkeurige gegevens verschaft worden. Kroon.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Maart nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 5 (7) eigenaars, waarvan in Friesland bij 1 (1);
Drenthe bij 1 ; Gelderland bij 1; Noordholland bij 1 (1); Zuidholland bij (1) ;
Noordbrabant bij (3); Limburg bij 1 (1) eig.

Malleus: 2 gevallen bij 2 eig., waarvan 1 in Friesland (Ooststellingwerf) en 1
in Overijsel (op de markt te Zwolle).

Scabiès (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 6 gevallen bij
3 eig. (466 bij 18 eig), waarvan in Groningen (355 bij 6 eig.) ; Friesland 2 bij

Rotkreupel bij schapen: 25 gevallen bij 4 eig. (137 bij 16 eig.), waarvan in
Friesland 18 bij 3 eig. (19 bij 6 eig,); Drenthe (6 bij 1 eig.); Noordholland 7 bij

2 eig.; Friesland 9; waarbij 1 schaap, bij 4 eig. ; Drenthe 1 ; Overijsel 4, waar-
bij i varken, bij 3 eig. ; Gelderland 6 bij 6 eig. (1) ; Utrecht 7 bij 7 eig. (2 bij
2 eig.); Noordholland 2, waarbij 1 paard, bij 2 eig. ; Zuidholland 5 bij 5 eig (1);

Verhuisd : J. Zweers, Rijkskeurmeester van Wolvega naar Koningslaan 43,
Utrecht.

Catalogus van de bibliotheek der Veeartsenijkundige Faculteit. Dl. 4. Utrecht,
[P. den Boer], 1930. 8°. IV 76 blz.
Derde suppl. m. reg.

F. C. Kraneveld, Bijdrage tot de kennis van de osteomyelitis bacillosa
bubalorum. Proefschrift aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Fa. Scho-
tanus & Jens, 1930. 8°. 180 blz. met 29 afb. op 11 pl.

Nederlandsch stamboek voor het landbouwtuigpaard. (N. S. Tg.) [Dl. 18. 1929
\'s Gravenhage. 1930]. 8°. 126 blz. m. 13 afb.

Stamboekhengsten no. 296—301. Stamboekmerriën no. 2424—2568. Hulpstam-
boekmerriën no. 3474—3553-

Geneeskundig jaarboekje voor Nederlandsch-Indië. Uitg. onder red. van Ch. W.
F. winckei. en G. H. Saltet. Jg. 1. Weltevreden, G. Kolff & Co., 1930. 8°.
2 dln f 5.—

P. Molinari, Eliminazione ail\' esterno di un corpo estraneo dagli stomaei di
un bovino: considerazioni pratiche. Mirandola, tip. C. Grilli, 1929. 8°. 11 p.

G. Borrelli, L\'allevamento bovino. Lezioni pratiche a piccoli allevatori di
bovini. Catania, F. Battiato, 1929. 16⁰. 144 p. Lire 7.50

E. Mastrigli, La farina di manioca ad uso zootecnico. Bologna, Stab. poligr.
riuniti, 1929 8°. 38 p. c. fig. Lire 3 50

J M. Quevedo, La ,,tristeza" de los bovinos (Piroplasmosis, babesielosis,
anaplasmosis). Buenos-Aires. 1929 8°. 196 p.

K. J. Eriksson, Reseberàttelse. Stockholm, Marcus\' Bogtrykkeri, 1930. 8°.93 S
J. Auclair, Vaccination préventive et curative du cobaye et du lapin contre
la tuberculose humaine. Paris, Masson et Cie., 1930. 8°. 186 p. fr. 25.—

Delmas, L\'élevage de la poule dans le midi de la France. Paris, Baillière et
fils, 1930. 8°. 240 p. av. fig. fr. 18.—

Diffloth, Zootechnie générale. Elevage et exploitation des bovidés et des
chevaux. Paris, J. B. Baillière et fils, 1930. 12⁰. 388 p. av. 138 fig. fr. 18.—

P. Dupont, L\'âge du cheval et des principaux animaux domestiques. Paris,
J. B. Baillière et fils, 1930. 12⁰. 186 p. av. 36 pl. dont 30 col. fr. 15.—

Rennes, Examen et analyse du lait, physique, chimique, biologique. Paris,
Le François, 1930. 8°. 118 p. fr. 12.—

E. Apostoleano et O. Vladutin. L\'action de différents facteurs thérapeu-
tiques dans la bio-pathologie et la cicatrisation des plaies. Bucarest. 1929. 8°.
112 p. av. 85 fig.

Ch. Craste, Traité pratique des cessions de clientèles et de fiscalité profes-
sionnelle. Paris, Auteur, 1930. 8°. 220 p. fr. 15.—
Pulincx-Eeman, Les races de poules par l\'image. Paris, Baillière et fils,
1930. 12°. 87 p. av. fig. fr. 6.—
Pulincx-Eeman, Traité complet d\'aviculture. Paris, Baillière et fils, 1930.
12⁰ 148 p. av. 18 pl. col. fr. 12.—

Gobert, Le cheval. Son organisation, son entretien, son utilisation. Nouv.
tir. Paris, Baillidre et fits, 1930. 8°. 412 p. av. 80 fig. fr. 40.—

Besredka, Antivirustherapie. Paris, Masson et Cie., 1930. 8°. 432 p. fr, 40.—
Report of the Chief of the Bureau of animal industry. Bij J R. Möhler.
Washington, Government Printing Office, 1929. 8°. 62 p.

The register of veterinary surgeons, 1930. London, Royal College of veteri-
nary surgeons, 1930. 12⁰.

C. Wriedt, Heredity in live stock. London, Macmillan, 1930. 8°. XII
179 p. w. 70 ill. Sh. 7.6.—

A system of bacteriology in relation to medicine. Ed. by The medical research
council. Vol. 3, 4. London, H. M. Stationery Office, 1929. Gr. 8°. 413 and
482 p. Each vol. £ 1.1.—

A. Churchill, 1930. 8°. 99 p. w. 36 ill. (32 in col.) Sh. 12.6.—
F. C. Elford, Preparing poultry produce for market. [Ottawa, F. A. Acland,

Dominion of Canada. Dept. of Agiic. Dominion Exp. Farms. Div. of poultry
husbandry. Bull, no 20. Rev.

A. E. Cameron, Anthrax. Ottawa, F. A. Acland, 1929 Gr. 8°. 11 p.
Dominion of Canada. Dept. of Agric. Health of Animals Branch. Bull. no.
120. N. S.

A. A. Mac Millan, Handbook on the bacon hog and hog grading. Ottawa,
F. A. Acland, 1929. Gr. 8°. 24 p w. 15 fig.

Dominion of Canada. Dept. of Agric. Live Stock Branch. Pamphl. no. 40.
N. S. Rev.

Annual report of the Imperial Institute of veterinary research, Muktesar, for
the year ending March 31st 1929. [By j. T. Edwards]. Calcutta, Government
of India Central Publication Branch, 1930. 8°. Sh. 2.—■

T. Moran and E. C. Smith, Postmortem changes in animal tissues — the
conditioning or ripening of beef. London. 1929. 8°. VII 4- 64 p. w. 26 fig.
Dept. of Science and Ind. Research etc. Spec. rep. no. 36.
F. T. Barton, The kennel encyclopedia. Boston, Stratford, 1930. 8°. 392
p. w. ill. $ 10.—

Pathogenic microorganisms; a practical manual. 9th ed. By W. H. Park
a.o. Philadelphia. Lea & Febiger, 1929. 8°. 819 p. w. ill. (partly col.) and
diagr. $ 6.50

Annual administration reports of the Bombay veterinary college, Bombay
City and Harbour veterinary department and civil veterinary department in
the Bombay Presidency (incl. Sind) for the year 1928—1929. Bombay, Govern-
ment Central Press, 1929. 8°.

Th. G. Hull, Diseases transmitted from animal to man. London, Bailli&re,
Tindall & Cox, 1930. Gr. 8°. XXIV 4- 352 p. w. 29 ill. Sh. 25.—

P. Heine, Hilfsbuch für Fleischbeschauer. 6te Aufl. Hannover, M. & H.
Schaper, 1930. 8°. 128 S. m. 23 Abb. M. 4.—

W. Henneberg, Die Bakteriologie des Kuhstalls. Was jeder Tierhalter und
Melker von den Bakterien zur Gewinnung einer einwandfreien Milch wissen
musz. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1930. Gr. 8°. 50 S. m. Abb. M. 1.—

F. Flock, Neuzeitliche Rindviehzucht. Graz, L. Stocker, 1930. Gr. 8°. 143 S.
m. Abb. M. 2.60

W. Aretz, Selbstgebaute Normalgeflügelställe. Ratschläge für den Selbstbau
moderner Geflügelställe u.s.w. 2te Aufl. Berlin, F. Pfenningstorff, 1930. 4⁰. 48
S. m. ca. 145 Schaubild., Baupl. u. Detailzeichn. M. 3.—

B. Blancke und A. Croce. 9te Aufl. Berlin, F. Pfenningstorff, 1930. Gr. 8°.
182 S. m. 159 Abb. M. 3.—

R. Römer, Praktische Geflügelfütterung. Ein Leitfaden zur . . . Fütterung
LVII 44

von . . . Hühnern u.s.w. Ehemals hrsg. von Blancke. 8te Aufl. Berlin, F.
Pfenningstorff, 1930. Gr. 8°. M. Abb.

J. B. Girard, Die Leistenhernien des Pferdes und der anderen Einhufer.
Paris, 1827. In deutscher Sprache hrsg. von Th. Schmidt. Wien u.s.w., Urban &
Schwarzenberg, 1930. 8°. XV 99 S. m. Taf., 7 Bl. Erkl. M. 6 —

Vieh- und Geflügelbestandsermitllung des Kantons Bern vom 19 April 1929.
(Untersuchungen über die Verwendbarkeit repräsentativer Erhebungsmethoden
bei Viehbestandsermittlungen). Bern, A. Francke, 1929. Gr 8°. 68 S. m. eingedr.
Kurven. fr. 2.—

Mitteilungen des Stat. Bureaus des Kantons Bern. N. F. 1.
W. Guttmann, Medizinische Terminologie. 23ste u. 24ste Aufl. Berlin u.s.w.,
Urban & Schwarzenberg, 1930. Gr. 8°. VIII S. u. 1250 Sp. m. 600 Abb. M. 22.50

G. Lepehne, Das Problem der Gallenfarbstoffbildung innerhalb und auser-
halb der Leber. Leipzig, Akad. Verlagsgesellschaft, 1930. Gr. 8°. 90 S. M. 7.80

[F.] Stockklausner, Praktische Viehpflege und Viehfütterung. Ein Leit-
faden für Viehhaltungs- und Melkkurse. Von L. Streicher. 2te Aufl. Freising,
F. P. Datterer, [1930]. 8«. 83 S. m. 29 Abb.

H. Dorff, Die Austrocknung der Stallungen durch Kalkeinstreu. Berlin,
Kalkverlag, 1930. 8°. 20 S., 1 Bl. M. 1—

M. Leber, Leitfaden der Milchkunde und Milchbehandlung nebst Untersu-
chungsmethoden. Hannover, M. & H. Schaper, 1930. VII 80 S. m. 21 Abb.

G. Hothum, Die Edelpelz- Kaninchenzucht als Existenz. Augsburg, H. Hothum,
1930. M. 200 Hl. u. 2 Farbendruckbild. M. 12.50

L. Böhler, Technik der Knochenbruchbehandlung. 2te Aufl. Wien, W. Mau-
drich, 1930. Gr. 8». VIII 194 S. m. 281 Abb. M. 16.—

Hunderassen — Rassenhunde. 89 Bilder. Eingel. von [Th.] Knottnerus-
Meijer]. Zürich, Orell Füssli, [1930]. 8°. 20 S., 64 S. Abb. M. 2.40

H. Niemeijer, Aus der Milchwirtschaft Westfrankreichs unter bes. Berück-
sichtigung der Kasein-Herstellung. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1930. 8°. 56
S. m. Abb. M. 1.—

F. Leuenberger, Die Biene. Gemeinverständliche Darstellungen über den
Körperbau und das Leben der Honigbiene. 2te Aufl. Aarau, H. R. Sauerlän-
der & Co., 1929. M. 126 Abb.

Schröter-Hellich, Das Fleischbeschaugesetz nebst preussischem Ausführungs-
gesetz und Ausführungsbestimmungen sowie dem preussischen Schlachthaus-
gesetze. 4te Aufl. Bearb. von M. Hellich, F. Backhaus und K. Klimmeck.
Berlin, R. Schoetz, 1930. M. 26.—

J. Reckhard-Rhijnern, Hennenauswahl ohne Fallennest. Eine einfache prakt.
Anleitung zur . . , Steigerung des Eierertrages durch rechtzeitiges Erkennen . .
der guten und schlechten Hennen auf Grund äusserer Merkmaler . . . 2teAufl.
Berlin, F. Pfenningstorff, 1930. Gr. 8®. 151 S. m. 98 Abb. M. 3.—

J. König, Neues Verfahren zur chemischen Untersuchung der Futter- und
Nahrungsmittel. Berlin, P. Parey, 1930. 8°. 65 S. m. Abb. u. 2 Taf. M. 3.50
L. Niggl, Das Grünland in der neuzeitlichen Landwirtschaft. Prakt. Anleitung
zur Bewirtschaftung von Wiesen und Weiden auf Grund der Erfahrungen in
Steinach. 3te Aufl. Berlin, P. Parey, 1930. 8°. M. 18 Textabb. M. 4 —

Grünland-Bücherei, Hrsg. von L. Niggl und W Zorn. H. i.
Lainey, La nicotine. Son action acaricide. Son action toxique. Son utilisation
dans le traitement des psores animales. Thèse de Paris. 1930.

Godel, Traitement du cornage chronique du cheval. Thèse de Paris. 1930.
Lucam, Etude sur la perméabilité des enveloppes des oeufs aux infections
mycéliennes. Thèse de Paris. 1930.

Chaillot, Les antivirus et leur application au traitement des affections à
streptocoques et staphylo-coques des animaux. Thèse de Paris. 1930.

Brion, Les modifications de l\'équilibre acido-basique dans les néphrites chro-
niques du chien. Thèse de Paris. 1930.

Cocheril, Contribution à l\'étude des hématuries toxiques des bovidés. Thèse
de Paris. 1930.

Fiasson, Du réflexe oculo-cardiaque chez nos animaux domestiques.
Thèse de Lyon. 1930.

Bück, Contribution à l\'étude des tumeurs du pancréas chez les animaux.
Thèse de Lyon. 1930.

Vincent, Les agents de la fixation calcique. Leur utilisation chez les oiseaux
domestiques. Thèse de Lyon. 1930.

Boisméry, Les ascites mécaniques chez les carnivores domestiques. Leur
traitement chirurgical : l\'omentopexie. Thèse de Toulouse. 1930

Texier, Contribution à l\'étude de l\'avortement épizootique des bovidés. Thèse
de Toulouse. 1930.

Sajous, Le cheval pur-sang arabe. Son élevage à la jumenterie de Tiaret.
Thèse de Toulouse. 1930.

Jacques, Contribution à l\'étude des pseudo-paraplégies chez le cheval. Thèse
de Paris. 1930.

Durand, L\'emploi du diurétique mercuriel 440 B en médecine vétérinaire.
Thèse de Paris. 1930.

Souton, De la galvanothérapie et de l\'ionisation électrique en médecine
vétérinaire. Thèse de Paris. 1930.

Cristoforoni, Les intoxications alimentaires dues à la viande de porc. Thèse
de Paris. 1930.

Drieux, Contribution à l\'étude de l\'hémoglobinurie paroxystique a frigore de
cheval. Thèse de Paris. 1930.

Hep.ran, De l\'amélioration des races bovines indigènes par l\'impoitation de
reproducteurs français en Colombie. Thèse de Paris. 1930.

Thomas, La loi du 1er août 1905. Sa doctrine. Ses applications à l\'inspection
de salubrité des viandes et des produits dérivés. Thèse de Paris. 1930.

Quintard, Mammite pseudo-paraplégique des vaches laitières. Thèse de
Toulouse 1930.

Dagain, Etude du taux de l\'urée sanguine et de ses variations au cours de
certains groupes de maladies du cheval et du chien. Thèse de Toulouse. 1930.

Deviras, Nécessité d\'associer l\'élevage et la culture au Maroc. Thèse de
Toulouse. 1930.

Gillon, Sur une maladie contagieuse non classée observée sur les moutons
de l\'Annam. Thèse de Toulouse. 1930.

Broqua, Etiologie et traitement de l\'anasarque du cheval. Thèse de Tou-
louse. 1930.

Astié, Les variations de la cholestérolémie au cours de l\'évolution de quel-
ques affections internes du cheval et du chien. Thèse de Toulouse. 1930.

Ballarin, Contribution à l\'étude de l\'angine chez le cheval. Thèse de Tou-
louse. 1930.

Roux, Contribution à l\'étude des moyens de diagnostic de la gestation chez
la vache. Thèse de Toulouse. 1930.

Bissières, La strongylose cardio-pulmonaire du chien par Hemostrongylus
vasorum. Etude anatomo-clinique. Thèse de Toulouse. 1930.

P. Schmidtchen, Der tuberkulöse Primärkomplex beim Kalbe. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1930.

W. Schimmel, Therapeutische und diagnostische Untersuchungen über die
Galtstreptokokken-Mastitis. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

G. Berthold, Studien über das retikulo-endotheliale System und dessen
Stoffwechsel. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

K. Pietsch, Vergleichende pathologisch-anatomische Untersuchungen über
die Distomatose bei Rind, Schaf und Schwein. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

H. Rottman, Welche Mittel eignen sich zur Konservierung der Milchproben
für die Bestimmung der Keimzahl in Markenmilch. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

W. Lichtenstein, Zur Therapie des Tetanus des Pferdes. Inaug.-Diss. Leip-
zig. 193°-

Th. Marwitz, Zwillings- und Mehrlingsgeburten in den Herdbuchverbänden
Schleswig-Holsteins. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

J. Kunze, Klinische Versuche über die Anwendung von Silargel bei chirurgi-
schen Krankheiten der Haustiere. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

R. Oertel, Untersuchungen über den Jodgehalt der Milch normaler und
schilddrüsenloser Ziegen und über die Wirkung der Milch schilddrüsenloser Tiere
auf ihre Nachkommen. Inaug.-Diss. Giessen. 1930.

P. Claassen, Die Entwicklung der Zirkumoraldrüse der Katze. Inaug.-Diss.
Hannover. 1930. M. 10 Abb.

H. J. Ilus, Beitrag zui Behandlung von Erosionen, Wunden und Fisteln an
den Zitzen der Rinder. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

S. Salomon, Untersuchungen über das Nasolabiogramm des Rindes. Inaug.-
Diss. Hannover. 1930.

M. Stüer, Histochemische Untersuchungen über den Eisengehalt in Leber
und Milz vom gesunden und tuberkulösen Rinde und Pferde. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1930.

R. Täger, Untersuchungen über die Veränderungen der Milchdrüse nach in-
tramammärer Injektion bei Rindern. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

G. Eppinger, Ueber die Giftigkeit des Natriumhyposulfits. Inaug.-Diss.
München. 1930.

R. Reinsfeld, Die Mechanik des Kniegelenks vom Rinde. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1930.

L. Weidenauer, Ueber das Vorkommen von Trichomonaden im Uterus des
Rindes. Inaug.-Diss. München. 1930.

F. Weber, Ueber die Rindereinfuhr aus Oesterreich in das Deutsche Reich in
ihrer wirtschaftsgeschichtlichen Entwicklung, handelspolitischen Entstehung und
wirtschaftlichen Bedeutung, Inaug.-Diss. München. 1930.

W. Mehl, Addition der Wirkung von einigen Analepticis zu Medinal. Inaug.-
Diss. Giessen. 1930.

J. Csucs, Die Farbenvererbung des Mezöhegyesa Gidrangestütes. Inaug.-Diss
Budapest. 1930.

J. G. Sz£kely, Beiträge zur Anatomie des Ligamentum intersesamoideum
der Pferde. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

G. von Papp, Beiträge zur Histologie des nach chronischer Entzündung des
Corium entstandenen Hornes beim Pferde. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

E. Kotsis, Beiträge zur Lageveränderung des Hufbeines mit bes. Rücksicht
auf die Platt- und Vollhufe. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

E. Gloser, Histomechanische Untersuchungen an den Mittelfussknochen der
Pferde. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

J. Szücs, Vergl. Untersuchungen über den Wert der Komplementbindungs-
proben von Schütz und Schubert und von Calmette und Massol. Inaug.-Diss.
Budapest. 1930.

G. Romzsa, Die Haltbarkeit und der Virulenzwechsel der Preiss\'schen Milz-
brandimpfstoffe mit bes. Rücksicht auf Infizierung mit fremden Keimen. In-
aug.-Diss. Budapest. 1930.

L. Papai, Die pathologische Bedeutung der in den Vormägen der Wieder-
käuer vorkommenden Fremdkörper. Inaug.-Diss. Budapest. 1930. du Buy.

Luxatio femoris traumatica des Hundes. (O. Überreiter, Arch. ffir Wiss. u.
Prakt. Tierheilkunde, Bd. 60, H. 4, 1929, S. 312).

In de chirurgische kliniek der Veeartsenijk. Hoogeschool te Weenen werd de
luxatio femoris bij den hond gedurende den laatsten tijd veelvuldig waargenomen.
Van i Oct. 1927 tot 1 Juni 1929 kwamen onder 1329 patiënten in de stationnaire
kliniek 45 gevallen in behandeling. Het voorkomen van een zoo groot aantal is
toe te schrijven aan ongevallen met auto\'s in de groote steden ; op deze wijze ont-
stonden er 42 van de genoemde 45 gevallen.

Het onderzoek der patiënten, met inbegrip der röntgenologische controle,
toonde aan, dat het in alle gevallen een luxatio supraglenoidalis en wel in het
bijzonder een 1. s. anterior betrof. Daardoor werden de bevindingen van anderen
(Dross, Fröhner, Muller e. a.) bevestigd. De totstandkoming van de luxatie
wordt begunstigd door de anatomische gesteldheid van het heupgewricht, in het
bijzonder door het vlak zijn van het acetabulum. De eigenlijke oorzaak is steeds
een indirecte geweld-inwerking ; door een plotselinge adductie of extensie gepaard
met een rotatie-beweging van het been kan het caput femoris uit de gewrichtskom
gedrukt worden. Bij de genoemde stand nl. ligt slechts een klein gedeelte van
het caput intraacetabulair. Aan de hand van een drietal afbeeldingen wordt dit
duidelijk gemaakt. De symptomen der heup-ontwrichting, welke wel min of meer
afhankelijk zijn van de soort der luxatie en van den duur van bestaan ervan, zijn
tamelijk karakteristiek, zoodat de diagnose in het algemeen gemakkelijk is. Deze
wordt gesteld op grond van de belangrijke functiestoornis van het lidmaat, op de
meestal eigenaardige houding er van in rust en in beweging, verder op grond van
de vormverandering in het bereik van het gewricht en op grond van de bevindingen
van het manueel onderzoek. In oudere gevallen kan de verdikking in de gewrichts-
streek door bindweefsel- en nearthrosevorming in verband ook met spieratrophie
der omgeving, zeer belangrijk zijn ; deze luxatie laat zich klinisch moeilijk van een
gewrichtsfractuur onderscheiden. Door röntgenologisch onderzoek is men steeds
in staat de juiste diagnose te stellen. Teneinde fracturen en contusies te kunnen
uitsluiten heeft de schrijver in alle gevallen deze controle toegepastl

Omtrent de behandeling is het aan de kliniek te Weenen gelukt door een een-
voudig middel de retentie van het gereponeerde gewricht te bewerkstelligen, nl.
door de injectie van terpentijnolie. Nadat in diepe narcose de rcpositie van het ge-
wricht is verkregen, wordt in totaal 1 a i( cM³. ol. thereb. spir. camph. a.a. op
twee plaatsen subcutaan in de omgeving van het gewricht ingespoten. De eerste
uren na de behandeling is het dier nog rustig door de narcose, later vermijdt het
iedere beweging met het been tengevolge van de groote pijnlijkheid, welke door de
terpentijn-injectie is ontstaan. De zoo gewenschte rust in het been is hiermede ver-
kregen ; het later tot doorbraak komen van het aseptisch phlegmoon (fixatie
abces) heeft geen invloed op het verloop der genezing. Betreffende de repositie
wordt de techniek uitvoerig beschreven ; bij een luxatio femoris supraglenoidalis
anterior komt deze hierop neer, dat bij het gefixeerde bekken (het dier ligt in diepe
narcose op den rug) het geluxeerde been allereerst in schuine richting naar ach-
teren en buiten wordt getrokken. Daarna wordt het eenigszins naar buiten gero-
teerd en terwijl men het in gebogen toestand naar voren tegen den buikwand aan-
brengt, wordt het geabduceerd. Gewoonlijk moeten de repositie-pogingen op deze
wijze worden herhaald. Bij reeds langer bestaande, dus verouderde luxaties, is de
repositie moeilijk en dikwijls onmogelijk.

Met deze terpentijn-behandeling zijn zeer bevredigende resultaten verkregen ;
van 32 geslaagde reposities zijn slechts in 2 gevallen recidiven ontstaan. Het ge-
wone verloop der behandeling is dit, dat het dier 3 a 4 dagen post inject. het been
begint te belasten, terwijl na 10 a 20 dagen de kreupelheid verdwenen is en de
hond als genezen kan worden beschouwd.

Een desbetreffend onderzoek gedurende den tijd van bijna 2 jaren heeft den
schrijver geleerd, dat de behandeling geen aanleiding heeft gegeven tot onge-
wenschte gevolgen (gewrichtsontsteking, Spaterkrankungen e. a.).

Door de goede resultaten zijner therapie aangemoedigd maakt de schrijver de
opmerking, dat wij, wat betreft de therapie en de genezingskansen der luxatie
femoris bij den hond een schrede voorwaarts zijn gekomen.

Operation du tic 4 1\'appui, (Cornic, Recueil de Méd. Yét., Oct. 1929, pag. 789)-

Na een beknopte beschrijving omtrent eenige gegevens uit de literatuur aangaan-
de de operatie tegen kribbebijten geeft Cornic de door hem gevolgde modus ope-
randi en de resultaten daarvan De wijze van operatie wijkt van de bekende tech-
niek (ook beschreven door referent in T. v. D. 1921) af door de omstandigheid dat
de resectie van de musculatuur op een lager gelegen plaats aan de voorvlakte van
de hals geschiedt. De huidsnede wordt gemaakt van de denkbeeldige lijn, welke
de onderkaakshoeken verbindt over een afstand van 35 c.M. naar beneden ; dien-
tengevolge worden de musculi sterno- en omohvoidei niet aan of vlak aan het hyoid
doorgesneden, maar 8 a 10 c.M daarvan verwijderd. De schrijver acht het terecht
van groote beteekenis, dat een lang stuk uit de bekende spieren wordt uitgesneden,
nl. een gedeelte van 25 c.M. Dit betreft ook de beide m. sternomandibulares.

De genezing van de groote operatiewond verloopt in het algemeen zeer bevre-
digend ; een reunio per primam van de gehechte huidwond wordt in den regel
waargenomen, terwijl de geheele wond in een tijdsverloop van omstreeks 15 dagen
geheeld is. Zoo noodig kan het paard in de derde week post operand. weer voor
zijn werk worden gebruikt.

De schrijver vermeldt, dat hij vooral jonge paarden van 3 en 4 jaar oud. heeft
geopereerd en daarbij in 70% der gevallen genezing heeft verkregen. (Blijkens het
genoemde artikel van referent zijn in diens kliniek zes van de tien geopereerde
paarden volkomen van hun kwaal genezen). Hartog.

Operative Behandlung schwerer Klauenleiden, (Baumgartner : Schweizer
Archiv fiir Tierheilk., 1929, Heft. 11, S. 578).

Het artikel behandelt de necrose van de klauwbeenbuigpees en de etterig necro-
tiseerende klauwgewrichtsontsteking De schrijver heeft in zijn praktijk veel met
deze aandoeningen te doen. Veel meer dan de analoge processen in den hoef van
het paard komen deze ernstige infectieuze ziekten in de diepe gedeelten van den
runderklauw voor (verschil in anatomischen bouw ; de weeke deelen zijn in den
hoef beter beschermd, dan in den klauw ; verschil in verzorging van den hoef van
het paard en die van den klauw van het rund). Vooral de slecht verzorgde klauwen
leiden tot onevenredige intraungulaire drukverhoudingen, tengevolge waarvan
kneuzing en rekking van enkele gedeelten der matrix, in het bijzonder van de opper-
vlakkige, hoornproduceerende laag plaats heeft. In dit gebied is de hoornvorming
chronisch gestoord en daardoor ontstaan spleten en scheuren in den anders her-
metisch afsluitenden hoornkapsel, tengevolge waarvan de infectie-mogelijkheid
zoo groot wordt.

Derhalve worden de bedoelde ernstige klauwaandoeningen veelvuldig waar-
genomen in streken van kleinbezit, waar men zich om klauwverpleging weinig
pleegt de bekommeren, verder daar waar de dieren in den winter lang op stal
worden gehouden en daar waar zij in den zomer veel op steile en steenige Alpen-
wegen moeten loopen.

Omtrent de aetiologie wordt opgemerkt, dat de necrose van de klauwbeenbuig-
pees in den regel ontstaat in aansluiting aan langdurige en zeer virulente etterings-
processen van vleeschwand of vleeschzool. Speciaal vestigt B. de aandacht op de
etterig holle wand als een der meest voorkomende uitgangspunten tot necrose
van de klauwbeenbuigpees. De topografische verhoudingen in den runderklauw
zijn dusdanig, dat zool- en wandabscessen zich vaak in de onmiddellijke omgeving
van de pees ontwikkelen, zoodat een uitbreiding in die richting zeer wel mogelijk

en necrose van genoemde pees haast onvermijdelijk is. Ook een diepe nageltred in
de achterste zooihelft is vaak oorzaak dat peesnecrose optreedt ; de pees wordt
dan gewoonlijk direct verwond en geïnfecteerd. Het necrotische gedeelte werkt als
vreemd lichaam en onderhoudt de ettering. Alleen door operatief ingrijpen kan
herstel worden verkregen ; een conservatieve behandeling leidt doorgaans niet tot
het gewenschte resultaat, daar het vaatarme peesweefsel zeer moeilijk of in het
geheel niet wordt afgestooten.

Het is mogelijk dat het proces zich uitbreidt op de bursa podotrochlearis en op
het straalbeen en klauwbeen ; een etterig necrotiseerende klauwgewrichtsont-
steking is dan het gevolg. Niet zelden ontwikkelt een dergelijke gewrichtsontste-
king zich uit het gevreesde tusschenklauwpanaritium.

Bij de hierboven genoemde klauwaandoeningen zijn de verschijnselen zoo dui-
delijk, dat de diagnose geen moeilijkheden oplevert.

Bij necrose van de buigpees luidt de prognose in het algemeen vrij gunstig daar
operatief kan worden ingegrepen en overigens houdt dezen verband met den leeftijd
van het dier en eventueele complicaties. Zijn meer klauwen aangetast, dan moet de
prognose ongunstig luiden. Ook voor etterige klauwgewrichtsontsteking zijn de
vooruitzichten ongunstiger.

Operatieve behandeling der klauwbeenbuigpees-necrose. In zeer acute gevallen
met belangrijke ontstekingszwelling wordt niet direct geopereerd. Men bepaalt
zich dan voorloopig tot het openen van eventueele abcessen en het verwijderen
of splijten der fistelkanalen. Een verband met creoline-of therapogen-oplossing
wordt gedurende eenige dagen aangebracht, teneinde de demarcatie van het ne-
crotische weefsel te bevorderen.

Voor de operatie wordt het dier neergelegd, de drie gezonde beenen bijeen en
het zieke been uitgebonden. De klauwen worden goed gereinigd en besneden,
terwijl het hoorn van den wand en van de klauwballen in de omgeving van de fistel-
opening ruim en goed wordt verdund. De fistel wordt dan in de richting van de
pees gespleten en een 5—8 c.M. lang en 3 c.M. breed stuk huid en onderhuidweefsel
uitgesneden. In deze opening wordt de necrotische pees, die geel van kleur is, goed
vrijgelegd en op het gezonde gedeelte van binnen naar buiten doorgesneden. De
perifere stomp wordt dan met een scherpe haak gepakt en bij de aanhechting
aan de tuberositas flexoria van het klauwbeen afgesneden. In sommige gevallen
is de pees daar reeds geheel of gedeeltelijk verscheurd.

De bursa podotrochlearis, die meestal ook is aangetast wordt hierbij natuurlijk
geopend. Zoo noodig wordt de tuberasitas flexoria van het klauwbeen gecuretteerd.
Indien de peesschede bij het proces is betrokken, wordt deze in het distale einde
boven het straalbeen geopend.

De wand wordt gereinigd, gepenseeld met verdunde jodium-tinctuur, tamelijk
vast getamponneerd en verbonden. Na 5—6 dagen wordt het verband verwisseld,
de wond gereinigd en met jodoform bepoederd. Het tweede verband blijft 12—14
dagen liggen. De verdere wondverzorging regelt men naar omstandigheden. Bij het
verbinden moet er opgelet worden, dat de klauw in normalen stand wordt gehouden,
ten einde hyperextensie te voorkomen. Duur der genezing 4—5 weken. Voor de
operatieve behandeling van de etterig necrotiseerende klauwgewrichts-ontsteking
prefereert Baumgartner de resectie van het gewricht boven amputatie of exar-
ticulatie. Zijn methode biedt het voordeel, dat de klauw behouden blijft.

Bij etterige klauwgewrichtsaandoeningen zijn in den regel ook fistels in de tus-
schenklauwspleet, aan de kroon of aan de ballen aanwezig. Deze fistels zijn weer
het uitgangspunt voor de operatie. Ter hoogte van het straalbeen wordt het ge-
wricht goed opengelegd door het daar aanwezige fistelkanaal aan de ballen ruim te
splijten en te omsnijden. Door deze ruime opening wordt het straalbeen en de
pees, die meestal in ver gevorderde necrose verkeert, weggenomen.

Om het gewricht over zijn geheele uitbreiding goed te kunnen bereiken is het
echter noodig dat aan de dorsale of laterale zijde een of meer tegenopeningen wor-
den gemaakt. Nu kan het gewricht met een curet van alle necrotische deelen

worden ontdaan en goed gereinigd worden. Men voorkome hierbij beschadiging
van de strekpees. Het gewricht wordt goed uitgespoeld met een slappe desinfec-
teerende vloeistof en de heele holte gepenseeld met jodiumtinctuur, waarna een
goed aanvullend verband wordt aangebracht ; de verdere nabehandeling is over-
eenkomstig aan die van de necrose van de buigpees. Duur der genezing 4—6 weken.

Prof. Budde te Halle (Zentralbl. f. Chirurgie, 1930, No. 10) gebruikt sedert drie
jaar dijozol als desinfectans voor de huid, vóór de operatie. Het heeft op jodium-
tinctuur voor dat het niet prikkelt en geen jodium-eczeem veroorzaakt.

Over miltvuur bij varkens. (Fleischhygienische Beurteilung des Milzbrandes bei
Schweinen. Dr. Max Hölzer. Der österreichische Tierarzt, 1929, pg. 248).

Op het slachthuis te Graz werden op 20 Mrt. 1929 een 23 varkens, afkomstig
uit Joego-Slavië, geslacht. Bij één van deze varkens werd, in verband met milt-
zwelling en de teerachtige consistentie van de miltpulpa, aan miltvuur gedacht.
Inderdaad waren van 6 praecipitatieproeven er 3 positief en 3 twijfelachtig.

Den volgenden dag kwamen weer 7 varkens uit Joego-Slavin aan. Bij één dier
eveneens weer miltzwelling en tevens oedeem aan de hals, caudaal van de inwen-
dige kauwspieren. Drie praecipitatieproeven twijfelachtig.

Beide varkens werden afgekeurd. Tegelijk echter waren met deze beide milt-
vuurvarkens een 54 andere varkens geslacht, in hetzelfde broeiwater, met dezelfde
slachtgereedschappen, enz., zoodat aangenomen moest worden, dat al deze varkens
met miltvuurbacillen zouden verontreinigd zijn. Deze 54 varkens werden daarom
voor den vrijbank bestemd.

In verband met het verzet, dat op deze beslissing volgde, slaat Hölzer voor,
ook in Oostenrijk de Duitsche bepalingen van de vleeschkeuringswet over te nemen.
Daar wordt nl. onderscheid gemaakt tusschen algemeen en locaal miltvuur. Het
voorschrift luidt nl., dat het geheele dier moet worden afgekeurd, als miltvuur,
behalve locaal miltvuur bij het varken, aanwezig is. Als genezen, locaal (lymph-
klieren) miltvuur bij varkens aanwezig is, zijn de veranderde deelen ondeugdelijk.
Als genezen is het locale miltvuur te beschouwen, als in de veranderde deelen geen
miltvuurbacillen worden gevonden en deze deelen geheel en al afgekapseld zijn.
Bij niet genezen, locaal miltvuur wordt het geheele dier voorwaardelijk goed-
gekeurd, behalve de veranderde deelen, die natuurlijk afgekeurd moeten worden.
Dit is het geval als in één of enkele lymphklieren van het mesenterium enkele
miltvuurbacillen gevonden worden en geen bacillen kunnen worden aangetoond
in milt, nieren, spieren en 2 intermusculaire lymphklieren.

Vleesch, dat oppervlakkig verontreinigd is geworden met miltvuurbacillen,
wat men b.v. moet aannemen als dergelijke dieren tegelijk met een miltvuurdier
zijn geslacht geworden, moet door koken of stoomen voor consumptie worden
klaargemaakt.

Behalve deze bepalingen zou Hölzer nog willen zien vaststellen, dat uitgesmol-
ten vet, afkomstig van de voorwaardelijk goedgekeurde varkens, gewoon in het
vrije verkeer zal mogen worden toegelaten.

Over het verschil in smaak tusschen kapoenenvleesch en hanenvleesch. (Worauf
beruht die Verschiedenheit des Geschmacks von Kapaunenfleisch gegenüber dein
normaler Hdhne. Szuman u. Caridroit. Arch. f. Geflügelk. Jg. 3, pg. 48. 1929).

Szuman en Caridroit deden een aantal onderzoekingen om vast te stellen,
of er voor het verschil in smaak tusschen de beide bovengenoemde vleeschsoorten
eene verklaring is te vinden.

Zij vonden, dat tusschen de spierfibrillen bij kapoenen, juist tegen hun ver-
wachting in, geen vet aanwezig is. De vetophooping vindt men uitsluitend in de
subcutis en in de buikholte. Echter werd wel een verschil in structuur van de

spierfibrillen waargenomen ; nl. bij de kapoenen liggen de fibrillen meer uit elkaar,
ligt tusschen deze spierfibrillen meer bindweefsel. Men moet daarom aannemen,
dat de weekheid van het kapoenenvleesch juist door het koken of braden wordt
bevorderd, daar door het koken juist het bindweefsel een zeer groote vormver-
andering ondergaat.

Het geel worden van het vet van bevroren konijnen. (Le jaunissement de la graisse
abdominale ehez les lapins congelès d\'Australië. Vickery. Buil. international de
renseignements frigorifiques. 1929. No. 1).

Konijnen werden gedurende een tijd. varieerend van 1 maand—1 jaar, bij ver-
schillende temperaturen onder het vriespunt bewaard en daarna werd nagegaan,
wanneer een geel worden van het vet was op te merken. Bovendien werd het
witte vet van niet bevroren konijnen en het gele vet van bevroren konijnen che-
misch onderzocht, teneinde de chemische veranderingen te ontdekken, die door
het geel worden waren veroorzaakt.

Vickery kreeg nu het volgend resultaat. Als de konijnen onmiddellijk na het
slachten werden bevroren, zag men de eerste sporen van geel worden na een be-
waartijd van ongeveer 1 maand bij —5⁰ C., ongeveer 2 maanden bij —10.5⁰ C.
en 3 maanden bij —18⁰ C. Bij 10.5° C. ziet men in het begin verspreide, lichtgele
plekjes. Al naar men de dieren langer bewaart, worden deze plekjes geler. Het
proces gaat niet gepaard met ransigheid, zoodat de handelswaarde van dergelijke
konijnen niet is verminderd.

Het ransig worden van het vet trad pas op als direct na het slachten bevroren
konijnen minstens 5 maanden bij —10.5° C. werden bewaard. Wat de chemische
omzettingen betreft vond Vickery, dat bij het geel worden een oppervlakkige
oxydatie van het vet plaats vindt ; waarschijnlijk is dat het gevolg van een oxy-
datie van een of meer niet verzadigde vetzuren.

Een nieuwe methode om bederf van vleesch aan te toonen. Vergelijkende onder-
zoekingen over de houdbaarheid van gekoeld en ongekoeld vleesch. J. P. Fooy.
(Ned. Ind. Bladen voor Diergeneeskunde. Deel 41, 1929, pg. 137).

Fooy bepaalde allereerst de pH-waarde van versch vleesch door middel van
de colorimetrische methode met phenolrood en broomthymolblauw. Het versche
vleesch bleek geregeld zuur te reageeren en een pH-waarde te hebben van 6.1—-
6.4, gemiddeld 6.2.

Vleesch, een etmaal in een gesloten petrischaal bewaard en al in bederf over-
gegaan, gaf een pH van 7.5, dus een alcalische reactie. Het bleek Fooy, dat in het
algemeen de pH-waarde in nauw verband staat met den toestand, waarin het
vleesch verkeert. In verband hiermede ging Fooy na, of volgens de pH-methode
in cijfers zou kunnen worden uitgedrukt het verschil in houdbaarheid tusschen
gekoeld en ongekoeld vleesch. Algemeen is men nl. van meening, dat vleesch,
dat gekoeld is geweest, minder lang houdbaar zou zijn dan vleesch dat geen koeling
zou hebben ondergaan.

Het bleek hem echter, dat het koelen van vleesch absoluut geen nadeeligen
invloed heeft op de houdbaarheid ; integendeel, gekoeld vleesch bleef langer
deugdelijk dan ongekoeld vleesch. Na 72 uur was b.v. gekoeld vleesch nog niet
veranderd, ongekoeld vleesch echter duidelijk bedorven, met een pH van 7.3.

Voor de tropen is het dus aan te bevelen, zoo mogelijk alle vleesch eerst te koelen
en het daarna pas in consumptie te brengen.

Over de bepaling van de pH-waarde als hulpmiddel bij de beoordeeling van het
vleesch. (Ueber die Feststellung der Wasserstofionenkotizenlration als Hilfsmittel
für die Beurteilung des Fleisches. Dr. F. Grüttner. Zeitschr. f. Inf. Ivrankheiten,
parasit. Krankh. und Hygiene. Bd. 36, 1929, pg. 287).

Plaatst men de pH-bepalingsmethode naast de overige, algemeen toegepaste
onderzoekingsmethoden, zooals bact. vleeschonderzoek, kookproef, H. B. proef,
dan komt men, volgens Grüttner, tot de conclusie, dat een bijzonder hooge
pH-waarde (6.7—7.0), zoowel bij een gering bacteriegehalte als bij het kiemvrij
zijn of een onveranderde houdbaarheidsproef, kan voorkomen.

Gewoonlijk gaat een hooge pH-waarde gepaard met klinische of anatomische
afwijkingen of met een positieve kookproef. Uit dien hooide kan dan meestal
het vleesch als ondeugdelijk verklaard worden. Ook komen gevallen voor, waarbij
geen enkele pathologisch-anatomische afwijking wordt gevonden en toch een
hoog pH-getal aanwezig is.

Bij overigens geheel normaal vleesch werd vaak een afwijkende pH-waarde
gevonden. Grüttner brengt dit in verband met allerlei processen, die zich in het
vleesch bij de vleeschrijping afspelen en welke processen zeer sterk kunnen vari-
eeren.

Voor de vleeschkeuring is, naar Grüttner meent, een bepaling van de pH-
waarde van ondergeschikt belang, kan goed gemist worden. Voor een beoordeeling
van het rijpingsproces en de houdbaarheid van het vleesch is de kookproef het
meest aangewezen. Intusschen kan het in bijzondere gevallen aangewezen zijn,
de pH-waarde te bepalen.

Verder is ook het aantoonen van peroxydasen van eenig belang. Deze peroxydaal-
reactie is bij versch vleesch matig sterk ; bij het tafelrijp worden neemt ze steeds
toe, om echter bij het begin van bederf meer en meer te verdwijnen. Echter weer
niet in die mate, dat deze reactie als een maatstaf voor het bederf zou kunnen
worden aangemerkt. Behalve bederf kunnen ook ziekteprocessen, vooral een
sterke doorwoekering van het vleesch met bacteriën, de peroxydasereactie doen
afnemen. Ook deze reactie kan in vele gevallen als aanvullingsmethode bij de
vleeschkeuring worden gebruikt.

De cultureele, biochemische en serologische eigenschappen van de duivenpara-
typhusstammen. (Beilrag zu dem kulturellen, biochemische™, serologischen und
tierexperimenlellen Verhalten der Tauben-Paratyphusstamme. Dr. Beck. Zeitschr.
f. Infekt. Krankheiten, u. s. w. Bd. 35. pg. 124).

Onder de duivenparatyphusstammen komen, naast niet-slijmwalvormers, alle
overgangsvormen voor naar de volledige slijmwalvormers. Wat deze eigenschap
betreft, staan deze bact. dus tusschen de bact. parat. B. Schottmüller en Bact.
ent. Breslau. Biochemisch zijn ze gekenmerkt door een geringe zuurvorming in
de rhamnosemelk. Bij een onderzoek van den zuurgraad door middel van methyl-
rood ziet men meestal geen omslag naar rood, maar meer naar geeloranje, oranje
of roodoranje.

Serologisch staan ze dichter bij het Breslautype dan bij het Schottm. type.
Ook bij de muizenvoederingsproeven gedragen zij zich als Breslaustammen, d. w. z.
zij zijn duidelijk muispathogeen.

Jonge duiven kon Beck zoowel per os, als intralaryngeaal, conjunctivaal, als
rectaal met duivenparatyphusstammen, Breslaustammen en muizentyphus be-
smetten.

Naast doodelijk verloopende infecties komen ook latente infecties voor, waarbij
de duiven geen uitwendig waarneembare ziekteverschijnselen hebben.

Voor volwassen duiven is de Breslaustam niet zoo pathogeen als de duiven-
paratyphusstam.

Wegens hun nauwe verwantschap met Breslau- en Schottmüllerstammen moet
men, volgens Beck, ook aan de duivenparatyphosis, vooral met het oog op het
ontstaan van de vleeschvergiftigingen bij den mensch, de noodige aandacht
schenken.

Gartnerinfectie als stalziekte (Gartnerinfektion als Stallseuche. Dr. Hölzel. Münch.
Tierarztl. Woch., 1929, pg. 635).

Hölzel beschrijft een Gartnerbacillosis als stalziekte in de omgeving van
München. Eén kalf had polyarthritis bij 6 gewrichten ; uit nieren, en na Anreiche-
rung uit de milt, groeiden Gartnercolonies.

Een ander kalf was bij de levende keuring niet opgevallen ; alleen het feit,
dat het afkomstig was van een stal, waarin men al meermalen Gartnerinfectie
had opgemerkt, was aanleiding, bij dit kalf een bacteriol. vleeschonderzoek in
te stellen. Ook hier weer uit de nieren een positief resultaat.

In verband met het positieve nieronderzoek in beide gevallen werd veronder-
steld, dat de urine dezer kalveren ook infectieus was geweest en er dus op de stal
een uitgebreide smetstofverspreiding had plaats gehad.

Bij sterfgevallen onder kalveren in éénzelfde stal is het daarom aan te bevelen,
steeds een onderzoek naar Gartnerbaeillosis in te stellen. Een verwijderen van
alle smetstofdragers en een ontsmetting van den geheelen stal is dan noodzake-
lijk. de Graaf.

The Reliability of the agglutination-test for the diagnosis of Contagious Abor-
tion in Cattle. by Str John Mac Fadyean. Journal of Comparative Pathology
and Therap. Dec. 1928, Vol XII, Part. 4.

Naar aanleiding van een artikel van den inmiddels overleden heer A. W.
Holtum, over een dubbele ,,intradermal Test" voor abortus-diagnostiek in
dezelfde jaaigang van dit tijdschrift op pag. 25 en 79, waarin de schrijver de
betrouwbaarheid van de agglutinatie aantast en deze achterstelt bij de intrader-
male proef, geeft Sir John Mac Fadyean zijn opinie over de agglutinatie.

Het artikel is vooral daarom van belang, omdat gepoogd wordt na te gaan,
welke de minimale agglutinalie-tiler is, welke op injectie wijst of welk is de
maximale titer voor gezonde dieren, welke nooit aan infectie hebben blootgestaan.

Omdat onze ervaringen in Friesland tot op zekere hoogte overeenkomen met
die welke Mac Fadyean hier weergeeft, zal ik dit artikel iets uitvoeriger
refereeren.

In 1909 hebben Stockman en Mac Fadyean in het Report of Dep. Com. on
Epizootic Abortion er op gewezen dat, bij normale dieren, soms eenige aggluti-
natie optreedt bij een verdunning van 1 : 10, maar niet in een verdunning
van i : 25.

In 1912 hebben de schrijvers in bovengenoemd Journ. of Comp. Path. Vol.
25 p. 22 verslag gedaan van een proef met 662 dieren, waarbij zij echter 1 op
50 als laagste verdunning namen. Zij geven daar aan dat zij onderscheid maken
tusschen absoluut positief (waterhelder) en herkenbaar en daar tusschen r.og drie
benamingen hebben als bijna waterhelder, beslist en duidelijk, en vonden bij 535
dieren, welke zij normaal beschouwden, 526 welke niet duidelijk agglutineerden
in serumverdunning 1 op 50.

Sedert 1914 heeft Mac Fadyean een proef genomen om de ziekte uit te
roeien door met regelmatige tusschenpoozen bloed te onderzoeken en de be-
smette dieren te verwijderen, welke proef volkomen slaagde.

Sedert September 1915 werd slechts tweemaal een agglutinatie gevonden, alle
andere dieren agglutineerden in geen enkele verdunning. Voor de beide uit-
zonderingen bestonden wel redenen.

Steeds werd na 24 uren verblijf bij 37⁰ afgelezen. Slechts zelden werd de
laagste onderscheiding ,,distinct" gegeven voor een verdunning 1 op 10 en in
grootere verdunningen was de aggl. steeds negatief. Het betreft hier in totaal
443 onderzoekingen.

Eischt men absolute opheldering, dan is zelfs bij de verdunningen 1 : 10 geen
enkel geval van agglutinatie geweest.

In deel 26 van het meergenoemde tijdschrift, in 1913 verschenen, komt op
pag. 142—170 een verslag voor van proeven genomen door Mac. Fadyean,
Streather en Minett.

Zij vonden een positieve reactie op de 7e dag na de infectie subcutaan of
intraveneus. Bij praeputium-infectie duurde het langer voor agglutinatie optrad,
tot zelfs 21 dagen.

In het algemeen kan men aannemen, dat binnen 14 dagen na natuurlijke
infectie agglutinatie optreedt.

A comparison of the aggl. and compl. fixation test for the detection of Br.
ab. infection. Alexander Zeissig and Harriet L Mansfield. Journal American
Vet. Med. Ass. Vol 29, no. 2.

Summary. There are three points of technic in the complement-fixation test
for the detection of Brucella abortus infection which, if not observed, may
prove to be sources of error: (a) The antigen must be prepared free of sub-
stances in the culture-medium on which it has been grown; (b) the amount of
serum to be used in the test must be below the amount which interferes with
the fixation of complement; and (c) cold fixation seems to be superior to rapid
fixation at body temperature.

The agglutination and the complement-fixation tests agree very closely in the
status of animals under test. Of the two, the complement-fixation test, as far
as laboratory processes are concerned, seems to be more clear cut in classifying
animals as reactors or nonreactors.

The Pathogenicity of Abortion Vaccines for Guinea Pigs. J P. Torrey and
E. T. Hallman. Journal Amercian Vet Med. Ass. Vol 29, no. 1.

Ter bestudeering van de virulentie van de organismen aanwezig in levende
entstof hebben schrijvers een onderzoek ingesteld door inspuiting van verschil-
lende vaccins bij cavia\'s. Verder werd 0.1 cc. uitgestreken op 2 gewone lever-
agar-platen, twee van die platen welke carbol-fuchsine bevatten en twee waarin
thionine. Gedurende drie dagen werd in 10 % C0₂ bij 37⁰ C. gekweekt. De
cavia\'s werden ingespoten: twee met 2 cc. vaccin, twee met 1 cc. vaccin, twee
met een half en twee met 0.25 cc. Zes tot acht weken later werden de cavia\'s
gewogen, het bloed geagglutineerd en de pathologisch-anatomische afwijkingen
vastgesteld. Uit verschillende organen werd gekweekt op agar met gentiana
violet. Van 9 laborotoria zijn vaccins onderzocht. Enkele bevatten zeer weinig
virulente organismen. Vijf waren voldoende levend, waarvan twee belangrijk
verzwakt doch niet avirulent. Drie vaccins waren sterker virulent voor cavia\'s
dan vele versch geïsoleerde stammen van aborteerend vee. De doseering door
de laboratoria aangegeven liep van twee honderd billioen sterk verzwakte orga-
nismen tot 1200 billioen buitengewoon virulente.

The Double intradermal Test for the diagnoses of Infectious Abortion in
Cattle. Edgöngton and Alvin Broerman. Journ. of the Am. Vet. Med. Ass.
Vol 29 no. 2.

Tot dusverre bleek het nog steeds moeilijk het vee op grond van serum
agglutinatie en complement-binding te scheiden in besmet en nietbesmet vee.
Schrijvers hebben getracht door intradermale inspuiting van abortine, in na-
volging van Holtum, een goede diagnose te stellen.

Schrijvers concludeeren, dat de intradermale reactie betere uitkomsten geeft
dan de agglutinatie. Enkelvoudige inspuiting is even succesvol als de tweemaal
herhaalde.

Tierarzt und Bangsche Krankheit. Dr. K. PorpE. Deutsche Tierarzt. Woch.
1929, pag. 689., ref. Journal Am. Vet. Med. Ass. Vol 29 no. 2.

Dr. K. Poppe komt tot de conclusie dat de bacil van Bang een typisch
ziektebeeld bij den mensch kan veroorzaken, doch niet sterk pathogeen is.
Het komt voor dat men bij den mensch antistoffen vindt zonder ziektever-
schijnselen. Positieve agglutinatie kan zeer lang blijven bestaan. Een inspui-
ting van 0.1 cc. van een filtraat van Bangsche bacillen in zoutoplossing ver-
oorzaakt bij geinfecteerde menschen roodheid op de plaats van inspuiting met
pijn en algemeerre zwakte gedurende drie a vier dagen.

Preliminary Report on the relation of Bact. Abortus Bang to Fistulae Poll-
evil and other supperations of Horses. C. P Fitsh, A. L. Delez en W. L. Boyd.
Journ. of the Am. Vet. Med. Ass. vol 29 no. 1 p. 17.

Schrijvers hebben bevestigd gevonden de waarnemingen gedaan in Frankrijk
en ook hier te lande, dat etteringsprocessen bij paarden nog al eens vergezeld

gaan van Brucella-Bang-infectie. Studie wordt thans gemaakt van de weg van
infectie.

Brucella Melitensis. A. Hardy, M. G. Hudson en Carl F. Jordan. Journal
Inf. Dis. XLV (1929) 4 p. 271. Geref. in J. Am. Vet. Med. Ass. vol 29 no. 1,
p. 102.

De normale huid van cavia\'s bleek meer kwetsbaar voor binnendringende
Brucella dan het slijmvlies van het maagdarmkanaal. Door bij de cavia de
huid te scheren of het haar van de buikhuid te knippen, ontstond na bloot-
stellen aan Brucella-stammen een positieve agglutinatie. Bij de laatste groep
iⁿ 75 %• bij de eerste in 90 %; als de huid beschadigd werd zelfs in 100 % van
de proeven. Per os gelukte infectie in 22 %. De dosis heeft hierbij een groote
invloed.

Pakhuisknechten, menschen op boerderijen, bewijzen, dat de mensch door
eontact via de huid veelvuldig besmet wordt. Vooral bij laboratoriumwerkers
zou deze infectie-weg veel voorkomen.

Schrijvers veronderstellen, dat ook bij het rund huidinfectie veelvuldig zal
voorkomen.

The Pathogenicity of the species of the Genus Brucella for Monkeys. Journ.
Inf. Dis. 1929, 4 p. 293. I. Forest Huddleson en E. T. Hallman.

Brucella Bang scheen geen groot infectievermogen voor de aap te bezitten.
Slechts door herhaalde voeding met geinfecteerde melk gelukte infectie bij een
van de drie apen.

Br. Suis had sterk infectievermogen, van welken oorsprong ook afkomstig.
Humane stammen van Br. Bang waren minder infectieus voor de aap. De Br.
Melitensis was minder virulent dan Br. Suis. Veenbaas.

Die Chemotherapie des infektiösen Abortus Bang mit Trypanblau. Schubert.
D. tierärztl. W. sehr. 1929, 44, blz. 653.

De ongunstige resultaten, die sehr, gedurende 11 jaren verkreeg met de be-
handeling van infectieuse abortus door enting met vaccin of levende cultuur,
was voor hem aanleiding de chemotherapie te beproeven. Met trypaanblauw
werden onverwacht gunstige uitkomsten gezien.

Terwijl in de drachtigheidsperiode 1927/28 117 gevallen van abortus voor-
kwamen vóór dat deze behandelingsmethode was toegepast, verwierpen nadien
(i928/2g) van 463 koeien op 27 boerderijen nog maar >7. In al deze 17 gevallen
waren volgens sehr, de vruchten vóór dat de behandeling werd ingesteld al te
zeer aangetast om nog eenige gunstige beinvloeding te mogen verwachten.

Indien de injecties intramusculair geschieden, wordt geen ander nadeelig ge-
volg ondervonden, dan een min of meer sterke blauwkleuring der weefsels.

Sch. gaf na 3 weken en vervolgens na 2 maanden nogmaals een inspuiting
(1 gram kleurstof in 100 ccm. warm water aan de zijvlakte van de hals, bij
den schouder).

Wechselrede zum Abschnitt Ansteckendes Verkalben. Zeller. D. Tierärztl.
VV. sehr. 1929, 44, blz. 697.

Om de vraag op te lossen of enting met Br. Bang bij niet-geinfecteerde
drachtige koeien abortus teweegbrengen kan, werden 8 negatief reageerende
dieren uit niet geinfecteerde bedrijven geënt volgens de voorschriften van de
Duitsche commissie (2 maal, om de 14 dagen met 10 en 20 ccm. levende
cultuur). De proefkoeien waren resp. 2, 3, 3¹/₂, 4, 4¹/₂, 5, 5¹/₂ en 6 maanden
drachtig. Alleen het 4\'/₂ maanden dragende dier kalfde normaal, de overige
verwierpen 27—86 dagen na de eerste enting. In de vruchtvliezen en foeti
konden abortusbacteriën worden aangetoond, met uitzondering van één dier die
ze alleen in de melk had. Drie der 8 koeien scheidden de bacteriën uit met de
melk, Het gelukte maar bij één dier Brucella te isoleeren uit het bloed (13 en
.41 dagen na de enting).

proeven dienden 8 stieren van i¹/»—2 jaren De lielft werd subcutaan, de helft
per os besmet. Alle bleven elinisch gezond, met uitzondering van een tijdelijke
zwelling van het scrotum bij enkele en een temperatuurverhooging op de
18°—20° dag. De vier subcutaan geinfecteerde vertoonden na 3—4 weken het
hoogtepunt van agglutinatie (4—8000); van de peroraal besmette reageerden :
één negatief, 2 zwak en één 1/4000 . Bij geen der stieren werd Brucella
in het bloed of in het sperma gevonden; wél bij één in de urine (na 15 en 24
dagen). Bij de slachting van 3 der subcutaan en één der peroraal geinfecteerde
dieren, pl m. 10 maanden later, kon uit geen der organen Br. Bang worden
gekweekt. v. d. Hoeden.

Sedert de onderzoekingen van Menge en Krönig in 1897 werd algemeen
aangenomen dat in de niet-ziekelijk veranderde baarmoederholte van de zwangere
of niet-zwangere vrouw geen bacteriën voorkomen.

In 1925 en 1927 verdedigde Albert de opvatting dat bacteriën uit scheede
en baarmoederhals de baarmoeder kunnen besmetten en dat die infecties, na
een kort acuut stadium, latent kunnen worden.

Gundel en v. Oettingen vonden, na onderzoekingen dat de niet-zwangere
normale baarmoeder geen bacteriën bevat. In de zwangere baarmoeder werden
in de helft der 15 onderzochte gevallen wél bacteriën gevonden en wel staafjes
van Döderlein (Kiimmerformen), diplo-streptococcen en een enkele maal staphylo-
coccen. Zij werden nooit in de eierholte aangetroffen en het vruchtwater was
steeds steriel. Zij konden niet uitmaken hoe de bacteriën uit de scheede in de
baarmoeder geraken. Voor het tot stand komen van kraambed-infecties zijn ze
zeer zeker zonder beteekenis. Kort voor het begin der baring kunnen echter,
door intra-vaginale manipulaties, pathogene kiemen in de scheede gebracht
worden en tot complicaties aanleiding geven. Vrijburg.

Zur pathogenese der Strahlfaule. (Gartner. Archiv für Wissenschaftl. und
prakt. Tierheilkunde, Bd, 59, Heft 1).

In dit artikel wordt de vraag gesteld waar de bedoelde hoefaandoening een
aanvang neemt en hoe zich bij het proces de straalklieren verhouden. Teneinde
deze vragen te beantwoorden zijn macroscopisch en microscopisch onderzoe-
kingen verricht.

Het bleek, dat het stratum germinativum ongeveer tweemaal zoo breed is
als normaal en dat er geen scherpe grens tusschen deze laag en de verhoornde^
epidermis bestaat; de coriumpapillen zijn langgestrekt en steken ver in he
stratum corneum uit. In verband met deze woekering wordt gesproken van
een pododermatitis hyperplastica of productiva; van naakte, n.1. van epithelium
ontbloote coriumpapillen, zooals die bij straalkanker worden aangetroffen, is
hier geen sprake. De straalklieren, welke in het gebied van de hanekamver-
dieping aanwezig zijn en onder het stratum vasculosum in de subcutis gelegen
zijn en in het bijzonder de peripherie er van vertoonen een kleincellig infiltraat,
terwijl in de lumina der klieren dichte hoopen van diplo- en staphylococcen
worden gevonden. Deze bevinding wijst er op, dat van de exogeen ingedrongen
microörganismen bijzonder virulente door het stratum spinosum tot in de
coriumpapillen doordringen en ten slotte via de lvmphevaatjes in de klieren
belanden. Het interstitium vertoont dientengevolge woekering, terwiji de
klierlumina gecomprimeerd worden en als geschrompeld er uit zien. Door he-
ophouden of verminderen der kliersecretie wordt de elasticiteit van de straalt
hoorn ten zeerste geschaad. De ingedrongen microorganismen vormen in het
corpus papillare een prikkel voor chronische ontsteking.

hoorn wel verborgen kanalen en spleten gevonden. Deze worden vroeger of
later zichtbaar, vooral dan wanneer vochtigheid inwerkt. Het hooge waterge-
halte en het vermogen van de straalhoorn om water op te nemen zijn prae-
disponeerende momenten voor de rotstraal; voorts zullen onvoldoende beweging
(mechanische reiniging van de straal blijft dan achterwege) en slechte hoefver-
zorging alsmede inwerking van vocht en herhaald wasschen der hoeven de
totstandkoming begunstigen.

Op grond van de histologische bevindingen beschouwt de schrijver de rot-
straal als een chronisch eczeem in het verloop waarvan het gewoonlijk tot een
pododermatitis hyperplastica s. productiva komt. Hartog.

Factoren, die het uitkomen der larven uit de eieren van Gastrophilus intestl-
nalis bevorderen.

Wanneer de eieren van Gastrophilus intestinalis aan de haren van het paard
gelegd zijn, ontwikkelen zich hierin na 5—6 dagen larven.

Dinulescu kon aantoonen dat de larven, die zich in de eieren ontwikkeld
hadden niet uitkwamen wanneer men het paard maar belette de plekken,
waar deze eieren vastgehecht waren, te bereiken.

Het bleek hem dat door speeksel en ook door verwarmd water de larven
spoedig uit de eieren kwamen.

Dinulescu neemt aan dat het dus noodzakelijk is dat het paard het uit-
komen der eieren bevordert door het wrijven met zijn lippen en tanden en
tegelijkertijd door de bevochtiging met het warme speeksel.

Door de met eieren bezette huidgedeelten te wrijven met een borstel of doek
met warm water zouden larven uit de eieren komen en tegelijkertijd dus ver-
wijderd kunnen worden

Indien men deze bewerking om de vijf dagen toepast, gedurende de maanden
dat de horzel vliegt, zouden de paarden dus vrij van horzellarven blijven.

In theorie lijkt deze methode heel juist; het zal echter niet gemakkelijk zijn
deze in de praktijk te doen uitvoeren, temeer daar de ziekteverschijnselen, die
de larven veroorzaken meestal niet opvallend zijn. (Ref,) Baudet.

Die chronische progressive Bulbarparalyse bei Pferden. W. Ispolatow. Arch.
f. wiss. und prakt. Tierheilk. 1929. Bd. 60 blz. 248.

In Rusland komt de progressieve bulbairparalyse sedert jaren voor, en werd
in 1923 door I. beschreven. Volgens I. zouden in Ukraïne talrijke gevallen van
acute bulbairparalyse tengevolge van bedorven en schimmelig voedsel voor-
komen (zooals door Thomassen reeds omstreeks 1900 werd betoogd). Ook voor
de chronische gevallen neemt I. een chron. intoxicatie van uit den darm aan
(event. begunstigd door wormen). I. beschrijft een geval, dat gedurende 3 maan-
den klinisch kon worden vervolgd en daarna werd gedood en waarvan het
verlengde merg nader werd onderzocht. (Marchi, Weigert. Benda).

Gevonden werden perivasculaire, lymphocytaire infiltraten, degeneratieve en
atrophische veranderingen van gangliëncellen, voornamelijk in de hypoglossus-
kern (tigrolyse, neuronophagie, pigmentafzetting), degeneratie van zenuwvezelen
en gliawoekering.

(Daar heden omtrent de bulbairparalyse van het paard nog zoo weinig be-
kend is, en virusziekten ook in het centrale zenuwstelsel meer en meer de
aandacht trekken, wordt hier wel heel gemakkelijk een infectieuse oorzaak
terzijde geschoven. Ref.). H. J. M. Hoogland.

Sur la formation des anticorps malléiniques et sur 1\'association de la fixation
de 1\'alexine aux malleinisations dans la diagnose précoce de Ia morve. Th. Phé-

Naast de malleïnatie wordt voor het stellen der malleus-diagnose vaak ge-
bruik gemaakt van de complementbindingsreactie, vooral indien door de eerst-

genoemde reactie een twijfelachtig resultaat bereikt wordt. Nu is het echter een
bekend feit, dat onder invloed der malleïnatie antistoffen worden opgewekt,
welke op dezelfde wijze het complement binden als de specifieke malleus-anti-
stoffen. Hierdoor wordt de waarde, die men aan een positieve complementbin-
dingsreactie na malleïnatie mag toekennen, aanzienlijk verminderd.

Een 30 tal paarden werden door schr. op verschillende wijze gemalleïneerd,
terwijl vervolgens werd nagegaan, ie. op welk tijdstip de genoemde antistoffen
optraden, 2e. na hoeveel tijd deze weer verdwenen. Het bleek, dat zoowel na
intradermale- als na subcutane inspuiting van malleïne de antistoffen niet vóór
den 7^den dag, volgende op die der eerste injectie, optraden. Bij de intradermale
reactie waren deze antistoffen 32 dagen na de eerste malleïnatie verdwenen,
terwijl dit bij de subcutane methode pas na 72 dagen het geval was.

De practische conclusie, welke uit dit onderzoek mag worden getrokken, is,
dat gedurende 7 dagen na het verrichten der malleïnatie een betrouwbare com-
plementbindingsreactie kan worden ingesteld.

Procédé pratique et rapide de diagnostic experimental de la dourine. F. Soldini
Bulletin de 1\'acad. vét. de France, Dec. 1929 p. 359—368.

De klinische diagnostiek van Dourine biedt vaak groote moeilijkheden. Men
heeft om deze reden verschillende laboratorium-proeven uitgewerkt, om het
stellen eener juiste diagnose te vergemakkelijken. Onder deze is de intratesticu-
laire injectie bij het konijn het eenvoudigst en leidt tevens snel tot het ge-
wenschte doel. De methode komt in het kort hierop neer. Men neemt van het
verdachte dier 1 c.M³. oedeemvocht (afkomstig van penis of scrotum) en spuit
nu in beide of één der testikels van een konijn 0.5 c.M³. hiervan in. Na 4—6
dagen ontstaat bij dit dier een sterk oedeem op entplaats en omgeving, terwijl
dan tevens in de osdeemvloeistol de trypanosomen gemakkelijk in een ongekleurd
preparaat kunnen worden aangetoond. Clarenburc..

Kamm (Klin. Woch., ref. N. T. v. G. 1930 I blz. 1916) onderzocht of het
bij voorkeur gebruiken van rechter- of linkerhand aangeboren is of op een-
zijdige oefening berust. Bij kinderen van 6—14 jaar bleek dat het verrichten
van onbekende bewegingen door bijna allen met dezelfde vaardigheid rechts en
links werden gedaan ; bij uitzondering werd een voorkeur voor rechts of links
aangetroffen.

Bij 190 linkshandigen werden toch verschillende handelingen (als gevolg van
aangeleerde gewoonte en opvoeding) door vele rechts of afwisselend rechts en
links verricht (schrijven, gebruik van mes en vork b.v.) terwijl andere hande-
lingen (waarop door opvoeding enz. gew. geen invloed wordt uitgeoefend)
balwerpen b.v. meest links werden gedaan. Slechts 15% deed alle handelingen
links.

Onderzoek van 190 willekeurige personen leerde dat verschillende handelingen
door velen zoowel rechts als links werden gedaan, terwijl handelingen die eenige
kracht vereisten bijna altijd door de rechterhand werden verricht. Slechts
8,5% deed alle handelingen rechts, terwijl 9% een groot deel links deed. Vol-
gens schrijver bestaat bij het meerendeel der mensen geen bizondere aanleg
voor rechts- of linkshandigheid, maar wordt door oefening en opvoeding de
rechterhand meer ontwikdeld. Slechts 8 a 9% heeft een speciale aanleg voor
het gebruiken der linkerhand; en een groote groep heeft die aanleg voor de
rechterhand.

Korten tijd geleden bereikte ons het droevig bericht dat te
Paramaribo collega Corsten is overleden.

Zijn heengaan beteekent in alle opzichten een groot verlies;
in de eerste plaats natuurlijk voor zijn gezin, doch ook voor ons
zijn collega\'s die in Corsten een sympathiek en gezien ver-
tegenwoordiger in de kolonie Suriname bezaten.

Nadat hij in Suriname zijn artsdiploma had behaald werd hij
uitgezonden naar Nederland om de veeartsenijkundige studie op
te vatten, met de bedoeling daarna als gouvernementsveearts
in Suriname aangesteld te worden.

Hoewel dus onder bijzondere omstandigheden de studie weer
werd opgevat, wist Corsten zich zeer goed aan te passen en
werd hij voor vele studiegenoten een vaderlijken vriend. Zijn
dóór en dóór goed karakter droeg daartoe niet weinig bij.

Spoedig na het beëindigen zijner studie vertrok Corsten weer
naar zijn geboorteland dat hem zoo na aan het hart lag.

De illusies welke hij had om daar zijn groote werkkracht te
geven aan de vraagstukken op het gebied der veeartsenijkunde
en mede te werken aan den opbouw der veeteelt zijn helaas van
korten duur geweest.

Wel bleek al spoedig dat hij ten volle beantwoordde aan de
verwachtingen welke men van hem gekoesterd had en verrichtte
hij in den korten tijd dat hij zijn functie waarnam nuttig werk,
doch maar al te snel moest die taak opgegeven worden.

De kolonie Suriname verliest in hem een uitstekende kracht,
terwijl wij een goede collega te betreuren hebben.

REDE uitgesproken bij de aanvaarding van het Hoogleraarsambt aan de
Rijks-Universiteit te Utrecht op Maandag 12 Mei 1930

In het verslag betreffende de bevindingen en handelingen van
het veeartsenijkundig staatstoezicht over het jaar 1901, aan Hare
Majesteit de Koningin uitgebracht, treft ons de opmerking, dat
in de provincie Friesland zoo veelvuldig geklaagd werd over het
niet of moeilijk gravide worden der runderen.

In vrijwel alle volgende jaarverslagen van dezen dienst, tot
heden toe, vinden wij hetzelfde feit wederom genoemd en dan niet
alleen voor de provincie Friesland, maar ook in andere deelen van
ons land wordt deze klacht in steeds toenemende mate vernomen.

Niet alleen hier te lande heeft men met dit euve\' te kampen,
maar over de geheele wereld komt steeds klacht over de voort-
durende of tijdelijke ongeschiktheid, bij onze huisdieren, om voort
te planten, terug. Deze ongeschiktheid om voort te planten,
hetzij als tijdelijke of als blijvende steriliteit, kan vaak, vooral
bij het rund, zoo uitgebreid voorkomen, dat men gerechtigd is
te spreken van het endemisch optreden van onvruchtbaarheid.

Ik meen niet, dat het reden tot tegenspraak zal geven, wanneer
ik opmerk, dat dit endemisch optreden van onvruchtbaarheid een
lijden is, dat naast ziekten als tuberculose, mond- en klauwzeer,
infectieuse abortus en mastitiden, de welvaart van den veehouder
zeer sterk ondermijnt. Reeds door het optreden van tijdelijke
steriliteit onder zijn runderen wordt zijn bedrijf meer of minder
ernstig ontwricht; treden vele gevallen van blijvende onvrucht-
baarheid op, dan is de schade nog veel aanzienlijker, waarbij
factoren als mindere melkopbrengst, ontbrekende nakomeling-
schap, verlies van fokwaarde, kosten voor vergeefsche voeding
en verpleging, een zeer voorname rol spelen.

Het zou zonder twijfel van belang zijn, indien op dit gebied
nauwkeurige statistieken ons inlichtingen konden verstrekken,
welke dan misschien tevens de gelegenheid openden, de schade,
welke per jaar hierdoor wordt berokkend, in geldswaarde aan
te geven. Deze ontbreken hier te lande vrijwel geheel; uit het
buitenland zijn mij evenwel enkele mededeelingen bekend, welke
een aanwijzing geven, hoe groot de schade wel kan zijn. Door
Williams wordt de schade in Amerika op tientallen milli-
oenen dollars per jaar geschat, terwijl in Zwitserland in en-
kele kantons de schade ongeveer 50 Zwitsersche francs per
rund per jaar bedraagt. Albrechtsen berekent, dat in Dene-
marken ongeveer 10 a 11 % der runderen onvruchtbaar is en

hoewel, wat ons land betreft, mij geen soortgelijke gegevens be-
kend zijn, is het aantal steriele dieren hier zeker niet minder
groot.

Het steriliteitsprobleem is, zoowel van veterinair-weten-
schappelijk als van economisch standpunt bezien, steeds een
nauwkeurige bestudeering waard geweest, zoodat velen hun krach-
ten er aan gewijd hebben; maar vooral door de economische
omstandigheden van de jaren na den wereldoorlog is het meer
en meer een vraagstuk van groote internationale beteekenis ge-
worden, waarvan de oplossing met een voortdurend stijgend
verlangen tegemoet wordt gezien.

Het kan ons dan ook niet verwonderen, dat in den loop der
tijden talrijke onderzoekingen op dit gebied zijn gepubliceerd en
dat deze nog bij voortduring in grooten getale verschijnen.

Verschillende afwijkingen in het organisme van het vrouwelijk
rund, eerst veelal anatomische, later speciaal functioneele, heeft
men als oorzaak beschouwd en meermalen, ai naar gelang van
de stoornis, therapeutische maatregelen toegepast.

Uit het begin der 18de eeuw zijn ons verschillende leerboeken
en verhandelingen op het gebied der runderziekten, verloskunde
en fokkerij bekend, waarin omtrent de onvruchtbaarheid niets
wordt vermeld. Toch mag men hieruit niet besluiten, dat toen
de onvruchtbaarheid niet bekend was, want uit verschillende
oorkonden kunnen wij opmaken, dat reeds in dien tijd het lijden
tamelijk verbreid voorkwam. Dat vele schrijvers het desniet-
tegenstaande toch niet vermelden, kunnen wij misschien verklaren
uit het feit, dat men de groote beteekenis van deze afwijking
niet inzag, terwijl men tevens de beschrijving naliet omdat men
aangaande de oorzaken, het wezen en de behandeling nog geheel
in het duister verkeerde. Uit het begin der 19de eeuw zijn ons
ook verschillende publicaties bekend, waarvan ik slechts die van
Tolnay, in 1808 verschenen, wil vermelden, omdat deze van
meening was, dat onvruchtbaarheid het gevolg zou zijn van den
vaak optredenden abortus der runderen, waarmede hij dus een
zeker verband zocht tusschen deze twee ziekten, welk verband
ook in onzen tijd, zooals wij straks zullen zien, nog steeds een
onderwerp van studie vormt.

Vooral tegen het einde der 19de en in het begin der 20ste eeuw
naderen wij een tijd, waarin nauwkeuriger klinische waarnemin-
gen soms door een pathologisch-anatomisch onderzoek worden
gecompleteerd.

Van de anatomische afwijkingen, welke men in oorzakelijk
verband met de steriliteit heeft gebracht, vormen die van ovaria,
uterus en vagina het belangrijkste gedeelte.

Reeds werd in 1859 door den Zwitser Zaxgger gewezen op
het belang van ovariumcysten voor het optreden van nymphn-

manie ; hij gaf voor dezen vorm van onvruchtbaarheid een afdoende
therapie aan, terwijl ongeveer terzelfder tijd Villiger de ver-
dienste had, de aandacht te vestigen op het corpus luteum persi-
stens. Toch heeft het geruimen tijd geduurd, voordat men algemeen
het belang van deze waarnemingen ging inzien, maar toen het
eindelijk zoover kwam, hebben deze publicaties den grondslag
gelegd voor dat gedeelte der steriliteitsaetiologie en -therapie,
waarbij het ovarium de hoofdrol speelt.

Van de hand van Zschokke en Hess zijn in het begin der
20ste eeuw uitvoerige mededeelingen over de oorzaken der
steriliteit verschenen; zij vooral zien in afwijkingen der ovaria
de hoofdschuldigen. Voor het ontstaan hiervan achtte vooral
Hess de door Issepponi in 1887 beschreven vaginitis infectiosa
granulosa van belang. Ook als zoodanig heeft dit laatstgenoemde
lijden een groote rol gespeeld in de aetiologie der onvruchtbaarheid
en nog heden ten dage achten velen dit lijden van groote be-
teekenis. De invloed, welke Zschokke en Hess met hun publi-
caties gehad hebben, is buitengewoon groot geweest. Jaren lang
heeft men steriliteit bestreden, althans gedacht te bestrijden, door
het behandelen van ware of vermeende corpora lutea persistentia
of ovariumcysten. Vaak vergat men hierbij evenwel, dat gedu-
rende iederen ovarieelen cyclus corpora lutea optreden, welke niet
steeds duidelijk verschillen van persisteerende gele lichamen en
dat men tevens blaasjes in het ovarium vindt, waarvan het kli-
nisch in zeer vele gevallen onmogelijk is uit te maken of het
cysten of rijpe follikels zijn.

In 1909, op het internationaal veeartsenij kundig congres in
Den Haag, gaf Hess een uitvoerig overzicht over het steriliteits-
probleem; tevens werd toen de opvatting van den Deen Ai.-
brechtsen in ruimen kring bekend.

Albrechtsen betoogde — en dit werd gedeeltelijk gestaafd
door pathologisch-anatomisch onderzoek van Tuff —■ dat de
endometritiden de eerste plaats onder de oorzaken der heerschen-
de steriliteit innamen en in tegenstelling met Hess was hij van
meening, dat ovariumaandoeningen ontstonden in aansluiting aan
endometritiden en niet omgekeerd.

Nu is het verkeerd te meenen, dat vroeger nooit de endome-
tritiden als oorzaak van endemisch optredende onvruchtbaarheid
waren beschouwd. Reeds Zschokke wijdde er een uitvoerige be-
schrijving aan, maar vóór de publicatie van Albrechtsen werd
er slechts weinig aandacht aan geschonken.

In de meeste gevallen komt bij een endometritis geen conceptie
tot stand, waarvoor men evenwel niet meer, zooals vroeger,
mechanische momenten als oorzaak aanneemt. Aan Wester is het
namelijk gelukt te bewijzen, dat de spermatozoïden door toxinen,
welker aanwezigheid Zschokke reeds vermoedde, worden gedood.

In den loop der laatste twee decennia heeft de opvatting van
Albrechtsex meer en meer aanhangers gekregen. Vooral, door-
dat de successen, welke men bij behandeling bereikte, nog vaak
onbevredigend waren, heeft men vermoed, dat men te weinig
aandacht schonk aan afwijkingen van de oviducten. Deze waren
wel bekend, maar men achtte ze speciaal voor gevallen van
heerschende steriliteit van weinig belang; toch is het niet onmo-
gelijk, dat wij, de onderzoekingen van Williams en Quinlan in
overweging nemende, in deze zienswijze verandering moeten
brengen.

Indien wij ons bij het optreden van heerschende steriliteit
neerleggen bij de meening van Albrechtsex en Wester, dat
de oorzaak in het groote meerendeel der gevallen moet worden
gezocht in een uteruscatarrh, dan is nog niet beantwoord de
vraag, waarom dit lijden dan zoo vaak uitgebreid voorkomt.

Het is bekend, dat verschillende bacteriën een endometritis
kunnen veroorzaken, maar helaas treffen wij deze in de uteri van
onvruchtbare runderen hoogst zelden aan. Konden wij in een
vroeger stadium den uterusinhoud onderzoeken, misschien was
dan het resultaat geheel anders. Van meer dan één zijde is zelfs
het denkbeeld geopperd, dat een filtreerbaar virus de hoofd-
schuldige zou zijn. Nu moet ik U herinneren aan een waarneming,
hierboven vermeld, waarin verband werd gezocht tusschen steri-
liteit en abortus infectiosus. Inderdaad ziet men heel vaak, dat
in streken, waar heerschende abortus optreedt, ook zeer veel
gevallen van onvruchtbaarheid zich voordoen.

Het is daarom niet te verwonderen, dat men verband tusschen
beide ging aannemen. Het mooiste bewijs hiervan zou daarin
hebben bestaan, dat de abortusbacil van Bang uit den uterus
van steriele runderen kon worden geïsoleerd ; dit gelukte evenwel
hoogst zelden, daarentegen kon Klimmer vaststellen, dat deze
bacterie zeer zeker in staat was bij niet-gravide runderen een
uteruscatarrh te veroorzaken; het bleek echter, dat de bacil
bij deze dieren buitengewoon snel uit den uterus verdwijnt en
zich langen tijd daarna kan ophouden in supramammaire klieren,
terwijl de abortusbacil dan een praedispositie blijkt geschapen te
hebben voor een chronisch verloopende endometritis. Velen achten
zich dan ook volkomen gerechtigd den abortusbacil van Bang
•als de hoofdschuldige bij heerschende steriliteit te noemen. Helaas
bleek dit toch niet steeds zoo te zijn. Het bloedonderzoek van
onvruchtbare runderen plaatste ons voor verrassingen. In een
stal, waarvan men weet, dat hij besmet is met de corynebacterie
infectiosi Bang en waar zich vele gevallen van steriliteit voor-
doen, blijkt zich onder de patiënten een niet onaanzienlijk aantal
te bevinden, waarbij een besmetting met den abortusbacil noch
met behulp van agglutinatorisch bloedonderzoek, noch met be-

hulp van de complementbindingsreactie is aan te toonen. Men
heeft toen aangenomen, maar niet beslist bewezen, dat verschil-
lende bacteriën, welke na den opgetreden abortus in de genitalia
van deze dieren een rol gaan spelen, ook bij de andere aanwezige
runderen een endometritis zouden geven. Het staat vast, dat op
de boerderijen, waar infectieuse abortus heerscht, meestal meer
steriliteitsgevallen voorkomen dan op andere, zoodat, hoewel dit
nog niet voldoende is bewezen, een nog nader te onderzoeken
verband tusschen beide ziekten toch wel mag worden aangenomen.
Het kan geen verwondering wekken, dat, nu de hedendaagsche
toepassing van de vrij algemeen aanvaarde theorieën over het
ontstaan en de hier niet nader aangegeven behandeling der heer-
schende steriliteit niet de begeerde uitkomst deden verkrijgen,
men zoo mogelijk de resultaten van nieuwere onderzoekingen
aan de bestudeering van dit lijden dienstbaar wenschte te maken.

Uit het boven besprokene zal het U gebleken zijn, dat er
steeds een streven heeft bestaan, om uit vrij grove anatomische
afwijkingen de onvruchtbaarheid te verklaren. Meer en meer blijkt
evenwel, dat het probleem der steriliteit veel te ingewikkeld is,
om alleen bestudeerd te worden langs den tot nu toe gevolgden
weg en dat men waarschijnlijk meer aandacht aan functioneele
afwijkingen moet schenken, juist omdat onder de steriele runderen
er zeer vele voorkomen, waarbij klinisch niet de minste afwijking
aan de genitalia is te vinden. Duidelijker is men gaan inzien het
verband, dat bestaat tusschen de verschillende deelen van het
genitaalapparaat onderling en van dit en het overige gedeelte
van het organisme.

Frei komt de eer toe van pathologisch-physiologisch standpunt
op de veelzijdigheid van het steriliteitsprobleem te hebben ge-
wezen en juist in deze veelzijdigheid ligt vaak de moeilijkheid
klinisch een goede diagnose te stellen. De normale physiologische
functie van het vrouwelijk voortplantingsorganisme hangt af van
vele factoren, waaronder de producten van de klieren met interne
secretie en verschillende uitwendige omstandigheden een voorname
rol spelen.

Reeds lang is bekend, dat enkele endocrine klieren een specialen
invloed op de genitalia uitoefenen. Eén der voornaamste is zeker
wel de follikel van de Graaf met zijn inhoud, de eicel. Niet alle
eicellen zijn voor de voortplanting bestemd, een gedeelte gaat
vroeg te gronde, de follikel-atresie treedt op en de z.g. inter-
stitieele klier, welker hormonen voor de ontwikkeling van het
vrouwelijk individu van zoo groot belang zijn, wordt gevormd.
Na het optreden der puberteit, wanneer dus rijpe follikels in de
ovaria te vinden zijn, wordt de beteekenis van deze interstitieele
klier minder. In de rijpende follikel treffen wij een hormoon aan,
dat voor de voortplanting van zeer groot belang is, omdat dit

hormoon in staat is, de oestrus-veranderingen teweeg te brengen.
Nadat de follikel van de Graaf is gebarsten en de eicel is vrij-
gekomen, m:a.w. als de ovulatie heeft plaats gehad, gaan de
cellen, welke reeds voor de levering van de follikelvloeistof hebben
gezorgd, een corpus luteum vormen. Door de hormonen hieruit
wordt de oestrus onderdrukt en de verdere rijping van follikels
in de ovaria houdt op ; de veranderingen welke plaats grijpen
in den uterus worden er door beïnvloed, de placentatie bevorderd.
De ontwikkeling van de uterusmucosa zoowel als haar afbraak
staan volkomen onder invloed van de producten der granulosa-
cellen, maar omgekeerd hangt het blijven bestaan van het corpus
luteum ook wel degelijk af van een bepaalden toestand der uterus-
mucosa, welke zeker niet steeds iets met graviditeit te maken heeft.

Zoo goed als de bronstveranderingen in den uterus onder in-
vloed staan van het follikelhormoon, heeft ook volgeni Murphey
en Frei bij runderen de vagina haar eigen cyclus, welke ook
wederom afhankelijk is van hetzelfde hormoon.

Wij kunnen waarnemen, dat onder invloed dezer hormonen de
oppervlakkige laag van het vaginaalepitheel gedurende den oestrus
verhoornt, waardoor de natuur verhindert, dat de leucocyten en
spermatoxische stoffen uit het bloed treden en de spermatozoïden
kunnen benadeelen. Na het verdwijnen van den oestrus treedt er
een desquamatie van het oppervlakkige epitheel op, waarna in
den overigen tijd van den cyclus de leucocyten weer gemakkelijk
kunnen uittreden en hun nuttigen arbeid verrichten. Al deze
gebeurtenissen treden precies in de goede volgorde en op het
juiste oogenbhk op, dank zij den invloed der interne secretie.

Het doel van al deze gebeurtenissen is de conceptie en de
vestiging van het bevruchte eitje in den uterus mogelijk te maken.
Tevens speelt het zenuwstelsel hierbij nog een rol; de interne
secretie staat onder regulatorischen invloed ervan, hoewel omge-
keerd ook het zenuwstelsel weer aan den invloed van de hormonen
bloot staat.

Wij zouden ons dus kunnen voorstellen, dat door een afwijking
in de qualitatieve of quantitatieve vorming van het bronsthormoon
de mucosae van uterus en vagina niet geschikt zouden zijn voor
de voortplanting, omdat de noodzakelijke veranderingen niet
waren opgetreden.

Het zal dan ook zaak zijn, dat veel meer dan tot nu toe bij
de bestudeering van veranderingen in het genitaalapparaat bij
steriele runderen met de cyclische veranderingen wordt rekening
gehouden. Vooral bij die organen, waarbij de afwijkingen slechts
zeer gering lijken, zal rekening moeten gehouden worden met de
phase van den geslachtelijken cyclus, waaruit het praeparaat
stamt.

histologtsche veranderingen, maar tevens worden de contracties
van tuba Fallopii en uterus er door geregeld ; of en hoe hierin
bij onvruchtbare dieren veranderingen voorkomen, is nog onbekend.

Dat er een hormoon door het ovarium wordt afgescheiden, wist
men door de transplantatieproeven van Halban en Knauer al
vrij lang en men stelde er veel prijs op, het product, dat men
hiervoor verantwoordelijk kon stellen, in zuiveren toestand te
bezitten. Het gelukte niet, de chemische structuur van het hormoon
vast te stellen, zoodat men naar een biologische proef zocht om
het aan te toonen en zoo mogelijk de hoeveelheid ervan quanti-
tatief te bepalen. Door Hermaxx en Fellxer werd oorspronkelijk
aangegeven, dat het hormoon, toegediend aan niet-geslachtsrijpe
dieren, tot sterken groei van den uterus aanleiding gaf. Hoewel
deze proef eerst veel voorspelde, verloor zij reeds spoedig aan-
zienlijk van haar waarde, toen bleek, dat ook niet-specifieke
eiwitten deze veranderingen teweeg brachten. Nu de toetssteen
ontbrak, kon men het ovariumhormoon niet met voldoende
mate van zekerheid afzonderen.

Eerst in de laatste jaren is door Allen en Doisy de naar hen
genoemde proef aangegeven, die daarin bestaat, dat bij gecastreerde
muizen, na inspuiting met bronsthormoon, de typische vaginale
cyclus optreedt, met prachtige verhoornde oppervlaktecellen, die
gemakkelijk in een uitstrijkje zijn aan te toonen. Toen dit bekend
was, is men weer met de bereiding van het hormoon aangevangen;
thans kan men het onder verschillende namen, in zuiveren toe-
stand opgelost in water, verkrijgen.

Tevens bleek bij de vele onderzoekingen, die men instelde met
deze praeparaten, dat het hormoon niet soortspecifiek werkte.

Het gevolg van deze onderzoekingen was, dat de verklaring
van het verschijnsel, waarom bij runderen met follikelcysten
voortdurend oestrus-verschijnselen kunnen optreden, geen moei-
lijkheden meer opleverde. Het gelukte in de ovariumcysten bij
runderen, welke nymphomanie vertoonden, een groote hoeveelheid
bronsthormoon aan te toonen, hetwelk, doordat de cyste niet
sprong, daar voortdurend gevormd werd. Het gaf ook de ver-
klaring van het feit, dat in de groote meerderheid der gevallen
de nymphomanie verdween, of sterk verminderde, wanneer de
cyste verwijderd werd.

Bij onze groote huisdieren heeft men ook al reeds getracht met
kunstmatige toediening van dit bronsthormoon invloed op het
genitaalapparaat uit te oefenen.

Becker en Lextz gelukte het bij steriele runderen, welke ge-
ruimen tijd geen oestrus-verschijnselen hadden vertoond, deze door
subcutane toediening van een bronsthormoon-praeparaat op te
wekken, waarop graviditeit mogelijk bleek te zijn.

ovarium te beïnvloeden, bestaan nog vele meeningsverschillen.
Het staat vast, dat de praeparaten, welke deze hormonen be-
vatten, bij onvoldoende ovariumwerking, een gunstigen invloed
uitoefenen op de physiologische veranderingen gedurende den
sexueelen cyclus van de oviducten, den uterus en de vagina. Het
is nog niet met absolute zekerheid bekend of en zoo ja hoe door
de kunstmatige toediening van het ovariumhormoon de eierstok
ook geprikkeld wordt. Een directe invloed van dit hormoon op
het ovarium is niet aanwezig, maar het bestaan van een indi-
recten, wellicht een soort wisselwerking, is niet uit te sluiten.
Er vindt stimuleering van de uteruswerkzaamheid plaats en het
gevolg hiervan zou kunnen zijn, dat het ovarium door de daarbij
optredende hyperaemie van de bekkenorganen gunstig beïnvloed
wordt.

Door de studie der hormonen, die het corpus luteum rijk is,
is door Hermann en Stein naast andere eigenschappen deze vast-
gesteld, dat door injecties van uittreksels van corpora lutea het
optreden van den oestrus bij ratten en andere kleine proefdieren is
uit te stellen en zelfs konden deze onderzoekers vaststellen, dat
door voortdurende behandeling met deze extracten een blijvende
steriliteit bij deze dieren was te verkrijgen. Ook bij runderen kon
men den oestrus ermede verhinderen. In de ovaria van de behan-
delde dieren stelde men vast, dat geen follikelrijping meer optrad;
men vond slechts heel kleine follikeltjes. Deze proeven geven de
verklaring van het feit, dat bij het bestaan van een corpus luteum
persistens de bronst verschijnsel en uitblijven en na de enucleatie
van dit gele lichaam weer optreden.

Het was vrij waarschijnlijk, dat er a.h.w. nog een hoogere in-
stantie was, welke het vermogen bezat, dit gecompliceerde geheel
in gang te zetten en te reguleeren. Zondek en Aschheim is het
gelukt dit aan te toonen. Deze onderzoekers zijn begonnen de
meest uiteenloopende klieren met interne secretie bij infantiele
muizen te implanteeren en vonden langs dezen weg, dat met de
kleinste stukjes van het voorste gedeelte van de hypophysis
cerebri bij deze dieren binnen zeer korten tijd oestrus-verschijn-
selen waren op te wekken. Tevens bleek bij deze experimenten,
dat het onverschillig was of men daartoe gebruikte hypophyse-
weefsel van mannelijke of vrouwelijke individuen of van den
mensch of eenig dier. Het doet er niet toe, of het ovarium
infantiel of seniel is, doch bij castraten ziet men geen oestrus-
verschijnselen optreden ; dat wil dus zeggen, dat het hypophyse-
hormoon in staat is via het ovarium het genitaalapparaat te
beïnvloeden. In het ovarium wordt dan het bronsthormoon ge-
vormd en dit geeft op zijn beurt weer de bekende veranderingen
in de overige gedeelten van den genitaal-tractus.

In het hypophysehormoon beschikken wij dus over een kracht,
welke het ovarium kan prikkelen en sterk beïnvloeden en wat
hiervan de gevolgen kunnen zijn, is nog niet te overzien.

Niet onmogelijk mag het worden geacht, dat door de subcutane
toediening van dit hormoon, eventueel gecombineerd met het
ovariumhormoon, zoodanige veranderingen in het genitaalapparaat
zouden kunnen opgewekt worden, dat onvruchtbare dieren weer
voor de fokkerij bestemd konden worden. Inderdaad zijn er reeds
enkele waarnemingen, welke iets in die richting beloven. Becker
heeft bij jonge runderen, welke nog nooit oestrusverschijnselen
hadden vertoond, deze opgewekt na enkele injecties van een
mengsel van hypophyse- en ovariumhormoon. Bij runderen, welke
zeven weken na den partus nog geen oestrusverschijnselen hadden
vertoond, traden deze na een injectie van bovengenoemde samen-
stelling na twee tot zeven dagen op. Runderen, die tengevolge
van uterusaandoeningen in 5 tot 18 maanden geen oestrusver-
schijnselen hadden vertoond, konden na een behandeling met
bovengenoemd mengsel in zooverre genezen worden, dat de bronst
weer optrad. Graviditeit volgde niet steeds, maar dit was ook
niet mogelijk, want, wanneer de veranderingen in den uterus te
sterk zijn, zal nooit, na welke behandeling ook, wederom gravi-
diteit mogelijk worden. Ook kon Becker bij dieren, die een
ovariumafwijking, o.a. een corpus luteum persistens hadden,
door injecties van hypophyse- en ovariumhormoon, zonder eenige
andere behandeling, den oestrus weer opwekken. Bij een rund
dat alleen behandeld werd met injecties van hypophysehormoon
kon Stosz klinisch nagaan, dat een bestaand corpus luteum
persistens in het rechter ovarium, dat vóór de behandeling aan-
wezig was geweest, na de behandeling, toen de oestrus optrad,
verdwenen was, terwijl in het linker ovarium een rijpe follikel
was waar te nemen.

Het is dus gebleken, dat bij het bestaan van een corpus luteum
persistens, waarbij de oestrus achterwege blijft, deze na inspuiting
van hypophysehormoon weer terugkeert en dit treft ons om be-
paalde redenen zeer. Vrijwel alle onderzoekers waren het er over
eens, dat bij dezen pathologischen toestand geen follikelrijping
meer optrad, omdat dit door hormonen uit het corpus luteum
werd belet en deze opvatting scheen bevestigd te worden door
de hierboven genoemde proeven, waarbij aangetoond werd, dat
door het inspuiten van extracten, uit het corpus luteum bereid,
de follikelrijping was tegen te gaan. Wester nu gaf enkele jaren
geleden een andere verklaring voor het uitblijven der bronst bij
aanwezigheid van een corpus luteum persistens. Hij was van
meening, dat beide, zoowel het blijven bestaan van het corpus

luteum, als het uitblijven van den oestrus, een gevolg waren
van een onvoldoende werking der ovaria. Dit zou dus een be-
vestiging vinden in de waarnemingen van Beckek en Stosz,
dat door inspuiting van hypophysehormoon het corpus luteum
verdween, omdat het ovarium door het hypophysehormoon tot
grootere werkzaamheid wordt aangezet en weer follikels zich gaan
ontwikkelen. Nu zal men vragen, hoe was het dan te verklaren,
wanneer men Wester\'s opvatting huldigde, dat de follikelrijping
ook terugkeerde, als het corpus luteum geënucleëerd werd.
Wester meende, dat door de noodzakelijke manipulaties aan het
ovarium, om het corpus luteum te verwijderen, dit voldoende
werd geprikkeld, o.a. ontstond er een actieve hyperaemie, welke
tot gevolg had, dat weer follikelrijping optrad. Men ziet : twee
theorieën, welke beide door de ontwikkeling onzer kennis betref-
fende de hormonen aannemelijk worden. Het blijkt ook hier
weder, hoe ingewikkeld de problemen zijn, welke zich in de
steriliteit voordoen, hoewel zij vaak eenvoudig lijken.

Richter en Demmel meenen uit hun experimenten met ova-
rium- en hypophysehormoon te mogen concludeeren, dat toedie-
ning hiervan bij functioneele anaphrodisie bij jonge dieren en bij
runderen, welke drie maanden na den partus nog geen oestrus
vertoonden, aan te raden is; daarentegen zagen zij weinig
resultaat bij steriele dieren met klinisch vast te stellen afwijkingen
aan de genitalien, zooals endometritiden, corpora lutea persi-
stentia en ovariumcysten.

Reeds maakte ik de opmerking, dat door een afwijking in de
qualitatieve of quantitatieve vorming van het bronsthormoon
de mucosae van uterus en vagina niet geschikt zouden zijn voor
de voortplanting.

Wij hebben gezien, dat bij een hypofunctie van het ovarium
goede resultaten met het gebruik van het bronsthormoon te
verkrijgen zijn, maar het is daarnaast zeker ook interessant, een
oogenblik stil te staan bij de gevolgen voor de voortplanting en
nakomelingschap, verbonden aan een kunstmatige verhooging
van het normale hormoongehalte van het lichaam.

Langen tijd heeft men vermoed, dat door een dergelijke hyper-
honnoniseering van het vrouwelijke lichaam een bijzonder groote
vruchtbaarheid zou optreden, misschien zelfs het geslacht van de
nakomelingschap zou beïnvloed worden. Peham was de eerste,
die ovariumsubstantie aan dieren verstrekte; bijzonderheden
nam hij echter niet waar. Daarna transplanteerden Bondi en
Neurath normale, rijpe ovaria op volwassen vrouwelijke ratten,
hetgeen tot het verrassende resultaat leidde, dat in 90 % der
gevallen een tijdelijke steriliteit optrad. Fellner en daarna
Uhlmann meenden vast te kunnen stellen, dat door toediening
van ovariumhormoon meer vrouwelijke nakomelingen zouden ge-

boren worden. Reiprich heeft kort geleden deze proeven her-
haald en hij kon vaststellen, dat, wanneer hij ovaria transplan-
teerde bij konijnen vóór de bevruchting, in een vierde gedeelte
der gevallen steriliteit optrad, terwijl bij de nakomelingen der
bevruchte dieren een duidelijke stijging van het aantal manne-
lijke individuen optrad.

De toekomst zal ons verder moeten leeren, welke beteekenis
de ontdekking en bereiding van het hypophyse- en het bronst-
hormoon voor het steriliteitsvraagstuk zal hebben ; de tot nu toe
waargenomen feiten rechtvaardigen zonder twijfel eenig optimisme
en sporen ons aan tot nader onderzoek.

De voortplantingsorganen staan onder invloed van hormonen,
welke gedeeltelijk door het ovarium, maar voor een ander ge-
deelte ook door andere endocrine klieren geleverd worden.

Zooals wij reeds hierboven besproken hebben, behooren hiertoe
de hormonen van de voorste kwab der hypophysis cerebri, maar
verder blijkt uit verschillende proeven, dat ook de hormonen van
de thyreoideae, de parathyreoideae, de bijnieren, de pijnappel-
klier, de thymus en misschien zelfs van de melkklier van be-
lang zijn.

Wat de thyreoidea betreft, is het bekend, dat bij vrouwen, bij
het begin der jmberteit, gedurende de menstruatie en gedurende
de graviditeit een matig sterke vergrooting hiervan optreedt.
Castratie schijnt niet steeds dezelfde gevolgen voor de schildklier
te hebben, soms treedt vergrooting, soms verkleining op, terwijl
bij vrouwen, lijdende aan morbus basedowi, dikwijls menstruatie-
stoornissen en amenorrhoea voorkomen. Bij dieren, aan welke
schildklier-substantie toegediend wordt, kan men de follikelrijping
radeelig beïnvloed zien, waarbij het resultaat afhankelijk is van
de toegediende hoeveelheid. Bij jonge vrouwelijke knaagdieren
doet de voeding van schildkliermateriaal geen pubertas praecox
ontstaan, bij volwassen dieren wordt door kleine dagelijksche
hoeveelheden de bronstcyclus nauwelijks veranderd, door groote
hoeveelheden wordt hij opgeheven en worden de dieren steriel.
Bij kippen zien wij, dat de voedering van een geringe hoeveelheid
schildkliermateriaal een vervroegde puberteit opwekt; geven wij
daarentegen groote hoeveelheden, dan ontaarden de ovaria en
leggen de dieren maandenlang geen eieren. Nemen wij de schild-
klier bij jonge zoogdieren weg, dan zien wij vrijwel steeds dege-
neratieve processen in de ovaria optreden en vaak zijn de dieren
steriel, terwijl ook het uierparenchym onvoldoende ontwikkelt.
Nemen wij bij gravide konijnen de schildklier weg, dan volgt
dikwijls abortus.

Ook bij het rund meent men aanwijzingen te hebben voor den
invloed der thyreoidea op het genitaalapparaat. Yon Wendt ver-
meldt, dat in Finland met gejodeerde voedermiddelen goede

resultaten bereikt zijn. Naast de gunstige werking, die gejodeerde
zoutmengsels op de melkgift hadden, werden ook de geslachtelijke
functies bevorderd. Op vele boerderijen, waar heerschende tijdelijke
onvruchtbaarheid optrad, verdween deze vrijwel terstond, nadat
jodium werd toegediend. De oestrus verscheen geheel normaal en
graviditeit trad in. De schrijver meent dit succes te moeten ver-
klaren uit een verbeterde functie van de schildklier door de
jodiumtoediening, waardoor de invloed, welke dit orgaan met
interne secretie op de genitalia uitoefent, een betere wordt.

Gedurende de graviditeit kunnen bij de vrouw verschijnselen
van tetanie optreden, waarbij men morphologische veranderingen
in de parathyreoideae kan waarnemen. Door het optreden van
graviditeit wordt het ontstaan van tetanie begunstigd. Wanneer
men bij dieren, na gedeeltelijke of totale verwijdering der epitheel-
lichaampjes, een toestand van voortdurende latente tetanie heeft
verkregen, dan zien wij bij graviditeit tetanie optreden. Gravide
dieren blijken veel minder resistent te zijn tegenover de bescha-
diging, ontstaan door parathyreoidectomie, dan niet zwangere.
Ook wordt het optreden van tetanie bij honden met latente
tetanie bevorderd door den oestrus, zoodat hierbij de invloed
van het ovarium vermoed wordt, temeer daar bij castratie van
dieren zonder parathyreoideae het resultaat hiervan verminderde.

Welke plaats de parathyreoideae precies innemen bij onze
groote huisdieren is nog niet bekend.

Ik heb hierboven reeds gewezen op het belang van de hor-
moonsecretie van het voorste gedeelte der hypophysis cerebri en
aangegeven, dat practische toepassing van dit hormoon mogelijk
lijkt, maar tevens blijkt, dat hier ook bezwaren aan verbonden
zijn, waardoor de toepassingsmogelijkheid ervan verkleind wordt.
Het is gebleken, dat, indien bij geslachtsrijpe dieren bedoeld
hormoon in vrij groote hoeveelheid wordt toegediend, er abnormaal
veel follikels tot ontwikkeling komen, hetgeen als zoodanig geen
kwaad kan, doch het nadeel heeft, dat de ontwikkeling van deze
follikels te vroeg ophoudt, in dien zin, dat vóór de ovulatie
optreedt er reeds een corpus luteum wordt gevormd, waarin zich
het ovulum bevindt. Men zou zoodoende dus misschien zijn doel
voorbij streven en wel oestrusverschijnselen te voorschijn roepen,
maar intusschen het dier steriel maken. Toch kan dit hormoon
voor de physiologische ontwikkeling van de ovaria niet gemist
worden, want na verrichte hypophysectomie degenereeren de
gonaden. Het zal dus onze taak zijn vast te stellen, hoe groot
de hoeveelheid der toegediende hormonen mag zijn om het ovarium
juist voldoende te prikkelen.

De achterste kwab van de hypophysis ceribri kan verwijderd
worden, zonder dat er eenigerlei storing in de ovariumfunctie
optreedt. Het is niet waarschijnlijk, dat, uit een steriliteitsoogpunt

bezien, de secretie van de achterste kwab der hypophysis van
belang zal blijken te zijn.

Betrekkingen tusschen de schors van de bijnier en de vrouwe-
lijke gonade schijnen ook te bestaan. Men zou waargenomen
hebben, dat bij ratten de eicellen degenereerden en geen ovulatie
meer optrad, dus de dieren steriel werden, wanneer op een klein
gedeelte na de bijnieren werden verwijderd. Bij kinderen met
tumoren van de bijnier kunnen bij de geboorte reeds teekenen
van puberteit aanwezig zijn. Door extracten van de schors kan
men den groei van den uterus niet beïnvloeden en evenmin den
bronstcyclus opwekken bij gecastreerde dieren. Adrenaline-inspui-
tingen hebben ook geen invloed op den bronstcyclus van muizen.

De invloed, welke de thymus op de geslachtelijke ontwikkeling
uitoefent, is nog niet geheel duidelijk. Door inspuitingen van
follikelvloeistof zou bij ratten een atrophie van den thymus op-
treden. Implantatie van thymus-weefsel heeft op den bronstcyclus
van de muis geen invloed. De waarnemingen omtrent den invloed
van thymectomie op de werking der ovaria zijn niet gelijkluidend :
sommige onderzoekers zeggen, dat het de geslachtelijke rijping
bevordert, andere beweren dat er degeneratie van de ovaria
optreedt, terwijl bij honden in \'t geheel geen invloed op de ovaria
werd waargenomen. Over den invloed, welke de thymus bij jonge
runderen, waarbij vaak steriliteit optreedt, op den geslachtelijken
cyclus uitoefent, is slechts zeer weinig bekend.

Een invloed van het pancreas op het ovarium is niet onwaar-
schijnlijk. Men heeft namelijk waargenomen dat door langdurige
insuline-toediening konijnen steriel kunnen worden zonder dat
duidelijke veranderingen aan de follikels optreden. Na afloop der
onvruchtbaarheid werden vooral vrouwelijke jongen geboren.

Reeds geruimen tijd heeft men in sommige streken een ver-
band meenen op te merken tusschen de steriliteit der runderen
en de melkproductie. Men meende waargenomen te hebben, dat
onvruchtbaarheid vaker voorkwamen bij dieren met een groote
melkproductie dan bij dieren, welke minder goede melkproducenten
waren. Dat er bepaalde betrekkingen tusschen de melkklier en
de genitaliën bestaan, mag wel als vaststaand worden beschouwd.
De puberteitshypertrophie schrijft men toe aan het ovarium-
hormoon ; over de hypertrophie gedurende de graviditeit bestaan
verschillende opvattingen ; sommigen stellen het corpus luteum gra-
viditatis, anderen de placenta ervoor verantwoordelijk, terwijl
een derde groep van onderzoekers den foetus ermede in verband
brengt. Ook over de oorzaken van het optreden der melksecretie
bij de geboorte is men het steeds niet eens. Men heeft wel ver-
moed, dat bepaalde producten, welke anders door den uterus en

zijn inhoud werden opgenomen, haar veroorzaakten. Ook heeft
men aan bepaalde stoffen gedecht, die door den foetus of de
placenta gevormd werden en de secretie remden. Waarschijnlijk
hebben ook nog andere, buiten de genitaliën gelegen endocrine
klieren invloed op den uier. Dat hij ook een eigen hormoon
produceert is nog niet met zekerheid bekend. Omgekeerd heeft
de melkklier na den partus invloed op de involutio uteri, o.a.
op de uteruscontracties en hiervan zou later zelfs een uterus-
atrophie het gevolg kunnen zijn en steriliteit kunnen optreden.
Frei en Staheli meenen ook, dat bij goede melkkoeien een
bijzondere neiging tot steriliteit voorkomt. Zij verklaren deze uit
een strijd om bepaalde voedingsstoffen tusschen den uterus en
den uier. De laatste jaren is speciaal de calciumstofwisseling bij
graviditeit en lactatie onderzocht, waarbij bleek, dat een goede
melkproducente vrij gemakkelijk een negatieve calciumbalans kan
krijgen, speciaal in den winter door hooivoeding en gebrek aan
bepaalde vitaminen. Zooals wij nog nader zullen zien, schijnt
calciumgebrek steriliteit te kunnen geven.

Uit deze mededeelingen moge U blijken, dat er zeer ingewik-
kelde en nog lang niet in alle opzichten volkomen opgehelderde
verhoudingen tusschen de verschillende organen met inwendige
secretie en de genitalia bestaan, zoodat een nauwkeurige experi-
menteele studie hieromtrent bij onze groote huisdieren, in verband
met het steriliteitsvraagstuk, zeker gerechtvaardigd is.

Nog een enkele opmerking over bepaalde exogene steriliteits-
oorzaken zij mij hier vergund.

Reeds langen tijd heeft men aan de voeding een groote rol
voor het ontstaan der steriliteit toegeschreven, zoo zelfs, dat
Hess meende, dat door een rijkelijke gift van krachtvoeder ge-
makkelijk cysteuse ontaarding der ovaria kan optreden, Het is
welhaast onmogelijk uit waarnemingen in de practijk den invloed
der voeding op de vruchtbaarheid, eventueel onvruchtbaarheid,
qualitatief of quantitatief met zekerheid vast te stellen, om de
eenvoudige reden, dat men in het gewone dagelijksche leven
vaak met een groep van in aanmerking komende factoren te
doen heeft. Slechts langs experimenteelen weg kan men beslissen
of bepaalde voedingsstoffen een qualitatief of quantitatief ongun-
stigen invloed op de functie der genitaliën hebben.

Zoodra wij dan de alimentaire steriliteit hebben vastgesteld,
blijft ons nog over na te gaan, of zij van ovarieelen, tubairen
of uterinen oorsprong is. Door verschillende onderzoekers zijn
interessante proeven gepubliceerd, waaruit wij zonder twijfel de
conclusie mogen trekken, dat wij van een alimentaire onvrucht-
baarheid mogen spreken. Het is alleen te betreuren, dat bij
onze groote huisdieren nog slechts enkele proeven en goede
waarnemingen bekend zijn, daarom acht ik het van groot belang,

dat ook hier te lande in die richting een uitgebreid experimenteel
onderzoek wordt ingesteld.

Door de domesticatie hebben de dieren een veel rijkere voeding
en ook een veel betere verpleging gekregen, clan hun in het wild
levende soortgenooten, waarvan het gevolg is geweest, dat de
oestrus veel vaker optreedt, dus de gelegenheid om bevrucht te
worden, uitgebreid is. Aan den anderen kant evenwel hebben de
domesticatie en vooral de manier, waarop de dieren worden ge-
houden en gebruikt, heel vaak ook op de andere wijze storend
op de physiologische processen in het organisme gewerkt, wat
zeker niet in het belang der fertiliteit is geweest. Vele onzer
huisdieren zijn toch op een diëet gesteld, dat van de voeding in
de vrije natuur vrij sterk afwijkt. Hoewel ook het paard en het
rund reeds gedurende eeuwen door den mensch worden gebruikt,
ligt toch de tijd waarin de domesticatie in engeren zin op-
trad, o.a. door het houden der dieren in stallen en het sterk
voederen met krachtvoer, nog niet zoo lang achter ons, zoodat
zij zich mogelijk nog niet geheel en al aangepast hebben.

De alimentaire oorzaken van onvruchtbaarheid kan men ver-
deelen in quantitatieve en qualitatfeve, waarbij de eerste vooral
bestaan uit een te groote of te kleine totale hoeveelheid voedsel
en de andere uit een verminderden of vermeerderden toevoer
van bepaalde stoffen hierin.

Hiervóór merkte ik reeds op, dat Hi:ss als oorzaak van ova-
riumcysten overmatige voeding met krachttoevoer aetiologisch
van belang achtte. Bijzondere onderzoekingen zijn mij hierover
niet bekend.

In tegenstelling hiermede wordt van andere zijde erop gewezen,
dat gedurende den oorlog, toen weinig of geen krachtvoer ter
beschikking was, de oestrus vaak uitbleef. Wij moeten hier een
goed onderscheid maken tusschen absolute ondervoeding, die in
Duitschland gedurende den oorlog voorkwam en eenzijdige voe-
ding, die kan optreden terwijl toch groote hoeveelheden kracht-
voer worden gegeven. Men moet er steeds aan denken, dat
hetgeen wij als krachtvoer gebruiken voor het rund, niet over-
eenkomt met de natuurlijke voeding en zoo is het zeer goed
mogelijk, dat een dusdanig gevoed dier voor zijn groei, melk-
productie en andere functies een voldoende hoeveelheid proteinen,
koolhydraten, lipoiden en minerale stoffen krijgt, dus er uitste-
kend en kerngezond uitziet, maar dat de voor bepaalde organen,
speciaal de gonaden, noodzakelijke accessoire voedingsstoffen ont-
breken. Het blijkt hieruit dus wel, dat niet de rijkelijke voeding
als zoodanig, dus niet een teveel dan de schuldige is, maar juist
een te weinig, een ontbreken van bepaalde stoffen.

Evans en Bishop toonden in talrijke proeven bij ratten aan,
dat het optreden van de puberteit en de duur van den oestrus

afhankelijk zijn van de toediening van bepaalde accessoire voe-
dingsstoffen en tevens bleek hun, dat de functie der placenta en
het vestigen van het eitje in den uterus afhangen van bepaalde
vitaminen. Anderen zagen bij experimenteel onderzoek, dat door
een bepaald diëet huidaandoeningen en conjunctivitis optraden,
terwijl bij vrouwelijke individuen spoedig onvruchtbaarheid optrad.
Toevoeging van bepaalde vitaminen aan het voeder deed de
onvruchtbaarheid verdwijnen.

Natuurlijk zal bij deze experimenten bij kleine proefdieren his-
tologisch nagegaan moeten worden, of bij een aan bepaalde stoffen
arme voeding, waarvan absolute of relatieve steriliteit het gevolg
is, deze op ovarieele of op andere intragenitale afwijkingen zijn
terug te voeren. Men kan zich zeer goed voorstellen, dat het rund,
dat van nature aan de voeding met groene planten gewend is,
door een langdurige hooivoedering, waar juist door het drogings-
proces bepaalde vitaminen te gronde zijn gegaan, gecombineerd
met toediening van groote hoeveelheden krachtvoer, niet vol-
doende accessoire voedingsstoffen krijgt, die noodzakelijk zijn om
een goede functie van ovarium en uterus te waarborgen. Het zou
dus zeker niet onmogelijk zijn, dat het uitblijven van den oestrus
een gevolg is van een z.g. avitaminose. Williams nam waar,
dat onder een kudde runderen, grazende op een magere weide
met slecht hard gras, veel gevallen voorkwamen van abortus en
genitaalafwijkingen en, nadat het geregend had en de toestand
van de weide veel beter was geworden, de abortus sterk afnam
en ook veel minder gevallen van metritiden en retentio secundi-
narum voorkwamen.

Men heeft proeven genomen, betreffende den invloed van een-
zijdig samengestelde voedingsrantsoenen op de voortplanting van
het rund. Hierbij bleek, dat door roggevoedering de vruchtbaar-
heid der dieren verminderde, hetgeen wordt toegeschreven aan
een te gering mineraal-, speciaal calcium-gehalte van het voedsel,
misschien ook aan een gebrek aan A-vitamine. Bij voortgezet
onderzoek bleek, dat het A-vitamine van bijzondere beteekenis
was voor de calciumassimilatie. Uit experimenten van Salmon,
genomen bij ratten, bleek ook het groote belang van calcium
voor de voortplanting. Door Evans en Bishop werd voor een
goede voortplanting bij ratten de aanwezigheid van een vrucht-
baarheidsvitamine, door Hart en Steenbock en anderen, bij
runderen, de aanwezigheid van het A-vitamine, door Share, bij
ratten, de aanwezigheid van B- en E-vitamine voor absoluut
noodzakelijk gehouden.

Grij ns heeft proeven gedaan, welke eveneens het verband
tusschen dieet en voortplanting aantoonen. Ratten, op een be-
paald dieet gezet, groeiden normaal op, maar de mannetjes van
de tweede generatie dezer dieren waren steriel. Op een ander
lvii 46

dieet werden de vrouwtjes der tweede generatie steriel en op
een derde dieet waren zoowel de mannetjes als de vrouwtjes der
tweede generatie vruchtbaar, maar de vrouwtjes konden haar
jongen niet zogen.

Voor het paard, het rund en andere huisdieren is een speciaal
vruchtbaarheidsvitamine nog niet aangetoond; het is echter een
feit, dat een sterk verschil met de natuurlijke voeding de fertiliteit
vermindert.

Meer en meer blijkt ook, dat het jodium van belang is voor
de vruchtbaarheid. Gebrek aan jodium kan aanleiding geven tot
onvruchtbaarheid, hetgeen voor bepaalde bergstreken vooral van
beteekenis schijnt te zijn. Men heeft hiervan in Amerika duide-
lijke voorbeelden gezien. Een tijdlang werd in Noord-Amerika
de varkensfokkerij ernstig bedreigd, doordat vele doode of zwakke
vruchten geboren werden. In andere staten zag men, dat talrijke
kalveren of veulens dood of zeer zwak ter wereld kwamen. In
den staat Michigan kwam de schapenfokkerij in gevaar, omdat
de lammeren, die geboren werden, zeer zwak waren. De oorzaak
van deze onvruchtbaarheid, die dus niet uit een a-conceptie
bestond, maar uit het onvermogen voor een goede intra-uterine
ontwikkel ng te zorgen, was op te heffen door jodiumzouten aan
het moederdier te verstrekken.

Door Frei is in Zwitserland ook een verband aangenomen
tusschen de jodiumarmoede in dat land en de veel voorkomende
steriliteit der huisdieren, waarbij hij ook vooral dacht aan de
beteekenis, die jodium heeft voor een goede schildklierfunctie en
het verband tusschen deze klier en de genitaalorganen. Men
verstrekte aan runderen gejodeerd keukenzout en nu bleek, dat
de dieren, aan welke dit verstrekt werd, terstond gravide werden,
terwijl bij contröledieren de oestrus herhaalde malen terugkeerde.

Het is nog niet bekend, hoe precies de invloed is van het
jodiumgebrek op de ovaria en uteri of eventueel op een bepaald
weerstandsvermogen tegen infecties, bijv. met den abortusbacil
van Bang.

Eerst kort geleden hebben Braude en Schwarzmann onder-
zoekingen gepubliceerd, die bewijzen, dat jodium invloed op de
ovaria uitoefent. Zij spoten gedurende geruimen tijd konijnen in
met een zwakke Lugol-oplossing en konden dan morphoiogische
en functioneele veranderingen in de ovaria waarnemen. Z.j zagen
destructieve veranderingen in de ovaria van geslachtsrijpe konijnen
optreden, welke bestonden uit een degeneratie en een ondergang
van het follikelapparaat. De behandelde dieren wercen niet
zwanger. De functioneele stoornis in de ovaria uitte zich bij be-
handelde muizen in verdwijnen van cyclische veranderingen van
de mucosa der vagina.

Intusschen is eveneens wel vast komen te staan de funda-
menteele beteekenis van het calcium en het A-vitamine voor het
verkrijgen van een normale nakomelingschap, zoowel bij het
rund als bij verschillende andere huisdieren. De beteekenis van
de andere bekende of misschien nog onbekende vitaminen voor
de vruchtbaarheid onzer huisdieren vormt nog steeds een vraag-
stuk, waarvan de oplossing van groot belang mag worden geacht.

Door onderzoekingen van Pfenninger en Hamburger is vast
komen te staan, dat het calcium van groote beteekenis is voor
de resistentie van het organisme tegen infecties, zoodat wij ons
kunnen voorstellen, dat calciumgebrek of gebiek aan A-vitamine
in de voeding, of wel onvoldoende werking der parathyreoidiae,
of onvoldoende vei lichting den weerstand van het genitaalap-
paraat tegen infectie vermindert, zoodat niet alleen het verlaagde
calciumgehalte als zoodanig, maar ook de hierdoor vergroote
infectiekans van het lichaam het dier steriel maken.

Zonder twijfel is ook bij andere ziekten in ons land de groote
beteekenis van het calcium vastgesteld, zoodat ook bij steriele
runderen in deze richting hier een nader onderzoek dient te
worden ingesteld.

Moge U uit dit zeer vluchtige overzicht betreffende het steri-
liteitsvraagstuk gebleken zijn, dat in vele opzichten in den loop
der jaren onze kennis hieromtrent is vergroot, toch blijven er
echter nog vele duistere punten over, welke dringend om een
oplossing vragen. Ik acht het dan ook een voornaam deel van
de mij opgelegde taak te trachten, zooveel mogelijk door expe-
rimenteel onderzoek er toe mede te werken, ons inzicht in de
oorzaken, het wezen en de behandeling der steriliteit meer en
meer te verdiepen.

Volgens Art. 2 sub i van het Melkbesluit mogen streptocoecen
niet in aanmerkelijke hoeveelheid in melk aanwezig zijn. Hieruit volgt,
dat de aflevering van melk, waarin weliswaar streptocoecen voor-
komen, doch niet in aanmerkelijke hoeveelheid, niet is verboden.

Volgens Art. 25 sub 2a mag de melk, die de melkveehouder
verkoopt, aflevert of ten verkoop of ter aflevering in voorraad
heeft, niet afkomstig zijn van dieren, waarvan de melkveehouder
redelijkerwijze geacht kan worden te weten of te vermoeden, dat
zij lijden aan uierontsteking Het is ons opgevallen, dat men hier
en daar de meening is toegedaan, dat uit deze beide bepalingen
van het Melkbesluit nu zoowel zou moeten worden afgeleid, dat
een koe alleen aan uierontsteking lijdende is, indien de melk van
die koe (hetzij gemengd uit alle 4 kwartieren, hetzij afkomstig
van een verdacht kwartier) streptocoecen in aanmerkelijke hoeveel-
heid bevat, als het omgekeerde, nl. dat indien de melk van een
koe weliswaar streptocoecen, doch geen streptocoecen in aanmerke-
lijke hoeveelheid bevat, de melk van de bewuste koe onder alle
omstandigheden mag worden afgeleverd. In dat laatste geval wordt
dus gehandeld, alsof het niet aanwezig zijn van streptocoecen in
aanmerkelijke hoeveelheid, de aanwezigheid van uierontsteking
uitsluit.

Door S. Simons, veearts aan den Keuringsdienst van Waren te
Enschede, zijn in den loop van 1928 en 1929 de uiers van talrijke
melkkoeien klinisch onderzocht, terwijl van de koeien, welke
klinische afwijkingen aan den uier vertoonden, de melk door hem
werd bemonsterd en onderzocht op genoemden Keuringsdienst
van Waren.

Omgekeerd werden in talrijke gevallen waarbij in mengmelk,
van een boerderij afkomstig, streptocoecen werden aangetroffen,
al waren dit minder, soms veel minder dan „aanmerkelijke hoeveel-
heden", de melkkoeien van de boerderij waar de melk werd ge-
produceerd, klinisch onderzocht. Het vergelijkend onderzoek van
beide bevindingen, nl. klinisch onderzoek van het vee en micros-
copisch onderzoek van het melksediment, leerde ons het volgende:

A. In de melk, die is afgeleverd, komen bij het microscopisch
onderzoek streptocoecen in aanmerkelijke hoeveelheid voor; dit

^l) Deze bepaling geldt alleen voor de melk, die uit het ontstoken kwartier
(of de ontstoken kwartieren) afkomstig is.

mastitis aangetroffen.
2e. Bij 39 koeien werd een klinisch moeilijk te constateeren
chronische mastitis aangetoond.

In deze laatste gevallen mocht het dikwijls niet gelukken,
vooral als tusschen het onder A genoemde microscopisch
onderzoek van het melksediment en het klinisch onderzoek
i a 2 weken verliepen, in de melk, van elke koe afzonderlijk
genomen, op de gewone wijze streptococcen aan te toonen.
Werd echter van deze laatste melkmonsters een cultureel
onderzoek ingesteld en een voor streptococcen geschikte
„Anreicherungsmethode" toegepast, dan werden in vele geval-
len wel streptococcen gevonden \').
3e. Ernstige chronische mastitiden werden bij 51 koeien aangetoond.

B. In de melk, die is afgeleverd, komen bij het microscopisch
onderzoek van het sediment weinig streptococcen tot zelfs zeer enkele
streptococcen voor; dit onderzoek strekte zich uit over 183 melk-
veehouders met 735 koeien.

ie. In 18 gevallen werden hevige acute mastitiden gevonden.
2e. Bij 78 koeien werden klinisch duidelijk waarneembare chro-
nische mastitiden waargenomen.
3e. Bij 153 koeien werden kleine chronische (moeilijk waarneem-
bare) afwijkingen geconstateerd.
Het gewone microscopische onderzoek van de melk van elke
koe afzonderlijk was in deze laatste gevallen, evenals onder A sub 2,
dikwijls geheel negatief. Cultureel werden echter in talrijke gevallen
streptococcen gevonden.

Uit bovenvermelde waarnemingen hebben wij gemeend de vol-
gende conclusies te moeten trekken :

ie. Het vinden van streptococcen in aanmerkelijke hoeveelheid
in mengmelk moet natuurlijk altijd gevolgd worden door een
klinisch onderzoek van de uiers der produceerende koeien en door
het microscopisch onderzoek van de melk van deze. Men kan
echter in zoo\'n geval niet voorspellen dat een koe met een flinke
acute of zelfs een klinisch duidelijk aantoonbare chronische mastitis
zal worden gevonden. In vele gevallen levert 1 a 2 weken later
een oppervlakkig klinisch onderzoek en een gewoon microscopisch
onderzoek van het melksediment zelfs niets op. Stelt men echter
een zeer serieus klinisch onderzoek in, lettende, vooral bij leeg
gemolken uiers, op kleine diepliggende verhardingen in het uier-

\') De door ons gevolgde ophoogings- of Anreicherungsmethode bestaat uit het
enten van een deel van het sediment in glucose-bouillon. Bij het gebruiken
van andere voedingsbodems, als peptonwater, glucosepepton of agar, werden
minder gunstige resultaten verkregen.

weefsel, clan vindt men wel vaak afwijkingen, terwijl bij de
„Anreicherungs-methode", deze afwijkingen vaak vergezeld blijken
te gaan van het aanwezig zijn van (zij het dan ook weinige)
streptococcen. Het is echter eene uitzondering, dat melkveehouders
in gevallen van chronische mastitiden, waarbij streptococcen worden
aangetoond, de zieke uier of liet zieke kwartier zelf kunnen
vinden, terwijl vóór het zichtbaar worden van een acute mastitis
reeds geruimen tijd streptococcen kunnen zijn gevonden.

2e. Het vinden van weinig of enkele streptococcen in meng-
melk kan wijzen op zeer ernstige uierontstekingen ; ook bij het
voorkomen van weinige of enkele streptococcen in de mengmelk
van een boerderij afkomstig, behoort dus een klinisch onderzoek
van de produceerende melkkoeien te worden ingesteld en de melk
van alle koeien microscopisch te worden onderzocht.

Dat bovendien bij ernstige gevallen van uierontsteking en het
afgescheiden worden van een abnormaal secreet, meermalen in dit
secreet geen streptococcen Voorkomen, was ons reeds bekend uit
het onderzoek der talrijke abnormale melkmonsters door dieren-
artsen aan den Keuringsdienst van Waren te Enschede ter order-
zoek aangeboden.

Een paar zeer opvallende gelijksoortige gevallen troffen ons in
Februari 1930 weer zeer sterk.

Bij de inspectie van eenige stallen en het klinisch onderzoek
van de melkkoeien, werden in Februari jl. door ons op drie stallen
3 koeien aangetroffen met acute mastitis. De aangetaste kwartieren
waren hard, sterk gezwollen, zeer warm bij het aanvoelen en
blijkbaar nogal pijnlijk. Het secreet was in 2 dezer gevallen
dun, geelachtig tot geelbruin met vlokken en in één geval dik,
taai en geel. Het secretum werd meegenomen en het sediment
zoowel direct microscopisch als na de „Anreicherungs-methode"
onderzocht. Volgens geen van beide methoden konden strep-
tococcen worden aangetoond ; het directe microscopisch onderzoek
van het sediment toonde ons wel veel leucocyten, doch zooals
bekend, is dit voorkomen van veel leucocyten lang niet altijd
een op bepaalde ziekelijke afwijkingen duidend verschijnsel. Indien
in alle drie bovenbedoelde gevallen het abnormale secreet uit
het zieke kwartier was gemengd geworden met een flinke hoeveel-
heid melk van de gezonde kwartieren van dezelfde koeien en
bovendien met de melk van eenige koeien uit denzelfden veestapel,
zoodat de groote verdunning het abnormale uiterlijk bij organo-
leptisch onderzoek had doen verdwijnen, dan was bij het micros-
copisch onderzoek van het sediment alleen, de aanwezigheid in
deze mengmelk van een ziekteproduct uit heftig ontstoken kwar-
tieren niet aangetoond geworden. Wij laten hier in het midden,
in hoeverre in dergelijke gevallen de katalase, de reductase-tijd,
of het chloorgehalte der mengmelk aanwijzingen kunnen geven.

Daar het welhaast logisch is, clat een afwijkend secreet\' uit
een ontstoken uier in mengmelk niet thuis behoort, is het be-
grijpelijk, dat het Melkbesluit naast het verbod van aflevering
van melk met streptococcen, ook het verbod bevat van het afleveren
van melk van koeien, die lijdende zijn aan uierontsteking.

Om dit laatste echter tot zijn recht te doen komen is het niet
alleen noodig de afgeleverde melk op geregelde tijden te onder-
zoeken op de aanwezigheid van streptococcen, waarbij dan zooals
boven reeds is uiteengezet, ook op het voorkomen van streptococcen
in geringe hoeveelheid moet worden gelet, doch is het tevens nood-
zakelijk, dat systematisch alle melkgevende koeien klinisch worden
onderzocht op de mogelijke aanwezigheid van acute of chronische
uierontstekingen. Dat dit klinisch onderzoek alleen door een dieren-
arts behoort te geschieden, spreekt vanzelf.

Wanneer wij in dit artikel spreken over „melk" wordt door
ons niet alleen bedoeld, melk voor de consumptie bestemd. Immers
het melkbesluit maakt geen onderscheid tusschen consumptiemelk
en industriemelk. Zoowel de eerstbedoelde als de laatstbedoelde
melk moet voldoen aan de eischen in het Melkbesluit gesteld.
Dat dit ook de bedoeling is der Nederlandsche regeering volgt
bijv. indirect uit het rapport, uitgebracht door eene commissie
ingesteld door de Engelsche regeering om een onderzoek in te
stellen naar de omstandigheden waaronder in Nederland de melk
wordt gewonnen, welke verwerkt wordt tot zuivelproducten, die
geëxporteerd worden en waarvan een aanmerkelijk deel naar
Engeland wordt uitgevoerd.

Deze commissie, die ons land heeft bezocht en bij dit bezoek
voorgelicht werd zoowel door rijksambtenaren als door voor-
aanstaande personen uit de Zuivel kringen, schrijft in haar rapport
(dat men o.m. vindt in het jaarverslag over 1928 der Vereeniging
voor Zuivelindustrie en melkhygiëne):

„I)e Hollandsche regelingen (bedoeld worden de bepalingen van
het Melkbesluit) gelden zoowel voor consumptiemelk, als voor melk,
die bestemd is voor de bereiding van zuivel en melkproducten,
onafhankelijk van de uiteindelijke bestemming dezer producten".

Bij het nemen van maatregelen, door belanghebbenden, in dezen
de coöperatieve of particuliere melk- en zuivelfabrieken, om te
zorgen, dat in de door melkveehouders aan de fabriek afgeleverde
melk geen streptococcen voorkomen en dat deze melk niet af-
komstig is van vee, dat lijdende is aan uierontsteking, kan men
van twee verschillende standpunten uitgaan. In de eerste plaats
kan men uitgaan van het denkbeeld dat het, met het oog op
de bepalingen van het Melkbesluit, voldoende is, de koeien met
acute uierontsteking en die met chronische uieraandoeningen
welke streptococcen afscheiden, op te sporen en te zorgen, dat de

In de tweede plaats kan men zich op het standpunt stellen,
dat het opsporen der uierzieke koeien, met het eenige oogmerk
om de melk van de zieke kwartieren niet te doen afleveren, gelijk
\'staat met het verrichten van monnikenwerk, als niet tezelfdertijd de
bestrijding der uierontsteking ter hand wordt genomen.

Wordt de bestrijding der uierontsteking door de melk- en zuivel-
fabrieken niet tevens krachtig ter hand genomen, dan zal men
steeds bezig moeten blijven met het opsporen van zieke koeien
en het niet doen afleveren van een deel der melk, zonder dat het
aantal koeien met acute en chronische uierontsteking en zonder
dat de hoeveelheid melk, die van deze koeien afkomstig is en
welke niet mag worden afgeleverd, ooit zal verminderen. Men
verlieze niet uit het oog, dat bij droogwording of droogzetting
van één door uierontsteking aangetast kwartier, de jaarlijksche
melkgift van een koe met ± 600 L. vermindert en dat deze
600 L. minder geproduceerde melk, al naar den prijs hiervan,
eene schade van / 40.:— a / 60.— voor den eigenaar der koe be-
teekent. Ook vermindert elke grootere of kleinere ontsteking in
een kwartier, welke bij genezing veelal een min of meer duidelijk
waarneembare verharding achterlaat, de hoeveelheid produceer end
uierweefsel en dus ook de hoeveelheid geproduceerde melk met
een zeker percentage.

Naast het microscopisch onderzoek der melk eenige keeren per
jaar en het klinisch onderzoek der uiers, dit laatste zoowel naar
aanleiding van dein de onderzochte melk gevonden streptococcen,
als systematisch, minstens één keer per jaar, van alle melkkoeien,
behoort dus de bestrijding der uierontsteking te worden aangevat.

Deze bestrijding der uierontsteking behoort o.i. te geschieden
door dierenartsen, die uit hoofde van hunne opleiding in staat
zijn, de verschillende vormen van uierontsteking te onderkennen,
die weten te beoordeelen of een aangetast kwartier öf reddeloos
verloren óf te genezen is en die naar gelang der plaatselijke om-
standigheden adviezen kunnen geven en maatregelen kunnen doen
nemen, met het doel, de genezing te bevorderen en infectie van
de andere kwartieren derzelfde koe en van de in denzelfden
stal voorkomende andere gezonde melkkoeien, te voorkomen.

Het is o.i. geheel onvoldoende deze bestrijding te doen ge-
schieden op een wijze, zooals wij die meermalen hebben ontmoet
en die bestaat uit het zenden door den directeur der zuivelfabriek
aan den melkveehouder van eene, in alle gevallen, gelijkluidend
opgestelde circulaire, waarin maatregelen zijn opgesomd, die de
melkveehouder dient te nemen. Het is o.i. verkeerd gezien, alle
voorkomende chronische en acute mastitiden over denzelfden kam
te scheren en het uitvoeren der bestrijdingsmaatregelen zonder dier-
geneeskundige controle, aan den melkveehouder te willen overlaten.

In het Keuringsgebied Enschede zijn thans 24 melk- en zuivel-
fabrieken die, zooals men dit noemt, „doen aan streptocoecen -
bestrijding". In enkele gevallen is de gevolgde werkwijze geheel,
zooals deze door ons èn practisch uitvoerbaar èn het meest af-
doende wordt geacht.

In andere gevallen echter kleven aan deze zoogen. streptococcen-
bestrijding o.i. nog al bedenkelijke fouten.

Eene volgens ons juiste methode van werken wordt o.m. gevolgd
door eene zuivelfabriek te T.

Deze methode i-s als volgt: Een keer per jaar bezoekt een
dierenarts de stallen van alle leveranciers en onderzoekt deze
o.m. klinisch alle uiers van de melkgevende koeien. Van alle
kwartieren waarin eene ontsteking wordt gevonden of vermoed,
wordt de melk bemonsterd en microscopisch onderzocht; de dieren-
arts geeft naar aanleiding van den uitslag van dit klinisch en
microscopisch onderzoek zijne adviezen en stelt zoo noodig eene
behandeling in. Bovendien wordt dagelijks aan de fabriek de
melk van 30 leveranciers gesedimenteerd, uitgestreken en gekleurd.
De dierenarts ziet \'s avonds deze preparaatjes door; vindt hij
• afwijkingen in het microscopisch beeld, die eene chronische of
acute aandoening doen vermoeden, dan bezoekt hij zoo spoedig
mogelijk de bewuste boerderij en handelt weer naar bevinding.
Op deze wijze wordt van eiken leverancier eens per maand de
melk microscopisch onderzocht. Verder worden alle nieuw gekochte
koeien direct klinisch door denzelfden dierenarts onderzocht en
wordt van al deze het melksediment tevens microscopisch bekeken.
Dit laatste geschiedt, omdat de nieuwgekochte vaak versch-
melksche koeien zijn, waarbij het klinisch onderzoek op chronische
mastitis wel eens moeilijk is; het is dus aan te raden bij al
deze dieren dit klinisch onderzoek aan te vullen met het micros-
copisch onderzoek van het melksediment. De smetstofverspreiders
worden dus practisch gesproken alle opgespoord en in elk geval
afzonderlijk worden door den dierenarts mondeling de adviezen
gegeven en de behandeling ingesteld, die ten doel hebben, uit-
breiding der ziekte te voorkomen en de genezing te bevorderen.
Indien de veehouders meewerken en in alle gevallen de gegeven
adviezen opvolgen, zijn wij er van overtuigd, dat op deze wijze de
streptococeen-mastitis in belangrijke mate zal worden teruggedrongen.

Door andere fabrieken worden min of meer hiervan afwijkende
methoden gevolgd, waarvan wij hier ten slotte enkele doen volgen
en waarbij wij zullen opmerken, welke ons inziens de gemaakte
fouten zijn :

Zuivelfabriek te A.: Elke week worden van 50 leveranciers de
uitgestreken sedimenten opgezonden naar het laboratorium van
de Geldersch-Overijsselsche Zuivelbond te Zutphen. Zijn hierbij

preparaten waarin streptococcen (in aanmerkelijke hoeveelheid ?)
voorkomen, dan ontvangt de fabriek hiervan bericht. De fabriek
deelt dit mede aan den veehouder en stuurt tevens een melk-
controleur naar de bewuste boerderij, om monsters van elke koe
afzonderlijk te nemen. De uitstrijkjes van die monsters worden
naar Zutphen gezonden en de fabriek ontvangt weer den uitslag
van dit onderzoek. De fabriek bericht daarop den veehouder welke
koe melk leverde met streptococcen; terzelfdertijd tijd wordt aan
den veehouder meegedeeld: xe. dat hij geen melk mag leveren
waarin streptococcen in aanmerkelijke hoeveelheid voorkomen en
2e. dat hij het ontstoken uier vaak moet uitmelken.

De fouten welke o.i. hier begaan worden zijn : ie. dat er geen
klinisch onderzoek geschiedt, noch systematisch, noch naar aan-
leiding van het vinden van streptococcen in de melk; 2e. dat er
geen bestrijding van de streptococcen-mastitis plaats heeft onder
diergeneeskundige leiding.

Fabriek te B.: De directeur der fabriek onderzoekt eens per
maand alle melk op de aanwezigheid van streptococcen (wat echter
bij drukke werkzaamheden ook wel eens een of twee maanden
wordt overgeslagen). Zijn er streptococcen in de melk, dan bezoekt -
een controleur de bewuste boerderij voor het bemonsteren van
elke koe afzonderlijk. Is op deze wijze de koe gevonden, die melk
met streptococcen afscheidt, (zeer dikwijls wordt dieniet gevonden),
dan wordt verder op dezelfde wijze gehandeld als hierboven bij
de fabriek te A is vermeld.

De fouten, die hier worden gemaakt, zijn dezelfde, als die, welke
wij bij de fabriek te A. hebben genoemd.

Fabriek te H.: De fabriek verkoopt een matige hoeveelheid
consumptiemelk.De plaatselijke dierenarts neemt elke week van
eiken wagen consumptiemelk i monster en onderzoekt dit op de
aanwezigheid van streptococcen. Bij streptococcen in aanmerkelijke
hoeveelheid wordt van de melkveehouders, van wier vee de ver-
dachte melk afkomstig is, de melk bij aflevering aan de fabriek
bemonsterd. Indien in de melk van een of meer dezer leveranciers
veel streptococcen voorkomen, dan wordt die melk in het vervolg
bij de industriemelk gevoegd en wordt voor de consumptiemelk
een anderen veehouder uitgezocht, wiens melk tijdelijk vrij is
van streptococcen.

ie. Alleen de consumptie-melk wordt onderzocht op de aan-
wezigheid van streptococcen ; van de melk voor de zuivelbereiding
bestemd geschiedt dit niet. Van eenige bestrijding der mastitis
is feitelijk geen sprake.

Fabriek te M.: Van de leveranciers der melk, die door de fabriek
voor consumptiemelk wordt bestemd en van de leveranciers der
melk, die bestemd is voor het maken der reincultuur (bij de

boterbereiding), worden 3 keer per jaar de nitstrijkjes opgezonden
naar het laboratorium van de Geldersch-Overijsselsche Bond van
Coöperatieve Zuivelfabrieken te Zutphen. Worden door dit labo-
ratorium streptococcen gevonden, dan wordt de bewuste melk in
het vervolg bij de industriemelk gevoegd en wordt een andere
leverancier gezocht voor de consumptiemelk. Ook ontvangt de
veehouder bericht, dat in de door hem geleverde melk veel strep-
tococcen aanwezig waren; verder wordt hier echter niets aan gedaan.

Het onderzoek op streptococcen geschiedt alleen van de con-
sumptiemelk en slechts 3 keer per jaar. Van streptococcenbestrijding
over de geheele linie is geen sprake; alleen de leveranciers der
consumptiemelk krijgen bij aanwezigheid van streptococcen be-
richt, welk bericht vele leveranciers echter „voor kennisgeving
aannemen".

Fabriek te W.: Een dierenarts bezoekt twee keer per jaar de
stallen, waarvan de melk door de fabriek tot consumptiemelk is
bestemd en onderzoekt klinisch de koeien op uieraandoeningen.
De melk van koeien met acute uierontstekingen en die, welke
streptococcen bevat, wordt niet in consumptie gebracht. Door
den dierenarts worden de zieke dieren behandeld, indien zulks
door den veehouder wordt gewenscht.

Het klinisch onderzoek betreft alleen de koeien, waarvan de
melk voor de consumptie is bestemd Alle andere koeien worden
niet klinisch onderzocht. Ook wordt het onderzoek niet aangevuld
met meermalen per jaar microscopisch onderzoeken van het melk-
sediment.

Fabriek te H.: Twee a drie keer per jaar wordt de melk van
alle leveranciers naar het laboratorium van de G. O. B. v. C. Z.
te Zutphen opgezonden. (Het opzenden gaat trouwens onregelmatig,
soms worden gedurende maanden geen monsters opgezonden).
Het verdere verloop is, zooals bij de fabriek te A. is weerge-
geven.

De fouten, die hier worden gemaakt, zijn behalve het slechts
twee a drie keer per jaar onderzoeken van de melk op strepto-
coccen en het zeer onregelmatige opzenden der monsters, dezelfde
als die bij de fabriek te A. genoemd.

Bij het onderzoeken van mengmelk op streptococcen met het
doel de uierzieke koeien op te sporen, moet ook gelet worden op
de aanwezigheid van geringe hoeveelheden streptococcen in het
sediment van die mengmelk. Wanneer, vóórdat een klinisch onder-
zoek van het vee plaats heeft gehad monsters van elke koe af-
zonderlijk worden onderzocht, behooren ook de monsters waarin

Ook indien individueele melkmonsters weinig of zeer weinig
streptococcen bevatten, behoort een klinisch onderzoek van den
uier der koeien, waarvan deze melk afkomstig is, te worden ingesteld.

Wanneer in mengmelk streptococcen worden gevonden en het
microscopisch onderzoek der melk van elke koe afzonderlijk,
eenigen tijd daarna, niets oplevert, terwijl een of meer koeien toch
bij ernstig klinisch onderzoek wel eenige afwijking aan den uier
vertoonen, dan levert het cultureel onderzoek der melk (Anreiche-
rungs-methode) in zeer vele gevallen positieve resultaten op, in
zooverre, dat bij dit laatste onderzoek zeer dikwijls streptococcen
worden gevonden in de melk der koeien met geringe uierafwijkingen.

De zuivel- en melkfabrieken moeten niet alleen zorgen, dat
melk welke streptococcen bevat en melk, afkomstig van uier ziek
vee, niet wordt afgeleverd door den melkveehouder, doch deze
bedrijven moeten tevens de bestrijding der streptococcen-mastitis
ter hand nemen.

Voor deze bestrijding is het o.i. noodig dat:
ie. meermalen per jaar de melk van alle leveranciers wordt
onderzocht op de aanwezigheid van streptococcen en dat in
alle positieve gevallen telkens een dierenarts de bewuste boer-
derijen bezoekt voor klinisch uierondefzoek.

2e. minstens één keer per jaar systematisch de geheele stapel
melkvee klinisch wordt onderzocht op de aanwezigheid van
uieraandoeningen.

3e. de uiers van alle nieuw aangekochte koeien klinisch worden
nagezien, terwijl tevens de melk dezer nieuw aangekochte
koeien microscopisch wordt onderzocht.

4e. door een dierenarts in alle gevallen van acute en chronische,
veel of weinig streptococcen afscheidende mastitiden, maat-
regelen worden genomen en voorgeschreven, die ten doel
hebben de genezing te bevorderen en de kans op infectie
der andere melkkoeien in denzelfden stal zoo gering mogelijk
te doen worden.

Dat de melkziekte ook bij schapen voorkomt is bekend. Reeds
werden door mij enkele jaren geleden schapen genezen door
lucht-insufflatie ; echter voldeed mij deze methode lang niet zoo
goed als dit bij runderen het geval is. Ik nam waar dat recidive
vrij veel optrad en in enkele gevallen stierven de dieren toch.

Dit voorjaar was ik in de gelegenheid deze dieren te behandelen
volgens de methode van Prof. Sjollema ; toegediend werden
3 tot 6 gram CaCI₂ en 4 tot 8 gram glucose. Het resultaat was verras-
send. Binnen enkele minuten waren de dieren radicaal genezen.

De ziekte komt voor zoowel bij schapen die nog enkele dagen
voor het lammeren zijn, als bij schapen die de lammeren bij zich
hebben; ook neemt men de ziekte waar wanneer de lammeren
gespeend worden.

De verschijnselen der ziekte zijn ; de dieren blijven achter in de
koppel, gaan liggen, willen bij opjagen niet meer overeind; zet
men de dieren toch overeind dan loopen zij met de achterhand
geheel stijf, slingeren, en vallen neer; in een verder gevorderd
stadium kunnen zij niet meer overeind, en wanneer twee personen
de dieren dan op de beenen zetten zakken ze als een zoutzak
in elkaar; dan liggen zij met de kop recht vooruit, ook wel zooals
runderen met de kop in de zij, snurken en hebben bijna steeds
een vuil-groene uitvloeiing uit de neus; typisch is ook dat men
geen ontlasting achter de dieren vindt. Pols en ademhaling zijn
zeer versneld ; de temp. is normaal.

Het dier wordt plat op de zijde gelegd, de wol aan de halsvlakte
weggeknipt, de huid behoorlijk ontsmet, een canule in de jugularis
gebracht en met een record-spuit wordt de vloeistof toegediend.
De techniek is zeer eenvoudig; een dubbele canule met het oog
op eventueele necrose is hier geheel overbodig.

Na de injectie ziet men onmiddellijk dat de schapen zich beter
gevoelen ; de kop wordt in normale houding gebracht, het snurken
is verdwenen. Wanneer men na enkele minuten de dieren opjaagt,
staan ze op alsof er niets gebeurd is; ontlasting volgt spontaan,
evenals urineeren.

Ik nam waar dat dergelijke schapen direkt na het overeind gaan
het op een loopen zetten en dat de eigenaar de dieren slechts
met moeite kon krijgen.

Ik ben er van overtuigd dat jaarlijks vele schapen in Nederland
aan de melkziekte te gronde gaan. De veehouders achten het
doorgaans de moeite niet waard veeartsenijkundige hulp voor
schapen in te roepen, en volstaan met een aderlating in de vorm

van een snede in een der ooren. Het ware te wenschen dat de
veehouders er van doordrongen waren dat ieder jaar vele beste
schapen aan melkziekte sterven, terwijl de dierenarts thans een
middel in handen heeft dat onfeilbaar is.
Texel, 18 April 1930.

Verfasser beobachtete wiederholt Fälle von Gebärparese bei Schafen. Luft-
insufflation in das Euter hatte bei dieser Tiergattung weniger Erfolg als bei Kühen.

Die Behandlung nach Sjollema (intravenöse Einspritzung von 3—6 Gramm Cal-
ciumchloride 4—8 Gramm Glucol) ergab auffallend gute und schnelle Resultate.

The author repeatedly saw cases of milkfever in sheep. Insufflation of the
udder proved in this specimen of animal less succesfull than in cows. With
Sjollema\'s treatment [intravenous injection of Calciumchloride (3 -6 Gram) with
Glucol (4—8 Gram)] strikingly good and rapid results were obtained.

L\'auteur observa à plusieurs repiises des cas de fièvre vitulairechez des moutons.
Chez cette espèce animale l\'insufflation de la mamelle n\'avait pas le même succès
que chez les vaches.

Le traitement d\'après Sjollema (injection intraveineuse de 3 -6 grammes de
chloride de calcium 48 grammes de glupol) donna des guérisons frappantes
et rapides.

Met het woord ..Höchstuntersuchungszahl", afgekort luidende „Höchstzahl"
wordt bedoeld het aantal dieren, : dat door één veearts — met in acht nemen van
alle voorschriften — gedurende 1 dag gekeurd kan worden, zonder een te sterke
afmatting te veroorzaken en zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de betrouw-
baarheid van het onderzoek.

Over dit onderwerp is vooral in het Z. f. Fl. H. uitvoerig van gedachten gewisseld,
hetgeen zijn oorzaak vindt in een euvel, dat aan vele groote slachthuizen geheerscht
heeft, nl. een tekort aan keuringspersoneel. Rehmet (toen Keuringsveearts, later
Obertierarzt te Keulen) verklaart het ontstaan ervan uit de ingrijpende wijzi-
gingen, die het in werking treden van het „Reichsfleischbeschaugesetz" mede-
bracht. (zie Z. f. Fl. H. dl. 22, blz. 60). Vóór dien tijd was elke inrichting vrij de
keuring naar eigen inzicht in te richten. Uit het overzicht van Rehmet blijkt maar
al te duidelijk, dat zelfs in groote steden als Keulen en Hamburg aan de eigenlijke
keuring weinig aandacht werd besteed, en men b.v. één veearts (directeur) vol-
doende achtte. Na de invoering der wettelijke bepalingen, die tot in de bijzonder-
heden de keuring regelden, was een sterke uitbreiding van personeel noodzakelijk,
waartoe de meeste gemeentebesturen niet dan schoorvoetend overgingen. „Der
Grund für dieses Miszgeschick des Fl. B. G. liegt u.a. darin, dasz sein Charakter
als sanitäre Masznahme für die Volksgesundheit in groszen Schlachthofbetrieben
vielfach kommerziell umgebogen wird", zegt Bengisch in de Berl. Tierärztl. Wo-

chenschr. 1927 blz. 131. Volgens Kun. Müller (Z. f. Fl. H. dl. 22, blz. 324) hadder»
de meeste veeartsen, die leiders waren van abattoirs, nooit volgens de nieuwe be-
palingen gekeurd ; zij kenden daardoor de eischen niet, welke daardoor aan het
personeel gesteld werden, en werkten niet mee, om verbeteringen aan te brengen.
Anderzijds is echter aan te voeren, gelijk ook Rehmet doet, dat door de opeen-
hooping van de slachtingen op enkele dagen bij aanstelling van een voldoend
aantal veeartsen, op de minder drukke dagen velen overcompleet zouden zijn
geweest.

Niet steeds hield de aanstelling van nieuwe veeartsen gelijken tred met de toe-
name van het aantal slachtingen en de uitbreiding der keuringsvoorschriften,
waarin men de verklaring moet zoeken van het feit, dat 10 jaren na de invoering
der wet een beweging ontstond voor de invoering — van Rijkswege — van „Höchst-
zahlen", en dit onderwerp op tal van vergaderingen der organisaties van keurings-
veeartsen een punt van bespreking uitmaakte. (N.B. : Omstreeks 1910 werd er in
Duitschland geageerd voor de uitvoering van de vleeschkeuring door het Rijk,,
omdat vele gemeenten de wet onvoldoende uitvoerden, en dikwijls hun ambtenaren
tegenwerkten, onder invloed der slagers. Tout comme chez nous !).

Vóór wij op een en ander nader ingaan, dienen wij even stil te staan bij één der
schrijvers, die tot de grootste voorvechters van de idee der Höchstzahlen behoorde,
er feitelijk de vader van was, nl. Kunibert Müller, aanvankelijk werkzaam iu
Guben en in een latere periode aan het Berlijnsche abattoir. Uit de literatuur
krijgt inen den indruk, dat Müller is een ambitieus, nauwgezet persoon. Eenige
jaren geleden echter werd in de BTW. 1927 blz. 68 door Junack, één zijner chefs,
een serie beweringen gelanceerd, welke in staat waren de reputatie van Müller
als voorvechter voor een nauwgezette uitvoering der vleeschkeuring te schaden,
tenzij men met verdachtmakingen te doen had. Waar in de laatste jaren de autori-
teit van Junack wel eenigermate is verminderd, is het wel gewenscht naast zijn
oordeel ook dat van iemand te hooren, die in deze kwestie een neutraal standpunt
inneemt, nl. dat van von Ostertag. Dit oordeel is te vinden in de necrologie,
welke deze wijdde aan Kun. Müller en Frickinger, die beiden in den aanvang
van 1929 zijn overleden (Z. f. Fl. H. dl. 39, blz. 247) :

In kuizerZeit hat der Stand der in die Fleischbeschau tätigen Tierärzte zwei tüch-
tige Vertreter durch Tod verloren. Kunibert Müller, ein Mnon van idealer Ge-
sinnung, war der unentwegte Vorkämpfer für ordnungsmäszige Durchführung
der geltenden Vorschriften und in Verfolg dieses Zieles für Festlegung von Höchst-
untersuchungszahlen an den Schlachthöfen ; wenn er auch vielleicht in seinen
Forderungen zum Teil über das Ziel hitiausschosz (wettelijke regeling ?), so waren
doch stets das Motiv seiner Forderungen und die selbstlose Einsetzung seiner
Person für sie anzuerkennen. Auch seine schwere Erkrankung, die ihm in den letz-
ten Jahren die Lebensfreude trübte, hielt ihn nicht ab in die Arena zu treten und
für das was er für Recht hielt, zu fechten, unbekümmert darum, ob er sich per-
sönliche Gegnerschaft zuzog". En tenslotte : „Möge\'es den in der Fleischbeschau
tätigen Tierärzten nie an Vertretern fehlen, die durch die Hingabe an die Allgemein-
interessen, sei es durch männlichen Kampf oder sorgsame Laboratoriumsarbeit,
diesen nützen und frommen". Wel een teeken, dat von Ostertag Müller hoog-
achtte.

„Wer so genau untersucht wie Müller, der wird schwerlich mehr Tiere unter-
suchen können. Das wäre ein idealer Zustand, aber leider wird er sich wohl kaum
jemals verwirklichen lassen", aldus Rehmet. Die nauwkeurigheid bestond daarin,
dat Müller meerdere insnijdingen in de kauwspieren maakte — en deze nauw-
keurig op cysticerci onderzocht — en de lymphklieren niet eenmaal — zooals de
voorschriften luidden — doch talrijke malen insneed, omdat hem gebleken is, dat
hij dan meer tuberculeuze veranderingen vond. Müller ging uit van een geheel
veterinair onderzoek ; of dit ook in Keulen het geval was, waar men een uitgebreid
hulpkrachten-systeem had, is ons evenmin als hem duidelijk geworden. Evenwel
blijkt uit een en ander wel, dat K. Müller een consciëntieus werker was. Men kan

dit ook concludeeren uit den tijd, dien Müller voor de keuring van één rund
aangaf (Z. f. Fl. H. dl. 15, blz. 171), uit zijn voordracht in de Verein preuszischer
Schlachthoftierärzte (Z. f. Fl. H. dl. 22, blz. 324), uit een artikel getiteld : „In-
spektion. Palpation, Sektion bei der Fleischuntersuchung" (Z. f. Fl. H. dl. 24,
blz. 245) en uit andere geschriften, waarbij vooral gewezen moge worden op zijn
aandringen op een krachtige uitvoering van § 36 B.B.A.

De voorstanders verwachten van de invoering van Höchstzahlen een betere
wetsuitvoering, doordat de gemeenten een beter overzicht zouden krijgen, hoeveel
veeartsen aangesteld zouden moeten worden, en een dragelijker leven voor deze
ambtenaren, hetgeen ook voordeelig zou zijn voor de openbare kassen, omdat het
minder vaak voor zou komen, dat vroegtijdige pensionneering van veeartsen zou
moeten plaats hebben.

Echter zijn de Höchstzahlen alleen gegeven voor de z.g.n. „Hauptschlachttage",
omdat de andere dagen een overcompleet aan veeartsen bestond, zoodat er dan
niet van overbelasting, doch van „freien Halbtage" sprake was. Er .wordt verder
de nadruk op gelegd, dat de aangegeven getallen geen normale cijfers mogen worden,
doch uitsluitend als toelaatbaar maximum zijn bedoeld, terwijl verschillende
omstandigheden ze nog belangrijk zullen kunnen omlaag drukken. „Auch ich
fordere ja keine starren Zahlen, aber über eine gewisse Grenze darf nicht hinaus-
gegangen werden. Und diese Höchstzahlen dürfen keine Normalziffern werden".
(K. Müller, Z. f. Fl. dl. 24, blz. 420), Wanneer Bengisch (B.T.W. 1927 blz. 131)
de opeenhooping der slachtingen op bepaalde dagen vermeldt, dan zegt hij : „Gerade
diese Unübersichtlichkeit der Schlachtungen verlangt eine angemessene nicht
zu hohe Normalzahl, die keine Akkordarbeit fordert, sonst nähert sich die Aus-
führung des Gesetzes noch weiter dem Unsinn".

Het onderstaande lijstje is samengesteld uit de literatuur over het behandelde
onderwerp.

ie. dat zij in den loop der jaren lager zijn geworden, door de uitbreiding die de
keuring heeft ondergaan. Bij de cijfers, die het Reichsverband vaststelde is uit-
drukkelijk het voorbehoud gemaakt, dat men ze lager zou moeten stellen, indien

ie keuringsbepalingen verscherpt zouden worden. De getallen, welke Junack
aangeeft, vormen een uitzondering ; hierop komen wij nog terug.

2e. dat de cijfers zeer sterk varieeren bij de verschillende abattoirs, hetgeen wel
moet worden toegeschreven aan verschillende omstandigheden, welke men zal
moeten kennen, wil vergelijking mogelijk zijn. Over één factor, die zeer zeker ook
van grooten invloed zal zijn, nl. de wijze waarop de wet wordt uitgevoerd, wordt
men uit de artikelen niet voldoende ingelicht, zoodat het onmogelijk is haar geheel
te verantwoorden.

Een uitstekend overzicht over de kwestie der ,,Höchstzahlen" vinden we in een
artikel van Henschel (Z. f. Fl. dl. 24, blz. 413), waarom wij de betreffende gedeelten
daaruit hier laten volgen. Daarbij zal blijken, met welke moeilijkheden men rekening
zal moeten houden. „Die Frage, wieviel Schlachttiere ein Tierarzt an einem Tage
auf einem Schlachthof untersuchen kann, ist nicht neu. Bereits Ende des Jahres
1900 war diese Anfrage an den Herausgeber dieser Zeitschrift gerichtet worden.
Bei der Beantwortung dieser Frage, die ich auf Wunsch des Herausgebers über-
nommen hatte, habe ich auf Grund der Verhältnisse, wie sie damals auf dem Ber-
liner Schlachthof lagen, als tägliche Untersuchungszahlen angegeben : 75 Rinder
oder 250 Kälber oder 200 Schweine oder 400 Schafe, mit dem Bemerken, dasz
in Ausnahmefällen die Zahl der zu untersuchenden Tiere diese Normen um ein
Drittel bis zur Hälfte übersteigen könnte, und dasz bei der Berechnung der Zahl
der Schweine eine Unterstützung bei der Finnenschau durch Probeentnehmer
vorausgesetzt sei. Eine weitere Unterstützung bei der tierärztlichen Untersuchung
— wie etwa das Anschneiden von Lymphdrüsen, Besichtigung von Knochen und
Eingeweiden auf krankhafte Veränderungen u. dgl. durch nichttieräiztliche Be-
schauer oder Stempler — kam nicht in Frage, und jeder gewissenhafte Tierarzi
hätte sich eine derartige Hilfeleistung auch mit recht strengstens verbeten. Bei
dieser Zahlenaufstellung ging ich ferner von der Annahme aus, dasz die Erledigung
erkrankt befundener und vorläufig beanstandeter, somit noch eingehender zu
untersuchender Schlachttiere nicht durch die untersuchenden (Revier)-Tierärzte
selbst erfolge, sondern zu deren Entlastung und zur Vermeidung von Verzöge-
rungen im Schlachtbetriebe und in der Ausübung der Untersuchungen durch Ober-
tierärzte. Selbstverständlich war ferner und bedurfte keiner besonderen Hervor-
hebung, dasz die Beschaffenheit des zu untersuchenden Tiermaterials berück-
sichtigt werden musz, dasz bei Aufstellung der angeführten Zahlen durchschnitt-
ich gute Ware und gesunde Tiere angenommen wurden, und dasz die Lebend-
untersuchung nur als eine kursorische vorausgesetzt wurde. Allgemein verbind-
liche starre Zahlen wollte ich s. Zt. keinesweg festlegen, dies ist meines Erachtens
überhaupt unmöglich. Hierauf komme ich in nachstehendem noch ausführlicher
uriiek. Bei meiner Antwort auf die gestellte Frage musz noch in Betracht ge-
zogen werden, dasz Frage und Antwort vor Erlasz des Fleischbeschaugesetzes mit
■den heute bestehenden zwingenden Vorschriften über die Ausführung der Unter-
suchungen erfolgt sind.

Auch Falk in Stettin (Z. f. Fl. H. dl. 11, blz. 170) gelangte zu dergleichen An-
sicht, dasz die Frage nicht schematisch zu beantworten sei, sondern mit Rücksicht
auf das zur Untersuchung kommende Tiermaterial und die örtlichen Verhältnisse
beurteilt werden müsse.

Nach den Inkrafttreten des Fleischbeschaugesetzes erörterte Dr. K. Müller
(Z. f. Fl. H. dl. 15, blz. 171) im Jahre 1905 unter Berücksichtigung der Falkschen
Ausführungen sowie des Ergebnisses einer von den Tierärzten des Leipziger Schlacht-
hofes angestellten Umfrage und seiner eigenen Untersuchungen auf dem Gubener
Schlachthofe diese Frage erneut.

Müller\'s persönliche Aufzeichnungen über seine Untersuchungstätigkeit er-
gaben, dasz er an Untersuchungszeit verwenden muszte : für r Rind 7 Minuten,
für 1 Schwein 3, für 1 Kalb und 1 Schaf je ii und für 1 Pferd 7 Minuten. Den glei-
chen Aufwand von Zeit hätten die Kollegen des Schlachthofes zu Leipzig und
■andere festgestellt. Auch diese Zahlen bezogen sich nur auf gesunde Tiere. Bei

einer Untersuchungszeit von 6 Stunden (einschlieszlich mehrerer Pausen) würde
man, wie Müller folgerte, unter Zugrundelegung der genannten Zahlen an einem
Tage 52 Rinder (Pferde) oder 120 Schweine oder 240 Kälber oder Schafe unter-
suchen können.

Zu wesentlich anderen Untersuchungszahlen kam Opel (Z. f. Fl. H. dl. 15, S. 227)
auf dem Schlachthofe in Cöln. Unter Zugrundelegung der dort eingeführten 6-stün-
digen Dienstzeit bei einer dreimaligen Ruhepause von je einer halben Stunde, also
bei 4^-stündiger Arbeitszeit in den Schlachthallen, wurden folgende Zahlen fest-
gestellt : Untersuchungsdauer für i Rind 3 Minuten, in 270 Minuten also 90 Rinder,
für 1 Schwein 1 Minute, also 270 Schweine (ohne l-\'innenschau), für 1 Kalb oder
Schaf ³/₄ Minute, in 270 Minuten mithin 360 Stück Kleinvieh. Opel begründete
die Höhe dieser Untersuchungszahlen u.a. damit, dasz die Tierärzte in Cöln ledig-
lich die Untersuchung der Schlachttiere vornehmen, ohne jegliche Nebenverrich-
tung. Auf jedem Untersuchungsgange werde der Tierarzt begleitet von :

1. einem Hallenmeister zwecks Buchführung, direkten Verkehrs mit den Schläch-
tern, Ausfertigung der Beanstandungsscheine, verantwortlicher Überwachung
der tierärztlichen /Anordnungen ;

2. einem Arbeiter zum Abschneiden und Beseitigen kranker Teile, zur Führung
und Handhabung des tierärztlichen Kontrollstempels sowie Darreichung stets
frisch geschliffener und gereinigter Anschneidemesser ;

3. einem Stempler zur sofortigen Kennzeichnung der erledigten Tiere. Auszerdem
seien die Schlächter auf Grund statutarischer Bestimmungen zu den ei forder-
lichen Hilfeleistungen, wie Fixieren der Köpfe beim Anschneiden, Darreichung
der Lebern und der anderen Organe usw. streng angehalten.

Dr. Göhler in Schalke (Z. f. Fl. H. dl. 15, blz. 303) ist der Ansicht, dasz ein
Tierarzt in 6 Stunden etwa 75 Stück Groszvieh, bis 300 Schweine und bis 360 Stück
Kleinvieh untersuchen könne. Wenn die Anzahl der Schafe über 20 Proz. betrage,
so verringere sich die untersuchungsmögliche Anzahl Kleintiere um diese 20 Pro-
zent. Bei dem Groszvieh sei berücksichtigt die Zeit für die eingehende Untersu-
chung tuberkulöser, nicht aber finniger und septikämisch erkrankter Tiere, im
Notfalle sollten auch diese letzteren Untersuchungen mit einbegriffen werden.

Im Verein der Schlachthoftierärzte der Rheinprovinz referierte rehmet-Cöln
(Z. f. Fl. H. dl. 22, blz. 60) über die Maximalzahl der an einem Tage von einem
Tierarzt zu untersuchenden Schlachttiere. Wiederholt auf dem Schlachthofe in
Cöln vorgenommene Probeuntersuchungen hätten zu dem Resultat geführt dasz
bei genauer Beachtung aller Vorschriften an einem Tag nicht mehr als 75 Stück
Grosvieh oder 250 Schweine oder 300 Stück Kleinvieh von einem Tierarzt unter-
sucht werden könnten. Diese Zahlen stellen nach Rehmets Ansicht die rieht gen
Maximalzahlen dar, wenn sämtliche Vorschriften in Wirklichkeit minutiös erfüllt
werden sollen. Ohne Übertreibung könne man jedoch sagen, dasz diese Zahlen
bei schlechtem Untersuchungsmaterial, dasz viele Beanstandungen nötig machte,
und bei sonstigen, die Untersuchung erschwerenden Umständen, bei ungenügender
Begleitmannschaft noch zu hoch seien. Wie Opel, so weist auch Rehmet auf die
Erleichterungen besonders in den Schweineschlachthallen hin, wenn dem Tierarzt
soviel Hilfspersonen wie in Cöln zur Verfügung ständen.

Der Korreferent Dr. schnackers-Düsseldorf stimmte im wesentlichen mit
Rehmets Ausführungen überein. Es sei jedoch nicht die Maximalzahl entscheidend
sondern die Zeit, innerhalb deren die Zahl der Schlachttiere untersucht werden
könne. Beim Vorhandensein der erforderlichen Hilfskräfte seien für die Unter-
suchung eines Rindes 5 Minuten, eines Schweines 2 und eines Kalbes oder Schafes
11 Minuten notwendig. Danach seien bei einer sechsstündigen Arbeitszeit, die
zwei Pausen enthalten müsse, die Untersuchungszahlen an den Hauptschlacht-
tagen zu berechnen.

■In der Diskussion führte Dr. bützler-Cöln aus, während durch die Trichinen-
schau-verordnung dem Beschauer die Maximalzahl der zu untersuchenden Schweine
vorgeschrieben sei, habe das R.-Fl.-G. dies unterlassen, offenbar aus dem Grunde»

weil man die Untersuchung des Tierarztes nicht mit der mechanischen Tätigkeit
des Trichinenschauers auf eine Stufe stellen wollte.

Dr. Tiede in Cöln hielt die bisherigen Zahlen von Schlachttieren für zu grosz,
die einzelne Tierärzte in den Schlachthofen der Groszstädte an den Hauptschlacht-
tagen untersuchen müszten. Dr. BoLLE-Düsseldorf schlosz sich den Ausführungen
Bützlers an und betonte, dasz es erforderlich sei, die lokalen Verhältnisse zu
berücksichtigen. Eine Resolution wurde nicht gefaszt, die Versammlung stimmte
jedoch darin überein, dasz die Erläuterungen der beiden Berichterstatter zur
Klärung der Frage wesentlich beigetragen hatten und dazu dienen würden, etwa
noch bestehenden Miszständen abzuhelfen.

Letztere Hoffnung hat sich indessen nicht erfüllt. Deshalb hielt es K. Müller
für angezeigt, die Frage der sogenannten Höchstzahl nochmals in einem Vortrage
auf der XI Plenar-Versammlung des Vereins preuszischer Schlachthoftierärzte
am g Juni 1912 (Z. f. Fl H. dl. 22, blz. 324) zur Erörterung zu bringen. Hierbei
wurde die Bildung einer Kommission beschlossen, die für die tierärztlichen Unter-
suchungen auf den Schlachthöfen in kleinen Städten sowie in Mittel- und Grosz-
städten Höchstzahlen festsetzen sollte. Die Kommission hatte als Grundsatz
tierärztliche, den Vorschriften der par. 22 — 28 B.B.A. entsprechende Unter-
suchung aufgestellt und ferner bestimmt, dasz jedes Kommissionsmitglied selbst
derartige Untersuchungen ausführen sollte, weil er nun dann in der Lage sei. ein
richtiges Urteil über die geforderte Arbeitsleistung abgeben zu können. Die Korn-
mission hat gelegentlich der Gründung des Reichsverbandes in Leipzig am 12
Oktober 1912 eine Sitzung abgehalten. Eine Einigung konnte nach dem Kom-
missionsbericht nicht erzielt werden. (De commissie bestond uit : Reiszxiann-
dir. Berlijn ; Bützler, dir. Keulen; 2 dir. v. middelgroote abatt., w.o. Haffner-
Düren ; 2 dir. v. kl. abatt. nl. HENT.scHEL-Oels en IvAFFKE-Lyck ; benevens 3 niet-
leidende keuringsveeartsen, nl. K. müller-Berlijn ; rehmet-Keulen en Preller-
Hannover.)

In Anbetracht der für den Cölner Schlachthof im Vergleich zu den für den Ber-
liner Schlachthof angegebenen hohen Untersuchungszahlen wurde beschlossen,
dasz 2 Berliner Herren nach Cöln und 2 Cölner Herren nach Berlin zur Besichtigung
der Untersuchungen der Schlachthoftierärzte kommen und dasz die Kommis-
sionsmitglieder Schlachthöfe ihrer Umgebung zur Lösung dieser Frage besuchen
sollten. Aus Mangel an Geldmitteln konnte dieser Beschlusz nicht ausgeführt
werden. Einige Schlachthöfe erblickten überdies in dem angekündigten Besuch
der Kommission eine Kontrollmaszregel, die sie nicht zulassen wollten (I). Schi,
u. V.H.Z. i3e jrg., blz. 770, niet door ons gezien). Um weiteres Material über die
Arbeitsleistungen der Schlachthoftierärzte zu erhalten, wurde die Absendung von
Fragebogen an Groszstadt-, mittlere- und kleine Schlachthöfe beschlossen. Auf
diese Anfragen sind nur wenige ausführlichere Antworten eingegangen. K. Müller
hat daseingegangene Material auf der am 8 Juni 1913 abgehaltenen XII Versamm-
lung des Vereins preuszischer Schlachthoftierärzte kritisch beleuchtet (Z. f. Fl. H.
dl. 23, blz. 428). Bützler machte, da die Arbeit der Kommission noch nicht als
abgeschlossen betrachtet werden könnte, sondern noch weitere Ermittelungen
notwendig seien, vorläufige Vorschläge für die Festsetzung der Maximalzahl in
den groszen Schlachthöfen und über das weitere Arbeiten der Kommission, soweit
diese Frage die mittleren und kleineren Schlachthöfe betrifft.

Endlich hat K. Müller nochmals über Dienststunden und Höchstzahl auf der
am 26 Oktober 1913 abgehaltenen Eisenacher Tagung des Reichsverbandes der
deutschen Gemeinde- und Schlachthoftierärzte berichtet (D. Sehl. u. V.H.Z. 13 Jrg.,
No. 49 en 50 — niet door ons gezien).

Hinsichtlich der Untersuchungszahlen hatte die Kommission des Vereins preu-
szischer Schlachthoftierärzte als vorläufige Höchstleistung für einen Tierarzt an
einem Tage bei vorschriftsmäsziger tierärztlicher Untersuchung für Groszstadt-
schlachthöfe vorgeschlagen : 60 Rinder, oder 150 Schweine oder 250 Kälber oder
300 Schafe. Vom Reichsverband wurden festgesetzt : 54—60 Rinder oder 135—150

Schweine oder 230—250 Kälber unter 6 Wochen (135 —150 Kälber über 6 Wochen)
oder 270—300 Stück Kleinvieh. Aber auch diese Zahlen sollten wie K. Müller
(Z. f. Fl. H. dl. 24, blz. 247) berichtet, nicht als endgültige angesehen werden,
sondern auch nur als vorläufige. Oer Reichsverband betrachtet mithin die Frage
der Höchstzahl ebenfalls als noch ungelöst und hat deshalb den Beschlusz gefaszt,
die Höchstzahlkommission noch durch drei Tierärzte zu verstärken, und zwar
durch zwei Schlachthoftierärzte, die nicht in leitender Stellung sind, sondern aktiv
untersuchen, und durch einen die ambulatorische Fleischuntersuchung ausübenden
Tierarzt".

De onderzoekingen, omtrent het onderwerp ingesteld door de Leipziger vee-
artsen, waarover in verband met de eerste opgaven van Müller gesproken werd,
betreffen een enquête, ingesteld bij 16 abattoirs met meer dan 50 Keuringsvee-
artsen. De gegevens waren Müller verstrekt door Dr. Türk, den lateren hervormer
der keuring in Berlin-Weissensee. Nergens werd een zóó korten keuringstijd per
dier opgegeven dan alleen in Keulen.

Henschel heeft verzuimd te vermelden, dat Opel het zelfs toelaatbaar achtte,
dat zijn cijfers in bijzondere gevallen met ¹/₃ werden overschreden, doch dat het
werk dan ging ten koste van de gezondheid en daarom maar één maal in de week
zou mogen plaats vinden. Het is o.i. aan gerechten twijfel onderhevig, of dan
evenwel nog van een betrouwbare keuring mag worden gesproken. Dat deze twijfel
reden van bestaan heeft, mag blijken uit de opmerking van Rehmet, dat zijn eigen
cijfers absolute maximum-cijfers zijn. Ten aanzien van diens opgaven moet nog
vermeld worden, dat R. jonge kalveren bedoeld heeft, en geen z.g.n. ,,Bautzen",
d.z. die kalveren .welker keuring met die van het rund overeenkomt.

lil de vergadering van Pruisische veeartsen, waarin de Höchstzahlcommissie
werd benoemd, werd door Müller o.a. nog medegedeeld, dat door 5 Directeuren
in een conferentie was beslist, dat per rund 5, per varken 2, en per kalf of schaap
min. voor de keuring noodig was, waarmee hij het niet eens was.

In de vergadering van het Reichsverband, in 1913 te Eisenach gehouden, hield
Kun. Müller een referaat, waarin hij voorstelde : max. 40 uren dienst per week ;
dagelijks minstens 2 uur middagpauze ; als 1 hoofdslachtdag, dan Höchstzahl
al naar plaatselijke verhoudingen 45 -60 st. grootvee, 180—240 varkens, 270 -360
schapen, 315—420 kalveren ; als 2 drukke slachtdagen, dan voor de 2c dag slechts
²/₃ van de genoemde cijfers. De vergadering liet de gedeelten over de middagpauze
en de onderscheiding naar 1 of 2 drukke slachtdagen vervallen, en nam de in de
lijst aangegeven cijfers aan.

Nadat het geciteerde, door Henschel geschreven, artikel was verschenen, zijn
nog enkele mededeelingen gepubliceerd. Toen in 1919 de „Deutsche Veterinärrat"
een zitting hield, waarin verschillende wijzigingen in de Vleeschkeuringswet werden
besproken, stelde Junack in opdracht van het Reichsverband voor, (Z. f. Fl. H.
dl. 30, blz. 59) Höchstzahlen in de wet op te nemen en wel voor ; runderen en paar-
den 50, varkens 100, kalveren 150, schapen 150. De Höchstzahlen zijn evenwel
niet in de wet opgenomen. Wel is naar het oordeel van Kun. Müller (B.T.W. 1926
blz. 908) door de uitbreiding der keuringsbepalingen in 1922 de keuring dermate
verzwaard, (tengevolge van nauwkeuriger onderzoek, veelzijdige afkeuringen
en vermeerderde stempeling), dat de door het Reichsverband in 1913 aangenomen
voorloopige getallen verlaagd zullen moeten worden.

Junack laat nogmaals van zich hooren in de B.T.W. van 1927 blz. 68, waar
hij antwoord geeft op het laatstgenoemde artikel van Müller. Het is in verband
met Junack\'s verdediging van veel lagere cijfers in 1919, misschien niet zonder
beteekenis, dat juist 1 Januari 1927 Henschel als Directeur van het Berlijnsche
slachthuis afscheid nam. Na de opmerking, dat hij steeds vóór de vaststelling van
Höchstzahlen is geweest, omdat daarmee de beteekenis van het onderzoekstempel
staat of valt, en de ontkenning van het fiit, dat Conraoi (ook Obertierarzt en
stellvertretend Direktor der Fleischbeschau te Berlijn) het jaar te voren in verband

met de slechte verlichting der hallen 40 Runderen of joo varkens als maximum
had genoemd, zegt Junack dat te Berlijn de cijfers 60—70 Runderen zijn (met
Obertierärzte) en 150 varkens, doch dat dit z.i. best 175—200 zou kunnen zijn,
zooals de ervaring te Kottbus hem had geleerd. Bengisch verklaarde later (B.T.W.
1927 blz. 131), dat Junack in zijn oordeel daarbij geheel alleen stond, en de Ber-
lijnsche veeartsen 55—60 funderen en 135—150 varkens juister achtten (met
Obertierärzte dus).

Tenslotte vinden we in het Z. f. Fl. H. dl. 38, blz. 186 en 241 een paar korte
berichtjes, ,,Zur Anstellung von 25 städtischen Tierärzten bei der Fleischbeschau
in Berlin", enz., welke een onverkwikkelijk twistgeschrijf behelzen, waarin de
buitenstaander zich door de onvolledige berichtgeving geen oordeel kan vellen.
Ook is het beter, eenige scherpe opmerkingen van Junack in zijn reeds genoemd
artikel, hier buiten bespreking te laten om redenen, die in den aanvang van dit
hoofdstuk zijn vermeld.

De reeks moge besloten worden met een opgave van Hoefnagel, in 1921 gedaan
tijdens de oefeningen in practische vleeschkeuring voor veterinaire studenten, dat
voor de keuring van een gezond rund 5 minuten noodig zijn.

Enkele der bovenstaande schrijvers en organisaties wenschten Höchstzahlen op
wettelijke basis, andere meenden, dat het geven van algemeene cijfers niet mogelijk
en niet wenschelijk was. Ook vindt men in de literatuur publicaties, waarin geen
cijfers genoemd worden ; door de auteurs daarvan worden hoogstens plaatselijke
regelingen wenschelijk geacht. Het is onze bedoeling, een beeld te geven van de
factoren, welke invloed uitoefenen op den arbeid, welke voor de keuring van één
dier wordt vereischt, en bijgevolg ook op het aantal dieren, dat in een bepaalden
tijd gekeurd kan worden. De meeste vindt men besproken in het reeds herhaal-
delijk genoemde zeer belangrijke artikel over „Höchstzahl" van Henschel (Z. f.
El. H. dl. 24, blz. 413) waaruit wij ook nu weer een gedeelte citeeren.

Henschel heeft eenige vragen gesteld, die voor een goed overzicht beantwoord
zouden moeten worden :

1. Was ist tierärztliche Untersuchung im Sinne des par. 6 des Preuszischen Aus-
führungsgesetzes ?

2. Ist es möglich und praktisch durchführbar, für die tierärztlichen Untersu-
chungen auf Schlachthöfen bestimmte Höchstzahlen festzusetzen, über die
nicht hinausgegangen werden darf ?

3. Läszt die Erreichung oder Überschreitung angenommener Maximalzahlen
(oder eines sogenannten Pflichtpensums) einen Schlusz auf die Bewertung der
tierärztlichen Untersuchung und Arbeitsleistung zu ?

Punt 1 werd door ons in een vorig hoofdstuk reeds uitvoerig besproken ; even-
eens de taak, die de veearts aan een abattoir moet verrichten. Onder punt 2 wordt
echter ook het onderwerp der „Höchstzahl" behandeld.

Wenngleich Dr. May (Z. f. Fl. H. dl. 24, blz. 294) darin durchaus zuzustimmen
ist, dasz ein eingearbeiteter Schlachthoftierärzt mehr untersuchen kann als ein
Anfänger — das ist überall so, nicht nur im tierärztlichen Berufe — und das für
exakte und doch zahlreiche Untersuchungen ausreichende Räumlichkeiten und
die nötigen Hilfskräfte zur Verfügung stehen müssen, so musz man doch bedenken,
dasz auch für den besteingearbeiteten Schlachthoftierärzt die Beschaffenheit des
Untersuchungsmaterials von ausschlaggebender Bedeutung ist. Da dieses, wie
man sich aus der im Kaiserlichen Gesundheitsamt bearbeiteten Schlachtvieh- und
Fleischbeschaustatistik (Ergebnisse der Schlachtvieh- und Fleischbeschau im
Deutschen Reiche 1911. S. 25 u. ff.) überzeugen kann, in den einzelnen Teilen des
Reiches ganz verschieden ist, die Beanstandungszahlen ganzer Tierkörper, z. B.
schon bei der Tuberkulose der Rinder zwischen 80,37 Prom. und 435,10 Prom.
schwanken, bei Tuberkulose der Kälber zwischen 0.48 Prom. bis 8,13 Prom.,

der Schweine zwischen 7,15 Prom. bis 51,97 Prom., ebenso die Organbeanstan-
dungen sich in den weitesten Grenzen bewegen, z. B. Leberegel bei Rindern zwischen
1,99 Prom. und 186,63 Prom., bei Schafen zwischen 7,88 Prom. bis 472,93 Prom.,,
so lassen sich allgemein verbindliche starre Zahlen auch für Groszstadtschlachthöfe
nicht festlegen. Rehmet erklärt (a. a. O.) dasz „bei genauer Beachtung aller Vor-
schriften" an einem Tage bis 75 Rinder auf dem Schlachthofe in Cöln von einem
ierarzt untersucht werden können. Hierbei ist zu beachten, dasz nach mündlicher
\'Mitteilung von Bützler und Rehmet die genaue Untersuchung sämtlicher be-
anstandeten Tiere (auch Untersuchung der Körperlymphdrüsen bei tuberkulösen
Rindern) durch denselben Tierärzt (ohne Obertierärzt) erfolgt. Dies ist m. E. nur
möglich, weil der Prozentsatz an tuberkulösem Rindermaterial in Cöln nach per-
sönlicher Mitteilung Bützlers und Rehmets auszerordentlich gering ist. Welch
ein Unterschied gegen Berlin. Hier sind z. B. im Kalenderjahr 1913 97943 Rinder
geschlachtet worden. Von diesen waren mit Tuberkulose behaftet : 30496 Rinder,
prozentual berechnet: 31,14 Proz. Die Zahl derjenigen tuberkulösen Rinder, aus
denen wegen generalisierter Tuberkulose oder wegen Verdachts der Generalisation
(embolische Lungentuberkel, Erscheinungen der frischen Blutinfektion, tuber-
kulöse Veränderungen in der Lunge und Leber oder deren Lymphdrüsen, Erwei-
chungsherde, Bongertsche „strahlige Verkäsung") die Eleischlymphdrüsen her-
ausgenommen und untersucht werden muszten, betrug : 408 bedingt taugliche,
510 minderwertige und 922, bei denen sich die Beanstandung auf Elieschviertel
beschränkte, zusammen : 1840 Rindern, zu denen noch 3386 kommen, die nach
Herausnahme der Fleischlymphdrüsen freigegeben wurden, insgesamt : 5226
Rinder. Das sind 5,33 Proz. aller geschlachteten und 17,14 Proz. aller tuberku-
lösen Rinder ! Die Herausnahme der intermuskulären Lymphdrüsen, Untersuchung
derselben und der übrigen Organe mit ihren Lymphdrüsen, der serösen Häute,
Knochen (Wirbelsäule, Gelenke usw), kurze Befundaufnahme, Beseitigung der
untauglichen Teile in den Konfiskatenbehälter usw. nehmen bei einem tuberku-
lösen Rinde mindestens eine Viertelstunde bis 20 Minuten Zeit in Anspruch. W ürde
der untersuchende Tierarzt derartige Tiere selbständig erledigen müssen, so würde
er in Anbetracht ihrer groszen Zahl mit den Untersuchungen der übrigen Tiere
sehr bald in Verzug geraten, und der Schlachtbetrieb würde gestört werden. Die
Schlächter haben ein berechtigtes Interesse, möglichst schnell abgefertigt zu wer-
den, sie müssen sich auch hinsichtlich der beabsichtigten weiteren Schlachtungen
danach richten, ob und wieviel der bereits geschlachteten Tiere beschlagnahmt
werden.

Aus diesen Gründen hat sich das Prinzip der Arbeitsteilung, wie sie in Berlin
durchgeführt ist (Unterstützung der Reviertierärzte durch andere Tierärzte bei
der Untersuchung der vorläufig beanstandeten generell tuberkulösen und der
generalisierten Tuberkulose verdächtigen Tiere, endgültige Erledigung solcher
sowie aller übrigen wegen anderer Krankheiten vorläufig beanstandeten Tiere
mit eingehender Befundaufnahme, Kennzeichnung, Überweisung an die Polizei-
behörde usw. durch Obertierärzte), sehr gut bewährt. Hinsichtlich des Kleinviehs
(Schafe z.B.) können wiederum in Berlin viel mehr Tiere von einem Tierarzt unter-
sucht werden als in Cöln, weil dort das Material (Behaftung der Eingeweide mit
Parasiten) schlechter ist als in Berlin. So ist das Material überall verschieden, in
Cöln anders als in Berlin, in Stettin anders als in Breslau, in Magdeburg anders
als in Danzig, Hamburg, Dresden, Leipzig, usw. Auch die örtlichen Verhältnisse
sind verschieden. Auf manchen Schlachthöfen musz der Tierarzt Tiere aller Gat-
tungen an einem Tage untersuchen, auf andern nur Wiederkäuer oder nur Schweine,
wie z.B. in Berlin. Hier sind deshalb „Einheitszahlen" aufgestellt worden, die
das sog. Pliichtpensum, und zwar 70 Einheiten für einen Tierarzt darstellen sollen
Dabei soll die Untersuchung einer Einheit, nämlich eines Rindes, gleich sein der
Untersuchung von fünf Kälbern oder zehn Schafen, oder drei Schweinen, und die
Tierärzte sollen bei den Untersuchungen durch Stempler, die gewisse Lymph-
drüsen anschneiden und Organe auf krankhafte Veränderungen „besichtigen".

unterstützt werden,ein Verfahren, das, wie vorstehend ausgeführt, meiner Ansicht
nach nicht zulässig ist (Vgl. auch S. 435 : Fleischbeschau durch Tierärzte in sächs.
Schlachthöfen). Einerseits musz zugegeben werden, dasz bei der Untersuchung
verschiedener Tiergattungen durch denselben Tierarzt für die vorzunehmende
Diensteinteilung eine gewisse Richtschnur von Wert ist, andererseits ist es aber
•äuszerst schwierig, die Untersuchung verschiedener Tiergattungen in Parallele
zu bringen, Die Untersuchung von Groszvier ist körperlich anstrengender als die
von Kleinvieh. Ein Pflichtpensum von 70 Rindern ist trotz der erwähnten Ar-
beitsteilung in Anbetracht der Beschaffenheit des hier anfallenden Untersuchungs-
materials, der groszen räumlichen Ausdehnung der hiesigen Schlachthofanlagen m.
E. zu grosz. (Blijkbaar is onder Hexschel\'s directoraat het getal 70 vervangen
door 60 ; dit laatste cijfer vinden we ten minste in de polemiek Müller, Junack,
Bengisch 1926, 1927 — eenige malen vermeld.) Auch die Untersuchung der,
gleichen Tiergattung ist ganz verschieden. Es ist ein wesentlicher Unterschied
ob man schwere alte Bullen, kleine junge Ochsen oder alte Kühe oder Jungrinder
oder sehr grosze oder kleine Schweine untersucht, ob die Organe gesund sind, ob
die Schafe schlechte Ware mit viel Parasiten in den Eingeweiden sind usw. Auch
nach der Zeit die von einzelnen Tierärzten auf die Untersuchung der verschie-
denen Tiergattungen verwendet wird, schematisch einen Durchschnitt für die
Maximalleistungen zu berechnen, ist ohne Wert und führt zu Fehlschlüssen, ich
habe selbst untersucht und auch Untersuchungen von Kollegen beigewohnt
und mit der Uhr in der Hand genau die reinen Untersuchungszeiten festgestellt.
Im „Durchschnitt" gebrauchte ich z.B. für ein Rind — ohne Erledigung von mir
vorläufig beschlagnahmter Tiere — rund fünf Minuten. Manches Rind erledigte
ich in 3—4 Minuten, zu manchem gebrauchte ich 8—10 Minuten, je nach Beschaf-
fenheit der Organe. Ein Kollege brauchte pro Rind (auf „Einheitszahl" berech-
net) „durchschnittlich" : 2,6, ein anderer 3,47, noch andere 2,68 und 3 -4 Minuten.
Ein Kollege untersuchte in 99 Minuten : 66 Schweine, durchschnittlich also in
ti Minuten ein Schwein. In Wirklichkeit brauchte er für manches Schwein, fünf
Minuten und mehr.

Zu 3. Deshalb läszt auch die Erreichung oder Überschreitung einer Durch-
schnittszahl keinen Schlusz auf die Bewertung der tierärztlichen Arbeitsleistung
zu, was sich an einem krassen Beispiel leicht erweisen läszt : Ein Tierarzt unter-
sucht 60 Rinder, der zweite 20 Kinder, dann beträgt der Durchschnitt 40. In Wirk-
lichkeit hatte der erste den Durchschnitt erheblich überschritten, der zweite blieb
um die Hälfte darunter. Trotzdem hatte der zweite - - bei schlechtem Material
— mehr und länger zu tun als der erste Tierarzt. Auch die grosze Anzahl Schnitte
in die einzelnen Organe und Lymphdrüsen, nach der K. Müller (Z.f.Fl.H. dl. 24
blz. 246) Höchstzahlen feststellen will, halte ich hierfür nicht für verwendbar,
auch nicht für erforderlich, die Berechnung infolgedessen nicht für zutreffend,
f indet man beispielsweise auf dem ersten Einschnitt in eine Organlymphdrüse
einen tuberkulösen Herd, so ei übrigen sich alle weiteren Einschnitte in die Lymph-
drüse. Die Anzahl der Lymphdrüsen-einschnitte ergibt sich von Fall zu Fall und
musz dem Ermessen des Tierarztes überlassen bleiben. (Evenwel moeten bij tuber-
kulöse meer lymphklieren ingesneden worden. Overigens is het desbetreffende
artikel van Müller interessant, omdat eruit blijkt hoevele insnijdingen per dag
minstens gemaakt moeten, terwijl de gegeven cijfers beslist nog aan den lagen
kant zijn).

Meine Ansicht also ist, die Beschaffenheit des Tiermaterials und die örtlichen
Verhältnisse sowie die Befähigung der Tierärzte in ihrer Eigenschaft als Schlacht-
hoftierärzte sind maszgebend für die Leistungen. Dazu kommen noch Anzahl und
Beschaffenheit des Hilfspersonals, Grösze und Ausdehnung des Betriebes, äuszere
Temperatureinflüsse (Jahreszeiten), das Zusammendrängen der Schlachtungen
auf bestimmte Stunden, Erledigung der schriftlichen Arbeiten und aller Forma-
litäten, Art der Beleuchtung usw. AlIgemeinverbincHiche Zahlen lassen sich nicht,
auch nicht für Groszstadtschlachthöfe, aufstellen. Der Versuch solche aufzustellen,

würde zu unliebsamen Konsequenzen führen. Es geht nicht an — ich spreche
auch hier aus Erfahrung —, dasz der Tierarzt erklärt, „jetzt habe ich meinen
„Durchschnitt" oder die „Höchstzahl" erreicht, nun höre ich auf mit der Unter-
suchung" ; auch nicht umgekehrt, dasz ein Tierarzt, der sehr viel schlechtes Mate-
rial untersucht, die Maximalzahl aber noch nicht erreicht hat, zu weiterer Unter-
suchung veranlaszt wird,

Zu 4. Tatsächliche Überlastung und Überbürdung des Tierarztes darf im Inte-
resse einer ordnungsmäszigen Untersuchung auf keinen Fall geduldet werden.
Und hiergegen richten sich ja auch mit Recht K. Müllers Bestrebungen. Deshalb
musz ihm in der Sache beigetreten werden, auch darin, dasz auf den Schlachthöfen
eine ordnungsmäszige tierärztliche Untersuchung ausgeführt werden musz. Ob
eine Überlastung der Tierärzte stattfindet, sind die meistens aus Nichtsachver-
ständigen oder Juristen bestehenden Schlachthofdeputationen naturgemäsz nicht
in der Lage zu entscheiden. Dasz musz der tierärztliche Leiter als technischer
Sachverständiger — und zwar nach den wirklichen Leistungen, nicht schematisch
und bureaukratisch — beurteilen, hierbei aber auch die Meinung seiner Tierärzte
würdigen und beachten. So unmöglich es ist, einem Arzte vorzuschreiben, wie-
viel Patienten er innerhalb einer bestimmten Zeit untersuchen solle, so unmög-
lich ist es, anzuordnen, wieviel Tiere ein Tierarzt in seiner Dienstzeit auf dem
Schlachthofe zu untersuchen hat. Wenn nach dem K. Müller zugegangenen
Material auf manchen Schlachthöfen ein Tierarzt an einem Tag 80 Rinder und
noch 300 Schjveine untersuchen musz oder 130 Rinder oder 200 Schafe und 200
Schweine, oder 100 Rinder oder 450 Schweine, auf einem Schlachthofe über 500
Schweine und 1100 Schafe, sogar 125 Rinder oder 800 Schweine, so sind dies nicht
nur Überlastungen, sondern arge Miszstände, die beseitigt werden müssen."

Bij gehouden discussie in de Vereeniging van Pruisische abattoir-veeartsen
had Henschel reeds opgemerkt, dat het beter was één veearts te veel aan te stel-
len dan dat de keuring zou moeten lijden.

Bij punt 5. zoekt Henschel het opheffen van overbelasting der veeartsen,
wanneer de leiders verbeteringen niet kunnen of willen invoeren, in regeerings-
contróle door reeds bestaande functionarissen.

Uit de woorden van Henschel blijkt voldoende duidelijk, dat en waarom hij
geen voorstander is van wettelijk vastgestelde Höchstzahlen. Ook anderen hebben
erop gewezen, dat er factoren bestaan, die van invloed zijn op den arbeid, dien
de keuringsveearts kan verrichten ; wij laten de desbetreffende opgaven der ver-
schillende schrijvers nog even de revue passeeren.

Zoo noemt Falk (Z.f.Fl.H. dl. 11 blz. 170) : het beschikbare hulppersoneel bij
de keuring ; of de veearts al dan niet zelf de parasietenhaarden uit de leveis moet
verwijderen ; rapporten schrijven eventueel met onreine handen ; den aard van
het materiaal (jonge lammeren uit hooge streken vertoonen minder afwijkingen
dan moederschapen van lage weiden, jonge stieren minder dan oude koeien). Vol-
gens K. Müller (Z.f.Fl.H. dl. 15 blz. 171) zijn van invloed : min of meer nauwge-
zette uitvoering der voorschriften, geheel veterinaire keuring of assistentie bij het
insnijden en bezichtigen der organen door hulppersoneel ; de aanwezigheid van
hulppersoneel voor handreiking ; het aantal insnijdingen ; ziektepercentage ; af-
doening door „Obertierärzte". Volgens Opel (Z.f.Fl.H. dl. 15 blz. 227) : omstandig-
heden waaronder het werk verricht wordt ; bedrijfsmiddelen ; hulpkrachten ;
groot- of kleinbedrijf ; keuring in meerdere hallen of in één enkele hal waar tal-
rijke dieren gereed hangen ; het zelf schrijven van rapporten of assistentie daarbij ;
het afsnijden der afwijkende deelen door hulpkrachten. Rehmet (Z.f.Fl.H. dl. 22
blz. 60) memoreert : verandering van wettelijke eischen ; diersoort ; insnijdingen ;
hulpkrachten ; materiaal ; uitwendige omstandigheden ; assistentie ook door sla-
gers zelf ; administratie: stempeling ; verwijderen afgekeurde deelen ; te woord
staan van slagers enz ; insnijdingen door hulpkrachten. May (Z.f.Fl.H. dl 24 blz.
294) : routine ; materiaal ; opeenhooping van zieke dieren, ruimte ; hulpkrachten

(voor administratie, gereedleggen organen, opknappen, verplaatsen van in den weg
staande karren, reinigen van den vloer, wegsnijden afgekeurde deelen); arbeids-
lust. Dr. G. (B.T.W. 1905 blz. 550) : arbeidskracht ; arbeidsvreugde ; belichting ;
machinale inrichting. Hafemann (Z.f.Fl.H. dl. 37 blz. 381) : ophooping van de
slachtingen op bepaalde dagen ; bouw, aanleg en inrichting der abattoirs ; ziek-
tepercentage der slachtdieren ; slachttijden ; aantal hulpkrachten.

Met de opvatting, dat het niet mogelijk is algemeen geldige maximumcijfers
vast te stellen zijn de ondergeteekenden het geheel eens. Voor één enkele inrichting
hebben zij echter wel eenige — doch zeer beperkte — waarde. Het is niet moge-
lijk voor elke diersoort vast te stellen, hoeveel dieren maximaal gekeurd mogen
worden, dan met inachtneming van zeer ruime grenzen. Bij regelmatige controle
van het aantal gekeurde dieren is hier wel eens gebleken, dat op denzelfden dag
in verschillende afdeelingen van de runderhal resp. 32—35 en 50—52 geacht moest-
ten worden de grens te zijn uitsluitend doordat in de eerstgenoemde afdeeling veel
meer dieren met uitgebreide ziekelijke afwijkingen werden aangetroffen. Voor
een fixatie van cijfers zijn de inw-erkende factoren te variabel, (wisseling van het
aantal ziektegevallen per dag en per seizoen ; verdeeling der slachtdieren naar
leeftijd, geslacht, enz.) Bij cumulatie van ongunstige factoren, zooals herhaalde-
lijk voorkomt, zou een fixatie tot ontgoocheling leiden.

Wel is het eiken veearts mogelijk, bij benadering voor zich persoonlijk vast te
stellen, hoeveel dieren (met een beperkt ziektepercentage) hij zal kunnen keuren,
vóór een zoodanige spanning intreedt, dat hij beter doet zijn werk te beëindigen.

Bij toename van het aantal ziektegevallen zal dit cijfer evenredig verlaagd moe-
ten worden. Wanneer men dit in acht neemt, is het mogelijk onder de tegenwoor-
dige omstandigheden als cijfers te geven : voor runderen 45—52 a.54, en voor var-
kens 140—160 ä 170, vooropgesteld dat geen nevenwerkzaamheden anders dan
administratie moeten worden gedaan. Bij de runderen kan in dit geval de keuring
van vet en van ondervoeten slechts globaal geschieden, terwijl er bij de keuring der
varkens niet veel tuberculose mag worden aangetroffen. Omtrent andere dier-
soorten hebben wij niet voldoende gegevens.

De gegeven getallen hebben nu in zooverre beteekenis dat het mogelijk wordt,
ten naastenbij vast te stellen of er permanent overbelasting bestaat. Dat door
ons wel ongeveer de grens is aangegeven, blijkt uit de overeenkomst der cijfers
met die genoemd door de Berlijnsche veeartsen voor het \'geval geen assistentie door
Obertierärzte wordt verleend. Zeer zeker zijn de omstandigheden hier niet gun-
stiger dan in Berlijn in 1913. In 1928 bedroeg het percentage tuberculose bij run-
deren te Amsterdam ongeveer 42, in 1913 te Berlijn 32, terwijl het percentage
parasitaire afwijkingen, dat hier in 1928 zeer belangrijk was, in Berlijn volgens
Henschel voor den oorlog niet zeer hoog was. Het aantal malen dat vleesch-
lymphklieren onderzocht moesten worden, is in verhouding tot het aantal slach-
tingen niet zeer verschillend van dat te Berlijn. Bovendien worden in Berlijn
behalve de administratie der afkeuringen vrijwel geen nevenwerkzaamheden
verricht. Het is ons niet bekend of de techniek der keuring er zoo uitgebreid is
als te Amsterdam ; wel wordt de keuring er met zorg verricht, naar één der onder-
geteekenden persoonlijk kon waarnemen.

Nascht ijl : Op de vergadering van het ,, Reichsverband der Deutschen Gemeinde-
tierärzte", 23 en 24 Augustus 1929 te Danzig gehouden, werd door Schaaf, voor-
zitter van de „Verein städtischer Tierärzte" te Berlijn, de kwestie van de „Höchst-
untersuchungszahlen" wederom ter sprake gebracht, en deelde hij mee, dat deze
onder Berlijnsche verhoudingen bedragen : 50 runderen, 150 varkens, 150 groote
kalveren, 400 schapen. 1 Rund is dus gelijk te stellen met 3 varkens, 3 kalveren
of 8 schapen. Voor het geheele Rijk zijn geen algemeen geldende cijfers te geven
(Z. f. Fl. H. dl. 39, blz. 489). (Wordt vervolgd).

Door de groote toevloed van copy zijn in dit voorjaar afleveringen
van grooten omvang uitgegeven. De financieele basis waarop de
jaargang 1930 is gesteld laat echter niet toe op deze voet door
te gaan. De Redactie heeft bij het Hoofdbestuur voorstellen in-
gediend om in de toekomst in deze moeilijkheden te voorzien.
In afwachting van de door de Algemeene Vergadering hieromtrent
te nemen besluiten ziet de Redactie zich echter, na overleg met
het „Dagelijksch Bestuur" der Maatschappij, genoodzaakt:
ie. het honorarium voor bijdragen gedurende de jaargang 1930

te bepalen op / 1.— per bladzijde;
2e. de omvang der afleveringen te beperken tot j a 3I vel.
3e. de speciale vergoeding voor artikelen in de rubriek „klinische

lessen" voor dit jaar op te schorten ;
4e. zoo weinig mogelijk afbeeldingen op te nemen.

Het gevolg van deze maatregelen zal zijn dat er nu en dan
langere tijdsruimte zal zijn tusschen inzending der stukken en
publicatie. De Redactie betreurt deze vertraging doch is niet .bij
machte daarin voorloopig verandering te brengen.

Zij doet een beroep op alle vrienden van het Tijdschrift om
de ingediende voorstellen t. z. t. te steunen, teneinde de Redactie
in staat te stellen de toegezonden en dan haar goedgekeurde copy
te plaatsen en dat zonder te veel vertraging en ons tijdschrift
zoo goed en volledig mogelijk te maken.

In de „Vee- en Vleeschhandel" van 2 Mei j.1. vond ik onderstaande beschou-
wing over bovengenoemd onderwerp. Zij is m.i. belangrijk genoeg om ze hier
nader te vermelden.

Een slager te Amsterdam vatte het plan op, om behalve vleesch, ook geslachte
kippen en konijnen te gaan verkoopen. Aangezien deze dieren niet in een
vleeschwinkel aanwezig moge zijn, zooals hem door den keuringsdienst werd te
kennen gegeven, richtte hij achter zijn vleeschwinkel een afzonderlijke localiteit
in voor den verkoop van geslachte kippen, enz, en voor de bewerking dezer
dieren vóór de aflevering. Dit lokaal had dus geen uitstalling aan de straat.

Op zekeren dag constateerde een ambtenaar van den keuringsdienst, dat in
de etalage van den vleeschwinkel eenige geslachte kippen lagen. De ambtenaar
maakte proces-verbaal op wegens overtreding van art. 38 der Vleeschkeurings-
wet, omdat gehandeld was in strijd met het bepaalde in art. 4, sub c, van
het Koninkl. Besl. van 10 Juli 1926, Stbl. 233. In laatstgenoemd artikel is
nl. bepaald, dat behalve vleesch- en vleeschwaren, in een vleeschwinkel slechts
aanwezig mogen zijn; geconserveerde levensmiddelen in luchtdicht afgesloten
voorwerpen, eieren en boter (verpakt) benevens voorwerpen en inrichtingen,

verband houdende met bewaren en verkoopen van vleesch. Hier onder vallen
dus geen geslachte kippen.

Bedoelde slager had zich dezer dagen voor den kantonrechter te verant-
woorden. Laatstgenoemde achtte het feit bewezen en ook strafbaar en legde
den overtreder een boete van / 5.— op, met de waarschuwing, dat bij her-
haling strengere straf zou volgen.

Nu is, aldus de „Vee- en Vleeschhandel" in art. 19 der Vleeschkeuringswet
bepaald, dat de strekking van de daarin bedoelde Algemeene Maatregel van
Bestuur (boven aangehaald Kon. Besluit) is wering van voor de volksgezond-
heid schadelijke producten In verband hiermede wordt herinnerd aan de uit-
spraak van een rechtbank, volgens welke de aanwezigheid van zuurkool in een
slagerswinkel, hoewel krachtens art. 4 van het K. B. van 10 Juli 1926 verboden,
niet strafbaar is met het oog op het feit, dat een dergelijk verbod niet strookt
met de bij art. 19 der wet aan het K. B. gegeven strekking.

.Men zal nu vragen: dient het verbod om geslachte kippen in een vleesch-
winkel voorhanden te hebben tot wering van voor de volksgezondheid schade-
lijke stoffen ? Aangezien geslachte kippen niet, zooals vleesch, aan een vooraf-
gaande keuring zijn onderworpen en de mogelijkheid van bezoedeling van het
vleesch met bloed van ziekelijke organen van geslachte kippen niet uitgesloten
is te achten, moet deze vraag bevestigend beantwoord worden.

Naar het departement van landbouw te Washington mededeelt, hebben des-
kundigen van genoemd departement een machine ontworpen voor het onderzoek
naar de malschheid van vleesch. Met deze machine zullen in Washington en
in 25 proefstations proeven genomen worden. Het toestel is zeer eenvoudig
van bouw en gemakkelijk verplaatsbaar. Het bestaat uit een mes, dat zóó is
aangebracht, dat het gemakkelijk door vleeschmonsters kan worden getrokken
door er met een kruk druk op uit te oefenen Op een schaal wordt dan de
kwaliteit van het vleesch afgelezen, die samenhangt met den uitgeoefenden
druk. Er zijn reeds meer dan 2000 vleeschmonsters op deze wijze onderzocht.
Uit de tot nu toe ingestelde proeven is reeds gebleken, dat malschheid van
het vleesch tot op zekere hoogte erfelijk kan zijn. N. R. Ct.

Volgens een mededeeling in de St.ct. heeft de Minister van Arbeid, Handel
en Nijverheid met intrekking van een vorige beschikking, het keurloon voor
ingevoerde vleeschwaren met ingang van 15 Mei nader vastgesteld als volgt:

a) voor alle vleeschwaren, met uitzondering van runderdarmen, op | cent p. K g.;

De Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid heeft een nieuw model van
den driemaandelijkschen keuringsstaat vastgesteld. Bij vergelijking met het oude
model valt allereerst op dat in de verschillende rubrieken van staat 1 en staat 2
steeds een onderscheid moet worden gemaakt in normaal gekeurde slachtdieren
(a) in keuring van in nood gedoode slachtdieren (b) en in keuring van ge-
storven dieren (c). Hoewel dit wel eenigszins de administratie verzwaart, vooral
bij de groote keuringsdiensten, wordt de waarde der gegevens er zeer door
verhoogd.

Opmerkelijk is de verandering in de volgorde tusschen de kolommen 10 en 11.
Is dit misschien het gevolg van eene vergissing ?

Nieuw is in staat 3 kolom 1, waarin de aanwezigheid van afgestorven cysticerci
inermes moet worden genoteerd, evenals kolom 3, de gevallen van uiertuberculose.

Vermelding der gevallen van open tuberculose blijft gehandhaafd. De om-
schrijving der desbetreffende rubriek luidt thans „aantal gevallen van open- of
waarschijnlijk open tuberculose". Met deze laatste woorden wordt tegemoet
gekomen aan het bezwaar, dat het in de praktijk in vele gevallen buitengewoon
tijdroovend, en dikwijls zeer moeilijk is, met zekerheid uit te maken of een

geval van open tuberculose aanwezig is. Practisch zal hier weieens „met de
muts naar zijn gegooid".

In staat 4 moeten worden vermeld alle wegens tuberculose afgekeurde organen
en deelen. Daarin moeten ook vermeld worden het aantal wegens deze ziekte
afgekeurde uiers. Dit maakt kolom 3 van staat 3 (het aantal gevallen van uier-
tuberculose) overbodig.

Ten slotte is staat 5 bestemd voor bijzonderheden, welke zich in den dienst
voordeden en vermeldenswaard zijn.

Weggelaten zijn dus de rubriek der opgemaakte processen-verbaal en de
rubriek „levende keuring". Deze gegevens moeten voor 1 Maart van elk jaar
van alle in het afgeloopen jaar waargenomen gevallen aan den betrokken in-
specteur worden medegedeeld.

Volgens een mededeeling in de N.K.Ct. zal op 1 Augustus a. s. het nieuwe
slachthuis te Kerkrade en medio Augustus dat te Helmond officieel worden geopend.

De gemeenteraad van Hoorn besloot eindelijk tot den bouw van een abattoir
over te gaan. De kosten zijn begroot op rond ƒ 180.000.

Voor uitbreiding van het openbaar slachthuis te Enschede werd een crediet
ƒ 260.000 verleend. de Graaf.

De Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw heeft het vervoer van
herkauwende dieren en varkens verboden naar Friesland, Groningen en de
eilanden Goeree en Overflakkee.

Wat de eilanden betreft is onder dit verbod niet begrepen de invoer van
slachtvee met een openbaar middel van vervoer, mits de dieren van af de
lossing onder politietoezicht worden gesteld en binnen tweemaal 24 uur na
aankomst op de plaats van bestemming worden geslacht, een en ander op
kosten van belanghebbenden.

Verder is bepaald dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van verbod
noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door _ den
Commissaris der Koningin, onder de door den inspecteur van den Veeartsenij-
kundigen Dienst aan te geven voorwaarden.

Deze bepalingen zijn gemaakt, zooals vroeger ook voor Limburg, om be-
smetting van buiten in die streken te voorkomen.

Het mond- en klauwzeer heeft zich op verschillende plaatsen, vooral in
Zuidholland weer vertoond of uitgebreid. De oorzaak is in vele gevallen het
markten van reeds besmet vee. Het komt helaas nog herhaaldelijk voor dat
eigenaars, bij het uitbreken der ziekte, trachten nog snel vee te verkoopen
alvorens de ziekte aan te geven. Bij een dergelijke bekrompen en misdadige
mentaliteit is de bestrijding van deze toch al zoo lastige ziekte zeer moeilijk;
bij die bestrijding is toch de medewerking der veehouders onmisbaar. Het is
te hopen dat de rechters van de ernst en de verstrekkende gevolgen van der-
gelijke overtredingen overtuigd zullen zijn en zoo streng mogelijk straffen indien
ze overtuigend bewezen worden, hetgeen in vele gevallen wel mogelijk zal zijn.

De Minister heeft in een bericht aan de nieuwsbladen gewezen op de uit-
breiding van het mond- en klauwzeer en de oorzaken daarvan.

De onvoldoende werking van het immun-serum ligt waarschijnlijk in hoofd-
zaak in het feit, dat in Nederland tot dusver maar één stam van het virus
vastgesteld was. Nu is een tweede stam ontdekt, waarmee bij de serumbereiding
rekening gehouden zal worden. Vr.

Dr. E. C. H. A. M. Bemelmans Dir. Paardenarts (majoor) te den Haag,
ontving van de Académie vétérinaire de France de „Bouley" medaille.

Dr. Bemelmans is door de Alg. Vergadering van het Zeeuwsch Genootschap
der Wetenschappen te -Middelburg, benoemd tot lid van dat Genootschap.

The International Veterinary Congress to be held at the Central Hall, West-
minster, London, S W. 1, form the 4th to the 9th August, 1930, is receiving
support form foreign governments in all parts of the world. Official delegates
have already been appointed by the following countries :

Canada, New Zealand, Commonwealth of Australia, South Australia, Western
Australia, Union of South Africa, Irish Free State, Northern Ireland, Gold Coast,
Kenya, Uganda, Tanganyika Territory, Northern Rhodesia. Sout African High
Commission Territories, Swasiland, Nigeria, Malay States, Straits Settlements, Iraq.
Albania, Austria, Belgium, China, Denmark, Finland, Ecuador, Germany, Greece,
Guatemala, Holland, Netherlands East-India, Nicaragua, Norway, Roumania,
Sweden, Turkey, U.S.S.R. Venezuela, Yugoslavia.

In addition to the scientific work of the Congress, there will be arranged a
number of excursions to Research Institutes, Veterinary Colleges, Racing and
Breeding Establishments, These will take place during the week following the
Congress.

On Sunday, August 3rd there will be a reception in the evening (with music
and refreshments) free to all members at the May Fair Hotel.

The opening meeting which will be attended by the Minister of Agriculture
will be held in the morning of Monday August 4th and thereafter General
Meetings will be held each forenoon and four Sectional Meetings will be held
simultaneously each afternoon.

On Tuesday evening, August 5th, there will be a Conversazione at the Natural
Historv .Museum, South Kensington, to which all membrers will be invited.
There will be music and light refreshments.

On Wednesday evening, August 6th, the British Governments offers a Banquet
te officially appointed Delegates, not exceeding 200 in number. The Minister
of Agriculture will preside.

On Thursday evening, August 7th, there will be a Banquet at the Connaught
Rooms, Great Queen Street, London, W.C. 2 open to all members. The price
of the Dinner inclusive of wines will be 25 shill.

On Friday evening, August 8th, there will be a Reception given by the
Lord Mayor and Corporation of the City of London at Guildhall.

Special invitations will be issued to a limited number of members for the
function.

Met het oog op het thans snel naderende tijdstip voor het Congres worden
aangiften voor het lidmaatschap met storting of overschrijving op de postreke
ning no. 16363, kantoor \'s Gravenhage, van ondergeteekende, gaarne ten spoe-
digste tegemoet zien.

Contributie voor gewone leden / 18.—- ( 25 ets. portokosten)
Dames „tickets \' / 3.— (-f 5 ets.

Zij, die logies wenschen besproken te zien gelieven dit onverwijld aan onder-
geteekende te melden. De Secretaris,

Bij Kon. besluit is benoemd tot lector in de faculteit der veeartsenijkunde
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs te geven in de practisclie
vleeschkeuring, J. P. van der Slooten, directeur van de gemeentelijke slacht-
plaats te Utrecht.

Geslaagd voor het Doctoraal examen ie gedeelte Veeartsenijkunde de heeren :
A. M. Ernst en H. Vis.

Bij voortgezet onderzoek naar de pathogeniteit van B. abortus Bang voor
paarden heeft het vermoeden (zie dit Tijdschr. 1930, blz. 15), dat in sommige
gevallen van onverklaarbare koorts bij deze dieren de abortusbacterie van het
rund een rol zou spelen, veel steun verkregen.

Bovendien werden meermalen sterke serumreacties voor B. Bang aangetroffen
bij paarden met plotseling opgetreden kreupelheden, met soms waarneembare
aandoening van gewrichten, pees of peesscheede.

Ik zal het zeer op prijs stellen, indien collega\'s mij voor verder onderzoek
behulpzaam willen zijn, door toezending van materiaal.

Daarvoor komt in aanmerking (liefst steriel opgevangen) vloeistof uit schoft-,
nek- en borstbuilen c.q. van elders gelegen hygromen of etterende processen
van pees- band- of beenweefsel.

Voorts, zoomogelijk, pl.m. 10 ccm. bloed (zonder-meer opgevangen) afkomstig
van deze dieren, alsook van paarden met koorts of kreupelheden, voor welker
ontstaan geen oorzaak is aan te wijzen.

Aldus hoop ik in de gelegenheid te worden gesteld, aan de hand van een
grooter onderzoekingsmateriaal, het vraagstuk van de pathogene werking van
de Abortus-bacterie voor paarden, nader te bestudeeren.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 April nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 136 (3) eigenaars, waarvan in Friesland bij 1 .
Drenthe bij 9; Overijsel bij 7; Gelderland bij 11 (1); Utrecht bij 13; Noord-
holland bij 31 (1); Zuidholland bij 55 ; Noordbrabant bij 3 : Limburg bij 6 (1) eig.

Scabiès (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 34 gevallen bij
5 eig. (431 bij 15 eig ), waarvan in Groningen (16 bij 3 eig.) ; Friesland (52 bij
2 eig.); Drenthe (349 bij 8 eig.); Gelderland 26 bij 1 eig.; Utrecht (13 bij
i eig.); Zuidholland 8, waarbij 2 paarden, bij 4 eig. (1).

Rotkreupel bij schapen: 2 gevallen bij 1 eig. (132 bij 14 eig.), waarvan in
Friesland (26 bij 6 eig.); Drenthe 2 bij 1 eig. (5 bij 1 eig.); Noordholland (97
bij 6 eig.); Zuidholland (4 bij 1 eig.).

Anthrax: 32 gevallen bij 24 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Friesland 15,
waarbij 1 schaap, bij 8 eig.; Drenthe 2 bij 2 eig.; Overijsel (1); Gelderland
4 bij 4 eig. (1) ; Utrecht (1) Zuidholland 4 bij 4 eig.; Zeeland 2 (varkens);
Noordbrabant 3 bij 3 eig. (1); Limburg 2 bij 2 eig.

Spinal (Epidural) Anaesthesia in Catlle. (Geoffrey B. Brook, The \\ eterinary
Record. Jan. 1930).

Schrijver heeft een uitvoerig onderzoek ingesteld naar de waarde van de epidu-
rale anaesthesie volgens Benesch, en geeft een uitgebreid verslag hiervan, ook
wat betreft de anatomie en de techniek, met het oog op de geringe bekendheid
van deze anaesthesie in de Britsche literatuur.

De techniek is deze, dat met een speciaal door hem geconstrueerde naald een
hoeveelheid van het anaestheticum in oplossing in het epiduraalkanaal wordt
ingespoten; deze injectie is daar gemakkelijk aangezien de zijwanden van het
kanaal daar ter plaatse uit bandweefsel bestaan.

Er moet vooral voor gezorgd worden, dat na het doorboren van de huid de
naald precies in de mediaanlijn blijft en dat deze in schuine richting naar voren
en beneden onder een hoek van — 60\' wordt ingestoken.

Op 2—4 c.M. diepte is de beenige onderwand van het kanaal bereikt, de
spuit is dan zeer gemakkelijk leeg te drukken. Als injectievloeistof wordt per-
caine gebruikt.

Verder is de hoeveelheid in te spuiten vloeistof van groot belang, daar het
doel is het verkrijgen van voldoende anaesthesie bij het staande dier.

Schrijver heeft een tabel samengesteld waaruit de benoodigde hoeveelheid te
berekenen zou zijn, vooral in verband met de lengte van het spinaalkanaal.

Ten laatste geeft B. een overzicht van de bereikte resultaten die blijkens zijn
beschrijving zeer bevredigend waren.

Kastrations Schock. (Dr. A. Panny. W iener Tierartzl. Monatsschr. H 24
Dec. 1929).

Na de castratie van de eerste lag deze als dood, ofschoon het vasthouden
zonder veel geweld plaats had.

Daar het hart nog klopte, werd kop en borst met koud water begoten en
gewreven. Na een kwartier was het gevaar voorbij.

De andere drie vertoonden dezelfde verschijnselen. Bij het maken van de
snede door de scrotaalhnid en tunica dartos schreeuwden de dieren hard; bij
het doorkneuzen van de zaadstreng was het geschreeuw minder; er werd cyanose
waargenomen, waarbij de dieren rustig ingeslapen schenen te zijn.

Kryptorchismus bei Schweinen, (Dr. A Panny, Wiener Tierartzl. Monatschr.
H 1 Jan. 1930).

Bij castratie van 5 biggen bleek elk dezer dieren slechts één tast- en zichtbare
bal te hebben, waarvan er 4 linkszijdig en één rechtszijdig was.

Het was bekend, dat de moeder door een linkszijdige kryptorchide beer ge-
dekt was. De aanwezige bal. welke zeer goed ontwikkeld was, werd bij elk der
dieren weggenomen; 4 maanden later toonden alle vijf castraten hun beeren-
natuur en werden daarom geslacht. In elk der gevallen lag de teruggebleven
kal dicht achter de nier.

Een ander voorbeeld waren ó dieren, waarvan er 2 éénzijdig kryptorchid
waren ; 2 normale geslachtsorganen hadden en bij 2 rechtszijdig een opvallend
groote bal en links een zeer kleine bal aanwezig waren. De substantie van de
kleine bal was grauwbruin van kleur en gemakkelijk stuk te drukken.

L\'autoplastie carpiènne. Traitement operatoire du genou anciènnement cou-
ronné. (Garrigues. Revue Vét. et Journal de Méd. Vét. Dec. 1929.

gecouroneerd zijn te trachten de integriteit te herstellen; immers een middel
om de verloren haarzakjes te doen regenereeren bestaat niet.

Schrijver opereert alleen bij luxe paarden, welke gecouroneerd zijn door een
toevallig ongeluk, dus alleen bij dieren met goede stand.

Bij dieren waar te verwachten is, dat dit lijden weer spoedig zal optreden,
opereert hij niet.

G. veronderstelt dat de plastische operatie in de toekomst meer zal worden
toegepast. Vóór de operatie wordt het dier esnige dagen met een laxans be-
handeld en verder wordt het gewend aan kluisters en aan het apparaat, dat
het verband zal fixeeren. Narcose wordt door chloralhydraat verkregen.

Door rugligging wordt de operatie vergemakkelijkt, terwijl door de geringe
bewegingsmogelijkheid de hechting van de wond zorgvuldig kan worden aan-
gelegd.

Na de gewone voorbereidingen (scheren, desinfectie) wordt het litteeken
ellipsvormig uitgesneden; echter niet in verticale maar in schuine richting t.o.z.
van de as van het gewricht.

De wondranden worden vervolgens 3 a 4 c.M. van de onderlaag losgemaakt
teneinde een inscheuren der hechtingen te voorkomen. Bij een groote wond
komt een ontspanningssnede aan de zijvlakte van het gewricht. De vereeniging
der wondranden geschiedt met geknoopte hechtingen van zijde.

De wijze van het aanbrengen van het verband wordt uitvoerig besproken.
Volgens G, hangt het vooral van het verband af of de wond per I zal genezen.

Na een historisch overzicht van alle mogelijke methoden en apparaten op
dit gebied komt hij tot de methode, welke door hem gebruikt wordt aan de
école vétérinaire te Toulouse.

Het verband moet voldoende afdekken en adsorbeeren, maar mag een niet
te sterke druk uitoefenen, terwijl aan den anderen kant de beweging van het
lidmaat beperkt moet zijn. Achtereenvolgens bestaat het verband uit sterielgaas,
een laag watten, een vel imperineable stof, dan weer een laag watten en ten-
slotte een katoenen zwachtel; het reikt van halverwege den onderarm tot hal-
verwege den pijp.

Over dit alles heen komt een koker van soepel leer, welke het best te verge-
lijken is met een beenkap ; deze wordt stevig aangesnoerd met een 9-tal
riempjes en, 0111 afzakken te voorkomen, wordt hij met een 3-tal banden aan
een singel om den hals bevestigd. De hoofdzaak komt dus neer op een goed
verband.

Na 5 dagen wordt het verband gewisseld en zoo noodig moeten de steek-
kanaaltjes met Joodtinctuur worden aangestipt.

Na 10 a 12 dagen worden de hechtingen verwijderd, terwijl na verloop van
nog 8 dagen het litteeken voldoende sterk is geworden.

Op blz. 638 van liet 15 Mei 110. is in het Ingez. stukje van collega VVen-
sink, 5e regel het woordje niet weggevallen. De zin moet luiden : De practir
zeerende collega\'s, die niet met vleeschkeuring belast zijn . . . enz.

Later werden deze kleinere zeilschepen gedeeltelijk vervangen
door, veel grootere schepen, en ontstond een groote vloot door
motoren of stoom mechanisch voortbewogen, waardoor veel
grootere vischvangsten mogelijk werden. Door het ondernemen
van steeds verdere reizen de zee op, konden geheele ladingen
visch worden aangevoerd. Doch deze visch kon niet allemaal
aan boord in leven worden gehouden, moest wel gedood worden
en ontdaan van de ingewanden, wilde ze niet bederven. Zoo
ontwikkelde zich het begrip „slachten" van visch noodgedwongen
als een zorgvuldig overwogen handeling.

Zoo ontstond de z.g. „gestripte visch". Strippen is het met
een mes dooden der visch, door opensnijden der buikholte en
verwijderen van de ingewanden. Omdat de groote visschersschepen
reizen ondernemen van gemiddeld 8 a 10 dagen duur ontstond
de noodzakelijkheid aan dit strippen aandacht te besteden, het
zorgvuldig en rein te doen geschieden, direct na de vangst als
de visch nog leeft en bovendien ontstond de noodzakelijkheid om,
wilde men deze gestripte visch aan boord voor bederf behoeden,
de visch zorgvuldig te wasschen en uit te spoelen en daarna op
gemalen ijs te bewaren, te conserveeren. Zoo wordt tegenwoordig
van dag tot dag de geheele vangst aan boord van onze groote
stoomtreilers zorgvuldig in gemalen ijs in de ruimen van het
schip opgeborgen.

De onderste laag is de oudste, het minst versch, de bovenste
laag slechts 1 a 2 dagen oud, het meest versch.

Ook aan de handeling van het slachten op zich zelf is men
meer aandacht gaan besteden en wel ten aanzien van het goed
doen uitbloeden.

Het is nl. een ervaringsfeit, dat speciaal tarbot, welke betrek-
kelijk bloedrijk is, door het strippen alleen niet voldoende leeg
bloedt, zoodat spoedig na den dood het nog aanwezige overtollige
bloed uit de bloedvaten treedt en aanleiding geeft tot het optreden
van roode en blauwe verkleuringen van het met bloed doorloopen
vleesch (vooral zichtbaar aan den witten onderkant der visch).

Tegenwoordig wordt daarom tarbot veelal „gestoken", d.w.z. .
bij de nog levende visch wordt met een mes, tegelijk met het
strippen, de wervelkolom bij de staart flink diep ingestoken of
doorgesneden. Een flinke extra hoeveelheid bloed wordt dan
ontlast, waardoor het vleesch mooi helder wit blijft.

Ditzelfde geschiedt veelal bij levende heilbot, waarbij men tevens
voor ditzelfde doel ook wel de bloedrijke kieuwen flink aansnijdt,

Zooals gezegd, bij niet direct levend geslachte, of niet gestoken
tarbot vindt men, waarneembaar aan de witte onderzijde, veelal
allerlei met bloed doorloopen plekken, van allerlei vorm en van
wisselende kleur, van rood tot blauw tot groen, afhankelijk van
de meer of minder ver voortgeschreden omzetting der bloedkleur-
stof. Deze plekken worden bij koken der viscli grijs tot zwart-
achtig, waardoor op schotel de visch minder blank uitziet.

Iets dergelijks valt veelal bij schol en soms ook bij bot waar
te nemen. Schol en bot worden nl. nooit gestoken, dit is bij deze
kleinere visschen practisch niet uitvoerbaar.

Blijkbaar bevatten schol en bot naar verhouding niet zooveel
bloed als tarbot, want groote uitgebreide bloedingen ziet men
bij deze visschen niet, wel echter tal van kleine punt- tot stip-
bloedingen. Oorzakelijk stemmen deze puntbloedingen dan ook
stellig meer overeen met de multipele spierbloedingen, zooals
die bij varkens bij het slachten optreden.

Bij in het net en aan dek hevig spartelende visschen is immers
het optreden van traumatische spierbloedingen heel gemakkelijk
mogelijk.

Zoolang deze puntbloedingen helder rood zijn, is de schol en
bot juist mooi versch (vischventers weten door krabben met de
nagels de aanwezigheid van puntbloedingen heel aardig na te
bootsen !). Wordt de visch ouder, dan verdwijnt de roode kleur
en vallen deze kleine puntbloedingen niet meer op.

Reeds hier zij er voor gewaarschuwd, dat men dus nooit der-
gelijke puntbloedingen bij versche schol en bot moet aanzien
voor een symptoom van een of andere infectie-ziekte, waartoe
de bestaande literatuur aanleiding zoude kunnen geven met de
hier en daar te lezen uitspraak : „puntbloedingen zijn bij visschen
een typisch symptoom van ziekte".

In verband met de wijze van slachten van visch, is het hier
de plaats even het begrip „dierenmishandeling" te bespreken.

Als vrijwel eenige slachtmethode kennen we bij visschen slechts
het eenvoudige strippen.

Van voorafgaande bedwelming kan als regel geen sprake zijn,
of slechts hoogstens voor zoover deze dient om den mensch te
beschermen. Met name geldt dit voor enkele vischsoorten, die
zich moeilijk laten hanteeren en wier gebit zelfs voor den mensch
gevaarlijk is, zooals bijv. de zeewolf.

Is nl. een levende zeewolf aan dek geheschen, dan bedwelmt
men het dier zoo spoedig mogelijk door een flinken klap op den
kop, om daarna tot het strippen te kunnen overgaan.

Eén snelle snede met een mes en de dood treedt zeer spoedig
in. Deze handeling op zich zelf is zeker minder dierenkwelling
dan levende visch dicht opeengepakt in bakken met water, of
nog erger op het droge, naar adem te laten snakken.

In het z.g. „levend villen" van aal meent men echter veelal
wel dat de dierenmishandeling haar WTeedste culminatie vindt.
Dit is echter niet juist. Aal wordt niet „levend" gevild, doch
slechts, na bedwelming, „geslacht" gevild. Om nl. aal te kunnen
dooden, d.w.z. slachten, en daarna ontvellen, dient men steeds
eerst bij deze gladde, bewegelijke dieren, het ruggemerg direct
achter den kop flink door te snijden, waardoor men het dier
verlamt en vermoedelijk tegelijk volkomen gevoelloos maakt voor
het verdere strippen en ontvellen.

Hier past men in elk geval, noodgedwongen, eene goede wijze
van voorafgaande bedwelming toe.

Bovendien is in dit verband natuurlijk van groote beteekenis, dat
bij de koudbloedige visschen, met langzamer bloedsomloop, veel
minder bloedvaten en hersenen dan onze slachtdieren, ook het
gevoel en het bewustzijn stellig veel minder ontwikkeld zullen zijn.

In het waarnemen van een enkele kronkelende beweging bij
aal, zelfs nog na het ontvellen, mag dus zeer zeker geen „dieren-
mishandeling" in optima forma worden gezien.

Om nu weer op ons chapitre van slachten in verband met
verschheid terug te komen, zij dus geconstateerd, dat de tech-
nische ontwikkeling van het visscherij-bedrijf als vanzelf heeft
geleid tot het reeds aan boord doen geschieden van welover-
wogen doelmatig slachten, zorgvuldig behandelen en bewaren
van visch, waardoor gestripte visch het karakter heeft gekregen
van door moderne slachting verkregen „vleesch".

Echter niet dan na verzet, d.w.z. niet dan na het overwinnen
van bepaalden tegenzin tegen die z.g. „ijsvisch" bij het publiek.
Men wenschte en prefereert nog ouder gewoonte „levende visch"
te koopen.

Inderdaad heeft deze „levende visch" veel voor op „gestripte
visch", ze is nl. splinterversch, zelfs veelal te versch, immers nog
niet bestorven. En dat besterven is voor visch vleesch evenzeer
noodig als voor rundvleesch. Besterven is immers het „rijp"
worden van het vleesch.

Dat rijpingsproces is een chemisch omzettingsproces, dat in
wezen neerkomt op een zwakke zuurvorming (melkzuurgisting),
waardoor het vleesch zijne oorspronkelijk taaie consistentie ver-
liest, zacht wordt en een aangename, lichtzurige geur en smaak
verkrijgt. Zooals bekend, betreft dit 1 ij pingsproces in hoofdzaak
een zachter worden van het bindweefsel, waardoor bestorven

vleesch sneller gaar, malscher en lichter verteerbaar is dan on-
bestorven vleesch.

Intusschen, vischvleesch bevat veel minder taai bindweefsel
dan rundvleesch ; het besterft dus wel spoediger.

Levende visch, uit het water genomen, sterft na enkele uren,
zooals levende schelvisch, kabeljauw en leng, andere na ver-
scheidene uren (schol), terwijl bot en aal 12, 24 uur en langer
blijven leven. Dan begint het besterven, het stijf worden, reeds
na enkele uren zichtbaar te worden. Maximale stijfheid is onge-
veer 12 uur na den dood aanwezig, om gedurende 1 a 2 maal
24 uur maximaal aanwezig te blijven en daarna langzaam aan
te verminderen.

Afhankelijk van verschillende factoren (vischsoort, behandeling,
weersomstandigheden, met name buitentemperatuur, wijze van
bewaring, meer of minder transport, enz.) duurt het meer of
minder lang voordat de stijfheid totaal verdwenen is, in het
algemeen kan men wel zeggen : nog enkele dagen na de maximale
stijfheid. Volkomen verschheid blijft dus zeer zeker vele dagen
lang aanwezig en ook na algeheele verdwijning der stijfheid blijft
visch, mits zorgvuldig bewaard in ijs, nog dagen lang versch,
d.w.z. bruikbaar voor consumptie. Ten opzichte van dezen duur
van bruikbaarheid staan enkele soorten platvisch (kleine lichaams-
holte, dus weinig bederfelijke ingewanden) speciaal bekend als
„stevig" ; bijv. tong, tarbot en gewone bot zijn gemakkelijk een
week en zelfs langer in ijs goed te bewaren, andere soorten be-
ginnen veel spoediger de eerste verschijnselen van vermindering
van verschheid te vertoonen.

Intusschen, zooals ik reeds zei: v isch kan te versch zijn. Bij-
voorbeeld, een levende schol, zoo geslacht en gebakken, is nog
niet stijf, het vleesch is nog niet gekrompen, zoodat de visch,
plotseling in heete olie gebracht, in allerlei bochten krimpt en
aan de pan vastkleeft, net als een stuk te versch rundvleesch.
Deze te versche visch heeft glazig en nog ietwat taai vleesch
en mist nog den fijnen smaak.

En dit geldt niet alleen voor levende schol, het geldt voor
alle levende visch en zelfs veelal ook voor de bekende „krimp-
visch", waarover straks nog nader. Niet zelden hoort men klach-
ten dat dergelijke visch „glazig" was, en weinig smaak had,
hetgeen aan niets anders is toe te schrijven dan aan onvoldoende
bestorven zijn van het vleesch (dit geldt meer voor kabeljauw
en leng dan voor schelvisch, omdat de eerste toch al glaziger
vleesch hebben dan schelvisch).

Desniettemin, en ook omdat smaken altijd verschillen, blijft
het publiek in „levende visch" het neusje van den zalm zien,
waarvoor gaarne fancy-prijzen worden betaald.

Verder ter zijde latend in hoeverre of dit nu ten rechte of ten
onrechte zoo is, is het een bekend feit, dat, naast de speciale
liefhebbers van „levende" visch en „krimpvisch", er ook visch-
kenners zijn die een goed bestorven visch in smaak prefereeren.

En in elk geval is uit het bovengenoemde wel komen vast te
staan, dat „gestripte" visch volstrekt niet minderwaardig is, doch
integendeel, mits nog goed versch, een uitstekend „vleesch", dat
dezelfde behandeling en rijping heeft ondergaan als goed versch
rundvleesch.

In de practijk is dan ook tegenwoordig verreweg de grootste
massa der geconsumeerde visch „gestript".

Met ietwat nationalen trots valt van deze gestripte visch nog
te vermelden, dat de Nederlandsche visscherij zeer gunstig be-
kend staat wegens de spoedige, uitstekende en zindelijke behan-
deling van de visch aan boord onzer visschersschepen, waardoor
Hollandsche visch ook op de buitenlandsche markten een uitste-
kende reputatie geniet.

Echter nog lang niet alle visch wordt „gestript" verkocht; er
wordt nog heel wat z.g. „levende visch" verhandeld en ook nog
z.g. „krimpvisch" en „stijve" visch en „dichte" visch.

Mede omdat „levende visch" zoo een fancy-artikel is, wordt
de vangst op „levende visch" nog als speciale visscherij beoefend.

Naast de bekende „levende" zoet wat ervisch en aal, levert de
bestaande kustvisscherij met kleine scheepjes nog wel haast dage-
lijks „levende" schol en bot in groote kwantiteiten, doch ook de
hoogzeevisscherij wordt nog gedurende een bepaalden tijd van
het jaar voor dit doel beoefend. Het is de reeds besproken beug-
visscherij, beoefend door haringloggers, schepen die telkenjare,
van ongeveer April-Mei tot Januari, ter haringvangst gaan, doch
daartusschenin, in de maanden Januari tot en met April, er met
de beug (lange lijn met haken, voorzien van aas) op uittrekken
en dan vooral schelvisch, kabeljauw, leng en heilbot vangen,
die aan boord in bunnen, die in open verbinding staan met het
zeewater, levend worden gehouden, de bekende „beugvisch".
Niet alleen wordt deze visch duur betaald als „levende" visch,
van deze beugvisch stamt ook het bekende fancy-artikel „krimp-
visch" af.

Haalt men nl. aan den wal die beugvisch uit de bun en gaat
men deze visch „levend" slachten, van de ingewanden ontdoen
en op hetzelfde moment van tal van diepe insnijdingen in het
spier vleesch aan beide zijden van het lichaam voorzien, dan
„krimpen" al deze wondranden en krijgt de visch prachtig hard
gekrompen vleesch, de z.g. krimpvisch, een zeer gezocht artikel,
(„gestripte" visch is ook levend geslacht, doch reeds aan boord
en daarna op ijs bewaard).

Alleen dit direct aan den wal levend slachten en krimpsnijden
levert feitelijk echte krimp-visch. Intusschen, meestal laat men
de beugvisch eenvoudig aan den wal sterven en brengt ze onge-
stript denzelfden- en ook nog den volgenden dag als „krimp-
visch" in den handel, niet in het minst om op die manier de
lever en kuit in de visch aanwezig te houden, zijnde vooral
schelvischlever een zeer gewild artikel.

Ook al voorziet men dan die visch, nadat reeds maximale
stijfheid aanwezig is, nog van tal van insnijdingen, „krimpen"
doet het vleesch dan feitelijk niet meer, of althans zeer weinig,
want de visch is reeds bestorven, gekrompen.

Neen, feitelijk is het dan slechts versche, maximaal stijve,
„dichte visch", nl, versch bestorven visch nog voorzien van de
ingewanden, wier aanwezigheid dan nog geen kwaad doet, omdat
visch, die nog in volkomen lijkstijfheid verkeert, niet kan bederven.

Dat men deze visch toch als „krimpvisch" in den handel
brengt, is, bij wijze van handelsnaam alleen, wel toelaatbaar. In
de practijk is dan ook vrijwel alle aan het publiek verkochte
„krimpschelvisch", „krimpkabeljauw", „krimpleng", „krimpheil-
bot" geen echte krimpvisch in boven genoemden engeren zin.

Erger wordt het echter wanneer deze visch langer dan 2 x
24 uur na den dood met de ingewanden erin, dus „dicht", wordt
bewaard ; bederf treedt dan spoedig op.

Zoo blijft dus in de practijk het koopen van krimpvisch voor
het onkundige publiek steeds een vertrouwenszaak, want inder-
daad wordt heel wat visch als z.g. krimpvisch duur verkocht,
die heelemaal geen krimpvisch, — ook niet in den zooeven ge-
noemden ruimeren zin — meer is, doch reeds verslappende ge-
storven dichte visch, die men voor den schijn nog van krimp-
sneden voorziet, eventueel in koud ijswater nog een soort krimp-
kuur doet ondergaan, of visch, die oorspronkelijk wel echte
krimpvisch was, doch die, dagen lang onverkocht zijnde, toch
reeds vrijwel alle lijkstijfheid heeft verloren en dus niet meer
kersversch is.

Het eenige feitelijke criterium blijft dus in dezen de duidelijk
zichtbare aanwezigheid van maximale lijkstijfheid.

Ditzelfde criterium geldt eveneens voor de z.g. „stijve visch",
als hoedanig vooral „stijve kabeljauw" een bekend handelsartikel
is. „Stijve visch" is nl. visch die niet afkomstig is van de beugers,
dus aan boord in bunnen levend is bewaard, doch visch van de
allerlaatste vangst der stroomtrawlers, die tot 10 dagen lang op
zee blijven en dus in hoofdzaak alleen „gestripte visch" aanvoe-
ren. Ook alweer ter wille van het bewaren van de lever in de
visch en ook om het karakter van „levende visch" te behouden,
wordt de visch van de laatste vangsten voor het binnenkomen
in de haven, dus visch die 1 a hoogstens 2 x 24 uur oud is,

aan boord niet geslacht, doch eenvoudig „dicht", dus met de
ingewanden er nog in, bewaard. Deze „stijve visch" is dus niets
anders dan, de naam zegt het reeds, dichte visch die nog in
volkomen lijkstijfheid verkeert. Terwijl de „krimpvisch" dus
„levend aan den wal wordt gebracht, is „stijve visch" in
elk geval x a 2 maal 24 uur ouder en reeds aan boord
gestorven.

Het is dus visch die in verschheid de „krimpvisch" benadert,
zelfs nog als zoodanig desnoods aan niet-kenners zou zijn te
verkoopen en in elk geval door den handel en den consument
duurder moet worden betaald dan „gestripte visch", die 2 tot
10 dagen oud „geslacht" is.

Is dus zoowel de „krimpvisch" van de beugers meestentijds,
als de „stijve visch" van de stoomtrawlers altijd, „dichte visch",
althans niet-levend geslachte visch ; als „dichte visch" kennen
we ook nog als belangrijk handelsartikel „dichte bot", „dichte
schol", „dichte makreel", „dichte schelvisch" en „dichte haring"
(panharing), gedeeltelijk afkomstig van kustvisscherij, gedeeltelijk
van de hoogzeevisscherij.

Vooral de eerste twee, de schol en bot, worden veelal aan
boord als echte „levende visch" in bunnen bewaard en als
„levende visch" of als reeds gestorven „dichte visch" in den
handel gebracht.

Ook bij al deze „dichte visch" is dus het criterium van versch-
heid niets anders dan de graad van nog aanwezige lijkstijfheid.
Al deze „dichte visch" moet binnen enkele dagen verkocht zijn.
Lukt dit niet, dan wordt deze visch door de vischhandelaren
„gestript" en verder als gewone gestripte visch verkocht.

In den vischhandel onderscheidt men „levende visch", „krimp-
visch" (al of niet direct „levend geslacht"), „stijve visch", „dichte
visch" en „gestripte visch", waarbij de mate van meer of
mindere aanwezige lijkstijfheid het feitelijke criterium van versch-
heid is.

Onverschillig of de ingewanden in al deze handelssoorten aan-
wezig zijn of niet, steeds is de visch „versch" te noemen zoolang
nog duidelijke stijfheid aanwezig is. Is dit niet meer het geval,
dan toch kan de visch nog volkomen voor consumptie geschikt
zijn. Ongeschiktheid voor consumptie treedt op, zoodra duidelijke
verschijnselen van bederf aanwezig zijn. Dit bederf wordt in de
hand gewerkt, wordt bespoedigd, door het niet verwijderen der
ingewanden, waardoor betrekkelijk spoedig na den dood bacte-
riën in het op zichzelf steriele vischvleesch kunnen binnendringen
en aanleiding geven tot bederf met de daaraan eventueel ver-
bonden gevolgen van schadelijkheid.

Welke zijn nu de voor ons verder waarneembare kenmerken
van verschheid en bederf ?

Naast de nu reeds uitvoerig besproken „stijfheid", zijn er nog
een aantal bijzondere kenmerken waaraan men verschheid en
bederf in meerdere of mindere mate kan onderkennen.

Het toonbeeld van verschheid levert natuurlijk de „levende
visch". Dat toonbeeld zou ik in eerste instantie willen omschre-
ven zien met de woorden : „de glans van de zee ligt er nog op !"
Hoofdzakelijk ziet men dat nl. aan de kleur, die met al de
nuanceeringen van den glans van het zeewater en van de eigen
tint der betreffende vischsoort, zooals die in leven aanwezig is,
moeilijk nader te definieeren is.

„Zien" kan men het echter des te beter ! Daarvoor is slechts
noodig een nog levende schelvisch en een op ijs bewaarde schel-
visch of dito exemplaren van een andere vischsoort, naast elkaar
te leggen en aandachtig te bekijken. Het verschil in levendigheid
der kleur is dan zeer opvallend.

Naast de vochtige geheel aparte levendige glans van „levende
visch" ziet men zoowel aan deze als aan pas gestorven of pas
geslachte visch nog een aantal andere bijzondere kenmerken,
zoodat het beeld van versche visch zich in het algemeen als volgt
laat samenvatten :

Versche visch vertoont een vochtigen glans, met nuanceeringen
in tint en levendigheid van kleur, naar gelang van de soort; de
glanzende schubben zitten vast op het lichaam; de huid is be-
dekt met een heel dun laagje glashelder slijm; het oog is helder
doorschijnend en vult de oogholte geheel op of puilt zelfs sterk
uit; de vinnen bieden duidelijk weerstand als men er aan trekt;
de kieuwdeksels vallen weer terug als men ze optilt; de kieuwen
zijn rood, met min of meer diepen, maar vochtigen en levendi-
gen glans; het vleesch is vast en stevig, hard of althans stijf en
elastisch; de reuk is die van een geringe, frissche vischlucht,
wisselend naar gelang van de soort.

Voor „levend" geslachte visch valt hieraan nog toe te voegen :
De snijwond, die ten behoeve van het strippen is gemaakt, staat
open, omdat de wondranden van een levende wond zich terug-
trekken, krimpen; in de lichaamsholte vindt men, van deze
stripwond afkomstig, en als gevolg van de verwijdering der in-
gewanden, uit de bloedvaten uitgetreden, helder rood bloed; het
buikvlies, dat de geheele lichaamsholte bekleedt en meer of
minder donker gekleurd is, is vochtig, glanzend en geheel intact,
het laat zich met den vinger gemakkelijk stuk wrijven, waarop
het onderliggende, frisch glanzende, vleesch zichtbaar wordt.

bloed uit de groote lichaamsslagader, die langs de wervelkolom
loopt. Helder roode puntbloedingen zijn aan de witte onderzijde
(schol) veelal waar te nemen.

Men behoeft heusch geen groot kenner van visch te zijn om
de hoofdzaken dezer kenmerken in een oogwenk duidelijk te zien,
waarbij ik voor leeken wel als een der meest gemakkelijke ken-
merken voor met name schelvisch (welke steeds met den kop er
aan wordt verkocht) zou willen noemen, de helder doorschijnende
uitpuilende oogen.

Nu moet hieraan, het is welhaast vanzelfsprekend, wel worden
toegevoegd en er zelfs ernstig voor worden gewaarschuwd, dat
natuurlijk niet al de opgesomde kenmerken van verschheid bij
overigens volkomen versche visch steeds even duidelijk aanwezig
zijn. Bepaalde omstandigheden kunnen het normale uiterlijk van
visch veranderen, haar zelfs in waarde doen dalen, zonder dat
zij daarom minder versch is. Zoo verliest haring bijv. heel gauw
zijn schubben, welke erg los zitten, en in het algemeen raken,
afhankelijk van de wijze waarop de visch gevangen is, van meer
of minder ruw weer daarbij, van het langer of korter in de netten
spartelen, enz. de schubben vaak gedeeltelijk verloren, waardoor
direct ook al weer de verscheidenheid en de glans van de opper-
vlakkige tinten verloren gaan en soms de visch zelfs geheel kaal
geschuurd is, zooals, vooral bij schelvisch, heel vaak voorkomt.

Zoo kunnen eveneens de kieuwdeksels gescheurd of afgerukt
zijn, waardoor de kieuwen met bloed bedekt zijn en hunne frissche,
egaal roode, kleur verliezen; zoo kunnen de kieuwen dikwijls
bruinachtig gekleurd, ingedrukt of bezoedeld zijn door voedsel,
slijm of modder en zoo zal bij op gemalen ijs bewaarde visch
eveneens de frisch roode kleur der kieuwen door smeltend ijswater
spoedig verdwijnen en mat worden. Eveneens heeft een bepaalde
vischsoort lang niet altijd even stijf vischvleesch, hetgeen nl.
afhankelijk is van jaargetijde, buitentemperatuur, van den voe-
dingstoestand en van den voortplantingstijd. Met het hanteeren
van het kenmerk van hard stijf vleesch zij men dus wel zeer
voorzichtig; in den paaitijd hebben alle visschen slap vleesch.

Desniettemin, als regel gelden de bovengenoemde kenmerken
van verschheid alle, en zij geven collectief zeer zeker het beeld van
groote verschheid.

Wordt de visch ouder, dan gaan natuurlijk geleidelijk al deze
kenmerken van verschheid verloren; de vochtige glans en de
levendigheid der kleur verdwijnen ; de schubben gaan gemakkelijk
los; het bedekkende slijm wordt troebel; het oog gaat indrogen,
wordt minder helder en zakt terug in de oogkas; de vinnen
bieden geen weerstand meer, zijn slap; de kieuwen krijgen een

matte, grauw-roode kleur; het vleesch wordt slap, laat zich ge-
makkelijk met den vinger indrukken; de vischlucht wordt ster-
ker ; de wondranden van de stripwond verliezen hun frissche
vleeschkleur en liggen slap tegen elkaar aan; het bloed in de
lichaamsholte wordt donker van kleur; het buikvlies wordt droog,
glansloos en trekt zich van de kanten terug of vertoont openin-
gen ; het onderliggende vleesch begint te verkleuren.

Allerminst kan men in dit stadium van beginnend bederf
spreken. De visch is nog volkomen bruikbaar voor consumptie.

Bovendien laat de visch zich in dit stadium nog uitstekend
opknappen. Het troebele slijm wordt dan weggewasschen; de
lichaamsholte wordt flink uitgekrabd, gezuiverd en gewasschen ;
de kieuwen gereinigd, of zelfs verwijderd; de visch wordt een
tijdlang in ijswater gezet en voor den schijn wordt, bij schel-
visch, de reeds troebel geworden, niet meer bolstaande, doch
neerhangende cornea wel eens kunstmatig met een mes verwijderd
(het oog lijkt dan weer helder).

Dergelijke z.g. „opgepoetste" visch, — die men vooral in den
zomertijd verschillende malen met water kan overgieten, om de
visch voor te sterk uitdrogen te behoeden —, kan men met name
herkennen aan de afwezigheid van bedekkend slijm en gedeeltelijk
van schubben, doch bovenal aan de matte, levenlooze, „doode" kleur.

Thans overgaand tot de kenmerken van bederf, laten deze
zich schematisch min of meer indeelen in kenmerken van-„be-
ginnend"-, „voortschrijdend"- en „volledig" bederf.

Bij „beginnend" bederf ziet de visch er bleek, grijsachtig tot
loodkleurig uit; de schubben laten gemakkelijk los; de huid is
geplooid en gaat betrekkelijk gemakkelijk stuk; de oogen zijn
min of meer ingedroogd, troebel en liggen in de kassen wegge-
zonken ; de kieuwen zijn grijsachtig en vuil; het vleesch is slap,
vingerindrukken blijven er in staan; een bepaald sterke visch-
lucht treedt vooral in de lichaamsholte en aan de kieuwen op;
de huid is bedekt met een laag vies troebel slijm (indien niet
weggespoeld).

Bij nog „dichte" visch puilt de bevuilde anaalopening uit; de
buikwand, die soms reeds iets groen verkleurd is, wijkt bij druk
gemakkelijk uiteen, of is reeds doorbroken en laat de ingewanden
gedeeltelijk naar buiten komen, waaraan reeds min of meer de
karakteristieke lucht van rotting is waar te nemen.

Bij reeds gestripte visch hebben de wondranden van de strip-
wond een vuil grijze kleur; het bloed in de buikholte is bruin-
zwart en gedeeltelijk waterig, doordat zich een helderder gekleurd
serum (bloedvocht) uit het gestolde bloed heeft afgescheiden;
van het verschrompelde buikvlies is niet veel meer- waar te
nemen en het eigenlijke vischvleesch is miskleurig en eenigszins
rood op de graat.

Het is duidelijk, dat bij volledige aanwezigheid van het hier
opgesomde complex van verschijnselen wel positief een begin van
bederf, van rotting, aanwezig is.

Bij „voortschrijdend" bederf nemen vanzelfsprekend al de
evengenoemde verschijnselen in hevigheid toe, zijn ten slotte
alle duidelijk aanwezig; de huid wordt nu geelachtig, aan mond
en kieuwspleet ontwikkelt zich veelal een op mosterd gelijkende
geelachtige massa van afgestorven cellen enz., vooral de sterke
visch- (rottings)lucht neemt toe.

Van „volledig" bederf is ook thans nog geen sprake, althans
niet van de geheele visch. Immers, na verwijdering van kop, in-
gewanden, vinnen, na flink wasschen en besnoeien van de aan-
getaste vleeschdeelen (lichaamsholte, huid en open sneevlakten),
kan de groote massa van het eigenlijke spiervleesch nog bruik-
baar zijn.

Door de betrekkelijk zeer kleine lichaamsholte en de geringe
hoeveelheid bloedvaten en bloed in het eigenlijke spiervleesch,
bederft dit laatste nl. niet zoo spoedig.

Eerst als aan de graten, in het bijzonder aan de wervelkolom,
een waterige bloederige vloeistof waarneembaar is; de graten
van het vleesch loslaten en ten slotte het eigenlijke spiervleesch,
zonder huid of graten, een bedorven lucht afgeeft en vuil-rood
verkleurd is, eerst dan is het duidelijke beeld van volledig alge-
heel bederf aanwezig en moet de geheele visch zeer zeker voor
consumptie worden afgekeurd.

Bij „verdronken" visch, d.w.z. visch die in het water is ge-
storven, is door de inwerking van het zeewater, welhaast steeds
het beschermende slijm afwezig. De kleur is bleek, als gewas-
schen ; de buik is opgezet; de huid gerimpeld, met vlekken en
strepen ; er is modder, zand of kiezel aanwezig in de kieuwsple-
ten ; de visschen kunnen aangevreten zijn door wormen enz. en
zijn meestal geschonden. Bij opening der lichaamsholte wordt
een ondragelijke stank merkbaar.

Natuurlijk is deze verdronken visch ongeschikt voor de consump-
tie. Slechts als al deze verschijnselen nauwelijks aanwezig zijn, als
de kieuwspleten nauwelijks open zijn en bovenal, als het be-
schermende slijm nog gedeeltelijk aanwezig is, slechts dan is het
mogelijk dat „verdronken" visch nog bruikbaar is, hetgeen na-
tuurlijk voor ieder geval afzonderlijk beoordeeld dient te worden.

Na bovenstaande opsomming der kenmerken van verschheid en
bederf, kan het wellicht nog van nut zijn, om in onderstaand
lijstje de hoofdkenmerken van verschheid, als een korte hand-
leiding, als volgt samen te vatten :

2. Vochtige huid met levendige glans en kleur ; bij oude visch
droge huid, met bleeke, doode kleur.

3. Ongeschonden huid, geheel bedekt met vastzittende schubben
en een dun laagje helder slijm ; oude visch is veelal kaal,
ziet als gewasschen uit, of is bedekt met een laagje vies
troebel slijm ; indien nog aanwezig, laten de schubben ge-
makkelijk los, evenals de vinnen.

5. Roode, vochtige kieuwen; oude visch heeft droge, bleeke,
vuilroode of vuilgrijze kieuwen.

6. Bolstaande, uitpuilende oogen, die volkomen helder zijn;
oude visch heeft sterk ingevallen, troebele oogen.

7. Openstaande stripwond met frissche wondranden, kenmerk
van levend geslachte visch; bij oude en niet levend ge-
slachte visch liggen die wondranden slap tegen elkaar aan
en zien onfrisch uit.

8. Helder rood bloed in de buikholte, vochtig glanzend buik-
vlies, het daaronder liggende spiervleesch vertoont een
frissche vleeschkleur ; bij oude visch donkerrood, bruin of
zwart bloed dat gedeeltelijk waterig is, gescheurd of ver-
schrompeld ingedroogd buikvlies, met daaronder liggend
miskleurig spiervleesch.

Goede kwaliteit vleesch moet afkomstig zijn van niet te jonge
en niet te oude dieren, die gezond zijn en op besten bodem zijn
vetgemest.

Te jonge, kleine visschen hebben veel graat en weinig vleesch,
hetwelk bovendien waterig en glazig is.

Visschen groeien door zoolang ze leven ; de grootste exemplaren
van een bepaalde soort zijn ook de oudste.

De beste kwaliteit heeft men dus te zoeken in de middelgroote,
dikke, vette exemplaren, die volop voedsel hebben gehad, resp.
geleefd hebben op klei- of veenbodem en niet op kalen, mageren,
zand- of rotsbodem.

De voorkeur voor bepaalde vischsoorten is natuurlijk van nog
veel meer factoren afhankelijk, waarop ik hier niet verder kan
ingaan.

a. de vangplaats: In het algemeen geldt de versche Noordzee-
visch als de beste visch. Deze is meestal vet, van middelmatige
grootte en blank. De vangsten op de Noordzee zijn betrekkelijk
klein, zoodat deze visch zorgvuldig behandeld en bewaard kan
worden. Visch uit de IJslandsche wateren daarentegen is meestal
grooter van stuk, donkerder van kleur en minder vet. Door het
lange bewaren aan boord gaat de kwaliteit welhaast steeds
achteruit.

b. de vangwijze: De met een haak gevangen en aan boord
levend gehouden visch wordt verre geprefereerd boven de visch
die, vooral bij stormachtig weer, soms uren lang in het sleepnet
over den bodem der zee wordt geschuurd, waardoor de visch
gekneusd en beschadigd wordt.

Visch die niet in ijs is verpakt, bederft spoedig en kan zelfs
„verstikken" zooals wij dat bij vleesch ook kennen.

In het algemeen kan wel gezegd worden, dat het gebruik van
gemalen ijs als conserveermiddel tamelijk primitief, omslachtig
en duur is en zeer zeker niet het hoogtepunt van moderne koel-
techniek benadert. Het gebruik van koolzuursneeuw en koolzuur-
ijs (z g. droog ijs), zooals zich dat vooral in Amerika begint te
ontwikkelen en het aanwenden van nieuwere conserveerings-
methoden, zooals bevriezen in lucht en pekel (Ottesenprocédé)
en den invloed dezer middelen op de kwaliteit, kan ik hier niet
verder bespreken.

d. Het jaargetij: \'s Zomers voeden de visschen zich beter dan
\'s winters, zoodat zij \'s zomers in beteren voedingstoestand ver-
keeren. Dit houdt intusschen nog veel meer verband met den
reeds terloops besproken paaitijd, den tijd der voortplanting.

De ontwikkeling der geslachtsproducten (hom en kuit) geschiedt
nl. ten koste van het vleesch. Daarom levert iedere vischsoort
dan het beste vleesch, als de goedgevoede individuen zich gaan
gereedmaken voor de voortplanting. Dat is dus de tijd, dat bijv.
de jonge haringen, de z.g. „maatjes", nog ongeveer geen kuit
bevatten, doch vet en blank zijn en daarom in dien tijd, welke
slechts enkele maanden duurt (voornamelijk Juli en Augustus),
zoo zeer gezocht zijn als het wereldbekende Hollandsche zee-
banket.

Vóór dien tijd, omstreeks April-Mei, is de eerste Schotsche- of
Hollandsche nieuwe haring nog te vergelijken met nuchter kalfs-
vleesch ; het vleesch is veelal slap, mager, waterig en bezit nog
weinig smaak. Later, als de haring pas kuit heeft geschoten en
z.g. ijle haring is geworden, is ze sterk vermagerd.

voedingswaarde, waarbij o.a. werd vastgesteld dat in de maanden
Februari, Maart en April bekende vischsoorten als schol, bot en
schelvisch bepaald mager zijn en in het algemeen dat:

,,Alle visch, zoowel plat- als rondvisch, van Juni tot eind
December, dus ook \'s zomers, op zijn best is, nl. vet, stevig
en smakelijk \\"

Is er dus een bepaald jaargetij, waarin iedere vischsoort bij
voorkeur dient te worden gegeten ?

Min of meer wel, in zooverre, dat men de kennis daarvan
vooral niet alleen moet putten uit vanouds bekende gezegden,
die veelal verband houden met letters van het alphabet.

Zoo is het bijv. niet geheel juist dat de schelvisch ,,met de
deuren dicht" en schol „met de deuren open" gegeten moet
worden, of schelvisch als het vriest of als er mist is, of ronde
visch wanneer de letter r in de maand is (van September tot en
met April) en platvisch in de maanden zonder deze letter (van
Mei tot en met Augustus).

Ofschoon de schaal- en schelpdieren in deze hoofdstukken
niet worden behandeld, maak ik in dit verband toch even een
uitzondering voor de oester.

Vanouds geldt nl. voor de oester dat deze gegeten moet wor-
den wanneer de letter r in de maand is, op grond van het z.g.
„melken" (het zaad schieten) in de maanden Mei tot Augustus,
dus zonder r.

Was dit gegeven vroeger zeer zeker juist, thans wordt de
oesterteelt meer en meer „kunstmatig" beoefend, waardoor de
omstandigheden gewijzigd zijn en wel reeds in de maanden
Augustus oesters verzonden worden, nl. zoodra de bekende certi-
ficaten van onbesmetheid worden verstrekt.

Zoo ziet men, dat eene wijziging in de techniek oude gewoonten
en gezegden min of meer hunne waarde doet verliezen, hetgeen,
geheel overeenkomstig, ook voor onze zeevisch geldt, in verband
met wijzigingen in de techniek der zeevisscherij (grootere reizen,
waardoor andere vangplaatsen met andere verhoudingen worden
opgezocht, enz.)

Onderstaand geven we daarom, als een veel juistere hand-
leiding in dezen, het volgende lijstje van paaitijden voor enkele
vischsoorten ;

Tarbot..................................................April-Juli, niet erg nauwkeurig bekend.

Tong......................................................April-Augustus, maximum Mei.

Haring..................................................In elk jaargetijde paait wel een der vele

Paling..................................................Paait in de diepte van de zee en wordt na

In dit lijstje zijn de vermelde paait ij den nog al ruim genomen,
daar er een vrij groote locale en individueele variatie bestaat.

In elk geval valt uit dit lijstje te leeren dat onze voornaamste
vischsoorten paaien in den tijd van Januari tot Juni.

Wat kwaliteit, in verband met het jaargetij, betreft, kan ik
dus herhalen : Visch gaat in het algemeen in het voorjaar met
de koeien in de wei, in April, voedt zich in den zomertijd het
best en is dus \'s zomers en tegen den winter het meest geschikt
om te worden geslacht en genuttigd.

Vooral gericht op de eenvoudige onderkenning van een aantal
vischsoorten, geeft dit hoofdstuk slechts die kenmerken, die op
het eerste gezicht een snelle onderscheiding practisch mogelijk
maken. De fijnere anatomische onderscheidingskenmerken, zooals
bijv. aantal en soort (hard, week, geleed, vertakt) der vinstralen,
aantal wervels, enz. enz. worden slechts voor zoover noodig ver-
meld. Voornamelijk worden hier slechts de meest gegeten soorten
zeevisch besproken.

De zoetwatervisschen en de schaal- en schelpdieren, zooals
garnalen, kreeften, oesters en mosselen, hoop ik later te be-
handelen.

De volgorde van dit overzicht beoogt geenerlei indeeling vol-
gens families, doch slechts eene indeeling „voor de practijk",
hier en daar aangevuld met enkele markante bijzonderheden, en
met de voor verdere studie noodige kennis van de Latijnsche-
en meest gebruikelijke Duitsche-, Engelsche- en Fransche be-
namingen.

Vooreerst dan enkele tot de Familie der Schollen (Pleuro-
nectidae) behoorende „platvisschen", die zeer typisch gekenmerkt
zijn door een sterk afgeplat lichaam, dat niet, zooals bijv. bij de
rog, van de rug- naar de buikzijde is afgeplat, doch zijdelings
is samengedrukt, zoodat de platte-, boven- en onderzijden feitelijk

de rechter- en de linkerzijde van het lichaam vertegenwoordigen.
Eenmaal volwassen, liggen deze visschen vrijwel steeds plat op
den bodem, öf op de rechter- öf op de linkerzijde. Die zijden
zijn daarbij geheel verschillend geworden. De onderste zijde is,
behoudens een enkele afwijking, helder, ongepigmenteerd; de
naar het licht gekeerde bovenste zijde is donker, gepigmenteerd.
De oogen liggen beide aan de bovenzijde, ook de mond is naar
de bovenzijde verschoven, het geheele lichaam, voornamelijk de
kop, is feitelijk gedraaid en onsymmetrisch geworden. Deze
draaiing komt gedurende de ontwikkeling geleidelijk tot
stand.

Oorspronkelijk zijn de jonge, pas uit het ei gekomen, vischjes
zuiver symmetrisch ; zij zwemmen vrij in het water rond in de
gewone houding, rug boven, buik onder. Geleidelijk treedt dan
bij den verderen groei de evengenoemde afplatting en draaiing
op. Tegelijk verandert de levenswijze daarbij, de dieren verleeren
het zwemmen en liggen meest traag op den bodem der zee.

Voor deze „platvisschen" is dus het vermogen om de kleur
der bovenzijde aan te . passen aan die der omgeving, van het
grootste gewicht. Inderdaad is de mimicry dezer visschen dan
ook treffend.

Zooals te verwachten is bij visschen, die zich zeer weinig in
verticale richting verplaatsen, hebben deze bodemvisschen geen
zwemblaas.

Een typisch onderscheidingskenmerk is gelegen in de volgende
bijzonderheid: Als regel geschiedt de evengenoemde draaiing van
links naar rechts. Als regel komt de kop, van boven gezien,
daarbij meer „rechts" te liggen en is, van boven gezien, de
geheele rechter lichaamshelft zwaarder ontwikkeld dan de linker.
Deze asymmetrische bouw valt bij iedere platvisch direct op.

Vrijwel alle platvischsoorten liggen nl. plat op de oorspron-
kelijk linkerzijde; het lichaam is dus naar rechts gedraaid, de
kop ligt daarbij meer „rechts", men spreekt kortweg van „recht-
sche" visschen.

Zoo is een schol vrijwel steeds „rechtsch", bij uitzondering treft
men een „linksche" schol aan, die dus naar links gedraaid is.

Zijn dus als regel alle platvisschen „rechtsch", te onthouden
dient, dat drie soorten steeds op de oorspronkelijk „rechter"-
zijde liggen, dus „linksch" zijn, te weten: tarbot, griet en een
bepaalde soort tongschar, waarover straks nader.

Tot de groote groep der platvisschen behooren de volgende,
tot onze voornaamste consumptie-visschen behoorende, soorten.

ZELLULAR-THERAPIE UND VEGETATIVES NERVENSYSTEM.
MESENCHYMATREN E 104, CEJODYL UND CEJODYL-TERPEN.
DIE BEHANDLUNG SOWIE VORBEUGE DER SEPSIS UND
VON INFEKTIONSKRANKHEITEN.

Die klinisch-empirische Medizin hat in der Zellular-Therapie
Methoden geschaffen, die heute zum Rüstzeug jeden Praktikers
gehören ; der Internist kann ihrer nicht entraten, wenn er hohe
Heilziffern erzielen will. Der Chirurg, der seine Patienten rasch
der Gesundung und Wiedernutzung zuführen will, bedient sich
dieser Methoden ebenfalls, wenn er es heute nicht schon in man
chen Fällen vorzieht, eine Operation überhaupt nicht vorzunehmen.
Die Operation einer Brustbeule bedingt, wenn sie auf dem Hof
des Besitzers ausgeführt wird, gewisse Voraussetzungen, die nicht
immer gegeben sind. Das Pferd ist für einige Zeit meist im Zuge
nicht verwendbar etc. Daher wird auch der spezialistisch ge-
schulte Chirurg in all den Fällen nicht mehr zum Messer greifen,
wo er auf unblutigem Wege das Ziel ebenso sicher erreichen kann.
Das ist mit Hilfe der Zellreiz, Stimulations- oder, wie wir richti-
tiger sagen, Zellular-Therapie möglich. Zahlreiche andere Erkran-
kungen, wie z.B. die der Behandlung chronischer Phlegmonen sind
durch den Chirurgen überhaupt nicht zu beseitigen. Hier hat
wiederum die Anwendung der Zellular-Therapie in den letzten
Jahren die grössten Erfolge erzielt.

Der in Deutschland bekannte Veterinärchirurg Biermax äussert
sich zu diesem Fragenkomplex : Immer mehr greift die Erkenntnis
Platz, dass die Anwendung der zellular-therapeutisch wirksamen
Präparate —wie Cejodyl, Cejodyl-Terpen, Hämodiathesan (20, 21),
E 104 (Mesenchymatren) —• auch in Fällen noch Erfolge zeitigt,
wo „sonst die rein chirurgische bzw. die Immunotherapie allein
angewandt wurde .... Ihre Anwendung neben den üblichen
Methoden und den Impfstoffen, z.B. bei Rotlauf, gewährleistet
oft überhaupt erst den sicheren Erfolg. Ein weiteres neues Bei-
spiel dafür bietet die Maul- und Klauenseuche, wo durch
zellular-therapeutische Behandlung besonders der Veränderungen
an den Klauen schnellste Heilung erzielt werden kann. Die
schnelle Steigerung der Milchleistung, die Vermeidung des Ver-
lustes an Fleisch und Fett, die hierdurch erzielt wird, wird gerade
von Seiten der Landwirtschaft dankbar anerkannt. Das Gleiche

wie für die Klauenerkrankungen im Gefolge dieser Seuche gilt
natürlich auch von Veränderungen an anderen Körperteilen, so
am Maule, wo aber die Nachteile einer nicht zweckentsprechend
durchgeführten Behandlung nicht so stark in Erscheinung treten.
Ganz ähnlich lautende Beobachtungen, wie sie bei der Maul- und
Klauenseuche gemacht worden sind, liegen übrigens auch für das
Panaritium, die Moderhinke der Schafe usw. vor" (i, 2).

Unter Hinweis auf die theoretischen Fragestellungen für die
Wirkung der zellular-therapeutischen Prinzipien, wie ich sie in
meinem „Problem des mesenchymalen Reizes in der Zellular -
Therapie" niedergelegt habe (3), erörtert Biekmann (i) die von
vielen Kollegen bestätigte Tatsache, dass es mittels zellular-
therapeutischer Prinzipien gelingt, in „reissendem Fluss"
bindegewebige Veränderungen umfangreicher Art zur Erweichung
und Heilung zu bringen. Nach dieser Seite sind die von Pfeiler
gemachten Beobachtungen u. a. besonders für die Heilung von
Nabel- und anderen Brüchen beachtlich. Es gelingt, in alten
indurierten Nabel Verdickungen wieder neues Leben zu erwecken
und auf dem Wege der Granulationsanregung die vollständige
Heilung von Brüchen zu erzielen. Es sind selbstverständliche
medizinische Gedankengänge, die dies begründen. Trotzdem sind
diese nicht allgemein klar erkannt. Sie sollen deshalb hier gerade
wegen ihrer Einfachheit Platz finden. Den Vorstellungen Pfei-
lers folgend, ist zu deduzieren: Hindernis für den Verschluss
der Bruchpforte, damit für die Heilung des Nabels ist der die
Muskel- usw. Masse abgrenzende meist knorpelharte Ring aus
Granulationsgewebe. Das Zuwachsen der um die Bruchpforte
gelegenen Wundstelle wird durch diese Narbe zur Unmöglichkeit.
Der Chirurg entfernt daher mit dem Messer den Ringwall, schafft
Platz für frisches Granulationsgewebe, das, vordem ermüdet durch
das nutzose Bestreben die Bruchpforte zu verschliessen, sich
eine Zeitlang noch zur Verstärkung des Ringes und Abwendung
anderer Gefahren an das schon vorhanden gewesene Granulations-
bzw. Narbengewebe angelagert hatte. Die zusammengezogene
Operationswunde kommt nun zur Heilung.

Zellular-therapeutisch machen wir auf unblutigem Wege nichts
anderes. Im alten chronisch indurierten Narbengewebe des Bruch-
ringes treten Fibroklasten auf. Sie mögen von der Peripherie her
ebenso ihre Wirkung ausüben. Das gereizte Mesenchym nimmt
seine zellular-therapeutischen Funktionen auf. Alles entzündlich
veränderte Gewebe reagiert. So erwacht genau wie in der Wunde
nach der Operation in dem stimulierten Bruchring neues Leben.
Die restitutio ad integrum nimmt einen vielfach verblüffenden
Verlauf. Wer sich von diesen Vorgängen einmal selbst überzeugt
hat, kann nicht umhin, in praktischer Anwendung der Gedanken-
gänge, die sich einem dabei unwillkürlich aufdrängen, auch die

Wirkungen vorauszusehen, die sich bei allen möglichen anderen
Leiden, die wir sonst z.B. nur chirurgisch zu behandeln suchen,
erzielen lassen. Gerade die Widerstände einzelner Fachchirurgen
sollten hier endlich als veraltet ad acta gelegt und dem Pfeiler-
schen Standpunkte Gerechtigkeit getan werden, dass die zellular-
therapeutischen Methoden als unterstützende Faktoren zur Beschleu-
nigung der Heilung im ökonomischen Interesse des Besitzers und
mit Rücksicht auf die kranken Tiere herangezogen werden müssen."

Biermann stellt sich, ebenso wie zahlreiche Autoren — Grund-
mann (4); Escher (5), Wüsthoff (6), Kohn (7, 8) und andere —
auf den Standpunkt, dass der Satz ,,omnis sanatio e cellula" (3)
die Grundlage alles therapeutischen Handelns bilde. Auf der
einen Seite wirken die im E 104 enthaltenen Klein-Lebewesen
spezifisch, indem sie das erkrankte Gewebe entzündlich erregen, das-
selbe zur Einschmelzung bringen und zur Granulationsbildung an-
regen. Auf der anderen S;ite beruht die zellstimulierende und den
Zellstoffwechsel regenerierende Wirkung auf der unspezifischen
Quote der übrigen Bestandteile des Präparates. Biermann (i)
erwähnt seine Ergebnisse bei eröffneten Gelenken und eitrigen
Sehnenscheidenentzündungen zum Beweise dafür, dass uns in der
Zellular-Therapie Prinzipien in die Hand gegeben sind, die direkt
lebensrettend wirken. „Manche Operationen, namentlich solche,
die mit Lebensgefahr für den Patienten verbunden sind, würden
sich erübrigen und durch die Zellular-Therapie ersetzt werden
können. Diese Tatsache ist von allergrösster Wichtigkeit für den
Tierarzt, dessen kurative Massnahmen so oft von den Pferdebe-
sitzern unter dem Hinweis erschwert werden, dass sie bei dem
heutigen wirtschaftlichen Ringen um die Existenz nicht in der
Lage seien, die erkrankten Pferde zwecks Ausführung einer
Operation wochenlang ihren Betrieben zu entziehen."

Es hat einen neuen Fortschritt auf dem Wege zellular- und
chemotherapeutischer Behandlungsmethoden bedeutet, als die
Verwendung der Jodcerlcsungen inauguriert wurde. In Fällen der
Sepsis ist die Anwendung des bisher genannten zellular-thera-
peutischen Prinzips E 104 deshalb nicht möglich, weil die lebcm-
bedrohlichen Erscheinungen die Verwendung von Präparaten wie
dem Mesenchymalen wegen seiner stark reizenden Eigenschaften
nicht gestatten. Es liegt auf der Hand, dass eine Substanz, die
im Körper die Einschmelzung faust-, ja kinds-, selbst manns-
kopfgrosser Prozesse in einer Zeit von oft nur wenigen Wochen
bewirkt, bei lebensbedrohlicher Herzschwäche z.B. nicht zur
Anwendung komen darf.

Das Gebiet der Sepsis-Bekämpfung und Vorbeuge, der Kupie-
rung beginnender Infektionskrankheiten ist so immer mehr in den

Vordergrund gerückt. Besonders in der Geburtshilfe, bei Erkran-
kungen im Anschluss an die Geburt, aber auch bei anderen
Anlässen haben sich die Erfolge gezeigt. Ariess (9) vertritt, was
die Wirkung der von mir in die Veterinärmedizin eingeführten
Jodcerverbindungen anlangt, in Übereinstimmung mit meinen
neueren Arbeiten die Auffassung, dass kolloid-chemische und
physikalisch-osmotische Vorgänge im Zellstoffwechsel des erkrank-
ten Organismus eine grosse Rolle spielen. Unter mehr prakti-
schen Gesichtspunkten kommen Schmidt und Erhardt (10) zu
dem Ergebnis der unspezifischen, therapeutisch gleichwohl bedeu-
tungsvollen Wirkung des Cejodyls bei den verschiedensten Er-
krankungen. Während Ariess (9) bereits über 30 Indikations-
gebiete angibt, die er jetzt unter dem Gesichtspnnkt der Lehre
von den Sympathikus-bzw. Vagus-Erkrankungen (s. unten) bzw.
Beeinflussungen zusammenzufassen sucht, nennen Schmidt und
Erhardt (10) als Hauptindikationsgebiet schwere, durch Verlet-
zungen bei der Geburt verursachte hauchige bzw. septische Me-
tritiden, retenlio secundinarum sowie Nabelentzündungen.

Kohn (7, 8) zählt ausser den von Schmidt und Erhardt (10)
erwähnten Gebieten Stuttgarter Hundeseuche, Scheiden- und Uterus-
Nckrose, Polyarthritis rheumatica, Druse und morbus maculosus,
bösartiges Katarrhalfieber auf. Giessel (ii) hebt die gleichmäs-
sige prophylaktische Wirkung des Cejodyls bzw. Cejodyl-dimethyl-
pyrazolons bei Perforation der Scheide und Gebärmutter, weiter
bei Gefahr des Eintretens von Bauch- und Brustfellentzündungen,
nach Kastrationen und anderen Operationen sowie bei Sepsis, die
zu Notschlachtungen führen kann, hervor. Er behandelt Tiere, bei
denen er von vornherein keine Heilung erwartet, gleichwohl mit
Cejodyl. Bei der bakteriologischen Untersuchung erwies sich das
Fleisch als keimfrei. Für die ökonomische Verwertung des Flei-
sches notzuschlachtender Tiere würde bei Bestätigung dieser
Angabe damit ein wertvoller Weg gefunden sein. Giessel schreibt
dem Cejodyl einen heilenden Einfluss auch auf den tuberkulösen
Prozess zu. In den Arbeiten von Walbum (12, 13) finden sich
die experimentellen Unterlagen für diese klinischen Beobach-
tungen. In dem nach den Angaben von Pfeiler-Böhmer herge-
stellten P 238 (Cejodyl-Terpen-Guajakol-cacodylicum-Ameisen-
säure) sind Prinzipien zusammengestellt, die für die Behandlung
und Vorbeuge der Tuberkulose ihre besondere Verwertbarkeit
finden sollen.

Neben den bereits aufgeführten Indikationsgebieten zählt
Giessel (ii) Aktinomykose, Influenza, schwere chronische Strepto-
kokken-Infektionen, leichten Lumbago, frische Sehnen- und Gelenkent-
zündungen, Brustbeulen auf. Giessel erwähnt beachtenswerter
Weise — in Übereinstimmung mit Ariess — Krankheiten, wo
ine symptomatische Behandlung oft gar nicht oder erst in langer

Zeit zur Heilung führt. Stresow (briefliche Mitteilung) hat die
Wirkung des Cejodyl-Terpens auf tuberkulöse Prozesse bestätigt.
Pfeiler-Kramm (14, 15) betonen ebenso wie andere Versuchs-
ansteller besonders die Wirkung bei Herzschwäche, die Entfiebe-
rung, Beruhigung und Regulierung von Puls und Atmung. Der
Tonus der Gebärmutter wird im Anschluss an Infektionen rascher
wieder hergestellt. Bei Erkrankungen der oberen Luftwege, der
Bronchen und Lungen wird eine reichliche und dünflüssige Sekretion,
Lockerung und Lösung der Sekretions-Produkte erzielt. Das ozoni-
sierte, wasserlösliche Terpen entfaltet indirekt bakterizide Wir-
kungen durch die Erzeugung von Abwehrstoffen gegen Bakterien
bzw. ihre Gifte. So wie Terpentin-Präparate bei Erkrankungen
der Adnexe, fluor albus in der Menschenheilkunde allgemein Ver-
wendung finden, ist die Zellular-Therapie die Domäne für die
Behandlung von Para-, Peri-Mctritiden, Salpingitiden und Oopho-
ritiden, also Bekämpfung der Sterilität.

Danach kommen Cejodyl sowie Cejodyl-Terpen in der Haupt-
sache für die mannigfachen Erkrankungen post partum infrage,
insbesondere in Gegenden, die stark durch Abortus-Bang-Infek-
tionen verseucht sind. Es ergibt sich dabei die von Ariess (16),
Linkies (17, 18) neuerdings in den Vordergrund gerticte bedeu-
tungsvolle Frage, wie weit eine chemo-bzw. zellular-therapeutische
Beeinflussung dieser Erkrankungen, die ich mich schon lange in
den Vordergrund des tierärztlichen Handelns zu rücken bemüht
habe, Erfolg hat. Wie Pfeiler und Volkmann (19) berichten,
ist die Zahl der Notschlachtungen bei Metritiden, puerperaler Sep-
tieämie mit anschliessender schwieriger Fleischbeschau (Fleisch
wegen seines Keimgehaltes untauglich oder nur bedingt taug-
lich), anscheinend geringer geworden, was in Bestätigung der Be-
funde von Giessei, (ii) hervorgehoben zu werden verdient.

Ariess (16) hat nun, wie eben erwähnt, die Frage aufgeworfen,
wie weit u. a. bei den ,,unspezifischen" Injektionen von Cejodyl-
Terpen die Wirkung auf Beeinflussung des vegetativen Nervensystems
zurückzuführen ist. Er hat dabei die Wandlungen der Anschau-
ungen im Auge, die sich neuerdings auf dem Gebiete der Men-
schenmedizin vollziehen ; hier ist man geneigt, eine ganze Reihe
von Erkrankungen als Vagus-bzw. Sympathikus-oder Parasympa-
thikus- Hyper- bzw. Hypotonien, also Erkrankungen des vegetativen
Nervensystems, aufzufassen, die den Gesamtorganismus schwer-
wiegend beeinflussen. Die Zusammenhänge der Symptomen-Kom-
plexc bei jeder einzelnen Krankheit, deren Relation untereinander
bei den verschiedensten Krankheiten, die Ergebnisse der vergleichen-
den Therapie legen in der Tat den Gedanken nahe, dass die

engsten Beziehungen bestehen. In diesem Sinne glaube ich der
„Neuorientierung", wie sie u. a. Ariess (16) mit einem m. E.
schlecht gewählten Wort bezeichnet hat, das Wort reden zu
können. Vorläufig aber wird man gut tun, sich nur an die Gege-
benheit der Beziehungen zwischen Zcllular-Pathologie, Zcllstimulation,
Wechselwirkung zwischen den Funktionen des endokrinen Drüsen-
systems und die ,,neue Lehre" von dem Vagus-bzw. Sympathikus-
Neurosen zu halten.

Namentlich was die Therapie anlangt, so wird die Lehre vom
mesenchymalen Reiz unter dem Gesichtspunkt der Einbeziehung
des Tonus des vegetativen Nervensystems in die ganze Betrach-
tung nur vertieft werden können. Es werden sich unzweifelhaft
Symptomen-Komplexe selbständiger Art herausstellen, die aber
wahrscheinlich auch nicht anders behandelt werden können, als
es jetzt der Fall ist. Die Therapie wird höchstens Wege zur Ver-
besserung finden. Die pathologische Physiologie muss eben den stän-
digen Fluss im Körper der vom Krankheitsherd auf den Gesamt-
organismus bzw. umgekehrt ausgeht, ins Auge fassen. Dabei werden
die Zusammenhänge, die vom gestörten bzw. gesunden Zellstofj-
und Respirationsstoff Wechsel ausgehen, immer eine Berücksichtigung
finden müssen, wie überhaupt das Gesamtgebiet der empirisch
klinischen Medizin bis auf weiteres unter den Gesichtspunkten
betrachtet werden muss, wie ich sie in einer demnächst erschei-
nenden kurzen programmatischen Arbeit zu dieser Frage nieder-
gelegt habe (22).

1) Biermann: Üb. d. Wirkung d. Mesenchymatrens E 104 (Yatrenvakzin
nach Pfeiler) b. Stollbeulen, Phlegmonen, Hufknorpel- u. Widerristfisteln sowie
eitrigen Sehnen-scheidenentzündungen. B. T. W., 1926, S. 54t. — 2) Derselbe:
Zelular-Therapie i. d. Medizin. T. R., 1926, Nr. 22. — 3) Pfeiler : Problem
d.lmesenchymalen Reizes i. d. Zellular-Therapie. Gust. Fischer, Jena, 1924. —
4) Grundmann: Mesenchymatren E 104 b. Phlegmonen u Pachydermien
T. R., 1925, Nr. 47. — 5) Escher : Einfluss d. Präparates E 104 b. Phleg-
monen n. Pfeile\'r auf Hufrehe u. Flussgalle. B. T. W„ 1925, Nr. 51 — 6) Wüst-
hoff : Beiträge z. zellular-therapeutischen Behandig. m. d. Mesenchymatren
E 104 (Yatrenvakzin). B. T. W., 1925, Nr. 44. — 7) Kohn : Meine Erfahrun-
gen m. Cejodyl ,,Atarost". Prag. Arch. f. Tiermediz. u. vergl. Pathologie. 1929,
Bid. IX, H. 1. — 8) Derselbe: Cejodyl (Solutio Cerii jodati) Atarost bzw. Cejodyl
dimethylpyrazolon i. d. tierärztl. Praxis. T. R., Nr. 43, 1929. — 9) Ariess:
Üb. d. Wirkung d. Komponenten d. Cejodyl „Atarost" u. dessen Indikations-
gebiet. T. R„ Nr. 4, 1928. — 10) Schmidt u. Erhardt: Cejodyl „Atarost".
M. T. W., Nr. 1, 1929. — 11) Giessel : Zur Anwendung v. Cejodyl-Atarost
unt. bes. Berücksichtigung d. Frage seiner spezif. Wirkung. B. T. W., 1929,
Nr. 32. — 12) Walbum : Metallsalztherapie. „Seuchenbekämpfung", H. 5—6,
1926, M. Perles-Wien. 13) Derselbe: Metallsalztherapie u. Metallsalzprophylaxe.
Ztschr. f. Tuberkulose, 1928, Bd. 51. — 14) Pfeiler-Kramm : Üb. auffällige
Heilwirkungen b. Verwendung ein. kombinierten Jodcer-Terpen-Verbind. (P 228),
M. T. W., Nr. 50, 1929. — 15) Pfeiler: Üb. d. Wirkung v. Jodcer-Verbindun-

gen unt. bes. Berücksichtigung ein. neuen, therapeutisch wertvollen Komponente
d. Cejodyl-Terpens. B. T. W., 1930, Nr. 5. — 16) Ariess: Kritische Betrach-
tungen z. Arbeit v. Linkies: Sympathikotonien u. Vagotonien d. Haustiere. M.
T. W., 1930, Nr 8 — 17) Linkies: Sympathikotonien u. Vagotonien d. Haus-
tiere. M. T. W., 1930, Nr. i. — 18) Derselbe: Atophanylwirkung u. vegetatives
Nervensystem. M. T. W., 1928, Nr. 40. — 19) Pfeiler-Volkman : Neuere
Ergebnisse d. Zellular-Therapie. Vom Cejodyl zum Cejodyl-Terpen : Anwendung
bei fieberhaften Erkrankungen, Sepsis u. in d. geburtshilflichen Praxis. B. T. W.,
1930, im Erscheinen. — 20) Pfeiler-Lüders: Üb. einem weiteren Fall v. Hei-
lung schwerster Blutfleckenkrankheit m. Hämodiathesan u. Cejodyl-cacodylicum.
M T. W., 1930, Nr, il. — 21) Lüders: Neue Wege z. Behandig. d. Morbus
maculosus d. Pferde mittels Hämodiathesan u. Cejodyl nebst Bemerkungen üb.
d. Therapie hämorrhagischer Diathesen überhaupt. B. T. W., 1930, Nr. 6. —
22) Pfeiler; Ergebnisse d Zellular-Therapie. Sympathiko- u. Vagotonien d.
Haustiere ? M. T. W., 1930. Im Erscheinen.

The cellular therapy that was applied first in the clinical empyrical medicine
is often used in internal as well as in surgical practice, in order to support
and to accelerate the recovery.

According to the opinion of the author, the effect is not exclusively founded
on the defensive power of the cellular tissue of the body, but the endocrine
glands and the vegetative nervous system also play a part.

Mesenchymatien E 104 is a well known medicament in veterinary practice;
also compounds of Jod-cer. Cejodyl and cejodyl-terpen are especially active
in septic diseases and for preventing sepsis.

La thérapeutique cellulaire, d\'abord appliquée dans la médecine clinique
empirique, est souvent employée dans la pratique interne et dans la pratique
ohirurgicale pour accélérer la guérison.

Selon l\'auteur la fonction ne dépend pas exclusiviment de la force défensive
des cellules du corps, mais les glandes endocrines et le système nerveux sym-
pathique jouent aussi un rôle.

Mésenchymatren E 104 est dans la pratique vétérinaire un remède connu,
de même que les combinaisons de iode-cérium. Céjodyl et céjodyl-terpène sont
d\'une grande influence pour prévenir ou guérir des complications septicémiques.
Ils sont aussi utiles dans plusieurs autres affections, p. e. l\'actinomycose.

Tengevolge van de vermindering der geboortecijfers tijdens den oorlog neemt
het aantal jongelieden van een bepaalde leeftijd in de laatste en de eerstvol-
gende jaren geleidelijk af. Het aantal jongelieden van 15 jaar was in 1928
(evenals in 1923) 1.241.000; in 1929 1.226.000; in 1930 937.000. In 1931 zal
het naar berekening 624.000 bedragen en in 1933 slechts 627. (Deut, med. Woch.,
ref. in N. T. v. G. 1930 I blz. 1921). Vr.

WIJZIGING VAN HET KEURINGSREGULATIEF IN ZAKE DE
BEOORDEELING VAN HET VLEESCH AFKOMSTIG VAN TUBER-
CULEUS SLACHTVEE EN WIJZIGING VAN HET SYSTEEM DER

Reeds geruimen tijd ben ik overtuigd, dat de voorschriften,
vastgelegd in het keurings-regulatief onzer vleeschkeuringswet
hier en daar eene wijziging behoeven en ik meen te moeten aan-
vangen met er op te wijzen, dat in zake de beoordeeling van het
vleesch, afkomstig van tuberculeus slachtvee, er een bepaling be-
staat die mijns inziens herhaaldelijk aanleiding geeft tot voor-
waardelijke goedkeuring, en wel het voorschrift; dat bij het aan-
wezig zijn van miliaire haarden in vleeschlymphklieren of paren-
chymateuse organen, een versehe bloedinfectie moet worden aan-
genomen en derhalve reeds daarom sterilisatie van het vleesch moet
volgen. Alvorens mijn persoonlijke meening over de gevolgen van
dit voorschrift uit te spreken, wil ik vóóraf de antwoorden van
eenige bekende deskundigen op het gebied der vleeschkeuring en
der pathologische anatomie weergeven, nadat ik dezen deskundigen
had verzocht mij hunne meening te zeggen over bovengenoemd
voorschrift. Ik laat derhalve deze deskundigen allereerst aan
het woord.

Prof. Bongert uit Berlijn schreeft mij het navolgende . . . .
,,Ich stehe auf dem Standpunkt, dass bei frischer Blutinfektion,
unbedingt der Tierkörper als untauglich zu beurteilen ist. Es
liegt dann eine tuberculose Septikämie vor. Von frischer Blut-
infektion kann man nur reden, wenn die Lunge mit submiliaren,
graudurchscheinenden Knötchen in grosser Ausbreitung durchsetzt
ist. Die Entstehung gleich grosser Knötchen in anderen Organen
gebraucht nicht eine Zeit von acht Tagen, sondern von mindestens
drie bis vier Wochen, und dann ist. aber die frische Blut-Infektion,
also das Vorhanden sein von Tuberkelbacillen in der Blutbahn,
vorüber. . . ."

Tot zooverre het bericht van Prof. Bongert, waaruit ik meen
te mogen opmaken, dat volgens hem het voorkomen van miliaire
haarden in de parenchymateuse organen, en meer speciaal in de
nieren, omdat zij daarin zoo dikwijls worden aangetroffen, geen
aanleiding mag geven om eene acute bloedinfectie aan te nemen;
integendeel, daaruit de conclusie mag worden getrokken, dat het
reeds ongeveer drie weken is geleden, waarop een invasie van
tuberkelbacillen in de bloedbaan heeft plaats gehad. Het stadium
der versehe bloedinfectie is dan reeds voorbij, en ik meen uit het
oordeel van Prof. Bongert te mogen concludeeren, dat ook hij

ons voorschrift, waarin bepaald wordt, dat sterilisatie van het
vleesch moet volgen, indien miliaire haarden in organen of lymph-
klieren worden aangetroffen, veel te streng vindt.

Prof. von Ostertag, wiens oordeel ik eerst ook schriftelijk
verzocht, gaf mij het volgende bericht. . . . ,,In Deutschland wird
eine frische Blutinfektion amtlich angenommen, wenn die durch
Verbreitung auf dem Wege des groszen Blutkreislaufs eststandenen
Tuberkel durchscheinend und in den Regel nicht über hirsekorngrosz
sind, oder wenn Schwellung der Milz und der Lymphdrüsen be-
steht. Die miliaren Tuberkel und die Schwellung der Milz und
der Lymphdrüsen sind also nicht kumalativ, sondern alternativ
bezeichnet, und ich möchte glauben, dass diese Formulierung für
die frische Blutinfektion, die nach eingehenden Verhandlungen
in Reichsgesundheitsrat auf Grund vorliegender Versuche getroffen
wurden, das Richtige treffen. Man findet nämlich nicht selten
miliare Tuberkel, ohne gleichseitige Schwellung der Milz und der
Lymphdrüsen und musz das Fleisch als bedingt tauglich in diesen
Fallen ansehen, weil angenommen werden musz, dass noch Tuberkel-
bacillen in der Blutbahn kreisen können. . . ."

Daar ik voor mij persoonlijk groote waarde hecht aan het
oordeel van Prof. von Ostertag, verzocht ik hem mij te willen
melden, wanneer ik hem eens rustig op zijn bureau in het
Ministerie te Stuttgart, Doroteeenstrasse no. i, aldaar zou kunnen
spreken. Dit onderhoud vond in de maand April plaats en nu
vernam ik, dat destijds, dus eenige jaren geleden, toen voor de
Vleeschkeuringswet een keuringsregulatief moest worden vast-
gesteld, bovengenoemd schriftelijk antwoord de leiddraad is ge-
weest voor het vaststellen dezer voorschriften. Grif werd mij
evenwel toegegeven, dat in den loop der jaren de meeningen aan
de hand van vele onderzoekingen, zich wel eenigermate gewijzigd
hebben en thans het volgende standpunt, door Nieberle aan-
genomen, een overdenking ovcrwaardig is.

Het standpunt van Nieberi.e luidt als volgt. . . . „Auf grund
meiner Untersuchungen ist eine frische tuberculose Blutinfektion
vorhanden, wenn die durch Verbreitung auf dem Wege des groszen
Blutkreislaufes entstandenen Tuberkel in der Regel nicht über
hirsekorngrosz sind und insbesondere beide Nieren in groszeren Zahl
gleichmäszig durchsetzen. ..."

Wanneer dus — en hierop kom ik later terug — de miliaire
tuberkels in grooten getale en vooral in beide nieren voorkomen,
daarbij niet grooter zijn dan een gierstekorrel, dan eerst mag
volgens Nieberle, en von Ostertag juicht deze meening thans
toe, een versehe bloedinfectie worden aangenomen en moet dus
sterilisatie van het vleesch volgen.

Daarop heb ik het oordeel gevraagd van Prof. Max. Muller
te München, die mij in zijn antwoord verwees naar zijn geschriften

over dit onderwerp en wel naar het Duitsche Tierärztliche Wochen-
schrift, 33ste Jaargang van 1925, naar het Centrai-Blatt fur
Bakteriologie, 74ste Band 1914, en naar het Münchener-Me-
dizinische-Wochenschrift van 1929, no. 12. Na deze publicaties
te hebben doorworsteld, meen ik de meening van Prof Müller
over het bewuste onderwerp als volgt te mogen weergeven. . . .
,,Das Moment de Blutinfektion hat an und für sich nicht die
Bedeutung, die ihm fleischhygienisch wird zugeschrieben, deshalb
ist es Unrecht, dass die Fleischbeschau auf Grund patholcgisch-
anatomischer Veränderungen eine Blutinfektion annimt, die gar
nicht vorhanden ist. Die Blut-Infektion wurde immer als vor-
handen Vorausgesetz, ohne dass der Beweis dafür erbracht wurde,
dass diese Voraussetzung bei einer Tuberkulose der Milz und
andern Organen zutreffend war".

Alzoo weder een ander geluid. Blijkbaar acht Müller geen
groote waarde aan de omstandigheid, dat wegens het voorkomen
van miliaire haarden, een versehe bloedinfectie door velen wordt
aangenomen.

Uit den aard der zaak achtte ik het ook van veel belang het
oordeel in te winnen van den patholoog-anatoom en wendde mij
allereerst tot Prof. Schornagel, die mij omonwonden als zijn
meening te kenr.en gaf, dat de bepaling, vastgelegd in ons keurings-
regulatief, onjuist is. Wanneer — zoo sprak Prof. Schornagel —
duidelijk waarneembare miliaire haarden in de organen te zien
zijn, kan niet meer van een acute bloedinfectie worden gesproken,
en is deze bloedinfectie voorbij. Ook collega ten Thije, die bij
dit onderhoud tegenwoordig was, bleek dezelfde meening te zijn
toegedaan. Volgens beide is het dan ook onjuist, het vleesch van
een tuberculeus slachtdier alleen reeds daarom voorwaardelijk
ter sterillisatie goed te keuren, omdat eenige tuberkels, miliair
en duidelijk zichtbaar, in de organen worden aangetroffen, omdat,
wanneer niet tegelijk zwelling van organen of lymphklieren voor-
komt, alsdan niet een acute bloedinfectie mag worden aangenomen.
Daarentegen meende Prof. de Josselin de Jong, dat de kans,
dat tuberkelbacillen in het bloed voorkomen bij den mensch, zeer
groot is, wanneer miliaire haarden in de organen zichtbaar zijn,
ook al zou absoluut geen zwelling van organen of lymphklieren
te constateeren zijn.

Collega Dr. Frenkel, bij wien ik eveneens inlichtingen inwon,
meent dat het onjuist is, om het vleesch van tuberculeus slacht-
vee ter sterilisatie goed te keuren, alleen reeds, omdat duidelijk
zichtbare miliaire haarden in de organen voorkomen. Hij acht
het daarentegen evenzoo onjuist om, wanneer deze miliaire haarden
voorkomen en geen zwelling van lymphklieren of organen waar-
neembaar is, per se een acute bloedinfectie uit te sluiten, en wel,
omdat deze acute bloedinfectie zich niet altijd manifesteert in

een duidelijk waarneembare zwelling der organen, maar deze
zwelling kan ontbreken, hoewel toch kort te voren het bloed
met tuberkelbacillen is besmet geraakt.

Ten slotte gelukte het mij alsnog het oordeel te vernemen van
Prof. van Oyen, die zooals hij mij tijdens een persoonlijk onder-
houd mededeelde, overtuigd is, dat vooralsnog de bewuste bepaling
in ons keuringsregulatief dient te worden gehandhaafd, en wel
om de navolgende reden. Zoodra bij de keuring van tuberculeus-
slachtvee in de organen, bijv. in de nieren, miliaire haarden
worden waargenomen, is zijns inziens de kans zeer groot, ook
al is er geen zwelling van organen en lymphklieren waarneembaar,
dat ieder oogenblik, dus ook kort vóór de afslachting, een vloed-
golf van tuberkelbacillen het bloed doorstroomt en deze kans
veel geringer moet worden geacht, indien bij een tuberculeus slacht-
dier geen miliaire haarden in de longen worden aangetroffen. Als
ik wel ben ingelicht is genoemde Hoogleeraar reeds eenigen tijd
bezig om, in verband met dit vraagstuk, proeven te nemen.

Wanneer ik nu de meening van de genoemde deskundigen met
elkander vergelijk, zoo meen ik allereerst de conclusie te mogen
trekken, dat de Heeren Schornagel, ten Tije, Bongert, en
Frenkel het standpunt innemen, dat alleen reeds het voorkomen
der miliaire haarden in de organen, op zich zelf niet het aan-
nemen eener acute bloedinfectie rechtvaardigt en dus ook niet
verplichte sterilisatie van het vleesch in deze gevallen. Daarentegen
meenen de Heeren van Oyen en de Josselin de Jong reeds uit
het aantreffen dezer miliaire haarden de conclusie te mogen
trekken, dat in het bloed tuberkelbacillen zullen voorkomen, en
reeds daarom in dit geval een vrij in het verkeer brengen van
dit vleesch een bedenkelijken kant heeft. Ten slotte zijn de Heeren
von Ostertag en Nieberle van meening, dat een groot aantal
miliaire haarden in de nieren moeten voorkomen, gelijkmatig
verspreid, alvorens het vleesch naar den sterilisator mag worden
verwezen. Müller gaat nog verder en meent, dat de acute bloed-
infectie niet die rol speelt, welke vele deskundigen meenen te
moeten aannemen.

Is nu — zoo heb ik mij zelf de vraag gesteld — niet de tijd
gekomen, dat de zoo m. i. rigoreuse bepaling in ons keurings-
regulatief wordt herzien. Thans moet iedere keuringsveearts, die
zijn plicht doet en dus keurt volgens de voorschriften, vastgelegd
in ons keuringsregulatief, steeds het vleesch doen steriliseeren,
indien een tuberculeus slachtdier, ook al is het overigens behept
met oude afgekapselde haarden in de longen, eenige, hetzij ook
nog zulk een gering aantal miliaire haarden in een of meer organen
vertoont. Dat dit voorschrift door sommige collega\'s, Hoofden
van dienst, contre coeur, wordt opgevolgd, daarvan heb ik mij
meermalen kunnen overtuigen. De tijd is mijns inziens meer dan

rijp, dat de voorschriften in zake de beoordeeling van het vleesch
der tubercdleuse slachtdieren worden herzien en dat, liefst zoo
spoedig mogelijk, de bepaling, dat het reeds aanwezig zijn van
enkele miliaire haarden in de organen een bloedinfectie veronderstelt,
waarop sterilisatie van het vleesch moet volgen, wordt herzien.
In verband echter met de meening der minderheid der door mij
genoemde deskundigen, meen ik goed te doen door deze bepaling
niet geheel te doen vervallen, maar het standpunt van von Oster-
tag en Nieberle in onze voorschriften vast te leggen, en dus
dan alleen sterilisatie voor te schrijven, wanneer een zeer groot
aantal miliaire haarden in de nieren zichtbaar zijn.

Mocht het zoo ver komen, dan zal in een groot aantal ge-
vallen, het vleesch van tuberculeus slachtvee onvoorwaardelijk
kunnen worden goedgekeurd, in welke gevallen thans steeds
sterilisatie moet volgen. Veel kapitaal zou hierdoor kunnen worden
gespaard, zonder de volksgezondheid te bedreigen. Rekenschap
toch dient te worden gehouden met de ervaringen opgedaan
door genomen proeven, waaruit blijkt dat hetvleeseh van tuberculeuse
slachtdieren zoo zelden tuberkelbacillen bevat.

De proeven, eenigen tijd geleden genomen door collega
Dr. Clarenburg en gepubliceerd in het verslag der veterinaire
afdeeling over het jaar 1928 uit het Centraal-Laboratorium voor
de Volksgezondheid, geven in dezen te denken.

Clarenburg onderzocht vleeschmonsters van 31 runderen,
2 kalveren, 3 paarden, 15 varkens en één schaap. De dieren,
waarvan deze vleeschmonsters afkomstig waren, bleken lijdende
te zijn geweest aan acute miliair-tuberculose, terwijl bij vier der
onderzochte runderen verweekte tuberculeuse haarden gevonden
werden. Om deze redenen was het vleesch dezer dieren goed-
gekeurd onder voorwaarde van sterilisatie. De geënte voedings-
bodems werden gedurende twee maanden gecontroleerd. Het gelukte
in geen enkel geval hierop tuberkelbacillen aan te toonen. Van
deze proefdieren stierven er twee na verloop van resp. 17 en
25 dagen. Bij de sectie werd een pneumonie gevonden, echter
geen tuberculeuse afwijkingen. Evenmin gelukte het in uitstrijk-
preparaten der regionaire lymphklieren en verschillende organen
tuberkelbacillen aan te toonen. De overige cavia\'s werden 6 tot
8 weken na de enting door verbloeding gedood. Het onderzoek
op tuberculose verliep bij deze dieren geheel negatief.

Het zou niet moeilijk zijn in verband met de uitgebreide
litteratuur over het al of niet voorkomen van tuberkelbacillen in
het vleesch der tuberculeuse slachtdieren aan te toonen, hoe de
schaal doorslaat naar den negatieven kant. Ik hoop dat dit alles
binnen korten tijd er aanleiding toe moge geven, dat de beoor-
deeling van het vleesch der tuberculeuse slachtdieren milder kan
geschieden, dan thans mogelijk is. Dat ook bij wijziging van

ons keuringsregulatief de mogelijkheid wordt geopend, dat in
bepaalde gevallen van tuberculose, goedkeuring voor verkoop in
het klein onder toezicht, dus verkoop op de vrijbank, evenals
in Zwitserland mogelijk wordt gemaakt, zou mijns inziens ook
een stap in de goede richting zijn.

De achtjarige practijk, opgedaan tijdens de uitvoering der
vleeschkeuringswet, zal vervolgens ruimschoots hebben geleerd,
dat de termijn, vastgesteld voor het aanvragen eener herkeuring
en de wijze, waarop de herkeuring plaats vindt, dringend her-
ziening behoeven. Allereerst de termijn, welke is gesteld op
12 uren na de eerste keuring en dus moet worden aangevraagd
binnen twaalf uren, nadat de eerste keuring heeft plaats gevonden.
Gesteld nu, dat een slachtdier des namiddags om twee uur wordt
geslacht, en de keuring om drie uur is geschied. In dit geval
dient bij afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring de belang-
hebbende die niet altijd ter plaatse woont de herkeuring aan te
vragen voor des nachts drie uur, want nergens staat, dat de
nachturen niet medetellen. Collega\'s en gemeentebesturen, welke
zich streng aan dit voorschrift vasthouden, als deze termijn in
de gemeente-verordening is vastgelegd, maken dus een herkeuring
practisch onmogelijk en zulks kan toch nooit de bedoeling der
wet geweest zijn. Derhalve dient naar mijne meening deze termijn
op 24 uur te worden gesteld, waarbij de uren tusschen zonsopgang
en ondergang niet medetellen. Eerst in dit geval kan gewoonlijk
de aanvraag voor een herkeuring op tijd worden ingediend door
de belanghebbenden.

En verder het aantal personen, welke met de herkeuring zijn
belast. In vele gemeenten geschiedt de herkeuring door één persoon,
waardoor mijns inziens het rechtsgevoel niet wordt bevredigd.
Minstens twee deskundigen moeten voor de herkeuring worden
aangewezen en hoewel thans is voorgeschreven, dat de persoon of
de personen, belast met de herkeuring, werkzaam moeten zijn bij
cle vleeschkeuring, hetzij als Rijkskeurmeester, hetzij als Hoofd
van een vleeschkeuringsdienst, zoo kan ik mij met deze keuze
niet vereenigen.

Een herkeuring dient te worden verricht door twee leden van
een door de Regeering aangewezen Commissie, welke Commissie
naar mijn meening moet bestaan uit zes leden, en wel dienen in
deze Commissie allereerst de Hoogleeraar in de Vee- en Vleesch-
keuring en in de Pathologische anatomie een plaats in te nemen,
verder de Lector in de Practische Vleeschkeuring, vervolgens drie
Directeuren, bij voorkeur te kiezen uit de gemeenten Amsterdam,
den Haag en Rotterdam, wijl deze collega\'s uit den aard der zaak
over een groote ervaring kunnen beschikken. Wanneer uit dit
zestal steeds een tweetal personen wordt aangewezen voor het

verrichten eener herkeuring, ben ik overtuigd, dat, zoowel de
belanghebbende als het Hoofd van dienst zich zonder bezwaar met
de einduitspraak kunnen vereenigen. Thans worden dikwijls
uitspraken in hooger beroep gedaan, die met recht als onjuist
kunnen worden gekwalificeerd.

In de laatste 30 ä 40 jaren heeft de vleeschhygiëne zich ontwikkeld tot een zeer
belangrijke sanitaire overheidsmaatregel. Met het voortschrijden der wetenschap
zijn ook de eischen, die aan haar beoefenaren gesteld moeten worden, toegenomen.
,,Die mehr beiläufige Ausbildung in der Fleischbeschau die der Studierende der
Tierheilkunde während seiner Studienzeit in früherer Zeit erhielt, konnte nicht
mehr für ausreichend gehalten werden. Die gesamte Fleischbeschau muszte an
den tierärztlichen Bildungsanstalten zu einem besonderen Lehrgegenstand werden,
wie dies in Deutschland auf des Verfassers Betreiben und hierauf in Dänemark,
England, Frankreich, Holland, Österreich, Ruszland, in der Schweiz, in Ungarn
und auszerhalb Europas in Amerika und Japan nunmehr geschehen ist", (v. Os-
tertag, Handb. I. 1922, blz. 66). Met ,.gesamten Fleischbeschau" wordt tevens
bedoeld de „auszerordentliche Fleischbeschau" en de controle op wild, gevogelte,
visch, week- en schaaldieren en andere tot voeding dienende dieren. Op aandrin-
gen van Von Ostertag is de vleeschhygiëne bij Bondsraadsbesluit van 14 December
1905 examenvak geworden. Dit examen wordt ongeveer op dezelfde wijze afgenomen
als in ons land ; het kan slechts afgelegd worden nadat een bewijs is overgelegd,
dat de candidaat een cursus in vleeschkeuring en melkonderzoek regelmatig heeft
bezocht.

Von Ostertag acht dit echter niet voldoende. „Dringend erwünscht ist auszer
der wissenschaftliche Ausbildung der Studierenden der Tierheilkunde in der Fleisch-
beschau durch Vorlesungen und Fleischbeschaudemonstrationen, zu denen die
öffentlichen Schlachthöfe das Material liefern, eine praktische Ausbildung des
angehenden Tierarztes in der Fleischbeschau durch eine mehrmonatige Tätigkeit
auf einem gröszeren Schlachthof und Beteiligung an der bakteriologischen Fleisch-
untersuchung sowie an der auszerordentlichen Fleischbeschau (Nahrungsmit-
telkontrolle) in einer gröszeren Stadt. Diese praktische Ausbildung ist heute in
Deutschland für samtliche Tierärzte notwendig, weil jeder Tierarzt mit Ausübung
der Fleischbeschau betraut werden kann." (Handb. I blz. 67). In Pruisen, Bei-
eren, Saksen, Würtemberg en Hessen is de noodzakelijkheid hiervan erkend, en
wordt voor het examen van „Amtstierarzt" een minstens 2 (Würtemberg) of 3
maanden durende voorbereiding aan een grooter slachthuis geëischt. v. Ostertag
acht dit ook voor alle keuringsveeartsen, en in de eerste plaats voor a.s. bedrijfs-
leiders noodzakelijk. De volontairs moeten dan in vleeschkeuring .laboratorium-
onderzoek en in de bijzonderheden van het slachthuisbedrijf worden ingewijd.
Beperking van het aantal der gelijktijdig werkzame volontairs en het heffen van
een vergoeding, zooals in München en Berlijn geschiedt, acht hij daarbij alles-
zins gerechtvaardigd. Tenslotte acht hij het gewenscht, dat aan de Hoogescholen
college wordt gegeven in abattoirkennis en in bedrijfsleer. Zeer belangrijk vindt
hij de voorstellen van Melckers en anderen, die de aanstelling tot abattoirdirecteur
afhankelijk willen stellen van een minstens 1 jaar durende voorbereiding aan een

groot slachthuis welke besloten zou moeten worden door een speciaal examen,
af te nemen door een staatscommissie. Deze gedachte is niet nieuw ; zulke examina
bestaan volgens Melchers en Von Ostertag reeds lang in Frankrijk en de Ver-
eenigde Staten (voor de details zie Handb. I blz. 69), Tenslotte vestigt de schrijver
er de aandacht op, dat op zijn advies aan de Berlijnsche hoogeschool vervolg-
cursussen in vleesch- en melkhygiëne zijn gehouden die een groot succes geweest
zijn. Laboratoriumarbeid acht hij met Bützler, Heine en Hoefnagel van groot
gewicht.

Ten aanzien van het demonstreeren van pathologische afwijkingen ter verdere
instructie der dierenartsen moge hier nog vermeld worden de gelegenheid, die
daartoe aan het abattoir te Dresden dit voorjaar is geopend (Schl. H Z. 1929 blz.
96).

In ons land is de kennis der voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong een af-
zonderlijk examenvak in het studieprogramma der Veeartsenijkundige Faculteit
sedert 1918. Het diploma van veearts verleent de bevoegdheid om de vleesch-
keuring uit te oefenen c.q. aan het hoofd van een keuringsdienst of abattoir te
staan. Zij, die reeds geruimen tijd de vleeschkeuring als specialiteit uitoefenen,
hebben ervaren, dat deze teveel specialistische kennis vereischt dan dat elke vee-
arts zonder meer in staat mag worden geacht, de vleeschkeuring naar behooren
uit te oefenen, laat staan een slachthuis te leiden. De ondervinding in Nederland
en die in Duitschland gaan hier dus parallel, zoodat het niet te verwonderen is,
dat ook hier de wenschelijkheid van een speciale opleiding na het veearts-examen
en van vervolgcursussen wordt gevoeld. Reeds in zijn rede, uitgesproken bij de
overdracht van het rectoraat der Veeartsenijkundige Hoogeschool (1919) werd
door Wester in het algemeen de verwachting uitgesproken, dat binnen niet te
langen tijd ook in Nederland de wenschelijkheid zou blijken van een dergelijke
specialiseering. Behalve in het handboek van von Ostertag werden in het Z.f.
Fl.H. een aantal gegevens gevonden, waaruit eenigszins is op te maken, hoe men
zich in Duitschland de regeling dezer materie heeft gedacht. Het oudste artikel
is van de hand van Melchers (Z.f.Fl.H, dl. 4 blz. 184). De door M. weergegeven
denkbeelden zijn o.a. door Goldstein overgenomen, en zullen tezamen met diens
artikel besproken worden. Door Heiss, den bekenden specialist op het gebied
van slachthuisbouw en bewerker van het studieboek van Schwarz, is in het Z.f.
Fl.H. dl. 12 blz. 338 de oprichting gepropageerd van een vereeniging van keurings-
veeartsen en heeft hij onder meer als één der onderdeelen van het programma
van zulk een veieeniging genoemd het bevorderen van de speciale kennis door het
houden van lezingen over stoommachines, koelmachines, enz. ; over sociale wet-
geving, ongevallen-, invaliditeits- en ziekteverzekering. Hij acht dit van groot
nut voor latere leiders, opdat deze niet afhankelijk zullen zijn van hun personeel.
Tevens verlangt Heiss voor a.s. keuringsveeartsen een speciale opleiding met
verplicht examen.

Kühmau (Z.f.Fl.H. dl. 16 blz. 344 is van oordeel, dat in het studieprogramma
der hoogescholen zoo goed als niets is opgenomen over de kennis van veiligheids-
voorschriften, machines, nevenbedrijven, transportverhoudingen, veehandel,
noteeringswijze, arbeideiswetgeving, financieel-technisch behee,. Hij wenscht,
dat deze onderwerpen (facultatief) onderwezen zullen worden aan de veeartsen,
die door hun studie van vleeschkeuring, vee-, vleeschkeurings- en slachthuiswet de
aangewezen abattoir-leiders zijn.

De Minister van Landbouw gaf in 1909 (dl. 19 blz. 221 Z.f.Fl.H.) in antwoord
op een verzoekschrift van de Verein preuszischer Schlachthoftierarzte te kennen,
dat de opname van machine-kennis onder de studievakken der hoogescholen be-
zwaarlijk zou gaan, omdat het programma reeds overbelast was. Het college van
Berlijnsche hoogleeraren had evenwel meegedeeld, dat voor a.s. keuringsveeart-
sen onderwijs in het genoemde vak van nog meer beteekenis was, waaraan door
vervolgcursussen tegemoet zou kunnen worden gekomen. De Technische Hooge-

school had daarop bericht, dat Ing. Heinel bereid was een cursus te leiden over :
het stoomketel- en stoom machinebedrijf, de water-, electriciteits- en warmwater-
voorziening, koelinstallaties, buisleidingen, pompen, destructie, enz. Deze cursus
zou 2 weken moeten duren, waarbij dagelijks 3 uur voor colleges en 1 uur voor
gedachtenwisseling besteed zou moeten worden.

In het Z.f.Fl.H. dl. 23 blz. 228 werd door Goldstein gezegd, dat het vóór 20
jaar misschien voldoende was, dat de dierenarts na een korten tijd practisch in
de vleeschkeuring werkzaam te zijn geweest, of zelfs zonder dat, geschikt werd
bevonden een plaats aan een abattoir in te nemen, doch dat dit in den loop der
jaren was veranderd. Hij bracht daarom nog eens het artikel van Melchers in her-
innering, die de aanstelling tot keuringsveearts afhankelij k wilde stellen van een exa-
men, dat afgelegd zou moeten worden na een voorbereiding van 1 jaar achtereen-
volgens aan abattoirs van verschillende grootte. Als te beoefenen vakken werden
genoemd vee- en vleeschkeuring, microscopische en bacteriologische techniek,
machinekennis, koeltechniek, bouwkundige vraagstukken met betrekking tot
de veemarkt en het abattoir, administratief beheer, boekhouding, destructie,
veeverzekering, kennis van nevenbedrijven (vrijbank, darmslijmerij, enz.), des-
infectie, veehandels- en slagersterminologie. (Door von Ostertag werd naar aan-
leiding van het artikel van Melchers opgemerkt, dat niet alle genoemde vakken
examenvakken zouden behoeven te zijn.)

Kolbe heeft in hetZ. f.Fl.H. dl. 36 blz. 357 een uitvoerig artikel geschreven
over de vooropleiding, dat besloten wordt door het navolgende schema waarin
hij zijn meening samenvat.

a. Oprichting van een instituut voor voedingsmiddelhygicne en slachthuis-
wezen, met gewoon hoogleeraarschap.

c. Invoering van lezingen cn oefeningen in slachthuisbedrijfsleer en admini-
stratie

a. In aanmerking komen voor een hoogere funtie (Obertierarzt, directeur van
middelgroot abattoir) na 5-jarigen diensttijd.

b. In aanmerking komen voor directeursplaatsen in grootere steden na 5-jari-
gen diensttijd en afgelegd examen voor Kreistierarzt met nadruk op de
speciale vleeschkeuringsvakken.

Op de plaats van studie zou onderricht moeten worden gegeven in slachthuis-
bedrijfsleer, rechtskundige en administratieve vragen, administratietechnick,
verzekeringswezen Tevens zouden geregeld demonstraties moeten plaats vinden
over bouw en inrichting van technische werken, en excursies moeten worden ge-
houden naar veemarkten, abattoirs, koelhuizen, melkerijen, vleeschwarenfabrie-
ken, markthallen, mesterijen enz. „Gibt man dem Kommunaltierarzt eine ent-
sprechende Vor- und Ausbildung, so wird auch seine Arbeitsfreudigkeit und sein
Selbstvertrauen gehoben werden ; im übrigen wird die praktische Erprobung der
Prüfstein für die Leistungsfähigkeit und für die Anwartschaft auf leitende Stel-
len sein."

Alle schrijvers zijn het er over eens dat een gedwongen opleiding na afloop der
studie, al of niet met aansluitend examen, het peil der toekomstige leiders zal ver-
hoogen, en bovendien den grooten toeloop van sollicitanten bij allerlei vacatures
zal tegenhouden.

Op het artikel van Ivuppelmayr (Z.f.Fl.H. dl. 37 blz. 63 )waarin o.a. een be-
trekken van de veeartsen in verschillende abattoirwerkzaamheden werd gepro-
pageerd, werd op blz. 15 van dit rapport reeds de aandacht gevestigd.

De ondergeteekenden sluiten zich van ganscher harte aan bij hen, die een ver-
dere opleiding na afloop van het veeartsexamen wenschelijk achten. De ervarin-
gen, verkregen na het in werking treden van de Vleeschkeuringswet, zijn van dien
aard, dat voor deskundigen een andere conclusie niet mogelijk is.

Uit de in vorengaand rapport verzamelde gegevens kunnen een aantal conclu-
sies getrokken worden, die ook voor ons land van beteekenis zijn :

1. Door het aanstellen van een voldoende aantal veeartsen, dient een betrouw-
bare rustige keuring te allen tijde gewaarborgd te worden. Het aantal door één
veearts te keuren dieren mag een bepaalde grens niet overschrijden. De aanstel-
ling van nieuwe functionarissen dient gelijken tred te houden met de toename van
het aantal slachtingen en de uitbreiding der keuringswerkzaamheden, zoo mogelijk
deze eenigszins\'op te vangen.

2. Maatregelen moeten worden genomen opdat het psychisch en physiek welzijn
van de keuringsveeartsen niet onnoodig wordt geschaad,

3. Door verschillende maatregelen — die voor elk bedrijf verschillend kunnen
zijn — dient alles, wat de keuringsveeartsen hindert bij de uitoefening der keuring
zooveel mogelijk geëlimineerd te worden. De aanstelling van een voldoend aantal
hulpkrachten, uitsluitend voor handlangersdiensten, is één van deze maatregelen.

5. In het bedrijf moet indien eenigszins mogelijk gelegenheid bestaan, een hoogere
functie te bereiken.

6. Het salaris der keuringsveeartsen moet overal in overeenstemming worden
gebracht met dat van andere hoogere ambtenaren met academische vooropleiding.

7. Een vacantie van 4 weken ; na het 50ste jaar van 5 weken, is gewenscht.
Tevens dient na het bereiken van dien leeftijd naar verlichting van werkzaam-
heden te worden gestreefd.

8. Afgezien van de algemeen geldende wenschelijkheid, dat de studiejaren voor
de berekening van het pensioen mede tellen (eventueel door inkoop), is het nood-
zakelijk, dat voor keuringsveeartsen aan groote slachthuizen de mogelijkheid
wordt geschapen, dat op 55-jarigen leeftijd recht op (vervroegd) ouderdomspen-
sioen bestaat. De salarisregeling dient een zoodanige te zijn, dat dan het maximum-
pensioen kan zijn bereikt.

9. Wettelijke regeling van uitkeeiing bij ongevallen moet worden nagestreefd.
Zoo de onderbrenging van de vleeschkeuringsdiensten onder de Ongevallenwet
niet kan worden bereikt dient door de gemeenten een afdoende schaderegeling
te worden ingevoerd.

10. Aan groote abattoirs mag bij de halkeuring de totale diensttijd — alle uit
de keuring voortvloeiende werkzaamheden inbegrepen — niet meer dan 6 a 7 uur
bedragen, en moet deze door minstens 2 rustpauzes van minstens £ uur onder-
broken zijn.

11. Er dient tusschen Directie en keuringsveeartsen een regelmatig contact
te bestaan, b.v. door het houden van periodieke gezamelijke besprekingen, waar
verschillende bedrijfs- en keuringsbelangen gemeenschappelijk besproken worden.

Het is gewenscht, dat den keuringsveeartsen gelegenheid wordt gegeven aan de
leiding in verschillende afdeelingen van het bedrijf deel te nemen.

12. Nieuw aan te stellen veeartsen moeten de bewijzen kunnen overleggen, dat
zij een voldoende practische vooropleiding hebben gehad.

13. Voor de veeartsen, die zich in de vleeschkeuring wenschen te specialiseeren,
dienen vervolgcursussen te worden ingesteld, die besloten worden door het afleg-
gen van een examen. Zij die een aantal jaren aan een slachthuis als keuiingsveearts
werkzaam zijn geweest, moeten in de gelegenheid gesteld worden gecomprimeerde
cursussen mee te maken, teneinde zich op de hoogte te kunnen stellen van de
nieuwste vindingen op hun gebied.

invloed te worden toegekend bij benoemingen in leidende functies, waarom wet-
telijke eischen daarvoor gesteld moeten worden.
Amsterdam, Mei 1929.

Dr. K. Over.
C. A. Bon.
Dr. H. Ubbens.
A. v. Manen.
Dr. J. A. Gunst.
Dr. C. Postma.

Het verdient hier ter plaatse vermelding, dat het Gemeentebestuur van Am-
sterdam op grond van billijkheidsoverwegingen zeer onlangs den titel : ,,Keurings-
veearts" heeft gewijzigd in „Keuringsveearts-bacterioloog" en de betreffende
ambtenaren heeft ingedeeld in de 13e salarisgroep (voorheen de 11e).

Tevens moge ter verduidelijking alsnog toegevoegd worden, dat het vraagstuk
der rustpoozen te Amsterdam ernstig onder oogen wordt gezien, en dat conferen-
ties als in het rapport aangegeven, reeds bestaan.

Dairy Bacteriology. Bernard W. Hamher. New York John Wiley aud
Sons. 1928 ong. / 15.—.

Dit is geen boek waarin men snel een of andere onderzoekingsmethode kan
naslaan; daarvoor blijft het werk van Barthel „Die Methoden zur Untersuch-
ung von Milch und Molkereiproducten" (Berlin Paul Parey 1928) onvertroffen.
Wie echter een schoone uiteenzetting wil lezen van de tegenwoordig bereikte
bacteriologische inzichten t. a. v. melk, dien is dit boek van Hammer een welkome
gave. Men vindt in een kort bestek een overzicht van de voornaamste baete-
rieele omzettingen in melk, gevolgd door een meesterlijke opsomming van de
bronnen, waaruit de bacterien in de melk geraken. Logisch volgt daaruit de
uiteenzetting van de werkwijzen waardoor op de boerderij, zoowel als in melk-
inrichting of zuivelfabriek, vermindering van deze infectie kan worden bereikt.

De hoofdstukken over melk als verspreider van ziektekiemen zijn goed ge-
schreven. De moderne Amerikaansche- en Engelsche literatuur is in klein bestek
weergegeven; een ware schatkamer voor hem, die een lezing over dit onderwerp
moet samenstellen.

Vermelden wij voorts dat een hoofdstuk is gewijd aan de pasteurisatie met
inbegrip van de „electrische pasteurisatie", gevolgd door de „bacteriologie van
melkpoeder, gecondenseerde melk, ice-cream, zuursel, boter en kaas",

Ik kan dit boek zeer aanbevelen voor hem, die een modern inzicht wil ver-
werven in de bacteriologische vraagstukken over melk vooral in samenhang
met de dagelijksche praktijk.

The most nearly perfect lood. By Samuel J. Crumbin and James
A. Tobey. The Williams and Wilkens Company, Baltimore U. S. A. ong. / 7.—.

Dit is een echt Amerikaansch werkje, een populaire uiteenzetting van de
beteekenis van melk en melkproducten bij de voeding van den mensch. Zoowel
voor zuigeling, kind, vrouw en man wordt de melk als prima voedingsmiddel
aanbevolen. De argumentatie is vaak niet streng wetenschappelijk, de stijl
heeft iets kinderlijk eenvoudigs en toch gaat er van dit boekje een zeldzame

bekoring uit. Het is niet te verwonderen, dat met zulke populaire voorlichting
het melkgebruik in Amerika met sprongen vooruit gaat. Als de Nederlandsche
veehouders eens de eenvoudige middelen toepasten om „zuivere melk" te winnen,
die ook hier beschreven wordsn en daarmede op deze wijze reclame maakten, zou
er misschien een zonnestraaltje in hun oeconomische malaise doordringen.

In landen waar veel melk en zuivelproducten worden genuttigd vindt men
ook de hoogste gemiddelde levensduur, Op dien grond steken de schrijvers de
loftrompet over dit voedingsmiddel, als een der grootste zegeningen der menschheid.

Produzione, Appovigionamento, e Controllo Igienico del Latte. Publicato a
cura dell\'istituto sieroterapico Milanese.

Dit boek werd vooral geschreven als handleiding voor de Italiaansche dier-
geneeskundigen, aan wien bij een recent regeeringsbesluit alles werd opgedragen
„che concerno il controllo igienico del latte alimentare". Het boekje bevat
naast statistische en zoStechnische gegevens uitvoerige beschrijvingen over
stallenbouw, melkbehandeling, koelen, pasteuriseeren, melkvervoer, inrichting
melkcentrales enz. De opsomming der onderzoekingsmethoden is zeer opper-
vlakkig. Men krijgt den indruk dat de „melkkunde" in Italië nog maar in de
kinderschoenen staat en kennisneming van de moderne Engelsch-Amerikaansche
literatuur daar nog veel goed zal doen.

The prevention of human tubercuiosis of bovine origine. William G. Savage.
Macmii.lan and Co. Lmt. St. Martinstreet London. 1929 ong. / 6.50.

In dit boek weerspiegelt zich de grondige belangstelling, welke men bij
sommige Engelsche medici aantreft voor vraagstukken op het grensgebied der
medische- en vétérinaire wetenschap. Hier geen apodictische uitspraken, die
hoogstensjournalisstieke waarde hebben,en niet opeigen onderzoek zijn gebaseerd.
Integendeel een fundamenteel onderzoek naar den omvang van het gevaar, dat
den mensch dreigt door het nuttigen van melk van tuberculeuse dieren. Dan
volgt een critisch overzicht over de maatregelen, welke daartegen worden aanbe-
volen t. w. strijd tegen tuberculose onder het rundvee en pasteurisatie van melk.

Wat het eerste betreft is het te betreuren, dat de schrijver niet heeft kennis
genomen van hetgeen in andere landen geschiedt. Hij spreekt lang en breed
over het onvoldoende resultaat van „routine veterinary inspection", daarmede
doelende op een oppervlakkig klinisch onderzoek, zelfs zonder tuberculinatie.
Het is te hopen dat de Engelsche dierenartsen hem hierop van antwoord zullen
dienen, betoogende dat het veterinair toezicht in de strijd tegen de tuberculose
omvat drie deelen, tuberculinatie, klinisch onderzoek en microscopisch resp.
biologisch onderzoek van secreta.

Ongetwijfeld zou Savage anders over de daarmede te bereiken resultaten
oordeelen, wanneer hij kennis genomen had van het werk, dat in de laatste
decennia o.a. in Friesland op die gebied is verricht. Gelukkig erkent hij, dat
ook bij pasteurisatie geen absolute waarborg is te verkrijgen en besluit met de
conclusie, dat een actieve bestrijding der tuberculose onder het rundvee voor-
loopig gepaard aan pasteurisatie ten slotte tot het doel „the prevention of
human tubercuiosis of bovine origine" moet leiden.

Bijdrage tot de kennis der bacteriologische gesteldheid van melk en melk-
producten. H. Velthorst 1930. Dissertatie ter verkrijging van den graad van
Doctor in de Wis- en Natuurkunde aan de Universiteit te Utrecht.

Na een oppervlakkige beschrijving van de eischen, die men bij de winning
van „modelmelk" moet stellen, welke beschrijving wel niet op volledigheid aan-
spraak zal willen maken, bespreekt de schrijver de mogelijke infectiebronnen
der melk. Hij stelt in het licht, dat er verschil van meening is over de vraag
hoeveel de stallucht tot deze infectie bijdraagt en plaatst dan tegenover elkaar
het melken in de stal en dit zelfde werk in een bijzonder melklokaal, nadat de
koeien in een wasch\'okaal zijn gereinigd, Hij bepaalt het aantal kiemen dat
zich in zekeren tijd op een agarplaat van bepaalde oppervlakte neerzet in deze

beide lokalen. Verschil werd eerst opgemerkt, toen het voeren tijdens het melken
werd gestaakt. De proef op de som, n.m.1. of de melk van deze koeien gewon-
nen in de stal minder kiemen per c.c. bevatte dan die gewonnen in het melk-
lokaal werd niet genomen. Een definitief antwoord op de vraag of dus het
eischen van zulk een melklokaal werkelijk noodzakelijk is, wordt door dit onder-
zoek niet gsleverd.

Hoe een biologisch onderlegd deskundige kan schrijven, dat men luchtinfectie
kan tegenhouden door een zeef met wattenschijf op de emmer te zetten is mij
een raadsel. Zullen de uit de lucht op de schijf vallende kiemen niet met de
melk worden meegespoeld ? Het is geen cultuurbuis met droge samengeperste
watteprop welke de infectie van uit de lucht bij rustig staan verhindert 1

Schrijver geeft dan een overzicht over het kiemgetal gevonden in modelmelk
van een viertal bedrijven. Het blijkt dat op verschillende wijzen melk te winnen
is, waarbij in meer dan go % der monsters het kiemcijfer lager is dan 50.000
per c.c., terwijl een groot aantal monsters 80—90 % minder dan 10.000 kiemen
bevatten. Terecht concludeert de schrijver, dat men aan modelmelk op den
duur de eisch moet stellen, dat het kiemcijfer lager zij dan 25.000 per c.c., waarbij
men voor bedrijfscontrole een kiemcijfer kleiner dan 10.000 per c.c. moet stellen.

Een derde § wordt gewijd aan de beteekenis van Bac. Coli. De Schrijver
meent, dat het Bact. Coli een indicator-organisme is op al of niet reine be-
handeling van het melkvee, terwijl het aantal kweekbare kiemen per c.c. een
aanwijzing geeft over de al of niet reine behandeling en de aard der sterilisatie
van het vaatwerk. Mijn ervaring is, dat het optreden van Bac. Coli in aantal
boven 10 per c.c. meestal een gevolg is van onvoldoende sterilisatie van het
gereedschap, zoodat ik met deze conclusie niet kan instemmen.

Als onderzoekingsmethode wordt een variant op de kleine-plaat-methodc aan-
gegeven, waarbij van Endo-agar wordt gebruik gemaakt. Gaarne vestig ik de
aandacht van belangstellenden op deze werkwijze.

Schrijver concludeert, dat in modelmelk in 0.1 c.c. geen Coli mag voorkomen
en dat deze eisch mogelijk tot 1 c.c. ware op te voeren bij „soepele" toepassing.
De door mij elders voorgestelde eisch van J c.c is hiermede in overeenstemming.

Deze aankondiging zou te groot worden, indien ook de verder behandelde
onderwerpen op den voet werden gevolgd. Ik moge voor de interssante be-
schouwingen over de streptococcentiter en het opsporen van vervalsching van
rauwe melk met gepasteuriseerde dito naar het orgineel verwijzen.

Ten slotte zij echter gewezen op de § ,,Zijn wettelijke waarborgen ten opzichte
van modelmelk mogelijk en wenschelijk".

„Wij willen doen uitkomen dat alleen een productiewijze waarbij geen enkel
„onderdeel, hoe klein ook wordt verwaarloosd, kan voeren tot een product, dat
„als onschadelijk voor de gezondheid kan worden aangemerkt, waarbij de
„waarborg voor zoover deze met den huidigen stand van de melkhygienische
„kennis in overeenstemming is te brengen slechts kan worden gegeven door den
„van zijn verantwoordelijkheid volkomen doordrongen producent. Het bereiden,
„bewaren en afleveren van modelmelk is nu eenmaal niet ieders werk. De leider
„van een dergelijk bedrijf dient dan ook op een bepaald ontwikkelings- en
„beschavingsniveau te staan, welke waarborgen, dat het vertrouwen dat de
„afnemers in hem stellen, ook ten volle gesteld mag en kan worden".

En dus dient de overheid zoodanige maatregelen te treffen, dat niet elkeen
kan uitroepen mijn melk is „modelmelk" en zonder eenige waarborg zijn pro-
duct als zoodanig onder de menschen kan brengen. De overheid heeft hier
klaarblijkelijk tot plicht de uitoefening van dit bedrijf aan zoodanige regelen
te binden, dat slechts personen en inrichtingen als door den heer Velthorst
bedoeld daarin zullen worden aangetroffen.

dit werk voor mij overbleven. Het maakt daardoor op mij den indruk als ot
het ware een „unvollendete Symphonie", welker beeindiging door omstandig-
heden sterker dan den wil van den schrijver is verhinderd.

Wanneer ik hier de aandacht vestig op bovengenoemd werk, dan is dat niet
om mij een oordeel aan te matigen over het eigenlijke scheikundige deel daarvan.
Ook hij die zich niet tot de enge kring der speciale deskundigen op dit gebied
mag rekenen voelt, dat men hier een parel der Nederlandsche medisch-foren-
sische litteratuur in handen heeft. Ik zou echter de belangstelling onzer col-
legae vooral willen inroepen voor een der laatste afdeelingen, over: Ptomainen.
Vleeschvergiftigingen, Vergiftiging door andere voedingsmiddelen, Vischvergiftiging,
Meikvergiftiging. Kaasvergiftiging. Men vindt daar in een kort bestek de kern
der omtrent deze vergiftigingen bestaande literatuur weergegeven, waarbij aan de
beteekenis der vleeschkeuring ter bestrijding van de eerste, volledig recht wordt
gedaan.

Meat through the Microscope. C. Robert. Moulton, The University of Chicago
press. 1929 ong. ƒ 13.50.

Wie zou meenen hier een gedetailleerde histologische studie aan te treffen
over vleesch komt bedrogen uit. De titel is misleidend in dit opzicht. Het boek
is een verzameling van opstellen over de diverse problemen waarmede de ex-
portslachters en conserven-fabrieken te kampen hebben. Ten deele is het ge-
schreven voor volslagen leeken, zoodat de meest elementaire begrippen nauw-
keurig worden uitgelegd. Anderzijds worden uitvoerige verslagen opgenomen
over proeven betreffende het voorkomen van bederf en worden vrij uitvoerige
literatuurlijsten gegeven.

Het hoofdstuk III over conserveering van vleesch anders dan door koude
(Curing meat) is zeer lezenswaardig. Verbijsterend is de mededeeling. dat in
vleesch, hetwelk onder aseptische voorzorgen uit levende varkens in narcose
zou zijn weggenomen, kiemen worden aangetroffen, die verantwoordelijk kunnen
gesteld worden voor het later bederven der hammen. Referent vermoedt dat
hier wel technische fouten zijn ingeslopen. Toch zijn de uiteenzettingen over de
werking van zout, nitraat, nitriet en suiker als conserveeringsmiddel zeer de
moeite van lezen en overdenken waard.

Geeft het boek niet wat de titel belooft, anderzijds worden er onderwerpen
in behandeld, die men niet verwachten zou b.v. het zouten der te looien huiden,
gelatine- en lijmbereiding, voedermeel en kunstmeststoffen uit dierlijke producten,
worstmakerij, vetten, oliën en zeepbereiding enz.

Een en ander is niet vrij te pleiten van een zekere mate van oppervlakkig-
heid, en toch worden er vooral met het oog op de praktijk feiten en waar-
nemingen in vermeld, die men elders niet of slechts moeilijk zou kunnen
bijeengaren. Het boek verdient de aandacht van hen, die in grootere export-
slachterijen of vleeschwarenfabrieken werkzaam zijn. C. F, v. O.

Gesetzliche Bekämpfung der bösartigen Faulbrut der Bienen. Prof. Dr R. v.
Ostertag. Verlag Kohlhammer. Stuttgart. 1930. Prijs M. 2.50

In Würtemberg zijn verschillende bepalingen vastgesteld ter bestrijding van
het boosaardig vuilbroed, welke door Ostertag in een handleiding van 130 blz.
bestemd voor imkers, bijendeskundigen, plaatselijke en districtspolitie-autoriteiten,
veterinaire ambtenaren en particuliere dierenartsen zijn samengebracht.

In het eerste hoofdstuk geeft de schrijver een algemeen overzicht over de
beteekenis der bijeenteelt, en over de besmettelijke ziekten. Enkele cijfers wil ik
hieruit overnemen :

1912 had het Duitsche Rijk 2.636.337 bijenvolken, waarvan 60 % in z.g.
lossen bouw. De gezamenlijke waarde aan honing, was en zwermen van rond
2J millioen volken wordt geschat op 35 millioen mark. Dit zijn de onmiddel-

lijke voortieelen. Doch grooter zijn de middellijke. Ostertag haalt de woorden
aan van C. K. Sprengel, de ontdekker der bloemenbevrnchting door insecten:
,,Elke staat moet een staand leger van bijen bezitten". Ook hier valt door de
cijfers het beste licht op de beteekenis der bij als bestuiver. Zonder de Duitsche
bijenteelt ware de bouw van erwten met 106650 H. A., van wikken met
60548 voor zaadgewas, de gezamenlijke raap- en mosterdzaad-opbrengst met
5056 H.A., verder de opbrengst van 40 millioen appelboomen, 16 millioen
peren-, 35 millioen pruimen en 14 millioen kersenboomen, zeer dubieus.

De Würtemburgsche cijfers zijn wat hooger dan die van Nederland. Ongeveer
100.000 volken.

Over besmettelijke ziekten ontbreken statistische gegevens over het geheele
Rijk, daar Saksen, Thüringen, Mecklenburg-Schwerin slechts algemeen bindende
bepalingen hebben.

Dan wijst Ostertag op de redenen, waarom wettelijke maatregelen noodig
zijn, niet alleen om de sterfte op eiken stand, maar niet minder om de gevaren
van verspreiding door de besmette raten, die de imkers zoo gemakkelijk
in de buitenlucht laten slingeren en die door vreemde bijen bezocht worden
en belikt, die dan de smetstof mee naar huis nemen. Redenen dus om bij het
heerschen der ziekte maatregelen ter bestrijding te nemen.

Het 2de hoofdstuk is gewijd aan het begrip van het vuilbroed, het 3de aan
de bestrijding van het boosaardige vuilbroed op grond van de Veewet, waarvoor
opname noodig is van de bijen onder de nuttige huisdieren genoemd in de veewet.

Terwijl in de andere landen van het Duitsche Rijk de bestrijding der ziekten
door politieverordening is geregeld, geschiedt deze in Würtemberg op grond van
de veewet, zooals dit reeds sinds 1909 in Zwitserland en sedert 1924 in Oosten-
rijk plaats heeft. Een der redenen om ze in de veewet op te nemen is de
regeling der schadevergoedingen die een zeer belangrijk onderdeel is der maat-
regelen; ook het z.g. ,,reizen" met bijen heeft aanleiding gegeven ze tot de
nuttige huisdieren te brengen.

De verplichte aangifte van het voorkomen staat vooraan, waartoe ook de dieren-
artsen verplicht zijn, wanneer zij kennis krijgen van het heerschen vau vuilbroed.
Terecht merkt Ostertag op, dat van de medewerking der dierenartsen veel is te
verwachten, daar zij in hun beroep telkens met menschen in aanraking komen,
die behalve vee, ook bijen houden.

Deze aangifte beschouwt O. als de grondpijler voor de te nemen maatregelen
tegenover de ziekte.

Art. 17 zegt verder dat het onderzoek door den diergeneeskundigen ambtenaar
heeft te geschieden in vereeniging met den aangewezen bijenteeltkundige. Beide
hebben hun bevindingen schriftelijk op te stellen en de voorgeschreven maat-
regelen te nemen

De beslissing omtrent den aard der ziekte heeft het „tierärztliche Unter-
suchungsamt".

Dan wordt gesproken over de schadevergoeding, vernietiging en ontsmettings-
maatregelen, bepalingenover invoer, maatregelen tegen dreigend besmettingsgevaar,
voorschriften omtrent het reizen, waarbij het gevaar bestaat, dat door samen-
brengen van vele bijenvolken op één plaats onderlinge besmetting mogelijk is.

Hoewel de medewerking van bijenteeltkundigen onmisbaar is bij de uitvoering
der wettelijke bepalingen heeft men terecht ingezien, dat deze uitvoering in handen
moet zijn van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht.

Hoewel wij met vuilbroed niet te kampen hebben in Nederland, komen er
andere ziekten van besmettelijken aard voor. m. n„ Nosema, welke ons dieren-
artsen er toe brengen moet meer belangstelling te schenken aan de bijenteelt,
zoodat ook bij de bestrijding ambtenaar en deskundige in één persoon vereenigd
kunnen zijn. Winkel.

In den loop van het jaar bedankten 2 leden wegens vertrek naar elders en
moesten wij helaas 2 leden door overlijden missen, nl. Collega\'s Stüven Sr. en
Breedveld. Intusschen werden 3 nieuwe leden ingeschreven, zoodat het totaal
aantal leden per 31 Dec. 1929 bedraagt 62, waarvan ééneerelid. Als voorzitter
werd in de najaarsvergadering gekozen Collega K. Schuijtemaker. Het bestuur
voor 1930 is aldus samengesteld : voorz. K. Schuijtemaker, vice-voorz. vacant,
secretaris P. C. Eichholtz, penningm. M. D. Booy.

In het afgeloopen jaar werden de 3 gebruikelijke vergaderingen gehouden
in Maart, Juni en October; alle heel goed bezocht door respect. 27,35 en 28 leden.

Inleidingen werden gehouden door collega J. Flohil en door Prof. Dr. B.
Sjollema, resp. over de volgende onderwerpen : Opdracht tot opsporing van
aan uierstreptomycose lijdende runderen op advies van den Keuringsdienst van
Waren en de wijze waarop de dierenarts zich van deze opdracht heeft te kwijten,
en gedaclitenwisseling over de therapie met CaCU, enz. tegen kalf- en kopziekte.
Collega Dr. R. H. v. Gelder gaf belangloos een melkcursus in twee middagen
voor de leden van de afdeeling buiten Amsterdam wonend. Een pluimveecursus
voor en door de keuringsveeartsen werd besloten met een gezellig diner den
cursusleiders en de directie van liet Amsterdamsche Abattoir aangeboden.

Als afgevaardigde ter Algemeene Vergadering werd uitgezonden collega
Sieswerda, die zich op lofwaardige wijze van die taak kweet.

Ten slotte past hier nog een woord van dank aan mijn voorganger collega
Rinses, die mij per 1 Jan. 1929 het secretariaat in prima staat verkeerend,
overdroeg, alsmede een woord van dank aan onzen scheidenden voorzitter,
collega Klauwers, voor zijn eminent beleid in de achter hem liggende periode,
om dan te eindigen met een derde woord van dank gericht aan de getrouwe
bezoekers der afdeelingsvergaderingen. De Secretaris,

Een geval van vleeschvergiftiging en de keuring bij invoer in een andere
gemeente.

In het begin van Mei heeft zich een groot aantal ziektegevallen voorgedaan
bij te Haarlem en Haarlemmermeer woonachtige personen. Het betrof hier een
specifieke vleeschvergiftiging, veroorzaakt door het gebruik van met paratyplius-
bacillen besmet rundvleesch.

In het nummer van 20 Mei van de ,,Vee- en Vleeschhandel" trof ik een
uitvoerige beschrijving van deze vleeschvergiftiging, alsmede een beschouwing
over de keuring bij invoer in een andere gemeente. In het onderstaande is een
en ander daaraan ontleend.

De feiten moeten zich als volgt hebben toegedragen. Een te Broek in Water-
land geslacht rund werd aldaar door het Hoofd van den Keuringsdienst goed-
gekeurd. Het betrof een koe welke wegens ziekte moest worden opgeruimd. Dit
geslacht rund werd vervoerd naar Haarlem, naar een slager, die geregeld z.g.
,.opruimers" koopt en slacht en verder verhandelt. Hij bood het rund den
keuringsdienst te Haarlem voor het voorgeschreven onderzoek aan en het rund
werd van het goedkeuringsmerk voor ingevoerd vleesch voorzien. Een gedeelte
werd aan een slager te Nieuw-Vennep (in de Haarlemmermeer) afgeleverd en

een ander gedeelte aan een te Haarlem woonachtigen slager. Na verkoop aan
de klanten van deze beide slagers traden ziekteverschijnselen op. Het was nog
mogelijk, het resteerende vleesch aan een nader onderzoek te onderwerpen. Het
bleek besmet te zijn met paratyphusbacillen.

Bij de keuring ter plaatse van slachting moet niet gehandeld zijn, zooals het
behoorde. Bij invoer van goedgekeurd vleesch in een andere gemeente behoeft
slechts op verschijnselen van bederf te worden gelet. Zijn die niet aanwezig,
dan moet worden goedgekeurd, tenzij er zeer toevallig aan het vleesch zelf ver-
schijnselen zijn waar te nemen, welke er op wijzen, dat de oorspronkelijke goed-
keuring ten onrechte heeft plaats gehad.

Zooals gezegd is de keuringsdienst der gemeente van invoer wettelijk verant-
woord, indien slechts gelet wordt op bederf. De gedachte, welke aan art. 8,
ie lid der vleeschkeuringswet ten grondslag ligt, is, dat de eigenlijke keuring
in de gemeente van slachting voldoende moet worden geacht en dat dus, be-
houdens het onderzoek op bederf, eenmaal goedgekeurd vleesch overal mag
worden ingevoerd. Dit grondbeginsel is van buitengewoon belang voor den
handel in vleesch.

In de praktijk is evenwel gebleken, dat bij invoer van vleesch uit een andere
gemeente dit vleesch meermalen ten onrechte onvoorwaardelijk was goedgekeurd.
Zijdelings wordt uit de bewoordingen van art. 8, ie lid der vleeschkeuringswet,
het recht afgeleid om de oorspronkelijk door den eersten keuringsdienst genomen
keuringsbeslissing te herzien. De vraag mag worden gesteld, aldus schrijft de
„Vee- en Vleeschhandel", of het niet juister ware, dit recht duidelijk in de wet
vast te leggen.

Het is, om een voorbeeld te noemen, den Amsterdamschen belanghebbenden
bekend, dat herhaaldelijk te Amsterdam uit een andere gemeente afkomstig en
onvoorwaardelijk goedgekeurd vleesch voorwaardelijk goedgekeurd en soms af-
gekeurd wordt. Wij moeten aannemen, dat dit geschiedt wegens geconstateerde
afwijkingen, welke ter plaatse van slachting door den keuringsdienst over het
hoofd zijn gezien.

Wanneer, zooals te Amsterdam plaats vindt, veel geslachte koeien worden
ingevoerd, afkomstig uit een gemeente, waar een groot percentage wrak vee
wordt geslacht, dan is de invoerkeuring van veel belang. Dit slachten op be-
paalde plaatsen van wrak vee, dat overal wordt opgekocht, moet om een zekere
reden geschieden, als de geslachte dieren na de keuring geregeld naar elders
worden vervoerd. In ieder geval moet dit den keuringsdienst van de gemeente
van invoer tot groote waakzaamheid aansporen.

Het nazien van geslachte dieren, die ter plaatse van slachting goedgekeurd
zijn, doch om bovenomschreven omstandigheden en wegens den aard van het
vleesch min of meer met zekere achterdocht dienen te worden beschouwd, eischt
veel vleeschkennis en ervaring. Het is dan ook volkomen onjuist om het onder-
zoek bij invoer in het algemeen als een oppervlakkig karweitje te beschouwen ;
er doen zich omstandigheden voor, welke tot groote nauwkeurigheid en voor-
zichtigheid nopen.

Indien in een gemeente geregeld geslachte dieren worden ingevoerd, welke
men liever elders slacht, dan kan dit, indien de reden voor dit laatste verband
houdt met de keuring, voor slagers en grossiers in de gemeente van invoer
nadeel met zich brengen. Maar er is nog een andere omstandigheid, waarop in
dit verband dient te worden gewezen. F.r zouden n.1. wel eens stemmen kunnen
opgaan uit den hoek der hygiënisten om beperkende bepalingen in het leven te
roepen, betreffende den invoer van vleesch in andere gemeenten.

Tenslotte komt men tot de conclusie, dat streng toezicht op sommige keurings-
diensten geenszins overbodig is te achten.

Het Tweede Kamerlid Fleskens heeft den Min. v. Binnenl. Zaken en Landbouw
de volgende vragen gesteld:

ie. van het bedrag der vergoeding van onkosten, ontvangen volgens art. 68
der Veewet, a, voor keuring van uitgevoeid vleesch,

2e. van het bedrag, dat respectievelijk over 1928 en 1929 werd uitgegeven
voor de uitvoering van de onder 1 a en ib bedoelde keuringen ?

Is de Minister bereid ter bevordering van den vleesch- en vee-export de hier-
vóór bedoelde keurloonen te verlagen, indien blijkt, dat in de schatkist meer
gevloeid is dan tot dekking van de onkosten is noodig geweest ?

Is de Minister niet genegen in overweging te nemen, om de bedragen, die
sinds de inwerkingtreding van de Veewet in de schatkist gevloeid zijn, ver-
minderd met de gemaakte noodzakelijke kosten, te doen besteden, om den export
van vee en vleesch in deze moeilijke tijden zooveel mogelijk te bevorderen.

De eischen, waaraan slachterijen, vleeschwinkels enz., moeten voldoen, met
ingang van 24 Sept. 1931 van volle kracht.

Bij Koninklijk Besluit van 10 Juli 1926, Stbl. 233 werden verschillende eischen
gesteld, waaraan slachterijen, vleeschwinkels, bewaarplaatsen van vleesch, enz.
moesten voldoen. Op 24 Sept. 1926 werd bovengenoemd besluit van kracht.
In een rondschrijven aan de gemeentebesturen heeft de Minister van Arbeid
thans mededeeld, dat de overgangstermijn van 5 jaar, voor inrichtingen, bij de
uitvaardiging van dit besluit reeds ingebruik, zal eindigen op 24 Sept 1931.
De Minister voegt hieraan toe, dat, nu zoovele jaren van overgang zijn gelaten
en desniettegenstaande nog vele niet-toelaatbare toestanden voorkomen, de
wettelijke bepalingen met ingang van genoemden datum ten volle moeten worden
nageleefd en zoo noodig zonder verder uitstel tot vervolging zal moeten worden
overgegaan, indien belanghebbenden hun inrichtingen nog niet aan de boven-
genoemde eischen willen laten beantwoorden.
Abattoirs.

B. en \\V, van \'s Gravenhage achten het wenschelijk, op het terrein van het
openbaar slachthuis een verkoophal voor vleesch voor den grossiershandel te
doen bouwen.

Het is de bedoeling een ongeveer 81 x 57 M. groote hal naast de bestaande
runderslachtplaats op te richten en door een korte overdekte gang daarmede
te verbinden. Deze hal zal hoofdzakelijk 100 uit ijzeren hekwerk samengestelde
verkoopcellen — waarvan voorloopig slechts een 80 stuks zullen worden uit-
gevoerd — en 48 langs drie der zijden aangebouwde kantoortjes bevatten, als-
mede twee weegvertrekjes. De kosten worden, met inbegrip van die voor electrische
verlichting en ventilatie, geraamd op ruim / 58600, welk bedrag B. en W. daartoe
aanvragen. Omtrent de wijze van exploitatie wenschen B. en W. zich nog te
beraden en den raad later een nader voorstel te doen. de Graaf.

Prof. Dr. L. de Blieck is benoemd tot Eerelid der Landesverein Ungarischer
Tierärzte.

Tot Eereburger van de Tierärztliche Hochschule te Berlijn, werd door Rector
en professoren benoemd Frau Professor Dr. Stang, als erkenning van hare
offervaardigheid en hulp waar het geldt de behartiging van studentenbelangen
en het ondersteunen van maatschappelijk zwakken. Vr.

Nationaal comité voor het XI. Intern. Veeartsenijkundig Congres te Londen 1930.

Op een, namens het Nationaal Comité, tot de Directie der Nederl. Spoor-
wegen gericht verzoek om reductie op de Spoorwegtarieven voor bezoekers van
het Congres te Londen, is door genoemde Directie afwijzend beschikt onder

mededeeling, dat als regel, vrachtverlagingen voor deelnemers aan congressen
en dgl. nimmer worden verleend.

Nu het tijdstip van het congres snel nadert worden aangiften voor het lidmaat-
schap ten spoedigste ingewacht.

Met het oog op de benoodigde verklaring, onderteekend door den Secretaris-
Generaal van het Congres, tot het verkrijgen van reductie op boot en Engelsche
spoorwegen, dienen zij, die hiervan gebruik wenschen te maken zich vóór 25 Juni
bij ondergeteekende op te geven. De Secretaris,

De Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw heeft als vertegen-
woordigers der Nederlandsche Regeering op het van 22 tot 31 Juli te Londen
te houden wereld-pluimvee-congres aangewezen de heeren B. Wilton te Voor-
burg, I. G. J. Kakebeeke te \'s Gravenhage, I. J. G. Tukker te Beekbergen,
Ir. B. Gerritzen te Londen, G. J H. H. Baron van Heemstra te Driebergen,
Jr. Breukers te Roemond, Mr. I. F. E. Claringbould te Zeist, Mr. H. W.
J. Sannes te Hollandsche Rading, P. H. Burgers te Velp, Dr. B. J. C. te
Hennepe te Rotterdam.

Dr. te Hennepe is benoemd tot Eere-Voorzitter van de Seclie voor Ziekteleer,
op dat Congres.

Voor het Internationale Veeteeltkundig Congres op de wereldtentoonstelling
te Luik (15—17 Juni a. s.) komen van verschillende kanten blijken van be-
langstelling.

iste afdeeling betreffende erfelijksheidsleer en veeteelt een rapport van den
heer Dommerhold, dierenarts en leeraar aan de middelbare Landbouwschool
te Groningen.

2de afdeeling: Bloedonderzoek in de veeteelt door Dr. G. M v. d. Plank
conservator aan het Zoötechnisch Instituut te Utrecht.

4de afdeeling : De rol van de voeding in de economische exploitatie van het
vee, door Ir. Leignes Bakhoven, Rijksveeteeitconsulent te Leeuwarden, Lector
aan de Landbouwhoogeschool te Wageningen.

5de afdeeling : Methoden van berekening der melkproductie van de koe
door Prof. Dr. H. M. Kroon, Directeur van het Zoötech. Instituut te Utrecht.

6de afdeeling : Wetenschappelijke en practische methoden van varkensvoeding
door den heer Grashuis, dierenarts te Zelhem.

Zij die nog lid wenschen te worden van het Congres kunnen dit doen door
storting van f 4.90 op postrekening no 43701 van Dr. G. M. v. d. Plank te Utrecht.

De Minister van Binnenl Zaken en Landbouw heeft ook het vervoer van
herkauwende dieren en varkens verboden naar Limburg. Afwijkingen kunnen
worden toegestaan door den Commissaris der Koningin in Limburg onder door
den inspecteur van den Veeartsenijk. Dienst te Stittard vastgestelde voorwaarden.

De vergadering van de Z. H. Bond van Veehandelaren besloot aan de Re-
geering te verzoeken de Kringen voor verboden invoer op te heffen. De voor-
zitter de heer M. de Haas, geloofde dat zelfs de Veeartsenijkundige Dienst
tegen die „Kringen" is. — Deze bewering is, in haar algemeenheid, zeker onjuist.
Afsluiting van een streek, (Friesland b v.) waar invoer van vee niet noodig is
en de ziekte sporadies voorkomt, kan nuttig en wenselijk zijn. Geldt het echter

een streek met veel invoer en die door zijn ligging groot gevaar loopt toch
besmet te worden van buiten, dan kunnen de lasten van de afsluiting grooter
zijn dan de (onzekere) voordeelen. De veeartsenij kundige inspectie kan dat voor
ieder geval het best beoordeelen. Vr.

De Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid heeft haar io-jarig bestaan
gevierd met een diner in Hotel Witte Brug te den Haag.

De hoofdinspecteur dr. Berger en alle veterinaire inspecteurs, behalve
dr Douma, waren aanwezig. Als gasten zaten aan: de Minister van arbeid,
handel en nijverheid mr. Verschuur, de oud-Minister van arbeid Aalberse,
de directeur-generaal van de Volksgezondheid mr. Lietaert Peerbolte, terwijl
de Minister van binnenlandsche zaken en landbouw jhr. mr. Ruijs de Beeren-
brouck bericht had gezonden dat hij tot zijn spijt niet aanwezig kon zijn. Het
woord werd gevoerd door dr. Berger, Minister Verschuur, oud-Minister Aal-
berse, mr. Lietaert Peerbolte, dr. Frenkel, dr. Overbeek, Quaedvlieg
en dr. Zwart.

Een foto werd genomen, die door oud-Minister Aaberse en mr. Lietaert
Peerbolte aan de inspectie werd aangeboden.

Verzoeke de nog in omloop zijnde afleveringen van tijdschriften van jaar-
gang 1929, vóór i Juli terug te zenden aan het adres der Redactie, Prins
Mauritslaan 9, den Haag.

Het Land- en Tuinbouwbureau der I. G. Farbenindustrie Akticngesellschaft,
Rokin 109—ui, te Amsterdam (C), heeft een boekje uitgegeven met boven-
staande titel, dat ons werd toegezonden. Het is een logisch betoog voor zware
stikstofbemesting van weiland. De grasgroei wordt daardoor overvloediger en
sneller; het op die manier gewonnen voedsel is veel goedkooper dan bij te voe-
deren krachtvoeder. Het weiden moet in zoover gewijzigd worden dat het vee
korten tijd op kleinere oppervlakte graast dus vaker verweid moet worden.
Ook zal men, door de snellere grasgroei, meer moeten maaien voor het winnen
van hooi of ingekuild gras.

Eenige in de praktijk genomen weideproeven met toelichting en becijfering
zijn mede opgenomen in het boekje, dat, vooral in de tegenwoordige moeilijke
tijd voor den landbouw, zeer lezenswaard is, daar het toch een middel aan de
hand doet om met de minste kosten meer vee per H. A. te houden Vr.

In het N, T. v. G. (1930 I blz. 2794) komt een bespreking van van Loghem
voor, in hoofdzaak vertaling van een nota van Calmette, naar aanleiding van
de sterfgevallen bij kinderen te Lübeck, na enting met B. C. G.

Dezelfde stam, die naar Lübeck is gezonden, is door Calmette (Institut
Pasteur, Parijs) o.a. gebruikt voor suspensies van de entstof die naar ver-
schillende plaatsen in Frankrijk zijn verzonden en gebruikt voor de enting van
373 kinderen. Bij geen daarvan is een complicatie vermeld.

Te Lübeck zijn vóór de enting der kinderen proefdieren (cavia\'s) geënt, waar-
bij bleek dat de cultuur niet pathogeen was. Bij de na de enting gestorven
kinderen bleek een van het darmkanaal uitgaande hevige tuberculeuze infectie
te bestaan. De voor de enting der kinderen gebruikte cultuur moet besmet
geweest zijn met een virulente bacil. Daar de voorafgaande proefenting op
cavia\'s onschadelijk is gebleken, moet de besmetting van de cultuur daarna
(dus te Liibeck) hebben plaats gehad. Overenting van de tuberculeuze aan-
doening der kinderen op cavia\'s bleek virulent voor deze proefdieren.

Het is volgens Calmette denkbaar dat de B.C.G.-cultuur bij ongeluk in het
laboratorium te Liibeck besmet is met een andere (virulente) cultuur, of wel,
dat door onoplettendheid misschien kolfjes met virulente cultuur in dezelfde
broedstoof met de B.C.G. culturen zijn geraakt en verwisseld zijn. Vr.

De 13de kringavond werd gehouden op 3 April \'s avonds halfnegen. De op-
komst was goed, nl. 15 leden.

Collega Dr. Folmer practiseerend dierenarts kreeg eerst het woord over de
toepassing van het goedaardige- droes-serum. Zijn ervaring gaat hier voorn.1.
over één bedrijf met 150 paarden verdeeld over 2 stallen waar, door aankoop
van jonge paarden, een droes-epidemie optrad. Zijn conclusie is dat het serum
curatief absoluut geen resultaat oplevert. Preventief is het echter zeer
goed; één stal werd nl. geheel vrij gehouden; en aan de uitbreiding van de
ziekte in de andere stal werd paal en perk gesteld. Daar de mogelijkheid van
een menginfectie met ,,Brustseuche" niet uit te sluiten was, gebruikte spreker
neosalversan intraveneus dat zeer goede resultaten gaf. Dit gebruikt spreker
ook in gevallen met petechiaaltyphus en het geeft hem steeds groote voldoening.

Na eenige practische opmerkingen werd tijdens de pauze een belangrijk punt
aangeroerd door collega Folmer betreffende onze beroepsbelangen. Op de pro-
gramma\'s der Hondententoonstellingen prijken onze namen naast of boven die
der kwakzalverspraeparaten. Voor de a.s. Hondententoonstelling alhier betrof
dit vooral de Cesarine-praeparaten welke hier voor desinfectie gebruikt
zouden worden. Daar als zoodanig de waarde zeer gering is, misschien zelfs
schadelijk voor de honden, is hiertegen, door collega\'s practici te dezer stede
geprotesteerd. Het tentoonstellingsbestuur antwoordde hierop aan hun wenschen
te willen voldoen mits de dierenartsen zelf de desinfectie ter hand nemen.
Als zoodanig middel is door hun Caporit aanbevolen. Over deze wijze van
handelen waren aanwezigen het volkomen eens. De hierboven aangehaalde brieven
zullen in het Tijdschrijft gepubliceerd worden.

Hierna hield collega Dr, Gajentaan een zeer interessante voordracht over
het electrotechnisch deel der Röntgenologie. Deze leent zich niet voor een korte
bespreking.

Na een korte toelichting van schrijver dezes over de moeilijkheden der iden-
tificatie van bacteriën in de coli-paratvphus groep (een bacterie-stam die eerst
na 4 a 5 weken cultureel kweeken indol gaat vormen) naar aanleiding van zijn
voordracht in Februari, sloot de voorzitter de vergadering.

Met ingang van 2 Juni is overgeplaatst van het Remontedepöt te Millingen
naar het 4e Regiment Veld-Artillerie te Ede de kapitein-paardenarts Dr. H. J.
Weekemstroo en van Ede naar het Remontedepót de kapitein-paardenarts
Dr. C. Brands.

W. K. Picard, Pseudo-vogelpest (II). Buitenzorg, Archipel Drukkerij, 1930. 8°.
41 blz. ƒ o 40.

Veeartsenijkundige mededeelingen. nr. 72. Departement van Landbouw, Nijver-
heid en Handel.

J. A. Honing, De ontwikkeling der erfelijkheidsleer. Wageningen, H.Veenman
& Zonen, 1930. Gr. 8°. 16 blz. ƒ 0.60.

H. Veldhorst, Bijdrage tot de kennis van de bacteriologische gesteldheid van
melk en melkproducten. Acad. proefschrift Utrecht. Utrecht, Utr. Typographen-
Associatie, 1930. 8°. 82. blz. m. 3 fig.

S. Bakker, Over de surra en hare bestrijding in Nederlandsch-Indië, Proef-
schrift aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Fa. Schotanus & Jens,
1930. 8°. 180 blz.

L. Wever, Veevoeding voor landbouw-cursussen. 4e dr. Zwolle, W. E. J. Tjeenk
Willink, 1930. KI. 8°. 92 blz. m. 7 fig. tusschen tekst. / 0.90.

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs, onder red. van A. Schuttevaer
en E. J. Lankwarden. Ser. A. No. 9.

A. Hylkema, Zuivelbereiding voor landbouw-cursussen. 2e dr. Zwolle, W. E. J.
Tjeenk Willink, 1930. KI. 8°. 64 blz. m. 37 fig. tusschen tekst. /0.70.

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs, onder red. van .-1. Schultevaer
en E. J. Lankwarden. Ser. A. No. 11.

a. Bartolucci, Malattie infettive dei suini. Torino, G. B. Paravia e c.edit.
tip, 1929. i6°. 93 p. c. 6 tav. Liie 6.—

I.. Federighi, La fecondazione artificiale in zootecnia. Catania, F. Battiato,
1929. i6". 40 p. Lire 3.50

R. Lombardelli, Oto-rino-laringoiatria vetcrinaria. Catania, F Battiato, 1929.
i6°. 145 p. c. fig. Lire 10.—

M. Guidi, II controllo della produzione del latte. Sua importanza per la sele-
zione funzionale e il miglioramento delle razze bovine. Lucca, tip. Arte della
stampa, 1929. 8°. 67 p. Lire 3.—

Loir, Le chat. Son utilité. Paris, J. B. Baillière et fils, 1930. 12⁰. 120 p. et
6 pi. hors texte. Fr. 10.—

H. Velu, Alimentation et aliments du bétail au Maroc. Casablanca, Service
de 1\'Elevage, 1930.

E. C. Voorhies and W. E. Schneider, Economic aspects of the sheep indus-
try. Berkeley, Univ. of California Printing Office, 1929. 8°. 173 p. w. 41 fig.
Univ. of California. Coll. of Agric. Agric. Exp. Stat. Berkeley. Bull. no. 473.

J. E. Dougherty and H. L. Belton, Poultry houses and equipment. Ber-
keley, Univ. of California Printing Office, 1929, 8°. ioo p. w. 106 fig.

Univ. of California. Coll. of Agriculture. Agric. Exp. Stat. Berkeley. Bull. no. 476.

C. M. Haring, Rearing dairy heifers free from tuberculosis and abortion
disease. Berkeley, Univ. of California Printing Office, 1929 8°. 19 p. w. 6 fig.
Univ. of California. Coll. of Agriculture. Agr. Ext. Service. Circ. no. 33

A. W. Farrall and W. M. Regan, Sterilization of dairy utensils with humi-
dified hot air. Berkeley, Univ. of California Printing Office, 1929. 8°. 13 p. w. 4 fig.

Univ. of California. Coll of Agriculture. Agr. Exp. Stat. Berkeley. Bull. no. 468.

T. E. Woodward and A. B Nystrom, Feeding dairy cows. Washington,
Government Printing Office, 1930. 8°. 20 p. w. ill.

S. W. Mead, Feeding and management of dairy calves in California. Berkeley,
Univ. of California Printing Office, 1929. 8°. 31 p. w. 7 fig.

Univ. of California. Coll. of Agriculture. Agr. Exp. Stat. Berkeley. Bull. no. 478

E. T. Hallman and E. L. Anthony, Undulant fever in man and abortion
disease in cattle. East Lansing, Agr. Exp. Station, 1929. 8°. 4 p.

C. H. Eckles, W. B. Combs and H. Macy, Milk and milk products. New York
etc., Mc Graw-Hill Book Co., 1929. 8°. XI 379 p. w. 92 fig.

L. C. Bulmer, Undulant fever in humans and contagious abortion in animals.
2^d ed. Birmingham (Ala), Technical Service Bureau, 1930 8°. 66 p. w. ill. $ 1.60.

The 1929 Outbreak of foot-and mouth disease in Southern Calilornia.
Washington, Government Printing Office, 1930. 8°. 15 p. w. ill.

J. T. Edwards, The problem of rinderpest in India. Pusa, Imp. Institute
of agr. research, 1930. 8°. 16 p. w. ill.

J. R. Beach and S. T. Michael, Pullorum disease. (Bacillarv white diarrhea
of chickens.) Berkeley, Univ. of California Printing Office, 1930. 8°. 31 p. w. ill.

H. Messner, Taschenbuch für die Lebensmittel-Kontrollorgane der Gemein-
den. Leitfaden für die Praxis. 2^te Aufl. Berlin, Urban & Schwarzenberg, 1930.
8°. XI 218 S. M. 7.50.

H. Borchert, Die seuchenhaften Krankheiten der Honigbiene. 3^te Aufl. Berlin,
R. Schoetz, 1930. Gr. 8°. IV 96 S. m. 53 Abb. M. 3.8c.

J. Frost, Die Holländische Landwirtschaft. Ein Muster moderner Rationali-
sierung. Berlin, J. Springer, 1930. Gr. 8°. V -f 249 S. m. 58 Bild, und 3 Ktn.

H. Ramdohr, Richtlinien für die Ausübung des Tierschutzes und Beschrei-
bung einiger Tierschutz-Einrichtungen. Leipzig, F. Wagner, 1930. 8°. 156 S.

B Leschke, Zeitgemässe Fragen der Geflügelzucht. Wien, Scholle-Verlag, 1930.
Gr. 8°. IV 106 S. m Abb., Skizzen und Tab. M. 2.—

H. Fellgiebel, Die Fahrschule. Die Grundsätze der Beschirrung, des An-
spannens und des Fahrens im Arbeitszug und im Kutschwagen. Berlin, P. Parey,
1930. 8°. IV 198 S. m. 162 Textabb. M. 7.50. Geb. M. 8.50.

F. IIempelmann, Frühformen der Gemeinschaft in der Tierwelt. Berlin, Junker
& Humblot, 1929. 8°. 23 S. M. 1.30.

R. Edelmann, Die Viehseuchen-Gesetzgebung des Deutschen Reiches und des
Freistaates Sachsen. 2^te Aufl. Dresden, C. Heinrich, 1930. 8°. XXVII -f 646 S.

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und pathologischen Anatomie des Men-
schen und der Tiere. Hrsg. von 0. Lubarsch, R. von Ostertag, XV. Frei. Jg. 23.
Bearb. von E. Kirch, H. Löwenstädt, E. Mathias [u. a.]. München, J. F. Berg-
mann, 1930. 4°. IX 571 S. M. 98 —

Ergebnisse der Physiologie. Hrsg. von L. Asher und K. Spiro. Bd. 30. München,
J. F. Bergmann, 1930. 4⁰. XXVIII -f 517 S. m. 60 Abb. im Text und zahlr.
[eingedr.] Tab. M. 58.—.

J. Borchart, Der Papagei. 3^te Aufl. Leipzig, F. W. Glöckner & Co , [1930],
8°. VIII 116 S. M. 1 50.

G. Pallaske, Ivrankheits- und Todesursachen bei Edelpelztieren. Leipzig,
A. Heber & Co , 1930. Gr. 8°. 12 S. M. 1.—

G. von W\'endt und W. Müller-Lenhartz, Zur Ernährung der Pelztiere, bes.
der Farm-Füchse. Leipzig, A. Heber & Co., 1930. Gr. 8°. 18 S. m. Kurventaf.

Landivirtschaftliche Tierrassen. Taf. 1—6. Berlin, P. Parey, [1930]. 71.5 X 54.5 c.M.

burger Pferd. 4. Rheinisch-deutsches Kaltblutpferd. 5. Merino Fleischschaf.
6\' Deutsches veredeltes Landschwein.

K. Ritter, Weltproduktion und Welthandel der Molkereierzeugnisse. Berlin,
P. Parey, 1930. 4⁰. V 301 S. M. 20.—

J. Keidel, Medizinal-, Veterinär- und Lebensmittelpolizei. München, Bayeri-
scher Kommunalschriften-Verlag, [1930]. 8°. 88 S. M. 3.—
Die Studienmappe. H 3, 4.

B. Schmid, Aus der Welt des Tieres. Ein Buch von der Seele des Anderen.
Berlin, O. Salle, 1930. Gr. 8°. VIII 227 S. m. 78 Abb., darunter 15 Oszillo-
grammen. M. 12.—

C. Knoch, Handbuch der neuzeitlichen Milchverwertung. 3^te Aufl. Berlin,
P. Parey, 1930. Gr. 8°. XII 719 S. m. 226 Textabb. M. 32 —

H Koller, Bekämpfung der Blähzucht des Rindviehs. Keine Völle-Scbäden
mehr! Praktische Winke und Ratschläge . . . über das Wesen, die Bekämpfung
und Verhütung der Trommelsucht, Völle des Rindviehs. Aarau, Winz und Cie.,
1930. 8°. 32 S. m. 9 Abb. M. 1.20.

Die Rinderrassen Oesterreichs. Hrsg. vom Bundesministerium für Land- und
Forstwirtschaft. Wien, Oesterreich Bundesverlag für Unterricht u. s. w., 1930.
17.5 X 23-5 c.M. IV S. m. 39 Taf. Sch. 5.50.

W. Weitzel, Das Ei, seine Chemie, seine Bedeutung , . . seine Konservierung
und Prüfungsmethoden. Einfluss der Nahrung und des Lichtes auf die Qualität
und Zahl der gelegten Eier. München, Verlag der ,,Aerztlichc Rundschau", 1930.
8°. 40 S. M. 2 —

E. Zander, Krankheiten und Schädlinge der erwachsenen Bienen. 3^te Aufl.
Stuttgart, E. Ulmer, 1930. 8°. VI -j- 137 S. m. 24 Textabb. und 16 Taf.

Landwirtschaftliche Pelztierzucht. Organ für Aufbau und Verbreitung der Pelz-
tierzucht in der Deutschen Landwirtschaft. Unter Mitw. von Ii. Démoli, L. Freund,

G. Frölich u. a. hrsg. von H. Nachtsheim. Jg. 1. 1930. H. 1. Hannover, M. & H.
Schaper, 1930. 4⁰. 16 S m. Abb. Vierteljährl. M. 2.50.

H. Behrendt, Untersuchungen zur Frage der Ziegenmilchschädigungen bei
Säuglingen. — Bakteriologische Beobachtungen bei einer Typhusepidemie. Von
IV. Sauer. Berlin, R. Schoetz, 1930. Gr. 8°. 32 S. m. 1 Fig. M. 1.60.

Veröffentlichungen aus dem Gebiete der Medizinal-Verwaltung. Bd. 31, H. 6.
O. Loew, Das Calcium im Leben der Haustiere. München, Verlag der Aerzt-
lichen Rundschau, 1930. Gr. 8°. 65 S. M. 2.40. Geb. M. 3.50.

Hervorgeg. aus : Loew, Der Kalkbedarf von Mensch und Tier. Kap. 7. 1927.
Ergebnisse der Biologie. Hrsg von K. von Frisch, R. Goldschmidt, IV. Ruhland,

H. Winterslein. Bd. 6. Berlin, J. Springer, 1930. Gr. 8°. VI 4- 764 S. m. 142 Abb.

H. v. Costenoble, Tropische Geflügelzucht. Hamburg, F. W. Thaden, [1930].
8°. 96 S. m. 7 Abb. M. 5.—

Brossais, L\'ovariotomie chez la jument. Thèse de Toulouse. 1930.
Chiffe, La race bovine camarguaise. Thèse de Toulouse. 1930.
Barbot, Etude clinique et traitement des principales maladies des volailles
et du lapin. Thèse de Toulouse. 1930.

Renéaume, Diagnostic de la tuberculose bovine. La double intra-dermo-tuber-
culination. Thèse de Toulouse 1930.

Moles, Contribution à l\'étude de la stérilité d\'origine ovarienne chez la vache.
Thèse de Toulouse. 1930.

Micheau, La région de Loumi (Maroc N. E.). Son élevage bovin, ovin et
caprin. Thèse de Paris. 1930.

Jore d\'Arces, Contribution à l\'étude des poudres de viande. Thèse de
Paîris. 1930.

Milliet, Les méthodes d\'exploration de l\'oeil du cheval Thèse de Lyon. 1930.

Besson, Les étapes logiques successives de l\'établissement du diagnostic en
médecine vétérinaire. Thèse de Lyon. 1930.

Dubéchot, Néphrites chroniques (mal de Bright) chez le chien (étude anato-
moclinique. Thèse de Lyon. 1930.

Labbaye, Contribution à l\'étude des abcès de fixation. Thèse de Lyon. 1930.

Mongy, Pathogénie de la mort dans les occlusions intestinales. Thèse de
Lyon. 1930.

Garcin, Kystes dentaires de la région temporo-auriculaire chez le cheval.
Thèse de Lyon. 1930.

Jennet, Du sérum antigangréneux en médecine vétérinaire. Thèse de Lyon. 1930.

Canard, Contribution à l\'étude du traitement de la pleurésie séro-fibrineuse
aiguë du cheval. Thèse de Lyon. 1930.

Bertrand, Contribution à l\'étude de la septicémie des veaux. Thèse de
Paris. 1930.

Devouassoux, De l\'action <Ju formol et de quelques autres substances anti-
septiques pour la conversation des sérums. Thèse de Paris. 1930.

Lefebvre, Le Tchad. Les animaux domestiques. Leurs maladies. Thèse de
Paris. 1930.

Galland, Fièvre vitulaire et éclampsie. Entités morbides distinctes. Thèse de
Paris. 1930.

Dacheux, Contribution à l\'étude de la pharmacodynamie et de la toxicité
de l\'hexaméthylènetétramine Thèse de Paris. 1930.

Prevot, Contribution à l\'étude de l\'anatomie comparée du sympathique cer-
vico thoracique. Thèse de Paris. 1930.

Vallet, Hypertrophie et cancer de la prostrate chez le chien.Thèse de Lyon. 1930.

Puig, Diagnostic de l\'ostéo-arthrite du jarret chez le cheval (Eparvin). Thèse
de Lyon. 1930.

Aubert, Considérations sur l\'introduction de la race bovine du Durham dans
nos grandes races françaises. Thèse de Lyon. 1930.

Talin d\'Eyzac, La population bovine du Nord-Est du département de la
Haute-Loire. Thèse de Lyon. 1930.

Turc, Contribution à l\'étude de la babésiellose du mouton. La babésiellose
en France. Thèse de Toulouse. 1930.

Genty, Essais d\'immunisation avec deux antigènes associés. Thèse de Toulouse.
1930.

Lauzerte, Contribution à l\'étude de la diurèse mercurielle par le neptal en
médecine vétérinaire. Thèse de Toulouse. 1930.

Roucariès, L\'huile de chaulmoogra dans le traitement de la démodécie canine.
Thèse de Toulouse. 1930.

Gilbert, Traitement des helminthiases intestinales de nos animaux domes-
tiques. Thèse de Toulouse. 1930.

Lafenêtre, Etiologie, diagnostic et prophylaxie de la mélitococcie. Thèse de
Toulouse. 1930.

W. Leydolph, Histologische Untersuchungen an den akzessorischen Geschlechts-
drüsen des Kaninchens Inaug.-Diss. Halle. 1929. 8°. 53 S.

H. von DickhuthHarrach, Der heutige Stand der Inzuchtfrage und sein
E.influss auf die deutsche Vollblutzucht. Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 86 S.

J. Hauschildt, Beiträge über die Entwicklung von Körperform und Legeleis-
tung bei weissen Leghorns. Inaug.-Diss. Göttingen. 1929. 8°. 65 S

G. Kahmann, Die Merinozucht in Nordthüringen und bes. Besücksichtigung der
Merinofleischstarum-Schäferei Dornburg. Inaug.-Diss. Jena. 1929. 8°. 95 S. m. 7 Taf.

G. Kohlhardt, Ueber die Methoden zur Bestimmung des Dispersitätsgrades
des Fettes in der Milch. Inaug.-Diss. Halle. 1929. 8°. 50 S.

H. Meyer, Mikrosk. Untersuchungen über den Verlauf der Verdauung von
Fleisch und Hühner-Eiweiss im Magen verschiedener Tiere. (Hund, Huhn, Krähe,
Waldkauz). Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 39 S.

O. Preising, Entwicklung von Körperform und Wolle des Leineschafes.
Inaug.-Diss. Göttingen. 1929. 8°. 23 S.

A. Nebelung, Trächtigkeitsbestimmung und Geschlechtsvoraussage beim
Rinde. Ein Beitrag zur Abderhaldenschen Reaktion auf Grund vergleichender
Versuche mit verschiedenen Methoden. Inaug.-Diss. Hamburg. 8°. 113 S.

P. Schmidt-Ewig, Das Problem des Eiweissersatzes durch Harnstoff bei der
Tierernährung. Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 16 S. m. 3 Tab.

A. Wiesch, Vererbung der Scheckzeichnung und korrelative Beziehung der
Färbung bei Rindern. Inaug.-Diss. Halle. 1929. 8°. 51 S.

F. Steinacker, Ein Beitrag zur Kenntnis des Verhaltens von Mutterschafen
und Lämmern während der Laktation. Inaug.-Diss. Göttingen. 1929. 8°. 13 S.

K. Bauer, Beitrag zur Frage der Makrophagengenese im entzündeten Gewebe
bei vital gespeicherten Tieren. Inaug.-Diss. Leipzig. 1929. 8°. 28 S.

L. Blum, Die Feststellung des Nährwertes des nach dem Kochverfahren
(Lehmann) und Kaltaufschlussverfahren (Beckmann) aufgeschlossenen Strohes
an zwei Hammel mit Hilfe von Stoffwechsel- und Respirationsversuchen. Inaug.-
Diss. Berlin. 1929. 8°. 56 S.

F. Daniels, Ueber die Entstehung von Dextrose aus Gliadin beim Phlorhizin-
diabetes. Inaug.-Diss Berlin. 1929. 8°. 129 S.

M. Habeck, Ueber die Geschichte der Bärentraube, der arzneilichen Anwen-
dung ihrer Blätter [Fol. Uvae Ursi] und ihre neueren Präparate. Inaug.-Diss.
Berlin. 1929. 8°. 35 S.

E. Szirtes, Vergl. Untersuchungen über mehrere Färbungsmethoden der Tuber-
kelbazillen mit bes. Rücksicht auf die Färbung nach Semenow. Inaug.-Diss.
Budapest. 1930.

R. Hodi, Untersuchungen über die Feststellung der aktiven Bewegung der
Bakterien in den wenig Agar enthaltenden Nährmedien. Inaug.-Diss.Budapest.1930.

J. Prüfer, Untersuchungen über die Aufzucht des Rindviehes in den thürin-
gischen Kreisen Greiz und Gera. Inaug.-Diss. Berlin. 1929.

J. Buchmann, Untersuchungen über Schritt- und Trabgang des Pferdes. Inaug.-
Diss. Breslau. 1929.

J. Kleefeld, Histologische Untersuchungen über die Elementarbestandteile
des Kaninchenfelles unter bes. Berücksichtigung der volkswirtschaftlichen Auf-
gaben der deutschen Kaninchenzucht. Inaug.-Diss. Breslau. 1929.

P. Leuchtenberger, Untersuchungen über die Alkalität des Blutes an un-
seren Haustieren. Inaug.-Diss. Breslau. 1929.

W. ZEissNER, Die Variabilität der Feinheit des Wollhaares in einer Merino-
Fleischschafherde und deren Ursachen. Inaug.-Diss. Breslau. 1928.

F. Gottmann, Beitrag zur vergleichenden Histologie der Hartsubstanze der
Katzenzähne. Inaug.-Diss. Wiirzburg. 1929. 8°. 17 S.

De dierenarts Humer beschrijft onder bovenstaande benaming, die hij over-
genomen heeft van de varkenshouders, eene eigenaardige ziekte bij zuigbiggen.
De ziekte treedt op bij eene leeftijd van 4 a 5 weken, wanneer de eigenaar be-
gint met bijvoer (gerstemeel, koemelk etc.) te geven. Zij zou vooral optreden
bij biggen, die zeer goed groeien. Ongeveer 8 dagen voor de zichtbare ver-
schijnselen wordt de nek der diertjes dik, dat de eigenaar eerst voor een
goede groei aanziet. Maar spoedig vormt zich hier een wrong om den hals; de
biggen worden mat en lusteloos, zij zonderen zich af, liggen te veel en houden
op met zuigen. Deze toestand duurt i¹/, a 3 dagen en dan sterven de diertjes.

H. zegt, dat op de nek en aan de zijkanten van den hals een vaste, niet
pijnlijke zwelling voorkomt, zijwaarts tot aan de oorspeekselklieren, terwijl de
larynx vrij ligt.

Toevallig vond H. dat vlekziekteserum hier uitstekend werkt. Sedert hij dit
serum bij de nog niet nader verklaarde ziekte gebruikt, is er nog geen der be-
handelde diertjes meer gestorven. H. spuit 10 c.c. vlekziekteserum in; 5 c.c.
achter ieder oor. Totnutoe was een keer enten voldoende.

Geiger (Viruspestinstituut, Eystrup) beschrijft 12 gevallen van „gasoedeem",
die hij heeft waargenomen bij varkens van het instituut. Hieronder waren ten-
minste zes gevallen van ,,pararauschbrand"; twee keer werden Novy\'sche
bacillen gevonden en een keer Frankel\'sche gasbacillen; ook Novy\'sche bacillen
tezamen met pararauschbrandbacillen.

De onderscheiding der verschillende vormen werd gemaakt door middel van
het kultureele onderzoek volgens de methode Zeiszler. Voor nadere bevesti-
ging van de diagnose werden infectieproeven genomen bij cavia\'s en een enkele
keer bij het varken.

Naast veranderingen in de musculatuur, kwam een keer ook pararauschbrand
van de maag voor en één keer maagpararauschbrand alleen. Door intramuscu-
laire inspuiting van spiersap bij een gezond varken trad hierbij een lichte vorm
van pararauschbrand op, zoowel in de spieren als in de maagwand.

Beobachtungen über die Jungtierkrankheiten des Schweines. (Dr. Hustede
D. T. W. No. 37. 1929).

H. deelt mede, dat ziekten bij biggen in zijne praktijk veelvuldig optreden.
In 8 jaren tijds stuurde hij 200 cadavers van biggen naar verschillende insti-
tuten; soms twee cadavers van eenzelfde worp naar twee verschillende instituten.
Niet altijd was dan het resultaat van die onderzoekingen gelijk. Bij 90 % van
alle gevallen werd öf eene bacterieele oorzaak opgegeven óf werd viruspest ver-
moed. In bijna 75 % der gevallen werden diplo-streptococcen gevonden. Of deze
echter werkelijk de directe oorzaak der betreffende ziekte waren is niet
zeker. Z^;j werden gevonden bij ziekten van geheel verschillende vormen. Bij
oudere varkens schijnen ze veel zeldzamer voor te komen.

H. neemt aan, dat bij biggen met een pokkenachtige uitslag of met echte
pokken, steeds streptococcen worden gevonden. Hij hecht voor de therapie de
meeste waarde aan stalspecifieke vaccins.

Oischoon het artikel nu juist geen bepaald nieuwe inzichten geeft, loont het
voor den practicus de moeite van lezen alleszins.

Die Haltbarkeit des Schweinepestvirus in Pökel-, Salz- und Gefrierswaren.
(Zentralbl. f. Bakt. Par. u. Inf. Krankheiten. Orig. Oktober 1929. Heft 4/6.
H. Zeller u. K. Beller.)

Reeds lang heeft men in N.-Amerika vastgesteld, dat door het voederen van
keukenafval enz. aan varkens pest uitbrak, en eenzelfde ervaring heeft men in
Duitschland opgedaan. Wanneer (zooals bij vele varkensmesters geschiedt)

direct na het uitbreken van pest de gansche koppel wordt geslacht, dan kunnen
bij de keuring dikwijls bij die varkens, welke pas in het aanvangstadium
van de pest verkeerden, nog geene ziekelijke verschijnselen worden geconstateerd,
terwijl toch zulk vleesch zeer infectieus is. In de omgeving van groote steden
kan dikwijls het uitbreken van varkenspest in verband worden gebracht met
onvoldoend gekookte spijsresten uit de stedelijke hotels.

Birch (Amerika) was de eerste, die langs experimenteelen weg aantoonde, dat
pekelen van pestvarkensvleesch niet vrijwaart tegen besmetting. Geiger heeft
dan ook in Duitschland voorgesteld om het pekelen, als middel om dit vleesch
bruikbaar te maken, te verbieden en slechts het koken toe te laten.

Aan het Reichsgesundheitsamt heeft men nu ook proeven hieromtrent ge-
nomen en tegelijk bevroren levers hierin betrokken, welke voor de bereiding van
leverworst veel in Duitschland worden ingevoerd.

Uit deze proeven is nu gebleken, dat door 3 weken lang pekelen het varkens-
pestvirus in den regel niet is gedood. (In Duitschland laat de vleeselikeurings-
wet toe, dat, naast koken en stoomen, in bepaalde gevallen van varkenspest
het pekelen wordt toegestaan om het vleesch geschikt te maken voor de con-
sumptie. Dergelijk behandeld vleesch is voor den mensch niet schadelijk. Maar
afval en afwaschwater van dergelijk vleesch is voor varkens infectieus. Volgens
de Duitsche vleeschkeuringswet moet dan ook de gebruikte pekel onschadelijk
worden gemaakt.)

Op de hofsteden, waar veel gezouten varkensvleesch gegeten wordt bleef in
dit vleesch het pestvirus ruim een half jaar virulent. En zoo blijft daar, waar
vele uit nood geslachte dieren op de boerderij geconsumeerd worden de smet-
stof in een kring rondloopen.

Hiertegen kan alleen een voldoende verhitting (koken) van alle vleescliafval
voor varkensvoer hulp brengen.

Ook in bevroren varkenslevers bleef het virus langen tijd leven en virulent.
Van de 17 proefvarkens, die met bevroren varkenslevers werden gevoederd zijn
6 gezond gebleven, en 9 zeker en 2 waarschijnlijk aan varkenspest gestorven.
Deze levers waren van 4 tot 149 dagen bevroren geweest. De eindconclusie
luidt dan ook aldus:

,,Uit de bij 90 varkens genomen proeven is gebleken, dat noch de pekeling,
noch het droge zouten, noch de conserveering bij lage temperaturen varkensvleesch,
varkensdarmen en varkenslevers in den normaal gestelden tijd in staat is deze
producten vrij te maken van pestvirus. Slachtafval, afval van de vleeschwaren-
industrie en spijsresten vormen aldus een bron van besmetting en verbreiding
der varkenspest, waartegen alleen het koken van alle voor varkens als voer
gebruikte afval kan beveiligen."

Ueber das Vorkommen und die Differenzierung von Baktenen der Paratyphus-
gruppe bei der Viruspest der Schweine. (K. Beller und E. Henninger. Zen-
tralbl. f. Bakt. Parasit. u. Inf. Orig. 30 Nov. 1929.)

Aan de vétérinaire afdeeling (Dahlem) van het ,,Reichsgesundheitsamt" zijn
onderzoekingen gedaan omtrent de beteekenis van den B-suipestifer als ver-
wekker van secundaire infecties bij de varkensviruspest. Tevens werd de gele-
genheid te baat genomen om de kwestie te bezien van de kant der Vleesch-
keuring bijv. of er bij gelegenheid naast de B-suip. ook vleesclivergiftigings-
bacterien in het varkenslichaam konden dringen.

In het begin werd de B.suipestifer niet als een speciaal type in de paratyplius-
groep opgevat, maar meer als het totaal van die groep, de geheele groep. Maar
dit verandert niets aan het belang der zaak, zoowel voor de veeartsenijk.
pathologie als voor de bestrijding van besmettelijke veeziekten als voor een der
belangrijkste problemen van de bacteriologische vleeschkeuring, nl. het para-
ty phusonderzoek.

Het oordeel omtrent de beteekenis van den B-suip. voor het varken loopt
altijd nog zeer uiteen; ook nog sinds Schweinike en Dorset in 1903 als oorzaak

van de varkenspest een ultravisibel, filtreerbaar virus aanwezen in de plaats
van den tot dien tijd beschuldigden pestbacil. Dit staat ook wel eenigszins in.
verband met de niet eenvoudige onderkenning van de verschillende bacteriën,
die tot de paratypliusgroep worden gerekend te behooren.

Terwijl v. Ostertag aangeeft, dat vleesch van pestzieke varkens voor
menschen onschadelijk is, wordt deze meening door vele andere onderzoekers
niet gedeeld. Dit meeningsverschil kan ook hieruit voortkomen, dat in een door
viruspest verzwakt lichaam eene onspecifieke vermeerdering van bacteriën plaats
vindt en dat er naast de suipestiferbacillen ook vleeschvergiftigingsbacteriën in
het varkensorganisme terecht komen en zich vermeerderen. Bijv.: Vleesch
afkomstig van viruspestzieke varkens met alleen als neveninfectie de B-suipes-
tifer kan onschadelijk zijn, terwijl neveninfectie met (andere) bacteriën uit de
paratypliusgroep wel vergiftigingsverschijnselen kunnen verwekken.

Vandaar dat de onderzoekingen zich ook in de richting der bacteriologische
vleeschkeuring hebben bewogen.

Het onderzoek omvatte voornamelijk varkens, die in het verloop van serum-
proeven gestorven waren aan viruspest. Een deel ook was afkomstig van
voederproeven om na te gaan hoe lang het pestvirus virulent bleef in pekel-
vleesch.

Totaal werd het onderzoek ingesteld bij 144 varkens die dus alle aan viruspest
hadden geleden.

Hierbij werd 40 maal ook suipestiferinfeclie vastgesteld, in 2 gevallen gelijk-
tijdig een gemengde infectie met B-enteritidis Breslau. Eenmaal werd deze
laatste bacil alleen gevonden en eveneens eenmaal B-enteritidis Gartner.

Bij 8 varkens werden bacteriën gevonden, die cultureel en serologisch tot de
Ratingroep werden gerekend. In \'t geheel werden bij 50 varkens dus echte
vertegenwoordigers van de paratypliusgroep gevonden, d.i. dus bij 34.7 % van
de onderzochte dieren.

Meningo-encephalitis bij het varken. L. P. Doyle. Journ. of the Am. Vet.
Med. Ass. Sept. 1929.

Aan het laboratorium te Lafayette (Indiana) werd in een jaar tijds negen
maal meningo-encephalitis gediagnosticeerd bij biggen, terwijl ook nog andere
gevallen bekend zijn geworden. Doyle vergelijkt de ziekte met de Borna\'s ziekte
van het paard. In een koppel van 29 stuks stierven er 19 op den leeftijd van
3 a 5 weken; in een andere koppel 11 van de 90. Verder liep het verlies aan
biggen door deze ziekte van 3 tot 5 %. Het verloop was zeer verschillend,
soms stierven de diertjes na eenige uren, een andere keer duurde de ziekte ver-
scheidene dagen.

De symptomen liepen uiteen, maar deden toch in den regel wel vermoeden
dat een lijden aan het centraal zenuwstelsel aanwezig was. Soms vertoonden
de aangetaste dieren convulsies als het meest op den voorgrond tredend ver-
schijnsel. Verder werd opgemerkt tandenknarsen, speekselen, cirkelbeweging,
stooten tegen voorwerpen, spierrillingen en verlamming. Nu en dan trad eene
conjunctivitis op, een enkele keer braakten de dieren en bij een klein aantal
werd nystagmus opgemerkt.

Monorchisme met torsie van den zaadstreng bij het varken. (Dr. Angenstein,
Tierarztl. Rundschau No. 3, 1930.)

Bij de vleeschkeuring werd bij een noodgeslacht varken van 350 pond in de
buikholte een abnormaal groote testikel gevonden. (Bal -f- bijbal wogen samen
21/, K G.)

Volgens den eigenaar was het varken onverwacht neergestort en had een
zeer versnelde ademhaling gehad, zoodat hij bang was geweest dat het zou
sterven; hij had het daarom direct laten slachten.

draaing naar rechts. Door deze draaing was stuwing opgetreden met hyperaemie,
transudatie en bloeding.

Het vleesch moest evenwel worden afgekeurd om de onaangename.geslachts-
lucht. B.

In de Tierarztl. Rundschau van 14 Maart 1929 beschrijft Dr. Bar, een geval
van partiëele ruptuur van de uterus op de grens van hoorn en corpus uteri
bij het varken; 12 uren voorliet begin van de partus stond het dier plotseling
schreeuwend en trillend in het hok, wat zich later eenige malen herhaalde, als
het dier opstond en door het hok liep; nooit als het dier lag, toonde het
teekenen van pijn. De mucosa was intact, doch de spierlaag en serosa waren
gescheurd. Eerst werden 8 biggen spontaan geboren, later 7 manueel verwijderd
en de laatste werd weer spontaan uitgedreven. Het dier bleef volkomen gezond,
wel was het de eerste dagen r.og pijnlijk bij het gaan, wat schrijver toeschreef,
voor de geboorte aan het verder scheuren van de serosa en later door het
trekken daaraan. S. Kingma.

The reaction and susceptibility of dogs of different ages to cutaneous infection
with the dog hookworm A. caninum, M. P Sarles, Amer. Jl. Hygiene X,
683, 1929.

Bij jonge honden is de huidreactie op het binnendringen der larven slechts
gering; bij oude dieren treden heftige ontstekingsverschijnselen op, op dezelfde
wijze als bij den mensch de gevoeligheid van de huid toeneemt met elke
infectie. Bij oudere honden blijven veel larven in de huid steken, bereiken
den darm niet, geven dus hier een „creaping disease", terwijl van de larven,
die bij jonge honden door de huid naar binnen dringen de meesten hier door
heen gaan en het aantal dat achter blijft zeer gering is Het percentage dat
langs den huidweg naar binnen kwam en er in slaagde om geslachtsrijp te
worden was veel geringer dan dat der dieren die oraal opgenomen werden;
beide proeven werden bij jonge dieren genomen.

Length of life of Ancylostoma caninum, M P. Sarles, Amer. Jl of Hygiene X,
667, 1929.

Langen tijd heeft men weinig geweten van den tijdsduur, die mijnwormen
in den darm hunner gastheeren doorbrengen ; den laatsten tijd worden hier-
over steeds meer waarnemingen gedaan ; twee meeningen staan hier tegenover
elkaar ; Smillie meent, dat de mijnworminfectie, (meestal wordt hiermee be-
doeld de infectie bij den mensch), langzaam wordt verkregen en even langzaam
verdwijnt. Chandler verdedigt de tegenovergestelde meening. Sarles komt in
het bovenstaande artikel tot de conclusie dat jonge honden hun infectie meestal
na een half jaar weer verloren hebben, soms duurt de besmetting tot twee jaar toe.
Dieren, die langdurig geinfecteerd zijn geweest, laten zich een tweede maal
slecht infecteeren, terwijl dit bij jonge honden gemakkelijk gelukt.

Quantitative studies on the dog- and cat hookworm, Ancylostoma braziliense,
with special emphasis en age resistance, M. P. Sarles, Amer. Jl. of Hygiene X,
453. 1929-

Sarles infecteerde katten en honden van uiteenloopenden leeftijd met Anchy-
lostoma braziliense. Een vroegere infectie liet zich uitsluiten. Nu bleek, dat de
wormen bij volwassen katten later geslachtsrijp worden (begin eiproductie na
18—25 dagen) dan bij jonge katjes (begin eiproductie na 14—16 dagen), dat,
wanneer men katten en katjes met één zelfde hoeveelheid larven infecteert, het
ei-getal, dat is het per gram faeces aanwezige aantal eieren, bij de eerste dieren
langzamer toeneemt dan bij de laatste en ten slotte, dat bij katjes ruim 32 %
van de larven zich tot volwassen mijnwormen ontwikkelt, terwijl bij katten
slechts amper 4 % der ingegeven larven tot zijn recht komt; alles aanwijzingen

dat wij hier met een weerstand tegen de infectie, die met den leeftijd toeneemt,
te maken hebben. Honden vertoonen hetzelfde vei schijnsel; bij volwassen dieren
slaagt de infectie met 6 % der larven, bij jonge hondjes met 44 % der larven.
Leeftijdsduur van de wormen in een katje 32 weken, bij volwassen dier minder
dan 14 dagen. Voor A. caninum was Herrick tot hetzelfde resultaat gekomen.

Blood changes in young and old dogs during cutaneous and oral infection
with the dog hookworm A. caninum, M. P. Sarles, Amer. Jl. of Hygiene X,
693, 1929.

De hier gebrachte resultaten sluiten op fraaie wijze bij die van de vorige
publicatie aan. Ditmaal werd het bloedbeeld van jonge en oude honden bij
cutane en orale infectie met larven van A. caninum vergeleken. Bij oude honden
krijgt men langs beide wegen een duidelijke leucocytose, die bij jonge honden
afwezig kan zijn; na een tijdje trad een duidelijke eosinophilie op bij oudere honden,
terwijl dit verschijnsel bij jonge dieren ontbrak. Bij oude honden kwamen van de
20.000 larven slechts 25 tot ontwikkeling; bij jonge honden groeiden van de
10.000 larven, 1000 tot geslachtsrijpe dieren uit. Alles wijst dus ook hier op
een met den leeftijd toenemend verzet tegen de infectie. Alleen konden in deze
proeven vroegere infectie niet uitgesloten worden.

Metastaseering van Gezwellen. E. C. van Rijssel, Ned. Tijdschr. voor Geneesk.
1930. Ie helft, Blz. 720.

In voordrachtvorm bespreekt Schr. de uitzaaiing van gezwellen, waarbij in de
eerste plaatst erop gewezen wordt, dat deze uiting van kwaadaardigheid ook
bij enkele gezwelsoorten voorkomt, die overigens door bouw en groeiwijze onder
de goedaardige gezwellen gerangschikt moeten worden, zooals chondromen en
leiomyomen (deze laatste metastaseeren bij de dieren nooit, ref.) Even wordt
hierbij geraakt aan het moeilijke vraagstuk van de waarde der liistologische
kenmerken voor het klinische gedrag der gezwellen.

Naast haematogene en lymohogene verspreiding, worden uitzaaiing in natuur-
lijke holten, en contactmetastasen besproken. Voor de retrograde lymphogene
verspreiding wijst Schr. er op, dat evenals bij de tuberculose, deze moeilijk
aanvaardbare verbreiding, door moderne onderzoekingen steeds meer op den
achtergrond is geraakt, en niet of uiterst zelden voorkomt.

Verder wordt er op gewezen, dat de wijze van verspreiding behalve van de
soort van het gezwel, ook in belangrijke mate van de primaire zitplaats afhan-
kelijk is. (Van een algemeene uitspraak bijv. Carcinomen metastaseeren lympho-
geen en sarcomen haematogeen, is dus geen sprake, ref.)

Evenals alle onderzoekers neemt Schr. het standpunt in, dat de verspreiding
van tumorcellen veel algemeener plaats vindt, dan het tot stand komen van
metastasen. Het vinden van een groepje tumorcellen, als gevolg van een of
andere verspreiding mag dan alleen als metastase worden beschouwd, als groei-
verschijnselen ervan op de nieuwe zitplaats kunnen worden vastgesteld.

In verband hiermede worden de afweereigenschappen van het organisme be-
sproken, en de levensduur van uitgezaaide gezwelkieinen —• een voor de kliniek
bij uitstek gewichtig vraagstuk — waarvan echter nog zeer weinig met zekerheid
bekend is, zoodat Schr. tot publicatie van goed gedocumenteerde gevallen op-
wekt, vooral ter controle der in de literatuur opgegeven zeer lange latentie-
perioden. (io—20 jaar).

Aan de hand van talrijke voorbeelden heeft Schr. getracht niet alleen de
problemen der metastaseering te bespreken, maar tevens de gegevens van de
pathologie voor klinische diagnose en prognose naar voren te brengen.

Studies on the Pathogenesis of Bacterial Endocarditis. Kurt Semsroth en
Robert Koch. Arch. of Pathology. 8 Dec. 1929, Blz. 921.

De cardinale vraag bij de pathogenesevan endocarditis: „wanneer localiseeren
zich bacteriën op het endocard" ? heeft de laatste jaren tot vrij talrijke experi-
menteeleonderzoekingen aanleiding gegeven. Daar gebleken was dat serumpaarden,

die voor immunisatie eerst met doode, en later met levende pneumococcen
werden ingespoten, niet zelden een doodelijke endocarditis kregen, werd vermoed
dat de herhaalde inspuitingen van doode bacteriën bepaalde voorwaarden in de
kleppen zouden scheppen, die bij latere toediening van levende bacteriën, de
localisatie zouden bevorderen. Volgens dit beginsel is langs verschillende wegen
geëxperimenteerd (Birkhaug, Freifeld, Kuczynski, Silberberg, Siegmund-
Dietrich), waarbij zonder directe beschadiging van de kleppen (zooals door
oudere onderzoekers: Wyssokowitsch, Ribbert) endocarditis-vormen of althans
kleppenveranderingen ontstonden. Siegmund en Dietrich (1925) kwamen tot
de uitspraak, dat de bepaalde immuniteitsverhoudingen te zamen met een ver-
anderde reactie-mogelijkheid van het klepweefsel, de essentieele voorwaarden
voor het ontstaan van een endocarditis bij bacteriaemie vormen. Schr\'s. hebben
met cavia\'s en konijnen gewerkt en op verschillende manieren endocarditis-
vormen opgewekt: ie. door voorbehandeling met gedoode streptococcen en
daarna levende paratyphus; 2e. door voorbehandeling van konijnen met strep-
tococcen-vaccin en daarna levende staphylococcen; 3e. door voorbehandeling
van cavia\'s met caseine en daarna levende staphylococcen. Bovendien werden
in een proefreeks cavia\'s gesensibiliseerd voor paardenserum en daarna geinfec-
teerd met staphylococcen of paratyphus. Er ontstonden hier regelmatig haard-
of plateauvormige celophoopingen onder het endotheel van de kleppen, bestaande
uit mononucleaire cellen met af en toe caryorrhexis. Bij controle-cavia\'s ont-
stonden deze veranderingen slechts bij uitzondering. Hieruit volgt, dat door de
sensibilisatie de reactie van het endocard blijkbaar veranderd is voor een daar-
opvolgende infectie (hoewel in deze reeks geen echte endocarditis ontstond).

Bij jonge vormen van endocarditis van den mensch zijn deze celophoopingen
ook bekend, vooral uit de beschrijvingen van Ribbert (1924). Er werd hierbij
altijd gedacht, dat daaraan een endotheelbeschadiging voorafging. Uit de onder-
zoekingen van de Schr\'s bij jonge endocarditis-vormen bij den mensch, en uit
de laatste proefreeks, is gebleken, dat deze opvatting niet juist is ; althans
kunnen deze celophoopingen vóór endotheeldefecten optreden. Zelfs is het
waarschijnlijk dat zij aanleiding tot endotheeldefecten kunnen zijn, waarna dan
fibrine-afzetting ter plaatse kan optreden. Zij kunnen dus als een van de eerste
reactie\'s van het klepweefsel bij het ontstaan van endocarditis beschouwd worden.

Nu is het merkwaardig, dat cavia\'s die vóór de infectie gedesensibiliseerd
werden, practisch gesproken geen celophoopingen kregen (desensibilisatie na de
infectie veranderde de oorspronkelijke reactie niet); hieruit blijkt dus dat er
een verband most bestaan tusschen de sensibiliseering en het optreden van de
celhaarden. Zooals reeds werd opgemerkt ontstond in deze reeks geen echte
endocarditis. Deze trad wel op bij voorbehandeling met vaccins of caseïne.
Men zou dus de gevolgtrekking kunnen maken, dat de veranderde reactie van
het klepweefsel een soort allergische toestand voorstelt, waarbij deze dan niet
specifiek is voor bepaalde bacteriën. Immers ook caseïne (een niet-bacterieel
vreemd eiwit) kan de toestand opwekken. Het verband van deze allergische
toestand met aantoonbare veranderingen van bepaalde cellen (reticulo-endotheel)
vormt het onderwerp van een volgend onderzoek. H. J. M. Hoogland.

Sur un procédé expérimental de diagnostic differentiel entre treponema pallidum
et treponema cuniculi par production de lésions oculaires primaires. A. Besse-
MANsea J. van Canneyt. C. R. des Seanc. de la Soc. de Biol. soc. beige. t.c. II p. 951.

Infection oculaire expcrimentale du lapin par le spirochaeta cuniculi. A. Klaren-
beek. Ann. de 1\'Inst. Past. 1930 fevrier.

Het onderkennen van de beide spierochaeten van het pallida-type bij den mensch
respectievelijk bij het konijn voorkomende, is morphologisch niet mogelijk. Wel
kan langs dier-experimenteelen weg biologisch verschil worden vastgelegd.
Klarenbeek gaf reeds in 1921 aan, dat bij oogentingen en ojgboogentingen
bij konijnen processen ontstonden die in zekeren zin differentiatie mogelijk

maakten : de grootere vatbaarheid voor het conjunctivaie weefsel, waardoor ver-
schillende ontstekingsprocessen werden opgewekt, de gemakkelijkheid van het
opwekken van huidprocessen aan de huid-omgeving van de oogen mede onder
invloed van spierocliaeten bevattende tranen, de geringere vatbaarheid van de
cornea voor de spirochaeta cuniculi in vergelijk tot de spirochaeta pailida.

In beide vermelde publicaties werden onderzoekingen vastgelegd, die de dif-
ferentiatie-mogelijkheid door middel van de corneale, conjunctivaie, intraoculaire
en palpebrale enting aantoonden. Tevens werd een bevestiging verkregen van
het feit door Klarenbeek in 1921 vastgelegd, maar door Noguchi, Uhlen-
huth, Worms, Kolle enz op grond van negatieve eigen uitkomsten bestreden,
dat met de spirochaeta cuniculi door corneale en intraoculaire enting corneale
processen kunnen worden opgewekt, die gelijksoortig zijn aan die door spir.
pailida veroorzaakt (parenchymateuze keratitiden) en waarin de spirochaeten
weken lang kunnen worden aangetoond.

Die akute Leptospirose beim Hunde im Zusammenhange mit den spontan bei
Mensch und Tier vorkommenden und in der Natur frei lebenden Wasserleptospiren.
A. Klarenbeek, Tieraerztliche Rundschau 1930. 36 No. 5 blz. 65—69 en 94—97.

In deze publicatie wordt een zoo volledig mogelijk overzicht gegeven ovei
hetgeen over de acute leptospirose van den hond bekend is. Vooral wordt ge-
wezen op de morphologische en biologische overeenkomsten tusschen de lepto-
spiren van hond en mensch, terwijl voor de Indische collega\'s vooral op
Sumatra de aangehaalde onderzoekingen van Zuelzer, Baermann en Smits
groote waarde voor diagnostiek bij het dier (hond en mogelijk ook paard) moeten
hebben. Klarenbeek.

Een dierenarts aan een serologies instituut die zich met erysipeloid besmet
had, werd met serum daartegen ingespoten. Hij kreeg een hevige aanval van
serumziekte ofschoon hij nooit tevoren met paaidenserum was behandeld. Daar
hij echter veel met paardenserum in aanraking kwam had hij waarschijnlijk
langzamerhand (via de huid ?) overgevoeligheid gekregen. Bij een tweede dierenarts
werd iets dergelijks waargenomen, en ook voor andere patienten die hevig
reageerden, was de waarschijnlijkheid groot dat zij door hun beroep overge-
voeligheid hadden opgedaan. (Dermatol. Woch., ref. N. T, v. G. 1930 1 blz. 1803).

Om het wezen van de post-operatieve tlirombose te benaderen spoten Homans
en Zollinger (Arch. of Surg , ref. Kummer in N. T. v. G. 1930 I blz. 1361)
bloedstollende stoffen in de vena femoralis bij honden. Bij de sectie bleek dat
slechts een kleine niet adhaerente thrombus in de ader was. Ook na voorafgaande
onderbinding van de ader waren de resultaten niet beter, tenzij men sterk
etsende stoffen, zooals ijzerchloride, voor de inspuiting gebruikte. Na inspuiting
van 5 c. c. bacteriecultuur (streptococcus viridans, na onderbinding van de ader,
gelukte het bij alle vier proefdieren een typiese flegmasia alba dolens te ver-
oorzaken. Vrijburg.

Kleur: bruinachtig, veranderlijk, met geelroode vlekken op het
lichaam en op de vinnen.

Kenmerken: Huid overal glad ; op den kop, tusschen en achter
de oogen, een lijstvormige verhevenheid met stompe knobbels;
oogen bijna altijd rechts; zijstreep zeer weinig gebogen; achter
de anaalopening een korte, naar voren gerichte stekel, (eerste
straal van de anaalvin).

\') Alle bij deze artikelen behoorende photo\'s zijn welwillend vervaardigd aan
de afdeeling „Kennis der mensehelijke Voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong"
van de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht, Directeur
Professor C. F. van Oyen, waarvoor ik ook te dezer plaatse zeer gaarne hartelijk
dank zeg.

Kleur: donker- tot lichtbruin, veranderlijk, soms met donkere
vlekken geteekend (nooit geelrood zooals bij de schol).

Kenmerken: Huid ruw, namelijk langs rug en aarsvin en aan
beide zijden van de zijstreep tot ruwe knobbeltjes omgevormde
schubben ; slechts kleine beenknobbeltjes achter de oogen ; zijstreep
als bij schol; oogen rechts (meestal) ól links.

In kwaliteit bestaat een groot onderscheid tusschen Zuiderzee-
bot en Noordzeebot. Zuiderzeebot is nl. steviger, vleeziger, vetter,
blanker, daarom smakelijker en duurder dan Noordzeebot.

Noordzeebot is donkerder van kleur, blauwachtig aan de onder-
zijde en bruinzwart tot bruin aan de bovenzijde ; Zuiderzeebot
is helder wit aan de onderzijde en licht-geelbruin aan de bovenzijde.

Kenmerken: Gladde lijst tusschen de oogen ; oogen grooter dan
bij schol en bot. Van schol en bot gemakkelijk te onderkennen
doordat de huid, als een kattetong, ruw aanvoelt, door de
gelijkmatige bedekking met scherpe, kleine schubjes; verder door

Bij ons speciaal bekend als gedroogde schar, is echter ook als
bakvisch aan te raden.

Tongschar. Onder den verzamelnaam „tongschar" zijn een
aantal verschillende platvischsoorten bekend, die niet alleen in
kenmerken, maar vooral in handelsbeteekenis, onderling belang-
rijk verschillen.

Slechts twee dezer soorten hebben voor Nederland feitelijk
practisclie handelswaarde.

Ter onderscheiding van echte zeetong, Solea vulgaris, dienen
echter de volgende 4 soorten vermeld:

x. Pleuronectes microcephalus; Duitsch : Echte Rotzunge, klein-
köpfige Scholle, Limande; Engl.: Lemon-sole, Lemon-dab;
Fr.: Limande sole; bij ons bekend als „tongschar" zonder
meer, of als „neusjes" of „neustong".

2. Pleuronectes cynoglossus ; Duitsch: Rotzunge, Hundszunge ;
Eng.: Pole-dab, Witch ; Fr.: Plie cynoglosse; bij ons bekend
als z.g. „witte tongschar" of „witjes".

3. Lepidorhombus (Zeugopterus) megastoma ; Duitsch: Flügel-
butt, Scheefschnut, Schiefkopf; Engl.: Whiff, Megrim; Fr.:
Cardine; bij ons officieel geheeten „scharretong" en in den
handel bekend als z.g. „grootkoppen".

4. Hippoglossoides (Drepanopsetta) platessoides; Duitsch: Rauhe
Scholle, Falsche Zunge; Engl.: Long rough dab; bij ons

officiéél geheeten „lange schar" (de vischhandel kent dezen
naam ongeveer niet en spreekt meer in het algemeen van
„tongschar").

Met name zijn in IJnruiden de soorten i en 2 een bekend
handelsartikel, vooral voor export. Bij ons worden deze beide
soorten (in het buitenland alle 4 genoemde soorten) niet zelden
als tong verkocht of als tongfilets genuttigd, hetgeen dan ook de
reden is dat de groep „tongschar" hier uitvoerig wordt behandeld.

Over \'t geheel onderscheiden de 4 bovengenoemde soorten
„tongschar" zich van de echte zeetong, door de volgende kenmerken:

a. tong heeft een volkomen rechte zijstreep; alle „tongscharren"
een zijstreep die boven de borstvin min of meer gebogen is;

b. tong heeft steeds een mooie, welhaast ronde, duidelijke zwarte
stip aan het uiteinde van de gekleurde borstvin (de borstvin
aan de bovenzijde van het lichaam); de tongscharren hebben
die stip niet of hoogstens slechts een geringe aanduiding daarvan;

c. tong heeft een zeer ruwe huid als schuurpapier; de tong-
scharren zijn veel gladder.

Duitsch : Echte Rotzunge, kleinköpfige Scholle, Limande ; Engl.:
Lemon-sole, Lemon-dab; Fr. : Limande sole.

Deze tongschar is voor ons land de meest bekende en fijnste
soort, die zoowel in smaak als in kleur het meeste op de echte
tong gelijkt en het meeste als zoodanig wordt verkocht.

Kleur: Roodbruin met heldere vlekken (tong meer grijs),
onderkant vuilwit (tong meer wit).

Kenmerken: Huid glad (bij tong ruw), zeer kleine schubben;
oogen rechts, tamelijk loodrecht tegenover elkaar; eind van de
rugvin tot ongeveer loodrecht boven de oogen reikend; kop en
mond zeer klein ; zijstreep boven de borstvin duidelijk (ofschoon
zwak) gebogen; uiteinde van de gekleurde borstvin heeft geen
zwarte stip; breedere vinnen en ronder en dikker lichaam (meer
scholvormig) dan tong; spitser neus dan tong, die meer ronde
neus heeft, doch toch heel veel daarop gelijkend, vandaar de
aanduiding „neusjes" of „neustong".

Het geheel van deze tongschar vertoont zooveel gelijkenis met
tong en met schar, dat de naam „tongschar" welhaast onver-
mijdelijk scheen.

Tongschar, (witte tongschar, witjes), Pleuronectes cynoglossus.
Duitsch : Rotzunge, Hundszunge; Engl.: Pole-dab, Witch ;
Fr. : Plie cynoglosse.

Kleur: Grijs-roodbruin, veel bleeker, veel lichter van kleur dan
de voorgaande en dan tong, met veel meer speling naar rood.

Kenmerken: Lichaam slanker en dunner dan de voorgaande;
zijstreep boven de borstvin slechts zeer flauw gebogen; uiteinde
van de gekleurde (rechter) borstvin wel iets zwart, doch veel
minder duidelijk dan bij tong; oogen rechts, schuin tegenover
elkander, (het bovenste oog is schuin naar achter verschoven);
rugvin begint achter de oogen ; een aantal kuiltjes aan de blinde
(linker) ongepigmenteerde zijde van den kop; huid zeer glad, met
kleine schubben ; nog spitser neus en grooteren kop dan de voor-
gaande en dan tong.

Duitsch : Flügelbutt, Scheefschnut, Schiefkopf; Engl. : Whiff,
Megrim ; Fr.: Cardine.

Deze soort heeft voor Nederland weinig handelsbeteekenis (wordt
veel bij IJsland gevangen).

Kenmerken: Oogen links (evenals tarbot en griet; alle andere
platvisschen oogen steeds rechts, behalve dat bij schol somtijds
en bij bot niet zoo zelden ook linksche exemplaren voorkomen);
veel grootere oogen dan de voorgaande, die bovendien erg scheef
staan; zeer sterk boven de borstvin halfcirkelvormig gebogen
zijstreep; uiteinde van de gekleurde borstvin niet zwart; lichaam
zeer dunvleezig; veel grooter kop dan de voorgaande, vandaar
de aanduiding: ,,grootkoppen".

Duitsch : Rauhe Scholle, Falsche Zunge, Scharbzunge, unechte
Rotzunge, Heilbuttzunge ; Engl. : Long rough dab.

Deze aan de heilbot (Hippoglossus vulgaris) verwante scholsoort
is bij ons ongeveer niet bekend.

Kenmerken : Oogen rechts ; een korte stekel aan het begin van de
anaalvin ; zijstreep boven de borstvin weinig gebogen ; uiteinde van
de gekleurde borstvin niet zwart; schubben klein, getand en op de
oogkant ook op de vinstralen en kop overgaand, daardoor ruwe
huid; mond tamelijk groot; lijkt inderdaad veel op een lange schar.

Kenmerken : Zeer platte, langgerekte visch, recht veiioopende
zijstreep, typisch is een welhaast ronde, zwarte vlek aan de punt
van de borstvin aan de gekleurde (rechter) zijde; de huid met
zeer kleine schubben is ruw, stekelig als schuurpapier, vandaar
dat men voor het gebruik het vel verwijdert. Oogen rechts ; de
rugvin begint vóór de oogen en loopt tot de staartvin door.

Een reus onder de platvisschen, van i M. tot zelfs 2 M. lang
en tot 100 en meer K.G. zwaar. Zeer fijne duie vischsoort met
prachtig blank vleesch, welke blankheid bevorderd wordt door
de levende heilbotten, direct bij het strippen, ter betere uitbloeding,
tevens in de staart of kieuwen te snijden.

Kenmerken : Oogen rechts; de rugvin begint boven de oogen ;
schubben klein, glad; zijstreep boven de borstvin sterk gebogen.
Paaitijd: Februari tot Mei.

Kenmerken: Oogen links; typisch zijn de op de overigens gladde
bovenkant voorkomende steenachtige knobbels, de z.g. „steenen",
welke niets anders zijn dan sterk vergroote schubben voorzien
van een korte stekelige punt; zijstreep boven de borstvin sterk
gebogen.

Vooral tarbot, die nogal bloedrijk is, behoort „levend gestoken"
te zijn, d.w.z. door een messteek aan de witte onderzijde, bij de

staart, extra van bloed ontlast. Doet men dat niet, (of reeds nadat
de visch gestorven is), dan loopt het overtollige bloed door het
spiervleesch en vertoont vooral de witte onderkant der visch
roode en blauwe plekken, die bij koken grijs worden.

Wordt nog al eens voor tarbot verkocht, ofschoon tarbot als
regel vetter en fijner van smaak en dus ook duurder is.

Kenmerken : Slanker dan tarbot, de zooeven genoemde „steenen"
ontbreken, huid glad, met kleine schubben. Oogen links, evenals
de tarbot. Zijstreep boven de borstvin sterk gebogen.

Thans een aantal ,,rondvisschen", behoorende tot de groep der
kabeljauw- of schelvischachtigen (Gadiformes), welke o.a. de
volgende uitwendig zichtbare kenmerken hebben : de vinstralen
zijn week (weekvinnigen); de buikvinnen staan keelstandig (zijn
vóór de borstvinnen ingeplant); als regel is een kindraad aanwezig;
de staartvin is meestal volkomen symmetrisch (bovenste- en
onderste helft gelijk); de rugvin is i, 2 of3-deelig; de anaalvin
I of 2-deelig.

De vertegenwoordigers der familie der kabeljauwen in engeren
zin (Gadidae) hebben naast de bovengenoemde kenmerken een

tamelijk wijde maag, veel pylorische aanhangselen, een vrij lang
darmkanaal, terwijl als soortkenmerk tevens nog opvalt, dat een
zwemblaas aanwezig is die dikwandig is.

Vertegenwoordigers der kabeljauwachtigen zijn: kabeljauw,
schelvisch, wijting, koolvisch, heek, leng en de kwabaal.

Jonge, kleine kabeljauw heet bij ons: Gul, in Duitschland:
Dorsch, in Engeland: Codlings.

Kleur: Olijfgroen tot bruinachtig, met talrijke gele of bruine
kleine vlekken gemarmerd, buik wit. De kleur is donkerder naar-
mate de visch in noordelijker zeeën leeft (IJslandsche kabeljauw
is veel donkerder dan onze Noordzee-kabeljauw).

Kenmerken : Groote, stompe kop; groote bek ; de bovenkaak
een weinig uitstekend; onderkaak met lange kindraad; breede
witte zijstreep die boven de borstvin flauw gebogen is, 3 rugvinnen,
2 anaalvinnen ; de anaalopening ligt loodrecht onder het voorste
einde van de tweede rugvin.

De kabeljauw is na de haring de voornaamste handelsvisch der
wereld, die zoowel in de Noordzee als bij IJsland, New-Found-
land, op de Amerikaansche en Noorsche kusten enz. in enorme
kwantiteiten wordt gevangen.

Gedroogd zonder meer heet ze „stokvisch", gezouten en opde rotsen
gedroogd heet ze ,,klipvisch", in vaten gepekeld: „labberdaan".

Als nevenproduct wordt uit de levers levertraan gewonnen; de
gezouten kuit dient als aas voor de sardienenvisscherij; de koppen
en verder afval worden tot meststoffen verwerkt, terwijl de tong
en zwemblaas voor de lijmfabricage dienen.

Kenmerken: Kleiner dan de kabeljauw ; lichaam meer gestrekt,
slanker ; kleinere kop ; uitstekende bovenkaak; onderkaak met
zeer klein kindraadje ; zwarte zijstreep (kenmerk !) die zeer flauw
gebogen is; boven de borstvin, aan weerszijden van het lichaam,
de bekende zwarte „duim" of „Petrus-vlek" (volgens de legende
de afdruk van duim en wijsvinger van den apostel Petrus); 3 rug-
vinnen, 2 anaalvinnen; de anaalopening ligt onder het voorste
deel van de tweede rugvin.

De schelvisch is de voornaamste vischsoort der Noordzee. Zij
voedt zich met kleinere dieren en vooral ook met haringkuit.
Het vleesch is blank, stevig en gaat na koken gemakkelijk van
de graat (het bekende „bladeren"); de schelvisch wordt bij ons
meest gekookt gegeten en dan geprefereerd boven kabeljauw, die
bij ons meer speciaal als stoofvisch dient. De Engelschen eten de
schelvisch graag gerookt (smoked haddock); de Duitschers gebakken
en in kruidazijn ingemaakt (Bratschellfisch).

De handel onderscheidt allerlei sorteeringen, zooals: groote-,
middel-, kleinmiddel- en braadschelvisch.

Als bijzonderheid zij nog vermeld, dat men telkenjare, ongeveer
in de maanden Januari en Februari, in de gelegenheid is losse
schelvischkuit (gemengd met wijting-kuitjes) te koopen, welke in
die maanden als speciaal artikel ter markt worden gebracht.

Deze kuitjes, net als gewone versche visch, gekookt in water
met zout en dan even opgebakken in boter, of met azijn en peper
gegeten, zijn voor velen een speciale lekkernij, waarop uit hoofde
van de groote voedingswaarde (o.a. vitamines !) wel even de aan-
dacht mag worden gevestigd.

gelukt het slechts zelden schelvischlever in behoorlijk verschen
staat aan te voeren, (lever bederft spoedig). Dit is dan ook een
der redenen dat krimpschelvisch, voorzien van lever, zoo duur
wordt betaald. De vischhandel weet van deze omstandigheid
dan ook niet zelden misbruik te maken, door de betrekkelijk
groote levers van kabeljauw en leng in mooie reepjes te snijden
en deze als losse schelvisch-lever te verkoopen, hetgeen door het
publiek niet wordt opgemerkt.

Hoe dit ook zij, al deze leversoorten vormen een kostelijk voedsel,
rijk aan minerale zouten (o.a. ijzer) en evenals lever van allerlei
slachtdieren, rijk aan het groeibevorderende vitamine A., terwijl
speciaal kabeljauwlever bovendien veel vitamine I). bevat, het
antirachitische vitamine, dat levertraan kan vervangen.

Kenmerken : Veel kleiner dan schelvisch, slechts 20—40 c.M. lang ;
spitsere kop, kindraad ontbreekt meestal geheel; van schelvisch
gemakkelijk, zelfs in gebraden vorm, te onderkennen door de
lichtbruine zijstreep (bij schelvisch zwart) en een kleine zwarte vlek
op de plaats van de inplanting der borstvin ; 3 rugvinnen, 2 anaal-
vinnen ; de anaalopening ligt onder het midden tot het einde van
de eerste rugvin, dus meer naar voren dan bij kabeljauw en
schelvisch; de eerste anaal vin is bij de wijting dan ook zooveel langer.

Het vleesch is veel fijner van vezel en zachter dan dat van
schelvisch, ook iets glaziger; als bakvisch van heerlijken smaak,
mits de wijting goed versch is (de kleinere visch met weeker
vleesch bederft spoediger dan schelvisch en boet dus eerder aan
smakelijkheid in); is vooral in Frankrijk als „merlan frite" zeer
bekend, begint ook in Nederland als braadvisch meer in te
burgeren, terwijl tot voor kort deze visch meer frauduleus als
braadschelvisch werd verkocht.

Kenmerken: Model van kabeljauw, doch spitser kop en grovere
schubben; iets uitstekende onderkaak; kindraad minimaal; zijstreep
wit, bijna recht verloopend; een zwarte vlek aan de inplanting
der borstvin ; 3 rugvinnen, 2 anaalvinnen, kleine buikvinnen; mond-
slijmvlies koolzwart. De anaalopening ligt loodrecht onder het
achtereinde van de eerste rugvin.

Koolvisch wordt niet zelden verkocht als kabeljauw en schelvisch,
is echter veel goedkooper, het vleesch is dan ook grover en droger,
(leeft in meer Noordelijke zeeën). Desniettemin is deze visch in
Duitschland zeer populair als Seelachs, en wordt daarom in
Nederland ook veelvuldig onder den naam „zeezalm" verkocht.

Den laatsten tijd wordt deze visch in Duitschland, met behulp
van kunstmatige kleuring, verwerkt tot „zalm" in blik.

Met het oog op de groote gelijkenis met kabeljauw, lette men
vooral op de volgende, meest in \'t oog vallende onderscheidings-
kenmerken : Kabeljauw heeft een flink ontwikkelde kindraad,
koolvisch niet; koolvisch is veel zwarter dan kabeljauw en heeft
een koolzwart mondslijmvlies (kabeljauw wit).

Duitsch: Pollack, Gelbes (Gehles) Kohlmul; Eng. : Pollack,
Whiting Pollack; Fr.: Lieu, Merlan jaune.

Deze „blanke koolvisch" wordt bij ons in den handel ook wel
„mooie meid" genoemd.

Kleur: Lijkt veel meer op die van kabeljauw, rug meest donker
olijfgroen, dat door een donkere rechte lijn scherp afgeteekend
is tegen het zilvergrijs van de zijden en de buik (kenmerk !), terwijl
het geheel een meer gelige tint heeft dan kabeljauw.

Kenmerken : Model van kabeljauw, nog spitser kop, nog meer uit-
stekende onderkaak ; kindraad minimaal; zijstreep donker, groen-
achtig en sterk gebogen ; eveneens een zwarte vlek aan de inplanting
der borstvin; 3 rugvinnen, 2 anaalvinnen; mond slijmvlies rose.

De anaalopening ligt onder de voorste helft van de eerste rugvin.
Paaitijd: Februari tot Mei.

Ook deze visch laat zich, nog gemakkelijker zelfs, als kabeljauw
of z.g. „zeezalm" verkoopen. Het vleesch is iets fijner dan dat
van de zwarte koolvisch (meer zuidelijke, Atlantische visch). Dus
speciaal, behalve op de bovengenoemde kenmerken, te letten op
het rose mondslijmvlies.

Duitsch: Seehecht, Hechtdorsch; Engl.: Hake; Fr.: Morlus
ordinaire, Brochet de mer.

De eigenlijke, officiëele Nederlandsche naam dezer visch is
„stokvisch" (niet te verwarren met gedroogde kabeljauw, die bij
ons speciaal als „stokvisch" bekend is), meer ingeburgerd is echter
de aan het Engelsch ontleende naam: Heek.

Kenmerken : Slanke viseh met spitse kop, uitstekende onderkaak,
geen kindraad, 2 rugvinnen (de eerste kort, de tweede lang), slechts
1 lange anaalvin; mondholte zwart, met lange tanden.

Ook heek wordt wel voor kabeljauw verkocht. Zij laat zich
gemakkelijk van kabeljauw onderkennen door haar veel slankeren
vorm, door de grootere en meer zilverglanzen de schubben, door
slechts 2 rugvinnen (kabeljauw 3) en 1 anaalvin (kabeljauw 2), door
het ontbreken van een kindraad en het meer zwarte mondslijmvlies.

Heek is in Engeland als een smakelijke vischsoort zeer gezocht;
het vleesch is weeker dan dat van kabeljauw en schelvisch, door
het in mooten te paneeren en te bakken verdwijnt die weekheid
grootendeels, waarna ze zelfs als „merlan frite" op de spijskaarten
van groote hotels verschijnt. Ook in ons land begint deze visch
meer en meer in te burgeren, hier en daar onder den aan het
Duitsch ontleenden naam „zeesnoek".

Kenmerken: Zeer lang gestrekt, welhaast overal even dik en even
rond aalvormig lichaam, lange kindraad, 2 rugvinnen, waarvan de
tweede zeer lang is, 1 lange anaalvin, zeer kleine schubben, dunne
flauwwitte zijstreep. Typisch is als speciaal kenmerk een witte
zoom aan alle ongepaarde vinnen en de convexe vorm der staartvin.

Is nauw verwant aan de leng, lijkt er zeer veel op, heeft ook
de witte zoom aan de ongepaarde vinnen.

Onderscheidt zich echter speciaal van de leng door een meer geel-
grijze kleur, slechts 1 rugvin (leng 2) en een korter en dikker lichaam.

Na thans een aantal „platvisschen" en „kabeljauwachtigen"
te hebben besproken, ga ik over tot de behandeling van nog
enkele andere, tot geheel verschillende families behoorende. zee-
visschen, die eveneens voor ons als consumptievisch van meer
of minder beteekenis zijn.

Duitsch : Seewolf, Katfisch ; Engl. : Catfish; Fr.: Loup marin,
Anarrhique loup.

Kleur: Rug bruingrijs, met een aantal breede, donkere dwars-
banden en bovendien donkere stippeling over het lichaam.

Kenmerken: Groote visch van veelal i Meter en meer lang, die
haar naam dankt aan den grimmig uitzienden vrijwel ronden kop
met geweldig gebit, waarmede deze werkelijk gevaarlijke visch
zich dan ook duchtig te weer stelt zoodra zij in het net zit of aan
boord geheschen is. Het lichaam is glad, schubben zeer weinig ont-
wikkeld, groote rug-, anaal- en borstvinnen (buikvinnen ontbreken).

De visch wordt van kop en huid ontdaan in den handel gebracht.
Het vleesch is wit, stevig en bekend in den vorm van gebakken
„vischcarbonades". (Wordt vervolgd).

I)e Redactie verleent plaatsruimte a an het volgende schrijven
van onzen collega Dr. C. Sanz Egaüa, directeur van het abattoir
te Madrid, met bijgevoegde nota.

Personnes intéressé, dans la traitement de le fièvre aphteuse
m\'a fait conaitre un article publié dans un journal de Rotterdam,
sur le médicamente Matafto contra la dite maladie.

J\'ai présidé una Comission pour étudier l\'effet de ces médicament
mais les conclusion à que j\'ai arrivé, ne sont pas aussi satisfactoire
comme dit le journal de Rotterdam. Pour la vérité et pour le
bon nom de la vétérinaire espagnole je vous prie de publier dans
une revue profesionelle de l\'Hollande la note ci- jointe, dont je
donné les détailles de l\'affaire Matafto en Espagne.

Le méthode de propagande de Mr. van den Berg est une
tromperie que les hommes de science ne pouvons pas admettre.

Par une ordre de Mr. le Ministre d\'Economie, dans le mois de
Juin de 1929 ont ête fait a Madrid des expériences officielles
pour la démonstration du pouvoir préventive et guerisoir d\'un
medicament appelé „Matafto" prepare par Mr. van den Berg.

Les expériences om été fait dans l\'Abattoir — section sanitaire —
sur le control d\'une Commission composée de Mr. Sanz Egaîîa,
Directeur de l\'Abattoir Président. Mr. Miranda, Président du
Syndicat des Vétérinaires de la province de Madrid, Mr. Culebras,
Assitant a l\'Ecole de Vétérinaire a Madrid.

Les expériences ont été réalisé\'s avec tout les règles scientifiques ;
nous avons fait deux séries d\'expériences. Première Série, le
7 Juin, avec 14 veaux, dont sept son traité a titre préservatif
pour les inmuniser, avec le médicament Matafto et les autres
sept pour control ; tous les 14 animaux sont inoculés sur le mufle
avec de virus aphteuse et tous les animaux, ont cohabité avec
une vache cliniquement malade de fièvre aphteuse, aucune veaux
à présenté simptomes de maladie aphteuse. Deuxième série, le
25 Juin, avec 15 veaux dont huit sont traité avec le matafto a
titre préservatif et sept témoins les traités, et les témoins ont
cohabité, dans une étable infectée, avec quatre porcs malades
de fièvre aphteuse ; le même résultat négative, tous les veaux
ont resté sains.

La Commission a fini ses experiences et dans son rapport
officiel dit que les results négatives ne peus pas arriver a aucune
conclusion.

Mais, la Commission, dans la prèmier conférence avec Mr. van
den Berg, a jugée, par ses propres explicationes, que le Matafto
c\'est un médicament empirique et tout contraire a les études et
connâisances sur la fièvre aphteuse.

(Afgedrukt met overname van de taalkundige onjuistlieden die in het origineel
voorkomen).

Een kortelings waargenomen geval van lebmaagdraaiing bij een
rund was aanleiding om zoowel de literatuur als de gegevens van
het Pathologisch Instituut over deze zeldzame afwijking te raad-
plegen. In de sectieverslagen werd nog een geval aangetroffen
(B. 4260) en aangezien in de literatuur geen enkel geval bij vol-
wassen runderen beschreven werd gevonden, lijkt een publicatie
onzer gegevens gewenscht.

In de literatuur zijn slechts twee gevallen bekend van torsie van
de lebmaag bij herkauwers.

Carougeau en Prestat beschrijven een geval van lebmaagtorsie
bij een acht dagen oud kalf, dat klinisch verschijnselen vertoond
had van sterke speekselvloed, met een sterk gespannen en pijnlijke
buikwand. De defaecatie was iets vertraagd; de faeces waren
normaal van uiterlijk en consistentie. Vanaf de tweede ziektedag
was bij stooten in de lebmaagstreek een duidelijk klotsend geluid
te hooren.

Bij de sectie werd een serofibrincuze peritonitis gevonden,
vooral gelocaliseerd op de lebmaagserosa. De lebmaag was om
zijn aanhechtingen aan de naburige organen 360° gedraaid en
bevatte ongeveer een Liter vloeibare inhoud en veel gassen.

Magnusson zag torsio ventriculi bij een plotseling gestorven
lam. Bij de sectie viel op de zwartrood gekleurde, door gassen
sterk uitgezette lebmaag, die 360° naar rechts was gedraaid, met
snoerringen op de overgang van boek- en lebmaag en op het
duodenum 15 c.M. achter de pvlorus. Het omentum was gescheurd
en met de maag meegedraaid. In de buikholte was ongeveer 100 c.c.
transsudaat aanwezig.

Deze gevallen betreffen dus beide zeer jonge dieren, bij welke
de lebmaag in verhouding tot de voormagen zeer groot is en meer
links is gelegen. Deze liggingsveranderingen komen dan veel over-
een met de torsio ventriculi zooals die bij honden wordt waar-
genomen.

Bij de hond wordt als praedisponeerend moment voor de maag-
draaiing wel eens aangenomen een verslapping van de ophangbanden
(lig.-gastro-hepaticum en lig.-gastro-duodenalis). De directe oorzaken
zullen dan in draaiende, rollende of met sterke zijdelingsche
verschuivingen gepaard gaande lichaamsbewegingen gezocht moeten

worden (wentelen, trap afloopen, springen). Is daarbij dan de
maag matig gevuld, met hoofdzakelijk vloeibare inhoud waarin
groote vaste voedseldeelen (gulzig eten), dan zal zij in een slin-
gerende beweging komen, die niet gestoord zal worden door de
dan eveneens matig gevulde darmen. Bij een volle maag kan dit
niet plaats vinden, daar zij dan door de- druk van de buikorganen
en de buikwand op haar plaats wordt gehouden, en bij een leege
maag is de massa te gering om te slingeren. Dit zal dan hoofd-
zakelijk bij oudere honden voorkomen. Deze praedisponeerende
momenten zijn dus bij bovenstaande zeer jonge dieren zeker uit
te sluiten.

Eenige jaren geleden is het eerste geval aan het Pathologisch
Instituut waargenomen bij de sectie van een volwassen koe (B.4260).

Klinisch werden hier geringe ziekteverschijnselen waargenomen
en werd de diagnose enteritis gemaakt. Twee uren later stierf het dier.

Sectie. Het meest opvallende was een liggingsverandering van
de lebmaag. Zij was om een verticale as 180⁰ naar rechts gedraaid,
zoodat de mediale maagvlakte a.h.w. lateraal was komen te liggen,
en de groote curvatuur, die normaal naar voren, nu naar achteren
wees. Het duodenum verliet nu de lebmaag aan de voorzijde. Er
waren hevige bloedingen ontstaan op de aanhechtingsplaats van
het omentum aan de lebmaag en ook aan de boek- en netmaag.
De lebmaag was door deze verplaatsing gestuwd.

Haar mucosa was intensief ontstoken, diffuus rood en gezwollen ;
op de mucosaplooitjes vele kleine ronde necrotische plekjes, om-
geven door een haemorrhagische hof.

De pens was sterk overvuld met een gistende massa. Verder
was een zeer hevige haemorrhagische enteritis aanwezig; de
mucosa diffuus donkerrood en gezwollen, met in het lumen veel
dun-vloeibaar bloed. In de dikke darm geen faeces. De overige
organen vertoonden duidelijke verschijnselen van sepsis (vrij sterke
miltzwelling, petechiën op hart en pleura, en degeneratie van alle
parenchymateuze organen). Cultures uit vleesch en organen bleven
steriel.

Ons tweede geval werd eenigen tijd geleden gevonden bij een
vaars (A. 7086). Dit dier had vier dagen na een normale partus
een verminderde eetlust. Twee dagen later was het iets tympani-
tisch. De pols was iets versneld (88 per min.), temperatuur normaal.
De pensbewegingen waren vertraagd. Bij rectale exploratie werden
geen afwijkingen gevonden. Geneesmiddelen (bicarb. natricus)
hadden geen succes. De volgende dagen was bij stooten in de
rechter ondcrflank een klotsend geluid te hooren. De defaecatie
was nu verminderd, terwijl de faeces met een bloedige massa
vermengd waren. Punctie in de rechter onderflank leverde een
weinig vuile stinkende vloeistof. Klinisch werd getwijfeld tusschen
peritonitis en invaginatie. Daar het dier niet meer kon staan en

de verschijnselen verergerden, werd het den volgenden dog door
halssnede gedood.

Scctic. Iets rot cadaver in goeden voedingstoestand. Het dier
was slecht uitgebloed. Bij opening van de buikholte ontweken
eenige liters van een licht haemorrhagisch gekleurde, iets troebele
vloeistof. Bij het wegnemen van de buikwand sprong direct de
zeer sterk uitgezette lebmaag in het oog (zie Afb.), met beginnende
uiteenwijking van de spiervezelen in haar wand. Haar afmetingen
waren ongeveer 60 x 60 c.M. Op haar rechter vlakte was de serosa
gedeeltelijk diffuus rood, gedeeltelijk met een geringe injectie-
roodheid, terwijl er een dun laagje nog loszittende fibrine op
afgezet was (Initiaalstadium van peritonitis). Opvallend waren
de sterk gestuwde venae van de linker lebmaagvlakte, met plotseling
ophouden aan de groote curvatuur.

Blijkbaar zijn de afvoerende venen van de linker lebmaagwand
afgekneld. De lebmaag was om een horizontale transversale as
180⁰ naar achteren gedraaid, zoodat de pylorus dorsaal van het
fundusgedeelte is komen te liggen. Vanaf dorsaal liep het duodenum
eerst vóór langs de lebmaag en ging dan tusschen deze de iets
naar beneden gezakte pens door naar de S-vormige bocht. Op deze
doorgang was het duodenum iets afgesnoeid, met ter plaatse een
geringe strengvormingin het omentum minor. In de lebmaag bevond
zich een zeer dunne met bloed gemengde inhoud. Onder de lebmaag-

mucosa zeer groote bloedingen van onregelmatigen vorm met een
gedeeltelijk verdwenen zijn van de hierop gelegen mucosa (Haemor-
rhagische erosies). De dunne darm was sterk gecontraheerd, en be-
vatte weinigen zeer dunne inhoud; mucosa oedemateus en glimmend,
met geringe roodheid op de ruggetjes van de slijmvliesplooitjes.

Aan de uterus zijn geen veranderingen waargenomen. In de
lever uitgebreide chronische galgangdistomatose, en in de longen
een enkele verkalkte distomum-haard. De punctievloeistof die men
bij het klinisch onderzoek heeft gekregen, is waarschijnlijk de
inhoud van de lebmaag geweest, doordat deze bijna de geheele
buikholte innam, en men zoodoende direct in de lebmaag heeft
gestoken.

Omtrent de oorzaak van de draaiing is in beide gevallen niets
positiefs te zeggen. Het is moeilijk zich voor te stellen, hoe een
zoo goed bevestigd orgaan van plaats kan veranderen.

Oorzaken, als die bij honden worden aangenomen, zijn bij deze
dieren natuurlijk absoluut te verwerpen.

Verfasser beschreibt zwei Fälle von Torsion des Labmagens bei Rindern, die
bei der Sektion vorgefunden waren. Beide hatten sich 180° resp. um eine ver-
tikale und horizontale Achse gedreht.

Two cases of torsion of the abomasum in cattle found at post-mortem-
examination are described. Both werc turned i8o° resp. round a vertical and
a horizontal axle.

L\'auteur décrit deux cas de torsion de la caillette chez des vaches, observés
à l\'autopsie. Toutes les deux étaient tournées resp. i8o° autour d\'un axe ver-
tical et horizontal.

Over deze ziekte is eenige jaren geleden veel in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde gepubliceerd, o.a. door Dr. Frenkel, Prof.
de Blieck, Prof. Sjollema, H. A. Pulles, C. J. de Gier en Dr.
Gooren.

Daar Prof. Wester wel eens heeft opgemerkt, dat de oplossing
van sommige wetenschappelijke vraagstukken soms in de gewone
praktijk moet worden gezocht, door den overvloed va nmateriaal,
die men daar ter beschikking heeft, meen ik ook mijn inzichten
over deze ziekte te mogen geven, niet omdat ik speciaal hiermee in
aanraking ben geweest, maar daar ik meen, dat enkele vormen als
Brabantsche ziekte beschreven, niet hieronder thuis behooren.

Dr. Gooren zegt in zijn voordracht over de z.g. Brabantsche
runderziekte ¹), dat men waarschijnlijk met twee soorten van ziekte
te doen heeft :

ie. een ziekte, gepaard gaande met hooge koorts (tot 42⁰ C.)
en met het karakter van haemorrhagische septichaemie met al of
niet complicaties in den vorm van boutvuurachtige spierzwellingen,
en

2e. een ziekte, die vrijwel zonder koorts verloopt en waarbij
op het laatst intoxicatie-verschijnselen (speciaal ook hersenver-
schijnselen) worden waargenomen. Bij deze ziekte zijn de bloedin-
gen van weinig of geen beteekenis.

Bij de op zijn voordracht gevolgde discussie bleek, dat men
drie vormen van Brabantsche ziekte kan onderscheiden :

ie. den peracuten vorm, gepaard met zenuwverschijnselen,
waarbij zeer spoedig de dood intreedt ;

2e. den vorm waarbij in hoofdzaak bloedingen optreden,
waarbij de dieren soms nog vrij lang blijven leven ;

Het sectiebeeld wordt sterk beïnvloed door bloedingen in alle
organen en lichaamsdeelen ; de lever is gedegenereerd, de milt

1 ) Gehouden op de vergadering van 28 Maart 1926 voor de Afd. Noord-Brabant,
Tijdsehr. v. Diergeneesk , 53ste deel, afl. 13.

2 ) Voordracht, gehouden voor de Afd. Gelderland—Overijsel van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde. (Tijdsehr. voor Diergeneeskunde, 53e deel, afl. 10).

heeft flink gezwollen donkergekleurde plaatsen. De dieren sterven
binnen een of twee dagen, de temperatuur is in den regel tijdens
de ziekte boven 41⁰ C.

Ook bij den derden vorm neemt de Gier bloedingen uit neus en
vulva waar, met bloedingen in uier, spenen, neus- en oogslijm-
vliezen. Deze dieren worden langzaam mager, de temperatuur was
39—40° C. Deze vorm zag de Gier hoofdzakelijk bij de jongere
melkkoeien (vaarzen).

Ook hierbij wordt het sectiebeeld beheerscht door bloedingen
in verschillende organen en spieren en gezwollen plaatsen in de
milt komen ook hierbij voor.

Tweede vorm. Bij enkele koeien valt vooral de paretische gang
op terwijl andere daarentegen totaal bewusteloos in de weide
lagen. Bij de minste aanraking vielen de dieren met paretischen
gang plotseling tegen den grond en traden er hevige benauwd-
heden cn krampen op (dezelfde verschijnselen als na strychnine-
injectie bij den hond).

Eigenaardig was bij deze gevallen het geweldige slaan met het
bovenliggende voorbeen.

De bcwustelooze dieren hadden een lagere temperatuur dan die
met krampaanvallen. Het temperatuurverschil vóór en na den
krampaanval bedroeg soms wel 2⁰ C.

Bij sectie werden vooral punt- en streep-bloedingen op pericard,
epicard en in het myocardium waargenomen.

Vierde vorm. Deze patiënten aten en herkauwden goed, gaven
voldoende melk, doch werden langzamerhand mager en kregen
een verlamming van de achterhand. Eerst konden de dieren met
moeite opstaan, terwijl dit bij het voortschrijden van het proces
onmogelijk werd. Bij sectie werd geen abnormaliteit gezien.

Ik meen uit deze beschrijvingen (daar buiten gelaten de vierde
vorm van de Gier) drie ziektebeelden te herkennen en ik zou de
eene als z.g. Brabantsche ziekte willen beschouwen, gepaard
gaande met zeer hooge temperstuur die hierbij karakteristiek is
en met bloedingen vooral uit neus en anus.

Het tweede ziektebeeld komt zeer veel overeen met gevallen
die veel als „kopziekte" (de verschijnselen hierbij zijn niet steeds
precies dezelfde) zijn beschreven en die ook ik meermalen heb
waargenomen en waarbij bij de sectie in de eerste plaats bloedingen
in het hart opvallen en zeer vaak longemphyseem te constateeren
is, evenals een rocd darmslijmvlies, maar waarbij niet zulk een
heftige degeneratie van de parenchymateuze organen optreedt.

In de derde plaats de patiënten met verlamming van de achter-
hand, die vaak het beeld van kalfziekte vertoonen (meer of minder
duidelijk), maar welk ziektebeeld niet optreedt op een tijd die
typisch voor kalfziekte is.

Soms zien wij deze afwijkingen wel enkele weken vóór het kalven
optreden, maar niet minder vaak geruimen tijd er na.

De klinische verschijnselen van de echte Brabantsche ziekte
doen vooral denken aan een hevige infectieziekte. De voornaamste
symptomen zijn hooge koorts, vaak tot 42⁰ C. en hooger, bloe-
dingen uit de neus, haemorrhagische ontlasting, bloedingen in de
zichtbare slijmvliezen, soms bloed in de melk, verdwijnen van de
eetlust en van de melkgift, spiertrillingen, wankelen en groote
zwakte.

Men heeft gedacht aan de Wild- und Rinderseuche, maar deze
veronderstelling is onhoudbaar gebleken op grond van het bac-
teriologisch onderzoek aan de Scruminrichting.

Dr. Frenkel vond in de typische lever haarden, die haemorr-
hagisch en necrotisch zijn, steeds bacteriën in reincultuur en kon
deze identificeeren als behoorende tot de groep van coryne-achtige
bacteriën.

Ook Dr. Gooren kon in ontstoken leverhaarden heel gemakke-
lijk eigenaardige bacteriën aantoonen, die zich met Löfflcr\'s me-
thyleenblauw kleurden en op gewone agar zeer gemakkelijk te
kweeken waren.

De chemische onderzoekingen, verricht door Prof. Sjollema
en de voederproeven van Prof. de Blieck wijzen er op, dat de
kans groot is, dat een bepaalde soort Duitsch sojameel een groote
rol heeft gespeeld (de Gier).

Prof. de Blieck heeft door voedering van sojameel het typische
beeld der z.g. Brabantsche ziekte bij een rund opgewekt (Tijdschr.
voor Diergeneesk., 51ste deel, afl. 22), heeft dit echter niet nader
bevestigd.

Door inspuitingen van sojaboonen- extract met 0.9 % keuken-
zout bij konijnen zag Prof. Sjollema bloedingen optreden, o.a.
neusbloedingen. Het gelukte echter niet door toediening van het
preparaat per os de typische afwijkingen te voorschijn te roepen
(Tijdschr. v. Diergeneesk., 52ste deel, afl. 11).

De Voorzitter van de Afd. Gelderland-Overijsel v. d. Maatschap-
pij voor Diergeneeskunde achtte de kwestie nog niet in een dus-
danig stadium gekomen, dat op het nemen van maatregelen moest
worden aangedrongen.

Dr. v. Straaten zei in Mei 1926 :
Ofschoon men nog niet gerechtigd is bacteriologische factoren
geheel buiten te sluiten, wijst het lijden toch meer in de richting
van een intoxicatie, hetzij door in het voedsel aanwezige giften,

hetzij door resorptie van niet of niet-voldoende afgebroken ei-
witten bij eiwitovervoeding, hetzij door nog meer duistere factoren,
zooals bij melkziekte, alles op de basis van individueele praedis-
positie".

Pulles nam niet-twijfelachtige gevallen waar, waarbij zelfs
met den besten wil het sojameel niet als oorzaak der ziekte kon
worden aangenomen. Volgens hem is het koude, gure weer van in-
vloed, daar hij juist in den tijd, dat de dieren van den warmen stal
in de weide komen, de ziekte zag optreden.

In denzelfden geest uitte zich Dr. Gooren. Hij zegt nl. dat de
ziekteverschijnselen in de beide jaren 1924 en 1925 bij voorkeur
optraden vrij wel gelijk met den overgang van stal- in weide-
periode en ook Dr. Gooren zag gevallen bij dieren die ongeveer
3 weken in de weide hadden geloopen en met niets anders dan met
gras gevoerd waren. Soortgelijke gevallen zijn meer voorgekomen.

In Duitschland heeft men voor de daar genoemde Dürener
Krankheit een micro-organisme als de oorzaak aangenomen, maar
men heeft deze meening evenals in Nederland vrijwel verlaten.

Vast staat volgens Dr. Gooren, dat ook andere voedingsmid-
delen dan soja-meel, getuige de waargenomen ziektegevallen, de
ziekte kunnen veroorzaken.

ie. Het is opvallend, dat de ziekte juist bij voorkeur onder de
beste melkgeefsters voorkomt, speciaal op de zandgronden, waar
het melkvee, ter verkrijging der hoogst mogelijke melkgift zeer
intensief wordt gevoerd, terwijl vaak geregeld 3 maal per dag wordt
gemolken.

2e. Hierdoor is het melkvee der zandgronden een melkmachine
geworden met weinig weerstandsvermogen.

3e. De ziekteverschijnselen in de jaren 1924 en 1925 traden bij
voorkeur op vrijwel gelijk met den overgang van stal- in weide-
periode.

4e. Het moet zeer waarschijnlijk worden geacht, dat de Bra-
bantsche ziekte in haar beginstadium niets anders is dan een
voedingsintoxicatie, waarbij vooral bijgevoerde meelsoorten speci-
aal ook het sojameel, althans een intensieve voeding, een rol spelen.

5e. De geconstateerde leverhaarden (die nader door Dr. Fren-
kel beschreven zijn) en de boutvuurachtige spierzwellingen ver-
oorzaakt door pathogene, anaërobe rottingsbacteriën zijn slechts
complicaties ; de invasie van deze bactcrën gedurende het leven van
van het dier is gemakkelijk te verklaren door het verminderde weer-
standsvermogen der reeds zieke dieren.

Het valt mij op dat Dr. Gooren in zijn laatste conclusie niet
spreekt van de door Dr. Frenkel en hem gevonden bacteriën,
die steeds in reincultuur in de typische leverhaarden werden ge-

vonden en door Dr. Frenkel werden geïdentificeerd als behoorende
tot de groote groep van coryne-achtige, temeer daar door intra-
veneuze injectie met een cultuur dezer bacteriën bij een konijn bij
sectie multipele bloedingen werden waargenomen, evenals de-
zelfde haemorrhagische haardjes in de lever.

Het lijkt er dus zeer veel op, dat deze bacterie, bij konijnen al-
thans, de verschijnselen van Brabantsche ziekt kan veroorzaken
en deze daardoor ook kan verklaren.

Als men dezelfde proef had genomen op runderen en indien deze
ook hierbij positief was uitgevallen had men het bewijs volgens
Koch : het opwekken der ziekte met een reincultuur der para-
sieten, geleverd.

Daar het vast staat, dat ook andere voedingsmiddelen dan soja-
meel de ziekte kunnen veroorzaken, wordt de rol daarvan als zoo-
danig wel zeer twijfelachtig, daar juist een intensieve voeding een
groote rol schijnt te spelen, evenals de overgang van stal naar
weide.

Dr. Gooren zegt, dat de invasie van de anaërobe rottings-
bacteriën, die hij isoleerde in een drietal gevallen van tegelijkertijd
aanwezig zijnde boutvuurachtige zwellingen in de spieren, ge-
makkelijk te verklaren is door het verminderde weerstandsver-
mogen der reeds zieke dieren.

Geldt hetzelfde niet voor de in de leverhaarden gevonden co-
ryneachtige bacteriën, t.o.v. deze dieren met zeer weinig weer-
standsvermogen ?

Ook deze bacteriën zullen toch zeer zeker in het darmkanaal
aanwezig geweest zijn of op een der andere slijmvliezen.

Het geringe weerstandsvermogen, en het koude, gure weer zou-
den oorzaak kunnen zijn dat deze bacteriën den darmwand pas-
seeren en het dier plotseling hevig ziek maken, waardoor het
ziektebeeld verklaard zou zijn. Als het lichaam een keer ziek is,
behoeft het niet te verwonderen, dat in sommige gevallen anaërobe
rottingsbacteriën secundair boutvuurachtige spierzwellingen ver-
oorzaken.

Als men eenzelfde coryneachtige bacterie uit den darminhoud
van runderen kan isoleeren en het gelukt door intraveneuze injectie
bij runderen deze ziekte op te wekken, dan is een beter inzicht ver-
kregen in deze mysterieuze kwestie.

Zooals uit de literatuur blijkt, is er zeer weinig hoop op herstel
bij de echte Brabantsche ziekte, gepaard gaande met hevige bloe-
dingen, daar de afwijkingen in de verschillende organen te hevig zijn.

Men is het er nl. over eens, dat de ziekte bij voorkeur optreedt,
bij den overgang van stal in weideperiode onder de beste melk-
geefsters, die weinig weerstand hebben.

Het is daarom natuurlijk aangewezen dergelijke gevoelige dieren
niet met slecht weer in de weide te brengen, ze den eersten tijd
\'s nachts op stal te halen of ze in de weide gelegenheid te geven zich
te kunnen beschutten tegen koude en gure nachten.

Ook deze ziekte treedt vooral op gedurende de eerste dagen van
den weidegang. Hierbij zien wij tctanicvcrschijnselen. Het begint
als regel met schrikachtigheid, de blik is wat onrustig, de patiënt
strekt hoofd en hals wat, de gang is onzeker en wordt op den duur
waggelend. Wij zien spiertrekkingen, het dier valt om en kan niet
meer overeind. Het hart bonst, de pols wordt frequenter evenals
de ademhaling. Spoedig gaat een dergelijke patiënt platliggen en
strekt den kop maximaal naar achteren. Deze opisthotonus (kramp
van nek- en halsspieren) heb ik telkens gezien en vaak krampen
der kauwspieren, waardoor tandenknarsen ontstaat. De oogen
worden vaak weggetrokken, d.w.z. de oogbol sterk zijwaarts ge-
draaid, zoodat soms alleen de skiera te zien is.

Soms zag ik zwembewegingen met de beenen maken. Verder zijn
de dieren comateus. De dood kan zeer vlug intreden, maar ook kun-
nen de patiënten eenige dagen in comateuzen toestand blijven
liggen. De temperatuur zag ik normaal, soms iets verhoogd en in
het laatste stadium ook wel verlaagd. De karakteristiek hooge
temperatuur, zooals die bij de echte Brabantsche ziekte wordt
waargenomen, heb ik nooit geconstateerd.

Van Zijverden geeft ongeveer dezelfde beschrijving van de in
de Rijnstreek reeds veel langer voorkomende Kopziekte (Tijdschr.
voor Diergeneesk. 53e deel, afl. 23) en hij ziet een frappante over-
eenkomst met de door Huizixga beschreven cerebro-spinaal me-
ningitis (53e deel, afl. 19).

Uitgemaakt is het niet of deze aandoeningen identiek zijn, maar
daar de oorzaak van beide ziektebeelden nog onbekend is en de
symptomen frappant op elkaar gelijken is het zeer aannemelijk dat
wij met een en dezelfde ziekte te doen hebben.

De verschijnselen wijzen dus in de eerste plaats op een aan-
doening der hersenen, vanwaar de minder mooie naam kopziekte
(waarom het hoog tijd wordt deze zoo spoedig mogelijk te laten
vervallen volgens Dr. Jalving). De histologische veranderingen
in de hersenen zijn echter tot nog toe te weinig bekend.

Wel heb ik herhaaldelijk te sterk gevulde vaten in de meningae
waargenomen, terwijl Huizinga het voorkomen van veel geel-
achtig gekleurd, tamelijk doorschijnend vocht in de hersenholte
meldt.

Verder vond Huizinga zonder uitzondering bij de sectie in hooge
mate longemphyseem, welke afwijking ik ook enkele malen heb

geconstateerd, evenwel niet constant. Geregeld vond ik bloedingen
in het hart en een rood darmslijmvlies.

Wat de oorzaak kan zijn of hoe de ziekte wordt overgebracht
(gesteld, het is een infectieziekte) is op geen afstand te bepalen
zegt Huizinga.

Hoewel calciumtherapie in een bepaald percentage der gevallen
met succes wordt toegepast behoeft dit niet te pleiten tegen een
mogelijke infectieusiteit van het lijden. (Dr. van Heelsbergen,
Tijdschrift voor Diergeneesk. 56e deel, afl. 20).

Dr. Clarenburg vond in het door Huizinga opgezonden ma-
teriaal diplococcen in het hersenvocht.

Het is van belang deze onderzoekingen te herhalen en zich niet
alleen te bepalen tot het hersenvocht, maar ook andere organen
als nieren en lever aan een bacteriologisch onderzoek te onder-
werpen.

De ziekte door Dr. Gooren bedoeld, vrijwel zonder koorts ver-
loopende en waarbij op het laatst intoxicatieverschijnselen (spe-
ciaal ook hersenverschijnselen) worden waargenomen, doet zeer
sterk aan deze kopziekte denken.

De hypothesen over de oorzaak van melkziekte wijken in de
laatste jaren sterk af van de oorspronkelijk opgestelde.

Vroeger dacht men vooral aan intoxicatie en infectie, in den
laatsten tijd daarentegen vooral aan stoornissen in de stofwisse-
ling, soms aan een gewijzigde vetomzetting, aan een abnormaliteit
in de suikerstofwisseling of aan een stoornis van het regelings-
mechanisme," waarbij dan de primaire stoornis zou zetelen in de
functie van de bij schildklier.

Pugh (Vet. Record 1924, No. 48) meent dat het lijden veroor-
zaakt zou worden door een verhinderde of gewijzigde vetomzetting,
waardoor ketonlichamen zouden gevormd worden.

De Gier meent, dat zoowel Brabantsche ziekte, acetonaemie
als melkziekte in verband staan met de voedering ; zij zijn mis-
schien alle als een voederingsvergiftiging te beschouwen en het
verband zou voornamelijk te zoeken zijn in de vetstofwisseling
(Tijdschr. v. Diergeneesk. 53e deel, afl. 10).

Widmark (B.T.W. 13 Aug. 1926, No. 33) beschouwt kalfziekte
als een ziektebeeld, ontstaan ten gevolge van het gebrek van glu-
cose in het bloed, als gevolg van de verhoogde functie van den
uier. De abnormale ontwikkeling van den uier is niet gevolgd door
eene zelfde ontwikkeling van de glucose produceerende organen,
het gevolg hiervan is dat het evenwicht verstoord wordt.

publicaties van den laatsten tijd over kalfziekte. Hij besluit dat
wellicht het bloedsuikergehalte geen direct causale factor is, maar
dat de oorzaak dieper ligt. Het primaire moet volgens hem in de
oxydatieprocessen in de weefsels gezocht worden.

MOUSSU (Recueil de Méd. Vét. février 1928) concludeert : ,,La
maladie vitulaire des laitières n\'est pas fonction d\'une hypogly-
cémie ; il y a autre chose a son origine."

Het gemiddeld bloedsuikergehalte bij kalfziekte wordt hooger
gevonden dan bij gezonde.

Bij kalfziekte wordt door verschillende schrijvers aangegeven,
dat de lever gedegenereerd is. Dit past in het kader der intoxicatie-
theorie.

Moussu meent dat de oorzaak te zoeken is in een verlaagd
cholesterine-gehalte van het bloed.

Uit de zeer uitvoerige onderzoekingen van Prof. Sjollema is
gebleken, dat bij paresis puerperalis de minerale stofwisseling ge-
stoord is. Het Ca-gehalte van het vloedserum bedraagt meestal
slechts ongeveer 5 m.G. %, is dus lager dan de grens.

Bij de melkziekte moet een stoornis van het regelingsmechanisme
worden aangenomen, die zich het eenvoudigst met de theorie
van Kraus en Zondek, door het gebrek aan calcium, verklaren
laat.

Prof. Sjollema denkt hierbij aan een primaire stoornis van de
bijschildklierfunctic (evenals Amerikaansche onderzoekers).

Dat Ca-verarming voor het optreden van melkziekte van groote
beteekenis is bewijst het feit, dat een intraveneuze injectie van
calciumchloriede de patiënten vlug en blijvend geneest.

R. Völker (Münchener Tierartzl. Wochenschr. 1929, No. 19)
acht de gunstige werking van chloorcalcium geen voldoende argu-
ment voor de juistheid van de theorie der primaire stoornis van
de bijschildklierfunctie.

,,De stoornis van het regelingsmechanisme kan soms functioneele
afwijkingen in een anderen zin ten gevolge hebben (Prof. S. wijst
in dit verband op acetonaemie. B. J).

De uitkomsten van dit onderzoek geven slechts een schets-
matige verklaring van het wezen der melkziekte. Veel van deze
beschouwingen hebben slechts een voorloopig karakter, daar een
geheel nieuwe richting is ingeslagen en de basis niet voldoende
ontwikkeld is.

Dat verhoogde gevoeligheid voor exogene vergiften, waarschijn-
lijk samengaand met verhoogde darmpermeabiliteit, toch ook de
directe oorzaak van met kalfziekte verwante syndromen kan
zijn is m. i. volstrekt niet uitgesloten. Het optreden van kalf-

ziekte en analoge syndromen valt zoo dikwijls samen met sterke
temperatuurschommeling.

Misschien zal daarom de praktijk al eerder half langs theore-
tischen en half langs empirischen weg voor verschillende syndro-
men de meest aangewezen geneeswijze vinden."

„Het is duidelijk dat de dieren in erge gevallen van acetonaemie
niet veel eetlust kunnen hebben, want bijna alle benoodigde ca-
lorieën worden tengevolge van de pathologische vetafbraak aan
het lichaam zelf onttrokken.

Als wij ons goed voor oogen stellen wat dit beteekent, dan moe-
ten wij wel de groote vetajbraak of vetmobilisatie als de primaire
afwijking der stofwisseling beschouwen.

Het centrum dat de vetstofwisseling beheerscht moet men zich
denken aangetast te zijn door wat men gewoonlijk noemt een
intoxicatie.

Aan te nemen dat deze intoxicatie van een aandoening van het
maagdarmkanaal zou uitgaan, daarvoor schijnt geen reden te
bestaan.

De oorzaak der functioneele stoornis is een intoxicatie zoekend,
is het een nog geheel onopgeloste vraag hoè die intoxicatie tot
stand komt en welk orgaan primair de stofwisseling in abnormale
banen leidt."

Deze opmerkingen van Prof. Sjollema zijn voor mij aanleiding
geweest paresis puerperalis en aetonaemie eens uit klinisch en
pathol.-anatomisch oogpunt te beschouwen.

Men is het er algemeen over eens dat acetonaemie wel zoo goed
als uitsluitend voorkomt bij koeien die in zeer goeden voedings-
toestand verkeeren en tot de zeer goede melkgeefsters behooren,
evenals dit bij melkziekte het geval is.

Juist bij dieren die aan melkziekte hebben geleden, komt een
volgend jaar nog al eens acetonaemie voor. Een enkele maal
treden zelfs beide ziekten op 11a eenzelfden partus.

Opmerkelijk is de gunstige werking van luchtinsufflatie in den
uier bij beide ziekten, evenals de gunstige werking van glucose.

Jöhnk beschrijft een paar gevallen van acetonaemie, waarbij
de dieren in coma stierven. Dit zien wij ook bij melkziekte.

In gevallen van typische acetonaemie vond Prof. Sjollema
een gehalte aan totaal acetonlichamen soms van 12 gr. per Liter
(Bij normale \'koeien is dit gehalte in den regel minder dan 0.5
gram per L.) Ook bij melkziekte vond Prof. Sjollema in het
bloed soms vrij veel aceton.

Bij melkziekte is dus ook neiging aanwezig tot de stofwisseling-
stoornis, die acetonaemie doet ontstaan.

Bij een onder acetonaemie-verschijnselen gestorven rund, waar-
op collega Wigersma in 1924 sectie deed, was de lever abnormaal;
tevens toonde de sectie andere afwijkingen aan, nl. degeneratie
van de nieren en de hartspier.

Ostertag zegt hiervan, dat grovere anatomische veranderingen
bij het geslachte dier niet worden waargenomen. De sectiebevinding
is eerder, als bij vergiftiging negatief.

Volgens de Bruin vertoonen zich bij de sectie geen karakteri-
stieke verschijnselen. (In dit verband werd echter speciaal aan-
dacht aan de uterus geschonken).

(Het meest wordt hier echter gelet op het scheedeslijmvlies,
de baarmoeder en de vaten der buikorganen).

Pomayer daarentegen, die een uitvoerige studie gemaakt heeft
van deze interessante ziekte beweert in zijn werk : „die Gebar-
parese beim Rind" in 1919, dat hij in tegenstelling met andere
onderzoekers de veranderingen aan de organen overeenstemmend
en zeer karakteristiek vindt.

Hij bevestigt b.v. de opmerkelijke hyperaemie van hersenen,
hart en longen, die ook Otte gezien heeft. Verder zegt hij, dat de
lijkstijfheid altijd in zeer korten tijd optreedt. De nieren zijn steeds
bleek, de lever vaak lichtergekleurd, de dunne darm meer of minder
diffuus rood gekleurd.

De vezels van de hartspier zijn min of meer gedegenereerd, met
korrelige troebeling, de kernen zijn nauwelijks herkenbaar.

De hersenen hebben altijd opvallend gevulde hersenvliesvaten.
De lever vond Pomayer soms sterk gezwollen, de milt iets ver-
dikt en week.

Ook Saake vond een hyperaemie van de hersenvliezen, vaak
overvulling der vaten met bloed, extravasaten, hersenoedeem en
exsudatie in de ventrikels.

Franck constateerde hersenhyperaemie en oedeem met exsu-
daat in de hersenholte. Het hersenoedeem beschouwt hij als oor-
zaak van de zich klinisch openbarende hersenanaemie.

Zoowel bij paresis puerperalis als bij acetonaemie zijn bij sectie
dus pathologische afwijkingen te constateeren en bij beide ziekten
sterven de dieren in coma.

Seitter (dissertatie 1910, Stuttgart) was de eerste die t. o. v.
melkziekte het collaps-idee uitsprak.

volgens hem de vasomotoren-collaps. Deze opvattingen zijn veel
overgenomen en tot grondslag van verdere beschouwingen ge-
worden.

Als oorzaak van de vaso-motoren- collaps beschouwt Seitter
een verandering van de secretie van sommige klieren, b.v. van den
uier of van een hormoon-vormend orgaan. Buitendien denkt hij
aan toxinen in de bloedbaan.

Als wij de symptomen van melkziekte in een vergevorderd sta-
dium echter goed nagaan, hebben wij te doen met een algemeene
collaps ; wij zien nl. een verzwakking van de werking van alle
voor het leven gewichtige organen, vooral van hersenen, hart en
longen.

De dieren bevinden zich in een later stadium in volkomen be-
wusteloozen toestand, liggen uitgestrekt op den grond, zijn ge-
voelloos, de dwarsgestreepte en gladde spieren zijn verlamd, de
reflexen zijn verdwenen, de pupillen sterk verwijd, de huid is
koud, de pols zwak en slecht te voelen, vaak is de hartslag slechts
met het oor aan de borstkas te tellen, de ademhaling is vaak diep,
verlangzaamd en steunend en verder is de temperatuur na het
intreden van den comateuzen toestand sub-normaal.

De oorspronkelijk opgestelde hypothesen over de oorzaak van
melkziekte laten zich hoofdzakelijk in drie groepen splitsen :

In den laatsten tijd daarentegen denkt men meer aan stofwisse-
lingsstoornissen. Hier zijn de inzichten van Prof. Sjollema van
veel belang, vooral in verband met de nieuw aangegeven calcium-
chloriede-therapie.

De mechanische verklaringshypothese en zuurstofgebrek als
oorzaak van paresis puerperalis kunnen wel uitgesloten worden,
daar het klinische verloop en de sectiebevindingen deze beide
hypothesen niet steunen.

Anaphylaxie komt ook niet in aanmerking als oorzaak, daar
men hieronder verstaat een overgevoeligheid tegen soortvreemd
eiwit.

In \'t algemeen hadden de schrijvers over deze ziekte eenige
jaren geleden de overtuiging bij melkziekte te doen te hebben met

een toestand van bewusteloosheid, met volledige verlamming van
alle spieren tengevolge van hersenanaemie met vasomotorenver-
lamming.

In den allerlaatsten tijd heeft men zijn aandacht meer gecon-
centreerd op stoornissen in de stofwisseling. Toman (Tijdschr.
v, Diergeneesk,, 53e deel afl. 15) zegt, dat bij kalf ziekte zeer
waarschijnlijk een circulatie-aeidosis bestaat, maar dat het nog
nooit beantwoord is, hoe een stoornis van het zuur-base-evenwicht
tot een afwijkende functie leidt.

Greig besluit (in 1927) dat wellicht het bloedsuiker gehalte
geen direct causale factor is, maar dat de oorzaak dieper ligt.

Moussu : ,,La maladie vitulaire des laitières n\'est pas fonction
d\'une hypoglycémie ; il y a autre chose a son origine."

Prof. Sjollema : „De acute stoornissen van het vegetatieve
zenuwstelsel bij melkziekte zijn wel altijd als van secundairen aard
te beschouwen, inmmers dat een luchtinsufflatie blijvend de bij
het regelingsmechanisme betrokken factoren zou verbeteren of dat
dit door een CaCl₂ -injectie zou geschieden is niet waarschijnlijk".

Wel heeft men de infectie- en intoxicatietheorie in den laatsten
tijd meer laten varen, maar Prof. Sjollema merkt toch ook op,
dat verhoogde gevoeligheid voor exogene vergiften, waarschijnlijk
samengaand met verhoogde darmpermeabiliteit toch ook de directe
oorzaak van melkziekte kan zijn.

Het bloed heeft behalve lage calciumgehalten soms vrij veel
acetonlichamen. Dit feit is als een aanwijzing te beschouwen voor
verwantschap tusschen melkziekte en acetonaemie.

Evenals acetonaemie komt kalfziekte zoo goed als uitsluitend
voor bij koeien die in zeer goeden voedingstoestand verkeeren en
tot de zeer goede melkgeefsters behooren.

Dat de acetonlichamen in hoofdzaak uit vetten en wel uit de
vetzuren ontstaan, staat voldoende vast (Prof. Sjollema).

Welnu er bestaan obligaat vetsplitsende bacteriën, de bac. prodigi-
osis (wonderbacterie), de bactridium lipolyticum (Huss), bac.
fluorescens, die bijzonder sterk verspreid zijn, zoowel in den grond
als in het water, dus ook wel in den tractus intestinalis der runderen.

De symptomen van acetonaemie zijn uit de zeer groote vetaf-
braak en uit de gevolgen der vorming van veel acetonlichamen
goed te verklaren (Prof. Sjollema).

Daar bij melkziekte ook veel acetonlichamen voorkomen, wat
als een verwantschap te beschouwen is met acetonaemie (Prof.
Sjollema), mag men het vermoeden uitspreken, dat acetonaemie
en paresis puerperalis veroorzaakt worden door een auto-infectie
vanuit den darm met een vetsplitsende bacterie of het door
dezen afgescheiden lipolytisch ferment.

De verschijnselen die bij deze ziekten optreden (klinisch en
pathol.-anatomisch) zijn de reactie van het lichaam tegenover
de inwerkende ziekteoorzaak, het vetsplitsend micro-organisme
of het door deze afgescheiden lipolytisch ferment.

Zoo zouden wij ten opzichte van deze ziekten terugkeeren tot
het natuurwetenschappelijk fundament waarop Rudolf Virchow
de pathologie gegrondvest heeft.

Ik las in het tijdschrift wederom de klacht van te laat aangeven bij mond-
en klauwzeer. Deze klacht is volkomen gegrond en ieder prakticus weet bij
ervaring dat de tongblaar vaak wordt aangegeven als nog juist een paar vette
koeien verkocht of export-vee is afgeleverd of kalveren gemarkt zijn en anders
redt men zich immers door zoolang de af te leveren koeien bij een buurman of
familielid of elders te stallen niet waar ? En zoolang de mensch behept zal zijn
met egoïsme, zoolang zal ook het algemeen belang bij het eigen-ik achter staan
tenzij — en dat is in den grond alweer egoimse — de kans om gesnapt te worden
zeer groot en de boete zeer zwaar is.

Nu wordt er aan die boete-kwestie gewerkt en bovendien ligt daar het zwaarte-
punt bij den rechter zoodat wij dat buiten beschouwing kunnen laten.

De kans om gesnapt te worden hangt vrijwel geheel of van het Vétérinair
Staatstoezicht. Dat wordt uitgeoefend door den Inspecteur met behulp van
enkele hulpkeurmeesters (opzichters). Men kan zich afvragen of dat voldoende
is. Ik zou daarop willen antwoorden : in gewone tijden ja, maar wanneer mond-
en klauwzeer dreigt uit te breken neen. Nu kent de Veewet nog „plaatsver-
vangers". Maar dat plaatsvervangerschap heeft hoegenaamd geen beteekenis meer
omdat men öf eiken veearts als plaatsvervanger heeft aangesteld óf „plaats
vervanger" en „geexamineerd veearts precies gelijk behandelt en dus doet alsof
het plaatsvervangerschap niet bestaat ; immers de Inspectie stuurt met pijnlijke
nauwkeurigheid juist dien veearts naar den veehouder om mond- en klauwzeer
te constateeeren, waarvan men weet dat hij de behandelende dierenarts is !
En toch kan de plaatsvervanger-prakticus een belangrijke steun zijn voor het
bestrijden van epizoötische ziekten.

Maar het zal toch een ieder duidelijk zijn dat men wel wat heel veel altruisme
van den plaatsvervanger eischt wanneer hij wel geacht wordt opsporingsambte-
naar te zijn maar zoogoed als geen bezoldiging geniet en bovendien volkomen
op één lijn gesteld wordt met ieder andere prakticus. Wat een volkomen ver-
schil bij de Vleeschkeuringswet. Daar is de prakticus-keuringsveearts tevens
ambtenaar en tegenover het groote nadeel van eigendommen van eigen klanten
»e moeten afkeuren staat het voordeel van vaste bezoldiging. Ideaal is ook
daar de toestand niet maar voor den man met een oprecht en eerlijk gevoel
is daar toch plaats 1

Een enkel voorbeeld van deze scheeve verhouding bij de Veewet moge blijken
uit het volgende dat ik noodgedwongen uit eigen ervaring put:

geval van mond- en klauwzeer bij een groote veehouder ter kennis van politie
en Inspecteur te brengen. Het geval werd vervolgd en de man werd in eerste
instantie tot / 500.— in tweede (met behulp van een advocaat) tot / 350.—
boete veroordeeld.

Dat die veehouder mij mijn congé gaf sprak vanzelf en dat een collega deze
menschen in liefde als klant aannam, evenzeer !

Ik had dus als belooning een goede klant verloren. Maar nu komt het
mooiste nog : Wanneer nu deze menschen weer tongblaar onder het vee krijgen
dan kom niet ik doch mijn collega voor het constateeren daarvan in aanmer-
king ! Mij scheen dat, afgezien van alle persoonlijke vóór- of nadeelen een ver-
derfelijk systeem. Met deze gedachten toog ik ter vergadering van de afdeeling
Friesland en rekende daarbij op het gezond verstand en eerlijkheidsgevoel der
collega\'s, evenals op dat der Inspectie, Maar jawel ... in plaats van instemming
kreeg ik den wind van voren en mijn inzichten kelderden met groote meerderheid !

Nu zal men zeggen : hoe hadt gij u die organisatie dan gedacht ? Immers
voor vaste, bezoldigde plaatsvervangers is niet altijd werk. Neen, maar wel
zou ik in tijden van dreigend veeziekten-gevaar bepaalde centra willen zien
aangewezen als tijdelijk plaatsvervangende inspectieplaatsen en waarvan dan
de dierenarts ook tijdelijk een veeopzichter als hulp kreeg toegewezen, m.a. w.
een tijdelijke mobilisatie van eenige ambtenaren, die alle bevoegdheden en
plichten van de inspectie gedurende een bepaalde periode hebben en alleen
verantwoordelijk zijn aan den Inspecteur. Dat voor die periode een behoorlijke
bezoldiging dient te worden gegeven spreekt vanzelf.

Maar het komt mij voor dat een zoo belangrijke zaak toch wel een offer
waard is.

Ondanks herhaald aandringen heeft ondergeteekende nog geen
nadere inlichtingen kunnen verwerven omtrent dienst voorwaarden,
salarieering en pensioneering der voor Ecuador gevraagde dieren-
artsen.

Zoodra deze worden ontvangen zullen zij ter kennis van belang-
hebbenden die zich aanmeldden worden gebracht.

Inmiddels bereikte mij het verzoek, medewerking te verleenen
bij de uitzending van een dierenarts naar Shanghai.

De agent van de „Shanghai Municipal Council" te London
„Messrs John Pook & Co.", Fenchurch Street 65 London E.C. 3,
ontving de opdracht om de uitzending voor te bereiden van een
dierenarts uit een der staten van het vasteland van Europa.
Deze dierenarts zal worden verbonden aan de staf van het ,,Public
Health Department of the International Settlement", onder directie
van den „Commissionor" of Public Health. Tot zijn taak zal
behooren, keuring van slachtvee (levend en na de slachting),

toezicht op noodslachtingen, toezicht op melkvee (tuberculinatie)
en voorts al hetgeen tot den gemeentelijken veterinairen dienst
zal behooren. De verbintenis wordt aangegaan voor drie jaar, doch
kan dan op gunstige voorwaarden worden verlengd. Vereischten
zijn, diploma van dierenarts, niet ouder dan dertig jaar en
ongehuwd. Salaris per maand 550 Taels, met een toeslag van
75 Taels (ong. ƒ 650.— per maand bij de tegenwoordige koers),
ie klasse passage, half tractement gedurende de reis, bovendien
een uitkeering uit het „Superannuation Fund ad minstens 10%
van het totale genoten salaris bij het eindigen van de overeenkomst.
Elk jaar een maand verlof en 8 mnd. Europeesch verlof na
5 jaar dienst.

Na 8 jaren komt de N.R.Ct. weer op haar oude liefde terug en wijdt (in het
110. van Zondag 8 Juni) een hoofdartiel aan ,,het geheimmiddel van den Berg
tegen mond- en klauwzeer".

De toon van dat artikel is zeer scherp en bitter en er wordt gewezen op de
miskenning die den heer v. d. Berg (en zijn beschermster de N.R.Ct.) in Neder-
land en andere landen zou zijn ten deel gevallen. Hierbij wordt het voorgesteld
alsof de diergeneeskundige wetenschap bevooroordeeld en zonder voldoende
kennis van zaken de heer v. d. Berg zou hebben tegengewerkt. Deze leelijke
bewering is volkomen onjuist en de N.R.Ct. kan dat weten, daar er indertijd wel
degelijk onder toezicht van Nederlandsche dierenartsen proeven met het mid-
del zijn genomen, die niet een bevredigend resultaat hadden, (zie jaargang 1921
blz. 23, 575 en 613 en jaargang 1922 blz. 508 van dit tijdschrift). Wij wezen
er toen op dat de N.R.Ct. en haar correspondenten zich een oordeel aanmatig-
den over zaken waarvan zij geen verstand hebben. Wij zouden nu niet op haar
artikel gereageerd hebben, ware het niet dat zij nu in deskundig gezelschap is.
Volgens het artikel zijn in Spanje proeven genomen met het middel v. d. Berg
die door deskundigen gunstig zijn beoordeeld. Prof. Culebras zou het middel
hebben aanbevolen. Wij zullen afwachten wat de diergeneeskundige bladen in
Spanje hierover vermelden en komen er dan later op terug. Ieder deskundige
die veel in mond- en klauwzeer gewerkt heeft weet hoe voorzichtig men bij
deze ziekte moet zijn bij het beoordeelen van geneesmiddelen en geneesmethoden.
Reeds herhaaldelijk is een voorloopig succes of schijnsucces toegeschreven aan
een middel terwijl later bleek dat andere factoren (b.v. weinig virulente smet-
stof, uitstervende epizoötie) dat succes bewerkten, of dat men met verschillende
andere (bekende) geneesmiddelen hetzelfde bereikte. Redactie,

Reeds in 1827 een voorstel tot het oprichten van een gemecnteslachtplaats te
Utrecht.

In het „Maandblad van Oud-Utrecht" van 26-5-1930 vond ik medegedeeld,
dat de Utrechtsche plaatselijke commissie van „geneeskundig toevoorzicht" meer
dan 100 jaren geleden Burgem. en Wethouders heeft aangeraden een gemeente-
slachtplaats op te richten en wel bij advies, gedateerd 20 Febr. 1827, ^van den
volgenden inhoud:

„In het algemeen was het hoogst wenschelijk, dat de slagters hun vee niet in
hunne eigen wooningen slagten, maar in zoodanige plaatsen, welke door de
overheid hiertoe bestemd zijn en wier ligging en inrigting zoodanig zijn, dat het
vleesch daarin zuiver kan bewaard en de plaats zelve zindelijk gehouden worden;
in een algemeen slagthuis kunnen maatregelen genomen worden, om het bloed
en verdere onbruikbare deelen behoorlijk wegteruimen, maatregelen, welke boven
het bereik van bijzondere personen zijn, daar de gooten van bijzondere slagt-
huizen dikwijls overstroomen van het bloed, hetwelk bij heet wèer al spoedig
bederft, de lugt verontreinigd en zoo voor hen, die nabij deze slagthuizen woonen,
zeer nadeelige gevolgen kan veroorzaken; deze algemeene slagthuizen moeten
vooral niet in het midden van eene stad geduld worden. Een stroomend water
en de vrije doortogt van wind is voor zoodanige plaatsen onontbeerlijk; de onrein-
heden moeten in diepe putten verzameld en behoorlijk gedekt worden; de ligging
en inrigting der slagthuizen te Parijs zijn zoo doelmatig, dat zij bij ons alle na-
volging verdienen."

Men ziet, de voordeelen aan een gemeenteslachtplaats verbonden, zijn door de
commissie duidelijk en helder uiteengezet en men moet er zich over verwonderen,
dat de overheid eerst na tal van jaren, in 1901, tot het oprichten is overgegaan.
Wel hebben in het midden der vorige eeuw ernstige plannen bestaan om het
huis Fresenburg aan de Oude Gracht bij de Jansbrug tot een algemeen slachthuis
te verbouwen.

In Februari van dit jaar was het 50 jaar geleden, dat de eerste stoomboot
met een lading bevroren vleesch uit Australië in Engeland aankwam. Dit feit is
door de „British Association of Refrigeration" met een feestmaaltijd gevierd,
waarbij staatslieden en diplomaten van de landen, die gekoeld of bevroren vleesch
naar Engeland invoeren, aanzaten. De eerste stoomboot was de „Strathleven".
Op 6 Febr. 1880 werd het bevroren vleesch op een diner door verschillende des-
kundigen geproefd en daarna met warmte aanbevolen.

De „Strathleven" had 562 geslachte schapen, 60 jonge runderen en 2 lammeren
inlading. In 1928 werden in Engeland ingevoerd 890334 ton bevroren en gekoeld
vleesch, ongeveer 44 % van het totale vleeschgebruik.

Al sinds 1691 heeft men getracht een geschikte conserveeringsmethode uit te
vinden, waardoor het vleesch over verre afstanden zou kunnen worden vervoerd.
Tot 1855 had men in Engeland reeds 110 patenten aangevraagd, zonder dat één
dezer methoden praktisch bleek. Eerst probeerde men het met pekelvleesch,
daarna met gedroogd vleesch en eindelijk met vleeschextract. Ook heeft men
nog chemische middelen gebruikt. In 1868 kwam eindelijk uit Australië het
bericht, dat een daar wonend veefokker het voor mogelijk hield, bevroren vleesch
naar Engeland te doen vervoeren. Deze fokker gaf £ 70000 voor zijn proefneming
uit, zonder dat het hem gelukte een lading vleesch onbeschadigd naar Engeland
over te brengen. Toch heeft zijn pionierswerk vrucht gedragen. (Z. f. Fl. und
Milchhyg. Jg. 40, pg. 305.)

Door de slagers te Holten is een verzoekschrift tot den gemeenteraad gericht,
om bij het gemeenteslachthuis een koelinrichting te bouwen.

In dit verzoekschrift wordt medegedeeld, dat het in warme dagen niet wel
doenlijk is, groote hoeveelheden vleesch van Zaterdag op Maandag over te laten
hangen, omdat dan het vleesch sterk uitdroogt en miskleurig wordt. Hierdoor
wordt de concurrentie met de in de buurt der vleeschwarenfabrieken wonende
slagers zeer bemoeilijkt.

Bovendien zal een koelhuis het mogelijk maken, dat niet zooals tot nu toe
voor levering op een bepaalden dag de dieren daags te voren persé moeten
worden geslacht, zoodat het bedrijf een geregelder verloop zal hebben.

Door het gemeentebestuur is den directeur der vleeschkeuringsdienst opge-
dragen, de zaak nader in studie te nemen. de Graaf.

Bijen en Bijenziekten. Uit het Geillustreerd -Maandblad ,,De Praktische
Imker" knippen wij het volgende :

„Wij Hollanders moeten Dr. W. dankbaar zijn voor deze met de hem eigen
„degelijkheid en duidelijkheid geschreven publicatie . . . Wat mij bovendien
,,met vreugde vervult is, dat de uitgave van dit boek te danken is aan de
„Veeartsenijkundige Faculteit te Utrecht . . . Dr. Winkel en de dierenartsen
„hebben met deze uitgave m. i. het juiste inzicht getoond, de beste wijze van
„bestrijden is dikwijls gelegen in het te rechter tijd verspreiden van kennis".

50 jaar dierenarts zijn dit jaar : li. van Aken Sr., den Haag; A. Frede-
rikse, den Haag; G. J. Hoogland, Utrecht en H. Vixseboxse, Heemstede.

Wij bieden deze heeren onze gelukvvenschen aan en wenschen hun nog vele
gelukkige jaren toe.

Een „handleiding voor de bemesting met kunstmest, in alle takken van den
tuinbouw" werd ons toegezonden door het Land- en Tuinbouwbureau der
I. G. Farbenindustrie A. G., Rokin 109—in Amsterdam. Het 63 bladzijden
groot boekje bevat korte mededeelingen en voorschriften over het kunstmest-
gebruik in den tuinbouw, en vele afbeeldingen.

Den leden die nog contributie over 1930 moeten betalen (/ 22,—) wordt be-
leefd verzocht deze op mijn gironummer 100402 te willen storten, ter voorkoming
van overbodige administratie en onkosten.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Mei nog niet waren geëindigd.)

Mond- en klauwzeer; bij 1569 (104) eigenaars, waarvan in Groningen bij 2;
Friesland bij 8 (1) ; Drenthe bij 23 (7); Overijsel bij 18 (7); Gelderland bij 16
(11); Utrecht bij 241 (13); Noord-Holland bij 278 (31); Zuid-Holland bij 969
(25); Zeeland bij 1; Noord-Brabant bij 11 (3); Limburg bij 2 (6) eig.

Scabiês (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 40 gevallen bij
i eig. (415 bij 15 eig.), waarvan in Groningen (344 bij 4 eig.) ; Friesland (50
bij i eig.); Drenthe 40 bij i eig. (14 bij 5 eig,); Gelderland (1); Zuid-Holland
(6 bij 4 eig.).

Rotkreupel bij schapen: 80 gevallen bij 7 eig. (126 bij 13 eig), waarvan in
Friesland 21 bij 3 eig. (23 bij 5 eig.); Drenthe 9 bij 2 eig. (2 bij 1 eig); Gel-
derland i ; Noord-Holland 49 bij 1 eig. (97 bij 6 eig.) ; Zuid-Holland (4 bij
i eig.).

Anthrax : 20 gevallen bij 20 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Friesland 2 bij 2 eig.;
Overijsel 2 bij 2 eig.; Gelderland 5, waarbij 1 varken, bij 5 eig.; (3 bij 3 eig.);
Noord-Holland 4 bij 4 eig.; Zuid-Holland 3, waarbij 1 varken, J)ij 3 eig.;
Noord-Brabant 2, waarbij in paard, bij 2 eig. (1); Limburg 2, waarbij 1 paard,
bij 2 eig.

J. L. van Eck (Hoofd van den dienst), 10 maanden verlof naar Europa,
ingaande i October.

Gaertnerbacillen in de gal van gezonde slachtdieren. (über das vorkommen vent
Baclerium enteritidis Gaerlner in der Galle anscheinend gesundet Slachtliere.
Winter. Deutsche Tierarzl. Wochensch. Jg. 38, pg. 33).

In verband met het feit, dat de galblaas min of meer een praedilectie-
plaats is voor bacteriën uit de coli typhusgroep, onderzocht Winter van 256
kalveren en 94 varkens de inhoud der galblaas op het aanwezig zijn van para-
tvphusbacteriën. Slechts bij die kalveren werd de galblaas onderzocht, waarbij
noch bij de levende keuring, noch bij de geslachte keuring, een enkele afwijking
werd gevonden. Van alle dieren werd zelfs de lever, door middel van een loupe,
nauwkeurig onderzocht op het voorkomen van de bekende miliaire necroshaardjes.

Een platinaoese van den inhoud der galblaas werd daarna geënt op de be-
kende electiefvoedingsbodems (o.a. Broomthimolblauwagar, Drigalski, Gaszner).
Bovendien werd de gal zelf nog op kleur, reuk en consistentie onderzocht en
de galblaas omgekeerd en nagegaan, of een ontsteking van het slijmvlies der
blaas aanwezig was.

In 6 gevallen dus in 2.73 % der gevallen, werden bij de kalveren Gaertner-
bacillen gevonden. Behalve deze, werden ook nog waargenomen 8 maal coli-
bacillen, 19 maal niet specifieke bacteriën, 63 maal grampositieve coccen, 2
maal proteusbacteriën en 6 maal coliachtige stammen. Verder zag men 12 maal
bloedingen in de galblaasmucosa, welke histologisch het gevolg waren van ont-
steking. Echter juist bij deze gevallen kwamen geen vleeschvergiftigingsbacil-
len voor.

Uit 94 galblazen van varkens konden geen enkele maal vleeschvergiftigers of
suipestiferbacteriën gekweekt worden. Wel werden 8 maal nietspecifieke bacte-
riën, 4 maal grampositieve coccen en 4 maal cohbacillen gevonden.

Vleeschvergiftiging bij een hond ? (Bacterium enteritidis Breslau beim Hunde.
Pühringer. Wiener Tierarztl. Monatsschr. Jg. 16, pg. 837.)

Pühringer beschrijft een geval van een acuut verloopende gastroenteritis,
met lethaal einde, bij een hond (boxer). Bij de sectie was de geheele darm-
mucosa in sterke mate haemorrhagisch ontstoken; de darminhoud bloedig. De
mesenteriale lymphklieren waren bloedrijk gezwollen, eveneens milt en nieren;
laatste met enkele petechiën. Uit de lymphklieren, hartspier en milt groeiden
paratyphusachtige bacteriën, die bij differentiatie bleken te behooren tot de
Breslaugroep.

De hond had men gevoederd met gekookt vleeschafval, afkomstig van ver-
schillende slachtdieren. Door het te lang laten liggen was dit vleeschafval min
ol meer ondeugdelijk geworden.

im Pökelfleisch. Dr. Hellmut Krause. Zeits. f. Fl. und Milchhvg. Jg. 39, pg. 320).

Onder vermelding van de desbetreffende literatuur deelt Krause het een en
ander mede over vleeschpekelingsproeven, welke op het laboratorium der ,,Aus-
landfleischbeschau" te Hamburg werden verricht. Het bleek hem, dat een vol-
ledige omzetting van salpeter in nitriet steeds plaats vindt. Krause paste de
droge zoutmethode toe. Van versch rundvleesch werden zooveel mogelijk gelijk-
matige, 750 gram wegende stukken genomen en deze met een zoutmengsel
(waarin 1.5 gram kalisalpeter aanwezig was) goed ingewreven en daarna in een
afgesloten glasdoos bij kamertemperatuur bewaard. In het gebruikte zout en
salpeter waren geen nitrieten aanwezig. Na \'ƒ2 jaar werden voor nader chemisch
onderzoek uit de buitenste en binnenste laag van deze stukken vleeschschijven
afgesneden. Bij dit onderzoek bleek, dat in geen enkel vleeschstuk nitraat aan-
wezig was; dus dat alle salpeter was omgezet in nitriet.

Conclusie: 1, Een hoog nitrietgehalte van pekelvleesch kan het gevolg zijn
van een pekelen met nitraat.

2) Een lange pekeltijd en hooge temperatuur werken een volledige omzetting
van nitraat in nitriet in de hand.

Vleesehkeuring en houdbaarheid van het vleesch. (Fleischbeschau und Haltbar-
keit des Fteisches. Dr. Grüttner. Berl. Tierarztl. Wochensch. Jg. 45, pg. 220).

Bij de vleesehkeuring staan ons, voor het bepalen van de houdbaarheid van
het vleesch, verschillende onderzoekingsmethoden ten dienste.

Allereerst heeft men het anatomisch onderzoek, en meer bepaald de proef van
May (bestaande in het losmaken en doorsnijden van verschillende spiergroepen
van voor- en achtervoet).

Verder kan men toepassen de houdbaarheidsproef van Müller. Deze proef
geeft echter niet altijd een zeker houvast. Er zijn nl. vele waarnemingen, dat
het vleesch nog een goede houdbaarheid vertoonde en toch de H. B. proef
positief uitviel, dus op een minder goede houdbaarheid zou wijzen.

Een andere onderzoekingsmethode is het instellen van een kookprotf, even-
tueel braadproef. Grüttner wijst er op dat men dikwijls van verscheidene
plaatsen van het lichaam een kookproef moet verrichten; bv vlak bij een ont-
stekingshaard en zoover mogelijk daarvan verwijderd.

Tenslotte heeft men een onderzoek naar de vteeschrijpheid. Sommigen doen
dit door na te gaan, hoe murw als het ware het vleesch is bij afschrappen,
loodrecht op de spiervezelrichting, en hoe de geur van het vleesch is. Anderen
onderzoeken de reactie van het spierweefsel met lakmoespapier, terwijl weer
anderen de H-ionenconcentratie nagaan; bv. met behulp van het apparaat van
Michaëlis.

Grüttner wijst nog op de onderzoekingen van Andrjewski, die speciaal
de pH waarde wil aangewezen zien als een aanwijzing voor een begin van be-
derf (boven een p¹¹ van 6.5 is in het vleesch een toestand van bederf\'aanwezig)
en die bovendien nog de aandacht vestigt op de peroydasereactie, welke bij
versch vleesch zeer miniem is, toeneemt met het stijgen van de vleeschrijpheid
en geheel verdwijnt bij het optreden van bederf.

Uitdrukkelijk vermeldt Grüttner, dat men het eindoordeel bij de keuring
niet moet laten afhangen van één enkele van bovengenoemde onderzoekings-
methoden, maar al deze reacties als het ware tegelijk moet beschouwen.

Een interessant geval uit de bacteriologische vleesehkeuring. (Ein interessanter
Fall aus der bahteriologischen Fleischbeschau. Dr. Ernst, Fleischhauer. Deutsche
Schlachthof Zeitung, Jg. 29, pg. 310).

In verband met tuberculosebestrijding werd op het abattoir te Stolp een
koa ter slachting aangevoerd, longonderzoek was negatief; eveneens werden
klinisch geen afwijkingen opgemerkt. Toch moest het dier geslacht worden, daar
het voortdurend magerder werd. Voor de slachting stond het dier nog eenige

dagen op stal en ook toen werden geen ziekteverschijnselen waargenomen. Het
dier was vroolijk, levendig, had goede eetlust, diarrhee was riet aanwezig.

Bij de sectie in de longen eenige kleinere tuberculeuze haarden; aan andere
organen geen afwijkingen. Het dier werd dan ook onvoorwaardelijk goedge-
keurd. Uit een wetenschappelijk oogpunt werd echter heel toevallig bij dit dier
een bacteriologiseh vleeschonderzoek verricht. Toen werd niet alleen uit de
milt, maar ook uit de vleeschlymphklieren een paratyphusbacil gekweekt, die
door Gaertnerserum tot op een verdunning van i op 20.000 geagglutineerd werd.

Dit zou, volgens Fleischhauer, een typisch geval zijn van het latent voor-
komen van paratyphusbacteriën in het dierlijk lichaam.

(Uit dit geval blijkt, dat, zelfs met de meest nauwkeurige uitvoering van de
vleeschkeuring, toch nog de mogelijkheid bestaat, dat een dier met een para-
typhusinfectie onder de mazen door sluipt en niet wordt achterhaald. Ref.)

De invloed van den eleetrischen stroom op het dierlijk lichaam. (Der Einflusz
des elektrischen Stromes auf den Tierkörper, Versuclie mit Wechselstrom. D. J.
Kok en A. van Harreveld. Zschr. f. Fleisch- und Milckhyg. Jg. 39, pg. 473).

1. Is electrocutie met wisselstroom van lage spanning, 110—220 Volt, mogelijk?

2. Hoe moet een apparaat voor het dooden vau kleine huisdieren geconstru-
eerd worden, zonder eenig gevaar voor den leek met zich mede te brengen ?

3. Onderzoekingen over het uitbloeden van slachtdieren na electrische be-
dwelming of electrocutie.

Allereerst vonden zij, dat, in de ongunstigste gevallen, welke zij waarnamen, de

minimale spanning ongeveer 105 Volt bedroeg. Zij meenen derhalve, dat een stroom
van 220 Volt zeer zeker voldoende zal zijn voor electrocutie van honden en katten.

Wat de constructie van een geschikt apparaat betreft, gebruikten zij als ééne
electrode een koperen halsband, die aan de binnenzijde van stompe punten was
voorzien. Deze punten kwamen door de iets natgemaakte haren tot op de huid
van den hond. De andere electrode bestond uit een platform van zink, dat een
opstaanden rand had en iets nat was gemaakt met sodaoplossing. Op dit plat-
form werd de hond geplaatst. De stroom gaat dus vooral door hals en borst.

In verband met punt 3 werd opgemerkt, dat het jammer is, dat de stroom
vooral op het hart inwerkt. Dit moet nl. zoo lang mogelijk blijven kloppen,
waardoor een flinke, actieve uitbloeding mogelijk is. Bij honden deden Kok en
Harreveld eenige proefnemingen in verband met de uitbloeding. Op 10 K.G.
lichaamsgewicht kreeg men bij eene gewone uitbloeding, zonder bedwelming
met eleetrischen stroom, gemiddeld 754 gram bloed; bij electrisch bedwelmde
dieren echter slechts 366 gram.

Wat punt 4 betreft, kwamen schrijvers tot de conclusie, dat bij doorstrooming
van een .hond door middel van een mond-anuselectrode met een gemiddeld
sterken stroom het atrium mortis in het hart is te zoeken.

Beenvorming in den aortawand. (Knochenbildung in der hinteren Aorta. Dr
Mahlendorf. Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg Jg. 40, pg. 89).

In den aortawand, vooral ter plaatse van het litteeken van de Ductus Botalli,
vond Mahlendorf dikwijls een beenvorming. Gewoonlijk was het geheele lit-
teeken verbeend, had de beenplaat hoogstens de dikte van 1 m.M. Deze dunne
beenplaatjes zijn met hunne convexe zijde naar het aortalumen gericht. De
vaatintima is glad, geen bloedstolsels zijn aanwezig.

Éénmaal vond hij de nog aanwezige Ductus Botalli geheel verbeend, ter dikte
van een dubbele lucifer, ongeveer 3 cM. lang.

Van de 1038 onderzochte runderen vond Mahlendorf 52 maal een been-
vorming in de aorta, dus ongeveer in 5.01 % der onderzochte gevallen. Verband
met eenige ziekte scheen niet te bestaan. Bij 283 daarop onderzochte paarden
vond M. bij één slechts een verbeend litteeken.

Vetonderzoek met behulp van ultraviolet licht. (Fettuntersuchung int ultra-
violetten Lichte der analvtischen Quarz-lampe. Prof. Lenfeld. Zeits. f. Fleisch- und
Milchhyg. Jg. 39, pg. 451 en 477).

Door middel van de analytische kwartslamp is men niet altijd in staat
tusschen de verschillende vetten van de slachtdieren een steeds aanwezig, vast-
staand verschil op te merken, ofschoon, als men een bekend vet onderzoekt,
niet zelden een bepaalde eigenschap wordt opgemerkt en dikwijls een verschil
gevonden wordt tusschen onderhuidvet en inwendig vet. Bij den overgang van
uit het daglicht in het ultraviolette licht ziet men bij alle vetten, onderzocht
in vasten toestand op glasschalen, een toeneming van de gele kleur optreden
of wordt minstens dezelfde gele kleur opgemerkt als bij daglicht.

Het vet van een hert bleek, vergeleken met het vet van slachtdieren, een
donkergrauwe kleur te krijgen.

Versche natuurboter bleek in ultraviolet licht veel geler dan in gewoon dag-
licht. Bijzonder geel gekleurde boter kan in ultraviolet licht een geringere geel-
kleuring verkrijgen, blijft echter toch steeds geel.

Margarinesoorten, die men bij gewoon daglicht niet van versche natuurboter
kan onderscheiden, worden bij bestraling lichter van kleur, worden wit tot vuil-
wit. Zij verliezen dus het gele bij het daglicht.

Geelgekleurde of witte plantaardige vetten worden bij bestraling donkerder, nl.
van violet tot vuilblauw. Een mengsel van gelijke deelen margarine of geelge-
kleurde plantenvetten met versche boter is gemakkelijk van zuivere natuurboter
te onderscheiden daar bij de bestraling de eigenschappen van de margarine of
plantenvet sterker naar voren komen dan die van de natuurboter. Bij markt-
botermonsters kan men dus die monsters, welke eenige bijmengsels bevatten,
er gemakkelijk uithalen.

Zoo is het ook mogelijk, varkensvetmonsters, die vermengd zijn met planten-
vet, gemakkelijk te onderkennen.

Hollandsch vet (?) werd bij bestraling wit van kleur, met eenigszins violette
fluorescentie; daarentegen werd Amerikaansch vet hel wit, met violette fluores-
centie aan de randen. Bij daglicht was het zwakgeel gekleurd. Het onder stoom-
druk gedurende een 3tal uren op 170° C. verhit vet naderde in zijne eigen-
schappen zeer wel het Hollandsche vet, was bij bestraling echter weer iets meer
geel gekleurd.

De conclusie van Lenfeld is, dat de analytische kwartslamp bijzonder ge-
schikt is voor het onderzoek van een groote massa marktmonsters, zonder
eenige laboratoriumvoorbereiding. Vooral versche boter en eerste kwaliteit zuiver
inlandsch varkensvet kan men zoodoende onderscheiden. Heeft men een ver-
dacht monster, dan moet vooral gelet worden op het kleurverschil, dat is op
te merken bij den overgang van daglicht naar ultravioletlicht. Violette fluores-
centie wordt door verschillende oorzaken opgewekt, houdt eenigszins verband
met den oorsprong van het vet, met de wijze van toebereiding, alsmede met
den ouderdom.

Het chemisch onderzoek van Animalitworstomhulsel. (Chemische, biologische
nnd praktische Prüfung von Animalit-Wursthullen. Mezger & Umbrecht. Zeits.
f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 39, pg. 257).

Mezger & Umbrecht hebben in het chemisch onderzoekingslab. van de stad
Stüttgart de Animalitworstomhulsels in bovengenoemde richting nader onderzocht.

Volgens de microscopische en chemische analyse heeft men bij de Animalit-
worstomhulsels te doen met een product, dat op een zeer vernuftige wijze ge-
maakt is uit natuurlijke, dunne, dierlijke, huidachtige stof. Volgens hen is de
naam van kunstnatuurdarm dan ook wel gerechtvaardigd. In plaats van te
beweren, dat deze kunstdarm uit kiemvrij materiaal bestaat, zou het beter zijn
te spreken van ,,kiemdoodend" materiaal. Ook is de eigenschap „conserveerend"
juist. In verband met de desinfecteerende eigenschappen van deze kunstdarm
rees het vermoeden, dat tot het samenplakken van de afzonderlijke darmdeelen

of voor het praepareeren van het geheele materiaal een middel is gebruikt, dat
kiemdoodende eigenschappen bezit. Vooral dacht men aan formaldehyde,
daar dit met zekerheid in het materiaal is aangetoond geworden. Schrijvers
zijn dan ook van meening, dat men de animalitworstomhulsels moet afkeuren
voor consumptie. de Graaf.

Immuniteit na .,entvlekziekte" bij den mensch. (Tierarztl. Rundschau No. 39,1929).

Dierenarts J aschinskas verwondde zich met de cultuurspuit toen hij bezig
was met de simultaanenting van een koppel varkens tegen vlekziekte.

De steekwond werd terstond met Tinct. Jodio gepenseeld. Den volgenden dag
was de vinger pijnlijk en rood. Den derden dag ontstond groote zwelling, hoofd-
pijn en algemeene lichaamszwakte. Deze toestand duurde 10 dagen, daarna
kwam beterschap. J. is in de meening, dat hij een aanval van acute vlekziekte
heeft doorgemaakt. Dit had plaats in Mei 1928. Den 4 Juli 1929 toen J. een
zeer onrustig varken entte tegen vlekziekte, sprong het dier plotseling naar voren
en drong de entnaald diep in zijn hand. Toen J. het artikel inzond waren na
dit ongeval 15 dagen verloopen, zonder dat hij zich onwel gevoelde en zonder
opvallende verschijnselen aan de hand. Hij besluit hieruit, dat één keer door-
maken van een vlekziekteaanval den mensch minstens eene immuniteit van een
jaar verleent. B.

Onze jonge collega Morits Sorensen schreef in het ,,Maanedskrift for Dyr-
laeger" (van 15 Dec. 1929) een artikel over de door hem verworven immuniteit
tegen de abortusbacil-infectie.

Bij het afhalen van de vruchtvliezen van een koe, welke twee dagen tevoren
had gekalfd en welk dier behoort tot een veestapel, waarin het besmettelijk
verwerpen voorkomt, schijnt hij zich te hebben geïnfecteerd. Daags na de werk-
zaamheden was zijn arm als bezaaid met speldekop-groote roode plekjes rondom
de opening van de haarzakjes. Na penseelen met Joodtinctuur verdwenen vele,
slechts een io-tal bleef, verspreid over den linkerarm. Deze plekjes werden
grooter, de temperatuur steeg tot 39.5⁰ C. Onder aanwending van warme om-
slagen veranderden de roode plekjes tot kleine puistjes, welke doorbraken,
waarna sommige genazen, terwijl andere bleven bestaan en alleen of tezamen
met een naburige puist een ulcus vormden met een donkerroode granuleerende
bodemvlakte, bedekt een dikvloeibare roodachtig-chocoladekleurige laag, waarop
gele ettervlokken.

De temperatuur bleef tusschen 38 en 40° C, schommelend van hoog tot laag
om de 3 a 4 dagen.

Ruim 6 weken na de infectie ontwikkelde zich een bursitis aan de rechter
kiel, verder kreeg patiënt pijn in het rechter heupgewricht en daarna nog een
bursitis aan de linker elleboogpunt.

Bij zorgvuldige symptomatische behandeling genazen de verschillende onaan-
genaamheden en de ulcera; de patiënt meende genezen te zijn.

Een week later kreeg hij plotseling temperatuursverhooging tot 39.5⁰ C met
vorming van een klein puistje op den linkerarm zonder eenig verband met een
oud litteeken. De applicatie van een druppeltje Phenolum liquefactum in het
midden van de ontsteking (aangebracht door middel van een spitse stopnaald)
bracht onmiddellijk genezing. Na nog één dergelijke recidive na acht dagen was
patiënt definitief genezen. Met uitzondering van nu en dan optredende nerveuse
hartkloppingen had hij geen nadeelige gevolgen van de infectie. De ziekte heeft
ondertusschen vier maanden geduurd.

Schrijver deelt niet mede, dat het onderzoek heeft uitgemaakt, dat hij vóór
de infectie géén en na de infectie wél antistoffen tegen abortusbacillen in zijn
bloed voerde. K. Huizinga.

Die Aetiologie der Psittakosis. Walther Levinthal. Ivlin W.schr. 1930, 9,
14, blz. 654.

Bij geen der onderzoekingen van materiaal, afkomstig van menschen of dieren,
die hadden geleden aan Psittacosis, kon in het „Robert Koch-instituut" de
zoogen. psittacosisbacil van Nocard worden aangetoond. In de organen van 3
papegaaien die tot besmetting van menschen hadden aanleiding gegeven, en die
reeds 8, 16, resp. 32*dagen in bevroren bodem waren begraven, werd een filtreer-
baar virus aangetroffen, dat tot in verschillende passages virulent bleek te zijn
voor proefpapegaaien en bij deze dieren de kenmerkende verschijnselen der
,,papegaaien-ziekte" te voorschijn riep. Deze bevinding is in overeenstemming
met die van Bedson, Western en Simpson in Engeland. (Zie ref. T. v. Diergen.k
1930, blz. 494.

In een gezin te München, waar een nieuw geimporteerde papegaai uit Hamburg
was aangekomen, werden de man, de vrouw en 3 zonen ziek. De vrouw stierf
na slechts enkele dagen ziek te zijn geweest. De verpleegster van het echtpaar
werd eveneens ziek, 19 dagen na het begin der verpleging. Hieruit blijkt weer,
dat overbrenging van mensch op mensch voorkomt. De vogel, die geen ziekte-
verschijnselen had, ging naar een andere familie over. Daar werd de vrouw na
12 dagen ziek; na 18 dagen stierf zij.

Bij de zware gevallen stonden hersenverschijnselen op den voorgrond De ver-
pleegster leed aan zeer ernstige hoofdpijnen. De incubatietijd moet op ongeveer
12— 14 dagen worden gesteld, (minstens 7 dagen).

Ein Beitrag zur Diagnose und Differentialdiagnose des Rotzes sowie ein Fall
von Rotzübertragung auf den Menschen. Bartels en Meyer. Deutsche tierarztl
W. schr. 1929, 37, 42, blz. 657.

Terwijl tijdens en kort na de wereldoorlog in Duitschland zeer veel gevallen
van kwade droes bij paarden voorkwamen, behoort deze ziekte sedert 1923 tot
de zeldzaam aangetroffene.

Bij onderzoek in de omgeving van een paard, dat bij noodslachting aan malleus
bleek te hebben geleden, reageerden 27 positief met de complementbindingsproef.
Van deze 27 dieren hadden 22 bij obductie verschijnselen van malleus; bij 3
paarden met eveneens positieve serumreactie, maar met negatieve ophtlialmo-
reactie werden geen malleëuze afwijkingen gevonden; 2 paarden gaven aanvankelijk
een positieve complementbinding, bij herhaald onderzoek evenwel een negatieve
reactie. Deze laatste hebben clinisch nooit eenig teeken van de ziekte gehad.
In 5 der 27 gevallen meenden schr. een onspecifieke uitkomst van de comple-
mentbindingsreactie te moeten aannemen.

In een andere streek moesten in één bedrijf 4 der 5 paarden wegens malleus
worden gedood. Later bleek ook dit laatste dier geïnfecteerd te zijn. De boeren-
dochter, die dagelijks in contact was met deze paarden kreeg begin October 1927
aan de binnenzijde van een der bovenarmen een kippenei-groot absces, waaruit
zich na insnijding veel etter ontlastte.

Begin November ontstond een dergelijk proces aan de borst, ter hoogte van
een sternoclaviculairgewricht. Deze aandoening ulcereerde. Na Kerstmis werd
de buitenvlakte van een der dijen en midden Februari de andere bovenarm in
het lijden betrokken. De in Maart uitgevoerde complementbindingsreactie met
malleus-antigeen viel sterk positief uit. Op glycerineagar werden malleusbacillen
gekweekt.

Aanvankelijk werd behandeld met onspecifieke eiwitpraeparaten, daarna
chirurgisch. Na 6 maanden behandeling kon pat. hersteld worden ontslagen.
De malleine- en de complementbindingsproef bleven nog geruimen tijd nadien
positief.

Untersuchungen über Bartonella-infektionen der Ratten in Niederlandisch-Indien.

te herbergen. De wilde huisrat daarentegen was bijna in alle gevallen geinfecteerd.
Vaak waren bij deze dieren de parasieten al in het periphere bloed zichtbaar,
vóórdat ontmilting had plaatsgevonden. Na splenectomie werd de infectie ge-
activeerd en stierf 40% der dieren. Bartonella-vrije witte muizen en ratten
waren gevoelig voor kunstmatige infectie; het proces bleef latent, totdat milt-
extirpatie werd verricht, waardoor 75% aan Bartonella-infectie te gronde ging.
Bartonella kon zich minstens 4 maanden in de rat staande houden, zonder dat
hij in het periphere bloed aantoonbaar was. Rattenluizen en mijten kunnen
zich besmetten met de Bartonella.

üeber die Einwirkung von Melitensis- und Abortusbakterien auf Farbstoffe.
Horst Habs. C. f. Bakt. I Or. 1930, 116, 2/3 blz. 89.

Met 5 Brucella-stammen heeft H. een systematisch onderzoek ingesteld wat
betreft het reductievermogen en het gedrag bij aanwezigheid van een zeer groot
aantal verschillende kleurstoffen. In het algemeen bestond slechts een geringe
reductie. Een onderscheid tusschen B.-abortus en B.-melitensis kon op deze
wijze niet worden vastgesteld.

Positive Weil-Felix-reaction bei Erkrankung Bang. Jacobitz. Klin. W.schr.
1930, 9, 14, blz, 654.

Bij een patiënt met positieve reactie van Weil-Felix, maar zonder clinische
verschijnselen van vlektyphus, werd een agglutinatie met B.-Bang gevonden tot
verdunning 1/500.

Ook bij 5 andere gevallen, waar een Bang-infectie aanwezig was, werd telkens
een positieve „Weil-Felix" aangetroffen. (De ervaring van Ref. is hiermede niet
in overeenstemming).

Zur Serodiagnose des Bangschen Abortusbakteriums beim Menschen nach Unter-
suchungen in Lettland. Egon. Darsin, Centralbl. f. Bakt. Or. f, 115, 7/8, 1930,
blz, 457-

Darsin onderzocht 1100 sera van patienten, welke voor het verrichten van
Wass. of Widal waren toegezonden. Hiervan agglutineerden 18 in verdunning
1/100 of 1/200 , de andere niet. De aflezing geschiedde zoo noodig met do
loupe. Door toevoeging van formaldehyde en het plaatsen der buisjes bij lage
temperatuur (6—7°) werd de uitvlokking bevorderd, hoewel niet steeds in
specifieken zin. Twee der 18 positief reageerende patienten hadden vroeger een
koortsend lijden doorgemaakt; thans leden zij aan gewrichtspijnen. De overige
16 (met agglutinatie tot verdunning 1/100—1/300) hadden geen of slechts geringe
koorts (tot 38°) maar leden allen aan hoofdpijn, pijnen in de ledematen of de
sacraalstreek, zoodat meermalen gedacht was aan tuberculose of aan tumoren.
Omdat het symptoom: unduleerende koorts, in niet meer dan 1/10 dezer gevallen
werd gevonden, stelt D. voor in plaats daarvan te spreken van: Bang-infectie
(Bangsche Krankheit). Bij een patiënt met een fistel aan de zoolvlakte van een
der voeten agglutineerde het serum met B.-Bang tot 1/150 . Uit de geamputeerde
voet werd gekweekt Staphylococcus albus en Bac. proteus. In het bloed en de
voet kon B.-Bang niet worden aangetoond. Het serum van de pat. agglutineerde
de Proteusstam tot 1/200 -f. Bij een onderzoek van 12 andere Proteusculturen
bleek dat nog 3 dezer stammen door sommige Bang-sera werden uitgevlokt.
Bij een nader onderzoek naar de antigene eigenschappen van B.-Bang en B.-proteus
werd geen identiteit aangetroffen.

Typen von Gartner-bakterien und ihr Vorkommen bei Menschen und Tieren.
Louis Bahr. (D. tierarztl. W.schr. 1930, 38, 10, blz. 145).

Bahr, de directeur van het R^tin-laboratorium te Kopenhagen, die geen ge-
legenheid doet voorbijgaan, zonder een poging te ondernemen om aan te toonen,
dat de Ratinbacil een heel bijzondere plaats inneemt onder de paratyphus-
bacterien en geen noemenswaarde pathogeniteit bezit voor den mensch, heeft
op grond van het splitsend vermogen van rhamnose en arabinose een indeeling
tot stand gebracht, van de Gartnergroep in 4 ondergroepen. Voor zijn onderzoek
werd gebruik gemaakt van 185 stammen, afkomstig uit 28 instituten, uit

Denemarken, Engeland, Amerika, Duitschland, Oostenrijk en Polen. Groep I
zou zich gedragen als de oorspronkelijke stam van Gärtner en voor de helft
gekweekt zijn uit menschen. Groep 11, bestaande uit slechts 4 stammen, werd
alleen gevonden bij dieren. Van de ïoi stammen uit groep III waren 17 af-
komstig van den mensch. De muizen- en rattenstammen zijn alle ondergebracht
in groep IV, maar ook 14 der 50 stammen kwamen van den mensch. Ook dit
onderzoek wordt weer medegedeeld als aanloop voor een langademig pleidooi
voor de bijzondere waarde van het handelsproduct Ratin bij de bestrijding van
de ratten. van der Hoeden.

Sedert begin 1928 zijn aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg
onderzoekingen verricht door schrijver; hij geeft een overzicht van de experi-
menten, betreffende het zoeken naar een bestrijdingsmethode van deze ziekte,
die in Indië reeds zooveel slachtoffers maakte.

In de allereerste plaats is nagegaan de praeventieve en curatieve werking
van een aantal, ten deele van leekenzijde aanbevolen chemicaliën, zooals per-
manganat, kalicus, zonite, neo-salversan, hexamethyleentetramine (urotropine) ;
de ervaring werd opgedaan, dat met geen enkel der onderzochte middelen het
eenmaal in het lichaam aanwezige pseudovogelpestvirus meer te beïnvloeden is.

In hoofdzaak waren de onderzoekingen ingesteld op het verkrijgen eener im-
muniteit door vaccinatie en daartoe werden gevolgd de uit de literatuur bekende
methoden :

ie. het procédé Meiszner-Baars (droog krijtvaccin) en de methode Umeno
en D01 (carbol-glycerine-keukenzout-vaccin) beiden met succes tegen rabiës
toegepast.

2e. het procédé Kelser (chloroform-vaccin), toegepast voor immunisatie tegen
runderpest in de Filippijnen.

Zooals het zich thans laat aanzien, is het niet waarschijnlijk, dat met een
dezer methoden een effectief vaccin bereid zal kunnen worden.

Ten slotte werd door schrijver een onderzoek ingesteld naar de waarde van
een anti-pseudovogelpestserum, bereid op kalkoen en gans, met als doel het
nagaan van de mogelijkheid eener immunisatie door simultaan-enting van anti-
serum en virus. Ook op deze wijze kon geen afdoend resultaat verkregen worden,
echter zijn er wel aanwijzingen in welke richting het verdere onderzoek zal
moeten worden voortgezet.

Het is namelijk mogelijk gebleken om met bloed en leversubstantie (praktijk-
virus van onbekenden oorsprong) de ziekte over te brengen en nu zal worden
nagegaan of dit eveneens mogelijk is met het standaardvirus (38e passage).

Een enorme schade wordt door deze ziekte teweeggebracht aan het pluimvee-
bedrijf en is het te hopen dat het eerlang gelukken zal hiertegen een afdoende
bestrijdingsmethode te vinden.

Schrijver wijst op het bekende feit, dat bloedzuigende insecten hun gastheer
reeds op grooten afstand kennen. Algemeen wordt aangenomen, dat deze oriën-
tatie geschiedt met behulp van het reukzintiug of met den gezichtszin. Nauw-
keurige onderzoekingen zijn er op dit gebied echter nog niet verricht. Zoo zou-
den door Anophelinen luchtstroomingen, licht en koude vermeden worden, terwijl
zij door den reuk van warmbloedige dieren en door zoete stoffen worden aan-
getrokken. Ongetwijfeld is het van belang te weten, waardoor verschillende
insecten zich tot een bepaalden gastheer aangetrokken gevoelen. Mogelijk dat
het bestudeeren daarvan een middel aan de hand kan doen die aantrekkings-
kracht uit te schakelen en zoodoende een praktisch bestrijdingsmiddel te vinden.

Met behulp nu van waarnemingen in het veld, proeven in een experimenteer-
stal en laboratoriumexperimenten werden de reacties van Stomoxys op ver-
schillende prikkels onderzocht, waarvan de voornaamste resultaten 2ijn;

ie. Stomoxys reageert op bepaalde warmteprikkels met positieve thermotaxis,
proboscisstrekking en steekbewegingen.

2e. Water kan bij dorstende vliegen de volgende reacties oproepen, positieve
hydrotaxis, proboscisstrekking, steekbeweging en zwakke zintuigreactie.

3e. De huidreuk van paard, hond, buffel en mensch hebben een positieve
taxis, proboscisstrekking en steekbeweging tengevolge.

4e. Serum oefent op Stomoxys slechts een smaakprikkel uit: proboscis-
strekking en zuigreactie zijn er het antwoord op.

5e. Stomoxys maakte in de uitgevoerde proeven geen verschil tusschen indivi-
duen van dezelfde gastheersoort.

6e. De kleur van den gastheer schijnt bij gastheerkeuze slechts een onder-
geschikte rol te spelen.

7e. Stomoxys maakt onderscheid tusschen verschillende zoogdiersoorten ten-
gevolge van verschil in den huidreuk.

8. Plaatselijke verschillen in reuk, huiddikte of beharing geven geen verklaring
voor het feit, dat stomoxys den voorkeur geeft aan bepaalde lichaamsdeelen
van zijn gastheer. De mechanische afweer van den gastheer heeft reeds een
typische verdeeling van stomoxys tengevolge.

ge. Bestrijdingsmogelijkheden worden kort besproken in verband met ver-
kregen resultaten.

De conclusies van Dr. O. K. Preuss ten aanzien van de waarde der positieve
reacties naar haar verloop gedurende de twee dagen, de sectiegegevens van de
in 1929 ter sectie op tuberculose gekomen runderen (een en ander uitvoerig
vermeld in de veeartsenijkundige mededeeling No. 70 van het Departement van
Landbouw, Nijverheid en Handel) geven schrijver aanleiding hieromtrent een
nadere beschouwing te geven.

Zijp stelt zich dan ten slotte op het standpunt, dat de positieve tuberculine-
oogreactie uit een algemeen diagnostisch oogpunt met voldoende mate van
waarschijnlijkheid tuberculose aanwijst

In verband met de door Preuss bewerkte gegevens is het vooral gewenseht,
niet meer als positieve reactie te beschouwen, die, waarbij de reactie den eersten
•dag positief en den tweeden dag negatief verloopt. Hiervoor is echter noodig
een wijziging in de voorschriften voor de beoordeeling der tuberculinereactie in
dien zin, dat niet ieder -(- of ^ teeken voor de etterafscheiding op zich zelf
reeds de beoordeeling van de reactie aangeeft, doch dat de reactie in haar geheel
beoordeeld wordt.

Van 172 tuberculeus bevonden getuberculineerde runderen werden 29 of 17 %
niet door de oogtuberculinatie aangewezen.

In 1910 werd de tuberculose-bestrijding in Nederlandsch-Indië voor een be-
trekkelijk eenvoudige zaak aangezien, om reden primaire tuberculose onder den
inlandschen veestapel niet voorkemt. Het terrein van bestrijding bepaalt zich
derhalve voornamelijk tot de melkveestapels in de grootere bevolkingscentra.
Niettemin is het reeds afdoende gebleken, dat tengevolge van allerlei factoren,
waarmede men in de praktijk te maken heeft, het uitroeien van deze ziekte
een allesbehalve gemakkelijke taak is, waaraan het veeartsenijkundig staats-
toezicht al zooveel jaren zijn beste krachten besteedt. (Ref.) H. \'t H.

Sedert mijn publicaties omtrent de physiologie van de voormagen
van het rund in 1923 en 1926 is dit gedeelte van de physiologie
van het rund in het middenpunt der belangstelling komen te staan.

Na 1923 zijn in verDand met mijn ontdekkingen eenige onder-
zoekingen verricht over deze aangelegenheid, die ik wenschelijk
vind in chronologische volgorde te bespreken en de gevolgde
methoden en de verkregen resultaten met de mijne te vergelijken.

1. H. D. Bergman and H. H. Dukes. Regurgitation in
Rumination. Journ. of the Am. Vet. Assoc. April—Sept. 1926
Vol LXIX. New. Ser., Volume 22, Pag. 600. Department of. Vet.
Physiology Iowa State College.

De bedoeling der schrijvers was, uit te maken of inderdaad
zooals de theorie van Chauveau luidde, de regurgitatie van voedsel
bij herkauwen berustte op een zuiging.

Zij regisireerden daartoe in hoofdzaak volgens de methode, die
ook Toussaint reeds had gevolgd, nl. door het registreeren van
den druk in de trachea, de intrathoracalen druk bij het herkauwen,
en kwamen tot dezelfde conclusie als Toussaint, dat een ver-
laging van den intrathoracalen druk plaats vindt.

Ik bewees dit enkele jaren voor hen, door den negatieven druk
te registreeren, die optreedt tusschen de pleuraplaten bij het
herkauwen.

Bovendien legden zij pensfistels aan en trachten op deze wijze
het herkauwen te bestudeeren.

Zij beweren, dat dit de eerste poging was van dien aard die
ooit werd verricht, en zagen daarbij dus mijn onderzoekingen,
die in 1923 werden gepubliceerd, over het hoofd.

Zij voelden langs dezen weg met de hand, dat inderdaad het
voedsel bij het herkauwen wordt opgezogen (wat ik ook reeds had
medegedeeld) en zij voelden tevens, dat de netmaag zich even
voor de opstijging van den brok samentrekt en ook even later,
wat ook mijn bevinding was.

Deze onderzoekers beweren tenslotte, dat er geen bolus wordt
gevormd bij het herkauwen. Dit is practisch ten deele juist, in
zooverre, dat er van een afgeronde bolus geen sprake kan zijn
bij de groote hoeveelheid vocht, waarin de voedseldeelen zwevende
zijn, welke bij het herkauwen vooral bij het rund worden opgezogen.

Echter principieel kan toch van bolusvorming worden gesproken,
omdat dadelijk na de zuiging het achterste gedeelte van den daar
verwijden slokdarm wordt afgesloten, doordat de cardia zich sluit.

De onderzoekers deelen mede, dat zij, evenals Coi.in deed, de
slokdarmsleuf (,,oesophageal grove") dicht drukten en toen toch
de regurgitatie van een voedselbrok bleek te kunnen optreden.

Blijkbaar waren de onderzoekers niet bekend met het feit, dat
de slokdarmsleuf met een lus rondom de cardia verloopt, die in
gerelaxeerden toestand moeilijk is waar te nemen, en welke bij
de contractie der sleuflippen een kap vormt, die de cardia bedekt.
Wanneer zij dit gedeelte van de sleuf hadden dichtgedrukt, zou
geen herkauwen hebben kunnen optreden : wel is dat het geval
als het midden- of onderste deel der sleuf wordt dichtgehouden, om-
dat de contractie van den slokdarm, die den herkauwbrok doet
bovenkomen, evengoed geschiedt en de brok passeert door het
bovenste deel der sleuf.

2. Czepa en Stigler, publiceerden in 1926 in ,,Dcr Wiederkäu-
ermagen im Röntgenbilde" zijnde een ,,le Mitteilung", het resultaat der
onderzoekingen, die zij verrichtten over de motorische functie van
de magen bij geit en schaap, door middel van Röntgenogrammen,
na de dieren bariumpap of capsules met contrastpap te hebben
ingegeven. Deze publicatie werd gevolgd door een ,,2e Mitteilung"
in 1929 : „der Verdauungstrakt des Wiederkäuers im Röntgenbilde".

Het resultaat van deze onderzoekers met de door hen gevolgde
methode was naar hun eigen mededeeling: „im groszen Ganzen
übereinstimmend mit Wester\'s Entdeckungen".

Ik deelde in 1923 mede, als resultaat van mijn onderzoekingen
door middel van permanente pensfistels bij het rund verkregen,
dat de penszakken zich van voor naar achter peristaltisch contra-
heeren, waarop een peristaltische golf van achter naar voren volgt.
In 1926 („Die Physiologie und die Pathologie der Vormägen
beim Rinde") deelde ik mede, dat de teruggaande antiperistaltische
golf menigmaal uitblijft en de contractiegolf, die principieel peri-
staltisch en antiperistaltisch is uitdooft, nadat de heengaande
golf is afgeloopen.

Ook komt het voor, dat de antiperistaltische golf onderweg
blijft steken. Iedereen die een pensfistel heeft aangelegd en volgens
mijn aanwijzingen heeft onderzocht, zal zich gemakkelijk van de
waarheid mijner beweringen hebben kunnen overtuigen.

Czepa en Stigler kwamen bij geiten tot eenigszins andere
resultaten. Zij constateerden tweeërlei pensbewegingen n.1. primo
peristaltische golven en secundo samentrekkingen van de pens-
zakken in toto.

Het verschil in resultaat kan zetelen : ie in het verschil in
diersoort en 2e in het verschil der gebruikte methode.

Wat het eerste betreft mag men aannemen, dat im groszen
Ganzen de motorische functie van de voormagen van het rund
en de geit wel niet zullen verschillen, echter in details zou toch
wel eenig verschil kunnen bestaan. Zoo berust het keehvaarts
brengen van den herkauwbrok bij de giraffe, zoowel als bij het
rund, op peristaltische slokdarmcontracties, echter bij de giraffe
ziet men heel langzaam de brok naar boven kruipen en bij het
rund wordt ze bliksemsnel (i M. per seconde) naar voren bewogen.

Klinisch verschillen uiterlijke verschijnselen, die in de flank op-
treden tengevolge van de penscontractie bij schaap en geit niet
van die bij het rund. Dezelfde verheffingen en dalingen zijn bij
beide diersoorten te constateeren.

Bij het rund berusten deze bewegingen uitsluitend op voort-
schrijdende en terugkeerende peristaltische contracties van de pens
en van de contractie van de sulcus van den wand, die in het
lumen van de pens als een groote plooi ligt.

Zou dat bij de geit anders zijn, terwijl de klinische verschijnselen
precies gelijk zijn ? Het is moeilijk denkbaar.

Het verschil in de waargenomen bewegingen moet in.i. worden
verklaard uit verschil in de gebruikte onderzoekingsmethode.

Czepa en Stigler doen het voorkomen, alsof de pensfistels,
zooals ik die aanleg, de motorische functie der voormagen zouden
storen en dat daarom de Röntgenologische methode de voorkeur
zou verdienen, resp. betere resultaten zou geven.

Ik kan dat volstrekt niet toegeven, en wel omdat ieder die
lege artis en overeenkomstig mijn aanwijzingen een pensfistel aan-
legt bij het rund, met mij tot de overtuiging zal moeten komen,
dat na de genezing van de wond, en zelfs ook dikwijls in het
tijdperk der wondgenezing, klinisch van stoornis in de motorische
functie der voormagen niets blijkt. De dieren eten en herkauwen
zoo goed als te voren; de faeces zijn zoo goed verteerd als vóór
de operatie. De vasthechting van den penswand aan den buikwand
stoort ook de beweging van de penszakken niet. Alleen de intensiteit
der contracties van de voormagen vermindert op den duur.

Ik heb dus aanleiding het verschil in waargenomen feiten toe
te schrijven aan de onvolmaaktheid van de Röntgenologische
methode die C. en S. volgden, die vooral waar het geldt het
onderzoek der bewegingen van de pens, zeker falen moet.

C. en S. trachtten voedsel, gedrenkt in contrastpap, door de
geiten te doen eten, wat hen maar zeer slecht gelukte.

Daarom geven zij bariumpap per os in en vulden na 24 uur
vasten en dorsten de netmaag met contrastpap. Hierin ligt reeds
iets onphysiologisch. Na 24 uur vasten en dorsten is de motorische
functie van de voormagen niet meer gewoon.

Echter, wat van grooter beteekenis is, op deze wijze kan
men natuurlijk de pens niet vullen. De contrastpap komt eerst ge-
leidelijk en dan nog maar voor een deel, vermengd met het voedsel,
in de pens en wel voornamelijk in het voorste deel van de pens.
En bovendien, in plaats van de contracties der penszakken zelf
te kunnen waarnemen, moet men zich bij röntgenologisch onder-
zoek tevreden stellen met de ligging en de bewegingen van de
schaduwen op het scherm na te gaan. Men neemt op deze wijze
slechts de beweging van de pensinhoud waar en moet daaruit
afleiden, welke contracties van den wand en de plooien daartoe
aanleiding hebben gegeven. Dit is nog meer het geval als men
capsules met contrastpap gebruikt, waartoe C. en S. later zijn
overgegaan.

Bij de door mij gevolgde pensfistelmothode is precies het om-
gekeerde mogelijk. Dit laatste verdient natuurlijk verre de voorkeur.

Zoo was het verklaarbaar, dat C. en S. tot de conclusie kwamen,
dat ook contracties in toto van de penszakken moeten bestaan,
zonder dat ze ooit die contracties hebben gezien en ook zonder
dat ze naar mijn vaste overtuiging bestaan. Zelfs spreken zij in
hun 2e Mededeeling van een „Schleudermagen" en bedoelen
daarmee het voorste gedeelte van de pens. Wanneer contracties
in toto bij de geit bestonden, zou dat klinisch een heel ander
beeld moeten geven dan bij het rund, waar ze niet bestaan, het
geval is, en zooals gezegd het klinisch beeld is precies gelijk.

Toch zou men, wanneer men de röntgenologische methode ook
bij het rund zou kunnen gebruiken (wat overigens geen doel zou
hebben, omdat men daarmee in verband met de groote afmetingen
van het rund, nog minder goed resultaat zou verkrijgen dan bij
kleine herkauwers) hetzelfde resultaat verkrijgen als bij de geit,
en wel om de volgende redenen :

Bij een krachtig werkende netmaag (dit is individueel verschillend ;
bij jonge pasgeopereerde dieren werken de magen het krachtigst)
wordt het voedselbevattende vocht door de 2e netmaagcontractie
met kracht naar boven en naar achter geworpen. Dadelijk daarop
beginnen de peristaltische contracties, waarbij zich allereerst de
voorste zak van de pens (atrium rumini) contraheert. Daarbij
verheft zich de bodem, wat tengevolge heeft, dat het grootste deel
van het vocht hetwelk even te voren door de netmaag omhoog
geworpen werd, weer snel terugvloeit

Dus ook bij het rund kan men van een „alternierende Füllung
und Entleerung der Haube und des Kranio-dorsalen Pansenblind-
sackes („Pansenvorhof"), zooals C. en S. dat bij de geit op-
merkten, spreken. Van „ein selbständige und ungemein auffällige
Funktion des Pansenvorhofes, der sich abwechselnd mit der Haube
zusammenzieht" is echter volstrekt geen sprake bij het rund en
naar mijn overtuiging ook niet bij de geit.

De netmaag contraheert zich, zooals ik in 1923 heb beschreven
en op beroet papier heb vastgelegd (zie afb. 5 mijner dissertatie
en afb. 5 in mijn boek „Die Physiologie und die Pathologie der
Vormägen beim Rinde") rythmisch 2 maal achter elkaar met een
opvolgende rustpauze van 40—60 seconden.

C. en S. zagen dit ook in het röntgenbeeld van de geit; zij
zijn echter van meening, dat deze twee contracties zouden zijn
twee phasen van één contractie.

Ik kan het daarmee niet eens zijn, tenminste voor zoover het rund
betreft. Bij het rund voelt men na de eerste netmaagcontractie
duidelijk een verslapping. Mijn curven wijzen het trouwens duidelijk
uit (afb. 5, 7 en 9). Wanneer hier sprake was van een contractie
in twee phasen, zou het geregistreerde beeld er heel anders uitzien,
nu is duidelijk een verslapping te zien op de curve. Ook contraheeren
zich bij ieder der twee contracties de slokdarmsleuflippen (zie
afb. 24), wat zeker niet het geval zou zijn als er sprake was van
één contractie. En tenslotte zij erop gewezen, dat het onder be-
paalde omstandigheden voorkomt, dat er slechts één netmaag-
contractie optreedt.

Ik heb in het schema, waarin ik heb getracht de altemeerende
peristaltische en antiperistaltische contractie van de voormagen
en den slokdarm aanschouwelijk voor te stellen, aangegeven, dat
ik ook de netmaagcontracties opvat als zijnde een peristaltische
en antiperistaltische samentrekking van den wand. C. en S. hebben
blijkbaar begrepen, dat ik bedoelde dat er ook over den netmaag-
wand een langzaam verloopende peristaltische golf loopt.

Dit heb ik natuurlijk niet bedoeld; immers de netmaag con-
traheert zich bij gezonde krachtige dieren snel en abrupt, zooals
mijn curven dat ook aangeven. Maar toch ben ik van meening,
dat deze contracties geen uitzondering maken op het beginsel
van de peristaltiek en antiperistalstiek, hetwelk de bewegingen
van de voormagen beheerscht.

Bij dieren, waarbij om de een of andere reden de netmaag-
contracties niet meer zoo krachtig en snel afloopen als bij jonge
krachtige dieren met goede digestie, is — zooals gezegd —
duidelijk peristaltiek van den netmaagwand te voelen, vooral
bij de tweede sterkere contractie.

C. en S. zeggen „Haubenkontraktion und Pansenkontraktion
können zeitlich zusammenfallen, sind aber von einander unab-
hängig". Dit is volstrekt onjuist voorzoover het zeker betreft
het rund en zeer waarschijnlijk ook wel betreffen zal de kleine
herkauwers.

Bij het rund zijn, zooals ieder gemakkelijk bij een fistelkoe
kan waarnemen, de netmaagcontractie en de penscontractie niet
van elkaar onafhankelijk ; immers dadelijk na de netmaagcontracties
beginnen als regel de peristaltische contracties van de pens. Dit

volgt ook uit het klinisch gemakkelijk waarneembare feit; dat
6 seconden na het opkomen van den herkauwbrok, hetwelk ge-
paard gaat met 3 netmaagcontracties (1 er voor en 2 er na), de
pensverheffing in de flank is te voelen.

Maar zeer duidelijk en overtuigend is dat bij een fistelkoe waar
te nemen. Bovendien geeft de registratie, die ik opnam van de
opvolgende contracties van de netmaag en de penszakken (zie
afb. 6 van mijn dissertatie en afb. 7 van ,,die Physiologie und
die Pathologie der Vörmagen beim Rinde) het meest afdoende
bewijs. Ik wil er hier echter nogmaals op wijzen, dat contracties
van de pens voort kunnen komen, zij het zelden, uit eigen auto-
matie en ook dat een enkele extra netmaagcontractie kan voor-
komen, die niet wordt gevolgd door penscontractie, vooral bij
het kauwen. Dit is echter uitzondering.

De reflectorische sluiting van de slokdarmsleuf, die ik voor
het kalf in de eerste levensweken beschreef, is ook door C. en S.
in het röntgen beeld van een jonge geit waargenomen. Hoe de
sluiting tot stand komt hebben ze natuurlijk niet kunnen waar-
nemen met deze methode.

Dit kan wel worden waargenomen met de fistelmethode; een
tweede bewijs dus voor de onvolmaaktheid van de röntgenologische
methode.

Deze onvolmaaktheid komt ook sterk uit waar het betreft de
motorische functie van de boekmaag te bestudeeren. De boek-
maagwand contraheert zich natuurlijk.

Dit spreekt vanzelf, de inhoud moet toch worden voortbewogen,
en waarvoor anders ook de hier en daar (vooral aan de onderrand
van de boekmaagbrug) zeer krachtige spiervezels.

Ik gaf aan, op grond van mijn registratie dier contracties door
middel van een half slap caoutchouc ballonnetje, dat ook de
contracties van de boekmaag van peristaltischen en anti-peristal-
tischen aard zijn (zie afb. 7 en 8 van mijn dissertatie en afb.
8 en 9 van ,,Die Physiologie und die Pathologie der Vormagen
beim Rinde").

C. en S. zagen in het röntgenbeeld nooit iets van contracties;
ook dit berust op de onvolmaaktheid en het onphysiologische
van hun methode.

C. en S. waren ten behoeve van het verkrijgen van goede
schaduwen verplicht te zorgen, dat hun contrastpap niet te sterk
werd verdund, vandaar de noodzakelijkheid om hun dieren 24 uur
te laten dorsten en hongeren.

Dit heeft echter heel speciaal waar het de waarneming van de
boekmaagcontracties betreft zijn groote bezwaren.

De vulling der magen vormt een prikkel voor het optreden van
contractie. De halfleege boekmaag, die optreedt bij de methode
van C. en S., contraheert zich minder intensief dan een met voedsel

gevulde, zooals bij de boekmaag normaliter het geval is. Het is
dus begrijpelijk, dat C. en S. de weinig intensieve samentrek-
kingen die bij een half gevulde boekmaag voorkomen, niet hebben
kunnen waarnemen.

C. en S. betwisten mijn mededeeling dat gedronken water in
hoofdzaak dadelijk doorgaat naar de lebmaag.

Dit volgt toch eigenlijk reeds uit het feit, dat de boekmaag
normaliter is gevuld met een min of meer kruimelige, vrij droge
massa en niet met een vochtige pap, zooals dat in de netmaag is
te vinden. Men kan zich echter ook bij een fistelkoe gemakkelijk van
dit feit overtuigen. Wanneer men bij een jong rund, hetwelk nog
gevoelig is voor melk of natrium-zouten ¹), de sleuf zich doet
sluiten, door deze stoffen per os in te geven, dan gaat alles, resp.
het meeste van het ingegeven vocht, via die sleuf dadelijk in de
lebmaag.

Natuurlijk komt er ook iets in de boekmaag, maar zeker onder
physiologische omstandigheden nooit zooveel als C. en S., na hun
proefdier 24 uur te hebben laten vasten, op het röntgenbeeld
zagen. Het is dus hier het onphysiologische van hun methode,
dat hun op een dwaalspoor bracht.

Onphysiologisch is trouwens het gebruik van bariumpap über-
haupt : een herkauwer drinkt physiologisch water, eventueel melk,
maar geen zware, kleverige met stijfsel aangemengde bariumpap.
Deze kleverige pap zal uit den aard der zaak een längeren tijd
blijven hangen in de boekmaag dan water. Mede daardoor het
onjuist resultaat.

De röntgenologische studie van het herkauwen volgens de methode
van C. en S. was feitelijk ook een mislukking.

Bij het herkauwen contraheert zich de netmaag, contraheert
zich het middenrif, sluit zich de glottis, opent zich de slokdarm,
contraheert zich de overlangsche spierlaag van den slokdarm en
verslapt de spierlus van het middenrif, die den slokdarm omsluit.

C. en S. zeggen er van: „Einen groszen Fortschritte im Ver-
ständniss des Wiederkauaktes bedeutet die Anschauung Wester\'s,
dasz die Rejektion hauptsächlich durch der Oesophagus bewirkt
wird. Aber Wester\'s Versuche reichen zum völligen Verständniss
des Mechanismus der Rejektion wohl noch nicht hin. Dies glauben
wir aus unsren röntgenologischen Untersuchungen schliessen zu
mussen".

Zij zeggen: „Das Röntgenbild zeigt mit absoluter Sicherkeit,
dasz der Oesophagus das am Wiederkauen weitaus am meisten
beteiligte Organ ist".

\') Zie mijn artikel hierover in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van
1930. Afl. 3.

Dit volgde reeds duidelijk uit mijn curven (zie fig. 15 uit mijn
dissertatie en fig. 17 uit „Die Physiologie und die Pathologie der
Vormägen beim Rinde"). Ui: de mededeelingen van C. en S. blijkt
het echter volstrekt niet duidelijk, veel eer duiden hun mede-
deelingen en teekeningen er op, dat zij röntgenologisch alleen de
slokdarmperistaltiek hebben gezien en niet de overlangsche ver-
korting, die de zuiging welke op het voedsel wordt uitgeoefend
veroorzaakt.

Dit onvoldoende resultaat van het röntgenologisch onderzoek
is ook te wijten aan het onvolmaakte en onphysiologische dezer
onderzoekingsmethode.

Trouwens C. en S. zeggen zelf: ,,die Bariumsidfatschatten, welche
während des Wiederkauens über den Röntgenschirm mit viel groszcr
Geschwindigkeit und viel geringeren Helligkeit unterschieden als uns
lieb ist, geben ke inen f alk auf alle Fragen Antwort und machen
das vivisektorische Experiment nicht entbehrlich".

En verder : „Ausserdem ist es uns leider in der Mehrzahl unserer
Versuche nicht geglückt die Tiere vor den Röntgenschirm zu wieder-
käuen zu bringen".

C. en S. onderzochten op zijde liggende dieren, met verlichting
van onder uit. Wie heeft in de natuur ooit gezien, dat een geit op
de zijde liggende herkauwde ? Men vraagt zich af: „was dat inder-
daad normaal herkauwen dat C. en S. hebben waargenomen?"
In ieder geval is de onderlinge ligging der organen toch wel zoodanig
verschoven, dat van een exacte waarneming van hetgeen geschiedt
in het Röntgenbeeld wel geen sprake kan zijn.

Een en ander verklaart het geringe succes dat C. en S. met hun
zgn. physiologische methode hebben verkregen.

Toch zegt Abderhalden^-, die volstrekt niet der zake kundig
blijkt te zijn, in een voorrede bij de 2e Mededeeling van C. en S..
„Es war die Durchleuchtung mit Röntgenstrahlen die in den Händen
der Forscher Czepa und Stigler den schon lang angestrebten
Fortschritt auf den erwähnten Forschungsgebiet ermöglicht hat".

Ik vermoed, dat de bedoelde onderzoekers dit zelf niet zouden
willen onderschrijven, wat wel blijkt uit hun eigen mededeelingen,
die ik boven citeerde.

Ook de overige mededeelingen van C. en S. omtrent het her-
kauwen verdienen nog even de aandacht.

C. en S. zeggen : „Einen bauchwärts erweiterten Trichter am
kardialen Ende der Oesophagus während des Wiederkauens sahen

wir nie. Wir sahen viel mehr zu Beginn der Rejektion das
Zwerchfellende des Oesophagus oft verjüngt".

Dit heeft betrekking op mijn uitspraak, dat er door slokdarm-
contractie een trechter ontstaat in den maagwand.

Dit is bij een maagfistelkoe gemakkelijk waar te nemen en
volgt ook logisch uit de krachtige overlangsche slokdramcon-
tracties, die de zuiging tot stand doet komen.

Dat C. en S. dezen trechter niet gezien hebben, is weer het
gevolg hunner onvolmaakte, onphysiologische onderzoekings-
methode.

Verder zeggen C. en S. : „Das Zwerchfell contrahiert sich un-
mittelbar vor der Erweiterung des Oesophagus, als vor der
Rejektion". Dit is volkomen juist, zooals bij de fistelkoe steeds
gemakkelijk is te constateeren en zooals ik in 1923 ook door
registratie heb aangetoond (zie afb. 17 van mijn dissertatie en
afb. 19 uit mijn boek „die Physiologie und die Pathologie der
Vormägen beim Rinde").

Verder zeggen C. en S. echter: „Auf Grund höchst einfacher
physiologischer Versuche am Menschen sind wir der Ansicht, dasz
die Feststellung des Zwerchfelles während der Rejektion nicht
durch dauerende Kontraktion seiner Muskulatur, sondern durch
den Glottisschluss erfolgt, der gleich nach der Inspiration zu Be-
ginn des Wiederkauaktes eintritt".

Dit is vrijwel onbegrijpelijk en voorzoover te begrijpen ook
onjuist. Bij een fistelkoe is het steeds duidelijk, dat het middenrif
niet alleen stilstaat, maar ook verstijft. Na tracheotomie gebeurt
hetzelfde.

Ik heb er in mijn publicaties op gewezen, dat dit voor een
physiologisch verloop van het herkauwen ook noodig is en toonde
aan, dat bij het optreden van de onmogelijkheid van middenrif-
contracties, zooals dat optreedt na het doorsnijden van alle wortels
van den nervus phrenicus, het herkauwen wel mogelijk is, maar
daarbij dan ook de buikpers wordt gebruikt, wat bij het gewone
herkauwen niet het geval is.

Verder merken C. en S. op: „Alle unsere röntgenologische
Beobachtungen ergaben mit Sicherheit, das die Rejektion in der
Regel weder ein Pansen — bzw. Atrim — noch eine Hauben-
kontraktion unmittelbar vorhergeht, dasz also das Futter nicht
durch Pansen- und Haubenkontraktion in den Schlund gehoben
wird".

Dit laatste is juist. Mijn curven van 1923 (afb. 11 Dissertatie
en afb. 13 „die Physiologie und die Pathologie der Vormägen
beim Rinde") bewijzen dat ten duidelijkste.

Maar onjuist is, dat er geen contractie van de netmaag aan
de rejectie zou voorafgaan. Mijn onderzoekingen wezen uit, dat
er bij het herkauwen drie maagcontracties optreden in plaats

van twee. De eerste gaat vooraf aan de rejectie, de laatste twee
volgen op rejectie. Ik heb dat geregistreerd door middel van een
caoutchouc ballon, half met kwik gevuld, in de netmaag te brengen
(afb. 12 en 13 van mijn dissertatie en afb. 14 en 15 van „die
Physiologie und die Pathologie der Vormägen beim Rinde").
Duidelijker kan het niet worden aangetoond. Bij kunstmatig op-
gewekt herkauwen bij fistelkoeien door prikkeling van het net-
maagslijmvlies kan het bij uitzondering voorkomen, dat geen
netmaagcontractie vooraf gaat aan de zuiging, welke de herkauw-
brok in de slokdarm doet komen. Bij kunstmatig opgewekt
herkauwen komt het ook voor dat slechts de eerste voorafgaande
netmaagcontractie intreedt, en de twee andere weg blijven. Deze
contractie is nu wel iets aparts, en behoort bij het herkauwen.
Dit alles is uit een wetenschappelijk oogpunt wel van eenige
beteekenis, maar heeft practisch voor de physiologie van het
herkauwen geen beteekenis.

Toch zwijgen C. en S. over de derde netmaagcontractie bij
het herkauwen. Is het bij schapen en geiten niet het geval ? Ik
betwijfel dat zeer en vermoed, dat ook hier de zeer onvolmaakte
röntgenologische onderzoekingsmethode te kort schoot.

C. en S. constateerden ook — zooals ik dat aangaf — dat
het geherkauwde voedsel (tenminste als regel) weer in de netmaag
komt en niet dadelijk doorgaat naar boekmaag en lebmaag.

C. en S. constateerden echter, dat bij een schaap hetwelk zij
bismuth subnitricum gaven te slikken, nadat het was begonnen
te herkauwen, de eerste bismuthbolus in de lebmaag terecht kwam.
Alle volgende kwamen in de netmaag.

Ik vermoed dat dit het gevolg is geweest van een (onphysiologi-
sclie) prikkel welke het bismuth uitoefende op de slokdarmsleuf-
reflex, (zie mijn artikel in het Tijdschr. v. Diergeneesk. 1930 afl, 3).

Het laatste hoofdstuk betreffende de functie van de voormagen,
hetwelk in hun 2e Mededeeling door C. en S. wordt behandeld,
handelt over de „Übertritt des Inhaltes der beiden ersten Magen
im Psalter und Haube".

Ik heb hieromtrent het volgende gezegd: „Obwohl meiner
Meinung nach beim Rinde der Übertritt des Wassers und des
Futterbreies aus der Haube in den Psalter bzw. in den Labmagen
hauptsächlich durch ein Saugakt erfolgt, so konnte die Press-
wirkung auf die Futtermasse bei der Kontraktion der Speise-
röhrelippen mithilfen. Diese Kontraktionen erfolgen synchrom
mit der Haubenkontraktionen".

Dit laatste werd in afb. 24 van die Physiologie und die Pathologie
der Vormägen beim Rinde zeer duidelijk geregistreerd.

Ik wil echter hieraan toevoegen, dat bij jonge dieren de pers-
werking van de sleuflippen op den voorgrond treedt.

hoe minder tot haar recht, door de seniele verslapping van de
sleuflippen en bij deze dieren is soms zeer duidelijk, dat alleen
de zuigwerking van de boekmaag het transport bewerkstelligt.

C. en S. meenen, dat een zuiging van de boekmaag physiologisch
niet mogelijk is.

Ik heb door registratie van de boekmaagcontracties (afb. 7
Dissertatie en afb. 8 uit mijn boek ,,die Physiologie und die
Pathologie der Vormägen beim Rinde") aangetoond, dat contracties
en verslapping van de boekmaag elkaar afwisselen, zooals dat bij
de peristaltiek in het algemeen het geval is.

Nu is mijn opvatting deze, dat bij die verslapping, die plotseling
optreedt, een zuiging moet plaats vinden of als men liever wil,
de verslapping is een „receptieve verslapping", zooals die ook bij
den mensch in de fundus van de maag optreedt bij het slikken.
Dezelfde vergelijking heb ik trouwens ook reeds gemaakt in mijn
dissertatie (blz. 62).

Deze verslapping kan zonder twijfel den overgang van het
vocht met voedsel vermengd vanuit de slokdarmsleuf tot in de
boekmaag bevorderen, laat staan dat ze steeds alleen daarvan
de oorzaak zou zijn.

C. en S. beweren, dat de door mij gevolgde methode bij de
registratie der boekmaagcontracties, door een half slap ballonnetje,
onjuist is, en dat ik geen rekening hield met de elasticiteit van
dit ballonnetje. Dit was juist wel het geval. De elastische uit-
zetting van het ballonnetje, nadat de druk ophield zou niet op-
treden als de druk niet plaats maakte voor verslapping, de
„receptieve verslapping" werd dus geregistreerd.

Trouwens daar ze op een dwaalspoor zijn geraakt bij de studie
der pensbewegingen en de antiperistaltische penscontracties die de
ruktus inleiden, is het begrijpelijk, dat het mechanisme der ruktus
hen is ontgaan. Ik vermoed trouwens dat röntgenologisch daarvan
niets is waar te nemen.

3. H. Stalförs. Beiträge zur Kenntnis der Physiologie der
Wieder kauer mögen. Arch. f. Wiss. ünd Prakt. Thk. 1926. S. 519—
525—527.

Stalfors deed op ouderwetsche manier enkele experimenten
omtrent de functie der voormagen, die een korte bespreking
behoeven.

Hij maakt de opmerking, dat een pensfistel, zooals ik aanlegde,
toch wel op de functie van de voormagen een nadeeligen invloed
zou uitoefenen. Theorie! Stalfors zal na de onderzoekingen
van zijn assistent Lagerlöf (zie onder) nu wel anders ingelicht
zijn. Hij beroept zich daarbij op de verouderde meening, dat de
adhaesies die optreden na penssteek af en toe complicaties geven

van dien aard. Hier speelt het verwisselen van post en propter
een groote rol. Kleine omschreven adhaesies na een penssteek
geven evenmin bezwaren als de groote adhaesies van een pensfistel.

Stalfors gaf een koe gedurende 20 minuten voor den dood,
jong, zacht gras te eten. Het dier herkauwde gedurende dien tijd niet.

S. vond na de slachting een gedeelte van het gras in de boek-
maag. Hij concludeerde hieruit, dat het gras direct naar de boekmaag
was doorgegaan. S. vergeet hier, dat de slokdarmsleuf zich in
die 20 minuten ongeveer 60 maal heeft geopend en gesloten en
er dus 60 maal gelegenheid is geweest voor het passeeren van
voedsel vanuit de netmaag naar de boekmaag.

Het door S. gegeven gras kwam — zooals altijd het geval is —
eerst in de netmaag, maar er werd dadelijk begonnen aan het
overbrengen naar de boekmaag en vooral zacht fijn gras is daar-
voor, ook zonder dat het is geherkauwd, geschikt.

Sr. gaf voor het slachten aan een andere koe witte kool, en
vond dit terug in de netmaag en de pens, en niets in de boekmaag.

St. theoretiseert over dit verschil in bevinding, met hetgeen
hij bij de vorige koe met grasvoedering vond. Echter de zaak
is zeer eenvoudig: De koolstukken kunnen de sleuflippen niet
passeeren, voor ze eerst (ten deele) zijn verteerd in de pens. De
mogelijkheid heeft echter toch bestaan, dat St. toch een klein
stukje kool in de boekmaag had kunnen vinden. De pensfistels
van Lagerlöf zullen ook in dit opzicht Stalfors wel nader
hebben ingelicht.

St. deed ook een enkel experiment over ruktus in verband met
pensgasdruk. Hij meent, dat ik van oordeel ben, dat de ruktus
niet afhankelijk zijn van den gasdruk in de pens.

Wanneer St. mijn dissertatie, die hem blijkbaar ter beschikking
stond, aandachtig had gelezen en mijn curven had bestudeerd
en ook mijn ne conclusie, zou hij tot een andere meening omtrent
mijn uitlating zijn gekomen. Immers daar wordt telkens duidelijk
gezegd, dat ik de maaggasdruk wel invloed toeken op het uitstooten
van gassen, dus op de hoorbare ruktus. Alleen heeft de maaggas-
druk geen invloed op het openen van de cardia, die de gassen
laat passeeren.

St. legde een kleine pensfistel aan bij een koe en gaf met een
lepel telkens 20 gram trypaanblauwoplossing in en onderzocht
dan van 10—30 minuten, via de pensfistel, de kleur van den pens-
inhoud. Hij gaf ook trypaanblauw in met de flesch.

In het eerste geval vond hij geen verkleuring, (resp. eerst later)
van den pensinhoud, in het tweede wel.

Stalfors trekt hieruit de conclusie, dat kleine hoeveelheden
vocht in de boekmaag en de lebmaag komen en groote in de

netmaag en de pens. Om deze conclusie te mogen trekken, had
Stalfors de netmaaginhoud moeten onderzoeken en niet de pens-
inhoud. Het verschil in resultaat kan overigens verklaard worden
door het feit, dat grootere hoeveelheden vocht (met deflesch) met
meer kracht in de magen worden gespoten dan zeer kleine, (met
den lepel) weshalve groote slokken voor een deel in de pens
komen, dus eerder en sterker den pensinhoud kleuren dan dit
geschiedt als alles in de netmaag komt, zooals met zeer kleine
hoeveelheden het geval is.

De vulling der magen kan overigens ook nog invloed hebben
gehad op dit verschil in resultaat.

4. H. C. van der Heijden. Over eenige electroruminogrammen
van de geit. Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1927.

v. d. Heijden registreerde met de snaargalvanomter de elec-
trische stroomen bij de bewegingen van de pens van de geit
optredende, door electroden te plaatsen op de blootgelegde maag-
wand, zooals dat reeds door anderen bij dieren met enkelvoudige
magen was verricht (electrogastrogrammen).

Hoewel het onderzoek een niet volkomen bevredigend resultaat
opleverde, komt van der Heijden op grond van zijn gegevens
echter tot de conclusie, dat ook bij de geit 2 contractie-golven
achter elkaar over het pensoppervlak gaan.

De curven 8 en 11 uit mijn dissertatie en de curven 9 en 13
uit mijn boek bewijzen dat trouwens ten duidelijkste.

Hij gelooft dat deze golven wel eens uitdooven voordat het
einde is bereikt. Deze veronderstelling is juist.

van der Heijden kan zich niet vereenigen met de meening
van Czepa en Stigler ,,dasz man von einem Rythmus bei der
Pansenbewegung kaum reden kann". Terecht.

De contracties van de penszakken afzonderlijk in toto, zooals
Czepa en Stigler dat meenen te hebben gezien, acht hij uiterst
zeldzaam. Ik acht ze zelfs niet aanwezig.

5. Toman. De pensbewegingen bij het schaap. Tijdschr. v. Dier-
geneeskunde 1927.

Toman heeft bij een schaap de pensbewegingen geregistreerd
door links en rechts een opening in den buikwand te maken, en
daarin de penswand vast te hechten.

Hierop werden pelotten geplaatst en de bewegingen van de
pens geregistreerd. Van de granuleerende wonden werden de
actiestroomen afgeleid. Toman kwam tot de conclusie, dat ook
bij het schaap twee peristaltische golven over de pens loopen,
waarvan de tweede mogelijk een antiperistaltische is.

6. E. Mangold und W. Klein. Bewegungen und Innervation
des Wiederkäuer magens. 1927.

Ik ben, zooals ik in 1923 in mijn dissertatie en ook later in
„Die Physiologie und die Pathologie der Vormägen beim Rinde"
mededeelde, ten behoeve van de studie van de physiologie der
voormagen, begonnen met de nervi vagi en de nervi phrenici te
prikkelen. Ik begreep echter spoedig, dat deze wijze van onderzoek
mij evenmin als mijn voorgangers afdoende resultaat zou opleveren.

Ik onderzocht ook vivisectorisch enkele geitjes, waarbij ik onder
locale anaesthesie de buik opende en de magen naar buiten bracht,
waarvan dan de bewegingen — onder besproeiing met Ringer of
Thyrode — werden bestudeerd. Ik kreeg hierbij geen normaal
krachtige bewegingen te zien, zoodat ik ook deze methode vaarwel
heb gezegd en daarbij de fistelmethode toepaste, als zijnde de
meest physiologische.

Mangold en Klein hebben schapen volgens de vivisectorische
methode onderzocht, maar feitelijk ook zonder afdoend resultaat.
De beste resultaten gaf deze methode hen en ook mij waar het
betreft de netmaagcontracties.

Ook zij constateerden evenals ik rythmisch optredende dubbele
netmaagcontracties. Zij zijn evenals ik van meening, dat er
twee contracties zijn en niet zooals Czepa en Stigler meenen
één enkele contractie met twee phasen.

Nieuws hebben Mangold en Klein ten deze opzichte in de
litteratuur gebracht, door er op te wijzen, dat ook enkelvoudige
contracties van de netmaag kunnen optreden, zooals ook ik dat
ook wel bij runderen met pensfistels zag, (maar niet mededeelde)
als de motorische functie van de voormagen minder intensief was
geworden, en zooals ook C. en S. wel eens hebben gezien bij
hun röntgenologisch onderzoek.

Ook was niet in de litteratuur vermeld, het feit, dat na de
eerste contractie verslapping intreedt, hoewel het ook uit mijn
curven volgt. Ook dit kan als bewijs worden opgevat voor mijn
stelling, dat we hier met twee contracties te maken hebben.

Zij is echter ook bij pensfistelkoeien met krachtige,maagfunctie
meestal zeer duidelijk waar te nemen.

Deze onderzoekers konden evenmin als Czepa en Stigler peri-
staltische contracties waarnemen van de netmaag. Ten dezen
opzichte verwijs ik naar mijn opvatting hieromtrent, die ik boven
ontvouwde.

Overigens is, waar het betrof de vraag nieuw en beter licht
te werpen op de physiologische motorische functie der voormagen,
ook dit onderzoek op een fiasco uitgeloopen.

Ook M. en K. hebben de peristaltiek en antiperistaltiek niet
kunnen waarnemen. Ook zij hebben niet kunnen waarnemen, dat de

penscontractie — behoudens eigen automotie — als regel volgen
op de netmaagcontracties.

De boekmaag die zij direct of indirect prikkelden gaf op deze
wijze niet de normale physiologische contracties te zien, zooals
ik die beschreef en registreerde, wat heel begrijpelijk is met deze
al zeer onphysiologische methode.

Omtrent de physiologische functie der slokdarmsleuf, omtrent
het herkauwen, omtrent den ruktus en omtrent het overgaan
van het voedsel van de eene maag in de andere is met hun methode
geen enkel resultaat verkregen.

Anatomisch en ook functioneel meenen ook Mangold en Klein
een „Vorhof" te moeten onderscheiden. Bij het levende rund, ik
herhaal het, is daarvan niets te vinden.

7. A. F. Schalk and R S. Amadon. Physiology of the ruminant
Stomach (bovine). Study of the dynamic factors. Buil. 116 of the
agriculture experim. Station Nebraska. Febr. 1928.

Schalk en Amadon hebben de door mij in 1923 aangegeven
methode nagevolgd. Zij legden permanente pensfistels aan bij het
rund en onderzochten de voormagen inwendig op dezelfde wijze
als ik, nl. met de hand, met een electrisch lampje en ook door
middel van registratie met ballons in pens, netmaag en boekmaag.

2°. dat er een nauw verband bestaat tusschen de pens-
bewegingen en de netmaagcontracties.

3⁰. dat de netmaag zich rythmisch en peristaltisch 2 maal
achter elkaar contraheert.

4°. dat de slokdarmsleuf zich bij jonge kalveren bij het drinken
van melk reflectorisch sluit.

6°. dat de overgang vanuit de netmaag naar de boekmaag
geschiedt door zuiging, welke wordt veroorzaakt door
plotselinge verlaging van den druk in de boekmaag.

7°. dat bij het herkauwen een derde netmaagcontractie vooraf-
gaat en daarop de cardia zich trechtervormig opent.

Over de geheele lijn dus hetzelfde resultaat hetwelk-ik in 1923
met deze onderzoekingsmothode verkreeg.

8. Ails Lagerlöf. Investigaticns of the Topography of the
abdominal organs in cattle, and some clinical observations and remarks
in conncction with the subject. 1929.

Ook Lagerlöf onderzocht de voormagen naar mijn voorbeeld
door middel van maagfistels bij het rund.

van de voormagen, zooals men die in de leerboeken vindt, en
die berust op het uitwendig voorkomen, een geheel onjuist beeld
geeft van de anatomie van het levende dier.

Czepa en Stigler keuren die nieuwlichterij af, omdat zij mijn
beschrijving niet begrijpen in verband met het feit, dat ook zij
alleen de anatomie van het doode dier (geit of schaap) kennen.

Maar ieder die levende fistelkoeien nauwkeurig onderzocht, zal
het met mij eens zijn, dat mijn beschrijving het beste beeld geeft
van de anatomie -van het levende dier; zoo ook Lagerlöf.

Lagerlöf deed interessante onderzoekingen over de netmaag-
contracties en geeft aan, dat ze bij het levende dier zeer goed
zijn te hooren. Deze ontdekking kan eventueel van groote be-
teekenis worden bij de diagnostiek van de traumatische gastritis
bij het rund. Ook hij nam waar, zooals ik dat aangaf, dat ze
om de 40—60 seconden plaats hebben bij normale dieren.

Ook Lagerlöf nam waar, dat de netmaag wacht op den her-
kauwbrok voor zich opnieuw te contraheeren en soms daardoor
zeer wordt vertraagd. Ik zelf nam daarbij wel pauze waar van
85—roo en 140 seconden. Hij nam een interessant experiment
door bij het herkauwende dier de tong uit den mond te trekken.
Dan wacht de netmaag soms zelfs enkele minuten om zich daarna
weer in normaal rythme te contraheeren.

Wat betreft het verband tusschen netmaag- en penscontracties,
waarop ik wees in mijn publicaties en het bestaan waarvan
Czepa en Stigler niet hebben kunnen waarnemen met de
röntgenologische methode, ook hierin is Lagerlöf het met mij
eens en niet met C. en S.

Mijn conclusie is deze, ie dat de maagfistelmethode bij het rund
de voorkeur verdient boven alle andere welke toegepast zijn, waar
het geldt de studie der motorische functie van de voormagen van
de herkauwers en 2e dat geen enkele der door mij gepubliceerde
bevindingen en conclusies onjuist is gebleken. Hoe meer met
maagfistelkoeien wordt gewerkt hoe meer zal dat iedereen duidelijk
worden.

Verf. bespricht das Schrifttum über die motorischen Vormagenfunktionen bei
Wiederkäuern seit der Veröffentlichung seiner Arbeiten im Jahre 1923 und 1926
(J. Wester : Die Physiologie und Pathologie der Vormägen beim Rind).

Czepa und Stigler (Der Wiederkauermagen im Röntgenbild, 1926 u. 1929)
haben bei Ziegen die Bewegungen der Vormägen dadurch untersucht, dass sie
den Tieren Kontrastbrei eingaben und diese nachher mit Röntgenstrahlen
durchleuchteten. Ihre Untersuchungsergebnisse waren im grossen ganzen über-
einstimmend mit Wester s Entdeckungen. In mehreren Punkten gelangten aber
diese Autoren zu abweichenden Ergebnissen. Ihnen zufolge beruhten diese Unter-
schiede auf der verschiedentlichen Untersuchungstechnik.

Letzteres ist tatsächlich der Fall ; irrtümlich ist aber die Meinung, dass Pan-

senfisteln die natürliche Funktion der Vormagen beeinträchtigen und sich
etwa damit die Unterschiede erklären liessen. Verf. ist bezüglich der durch
Czepa und Stigler befolgten Untersuchungsmethode der gegenteiligen Meinung:

1. Weil man mit Kontrastbrei die Mägen nicht in genügendem Masse zu füllen
vermag, ohne die physiologischen Magenfunktionen stark zu beeinträchtigen.

2. Weil man bei der lebenden Ziege das Röntgenbild zwecks genauer Untersu-
chung zu rasch wahrnehmen muss, es sei, dass die Bilder kinematografisch
festgelegt werden; letzteres haben genannte Autoren nicht getan. 3. Weil sie
zwecks Beobachtung des Wiederkauens das Tier in Seitenlage bringen mussten;
eine derartige Haltung ist für das Wiederkauen wohl sehr unphysiologisch.

Verf. kommt hinsichtlich der Punkte, wo Czepa und Stigler von den eigenen
Untersuchungsergebnissen abweichen zu dem Schluss, dass sich diese aus ihrer
unzulänglichen und unphysiologischen Untersuchungsmethode ergeben. Demge-
genüber ist die Pansenfistelmethode beim Rind für das Studium der motori-
schen Funktionen der Vormägen viel besser geeignet als die Röntgenunter-
suchung bei Ziegen.

Dasselbe gilt hinsichtlich der vivisektorischen Untersuchungen Mangold und
Kleins bei Schafen und nicht in einem geringem Masse für die Experimente
Stalfors bei Kühen (Arch, wissensch. u. prakt. Tierheilk. 1926), wie auch
für die Arbeiten van der Heijdens bei Ziegen (Tijdschr. Diergeneesk. 1927)
und Tomans bei Schafen (Tijdschr. Diergeneesk. 1928).

Verf. betont, dass diejenigen Autoren, namentlich Bergman und Dukes
(Journ. Americ. Vet. Assoc. 1926). Schalk und Amadon (Bull. Agric. Exper.
Stat. 1928) und Lagerlöff (Investigations of the topography of the abd.
organs in cattle 1929) welche die von ihm angegebenen Methoden befolgten
gleichlautende Untersuchungsergebnisse erzielt haben.

Verf. schliesst hieraus, dass die Magenfistelmethode durch keine andere
übertroffen wird, will man verlässliche Beobachtungen erzielen, und dass die
von ihm erhaltenen Untersuchungsergebnissen richtig sind.

The author discusses the publications about the motor function of the gastric
compartments in ruminants after publishing his researches on this subject in
1923 and 1926 (see J. Wester: „Die Physiologie und die Pathologie der Vor-
mägen beim Rinde" (Physiology and Pathology of the gastric compartments
in the cow)).

Czepa and Stigler: „Die Wiederkauermagen im Röntgenbilde" 1. Mittei-
lung 1926 und 2. Mitteilung 1929 (X-ray-studies of the stomach of Rumina-
tors 1st and 2nd Publication) researched the movements of the gastric com-
partments in goats by means of rontgenoscopy after administering an opaque
meal".

However in some points they differed with him, but they are of opinion
that the difference in the results has to be explained by the difference in the
method of research.

So it is indeed, but they are wrong that rumen-fistula would disturb the
natural functions of the gastric compartments and that the difference could be
explained in that way.

According to the authors\' opinion the method followed by C. and S. is
therefore inexact :

1. as by means of an opaque meal the gastric compartments cannot be suf-
ficiently filled up without heavily disturbing the physiological functions of the
stomach.

2. as in applying the x-ray method in living goats one must observe too
quickly in order to be accurate, unless the figures are being fixed on the
film, which has not been done by these examiners.

3. as they had to examine the goats in a side position to observe the move-
ments in ruminating, which position is not at all physiological during rumination.

The author comes to the conclusion that because the results of C. and S.
are not according to his own, this is caused by their imperfect and inphysiolo-
gical method, and that the rumen-fistula method in cows better enables to
study the motor function of the gastric compartments in ruminants than the
x-ray method in goats.

Tins also applies to the examinations by means of vivisection in sheep by
Mangold and Klein and not less to the experiments in cows of Stalfors
(Arch. f. wissenschtl. und prakt. Tierk. 1926) and also to the experiments in
sheep of van der Heijden (Tijdschr. v. Diergeneesk. 1927) and of Toman
(Tijdschr. v. Diergeneesk. 1927).

The author points out, that those who followed the method given by him,
namely Bergman and Dukes (J. of the Americ. Vet. Assoc. 1926), Schalk
and Amadon (Bull, af the agric. exp. Stat. Febr. 1926) and Lagerlöff (Investi-
gations of the topography of the abdominal organs in cattle 1929) have come
to the same conclusions.

The author concludes from the above that the rumen-fistula method is not
surpassed by any other one, in facility of examination and reliability of the
observations and also, that the results obtained by him are correct.

L\'auteur discute les publications sur la fonction motrice des estomacs des
ruminante depuis ses propres publications en 1923 et 1926 (voir : J. Wester,
,,die Physiologie und die Pathologie der Vormagen beim Rinde").

Czepa et Stigler („Die Wiederkauermagen im Röntgenbilde" ie Mitteilung
1926 und 2e Mitteilung 1929) examinaient les mouvements des estomacs chez
la chèvre, en administrant de la bouillie contrastante et en observant les mou-
vements suivant la méthode röntgenografique. En grande partie leur résultats
correspondent à celles de m. J. Wester.

Pourtant à point divers leurs conclusions sout différentes ; suivant Czepa
et Stigler cette différence est duc à la méthode, que chacun d\'entre eux a
suivi.

C\'est vrai mais, cependant ces auteurs supposent à tort que la fistule de la
panse empêcherait les mouvements des estomacs. Suivant l\'opinion de l\'auteur,
la méthode de Czepa et Stigler n\'est pas exacte puis que :

1. En administrant de la bouillie constrastante on ne peut pas remplir sufi-
samment les estomacs sans entraver la fonction physioloque de ces organes.

2. En appliquant la méthode rontgenographique chez la chèvre, on doit obse-
ver beaucoup trop rapidement ; seulement des images cinématographiques sont
sures; et celle méthode n\'a pas été suivie par les auteurs.

3. Les chèvres ont été observées, étendues sur le flanc et celle position
n\'est pas physiologique.

M. J. Wester conclue que les résultats différents de Czepa et Stigler
doivent être attribués à l\'imperfection de leur méthode. Pour étudier la
fonction motrice des estomacs des ruminants, la méthode de la fistule de la
panse chez la vache est supérieure à la méthode de la röntgenographie chez
la chèvre.

Il en est de même des vivisections de Mangold et Klein chez le mouton
et pas moins des expériments de Stalfors chez la vache (Arch. f. wissenschtl.
und prakt. Tierk. 1926) et aussi des expériments de van der Heijden (Tijd-
schr. v. Diergeneeskunde, 1927) et de Toman chez le mouton (Tijdschr. v.
Diergeneesk. 1927).

L\'auteur fait remarquer que ceux qui ont mis à pratique sa méthode, ont
obtenu des résultats semblables aux siens (Bergman et Dukes (Journ. of
the Am. med. vet. Ass, 1926; Schalk et Amadon. Bull, of the agric. exp.
Stat. Febr. 1928 ; Lagerlöff, Investigations of the topography of the abd.
organs in cattle, 1929), et suivant lui la methode de la fistule de la panse est
la méthode par excellence.

Een geval van tuberculose bij een hond, met complicaties,
die door ons tot heden niet werden waargenomen is de directe
aanleiding tot dit artikel. De beschrijving van het ziektebeeld
van de patiënten en van de bij de autopsie gevonden pathologisch-
anatomische afwijkingen volgt hierbij.

Anamnese: De 3 jarige duitsche herder reu hoest reeds onge-
veer een jaar lang; een enkele keer braakt het dier; sedert
ongeveer 6 weken zijn de onderbeenen alle vier dikker dan normaal;
dit verschijnsel wordt gaandeweg duidelijker.

Status praesens: Het dier is in goeden voedingstoestand. De
haien zijn glanzend; er bestaat geen alopecia of huidziekte. De
temperatuur der huid is normaal (palpatie); alleen die van de
vier ondervoeten, van carpus en tarsus en perifeer daarvan, schijnt
iets verhoogd.

De conjunctivae zijn hyperaemisch; geen exsudaat wordt waar-
genomen in de mediale ooghoeken.

De praescapulaire en de popliteaire lymphklieren van beide zijden
zijn opvallend vergroot; de consistentie is week. Ook de
retropharyngeale klieren zijn vergroot. De overige huid lymph-
klieren zijn niet vergroot.

De polsfrequentie is 80; aantal ademhalingen 18; temperatuur
van het lichaam 38°5. Het ademhalingstype is meer abdominaal
dan costaal.

Het planum nasale is droog en warm; er bestaat geen stridor
nasalis, geen neus exsudaat. Druk op de larynx en trachea verwekt
geen hoesten; wel ontstaat een vrij krachtige vochtige hoest bij
palpatie van de onderste tracheaalringen. Bilateraal krachtig en veer-
krachtig slaan van de thorax veroorzaakt geen hoesten; er bestaat
geen asymmetrie van den ribwand, evenmin is de thoraxwand sterk
gewelfd of wordt bij aftasten met de vlakke hand locaal ver-
hoogde temperatuur waargenomen. Bedrukken van intercostaal-
weefsel veroorzaakt geen pijnreactie.

Bij percussie van den thorax blijkt de hartdemping rechts wat
verkleind; geen vocht in de thoraxholte kan worden waargenomen.
In de bovenste horizontale percussielijn is de . longgrens naar
achteren één ribbreedte verplaatst. Overigens vertoont het per-
cussieveld geen afwijkingen. Ook links wordt het vergroote long-
percussieveld in het dorsale thoraxgebied waargenomen. Bij

auscultatie is een brommend geluid rechts te hooren; misschien
ook bestaan links geringe vochtgeruischer.

Bij onderzoek van het hart worden noch bij percussie, noch bij
auscultatie afwijkingen gevonden. Wel is de hartslag frequent,
inaequaal, irregulair. Het abdomen is vrij goed gevuld; de buik-
spiertonus is niet verhoogd; afwijkingen bij oppervlakkige en
diepe palpatie zijn niet aan te toonen.

De voorbeen en zijn van af de carpus verdikt; ook de distale
epiphyse van de radius is daarbij nog betrokken. Er bestaat min
of meer gevoeligheid bij buigen en strekken, de bewegings-
mogelijkheid is normaal.

De huid is niet of nagenoeg niet verdikt; er bestaat geen
oedeem. Duidelijk worden verdikkingen woekeringen waargenomen
aan de distale epiphysis van de radius bilateraal en aan enkele
metacarpalia.

De achterbeenen zijn verdikt van de tarsus tot en met de
metatarsaalstreek. Ook hier zijn woekeringen van de beenderen
vast te stellen. Het tarsaal gewricht is goed bewegelijk en niet
pijnlijk bij strekken en buigen.

Onderzoek der urine op eiwit en suiker valt negatief uit; de
reactie is zwak zuur; het s.g. normaal. Eveneens zijn wormeieren
in de faeces, bij onderzoek in het verzamelpreparaat met ge-
concentreerde zoutoplossing niet aan te toonen.

Als voorloopige diagnose wordt gesteld: Bronchitis et bronchec-
litis; osteo-arthropathia hyperplastica ,,pneumique" (M. Marie) :
tuberculose. De diagnose wordt spoedig ondersteund door de
subcutane tuberculinatie. De onderhuidsche inspuiting van 150 m.gr.
verdunde (1:9) tuberculine van de Rijks-seruminrichting geeft
de volgende thermoreactie, die duidelijk positief is:

9 u. 39⁰; 10.30 u. 38°8 ; 12 u. 39°2; 14 u. 39°4; 16 u. 39°8 ; 17.30 u.
4o°2; 7.30 u. (volgenden dag) 38°g.

Gedurende de tuberculinatie en de temperatuursverhooging
was het dier lusteloos; het had geen eetlust, hoestte frequenter
dan gewoonlijk, kreupelheid (haardreactie) werd niet waargenomen.

De hond werd gedood. De autopsie gaf volgens het protocol
van het Veterinaire Pathologische Instituut het volgende te zien.

„Tuberculose van de rechter hoofd bronchus met vorming van
tumorachtige nieuwvorming van enkele m.M.\'s dik en 7—8 c.M.
lang, in de sterk uitgezette bronchus.

Microscopisch bleek naast de tuberculose (bacillen onderzoek
positief) ook een chronische niet-specifieke bronchitis aanwezig
te zijn.

infectie van een reeds chronisch ontstoken bronchus: dit zou de
zeer zeldzame localisatie kunnen verklaren.

Met een vloeistof bestaande uit steriele keukenzoutsolutie en
fijngewreven beendeeltjes van woekeringen van een radius, werden
door ons een tweetal cavia\'s intraperitoneaal geënt. Ook na 4
maanden waren beide dieren nog volkomen gezond.

Het door ons bij dezen patiënt waargenomen ziektebeeld past
volkomen in het kader van de reeds meermalen door Fransche
onderzoekers beschreven gevallen van beenwoekeringen, voor het
eerst door Axamartine en Ball in 1918 vergeleken met de
morbus marie bij den mensch en betiteld als: osteoarthropathie
hypertrophiante pneumique.

Wij achten deze ziekte, die vooral bij den hond wordt waar-
genomen van dusdanig belang, dat wij haar hier aan de hand
van uit de literatuur verkregen gegevens zullen weergeven.

Aard der ziekte. Bij den hond zijn reeds sinds 1895 (Cadiot)
meermalen gevallen beschreven van symmetrische periostale skelet-
veranderingen gepaard gaande met veranderingen van het bind-
weefsel in de naaste omgeving daarvan, voornamelijk voorkomende
aan de vier voeteinden. Deze ziektetoestand van den hond werd
tot heden vrijwel uitsluitend gevonden gelijktijdig met longtuberculose
met cavernen vorming of met bronchiectasiën. Slechts bij hooge uit-
zonderingen werden deze afwijkingen anders dan door tuberculose
veroorzaakt, waargenomen. De beenveranderingen, zeer goed
klinisch waarneembaar, zijn daarom uit diagnostisch oogpunt voor
tuberculose van groot belang (Wirth 1922).

Voorkomen. De ziekte wordt het veelvuldigst waargenomen in
Frankrijk en het meest aan de Ecole vétérinaire te Alfort-ville,
die met materiaal gevoed wordt afkomstig uit Parijs en banlieue
daarvan. Het tuberculose cijfer aldaar bij de carnivoren waar-
genomen, is schrikbarend hoog; niet minder dan circa 10 % der
honden en katten, die aldaar ter sectie komen, zijn door de
tuberculose aangetast. Dit percentage gaat ver uit boven het,
in andere klinieken — ook in Lyon en Toulouse —, waargenomen
aantal gevallen. Voor ons land is de laatste jaren de tuberculose
frequentie bij den hond en de kat vermoedelijk niet veel hooger
dan indertijd door Schornagel werd vermeld, die gedurende
eenige jaren slechts bij 1.9 % der honden ter sectie komende op
het toenmalig Pathologisch Instituut der Veeartsenijschool, tuber-
culose kon vaststellen.

De eerste publicatie, waarin melding wordt gemaakt van een
tuberculeuse arthritis bij den hond dateert van 1895 van Cadiot.

Het dier had pulmonaire processen, waarin tuberkelbacillen in
groote hoeveelheid werden aangetoond; een femoro-tibiaal ge-
wricht vertoonde epiphysaire deformaties en vegetaties in de
synoviaalzak, waarbij de synovia purulent was en vele bacillen
bevatte. Sindsdien werden vele gevallen voor en na beschreven
van been- en gewrichts-tuberculose van den hond ; Cadiot nam
in 1912 binnen het jaar niet minder dan 5 gevallen waar van
typische been woekeringen bij tuberculeuse honden; Wirth in
1912 beschreef 13 honden met skelet afwijkingen, d.i. 19.4 % der
67 tuberculeuse honden gedurende circa 6 V2 ï^aar onderzochte
6700 dieren aan de kliniek der Weensche school; Lesbouyries
1926 publiceerde vele gevallen uit Alfort; Hinz 1923 vermeldde
in zijn uitvoerige beschouwing over de tuberculose der carnivoren
19 gevallen uit de Berlijnsche Hoogeschool, sinds 1923 aldaar
waargenomen (28% den tuberculeuse honden). Ook van Engelsche
zijde werd kortelings aan deze ziekte de aandacht besteed.

Het ras schijnt geen merkbare invloed te spelen op de meer of
mindere vatbaarheid voor been- en gewrichtsafwijkingen ; alleen
Wirth 1922 vermeldt, dat hem opviel, dat terwijl de tuberculose
evenveel keer door hem bij duitsche herders als bij foxterriers
werd waargenomen, bij de eerste dieren veel en bij de laatste
nagenoeg geen periost afwijkingen werden geconstateerd. Het lijkt
ons echter toe, dat gezien het relatief klein aantal gevallen, het
trekken van een conclusie niet mogelijk is.

De zelfde auteur zag het grootste aantal skeletveranderingen
bij honden op een leeftijd van 2 a 3 jaar. Bij de andere onder-
zoekers wisselde de leeftijd nog al sterk; Lesbouyries zag de
periostale woekeringen zoowel bij honden van 8 jaar als bij drie
nog onvolwassen dieren van 4 en 5 maanden. In de laatste ge-
vallen waren de skeletveranderingen zelfs zeer intensief en be-
perkten zich niet tot de extremiteiten: alle kopbeenderen, de
wervels, de platte beenderen (Scapula, ilium) en de extremiteiten
vertoonden de veranderingen en waren sterk gedeformeerd. Bij
alle drie patiënten was ook een pneumonie van de voorste long-
kwabben te constateeren en was de tuberculine-reactie positief.

Anamnese. Gewoonlijk biedt de anamnese het beeld dat voor
tuberculose karakteristiek is. Wirth (1922) vermeldt daarbij de
hoestprikkel, de vermagering, ondanks goede en rijkelijke voedsel-
opname, het lang bestaan van het proces. Meestal ontsnappen
volgens hem de skeletveranderingen in den beginne aan de
waarneming van den eigenaar. Later zijn de erdoor ontstane
klinische verschijnselen karakteristiek genoeg, om niet over het
hoofd gezien te worden : de min of meer plompe zwelling der vier
onderbeenen ; de steeds moeilijker wordende gang, het ,,op naalden
loopen" van het dier met de korte voorzichtige pasjes; soms de
dikke gewrichten. Een enkele keer luidt dan de anamnese, dat het

dier aan rheuma lijdt of dat het tengevolge van nerveuze honden-
ziekte verlamd is.

Klinische verschijnselen. Alle publicaties duiden er op, dat de
ziekte van het skelet zich openbaart door een eerst matige,
later zeer in het oog vallende verdikking van alle vier extremi-
teiten en wel van het gedeelte van carpus en tarsus naar beneden-
waarts. De verdikking is symmetrisch, wordt naar boven-waarts
gaandeweg geringer, is hard op aanvoelen. Volgens Wirth (1922)
bestaat ter plaatse het aspect van een chronisch hard oedeem.
Metacarpaal- en metatarsaalbeentjes zijn moeilijk of niet te be-
tasten. De bewegingsvrijheid neemt af, hoe meer de afwijkingen
aan de beenen toenemen. Wanneer het proces sterk ontwikkeld
is, kunnen de vier extremiteiten ter plaatse het uiterlijk van dikke
plompe zuilen hebben. In veel gevallen kunnen aan de ribranden
en aan de onderkaakrand ruwheden en woekeringen worden vast-
gesteld.

Wat de snelheid van de ontwikkeling der beenwoekcring betreft,
daar over geeft Cadiot (1912) aan, een tijdsverloop van 2 a.3 maan-
den, Wirth (1922) van 3 weken tot 7 maanden en Hinz (1928) van
2^2 maand tot 4 maanden. Het door ons waargenomen geval
vermeldde in de anamnese zichtbare verdikking der extremiteiten
ongeveer 1 ^x/₂ maand voor de opname van den patiënt.

Alle auteurs vermelden het samengaan van de beenprocessen met
ernstige algemeene stoornissen. In nagenoeg alle gevallen bestonden
reeds klinisch waarneembare afwijkingen van de longen of pleura
van meer of minder chronischen aard en werd ook door het
algemeene onderzoek der patiënten de diagnose tuberculose waar-
schijnlijk gemaakt. Eveneens kon door verschillende onderzoekers
vermeld worden, dat zij bevestiging van deze diagnose intravitam
konden verkrijgen door subcutane tuberculinatie van het dier.
Slechts bij een enkele patiënt Hinz (1928) kon tuberculose niet
worden aangetoond.

Sectiebevindingen der beenprocessen. Lienaux (1909) en vooral
Wirth (1922) beschrijven uitvoerig de periostale processen. Zooals
reeds werd aangegeven zijn vooral de beenafwijkingen der onder-
beenen het duidelijkst. Opvallend is, dat de gewrichtsvlakten zelfs
bij sterk veranderde beenderen meestal intact zijn. De been-
woekeringen op de beenderen zijn niet overal even sterk ont-
wikkeld ; op sommige plaatsen zijn de osteophytenlagen meer
dan een centimeter dik, op andere gedeelten kan men ze nauwelijks
met het bloote oog terug vinden. De woekeringen zijn zeer on-
regelmatig, ze vertoonen veel bochten en wrongen en doen denken
aan de macroscopische weefselstructuur van bloemkool. Wanneer,
zooals niet zelden gebeurt, de meta-carpalia en -tarsalia zijn ver-

anderd, kunnen de afzonderlijke beentjes vrijwel onbewegenlijk
met elkaar verbonden zijn, doordat de woekeringen in elkaar
grijpen.

Wirth (1922) wijst nog eens uitdrukkelijk er op, dat ook andere
skeletdeelen aangetast kunnen zijn; hij trof centimeter dikke
osteophyten woekeringen aan op het schouderblad en op het
bekken. Ook Lesbouyries (1926) geeft in zijn werk „La tuber-
culose des Carnivores" een afbeelding van een hondenskelet uit
het museum van de Ecole vétérinaire te Alfort-ville met uitge-
breide skelet-afwijkingen.

Wirth (1922) wijst verder — hetgeen noch Cadiot, nóch
Lesbouyvies of andere onderzoekers voor hem deden — op
de osteoporose, die aan de osteophytenvorming in ernstige
gevallen gepaard gaat. Als gevolg daarvan vermeldt hij, dat wer-
vels, bekken enz. zeer licht kunnen zijn en papierdun. In de om-
geving der aangetaste deelen der extremiteiten werd bindweefsel-
woekering vastgesteld, die vooral in de omgeving der huid zeer
oedemateus kon aanvoelen. Wirth kon geen ontstekings-
verschijnselen waarnemen; Hinz daarentegen nam deze wel waar.

Sectiebevindingen van algemeenen aard. Bij vrijwel alle gevallen,
die in de literatuur zijn vermeld, waren tuberculeuze longver-
anderingen aantoonbaar. Cadiot (1912) beschreef zijn vijf ge-
vallen met longcavernen. Wirth (1922) constateerde bij 12 honden
met het ziektebeeld tuberculose en vond daarbij 10 keer long-
cavernen, één keer bronchitis, peribronchitis en broncho pneumonie.
Lesbouyries (1926) wijst ook aan de hand van zijn uitgebreid
materiaal op de longafwijkingen, meerendeels met weefselverval
samengaand, terwijl Hinz in 1921 eveneens steeds de longen aan-
getast vond. Slechts een enkele keer kon tuberculose niet worden
aangetoond; eveneens ontbrak bij een enkel geval het longlijden.
Zoo vermeldt hij een geval van longsarcomatose, Wirth (1923)
één op carcinomateuzen grondslag en Hébrant, Antoine et
Liegeois (1926) een osteoperiostitis na chronische longettering.
Lesbouyries (1926) vermeldt, verscheidene gevallen te hebben
waargenomen zonder pulmonaire laesies, maar met specifieke
pericardiale en ganglionaire afwijkingen.

Aetiologie. Het zijn voornamelijk Fransche onderzoekers ge-
weest, die de oorzaak der periostale afwijkingen hebben bestudeerd
en het verband hebben gezocht tusschen de longafwijkingen, ver-
oorzaakt door tuberculose en de beenwoekeringen. Het was eerst
Poncet (1906), die er op wees, dat er een vorm van tuberculose
zou zijn „tuberculose inflammatoire", waarbij het bacillaire gif,
min of meer veranderd, in de weefsels slechts banale ontstekings-
reacties veroorzaakt; er zouden geen tuberkels en geen reuzen -
cellen gevormd worden.

Deze meening later door Poncet en Leriche (1912) in een
monographie vastgelegd, gaf een zekere richting in de opvattingen
over de aetiologie en wel deze, dat het ontstaan van de been-
woekeringen werd beschouwd, als het gevolg te zijn van de
prikkeling direct of indirect, van het periost door producten
(toxinen) van de tubercelbacil zelf.

In 1907 bestudeerde Alamartine, een leerling van Poncet, het
vraagstuk; daarbij kwam hij tot de conclusie, dat de opvatting
van Poncet juist moest zijn en dat de verklaring van het ont-
staan der periostale veranderingen de zelfde moest zijn, als die,
welke Pierre Marie in 1890 gaf van een bij den mensch voor-
komende soortgelijke ziekte.

Marie, professor aan de geneeskundige faculteit te Parijs
beschreef daarbij onder den naam van ostéoarthropathie hypertro-
phiante pneumique („Trommelschlagelfinger" bij bronchiectasie)
een klinisch syndroom, waarbij voornamelijk optrad een volume-
vermeerdering der voeten en der handen, vooral der phalangiaal-
beentjes, soms ook een zwelling der deelen, correspondeerende
met de omgeving der gewrichten van de lange beenderen. Hij
had opgemerkt, dat deze veranderingen het meeste werden waar-
genomen gelijktijdig met pulmonaire laesies, vandaar de naam
„pneumique". Voor hem zou de oorzaak te zoeken zijn in de
afscheiding van schadelijke stoffen van de pulmonaire laesies,
die een prikkel op beenderen of gewrichten uitoefenden en tot
de veranderingen voerden. Dat de voorkeur daarbij voor deze
skeletdeelen niet als iets bizonders moest zijn te beschouwen, deed
Marie uitkomen, door te wijzen op een ziekte als de jicht, waarbij
eveneens bepaalde skeletdeelen werden getroffen.

Gelijktijdig en onafhankelijk van Marie bestudeerde Bamberger
(1891) de ziekte bij den mensch; hij probeerde toen reeds door
konijnenting de toxisch-infectieuze natuur van de primaire laesie
bij bronchiectasie aan te toonen.

Later, in 1920 publiceerde Högler een uitgebreide studie over
dit syndroom. Hij deelt daarbij de gevallen Akropachie (van
akron = de punt en pachys = dik, plomp), zooals hij de periosti-
tische veranderingen betitelde, in, al naar den oorzaak, in 5 groepen.
i°. ontstaan door etterige of rottende processen b.v. bij cavernen
van longtuberculose, bronchiectasiën, cystitis enz.; 2⁰. ontstaan
door kwaadaardige tumoren ; 3⁰. veroorzaakt door biliaire lever-
cirrhose resp. chronische icterus. Als bizondere groep 4 : eenzijdige
afwijkingen bij eenzijdige aorta aneurysma, die een druk op de
Plextus brachialis uitoefent; hier zijn echter alleen veranderingen
van de weeke deelen en niet van het periost vast te stellen;
5°. ontstaan door onbekende oorzaken. Als oorzaak van de been-
veranderingen noemt Högler : prikkelstoffen, die in gevallen,
behoorende tot groep 1—3 worden gevormd en aan den bloedbaan

afgegeven, en die onder bepaalde omstandigheden (bij een bestaande
dispositie) misschien langs een omweg over trophische zenuwen,
op het periost, vaak ook op het endost en perichondrium, verder
op de weeke deelen en nagels der vingers en teenleden een hyper-
plastische prikkel uitoefenen".

We zien dus hier van Fransche en Weensche zijden onder
verschillende namen door Marie, Bamberger en Högler het
zelfde ziektebeeld bij den mensch beschreven, waarbij in wezen
dezelfde opvattingen over de aetiologie worden gehuldigd. De-
zelfde pathologisch anatomische afwijkingen werden beschreven
bij kat, paard, haas, kip, edelhert en leeuw. Bij het varken werd
nog nooit de ziekte waargenomen. Het eerste gepubliceerde ge-
val bij de herkauwers werd waargenomen bij een os van tien jaar
oud. De zwelling bestond aan alle vier de extremiteiten onder
carpus en tarsus, tevens was bij dit dier aanwezig een lympho-
sarcomateuze gezwelvorming in de longen en in de peribronchiale
en mediastinale lympklieren. Tuberkelbacillen konden niet worden
aangetoond. (Laszlo; geciteerd referaat D.f. W. 1929, Bd. 37,
no. 49, blz. 776.

Wanneer de periostale woekeringen bij den hond in dit licht
moeten worden gezien, moet worden opgemerkt, zooals Wirth
ook deed, dat de vergelijking niet geheel opgaat. Bij den hond
zijn de veranderingen veel intensiver; ook de weeke deelen zijn
daarbij ter plaatse duidelijk veranderd; bij den hond valt op, dat
vrijwel uitsluitend bij tuberculose het proces schijnt op te treden
en dat bij den mensch deze ziekte daarvoor geen rol speelt, maar dat
daar juist b.v. kwaadaardige tumoren oorzaak kunnen zijn.

Niet onvermeld moet echter blijven, dat, hoewel in verreweg
de meeste gevallen een negatief resultaat werd verkregen, een
enkele keer het aantoonen van tuberkelbacillen in de been-
woekeringen gelukt is. Zoo konden Sendrail, Lasserre en
Lesbouyries (1920) een cavia tuberculeus maken, door onder-
huids een fijngewreven beenstukje met gesteriliseerd water in te
spuiten. De dood trad op 31 dagen na de injectie in en men kon
aantoonen abscedeering van de inguinaalklieren en de lumbaire
klieren benevens miliaire haardjes in milt en lever. Het gekleurde
preparaat bevestigde de diagnose. Ook in 1923 vermeldden dezelfde
onderzoekers verscheidene met goed resultaat bekroonde entingen.
Daarbij namen zij alle mogelijke voorzorgen in acht ter voorkoming
van besmetting van buiten af. Voor de opening van het cadaver
verwijderden zij een femur, daarna cauteriseerden zij de beenplek,
waar zij met een curet, weefsel wenschten te verkrijgen. Entingen
zoowel als kleuringen van preparaten van de caviae waren vaak
positief. Dit resultaat komt overeen met het geen Besnoit en
Robin (1912) bij kippen waarnamen. Zij konden ook bij deze
dieren aantoonen, dat de soms optredende osteoperiostitis van

de kip een zuiver bacillaire ontstekingsvorm kon zijn en dat met
beenlamellen een enting op het konijn mogelijk was.

Naar aanleiding van deze resultaten schrijft Lesbouyries (1926)
zeer voorzichtig, dat de theorie van Poncet en zijn leerlingen
over de toxische natuur der laesies der beenderen niet steeds
voldoende is om de ziekteprocessen te verklaren en dat ook in
enkele gevallen de bacterieele infectie onomstootelijk vaststaat.

Naam der ziekte. Behalve de reeds vermelde namen zijn door
verschillende onderzoekers vele titels voor dit lijden bij den hond
bedacht: deformeerende arthritis, diffuse osteitis, tuberculeuse
arthropathie, periostitische skeletveranderingen, ostitis deformans,
periarthritis tuberosa specifica, enz.

Het lijkt ons toe, gezien de literatuur, dat de naam door
Alamartine en Ball in 1908 er aangegeven (osteoarthropathie
hypertrophiante pneumique) de meest aanbeveling biedt, afgezien
van de problematische waarde van de prioriteitsvraag. Practisch
is steeds de longafwijking aangetoond, terwijl de waargenomen
been afwijkingen aldus betiteld kunnen worden. De naam acropachie
(Wirth) is alleen juist, indien het proces al ver is voortgeschreden ;
de naam periarthritis tuberosa specifica (Hinz) biedt geen voor-
deelen boven die van Alamartine en Ball, omdat niet zoo
zeer de omgeving der gewrichten dan wel de epiphysen der
beenderen zijn veranderd. Toch zij opgemerkt, dat een vergelijking
met het ziektebeeld bij den mensch bekend onder den naam van
akromegalie, niet juist is. Bij dit lijden wordt een coindicatie
tusschen de optredende vergrooting van handen en voeten, onder-
kaak enz. en longaandoeningen niet waargenomen. Ook treden
bij dit lijden geheel andere complexen verschijnselen op, dan die
welke bij den hond met de osteoarthropathie worden waargenomen
(glycosurie, gezichtsstoornissen, tumor van de hypophysis enz).

Uit het voorafgaande blijkt dus, dat bij den hond reeds vele
malen beschreven werd een ziektebeeld als door ons bij een in onze
kliniek opgenomen patiënt waargenomen. Daarbij valt steeds
het meest op de symmetrie en de localisatie van de skelet-
veranderingen en van het omliggende weeke weefsel, veranderingen,
die doen denken aan de trommelstokvormige vingers bij menschen,
welke vooral bij bronchiectaciën optreden. We zien verder, dat
in practisch alle gevallen verband bestond met longprocessen
meestal longcavernen, van tuberculeusen aard. Voor de differentiaal
diagnostiek van tuberculose zijn de skelet- en weefselverdikkingen
der extremiteiten daarom van groot belang.

Osteopathia hypertrophica tuberculosa.
Beenwoekeringen op radius, ulna, metacarpalia en phalangae.

1 Cadiot : Ostco Arthropathies d\'origine tuberculeuse. Ree. de méd. vét. 1912.
bi 221.

2 Fröhner— Zwick : 1920 II. Lehrb. der spez. Pathol, und Therapie der
Haustiere.

3. Hinz : Beiträge zur klinischen Kenntnis der Tuberkulose von Hund und
Katze und Bewertung der für die Diagnose intravitam heranzuziehenden
Untersuchungsmethoden. III Mitteil, tierarztl. Rsch. 1928 Jhrg. XXXIV,
No, 13, blz. 243.

4. Lesbouyries : La tuberculose des Carnivores domestiques. Paris. Vigot
frères. 1926,

5. Poncet et Leriche : La tuberculose inflammatoire chez les animaux.
Ree. de méd. vét. 1912. blz. 232.

6. Schornagel : Anatomische, histologische und bakteriologische Untersu-
chungen über Hunde tuberkulöse. Inaug.-Diss. Utrecht-Bern. 1913.

7. Strümpell : Spezielle Pathologie und Therapie I. 1912. blz. 220. Trommel-
schlägelfinger bei Broncliiectasie.

10. Wirth : Periostale Veränderungen am Skelett bei der Tuberkulose des
Hundes (Akropachie noch Högler) Monatshft f. prakt. Tierheilk. Bd. XXXII1
1922, blz. 155.

In diesem Artikel beschrieben wir einen Fall von Arthropathie beim Hunde
mit den mehrfach beschriebenen Änderungen der Extremitäten ; gleichzeitig
wurden tuberkulöse Prozesse mit Kavernen in den Lungen bei der Sektion
angetroffen.

This paper describes a case of arthropathy in a dog, with the well-known
lesions of the extremities, already described by other authors.

At post-mortem the author also found tuberculous lesions and cavities in
the lungs.

Nous avons donné un exposé d\'un cas d\'arthropathie hypertrophyante
pneumique (morbus Marie) chez le chien, dont les altérations des osdes extrémités
sont bien connues et décrites auparavant par différents auteurs. Chez ce chien
nous avons trouvé des lésions tuberculeuses dans les poumons avec des cavernes.

Volgens bericht in het Zeitschr. f, Fleisch- und Milchhygiene (1930 no. 15)
zijn te Hamburg drie dierenartsen, in de uitoefening van hun beroep, met
psitacose besmet; twee zijn hersteld, de derde Prof. Dr. R. Mayer. is nog
zwaar ziek.

Te Washington (N. T. v. G. 1930, I blz. 2301) werden in het laboratorium
voor gezondheidsleer bij de bestudeering der psitacose, elf personen door die
ziekte aangetast. Vr.

De sterke uitbreiding van het mond- en klauwzeer die wij thans
wederom waarnemen, zal ongetwijfeld een groot aantal gevallen
van panaritium tengevolge hebben. Alhoewel de literatuur over
dit klauwlijden zeer uitgebreid is, en wat de behandeling betreft,
zeer veel medicamenteuze en chirurgische methoden worden aan-
bevolen, waren tot nu toe de verkregen resultaten niet alle even
gunstig.

Vooral wanneer wij een groot aantal panaritiumpatiënten te
behandelen krijgen, laten vele methoden ons in den steek, omdat
zij voor een „massabehandeling" ten eenenmale ongeschikt zijn.

Dit is niet het geval met de therapie die door mij reeds eenige
jaren wordt toegepast, en daar ik daarmee bovendien ten allen
tijde zeer gunstige resultaten heb verkregen, kan het gew\'enscht
zijn deze hier nader mede te deelen.

Zoowel naar de uitbreiding die het lijden heeft gekregen als
naar de plaats waar het voorkomt kennen wij verschillende
vormen van panaritium. Daar deze onderscheidingen althans in
haar bijzonderheden als: cutane, sub-cutane, periostale, articulaire
enz. panaritium en verder als toon-, tusschenklauw-panaritium,
enz. geen waarde hebben in verband met de door mij toegepaste
behandeling, wordt hierop niet nader ingegaan, evenmin als op
de wijze waarop genoemd klauwlijden in het algemeen tot
stand komt.

In betrekking tot deze nader aan te geven therapie onderscheid
ik drie vormen van panaritium, en wel:

Alhoewel deze onderscheiding min of meer voor zichzelf spreekt,
over ieder daarvan een enkele opmerking.

Elk panaritium met klinisch waarneembare verschijnselen be-
gint als pan. phlegmonosa d.i. als een etterige ontsteking van
het subcutane bindweefsel. Kleine verwondingen van de klauw,
door een droge harde zoowel als zeer vochtige en weeke weide,
maar vooral tengevolge van de blaren van het klauwzeer, dienen
den bacteriën tot een geschikte porte d\'entrée.

Tot deze bacteriën behooren allerlei coccen v.n.1. destreptococcen
en verder vooral de necrosebacillen.

Wat de streptococcen-infectie betreft is het merkwaardig, dat
in tegenstelling met deze wondinfectie bij den mensch, bij het

^J) Inleiding gehouden in den kring ,,de Zuidwesthoek" van dierenartsen
op 8 Jan. 1930.

rund een algemeen septichaemisch verloop zoo goed als niet voor-
komt. Blijkbaar heeft dit dier veel meer weerstand, of is de betref-
fende bacterie minder virulent dan bij den mensch het geval is.

Door allerlei oorzaken, als indrogen, korstvorming, stof en vuil
worden de kleine openingen gemakkelijk afgesloten, de gevormde
etter verhinderd om naar buiten te komen en breidt het proces
zich in de diepte uit. Dit te meer omdat zich hier allerlei slecht
gevoed weefsel bevindt, band-, pees-, been- en kraakbeenweefsel
dat met behulp der necrose-bacillen gemakkelijk in necrose overgaat.

Op deze wijze ontstaat de tweede vorm van het lijden : het pana-
ritium fistulosa. Meestal is hierin het klauwgewricht betrokken,
waardoor pijnlijkheid in hevige mate aanwezig is. Doordat zich
afgestorven gedeelten der genoemde weefsels in de diepte bevinden,
sluiten de fistels zich zeer moeilijk, of treden telkens weer op-
nieuw op. Het is dan ook het meest langdurige gedeelte van het
ziekteproces, al is zooals bekend, genezing nog zeer goed mogelijk.

Wanneer zich ten laatste de fistels gesloten hebben, en de
pijnlijkheid zeer veel verbeterd is, krijgen wij in veel gevallen in
meerdere of mindere mate het derde stadium, het panaritium
granulosa. Rondom de fistelopening is altijd een granuleerende wal;
door de beweging van het lidmaat, en allerlei stof en bodem vuil
ontstaat een voortdurende prikkeling waardoor de granulatie niet
ophoudt wanneer zij de wondrand heeft bereikt, doch doorgaat
en aanleiding geeft tot het vormen van granulatieweefsel en
granulomen. Dat daardoor het genezingsproces ten zeerste wordt
tegengegaan en een gestoorde functie van het lidmaat blijft be-
staan, behoeft geen betoog.

Bij panaritium phlegmonosa wordt de ondervoet voorzichtig
gereinigd met warm sodawater en worden eventueel lange of
scherpe klauwen met de klauwentang verwijderd. Daarna wordt
het geheel geplaatst in een zakje met zalf, dat boven het kogel-
gewricht wordt vast gebonden. De zalf bestaat uit gele vaseline
waaraan toegevoegd 5 % bacillol en 5 % styrax liquidum (dit
laatste ter vervanging van de voor dit doel te dure perubalsem)
waarvan noodig per zakje ^ 600 Gram.

Het zakje is plat neergelegd hoog 40 c.M. en breed 20—25 c.M.,
is gemaakt van zwaar katoen-zeildoek en heeft een vrij breede
dubbele bodem. De sluiting is ± 5 c.M. van boven vastgehecht
en bestaat uit een 3 c.M. breede persinnige-band. ^J) Dit is beter

Wat de kostprijs van deze behandeling betreft het volgende: Het zakje
volgens genoemd model kost blijkens een advertentie in dit blad bij de 10 stuks
f 1.—• per stuk. Wanneer wij de zalf zelf maken is de prijs daarvan ook geen
bezwaar. Ten einde een minder gewenscht gebruik van dit artikel te voorkomen
kunnen belangstellende collega\'s naar ,,de bereiding in het groot" van deze
zalf bij den schrijver informeeren.

dan gewoon touw omdat te sterke insnoering van het been daarmee
gemakkelijk voorkomt.

De resultaten van deze behandeling zijn zeer gunstig. Wanneer
zij bij een phlegm. panar. onmiddellijk wordt toegepast en men
laat het zakje een week zitten, dan treedt als regel volledig
herstel in. Slechts bij groote uitzondering ontwikkelt zich een
fistuleuse vorm.

De gunstige werking laat zich goed verklaren. Zoo is ten eerste
het zieke lichaamsdeel geheel ingesloten door een permanent
ontsmettende zalf, zoodat een nieuwe infectie is uitgesloten; tevens
worden de bacteriën die naar buiten komen onmiddellijk on-
schadelijk gemaakt, hetgeen ook andere dieren die in dezelfde
weide loopen voor infectie behoedt.

De geinfecteerde wondjes worden voor indroging en afsluiting,
door de zalf waarmee het dier zich zelf bij iedere beweging
voortdurend „insmeert" bewaard, de huid wordt zeer zacht en
a.h.w. doortrokken met een antiseptische substantie. Wanneer de
bacteriën derhalve nog niet te diep in het weefsel zijn ingedrongen,
is een directe antiseptische werking mogelijk. Vooral voor een
massabehandeling is deze methode zeer geschikt. Komen veel
panar. patiënten voor, dan worden deze lang niet alle eerst be-
zocht (wat ook niet mogelijk zou zijn !) doch de eigenaar haalt
zooveel zakjes zalf en behandelt ze verder zelf.

Indien het proces zich uitbreidt in de diepte en er ontstaan
fistels, dan is het van ouds bekend dat evenals bij panaritium
bij den mensch, soda een uitstekend middel is. De vraag is slechts
op welke wijze dit middel doeltreffend aan te wenden. Te dien
einde wordt aan een liter kokend water 75—100 gram soda toe-
gevoegd, en 2 eetlepels van een of ander antisepticum (ik gebruik
bij voorkeur therapogeen). Wanneer deze vloeistof opnieuw kookt
wordt er met 80—100 gram stijfsel een stijfselpap van gemaakt.
Deze gaat weer in het zakje, en wordt zoo warm mogelijk aan-
gebracht. Om de i—2 dagen (hangt af van de graad van het
proces) wordt deze pap door den eigenaar zelf vernieuwd. Hij
maakt de warme soda-stijfsel-pap en voegt toe de therapogeen.
Door de laatste toevoeging hebben wij meer zekerheid dat de
ziektekiemen worden gedood, het geeft tegenover den eigenaar aan
de behandeling meer „cachet", terwijl wij die tevens zelf in handen
houden. Nu zou ik niet gaarne beweren, dat op deze wijze een
ernstige pan. fistulosa binnen eenige dagen tot genezing istebrengen.

Daar uiteraard de duur zeer uiteenloopt, zijn geen getallen die
dit uitdrukken daarvoor te geven, wel kan ik verklaren dat het de
beste en eenvoudigste methode is van de zeer vele die ik zoo
voor en na heb toegepast. Wanneer de fistels zich gesloten hebben
en er blijven granuleerende wonden over, vooral tusschen de
klauwen, dan wordt verder van de zakjes geen gebruik meer

gemaakt, doch de granulaties tweemaal per dag gepenseeld met
40 % oplossing van sulf. zincicus. Houdt men dit eenige dagen
vol dan heeft sluiting der wond als regel zeer spoedig plaats,
terwijl meestal geen zichtbare afwijkingen overblijven.

De genoemde zinksulfaat-solutie bevalt mij van al dit soort
middelen het beste ook bij de gewone wondbehandeling mits het
als 40 % oplossing wordt gebruikt.

Bij het rund komt voor een chronische tusschenklauw-ontsteking
gepaard met fungeuse woekeringen, die vanwege de minder wel-
riekende geur die het vooral bij op stal staande dieren verspreidt
met allerlei onwelluidende namen wordt aangeduid. Het lijden
gaat gepaard met kreupelheid, of daar het meestal aan beïde
achterbeenen voorkomt (zoo goed als nooit aan de voorbeenen)
met stijfheid. Deze aandoening is zelfs in een zeer verouderd
stadium ook heel goed tot genezing te brengen, door dagelijks een
paar malen te penseelen met deze sterke sulf. zinc. oplossing, het-
geen vooral bij opstal staande dieren gemakkelijk is toe te passen.

Tot zoover de behandeling van panaritium. Dat ik in alle op-
zichten niet volledig ben geweest, ben ik mij volkomen bewust,
doch het ontbrekende zijn meest algemeen bekende zaken, onnoodig
hier nader aan te geven. Zoo spreekt het vanzelf dat verwijdering
van necrotische weefseldeelen v.n.1. bij tusschenklauw-panaritium
zoo spoedig mogelijk moet plaats hebben, waarna, wanneer zich
(nog) geen fistels hebben ontwikkeld de behandeling van zalf
(opnieuw) kan volgen.

Bovendien zullen nog verschillende min of meer afwijkende
gevallen, ik denk b.v. aan fistels bij balpanaritium, op zichzelf
moeten worden beoordeeld en behandeld.

Bespreking van bijzonderheden en uitzonderingsgevallen ligt
echter niet in de lijn van dit artikel, dat slechts bedoelt een
methode van behandeling aan te geven die in het algemeen bij
panaritium van het rund met goed gevolg kan worden toegepast.

van een dood reeds gemacereerd foetus. Het moederdier bleef ziek en stierf
kort daarna aan peritonitis. Het bleek 19 jaar oud te zijn. Vr.

T. Moran en E. C. Smith. Department of Scientifie and Industrial research.
Food Investigation Special Report No. 36. London H.M. Stationery Office
Adastral House. Kingsway W. C. 2. Prijs 2 shilling.

In bovengenoemde brochure wordt een vraagstuk behandeld, dat in onzen
haastigen tijd bijna geheel uit het oog is verloren. Een slagerij, met gevestigde
clientèle, zou vroegere jaren bepaalde fijnere stukken vleesch eerst afleveren,
wanneer zij geruimen tijd na de slachting waren bewaard; d. i. wanneer zij
volledig ,,panrijp" waren. In Engeland, spreekwoordelijk bekend om zijn fijne
vleeschschotels werd deze traditie voor fijnere keukens, restaurants, hotels, hoog
in eere gehouden.

Het is elkeen bekend, dat vleeseh door bewaring malscher, smakelijker en
beter verteerbaar wordt. De aard der veranderingen die daarbij optreden is
echter bijna geheel onbekend. De gewijzigde verhoudingen in het slagersbedrijf
maken, dat thans slechts bij uitzondering aan deze eischen van fijnproevers kan
worden voldaan. Men bedenke slechts, welk een vermeerdering van bedrijfs-
kosten het medebrengt, wanneer een slager zich thans tot doel zou stellen
slechts roastbeef, beefsteak, en dergelijke af te leveren, nadat zij gedurende
6—12 dagen in daarvoor geschikte omstandigheden zijn bewaard! Het blijkt
uit dit boekje, dat ook in Engeland dit gebruik geheel op den achtergrond is
gedrongen en voorhands slechts mogelijk zou zijn bij bepaalde groote lichamen
„Coöperative Societies", welke in centrale slachthuizen doen slachten, het
vleesch in voorraad houden om het dan naar gelang van de vraag ten ver-
koop te verzenden naar verschillende steden.

Om het inlandsche vleesch beter te kunnen laten concurreeren tegen het be-
vroren dito, hebben verschillende „Corporaties" aan bovengenoemd „departe-
ment" verzocht een nader onderzoek in te stellen naar de veranderingen die
bij deze rijpingen optreden en de omstandigheden waaronder zulk vleesch dan
bewaard moet worden. Bij dit onderzoek zijn eenige merkwaardige gegevens
aan het licht getreden, waarvan sommige uit een koeltechnisch, andere uit een
hygiënisch oogpunt, belangwekkend zijn, zoodat een bespreking in dit tijd-
schrift gewensclit is.

Algemeen is bekend, dat een pas geslacht dier nog levenswarm is (ong. 37⁰ C)
zoodat het bij directe invoer in een koelhuis aan de koude lucht naast veel
vocht, veel warmte afstaat, die dan natuurlijk door de koelmachines wegge-
nomen moet worden.

Minder bekend is echter, dat bij het stijfworden van het vleesch (rigor
mortis) zich in de spieren nog een belangrijke hoeveelheid warmte ontwikkelt,
zoodat niet alleen ondanks uitstraling en verdamping de bout gedurende enkele
uren even warm blijft, doch bovendien in het inwendige nog een temperatuurs-
stijging van ruim i°C kan worden waargenomen. Men vrage dus niet hoezeer
een koelhuis wordt belast, wanneer het vleesch direct na het slachten levens-
warm daarin wordt gebracht. Zelfs bij een hooge buitentemperatuur is het
oeconomisch het vleesch enkele uren te laten hangen alvorens het in het voor-
koelhuis wordt gebracht.

Voorts toonen de schrijvers aan, dat het optreden van deze lijkstijfheid wel
paralel gaat met de vorming van melkzuur in het vleesch, waardoor dit een
licht zure reactie verkrijgt, maar dat de oorzaak van deze verstijving allereerst
gezocht moet worden in een stollingsproces in de spiervezels, dat te vergelijken
is met de stolling van bloed. De hardheid van het stolsel neemt dan toe onder
invloed van het gevormde melkzuur. Echter bij nog hoogere concentratie van
het melkzuur zou dit weer aanleiding zijn tot een verslapping, welke laatste
mede veroorzaakt wordt door de inwerking van diverse enzymen, welke in de

spiercellen aanwezig zijn resp. daarin ontstaan. De invloed van bacteriën kan
bij al deze processen als te verzwaarloozen klein worden aangeduid.

De schrijvers gaan nu na hoe in het slagersbedrijf de omstandigheden zijn,
waaronder zich al deze processen voltrekken. Zij maken daarbij onderscheid
tusschen slagerijen in volkswijken, die veelal in het begin van de week slachten
en aan het einde verkoopen, tegenover slagers voor duurder soorten vleesch,
zooals in Schotland nog worden aangetroffen, waar het vleesch 6—20 dagen bij
temperaturen van enkele graden boven het vriespunt wordt bewaard. Zij onder-
zoeken dan welke physische, chemische en biologische processen zich daarbij
in het spierweefsel, het bindweefsel en het vet voordoen en welke de invloed
dezer veranderingen is op de malschheid en de smakelijkheid van het vleesch.
Het blijkt dat voor het regelmatig tot stand komen dezer reacties bepaalde
temperaturen gewenscht zijn, welke boven het nulpunt en om practische redenen
beneden io°C zijn te stellen. Dicht bij het vriespunt verloopen deze processen
wel iets langzamer, doch dit geringe nadeel wordt opgewogen door de betere
toestand van het vleesch.

De schrijvers concludeeren, dat vleesch, zoowel van prima als van 2de qua-
liteit slachtdieren belangrijk beter van smaak wordt alsmede belangrijk malscher
wanneer het 10—17 dagen wordt bewaard in een ruimte waarin de temperatuur
tusschen 0° en 5⁰ C wordt gehouden.

Aan de practici, slagers, groothandelaren in vleesch enz, om hunne clientèle
van de voordeden dezer werkwijze te overtuigen, hun omzet daardoor te ver-
grooten en aan de koeltechnici om hetzij in openbare slachthuizen hetzij
in den winkel de doeltreffendste gelegenheden te scheppen om dit bewaren
mogelijk te maken.

Tierheilkunde und Tierzucht. Ein Enzyklopädie der praktischen Nutztier-
kunde, herausgegeben van Dr. v. Stang und Dr. D. Wirth. Verlag Urban &
Schwarzenberg. Berlin-Wien 1930, 7der Band.

Van deze bekende encyclopaedie is weer een nieuw deel verschenen : Magen-
parasiten-Petroselinum. Behandeling van den tekst en de geheele uitvoering zijn
onberispelijk. Een groot aantal afbeeldingen tusschen den tekst. Twee gekleurde
en 39 zwarte afzonderlijke afbeeldingen verduidelijken den inhoud. Van Dr.
Merkens treffen wij een uitvoerig artikel aan; Niederländisch-Ostindische
Kolonialreich (Tierzucht-Verhältnisse).

Dit 7de deel staat zeker niet achter bij de reeds verschenen deelen. Ik blijf
de aandacht der dierenartsen op deze uitgave vestigen. Kroon.

Prof. Ach (Zentralbl. f. Gewerbehyg., T, v. G. 1930 I bldz. 2444) ging de
statistiek na vanaf 1927 van de verkeersongevallen te Berlijn. In 10 % daarvan
kon de oorzaak worden vastgesteld en daarbij bleek dat de oorzaak maar voor
3,8 % lag aan het voertuig zelf; ook was gladheid van den weg maar zelden
de oorzaak. 70 % de ongelukken waren te wijten aan den bestuurder zelf ;
daarvan weer 70 % aan onvoorzichtig rijden. De voetgangers waren in 20 %
der gevallen oorzaak.

Bij de bestrijding der auto-ongelukken moet men dus bedenken dat de
mens met zijn onvolmaakte lichamelijke en geestelijke eigenschappen in 90 %
de oorzaak is en de bestrijding moet daarom in hoofdzaak bestaan in psycho-
logies-paedagogiese maatregelen en onderricht. De snelheidsmeter, die voort-
durend de snelheid aan wijst, herinnert de bestuurder aan zijn groote ver-
antwoordelijkheid, daar een snelrijdende wagen na waarneming van het gevaar
nog 10 of meer meters aflegt, voor hij stilstaat. Vr.

In aflevering 9, van 1 Mei j.1., treffen wij op blz. 603 in Uw tijdschrift een
artikel aan door U overgenomen uit het „Jaarboekje 1930" van U.S.R. De
schrijver van genoemd artikel, de Heer B. S. verkondigt daarin de onjuistheid,
dat het candidaatlidmaatschap der Maatschappij voor Diergeneeskunde zou dienen
om de tweeledigheid ten gevolge van het twee-faculteiten-stelsel op te heffen ;
het verwondert ons zeer, dat deze onjuistheid niet door U in een naschrift is
recht gezet. Het zal U n.1. toch wel bekend zijn, dat genoemd candidaat-
lidmaatschap niet is ingesteld tot dit doeleinde, doch slechts om het toetreden
der pasafgestudeerden tot het lidmaatschap der Maatschappij te bevorderen.

De Diergeneeskundige Faculteit van het U.S.C. beoogt heelemaal niet het
verschaffen van vormende waarde, maar wil alleen studiebelangen behartigen
door het laten bespreken van belangrijke onderwerpen, het kenbaar maken van
studentenverlangens op studiegebied, het bekendmaken van verschillende feiten,
enz.; had onze faculteit wèl vormende waarde, dan waren gezelligheidsvereenigingen
niet meer noodig en bevorderde zij het zich afzijdig houden der diergeneeskundige
studenten, dus juist datgene, dat ook de Heer B. S. wil tegengaan.

Dat het te allen tijde gemakkelijker is lid van U.S.R. dan van U.S.C. te
worden, pleit niet ten nadeele van laatstgenoemde, noch ten voordeele van de
eerste vereeniging.

Voor het overige is ons Bestuur het volkomen eens met de gevolgtrekkingen
van den Heer B. S. Wij willen er echter op wijzen, dat hetzelfde door ons reeds
meermalen gezegd is, b.v. in de brochure vorig jaar door het U S.C. aan dieren-
artsen toegezonden en op de reünie op 11 October 1929 met de leden der
Maatschappij voor Diergeneeskunde gehouden.

Naar aanleiding van de enquête, die de heer Hoefnagel gehouden heeft over
de meeningen van diverse vooraanstaande dierenartsen ten opzichte van de
vraag, wanneer er bij tuberculose gesproken mag worden van een versehe
bloedinfectie, (de uitslag van dat onderzoek is neergelegd in een artikel van zijn
hand in het T. v. D. van 15 Juni) vind ik het van belang te wijzen op een
artikel van Dr. Clauszen:

„Ein Beitrag zur Lehre der frischen tuberkulösen Blutinfektion" in het Zeit-
schrift für Infektionskrankheiten, 37ste deel afl. 3/4. Het is gepubliceerd „aus
dem patholog.-anatom. Laboratorium des Veterinärwesens in Hamburg".

„Meine Untersuchungen haben gezeigt, dass auf frische tuberkulöse Blutinfektion
„in allen Fällen generalisierter Tuberkulose beim Rind und Schwein zu erkennen
„ist, in denen Organe, die nur hämatogen zu infizieren sind, mit frischen
,.submiliaren und miliaren Tuberkeln mehr oder weniger stark durchsetzt sind.

„Diese bieten sich in der Regel als feinste, grauweisze, nicht durchscheinende
, punkt-und knötchenförmige Herde dar und gelangen vorzugsweise in den Nieren
„zur Entwickelung".

„liier vorhandene Tuberkel ist für die Infektiosität des Fleisches nicht immer
„ausschlaggebend. ..."

Volgens Clauszen behoeven dus in de nieren niet een zeer groot aantal miliaire
haarden zichtbaar te zijn. Dit begrip „zeer groot aantal" is trouwens erg rekbaar.

Verder komt Clauszen tot de slotsom, dajt hij in de door hem onderzochte
gevallen nooit macroscopisch noch microscopisch een toxische zwelling van lymph-
klieren en milt kon vaststellen, een bevinding, die ik hem graag toegeef.

Clauszen heeft ook entingsproeven verricht met spiersap bij cavia\'s en komt,
volgens de protocollen tot verrassende, positieve resultaten.

„In der überwiegenden Zahl der Fälle, nähmlich in 15 von 22 (= 68%), lieszen
„sich also in dem Fleischsafte der mit allgemeiner Miliartuberkulose behafteten

Dit resultaat is toch te merkwaardig om er niet de volje aandacht aan te
schenken,

Wanneer het Keuringsregulatief veranderd wordt zou het wel wenschelijk zijn,
dat nauwkeurig werd vastgesteld, wat onder miliairtuberculose moet worden
verstaan.

Dit woord „miliair" sticht veel verwarring en wordt door verschillende keurings-
veeartsen op verschillende manier uitgelegd. Persoonlijk heb ik wel eens tubercels
van 2 m.m. middellijn voor miliair hooren uitmaken. Hetgeen toch zeker wel
niet de bedoeling zal zijn. van der Kamp.

De oorzaak van het feit, dat een drietal H.B.vergaderingen met korte
tusschenpoozen uitgeschreven is, moet worden gezocht in het veelomvattende
werk, dat het vaststellen van een concept-Huishoudelijk Reglement vergde. Het
resultaat van dit werk is op dit oogenblik in verband met de Statuten aan een
juridische correctie onderworpen. De leden zullen dit concept eerlang afgedrukt
vinden in het Tijdschrift; zoo noodig zullen aan liet te publiceeren ontwerp nog
enkele overwegingen worden toegevoegd, die het H.B. er toe geleid hebben be-
paalde artikelen te concipieeren.

Behalve het voorgaande zijn er evenwel nog verschillende andere zaken geweest,
die het H.B. hebben bezig gehouden en waarvan vele onzer leden de kennisneming
op prijs zullen stellen.

Samen met Prof. van Oijen als vertegenwoordiger van de Redactie van ons
Tijdschrift, werden verschillende zaken van ondergeschikt belang, Tijdschrift en
Jaarboekje betreffende, besproken.

Van Ir. Tukker, den Directeur van het Rijksinstituut voor de Pluimveeteelt
te Beekbergen, ontvingen wij het verzoek om een onderhoud, waarbij tevens de
beide veterinaire leden uit de Commissie van Toezicht op voornoemd Instituut,
t.w. Prof. Bakker (Wageningen) en Dr. van der Plank (Utrecht) aanwezig
zijn geweest. Het punt, waarover Ir. Tukker de bespreking had aangevraagd,
behelsde de kwestie of onze Maatschappij haar principieele standpunt t.o.v. het
tappen van bloedmonsters voor pullorumonderzoek wilde laten varen, zij het
ook uitsluitend voor het Instituut te Beekbergen. Ir. Tukker is uit hoofde
zijner positie reeds een der voormannen in de pluimveewereld. Het is dus be-
grijpelijk, dat het H.B. vreesde, dat het verlaten van zijn principieele standpunt
tot navolging zou leiden. En aangezien van de zijde van Ir. Tukker geen over-
tuigende argumenten konden worden bijgebracht, besloot het H.B. dan ook
hieraan niet mede te werken. Wel heeft het H.B. zich bereid verklaard een even

tueel gewijzigde manier der pullorumbestrijding met medewerking van den
dierenarts in welwillende overweging te nemen.

Ook het trekhondenvraagstuk heeft weer eens de belangstelling genoten van
het H.B., zulks naar aanleiding van een bericht in de groote pers, waarin de
Minister van B.Z. en Lb., de fokkerij, stamboekhouding, premiekeuringen, enz.
van aan de eischen voldoende trekhonden opgedragen heeft aan de Rijksveeteelt-
consulenten. Aangezien deze ambtenaren krachtens hunne opleiding zoomin
theoretisch als practisch met den hond kennismaken is om voornoemde reden
aan den Minister betoogd, dat naar het oordeel van ons H.B. deze zaken veel
eerder aan dierenartsen dienden te worden toevertrouwd.

Voorts is aan den Minister van B.Z. en Lb. een schrijven gericht waarin punts-
gewijze wordt weerlegd de argumentatie, op grond waarvan de Prov. Regelings-
commissie voor de Paardenfokkerij in Nd. Brabant wijziging verzocht van art.
31 der Paardenwet, ten einde niet langer aangewezen te zijn op de medewerking
van een dierenarts.

Een derde schrijven aan denzelfden Minister bevatte een verzoek om alsnog
een dierenarts te willen benoemen in de „Commissie Wintermans", die den
Minister zal hebben in te lichten over de eventueele wenschelijkheid en aard van
uitbreiding van het Middelbaar land- en tuinbouwonderwijs.

Als redactielid voor het Tijdschrift is met ingang van 1 Jan. 1930 herbenoemd
voor den tijd van drie jaren Prof. Kroon. Als opvolger van l)r. Vermeulen
werd ten Thije benoemd als lid van de redactie van het Jaarboekje.

De vraag is door het H.B. overwogen, of onze Maatschappij leiding moet geven
aan de wenschen, die den laatsten tijd in ingezonden stukken in ons Tijdschrift
tot uiting komen van de zijde van verschillende jonge practici, die zich na het
in werking treden der Vleeschkeuringswet in een dorp gevestigd hebben en
wier moeilijke strijd om het bestaan verlicht zou worden, indien zij „devleesch-
keuring" hadden in de gemeente hunner nederzetting. Het Hoofdbestuur achtte
het niet gewenscht deze verlangens te steunen.

Goedgekeurd werd een verzoek der afdeeling Zuid-Holland om een wijziging
in haar reglement goed te keuren, waardoor de afdeeling ook eereleden zal
kunnen benoemen.

De opmerking werd gemaakt, dat plaatsvervangende inspecteurs van den
V.A.D., die geregeld meer dan / 400.— per jaar kunnen declareeren, zich tot den
Pensioenraad te \'s Gravenhage moeten wenden, ten einde te vernemen of zij
voor pensioen in aanmerking komen.

Enkele malen is in het H.B. ter sprake gekomen de georganiseerde bestrijding
van de tuberculose onder het rundvee, welke bestrijding zich in de laatste jaren
sterk heeft ontwikkeld. Veie practiseerende dierenartsen verrichten ten behoeve
dezer bestrijding een niet onaanzienlijke hoeveelheid werk, soms zelfs zóóveel,
dat sommigen hunner gedurende eenigen tijd assistentie behoeven van een jongen
collega. Nu is uit verschillende feiten, die ter kennis zijn gekomen van het H.B.
wel gebleken, dat de wijze, waarop de dierartsen in de verschillende deelen van
ons land aan deze bestrijding medewerken, nogal uiteenloopt, evenals de geldelijke
belooning, die zij voor hunne diensten genieten. Het komt het H.B. wenschelijk
voor, dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde trachten moet het hare er toe
bij te dragen, dat er meer uniformiteit kome in de wijze, waarop de dierenarts
zijne deskundige werkzaamheden uitvoert, zoomede in de geldelijke belooning,
die hij daarvoor geniet. Te onderzoeken is het tevens in hoeverre Bindende
Besluiten alsmede een collectief arbeidscontract aan de bereiking van boven-
staande oogmerken dienstbaar kunnen worden gemaakt.

Aangezien het H.B. het beoordeelen van deze aangelegenheid wilde toe-
vertrouwen aan collega\'s, die door hunne kennis en werkkring het beste tot
oordeelen bevoegd zijn, heeft het besloten een commissie in te stellen en uit te
noodigen om deel uit te maken van deze commissie: Prof. Wester als klinisch

hoogleeraar aan de Veeartsenijkundige Faculteit, Dr. Lourens als Directeur der
Rijksseruminrichting, collega \'t Hooft als Inspecteur van den Veeartsenijkundigen
Dienst in het bijzonder belast met de tuberculose-bestrijding en collega
Schuytemaker als practiseerend dierenarts en lid van het H.B.

Vrijdag 13 Juni, des voormiddags half elf hield de afdeeling de tweede ver-
gadering in dit jaar, onder voorzitterschap van collega Tenhaeff. De presentielijst
telde 31 handteekeningen.

Voor de koffietafel werd een groot gedeelte van den tijd in beslag genomen
door de behandeling van een voorstel van de Tarievencommissie, tot wijziging
van het honorarium voor de werkzaamheden voor de tuberculose-bestrijding.
Na uitvoerige besprekingen weiden de voorstellen van de commissie ongewijzigd
aangenomen.

In de middagvergadering hield eerst Dr. J. A. Beijers een causerie over
,,Casuïstische mededeelingen uit de Kliniek". Achtereenvolgens passeerden de revue ;
Epidurale Anaesthesie bij het Rund; differentieel-diagnostiek bij snurkende koeien ;
merkwaardige gevallen van Brucella-abortus-infectie bij het paard; longbloeding bij
het rund\', diagnostiek van nierziekten; paratuberculose; bloedwateren. Dr. Beijers
legde zeer veel eer in met deze lezing; vele collega\'s zaten „dictaat" te maken
als weleer op college; het was een kleine applicatiecursus, door ieder ten volle
gewaardeerd, hetwelk bleek uit het gulle applaus, dat Dr. Beijers ten deel viel
toen de Voorzitter hem een welgemeend tot weerzins toeriep. In het bestek van
dit verslagje is het ondoenlijk een resumé van het behandelde te geven.

Daarna leidde collega H. ten Have het vraagpunt : ,.Chloorcalciumtherapie"
in. Enkele collega\'s hadden zeer gunstige ervaringen ; andere bepaald slechte.
Ten aanzien van kopziekte meenden enkelen goede resultaten te hebben met
insufflatie, onmiddelijk gevolgd door calciuminjectie; aldus handelende, zagen
zij weinig recidiveerende gevallen; anderen oogsten met deze wijze van doen
slechts misère.

De indruk werd gevestigd, dat het ziektebeeld, aangeduid met kopziekte,
meer op lichten dan op zwaren grond was waargenomen. Men was het er over
eens, dat het gewenscht is, vooral in klinischen tin nog veel opheldering te
brengen in de duisternis van het begrip kopziekte. Het is waarschijnlijk dat
hiermede eenige geheel verschillende ziekten worden aangeduid. De commissie
voor deze aangelegenheid, thans bestaande uit de H.H. G. Terpstra, E. W.
de Jong en F. Roders, kreeg opdracht, in overleg met Prof. B. SjOLLEMa een
plan te ontwerpen voor nader onderzoek gedurende de volgende campagne.

Collega H. Hofstra kreeg gelegenheid bij de aanwezigen te informeeren naar
de uitwerking van antipyrtne, door hem aanbevolen bij septische metritiden van
ernstigen aard, na het kalven ontstaan, doch niet als gevolg van een zware
verlossing, en niet gepaard gaande met complicaties, In het algemeen schijnt
het middel in deze gevallen waardevol te zijn.

Nadat bij de rondvraag nog een enkel punt van interne aangelegenheid was
besproken, en de vraagpunten voor de volgende vergadering waren opgegeven,
werd de vergadering door den Voorzitter gesloten, met dank aan de aanwezigen
voor hun tegenwoordigheid en voor de aangename gedachten wisseling waaraan
zoo velen hadden deelgenomen.

F. J. Brinkman te Ommen en G. A. R. Nieuhoff te Hardenberg zijn lid
geworden van de afdeeling Gelderland-Overijsel.

Tuberculose werd waargenomen bij runderen 39.5 %, graskalveren 3.3 %,
vette kalveren 0.2 nuchtere kalveren 0.1 %, schapen 0.3 % en varkens 8 %.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 31 runderen, 15 kal-
veren, 4 schapen, 10 paarden, 1 geit en 13 varkens. Uit het vleesch werden
geïsoleerd: 16 maal staphylococcen, 7 maal Streptococcen, 8 maal colibacillen,
8 maal rottingsbacteriën, 1 maal bac. enteritidis Gärtner en 1 maal vlekziekte-
bacillen. Na ingesteld onderzoek bleek derhalve het vleesch van 41 slachtdieren
kiemhoudend te zijn. Van deze 41 waren 38 in nood gedood of gestorven en
3 normaal geslacht.

De 3 positieve gevallen bij de normale slachting betroffen 2 koeien en 1
nuchter kalf, waarvan 1 koe met purulente peritonitis, metastatische long- en
leverabcessen en groei van staphylococcen uit vleesch en orgaanabscessen,
i koe met gezwollen lever en milt en groei van colibacillen uit vleesch en milt,
en het nuchter kalf met gezwollen milt en lever en groei van colibacillen uit
vleesch, milt en lever.

De enteritidisbacil is gegroeid uit vleesch, milt en lever van een in nood
geslacht vetkalf, dat voor de slachting een temperatuur had van 40.1° en een
buikslag had, en waarbij na de slachting longatalectase, een gezwollen milt en
lever werd waargenomen.

Cysticercus inermis werd in levensvatbaren toestand aangetroffen bij één
graskalf in de uitwendige kauwspier; afgestorven exemplaren werden gevonden
bij 6 graskalveren en 13 runderen.

Echinococcusblazen werden waargenomen bij 56 runderen (1.3 %) en bij
36 paarden (8.3 %).

De kookproef werd toegepast bij 2 koeien met acute Pyelonephritis, bij 1 koe
met subacute nierontsteking, bij 6 koeien met chronische nierontsteking, bij
i koe met stinkende peritonitis en bij 1 schaap met distomatosis. Behalve bij
de koe met subacute nephritis, waarvan het vleesch bij koken een muffe lucht
had en bij het schaap met distomatosis, waarvan het vleesch bij koken een
teerlucht had, leverde de kookproef geen resultaat op.

Wat betreft den bouw van een gemeentelijk slachthuis wordt medegedeeld,
dat op 16 Dec. 1929 bij B. en W. de uitgewerkte teekeningen en de begrooting
voor den bouw van een openbaar slachthuis werden ingeleverd.

In de Commissie van toezicht, bestaande uit vertegenwoordigers der bij den
keuringsdienst aangesloten gemeenten, werd de mogelijkheid van het oprichten
van een verwerkingsinrichting voor de Zaanstreek besproken. Omdat een exploi-
tatie voor de Zaanstreek alleen niet rendabel werd geacht, werd besloten tot
aansluiting bij de N. T. F.

Onder de personeelsaangelegenheden wordt vermeld, dat één der keurmeesters
tijdens de uitoefening van zijn dienst werd getroffen door een licht ongeval,
waardoor hij gedurende eenige weken niet in staat was zijn gewone werkzaam-
heden te verrichten. Van dit ongeval werd aangifte gedaan bij de Rijksver-
zekeringsbank, waarop bericht werd ontvangen, dat de keuringsdienst niet is een
verzekeringsplichtig bedrijf m den zin der Ongevallenwet. Hiervan werd de Centrale
Werkgevers-Risicobank in kennis gesteld, waarop uitkeering vanwege deze
Bank plaats vond.

Wat het aantal slachtingen betreft, is opmerkelijk het groot aantal (135
geiten, dat in den keuringskring werd geslacht. De gemeente Westzaan heeft
hiervan het grootste aandeel nl. 94 stuks.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 43 runderen, 22 kalveren,

37 nuchtere kalveren, 56 schapen, 3 geiten, 37 varkens en 10 paarden. Positief
resultaat leverde dit onderzoek op bij 3 uit nood geslachte runderen, waarvan
i met mastitis (bac. coli), 1 met metritis (coccen) en 1 met retentio secundi-
narum (coccen); bij 2 kalveren, waarvan het eene uit nood was geslacht en
waaraan bij de keuring verschijnselen van septicaemie werden opgemerkt (bac.
enteritidis Gärtner), terwijl bij het andere kalf enteritis werd vastgesteld (bact.
niet gedetermineerd); bij 3 nuchtere kalveren, waarvan 1 met pneumonie,
i met enteritis en 1 uit nood geslacht zonder bepaalde orgaanafwijkingen (bact.
in 2 gevallen niet gedetermineerd, in het derde geval niet nader te identificeeren);
bij i wegens metritis uit nood geslacht schaap (rottingsbacteriën); bij 5 varkens,
waarvan 2 met vlekziekte (vlekziektebacillen) en 3 noodslachtingen, te weten
i wegens pneumonie uit nood geslacht (bact. niet gedetermineerd), 1 wegens
enteritis (hooi- en aardappelbact.) en 1 wegens darmruptnur (bac. coli).

De kook- en braadproef was positief bij 1 rund met een hevige galblaasaan-
doening en ontsteking van het Peritoneum, bij 1 uit nood geslacht kalf zonder
orgaanafwijkingen en bij 1 laat gesneden beer en 2 binnenbeeren (in de 3 laatste
gevallen de specifieke geslachtsgeur en in de beide andere gevallen geur en
smaak niet nader te definieeren).

Echinococcosis kwam voor bij 5.7 °/₀ der runderen, 2.2 % der schapen, 1.3 %
der geiten, 0.05 °/₀ der varkens, 11.8 °/_Q der paarden.

Tuberculose bij 29.2 % der runderen, 1.5 % der kalveren, 0.15 % der nuch-
tere kalveren, 0.7 % der geiten, 7.9 % der varkens en 1.3 % der paarden.

Open tuberculose werd geconstateerd bij 71 runderen, d.i. 2 % van het totaal
aantal en 6.9 % van het aantal tuberculeus bevonden runderen.

Bij het toezicht op vleeschwinkels en slachterijen wordt medegedeeld dat
begonnen is met het registreeren van die winkels, waar naast andere waren
(kruidenierswaren, enz.) ook vlceschwaren worden verkocht; dit aantal blijkt
zeer groot te zijn. Er is alreeds gebleken, dat die controle niet overbodig is.

Een zeer uitvoerig verslag, waarin alle bijzonderheden en onderdeelen van
het bedrijf (slachthuis en vleeschkeuringsdienst „kring Waalwijk") worden
verwerkt.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 6 paarden, 45 runderen,
9 vette kalveren, 6 varkens en 1 geit. Bij een rund met traumatische pericar-
ditis en perforatie van de linkerventrikel van het hart werden pyogene bacillen
gevonden. Verder werden gevonden i6 maal miltvuurbacillen, 7 maal boutvuur-
bacillen, en verder Streptococcen, staphylococcen, colibacillen en cadaverbacillen.
De kook- en braadproef had steeds een negatief resultaat.

Echinococcosis kwam voor bij 33 runderen (1.72 %), 33 varkens (0.89 %),
i eenhoevig dier (—) en 1 geit (0.29 %).

Tuberculose werd aangetroffen bij 10.56 % der runderen, 2.95 % der varkens
en 0.88 % der geiten.

De „uitponding" blijkt in den kring Waalwijk nogal belangrijk te zijn. Het
vleeschverkooplokaal, gevestigd aan het slachthuis, werd voor deze „uitponders"
beschikbaar gesteld. Niet minder dan 71 runderen, 8 vette kalveren, 24 varkens,
i schaap en 34 geiten werden door deze uitponders geslacht en hiervan 98 dieren
(o.a. 42 runderen, 14 varkens, 34 geiten, 7 vette kalveren en 1 schaap) in het
gemeentelijk verkooplokaal verkocht. Een 40 tal dieren werden derhalve door
de uitponders aan huis geslacht en aldaar gekeurd.

Opmerkelijk is het groot aantal gevallen van miltvuur, dat geconstateerd
werd, nl. 16; te weten bij 1 paard, 1 kalf en 14 runderen.

Uit het financieel overzicht blijkt, dat het slachthuis en de keuringsdienst
afzonderlijk worden geadministreerd.

De winst op de abattoirexploitatie bedroeg / 292.64, en die op den keurings-
dienst / 4302.22.

Blijkens een bericht in het Utrechtsch Dagblad werd in het jaar 1444 te
Utrecht een afzonderlijke raadscommissie ingesteld voor de veemarkt. Het be-
treffende raadsbesluit luidde als volgt: opdat de vleyshouwers geene ongezonde
beesten zouden slachten en verkoopen, heeft de Raadt des Woensdaghs na
Remigii verstaan, dat zij alle de te slachten beesten eerst zouden moeten stellen
op de Neude aan eenen boom, om daar alvorens bezien te worden door Leeden
van den Raadt, daar toe gestelt.

Reeds lang was er te Kopenhagen behoefte aan uitbreiding der slachthuizen
en veemarkt, die te weinig ruimte boden, en ook ongelukkig ten opzichte van
elkaar gelegen waren. De vereeniging der coöperatieve slachterijen begon zich
reeds te roeren om zelf de hand aan den ploeg te slaan, hetgeen den burge-
meester tot de belofte bewoog nog voor de vacantie een plan in te dienen,
hetgeen hij thans, blijkens een mededeeling in de N. R. Ct , gedaan heeft.

De veemarkt blijft ongeveer gelijk; alleen worden de stallen verplaatst, maar
de slachthallen worden geheel gemoderniseerd en uitgebreid. Konden tot nu toe
slechts 300 groote en 700 kleine stuks vee per dag geslacht worden, na de ver-
bouwing zullen deze getallen 1300 en 3500 zijn. De varkenshal, welke een eind
van veemarkt en slachthallen afligt, wordt ook daarheen verplaatst; d.w.z. de
oude, welke plaats biedt aan 4400 geslachte varkens en het koelhuis met plaats
voor 2200 stuks, worden afgebroken en nieuwe gebouwd naast de slachthallen.
De nieuwe varkenshal zal plaats bieden voor 7000 geslachte varkens en het
koelhuis aan 4400 stuks.

Verder komt er een parkeerterrein voor 500 koelwagens en is er in het plan
opgenomen een garagegebouw in twee verdiepingen, plaats biedende aan 400
automobielen. Het geheel zal met inbegrip van grondaankoop komen op 20
millioen kronen.

Het voorhanden hebben of vervoeren van ondeugdelijke vleeschwaar of vleesch
op het terrein van het openbaar slachthuis is strafbaar.

Blijkens een mededeeling van de „Vee- en Vleeschhandel" werd voor het
kantongerecht te Amsterdam de navolgende zaak behandeld.

Een afvalhandelaar gaf zijn chauffeur last om een partijtje gezouten vleesch-
snippers, aanwezig in diens bergplaats op het abattoir, naar den winkel van een
slager te brengen. Bij het nazien van den inhoud der auto, bij het verlaten van
het abattoir, door den portier, merkte laatstgenoemde, dat dit gezouten vleesch
bedorven was. De partij werd in beslag genomen en door den keuringsveearts
afgekeurd. Tegen den eigenaar werd proces-verbaal opgemaakt wegens het doen
vervoeren van ondeugdelijke vleeschwaren, strafbaar gesteld in art. 40 der
vleeschkeuringswet,

De betrokken afvalhandelaar werd door den kantonrechter veroordeeld tot
3 dagen principale hechtenis.

Naar in het bericht wordt medegedeeld heeft de Directie van het abattoir te
Amsterdam per circulaire de verschillende patroonsorganisaties, afvalhandelaren,
loonslagers en vleeschvervoerders gewezen op de noodzakelijkheid zich te over-
tuigen van de deugdelijkheid van het aan hen toebehoorend en op het abattoir
aanwezig vleesch.

De destructor, die door de gemeente Winterswijk in eigen beheer zal worden
geëxploiteerd, zal op Donderdag 10 Juli a.s., officieel in gebruik worden ge-
nomen. Behalve de gemeente Winterswijk, zijn bij dezen destructor nog aange-
sloten de gemeenten Aalten, Bergh, Dinxperlo, Groenlo, Lichtenvoorde, Wisch
en Zevenaar. de Graaf.

Nationaal comité voor het XI. Intern. Veeartsenijkundig Congres te Londen 1930.

Van den Secretaris-Generaal van het Congres werd de volgende mededeeling
ontvangen met verzoek om publicatie in onze vakpers.

Applications for membership should now be sent in to the Secretary of the
National Committee as soon as possible in order that he may transmit them
to the General Secretary of the Congress. It is evident that if membres desire
to receive copies of the full programme and of the reports to be presented,
it is essential that their applications should be made at once.

We are able to announce that a series of special excursions for the ladies
accompanying members have been arranged for the Congress week. Among
these may be mentioned tours in motor coaches to see the Tower of London,
St. Paul\'s Cathedral, Westminster Abbey, the Zoological Gardens, etc. There
will be a trip by motor coach and river launch to Hampton Court, Shopping
expeditions. These excursions will be free to all Lady members, who will, of
course, also be entitled to attend the evening functions already announced.

There will also be an Excursion to Windsor Castle and the Royal State
Apartments on Saturday afternoon, August gth, at very cheap fares for both
members and lady members.

In the week following the Congress excursions to a number of places of
interest in the British Isles have been arranged, besides special excursions to
famous pedigree Studs, Herds and Flocks. In some cases free hospitality is
offered to members. Full particulars of all excursions will be ready shortly.

The Railway Concession made by the British Railway Companies which
extends to journeys to and from all the Channel ports has now been made
available form the 1st to the 16th August.

Op mijn verzoek, in het tijdschrift van 15 Juni, om opgave van die leden,
welke voornemens zijn het congres te bezoeken kwam geen enkel bericht in.
Deze opgave werd verzocht met het oog op de regeling der reductie-reisbiljettten.
Thans heb ik voor allen, die zich als lid van het congres hebben opgegeven
een ,,voucher" aangevraad. Direct na ontvangst zal ik deze aan de leden toe-
zenden. Zij die dan van de reductie gebruik wenschen te maken hebben het
daartoe vereischte stuk.

Aangezien ondergeteekcnde van 12—28 Juli afwezig is zullen de congres-
bezoekers zelf voor hunne reisbiljetten hebben te zorgen.

Zij kunnen zich daartoe met toezending van hun „voucher" en den kostprijs
van hun reisbiljet, wenden tot het bureau van ; Thos Cook & Son, Lange
Voorhout 58a, \'s Gravenhage.

Rotterdam-Londen: ie klasse spoor en boot / 46.30; 2? klasse spoor ie boot
/ 41.25; 2e klasse spoor 2e boot ƒ 35.15.

Vlissingen-Londen: ie klasse spoor en boot / 36.—: 2e klasse spoor reboot
/ 31.45; 2e klasse spoor 2e boot ƒ26,35.

Vanaf 29 Juli stelt ondergeteekende zich voor inlichtingen enz. gaarne be-
schikbaar. De Secretaris,

Op het 35e Congres van Openbare Gezondheidsregeling, op 27 en 28 Juni te
Nijmegen gehouden is in plaatst van Dr. Dhont (die periodiek aftrad en niet
herkiesbaar was), tot bestuurslid benoemd Prof. C. F. van Oijen te Utrecht.

(Prof. v. Oijen en Dr. Lourens waren in die vacature door het bestuur
aanbevolen).

Wij ontvingen het „Voorloopig programma" van dit congres dat van 22—
30 Juli in het Crystal Palace te Londen zal worden gehouden.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde Jacob Carel Mulder, dieren-
arts te Arnhem, op het proefschrift: „Bijdrage tot de kennis van het primaire
huidcarcinoom bij de dieren".

Aan Dr. Mogendorff is, op verzoek, eervol ontslag verleend als directeur
van den Vleeschkeuringsdienst te Schoonhoven. In zijn plaats is benoemd J. Slager.
Van den brief van B. en W. aan den Gemeenteraad hierover nemen wij het
volgende (uit de Schoonhovensche Courant) over:

. . . .Met een rusteloozen ijver, groote trouw en eerlijkheid, gepaard gaande
met een hooge mate van accuratesse, heeft Dr. Mogendorff gedurende
ruim 30 jaren de belangen van de gemeente en die der volksgezondheid
gediend. Zijn heengaan doet ons dan ook leed, wetende dat het moeilijk
zal vallen deze functionaris te vervangen op een wijze hem waardig. Wij
denken hierbij o.m. ook nog aan de zeer moeilijke jaren gedurende den
wereldoorlog, waarbij de vleeschdistributie een groote rol speelde.

Wij stellen U voor te besluiten het gevraagde ontslag te verleenen, onder
dankbetuiging voor de vele en gewichtige diensten aan de gemeente en de
gemeenschap bewezen.

Dr. Hauptner, Chef van de bekende firma Hauptner, is door het Tierärzt-
liche Gelsellschaft zur Bekämpfung des Kurpfuschertums tot eerelid benoemd.
De duitse tekst luidt als volgt :

„Herr Kommerzienrat Dr. med. vet. h. c. Rudolf Hauptner wird in Wür-
digung der Verdienste, die er sich durch die jahrzehntelang konsequent durch-
geführte Fernhaltung der Landwirte, Tierhalter und Pfuscher vom Bezug tier-
ärztlicher Instrumente und — seit Gründung unserer Gesellschaft — durch
aktive Mitarbeit seiner Firma insbesondere bei der Aufklärung über die Aus-
wirkungen des Kurpfuschertums um die Förderung unserer Ziele erworben hat,
zum Ehrenmitglied ernannt".

Reeds werd van deskundige zijde geprotesteerd tegen het artikel in de N.R.Ct.
in zake bestrijding van mond- en klauwzeer met het middel v. d. Berg; (zie
ons bericht op blz. 801, van het 1 Juli no. 7. Wij konden een schrijven van
Dr. C. Sanz EGAnA, nog in het 1 Juli no. (blz. 781) opnemen. Deze deskundige
verklaart daarin, dat de officieele proeven, onder zijn leiding en die van Prof.
Culebras te Madrid gedaan, volkomen zonder gunstig resultaat waren.

Het Tweede-Kamerlid I. H. J. Vos heeft den Minister van Arbeid, Handel
en Nijverheid opmerkzaam gemaakt op het feit dat art. 6 der Veewet alleen
voorschrijft dat openbare middelen van vervoer moeten worden ontsmet. *
Particuliere vrachtauto\'s vallen dus niet hieronder en kunnen dus bijdragen tot
verspreiding van besmettelijke veeziekten, vooral mond- en klauwzeer.

De directeur van den Veeartsenijkundigen dienst vermeldt de opheffing
van het laboratorium voor het onderzoek van papegaaienziekte, zie bericht
blz. 403, 15 Maart No.

De betreffende onderzoekingen zullen verder geschieden aan de Rijksserum-
inrichting. Voor het onderzoek en de opzending van zieke, van ziekte ver-
dachte en gestorven dieren dient men zich tevoren te wenden tot den directeur
van de Rijksseruminrichting.

Brussel, 26 Juni (Part.). Ingevolge een wensch, herhaaldelijk van Vlaamsche
zijde geuit en door de Vlaamsche Ministers in het kabinet Jaspar gesteund,
heeft de regeering in beginsel besloten tot oprichting van een Rijksveeartsenij-
school voor het Vlaamsche land, met Nederlandsch als onderwijstaal. De Ecole
Supérieure vétérinaire te Brussel-Curegem bleef tot heden geheel Fransch, trots
het feit dat Vlaanderen\' meer dan het Walenland een landbouwstreek is. Ver-
zekerd wordt, dat het de bedoeling van de regeering zou zijn de eerste Neder-
landsche cursussen van de nieuwe school reeds in October van dit jaar te doen
aanvangen. N.R.Ct.

Dit verslag is verschenen en voor / 1.— verkrijgbaar bij de Algemeene lands-
drukkerij te den Haag. Het bestaat uit een volledige lijst van officieele peisonen,
instellingen en vereenigingen op het gebied van land- en tuinbouw, fruitteelt,
zuivel, teelt van paarden, vee, pluimvee en bijen en is dus een zeer nuttige
vraagbaak en wegwijzer.

Van de Redactie ontvingen wij de 6e uitgave, 1930/31, van dit nuttige
boekje, uitgegeven door Unitas Studiosorum Rheno-trajectina. Evenals zijn voor-
gangers bevat dit werkje een schat van nuttige wenken voor pas aangekomen
studenten, om hen wegwijs te maken in de nieuwe omgeving. Hun wordt terecht
ten sterkste aangeraden niet nihilist te worden, maar zich aan te sluiten bij een
van de groote, algemeene, neutrale studentenvereenigingen. Nadere inlichtingen
geeft gaarne de Redactie van de Eerste-jaars-gids, Lucas Bolwerk 8, Utrecht,
(postzegel insluiten voor antwoord).

A. J. Breukink, verhuisd van Terborg naar Enschedé (geassocieerd met
Dr. H. A. Zwijnenberg aldaar).

Op die vraag in het Berliner Tierarztl. Wochenschrift gesteld is in no. 19
van dat tijdschrift van verschillende zijden bevestigend geantwoord. Op
allen die het bijwoonden maakte de „noodkreet" van paarden een diepen
indruk. B, hoorde tijdens de laatste oorlog een twaalftal paarden die door een
granaat zwaar gewond waren en die hij met de revolver moest dooden, luid
gillen en schreeuwen. M. hoorde een doodelijk gewond paard gillen ; het geluid
geleek op de angstkreet van een hert of een aangeschoten haas. K. deelt
mede, dat een aan koliek lijdend paard eensklaps neerviel (maagbersting) en
daarbij een doordringend gegil liet hooren. S. hoorde een paard dat met het
achterstel ingeklemd zat, minuten lang doordringend gillen. B. nam 10 minu-
ten aanhoudend gillen waar bij een aan koliek lijdend paard. Het gillen van
pijn is doordringender en klagender dan het geluid dat kittelige merries kunnen
maken en het geschreeuw dat men in fndië van vechtende pony-hengsten
dikwijls hoort. Vr.

A. J. Mertens, Dertien geboden voor den kippenhouder. 2e dr. Asten, E.
C. Schriks, 1930.

A. J. Koens, Economisch-geografische beschouwingen over de veeteelt,
\'s Gravenhage, Mouton & Co., 1930. 4°.

Th. J. Stomps, Vijf en twintig jaren mutatietheorie, \'s Gravenhage, Boekh.
v.h. W. P. van Stockum & Zoon, 1930. 8°. 166 biz. m. ill. f 2.75. Geb. f 3.75
Vleeschkeuringswet, St. 1919, nr. 524. Wet van den 25Sten Juli 1919. . . hou-
dende bepalingen tot wering van vleesch en vleeschwaren, die voor de volks-
gezondheid schadelijk zijn. Met aant. enz. 4e dr. Bew. door F. H. van der
Laan. 4de aanvulling. Zwolle, Uitg.-mij. W. E. J. Tjeenk Willink, 1930. Sm. 8°.
Ned. Staatswetten. Ed. Schuurman en Jordens. No. 98.

G. Borrel«, Veterinaria agricola. Manuale pratico per allevatori. 2d^a ed.
Catania, F. Battiato, 1929. 16⁰. 206 p. Lire 9.—

G. Gerosa, Le malattie del piede dei bovini. Milano, G. Castiglioni, t93o.
8°. 184 p. c. 48 fig. Lire 15 -

R. de Polo, L\'alimentazione del bestiame bovino. Casale Monferrato, G.
Lavagno, 1929. 16⁰. 162 p. Lire 8.—

F. Amblard, Enseignement complet d\'aviculture. Paris, Gauthier-Villars et
Cie., 1930. 8°. 320 p. fr. 39.—■

H. L. A. Blanchon, L\'éleveur de pigeons. Pigeons de basse-cour et pigeons
voyageurs. Paris, E. Malfère, 1930. Kl. 8°. 180 p. fr. 12.—

A. Herran, De l\'amélioration des races bovines indigènes. Paris, Edit, et
Public, contemporaines, 1930. Gr. 8°. 72 p. fr. 12.-—

P. V. Huyen, La vaccination antirabique chez les animaux. Paris, Edit, et
Publ. contemporaines, 1930. Gr. 8°. 126 p. fr. 30.—

A. Névot, Les méthodes de contrôle hygiénique des laits, leur application
aux laits parisiens. Paris, E. le François, 1930. 8°. 94 p. fr. 12.-—

F. X. Lesbre, Précis d\'extérieur du cheval et des principaux mammifères
domestiques. 3e éd. Paris, Vigot frères, 1930.

The annual magazine of the Union Society, Royal Veterinary College, London.
London, Royal Vet. College, 1930. 8°. 70 p. Sh. 16.—

J. L. Sammis, Cheese making. 8th ed. of Decker\'s Cheesemaking. Madison,
Cheese Maker Bk. Co., 1930. 8°. 293 p. w. ill. and diagr. S 2.75

L M. Winters, Animal breeding. 2d ed. New York, Wiley, 1930. 8°. 389 p.
w. diagr. $ 3.75

Reports of the veterinary department of the Gold Goast Colony for the years
1927/28 and 1928/29. [By W. P. B. Beal]. Accra, Government Printing Office,
1929. 8°. 56 p.

W. A. Riley and R. O. Christensen, Guide to the study of animal parasites.
New York, Mc Graw-Hill, 1930. 8°. 131 p. w. ill. $ i-5°

K. B. Lehmann and R. O. Neumann, Laboratory manual of bacteriological
methods. Transi, by R. S. Breed. New York, G. E. Stechert, 1930. Kl. 8°.
85 p. w. ill. S 1.56

E. T. Brown, Garden poultry keeping. London, Hutchinson, 1930. 8°. 250
p. w. diagr. and photo\'s. Sh. 6.—

M. H. Hayes, Points of the horse. A treatise on the conformation, move-
ments, breeds and evolution of the horse. 5th ed. London, Hurst & Co., 1930.
4°. 596 p. w. 660 photos. Sh. 42.—

W. A. Billings, Live-stock and poultry diseases. New York, Macmillan.
1930. Kl. 8°. 520 p. w. ill. S 3.50

m. A. Jull and A. R. Lee, Feeding chickens. Rev. ed. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1930. 8°. 24 p. w. ill.

Turkey raising. Washington, Government Printing Office, 1930. 8°. 24 p. w. ill.
U. S. Dept. of Agriculture. Farmers\' Bull. no. 1409.

H. E. Walter, Genetics; an introduction to the study of heredity. 3d ed.
New York, Macmillan, 1930. Kl. 8°. 380 p. w. ill. and diagr. S 2.50

J. Frohwein, Die Bedeutung der Feststellung des Lebend- und Schlacht-
gewichts des Rindes durch Messungen, insonderheit durch die gesetzlich ge-
schützte Rinderwaage in der Westentasche f. Niederungs-bzw. Höhenrinder. 7te
u. 8te Aufl. Berlin, K. Scholtz, [1930]. 8°. 41 S. m. Abb. M. 1.50

W. Fleischmann, Lehrbuch der Milchwirtschaft. 7te Aufl. Lief. 3. Hrsg. von
H. Weigmann. Berlin, P. Parey, [1930]. 4⁰. 127 S. m. Abb. M. 6.50

Handbuch der Milchwirtschaft. Hrsg. von W. Winkler. [3 Bde], Bd. 1, Tl. 1.
Wien u. s. w., J. Springer, 1930. Gr. 8°. X 413 S. m. 69 Abb.

Bd. 1, Tl. 1. Die Milch. Zusammensetzung, Eigenschaften, Veränderungen,
Untersuchungen. Bearb. von J. Bauer, B. Bleyer, K. J. Demeter.

R. E. Baschny-Bülow, Das kleine Futterbüchlein. Kurzgefasste Anleitung
zur . . . Milchvieh-Fütterung mit einem Anh. über Jungviehaufzucht. Hildes-
heini, Molkerei-Zeitung, 1930. 8°. 29 S. m. Abb. M. 0.80
P. Buchner, Zellen- und Befruchtungslehre in Einzeldarstellungen I. Berlin,
Gebr. Bornträger, 1929. Gr. 8°. IV 194 S. m. 43 Abb. M. 16.—

R. Frädrich, Produktion und Absatz von Vieh und Vieherzeugnissen in der
Neumark. Leipzig, M. Jänecke, 1930. Gr. 8°. III 160 S. m. 1 Tab. M. 5.\'—
Arbeiten des Institutes f. landwirtsch. Betriebslehre an der Universität
Halle. H. 23.

E. Baur, Einführung in die Vererbungslehre. 7te—ute Aufl. Berlin, Gebr.
Bornträger, 1930. 4⁰. VII -f 478 S. m. 192 Textfig. u. 7 färb. Taf. M. 21.50
B. Schemmelmann, Die betriebswirtschaftliche Bedeutung der Schweine-
haltung im Landkreise Münster i. W. Leipzig, M. Jänecke, 1930. Gr. 8°. III
61 S. m. 1 Tab. u. 2 Kurventaf. M. 4.\'—-

Arbeiten des Institutes f. landw. Betriebslehre an der Univ. Halle. H. 26.
L. M. Hurd, Die Praxis der Geflügelwirtschaft. Practical poultry-farming. Ein
Arbeitsbuch nach amerik. Vorbild. Aus dem Engl, von M. Meijes. Berlin, P.
Parey, 1930. 8°. XV -f 352 S. m. 149 Textabb. M. 12.—

M. Witt, Die Rentabilität des Rindviehstalles. Anleitung zur zweckmässigen
Fütterung, Haltung und Pflege der Milchkühe und des Jungviehs. Neudamm,
J. Neumann, 1930. 8°. VIII -f- 170 S.

Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden. Hrsg. von E. Abderhalden. Abt. 4.
Tl. 5, Hälfte 1, H. 6. Berlin u. s. w., Urban und Schwarzenberg, 1930. 4⁰.

Abt. 4. Angewandte ehem. u. phys. Methoden. Tl. 5, Hälfte 1. Untersuchun-
gen des Harns. H. 6. A. J. L. Terwen, Ueber Nachweis und Bestimmung von
Urobilin und Urobilinogen. W. Weise, Nachweis und Bestimmung des Zuckers
im Harn. 102 S. m. 17 Abb. M. 5.40

A. Brosch, Das Schrifttum über das Rind. Hannover, M. & H. Schaper,
1930. Gr. 8°. X 190 S. M. 20.—

Arbeiten der Deutschen Gesellschaft f. Züchtungskunde. H. 48.
A. Reher\'s Jahrbuch für Pferdesport. Adressbuch der deutschen Vollblut-
und Traber-Zucht, Renn-, Traber- und Turniersport. Jg. 18. 1930. Berlin, A.
Reher, [1930]. 8°. IV 368 S. m. Abb. u. PI. auf 12 Taf. M. 12.—

Vorträge für praktische Landwirte vom 6—8 Jan. 1930. Veranst, von der
Leipziger Oekon. Sozietät zusammen mit der Kreisdirektion der Landwirt-
schaftskammer Leipzig. Leipzig, E. Ch. Seyfert, 1930. Gr. 8°. 198 S. m. Abb.

Enthält u. A. ; E. Bemdt, Die neuesten Forschungen auf dem Gebiete der
Schweineleistungsprüfung u. s. w. — G. Frölich, Die wirtschaftlichen Vorausset-
zungen der Tierzucht. — Nieberle, Die Schweineseuchen u. s. w. Einzeln zu haben.

J. A. Andres, Die künstliche Brut beim Huhn. Zürich, Orell Füssli, 1930.
8°. 24 S. m. 3 Textabb. fr. 1.—

N, Lagerlöf, Untersuchungen über die Topographie der Bauchorgane beim
Rinde und einige klinischen Beobachtungen und Bemerkungen im Zusammen-
hang damit. Uebers. von E. Bass. Jena, G. Fischer, 1930. Gr. 8°. VIII 96
S. m. 81 Abb. auf 80 Taf. M. 10.50

P. Schorsch, Pelztierkunde. Leipzig, A. Duncker, 1930. 8°. 164 -f- 43 S.
m. Abb. M. 12.—

Landwirtschaftliche Forschungen. Hrsg. vom Preussischen Ministerium f. Land-
wirtschaft u. s. w. Reihe 3. Tierzucht. H. 8. Berlin, P. Parey, 1930. 4⁰. III
134 S. m. 28 Textabb. M. 5.—-

G. Günther, Die Tierärztliche Hochschule in Wien. Ihre Geschichte, ihre
Institute und Einrichtungen. Im Auftrage des Professoren-Kollegiums verf.
Düsseldorf, F. Lindner, 1930, 84 S. m. 125 Portr. und Abb. Sch. 15.—

Vademecum für Tierärzte. Hrsg. von A. Dasch. Unter Mitarb. von M. Führer.
K. Koller, J. Rudolf und F. Starzinger. Tl. 1, Lief. 1. Wien, Selbstverlag, 1930.

E. Berndt, Chemisch-physikalische Blutuntersuchungen, ihr Wert für die
Beurteilung der Konstitution und Leistungsfähigkeit und ein Beitrag zur Blut-
gruppenbestimmung zum Zwecke des Individualitätsnachweises. Hannover, M. &
H. Schaper, 1930.

Abhandlungen des Instituts f. Tierzucht und Molkereiwesen an der Univ.
Leipzig. Hrsg. von Golf. H. 21.

Pham van Huyen, La vaccination antirabique chez les animaux. Recherches
sur un vaccin glycéro-formolé. Thèse de Paris. 1930.

Lansape, Etude sur la laine de mouton de Boukhara acclimaté en France.
Thèse de Paris. 1930.

Hauzé, Contribution à l\'étude des néphrites expérimentales chez le chien.
Thèse de Paris. 1930.

Lantoine, De la luxation du globe oculaire chez le chien. Thèse de Paris. 1930.
Masseron, Contribution à l\'étude d\'un point d\' hygiène alimentaire. L\'oeuf
de marché. Ce qu\'il est. Ce qu\'il devrait être. Thèse de Paris. 1930.

Rollet, Sur un cas de môle hydatiforme dans l\'espèce bovine. Thèse de
Paris. 1930.

Auniac, Contribution à l\'étude des abcès froids de la pointe de l\'épaule chez
le cheval. Thèse de Lyon. 1930.

Barge, Contribution à l\'étude des kystes de la mamelle chez la vache. Thèse
de Lyon. 1930.

Duserre, La mélanose chez le cheval. Son traitement chirurgical. Thèse de
Lyon. 1930.

Ferret, Les tumeurs du coeur chez les animaux domestiques. (Etude anatomo-
clinique). Thèse de Lyon. 1930.

Audebal, Essai sur la diffusion de la race bovine charolaise en France. Thèse
de Paris. 1930.

Le Roux, L\'action préventive du 309 Fourreau dans les trypanosomiases
animales. Thèse de Paris. 1930.

Chauvet, De l\'avortement épizootique de l\'espèce bovine dans le Boischant
berrichon. Essais de traitement. Thèse de Paris. 1930.

Anciaux, Evolution zootechnique des races bovines tachetées jurassiques dans
l\'Est central français. Unification de ces races. Thèse de Paris. 1930.

Chavance, Des traumatismes pénétrants de la région plantaire chez le cheval.
Clou de rue. Thèse de Paris. 1930.

Le Séac\'h, La stérilisation testiculaire par voie chimique. Thèse de Paris. 1930.

W. Kries, Stalagmometrische Untersuchungen des Blutes des Pferdes nach
Infusionen von Normosallösung im Vergleich zur physiol. Kochsalzlösung. In-
aug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 13 S.

M. Leber, Ueber die Ausscheidung des Acetamids beim Hunde. Inaug.-Diss
Berlin. 1929. 8°. 13 S.

W. Schröder, Ueber das Variieren des Darmtraktus beim Schwein. Inaug.-
Diss. Göttingen. 1929. 8°. 36 S.

R. Schulz, Zuckerbildung aus i. Alanin und Propionsäure im Tierkörper.
Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 18 S.

L. Wolters, Neue Methoden des Indolnachweises. Beiträge zur Frage der
Indolbildung verschiedener Bakterienarten. Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 28 S.
m. 4 Tab.

A. Meyn, Zur Morphologie und Biologie des Rauschbrandbazillus. Habili-
tationsschrift Leipzig. 1930.

R. Baumann, Ueber das Vorkommen morphologisch nachweisbarer Choleste-
rinester in verschiedenen pathologisch veränderten Organen der Tiere. Habili-
tationsschrift Wien. 1930.

C. Kohlbach, Der Mineralstoffwechsel des Haushuhns bei einseitiger Körner-
fütterung mit Weizen und Gerste Inaug -Diss. Berlin. 1929.

O. Andrä, Das Guttadiaphot bei gesunden und kranken Rindern. Inaug.-
Diss. Hannover. 1930.

E. Gösch, Teratoide Geschwulst mit multipler Metastasenbildung bei einem
Hasen aus der freien Wildbahn. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

H. Heinsen, Leukose der Hühner, eine diagnostische Studie. Inaug.-Diss.
Hannover. 1930.

W. Meyer, Ueber die Parallelität zwischen toxischem und antirachitischem
Faktor in bestrahlten Ergosterinen. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

A. Otto, Beiträge zur Untersuchung der Cervix uteri des trächtigen Rindes.
Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

M. Steffens, Untersuchungen über den Gewichtsverlust durch die Geburt
sowie über das Gewichtsverhältnis des Foetus und der Eihäute bei Kühen.
Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

W. Vahrenhorst, Die Brauchbarkeit der Kontrastmittel ,,Tetragnost-Merck"
und ..Fellumin" zur Cholezystographie beim Hunde. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

R. Wege, Die Leistung des Niederungsviehes und des Höhenfleckviehes im
Landkreise Altenburg. Inaug.-Diss. Leipzig. 1929.

A. Dietz, Durchführung und Auswertung praktischer Fütterungsversuche.
Inaug.-Diss. Bonn. 1929.

K. Obitz, Ueber die Verbreitung einiger parasitischer Würmer und Protozoen
des Rindes in einem Niederungsweidegebiete der Norddeutschen Tiefebene, dem
Kreise Westhavelland. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

E. Siemer, Die Formveränderungen des Hufbeins beim Flach-, Voll- und
Rehhuf und ihre Bedeutung für den Beschlag. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

G. Müller, Ueber die Schuppen der Fasciola hepatica. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.
K. Grünewald, Ueber die Aetiologie des Ekzems. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.
P. Barck, Ueber die motorische Wirkung von Extrakten aus Mohr- und

M. Birk, Zur Wirkung der Tinctura Opii simplex D. A. B. 6 auf den isolier-
ten Darm und bei subkutaner Einspritzung auf die Darmperistaltik des Pferdes.
Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

M. Pähl, Kann durch mechanische Milzreizung beim Pferde das periphere
Blutbild und der Erythrozytengehalt des Blutes geändert werden? Inaug.-Diss.
Berlin. 1930.

E. Rienhoff, Beitrag zur Diagnose und Behandlung der Streptokokken-
mastitis nebst Infektionsversuchen. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

R. von Schalscha-Ehrenfeld, Sind die Berlinschen Ringe Altersverände-
rung ? Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

E. Riedel, Ueber die Wirkung des Tartarus Nibiatus und des Chinosols
bezw. Oxychinolins auf die Askariden des Pferdes. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

R. Gliesch, Physikalisch-chemische Untersuchungen über Decoctum Althaeae
und Decoctum Seminis Lini zur Frage der maximalen Ausbeute nach den
Vorschriften des D. A. B. 6. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

H. Gscheidlen, Beitrag zur Involution des Uterus des Rindes. Inaug.-Diss.
Berlin. 1930.

G. Uebel, Transargan-Versuche bei Streptokokkenerkrankungen des Pferdes.
Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

B. Schakir, Qualitative und quantitative Untersuchungen über den Ferment-
gehalt der Haustierfäzes Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

Saip Ali, Beiträge zur Geschichte und zur Technik der Ignipunktur in der
Veterinärchirurgie. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

J. Schubert, Untersuchungen über die Bedeutung der Blutgerinnung für die
tierärztliche Praxis. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

W. Hoffmann, Die Beschaffenheit der Vorzugsmilch einer mitteldeutschen
Grossstadt vom Standpunkt der Milchhygiene. Inaug -Diss. Leipzig. 1930.

R. Krebs, Untersuchungen über das Wesen und . i 1-rauchbarkeit der Gutta-
diaphotmethode nach Meyer, Bierast und Schilling t<i unseren Haustieren.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

F. Wüllner, Die Harnsedimentfärbung nach Seyderhe m in der Veterinär-
medizin. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

W. Vodel, Mikroskopische Nasensekret Untersuchungen beim Rind. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1930.

R. Lucas, Histologische Untersuchungen von Hohlraumwänden der Eierstock
von Rind und Pferd. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930. du Buy.

Adaptation of mastitis streptococci to milk. Jones en Simms. The journal of
experimental medicine, 1929, 50, No. 3, biz. 279.

Versehe melk en melk, die niet langer dan 20 minuten tot 6o° verhit is
geweest, heeft het vermogen den groei van talrijke bacteriën te verhinderen.

Verschillende streptococcen-soorten gedragen zich in dit opzicht onderling
afwijkend. Zoo was reeds bekend, dat b.v. de haemolytische zoogen. rood-
vonkstreptococcen in dergelijke melk snel in aantal afnemen en tenslotte ge-
heel verdwijnen, terwijl de niet-haemolytische mastitisstreptococcen gedurende
de eerste 6 a 8 uren verhinderd worden in hun groei, maar daarna weer snel
zich vermenigvuldigen. Uit het onderzoek van Jones en Simms is gebleken,
dat de factor, die aanvankelijk de remming veroorzaakt, gedurende deze
periode niet wordt vernietigd. Het verschijnsel zou berusten op een aanpassing
der bacteriën. De streptococcen nl. die de remmingsperiode hadden overleefd,
groeiden, overgebracht in versehe melk, onmiddellijk zonder vertraging. De
afsterving der roodvonkstreptococcen was volledig in 24 uur en berustte niet op
lysis. Het verschijnsel wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een groeiremmende
factor, die thermolabiel is. Bij mastitis streptococcen groeit na pl.m. 6 uren
een resistente, aangepaste vorm uit, welk resistent type bij de „roodvonk-
streptococcen" niet optreedt. v. d. Hoeden.

Het blijkt dat coöperaties in samenwerking met de stedelijke gezondheids-
diensten, als vertegenwoordigers van het stedelijk bestuur, den meest econo-
mischen vorm van de melkvoorziening opleveren.

Het grootste deel van de melk moet in de Amerikaansche steden nog ge-
pasteuriseerd worden,, omdat men te kampen heeft met ziekten die daar door
de melk zouden worden overgebracht: als paratyphus, angina, tuberculose,
abortus Bang, voedingsstoornissen bij zuigelingen, diarrhee en eveneens rood-
vonk en diphterie.

De vitaminen in de melk spelen daar geen groote rol, omdat deze door het
geven van vruchtensappen kunnen worden vervangen.

Men moet zooveel mogelijk trachten de melk van de bron tot aan den
consument onder een hygienische controle te houden, waarvoor dan noodig is
een diergeneeskundige zoowel als medische controle. (Zooals door ons ook
wordt gepropageerd. Ref.)

(Het steeds weer opduiken van een pasteurisatiedwang in het buitenland
is daar goed te begrijpen, omdat de melk over veel grootere afstanden ver-
voerd moet worden voordat ze de consumptiecentra bereikt heeft. Wij
moeten ons daardoor echter niet in de war laten brengen, doch de fout bij
de bron opsporen en trachten te verbeteren. Ref.).

Onder Milchfürsorge verstaat schrijver alle volgende bemoeiingen : Voor-
ziening van voldoende hoeveelheid melk voor een stad, een loonende melk-
prijs, smakelijk product, bescherming der melk tegen inwerkingen, die de
hygienische waarde en dus ook de geldelijke waarde nadeelig beinvloeden.
Vooral de laatste zinsnede wordt verder uitgewerkt en ook hier wordt zooals
in zoovele andere artikelen gewezen op de noodzakelijkheid, dat de dierenarts
optreedt als deskundige bij de melkwinning.

Réaction presque aussi rapide et facile que le réaction de Storch pour distin-
guer du lait cru, un lait du pasteurisation basse ou un lait stassanisé. Christen.
Le Lait Nr. 91, 1930.

mengsel van 30 cc. steriele ondermelk met lakmoes toegevoegd en bebroed bij
37⁰ C. Was de to onderzoeken melk rauw, dan treedt reductie der proef op
hoogstens na drie uur (meestal reeds na 1—uur), bij gepasteuriseerde melk
duurt de ontkleuring zes uur en langer.

Ueber das Auftreten hoher Säuregrade in frischer Kuhmilch. Bischoff. Zeit-
schr, f. Fl. u. Milchhyg. 40, 1930.

In Sleeswijk-Ho\'.stein heeft men de laatste jaren bemerkt dat er koeien zijn,
die een melk geven met een hooge zuurgraad, terwijl verder alles normaal is en
verandering van voedsel niets geeft. Leeftijd der dieten heeft er niets mede te
maken noch versch of oudmelksch zijn.

(Wij treffen soms melk aan, die een positieve alcoholproef geeft, maar waar-
van de zuurgraad normaal is, terwijl de melk zoowel als het dier gezond zijn,
terwijl ook hier Verandering van voedsel niet helpt. Ref.).

Beitrag zur Kenntnis der elektrischen Leitfähigkeit, eine Methode zur raschen
Erkennung abnormaler Milch. Dannhofer u. Moser. Molkereizeitung Nr. 9, 1930.

Op grond van 350 onderzoekingen komen schrijvers tot de conclusie, dat het
electrisch geleidingsvermogen als onderkenningsmethode voor abnormale melk
vlug en betrouwbaar is. Voor mengmelk is deze methode niet te gebruiken.
Koeino:isters en kwartiermonsters met een geleidingsvermogen van 52 maal
10-⁴ tot 54 maal 10-⁴ zijn verdacht ; boven 54 maal 10-⁴ abnormaal. Schrij-
vers leggen er den nadruk op, dat het mogelijk is, dat voor verschillende streken
deze grenzen anders liggen.

Om juiste uitkomsten te krijgen moet men voor een constante temperatuur
van 18⁰ Celsius zorgen en een zuurgraad van 8,5 S.H. Als conserveeringsmiddelen
kan men gebruiken formaline, toluol en xylol.

De meeste kiemen vallen gedurende het melken in de melk Om de kiemen-
regen in de melk te verminderen, heeft Maintz gebruik gemaakt van den stof-
zuiger. Hij toonde aan, met kweeken in petrischalen, dat de melk van de met
een stofzuiger behandelde koeien dertigmaal minder kiemen bevatte dan melk
van niet behandelde koeien. Schrijver maakt verder gebruik van de over-
dekte melkemmer met schuine opening.

(Het is jammer dat de emmers met schuine opening nog zoo duur zijn, het
algemeen gebruik is aan te bevelen. Ref.).

Men moet melkkoeien langzaam aan de melasse gewennen, omdat anders diarrliee
optreedt. Melasse bevordert de eetlust, maar mag niet in grootere hoeveelheid
dan twee kilo per koe per dag worden gegeven. Hoogdrachtige koeien mag men
geen melasse voeren. Turfmelasse is vooi melkkoeien ongeschikt. Melassevoer met
tarwezemelen, bostel of sojaschroot kan men tot vijf kilo per dier per dag
voeren.

De melkvorming is een echte secretie, omdat de cellen wel de voor de melk
bestemde bestanddeelen uit het bloed en de lymphe nemen, maar eerst in de
cellen worden deze bestanddeelen tot eigenlijke melkdeelen gevormd, uitge-
zonderd het water. De eiwitten uit het bloed spelen een rol bij de vorming
van het melkeiwit en het melkvet, hoewel dit laatste ook uit het met de
voeding opgenomen vet, het lichaamsvet of de koolhydraten gemaakt wordt.
De melksuiker is niet in het blosd voorhanden, doch wordt uit druivensuikei
en als het noodig is ook uit vetten en eiwitten gemaakt. De zouten zouden
uit de gedegenereerde cellen en celkernen worden afgescheiden. De secretie wordt
bevorderd door hormonen. Volgens de theorie van Filipovic wordt de melk
gedurende de pauze tusschen twee melktijden geheel gevormd, dit kan omdat
het uierweefsel zoo elastisch is. •

Der Einfluss der Maul- und Klauenseuche auf die Zusammensetzung der Milch
insbesondere auf ihren Fettgehalt. Brandt Arch. f. wiss. u. pr. Tierheilk.
Bd. 60, 1929.

Reeds voor de ziekte zich openbaart kan de melk kwantitatief zoowel als
kwalitatief veranderd zijn. Het absolute vetgehalte der melk zonk in de meeste
gevallen tijdens de ziekte. Individueele invloeden spelen echter een rol, zoodat
ook wel vermeerdering werd geconstateerd. Er wordt hoofdzakelijk op dit feit
gewezen met het oog op het melkonderzoek in het laboratorium; dat het noodig
is stalmonsters te nemen en dat daarbij, ter vaststelling of een ziektegeval
aanwezig is, diergeneeskundige hulp niet kan gemist worden.

Fütterungsversuche mit ultraviolettbestrahlter Milch und mit Milch bestrahlter
Kühe. Moes. Diss. Kiel 1929.

Melk, die door middel van de Vita-Raylamp met ultraviolet licht bestraald
was, werd aan biggen en kalveren te drinken gegeven, zonder dat echter een
lichaamsgewichttoename geconstateerd kon worden, die hieraan toe te schrijven
zou zijn. Het bloedbeeld van bovengenoemde dieren vertoonde geen abnormale
veranderingen. Analysen van het bloedserum en der beenderen van deze dieren
wezen uit een nadeeligen invloed van het gebruik der bestraalde melk, tegenover
analysen van het bloedserum en van de beenderen van dieren met rauwe niet
bestraalde melk gevoerd.

Naast deze proeven werden andere genomen met kalveren, die melk kregen
van koeien die bestraald waren, in vergelijking met kalveren, die gevoerd
werden met melk, afkomstig van koeien, die niet bestraald waren.

Het resultaat was, hoewel niet in sterke mate, dat de lichaamsgewichttoename,
het bloedbeeld, het totale aschgehalte van bloedserum en van beenderen gunstiger
was van de groep gevoerd met melk van de bestraalde koeien dan van de
andere. De koeien werden met een Hanaulamp bestraald.

Einfluss des Natriumchlorids auf die Bakterien der Milch. Muskoten. Milch-
wirtschaftl. Forschungen Bd. 9, 1929.

Lage NaCl-concentraties oefenen reeds een remmende werking uit op de
bacteriëngroei in melk en melkproducten. Wordt de NaCl-concentratie ver-
hoogd, dan treedt de remmende werking bij alle kiemen in de melk op. In
een geconcentreerde zoutoplossing gaan sommige kiemsoorten dood, terwijl
andere zich aanpassen. Het gevoeligst voor NaCl zijn de niet-sporenvormende
staafjes (bact. fluorescens, bact. vulgare, bact. coli en lactis aerogenes). Meer
weerstand bieden de sporenvormers (bac. mycoides, bac. tyrothryx, en bac.
mesentericus). De meeste weerstand hebben de coccen, terwijl de melkzuurbac-
teriën hier dicht bij staan. Volgens schrijver waren oude zoutbaden kiemrijker
dan versehe (wennen aan het milieu, Ref.).

Tierärztliche Untersuchungen von Viertelmilchproben bei verschiedenen Euter-
krankheiten. Fr. Zaribnicky. Zeitschr. f. Fleisch- u. Milchkunde 1929. Jg. 39
S. 258.

Om een goede controle op het voorkomen van uierz\'ekten uit te oefenen,
moet schematisch gewerkt worden. Het is niet voldoende wanneer men zegt,
dat de melk afkomstig is van een uierziek dier. Nauwkeurig moet de anamnese
opgenomen worden en het clinisch onderzoek geschieden. Verder moet men er
om denken, zooveel mogelijk de melkmonsters der afzonderlijke kwatieren te
nemen op de dagelijksche melktijden, omdat men anders bij het onderzoek in
het laboratorium onjuiste uitkomsten zou kunnen krijgen. Naast het clinisch
onderzoek past schrijver het microscopisch-bacteriologisch en chemisch onder-
zoek toe, waarbij hij de drie volgende mogelijkheden kan aantreffen :

1. Microscopisch-bacteriologisch en chemisch onderzoek zijn positief. De aetio-
logie van de uierontsteking laat zich vaststellen, terwijl tegelijkertijd een
functioneele storing van het klierweefsel te constateeren valt.

2. Microscopisch-bacteriologisch onderzoek positief, chemisch negatief. De
aetiologie is vast te stellen, een functioneele storing is niet aanwezig.

3- Microscopisch-bacteriologisch onderzoek negatief, chemisch positief. Een
zuivere functioneele storing van het klierweefsel wordt geconstateerd zonder
aantoonbare oorzaak. In dit geval kan er sprake zijn van een beginnende of
eindigende ontsteking, welke dan onder controle moet blijven. Schrijver fulmi-
neert dan verder tegen de onderzoekers, die spreken van geneesmiddelen, die
afdoende werken, zonder dat de controle-onderzoekingen nauwkeurig gebeuren
en komt dan tot de volgende eisch :

Het is noodig dat de dierenartsen, die regelmatig met de mclkcontróle zijn
belast, een vertegenwoordiging aanwijzen, die tot taak krijgt, de methoden bij
het onderzoek te gebruiken, naar algemeen te stellen richtlijnen uit te werken.
(Op een bespreking onlangs in Duitschland gehouden kwam men tot dezelfde
eischen en is op het oogenblik in voorbereiding een bijeenkomst van dieren-
artsen, die tot dit doel willen komen. Réf.). R. H. van Gelder.

Iakhuis, Charkow, is blijkens zijn mededeeling in de Ann. van Pasteur 1929,
43. 39°—4^l9 ^van meening dat de enting ongevaarlijk is.

In een tuberculose-vrije omgeving hebben vele kinderen na de enting korten
tijd een positieve reactie. In een besmet milieu reageeren ze veelal sterk als
gevolg van endogene infectie met virulent materiaal; zij groeien echter goed,
slechts zelden vindt men klinische tuberculose bij deze kinderen ; het sterfte-
cijfer is zeer klein. Schrijver vreest echter, dat de avirulente bacillen van
Calmette te snel uitgescheiden worden, terwijl reeds voor het tot standkomen
van immuniteit in sterk besmette omgeving infectie kan optreden.

Blijkens het Centralbl. f. Bact., Referate No. 23/24 Nov. 1929, Bnd 95, zijn
Weill Halli en Turpin zeer tevreden over de bereikte resultaten van 1921 —
1928 bij de enting van zuigelingen. Per os behandelde zuigelingen worden aan
het eind van het eerste en tweede levensjaar subcutaan geënt. Isolatie van
pas-geënten is zeer aanbevelenswaardig. Hunne resultaten zijn zeer bemoedi-
gend geweest gedurende de waarnemingsperiodes.

Volgens de Presse Médicale 1929, p. 819, is in het Hospitaal van Laenec
het sterftecijfer bij de geënte kinderen belangrijk lager dan bij de niet behandelde.

In de Revue de la Tuberculose 1929, 50—56, bespreken Parisot, Fernier
en Saleur het bekende feit, dat somtijds pushaarden op de entingsplaats ont-
staan, dat deze zuurvaste bacillen bevatten, die proefdieren niet kunnen infec-
teeren. In het lichaam van mensch of dier gebrachte B. C. G. worden niet
virulent.

Scuiixz en Hutyra te Boedapest, berichten blijkens meergenoemde Referaten
in het Z. f. Imm. Forschung 62, 74—106 (1929) :

Hun stam, de B. C. G. 10 was in staat cavia\'s doodelijk te besmetten. In
drie gevallen was de tuberculose overentbaar op andere proefdieren. Zij ge-
bruikten jonge dieren en gaven groote dosis. Culturen van 16 tot 18 dagen
waren virulent, oudere niet. In een reeks proefdieren werden steeds maar enkele
ziek en ook alleen in den winter. Voor kalveren vinden ook zij de enting
ongevaarlijk. Bij cavia\'s kon in het algemeen na de enting verhoogde weerstand
tegen infectie met bovine bacillen vastgesteld worden.

Sur la vaccination antituberculeuse chez les bovins. J. F. Hevmans Gent. (C. Z.
Soc. Biol. 101, 155—156).

Na enting met B. C. G. ontwikkelt zich in de loop van een jaar na de enting
geen ophtalmo-reactie. Onderzoeker is het eens met Calmette dat in het alge-
meen B. C. G.-enting niet tot een langdurige tuberculine-overgevoeligheid zou
leiden.

Het is, komt mij voor, zeer de vraag wat onder langdurig wordt verstaan.
In onze doorgeënte bedrijven reageert alle vee of nagenoeg alle vee, zelfs een
jaar nadat de laatste enting plaats vond. Het betreft hier dus herhaaldelijk

geënte dieren. In de toekomst zal kunnen worden uitgemaakt in hoeverre de
reactie als gevolg van de enting of als gevolg van virulente infectie dient opge-
vat te worden.

In het Centralbl. f. Bact. Referate 95e. Bnd. No. 23/24, komt een referaat
voor over Experimentelle Beiträge zur kunstlichen Immunisiering bei Tuberkulose.

(Beitr. Klin. Tb. 71, 604—616 1929) Paul Kallos Boedapest. In een semiper-
meabele kapsel werd tuberculeus weefsel gebracht, afkomstig van tuberculeus
geïnfecteerde weefselcultuien, eenige druppels bloed van het betreffende dier en
een oese vier weken oude t. b. cultuur. In gesloten toestand werd de kapsel
intracutaan bij konijnen en cavia\'s ingeplant. De dieren werden allergisch,
terwijl ze bestand waren tegen een infectie, welke doodelijk bleek voor controle-
dieren. De haard produceert een stof die allergisch en immuun maakt, echter
noch met tuberculine, noch met ultravirus gelijk te stellen is. Wordt de semiper-
meabele kapsel direct na de inplanting geopend, dan gaan de dieren aan miliaire
tuberculose te gronde. Wordt hij pas na de ontwikkeling van de allergie ge-
opend, dan ontwikkelt zich een op zich zelf staande longtuberculose, terwijl de
overige organen vrij blijven.

Carl Prausnitz. (Hyg. instituut Breslau) is van meening, blijkens zijn mede-
deeling in Med. Welt. 1929, 480, dat de subcutane enting met B. C. G. onge-
vaarlijk is gebleken en beschuttend werkt bij het vee; ook bij de mensch voelt
hij het meest voor subcutane enting.

Korchun en Dwykoff, Moskau, Z. Imm. Forschung 61, 59—64 (1929) zijn
van meening, dat de enting bij kalveren wel beschutting geeft, doch het optre-
den van tuberculeuse processen na infectie met virulent materiaal niet kan
verhinderen.

In het Zentralblatt für Bakteriologie, Referate, Band 97 No. 5 en 6 komen
nog mededeelingen over de enting met B. C. G. voor waarvan hier enkele volgen.

Boquet, A., Nègre, L. et Valtis, J. (Paris), Sur les caractères de Ia sensi-
bilité tuberculinique conférée au cobaye par des dosis faibles de bacille bilié de
Calmette. (Presse méd. 1929, 1398).

Cavia\'s werden na onderhuidsche B. C. G.-enting met een dosis van 0.1 tot
o.001 m.gr. na kortere of langere tijd overgevoelig voor tuberculine en gaven
huidreactie. Macroscopisch vindt men nooit tu bereu lose-haarden.

De intensiteit en duur van de overgevoeligheid voor tuberculine schijnt even-
redig aan de hoeveelheid geënte kiemen, niet van de aanwezigheid van actieve
tuberculeuse haarden noch van de virulentie van de bacillen.

Weill-Hallé, B. et Turpin, R. (Paris), Les réactions à l\'infection tuber-
culeuse des nourrissons vaccinés par ingestion de B. C. G. (Presse méd. 1929
1181 —1184).

Schrijvers geven een analyse van 944 in de loop van acht jaren gadegeslagen
gevallen van enting met B. C. G. bij kinderen. Eerstens dient gelet zeggen ze
op dit fundementeele feit, dat een incubatietijd van zes tot acht weken noodig
is voor immuniteit tegen infectie met virulente kiemen tot stand komt. Verder
mag men de volgende zaken niet verwaarloozen ; de smetstofbron, de virulentie,
de herhaling en de geërfde praedispositie. De meeste van in een tuberculeuse
omgeving opgevoede kinderen bleven gezond en vertoonden alleen wat vroeger
een cutane tuberculine-reactie dan die welke in gezonde omgeving leefden.
21 kinderen werden tuberculeus, zij hoorden tot de allerarmste bevolkingsklasse
en leefden onder zeer primitieve omstandigheden, terwijl ze voortdurend aan
sterke besmetting bloot stonden.

Sur la vaccination préventive de la tuberculose par injection souscutanée de
B. C. G. chez les élèves infirmières de l\'hôpital Ulleval à Oslo. (Heimbeck, J.
Oslo, Presse méd. 1929. 1391).

De verpleegsters met negatieve Pirquet werden spoedig na in dienst treding
in de tuberculosc-zalen geinfecteerd, in tegenstelling tot die met oorspronkelijk

positieve Pirquet die slechts zelden aan ernstige tuberculose gingen lijden. Om
die reden ging men hier over tot inspuiting van de verpleegsters met B. C. G.
Van de niet geënte werden 28 % ziek; van de 24 in 1927 geënte werd slechts
één aangetast na drie jaar, door een pleuritis. Van alle geënte gedurende dier
jaren was in 1929 slechts 2.2 % door lichte pleuritis aangetast, terwijl van de
niet geënte 42 % tuberculeus waren geworden.

Petroff, S. A., A new analyis of the value and safety of protective immuni-
zation with B. C. G, (Bacillus-Calmette-Guérin). (Amer. Rev. Tbc. 20, 276—
296 1929).

Kinderen welke zich met virulente kiemen infecteeren, kunnen, ondanks hun
reactie daarop met latente tuberculose, toch in hun latere leven duidelijke
ziekteverschijnselen vertoonen. Tot dusverre is niet het bewijs geleverd dat wij
dit ook niet na enting met B. C. G. zullen waarnemen. Wij weten alleen dat
wij door de enting een betrekkelijk in geringe mate verhoogde resistentie teweeg
brengen. Wil men enten laat men het dan met gedoode kiemen doen, welke in
hun werking niet bij de B. C. G., volgens schrijver, zouden mogen worden
achtergesteld.

Zur Frage der Pathogenese und Bazillenausscheidung bei Rinderparatuber-
kulose. Dr. N. A. Alexejeff-Goloff, Leningrad. (Zeitschr. für Infectionskrankh.
parasit. Krankh. und Hygiene. Band 36 Heft 4.

Behalve veranderingen in den darm zijn ook necrotische haarden in de lever
gevonden door Jarmai. Men vergelijke ook een bevinding van Mathrews. (J. Am.
Vet. Med. Ass. Vol 29. No. 2. P. 2 48.)

Bergman beschreef een geval waarbij het geheele darmkanaal van lebmaag
tot anus aangetast was en ook een verdikking van de blaaswand gevonden werd.

Men neemt aan dat de infectie door voer gebeurt, dat door mest besmet is.
Schrijver heeft echter bij drie zieke koeien bacillen gevonden in de melk. Zelfs
kweekte hij de bacillen uit met de catheter genomen melk, Post-mortaal werden
zoowel in het uierweefsel als in de lympklieren van de uiers bacillen gevonden.

Na de slachting werd steriel uit de blaas urine genomen, waarin eveneens
bacillen gevonden werden. Zelfs werden bij vier koeien in het bloed, in de lymp-
klieren en in verschillende organen paratubercelbacillen gevonden. Van een koe
welke drie maanden drachtig was werd zelfs uit het vruchtje een reincultuur van
paratubercelbacillen gekweekt. Van een andere koe werd een levend kalf geboren
dat direct van de moeder verwijderd werd en met gezonde melk gevoerd. Een
maand later konden ook hierbij paratubercelbacillen worden aangetoond.

De paratuberculose bij het rund zou volgens schrijver als een soort bacte-
riaemie kunnen verloopen, waarbij drachtige dieren zelfs een intra-uterine
infectie van de vrucht teweeg brengen.

Paratuberculose. Liver Lesions in Johne\'s Dlsease. Frank P. Mathews. (Journal
Am. Vet. Med. Ass. Vol. 29 no. 2 Pag. 248.)

Een oude koe van 11 jaar en een Jersey-stier van 7 jaar bleken hoewel niet
op Johnine reageerende toch onder typisch klinische verschijnselen aan para-
tuberculose te lijden. De dunne darmen en lympklieren toonden bij de ziekte
typische afwijkingen. Vooral in de lympklieren werden de bacillen gevonden.
Pathologisch-anatomisch kwamen de veranderingen overeen met die door Sir John.
M\'Fadyean (Jour. Comp. Path. and Therap. 31 (1918). p.73.) beschreven.

In de lever vond hij bovendien aandoeningen van besiist metastatisch karakter.
Hij vond een tot drie reuzencellen van Langhans omgeven door een zone van
geprolifereerd reticulo-endotheel. Enkele lymphoide cellen lagen daarom heen of
waren in de diepte gedrongen. Als regel bevonden deze aandoeningen zich op de
helft tusschen de centrale vena en de periferie van het leverkwabje. Met eenige
moeite konden de zuurvaste bacillen hierin worden aangetoond.

Vrijdag 10 en Zaterdag 11 October 1930 in de groote zaal van
het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Op 31 December 1930 treden af de afgevaardigden van
de Afdeelingen Zuid-Holland, Zeeland en Groningen—
Drenthe, de H.H. I3r. Vermaat, de Waardt en ten Hoopen.
Van deze is alleen de eerste herkiesbaar.

Op 31 December 1931 treedt af de Secretaris der Maat-
schappij J. H. ten Thije ; deze is herkiesbaar.

Op 31 December 1930 treedt af van de Redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde : Dr. A. Vrijburg ; deze
is herkiesbaar. Op 31 Dec. 1931 treedt af van de Redactie
Prof. C. F. van Oijen ; deze is eveneens herkiesbaar. Even-
tueele candidaten voor lid der Redactie kunnen de Afdee-
lingen aan het Hoofdbestuur, dat de verkiezing verricht,
opgeven.

4. Verkiezing van een Voorzitter der Maatschappij. Dr. Dhont
is herkiesbaar en candidaat gesteld door de Afdeelingen
Gelderland—Overijssel, Groningen—Drenthe en Zuid-Hol-
land.

5. Verslag van den toestand der Maatschappij, van hare geld-
middelen, van het v. EsvELDfonds, het Ondersteuningsfonds,
het R.fonds en het Prof. Dr. D. A. de JONGfonds.

Naar aanleiding van een verzoek van de Redactie van
het Tijdschrift stelt het Hoofdbestuur aan de Algemeene
Vergadering voor om de subsidie aan het Tijdschrift met
ƒ 2000.— te verhoogen en daardoor te brengen van / 9000.—
op / 11.000.—.

,,De Redactie meent, dat het Tijdschrift voor Diergeneeskunde de volgende
doeleinden dient na te streven.

ie. Publicatie van zoo mogelijk alle door Nederlandsche dierenartsen geschreven
origineele artikelen op het gebied der Diergeneeskunde in den ruimsten zin.

Hiertoe rekent zij ook de hulpwetenschappen, physiologie, anatomie enz.
en die waar de diergeneeskunde als hulpwetenschap kan worden beschouwd,
veeteelt, hygiëne en vergelijkende pathologie.
2e. Publicatie van berichten op maatschappelijk diergeneeskundig gebied, stands-
belangen, abattoir- en vleeschkeuringswezen enz. Personalia. Bibliografie.
3e. Publicatie van referaten op ruimen schaal, bij voorkeur uit tijdschriften, die
in den regel niet door Nederlandsche dierenartsen worden gelezen. Hierdoor
blijven de collega\'s op de hoogte van de vraagstukken, die in het middelpunt
der belangstelling staan.
4e. Diverse onderwerpen. Verslagen van congressen enz.

Alleen dan voldoet het aan de eischen, die de leden der Maatschappij er aan
stellen.

De feiten wijzen uit, dat de gezamenlijke schrijvers en medewerkers voor 1931
zooveel copy zullen produceeren, dat de publicatie daarvan 90 vel zal vereischen
d. i. ^ 1400 blz. Wil men tot publicatie daarvan volledig overgaan dan zal de
Redactie over een subsidie der Maatschappij moeten beschikken groot \' 11.000.—
zooals in bijgaande ontwerp-begrooting is opgesteld.

Men bedenke dat de hooge vlucht, welke de diergeneeskunde hier te lande heeft
genomen, voor een niet gering deel te danken is aan de voorlichting, welke de
dierenartsen, vooral in de laatste jaren, hebben ontvangen door hun Tijdschrift
en de propaganda, welke dit Tijdschrift in andere kringen heeft gemaakt voor de
diergeneeskunde als wetenschap.

De Redactie meent het dan ook als een vervulbare plicht van de Nederlandsche
dierenartsen te mogen beschouwen om het haar mogelijk te maken in deze lijn
voort te gaan. Deze plichtsvervulling zal voor allen op den duur belangrijke vruch-
ten afwerpen.

Mocht de gevraagde subsidieverhooging niet worden toegestaan, dan ligt het
voor de hand de referatendienst sub 3 genoemd belangrijk in te krimpen. Hier-
door zullen echter zoowel de actualiteit als de beteekenis van het Tijdschrift voor
den dierenarts belangrijk dalen

Alvorens tot dit laatste het voorstel te doen, en dus aan het door haar opge-
bouwde werk een ontijdig einde te bereiden, meent de Redactie een ernstig beroep
te mogen doen op alle leden der Maatschappij, die het belang der geregelde weten-
schappelijke voorlichting helder voor oogen zien.

Men beknotte het Tijdschrift niet in zijn ontwikkeling doch schaffe ruim baan
voor verdere ontplooiing".

Na gehouden conferenties van het Dagelijksch Bestuur
en het voltallige Hoofdbestuur met de Redactie, kwam het
Hoofdbestuur eenstemmig tot de conclusie het bovenstaande

voorstel aan de Algemeene Vergadering te moeten doen. Het
Hoofdbestuur is dermate overtuigd van de waarde van een
zoo goed mogelijk Tijdschrift, in de eerste plaats voor de
leden, maar ook voor het prestige van onzen stand tegenover
de buitenwereld en tegenover het internationale veterinaire
milieu, dat het daarvoor een verhooging der financieele bij -
drage aan de leden durft te vragen.

De ontwerpbegrooting, bij het samenstellen waarvan het
Hoofdbestuur van de veronderstelling is uitgegaan, dat zijn
voorstel sub 6 zal worden aangenomen, is in deze aflevering
van het Tijdschrift opgenomen.

H.H. Afdeelingssecretarissen worden er aan herinnerd,
dat de volmachten der afgevaardigden, niet alleen het aantal,
maar ook de namen der leden, die in de Afdeelingsvergadering
hun stem uitbrachten, behooren te vermelden. Indien over
een bepaald agenda-punt niet alle leden, die de lijst ver-
meldt, hun stem uitbrachten, behoort te worden opgegeven,
welke dezer leden dus alsnog gerechtigd zijn ter Algemeene
Vergadering te stemmen. De volmachten der afgevaardigden
behooren vóór het begin der vergadering bij den Secretaris
te zijn ingediend.

Vrijdagavond, gemeenschappelijke maaltijd, in Hötel des
Pays Bas. De regeling, gelegenheid tot opgave, enz. wordt
nader in dit Tijdschrift gepubliceerd.

De namen der sprekers en titels der voordrachten der
wetenschappelijke vergadering zullen nader worden vermeld.
Reeds nu kan worden meegedeeld, dat Prof. Wester een
voordracht zal houden over „Steriliteit" en dat ook Dr.
Klarenbeek een spreekbeurt zal vervullen.

Aan contributies :
636 leden a / 24.— . . . ƒ 15.264.—
51 leden a / 20.— ... - 1.020.
i buitengew. lid è. ƒ 10 . - 10.—
4 halfjaarl. a / 12.— . . - 48.—

Tijdschrift voor Diergeneeskunde
Diergeneeskundig Jaarboekje . . .
Reis-en verblijfkosten H.Bestuur . .
Verdere onkosten H.Bestuur . . .

1 Ontstaan door de schenking van / 2799.95 aan de Prof. Dr. d. A. de
Jong Stichting.

Heden bereikte ons het bericht van het op bijna 83-jarigen
leeftijd overlijden van den Heer Wilhelmus Johannes Phili-
bertus van Oppenraay, oud-districts-schoolopziener te Oister-
wijk. Daar Van Oppenraay zijn opleiding ontving aan \'s Rijks-
Veeartsenijschool, ook enkele jaren in actieven militairen veteri-
nairen dienst was en steeds nog veel belang stelde in de diergenees-
kunde, zij hier omtrent zijn leven een en ander meegedeeld.

Voor rekening van het Ministerie van Oorlog begon Van Oppen-
raay in 1865 zijn studie aan \'s Rijks-Veeartsenijschool. In zijn
studietijd was hij een der voormannen, behoorde hij tot de oprich-
ters van het Veterinair Studentencorps „Absyrtus". In 1869, dat
is dus 61 jaar geleden, behaalde hij het diploma als veearts.

Reeds spoedig werd hij benoemd tot militair paardenarts 3e
klasse; na twee jaren volgde zijn bevordering tot paardenarts
2de klasse. In 1876 werd hij op zijn verzoek uit deze betrekking
eervol ontslagen. In datzelfde jaar werd hij benoemd tot leeraar
in het Duitsch bij het middelbaar onderwijs te \'s Hertogenbosch.
Hier bleef hij slechts een jaar, om dan de betrekking van school-
opziener in het district Tilburg te aanvaarden, met standplaats
Oisterwijk. Dat hij zich in dien tijd nog met genoegen zijn studie-
tijd herinnerde, bleek bijvoorbeeld hieruit, dat hij het feest van
het 25-jarig bestaan van Absyrtus in 1890 meevierde.

Lange jaren is hij voorzitter van de gezondheidscommissie
geweest en plaatsvervanger van den kantonrechter in het kanton
Tilburg. In 1906 werd hij benoemd tot officier in de orde van
Oranje-Nassau.

Nu is hij de eeuwige rust ingegaan. Verschillende oudere collega\'s
zullen zich zeker hun tijdgenoot nog wel herinneren.

Uit de kliniek voor Kleine Huisdieren en Het Veterinair Pathologisch Instituut;
Rijks-Universiteit te Utrecht.

In een voorgaande publicatie werd door een van ons een
beschrijving gegeven van dit ziektebeeld,berustend op tuberculeuzen
grondslag. Het hier weer te geven geval moge tot steun dienen
aan de opvatting, dat bij den hond ook in het beloop van andere
ziektetoestanden van algemeenen aard de chronische been-
woekeringen kunnen worden waargenomen.

Anamnese: De hond — een langharige duitsche staande hond —
is oud en vertoont duidelijke ouderdomsverschijnselen. Het dier is
suf, slaapt veel, vermagert, is dor in het haar. Verder bestaat een
duidelijke, niet oedemateuze, niet warme zwelling van alle
extremiteiten, voornamelijk onder de tarsaal- en carpaalgewrichten,
maar ook in de distale tibia- en radiusstreek. Ook de elleboog-
en kniegewrichten zijn verdikt. Het dier, dat reeds twee keer
in de kliniek operatief werd behandeld voor niertumoren, wordt
op verzoek gedood. Verschillende röntgenfoto\'s, vervaardigd van
de extremiteiten geven het volgende beeld weer.

Alle phalangiaalbeentjes van alle extremiteiten vertoonen
de karakteristieke woekeringen, waardoor een ruw beenoppervlak
ontstaat en sterke verdikking van dit extremiteitgedeelte optreedt.
De woekeringen zijn in de nabijheid der gewrichtjes het geringst,
langs sommige phalangiaalbeentjes lijkt de woekering vrijwel ge-
lijkmatig van dikte, de oppervlakte blijft echter onregelmatig
gegolfd. Carpaal- en tarsaalgewrichten zijn eveneens aangetast.
De calcaneus is in vrij hevige mate veranderd. Zeer sterke been-
woekeringen zijn weer waar te nemen aan radius en ulna, tibia
en fibula. Het gewrichtsgedeelte dezer pijpbeenderen is weer het
minste veranderd, overigens bevinden zich de uitgebreidste woeke-
ringen in het distale ²/₃ gedeelte dezer beenderen; de ulna is op
enkele gedeelten in breedte verdubbeld. Ook hier is het oppervlak
onregelmatig en geeft min of meer de structuur van puimsteen
weer. De humerus en femur vertoonen slechts kleine woekeringen
over geringe uitgestrektheid. Het elleboog- en kniegewricht laten
in het röntgenbeeld geen woekeringen zien. Evenmin zijn been-
exostosen waar te nemen aan halswervels en kop.

De autopsie toont wederom aan, het samengaan van deze been-
veranderingen met processen, die zich in andere lichaamsdeelen

wegens bovengenoemde ziekten in nood geslachte kalveren en runderen. Hieraan
is het volgende ontleend.

Daar bij dergelijke noodslachtingen de functie van maag en darmen gewoon-
lijk gestoord is of stopgezet is geworden, bestaat de mogelijkheid dat de darm-
bacteriën (misschien ook de vleeschvergiftigers) gemakkelijk in de bloedbaan
komen en zoodoende het geheele organisme doorwoekeren. Het is derhalve aan-
gewezen bij dergelijke gevallen steeds een bacteriologisch vleeschonderzoek te
verrichten. Bij een tijdige slachting is het vleesch in den regel steriel, in andere
gevallen groeien Coübacteriën, soms zelfs anaëroben.

In verband met het feit, dat tijdens het spoorwegvervoer de dieren in den
regel min of meer in den halster hangen, is het dier meestal slecht uitgebloed,
en heeft het vleesch vooral een donkere kleur. Ook zelfs bij dieren die goed
uitgebloed schijnen ziet men dit donkere vleesch.

Aangewezen is het dus bij bovengenoemde ziekten de spiergroepen los te
maken en steeds een bacteriologisch vleeschonderzoek te verrichten.

De Gartnerbacillose bij het rund. (Die Enteritidis-Gartner-Krankheit des Rindes.
Hopfengartner, Kaller en Berngruber, München. Tierarztl. Woch. 1929,
pag. 509—527.

Op een stal van -f- 80 koeien werd bij 14 dieren (= 17 %) een Gartner-
infectie vastgesteld. Deze epidemie ging bovendien gepaard met een vleesch-
vergiftiging onder de werklui van de boerderij, welke vleeschvergiftiging optrad
na het gebruik van het vleesch van een in nood geslacht, ongekeurd kalf.

Deze Gartnerepidemie was ongeveer 8 maanden lang waargenomen. De stal
zou besmet zijn geworden door een ingevoerde koe. De ziekte kwam eerst onder
de kalveren, later meer onder de volwassen runderen voor. De tot dusver meer
goedaardig verloopende epidemie nam toen een boosaardig karakter aan. In het
geheel werden 4 kalveren, 1 jonge stier, 1 os en 8 koeien ziek.

De ziekteverschijnselen waren zeer varieerend. Lichte, sleepend verloopende
gevallen kwamen voor naast zware septicaemievormen. Bij de kalveren zag men
vooral de long-borstvliesontstekingen, gecompliceerd door enteritissymptomen.
Bij de volwassen runderen zag men vooral darmontstekingen.

Kultureel werd de Giirtnerbacil uit de organen, gal, darm- en vleeschlymph-
klieren, beenmerg en faeces geïsoleerd.

Bij 2 koeien, die specifieke Gartneragglutininen in het bloed hadden, was het
bact. vleeschonderzoek negatief. Schrijvers zien in de agglutinatie een hulp-
middel om de bacillendragers te ontdekken.

Uit een vleeschkeuringsoogpunt is vooral van belang, dat uit bovengenoemde
gevallen blijkt, dat de latente Gartnerinfectie bij het rund zeer moeilijk, veelal
onmogelijk is te diagnostiseeren. In één geval gaf slechts de hooge temperatuur
bij een overigens geheel gezond kalf eenig vermoeden op het aanwezig zijn van
een infectie.

Op het gevaar, dat bij het afslachten van bacillendragers kan ontstaan (ver-
ontreiniging van het vleesch met darminhoud) wordt door schrijvers nader de
aandacht gevestigd. Om aanwezige Gartnerbronnen op het spoor te komen
worden de volgende maatregelen aanbevolen.

Worden via het bacteriologisch vleeschonderzoek of door middel van een
vleeschvergiftiging bij den mensch Gartnerbacillen geïsoleerd, dan moeten alle
dieren, aanwezig op de stal waarvan het betreffende dier afkomstig is, aan een
systematisch onderzoek worden onderworpen. Bloed, faeces en melkmonsters
moeten, met tusschenruimten van eenige weken, bacteriologisch onderzocht
worden. De melk van zieke of van verdachte dieren moet vernietigd worden, de
melk van de overige dieren mag slechts na een voldoende verhitting worden
vrijgegeven.

Welke factoren hebben invloed op de kwaliteit van het vleesch ? (Qualitats-
beeinflussende Faktoren beim Fleisch. C. H. Heidenreich, Züchtungskunde, Bd 5,
1930. Pg- 3¹)

In verband met de pogingen der fokkers, om een goed, flink ontwikkeld,
slachtrijp slachtdier te fokken, moet, naar Heidenreich meent, allereerst de
vraag worden opgelost, van welke factoren een goede of slechte kwaliteit van
het vleesch afhangt. Tot dusver zijn z.i. de methoden tot beoordeeling van de
hoedanigheid van het vleesch en vet nog te zeer subjectief.

Het vleesch van mindere kwaliteit of onvoldoende rijpheid is vooral geken-
merkt door een slappe, waterige structuur en zijn eigenschap, gemakkelijk water
af te geven. Men heeft getracht dit waterafgiftevermogen bij verschillende
vleesch soorten te bepalen Volgens Heidenreich hangt dit vermogen samen
met de ontwikkeling van het bindweefsel tusschen de spierfibrillen (sarcolemna,
perimysium internum et externum).

Uit chemische onderzoekingen van goed en slecht vleesch is gebleken, dat het
watergehalte bij beide vleeschsoorten ongeveer hetzelfde is. Bij het vleesch van
slechte kwaliteit ziet men echter reeds uitwendig aan het vleesch het water te
voorschijn komen. Vanzelf komt men derhalve tot de vraag, hoe en waar wordt
dezelfde hoeveelheid water in het vleesch van slachtrijpe dieren vastgehouden.

Het bindweefsel, een lijmachtige, kollagene massa, heeft de eigenschap water
in zich op te nemen en vast te houden. In spierweefsel van nog niet voldoende
slachtrijpe dieren is het bindweefsel niet voldoende aanwezig om de geheele
hoeveelheid water te kunnen fixeeren. Het vleesch schijnt derhalve wateriger en
geeft ook gemakkelijker water af. Onder dit water moet men dan verstaan de
vloeistof in de spierfibril, het sarcoplasma. Het is zoodoende te verklaren, dat
een spierbundel met nog niet voldoende ontwikkelde sarcolemna, perimysium
internum et externum, die alle 3 uit bindweefsel bestaan, gemakkelijker het
celwater verliest dan een bundel met veel bindweefsel omgeven.

De vorming van het bindweefsel, een proteïnelichaam, is min of meer afhan-
kelijk van een proteïnerijke voeding, zooals bij het mesten van slachtdieren.
Oudere dieren moeten derhalve een betere bindweefselontwikkeling in het spier-
weefsel hebben dan jongere dieren.

Ook schijnt de dikte van de spierfibril een zekere rdl te spelen bij de kwaliteit
van het vleesch. Onrijp vleesch heeft dunnere fibrillen dan vleesch van goede
kwaliteit.

In verband met deze beschouwingen geeft Heidenreich de volgende definitie
van rijp vleesch. Daaronder moet men verstaan spierweefsel bij een dier, waarbij
de groei der spierfibrillen geeindigd is, een zekere vetvorming heeft plaats gehad
en een voldoende bindweefselvorming heeft plaats gevonden. Te weinig bind-
weefsel maakt het vleesch waterig en slap, te veel bindweefsel maakt het droog
en taai.

vergadering van 23 Juni j.1. is dit besluit van Gedep. Staten echter voor kennis-
geving aangenomen en heeft de raad zich dus tenslotte bij de beslissing van Gedep.
Staten neergelegd.

Opnieuw heeft de Raad der gemeente Roosendaal vergaderd over het verzoek
van de R.K. Slagerspatroonsvereeniging tot verhooging van de gemeentelijke
dekking van den bouw van een slachthuis bij particulier initiatief van 100.000
op 150.000 gulden. Er was een aanbod ingekomen van de firma v. d. Eijken,
exportslachterij, om voor de gemeente als centraal slachthuis op te treden. Met
10—6 stemmen werd echter het verzoek der R.K. Slagersvereeniging goedgekeurd.
Door een groep slagers is intusschen een beroep gedaan op de Kroon om vernie-
tiging van het raadsbesluit der gemeente, waarin bij verordening het slachten van
vee, enz. elders dan in het centrale slachthuis, krachtens art. 4, sub 3 der Hinder-
wet. wordt verboden.

Het gemeentelijk slachthuis te Goor is per 1 Aug. 1930 verhuurd aan de N.V.
Koninkl. Stoomvleeschwarenfabriek van R. Linthout & Co., te Wilp.

In den Raad van \'s Gravenhage is aangenomen het voorstel tot het bouwen van
een verkoophal voor vleesch voor den grossiershandel op het terrein van het open-
baar slachthuis. de Graaf.

Onderscheiding. Piof. Dr. L. de Elieck te Utrccht is benoemd tot Honorary
associate of the Royal College of Veterinary Surgcons in England. (N.R.Ct.)

Prof. Schornagel treedt met 1 Aug. af als voorzitter der Faculteit. Hij
heeft dit ambt dan gedurende drie jaren vervuld.

Prof. C. F. van Oijen, Voorzitter, adres Biltstraat 166, Utrecht; spreek-
uur Maandagmorgen 10—11 uur.

Geslaagd voor het Candidaats-examen de Heeren : M. Gakeer, W. A. de Haan
en L. S. B. G. M. Gakeer.

voor het Doctoraal-examen (ie gedeelte) de Heeren : H. Veurman, W. van
Veen en G. H. Vruwink.

voor het Doctoraal-examen (2e gedeelte) de Heeren : J. H. Naafs en M. J.
Gorter.

Volgens een bericht in de Vee- en Vleeschhandel, 1930, No. 21, ontleend aan
de Norske Handelstidende, heeft een Noor patent genomen voor een rubber-
beslag, dat reeds te Londen met goed gevolg zo\'u zijn toegepast.

Op 23 Dec. 1929 werden voor het laatst gevallen waargenomen. Sedert is
het land vrij van de ziekte.

Op de opmerking van het kamerlid Vos, in zake niet verplichte ontsmetting
van vrachtauto\'s na veevervoer, heeft de Minister van Arbeid, Handel en Nijver-
heid geantwoord, dat een wijziging van de Veewet om hierin te voorzien, in voor-
bereiding is. Vr.

In de Alg. Vergadering van de „Algemeene Nederlandsche Pluimveefokkers-
Vereeniging" is besloten een Nederlandsch Pluimveestamboek op te richten.

Het Bestuur der Diergeneeskundige Faculteit van het Utrechtsch Studenten
corps zond weer aan alle dierenartsen een circulaire, waarin een beroep wordt
gedaan op hunne medewerking en invloed, ten einde de a. s. studenten in de
diergeneeskunde te nopen in elk geval lid te worden van een der groote
studentenvereenigingen, het liefst van het U. S. C.

Het spreekt van zelf dat alle collega\'s het groote belang daarvan inziende,
hun volle medewerking gaarne zullen verleenen. Vr.

J. van Woerden, benoemd tot dierenarts-keurmeester aan het slachthuis te
Haarlem (buitendienst).

Schottmüllerinfeeties bij het rund. (Bac. paratyphi B-Schottmüller beim Rind.
Ein Beitrag zur Klärung des Entstehens von Fleischvergiftungen, M, Hopfen-
gärtner. München. Tierärztl. Wochensch. 1929, pag. 185.)

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek van een wegens uturusruptuur in
nood geslachte koe werd de Bac. parat. B. Schottmüller geïsoleerd. De sectie
van deze koe bracht aan het licht een roodheid van het Peritoneum, dat boven-
dien nog met fibrinelagen was bedekt. Deze fibrineuze peritonitis schijnt het
gevolg te zijn geweest van de uterusruptuur.

Op een andere boerderij werden binnen 14 dagen een 6-tal koeien ziek, onder
verschijnselen van tympanitis, met slijmige, haemorrhagische diarrhee. Uit de
vleesch- en orgaanmonsters van deze 6 koeien werden bacteriën gekweekt, die
biochemisch, morphologischen serologisch tot de Schottmüllersoort behoorden ; zij
waren echter bij voedering muis-pathogeen.

Op een derde boerderij aborteerde een koe, nadat ze lang ziek was geweest
(bloeddiarrhee, vermagering). In faeces en melkmonsters werden Schottmüller-
bacteriën gevonden. Bij een daaropvolgend systematisch onderzoek van alle
dieren van deze stal vertoonde een tweede koe een positieve agglutinatie met
Schottmüllerbacteriën. Bij een derde koe konden eveneens weer Schottmüller-
bacteriën uit de melk worden gekweekt. Daar de eigenaar zelf bacillendrager
was werd vermoed, dat door dezen de koeien besmet waren geworden. In het
geheel werden 7 koeien uit deze stal met paratyphusbacillen besmet gevonden.

Tot slot maakt Hopfengärtner de opmerking, dat contactinfecties niet alleen
van rund op rund, maar ook van rund op mensch mogelijk zijn en acht hij
het aangewezen, in alle gevallen van Schottmüllerinfecties, naast de als be-
smettingsbron in aanmerking komende personen of vleesch of vleesch waren,
vooral ook aan de veestallen zelf de noodige aandacht te schenken.

De beoordeeling van noodslachtingen wegens spoorwegziekte, acetonaemie, enz.
(Die Eisenbahnkrankheit, die Azetonaemie und ähnliche Erkrankungen beim
Rindvieh, sowie die fleischbeschauliche Beurteilung derartiger Fälle. Dr. Claassen,
Berlin. Tierärztl. Woch., 1929, pag. 889).

Claassen geeft een beschrijving van de spoorwegziekte en enkele daarmede
verwante ziekten, als acetonaemie, kalfziekte en kopziekte, welke ziekten her-
haaldelijk worden waargenomen bij het ter veemarkt te Dortmund aangevoerde
vee. Behalve de klinische verschijnselen, de aetiologie, het verloop en de be-
handeling van deze ziekten, geeft hij ook een beschouwing over de keuring van

afspelen. Het sectieprotocol van het Veterinair Pathologisch
Instituut vermeldt van dezen patiënt de volgende pathologisch-
anatomische bevindingen :

Sectie A 7140. 23 December 1929. Cadaver van een hond in
vrij goeden voedingstoestand, rigor mortis aanwezig. De onder-
voeten en gewrichten zijn verdikt, iets oedemateus. Alle beenderen
der extremiteiten vertoonen een onregelmatig uiterlijk en zijn bedekt
met een oedematens bindweefsel, dat vooral aan de gewrichten
een vrij dikke laag (± 1 c.M.) vormt. Synovialis, synovia en
gewrichtskraakbeen vertoonen geen afwijkingen.

Longen zijn spaarzaam doorzaaid met afgeronde, sterk buiten
de oppervlakte promineerende haarden, die tot appelgrootte be-
reiken; daar tusschen zijn slechts enkele miliaire haardjes te
vinden. Op sneevlakte geven de groote haarden een sterk verval
te zien: groenachtig-etterig, vervloeiend, soms met haemorrha-
gischen inhoud en holtevorming; het resteerende weefsel is
grijswit spekkig. Bronchiale- en sternale lymphklieren, en pleura
vertoonen geen macroscopische veranderingen.

In de nieren, diaphragma en hartspier zijn witte tumorachtige
haarden te vinden, infarctachtig in de nieren, boongroot in het
diaphragma, puntvormig in de hartspier.

Behalve enkele hyperplasichaardjes in de bijnieren en milt ver-
toonen de overige organen geen bijzondere afwijkingen.

In uitstrijkjes uit een longhaard werden geen zuurvaste bacillen
gevonden. Een cavia 24/12 1929 ingespoten subcutaan en in-
tramusculair met 1 c.c. emulsie van een periarticulaire weefsel-
verdikking, werd 31/3 1930 gedood in zeer goeden voedingstoestand.
Bij de sectie werden geen tuberculeuse veranderingen gevonden.

De beenderen der extrimiteiten vertoonen in maceratiepraeparaten
een uitgebreide periostitis ossificans met optreden van zeer talrijke
beenpuntjes, vooral op aanhechtingsplaatsen van spieren. Aan
de epiphysen is de beennieuwvorming bijzonder sterk, zonder dat
het eigenlijke gewricht hierin betrokken is.

Microscopie: De longhaarden bestaan uit tumorweefsel, dat een
zeer uitgebreide necrose vertoont, met meestal een sterke infiltratie
van ontstekingscellen; het longweefsel is diffuus als een pneumonie
doorgroeid, met een duidelijk infiltreerend doordringen in het
omgevende longweefsel. Het tumorbeeld is zeer wisselend en doet
op het eerste gezicht sarcoomachtig aan. Groote gedeelten bestaan
uit spoelvormige- of gereticuleerde cellen, waarbij in de eersten
vaak bundelvorming is opgetreden en de laatsten vaak omschreven
haarden vormen. Intusschen treden hiernaast buisjes en celstrengen

op van epitheliaal karakter, met een uitgesproken atypie van
de cellen en kernen.

In nier, diaphragma en hartspier vertoonen de haarden dezelfde
bouw; in het diaphragma treden de epitheliale elementen sterker
op den voorgrond, terwijl op enkele plaatsen in de buizen en
strengen verhoornend plaveicel-epitheel werd gebonden (metaplasie
van klierepitheel).

Diagnose: Chron. periostitis ossijicans (ostéite hypertrophiante
P. Marie) ; vletastatische carcinomatose in longen, nieren, diaphragma
en hartspier. Hyperplasiehaarden in bijnier en milt.

Epicrise: In verband met de eigenaardige combinatie van
carcinoom met sarcoomachtige beelden en gereticuleerd weefsel
werd gedacht aan een metastatische mammatumor. Bij nader
onderzoek bleek deze hond reeds tweemaal (4 Uec. 1928 en
9 Nov. 1929) voor een mammatumor te zijn geopereerd.

De diagnose van deze tumoren bleek te zijn gesteld, de eerste
maal als adenoma eareinomatosa (myo-epithelioom) en de tweede
maal: myo-epithelioom met plaveicelgedeelten (carcinoom). Ver-
gelijking van het microscopische materiaal van de beide mamma-
tumoren en de boven beschreven tumoren gaf volkomen analoge
beelden.

De mammatumoren waren dus myo-epitheliomen, waarbij in
de kliergedeelten metaplastische veranderingen naar plavei-epitheel
waren opgetreden, terwijl het myo-epitheel vooral sarcoomachtige
beelden te zien gaf; het optreden dezer beide cel-elementen (klier-
en myo-epitheel) in de metastasen vormt een unicum m de
gezwelleer, daar aangenomen moet worden, dat beide celsoorten
afzonderlijk metastaseeren en toch weer in dezelfde combinatie
als in de primairetumor optreden. Tot nu toe is hiervan slechts
één geval in de literatuur bekend (Peyron).

Voor de klinische beteekenis van het geval is van meer be-
teekenis, dat hier een ostéite hypertrophiante pneumique is
opgetreden, waarbij geen longtuberculose werd gevonden. Intusschen
hebben de longtumoren een tweetal eigenschappen, die wellicht
voor het ontstaan van de beenveranderingen beteekenis kunnen
hebben, n.1. ie het uitgebreide verval en 2e het feit dat, in ver-
band met de groote afmetingen, de betrekkelijk weinig maligne
groei, en de lang geleden verrichte ie tumorexstirpatie, moet
worden aangenomen, dat de longmetastasen reeds lang aanwezig
waren. Dan zijn deze metastatische longtumoren terug te brengen
tot een chronisch longproces met veel verval, een combinatie die bij
den mensch voor het ontstaan der beenveranderingen wordt aan-
genomen .

Osteopathia hy pertrophica carcinomatosa
Beenwoekeringen der carpaal-metacar-
paal en phalangiaal beentjes.

Osteopathia hypertrophica carcinomatosa
Beenwoekeringen op tibia, tarsaal- en
metatarsaal beentjes.

Bei einem Hunde welche zwei Male operiert wurde für ein Geschwulst einer
Milchdrüse, konnte eine Arthropathie der Extremitäten festgestellt werden. Die
Mammäre Geschwülste hatten einen Struktur von Myoepithel und Karzinom ; in
einigen Organen und speziell in den Lungen wurden ebenfalls zahlreiche Ge-
schwülste der selben kombinierten Natur gefunden. Einige grosse Geschwülste
der Lungen enthalten zentral, eine verfallene Masse.

The authors observed an arthropathy in a dog that was operated twice
from a tumour of the mammae.

Besides the evident arthropathy, several tumours of the same nature were
found in some organs, especially in the lungs. Some large tumours in the lungs
showed a central necrosis. In this case we must conclude, that the tumours in
the lungs come form the mamma tumours, these chronic lungprocesses with
necrosise are evidently the cause of the arthropathie.

Chez un chien opéré deux lois d\'une tumeur mammaire (récidivée) dont
l\'examen histopathologique faisait voir du tissu myoépithélial et carcinomateux,
nous avons observé une Arthropathie hypertrophiante bien prononcé et plusieurs
tumeurs, de la même structure de la tumeur mammaire, dans quelques organes,
surtout dans les poumons.

Nationaal comité voor het XI. Intern. Veeartsenijkundig Congres te Londen 1930.

Tengevolge van een misverstand is de opgave der passageprijzen in het tijd-
schrift van 15 Juli niet juist.

Aan hen, die zich reeds als lid van het congres opgaven, zijn de juiste tarieven
toegezonden.

Voor de overige eventueele congresbezoekers volgen hieronder de gereduceerde
tarieven geldig voor één maand vanaf 1 of 2 Augustus 1930.

Deze gelden uitsluitend de reizen per dagboot via Vlissingen of per nacht-
boot via Hoek van Holland. Voor heen- en terugreis behoeft niet van dezelfde
lijn gebruik gemaakt te worden. Men kan per dagboot de heenreis maken en
per nachtboot terugkeeren of omgekeerd.

Bovendien zijn verkrijgbaar de algemeen geldende reductie-biljetten geldig voor
15 dagen uitsluitend via Vlissingen. Hiermede kan men niet vóór den 8en dag
terugkeeren en niet op Zondag reizen.

Voor laatstbedoelde reizen gelden tevens verlaagde tarieven van verschillende
Hoofdstationsnaar Vlissingen en terug. Hieromtrent geven de stations inlichtingen.

Hotel-accomodatie kan door tusschenkomst van ondergeteekende worden
geregeld. De Secretaris,

bacill. paratyphosis, 2 maal staphylococcen en 1 maal bacillus enteritidis Gartner);
bij 19 nuchtere kalveren (7 gevallen positief, 4 maal coli ; 3 maal paratyphusbacil-
len) ; bij 5 schapen (1 geval positief, staphylococcen) en 16 maaibij vleeschwaren.

Slachthuis, koelhuis, buitendienst en ijsfabriek hebben een gescheiden financieele
exploitatie. Het koelhuis heeft een nadeelig saldo opgeleverd van ruim / 13.000.—;
de andere deelen van het bedrijf een voordeelig saldo nl. slachthuis ruim / 112.000—:
buitendienst bijna / 3000.— en ijsfabriek bijna / 18.000.— De totale winst be-
draagt ruim ƒ 129.000.—.

Evenals bij alle oudere abattoirs zijn ook te Groningen verschillende verbe-
teringen aangebracht, als bekleeding met tegels van de wanden der slachthallen,
verandering in het luchtspoor, enz.

Bacteriologisch vleeschonderzoek had 289 maal plaats. Positief was het onder-
zoek bij 2-runderen met pyaemie (staphylococcen), 1 rund met enteritis (meng-
infectie), 1 rund met peritonitis (diplococcen), 1 rund met metritis (coli), 1 vet-
kalf met pyaemie (thrombus in het hart, onbeweeglijke gram positieve bacil),
3 nuchtere kalveren met polyarthritis (2 x coli en 1 x anaerobe bacil), i nuchter
kalf met septische verschijnselen (coli), 17 varkens met vlekziekte (vlekziekte-
bacil), varken met nephritis (diplococcen), varken met pyaemie (thrombus in het
hart, streptococcen) en een varken met metritis (menginfectie).

Tuberculose werd waargenomen bij 11.93% der runderen, 6.66% der var-
kens, 0.48 % der graskalveren, 0.19 % der vette kalveren, 0.02 % der schapen,
en 0.28 % der paarden.

Echinococcosis kwam voor bij 2.62 % der runderen, 0.36 % der varkens, 0.64 %
der schapen, 5 % der paarden, 5 % der geiten en 0.02 % der vette kalveren.

Bij 22 runderen kwam cysticercus inermis in levensvatbaren toestand voor ;
in 15 gevallen kwqm de parasiet voor in den uitwendigen kauwspier.

Behalve ie kantoor voor den invoer van vleesch vanuit het buitenland, is Gro-
ningen ook aangewezen als ie kantoor voor den invoer van vleeschwaren. Blijkens
de bijgevoegde staat werden vooral gezouten varkens-, runder- en schapedarmen
ingevoerd en gerookte hammen Deze vleeschwaren waren afkomstig uit Argen-
tinië, Nieuw-Zeeland, Frankrijk, Duitschland, Denemarken en België.

Op de agenda voor de jaarlijksche, algemeene vergadering van den Ned. Sla-
gershond op 30 Juli komt o. a. voor een voorstel van de Slagersvereeniging te
Zaandam om te beproeven eene uniforme uitvoering te verkrijgen van de bepa-
lingen der vleeschkeuringswet, door die uitvoering van rijkswege te doen geschie-
den en niet op te dragen aan de gemeentebesturen.

Er wordt aan herinnerd, dat de wet in iedere gemeente verschillend wordt uit-
gevoerd en de bepalingen niet overal uniform worden toegepast. Zeer terecht
zegt men in het praeadvies, dat zelfs bij een rijksuitvoering toch nooit een alge-
heele uniformiteit zal worden verkregen, daar de persoonlijke opvattingen van
de hoofden van dienst over sommige onderwerpen steeds zullen uiteenloopen.
Het meest zal men het ideaal bereiken door een zuiver ambtelijke uitvoering.
Zooals uit de verslagen over de jaren 1927 en 1928 van den Veterinair-Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid is gebleken, tracht de inspectie geleidelijk het
aantal zuiver ambtelijke kringen uit te breiden.

Blijkens een mededeeling in de ,,Vee en Vleeschhandel" heeft de Noord-Brab.
Christ. Boerenbond te Tilburg aan verschillende gemeentebesturen in die provincie
een rondschrijven verricht, met het verzoek medewerking te willen verleenen
om te komen tot de oprichting van een instelling voor het afhalen en verwerken
van afgekeurd vee en vleesch

De gemeentebesturen van Boekei, Escharen en Lithoyen hebben reeds in be-
ginsel besloten, hun medewerking hiertoe te verleenen.

Gedeputeerde Staten contra gemeentebestuur inzake uitvoering der Vleesch-
keuringswet.

In de „Vee- en Vleeschhandel" van 4 Juli j.1. vond ik het volgende vermeld
omtrent een interventie van Gedep. Staten van Overijsel inzake de uitvoering
van de vleeschkeuringswet in de gemeente Holten.

Op 20 Febr. 1929 werd door den rijksveldwachter tegen een landbouwer proces-
verbaal opgemaakt wegens het slachten van een rund, dat niet levend was gekeurd.
Daarbij bleek toen, dat gedurende het tijdvak Oct. 1928 t/m Febr. 1929 door den
keuringsdienst te Holten bij pl.m. 245 runderen geen levende keuring was ver-
richt. Te dezer zake verklaarde de keuringsveearts bij dit proces-verbaal, dat hij
voor den aanvang van het huisslachting-seizoen aan het gemeentebestuur verzocht
had om een tijdelijken keurmeester, docli hierop een afwijzend antwoord had
ontvangen.

Bedoeld proces-verbaal werd door het Openb. Ministerie aan Gedep. Staten
ter inzage gestuurd, die het aan het gemeentebestuur zonden en opgave verzochten
van de maatregelen, die men dacht te nemen om voortaan een behoorlijke uit-
voering van de wet te verzekeren.

Het gemeentebestuur op zijn beurt onderhield den keuringsveearts hierover,
die zijn beleid verdedigde onder verwijzing naar de verschillende schrifturen, die
hij in 1927 en 1928 omtrent het functionneeren van den dienst had ingezonden.

Het gemeentebestuur gaf vervolgens aan Gedep. Staten te kennen, dat eerst
thans de niet naleving van deze keuring te zijner kennis was gekomen (?) en dat
men overwoog den keuringsveearts te verbieden praktijk uit te oefenen.

Zeer terecht trokken Gedep. Staten de juistheid van deze verklaring in twijfel,
daar de Inspectie reeds in Nov. 1928 op verbetering had aangedrongen en men
het voorts ondenkbare achtte, dat in een kleine gemeente als Holten een 245
runderen zonder levende keuring zouden kunnen worden geslacht, zonder dat dit
de leden van den raad bekend zou zijn. Ter verzekering van een behoorlijke uit-
voering van de wet achtten zij het noodzakelijk, dat den keuringsveearts verboden
werd zijn praktijk uit te oefenen, terwijl in verband daarmede diens jaarwedde
in minimum en maximum met / 1500. — zou moeten worden verhoogd.

De ontheffing tot uitoefening van de veeartsenijkundige praktijk werd hierop
door B. en W. ingetrokken en de wedde bij raadsbesluit van 7 Aug. 1929, ingaande
i Oct. 1929, met f 500.— (en niet met ƒ 1500.—) verhoogd.

In Sept. d. a. v. volgden hierop 2 besluiten van Gedep. Staten, op grond van
art. 10 der vleeschkeuringswet. Hierin werd de wijziging van de instructie, voor-
zoover het de niet uitoefening van particuliere praktijk betreft, gedeeltelijk goed-
gekeurd, echter de salarisverhooging van / 500. niet goedgekeurd en het salaris
vastgesteld op ƒ 2500.— tot ƒ 3500.—.

Natuurlijk ging de raad hiertegen in beroep. Bij Koninklijk Besluit van 4 Maart
1930, No.12, werd echter het beroep van den raad wegens niet goedkeuring zijner
instructie-wijziging ongegrond verklaard, echter tevens de salarisvaststelling door
Gedep. Staten vernietigd, omdat dit College ingevolge art. 10 der wet wel de be-
voegdheid had om de gemeentebesturen tot het treffen van voorzieningen te nopen,
maar niet om zelf die voorziening te treffen. In de considerans werd o. m. gezegd,
dat de door den raad vastgestelde bezoldiging van / 1500.— tot / 2500.—, in ver-
band met den veelomvattenden en verantwoordelijken werkkring, te laag is en
die bezoldiging niet beneden / 2500.— tot ƒ 3500.— behoort te blijven, waarmede
genoegen kan worden genomen, zoolang de keuringsveearts tevens zal zijn Directeur
van het slachthuisbedrijf (salaris / 1000.—).

Ingevolge art. 23 der vleeschkeuringswet had de gemeenteraad binnen 3 maan-
den nieuwe voorstellen moeten indienen. Toen hij dezen termijn zonder meer liet
voorbij gaan, hebben Gedep. Staten van de hen in datzelfde artikel gegeven be-
voegdheid gebruik gemaakt en 10 Juni j.1. een verordening vastgesteld tot wijzi-
ging van de instructie van den keuringsveearts, terwijl diens salaris op / 2500.—
werd vastgesteld. Den gemeenteraad stond nog beroep open bij de Kroon. In zijn

De oogproef beinvloedt de reactie der onderhuidsche inspuiting niet, zoodat
deze, desgewenscht, als controle kon worden toegepast.

Als moeilijkheid blijft bestaan dat sommige chronische, hevige tuberculose-
lijders weinig of geen reactie vertoonen en ook dat men bij dergelijke dieren soms
geen tubercelbacillen waarneemt.

Het onderzoek der reactie-dieren moet stelselmatig en nauwkeurig plaats heb-
ben, zoowel wat betreft auscultatie, onderzoek der lymphklieren, de baarmoeder
en de uier (vóór en na het melken). Ter opsporing van tubercelbacillen zij ver-
wezen naar het sputum, opgevangen na spontaan hoesten of met behulp van den
sputumvanger (waarvan spreker modellen het circuleeren en het wijde model
aanbeveelt). De bloedige methode voor het verkrijgen van sputum uit de trachea,
komt eerst in de 2e plaats aan de orde. In het sputum ziet men liefst stukjes en
propjes, die spoedig uitgestreken moeten worden, waarom het gewenscht is zelf
het sputumonderzoek te verrichten. Men kent den toestand van het dier waarvan
het sputum afkomstig is en dat zal dikwijls een zeer nauwkeurig en herhaald
onderzoek met uiteindelijk succes ten goede komen.

Ook het onderzoek van melk kan noodig zijn, minder dat van mest en urine.
Wel is daarentegen van belang het opvangen van baarmoederslijm, door middel
van het inbrengen en omdraaien van een lepel voor de cervix. Koeien met baar-
moedertuberculose zijn sterke smetstofverspreiders.

Het criterium voor overname en opruiming moet zijn : het aantoonen van
tubercelbacillen. Toch is het gewenscht ook de dieren op te ruimen waarbij geen
tubercelbacillen zijn gevonden, doch wel andere verschijnselen aanwezig zijn die
op een open tuberculose wijzen.

Het is zaak bij de beslissing, wat een positieve reactie is en welke dieren opge-
ruimd moeten worden, een vaste basis te volgen. Er zullen dan miswijzingen voor-
komen, doch dat zal men nimmer kunnen ontgaan en een dergelijke wijze van
werken geeft een gewenschte stabiliteit.

Spreker acht het wenschelijk dat de werkzaamheden, aan het tuberculose-
onderzoek verbonden, geheel in handen blijven van praktiseerende dierenartsen.
De uitspraak van autoriteiten is, dat ook de oogreactie niet door leeken kan worden
gecontroleerd en ook bij de thermische reactie is deskundig oordeel onmisbaar.
In N.-Holland weigeren de dierenartsen hunne medewerking wanneer controleurs
met een deel der werkzaamheden worden belast. Over geheel het land moesten
de dierenartsen zich in deze solidair verklaren.

Ook is het gewenscht, dat er slechts contracten worden afgesloten met die ver-
eenigingen welke de ,,vrije dierenartsenkeuze" als bindend in hare reglementen
opnemen. Blijft alzoo de tuberculosebestrijding in haar geheel tot het arbeidsveld
der prakt, dierenartsen behooren, dan zijn deze zedelijk verplicht, daaraan de
volle aandacht te wijden, ook al worden de vele werkzaamheden, daaraan ver-
bonden, wat zuinig betaald. Wenschelijk is het, zooveel mogelijk het geheele
onderzoek, ook die der se- en excreta zelf te verrichten.

Als de meest geschikte wijze van berekening der financieele vergoeding, moet
de betaling per aantal runderen geacht worden. In N.-Holland is dat bedrag / i.—.

Naar aanleiding der voordracht van den heer S. ontspon zich een levendige
discussie : het gelukte den spreker de verschillende vragen en bezwaren op be-
vredigende wijze te beantwoorden en op te lossen.

De voorzitter was dan ook met recht de tolk der vergaderden toen hij collega S.
hartelijk dank betuigde voor zijn weldoordachte en pakkende voordracht.

Bij rondvraag wees W. C. Monster op het feit, dat vanwege de veeverzekerings-
maatschappij te O. en N. Pekela een inschrijving voor dierenartsen in den omtrek
is uitgeschreven, betreffende een aanbesteding van het tuberculose-onderzoek der
bij die maatschappij aangesloten runderen.

Het bestuur der afdeeling zal, naar aanleiding daarvan, de betrokken dieren-
artsen verzoeken zich solidair te verklaren en niet in te schrijven.

Een bacteriologisch vleeschonderzoek vond plaats bij 118 dieren, n.1. 26 run-
deren, 12 kalveren, 30 nuchtere kalveren, ig varkens, 16 paarden, 13 schapen,
en 2 geiten. Het vleesch van 6 runderen, 4 kalveren, 7 nuchtere kalveren en 7
varkens bleek bacteriën te bevatten. Het betrof 1 rund met polyarthritis en endo-
carditis, I rund met emphysemateuze vrucht, 1 rund met multipele bloedingen,

1 rund met traumatische pericarditis, 1 rund met kopziekte, 1 in nood geslacht
rund met enteritis, 4 kalveren met paratyphosis, 3 nuchtere kalveren met arthritis,

2 met enteritis, 2 met miliaire orgaannecrose, 2 varkens met emphysemateuze
vruchten, 1 gestorven varken met enteritis, 1 varken met multipele abscessen,
I in nood gedood varken met pneumonie en 2 varkens met vlekziekte.

Tuberculose kwam voor bij 21.59 % der runderen, 1.26 % der kalveren, 0.11 %
der nuchtere kalveren, 7.83 % der varkens, en 0.84 % der schapen.

Echinococcosis kwam voor bij 9.45 % der runderen, 13.44 % der paarden en
0.84 % der schapen. Merkwaardigis, dat, terwijl alle andere diersoorten een regel-
matige daling van het voorkomen dezer parasieten te zien geven, het aantal aan-
getaste paarden niet terugloopt.

Cysticercosis werd 114 maal waargenomen, en wel bij 104 runderen en 10 gras-
kalveren. Bij 4 runderen waren de cysticerci levensvatbaar.

Bij de levende keuring wordt vermeld het geval van een koe, die kreupel was
en waarbij bij het onderzoek na de slachting een tuberculeuse ontsteking van de
humerus aanwezig was.

Van reeds elders goedgekeurde organen moesten bij invoer worden a/gekeurd wegens
echinococcosis 12 runderlevers, 4 paardenlevers, wegens tuberculose 11 runder-
levers, i kalfslever, 2 nuchtere kalfslevers en 1 varkenslever ; wegens distomatosis
19 runderlevers ; wegens angiomatosis 3 runderlevers. Dat ook het stempelen nog
%vel wat te wenschen overlaat blijkt hieruit, dat wegens het ontbreken van stem-
pelmerken moesten worden afgekeurd 1 runderlever, 44 rundernieren, 4 runder -
tongen, 24 nuchtere kalfslevers, 10 nuchtere kalfskoppen, 2 paardenlevers, 1
varkensnier, 1 schapennier en 2 schapenkoppen.

Een belangrijke daling van het aantal slachtingen van varkens werd waarge-
nomen, een verschijnsel dat vrijwel aan alle openbare slachthuizen in Nederland
werd opgemerkt.

Tuberculose kwam voor bij 14.88 % der runderen, 14.35 % der varkens, 0.69 %
der kalveren, 0.06 % der paarden en 0.45 % der schapen.

Bij de rubriek „gebouwen en terreinen" wordt de opmerking gemaakt, dat
hoewel de toestand van de verschillende gebouwen zeer bevredigend kan worden
geacht, de inrichting van de slachtplaats in haar geheel niet meer aan de eischen
voldoet, welke in deze gemeente uit een bedrijfs- en uit een hygiënisch oogpunt
daaraan moeten worden gesteld. Ruimte, daglichtvoorziening, wandbekleeding,
enz. laten veel te wenschen over ; de ligging der verschillende lokalen ten opzichte
van elkaar vormt in menig opzicht een bedrijfsbelemmering, terwijl tal van lokalen,
waaraan groote behoefte bestaat, ontbreken. Ernstig zal dan ook moeten over-
wogen worden, of door wijziging en uitbreiding een inrichting kan worden ver-
kregen, die nog geruimen tijd zal kunnen meegaan of wel dat tot den bouw van
een geheel nieuwe slachtplaats moet worden overgegaan.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 38 paarden ; bij 191 runderen
(3 gevallen positief, 2 maal bacillus coli, 1 maal bac. enteritidis Gartner) ; bij
208 varkens (31 gevallen positief, n.1. 29 maal vlekziektebacillen, 1 maal suipes-
tifer en 1 maal staphylococcen) ; bij 54 kalveren (5 gevallen positief ; n.1. 2 maal

Uit de Veterinaire Afd. van het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid.
Hoofd: Dr. H. S. FRENKEL.

ERVARINGEN OMTRENT DE BACTERIOLOGISCHE DIAGNO-
STIEK VAN STREPTOCOCCEN-MASTITIS,

Naar aanleiding van het artikel : Streptococcen-mastitis in ver-
band met de uitvoering van het melkbesluit", gepubliceerd door
de Heeren Dr. H. W. de Boer en S. Simons, in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde d.d. i Juni 1930, moge ik het volgende ter
aanvulling opmerken.

Bij het bacterioscopisch onderzoek van melksediment, afkom-
stig van dieren, die aan streptococcen-mastitis lijdende zijn, wor-
den vaak diplococcen gevonden, zonder dat streptococcen aan-
wezig behoeven te zijn. Deze diplococcen zijn dan veelal in leuco-
cyten gelegen. Bij het cultureele onderzoek van deze melk gelukt
het bijna zonder uitzondering streptococcen aan te toonen.

De door mij onderzochte melkmonsters waren na zorgvuldige
reiniging der tepels en wegmeiken der eerste stralen gewonnen.
In het sediment werden geen andere bacteriën dan de genoemde
diplococcen gevonden. Het ligt derhalve voor de hand aan te ne-
men, dat de diplococcen, welke bij het bacterioscopisch onderzoek
in het melksediment werden opgemerkt, in de cultuur tot strep-
tococcen zijn uitgegroeid.

Het aantreffen van diplococcen, in leucocyten gelegen, moet dus als
een ernstige verdenking van de aanwezigheid eener mastitis gelden.

Wat de methode van het cultureele onderzoek der melk betreft,
moge ik verwijzen naar mijn artikel over „Pathologische anatomie
der streptococcen-mastitis en de gevolgen daarvan voor de melk-
productie," in de Handelingen van het Genootschap ter bevorde-
ring van Melkkunde over het jaar 1926, III. Ik citeer hieruit :

„Voor dit onderzoek (bedoeld wordt : cultureel onderzoek) kan
„als voedingsmedium gewone bouillon-agar worden gebruikt.
„Wanneer men hierop een oogje van het uiersecretum uitstrijkt
„en men plaatst dezen geënten voedingsbodem in de broedstoof
„bij 37° C, dan zijn den volgenden dag in den regel zeer kleine
„grijze, transparante koloniën ontwikkeld, terwijl zich in het con-
„densvocht een bezinksel gevormd heeft. Laat men den voedings-
bodem een dag langer bij 37⁰ C staan, dan zijn deze koloniën,
„mits zij niet in een te groot aantal voorkomen, in grootte toege-
„nomen. Zij hebben dan een diameter van 2 a 3 m.m. bereikt.

„Ent men van het uiersecretum in druivensuikerbouillon, dan
„ontstaat een vlokkig bezinksel, terwijl de bouillon helder blijft."

het condensvocht der bouillon-agar zijn de streptococcen zeer
fraai en gemakkelijk aan te toonen. Deze blijken dan uit ronde
coccen te bestaan en onderscheiden zich in geen enkel opzicht van
de apathogene vormen. Om deze reden is het gebruik van bouillon-
agar te verkiezen boven dat van druivensuikerbouillon, aangezien
een geringe verontreiniging der melk de bouillon troebel maakt
en men over de aanwezigheid van mastitis-streptococcen in het
duister tast. Op de agar ontwikkelen zich als regel een groot aan-
tal van de reeds vermelde koloniën, terwijl de groei van enkele
verontreinigings-microörganismen hierbij gemakkelijker opvalt.

Voor het kleuren van uitstrijkpreparaten van melksediment
meen ik, op grond van ervaring gedurende de laatste jaren, de be-
kende Leishmanmethode te moeten aanbevelen, aangezien hierbij
niet alleen de bacteriën doch ook de cellen zeer fraai worden ge-
kleurd, terwijl de techniek zeer eenvoudig is. De methode is als
volgt :

15 mgr. Leishmankleurstof (Romanowski-stain, in den handel
in tabletvorm verkrijgbaar) worden opgelost in 10 c.M.³ methyl-
alcohol. Op het gedroogde, doch ongefixeerde preparaat brengt
men een aantal (20) druppels van deze kleurstof, welke men 1 mi-
nuut laat inwerken. Vervolgens druppelt men een dubbele hoe-
veelheid (40 druppels) gedestilleerd water toe en zet de kleuring
gedurende 5 min. voort. Hierna wordt het preparaat met ge-
destilleerd water afgespoeld en tusschen filtreerpapier gedroogd.

Pugnat (Rév. médic., Pharm. Weekblad, 1930, No. 27, blz. 678) raadt tegen
bijensteek aloètinctuur aan. Een druppel wordt (zoo spoedig mogelijk) op dest eek-
plaats ingewreven en blijft eenige uren op de huid. De pijn houdt onmiddellijk
op en jeukgevoel blijft achterwege.

De Ned. Vereeniging voor Dierenbescherming is reeds lang in de weer om
allerlei vormen van veevervoer voor de betreffende dieren zoo aangenaam
mogelijk te maken. In verband met dit loffelijk streven is de heer A. Trom-
petter te Hoogeveen, voorzitter van de Ned. Bond van Veehandelaren, bereid
gevonden om als organisator-propagandist voor een beter veevervoer op te
treden en het vervoer per spoor te begunstigen. (Alg. Ned. Landbouwblad).

Het Tweede-Kamerlid de heer Weitkamp heeft de Minister van Binr.en-
landsche Zaken en Landbouw geïnterpelleerd over het feit dat geregeld in
Nederland groote partijen Daens vlees worden ingevoerd en als inlands
vlees veTkocht. Hij dringt aan op maatregelen daartegen. (Alg. Ned. Land-
bouwblad). Vr.

Kleur: Grijs-roodachtige grondkleur die naar de rugzijde meer
in het bruine, naar de buikzijde meer in het witte overgaat,
met zwartachtige vlekken gemarmerd en bovendien nog met
gekromde blauwe- en gele tijgerachtige dwarsstrepen geteekend.

Kenmerken: Lichaam tot 30 c.M. lang, 6 maal langer dan hoog,
vrijwel volkomen rechte rug, de buik iets rond. De eerste zeer
korte rugvin bestaat uit 6 dunne, harde stekels, welke, evenals
een stekel aan de kieuwdeksels, bij verwonding veelal hevige
ontsteking en infectie veroorzaken, door de aanwezigheid van
giftklieren aan de basis der stekels. Dit onaangename verschijnsel
is den visschers zeer goed bekend, daar na verwonding de omgeving
der wond direct flink gaat opzwellen en hevige pijnen en krampen,
soms zelfs blijvende stijfheid der gestoken extremiteit, optreden.
Ook de steek van doode pietermannen is giftig.

Kleur: Op den rug mooie blauwachtig spiegelende metaalglans
niet ongeveer 35 V-vormige donkergroene banden geteekend, buik
zilverwit, vinnen donker.

Kenmerken: Tot 40 a 50 c.M. lange slanke, spoelvormige visch ;
nauwelijks waarneembare schubben, voelt heel glad aan, lijkt in

vorm wel iets op de pieterman, heeft echter geen stekels. Als
typische kenmerken dienen o.a. vermeld de diep ingesneden,
overigens volkomen symmetrische staartvin; 2 ver van elkaar
staande rugvinnen ; 5—6 apart staande kleine vinnetjes achter
rug- en anaalvin; groote oogen en het ontbreken van een zwemblaas.

Makreel is een vette visch, die spoedig tranig wordt, moet
daarom vooral versch gekocht worden.

Nauw verwant aan de makreel is de Tonijn, (Thynnus vulgaris),
Duitsch : Thunfisch ; Engl. : Tunnv ; Fr. : Thon commun.

Ofschoon deze visch bij ons (in IJmuiden) slechts zeer zelden
ter markt wordt gebracht, is de tonijnvisscherij langs meer zuide-
lijke Atlantische kusten en vooral in de Middellandsche Zee een
zeer belangrijke bron van bestaan. Het vleesch van deze groote,
soms Meters lange visschen, wordt daar zeer gewaardeerd en
krijgt den laatsten tijd bij ons meer bekendheid als conserve in blik.

Kenmerken: 50—60 c.M. lange visch, met zeer grooten, bijna
vierkanten ruw gepantserden kop; 2 rugvinnen, beide voorzien
van harde stralen en bovendien 2 of 3 afzonderlijke, vóór de
groote borstvin staande, draadvormige stralen, waarmede hij
kruipbewegingen op den bodem kan maken.

Als bijzonderheid zij nog vermeld dat deze visch, bij het uit
het water nemen, een typisch knorrend geluid maakt, veroorzaakt
door het over elkaar wrijven van de kieuwdekselbeenderen, wel-
licht ook in samenwerking met wrijving van den dikken zwem-
blaaswand.

Deze poon, ook wel „knorhaan" of „zeehaan" genoemd, is
ongeveer half zoo lang als de roode poon, meer grijs van kleur,
met witte stippeling, op de wangen als met sterren geteekend
en met een langs de zijden van het lichaam verloopende band
van scherpe punten.

Zonder nadere beschrijving is deze blauwgroene pijlvormige
visch met zeer sterk snavelvormig verlengde kaken wel direct te

heengestapt en verder niet afgeschrikt door de groene graten,
is deze visch voor velen een lekkernij.

Behoorend tot de familie der zalmachtigen (Salmonidae), welke
als groote groep beter bij de zoetwatervisschen kan worden be-
handeld, wordt de spiering hier slechts even terloops genoemd,
omdat de spiering tot de bekende consumptievisschen der zee
behoort.

Evenals de zalm, nl. feitelijk in zee levend, trekt de spiering
in den nawinter onze zeegaten en de Zuiderzee binnen om in het
voorjaar aldaar kuit te schieten.

Van de zalmachtigen bezit de spiering als typisch kenmerk
een kleine vetvin (tweede deel van de rugvin) en is bovendien
gekenmerkt door het ontbreken van de glansgevende substantie
op de schubben, zoodat het lichaam geheel doorschijnend is en
de kleur daardoor rose-achtig, met alleen de rug en de zij streep
meer blauwgroenachtig.

Typisch is ook de bekende sterke vischlucht der spiering, die
desniettemin als bakvisch zeer gezocht is.

Alvorens nu over te gaan tot de bespreking van enkele „aal-
achtige" visschen en van de belangrijke Familie der Haringen,
acht ik het wel gewenscht, nog even enkele soorten zeevisch de
revue te doen passeeren, die feitelijk bij ons slechts geringe be-
teekenis als consumptievisch hebben. Zij worden hier dan ook
slechts vluchtig opgesomd.

Ofschoon ze in onze havens (met name IJmuiden) niet zoo
veelvuldig worden aangevoerd, ziet men ze er toch vrij geregeld.
Eenvoudige herkenning dezer visschen is dus wel gewenscht, ook
al omdat ze in het buitenland niet zelden tot de wel bekende
consumptievisschen behooren en van uit ons land daarheen worden
geëxporteerd (vooral rog en vleet).

Wij bedoelen de tot verschillende families behoorende echte zee-
baars, de Noorsche schelvisch (Rotbarsch, roode zeebaars), de roode
zeebrasem (Graubarsch, grijze zeebaars), de zeeduivel, de snotdolf
en enkele „kraakbeenige visschen", waartoe de haaien en roggen
behooren, nl. de doornhaai, de rog en de vleet.

Kenmerken: De zeebaars behoort met de rivier baars (Perca
fluviatilis) tot de familie der baarzen (Percidae) en is als zoodanig
te herkennen aan zijn beide rugvinnen, waarvan de voorste uit
9 harde stralen, de achterste uit één harde- en 12—13 zachte
stralen bestaat. Model van de gewone rivierbaars, doch meer
gestrekt, kan tot 1 Meter lang worden. Het lichaam is met groote
glanzende schubben bezet. Op het kieuwdeksel 2 stekels en een
zeer groote onregelmatige vlek.

De zeebaars komt bij ons, vooral in de voorjaarsmaanden, niet
zelden op de Noordzee-kust voor en wordt gaarne gegeten, daar
het vleesch bijzonder smakelijk is (bij de Romeinen gold dit zeer

vraatzuchtige dier als een bijzondere lekkernij). Leeft verder in
den Atlantischen Oceaan, langs de kusten van Portugal, Frankrijk
en Groot-Brittannië, ook in de Middellandsche Zee.

De eigenlijke officiëele Nederlandsche naam, Noorsche schelvisch,
is in den handel niet bekend. Men spreekt van ,,roodbaars", of
„roode zeebaars".

Kenmerken: Lijkt op een groote oranjekleurige rivierbaars, met
groote oogen ; de rugvin heeft in de voorste helft 15 stekelige
vinstralen, in de achterste helft weeke stralen ; ook de overigens
weeke anaalvin heeft aan de voorzijde 2 tot\'3 stekelstralen, de
buikvin 1 stekel, terwijl de borst en staartvin weekstralig zijn.
Het kieuwdeksel heeft doornen.

Het is een in noordelijke zeeën levende visch, die in het voorjaar
levende jongen ter wereld brengt; wordt vooral om IJsland ge-
vangen en o.a. in Duitsche havens in groote hoeveelheid aangevoerd
en voor allerlei doeleinden gebruikt (gekookt, gebakken, gerookt
voor consumptie en voorts voor de bereiding van vischmeel).

De handel onderscheidt deze visch bij ons niet van de „rood-
baars" ; men zou ze, ter onderscheiding, „grijze zeebaars" kunnen
noemen.

Kenmerken: Lijkt veel op de roodbaars; donkere vlek in de
schouderstreek aan het begin van de zijstreep; rugvin met 12
stekel- en 12 weeke stralen ; anaalvin met 3 stekel- en 12 weeke

stralen; buikvin met 1 stekel- en 5 weeke stralen; borst- en
staartvinnen weekstralig.

Kenmerken: Wanstaltige visch met zeer grooten, platgedrukten
kop, voorzien van stekels. Mond zeer groot, met naar achteren
beweegbare tanden. Op den rug een rij stekels, die gedeeltelijk
eindigen in lapvormige aanhangselen, door welker bewegingen,

als met een hengel, buit wordt aangelokt (Anglerfisch). In den
handel kent men deze visch slechts van kop en buikgedeelte
ontdaan, dit geschiedt reeds aan boord, waardoor de visch zijn
afschrikwekkend voorkomen verliest. Het resteerende staartgedeelte,
in IJmuiden bekend als „hammetjes", (vandaar ook wel de naam
„hamvisch"), wordt van de huid ontdaan, gegeten en zelfs duur
betaald.

Een groenachtig-zwartgrijze visch, met donkeren rug en meer
roodachtigen buik. Het skelet is week, het vleesch slijmig en slap,
de graten groenachtig.

Lichaam van min of meer ronden of hoekigen vorm, dikke
huid met tal van kegelvormige beenknobbeltjes bezet. De buik-
vinnen zijn vervormd tot een zuigschijf. De snuit is kort en stomp,
de mond groot en wijd met zeer krachtig ontwikkelde kaken,
voorzien van vele Tijen kleine tanden.

Ontdaan van kop en buik en ontveld, wordt het staartgedeelte
in Duitschland in gerookten vorm in den handel gebracht als
z.g. „Kieler Seehasen".

Een kleine haaisoort, tot hoogstens i M. lang, rug grijs tot
bruin, buik witachtig. Lichaam langgestrekt, met kleine tand-
achtige schubbetjes bezet; twee rugvinnen, beide aan de voorzijde
met een scherpen doorn (speer); borstvinnen groot en lapvormig,
daarvóór vijf onbedekte kieuwspleten. Buikvinnen midden tusschen
de borst- en staartvinnen in. De anaalvin ontbreekt. Achter de
oogen twee spuitgaten. Het skelet is kraakbeenig. Deze haaisoort
brengt levende jongen ter wereld.

Van kop en huid ontdaan wordt de doornhaai ook bij ons
wel als bakvisch, onder den onjuisten naam van „zeepaling"
in den handel gebracht, of tot namaak-,,paling in gelei" ver-
werkt.

Duitsch : Nagel-, Stachel- of Dornroche ; Engl. : Thornback ;
Fr. : Raie bouclée.

Kenmerken: Zeer plat ruitvormig lichaam, hoekig op de
breedste dwarsdoorsnede; wigvormige snuit en lange, dunne,
ronde staart ; het geheele lichaam bezet met talrijke, kleine,
puntige beenknobbeltjes en grootere stekels op rug, staart en bij
de oogen.

Kleur: Bovenzijde olijfgroen met veelal witte vlekken, onder-
zijde donkergrijs met zwarte stippeling.

Kenmerken: Is veel grooter dan de gewone rog en heeft alleen
vóór en achter de oogen en op de staart doornen, huid overigens glad.

Het vleesch van deze kraakbeenige visschen (rog en vleet) is erg
vezelig en daarom taai vergeleken met dat van onze bekende
beenvisschen . het moet dan ook veel langer besterven om geniet-
baar te zijn. Terwijl rog en vleet bij ons slechts door enkele
liefhebbers worden gevraagd, zijn ze vooral in Engeland en België
zeer gewild, echter alleen \'s winters, daar het vleesch in den
zomer, den tijd der voortplanting, als ongenietbaar geldt.

Als bijzonderheid zij nog vermeld, dat de rog en vleet slechts
enkele (6, 8 of enkele meer) ongeveer vierhoekige, eieren leggen.
Deze eieren zijn voorzien van een gladde, donkere, lederachtige
kapsel, die aan ieder der vier hoeken een kort aanhangsel draagt.

Tot de familie der ,,aal-achtige" visschen (Anguilliformes)
behooren in de eerste plaats de echte ,,alen" (Anguillidae).

Hiervan heeft voor ons feitelijk, uit een oogpunt van consumptie,
alleen de gewone rivieraal, (Anguilla vulgaris), groote beteekenis.

Naast deze rivieraal kennen wij een blijvend in zee levende
aalsoort, de z.g. zeepaling (Conger vulgaris), die zelden gegeten wordt.

Verstaat men echter onder de ,,aal-achtige" visschen alle die
visschen, die zich onderscheiden door hun langgestrekten, aal-
achtigen lichaamsvorm, slangachtige bewegingen en slijmige huid,
dan vallen hieronder veel meer vischsoorten, die echter tot geheel
andere families dan die der Anguilliformes behooren.

Verschillende dezer soorten dragen bij ons volksnamen (kwabaal,
puitaal, weeraal, enz.) die aan directe verwantschap met de gewone
aal doen denken.

Om deze verschillende z.g. „alen" goed uit elkaar te kennen
en ook omdat wij daarbij, zij het ook terloops, kunnen kennis
maken met enkele, vooral biologisch, zeer interessante vischsoorten,
zal ik, als aanhangsel aan de bespreking van de gewone rivieraal,
in een korte opsomming de volgende vischsoorten even de revue
doen passeeren : de zeepaling, de kwabaal, de puitaal, de weeraal,
de sidderaal en de prik, ofschoon deze vischsoorten, met name
in ons land, als consumptievisch slechts zeer gerirge beteekenis
hebben en ofschoon enkele dezer soorten in ander verband wellicht
beter bij de zoetwatervisschen kunnen worden behandeld.

Deze visch, die in een voorgaand hoofdstuk in biologisch opzicht
reeds uitvoerig werd besproken, is zonder nadere beschrijving
voldoende bekend. Het slangvormige lichaam voelt erg glad aan;
de schubben zijn zeer klein en gering in aantal, zij sluiten niet
aan elkaar aan en liggen diep in de zwarte huid verscholen (op
een aan de lucht gedroogd aalvel kan men ze met het bloote
oog gemakkelijk ontdekken).

Rug- en anaalvin omsluiten als een lange, doorloopende, week-
stralige zoom het grootste gedeelte van het lichaam ; de borstvinnen
zijn rudimentair ontwikkeld, buikvinnen ontbreken, evenals een
eigenlijke staartvin.

De kieuwspleet is zeer klein en ligt aan weerszijden van het
lichaam als een loodrecht staande, nauwe opening (zonder kieuw-
deksel) ver naar achteren, direct voor de borstvin. Zoodoende
zijn de kieuwen uitstekend tegen uitdrogen beschermd en kan de
aal lang op het droge blijven leven.

Wij herhalen nog eens, dat de soortnaam „aal" is en dat alleen
de volwassen vrouwelijke exemplaren „paling" heeten.

Over den „grondsmaak", die pasgevangen aal veelal heeft, en
het daarvoor laten zwemmen in stroomend water, het z.g. „spenen",
werd ook reeds gesproken. Als bijzonderheid zij hier nog aan
toegevoegd, dat in het bloedserum van de aal een giftig toxine
voorkomt, het ichthyotoxin, dat in werking veel overeenkomst
vertoont met het bekende slangengift. Het werkt het sterkst als
het in de bloedbaan komt, zoodat voorzichtigheid geboden is voor
hen die aal schoonmaken en open wonden aan de handen hebben,
ofschoon ik van ernstige nadeelige gevolgen bij vrouwen, die van
beroep aalschoonmaakster zijn, nooit heb vernomen. In gekookten
toestand is het onschadelijk.

De vergiftiging, die bij proefdieren door subcutane injectie van
het toxine is op te wekken, verloopt onder verschijnselen van
versnelde pols en ademhaling, spiertrekkingen, krampen en leidt
ten slotte tot den dood door verlamming van het ademhalings-
centrum.

Wel is de volksmond erg bang voor de prikkelende werkirg
van een droppeltje aalbloed dat in de oogen komt, hetgeen overeen-
komt met het feit, dat het toxine, op slijmvliezen gebracht, een
dagenlang aanhoudende ontsteking veroorzaakt.

Duitsch : Meeraal; Engl. : Congre Eel; Fr. : Congre, in den
handel bij ons wel „kommeraal" geheeten.

Deze aalsoort lijkt veel op de rivieraal, zij wordt echter veel
grooter en zwaarder, tot Meters lang. Verdere onderscheidings-
kenmerken zijn de volgende:

De rugvin is veel langer dan bij de rivieraal en begint reeds
ongeveer boven de borstvin ; de borstvinnen zijn eveneens grooter ;
niet de onderkaak (zooals bij de rivieraal), doch de bovenkaak
steekt iets uit; schubben ontbreken totaal.

De kleur van de zeepaling is aan de bovenzijde grijsbruin, dat
naar de zijden en de buik steeds lichter wordt ; de rug en anaalvin

zijn witachtig en ^an een zwarten zoom voorzien ; de lichter
gekleurde zijstreep 13 duidelijk zichtbaar.

Ofschoon het vleeich van de zeepaling ook bij ons wel woidt
gegeten, beteekent deze visch in het algemeen voor de consumptie
niet veel.

In tegenstelling met de rivieraal, die slechts naar zee trekt om
kuit te schieten, leeft de zeepaling blijvend in zee en ondergaat daar
een zelfde ontwikkelingsmetamorphose (Leptocephalus-stadium)
als de gewone rivieraal.

Deze ontwikkelingsgang is dan ook het eerst bij den Conger
in aquaria bestudeerd.

De kwabaal behoort tot de familie der kabeljauwachtigen en
is van deze familie de eenige vertegenwoordiger die in zoet water
leeft. Zij komt in de Europeesche binnenwateren zeer verspreid voor.

Kleur: Donker groenbruin of geelbruin, vaak met zwarte
stippen gemarmerd, keel en buik witachtig.

Kenmerken: Tot ongeveer 60 c.M. lang; lichaam langgestrekt,
aan de staartzijde afgeplat; met kleine schubben bezet; twee
rugvinnen, waarvan de tweede zeer lang is; een tamelijk lange
anaalvin ; afgeronde . en spits toeloopende staartvin ; een lange
baarddraad aan de kin (kabeljauwachtige!) en een kort draadje
aan ieder der neusgaten.

Het vleesch wordt hier en daar gaarne gegeten, terwijl de zeer
vette lever zelfs als delicatesse geldt.

Deze viseh behoort tot de „levendbarende" visschen, zij brengt
volkomen ontwikkelde jongen ter wereld en is verwant aan de
„slijmvisschen", die gekenmerkt zijn door een sterk slijmachtige
huid, waartoe ook de zeewolf behoort.

lichaam; de slijmige huid heeft slechts enkele rudimentaire schubben.
De staartvin gaat boven in de rugvin en onder in de anaalvin
over ; zeer kleine keelstandige buikvinnen en lange, smalle borst-
vinnen.

Deze in anatomisch en biologisch opzicht zeer interessante
visch behoort tot de familie der karperachtigen (Cyprinidae).

Kleur: Geelbruin, twee zwartbruine strepen aan weerszijden
van het lichaam, één donkere streep en tal van donkere stippen
op den rug, buik oranje.

Kenmerken: Lichaam tot 30 c.M. lang, aalvormig, van voren
rond, in het staartgedeelte zijdelings afgeplat ; 10 baarddraden,
6 langere aan de bovenlip, 4 kortere aan de onderlip; slijmige
huid, kleine schubben.

De zeer kleine zwemblaas ligt ver naar voren in de lichaams-
holte; zij bestaat, door een dwarse insnoering, uit twee gedeelten,
beide in een beenige kapsel ingesloten. Dit voor een zwemblaas
geheel vreemde verschijnsel hangt vermoedelijk samen met het
vermogen van het eene vrije einde dezer blaas, dat dicht tegen
de huid aanligt, om als barometer te fungeeren. Dit vischje is nl.
zeer gevoelig voor electrische verschijnselen, wordt reeds 24 uur
vóór het uitbreken van een onweer onrustig, komt dan aan de
oppervlakte van het water om lucht te happen en wordt daarom
wel in aquaria gehouden als weerprofeet.

Een andere zeer bijzondere eigenschap heeft dit vischje in het
vermogen om ingeslikte lucht voor de ademhaling te gebruiken.
De zuurstof uit die lucht wordt nl. door den darmwand heen in
het bloed opgenomen. Neemt men het dier uit het water, dan
ontsnapt door den druk van de hand de ingeslikte lucht door
mond of anaalopening, hetgeen gepaard gaat met het optreden
van een hoogen, klagenden toon, die aan den schreeuw van een
klein kind doet denken.

De modderkruiper leeft meest in het slijk verborgen, komt in
de meeste Europeesche binnenwateren voor, ook bij ons. Door den
modderigen smaak is het vleesch niet gewild.

Naast deze Groote Modderkruiper kent men nog twee kleinere,
ook bij ons, n.1. het z.g. Bermpje, Cobitis Barbatula, Duitsch :
Bartgrundel, Schmerle, een vischje tot 15 c.M. lang, met slechts
6 baarddraden aan de bovenlip en de allerkleinste, onze Kleine
Modderkruiper, Cobitis taenia ; Duitsch : Steinbeisser, Dorngrundel,
een vischje tot 12 c.M. lang, met eveneens slechts 6 zeer kleine
baarddraadjes aan de bovenlip.

Sidderaal, Gymnotus electricus; Duitsch : Zitteraal, is een tot
2 M. lange visch van aalachtigen bouw, behoorend tot de familie
der „naaktalen", Gymnotidae, die weer zeer verwant is aan de
familie der „karperachtigen".

Deze visch is voorzien van electrische organen, waarmede ge-
weldige electrische schokken kunnen worden opgewekt.

In Europa is de sidderaal niet bekend, zij leeft slechts in
tropisch (Noordelijk) Zuid-Amerika, zoodat deze visch hier niet
verder wordt behandeld (wij noemden haar slechts vanwege den
aal-naam).

Zeeprik (Petromyzon marinus) en Beekprik (Petromyzon planeri)
tot de familie der prikvisschen (Petromyzontidae) en is hiervan
de voornaamste vertegenwoordiger.

Kenmerken: Lichaam 30—50 c.M. lang, gestrekt van vorm,
bijna rond, met als zeer bijzonder kenmerk een schuin naar
achteren loopenden zuigsnuit, voorzien van talrijke hoorntandjes.
Boven de mondopening bevindt zich een gebogen hoornplaatje,
dat ter weerszijden van een spits is voorzien.

Aan beide zijden van het lichaam bevinden zich zeven on-
bedekte kieuwopeningen (negenoog = 7 kieuwopeningen 1 oog
x neusgat = negen oogen); borst- en buikvinnen ontbreken,
de beide rugvinnen zijn duidelijk van elkaar gescheiden.

De rivierprik leeft voornamelijk in onze groote rivieren en
riviermonden, doch komt ook in de Zuiderzee en in onze zeegaten
voor. Zij trekt in den winter en het najaar de rivieren op om zich
daar in het voorjaar voort te planten. Zij zuigt zich daarbij aan
andere visschen vast, om zich zoodoende te laten vervoeren.
Met den zuigmond worden echter ook visschen aangeboord en
aangevreten ; evenals het mannetje zich ook aan het wijfje vast-
zuigt ter wille van de voortplanting, waarbij waarschijnlijk een
inwendige copulatie plaats vindt.

De ontwikkelingsgang der prikken is eveneens zeer interessant,
zij doorleven n.1. jarenlang een stadium als larve, bekend onder
den naam van Ammocoetes.

De rivierprik wordt op onze benedenrivieren met de z.g.
prikketoten, een soort korf, gevangen en dient voornamelijk als
aas voor de beugvisscherij. Ofschoon in andere landen (vooral
Noord-Duitschland) de rivierprikken gaarne gegeten worden,
worden ze bij ons niet tot de eetbare visschen gerekend.

Georg Göttsche f bewerkt door Walther Pahi.mann, 9e volledig omge-
werkte druk 1930.

Dit boek richt zich in de eerste plaats tot de technici die werkzaam zijn in het
koelbedrijf. Tal van metrische-, physische- en dynamische gegevens zijn er tabel-
larisch in verwerkt en waar noodig toegelicht. De bouw en werking van diverse
koelmachines vindt men kort vermeld. Ook over verpakking, het opslaan en het
koelen van diverse waren worden mededeelingen gedaan. Op elk slachthuis met
koelbedrijf zal dit werkje goede diensten kunnen bewijzen.

Melkcontröle-station Utrecht 1929, Directeur W. Stuurman. In verband met
het plaatsgebrek in het Tijdschrift kan in deze en volgende besprekingen slechts
het allervoornaamste vermeld worden. Wij stippen aan :

Kr is verbetering vastgesteld in de reinheid van de melk; het percentage
monsters inet veel Streptococcen daalde ; last werd ondervonden van spontaan
schiften der melk met normale titerzuurgraad. Een uitstekend georganiseerde
wedstrijd in melkwinning werd gehouden. Tuberculosebestrijding werd ter hand
genomen.

H. van Gelder. Tuberculosebestrijding onder moeilijke omstandigheden. In 110
bedrijven werden onder 2379\'koeien, 39 dieren met open tuberculose aangetroffen,

Bij het melkonderzoek werden naast de reinheid ook de reductase-tijd en de
coli-titer bepaald. Voor de resultaten en voor de streptococcenbestrijding wordt
naar het verslag verwezen.

In dit jaarverslag vinden wij alle werkzaamheden dezer vereeniging op het
gebied der zuivelindustrie. Vraagstukken van socialen en wetgevenden aard had-
den de aandacht van het bestuur. Afzonderlijke paragrafen zijn gewijd aan boter,
kaas, melkpoeder, gecondenseerde melk enz.

Wij ontmoeten daarna twee belangrijke hoofdstukken t. w. 1. jaarverslag Af-
deeling Melkhygiëne en van het melkcontrölestation. Hier zien wij weer het ge-
bruikelijke toezicht op reinheid, deugdelijkheid, streptococcenbestrijding, idem
op de melk in het bedrijf en na het verlaten van het bedrijf. 2. Afd. gezondheids-
dienst voor Vee- en Melkhygiëne in Friesland—Groningen.

De Gezondheidsdienst voor vee werd door de regeering erkend als een organi-
satie werkzaam bij de bestrijding der tuberculose. Aanvankelijk sloten zich -)-
roo veehouders aan met 2500 koeien ; 104 dieren werden gemerkt.

Een lijst van 60 bedrijven zonder reageerende dieren werd bij het verslag ge-
voegd. Voorts houdt de afdeeling zich bezig met soortgelijk toezicht en onderzoek
als sub 1 vermeld.

De directeur van deze diensten Dr. J. M. Kramer vermeldt tenslotte dat het
initiatief genomen is tot de oprichting van soortgelijke in andere provinciën.

Zonder in details te treden, vestigen wij de aandacht op dit geschrift, waarin
veel wetenswaardigs ter zake van de biologische reiniging van afvalwater is bijeen-
gebracht.

Rapport en voorstellen van de Vereeniging voor Zuivelindustrie en melkhygiëne
in verband met de oeconomische moeilijkheden.

Voorgesteld wordt o. m. om Rijksgelden beschikbaar te stellen ter verbetering
van de melkwinning aan hen die :

zal beter worden en Nederland zal zich op de internationale zuivelmarkt beter
kunnen handhaven.

Ziehier een perspectief voor toegepaste diergeneeskunde dat zeker de over-
denking waard is. C. F. v. O.

Die Leistenhernien des Pferdes und der anderen Einhufer. Girard: Mit 7 Tafeln.
Verlag : Urban und Schwarzenberg, Berlin und Wien, 1930. Prijs R.iM. 6.—.

(Vertaling door Prof. Th. Schmidt, Wien van ,.Traité des heniies inguinales
dans le cheval et autres monodactyles par Girard).

Met het verschijnen van de vertaling in het Duitsch wordt het oude werk van
Girard weer onder de aandacht der diergeneeskundigen gebracht; de oorspron-
kelijke Fransche uitgave dateert van 1827.

Dat een zoo oud boek als dat van Girard ongewijzigd in het Duitsch werd
overgezet en in een groote oplage wordt uitgegeven, heeft ongetwijfeld bijzondere
beteekenis. En deze ligt in het feit, dat het werk een belangrijke bijdrage vormt
in de geschiedenis der veterinaire chirurgie, maar daarnaast ook in de omstandig-
heid, dat het vele wetenswaardige, dat het boek voor den dierenarts van den
tegenwoordigen tijd biedt, gaarne aan een grootere kring van lezers wordt aanbe-
volen. Immers, hoewel het werk van Girard in de bibliotheken der Veeartsenij-
kundige onderwijsinrichtingen wel aanwezig is, is het toch naar mijn meening
aan de meeste dierenartsen onbekend.

Teneinde de waarde van het werk juist te kunnen beoordeelen is het nood-
zakelijk, dat men zich goed rekenschap geeft van den tijd, waarin het is versche-
nen. De waarnemingen van Girard toch dateeren uit de eerste decennicn der
19de eeuw, alzoo uit den tijd, dat o. a. de methoden ter verkrijging van algeheele
en plaatselijke gevoelloosheid alsmede de aseptiek en antiseptiek tot de onbekend-
heden behoorden.

Zij dateeren ook uit den tijd, dat de aderlating in de chirurgie in groot aanzien
stond en bij het lezen van de vele gevallen wordt men daaraan telkens herinnerd.
Het doet vreemd aan te bemerken, dat als inleiding of als aanvulling van de be-
handeling van een liesbreuk bijna steeds een flinke venaesectie in toepassing werd
gebracht.

Wat den belangstellenden lezer in het boek van Girard wel het meest zal treffen,
is de fijne waarnemingszin en de scherpe blik, waarmede de schijver en met hem
vele der oude dierenartsen waren begaafd. Zeer terecht merkt de vertaler dan ook
in zijn voorwoord op : ,,Alle Achtung vor der Beobachtungsfahigkeit und der
Walirheitsliebe des Autors Girard 1" Ook zal de lezer getroffen worden door de
buitengewoon fraaie afbeeldingen, welke aan den tekst zijn toegevoegd ; trou-
wens vele oude Fransche platen munten door fraaiheid uit.

De inhoud omvat een 4-tal hoofdstukken n.1. 1. de chirurgisch topografische
anatomie, 2. vorming en indeeling van liesbreuken, 3. behandeling van liesbreu-
ken, 4. de beteekenis van liesbreuken uit gerechtelijk oogpunt.

De bespreking van de hoofdstukken 2, 3 en 4 geschiedt aan de hand van een
36-tal waargenomen gevallen.

Op een der eerste bladzijden van het boek vinden wij het portret van den schrij-
ver en vervolgens een uitgebreid voorwoord van den vertaler, waarin o. a. de
beteekenis van het werk in het licht wordt gesteld. Daarin wordt ook een biografie
van den schrijver gegeven.

Aan dit laatste zij ontleend, dat Jean Baptisxe Girard (1770—1852) pro-
fessor was aan de école nationale vétérinaire d\'Alfort en gedurende de jaren 1814—
1831 de directeur daarvan.

De uitvoering van het boek is keurig verzorgd ; het wordt den dierenartsen,
in het bijzonder hen, die in de veterinaire chirurgie belang stellen, gaarne ter
lezing aanbevolen. Hartog.

Felix Ortt. Het Wezen der Homoeoi.athische Geneeswijze. No. 4 van de brochu-
re-reeks, uitgegeven door de Nederl. Vereeniging voor natuurgeneeswijze. Secre-
tariaat te Hilversum.

Men behoeft het geenszins eens te zijn met de denkbeelden, weergegeven in
deze brochure, om met belangstelling de daarin vervatte uiteenzettingen en theo-
rieën te kunnen volgen.

De homoeopathie kan beschouwd worden, als de meest systematisch toegepaste
en meest grondig uitgewerkte der heterodoxe richtingen in de medicamenteuse
therapie, die afwijken van de z.g. schoolgeneeskunde of allopathie, zooals ze aan
de Universiteiten wordt onderwezen. Zij berust op den ,,Simili similïbus" regel,
waarbij men gelijk met gelijk bestrijdt ; daarbij gebruikt men middelen, in zeer
verdunden toestand, die in meer geconcentreerden toestand zoo na mogelijk de-
zelfde verschijnselen veroorzaken, als die welke de zieke vertoont. De allopathen
passen vaak middelen toe, die hetzelfde bereiken en die den Arndt-Schulzschen
regel volgen : in zeer groote verdunning prikkelen zij de cellen, terwijl zij in groo-
tere hoeveelheden het tegenovergestelde effect hebben, n.1. de werking remmen,
ze verdooven of dooden. Men oefent dus door passende verdunningen het omge-
keerde effect op het lichaam uit, als bij grootere concentratie ; een gif, dat in
grooter concentratie bepaalde verschijnselen teweegbrengt, die oveieenstemmen
met de ziekteverschijnselen van den patiënt, heeft in veel mindere concentratie
precies het tegenovergestelde effect op het lichaam, en doet de verschijnselen
verdwijnen of gaat ze tegen. Dat geringe hoeveelheden zeer groote werking kun-
nen uitoefenen, bewijst de chemische werking der katalysatoren, die reacties tus-
schen stoffen doen plaats hebben of versnellen, zonder daarbij zelf verbruikt
te worden. Ook vitaminen en bepaalde metalen als b.v. mangaan en zink, kunnen
in zeer minimale hoeveelheden enormen invloed — de laatsten op den groei der
gewassen — uitoefenen.

Het is jammer, dat de homoeopaath zelf moeilijk verklaren kan, hoe het moge-
lijk is, dat zeer hoogc potenties nog krachtige werking kunnen hebben en dat
medicamenteuse toediening van zeer alledaagsch-voorkomende stoffen, die men
onophoudelijk in veel grooter concentratie binnen krijgt, werkzaam kunnen zijn.

Heden worden nog voorgeschreven medicamenten in 100ste en hooger potentie ;
hetgeen Hahnemann, de stichter van de homoeopathie, niet wist, maar de tegen-
woordige natuurwetenschap wel weet, is, dat in 1 gram van een verdunning D 24
zich nog maar hoogstens één molecule van het verdunde medicament bevindt en
dat men dus bij hoogere potenties moet aannemen, dat de energie van het mole-
cule van de materie wordt losgemaakt en in energie-quanten uiteenvalt. De werk-
zaamheid van dergelijke potenties is wetenschappelijk moeilijk aan te nemen,
evenmin als de aan het ziekbed duidelijk waarneembare werking van minimale
hoeveelheden van b.v. keukenzout. Wordt een redelijke hypothese voor deze
absurditeiten gevonden, dan zal menig homoeopatisch arts van een innerlijk
conflict worden bevrijd en een vooroordeel tegen de homoeopathie weggenomen
kunnen worden.

De schrijver meent een verklaring te vinden langs parapsychologischen weg en
beschrijft eenige proeven, die verricht werden op eenige stoffen in hoeinoeopa-
thische verdunning, n.1. colloidale kwik-, platina-, goud- en koperoplossing ;
verder oplossing van chinine, citroenzuur, suikerstroop en gedestilleerd water.
Door een psychometriste, die de vingertoppen in de schaaltjes bracht, waarin
de vloeistoffen aanwezig waren, werden de indrukken en sensaties beschreven,
die door den proefnemer in protocollen werden verzameld. Natuurlijk was de proef-
persoon onkundig van de samenstelling der vloeistoffen. De wijze, waarop de sen-
saties werden ondervonden, is physiologisch en psychologisch onverklaarbaar.

B.v. dat bij het indoopen der vingertoppen in de metaaloplossingen een metaal-
smaak, bij ehinine een bittere, bij citroenzuur een zure, bij stroop een zoete smaak
werd opgewekt, terwijl het gedestilleerd water als zoodanig werd aangeduid, is
alleen te verklaren door aan te nemen, dat de psyche in innig contact komt met het
medicament. Eveneens werden daarbij indrukken ontvangen van processen, die
in vroegeren tijd met het medicament hadden plaats gehad. (Psychometrie is
combinatie van identificatie met onbepaalde verplaatsing in den tijd).

Ieder mensch heeft in mindere mate dan de supernormaal begaafde psyclio-
metriste deze eigenschappen. De psyche van den zieke zou daardoor in staat zijn
zich te identificeeren met het toegediende middel, maar tevens om langs psychome-
trischen weg de potentie van het middel te destilleeren, welke voor zijn herstel
noodig is, ook al zou de toegediende potentie dusdanig zijn, dat het daarin theo-
retisch niet kan worden verwacht. Het wezen der homoeopathie moet volgens
den schrijver beschouwd worden als een eigenaardige ^orm van psychische genees-
wijze, waarbij gebruik gemaakt wordt van de eigenschap van het onder-bewuste
(of de lichaam psyche) van identificatie, soms met psychometrische verschuiving
in den tijd, met de energie van het doeltreffend verdunde medicament. Voor de
practische toepassing zal het noodig zijn, om te bevorderen, dat de aandacht van
den zieke zoo veel mogelijk uitgaat naar het toegediende medicament.

Prof. Dr. Otto Zietzschmann und Priv. Doz. Dr. Wilhelm Krüger Anleitung
zum Präparieren. Ein praktische Verweisung für Studierende der Veterinär-mediz,n.
Verlag von M. & H. Schaper. Hannover 1929. Prijs K.M. 7. —, gebonden M. 9.

Ik moet eerlijk bekennen, dat toen ik dit werkje ontving, de eerste gedachte
was, dat er vergeefsche arbeid was verricht. Ieder toch, die in de snijzaal als stu-
dent werkzaam is geweest, weet, dat de eenige, die hem bij het praepareeren den
juisten weg kan wijzen, de prosector anatomiae is. Van al de werken, die op dit
gebied bestaan, hoe goed ze ook geschreven mogen zijn en van hoeveel deskun-
digheid ze ook mogen getuigen, kan de student als beginneling moeilijk gebruik
maken. Hij moet de mondelinge voorlichting van zijn prosector hebben.

Toch beveel ik dit werkje met genoegen en overtuiging aan. Ik heb daarvoor
twee redenen. De eerste is wel, dat dit nu werkelijk eens een practische handlei-
ding is, geschreven door twee menschen, die het vak en het onderwijs geven gron-
dig kennen en daarvan op duidelijke wijze blijk geven. Zij weten wat een veterinair
student van de anatomie moet kennen. De tweede is, dat op geen betere wijze
ons practicum in ontleedkunde zou kunnen worden beschreven. Tot voor korten
tijd was veterinair-anatomie paarden-anatomie. Bij ons door toevallige omstan-
digheden helaas te lang. Toen daarin verandering kon worden gebracht, is dat
gedaan en werden paard en rund als groote huisdieren naast schaap en hond als
kleine benut.

Ons uitgewerkt plan stemt tot in kleinigheden met dat van Zietzschmaxn en
Krüger overeen. Het is als voor ons geknipt. Wij Hollandsche veterinair-anato-
men zijn dan ook den beide schrijvers hartelijk dankbaar voor de moeite, die zij
zich hebben gegeven hun ervaringen in een overzichtelijke en duidelijke,.Anlei-
tung zum Präparieren" te hebben neergelegd. Ik beveel dit werk dan ook gaarne
aan. Alleen zou ik betere afbeeldingen van het hart op blz. 55 wenschen. Wan-
neer harten van groote huisdieren worden gesneden, zijn deze liguren niet handig
in het gebruik.

Nils Lagerlöf. Untersuchungen über die Topographie der Bauchorganen beim
Rinde und einige klinische Beobachtungen und Bemerkungen im Zusammenhang
damit.

Lagerlöf heeft als klinicus behoefte gevoeld aan een goede beschrijving van de
topografie der buikingewanden bij het rund in zijn verschillende leeftijden, drach-
tig en niet drachtig.

Hij lieeft bij zijn onderzoekingen al die voorzorgen genomen, die genomen kon-
den worden om te maken dat de ,,lijken-anatomie" zooveel mogelijk met den toe
stand tijdens het leven overeenkomt ; de formalinemethode met het bevriezen
gecombineerd toegepast ; de lijken met groote voorzorg in schijven gezaagd en
daarna reconstructies gemaakt, die in zeer overzichtelijke afbeeldingen zijn weer-
gegeven.

Het werk is op het gebied der topographie van de buikingewanden bij het rund
het beste dat tot nu toe verschenen is en moet den practicus een waardevolle
handleiding zijn bij zijn onderzoek van den buik van het rund.

Voor den student, die zijn candidaatsexamen nog moet doen, is het door zijn
si duidelijke foto\'s een steun bij de studie, die, waar het op de topographie aan-
komt, zooveel extra moeilijkheden aan het meestal niet sterk ontwikkelde voor-
stellingsvermogen stelt. Krediet.

Vrijdag 10 en Zaterdag 11 October 1930 in de groote zaal van
het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Op 31 December 1930 treden af de afgevaardigden van
de Afdeelingen Zuid-Holland, Zeeland en Groningen—-
Drenthe, de H.H. Dr. Vermaat, de Waardt en ten Hoopen.
Van deze is alleen de eerste herkiesbaar.

Op 31 December 1931 treedt af de Secretaris der Maat-
schappij J. H. ten Thije ; deze is herkiesbaar.

4. Verkiezing van een Voorzitter der Maatschappij. Dr. Dhont
is herkiesbaar en candidaat gesteld door de Afdeelingen
Gelderland—Overijssel, Groningen—Drenthe en Zuid-Hol-
land.

5. Verslag van den toestand der Maatschappij, van hare geld-
middelen, van het v. EsvELDfonds, het Ondersteuningsfonds,
het R.fonds en het Prof. Dr. D. A. de JoNGfonds.

„De Redactie meent, dat het Tijdschrift voor Diergeneeskunde de volgende
doeleinden dient na te streven.

ie. Publicatie van zoo mogelijk alle doo^r Nedor.andsche dierenartsen geschreven
origineele artikelen op het gebied der Diergeneeskunde in den ruimsten zin.

Alleen dan voldoet het aan de eischen, die de leden der Maatschappij er aan
stellen.

De feiten wijzen uit, dat de gezamenlijke schrijvers en medewerkers voor 1931
zooveel copy zullen produceeren, dat de publicatie daarvan 90 vel zal vereischen
d. i. ^ 1400 blz. Wil men tot publicatie daarvan volledig overgaan dan zal de
Redactie over een subsidie der Maatschappij moeten beschikken groot \' 11.000.-
zooals in bijgaande ontwerp-begrooting is opgesteld.

Men beknotte het Tijdschrift niet in zijn ontwikkeling doch schaffe ruim baan
voor verdere ontplooiing".

Na gehouden conferenties van het Dagelij ksch Bestuur
en het voltallige Hoofdbestuur met de Redactie, kwam het
Hoofdbestuur eenstemmig tot de conclusie het bovenstaande
voorstel aan de Algemeene Vergadering te moeten doen. Het
Hoofdbestuur is dermate overtuigd van de waarde van een

zoo goed mogelijk Tijdschrift, in de eerste plaats voor de
leden, maar ook voor het prestige van onzen stand tegenover
de buitenwereld en tegenover het internationale veterinaire
milieu, dat het daarvoor een verhooging der financieele bij-
drage aan de leden durft te vragen.

Vrijdagavond, gemeenschappelijke maaltijd, in Hötel des
Pays Bas. De regeling, gelegenheid tot opgave, enz. wordt
nader in dit Tijdschrift gepubliceerd.

Rekening en Verantwoording van de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1929

\') Voor een buitenlandsche studiereis van Prof
inzake vischziekten en vischkeuring.

Nadeelig saldo Twentsche Bank
Tijdschrift voor Diergeneeskunde
Diergeneeskundig Jaarboekje
Reis- en verblijfkosten H. Bestuur
Verdere onkosten H. Bestuur

Honorarium Secretaris.
Zaalhuur vergaderingen.
Verdere onkosten vergaderingen ..

Contributie en vertegenwoordiging

Com missiën.....................

Druk- en typewerk..............

I ncasseeringskosten..............

Storting ondersteuningsfonds

Catalogus ......................

Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting
Onvoorziene uitgaven \')
Koersverlies op effecten

Saldo kas.............

,, Nutsspaarbank
Twentsche Bank
Effecten........

Rekening en Verantwoording van Kapitaal en Rente van het D. F. van Esveldfonds over 1929

Dit saldo van totaal f 1211.11 is op den 2den Januari 1930
overgedragen aan de Prof. Dr. D. A. de JoNG-Stichting.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Financieel Verslag over
Deel 56. Jaargang 1929.

Het is slechts met zeer veel beleid mogen gelukken om de financieele uit-
komsten van het jaar 1929 eenigermate te houden binnen het kader van de be-
schikbare middelen.

De voornaamste cijfers over de exploitatie zijn zooals gebruikelijk in onder-
staande tabel opgenomen.

Er werden 8³/₄ vel meer uitgegeven dan ten vorige jare, terwijl de begrooting met
13³/₄ vel werd overschreden. Ten deele is dit een gevolg van het publiceeren van
een artikel over Bijen en Bijenziekten buiten de begrooting om, groot 5 vel.

Een stroom van copy werd der Redactie toegezonden, zoodat ondanks de be-
langrijke toeneming van den omvang van den jaargang op het eind van 1929 nog
zeer veel copy in voorraad was. Zonder de belangen der dierenartsen te scha-
den kon dan ook in 1929 niet met minder worden volstaan.

Voor de vergelijking der werkelijke- en begrootingscijfers wordt verwezen naar
de hierbij gevoegde analytische tabellen.

Daaruit blijkt dat, afgezien van bovengenoemd artikel, aan drukkosten / 631.80
en aan afbeeldingen / 215.20 boven de begrooting werd uitgegeven, terwijl / 90.—
meer aan honorarium voor medewerkers werd betaald. Tegenover de post voor
overdrukken ad f 217.50 staat een dito in ontvangst ad / 220.—. Minder werd
uitgegeven dan geraamd voor kleine letter / 102.77 ^en enkele andere kleine bedra-
gen. Bij de ontvangsten valt op, dat / 430.82 meer werd ontvangen voor abonne-
menten en verkochte deelen. Deze post blijft nog in stijgende lijn, tegenover die
voor advertentiën, welke ^ ƒ 380.— minder opbracht dan geraamd is.

Bij deze zware eischen moesten alle reserves in het vuur worden gebracht, het
gewone en buitengewone batig saldo vermeld in het verslag over 1928 werden
te samen ƒ425.96 uitgegeven. Desondanks bleef een te kort van / 407.42, hetgeen
in hoofdzaak dus te wijten is aan het achterblijven van de opbrengst der adver-
tentiën.

Uit bovenstaande uiteenzetting moge volgen, dat het Tijdschrift zich wederom
op een belangrijk punt in zijn ontwikkeling bevindt. Over de in 1931 te nemen
maatregelen worden dan ook bij afzonderlijke nota\'s voorstellen gedaan.

De Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
H. M. Kroon, Voorzitter.
A. Vrijburg, Secretaris.
C. F. van Oijen, Penningmeester.

Ontvangsten en Uitgaven van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Deel 56. Jaargang 1929.

Van den Penningmeester der Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

a. Juli ......................................

b. December ................................

Creditrekeningen van de Firma J. van Boekhoven.

a. voor advertentien per i Juli ............... f

b. voor advertentien per 31 Dec...............

c. voor verkochte deelen en abonnementen p. 1 Dec

Bijdragen van derden voor overdrukken........

Gezien en na contrôle van de bewijsstukken accoord bevonden,
De Penningmeester van het Hoofdbestuur van de
Mij voor Diergeneeskunde
W. van der BURG.

Ter toelichting tot dit overzicht moge dienen, dat de omvang van het jaarboekje
aanvankelijk op 8£ vel was bepaald. Het toevloeien van vele nieuwe gegevens en
ten slotte de noodzakelijkheid om ook de lijst der keuringsdiensten dit jaar op te
nemen, maakten echter 10 vel noodig. Nu ii vel reeds ongeveer / 125.— aan druk-

i) Ontstaan door de schenking van ƒ2799.95 aan de Prof. Dr D. A. de 5 juli 1930.

kosten medebrengt en het te kort sle.hts / 60.— bedraagt, volgt hieruit, dat de
exploitatie op de andere posten geen reden tot klagen biedt.

Tevens moet echter worden opgemerkt, dat over 1929 nog een ongedekt te kort
van ^ / 50.— open staat.

Ter verevening van beide dienstjaren zou de redactie nog gaarne beschikken
over / 110.—.

Gezien en vorenstaande afrekening na controle van de bewijsstukken accoord
bevonden. De penningmeester van het Hoofdbestuur,

Deze begrooting moet als een zeer voorloopige worden beschouwd, daar
over het uitgeven van het jaarboekje een nieuw contract met den drukker
moet worden afgesloten. Opgemerkt wordt, dat bij een omvang van 10 vel
(als in Jaarboekje voor 1930) enkele lijsten beurtelings moeten worden opge-
nomen om plaats te maken voor nieuwe gegevens. Door den omvang op io\'l₂vel te stellen zal worden getracht alle lijsten volledig op te nemen.

Vergadering der Aid. Groningen—Drenthe, gehouden 21 Juli j.1. Aanwezig
25 leden en 3 gasten.

Besloten werd te trachten aan de najaarsvergadering te verbinden het geven
van een of meer wetenschappelijke films. De voorgenomen tocht naar de Zuider-
zeewerken, met eenige Düitsche collega\'s, werd bepaald op 17 Juli a.s. Als lid der
afd. werd aangenomen het lid der algem. afdeeling : E. J. Dommerhold.

De bestudeering van het e.v. te ontvangen concept-huish. reglement en het
uitbrengen van een rapport dienaangaande, werd opgedragen aan de leden Dr.
v. d. Kamp, Dr. Bergema en K. Huizinga.

Naar aanleiding van een verzoek, namens de afdeeling, trad voor ons op de heer
K. Schuijtemaker te Hauwert, ter behandeling van het tuberculose-vraagstuk

Spreker gaf zijne weldoordachte aanwijzingen, zoowel op technisch als econo-
misch gebied ten beste.

Wat het ie gedeelte betreft, geeft hij de voorkeur aan de onderhuidsche onder-
zoek-methode, waarbij steeds de gegevens, in den vorm van de temperatuurstaten,
bewaard blijven. Bij het onderzoek naar oogreacties moet met tusschenruimte van
3 dagen gewerkt worden. Het wegnemen der etterprop, door belanghebbenden,
acht spreker niet van zeer overwegend belang, omdat zich na eenigen tijd weer
een nieuwe prop vormt en bij voortgezette controle zal worden gezien. Als posi-
tieve reactie eischt men een flinke etterprop.

Tot de familie der „Haringen" (Clupeidae) behooren een aantal
vertegenwoordigers die voor ons als consumptievisch van de
grootste beteekenis zijn, niet zoo zeer als „versche visch", doch
meer in verduurzaamden vorm (gezouten, gerookt, gemarineerd
enz.) en wel : haring, sprot, elft, fint, sardine en ansjovis.

Kenmerken: Langgestrekt lichaam, zelden grooter dan 30 c.M. ;
de groote dunne schubben laten zeer gemakkelijk los; rechte
zijstreep; korte rug- en anaalvin; onder het ie derde deel van
de rugvin staan de buikvinnen ; hiervóór 24—32, hierachter
11—20 gekielde schubben ; aantel wervels 51—58.

De haring is ontegenzeggelijk in handelsbeteekenis de voor-
naamste visch van de Noord-Europeesche zeeën ; zij staat zoowel
in vangsthoeveelheid als in vangstwaarde bovenaan.

Men onderscheidt een groot aantal rassen, welke zich weer in
twee groote groepen laten onderbrengen, nl. :
ie. haringen, die vrijwel uitsluitend in water van hoog zout-
gehalte, dus in volle zee, leven en zich daar ook voortplan-
ten, meestal in den herfst, de z.g. najaars- of zeeharing.
Morphologisch zijn zij gekenmerkt door een betrekkelijk
hoog wervelgetal (gemiddeld grooter dan 56);
2e. haringen, die weliswaar in zee leven, maar dichter bij de
kust en die op zekeren tijd, voornamelijk in het voorjaar,
de kusten of het brakke water van bochten en riviermonden
opzoeken, om kuit te schieten, de z.g. voorjaars- of kust-
haring (aantal wervels gemiddeld minder dan 56).

Tot de najaarsharing behoort als voornaamste soort de Dog-
gersbank-haring, een middelmatig groote haring, die tot 30 c.M.
lang wordt. Zij bewoont het westelijk deel der Noordzee, be-
noorden de Doggersbank en begint omstreeks Juni ter hoogte
van de Shetlandseilanden samen te scholen en trekt vervolgens
langs de kust van Schotland naar het Zuiden tot ter hoogte
van de Doggersbank, alwaar de inmiddels geslachtsrijp geworden
wijfjes omstreeks October haar eieren leggen.

Het is deze haring, die telkenjare door de Schotsche-, Hol-
landsche- en Duitsche haringvisscherij, vóór het kuitschieten,
wordt gevangen en als gezouten haring ons bekend zeebanket,
de „Hollandsche maatjesharing" levert.

De tweede belangrijke soort najaarsharing is de Kanaalharing,
die uiterlijk veel op de voorgaande gelijkt. Zij bewoont het
Zuidelijk gedeelte der Noordzee, begint omstreeks September,
ten Zuiden van de Doggersbank, samen te scholen en trekt ver-
volgens langs de Engelsche kust, eveneens naar het Zuiden, tot
in het Engelsche kanaal, alwaar zij in Januari-Februari rijp
wordt en paait. De visscherij op deze haring duurt tot ongeveer
December en levert o.a. de bekende „Engelsche walharing", die
grover is dan de Doggersbankharing en meestal gerookt wordt
tot „Engelsche snijbokking".

De voornaamste soorten voorjaars- of kustharing worden bij
Noorwegen gevangen, terwijl voor ons land als zoodanig de
Zuiderzeeharing, een kleinere varieteit van 21 tot 26 c.M., over-
bekend is.

Zooals reeds is medegedeeld leven de haringen in scholen, die
meestal uit exemplaren van gelijke grootte en gelijken leeftijd
bestaan. Dit geldt zoowel voor het jonge broed als voor de
jeugd vormen en volwassen dieren.

Het voedsel der haringen bestaat hoofdzakelijk uit plankton,
hetwelk op bepaalde tijden in bepaalde gebieden in enorme
hoeveelheden aanwezig is. Met het voorkomen van dit plankton
wisselen de haringscholen hunne plaats in lioogere en lagere
waterlagen. Niet zelden verschijnen de scholen daarbij geheel
aan de oppervlakte.

Het kuitschieten heeft steeds op bepaalde plaatsen in de diepte
plaats, alwaar hom en kuit aan zand, steenen, wieren enz. op
den zeebodem worden vastgekleefd tot in hoeveelheden, dat in
het water een melkachtige, kleverige troebeling kan optreden,
die een eigenaardige onaangename lucht verspreidt.

Merkwaardig is nu dat telkenjare de scholen van zich voor de
voortplanting gereedmakende haringen den tocht naar de voor
ieder ras verschillende, doch bepaalde paaiplaatsen gaan onder-
nemen, de z.g. „trek" der haring.

op ongeveer precies denzelfden tijd, zoodat ook de visscherij
zich hieraan, ten behoeve van de vangst, moet aansluiten. De
visscherij is dus even periodiek als de trek der haring.

Zoo is het dus duidelijk dat de eerste der bij Schotland ge-
vangen Doggersbankharing, „Schotsche nieuwe" en later de meer
Zuidelijk gevangen „Hollandsche nieuwe" heet.

Eveneens is het nu begrijpelijk dat men maar niet willekeurig
vroeg in het seizoen echte „Hollandsche nieuwe" kan gaan vangen,
doch dat men hiervoor den bepaalden tijd heeft af te wachten.

Dit feit nu is van groote beteekenis voor de beantwoording
van de vraag: „Wanneer is de echte „nieuwe Hollandsche maat-
jesharing" te verkrijgen ?"

Dit is daarom van zooveel beteekenis, omdat hieromtrent veel
misverstand opgeld doet, met name omdat men wel meent dat
de allereerste haring, die soms reeds in April langs de huizen
wordt gevent, ook de fijnste is en het duurst moet worden be-
taald. Dat is onjuist.

De zaak is deze: Telkenjare, omstreeks begin Juni, wordt
overeenkomstig de traditie „de eerste nieuwe Hollandsche haring
aan H.M. de Koningin aangeboden". Dit is dus zeer zeker de
eerste uitgezochte „Hollandsche nieuwe" van uitstekende kwa-
liteit, waaruit volgt, dat alles wat vóór dien tijd ter markt
wordt gebracht nog niet de fijnste „Hollandsche nieuwe" kan
zijn, waaronder men heeft te verstaan de z.g. „maatjesharing",
dat is blanke vette haring met nog geen of geen volledige kuit-
en homontwikkeling, dus de haring op zijn best.

Het eigenlijke seizoen der Hollandsche haringvangst begint dus
pas omstreeks Juni en levert haar beste product aan gezouten
haring in de maanden Juni, Juli en Augustus. Dat zijn de maan-
den van ons beroemde Hollandsche zeebanket, de „nieuwe Hol-
landsche maatjesharing".

Veelal trekken onze haringloggers er reeds eerder op uit,
probeeren eerder mooie vangsten te maken.

Het is dan echter veelal nog te vroeg in de teelt, zoodat nog
geen mooi vet product is te vangen.

Steeds meer wordt dan ook getracht om door gemeenschap-
pelijke regelingen het te vroege uitvaren van de haringloggers
te voorkomen en dit bijv. niet eerder dan na Pinksteren te doen
geschieden. Immers te vroege vangst levert naast enkele vol-
groeide vette haringen, heel veel klein, onrijp goed, van zeer
uiteenloopende kwaliteit.

Tot dit onrijpe goed behooren, behalve dus haringen van te
vroege vangst, ook de z.g. „kolmaatjes", dat is haring die, lang
vóór dat de eigenlijke haringvangst begonnen is, nl. reeds in de
maand April, door de reeds vroeger genoemde beugers met het
z.g. kolnet wordt gevangen, speciaal om te dienen als aas voor

andere visehvangst en waarvan een eventueel surplus als „nieuwe
kolmaatjes" aan de markt wordt gebracht. Inderdaad is dit alles
dus wel „nieuwe" haring, evenals de eerste „Schotsche nieuwe",
die, zooals boven reeds is uiteengezet, direct aan de „Holland-
sche nieuwe" voorafgaat; veelal echter laat de kwaliteit van te
vroeg gevangen haring te wenschen over.

Bovendien wordt zelfs in de maanden Maart, April en Mei wel
zoogenaamde „nieuwe" haring verkocht, die heelemaal niet haring
van nieuwe vangst is, doch haring van het vorige jaar. Vooral
wordt het verleidelijk om zich dergelijke haring als nieuwe haring
te laten opdringen, indien deze zeer suggestief door speciale
haringventers aan karretjes en stalletjes, of nog fraaier, door
echte Scheveninger haringvrouwtjes, als nieuwe haring wordt
aangeduid.

In werkelijkheid werkt men hier niet zelden eenvoudig met
overjarige pekelharing, die, ter volledige conserveering, zwaar
gepekeld is, óf, en dat is een veel fijner product, met z.g.
„Schotsche- of Hollandsche koelhuismaatjes", dat zijn maatjes
van een vorig seizoen, waarvan men vooral in Schotland sedert
enkele jaren de kunst verstaat om ze zeer licht gezouten in koel-
huizen den winter over te kunnen bewaren.

Inderdaad is deze licht gezouten koelhuisharing een veelal
zeer smakelijk product van meestal uitstekende kwaliteit, het-
welk in het voorjaar een prachtig surrogaat voor nieuwe haring
kan zijn ; „echte nieuwe" is het echter niet, al lijkt ze er voor
leeken in voorkomen en smaak heel veel op.

Ik moge hier daarom een zeer eenvoudig middel aan de hand
doen om in elk geval overjarige haring van die van nieuwe vangst
te kunnen onderscheiden, nl. de ooglens (het kleine ronde balletje
dat zich gemakkelijk uit het oog laat drukken) is bij nieuwe
versche gezouten haring volkomen glashelder, bij overjarige haring
daarentegen door langdurige inwerking der pekel steeds volkomen
wit (oude pekelharing) of in elk geval duidelijk troebel wit (koel-
huisharing).

Met het oog „op de practijk" heb ik dit alles vermeld, evenals
voor datzelfde doel nog verder moet worden ingegaan op de
verschillende producten die de haring ons levert.

Vooreerst dan onze bekende pekelharing, een zeer smakelijk
en voedzaam artikel, — want haring is een vette visch — welker
verteerbaarheid nog is verhoogd door het pekelen.

Immers vrijwel alle „nieuwe" haring die wij eten is gepekelde
haring en moet steeds „gewaterd", ontzout, worden, alvorens ze
gebruikt kan worden. Ook hieromtrent bestaat misverstand.
Velen meen en, door haring te koopen die in winkels reeds ont-
zout is, dat er „nieuwe" haring bestaat, die zoo versch is dat ze

niet gepekeld is en zonder meer kan worden gegeten en waarvoor
men dan meent hoogere prijzen te moeten betalen. Ook dit is
onjuist, in de maanden Juli en Augustus behoeft de beste „nieuwe"
haring als regel niet meer te kosten dan ongeveer 5 a 6 cent,
ofschoon er natuurlijk wel allerlei kwaliteiten en sorteeringen in
bestaan, evenals het een kunst is van de zouters, om de pekel, waar-
aan verschillende stoffen worden toegevoegd, zoodanig te maken,
dat de visch goed blijft en vooral een goeden smaak behoudt.

Doch, hoe dan ook, op een heel enkele uitzondering na, is alle
„nieuwe" haring gezouten en moet dus ontzout worden alvorens
ze voor consumptie geschikt is.

Immers de haring wordt in zoodanige kwantiteiten gevangen,
dat het niet mogelijk is alle haring aan boord versch te bewaren.
Slechts een zeer klein gedeelte wordt, als het vangstgebied dichtbij
ligt, door snelvarende Vlaardingsche haringjagers, versch, d.w.z. heel
licht gezouten, aan wal gebracht en als ,,groene haring" verkocht.

Zoodra de vraag naar deze speciale lekkernij de onkosten van
het transport niet meer kan dekken, wordt de aanvoer van deze
groene haring gestaakt en wordt alle haring voor verdere houd-
baarheid geschikt gemaakt, hoofdzakelijk door zouten, pekelen.
De haring wordt nl. óf aan boord, óf aan wal, „gekaakt", het-
geen niets anders is dan een bijzondere manier van slachten,
waarbij met een scherp mes, in één tempo, de „kaken" (kieuwen),
maag, lever en galblaas verwijderd, het hart en de bloedvaten
in de keel aangesneden en de pylorische aanhangselen van den
darm naar buiten getrokken, doch niet verwijderd, worden. Dien-
tengevolge bloedt de haring snel leeg en gaat het proteolytische
enzym, dat in de klieren van de appendices aanwezig is, ovei
in de pekel, waarin de haringen worden ingelegd. Dit enzeem
maakt de haringen „rijp", „gaar" en geeft ze den eigenaardigen
smaak. Van het grootste belang nu, voor het verkrijgen van
mooie „blanke" haring, is juist het snelle en volledige „uitbloe-
den" der haring, dus het slachten direct na de vangst, zoo
„levend" mogelijk. Dit is dè hoofdfactor, die in het seizoen dat
de haring vet is, de „kwaliteit" bepaalt.

Als zoodanig is nu juist de „Hollandsche" haring van ouds
wereldbekend. Onze Hollandsche haringvisschers kaken de haring
oogenblikkelijk na de vangst, dus direct aan boord en verkrijgen
zoodoende het beroemde „hollandsche zeebanket".

Men onderscheidt hoofdzakelijk nog weer de volgende soorten :
„maatjes", „volle haring", „kuit- en homzieke haring" en „ijle-
of leege haring".

,,Maatjesharing" is de fijnste soort, zij is blank, vet en bevat
nog geen of slechts weinig kuit of hom.

„ Volle haring" heeft volledige kuit- en homontwikkeling, een
uitstekende kwaliteit stevige haring, minder vet dan de „maatjes".

Tijdens het kuitschieten heet de haring ,,hom- en kuitziek" ;
geheel uitgepaaid, ,,ijle~" of ,,leege haring".

De laatste worden, voor wat betreft de bij ons meest bekende
soort, vanaf October gevangen en dienen speciaal, omdat ze
minder vet zijn, als inmaakharing (zure- of gemarineerde haring,
rolmops, Bismarckharing, enz.)

Is de vangst zóó overvloedig, dat men handen voor het kaken
en tonnen voor het inzouten tekort komt, dan wordt de over-
tollige haring in het ruim van het schip bewaard, gezouten en
ongehaakt in de havens aan de rookerijen als z.g. steurharing
(ongekaakte haring) afgezet, om als de bekende hardgerookte
zoute spek-, snij-, of Engelsehe bokking in den handel te worden
gebracht (bokking is gerookte haring).

De vangst, die het laatst vóór het binnenvallen in een haven
gevangen wordt, en dus nog nagenoeg versch is, wordt eveneens
veelal ongekaakt gelaten en slechts met een weinig zout bestrooid,
bewaard, om, licht gerookt als z.g. „bakbokking" te worden ver-
handeld, of hard gerookt tot z.g. „harde bokking", (de eerste,
de bakbokking, wordt „gebakken" gegeten ; de harde bokking
ongebakken, rauw; deze beide soorten zijn dus niet of slechts
weinig gezouten).

Vele Engelsehe haringvisschers houden zich uitsluitend met het
zouten van steurharing bezig. Vanaf Juni volgen zij telkenjare
onafgebroken de haringscholen, telkens onderweg hunne lading
in de naastbij zijnde havens afzettende.

In October-November bereiken zij in den regel onze havens
en hiermede valt dus samen het te koop aanbieden van de eerste
„versche Noordzeeharing" en „bak-" en „harde bokking" in
ons land.

Bovendien worden er telkenjare, soms reeds beginnend in
October, doch vooral in de maanden Januari, Februari, Maart,
door onze Nederlandsche visschers groote hoeveelheden van de
tevoren reeds genoemde voorjaarsharing, de Zuiderzeeharing,
gevangen.

Aanvankelijk wordt al deze haring, welke minder vet en droger
is dan de Noordzeeharing en daarom niet geschikt is om tot
pekelharing te worden verwerkt, licht gerookt en als de overbe-
kende ,,Zuiderzeebakbokking" of z.g. ,,versche bokking" in den
handel gebracht.

Zwaarder gerookt heet die bokking harde bokking\'", ,,Harder-
wijkers", ,,droge"- of ,,stroobokking", welke, zooals bekend is,
gereed is voor direct gebruik.

In Maart en nog meer in de maand April, wordt de vangst
van deze Zuiderzeeharing ten slotte zóó overvloedig, dat deze
visch in groote hoeveelheden, ongezouten, als versche haring,

Kenmerken: Klein vischje, hoogstens 15 c.M. lang, lijkt zeer
veel op haring; hiervan te onderscheiden, doordat de gekielde
buikschubben duidelijk getand zijn.

Jonge en onvolwassen haring (z.g. „zeebliek" en „halve harin-
gen", resp. één- en tweejarige haring) en sprot worden door
hunne groote overeenkomst dikwijls met elkaar verwisseld.

De sprot, ook wel sardijn, of schardijn geheeten, leeft als de
haring in scholen in volle zee, doch verschijnt telkenjare op de
kusten, in de laatste drie maanden van het jaar in onze zeegaten
en wordt dan bij Zoutkamp, den Helder en Vlissingen in groote
hoeveelheden gevangen. Sprot komt zelden als versche visch aan
de markt, slechts in Zeeland wordt ze onder den naam „schar-
dijn" versch gebakken gegeten. Gewoonlijk wordt ze op Engelsche
wijze gezouten en hard gerookt tot de bekende „bosjes sprot".

In Noorwegen en Zweden maakt men dikwijls zeer rijke sprot-
vangsten, de visch wordt dan gezouten, in blikken ingelegd en
als delicatesse in den handel gebracht als „appetit Sild" of onder
den feitelijk ontoelaatbaren naam van „Noorsche anchovis".

De officiëele, ofschoon weinig gebruikelijke, Nederlandsche
naam van de sardien is pelser, (vermoedelijk een verbastering
van het Engelsche: „pilchard").

Kleur: rug donker olijfgroen, zijden zilverglanzend met een
blauwachtigen, overlangschen band.

Kenmerken: lichaam langgestrekt, doch minder samengedrukt
dan bij de haring, is kleiner en dikker, 18—20, hoogstens 25 c.M.

De sardienen worden vooral op de Fransche en Portugeesche
kusten gevangen. Zij woiden in olijfolie gekookt en komen, ont-
daan van kop en staart, als de bekende blikjesconserve in den
handel.

De kwaliteit hangt af èn van het vischje èn van de olie. Er
is veel namaak. Goede sardien is prijzig, de Fransche is verre-
weg de beste.

Kenmerken: De bek is tot onder de oogen gespleten ; de oogen
zijn gedeeltelijk bedekt door dunne halvemaanvormige, kraak-
beenige, onbewegelijke oogleden ; de buikkant draagt een als een
tandzaag uitstekende rij schubben; één groote, donkere, onregel-
matige vlek aan de bovenste hoek van de wijde kieuwspleet en
daarop volgend 3—5 kleinere vlekken van olijfgroenen tot zwar-
ten glans.

Deze aan de haring verwante soort, is ongeveer 70 c.M. lang
en een paar Kilo zwaar. Ook deze visch leeft in zee en zwemt
in bepaalde tijden van het jaar, bij ons van Mei tot Juli, de
rivieren op ; wordt echter, vermoedelijk door te sterke bevissching,
steeds zeldzamer, zoodat wij de elft in Holland welhaast niet
anders meer kennen dan in den vorm van uitgesneden gerookte
elft, of in verschen toestand als geïmporteerde Fransche elft.

Duitsch : Finte ; Eng. : Twaite Shad ; Fr. Alosefinte.
De fint, bij ons veelal „flint" genoemd, lijkt vrijwel volkomen
op de elft, is echter belangrijk kleiner, hoogstens 45 c.M. lang
en i K.G. zwaar.

Kenmerkend onderscheid tusschen elft en fint is het volgende j
De elft heeft talrijke, tot 120 stuks, lange, fijne tanden, als
borstels, op de concave zijde der kieuwbogen, die een zeeftoestel
vormen, waardoor het in hoofdzaak uit kleine schaaldieren be-
staande voedsel dezer visschen wordt tegengehouden.

Bij de fint zijn deze tanden grover, staan verder uiteen en
zijn veel geringer in aantal, slechts 40—45 (zie foto).

De fint, die van April tot Juni in groote hoeveelheden op het
Hollandsch Diep wordt gevangen, wordt vrijwel steeds als elft ver-
kocht, staat in smaak echter daarbij niet onbelangrijk ten achter.
Als bijzonderheid van elft en fint zij hier nog vermeld dat zij

KIEUWTANDEN ELFT EN FINT.
a) elft met cirea 120, b) fint met 40—45 tanden op de concave zijde
van de kieuwbogen.

in het water een door krachtige staart bewegingen voortgebracht
geluid maken dat op het knorren van een varken gelijkt.

Zoo kan men in stille, warme nachten in de maanden Mei tot
Juli op ondiepe, zandige plaatsen in onze rivieren soms het ge-
ruisch der in het water plassende paaiende dieren vernemen.
(Jonge elften heeten „plassen").

Na het kuitschieten keeren ze langzaam naar zee terug, de
meesten zoodanig verslapt en afgemagerd dat het vleesch niet
meer te genieten is.

Kenmerken : Hoogstens 15 c.M. lang slank vischje, geen scherpe
schubben aan de buik, ver voor den spitsen onderkaak uitste-
kenden snuit, tot achter de oogen gespleten bek, kleine oogleden.

De ansjovis, eveneens behoorend tot de familie der haringen,
is een echte Zuidvisch, o.a. thuisbehoorende in de Middelland-
sche Zee; trekt in het voorjaar onze zeegaten binnen om zich
voort te planten, hetgeen voornamelijk in de maanden Juni en
Juli geschiedt en dan een der voornaamste producten onzer
Zuiderzeevisscherij uitmaakt.

De gevangen ansjovis wordt „gekopt", gedurende enkele dagen
in den z.g. „warbak" gezouten en daarna in tonnetjes („ankers")
ingelegd.

In tegenstelling met de haring, die, naarmate ze langer inge-
zouten is, minder verkoopbaar wordt, neemt de handelswaarde
van ansjovis toe; „belegen" ansjovis is veel smakelijker dan
„groene", die slechts enkele maanden in het zout heeft gelegen.

Door deze eigenschap is de ansjovis een beursartikel geworden,
zij wordt in de veemen opgeslagen en aan de beurs verhandeld.

Bekend is de Bergen-op-Zoomsche, welke als nog beter geldt
dan die van de Zuiderzee.

Na 7 a 8 jaren is de ingezouten ansjovis geheel verzout, dan
heeft ze echter nog groote handelswaarde, dient dan nl. niet
meer als onze gebruikelijke smakelijke luxe-delicatesse uit de
bekende glazen potjes, doch vormt dan de grondstof voor de
bekende Engelsehe vischsausen.

De ansjovis-zouters en -handelaren hebben zich in de onder
Rijkstoezicht staande ansjoviscontrölevereeniging vereenigd, welke
de ankers harer leden van controle-merken voorziet, mits die
leden zich aan bepaalde Rijksvoorschriften gehouden hebben,
welke de zekerheid geven, dat in de ankers het voorgeschreven
minimum-gewicht aan netto-visch aanwezig is, dat de visch vol-
doet aan de eischen eener goede bereiding en dat geen vreemde
ansjovis is bijgepakt.

Als ik dit hoofdstuk van een motto zoude moeten voorzien, zou
ik het doen luiden : ,,Zoo gezond als een visch !" Immers van zee-
visch, die ik hier speciaal behandel, zijn slechts zeer weinig ziek-
ten bekend.

Ofschoon in de oudere literatuur wel hier en daar gevallen van
massa-sterfte van visch in zee zijn vermeld, welke men gemeend
heeft te moeten toeschrijven aan bepaalde bacteriën, is uit waar-
nemingen van den laatsten tijd wel gebleken, dat men bij massa-
sterfte van visch in volle zee zeer zeker niet in de eerste plaats
moet denken aan bepaalde infectieziekten als oorzaak dier sterfte,
doch eerder aan zeebevingen en onderzeesche erupties van vulka-
nischen aard, waarbij, door verdamping van giftige anorganische
stoffen, visch vergiftiging optreedt.

Men ziet dan ook hoogstzelden zeevisschen, die, bijv. door zeer
sterke vermagering, den indruk wekken aan eenigerlei ziekte te
hebben geleden of te lijden. In de zee werken nl. bij uitstek natuur-
lijke verhoudingen. The survival of the fittest viert er hoogtij. Al-
les wat ziek is en dood is en zich niet of niet snel genoeg ,,uit de
vinnen" (uit de voeten) kan maken valt ten prooi aan den eeuwi-
gen honger van soort- of rasgenooten, aan roofvogels of aan roof-
dieren van allerlei slag die in de zee leven.

Doode visch wordt dan ook hoogst zelden in de netten opge-
haald, evenmin als in het water of zelfs pas in de netten, om welke
reden dan ook, verdronken visch ; het meeste wordt direct opge-
peuzeld.

Terwijl de mensch met zijne moderne methoden van intensieve
visscherij wel ,,het grootste roofdier der zee" wordt genoemd, vor-
men de eigenlijke roofdieren der zee juist de „veterinaire zeepo-
litie."

Zieke zeevisschen krijgen wij dus zelden te zien ; vermoedelijk
komen bacteriëele ziekten bij zeevisschen ook zeer weinig voor.
Proefondervindelijk is aangetoond dat de visschen in het algemeen
zeer indifferent zijn voor de in het water voorkomende bacteriën.
Op kunstmatige infectie met reinculturen van bacteriën, die onder
de huid worden ingespoten, reageeren de visschen meestal slechts
door eene locale reactie op de injectieplaats ; veelal blijft ook deze
zelfs achterwege.

Uit groote weerstandsvermogen der visschen hangt, afgezien
van het feit dat de in het water voorkomende bacteriën in het al-
gemeen geen voor visschen giftige stoffen produceeren, vermoede-
lijk ook hiermede samen, dat de visschen in hun bloed en volgens
de nieuwste onderzoekingen vooral ook in hun hom en kuit, zeer
sterk werkende bactericide eigenschappen bezitten.

riviervisch en met name voor visch in kweekerijen, staat de zaak
van de vatbaarheid voor bacteriëele- en vooral parasitaire ziekten
om begrijpelijke redenen toch anders. Zoo zijn de bij deze visschen
voorkomende ziekten en aandoeningen dan ook in een volledig
handboek beschreven, „Handbuch der Fischkrankheiten" van
Dr. Bruno Hofer, nieuw bewerkt door Prof. Dr. Marianne
Plehn in haar „Praktikum der Fischkrankheiten."

Wat de literatuur ten onzent betreft, is indertijd van de hand
van Dr. S. G. Zwart in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde (deel
47, afl. 24) eene vergelijkende beschouwing omtrent de bij slacht-
dieren en visschen voorkomende afwijkingen verschenen, waarin,
met uitgebreide literatuuropgave, een aantal bij visschen waarge-
nomen infectie- en parasitaire ziekten, giften en afwijkingen zijn
opgesomd. Eveneens vindt men een dergelijke literatuur-lijst bij
een artikel ,,Over Vischkeuring" van Dr. S. Ferwerda (Tijdschrift
voor Diergeneeskunde 15 Juni 1928).

De aldaar vermelde literatuur is meest van ouderen datum. Bo-
vendien heeft noch deze, noch de latere in ons Tijdschrift voor en
na verschenen literatuur (meest kleinere gegevens en referaten)
feitelijk ooit betrekking op in ons land waargenomen vischziekten.
Binnenvisscherij en vooral kunstmatige vischteelt beteekenen bij
ons dan ook betrekkelijk weinig. Op dit terrein is in ons land nog
slechts weinig onderzocht.

Ook mijn eigen ervaring is, wat betreft vischziekten, ondanks
het feit dat ik reeds zes jaren lang dag in dag uit massa\'s visch zie,
eveneens zeer schraal. Wel heb ik Zuiderzee-aal gezien lijdend aan
de in de handboeken van Hofer en Plehn beschreven „Rotseuche
des Aals" (Pestis tubra anguillarum), die zich speciaal kenmerkt
door het optreden van roode vlekken op de huid. Zoowel het in
verschillende landen beschreven verschillende ziektebeeld als de
hier en daar gevonden geheel verschillende bacterie"!, doen echter
sterk twijfelen aan het bestaan van eene specifieke bacteriëele
Rotseuche.

Ook heb ik Zuiderzeebotten gezien met tal van zweren en ecchy-
mosen op huid en vinnen.

Ofschoon ik beide gevallen enkele malen bacteriologisch heb
doen onderzoeken, is men er niet in geslaagd een bepaalde bacterie
als oorzaak aan te toonen. Het is dan ook niet onmogelijk dat de
afwijkingen, zooals ik die heb waargenomen bij Zuiderzee-aal en
-bot, ofschoon in symptomen-beeld wel den indruk makend van te
moeten worden toegeschreven aan eene specifieke bacteriëele- of
althans parasitaire infectie, slechts secundair zijn veroorzaakt door
bacteriën, doch primair moeten worden toegeschreven aan de spe-
ciale verhoudingen waaronder deze visschen tijdelijk hebben ge-
leefd. Hiermede bedoel ik die verhoudingen die het weerstands-
vermogen voor infectie sterk hebben doen verminderen, zooals die

veelvuldig voor binnenvisch uit rivieren, slooten, meren en vooral
kweekerijen gelden, te weten :

a. veranderingen in temperatuur of samenstelling van het water,
waarvoor visschen, zooals bekend is, in het algemeen zeer ge-
voelig zijn, zoodat sterfte van visch uit binnenwateren dan ook
speciaal is geconstateerd na het ontdooien van ijs in het voor-
jaar, en in heete zomers ;

b. allerlei vormen van waterverontreiniging, door rottende stof-
fen op den bodem, door loozingen van rioleeringen en door af-
valwater van fabrieken ;

c. zuurstofgebrek door het bewaren van levende visch (bot, aal,
schol, riviervisch enz.) in z.g. bunnen en karen, waarin de vis-
schen in massa dicht op elkaar hebben te leven en zelfs niet
zelden verstikken ;

Is om al deze redenen de kans voor het optreden van infecties
bij binnenvisch, door vermindering van het weerstandsvermogen,
reeds sterk vergroot, a fortiori geldt dit, met name bij visch in
kweekerijen, door het nauwere contact, voor het verdere voort-
schrijden van een eenmaal onder bovengenoemde verhoudingen
opgetreden infectie.

Geen wonder dat onder zulke omstandigheden, vooral in visch-
kweekerijen, massa-sterfte van visch kan optreden, welke ten slot-
te wel aan bepaalde bacteriën is toe te schrijven.

Voor zeevisschen, welke ik hier speciaal behandel, gelden al deze
overwegingen niet of lang niet in die mate.

Wat de parasitaire ziekten betreft, zijn mij van zeevisch wel en-
kele gevallen van vermoedelijk parasitaire aandoeningen van huid
en inwendige organen bekend geworden ; deze zijn echter tot nu
toe nog niet nader gedefinieerd of hebben bij onderzoek een nega-
tief resultaat opgeleverd. In elk geval zijn ze zoo zelden, dat hieraan
tot op vandaag geen zeer bijzondere aandacht, uit een oogpunt
van vischkeuring, behoeft te worden besteed.

Ditzelfde geldt uiteraard ook voor de, overigens niet zoo zeld-
zaam bij zeevisch, zoowel in het vischvleesch als in de inwendige
organen, voorkomende soorten van wormen.

Het meest bekend zijn mij wormpjes in de lever van de schel-
visch en die in het spiervleesch van spiering (soms met het bloote
oog zichtbaar door de doorschijnende vischjes tegen het licht te
houden) en van kabeljauw. Zoo ziet men nog al eens in het vleesch
van kabeljauw wormen van ongeveer 3 a 4 c.M. lang en zoo dik
als een lucifer. Zij geven in den vischhandel nog al eens aanleiding
tot moeilijkheden, daar de koopers meencn dat visch, waarin zich
dergelijke wormen bevinden, bedorven is (,,de maden kruipen er
uit" is mij enkele malen gerapporteerd).

münde heeft ei" indertijd in de Deutsche Fischerei Zeitung de aan-
dacht op gevestigd dat deze meening geheel en al verkeerd is.

De wormen, bekend onder den naam „Filaria piscum", of,,As-
caris capsularia" kunnen — zoo schreef hij — alleen voorkomen
in levende visschen, met welker lichaamssappen zij zich voeden ;
zij zijn echte parasieten en geen krengenbewoners. Hun aanwezig-
heid mag dus niet beschouwd worden als een bewijs dat de visch
niet meer versch is.

Het staat vast dat deze. ,,filariën" larven of jeugdvormen van
verschillende soorten wormen zijn, wier geslachtsrijpe stadia in
den darm van roof visschen, zwemvogels en zee-zoogdieren, dus
vischetende dieren, leven. De eieren der volwassen wormen wor-
den door visschen met het voedsel opgenomen en de larven, welke
daaruit geboren worden, dringen door den darmwand in het spier-
weefsel.

Bij menschen heeft men deze larven of de volwassen wormen
nooit aangetroffen. Het eten van vischvleesch, waarin zich derge-
lijke larven bevinden, is beslist niet schadelijk voor de gezondheid,
want nog daargelaten, dat de parasieten bij het koken of braden
gedood worden, zouden zelfs wormen, die levend in de maag van
een mensch mochten geraken, geen kwaad doen, daar zij weldra
zouden sterven.

Daar de filariën in het spierweefsel verscholen zitten en dus ge-
woonlijk pas zichtbaar worden bij de toebereiding der visch in de
keuken, is het geheel ongemotiveerd, den handelaar te verwijten
dat hij zulk een visch verkocht heeft."

Zooals dan ook niet anders is te verwachten, leert men ook hier-
uit, dat het wel heel onwaarschijnlijk zal zijn dat bij den mensch
zouden kunnen voorkomen voor de gezondheid schadelijke ont-
wikkelingsstadia van bij zeevisschen levende wormen of worm-
larven, zooals wij deze bij onze slacht- en huisdieren wèl kennen.

Bij visch uit binnenwateren is dit echter stellig wèl het geval.
Inderdaad vindt men in de buitenlandsche literatuur dergelijke
gevallen beschreven, zooals bijv. het voorkomen van den plerocer-
coïd van de Diphyllobothrium latum (Botriocephalus latus) bij
den kwabaal, snoek en andere visschen.

Vatten wij dit alles samen, dan dient vastgesteld, dat men, wat
betreft het voorkomen van vischziekten in het algemeen, scherp
dient te onderscheiden visch uit volle zee, waartoe in Nederland
de meeste consumptievisch behoort, en visch uit binnenwateren
en binnenzeeën.

Bij de laatste komen allerlei infecties van bacteriëelen- en pa-
rasitairen aard stellig veel meer voor. Men vindt ze uitvoerig be-
schreven in de handboeken van Hofer en Plehn. Het laatste, dat
van Plehn, is het nieuwste. Het is geheel opgezet in den vorm
eener volledige speciëele pathologie. De verschillende organen met

hunne afwijkingen vindt men er in hoofdstukken systematisch be-
sproken. Ook allerlei vischziekten (pokziekte bij karpers en andere
visschen, lymphocystis-ziekte bij platvisschen, builenziekte bij
de barbeel, draaiziekte bij zalmen, zalmpest, furunculose bij zal-
men, rotseuche bij verschillende vischsoorten, enz., enz.).

Van slechts enkele der vele opgesomde vischziekten schijnt het
zeker vast te staan dat zij door een specifieke bacterie of parasiet
worden veroorzaakt. En zelfs voor zoover dit vaststaat, is er bij
deze specifieke verwekkers geen enkele, die tevens gevaarlijk is be-
vonden voor den mensch, althans niet in dien zin, dat zij regelma-
tig en in grooten omvang aanleiding geven tot ziekteprocessen bij
den mensch.

Zulks is, voor zoover het de bacteriën betreft, dan ook niet waar-
schijnlijk. Het is immers niet te verwachten, dat een en dezelfde
bacterie gelijktijdige virulentie zou bezitten voor zoo sterk uiteen-
loopende organismen als de koudbloedige visschen en den warm-
bloedigen mensch.

Wel is bekend en meer begrijpelijk, dat visschen en nog eerder
schaal- en schelpdieren als tusschendrager kunnen fungeeren van
voor den mensch schadelijke bacteriën en dat zij aldus ziekten
kunnen overbrengen. Voor den mensch pathogene bacteriën kun-
nen nl. langen tijd in het vischlichaam blijven leven. Dit is proef-
ondervindelijk bekend van typhus-, miltvuur-, paratyphus- ja
zelfs van zoogdier-tuberkel-bacillen. Of echter deze bacteriën en
een tuberkelbacil, zooals die bij koudbloedigen is gevonden (kik-
vorsch, schildpad), ook bij visschen in de vrije natuur voorkomen
dient betwijfeld.

Voor zoover er bij den mensch dan ook bacteriëele ziekten na
het gebruik van visch zijn waargenomen, waren deze visschen,
voor zoover wij thans weten, steeds tusschendragers, door hun le-
ven in besmet water of door het toedienen van besmet voedsel, of
werden deze visschen slechts postmortaal geïnfecteerd, met name
was dan postmortaal bederf van oorspronkelijk gezonde visch op-
getreden.

Uit het oogpunt van volksgezondheid hebben wij dus voors-
hands geen aanleiding om speciale aandacht te schenken aan het
gevaar van voor den mensch gevaarlijke vischziekten.

Voor den vischstand zelve, met name voor het handhaven van
een gezonde en goed groeiende vischbevolking in onze binnenwa-
teren, in het bijzonder in vischkweekerijen, heeft de kennis der
bovengenoemde ziekten en afwijkingen echter wel groote betee-
kenis.

Voor de studie er van zij verwezen naar de reeds genoemde hand-
boeken, waarbij nog op het volgende dient te worden gewezen.

Het bestudeeren van vischziekten is, om reeds opgesomde re-
denen, volstrekt niet alleen eene materie thuisbehoorend bij den

patholoog-anatoom en bacterioloog zonder meer, veeleer is aller-
eerste vereischte de grondige kennis van den bioloog, gezien de
innige wisselwerking die er bestaat tusschen de biologie der vis-
schen en die van de overige flora en fauna van het water waarin
de visschen leven.

In tegenstelling met de warmbloedige dieren kunnen bepaalde
deelen van volkomen gezonde visschen giftige eigenschappen be-
zitten.

Eene onderscheiding die men wel heeft willen maken tusschen
physiologische vischgiften, voorkomend in gezonde visschen, en
pathologische vischgiften, die in zieke, doode of bedorven visschen
zouden kunnen ontstaan, is niet te handhaven, daar slechts de eer-
ste een bijzondere eigenaardigheid zijn van enkele vischsoorten,
terwijl de z.g. pathologische vischgiften slechts postmortaal ont-
staan, gelijk de vleeschvergiftigingen, door bacteriëele infecties.

De physiologische vischgiften kunnen aanwezig zijn in inwen-
dige organen (hom en kuit), in huidslijm, in het bloed en in klieren
die met vinstralen of met tanden in verbinding staan, zoodat steek
en beet giftig kunnen zijn.

Voor wat betreft zeevisch is ook dit onderwerp zeer spoedig uitge-
put met vermelding van de reeds door mij besproken vergiftiging,
optredend door den steek aan de beruchte stekels van den pieter-
man en het practisch onschadelijke ichthyotoxin uit het bloed van
de aal (Anguilla vulgaris), de zeepaling (Conger vulgaris) en de
rivierprik (Petromyzon fluviatilis). Andere, bij zeevisschen voor-
komende physiologische giften, zijn mij niet bekend.

Door collega Ferwerda is in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde van i Augustus 1927 een geval van vischvergiftiging be-
schreven, waarbij gedacht is aan een physiologisch gift voorkomend
bij de geep.

Ik meen dit echter voor de bij ons bekende soort geep zeer ern-
stig te moeten betwijfelen, omdat ik van nadeelige gevolgen van
het eten van geep, een in Amsterdam goed bekend consumptie-
artikel, nooit heb gehoord. Ik vraag mij daarom af, of men een en-
kel geval van vergiftiging na het eten van geep, niet veeleer zal
moeten toeschrijven aan eene specifieke postmortale infectie of
aan eenvoudig bederf, ook al werd, zooals in het hier geciteerde ge-
val, ,,door den eigenaar verklaard dat de visch zeer frisch was en
ook al verdwenen na het vergiftigingsgeval de karretjes met gee-
pen als bij tooverslag van de straat." Deze laatste overweging kan
immers evengoed, wellicht eerder, worden toegeschreven aan het
bekende verschijnsel dat de aanvoer van sommige vischsoorten,
als geep, veelal van dag tot dag zeer sterk wisselt.

Hoewel ziekelijk ontaarde en dientengevolge vergroote organen
bij de keuring van vee en vleesch niet tot de zeldzaamheden be-

hooren en over het algemeen geen vermelding behoeven, meen ik
dat de hierbij afgebeelde runderlever daarop toch wel eenigszins
een uitzondering maakt.

Onlangs werd dit orgaan door mij bij een normale slachting
aangetroffen. Het betrof hier een zesjarige zwartbonte stier van
ongeveer 700 K.G. levend gewicht, welk dier behalve dat het wat
mager was, geen verdere verschijnselen vertoonde die speciale ver-
moedens deden rijzen. Bij slachting evenwel bleek dit dier een tu-
berculeus ontaarde lever van enorme afmetingen te bezitten met
het respectabele gewicht van 59 K.G. Om de grootte van dit or-
gaan goed tot zijn recht te doen komen, is het ter vergelijking ge-
fotografeerd met een normale runderlever, waarbij beide organen
even ver van de lens verwijderd waren.

LEPOBI, EEN NIEUW PRACTISCH BRUIKBAAR
CHEMOTHERAPEUTICUM BIJ KONIJNEN-GESLACHTS-
SPIROCHAETOSE,

Door verschillende omstandigheden vragen de konijn en ziekt en
de laatste jaren meer aandacht. Een dezer ziekten vermindert de
rentabiliteit van een fokkerij, doordat zij direct invloed uitoefent
op den coitus : deze namelijk bemoeilijkt, door het doen ontstaan
van plaatselijke ontstekingen, zoowel bij voedster als bij ram, aan
de uitwendige genitaliën.

Hoewel goede resultaten verkregen worden bij de behandeling
der konijncn-spirochaetose met verschillende chemotherapeutica, als
neosalvarsan, trépol, novarsénobenzol en één injectie dezer middelen
een typische therapia sterilisans magna schijnt te geven, zijn er be-
zwaren tegen de tot dusver gevolgde behandeling : de middelen zijn
vrij duur ; de injectie moet intramusculair geschieden ; de dosis
toxica ligt vrij dicht bij de dosis therapeutica, zoodat nauwkeu-
rige doseering geboden is. Voor de practijk, d.w.z. voor die geval-
len, waarbij men snel, met gering risico voor het dier en niet te
veel kosten voor den eigenaar een genezing kan verkrijgen, zijn
deze middelen niet geheel zonder bezwaar te verstrekken. Geduren-
de de laatste maanden hebben wij de beschikking over een chemo-
therapeuticum, dat subcutaan kan worden ingespoten, daarbij
geen plaatselijke reactie geeft, en waarvan de toxische dosis ver
verwijderd ligt van de therapeutische. Het „preparaat lepobi ge-
naamd, is in den handel in ampullen bevattende 2 c.c. oleum
olivarum, waarin de bismuth-verbinding is opgelost. Lepobi is ver-
krijgbaar : Maison Roussel. Rue de Vaugirard 97, Paris, (totaal

gehalte aan het element bismuth 80 mg.) Wij ontvingen het
preparaat van Prof. Levaditi, (Institut Pasteur).

Tot heden maakten wij voornamelijk gebruik van een andere
bismuthverbinding : trépol. Het cardinale verschil der beide pre-
paraten zit in het feit, dat lepobi wél lipo solubel is en trépol niet.
Dit laatste preparaat, intramusculair ingespoten, geeft een z.g. bis-
muth-dépot, wekenlang ; de beschuttende werking van deze ver-
binding bestaat gedurende weken en is veel langer van duur dan
die van het veel sneller geresorbeerde lepobi. Van in water oplos-
bare bismuth-verbindingen is bekend dat zij nog veel sneller
resorbeeren : zij zijn zeer toxisch na subcutane, intramusculaire
of intraveneuze enting.

Gebruikt werden konijnen met klinisch en microscopisch (don-
ker veld) duidelijke besmetting. Ingespoten werd onderhuids ; na-
gegaan werd de invloed van het chemotherapeuticum op de ont-
stoken deelen en gecontroleerd werd de spirochaeten-rijkdom in
het donkere veld.

Ofschoon bij beoordeeling van het therapeutische effect het aan-
toonen al of niet van het ziekte verwekkende agens, in casu de spi-
rochaeta Cuniculi van groote waarde is, kan men de donkerveld
methode meestal ontberen : het verminderen der ontstekings-
verschijnselen, het snel genezen van de huidafwijkingen is evenzoo
bewijzend.

Voorbeeld : Konijn X, poliklinisch aangeboden chinchilla, had
zeer uitgebreide ooglidzweren : korsten, ettering : beide oogen
waren nagenoeg onzichtbaar. Reeds 2 dagen na de subcutane in-
jectie van 2 c.c. lepobi, trad duidelijk klinisch verbetering in ; veel
minder schilfers en korsten. Onder de korsten aanvankelijk nog
goed beweeglijke spirochaeten. Na 4 dagen vielen de korsten af;
de onderliggende huid was droog en gaaf, de oogleden namen hun
normaal voorkomen aan. Volkomen genezing werd na 6 dagen
bereikt.

Dc dosis van ongeveer i c.c. lepobi per Kgr. konijn, subcutaan in-
gespoten bij besmette dieren, geeft in enkele dagen genezing, (2—7
dagen), de spirochactcn verdwijnen ; het klinisch voorkomen wordt
normaal.

Konijnen werden met lepobi ingespoten, daarna na eenige da-
gen besmet door scarificatie van oogboog- of perineum-huid, met
spirochaetenrijk materiaal.

Conclusie : De dosis van circa 1 cc. lepobi per ii Kgr. konijn, sub-
cutaan ingespoten, beschut minstens 14 dagen voor infectie met spiro-
chaeta cuniculi.

Conclusie : Grooterc doseeringen van 2 en 3 cc. per Kgr. lich. gew.,
subcutaan ingespoten, geven geen zekere beschutting tegen infectie 34
dagen na de infectie ingetreden.

De konijnen 316, 317, 318, 142 en 258, voorkomende in de ver-
melde experimenten voor therapeutische toepassing werden res-
pectievelijk 36, 36, 17, 17, 17 dagen na de lepobi-injectie van 2 cc.
per Kgr. opnieuw geïnfecteerd. Gereïnfecteerd werd op het boven-
ooglid ; de dieren waren genezen van perineaal zweren. Zij werden
respectievelijk gecontroleerd gedurende 80, 60, 64, 72 en 82 dagen.
Geen infectie trad in bij konijn 316, 317, 142 en 258. De infectie
sloeg aan bij konijn 318.

Conclusie : Dieren lijdende aan spirochaetose en daarvan genezen
door subcutane enting met ongeveer 1 cc. lepobi per Kgr. konijn, ver-

toonen geruimen tijd een sterk verminderde vatbaarheid voor her-
besmetting. Slechts bij een konijn gelukte de reïnfectie 17 dagen na de
lepobi-injectie.

Wij meenen op grond van onze ervaringen de volgende gevolg-
trekkingen te kunnen maken :

i°. „Lepobi" is een chemotherapeuticum van goede therapeu-
tische en prophylactische waarde bij geslachtsspirochaetose
van het konijn.

2°. Het heeft eigenschappen, die het doen verkiezen boven an-
dere preparaten : weinig toxisch ; subcutaan toe te dienen.
3⁰. Door het inspuiten van den inhoud van een ampul (2 cc.) bij
ieder konijn kan men vrijwel steeds een saneering van een
fokkerij verkrijgen, of dieren prophylactisch dagen lang
onvatbaar voor infecties maken.

The author carried out experiments with lebobi which proved to be an excel-
lent therapeuticum and prophylacticum in spirochactosis of the sexual organs in
rabbits. It is not very toxic. A single subcutaneous injection of 2 c.c. suffices to
cure infected animals and to make healthy animals temporarily immune.

Das liposolubele fransösische Bismuth-präparat „Lepobi" ist wenig toxisch
in den therapeutischen Dosen ; kann subkutan eingespritzt werden und entfaltet
bei einmaliger Einspritzung von i c.c. pro Ko Körpergewicht eine gute prophy-
laktische und kurative Wirkung bei Kaninchen-spirochaetose. Es eignet sich sehr
für Sanierung von Kaninchen-Beständen.

Le composé bismuthique liposoluble „Lepobi" est peu toxique dans les doses
thérapeutiques ; on peut l\'injecter dans le tissu subcutané ; l\'effet prophylactique
et curatif chez la spirochétose du lapin, après une injection d\'un c.c. pro kilogramme
est excellent. „Lepobi" est un médicament très pratique pour le traitement de
cette maladie dans les élevages des lapins.

DE ANATOMISCHE EN PHYSIOLOGISCHE VERANDERINGEN
VAN DEN DUNNEDARM, NA DE INPLANTING IN DE
CONTINUÏTEIT VAN DEN ENDELDARM,

Publicaties van Roux, Schoubert e.a. brachten Haberland in
1925 op het denkbeeld, bij hoogzittende rectum-carcinomen, het
zieke darmgedeelte te receseeren en het door een stuk gesteelden-
dundarm te vervangen.

Daardoor zoude, niettegenstaande deze radicale operatie een
anus-praenaturalis vermeden worden.

In het dier-experiment hebben wij nu de operatieve techniek
en de anatomische en physiologische gedragingen van het ver-
plaatste stuk dundarmgedeelte bij den hond nauwkeurig bestudeerd.

Wel werd in 1925, door Lexer op het Duitsche Chirurgen
Congres, een verzamel-referaat gegeven over den darm als plas-
tisch transplantatie-materiaal, maar hierbij wordt aan den dunne-
darm geen aandacht geschonken.

Als transplantatie-materiaal, wordt, bij vervanging van de
scheede bij den mensch, het meest het rectum genomen, maar
ook de blindedarm wordt veel gebruikt. Zaayer en Heitz-
Boyer namen als vervanging van de urether en bij ectopia
vesicae het onderste gedeelte van het rectum als receptabulum
urinae.

Roux en Wullstein gebruikten de dunnedarm als verbindings-
strook tusschen het bovendeel van den Oesophagus en den maag,
Kelling en Vulliet den dikkedarm om den slokdarm te vervangen.

Bij het niet voorhanden zijn van een scheede wordt zoowel
dundarm als colon als plastisch materiaal gebruikt. Het voor en
tegen weerspiegelt zich in de uitvoerige publicaties van Schubert,
Mori, Koch, van den Hoff e. a.

Het meest bekend is de methode van Schubert, die om de
scheede te vervangen het rectum gebruikte.

Koch gaf de voorkeur aan het colon. Van den Hoff, gaf
voor den mensch een zeer mooie techniek aan, waarbij de
dunnedarm gebruikt werd en men de gevaren die dunnedarm-
plastieken met zich medebrengen, tot een minium reduceert.

Die anatomischen und physiologischen Veränderungen des Dünndarmes
nach der Einpflanzung in die Kontinuität des Mastdarmes. Experimentelle
Studien am Hunde. Mit 31 Abbildungen und 14 Tabellen. Dissertation,
Giessen. Dec. 1929. Universitätsverlag von Robert Noske in Borna.

Volgens Bethin en Rabinowitsch zijn de meeste sterfgevallen
te wijten aan de niet volkomen beheersching der benoodigde
techniek.

Het hooge percentage van mortaliteit nu, hangt niet af van
het materiaal dat men gebruikt, maar, al geeft het retroperito-
neale werken met rectum een voordeel, hangt alles af van een
goede techniek.

Bij den hond is de operatieve techniek moeielijker dan bij
den mensch, eerstens door het verschil in kaliber, ten tweede
doordat de zeer dunne en gemakkelijk scheurende serosa een
vaste verbinding met den muscularis vormt.

Een side-to-side anastomose bij het rectum van den hond is
technisch haast onuitvoerbaar gezien de weinige ruimte in de
kleine bekkenstreek en het zeer korte mesocolon.

In ons experiment, vonden de transplantaties dan ook alleen
plaats met de end-to-end methode.

Bij den mensch wijst men nadrukkelijk op de groote gevaren
der draadinsufficentie door onvoldoende bloed voorziening, speciaal
van het orale darmstuk.

Koch merkt echter terecht op, dat door oefening en verbete-
ring der techniek de primaire mortaliteit door draadinsufficentie
afneemt. Alle gebruikelijke darmvereenigingen werden door ons
nagegaan om te kunnen ervaren welke werkwijze het snelste
zoude zijn, gepaard gaande met de meest veilige wijze van werken.

De methodes van Murphy, Jordan, Ullman, vielen al direct
buiten beschouwing, hoewel beproefd, omdat het gebruikte hulp-
materiaal te groote kans voor stenose zoude geven, hetgeen ook
uit het experiment bleek.

Branch gaf een snelle methode aan, die wij een maal in het
experiment konden toepassen, en driemaal bij een incarceratie.

Bij de Branchmethode kan men van het begin af aseptisch
werken, wat het groote voordeel van deze methode is.

De operatie is zeer eenvoudig, gemakkelijk en snel uit te voe-
ren en vereischt geen speciaal instrumentarium.

Na onderbinding en vrijmaking van het mesenterium op de
resectieplaats, worden twee Kochersche klemmen gezet. Voor de
doorsnijding worden de darmen derhalve a.h.w. gekneusd. Het
doorsnijden geschiedde bij voorkeur met den thermocauter, waar-
door de darmbacteriën gedood worden en de bloeding tot staan
gebracht. De U-hechtingen, volgens de fig. 2 en fig. 3 worden
met dunne zwarte zijde gelegd om het overzicht gemakkelijker
te maken. De hechtingen leggen wij iets dichter bij de klemmen,
dan op de figuren (1—7) aangegeven. Vervolgens worden de
klemmen voorzichtig weggenomen en de beide darmuiteinden,

die ten gevolge van de kneuzing gesloten zijn, worden door het
dichtknoopen der U-hechtingen goed vereenigd.

Een circulaire Lamberthechting verzekert de end-tot-end ver-
binding. Door het instulpen van den darm openen zich inwendig
de samengekneusde verkleefde plaatsen van den darmwand.
Hierdoor is de continuiteit weder verzekerd.

Volgens mijne ervaring opent door voorzichtig kneden het
darmlumen zich sneller. Hoewel deze methode voor darmstukken
met gelijk kaliber zeer aan te bevelen is, wage men zich eerst
dan met de toepassing bij vereeniging van ongelijke darmstukken,
wanneer men voldoende routine heeft t.o.v. het z.g. „Einspah-
rungsverfahren".

Na gebruikelijke voorbereiding, zooals vasten, scheren etc.,
werd als operatiegebied gekozen de streek tusschen linker tub.-
coxae en den laatsten rib. Strenge aseptische cautelen zijn hierbij
een gebiedende eisch voor het welslagen.

Na het maken der huidsnede van plus min. 12 c.M. in de rich-
ting van tub.-coxae naar het proc. xiphoid. worden spuitende
bloedvaten direct gepakt en onderbonden. Na splijten van de
m. obliq. int. volgt doorsnijden van den M. trans, in de vezel-
richting van de m. obl. int. De naar boven gebrachte dundarm-
lis wordt geisoleerd en de randarterie v. d. darm onderbonden.
De afgeklemde stukken werden approximatief 15—18 c.M. ge-
nomen. De einden van het geisoleerde darmstuk werden met
gaas afgesloten en gebandageerd, hierna tijdelijk in de buikholte
teruggebracht.

De dundarm-anastomose geschiedde met doorgrij pende circu-
laire naad en afgesloten met een circulaire Lamberthechting.
Na resectie van een stuk rectum, en terughalen van het geban-
dageerde dundarmstuk werd de end-to-end anastomose gelegd.
Een grondige revisie van de buikholte volgde voor het afsluiten
der spieren, waarna de huid met dunne zijde, door middel van
knoophechtingen gesloten werd.

Voor de darmanastomosen werd dunne catgut gebruikt ; hoe-
wel het werken met catgut moeilijker is dan met zijde, werd dit
gedaan om snellere resorbtie te krijgen. Hierbij werden gebruikt
de z.g. single Dulox atraumatic Needies, om het weefsel zoo
min mogelijk te beschadigen (fig. 8 en 9).

De experimenten beoogden nu, een onderzoek na, één, respec-
tievelijk twee, vier en zes maanden. Hierbij werden uitvoerige
ziekteverslagen gemaakt, om een inzicht in de objectieve ver-
schijnselen na de operaties te verkrijgen, waarbij duidelijk aan
het licht kwam van hoe groot belang het goede observeeren en
nabehandelen van experimenteele patiënten eigenlijk is en welke
moeilijkheden dit met zich medebrengt.

Na een maand bleek dat na volledige genezing der anastomose- .
plaatsen, hier een verwijding, a.h.w. een pochette was ontstaan
aan de orale anastomose-plaats, (fig. 10 en n). Zorgvuldig door-
gezochte seriesneden, deden ons zien dat het geimplanteerde
dundarmstuk histologisch niet van normalen dundarm te onder-
scheiden was. Bij één experiment werd afgeweken van de in het
algemeen gevolgde techniek, in hoofdzaak om na te gaan of iso-
of wel antiperistaltisch implanteeren van invloed op het ver-
plaatste dundarmstuk zoude zijn. Hoewel dit experiment na 2
maanden met een doodelijke peritonitis eindigde, waarbij de
urine-contröle op indican (welke sterk positief bleek) op een
darmverschuiving of stenose duidde, bleek bij de sectie dat zich
na 2 maanden een ulcus jejun-peptic, in den toestand van een
gedekte perforatie gevormd had. Eveneens had zich hier oraal
een pochette gevormd (fig. 12 en 14). De histologische structuur
van het geimplanteerde dunnedarm-stuk had zich na twee maan-
den nog niet veranderd en was niet van normaal dundarmweefsel
te onderscheiden.

Het vinden van een ulcus op de orale anastomoseplaats werpt
nieuwe vragen op, nl. onder welke voorwaarden dergelijke pep-
tische dunnedarmzweren ontstaan. In de geneeskunde van den
mensch is het voorkomen van een ulcus op de plaats van de
anastomose bij een gastro-enterostomie niet zelden.

Verdere experimenten bij honden zouden hierover waardevolle
uitkomsten kunnen geven. Het experiment, dat na 4 maanden
ons een inzicht gaf in de histologische structuur van het implantaat,
deed uitkomen dat in dit tijdsverloop de dunnedarm zijn origi-
neele structuur had behouden. Het implantaat zag, na 4 maanden,
er dunner uit, wat deed vermoeden dat er een schrompeling had
plaats gehad. Dit was echter, na meting, niet het geval; oraal
en caudaal had zich hier een pochette gevormd (fig. 15 en 16).

Na zes maanden gaf de histologische structuur echter een ander
beeld. Fig. 18 is een loupe-vergrooting van de bovenste anasto-
moseplaats ; rechts implantaat, links colon ¹). Fig. 19 de omge-
bouwde mucosa is duidelijk. De „Zotten" zijn vergroot en de
bekercellen meer in aantal.

Men krijgt hier den indruk dat er een sterker resorbtievermo-
gen heeft plaats gehad. Of dit een teeken is van aanpassing aan
de mucosa van het rectum, is niet met zekerheid uit te maken.
Het karakter van het epithelium lijkt meer op dat der dikke
darm, dan op dat van de oorspronkelijke dunne darm.

In fig. 18 en 20 aan de rectale zijde, zijn regelmatige gevormde
darmvlokken (Zotten, Villi) zichtbaar, het stroma is spaarzaam.

-..en dat van het geïmplanteerde dundarmstuk, geen slijmhuidgroeve,
echter wel een duidelijk operatielidteeken van de submuc. loo-
pende naar den overslag van het peritoneum.

Ten einde de peristaltiek na te gaan werd deze na 4 en zes
maanden physiologisch bij geopende buikholte bestudeerd.

Het in narcose gebrachte dier werd, volgens de methode van
van Braam Houckgeest, in rugligging in een vat met 50 L.
Ringersche vloeistof gebracht, welke op 37⁰ gehouden werd door
een Bunsenbrander.

De buikholte werd voorzichtig geopend. Een spontane peristal-
tiek was niet te zien.

Door aanraken met den vinger en vervolgens knijpen met een
pincet, ontstond een zwakke peristaltische beweging in het boven-
deel, welke echter aan de bovenste overgangsplaats ophield.

Na electrisch prikkelen van den vagus, die daartoe in het
halsgedeelte werd vrijgelegd trad geen peristaltiek op.

De directe aanraking met de beide electroden, bracht a la
minute een darmcontractie teweeg, die aan de goed genezen
anastomose-plaatsen direct geblokkeerd werd.

De directe prikkelingen, werden opgevolgd door chemische nl.
een injectie van Pituitrine. Snel trad een duidelijke peristaltiek
op, die echter van het bovenste deel niet zichtbaar op het geim-
planteerde darmstuk overging en stopte juist op de anastomose-
plaats.

Een intraveneuze injectie van 5 mgr. arecoline, gaf een sterk
contraheeren van den geheelen tractus intestinalis, en hield onge-
veer 8 minuten aan, gevolgd door een mooie regelmatige en rustige
peristaltiek.

Het maakte den indruk of deze peristaltiek in drie tempo\'s
verliep nl. eerst in het bovendeel — pauze — dan in het ge-
implanteerde stuk — pauze —- daarna rectum.

De bij de andere experimenten geziene pochettes worden waar-
schijnlijk door dit in drie tempo\'s verloopende peristaltische over-
springen verklaard, want doordat de toevoerende darm, a.h.w.
met kracht de faeces door het implantaat drijft, verwijden de
gestuwde faeces langzamerhand den darm. De verwijding in het
caudale rectum deel (fig. 15 en 16) zou dan ontstaan zijn door
het laideeren van een zenuwplexus gedurende de operatie.

Gemiddeld twaalf dagen na de operatie, waarbij bleek, dat de
geopereerde dieren niet van gezonde te onderscheiden waren,
werden de voedingsproeven genomen t.o.v. doorgangstijd en faeces-
quantiteit.

De verkregen uitkomsten werden getoetst aan die van een
contrôle-dier. Van resorbtie en fermentonderzoekingen, evenals
het verband tusschen secretie en motiliteit werd afgezien, omdat
dergelijke onderzoekingen alleen bij zoogenaamde „Dauerfisteln"
te doen zijn.

Ter controle werd röntgenologisch de motiliteit, na een cyto-
bariumpap, vastgesteld, waarbij deze normaal bleek te zijn.

Op laxeerende en obstipeerende medicamenten reageerden de
dieren evenals gezonde dieren. Door uitvoerige en nauwgezette
voedingsproeven bleek dat de doorgangstijd en de faeces-quanti-
teiten een vaste constante gaven evenals bij gezonde dieren.

Wij vonden bij 600 gram gemengd voer, t.w. 300 gr. bruin-
brood, 200 gram gekookt vleesch en 100 gram bouillon een ge-
middelden doorgangstijd van 21 uur en 160 gram faeces, welke in
kleur en consistentie, en reactie t.o.v. lakmoes met die van ge-
zonde dieren overeenkwamen. Bij enkel vleeschvoeding, nl. 500
gram rauw vleesch werd een gemiddelde gevonden van 15 uur
doorgangstijd en 85 gram faeces.

Regelmatig werd de urine onderzocht speciaal op indican, waar-
bij bleek dat bij de geopereerde dieren het indican-gehalte quan-
titatief normaal niet overschreden werd.

Voor de microscopische onderzoekingen werden twee methodes
van bewerking gevolgd.

Een deel der praeparaten werd gefixeerd in 6 % formol, en
werd op de gebruikelijke wijze behandeld en gekleurd volgens
van Gieson en Haemaluin-Eosine. Voor de zenuwkleuring werd
de moeilijke en niet altijd duidelijke kleuring volgens Bielschowski
gebruikt. De praeparaten gekleurd volgens van Walsem, na
voorafgaand verblijf in een door hem gemodificeerde vloeistof
van Bouin, gaven zeer mooie kernkleuringen.

Es gelingt, ohne nachteilige Folgen für den Hund (im Tierexperiment) in
einen künstlich gemachten Kontinutätsdefekt des Rektums ein gestieltes Dünn-
darmstück zu implantieren (wie es schon Haberland anempfohlen hat). Das
Dünndarmstück wird nicht nekrotisch, bleibt gut ernährt und beginnt sich
allmählich histologisch umzubilden. Veränderungen der physiologischen Prozesse
des Traktus intestinalis wurden nach diesen Experimenten nicht festgestellt.
Jedoch kann die operative Technik von durchschlaggebender Bedeutung sein für
die so wichtige Frage hinsichtlich der Entstehung eines Ulcus auf der Anasto-
mosestelle.

Il est possible, sans nuire à la santé du chien, d\'implanter dans le rectum
coupé une pièce de l\'intestin grêle pourvu de son mésentère. (Comme conseillé
par Haberland).

Cette pièce de l\'intestin reste bien nourri et peu à peu subite une métamorphose
histologique.

Après ces expériments on n\'a pas constaté des altérations physiologiques de
l\'appareil intestinal.

Pourtant la technique opérative peut être d\'une influence décisive pour la
question importante concernant la formation d\'un ulcère sur l\'endroit de
l\'anastomose.

It succeeds without damage to the dog (in animal experiment) to inplant a
stalked part of the small intestine in an artificial defect of the rectum (as
advised already bij Haberland).

That part of the intestine does not become necrotic, remains well fed and
gradually begins to transform histologically,

Alterations in the physiological processes of this intestinal tractus were not
observed after these experiments.

The operative technic can however be of decisive signification to the in such
a manner important question concerning the cause of an ulcus on the place of
anastomosis.

Het adres van het Secretariaat blijft gedurende de vacantie :
Jan van Scorelstraat 37, Utrecht, Tel. 13749.

H.H. Practici, die assistentie wenschen voor de tuberculosebestrijding in het
volgende stalseizoen, gelieven zich tijdig tot ondergeteekende te wenden. Nu
reeds zijn de eerste verbintenissen met jonge collega\'s door tusschenkomst van
het Bureau voor Plaatsvervanging afgesloten.

Ondergeteekende maakt bekend, dat het vierde deel van de Catalogus van de
Bibliotheek der Veeartsenij kundige Faculteit is verschenen, (d. i. het derde supple-
ment met register). Ieder, die mij een bedrag van / 0.75 doet toekomen (giro 80178),
zend ik het omgaand.

De reeks van voor de afdeeling gunstig verloopende jaren werd door 1929 weer
met een vermeerderd. Hoewel ook in onze afdeeling, zooals dat in vrijwel iedere
vereeniging voorkomt, een aantal leden is, dat zich afzijdig houdt, toonde het
meerendeel, door vergaderingsbezoek of op andere wijze, zijn belangstelling voor
het vereenigingsleven.

Het ledenaantal breidde zich wederom uit. Het steeg van 94 tot 98. Zeven nieuwe
leden traden tot de afdeeling toe, terwijl de heer Quadekker als lid bedankte en
de heeren Diemont en v. d. Slooten naar een andere afdeeling overgingen, hetgeen
een ernstig verlies voor de afdeeling beteekent Had de heer Quadekker zich
de laatste jaren wat uit het vereenigingsleven teruggetrokken, de ouderen onder
ons zullen hem kunnen herdenken, als een der meest vooraanstaande leden. In
Dr. Diemont verliezen wij een goed kameraad, actief en ter zake kundig bij do
discussies en steeds bereid het afdeelingswerk te steunen. Een ledige plaats wordt
achtergelaten door collega v. d. Slooten. In hem verliezen wij onze vraagbaak
voor alle aangelegenheden op het gebied van de vleeschkeuring. Maar niet alleen
dat ; in alle veterinaire zaken, zoowel wetenschappelijke als maatschappelijke,
werd steeds zijn helder oordeel gehoord en op prijs gesteld, terwijl nooit te vergeefs
een beroep op zijn medewerking werd gedaan.

Het bestuur onderging eenige verandering, tengevolge van het periodiek af-
treden van den Penningmeester, den heer H. A. Dingemans. Een woord van dank
komt hem toe voor de wijze, waarop hij steeds de belangen van de afdeeling, en
dan niet alleen de financieele, heeft behartigd. Van zijn uitnemend financieel
beheer getuigt het flinke batig saldo, waarmede hij de afdeelingskas overgeeft.

De in het vorige jaar voorbereide cursus in pluimveeziekten werd te Zutfen
gegeven.

Er werden 4 vergaderingen gehouden, waarvan 2 te Arnhem en 2 te Deventer,
waar verschillende wetenschappelijke en maatschappelijke onderwerpen werden
besproken.

Dr. J. A. Beijers was zoo welwillend eenige onderwerpen te behandelen uit de
pathologie van het rund, terwijl hij later, in samenwerking met collega J. H. ten
Thije, verschillende ziektegeschiedenissen besprak, waarbij ten Thije de sectie-
bevindingen beschreef, waardoor het zoo dikwijls gewenschte en nuttige verband
ontstond tusschen cliniek en sectietafel.

De heer P. J. \'t Hooft besprak in de Meivergadering : De Rijksvoorschriften
betreffende de tuberculose-bestrijding onder het rundvee, waarvan het voor-
naamste in het kort zal worden weergegeven.

Na te hebben gememoreerd welke pogingen in den loop des tijds reeds waren
aangewend om de tuberculose onder het rundvee te bestrijden, kwam spreker
tot de thans geldende regeling, die, mede door het onvermoeid werken van den
Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, is mogelijk geworden.

Het is een vrijwillige bestrijding, onder rijksvoorschriften, met rijkssteun, het-
geen niet wil zeggen, dat de regeering afwijzend staat tegenover vereenigingen,
die de bestrijding voeren in afwijking van die voorschriften.

De regeering geeft volgens deze voorschriften : 40 cent subsidie per onderzocht
rund en per jaar ; / 25.— voor ieder dier, dat geslacht wordt wegens open tuber-
culose ; gratis tuberculine en entstoffen en gratis onderzoek van ziektestoffen.

Zij vraagt daarentegen, dat alle dieren eens per jaar getuberculineerd en onder-
zocht worden ; dat open lijders van andere dieren gescheiden en zoo spoedig moge-
lijk geslacht moeten worden ; dat nieuw aangekochte dieren binnen 8 dagen onder-
zocht moeten worden ; dat maatregelen moeten worden genomen voor tubercv»
lose-vrije opfok en dat ten slotte de reageerende dieren gemerkt moeten worden.

Dit laatste is voor sommigen de groote steen des aanstoots in het systeem en
zou zelfs de oorzaak zijn, dat de heele bestrijding met rijkssteun, zou mislukken.
Mocht dit inderdaad het geval zijn, dan zal de regeering niet halsstarrig aan deze
bepaling vasthouden, maar andere maatregelen nemen. Van een mislukken is
echter in de praktijk nog niets gebleken. Integendeel, in Limburg, Noord-Brabant,
Zuid- en Noord-Holland breidt de bestrijding, volgens regeeringssysteem, zich
voortdurend uit.

Ook meent spreker te mogen beweren, dat het systeem van merken goed is,
waarvoor hij verschillende gronden aanvoert en erop wijst, dat ook de tegenstan-
ders in Friesland en Overijssel er in principe voor zijn. Het oordeel van eenige
buitenlandsche geleerden, waarop men zich van de zijde der tegenstanders o. a.
beroept, kan hij niet aanvaarden, omdat dat oordeel gegrond is op indrukken,
opgedaan op een autotochtje van eenige dagen door ons land.

Spreker meende met deze wijze van bestrijden op den goeden weg te zijn en de
resultaten, verkregen in den eersten winter, geven hem den moed alle practici
op te wekken om mede te werken aan de tuberculosebestrijding volgens het sy-
steem van de regeering.

Bij de discussie werden nog verschillende vraagpunten besproken en adviezen
gegeven.

Teneinde meer gegevens te verkrijgen omtrent de resultaten, verkregen met de
behandeling van kalf- en kopziekte, volgens de methode van Prof. Sjolle.ma,
hield collega Grashuis hierover een inleiding. Hoewel deze bespreking niet leidde
tot de gewenschte resultaten, bracht zij wel verschillende punten aan het licht,
die nader onderzoek gewenscht maken. De afdeeling achtte het daarom wel noodig
dit vraagstuk nog eens weer aan de orde te stellen, opdat de gegevens kunnen
worden verstrekt, die Prof. Sjollema voor zijn onderzoekingen noodig heeft en
waarop hij, voor zijn onvermoeid werken, zeer zeker het recht heeft.

Over koopvernietigende gebreken sprak Prof. Schornagel, die daarbij vooral
aandrong op een nauwgezette sectie, er aan herinnerend dat een sectie maar één-
maal gedaan kan worden.

Eenige der voornaamste en meest voorkomende verschijnselen werden door
hem behandeld. Vooral vestigde hij de aandacht op het veelvuldig voorkomen van
koopkwesties bij den handel in z.g. ,,versche koeien". De handel in deze koeien
leidt tot een ondoelmatige behandeling van deze voor allerlei invloeden zeer ge-
voelige dieren, waardoor dikwijls doodelijk verloopende ziekten ontstaan. Zoo ge-
makkelijk wordt dan b.v. een baarmoeder-lijden, als doodsoorzaak aangenomen
en de verkooper aansprakelijk gesteld. In verband hiermede wijst spreker erop,
dat het normaal is, dat een baarmoeder 10 dagen na den partus nog vergroot is,
dat er dan nog vloeistof in voorkomt en dat men een geel laagje van afgestorven

weefsel op de carunculae vindt. Verder is het van veei belang te weten, dat een
septische metritis een zeer korten incubatietijd heeft, zoodat hierbij al zeer gauw
na den partus ziekteverschijnselen optreden. Bij de sectie vindt men dan een groote
uterus ; het slijmvlies vertoont geen heftige ontstekingsverschijnselen, maar onder-
scheidt zich door een opvallende bleekheid, lochiën zijn niet aanwezig, maar een
grauwe massa, terwijl de carunculae meest verdwenen zijn. De uteruswand is op
doorsnede dik en vochtig, terwijl aan de andere organen dikwijls degeneratiever-
schijnselen voorkomen. Het is daarom bij sectie van z.g. ,,versche koeien" meer
nog dan anders gewenscht nauwkeurig na te gaan, wat de doodsoorzaak is geweest
en te zorgen vooral niets over het hoofd te zien.

Wat den waarborgtijd betreft, is Prof. Schornagel van meening, dat de termijn
van 6 weken na het ontdekken van het gebrek i. h. a. te lang is. Hij gevoelt meer
voor het Germaansche recht met waarborgtijden voor bepaalde gebreken.

Ook van arbitrage, vooral van verplichte arbitrage, is hij geen voorstander.
Volgens collega van Leeuwen schuilen de groote bezwaren bij de koopkwesties
in het juridische gedeelte. Spreker is het daarmede niet eens ; de moeilijkheden
zitten juist in het veterinaire deel, omdat het dikwijls zoo moeilijk is te bepalen
hoe lang een bepaald ziekteproces noodig heeft om zich te ontwikkelen ; hoe lang
het heeft bestaan is nooit te zeggen. Hij begrijpt ook niet waar de veterinaire des-
kundigen voor al die arbitrage-commissies te vinden zouden zijn, die een uitspraak
zouden kunnen doen, daar slechts enkelen, die zich gespecialiseerd hebben en over
uitgebreide hulpmidde\'en beschikken, het zouden kunnen en dan nog niet altijd.

Prof. Bakker wees er op, dat de opvatting van den spreker in dezen niet geheel
juist is. De veterinair-arbiter in de commissie kan steeds nagaan welke afwijkingen
bestaan en bepalen wat nader onderzocht moet worden. Is hij in bijzondere ge-
vallen dan nog niet in staat een uitspraak te doen, dan kan de zaak verwezen wor-
den naar de centrale commissie, waarin de voor dat geval meest deskundige
benoemd kunnen worden. Het voornaamste bezwaar van Prof. Schornagel is
hiermede opgeheven en dan biedt arbitrage zooveel voordeelen, dat zij te verkie-
zen is boven den tegenwoordigen toestand.

Naast dit, meer wetenschappelijke werk, was de afdeeling op maatschappelijk
gebied werkzaam en werden vele, in de vergaderingen opgeworpen onderwerpen,
door onzen afgevaardigde in het H.B. aldaar aanhangig gemaakt.

Naar het zich laat aanzien zullen die maatschappelijke werkzaamheden zich
in de laatste toekomst uitbreide\'). Willen zij echter gunstige resultaten hebben,
dan moeten zij door, zoo mogelijk, alle leden gesteund worden. Een trouw ver-
gaderingbezoek en een aansluiten vooral van alle jongere collega\'s bij de afdeeling
zal daarvoor noodig zijn.

Het komende jaar zal dan, hopen wij, een gunstige oplossing kunnen brengen
van vele belangrijke vraagstukken. Namens de Afdeeling,

In den loop van het jaar bedankten 2 leden wegens vertrek naar elders en moesten
wij helaas 2 leden door overlijden missen, n.1. collega\'s Stüven Sr. en Breedveld.

Intusschen werden 3 nieuwe leden ingeschreven, zoodat het totaal aantal leden
op 31 Dec. 1929 bedroeg 62, waarvan één eerelid. Als voorzitter werd in de najaars-
vergadering gekozen collega K. Schuytemaker en het Bestuur voor 1930 is
aldus samengesteld : Voorz. : K. Schuytemaker, Vice-Voorz. : Vacant, Secre-
taris : P. C. Eichholtz, Penn. : M. D. Booy.

In het afgeloopen jaar werden de 3 gebruikelijke vergaderingen gehouden in
Maart, Juni en October, alle heel goed bezocht door respect. 27, 35 en 28 leden.

Inleidingen werden gehouden door collega J. Flohil en door Prof. Dr. B. Sjol-
lema over de volgende onderwerpen : Opdracht tot opsporing van aan uierstrep-
tomycose lijdende runderen op advies van den keuringsdienst van Waren en de
wijze waarop de dierenarts zich van deze opdracht heeft te kwijten, respectievelijk :

Gedachtenwisseling over de therapie met CaCl₂, enz. tegen kalf- en kopziekte.
Collega Dr. R. H. v. Gelder gaf belangeloos een melkcursus in twee middagen
voor de leden van de afdeeling buiten Amsterdam wonend, een pluimveecursus
voor en door de keuringsveeartsen werd besloten met een gezellig diner, den cur-
susleiders en der directie van het Amsterdamsche Abattoir aangeboden.

Als afgevaardigde ter Algemeene Vergadering werd uitgezonden collega Sies-
werda, welke zich op lofwaardige wijze van die taak kweet.

Tenslotte past hier nog een woord van dank aan mijn voorganger, collega Rinses,
welke mij per i Jan. 1929 het Secretariaat, in prima staat verkeerenc), overdroeg,
alsmede een woord van dank aan onzen scheidenden Voorzitter, collega Klauwers,
voor zijn eminent beleid in de achter hem liggende periode, om dan te eindigen met
een derde woord van dank, gericht aan de getrouwe bezoekers der afdeelingsver-
gaderingen. De Secretaris,

In het afgeloopen jaar werden twee vergaderingen gehouden ; de ie te Roer-
mond, de 2e te Heerlen. Op beide vergaderingen bleek weer het groote belang,
dat voor de practici gelegen is in de bestrijding van depluimveeziekten. Decursus,
welke den vorigen winter gehouden werd om ons bekend te maken met de laatste
vorderingen in deze afdeeling der diergeneeskunde is dan ook blijkbaar door
allen ten zeerste gewaardeerd. Voor de leden onzer afdeeling brengt de tarieven-
kwestie voor entingen etc. haar bijzondere bezwaren mee doordat in verschillende
grensgemeenten buitenlandsche dierenartsen werken tegen een buitengewoon
lage vergoeding. Zelfs zou door Belgische collega\'s antidiphterine aan kippen-
houders in ons land verkocht worden. Wellicht ware hierin verbetering te brengen
door een nauwer contact te zoeken met de vétérinaire organisaties in de aangren-
zende landen.

Op beide vergaderingen werden door verschillende leden belangwekkende mede-
deelingen gedaan uit de praktijk.

De najaarsvergadering werd te Heerlen gehouden met het oog op het gouden
ambtsjubileum van den Limburgschen nestor M. J. H. Duysens, die daar gevestigd
is. Deze krasse veteraan, die nog steeds met ambitie de practijk uitoefent, was
gedurende een lange reeks van jaren als penningmeester bestuurslid onzer afdee-
ling, welke hij mede heeft opgericht. Daar al zijn tijdgenooten successievelijk aan
onze afdeeling ontvallen waren, had hij een paar jaar geleden gemeend voor het
lidmaatschap te moeten bedanken. Dit jubileum was een welkome gelegenheid
om hem het eere-lidmaatschap aan te bieden. Zulks had plaats na afloop van de
vergadering, aan een feestmaaltijd, waar door verschillende sprekers de ver-
diensten van den jubilaris naar voren werden gebracht. Ook door de regeering
werden deze erkend door hem te benoemen tot ridder in de orde van Oranje-Nassau.

De rekening en verantwoording van den penningmeester van de Mij. werden
dit jaar gecontroleerd door onze afdeeling, waarvoor twee bestuursleden werden
aangezocht ; met genoegen zij hier vermeld, dat het financieel beheer door den
Heer v. d. Burg met een bijzondere accuratesse gevoerd wordt.

Als nieuwe leden traden tot onze afdeeling toe de Heeren Schreinemakers en
Hendrickx, terwijl de heer Nijssbn van de afd. N.-Brabant tot onze afdeeling
overging. De heer Schoon, die benoemd werd te Nijmegen, ging over naar de Afd.
Gelderland-Overijssel. Ons ledenaantal nam zoodoende met 2 toe, tot 33, terwijl
wij twee eereleden tellen. Als afgevaardigde in het Hoofdbestuur werd de heer
Urlings wegens periodiek aftreden vervangen door den heer Horbach, terwijl
op de Algtm. Verg. onze afdeeling vertegenwoordigd werd door den heer Bloemen Jr.
In de samenstelling van het bestuur kwam geen verandering.

De financieele toestand der afdeeling is gunstig ; de jaarrekening voor 1929
sloot met een batig saldo van / 171.59. De ie Secretaris,

Art. i. De Maatschappij geeft aan haar in art. 2 der Statuten omschreven werk-
plan uitvoering, o.m. door :

b. het uitgeven van een tijdschrift als officieel orgaan der Maatschappij en
eventueel van andere periodieken en rapporten ;

c. het verleenen van steun aan al datgene wat het belang van den diergenees-
kundigen stand kan bevorderen ;

d. het verleenen van steun aan maatregelen en onderzoekingen, welke dienen
ter bevordering van den gezondheidstoestand der dieren, tot welke zich het ver-
leenen van diergeneeskundigen bijstand uitstrekt, alsmede, voor zoover dit op
den weg der Maatschappij ligt, van die maatregelen, welke genomen worden in
het belang van den gezondheidstoestand van den mensch. ;

e. het verleenen van steun aan maatregelen en onderzoekingen van hygiënischen
en zoötechnischen aard in het belang van den Nederlandschen veestapel.

/. het stichten en in stand houden van een fonds ter ondersteuning van be-
hoeftige dierenartsen en hunne betrekkingen ;

g. het aangaan van overeenkomsten met organisaties of bestuurslichamen,
die voor de uitvoering harer werkzaamheden de medewerking van dierenartsen
behoeven.

h. het instellen en instandhouden van een Centralen Raad tot voorlichting
en bijstand van het Dagelijksch en Hoofdbestuur en de individueele leden der
Maatschappij en belast met het inter-collegiaal toezicht en de rechtspraak in
geschillen tussclien de leden onderling en tusschen de leden en derden ;

i. het zich in verbinding stellen met wetenschappelijke genootschappen en
het zenden van afgevaardigden naar vergaderingen en congressen ;

j. het eventueel instellen en instandhouden van een bureau voor plaatsver-
vanging en inlichtingen.

Art. 2. Voor bijzondere aangelegenheden kan de Algemeene Vergadering of
het Hoofdbestuur commissiën benoemen of een of meer personen committeeren.

Art. 3. De commissiën en gecommitteerden, bedoeld bij artikel 2, blij ven werk-
zaam tot zij door de Algemeene Vergadering respect, het Hoofdbestuur worden
ontbonden of ontslagen.

De bevoegdheid van de commissiën en gecommitteerden is beperkt tot het
geven van advies en het indienen van voorstellen aan het Hoofdbestuur, tenzij
de Algemeene Vergadering bepaalt, dat zij meerdere zelfstandigheid zullen
genieten. Zij zijn gehouden aan het Hoofdbestuur de gewenschte inlichtingen
te verstrekken en verslag van hunne werkzaamheden uit te brengen.

Art. 4. De in art. 2 bedoelde commissiën en gecommitteerden ontvangen van
de Algemeene Vergadering of van het Hoofdbestuur hun opdracht en zoo noodig
een krediet ter voorziening in de onvermijdelijke kosten van hun arbeid. Hun
archief wordt na afloop van hun taak aan het Hoofdbestuur overgedragen en in
het archief der Maatschappij bewaard.

Art. 5. Zij zijn gehouden telken jare vóór 15 December een opgave van hun
uitgaven over het afgeloopen jaar aan den Penningmeester in te zenden en zijn
gemachtigd om, indien hun werkzaamheden buitengewone uitgaven vereischen,
daaromtrent tijdig de noodige voorstellen aan het Hoofdbestuur te doen.

Art. 6. Aan de rapporteurs der commissiën en aan de gecommitteerden, wier
verslagen vanwege de Maatschappij openbaar zijn gemaakt, kan, op voordracht
van het Hoofdbestuur door de Algemeene Vergadering een honorarium worden
toegekend.

Art. 7. Wie gewoon of buitengewoon lid der Maatschappij wenscht te worden,
meldt zich daartoe schriftelijk aan bij den Secretaris van het Hoofdbestuur, onder
verklaring bij de aanneming als lid te zullen aanvaarden alle rechten en verplich-
tingen, welke uit de toepassing der artikelen van de Statuten en het Huishoudelijk
Reglement voor hem kunnen voortvloeien.

Art. 8. De aanneming als lid der Maatschappij geschiedt bij meerderheid
van stemmen door het Hoofdbestuur, eventueel den Centralen Raad gehoord.
Van de beslissing geeft het Hoofdbestuur den betrokken persoon ten spoedigste
kennis. Deze kan zich daarna opgeven als lid eener bijzondere afdeeling.

De aanneming als lid eener afdeeling geschiedt volgens afdeelings-gewijs op
te maken regeling.

Art. 9. De eere-leden en de correspondeerende leden worden op voorstel van
het Hoofdbestuur of van een bijzondere afdeeling in een Algemeene Vergadering
met minstens 2/3 der uitgebrachte stemmen benoemd.

Alvorens een dergelijk voorstel op het programma eener Algemeene Vergadering
te plaatsen, stelt het Hoofdbestuur de bijzondere afdeelingen in de gelegenheid,
daaromtrent haar meening uit te spreken.

Art. 10. Studenten, die met goed gevolg het candidaatsexamen in de vee-
artsenijkunde hebben afgelegd, kunnen door het Dagelijksch Bestuur bij meerder-
heid van stemmen als candidaat-leden worden aangenomen. Zij melden zich daartoe
aan bij den Secretaris van het Hoofdbestuur.

Art. 12. Het lidmaatschap eindigt, behalve in de gevallen genoemd in Artikel
26 sub e der Statuten, door opzegging of door overlijden.

Opzegging van het lidmaatschap behoort bij aangeteekend schrijven te geschie-
den in de maand December aan den Secretaris van het Hoofdbestuur, welke even-
tueel hiervan terstond den secretaris der betrokken afdeeling mede in kennis
stelt.

De opzegging van het candidaat-lidmaatschap kan te allen tijde bij den Secre-
taris van het Hoofdbestuur geschieden.

Art. 13. De leden zijn verplicht de in art. 26 te noemen termijnen der
contributie telkens vóór een door het Hoofdbestuur te bepalen en door den
Penningmeester in het Tijdschrift bekend te maken datum te voldoen door
storting of overschrijving op de postgirorekening der Maatschappij. Wanneer
op den aangegeven datum de contributie niet is ontvangen wordt automatisch
de toezending van het Tijdschrift gestaakt en kunnen verdere maatregelen, door
het Hoofdbestuur te bepalen, worden genomen.

Art. 14. Ieder lid en ieder candidaat-lid der Maatschappij heeft toegang tot
de Algemeene Vergaderingen en bezit het recht aan de beraadslagingen deel te
nemen.

Art. 15. De afgevaardigden der bijzondere afdeelingen benevens alle gewone
leden, die niet door een der afgevaardigden worden vertegenwoordigd, kunnen
aan de stemming deelnemen.

Art. 16. leder lid en iedere bijzondere afdeeling heeft het recht voorstellen,
vallende binnen de grenzen van de werkzaamheden der Maatschappij, aan de
Algemeene Vergadering aan te bieden. Zulke voorstellen moeten, voorzien van een
voldoende toelichting, vóór 1 Juni aan het Hoofdbestuur zijn ingediend om op
de eerstvolgende Algemeene Vergadering van dat jaar te kunnen worden be-
handeld.

Art. 17. Ieder lid der Maatschappij heeft toegang tot de wetenschappelijke
werkzaamheden der afdeelingen.

afdeeling en aan den Centralen Raad desgevraagd die inlichtingen te geven, welke
dienstig kunnen zijn bij de oplossing van een in behandeling genomen zaak.

Art. 19. Een lid, dat door liet Hoofdbestuur, het Bestuur zijner afdeeling
of door den Centralen Raad tot een onderhoud is uitgenoodigd, is verplicht
aan deze uitnoodiging te voldoen. Gemaakte reis- en verblijfkosten zullen
door het uitnoodigend lichaam worden vergoed volgens het tarief geldend voor
de leden van het Hoofdbestuur.

Art. 20. Indien de Maatschappij bij een collectieve arbeidsovereenkomst in
den zin van de Wet op de Collectieve Arbeidsovereenkomst partij is, zijn de
leden gehouden de bepalingen dier overeenkomst stipt na te komen. Geschiedt
dit niet dan is het Hoofdbestuur, den Centralen Raad gehoord, gerechtigd een
of meer der tuchtmaatregelen toe te passen bedoeld in Art. 26 der Statuten.

Art. 21. Een lid der Maatschappij kan gedurende den termijn, waarover een
collectieve arbeidsovereenkomst geldt, niet voor het lidmaatschap der Maatschappij
bedanken, tenzij hij ten genoege van het Hoofdbestuur, den Centralen Raad ge-
hoord, gegronde redenen voor zijn bedanken kan aanvoeren. Geschiedt dit niet
dan is het Hoofdbestuur bevoegd hem langs gerechtelijken weg tot nakoming
zijner verplichtingen te dwingen.

Art. 22. Iedere bijzondere afdeeling richt haar bestuur naar eigen goedvinden
in. De secretaris voert de briefwisseling met het Hoofdbestuur en zendt jaarlijks
vóór 15 Januari een ledenlijst, vermeldende de namen der leden in het pas be-
gonnen jaar en vóór 1 Mei een verslag omtrent de werkzaamheden en den toestand
der afdeeling gedurende het afgeloopen jaar aan den Secretaris van het Hoofd-
bestuur.

Art. 23. Elke bijzondere afdeeling heeft de bevoegdheid een gewoon lid der
Maatschappij als lid van het Dagelijksch Bestuur der Maatschappij aan te bevelen.

De opgaven, welke periodieke aftreding betreffen, worden in het programma
van de eerstvolgende Algemeene Vergadering vermeld, wanneer zij :

2e. vergezeld zijn van een schrijven van den secretaris der betreffende afdeeling,
waaruit nadrukkelijk blijkt, dat het afdeelingsbestuur zich heeft overtuigd van
de bereidwilligheid van het opgegeven lid tot het eventueel aanvaarden van be-
doeld lidmaatschap.

De opgaven betreffende een tusschentijdsche vacature geschieden op verzoek
van het Hoofdbestuur en moeten voor den in dat verzoek genoemden datum zijn
ingekomen. Het sub 2 genoemde schrijven wordt ook in dit geval vereischt.

Art. 24. Het is aan de afdeelingen niet geoorloofd zich rechtstreeks tot de
wetgevende en uitvoerende macht te wenden dan na verkregen goedkeuring van
het Hoofdbestuur. Bij verschil van meening beslist de Algemeene Vergadering,
den Centralen Raad gehoord.

Iedere bijzondere afdeeling kan, evenwel binnen de grenzen van hare bevoegd-
heid, in zaken van plaatselijk en gewestelijk belang zich richten tot de betrokken
plaatselijke en gewestelijke autoriteiten en besturen.

Art. 25. Iedere bijzondere afdeeling is verplicht op verzoek van den Centralen
Raad een geschil of klacht ter verdere uitvoering te behandelen overeenkomstig
de daarvoor geldende afdeelingsbepalingen.

Art. 26. De bijzondere afdeelingen bepalen zelf het bedrag van de contributie
harer leden.

De gewone leden betalen jaarlijks aan de Maatschappij een door de Alge-
meene Vergadering op voorstel van het Hoofdbestuur te bepalen contributie.
Deze contributie wordt in drie termijnen door den Penningmeester der Maat-
schappij geïnd

Het Hoofdbestuur kan bepalen dat de buiten Nederland gevestigde leden
der Algemeene Afdeeling hunne jaarlijksche contributie in eens moeten betalen.

Wie lid wordt in de tweede helft van het maatschappelijk jaar betaalt voor
dat jaar de helft der contributie.

De contributie der buitengewone leden wordt door het Hoofdbestuur be-
paald en in é.^n termijn door den Penningmeester der Maatschappij geïnd.

De contributie der candidaat-leden wordt jaarlijks door de Algemeene
Vergadering op voorstel van het Hoofdbestuur bepaald en geind door den Pen-
ningmeester der Maatschappij volgens door het Hoofdbestuur vast te stellen
regels.

Art. 27. De leden van het Hoofdbestuur, het Dagelijksch Bestuur vormende,
worden door de in Nederland wonende, gewone leden der Maatschappij gekozen
opeen Algemeene Vergadering. Zij treden in functie op den isten Januari daarop-
volgend, behoudens in gevallen van tusschentijdsche vacature, waarvan de onmid-
dellijke vervulling door het Hoofdbestuur noodig wordt geacht.

Jaarlijks treedt een der leden op den gisten December af, in de volgorde door
loting bepaald.

Hen lid, gekozen voor een tusschentijdsche vacature, treedt af op het tijdstip
waarop zijn voorganger zou zijn afgetreden doch is eenmaal dadelijk herkiesbaar.

Indien een lid van het Dagelijksch Bestuur tot een andere functie in dat bestuur
wordt gekozen en het deze benoeming aanvaardt, wordt, staande de vergadering
waarin dit plaats heeft, in de nieuw ontstane vacature voorzien.

De overige leden van het Hoofdbestuur worden gekozen door en uit de leden
der bijzondere afdeelingen voor den tijd van 3 jaren. Zij treden in functie op den
ien Januari volgende op den datum hunner verkiezing, behoudens in gevallen
van tusschentijdsche vacature, waarvan de onmiddellijke vervulling door de
betrokken afdeeling noodig wordt geacht.

Een derde gedeelte treedt telkens in volgorde door loting te bepalen op den
3isten December af. De aftredende leden zijn eenmaal dadelijk herkiesbaar.

Een lid gekozen in een tusschentijdsche vacature treedt af op het tijdstip
waarop zijn voorganger zou zijn afgetreden ; het is eenmaal dadelijk herkiesbaar.

Art. 28. De verkiezing van de leden van het Dagelijksch Bestuur geschiedt
op een Algemeene Vergadering bij volstrekte meerderheid van het aantal uitge-
brachte geldige stemmen, zooals bij art. 53 vermeld.

Art. 29. Het Hoofdbestuur geeft den verkozene terstond kennis van zijn ver-
kiezing ; bij niet-aanvaarding van dit lidmaatschap gaat de Algemeene Vergadering
tot een nieuwe keuze over. Wanneer deze niet-aanvaarding na het sluiten van de
Algemeene Vergadering bekend wordt of indien er tusschentijds een vacature ont-
staat, waarvan de onmiddellijke vervulling door dringende omstandigheden ter
beoordeeling van het Hoofdbestuur wordt vereischt, zullen de bijzondere afdee-
lingen aangeschreven worden om uit de lijst der aanbevolenen, samengesteld
volgens artikel 23, een keuze te doen. Hij, die daarbij de meeste stemmen op
zich vereenigt, is voor de bedoelde functie gekozen totdat in de eerstvolgende
Algemeene Vergadering in deze vacature is voorzien. Het dan gekozen lid treedt,
zoo hij de benoeming aanneemt, terstond in functie.

Art. 30. Het Hoofdbestuur brengt jaarlijks, op de Algemeene Vergadering,
verslag uit van den toestand der Maatschappij en hare geldmiddelen.

Het dient bij de Algemeene Vergadering in een begrooting van inkomsten
en uitgaven voor het volgend jaar, welke begrooting in het programma dier
vergadering wordt opgenomen.

De begrooting van uitgaven mag door het Hoofdbestuur met geen hooger
bedrag dan / 500.— worden overschreden.

Het Hoofdbestuur is gerechtigd bij de Algemeene Vergadering zoodanige
voorstellen in te dienen, als het in het belang der Maatschappij wenschelijk
oordeelt.

Art. 31. Het Hoofdbestuur vergadert zoo dikwijls als het Dagelijksch Bestuur
of drie leden van het Hoofdbestuur dit noodig achten ; steeds worden de te be-
handelen onderwerpen zooveel mogelijk in den oproepingsbrief vermeld. Wanneer
het Dagelijksch Bestuur in verband met te bespreken onderwerpen het wenschelijk
acht, is het bevoegd één of meer personen tot het bijwonen dier vergaderingen
uit te noodigen.

Art. 32. De Secretaris is belast met het houden van de notulen der vergadering
van het Hoofdbestuur en van het Dagelijksch Bestuur en met het voeren der
correspondentie voor zoover deze niet aan een commissie of aan een ander lid van
het Hoofdbestuur is opgedragen.

Hij bewaart het archief der Maatschappij en de exemplaren van de Statuten
en het Huishoudelijk Reglement ter verstrekking aan de nieuwe leden.

Art. 33. De Penningmeester int de gelden, doet betalingen en doet jaarlijks
vóór i Mei aan het Hoofdbestuur rekening en verantwoording van zijn beheer
over het afgeloopen jaar. Het nazien der rekening en verantwoording geschiedt
vóór i April daaraan voorafgaande door het bestuur van een bijzondere afdeeling,
door het Hoofdbestuur daartoe uitgenoodigd.

Art. 34. Het bepaalde in het vorige lid geldt mede ten aanzien van de bijzon-
dere fondsen van de Maatschappij en van die bij haar in beheer, tenzij dienaangaande
uitdrukkelijk anders is bepaald of bepaald mocht worden.

Art. 35. De leden van het Hoofdbestuur en van den Centralen Raad zijn ge-
rechtigd schrijfloonen en porto\'s in rekening te brengen. Aan den Secretaris van
het Hoofdbestuur kan bovendien een door een Algemeene Vergadering te bepalen
toelage worden toegekend.

Aan de leden van het Hoofdbestuur, van den Centralen Raad, vancommissiën
en gecommitteerden kunnen gemaakte reis- en verblijfkosten worden vergoed
volgens een door het Hoofdbestuur vast te stellen regeling.

Als regel geldt dat de betreffende declaratiën binnen drie maanden na afloop
der werkzaamheden en althans vóór 15 December bij den Penningmeester worden
ingediend ; in bijzondere gevallen kan het Hoofdbestuur een verlenging van dezen
termijn toestaan.

Art. 36. Uit de leden der Maatschappij wordt door de Algemeene Vergadering
op overeenkomstige wijze als is voorgeschreven in Art. 23 ten opzichte van het
Dagelijksch Bestuur een Centrale Raad benoemd, bestaande uit vijf leden,
onder wie een Voorzitter en een Secretaris.

De leden hebben zitting voor den tijd van vijf jaar. Ieder jaar treedt één lid
volgens bij loting op te maken rooster af. De Secretaris is telkens herkiesbaar
terwijl de overige leden slechts eenmaal dadelijk herkiesbaar zijn.

Het lidmaatschap van den Centrale Raad is onvereenigbaar met dat van het
Hoofdbestuur.

Art. 37. Op overeenkomstige wijze als in Art. 36 vermeld, worden voor den
tijd van 5 jaren twee plaatsvervangende leden benoemd, die eenmaal dadelijk
herkiesbaar zijn.

Een plaatsvervangend lid treedt op indien een lid van den Centralen Raad door
wraking, ziekte of rechtmatige verhindering daarvan niet kan fungeeren.

Art. 38. De Voorzitter leidt de werkzaamheden en belegt vergaderingen van
den Raad, zoo dikwijls hij dit gewenscht acht. De Secretaris voert de correspon-
dentie en administratie en bewaart het archief.

Art. 40. De Centrale Raad neemt in behandeling alle zaken, die te zijner kennis
komen en die hij in strijd acht met de waardigheid van den diergeneeskundigen
stand, met de belangen der Maatschappij en hare leden en is bevoegd alle stappen
te doen, die hij tot oplossing daarvan noodig acht.

a. indien zoodanige uitspraak wordt gevraagd door een lid, beschuldigd door
een medelid, een afdeeling of het Hoofdbestuur van handelingen in strijd met het
standsbelang, de standseer of de belangen der Maatschappij ;

b. Wanneer de berechting van eenig geschil tusschen afdeelingen onderling
of tusschen een afdeeling en het Hoofdbestuur aan den Centralen Raad wordt
opgedragen.

Art. 42. De Centrale Raad is bevoegd een geschil of klacht ter verder onder-
zoek aan een at\'deelingsbestuur op te dragen.

Art. 43. Wanneer een betrokkene zich niet wenscht te verdedigen of indien
hij weigert de gevraagde inlichtingen te verschaffen kan de Centrale Raad de
klacht of de beschuldiging als gegrond beschouwen.

Art. 44. De uitspraken van den Centralen Raad worden in voltallige vergade-
ring vastgesteld bij meerderheid van stemmen met inachtneming van de bepalin-
gen in Art. 26 der Statuten.

De meening der minderheid wordt in de uitspraken niet vermeld tenzij met
algemeene stemmen daartoe wordt besloten.

Art. 45. Ter voldoening aan Art. 20 der Statuten zal jaarlijks een Algemeene
Vergadering gehouden worden in de maand October op een door het Hoofdbestuur
te bepalen plaats en datum.

Art. 46. Elke bijzondere afdeeling kan een harer gewone leden, mits geen lid
van het Hoofdbestuur zijnde, naar de Algemeene Vergadering afvaardigen.

Deze afgevaardigden moeten voorzien zijn van\' een volmacht van het bestuur
hunner afdeeling, waarin wordt vermeld het aantal en de namen der gewone leden,
aanwezig in de bijeenkomst waarin hun benoeming tot afgevaardigde plaats vond.

Art. 47. De notulen der Algemeene Vergaderingen worden opgemaakt en vast-
gesteld door een commissie, bestaande uit den Secretaris van het Hoofdbestuur
en een telkenmale door de vergadering aan te wijzen lid. Zij worden daarna zoo
spoedig mogelijk in het Tijdschrift openbaar gemaakt.

Art. 48. Het Hoofdbestuur schrijft de Algemeene Vergaderingen uit en maakt
van de werkzaamheden een programma op, dat minstens twee maanden tevoren
aan alle leden der Maatschappij wordt toegezonden.

Art. 49. De ingevolge Art. 16 ingekomen voorstellen met toelichting worden,
voor zoover zulks niet strijdig is met de belangen der Maatschappij in de 1 Juli
aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ter kennis der leden gebracht.

Art. 50. Het Hoofdbestuur neemt de voorstellen met toelichting, voor zoover
deze zijn ingezonden vóór 1 Juni onder vermelding van de namen der inzenders,
in het programma der Algemeene Vergadering op en brengt daarbij een gemoti-
veerd prae-advies uit. Het heeft het recht spoedeischende voorstellen op het pro-
gramma te plaatsen al zijn deze na 1 Juni ingekomen en daardoor niet op de boven-
omschreven wijze behandeld.

Art. 51. Voorstellen, niet in het programma vermeld, worden niet in behan-
deling genomen tenzij zij vóór of tijdens de vergadering den Voorzitter schriftelijk
zijn aangeboden en door minstens drie afgevaardigden of, van het Hoofdbestuur
uitgaande, door twee afgevaardigden worden ondersteund.

Art. 52. Niemand mag meer dan tweemaal het woord voeren over hetzelfde
onderwerp, tenzij met toestemming van den Voorzitter.

Bij de stemming over een voorstel, opgenomen in het programma, geven de
afgevaardigden het aantal stemmen op dat zich in hun afdeeling er voor en tegen
verklaarde ; indien het personen geldt brengen zij op eiken persoon zooveel stem-
men uit, als deze in hun afdeeling heeft verkregen. Overigens wordt het vrije
mandaat als regel aangenomen, tenzij in de volmacht der afgevaardigden anders
is bepaald.

Art. 53. Omtrent alle voorstellen wordt, tenzij de Statuten in dezen anders
bepalen, beslist met volstrekte meerderheid van geldige stemmen. Stemmingen
over personen geschieden schriftelijk met ongeteekende briefjes, stemmingen over
zaken geschieden mondeling.

Wordt bij verkiezing van personen geen volstrekte meerderheid verkregen, dan
heeft een herstemming plaats tusschen de beide candidaten, op wie de meeste
stemmen werden uitgebracht. Wanneer er meer dan twee candidaten zijn, die een
gelijk hoogst aantal geldige stemmen op zich vereenigd hebben, wordt her-
stemming tusschen deze gehouden. Bij deze, gelijk bij alle stemmingen over per-
sonen, wordt bij staking van stemmen de oudste in jaren geacht te zijn gekozen.
Indien over een voorstel de stemmen staken wordt dit geacht te zijn verworpen.

Wanneer er in het Dagelijksch Bestuur, het Hoofdbestuur, den Centralen
Raad of in commissies meerdere vacatures zijn, wordt over iedere vacature af-
zonderlijk gestemd.

Art. 54. De in artikel 20 der Statuten genoemde buitengewone Algemeene
Vergadering wordt belegd, indien de behandeling eener zaak naar het oordeel van
het Hoofdbestuur geen uitstel gedoogt en niet door schriftelijke raadpleging der
afdeelingen of der leden kan worden afgedaan.

Indien minstens drie afdeelingen het verlangen daartoe schriftelijk te kennen
geven, is het Hoofdbestuur verplicht binnen den tijd van twee maanden een Bui-
tengewone Algemeene Vergadering te beleggen.

Art. 55. Het Hoofdbestuur beslist omtrent den tijd en de plaats waarop de
Buitengewone Algemeene Vergadering gehouden zal worden.

Zij wordt, onder opgave tevens der te behandelen onderwerpen, één maand
tevoren uitgeschreven.

Art. 56. In den regel worden tot de Algemeene Vergaderingen alleen leden
en candidaat-leden der Maatschappij toegelaten ; echter is het Hoofdbestuur ge-
rechtigd, ook niet-leden tot het bijwonen van deze uit te noodigen.

Art. 57. Overeenkomstig art. 22 der Statuten kunnen door de Algemeene Ver-
gadering besluiten worden genomen, waaraan alle leden der Maatschappij verplicht
zijn zich te houden.

Art. 58. Een voorstel tot een algemeen bindend besluit kan door een afdeeling
bij het Hoofdbestuur worden ingediend op de wijze als in art, 16 vermeld mits dit
voorstel in de afdeelingsvergadering met ten minste 3/4 van het aantal uitge-
brachte geldige stemmen is aangenomen.

Art. 59. Het Hoofdbestuur brengt zoodra het zulk een voorstel heeft ont-
vangen, of besloten heeft er zelf een in te dienen, dit met toelichting ter kennis
der afdeelingen. Het Hoofdbestuur heeft het recht een voorstel tot een algemeen
bindend besluit aan de betrokken afdeeling ter nadere overweging terug te
zenden, tenzij een dergelijk voorstel door minstens 3 afdeelingen is ingediend.

Art. 60. Het voorstel tot een algemeen bindend besluit is aangenomen, wan-
neer ten minste 3/4 der uitgebrachte geldige stemmen zich ervoor hebben

verklaard ; het treedt niet eerder in werking dan nadat blijkens een mededeeling
van het Hoofdbestuur in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde dit voorstel aan
een referendum is onderworpen geworden, waarbij zich 3/4 der uitgebrachte
geldige stemmen voor aanneming hebben verklaard.

Art. Ci. Een referendum, bedoeld in artikel 23 der Statuten, moet uiterlijk
binnen twee maanden na het besluit der Algemeene Vergadering onder de in Neder-
land gevestigde leden zijn gehouden. De door den Secretaris van het Hoofdbe-
stuur geteekende stembiljetten worden door dezen zoo spoedig mogelijk aan de
stemgerechtigde leden toegezonden, welke deze binnen 14 dagen na verzending
geteekend, op straffe van onwaarde, aan het Hoofdbestuur moeten terugzenden.

Art. 62. Het Hoofdbestuur kan bij besluiten, die slechts voor een gedeelte
der leden gelden, aan bepaalde groepen van dierenartsen adviseeren zich van stem-
ming te onthouden.

Art. C3. De bindende besluiten zijn, behoudens het bepaalde in Art. 25 der
Statuten, gedurende 5 jaar geldig.

Art. 04. De intrekking van bindende besluiten geschiedt bij eenvoudige meer-
derheid van uitgebrachte geldige stemmen door een besluit der Algemeene Ver-
gadering mits het voorstel daartoe overeenkomstig de wijze als in Artikel iC ver-
meld, is geschied.

Art. C5. Inzake de tuchtmaatregelen omschreven in Art. 2C der Statuten,
geldt, dat de sub a en b van dat artikel bedoelde straffen kunnen worden opgelegd
en uitgevoerd door den Centralen Raad, de overige door het Hoofdbestuur op
advies van den Centralen Raad.

a. dat den geschrapte nimmer eenige steun vanwege de Maatschappij zal
worden verstrekt ;

b. dat het aan alle leden verboden zal zijn, voor een geschrapt lid praktijk
waar te nemen of hem in de uitoefening van zijn beroep behulpzaam te zijn.

Overtreding van dit verbod wordt gelijk gesteld met overtreding van een bin-
dend besluit.

Art. 67. Het fonds ter ondersteuning van behoeftige dierenartsen, zoomede
van hunne betrekkingen, heeft ten doel dezen, indien noodig, voor korten of langen
tijd te steunen. Het draagt den naam van ,,Ondersteuningsfonds".

b. een bijdrage uit de gewone middelen der Maatschappij, telken jare door de
Algemeene Vergadering te bepalen.

De schenkingen, erfstellingen en legaten zullen uitsluitend dienen tot kapi-
taalvorming. Voor zooverre niet over de jaarlijksche bijdrage uit de kas der
Maatschappij en de gekweekte renten wordt beschikt, komen deze geheel ten
goede aan de kapitaalvorming. Uit het kapitaal mag geen ondersteuning
worden verleend.

Art. G9. Het fonds wordt kosteloos beheerd door het Hoofdbestuur der
Maatschappij voor Diergeneeskunde. Het is bevoegd onder zijne verantwoorde-
lijkheid, het beheer aan een of meer leden der Maatschappij op te dragen.

Art. 70. Het Hoofdbestuur beslist na gehouden onderzoek omtrent de nood-
zakelijkheid der ondersteuning, het bedrag en den duur daarvan.

Art. 71. Telken jare doet het Hoofdbestuur in de Algemeene Vergadering
der Maatschappij voor Diergeneeskunde rekening en verantwoording van het
gehouden beheer, vergezeld van een kort verslag omtrent de wijze, waarop even-
tueel ondersteuning is verleend.

Art. 72. De waardepapieren, toebehoorende aan de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en van de fondsen bij haar of bij het Hoofdbestuur in beheer, zullen
in een safe-loket worden bewaard bij een bank ter keuze van het Hoofdbestuur,
in dien zin, dat de mantels in een afzonderlijk loket onder berusting blijven van
den Voorzitter, de couponbladen onder die van den Penningmeester. Verkoop van
effecten zal alleen geschieden op schriftelijke machtiging van Voorzitter en Secre-
taris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Art. 73. De saldi a. p., de contributiegelden. het bedrag der gekweekte renten,
en de bedragen noodig voor de maandelijksche betalingen aan belanghebbenden
in het Ondersteuningsfonds enz. enz. worden, voor zooveel mogelijk op gewone
rekening of in deposito bij de volgens art. 72 aangewezen bank geplaatst.

De Penningmeester is voor de gelden, waarover hij de vrije beschikking heeft
voor de noodige betalingen, persoonlijk aansprakelijk.

De kasgelden zullen niet meer bedragen dan voor de dagelijksche behoeften
strikt noodig is.

Art. 74. Zoodra het bedrag der beschikbare saldi in verband met de nog te
verrichten betalingen, zoodanig is gestegen, dat dit toereikend is voor belegging,
zal hiertoe, in opdracht van den Voorzitter en den Secretaris worden overgegaan.
Voorgelicht c.q. door den Penningmeester zal de aard van deze belegging door het
Dagelijksch Bestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde worden aangegeven.

Art. 75. Het orgaan der Maatschappij draagt den naam van : „Tijdschrift
voor Diergeneeskunde" en wordt op haar kosten uitgegeven door het Hoofdbe-
stuur, bijgestaan door een Redactie, welke door het Hoofdbestuur bij volstrekte
meerderheid van stemmen wordt benoemd en ontslagen.

De Redactie is verplicht éénmaal per jaar, vóór den ïen Mei onder overlegging
eener rekening en verantwoording van het afgeloopen jaar met de ontwerp-begroo-
ting voor het komende jaar, een verslag omtrent den toestand van het Tijdschrift
uit te brengen, welk een en ander door het Hoofdbestuur vóór den i5en Juli ter
kennis der leden wordt gebracht.

Art. 76. In het Tijdschrift worden opgenomen de verslagen omtrent den toe-
stand en de werkzaamheden van de Maatschappij en hare afdeelingen over het
afgeloopen jaar en in het algemeen alles wat de Algemeene Vergadering of het
Hoofdbestuur wenschelijk acht.

Oorspronkelijke artikelen, referaten, ingezonden stukken en berichten, ter
plaatsing aangeboden, worden opgenomen indien de Redactie ze hiertoe geschikt
acht.

De i Juli aflevering zal de voorstellen met toelichting bevatten voor de Alge-
meene Vergadering in October.

Art. 77. Aan de leden en candidaat-leden der Maatschappij en de besturen
der bijzondere afdeelingen — aan deze laatste indien deze daartoe hun wensch aan
het Hoofdbestuur kenbaar maken — worden het Tijdschrift en alle van dit lichaam
uitgaande mededeelingen gratis toegezonden.

Art. 78. Aan de Redactie en aan de inzenders van oorspronkelijke artikelen,
referaten en berichten kan een honorarium worden toegekend, waarvan het bedrag
door het Hoofdbestuur wordt bepaald, de Redactie gehoord.

a. bemiddeling te verleenen tusschen de leden der Maatschappij voor Dierge-
neeskunde onderling in het vervullen hunner werkzaamheden.

b. inlichtingen te verschaffen aan deze leden in zaken, welke in den ruimsten
zin het gebied der diergeneeskunde betreffen, en de persoonlijke belangen dier
leden raken.

Art. 80. Het Bureau wordt bestuurd door een directeur, zoo mogelijk zijnde
de Secretaris van het Hoofdbestuur der Maatschappij.

Art. 81. Voor het verleenen van bemiddeling of het verschaffen van inlichtingen
aan de leden der Maatschappij zijn deze een vergoeding verschuldigd, welke door
het Hoofdbestuur bij nader reglement zal worden geregeld.

Art. 82. Bij afzonderlijk reglement, vast te stellen door het Hoofdbestuur,
worden de werkzaamheden van Bureau en directeur nader omschreven.

Art. 83. Wijziging van het Huishoudelijk Reglement geschiedt alleen krachtens
een daartoe voor den isten Juni aan het Hoofdbestuur ingediend voorstel over-
eenkomstig artikel 16 van het Huishoudelijk Reglement en onder voorbehoud
dat zij in de betrekkelijke Algemeene Vergadering met 2/3 der uitgebrachte gel-
dige stemmen wordt aangenomen. De wijziging treedt in werking op den
isten Januari volgende op de maand waarin zij is aangenomen, tenzij bij het
wijzigingsbesluit anders wordt bepaald.

Art. 84. In zaken, waarin het Huishoudelijk Reglement niet voorziet, beslist
het Dagelijksch Bestuur c.q. het Hoofdbestuur.

Art. i. De Vereeniging draagt den naam: „Maatschappij voor Diergeneeskunde"
cn is gevestigd te Utrecht. Zij zal in deze Statuten verder worden genoemd ,,de
Maatschappij".

Art. 2. Haar doel is de bevordering der diergeneeskundige wetenschap in
den meest uitgebreiden zin, zoomede de behartiging der maatschappelijke be-
langen harer leden. Zij tracht dit doel te bereiken langs wettigen weg :

b. door het houden van vergaderingen ter behandeling van wetenschappelijke
vraagstukken en van onderwerpen van wetgevenden en maatschappelijken aard
op diergeneeskundig gebied ;

c. door het bevorderen van de diergeneeskundige studie in den uitgebreidsten
zin, het doen plaats hebben, aanmoedigen of beloonen van wetenschappelijken
arbeid ;

d. door het uitgeven of doen uitgeven van een Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
eventueel andere al of niet periodieke geschriften ;

e. door het nemen van maatregelen tegen en het bestrijden van toestanden
en gedragingen op diergeneeskundig gebied, welke strijdig zijn met een waardige
uitoefening der diergeneeskunde, met de belangen van de Maatschappij of met
die harer leden ;

/. door het stichten en instandhouden van een fonds ter ondersteuning van
behoeftige dierenartsen en hunne betrekkingen ;

Art. 3. De Maatschappij is samengesteld uit bijzondere afdeelingen en een
Algemeene Afdeeling.

Art. 4. Inrichting en werkzaamheden der Maatschappij worden nader ge-
regeld bij Huishoudelijk Reglement, hetwelk geen bepaling mag bevatten, strijdig
met deze Statuten.

Art. 6. Als gewone leden kunnen door het Hoofdbestuur worden aangenomen
zij, die wettelijk bevoegd zijn hier te lande de veeartsenijkunde uit te oefenen
en zij die lid zijn van de Faculteit der Veeartsenijkunde aan de Rijks-Universi-
teit te Utrecht.

Art. 7. Als buitengewone leden kunnen door het Hoofdbestuur worden aan-
genomen niet-dierenartsen of Vereenigingen, welke het bereiken van het doel
der Maatschappij wenschen te bevorderen.

Art. 8. Candidaat-leden kunnen worden studenten in de diergeneeskunde, die
met goed gevolg het candidaats-examen in de veeartsenijkunde hebben afgelegd.

Een candidaat-lid kan dit desverlangd blijven tot het einde van het jaar volgende
op dat, waarin hij de wettelijke bevoegdheid tot het uitoefenen der veeartsenij-
kunde verkregen heeft.

Art. 9. Allen, die zich jegens de Maatschappij of de wetenschap bijzonder
verdienstelijk maken, kunnen, op voordracht van het Hoofdbestuur of van een
bijzondere afdeeling door de Algemeene Vergadering tot eere-leden, of, in dien
het buitenlanders betreft, tot correspondeerende leden worden benoemd.

Art. 10. De wijze, waarop het lidmaatschap kan worden verkregen, eventueel
de opzegging behoort te geschieden, wordt nader bij Huishoudelijk Reglement
vermeld.

Art. 12. De rechten en verplichtingen van de leden en candidaat-leden worden
nader omschreven in het Huishoudelijk Reglement.

Art. 13. Vijftien of meer leden der Maatschappij kunnen zich tot een bijzondere
afdeeling vereenigen; bij uitzondering kan een Algemeene Vergadering, op voorstel
van het Hoofdbestuur, ook bij een geringer aantal leden, hare goedkeuring aan de
oprichting verleenen.

De erkenning dezer afdeelingen geschiedt door het Hoofdbestuur ; indien dit
daartegen bezwaar maakt, beslist een Algemeene Vergadering.

De Algemeene Afdeeling wordt gevormd door gewone leden, die bij geen der
bijzondere afdeelingen zijn aangesloten.

Art. 14. De rechten en verplichtingen der afdeelingen worden bij Huishoudelijk
Reglement geregeld. Elke bijzondere afdeeling regelt haar inrichting en werkzaam-
heden bij eigen reglement, hetwelk echter eerst kracht verkrijgt door de goedkeuring
van het Hoofdbestuur ; bij verschil van meening beslist de Algemeene Vergadering.

De afdeelingsreglementcn mogen geene bepalingen bevatten, welke in strijd
zijn met de Statuten of het Huishoudelijk Reglement der Maatschappij.

Art. 15. Bijzondere afdeelingen, welke handelen in strijd met de Statuten of het
Huishoudelijk Reglement der Maatschappij, of met het besluit van een Algemeene
Vergadering, kunnen, op voorstel van het Hoofdbestuur, door een Algemeene Ver-
gadering met 2/3 der ter vergadering uitgebrachte geldige stemmen, worden
ontbonden.

Art. 16. Het Hoofdbestuur bestaat uit een Voorzitter, een Ondervoorzitter
tevens Penningmeester, en een Secretaris, vormende deze functionnarissen het
„Dagelijksch Bestuur", door en uit de gewone leden op een Algemeene Vergadering
te kiezen, zoomede uit de door de bijzondere afdeelingen afgevaardigde leden.

Art. 17. De vertegenwoordiging der Maatschappij in en buiten rechten, de
uitvoering van hare besluiten, de handhaving van Statuten en reglementen en
in het algemeen de behartiging van de belangen der Maatschappij zijn opgedragen
aan het Hoofdbestuur.

Art. 18. Tot bezwaring en vervreemding van de bezittingen der Maatschappij
behoeft het Hoofdbestuur de machtiging van een Algemeene Vergadering.

Art. ig. F.r bestaat een Centrale Raad, wiens leden en plaatsvervangende
leden door een Algemeene Vergadering worden benoemd.

Art. 20. Op bij het Huishoudelijk Reglement te bepalen tijden worden gewone
Algemeene Vergaderingen gehouden. Indien het Hoofdbestuur het noodig acht,
of minstens drie afdeelingen het verlangen, wordt een Buitengewone Algemeene
Vergadering belegd.

Art. 21. Alle besluiten worden, indien niet anders bepaald, bij volstrekte
meerderheid van stemmen genomen. Indien over een voorstel de stemmen staken,
wordt het beschouwd te zijn verworpen.

Art. 22. Een Algemeene Vergadering kan, op voorstel van het Hoofdbestuur
besluiten nemen, waaraan alle leden der Maatschappij verplicht zijn zich te houden.

Art. 23. Na op een Algemeene Vergadering met minstens 3/4 der uitgebrachte
geldige stemmen te zijn aangenomen, wordt het bindend besluit aan een referen-
dum onderworpen.

Indien zich daarbij minstens 3/4 der uitgebrachte stemmen voor aanneming
verklaren, treedt het besluit in werking.

Art. 24. Op overeenkomstige wijze, als in art. 23 vermeld, kunnen afdeelingen
bindende besluiten nemen, welke echter de goedkeuring van het Hoofdbestuur,
den Centralen Raad gehoord, behoeven.

Art. 25. In spoedeischende gevallen kan het Hoofdbestuur met minstens 3/4
van het aantal uitgebrachte stemmen bindende besluiten nemen en voorloopig
invoeren; deze besluiten moeten aan de eerstvolgende Algemeene Vergadering
ter bekrachtiging worden voorgelegd op de wijze bij art. 23 vermeld.

Art. 26. Bij overtreding van een bindend besluit door een lid of wanneer een lid
handelt in strijd met het doel der Maatschappij, zooals dit is omschreven in art. 2
kunnen één of meer der volgende maatregelen van tucht worden toegepast:

b. schriftelijke berisping al of niet gepaard gaande met het opleggen der ver-
plichting bedreven onrecht te herstellen,

d. het opleggen van een geldboete van ten hoogste tien duizend gulden ten
behoeve van de kas der Maatschappij of een harer, door het Hoofdbestuur te be-
palen organen,

/. bekendmaking van de uitspraak van den Centralen Raad op door dezen
te bepalen wijze.

Art. 27. Het fonds, bedoeld in art. 2/, wordt beheerd volgens de bepalingen,
vervat in het daarop betrekking hebbend reglement.

Art. 28. De gelden en de administratie van het Ondersteuningsfonds blijven
gescheiden van de geldmiddelen en de administratie der Maatschappij.

Art. 29. Het Ondersteuningsfonds kan alleen opgeheven worden, wanneer de
Maatschappij voor Diergeneeskunde wordt ontbonden en wel in de vergadering,
waarin tot ontbinding der Maatschappij besloten wordt. Het zal alsdan bestemd
moeten worden voor een doel, hetwelk zooveel mogelijk in overeenstemming
is met de bestemming van het fonds.

Art. 30. De geldmiddelen der Maatschappij worden gevonden uit de jaarlijksche
bijdragen der leden en candidaat-leden, uit giften en erflatingen en uit renten van
belegde gelden.

Art. 31. De vaststelling der jaarlijksche bijdragen wordt bij Huishoudelijk
Reglement geregeld.

Art. 32. Deze Staituten kunnen niet worden gewijzigd of uitgebreid dan ten-
gevolge van een desbetreffend voorstel, hetwelk in het programma van een Alge-
meene Vergadering is opgenomen en in die vergadering met 2/3 der uitgebrachte
stemmen is aangenomen.

De gewijzigde Statuten treden in werking, zoodra daarop de Koninklijke
goedkeuring is verleend.

Art. 33. De vereeniging is aangegaan voor een tijdvak van 29 jaren, te rekenen
van 4 April 1890. Na het verstrijken van dit tijdvak wordt de vereeniging opnieuw
aangegaan voor den tijd van zes en twintig jaar.

Vóór het einde van den laatstbedoelden termijn zal over het al dan niet voort-
bestaan der Maatschappij worden beslist.

Art. 34. Ontbinding der Maatschappij kan alleen geschieden tengevolge van
een daartoe strekkend voorstel, hetwelk in het programma van een Algemeene
Vergadering is opgenomen en in die vergadering met minstens 2/3 der uitgebrachte
stemmen is aangenomen. Bij aanneming van het voorstel zijn zij, die zich tegen
het voorstel tot ontbinding hebben verklaard, bevoegd de afgifte aan hen te eischen
van de goederen der Maatschappij, tegen betaling cener vergoeding tot een bedrag,
bij scheidsrechterlijke uitspraak vast te stellen en tegen overneming van alle ver-
plichtingen uit art. 1702 van het Burgerlijk Wetboek voor de gezamenlijke leden
der Maatschappij voortvloeiende.

Bij het besluit tot ontbinding wordt de benoeming der scheidsrechters geregeld
en een andere instelling, met een doel zooveel mogelijk overeenkomende met dat
der Maatschappij aangewezen, aan welke bovenbedoelde vergoeding zal worden
uitgekeerd of aan welke de goederen der Maatschappij worden toegewezen, indien
de minderheid van haar bevoegdheid tot het overnemen daarvan niet binnen één
jaar na de goedkeuring van het voorstel tot ontbinding der Maatschappij door
de leden heeft gebruik gemaakt.

Het op het oogenblik der ontbinding zitting hebbende Hoofdbestuur is met de
liquidatie belast.

Blijkens een mededeeling in de Deutsche Schlachthof-Zeitung geldt in Engeland
tegenwoordig het bevroren schildpaddenvleesch als een bijzondere lekkernij.
Fijnproevers beweren dat het vleesch van de zeeschildpad zeer lekker zou smaken.
Deze groote zeeschildpadden komen voor in de subtropische zeecn. Om het mogelijk
te maken de lekkerste deelen van deze dieren op een andere wijze, dan in bussen
gesteriliseerd, te exporteeren, is men er in Australië toe overgegaan deze dieren
ook te bevriezen. Maandelijks gaan naar Engeland, volgens dit bericht, groote
ladingen van dergelijk bevroren schildpaddenvleesch scheep. Het bevriezen van
deze schildpadden wordt op precies dezelfde manier uitgevoerd als het rundvleesch.

In een zitting van den Raad voor de Scheepvaart te Amsterdam op 22 Juli j.1.
werd behandeld het voorgevallene aan boord van den stoomtreiler Derika V. TJm.
418. Dit vaartuig heeft n.1. op 14 Juni eenigen tijd hulpeloos op zee rondgedreven
doordat alle leden van de bemanning tengevolge van een vleeschvergittiging onbe-
kwaam waren geworden tot werken.

Alle mannen hadden als slangen over het dek rondgekropen, kermende van de
pijn. Allen hadden de hevigste buikkrampen en maagkrampen ; het dek lag zóó
vol uitwerpselen en braaksel, dat het in de haven van IJ muiden met een brand-
spuit sclioongespoten moest worden. Niemand kon werken ; de machine stopte
na eenige uren vanzelf en liet schip dreef rond. Later hadden de schipper en de
machinist het schip weer op gang gebracht en zoo goed en zoo kwaad als het ging
heeft men de haven van ljmuiden bereikt. De kok had den avond van te voren
het resteerende vleesch gebraden, daarna gestoofd en vervolgens in het vet gezet.

Een vermakelijke stempelgeschiedenis heeft zich onlangs, naar een bericht in
de Deutsche Schlachthof-Zeitung mededeelt, in een dorpje van het Boven-Maindal
voorgedaan. De burgemeester van dat plaatsje is n.1. tegelijkertijd keurmeester
voor vleesch (!) Deze dubbele functie bezorgde den burgervader zooveel werkzaam-
heden, dat hij eens het vleeschkeuringsstempel gebruikte inplaats van het ge-
meentestempel bij het afstempelen van een werkloozenkaart. Deze werkelooze werd
daardoor voor gejond en trichinenvrij verklaard.

Ook geschiedde nog het volgende voorval met dit stempel. E\'en jong bruidspaar
wilde trouwen. Men had bij de bruiloft te weinig op het door den burgerlijken
stand afgegeven trouwbewijs acht geslagen. Bij aankomst bij den priester bleek
dan ook, dat het huwelijk moest worden uitgesteld daar het trouwbewijs met het
vleeschkeuringsstempel was afgestempeld geworden en derhalve ongeldig moest
worden verklaard. Natuurlijk verliepen er eenige uren alvorens het vereisclite
gemeentestempel op het trouwboekje was gezet.

De gemeenten Langerak en Nieuwpoort, in de onmiddellijke nabijheid van
elkander gelegen en onder één burgemeester, die voor den vleeschkeuringsdienst
aangesloten zijn bij den kring Schoonhoven, verrekenden tot nog toe de ontvang-
sten en uitgaven voor dien dienst naar het zielenaantal der beide gemeenten.
Gedep. Staten hebben echter onlangs beslist dat de keurloonen voor elke gemeente
afzonderlijk moeten worden berekend. Doordat in Langerak geen slager woon-
achtig is en in Nieuwpoort twee, worden in de eerste gemeente niet anders keur-
loonen ontvangen dan voor noodslachtingen en zal het gevolg van de nieuwe
regeling zijn, dat van het totaal bedrag aan keurloonen, dat jaarlijks ƒ 1000
is, Nieuwpoort ƒ 950 zal ontvangen tegen Langerak / 50. De jaarlijksche bijdrage
die de gemeente Langerak krachtens het zielenaantal aan den keuringsdienst
Schoonhoven storten moet bedraagt ƒ 600, die van Nieuwpoort / 500.

gegeven, dat Nieuwpoort door een bijdrage Langerak zou schadeloos stellen.
De raad van Nieuwpoort besloot evenwel dat niet te doen.

In een raadsvergadering der gemeente Langerak is nu met algemeene stemmen
besloten een adres aan de Koningin te richten, daarin den toestand uitvoerig
uiteen te zetten en te verzoeken het Kon. Besluit, waarbij Langerak voor den
vleeschkeuringsdienst bij Schoonhoven is ingedeeld, te wijzigen zoodanig, dat
Langerak daarvan wordt losgemaakt en de keuringen van noodslachtingen naar
eigen inzichten kan laten verrichten door een veearts of een keuringsveearts uit
een ander district. N. R. Ct.

Aan B. en W. van Hengelo werden de noodige credieten toegestaan in verband
met de voorbereidingen voor den bouw van een abattoir.

Wat het abattoir te Utrecht .betreft zijn zoowel plannen voor vergrooting als
voor nieuwbouw in studie genomen. De bouw van een geheel nieuw abattoir zou
ongeveer 3 millioen gulden kosten. De verbouwing van de bestaande inrichting
daarentegen 5—6 ton. Deze verbouw\'ing zou dan aan de behoefte van de eerste
20—25 jaren kunnen voorzien. De plannen zullen over eenigen tijd den gemeente-
raad bereiken, welk college dan de definitieve beslissing zal moeten nemen.

Wij ontvingen van de N.V. Pharmaceutische Groothandel v.h. Schmaltz &
Werlich en D. Veen & Co. Amsterdam, Haarlem, Bandoeng, de nieuwe prijs-
courant (van i Juli 1930) van geneesmiddelen, verbandstoffen, utensilien, spé-
cialité\'s, reagentia enz.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die 1 Juni nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij C117 (1301) eigenaars, waarvan in Groningen bij (2) ;
Friesland bij 27 (7) ; Drenthe bij 22 (12) ; Overijsel bij 6 (10) ; Gelderland bij 28
(16) ; Utrecht bij 1448 (191) ; Noordholland bij 601 (133) ; Zuidholland bij 3930
(129) ; Zeeland bij 6 (1) ; Noordbrabant bij 47 (8) ; Limburg bij 2 eig.

Scabiês (sarcoptes en dermatocoptes )bij paard en schaap : (173 gevallen bij 9
eig.), waarvan in Groningen (76 bij 4 eig.) ; Friesland (53 bij 1 eig.) ; Drenthe (42
bij 2 eig.) ; Gelderland (1) ; Zuidholland (r paard).

Rotkreupel bij schapen : 20 gevallen bij 2 eig. (123 bij 17 eig.) ; waarvan in Gro-
ningen 2 bij i eig. ; Friesland 18 bij 1 eig. (44 bij 8 eig.) ; Drenthe (11 bij 3 eig.) ;
Gelderland (1) ; Noordholland (63 bij 4 eig.) ; Zuidholland (4 bij 1 eig.).

Anthrax : 9 gevallen bij 9 eig. (2 bij 2 eig.), waarvan in Friesland 1 ; Overijsel
i ; Gelderland 1 (2 bij 2 eig.) ; Zuidholland 1 ; Noordbrabant 4, waarbij 1 schaap
en i varken ; Limburg 1.

(Acta Medica Scandinavica, ref. van Boom in N. T. v. G. 1930 1 blz. 1630).
Het is bekend dat lijders aan kanker van het maagdarmkanaal kunnen ver-
mageren zonder dat vermindering van eetlust bestaat en terwijl genoeg voedsel
wordt opgenomen. Dit verschijnsel was nog niet voldoende verklaard; wel vond
men in vele gevallen een negatieve stikstofbalans. Holboll te Oslo onderzocht
19 lijders aan kanker van slokdarm, maag of dikke darm, die geen koorts,
ascites, oedemen of retentie van maaginhoud hadden, niet boven de 60 jaar
waren en in goede voedingstoestand. Bij 16 was de grondstofwisseling (bere-
kend volgens Benedict) meer dan 10 % verhoogd, in één geval van maag-
kanker zelfs 51.3%; (terwijl integendeel bij normale mensen een te gering
gebruik van voedsel de grondstofwisseling verlaagt). Holbbll is van meening
dat er een toxiese werking van het gezwelweefsel bestaat en dat de verhoogde
stofwisseling door een abnormale afbraak van proteïnestoffen van het bloed
wordt opgewekt.

Bij alle patiënten bestond ook een verhoogde bezinkingssnelheid van de
roode bloedlichaampjes.

Die verhoogde stofwisseling, waarop ook reeds andere onderzoekers wezen,
steunt de oude meening dat er een bizondere kankercachexie bestaat.

(Buil. et Mém. de la Soc. de Cliir. de Paris, ref. van Ivummer in N. T. v.
G., Klin. Woch., ref. van Weytlandt in N. T. v. G. 1930 I blz. 1631).

Door inspuiting met stoffen die op de Röntgenplaat een schaduw geven,
collargol, broomnatriuin en vooral lipojodol, is het gelukt verschillende organen,
nier, ureter, blaas, galblaas te fotografeeren. Le Fur heeft nu ook de zaad-
blaasjes in beeld gebracht, door inspuiting van lipojodol in het vas. deferens.
Hierbij bleek dat de Vesicula Seminalis geen reservoir voor het sperma vormen,
maar uit een gewonden lange buis bestaan met hier en daar verwijdingen
die een zakvorm kunnen aannemen en bij chroniese ontstekingen zeer groot
kunnen worden. Na elke ejaculatie moet alle sperma (ook alle tevoren inge-
spoten lipojodol) uit de vesicula verdwenen zijn. Is dit niet het geval dan wijst
dat op vertraging, zooals die bij ontsteking voorkomt.

Men heeft reeds lang naar een middel gezocht dat, na intraveneuze of orale
toediening, in zoo sterke concentratie door de nieren wordt uitgescheiden dat
een Röntgenfoto een bruikbaar pyelogram geeft. Swick kreeg nu ,zeer bevre-
digende resultaten na intraveneuze inspuiting met uroselectan. Dit bevat 42 %
jodium en wordt bijna uitsluitend door de nieren uitgescheiden en wel grooten-
deels zonder ontleed te zijn. Daardoor kan een groote dosis zonder schade
worden verdragen. Swick en von Lichtenberg spuiten 120 c.c. van een 30—
34 % oplossing langzaam (in 3—5 minuten) in een armader; 5 —10 minuten
later maakt men de eerste Röntgenfoto; een half uur later de tweede, weer
een half uur later de derde. Bij goede nierfunctie is dan de uitscheiding (dus
de schaduw) het sterkst; daarna is er geleidelijke afneming en ongeveer 3 uur
na de inspuiting is er geen schaduw meer. Bij nierinsufficientie is de uit-
scheiding veel langzamer en wordt pas na 6—24 uren een goed beeld verkre-
gen. Bij ernstige insufficientie krijgt men in \'t geheel geen resultaat. Von
Lichtenberg acht het middel minder geschikt als door slechte nierwerking de
uitscheiding te langzaam geschiedt (een 10-jarig kind met sterke nierinsuffi-
cientie stierf na een inspuiting van 60 c.c. 34 % oplossing). Aangewezen is het
in gevallen waar door anatomiese of pathologiese oorzaken de gewone weg
door blaas en ureter (voor inspuiting met contrastvloeistof) onbruikbaar is.

Brandesky (Wien. Med. Woch. 1930, No. 7) gebruikte daarvoor met zeer
goed gevolg een strooipoeder van Sozojodol-hydrargyrium (1% met talcum)
dat volgens hem sterk bactericide is, drogend en genezend. Hg. vergiftiging had,
ook bij uitgebreid gebruik, nooit plaats. Aangeraden tegen excoriaties, epitelium-
defecten, eczemen, zwak granuleerende wonden.

Danyheissen (Zentralbl. f. Chir., ref. Geneesk. Gids 1930 afl. 23, blz. 528)
vermeldt 12 gevallen waarbij na zware inwendige verbloeding het uitgestorte
bloed met goed gevolg werd ingespoten. Het bloed werd uit de buikholte opge-
zogen met steriele met gaas omkleede caoutchouc-sponsen, gefiltreerd door eenige
lagen steriel gaas en in een bak vermengd met gelijke hoeveelheid Ringer-vloei-
stof, daarna in een ader gespoten. In één geval werd citras natricus toegevoegd.

Die Behandlung der Pododermatitis verrucosa. (Kaiser, Tieriirztl. Rundschau,
No. 4, 193°. ^s- 49)-

Zur Formalinbehandlung des Hufkrebs. (Fröhner, Tieriirztl. Rundschau,
No. 8, 1930, S. 125).

Kaiser geeft de techniek van zijn behandeling van hoefkanker. Al het losse
en ondermijnde hoorn moet nauwkeurig worden weggenomen, waarbij de grens tot
de gezonde hoeflederhuid moet worden overschreden. Deze verzorging is zeker
het voornaamste der geheele therapie. Uit de reeks der chemische stoffen, welke
voor het behandelen van hoefkanker zijn aanbevolen wordt zeer in het bijzonder
de voorkeur gegeven aan formaline (form, sohlt, off.) met dien verstande, dat
het op de goed voorbehandelde hoeflederhuid slechts gepenseeld wordt. Terecht
wijst de schrijver er op, dat de onverdunde ^ 35% formaline heroisch werkt,
wanneer deze stof wordt aangewend b.v. door den hoef met tampons te verbinden,
welke in deze formaline zijn gedrenkt. Tal van malen zijn de gevolgen hiervan
ernstig geweest, zooals het ontstaan van uitgebreide necrose van pees- en hoef-
beenweefsel alsmede exungulatie ; daardoor kwam de formaline-behandcling bij
hoefkanker in miscredict. Ten opzichte van deze behandeling wordt den naam
Fröhner genoemd ; deze zou die therapie in het eind der vorige eeuw hebben
aanbevolen.

De formaline mag evenwel slechts met het penseel worden aangebracht. In dat
geval zijn prachtige resultaten te verkrijgen.

In nummer 8 van de T. R. 1930, corrigeert Fröhner de mededeelingen van
Kaiser. Hij wijst er op, dat hij nimmer heeft aanbevolen een behandeling, welke
zou bestaan in gebruik van met formaline gedrenkte tampons drukverband ;
integendeel, hij heeft steeds tot groote voorzichtigheid gemaand en ook steeds
geschreven dat de formaline slechts éénmaal gepenseeld mag worden. (Monatsschr. f.
prakt. Tierheilk. 1898; Lelirb. der Arzneimittellehre für Tierärzte; Komp. des
speziellen Chirurgie für Tierärzte).

Beitrag zur operativen Behandlung traumatischer Hernien (Subkutaner Vor-
fälle bei Pferd und Rind). (Nenkoff, Wiener Tierärztl. Monatschr. 1930. Heft 3,
S. 93).

Na het geven van een beknopte beschouwing omtrent de hernia ventralis bij
het paard en bij het rund komt N. tot de beschrijving van de behandeling dezer
breuk. Volgens hem is de radicale operatie de therapie, welke boven elke andere
de voorkeur verdient. De veel toegepaste behandelings-methoden, zooals het aan-
brengen van verschillende bandages en pelotten alsmede de subcutane en epi-
dermatische aanwending van chemische stoffen (resp. alcohol of 8% Na.Cl.solutie
en scherpe zalven) leveren meestal onbevredigende resultaten en hetzelfde kan
gezegd worden van het afklemmen van de breukzak.

De radicale operatie moet op den tweeden of derden dag na het totstand komen
der breuk worden verricht ; de kans, dat ongewenschte adhaesies zich hebben ge-

vormd is op dit tijdstip niet groot, terwijl er ook nog geen litteekenachtige ver-
harding van breukring en breukzak is ontstaan.

De technische bewerking bestaat in het vrij-prepareeren van de peritoneale
breukzak, indien deze aanwezig is, welke men daarna ingestulpt heeft, om vervolgens
de breukring in de musculatuur te hechten (eenige knoophechtingen ontspannings
hechtingen). Het slot der operatie is het sluiten der huidwond met geknoopte
hechtingen ; bij een surplus van huid wordt een reep daarvan uitgesneden.

In de gevallen, dat geen peritoneale breukzak aanwezig is, wordt na repositie
van de breukinhoud op dezelfde wijze gehandeld ; echter wordt dan, indien het
daartoe te bereiken is, het peritoneum in de spierhecliting genomen ; een afzon-
derlijke buikvlies-hechting is niet noodig en meestal ook onuitvoerbaar. De
schrijver heeft in de veterinaire chirurgische kliniek te Sofia met de bedoelde be-
handeling gunstige resultaten verkregen.

Kasuistischer Beitrag zur Sodomie und s.g. Sadismus an Tienen. (J. Rui.oli\',
Wiener Tierarztl. Monatsschr. Febr. 1930, S. 100).

In dit artikel worden verschillende gevallen medegedeeld van mishandeling
aan hoenders en varkens, welke aan Sodomie en Sadismus moesten worden toe-
geschreven ; door een desbetreffend onderzoek konden de daders worden opge-
spoord.

Bij een ter sectie toegezonden kip was het slijmvlies van eileider en cloaca sterk
gezwollen en beschadigd, terwijl in de laatstbedoelde ruimte een preservatief
werd aangetroffen met als inhoud een 3 a 4 c.M³. dikvloeibaar secretum, dat bij
microscopisch onderzoek spermatozoen bleek te bevatten.

Deze waarneming maakt het feit verklaarbaar, waarom reeds te voren zoo
vele kippen op deze boerderij uit nood moesten worden geslacht. Een bewaking
van den hoenderstal gedurende den nacht maakte hieraan een einde. l)e dader
bleek te zijn een 18-jarige geestelijk en lichamelijk minderwaardige boerenjongen.
Toen deze knecht later op een andere hofstede in dienst kwam, stierven ook daar
tal van kippen onder soortgelijke verschijnselen. Door zelfmoord maakte de jongen
een eind aan zijn leven.

De overige waarnemingen van den schrijver betreffen gevallen van sadismus
aan kippen en varkens. Alle beschadigingen hadden den dood tengevolge. Bij de
sectie werden o.a. steeds meer of minder ernstige verwondingen van den darm-
wand (bij de kippen ook aan eileider en c\'oakl aangetroffen.

Beitrag zur Technik der diagnostischen Injektionen bei den Lahmheiten der
Pferde. (Th. Hahn, Deutsche Tierarztl. Woch., Febr. 1930, S. 65).

De schrijver behandelt de technische bijzonderheden van de inspuitingen met
tutocaine-adrenalinc-oplossing aan de neroi volares, den N. medianus, aan de ni
plantares, den N. tibialis en aan den N. peroneus prof. Hij beschrijft deze met
betrekking tot het opsporen van de zitplaats der kreupelheids-oorzaak bij het paard.
Als injectievloeistof wordt aanbevolen het gebruik van een versch bereide 2j%
tutocaine-oplossing ; aan 10 c.M³. dezer oplossing zijn 6 druppels adrenaline toe-
gevoegd.

Ter verduidelijking van de techniek is een 7-tal afbeeldingen aan het artikel
toegevoegd. Hartog.

Volledigheidshalve moeten wij in deze rubriek ook nog even ver-
melden het voorkomen van arscnik in visch.

Zooals o.a. in een referaat van Vr. in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van 15 October 1927 is beschreven, komt arsenik
in week- en schaaldieren, doch ook in zeevisch voor, vermoedelijk
echter in eene dergelijke bindingsvorm, dat het zijn normale
giftigheid grootendeels heeft verloren, zoodat slechts bij personen
met eene bepaalde idiosyncrasie voor arsenik, aan mogelijke na-
deelige gevolgen van het eten van visch in dit opzicht ware te
denken.

Bij visch uit de binnenwateren schijnen physiologische vischgiften
veelvuldiger voor te komen dan bij zeevisch.

Zoo is speciaal bekend de giftigheid van kuit van de barbeel
(Barbus fluviatilis), echter slechts in bepaalde maanden, nl. in
den paaitijd (Mei en Juni). Het eten van kuit van geslachtsrijpe
barbeel veroorzaakt „barbeelcholera", de z.g. „Signatera", die
in Duitschland en Frankrijk herhaaldelijk en masse geconsta-
teerd is.

Zoo nu en dan zou ook de kuit van haring, karper, snoek, zeelt
en brasem eene „Signatera" veroorzaakt hebben. Het schijnt
echter niet uitgesloten, dat hier eenvoudig bederf van deze vis-
schen in het spel was.

Huidslijm van de rivierprik bevat een vergift, dat door koken
niet onwerkzaam wordt en dat hevige diarrhee veroorzaakt. Bij
ons wordt prik echter zelden gegeten. Men kan deze vergiftiging
voorkomen door de huid voor de toebereiding te verwijderen
of door de nog levende visch met zout te bestrooien en in te wrijven.

Geheel afgescheiden van deze physiologische vischgiften staan
natuurlijk die vormen van vergiftiging der visschen zelve, die
niet zelden optreden door het voorkomen van vergiften in het
water waarin de visschen leven, n.1. daarin gebracht zijn als ver-
ontreiniging, door afvalwater van allerlei fabrieken, enz. Massale
vischsterften kunnen hierdoor optreden . enkele gevallen van
nadeel bij menschen na het eten van dergelijke visch zijn als secun-
daire vergiftiging bekend geworden.

In de volgende afdeeling van dit hoofdstuk vindt men hier-
omtrent nog nadere gegevens.

a. Kneuzingen komen vrij veel voor door het schuren der visch
in de netten over den zeebodem, enz.

In deze gekneusde plekken treedt natuurlijk spoediger bederf
op, waarop dus bij de keuring van visch dient gelet.

b. Kaal zijn van visch heet in den vischhandel de min of meer
totale afwezigheid van bedekkende schubben, welke eveneens aan
het schuren der netten over den zeebodem moet worden toege-
schreven.

Zoo is vrijwel alle schelvisch, die door de groote stoomtreilers
met het schrobnet wordt gevangen, min of meer, veelal zelfs ge-
heel, kaal. Deze visch is voor consumptie natuurlijk volkomen
geschikt, zoodat men bij de keuring van visch vooral niet meene
dat hier een intrinsiek kenmerk van verschheid afwezig is.

Gedeeltelijk bespraken wij deze verkleuringen reeds bij tarbot,
als gevolg van onvoldoende uitbloeding en dan speciaal zichtbaar
aan de witte onderzijde. Gedeeltelijk ook en niet zelden zelfs vin-
den dergelijke verkleuringen hare oorzaak in de zoo even reeds
genoemde kneuzingen van traumatischen aard, waartoe ook be-
hooren de puntbloedingen, die wij reeds bespraken bij het slachten
van visch, zooals deze niet zelden waarneembaar zijn bij bot en
speciaal schol aan de witte onderzijde en dan, bij nog duidelijke
roodheid, kunnen wijzen op verschheid.

In bepaalde stadia kunnen de hier genoemde verkleuringen dus
ook groenachtig zijn. Men denke er wel om, dat vischhandelaren
dergelijke groenachtige verkleuringen wel uitsluitend meenen te
moeten toeschrijven aan het z.g. „vergallen". Zij meenen dan, ten
onrechte natuurlijk, dat de inhoud der galblaas, die bij het strip-
pen niet zoo zelden wordt aangesneden, door het spiervleesch van
de geheele visch zou zijn geloopen.

Wel is mogelijk dat door ditzelfde „vergallen" en vooral door
het niet of niet voldoende of niet tijdige verwijderen der ingewan-
den met galblaas, een groene verkleuring aan de overige ingewan-
den (vooral aan de lever en het peritoneum) optreedt en tevens
een bittere smaak aan het vleesch rondom de ingewanden.

De groene verkleuringen die bij dichte visch aan de buikwanden
bij beginnend bederf uitwendig zichtbaar worden, zijn een duidelijk
symptoom van voortschrijdende rotting die in de ingewanden een
aanvang heeft genomen, als gevolg van het niet tijdige verwijde-
ren dezer organen. De vischhandelaar spreekt dan van : „de wam-
men (de buikwanden) zijn aangelegd." Met name de graad van
daarbij reeds meer of minder waarneembare „rottingslucht" is bij
de keuring van dergelijke visch het voornaamste criterium voor
de beoordeeling van goed- of afkeuring.

d. Verstikking, met de daarbij optredende, bij het vleesch onzer
slachtdieren bekende, „gestikte" lucht, is ook bij visch bekend
in gevallen van in scheepsruimen gestuwde visch die onvoldoende
van ijs is voorzien ; vooral echter kennen wij deze „stickigkeit",

(veelal gepaard met uitwendig zichtbare schimmelvorming) bij
warm gepakte versch gerookte visch (bokking en makreel). Ook
hier zijn dan, evenals bij „verstikt" vleesch en vleeschwaren, de
meer of minder duidelijke symptomen van rotting waar te nemen,
nl. de visch ziet er bij aansnijden of openbreken als gekookt uit,
het vleesch is slap en verspreidt een meer of minder sterke rottings-
lucht.

Het vleesch dezer visschen bevat veel ureum, hetwelk spoedig
wordt afgebroken tot ammoniak, mede in verband met het langere
besterven dat voor het grofvezelige vleesch dezer visschen een ver-
eischte is. In België wordt deze ammoniak-geur dan ook speciaal
geëischt.

Deze afwijking is vooral bekend bij binnenvisch, veroorzaakt
door het leven op modderigen bodem. De echte typische „grond-
smaak" treft men speciaal aan bij de aal, zijnde een echte grond-
visch, die vooral overdag geheel in de modder verscholen ligt en
bovendien nog een vrij dikke vetlaag onder de huid heeft ; vet, het-
welk, zooals bekend, eerder geuren opneemt en vasthoudt dan
zuiver spiervleesch. „Ongespeend", smaakt de meeste pas gevan-
gen aal dan ook duidelijk „gronderig".

Ook bij zeevisch kent men een moddersmaak bij op modderbo-
dem levende visch, vooral schol. De visschers spreken zelfs van
„modderschol", zijnde schol die op echten modderbodem wordt
gevangen, een duidelijke moddersmaak en zelfs dito kleur heeft,
d.w.z. bijkans zwart.

I)e meening, dat deze moddersmaak bij zeevisch veroorzaakt
wordt door het leven op modderigen bodem, is echter niet onver-
deeld. In verschillende Visscherij-tijdschriften is indertijd mede-
gedeeld, dat Professor Leger te Grenoble meent te hebben kun-
nen aantoonen dat deze meening zelfs geheel onjuist is. Hij kweek-
te visschen maandenlang in bassins met een echten slijkbodem
en constateerde dat de dieren slechts in geringe mate bedoelden
smaak aannamen. Bovendien meent Leger dat de geur van het
vleesch van naar modder smakende visch toch nog een andere is
dan die van modder op zichzelf. Volgens hem is het dan ook niet
de rottende geur, ontstaan door de ontbinding van organische stof-
fen op een modderbodem, die de visschen, die daar leven, door-
trekt, doch het zijn volgens hem bepaalde lagere wieren (algen),
nl. sommige soorten van Oscillariaceeën, die den typischen zooge-
naamden moddersmaak aan visschen geven.

Deze groen- of blauwachtige plantjes, die uit tot draden aaneen-
geweven cellen bestaan, overtrekken als vliezen andere waterplan-
ten of voorwerpen in het water aanwezig, of vormen zich tot groote

kussens en zakken dan naar den bodem. Bij het langzaam door
het water glijden, draaien zij zich om hare eigen as, de uiteinden
beschrijven zoodoende een cirkel, hetgeen zich voordoet als een
heen en weer slingeren. Den naam Oscillaria hebben zij te danken
aan deze eigenaardige manier van voortbewegen. De z.g. modder-
smaak zou dus ontstaan, niet door het eten van die algen (visschen
zijn hoofdzakelijk carnivoren), doch door het leven tusschen die
algen en het nuttigen van dierlijk voedsel (insecten, wormen,
kreeftjes, enz.) dat tusschen de wieren leeft. Volgens Leger kun-
nen die wieren dus evengoed op zandigen zeebodem voorkomen.

Ofschoon inderdaad deze stinkende wieren wel mede schuld
zullen en kunnen zijn, zoo mag men naar mijne meening toch niet
aannemen dat deze uitsluitend de oorzaak van die z.g. modder-
smaak zijn, gezien de ervaring van de visschers zelf, uit wier mond
ik talrijke malen heb vernomen, dat zij deze smaak speciaal ken-
nen bij de op echten modderigen bodem levende schollen en niet
bij visschen levende op zandigen- of kleibodem.

Dat deze afwijkende smaak in elk geval wel tevens met de voe-
ding in verband moet staan, blijkt hieruit, dat men deze smaak
speciaal bemerkt aan het vleesch in de omgeving van de kieuwen
en lichaamsholte, en niet of in elk geval veel minder aan het zuivere
spiervleesch van het overige lichaam.
3. Carbolsmaak.

Ook deze afwijking komt bij visch nog al eens voor. Niet zelden
informeert het publiek of de visch met carbol is behandeld, om
ze goed te houden. Dit is natuurlijk onjuist.

Op den voorgrond zij gezegd dat een z.g. carbolsmaak door het
publiek niet zelden verward wordt met dien van carbolineum en
dan toegeschreven moet worden aan het carbolineeren van netten.

Zoo staat het wel vast dat visschen die met een trawl (schrob-
net) gevangen worden op de Noordzee, een „carbolsmaak" kun-
nen hebben doordat de gecarbolineerde trawl na de behandeling-
niet goed uitgespoeld is. Uit den mond van tal van visschers heb
ik vernomen, dat speciaal de eerste trek visch, die met een nieuw
gecarbolineerd net is gevangen, veelal deze afwijkende smaak ver-
toont. Zij beweren dan ook bij het uitzetten van dergelijke nieuwe
netten wel een laagje teer (carbolineum) op het water te hebben
zien drijven.

Ook dienen eventueel (aan de buitenzijde) gecarbolineerde bun-
nen van schepen en losse karen — die alle met openingen zijn voor-
zien voor het instroomen van water ten behoeve van het bewaren
van levende visch — wellicht als schuldig in dezen te worden ge-
noemd, evenals gecarbolineerd hout of touw, waarmede netten
in aanraking zijn geweest.

Dat carbolineum inderdaad de oorzaak kan zijn van deze afwij-
king vindt bevestiging in mededeelingen omtrent vischvergifti-

gingen in slooten, ontstaan door het bespuiten van vruchtboomen
tegen schadelijke insecten, met carbolineum. Zoo wordt een geval
vermeld waarbij men sterk verdunde carbolineum had gebruikt
en toch bleek de betrekkelijk geringe hoeveelheid, die in het water
was terecht gekomen, voldoende geweest te zijn om zoowel insec-
ten als visschen uit deze slooten te dooden of een duidelijke ,,car-
bolsmaak" te bezorgen.

Phenol in eene verdunning van i : 200.000 schijnt reeds doode-
lijk te kunnen werken bij visch ; in de bedoelde slooten vond men
een nog iets hooger phenolgehalte. Bovendien bevat carbolineum
niet alleen phenol, maar ook andere schadelijke bestanddeelen.

Intusschen, zeer zeker kan niet alle carbolsmaak van visch aan
het carbolineeren van netten enz. worden toegeschreven.

In een onderhoud hetwelk ik hieromtrent mocht hebben met
Ir. Liebert, Directeur van het Rijksinstituut voor Chemisch, Mi-
crobiologisch en Hydrografisch Visscherijonderzoek te Den Hel-
der, deelde deze mij als zijne zienswijze mede, dat naast de boven-
genoemde oorzaak ook het voedsel, nl. het plankton, dikwijls de
oorzaak van die z.g. carbolsmaak kan zijn. Dit plankton zou nl.
in het voorjaar niet zelden een duidelijk spieringachtigen reuk be-
zitten, welke reuk dan zelfs aan de netten zou zijn waar te nemen,
zoodra ze boven water komen.

Voor deze oorzaak, verband houdende met de voeding, kan naar
mijne meening weer pleiten, dat de carbolsmaak het sterkst te
proeven is aan het spiervleesch in de onmiddellijke nabijheid van
de ingewanden.

Als voornaamste oorzaak van afwijkende smaken aan visch-
vleesch hebben wij intusschen vooral te denken aan allerlei vor-
men van waterverontreiniging, al of niet mede beïnvloed door bij-
zondere weersomstandigheden.

Aan bijzondere weersomstandigheden is ten onzent speciaal ge-
dacht toen na den extra kouden winter van 1928 op 1929 allerlei
klachten werden vernomen omtrent een carbolachtige bijsmaak
aan visch, afkomstig uit de Zuiderzee (bot, panharing). Eener-
zij ds meende men deze mede te moeten toeschrijven aan invloe-
den ten gevolge van de Zuiderzeewerken. Door de gedeeltelijk
reeds tot stand gekomen afsluitdijk zou de stroom die langs Wie-
ringen gaat en die frisch zeewater uit de Noordzee doet binnen-
stroomen, zijn afgesloten, waardoor de samenstelling van het Zui-
derzeewater zou zijn veranderd en met name de frischheid hebben
ingeboet.

Anderzijds wees men hier op de gevolgen van de zooeven ge-
noemde langdurige vorstperiode. Het langen tijd door ijs afgeslo-
ten en niet door regen ververscht water, zoowel van de Zuiderzee
als van het daarop loozende water, zou de visch nog geruimen tijd
de schadelijke gevolgen daarvan hebben doen ondervinden. Onmo-

gelijk is dit niet, omdat visch, zooals bekend, zeer gevoelig is voor
de aanwezigheid van voldoende zuurstof in het water en omdat
de „zelfreiniging" van het water ook zulk een zeer belangrijke le-
vensvoorwaarde voor de daarin levende visschen is ; dat is het
proces waardoor doode organische stof door de in het water voor-
komende micro-flora gedeeltelijk in levende stof wordt omgezet,
waardoor in zekeren zin een biologisch evenwicht optreedt. De micro-
flora dient immers op haar beurt weer als voedsel voor grootere en
kleinere waterdieren, waarmede de visschen zich ten slotte voeden.

Werken er nu bijzondere factoren die in het vischwater veel or-
ganische stoffen doen ophoopen, zooals voor het binnenwater voor-
al het afvalwater van suiker-, aardappel-, stijfsel-, stroocarton-
en papierfabrieken, bierbrouwerijen, leerlooierijen, textielfabrie-
ken enz., dan treedt door de omzetting van deze organische stoffen
zuurstofonttrekking van het water op. Deze kan zoo groot worden,
dat in het tekort aan zuurstof niet meer op de natuurlijke wijze
kan worden voorzien, nl. door opname van zuurstof uit de lucht
en door het assimilatieproces van de bladgroenhoudende water-
planten (die onder invloed van het licht juist zuurstof uitscheiden
en koolzuur opnemen).

De zelfreiniging van het water schiet dan tekort ; schadelijke
verontreiniging en vischsterfte treedt dan op.

Bovendien ontstaan bij de omzetting van de evengenoemde or-
ganische stoffen allerlei schadelijke omzettingsproducten, als zwa-
velwaterstof, ammoniak, moerasgas, enz. welke eveneens vergif-
ten voor de in het water levende visschen zijn. Vooral wanneer die
organische stoffen eiwitten bevatten is het gevaar voor het ont-
staan van het zeer giftige zwavelwaterstof en van ammoniak zeer
groot.

Nu zijn er ook industrieën, welke, in tegenstelling met de hier-
voren genoemde, geen organische stoffen in haar afvalwater af-
voeren, doch anorganische, als zuren, alkaliën, metaalzouten, gas-
sen, enz. Ook deze stoffen zijn giftig zoowel voor de visschen als
voor de lagere dieren en planten in het water. De hier bedoelde
stoffen kunnen worden geloosd zoowel door de fabrieken van che-
mische producten als door de fabrieken, die bij de fabricage che-
mische stoffen bezigen. In dit verband noemen wij de gasfabrieken
en de waterverontreiniging door olie en teer, afkomstig van de
vaartuigen, die met olie worden gestookt en van de tankschepen.
Ook de cokesovens, die als afvalproduct phenolen leveren, zijn
voor onze beschouwing omtrent „carbolsmaak" van groote betee-
kenis. Immers het zijn deze phenolen, die niet alleen vischsterfte,
doch ook den beruchten typischen „carbolsmaak" veroorzaken.

Ons rest nu ook nog de vraag te beantwoorden, of de hier be-
sproken oorzaken van waterverontreiniging ook kunnen gelden
voor eene carbolsmaak, zooals die wel waargenomen is bij Noord-

Het is mij nl. nu reeds een aantal jaren opgevallen dat een car-
bolsmaak ook wel bij Noordzeevisch voorkomt, doch dan hoofd-
zakelijk bij z.g. „levende"- of „krimpvisch", althans uitsluitend
visch die, voor wat Amsterdam betreft, in IJmuiden in „bunnen"
is aangevoerd, zooals schelvisch, kabeljauw, leng en heilbot van
de beugers, die speciaal in het voorjaar op levende visch visschen.

Al deze visch — evenals trouwens een groot gedeelte van de Zui-
derzeevisch (vooral bot), die in Amsterdam ook in schepen met
bunnen wordt aangevoerd — ondergaat nl. door die aanvoer in
bunnen de onfrissche werking van het binnenwater rondom IJmui-
den en Amsterdam.

Wat nu de omgeving van Amsterdam betreft, is dit heel begrij-
pelijk ; doch ook in IJmuiden en Velsen en langs het Noordzee-
kanaal schijnen speciale boosdoeners in dezen te werken (het hoog-
ovenbedrijf in Velsen en de aldaar gevestigde papierfabriek).

Zoo rapporteert men reeds jaren lang in de nabijheid van de
sluizen in IJmuiden eene ondragelijke stank van het water, het-
welk door het regelmatig openen van de sluizen naar de zeezijde
wordt getrokken, zoodat men zelfs in de zomermaanden de ven-
sters niet open durft te laten.

De eigenaars van de bekende Urker-botters, die met hunne visch
in bunnen, veelal via IJmuiden en het Noordzeekanaal in Amster-
dam ter markt komen, hebben dan ook reeds jaren geleden onze
hulp ingeroepen tegen bovengenoemde waterverontreiniging, die
hun en ook ons zeer goed, via de visch, in den vorm eener carbol-
smaak, bekend is. Gelukkig zal hieraan spoedig, voor zoover de
evengenoemde papierfabriek betreft, een einde komen door het
aanleggen van een speciale buislciding, achter alle havens om, naar
het zeestrand.

Wanneer men leest, dat deze buisleiding, wegens den invreten-
den aard van het afvalwater, van hout zal moeten worden gemaakt,
dan kan men wel heel goed begrijpen dat hiermede althans voor
de Noordzeevisch, die in IJmuiden wordt aangevoerd, eene groote
verbetering zal worden verkregen.

Wat nu ten slotte mijne persoonlijke meening omtrent carbol-
smaak aan Noord- en Zuiderzee visch betreft, meen ik, gezien het
feit dat ik deze slechts heb vernomen van en geconstateerd bij juist
levende of althans in bunnen aangevoerde visch, dat aan de fac-
toren : carbolineeren van netten en het plankton, slechts een zeer
ondergeschikte rol als oorzaak van de carbolsmaak zal moeten
worden toebedeeld, doch dat de voor het binnenwater zoo zeer
gevreesde waterverontreiniging ook hier de hoofdschuldige is,
evenals deze ook de oorzaak is van allerlei andere bijsmaakjes aan
visch, vooral uit de binnenwateren.

Voor de consumptie en keuring van visch dient hieraan nog het
volgende te worden toegevoegd.

Slechts hoogst zelden is eene geur van carbol of andere stoffen
aan de nog niet toebereide visschen te ruiken, evenmin zijn car-
bolachtige stoffen chemisch aan te toonen (dit is herhaaldelijk te-
vergeefs geprobeerd !), slechts valt eene soort carbolsmaak te proe-
ven en dan vooral bij warm gegeten visch aan het vleesch in de om-
geving van de lichaamsholte (bij de kop en aan de buikwanden).
Schadelijke gevolgen van het eten van dergelijke visch zijn mij niet
bekend geworden.

Wanneer wij nu ten slotte dit geheele hoofdstuk van vischziek-
ten en afwijkingen in zijne beteekenis ten opzichte van eene prac-
tische vischkeuring trachten samen te vatten, dan moeten wij
naar mijne meening, voor zoover onze huidige kennis in dezen
strekt, vaststellen : dat practisch gesproken het gewone bederf
van visch het eerste en voorshands vrijwel eenige belangrijke ob-
ject vormt, althans voor zeevisch, waarmede wij bij de keuring ter
wering van voor den mensch schadelijke visch, dagelijks te maken
kunnen krijgen ; terwijl daarbij als van meer bijkomstigen aard
zijn te beschouwen die veranderingen, die een gevolg zijn van pa-
rasitaire- eventueel zelfs infectie- (bacteriëele-) ziekten, of afwij-
kingen van anderen aard, zooals afwijkingen in reuk en smaak.

In een volgend hoofdstuk, handelend over vischkeuring, zullen
wij dus hoofdzakelijk hebben te bespreken :

van welken aard dat gewone bederf van visch is, hoe dat bederf
ontstaat, moet worden aangetoond en beoordeeld.

Zooals uit het voorgaande hoofdstuk is gebleken, is de voor-
naamste taak eener goede vischkeuring het tijdige constateeren
van bederf en zoodoende tijdig doen verwijderen van bedorven
visch uit de consumptie.

Voor de kennis en de beoordeeling van dit bederf is in de eerste
plaats noodig te weten of gezond vischvleesch al of niet kiem-
houdend is, verder hoe dat bederf ontstaat en waaraan het moet
worden toegeschreven.

Zwart vermeldt hieromtrent in zijn, in het vorige hoofdstuk
genoemde, artikel, verschillende uitspraken, die niet alle gelijk-
luidend zijn, daar enkele kiemhoudendheid van gezond visch-
vleesch aannemen.

Sindsdien zijn hieromtrent ook in Nederland belangrijke onder-
zoekingen verricht vanwege de Nederlandsche Vereeniging v. Koel-
techniek in haar Kryologisch-biologisch Proefstation te Leiden.

gave Maart 1927), bevattende een „Rapport omtrent de onder-
zoekingen naar betere methoden voor de conserveering van visch
door kunstmatige koude" is, op grond van zeer uitvoerige onder-
zoekingen, komen vast te staan :

b. dat het bederf van visch van overheerschend bacteriologischen
aard is en dat aan de autolyse (de enzymatische omzettingen)
slechts een ondergeschikte rol in dezen moet worden toege-
kend ;

d. dat dit bederf vrij snel toeneemt, ook bij o° C. bij in ijs verpakte
visch, door aanzienlijke vermeerdering en snelle doorwoe-
kering der bacteriën ;

c. dat visch, direct na de vangst in ijs bewaard, snel in kwaliteit
achteruit gaat en na 10 a 12 dagen ondeugdelijk is voor de
consumptie.

Ook in dit Rapport komt een vrij uitgebreide literatuur voor
omtrent de bevindingen van tal van vroegere onderzoekers in
zake steriliteit van gezond, pas geslacht vischvleesch, de aard
van bederf van visch enz., welke alle grootendeels de bevindingen
van het Leidsche Instituut bevestigen.

De practijk der eenvoudige waarneming van dag tot dag is met
de hier geconstateerde feiten in overeenstemming.

Visch bederft nl. spoediger dan vleesch, hetgeen stellig moet
worden toegeschreven aan de lossere samenstelling van het spier-
weefsel, aan het grootere vochtgehalte en aan het onder minder
goede hygiënische voorwaarden en vochtige, nl. op gemalen ijs,
bewaren van visch in de practijk, alle dus factoren, die de bacteriën-
doorwoekering bevorderen.

Zoo is het ook een dagelijks waarneembaar feit dat dichte, dus on-
gestripte, visch niet veel sneller bederft dan reeds gestripte visch.

Aan bacteriën-doorwoekering vanuit de ingewanden hebben wij
dus niet in de eerste plaats te denken, hetgeen bevestigd is door
bovengenoemde en daarbij vermelde onderzoekingen van anderen.
Immers is bij tal van onderzoekingen van nog dichte visschen her-
haaldelijk gebleken, dat de soorten der in het vischvleesch gevonden
bacteriën niet in de eerste plaats tot de gewone darmbewoners
behooren (bijv. weinig coli), ja zelfs nam het aantal bacteriën in
het spiervleesch van ongestripte visch, de eerste dagen althans,
nog minder snel toe dan in gestripte visch, hetgeen daarmede kan
samenhangen dat de opengesneden, dunne, betrekkelijk groote
buikwanden bij gestripte visch nog meer gelegenheid bieden voor
oppervlakte-infectie dan bij nog gesloten dichte visch.

Behoeven wij dus het gevaar van dichte visch niet al te angstig
te zien, in de practijk is trouwens de overgroote massa consump-

Hoofdzaak, uit een oogpunt van vischkeuring, is dus voor ons :
dat het vleesch van levende gezonde visschen steriel is en dat het
bederf van visch van overheerschend bacteriologischen aard is.

Zoolang visch dus nog in behoorlijken toestand van lijkstijfheid
verkeert, kan er geen sprake zijn van bederf, zelfs niet bij dichte,
nog ongestripte visch. Dit is dan ook in overeenstemming met het
feit, dat levend vischvleesch op bijv. lakmoespapier neutraal
reageert, in lijkstijfheid echter steeds duidelijk zuur, welke zuur-
graad geleidelijk afneemt tot eerst zwak alkalisch bij beginnend be-
derf, om ten slotte, bij volledig bederf, sterk alkalisch te reageeren.

Wat de aard der gevonden bacteriën betreft, is herhaaldelijk
vastgesteld dat deze over het algemeen behooren tot die, welke
overal in lucht, aarde en water worden aangetroffen, zooals bac-
teriën uit de subtilis-groep, verder bacterium fluorescens en staphy-
lococcus aureus, soms ook proteus-bacillen en schimmels.

Het bederf van visch hebben wij dus blijkens de hieromtrent
verrichte onderzoekingen te kwalificeeren als een eenvoudig bac-
teriëel bederf, dat als oppervlakte-infectie van de huid (vooral
ook van de kiemen) begint.

In de practijk wordt nl. geregeld nog dichte visch verkocht,
zonder dat hiervan, voor zoover wij weten, nadeelige gevolgen
zijn waargenomen.

Ook heeft de practijk nog nergens aanwijzingen gegeven die er
op wijzen, dat bij het bederf van visch een belangrijke rol aan auto-
lytische processen, met name aan afbraakproducten van eiwitten,
moet worden toegekend.

Ook bevestigt de practijk de oppervlakte-infectie, door de be-
staande gewoonte om reeds aanwezig oppervlakkig bederf, zonder
schadelijke gevolgen, door oppervlakkig besnoeien en reinigen
te kunnen verwijderen.

Ten slotte wijst de practijk ook nog op het inderdaad aanwezig
zijn van over het algemeen onschuldige bacteriën in bedorven
visch. Het is nl. niet moeilijk om in het buitenland, bijv. in Duitsch-
land, markten aan te wijzen, waar groote massa\'s visch worden
verkocht en zelfs nog naar andere plaatsen geëxpedieerd, die lang
niet frisch meer zijn en toch zonder hinder worden gebruikt, wat
dus zeggen wil, dat gevaarlijke toxinen bij de bacteriëele veran-
deringen van visch gewoonlijk niet worden geproduceerd, zoodat
als regel vermoedelijk vrij onschuldige bacteriën het bederf ver-
oorzaken.

Dit alles vastgesteld zijnde, hebben wij thans de vraag te be-
antwoorden : Op welke wijze dient het eenvoudige bederf van visch
te worden aangetoond?

Dit kan men zich op drieërlei wijzen denken :
ie. langs den weg der chemische-, resp. physisch-chemische-,

In de Verslagen en Mededeelingen betreffende de Volksge-
zondheid van Aug. 1924 vindt men als Verslag van de Pharma-
ceutische Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de Volks-
gezondheid over 1923 opgenomen : ,,Het onderzoek naar de on-
deugdelijkheid van visch langs chemischen weg," verricht door
Dr. Meerburg.

Belangstellenden zij naar deze publicatie verwezen. Hier zij
slechts volstaan met de vermelding der hoofdzaken uit de con-
clusie van dit onderzoek, luidende :

„Voor de practijk van de vischkeuring in het Laboratorium
beloven naar mijn meening het meest de bepaling van het zuur-
stofverbruik bij 23⁰ C. en de nitraatreductie bij 37⁰ C."

„Voor de vaststelling van cijfers, die als criterium voor de al of
niet deugdelijkheid van de visch moeten worden aangenomen, be-
hooren de uitkomsten, verkregen bij bovengenoemde methoden ver-
geleken te worden met de resultaten der empirische vischkeuring."

,,0p deze wijze zou cijfermateriaal kunnen worden verkregen,
waaruit voor de jiractijk van het onderzoek in het Laboratorium
betrouwbare grensgetallen zouden kunnen worden gevonden."

De eerstgenoemde methode, die van de bepaling van het zuur-
stofverbruik, gaat uit van de veronderstelling, dat het bederf ver-
oorzaakt wordt door bacteriën, waaronder er ook wel zullen zijn,
die voor hunne ontwikkeling zuurstof noodig hebben. Men be-
paalt dan de absorptie van zuurstof door een bepaalde hoeveelheid
visch of vischsap in een fleschje te brengen en dat met water te
vullen, om daarin dan volgens Winkler de zuurstof te bepalen,
bijv. na 1, 2 en 3 uur.

De tweede methode, die van de nitraatreductie, berust op de ge-
dachte dat bacteriën aanwezig zouden*kunnen zijn, die nitraten
kunnen reduceeren, waarvoor dan in het fleschje bij het vischsap
een kalium-nitraat-oplossing wordt gebracht. De fleschjes met
inhoud worden op 37⁰ gehouden en zoowel onmiddellijk na het
vullen als na 2 uren wordt het N₂ 0₅ gehalte bepaald.

Een derde chemische methode, in La Clinica Veterinaria be-
schreven, vond ik in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van
15 Mei 1928, door L. de Vries als volgt gerefereerd :

„Bij bederf van visch ontstaat ammoniak. Met behulp van
Nessler\'s reagens heeft Dott. A. Scipiotti, Milaan, een me-
thode aangegeven, om, naar de hoeveelheid aanwezige ammoniak,
de verschheid van visch te beoordeelen. De techniek van het
onderzoek is als volgt :

Van de visch wordt, nabij de staart, een stukje vleesch genomen,
groot ± 5 gram. Dit vleesch wordt in een mortiertje met i 50 c.c.
gedestilleerd water uitgedrukt ; de vloeistof wordt daarna in een
bekerglas overgegoten, waarna 2 c.c. Nessler\'s reagens wordt
toegevoegd. De verschheid van de visch wordt beoordeeld naar de
thans optredende kleur.

Citroengeel : visch mag onvoorwaardelijk in consumptie worden
gebracht ; licht oranje : verdacht , donker oranje : bedorven.

De bruikbaarheid van al dergelijke chemische methoden voor
het aantoonen van beginnend vischbederf schijnt echter wel
ernstig te moeten worden betwijfeld, omdat herhaaldelijk is ge-
bleken dat men langs eenvoudigen organoleptischen weg reeds
eerder de duidelijke aanwezigheid van bederf kan constateeren.

Dit geldt ook voor het aantoonen van rottingsproducten, als
indol, skatol, phenol, mercaptaan, enz. Niet alleen is het aan-
toonen dezer producten omslachtig, zij schijnen bovendien eerst te
ontstaan in een stadium van bederf, waarin ons reukorgaan reeds
gemakkelijk de beslissing kan geven.

In het algemeen kan men wel dit zeggen, dat er tot nu toe nog
geen sprake van is dat chemische methoden uitzicht bieden op een
afdoende oplossing voor het vraagstuk van het aantoonen van be-
ginnend bederf van visch ; hetgeen, voor zoover mij uit de litera-
tuur bekend is, eveneens geldt voor dezelfde methoden ten opzichte
van vleesch.

Ook dient dit betwijfeld voor de electrische methode, althans
bij de onderzoekingen van Dr. Meerburg bleek de bepaling van
het geleidingsvermogen van het vischsap voor electriciteit geen
bruikbaar middel om het verschil tusschen versche en bedorven
visch aan te toonen en wel reeds daarom niet, omdat niet alleen
bederf, doch ook eenvoudige uitdroging, de electrolietenconcentra-
tie en dus ook het geleidingsvermogen verhoogt.

Voorshands bestaat er dus weinig kans dat het laboratorium
de tot nu toe gebruikelijke empirische methode voor het aan-
toonen van beginnend vischbederf zal kunnen vervangen of zelfs
in eenigszins beteekenende mate zal kunnen aanvullen.

Bovendien zal elke laboratorium-methode, welke dan ook,
slechts dan ingevoerd kunnen worden, als zij eerst geijkt is op
langs zintuigelijken weg geconstateerde toestanden van bederf.

Deze laatste zijn van persoonlijk inzicht afhankelijk. Desniette-
min kan men zich indenken, dat uit massa\'s vergelijkend materiaal
ten slotte wel scheikundige indices van bederf zouden zijn vast te
stellen. Doch zelfs dan kan ik mij niet indenken dat een dergelijke
methode ooit in de practijk zal kunnen voldoen. Naar mijne mee-
ning zijn de bezwaren nl. zeer vele en van niet te onderschatten
beteekenis.

Vooreerst eischen allerlei laboratorium-methoden op zich zelf
reeds veel tijd van onderzoek. Bovendien hebben zij alle het groote
bezwaar, dat op iedere plaats waar visch ter keuring wordt aange-
boden, een deskundige en de gelegenheid aanwezig moet zijn om
het laboratorium-werk te verrichten. Is dat niet het geval, dan zou
misschien nog te consumeeren visch ruimschoots tijd hebben om
geheel in bederf over te gaan. Want visch laat zich niet als vleesch
geruimen tijd in koelhuizen enz. bewaren zonder belangrijk in
kwaliteit te verminderen.

Bovendien heeft de vischhandel steeds zeer groote haast, veel
meer dan de vleeschhandel. Visch, eenmaal aangevoerd, moet zoo
eenigszins mogelijk, denzelfden dag verkocht. Doch vooral de ex-
porthandel eischt een oogenblikkelijk afdoen der keuring.

Dit laatste feit alleen reeds maakt een veelvuldig toepassen van
laboratorium-methoden onmogelijk. Doch vooral zie ik in het
„stoppen van de vischkeuring in een reageerbuis" een verstarren
dezer keuring tot een dooden letter, tot eene formule, welke voor
het artikel visch zeker niet juist kan zijn.

Men heeft nl. bij het bederven van visch met zooveel factoren
der practijk rekening te houden, dat een afdoend bevredigend
chemisch regulatief in dezen stellig niet zal kunnen worden opge-
steld. Zoo is de eene vischsoort veel zwakker dan de andere, be-
derft spoediger, bijv. door verschil in chemische samenstelling,
zoodat de eene vischsoort bij nog slechts beginnende verschijn-
selen van bederf eerder uit de consumptie dient te worden ver-
wijderd dan de andere, hetgeen eveneens afhankelijk is van bui-
tentemperatuur, jaai^etijde, verkoopplaats (visch gevent op open
karren op straat of behoorlijk op ijs bewaard in winkels), voe-
dingstoestand, enz. Ook maakt het verschil of de ter keuring aan-
geboden visch gestript of nog dicht is.

Doch bovenal verschillen de eischen die men in verschillende
plaatsen en nog meer in de verschillende landen aan visch stelt
zoo buitengemeen sterk. In vele plaatsen in het buitenland wordt
visch gegeten, die bij ons als oneetbaar wordt beschouwd en ook
ten onzent bestaan in dit opzicht nog zelfs zeer uiteenloopende
opvattingen.

Ook maakt de bestemming die de visch heeft een groot verschil.
Men kan zich nl. indenken dat men visch nog slechts wil goed-
keuren voor industriëele verwerking ter plaatse (voor vischmeel),
als eendenvoer, of slechts voor gebruik ter plaatse, doch bijv.
niet meer voor export, zoodat een goed geregelde vischkeuring
tevens ruimte zou moeten laten voor goedkeuring op bepaalde
voorwaarden (voorwaardelijke goedkeuring).

En ten slotte blijft toch altijd de opsporingsambtenaar de man
die zal moeten beslissen welke visch hij voor het laboratorium-
< nderzoek in aanmerking wil doen komen, zoodat in eerste instantie

Om al deze redenen meen ik dat de vischhandel van iedere visch-
keuring zal blijven eischen een keuring ter plaatse en direct, een
„levende" keuring, gericht naar de practijk van den vischhandel.

Dat aan al deze bezwaren kan worden tegemoetgekomen door
geijkte laboratorium-methoden acht ik volstrekt uitgesloten.

Met de bacteriologische keuring van visch is het niet anders
gesteld. Bij dit onderzoek verloopen dikwijls 18—24 uren, voordat
de eerste kolonies op de voedingsbodems zijn opgekomen, dus een
tijd, waarin de rotting zoover kan zijn voortgeschreden, dat de
visch voor de consumptie verloren kan zijn. Bovendien zal het
natuurlijk heel moeilijk zijn, de gecultiveerde bacteriënkolonicn
als schadelijk of onschadelijk aan te duiden.

Wel kan het bacteriologisch onderzoek beschouwd worden als
de eenige onderzoekingsmethode, die in alle gerechtelijke gevallen
dient te worden verricht. Dr. Meerburg vermeldt hieromtrent
het volgende :

„Volgens Becker (Zeitschr. f. Fleisch- und Milchhygiëne 32,
bl. 245 (1922) treedt bij het uitstrijken van spiermateriaal van
versche visch op de gelatineplaat geen vervloeiing van de gela-
tine op, terwijl in den toestand van bederf dit wel gebeurt. In het
laatste geval is volgens Becker ,,mit unumstösslicher Sicher-
heit die Diagnose Fischfaulniss zu stellen."

Voor de practijk van allen dag blijft dus niets anders over dan
het eenvoudige bederf van visch aan te toonen langs zintuige-
lijken weg.

Hoe dat dient te geschieden en naar welken maatstaf, daarvoor
zijn voorloopig nog geen bindende regelen op te stellen.

Voorloopig kunnen wij niet anders zeggen dan dat dit onder-
zoek dient te geschieden met degelijke theoretische kennis aan de
hand van ruime practische ervaring.

Handleiding en richtsnoer kunnen daarbij zijn de gegevens in
de voorgaande hoofdstukken ontwikkeld. Ik acht het overbodig
al deze gegevens hier nu nog uit een oogpunt van keuring stuk voor
stuk na te gaan.

Met deze gegevens in de hand zal het namelijk aan dierenartsen
slechts weinig moeite kosten om een dergelijke keuring in de prac-
tijk snel te leeren beheerschen. De weg wijst zich daarbij voor
wetenschappelijk geschoolde menschen vanzelf.

De ervaringen in de vleeschkeuring opgedaan, zijn daarbij van
het grootste nut en maatstaf mede. Slechts diene men te begrijpen,
dat, evenals ooit de vleeschkeuring, de vischkeuring zich nog dient
te ontwikkelen en dus, eventueel ter hand genomen, slechts ,,op
de trens" en niet ,,op de stang" mag worden bereden.

daan in dc vleeschkeuring „zonder meer" te transplanteeren naar
de vischkeuring. Doet men dit toch, dan zal men niet zelden de
kans loopen foutieve beslissingen te nemen.

a. reeds wees ik op het niet zelden aanwezig zijn van tal van
kleine puntbloedingen bij verschillende platvisschen, vooral schol,
die nog in lijkstijfheid verkeeren.

Eerder als symptoom van verschheid, dan als symptoom van
ziekte (ofschoon in bepaalde gevallen natuurlijk niet uitgesloten)
dienen deze puntbloedingen te worden opgevat.

Het zijn nl. meestentijds in agonie ontstane traumatische bloe-
dingen, zoodat de uitspraak, die o.a. in het handboek van Hofer
en in het reeds meergenoemde artikel van Zwart voorkomt, luidende:
„voor de vischkeuring is het van belang te weten dat de visch-
ziekten, die het vleesch verdacht voor consumptie doen zijn, zich
kenmerken door ecchymosen in de huid" in haar algemeenheid
zeer zeker gevaarlijk is.

Vischziekten mogen inderdaad gepaard gaan met ecchymosen,
omgekeerd wijzen ecchymosen in het algemeen volstrekt niet op
vischziekten!

b. Dezelfde redeneering geldt voor een tweede zinsnede uit
het evengenoemde artikel, luidende :

,,Zooals wij gezien hebben, bederft gestorven visch spoedig, wordt
onsmakelijk en verliest zijne economische waarde, zoodat geen
argument tegen de afkeuring van alle gestorven visch kan worden
aangevoerd" (cursiveering van mij).

Ik meen reeds te hebben aangetoond, dat dit niet juist is. In
werkelijkheid bederft gestorven visch niet zoo spoedig. Zelfs be-
derft dichte (gestorven) visch niet veel sneller dan geslachte (ge-
stripte) visch.

Hiermede wil ik allerminst zeggen, dat het niet raadzaam is,
om alle visch te doen slachten en als gestripte visch te doen ver-
koopen. Zeer zeker is dit aan te bevelen.

Zeer zeker bestaat bij nog dichte visch, zoodra de lijkstijfheid
begint te verdwijnen, een kans te meer dat eventueel voor den
mensch pathogene bacteriën den darmwand passeeren en in het
spiervleesch terecht komen. Bovendien treedt bij dichte visch in
de buikholte zelf wel eerder rotting, met zelfs sterke rottingslucht,
op, evenals spoedig een wansmaak aan het vleesch in de omgeving
van de buikholte optreedt. Eischt de practijk dus wel spoedig
strippen, men mag niet zoover gaan dat men zegt : alle dichte
visch moet feitelijk afgekeurd worden. Immers uit onderzoekingen
is gebleken dat het spiervleesch bij dichte visch, althans de eerste
dagen, wat bacteriën-doorwoekering betreft, het evengoed of
zelfs beter uithoudt dan bij gestripte visch. Men hoede er zich

daarom voor, het begrip : „gestorven visch" zonder meer te ver-
gelijken met bijv. het begrip „gestorven rund". Een visch sterft
eenvoudig omdat hij uit het water wordt genomen, hetgeen te ver-
gelijken is met een slachtdier dat den verstikkingsdood sterft.

Dit laatste komt echter als oorzaak van sterven bij onze slacht-
dieren slechts zelden voor. Deze sterven meestal doordat zij aan
een of andere doodelijke ziekte hebben geleden. Doch zelfs in het
geval dat een slachtdier door ademnood is gestorven, moeten toch
bij dat slachtdier de ingewanden veel eerder worden verwijderd
dan bij een op overeenkomstige wijze gestorven visch.

Het veel grootere darmkanaal bij onze herbivore slachtdieren
biedt veel sneller gelegenheid tot doorwoekering van het lichaam
met bacteriën vanuit den darm, dan dat dit bij de kleinere carni-
vore visschen met een naar verhouding veel kleiner darmkanaal
het geval is.

Bovendien is bij de visschen een veel dikkere darmwand aan-
wezig-; bovenal ook hebben wij bij visschen veel minder voor den
mensch pathogene darmbewoners te vreezen dan bij onze slacht-
dieren.

Dit alles wordt bevestigd door de practijk van eiken dag, waar-
mede dus rekening dient gehouden.

In dit verband meen ik niet te mogen nalaten op een soortgelijke
ervaring bij pluimvee te wijzen, nl. de volgende :

Toen ik indertijd bezig was met het vergelijkende controleeren
van de snelheid van optreden van bederf bij eenerzij ds dichte
visch en anderzijds gestripte visch en tot de zooeven besproken
merkwaardige ervaring was gekomen, trok een mededeeling van
collega Hoefnagel in de Vee- en Vleeschhandel van 3 Augustus
1928 mijn speciale aandacht.

In eene bespreking van de keuring van pluimvee neemt Hoef-
nagel nl. o.a. het volgende over uit een artikel, door Dr. te Hen-
nepe in de „Bedrijfspluimveehouder" van 20 Juli 1928 geschreven :
„Merkwaardig is verder het feit, dat de poeliers uit ervaring weten, dat het
zaak is, na het dooden van het pluimvee de maag, de lever, hart, nieren enz. in het
lichaam der geslachte kippen te laten zitten, terwijl de darmen er worden uitge-
trokken door de aarsopening. Het vleesch van dergelijke kippen en ook van ander
pluimvee blijft veel langer goed, dan wanneer deze organen terstond na het af-
slachten uit het lichaam worden verwijderd. Mij dunkt, als de slager hierover eens
nadenkt, zal hem zulks toch wel bevreemden en eerlijk gezegd, als dierenarts,
die daarbij ook reeds jaren lang in de vee- en vleeschkeuring werkzaam is, sta ik
hier voor een raadsel.

Het keuringsregulatief der Vleesclikeuringswet schrijft voor, dat, wil het
vleesch van een gestorven slachtdier nog eenige kans op goedkeuring hebben, de
borst- en buikingewanden onmiddellijk na den dood uit het lichaam moeten wor-
den verwijderd. Geschiedt zulks niet, wij allen weten het uit de practijk, dan
treedt zeer spoedig bederf van het vleesch op, het buikvlies krijgt een groene tint,
evenzoo het niervet en het vleesch gaat rotten.

Groote lichamen, zooals geslachte runderen en paarden, blijven na de slachting
nog langen tijd warm en er zijn eenige uren noodig, om het vleesch te doen be-

sterven. Pluimvee is klein van stuk, de borst- en buikholte van een kip worden
na de slachting veel spoediger afgekoeld, dan zulks bij een groot slachtdier het ge-
val is en hierdoor is misschien reeds gedeeltelijk te verklaren, dat niet zoo spoedig
bederf intreedt, ook al blijven de longen, het hart, de lever, milt en nieren in de
borst- en buikholte bevestigd, nadat de kip is afgeslacht. Met dit alles zal natuur-
lijk rekenschap worden gehouden, zoodra hier en daar keuring van pluimvee
wordt ingevoerd."

Tegelijk wijs ik er direct op dat hier in elk geval wel eerst slach-
ting plaats heeft en ook dat althans de darmen wel worden ver-
wijderd, hetgeen bij dichte visch niet het geval is.

Ik voor mij vermoed, dat een geheel opengesneden buikholte,
althans bij visschen, een veel grooter oppervlak biedt voor opper-
vlakte-infectie dan zulks bij nog dichte visch het geval is, vooral
omdat in de buikholte van gestripte visch welhaast steeds nog vele
resten van allerlei ingewanden en bloedvaten achterblijven, die,
mede omdat ze geschonden zijn, de doorwoekering van het lichaam
rr.et bacteriën helpen bevorderen, evenals ook de bezoedeling
net niet-steriele messen en handen en het niet-steriele bewaren
van visch in kisten, manden enz. ongunstige factoren in dezen
zijn. Feit is dan ook, dat grondig reinigen en uitwasschen der
buikholte bij gestripte visch, deze langer goed doet blijven.

Hoe dit alles ook zij, eene „levende" keuring zal met deze en
dergelijke feiten rekening hebben te houden.

Hoe dient eene deugdelijke vischkeuring te worden geregeld en
aan welke bevoegde instantie dient de uitvoering dezer keuring te
worden opgedragen?

Dit onderwerp is reeds behandeld in de Verslagen en Mede-
deelingen van de Volksgezondheid van Mei 1928 No. 5, nl. in
Hoofdstuk VI van het „Beknypte verslag van de werkzaamheden
van den Gezondheidsraad in 1927."

Volgens dit verslag werd aan de bekende Commissie, die tevens
rapporteerde omtrent de vraag : ,,of de keuring van wild en ge-
vogelte een onderdeel moest uitmaken van de vleeschkeuring,"
(het antwoord op deze vraag is opgenomen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 1 Februari 1927), eveneens de vraag voor-
gelegd :

,,of principiëel de keuring van visch behoort samen te hangen
met de vleeschkeuring, of dat men moet aannemen, dat deze
bijzondere keuring volgens de bepalingen van de Warenwet dient

In dit rapport, hetwelk nog niet in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde is verschenen, wordt hoofdzakelijk het volgende
aangevoerd :

schakelt, is de vischkeuring bij de invoering van de Warenwet
automatisch onder deze laatste wet komen te vallen en daarmede
er eene geworden, van vrijwel volledig repressieven aard, die zich
grootendeels bepaalt tot het nemen van steekproeven.

De grootst mogelijke meerderheid der Commissie betreurt dit,
omdat zij voor de «keuring van visch precies dezelfde beginselen
noodig acht die voor de keuring van vleesch gelden. Zij meent
dus dat de vischkeuring een veterinair karakter dient te hebben,
daarom aan dierenartsen dient te worden opgedragen en deel zal
hebben uit te maken van de taak van den vleeschkeuringsdienst,
welks ambtenaren krachtens hunne opleiding aangewezen zijn om
met de keuring van visch te worden belast. Zij voegt hieraan toe
dat de Warenwet slechts in hoofdzaak kent de keuring van schei-
kundigen aard en dan ook van vleesch en vleesch war en, doch niet
dien van physiologischen- en pathologisch-anatomischen aard, zoo-
als de keuring van visch uiteraard er eene is.

Zelfs al kan deze keuring in hoofdzaak er slechts eene zijn van
repressieven aard, dan nog behoort deze aan den vleeschkeurings-
dienst te worden toevertrouwd, zooals dit vroeger ook op vele
plaatsen bij gemeentelijke verordeningen was geregeld. Hierdoor
zoude kunnen worden bereikt dat alle consumptievisch aan keuring
zoude worden onderworpen, hetgeen voor de belangen van de
volksgezondheid van groot gewicht is te achten".

Een tegenovergesteld standpunt, uitgaand van de tot nu toe
bekende feiten en van de practijk, zooals die nu eenmaal door
toevallige omstandigheden (het onderbrengen van de vischkeuring
bij de Warenwet) geldt, is uiteengezet in eene aan het Commissie-
rapport toegevoegde nota van den Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid, Dr. J. B. M. Coebergh. Zijn betoog komt in hoofd-
zaak hierop neer :

„Uit het oogpunt van gevaar voor de volksgezondheid is er
weinig reden om visch volgens de beginselen van de vleeschkeuring
te keuren, anderzijds bestaan tegen de uitvoei^-ing van zoodanige
keuring welhaast onoverkomelijke bezwaren".

Immers, zoo zegt Dr. Coebergh : „Zal de keuring deugdelijk
en afdoend zijn, dan kan zij niet beperkt worden tot keuring van
partijen, maar moet zij geschieden van iedere visch afzonderlijk ;
aan steekproeven is geen voldoende waarde te hechten, daar van
twee naast elkander liggende visschen er één besmet en één niet-
besmet kan zijn".

Dr. Coebergh meent dus, dat het geringe gevaar dat aan het
gebruik van visch verbonden is, niet door keuring kan worden
ondervangen.

dan is dit enkel — zoo zegt Dr. Coebergh — omdat ik haar nuttig
acht ter voorkoming van bedrog en benadeeling van den kooper".

„Preventief toezicht op alle visch acht ik, ook voor dit laatste
doel, onuitvoerbaar. Bovendien is de toestand op het oogenblik
van keuring geen waarborg voor de deugdelijkheid bij den verkoop
die wellicht op een veel later tijdstip geschiedt. Ook levert de
onmogelijkheid om alle visch te stempelen een groot bezwaar op
voor het bewijs, dat de keuring is geschied.

Daarom acht ik een repressief toezicht meer aanbevelenswaardig
en ik meen dat ook daarmede het beoogde doel kan worden be-
reikt".

Tot zoover Dr. Coebergh. Inderdaad, practisch gesproken, be-
vestigen de feiten, voor zoover ons tot nu toe bekend, bovenstaande
opvatting, althans in groote trekken.

Op details ga ik daarbij niet in, al moet ik slechts terloops wel
even opmerken dat de huidige vischkeuring, onder vigueur van
de Warenwet, feitelijk niets doet ter voorkoming van bedrog en
benadeeling van den kooper dan alleen het verwijderen van bedor-
ven visch uit de consumptie. Ander bedrog echter, n.1. verkoop
van goedkoope visch onder den naam eener duurdere soort, komt
ook niet zelden voor, zonder dat maatregelen hiertegen worden
genomen.

Plcitvisschcn : Tongschar, in drie soorten (Pleuronectes micro-
cephalus, Pleuronectes cynoglossus en Zeugopterus megastoma),
die voor Tong (Solea vulgaris) worden verkocht.

Bot (Pleuronectes flesus) en Schar (Pleuronectes limanda) voor
Schol (Pleuronectes platessa).

Zwarte- en blanke Koolvisch (Gadus virens en Gadus Pollachius),
Leng (Molva vulgaris) en Heek (Merluccius vulgaris) voor Kabel-
jauw (Gadus morrhua), of onder vreemde benamingen, als „zee-
zalm", „zeesnoek" enz.

Vischwarcn : Oude pekelharing die voor „nieuwe" wordt ver-
kocht. Gefileerde doornhaai die als „paling in gelei" en Koolvisch,
die kunstmatig gekleurd als „zalm in blik" wordt verkocht.

In overeenstemming met een meer of minder belangrijk verschil
in prijs, heeft men hier steeds te doen met drogere, minder vette
soorten, die, dus behalve in smaak, ook in voedingswaarde ten
achter staan bij de vettere, duurdere soorten (de minder vette
soorten bevatten meer water, doch niet meer eiwit).

Een en ander is natuurlijk niet in het belang van den bona fide
handelaar, noch van den consument, het werkt schadelijk op de
binnenlandsche consumptie van visch en schaadt de belangen van
onzen zeer belangrijken visch-export.

Aan dergelijke economische overwegingen zoude echter ook
onder de Warenwet wel kunnen worden tegemoet gekomen. Dit
punt acht ik dus niet principiëel.

,,Welke ambtenaren dienen in eerste instantie visch te keuren?"
Dr. Coebergh zegt hieromtrent :

„De ambtenaren van de vleeschkeuringsdiensten en van de
warenkeuringsdiensten hebben beide uit hoofde van hunne opleiding
in het algemeen evenveel of even weinig ervaring van vischkeuring"
(cursiveering van mij).

„Maar bij de warenkeuringsdiensten zijn reeds verschillende
keurmeesters aanwezig, die zich groote ervaring hebben eigen ge-
maakt, o. a. door werkzaamheid in de vischhal te IJmuiden".

Dit laatste nu moge min of meer juist zijn (voor Amsterdam is
het, naar mij gebleken is, juist).

Indien ik dan ook in het midden laat aan welke der beide dien-
sten de deskundige ambtenaren dienen verbonden te zijn, — volgens
het Kon. Besl. van 30 Sept. 1920 (Stbl. 766) moet elke Warendienst
zelfs „de beschikking hebben over één of meer veeartsen (die geen
particuliere practijk uitoefenen)", tenzij Gedep. Staten ontheffing
van deze verplichting verleenen — dan nog is de eerste, door mij
gedeeltelijk gecursiveerde, stelling van Dr. Coebergh principiëel,
immers wetenschappelijk gesproken, onjuist, althans slechts in
schijn juist.

Steeds is en blijft principiëel juist de volgende stelling : „visch
is vleesch en dient daarom beoordeeld te worden door menschen
die krachtens hunne opleiding volledig op de hoogte zijn van de
physiologie en pathologie van vleesch in het algemeen en van de
gevaren welke vleesch voor den mensch kan opleveren".

Voor de beoordeeling van visch-vleesch in het bijzonder kan
daarvoor noodig zijn — daarvoor is zelfs noodig — de algemeene
kennis van vleesch aan te vullen met de bijzondere kennis van visch
wat betreft herkomst, levenswijze, bederf, ziekten, gebruik, han-
del, enz.

Intusschen, zelfs zonder deze speciaal-kennis is het niet juist
te beweren dat dierenartsen „uit hoofde van hunne opleiding geene
ervaring hebben van vischkeuring".

Dierenartsen mogen bij hunne opleiding schijnbaar geen „visch"
hebben leeren keuren, zij hebben dat wèl geleerd van „vleesch" en
visch is ook vleesch en daarom juist zullen dierenartsen de voor visch-
keuring benoodigde speciaal-kennis „uit hoofde van hunne opleiding"
zeer gemakkelijk kunnen leeren en wetenschappelijk hanteeren.

Hierin schuilt het principiëele verschil in de opleiding van die-
renartsen eenerzijds en chemici (directeuren van Warendiensten)
anderzijds. Het is dit principiëele verschil dat van de allereerste
orde is bij de beantwoording van de vraag : „welke ambtenaren
dienen in eerste instantie visch te keuren?"

Al mogen er op het oogenblik aan verschillende Warendiensten
enkele in zekeren zin deskundige keurmeesters (niet-dierenartsen)
verbonden zijn, hunne opleiding, of beter hun algeheel gebrek aan
wetenschappelijke opleiding, ontneemt aan de huidige vischkeu-
ring elk wetenschappelijk fundament. Eene goed gefundeerde, vol-
gens begrippen van wetenschap betrouwbare, vischkeuring is hier-
mede uitgesloten. Vroeg of laat zullen echter redenen van maat-
schappelijk belang de behoefte aan een dergelijke vischkeuring
doen gevoelen ; dit staat voor mij vast.

Dat de huidige toestand ongezond is, kan reeds blijken uit het
stellen van de volgende vragen :

„Welke is de intrinsieke wetenschappelijke kennis van de hui-
dige keurmeesters?"

„welke is de deskundige instantie die hen benoemt?"
„welke is de deskundige instantie waarop beroep van het oor-
deel der huidige keurmeesters mogelijk is?"

„welke is de wetenschappelijke zekerheid dat de huidige visch-
keuring goed en deugdelijk geschiedt?"

„welke wetenschappelijke motieven van deugdelijkheid onzer
huidige vischkeuring kan men aanvoeren, indien morgen den dag
reeders of vischhandelaren vragen om eene keuring en verstrekken
van certificaten van deugdelijkheid van visch ten behoeve van
hunne handels- en exportbelangen (in de Noord-Duitsche-visscherij-
havens Bremerhaven en Wesermünde bestaat reeds een dergelijke
keuring door dierenartsen), of indien het buitenland eene dergelijke
keuring verzoekt of eischt?"

De vragen stellen is ze tevens beantwoorden ; opgelost zijn ze
daarmede echter allerminst. En toch dient deze zaak ook bij ons
geregeld. In Duitschland is zij grootendeels reeds opgelost, doordat
slechts dierenartsen de vischkeuring uitoefenen.

Ik zou hiermede kunnen volstaan, indien ik thans niet nog ééne
bepaalde opvatting van Dr. Coebergh zoude moeten bestrijden.
Het is de volgende :

Dr. Coebergh wijst in zijne nota ook op de chemische methoden
als hulpmiddel voor het aantoonen van bederf en zegt hiervan o.a. :
„Sedert eenigen tijd is echter in de beoordeeling van vischbederf
een belangrijke wijziging gekomen". „Met de door Dr. Meerburg
aangegeven werkwijze kan door scheikundig onderzoek in het labo-
ratorium na enkele uren op grond van cijfers, dus geheel objectief,
een oordeel uitgesproken worden over den graad van bederf van
visch". „Hierdoor is het mogelijk geworden, ingeval het zintuigelijk

onderzoek twijfel laat bestaan of visch wegens bederf moet worden
afgekeurd, op grond van scheikundig onderzoek een beter gefun-
deerd oordeel uit te spreken".

,,De aard dezer onderzoekingen brengt de keuring van visch
meer binnen den werkkring van den warenkeuringsdienst clan van
den vleeschkeuringsdienst".

Dat ik met name de laatste zinsnede principiëel onjuist acht,
behoef ik na het voorgaande niet verder toe te lichten.

Zooals ik meen te hebben aangetoond, is het om practische rede-
nen onmogelijk om een belangrijk deel der vischkeuring te concen-
treeren in het laboratorium.

Aangenomen zelfs dat chemische methoden de beslissing in
twijfelgevallen van zintuigelijk onderzoek kunnen aanvullen, dan
toch blijft naar haar aard de vischkeuring primair eene „vleesch"-
keuring.

De primaire uitvoering eener behoorlijk gefundeerde wetenschap-
pelijke vischkeuring zal daarom in elk geval door dierenartsen
dienen te geschieden. Dit acht ik een maatschappelijk belang.

Hoe een dergelijke keuring geregeld, georganiseerd moet worden,
in welke Wet zij dient te worden ondergebracht, enz., dat alles
acht ik voorshands van secundair belang.

Ik eindig daarom hier met als mijne meening uit te spreken, dat
de dierenartsen zich de bijzondere kennis van visch zullen hebben
eigen te maken, opdat zij, te zijner tijd, zullen kunnen beslag
leggen op een terrein dat hen reeds krachtens hunne opleiding van
thans principiëel toekomt.

8. Prof. Dr. M. Plehn. Die Fische des Meeres und der Binnengewässer
Verlag J. F. Schreiber, München.

9. Dr. Hinrich Nitsche. Die Süsswässerfische Deutschlands, vierte Auflage
von Dr. Walter Hein, 1909.

11. Unsere wichtigste Seefische in natürlicher Grösze.
Verlag Theodor Keitel. Berlin (4 wandplaten).

12. Max Stahmer. Fischhandel und Fischindustrie.
Verlag Ferdinand Enke, Stuttgart, 1925.

15. Prof. Dr. M. Plehn. Praktikum der Fischkrankheiten, uit vorenstaand hand-
boek, Stuttgart 1924.

17. J. Rennes. Inspection des Viandes, Volailles, Poissons, etc.
Librairie E. le François, Paris 1926.

18. Wundram und Schönberg. Tierärztliche Lebensmittelkontrole.
Richard Schoetz, Berlin 1929.

19. J. Bongert. Veterinäre Lebensmittelüberwachung.
Richard Schoetz, Berlin 1930.

20. A. Horace Walker. Inspection of Fish, Poultry, Game, Fruit, etc.
London, Baillière, Tindall and Cox, 1930.

Der Fischerbote ; Mitteilungen des Deutschen Seefischerei Vereins ; Mededee-
lingen en Verslagen van de Visscherij-Inspectie ; De Visscherij-Courant ; De Vis-
scherij.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Juli nog niet waren geëindigd.)

Mond- en klauwzeer: bij 6062 (6204) eigenaars, waarvan in Friesland bij
104 (28); in Drenthe bij 10 (4); in Overijsel bij 32 (3); in Gelderland bij 187;
in Utrecht bij 1510 (12G2); in Noordholland bij 1293 (580); in Zuidholland
bij 2794 (4310) ; in Zeeland bij 12 (6); in Noordbrabant bij 120 (10); in
Limburg bij 1 eig.

Scabiês (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 240 gevallen
bij i eig. (119 bij 7 eig.), waarvan in Groningen 240 bij 1 eig. (76 bij eig. 4);
in Drenthe (42 bij 2 eig, 1); in Zuidholland (1).

Rotkreupel bij schapen: 94 gevallen bij 7 eig. (132 bij 15 eig.), waarvan in
Groningen 2 bij 1 eig.; in Friesland 23 bij 3 eig. (44 bij 8 eig.); in Drenthe
(6 bij 2 eig.); in Utrecht 48 bij 1 eig.; in Noordholland 21 bij 2 eig. (70 bij
4 eig.); in Zuidholland (12 bij 1 eig.).

Anthrax: 6 gevallen bij 6 eig. (1), waarvan in Friesland 4; in Drenthe 1 (bij
een varken); Gelderland (1); Utrecht 1.

(Voordracht gehouden voor de Vereeniging voor Natuur-, Genees- en Heelkunde
7 Mei 1930 Amsterdam).

Bij de kweekproeven met verschillende leptospirenstammen
afkomstig van menschen lijdende aan de ziekte van Weil en met
de verschillende honden, ratten en waterleptospiren op voedings-
bodems, waarin paardenserum werd gebruikt, bleek in het laborato-
rium voor trop. hygiëne te Amsterdam, dat het eene paardenserum
hiervoor beter geschikt was dan het andere. Ook Noguchi had
gevonden, dat twee van vier door hem gebruikte paarden een serum
leverden, dat bruikbaar bleek te zijn voor voedingsbodems. In
deze bleef een cultuur van leptospiren verscheidene weken leven,
in die waarin het serum van de twee andere paarden werd ge-
bruikt, werd de groei der leptospiren sterk belemmerd. Doel
van mijn onderzoek in het laboratorium voor de tropische hygiëne
was na te gaan of deze belemmering in de groei berustte op eene
biochemische werking m. a. w. of hier sprake zou kunnen zijn van
een verworven eigenschap van het paardenserum ten gevolge van
een doorgemaakte infectie met leptospiren.

Daartoe werd allereerst onderzocht of paarden in de nieren dra-
gers zijn van leptospiren, zooals wij dit kennen bij ratten en hon-
den (Klarenbeek), en deze met de urine uitscheiden en zoo-
doende mogelijk een rol spelen bij de epidemiologie der ziekte
van Weil. Vervolgens werd van een veertigtal paarden en veulens
het serologisch gedrag van het serum nagegaan t.o. van verschil-
lende leptospirenstammen en wel elk der sera zoo veel moge-
lijk geagglutineerd met een menschelijke Weil, een honden-, een
ratten- en een Indische stam.

Om de veronderstelde mogelijkheid van het doormaken van eene
infectie van Weil nader te toetsen werd getracht paarden en veu-
lens experimenteel te infecteeren :

In beide gevallen werd het serologisch gedrag tot de genoemde
stammen zoo nauwkeurig mogelijk vastgesteld.

Van een veertigtal slachtpaarden werd van versche urine het
centrifugaat microscopies op de aanwezigheid van leptospiren
in het donkere veld onderzocht. Dit onderzoek viel steeds negatief
uit.

Daarna werd van negentig slachtpaarden, afkomstig uit ver-
schillende streken van binnen- en buitenland, een stukje nier ge-

nomen en na in een mortier te zijn fijn gewreven, bij jonge caviae
van 120 a 150 gram ingespoten. Ook dit leverde geen resultaat
op, alle caviae bleven leven, terwijl in peritoneaal vocht en bloed
nimmer leptospiren konden worden aangetoond. Waaruit ik meen
te mogen concludeeren dat paarden geen z.g. dragers zijn van
leptospiren en dus ook bij de epidemiologie der ziekte van Weil
geen rol zullen spelen.

Bij het serologisch onderzoek (het serum werd op de in het labo-
ratorium voor de tropische hygiëne te A. gebruikelijke wijze
geagglutineerd met verschillende leptospiren stammen) van een
ander veertigtal paarden bleek het volgende :

Alle volwassen paarden vertoonden soms agglutinatie meesten-
tijds echter lysis terwijl de veulensera zoo goed als niets lieten zien,
wat hiervoor door kon gaan. Zooals in tabel I te lezen is hebben
enkele paarden een titer van 1 op 1000, twee zelfs een titer van 1
op 2500 met een menschelijke Weilstam, dus een titer die bij den
mensch de diagnose „ziekte van Weil" zou wettigen.

Het behoeft dan ook geen verwondering te wekken dat de lepto.
spirenin voedingsbodems, waarin zulkpaardenserum gebruikt wordt,
niet willen groeien, zoodat de wisselende uitkomsten met paarden-
serum verkregen, heel goed te verklaren zijn. Kweekproeven met
veulenserum gaven veel betere resultaten, vooral de eerste en-
tingen op versch gewonnen serum van veulens van twee tot vijf
maanden oud, dat tevoren bij onderzoek geen agglutinatie of lysis
vertoonde, gaven even goede resultaten als op het beste konijnen-
serum. Wel bleek bij verdere overentingen op hetzelfde serum,
dat steriel op ijs was bewaard, dat de groei minder werd, een ver-
schijnsel dat nog onderzocht zal dienen te worden.

Wat de experimenten betreft, die ten doel hadden paarden te
infecteeren met leptospirenstammen, teneinde eventueele kli-
nische verschijnselen na te gaan en te trachten het lagere organisme
uit het bloed of organen terug te kweeken, kan het volgende wor-
den medegedeeld. Voor deze proeven werden gezien de titer van
de meeste paardensera, veulens gebruikt. Door de welwillendheid
van Prof. de Bliegk kreeg ik 4 Juni 1929 in zijn laboratorium
de gelegenheid een veulen, No. 225, van ongeveer 5 maanden
oud te infecteeren, door 1 c.c. van een pas gewonnen men-
schelijke stam (Elte), zeer virulent voor caviae, intraveneus in
te spuiten. Vier dagen later bij een lichaamstemperatuur van 39.1°,
dus slechts even boven de normale, werd 1 c.c. bloed van het veulen
intraperitoneaal bij een cavia ingespoten, die negen dagen daarna
onder typische verschijnselen van Weil stierf, microscopies en
door entingen uit organen konden leptospiren worden aangetoond.
Andere klinische verschijnselen dan een lichte stijging van de
lichaamstemperatuur werden bij het veulen niet waargenomen.
Het onderzoek van het serum op verschillende tijdstippen liet op

ii Juni de hoogste titer zien n.1. van 5000 terwijl deze 27 September
reeds teruggeloopen was tot 500 met de ingespoten stam. Deze
schommelende lijn der serologische reactie wijst, evenals de aan-
wezigheid van leptospiren in het bloed, op een doorgemaakte
infectie.

Een tweede veulen, No. 228, werd in hetzelfde laboratorium,
nu onder leiding van Dr. Nieschulz, met 12 c.c. ingespoten met
een andere, eveneens voor cavia\'s zeer virulente stam (Koppee).
Van dit geval is door Nieschulz melding gemaakt in de ver-
gadering voor tropische geneeskunde d.d. 20 October 1929. In het
kort kan hiervan vermeld worden, dat op den vierden dag na de
inspuiting het veulen een lichaamstemperatuur liet zien van 39⁰,
die den volgenden dag steeg tot 40.6°, denzelfden dag konden
leptospiren microscopies in het bloed en in de urine worden aange-
toond. Een derde veulen, No. 229, op dit tijdstip ingespoten met
± 100 c.c. bloed van No. 228 bleek niet bestand tegen deze in-
fectie en stierf na 7 dagen onder typische verschijnselen van
Weil, de afwijkingen bij de sectie gevonden, waren eveneens ty-
pisch voor deze ziekte terwijl in de lever leptospiren konden worden
aangetoond. De titer van het eerste dezer twee veulens bleek na 12
dagen gestegen te zijn tot 100.000, echter na 22 dagen, het tijd-
stip waarop het onderzoek moest worden gestaakt, gedaald te zijn
tot 25.000 (tabel II). Het serum van het gestorven veulen ver-
toonde in het geheel geen agglutinatie of lysis.

Daar deze wijze van infectie voor paarden in de natuur vrijwel
is uitgesloten, werd in het laboratorium voor tropische hygiëne
te A. door toevoeren per os van reinculturen bij veulens getracht
zoo mogelijk het ziektebeeld te voorschijn te roepen. Zoo werd
aan een veulen (Heybroek) van negen maanden, waarvan het
serum tevoren geen aggl. of lysis liet zien, gedurende acht achter-
eenvolgende dagen dagelijks 12 a 15 c.c. van een goed gegroeide,
zeer virulent voor caviae zijnde rattenstam, over het voeder ver-
strekt. Ziekteverschijnselen werden niet waargenomen, zelfs geen
stijging van de lichaamstemperatuur. Het serum begon een week
na het begin der voedering eenige agglutinatie en lysis te ver-
toonen met de gebruikte rattenstam, terwijl de titer na twee weken
tot 10.000 gestegen was (tabel III). Deze reactie bewijst wel dat
we hier te doen hadden met een symptoomlooze infectie.

Een ander veulen (Hoekstra) werd gevoederd met 15 c.c.
van een virulente menschelijke Weilstam, dagelijks gedurende
7 dagen. Ook hier geen enkel ziekteverschijnsel, terwijl toch de
titer van het serum na de eerste week zeer belangrijk steeg en na
14 dagen zelfs 25.000 aanwees, (tabel IV).

Hoewel de paarden in de natuur niet aan een dergelijke mas-
sale infectie per os van leptospiren zullen zijn blootgesteld, zouden
wij ons kunnen voorstellen dat virulente leptospiren gelegenheid

vinden in het paardenlichaam te dringen, doordat b.v. paarden
met het voedsel urine tot zich nemen, afkomstig van ratten die
dragers zijn en in de nieren vrijwel reinculturen van leptospiren
herbergen, waarna de infectie als regel symptoomloos in het paar-
denlichaam verloopt. Als reactie worden in het bloed de agglu-
tineerende en lytische stoffen gevormd, welke het serum de hooge
titer geven, die wij zagen optreden na de kunstmatige voedering
met reinculturen, welke titer na enkele maanden weer daalt tot
een hoogte van 250 of 500, zooals we die aantroffen bij de meeste
sera van volwassen paarden. Deze wijze van infectie na te bootsen
is het doel van de volgende experimenten : urine afkomstig van
ratten, die bij microscopisch onderzoek dragers bleken te zijn van
leptospiren, werd opgevangen op zemelen en geplette haver, voch-
tig gemaakt met wat pepton teneinde het uitdrogen te voor-
komen, en aan twee veulens verstrekt. De resultaten van deze
proeven, die nog in gang zijn, zullen nader worden opgegeven.

Verf. hat bei der Untersuchung des Harns und der Nieren von Pferden auf
das Vorkommen von Leptospiren ein negatives Ergebnis erzielt und schliesst
hieraus, dass Pferde für die Epidemiologie der Weilschen Krankheit keine
Rolle spielen. Agglutinationsproben von Pferdesera mit verschiedenen Lepto-
spirastämmen ergaben mitunter Agglutination, meistens Lysis, sogar bis
zu einem Titer von 2.500. Dies erklärt die wechseinten Kulturergebnisse mit
Leptospirastämmen in den gebräuchlichen Nährböden mit Pferdeserum. Er
infizierte Fohlen mit Reinkulturen, intravenös und konnte den Stamm aus dem
Blut zurück gewinnen, während das Blut zu einem Titer höher als 25.000
anstieg. Die Infektion per os verlief symptomenlos, aber auch hier stieg der
Titer auf 25.000. Verf. nimmt an, dass Pferde, durch Aufnahme per os,
der in der Natur vorkommenden Leptospiren die hohen Titerwerte erwerben
welche die meisten Sera erwachsener Tiere zeigen.

Tile author tested urin and kidneys of horses for leptospirae with negative
results. He is of the opinion that horses do not play a part in the epidemio-
logy of Weils disease.

Agglutination-tests of horse-sera with different strains of leptospirae showed
sometimes agglutination but mostly lysis even to a titer of 2500.

This explains the various results of the culture-experiments of leptospirae
strains on the usable media with horse-serum.

The author infected foals intravenously with pure cultures and could culture
back the strain from the blood whilst the titer of the serum was speeded up
higher than 25000.

Infections per os had a symptomless course whilst here also the titer in-
creased till 25000.

He supposes that horses by picking up virulent leptospirae existing in nature
get the high titer, that is shown by most of the sera of adult horses.

L\'auteur a fait des recherches pour découvrir dans 1\'urine et dans les reins
de chevaux des Leptospira. Le résultat était négatif. II est d\'avis, que les
chevaux ne jouent aucun röle dans 1\'épidémiologie de la maladie de Weil.

L\'agglutination de sera de chevaux avec des souches différentes de Lepto-
spira était quelquefois positive; le plus souvent on observe lyse, même jusqu\'
à un titre de 2500.

Ceci explique les résultats différents qui montrent des cultures de souches
de Leptospires dans les milieux nutritifs usuels, avec du sérum de chevaux.

L\'auteur infectait des poulains en les injectant intraveineusement des cul-
tures; il pouvait récultiver la Leptospira du sang, tandis que le titre du sérum
augmentait jusqu\' à plus de 25000. Infections orales s\'écoulaient sans symp-
tômes ; aussi dans ces cas le titre montait jusqu\'à 25000. Il suppose que les
chevaux obtiennent le haut titre, que montrent la plupart des chevaux adultes,
en ingérant par hasard des Leptospires virulentes, qui se trouvent répandues
dans la nature.

Agïlu-.Jnntle v«n het serun ven veulen "Ho«k»tre" op 6:7*8.10,11,
v»-rt gevoederd met 15 c.o. "Koppee"¹

(Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht,
Directeur: Prof. Dr. H. M. KROON).

DE INVLOED VAN DE VOEDING VAN AAN ULTRAVIOLETTE
STRALEN BLOOTGESTELDE GIST OP DE MELKPRODUCTIE,

Bij mijn vorige proeven betreffende den invloed van ultravio-
lette bestraling van den uier, van de geheele koe of van het voeder,
op de melk- en melkvetproductie, kreeg ik steeds negatieve resul-
taten (zie T. v. D. pag. 965 en pag. 1285, Deel 56, 1929), waarom
ik besloot deze proeven niet verder voort te zetten, al waren dan
ook elders enkele gunstige uitkomsten verkregen.

Nu brachten echter een tweetal publicaties over een vermeer-
dering der melkproductie verkregen door voeding met bestraalde
gist mij er toe, nogmaals eenige voederproeven te nemen.

Allereerst een publicatie van Dr. Michael Wachtel „Die
Vermehrung und Vitaminanreicherung der Muttermilch und
Kuhmilch mittels bestrahlter Hefe (Aus der Universitätsklinik
für Frauenkrankheiten und Geburtshilfe, München. Dir. Prof.
Dr. Franz Weber) in Münchener Mediz. Wochenschrift Jhrg.
No. 36, 6 Sept. 1929.

Een nieuw preparaat „Cenomilchquell" geeft een verrassende
vermeerdering der moedermelk bij zoogende vrouwen. Cenomilch-
quell bestaat grootendeels uit bestraalde gist, waarbij voor de smaak
wat moutextract gevoegd is. Het bevat vooral het groeibevor-
derende vitamine B en het antirachitische vitamine D. Het streven
is nu een vermeerdering der melkhoeveelheid en een melk met
zooveel mogelijk vitamines te krijgen.

Wat de melkvermeerdering bij koeien betreft, werden proeven ge-
nomen op een Beiersche staatsproefboerderij bij München en kreeg
men bij voeding met bestraalde gist 2—3 liter per dag en per koe meer
dan van de op gewone wijze gevoederde koeien. Wat het vetgehalte
der melk betreft, dit bleef vrijwel onveranderd ; wel werd bij de
koeien een gewichtsvermeerdering van 3.8—4-3% verkregen.
Volgens den schrijver ligt het voordeel van de bestraalde gist in
de snelle werking (binnen 2—3 dagen), de goedkoopte, de gevaar-
loosheid en de eetlustbevorderende werking.

Een tweede publicatie vond ik in de Deutsche Landw. Presse,
57 Jhrg. No. 16, 19 April 1930. „Höhensonnenmilch" von Dr.
Poelt, Moorwirtschaftstelle, Bayr. Landesanstalt für Moorwirt-
schaft, Schleiszheim/Miinchen.

Hier wordt mededeeling gedaan van het voederen der melk-
koeien met „Cenovitan" bestraalde droge gist. Voederproeven
door schrijver op een Beiersche staatsboerderij genomen in den

winter 1928/29 leverden een vermeerdering van opbrengst van 2—4
liter melk per dag en per koe, verder een iets hooger vetgehalte
en ten slotte een zeer noemenswaardige gewichtstoename der
koeien. De bestraalde Cenovitangist wordt in den handel gebracht,
de prijs bedraagt 50 R.M. per 100 K.G.

Al wordt in het laatstgenoemde artikel niet naar het eerstge-
noemde verwezen, toch is het niet onmogelijk, dat beide mede-
deelingen dezelfde voerderproeven betreffen, al verschillen de opge-
geven uitkomsten, b.v. hierin, dat in de eerste publicatie gezegd
wordt dat ,,im Fettgehalte keine nennenswerten Schwankungen
auftraten" en in het tweede wordt gesproken van het verkrijgen
van een iets hooger vetgehalte.

Hoe dit moge zijn, deze publicaties deden mij besluiten weer
enkele voederproeven te nemen, nu met bestraalde gist.

De heer Ir. Emmens landbouwingenieur, verbonden aan de Hei-
nekens Bierbrouwerij te Rotterdam, was zoo vriendelijk mij om-
trent de samenstelling van natte en droge gist de noodige inlich-
tingen te geven en door zijn bemiddeling was genoemde brouwerij
bereid, mij de benoodigde natte en droge gist ter beschikking te
stellen. Den Heer Emmens en de Directie der Heinekensbrouwerij
zeg ik daarvoor dank.

De telkens voor twee dagen benoodigde gist werd bestraald met
de lamp van Prof. Jksionek (2000 kaarsen) gedurende \\ uur op
i M. afstand, waarbij dan om de 5 minuten zoowel de natte als de
droge gist flink werd omgeroerd.

Wat de samenstelling van droge gist betreft, leverden drie ana-
lysen uitgevoerd door het Rijkslandbouwproefstation voor Vee-
voederonderzoek te Wageningen de volgende cijfers op :

Mogelijk moet het cijfer voor verteer baarheid van het eiwit
nog iets hooger zijn. De natte gist bevat ca. 85% water en heeft
overigens dezelfde samenstelling als de droge.

De temperatuur, waarbij de droging plaats heeft, is uit den aard
der zaak niet nauwkeurig aan te geven, de gist wordt in een dunne
laag gedroogd op roteerende trommels, waardoor stoom van 6 atm.
druk gaat (p.m. 160⁰ C.). Op het oogenblik, dat zij van deze trom-
mels afgeschraapt wordt, heeft de gist een temperatuur van pl.m.
123 gr. C.

Voor de voederproeven werden genomen koeien, die 2 a 3 weken
gekalfd hadden en dus in het begin der lactatie waren. De tijd der
proeven viel in Maart, April en Mei, het laatst van den staltijd,
de gewone voeding bestond uit 8a9 K.G. hooi, K.G. lijnkoek
en i K.G. meel (mengsel van lijnmeel, tarwezemelen en gerstemeel).
De gist, zoowel de natte als de droge, werd met het meel gemengd,
dat zonder bezwaar door de koeien werd opgenomen. Toen ik eerst
probeerde grooter hoeveelheden gist toe te dienen, weigerden de
koeien ; een hoeveelheid van £ K.G. droge gist en L, natte gist,
werden met meel gemengd goed genuttigd.

Twee koeien kregen gedurende eene week het gewone rantsoen,
daarna een week het gewone rantsoen plus J K.G. onbestraalde
droge gist, dan gedurende twee weken het gewone rantsoen plus
\\ K.G. bestraalde gist en ten laatste een week het gewone rantsoen
plus K.G. onbestraalde gist.

Aan de contröle-koe werd hetzelfde voedsel toegediend, alleen
kreeg zij de derde en vierde week in plaats van bestraalde, onbe-
straalde gist. Van elk der koeien werd gedurende deze weken, dage-
lijks de melkhoeveelheid en eens per week het vetgehalte der melk
bepaald.

Twee andere koeien werden op eenzelfde wijze gevoed, doch met
i J L. natte in plaats van | K.G. droge gist. Ook hier kregen de dieren
alleen de 3de en de 4de week bestraalde natte gist. De contröle-koe
kreeg gedurende de vijf weken steeds het gewone rantsoen plus
L. onbestraalde gist. Ook van deze koeien werd weer eiken
dag de melkhoeveelheid en eens per week het vetgehalte der melk
bepaald.

Deze controle koe kreeg ook de eerste week bij het gewone rantsoen 1JL onbestraalde gist.

Bij de voeding met bestraalde droge gist steeg de productie bij de
eene koe van 111.5 L. tot 132.2 L. en bij de andere van 95.9 tot
104.7 L. per week. Ook de vijfde week bleek de bestraalde droge
gist nog gunstig na te werken.

Door de voeding met bestraalde natte gist steeg de productie bij
de eene koe van 84.9 L. tot 100.9 L. per week en bij de andere van
112.6 tot 132.6 L. per week. Ook hier was in de vijfde week nog
een gunstige nawerking te bemerken.

Zooals te verwachten was, begon reeds een stijging der productie
te komen, toen onbestraalde natte of droge gist aan het gewone
rantsoen werd toegevoegd, doch deze stijging nam toe bij het geven
van bestraalde gist.

De controle-koe, „Kleine Blaar" die alleen onbestraalde gist
kreeg, vertoonde bij de eerste proevenreeks een gewone physiolo-
gische daling der productie, welke verder gedurende de tweede reeks,
vrijwel onveranderd bleef, zoodat hier een gunstig effect niet merk-
baar was.

Het vetgehalte van alle vijf koeien bleef behoudens de gewone
schommelingen gelijk, zoodat hierop geen invloed werd uitgeoefend.

Hierop volgen enkele curven, die een overzicht geven van de
wijziging der dagelijksche melkproductie bij voeding met het ge-
wone rantsoen, met dat rantsoen plus onbestraalde gist, en met het
gewone rantsoen plus bestraalde gist. Uit deze curven blijkt duid lijk
dat bij de controle-koe de melkopbrengst niet vermeerderde, doch
dat bij de andere koeien bij en na voeding met bestraalde droge of
natte gist wel een vermeerdering van melkhoeveelheid is waar te
nemen van 2—3 L. per dag, een cijfer dat veel overeenkomt met
die door Dr. Wachtel en Dr. Poelt aangegeven.

lste week \')
Voeding: gewone
rantsoen 9 K.G. hooi,
K.G. lijnkoek
t K.G. mengmeel.

De genomen proeven, in een instituut, zijn uit den aard der zaak
van bescheiden omvang. Toch zijn de verkregen uitkomsten wel
zoodanig, dat belanghebbenden er aanleiding in kunnen vinden
voederproeven op meer uitgebreide schaal te nemen.
Utrecht, Juli 1930.

Verf. hat Versuche gemacht über den Einfluss ultraviolett bestrahlter Bier
liefe auf die Milchproduktion. Trockene und nasse Hefe wurden eine halb
Stunde lang mit der Lampe von Prof. Jesionek (2.000 K.) bestrahlt. 2 Küh
erhielten 2 Wochen lang, täglich \'/₄ kg. bestrahlte Trockenhefe, 2 andere
\'/., Liter bestrahlte Nasshefe. Das Ergebenis war, dass sich schon in den ersten
Tagen die Milchmenge mit 2—3 Liter täglich erhöhte, welche Zunahme noch
andauerte als keine Hefe mehr verfüttert wurde. Der Fettgehalt der Milch
veränderte nicht dabei. Bei einer Kontrollkuh, mit der gleichen Menge unbe-
strahlter Hefe gefüttert, war die Milchmenge nicht gesteigert. Verf. ist der
Meinung, dass die von ihm erzielten Ergebnisse Interessenten zu weitern
Fütterungsversuchen anregen dürften.

The author has made nutrition-experiments, concerning the influence of
yeast treated with ultraviolet rays, on the milk production.

Dry and wet yeast was irradiated during half an hour by means of the
artificial sunlight outfil of Prof. Jesionek (candle power 2000).

Two cows got ¹ l_t Kg. irradiated dry yeast a day during two weeks. Two
others got ¹ /₂ L irradiated wet yeast.

The result during the first days already was an increasing of the quantity
of milk by 2—3 Liter a day, which increasing still continued when no more
irradiated yeast was administered.

In a control cow fed with the same quantities of non-irradiated yeast, the
milk production was not in creased.

The author is of the opinion that his results can be an inducement for
those who are interested in this matter to make nutrition experiments on a
more extensive scale.

L\'auteur a fait des essais d\'alimentation, concernant l\'influence de levure de
bière, exposée à des rayons ultraviolets, sur la sécrétion lactée. De la levure
sèche et de la levure mouillée furent soumises à l\'influence de la lampe du
Professeur Jesionek (2000 chandelles) pendant une demie heure.

Pendant deux semaines deux vaches recevaient par jour K.G. de levure
sèche qui avait été exposée aux rayons; deux autres vaches recevaient une
demie litre de levure mouillée également exposée. Déjà pendant les premiers
jours la sécrétion lactée augmentait de deux ou trois litres par jour; cette
augmentation persistait encore lorsqu\'on n\'administrait plus de levure. La
teneur en beurre du lait ne changeait pas.

Chez une vache de contrôle nourrie de la même quantité de levure non
exposée aux rayons, la sécrétion lactée n\'avait pas augmenté.

L\'auteur est d\'avis que les résultats qu\'il a obtenu puissent donner lieu à
des expérimentations sur une plus grande échelle.

Georg Francke und Viktor Goerttler. Allgemeine Epidemiologie der Tier-
seuchen, zusammenfassende Darstellung unserer Kenntnisse vom Wesen der
Tierseuchen für Tierärzte, Aerzte, Landwirte und Studierende.

Verlag von Ferdinand Enke, Stuttgart, 1930. Prijs R. M, 21.—; geb. R. M. 23.—•.

Dit 276 pagina\'s omvattende werk is iets geheel nieuws in de veterinaire litera-
tuur ; het moet ons eigenlijk verwonderen, dat eerst \'nu een dergelijke, studie
verschijnt. De besmettelijke ziekten toch spelen bij onze huisdieren zoo\'11 voorname
rol, dat een samenvatting van de verschillende factoren, die bij de verbreiding
dezer ziekten van belang zijn, voor ieder\'en practicus van groot nut is te achten.
Dit boek geeft deze samenvatting. Op duidelijke wijze wordt de leer van het
ontstaan en de verbreiding dezer ziekten, de epidemiologie, behandeld.

Na een korte inleiding, waarin verschillende fundamenteele begrippen worden
behandeld, bespreken schrijvers achtereenvolgens de eigenschappen van de ver-
oorzakers van besmettelijke ziekten o. a. hun voorkomen, resistentie en virulentie,
en daarna de eigenschappen van het dierlijke organisme in den strijd tegen de
ziekteverwekkers met name de natuurlijke en de verkregen immuniteit.

Vervolgens wordt een hoofdstuk gewijd aan de verschillende wijzen waarop
besmettelijke ziekten kunnen worden overgebracht en wordt de aandacht geves_:tigd op allerlei locale verhoudingen, die in dit opzicht van belang zijn bodem,
stal, veemarkten, verplaatsing van dieren enz. — Ook wordt natuurlijk de noodige
aandacht besteed aan de maatregelen ter bestrijding van de besmettelijke ziekten.

Het boek bevat geen dorre opsomming van feiten of hypothesen, doch het be-
staat uit een goed gerangschikt waarnemingsmateriaal, betreffende wellicht alle
ons bekende besmettelijke ziekten met hun vaak eigenaardig verloop. Uit dit
illustreerende feitenmateriaal worden zoo mogelijk conclusies getrokken

De aangenaam te lezen tekst is nog verduidelijkt door 19 graphische voorstel-
lingen. Het is inderdaad een aanbevelenswaardig werk voor een ieder, die belang-
stelt in de leer van de verbreiding der besmettelijke ziekten onder de huisdieren.

Het is een oud gezegde, dat de collegialiteit recht evenredig is aan den afstandi
waarop de collega\'s van elkaar gevestigd zijn. Een tiental jaren geleden was de
toestand op dit gebied nog dragelijk, doch de verscherpte strijd om bet bestaan
heeft blijkbaar in de verkeerde richting medegewerkt.

Wanneer thans door een ontevreden diereneigenaar een andere collega wordt
geconsulteerd is mij bij eigen ervaring meermalen gebleken, dat niet eens wordt
geïnformeerd naar de reden van deze handelwijze; ook geeft men zijn collega
geen kennis meer van de toedracht van het geval, neen, geheimzinnig wordt de
zaak afgewerkt en er kraait geen haan naar. Verzoek ik aan een collega inlich-
tingen aangaande een vermeende onrechtmatigheid, door hem bedreven met
betaald antwoord, dan krijg ik in bet geheel geen antwoord.

Er wordt geënt onder, ja, ver onder de daarvoor gebruikelijke prijzen. Pul-
lorumonderzoek, dipliterie-entingen geschieden in mijn practijk, terwijl ik dat
pas weken later langs een omweg hoor.

Een groot-grondbezitter vertelde mij entstof voor zijn kippen te kunnen be-
komen via een dierenarts, zoodat hij zijn kippen zelf maar zou enten. Verschil-
lende van deze aangelegenheden zijn op vergaderingen van onze maatschappij
in de afdeeling Utrecht besproken;-er schijnt niets aan te doen te zijn.

Welnu, ik behoud mij het recht voor voortaan met de meest incollegiale mid-
delen, die mij ten dienste staan deze paria\'s van de veeartsenijkundige maat-
schappij in het algemeen in hun practijken tegen te werken en hunne handel-
wijzen met gelijke munt te beloonen. Hoogachtend,

Een korte beschouwing van de Delftsche keurloonkwestie, bezien van juridische
zijde.

Herhaaldelijk is door mij in deze rubriek mededeeling gedaan van de Delftsche
keurloonkwestie en van de beslissingen, die voor en na door de rechtsprekende
autoriteiten daarbij zijn genomen. Door bemiddeling van Collega Verkerk mocht
ik, van de hand van den stadsadvocaat te Delft, Mr. F. J. M. van Nispen tot
Sevenaer, een kort résumé van deze Delftsche keurloonkwestie ontvangen. Het
voornaamste hieruit vindt men hieronder weergegeven.

In de Gemeente Delft bestaat, evenals in de meeste andere grootere gemeenten,
de gebruikelijke verordening tot heffing van keurloonen voor vee en vleesch.
Daarbij wordt onder meer keurloon geheven voor vleesch, dat elders reeds goed-
gekeurd, daarna binnen de gemeente wordt ingevoerd. Dit keurloon, bestaande
uit 2 cent per K.G. ingevoerd vleesch, vormde een zeer groot bedrag voor een
slager te Delft, die geregeld groote hoeveelheden vleesch in de gemeente invoerde.

Het was te begrijpen, dat deze slager trachtte dezen ongunstigen post van zijn
exploitatierekening te verwijderen. Met groote volharding heeft hij daarvoor
gestreden, werd echter telkens door de rechterlijke autoriteiten in het ongelijk
gesteld. Toen de burgerlijke rechter (van Kantonrechter tot Hoogen Raad) hem
een zestal keeren in het ongelijk had gesteld, beproefde hij het bij de belasting-
autoriteiten ; had ook daar geen succes. Als strijdobject gebruikte hij een ver-
beterde editie van de keurloon verordening.

De Delftsche Gemeenteraad had n.1., door de eerste vergeefsche aanvallen
gewaarschuwd, zijn verordening in een wettelijk onberispelijk gewaad ingekleed.
Fertijds had art. 2 van de betreffende verordening geluid :

Bij raadsbesluit van 28 April 1926 werd deze redactie gewijzigd op de volgende
wijze : „Voor de keuring van ingevoerd vleesch, bedoeld in art. 8 der Vleesch-
keuringswet, Stbl. 1919, No. 524, wordt een keurloon geheven van / 0.02 per K.G.

Aanvankelijk had de slager zich geen rekenschap gegeven van bovengenoemde
wijziging en trachtte bij den belastingrechter uiteen te zetten, dat de verordening
in strijd was met de Vleeschkeuringswet. Toen deze poging geen succes had, ging
hij beweren, dat art. 8 der Vleeschkeuringswet een geheel andere beteekenis had
dan die op het eerste gezicht aannemelijk leek.

De slager en diens advocaat verkondigden n.1. de stelling, dat: „keurloon bij
invoer in de gebruiksgemeente van elders reeds goedgekeurd vleesch alleen clan
mag worden geheven, wanneer het resultaat van het onderzoek bij invoer tot
afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring van het vleesch leidt ; alleen in dat
geval zou er — volgens hen — een keuring plaats hebben."

Bij invoer mag er, volgens het eerste lid van art. 8 der VI.wet, alleen- een onder-
zoek plaats hebben. Dit onderzoek wordt pas keuring, als de keurmeester voor-
waardelijk goedkeurt of afkeurt. Volgens het 2de lid mogen nu alleen bij keuring
rechten worden geheven. Zij beschouwen dus onderzoeken en keuren als twee
geheel verschillende begrippen, in tegenstelling met b.v. van Dale\'s Woordenboek
der Nederlandsehe Taal en met de Vleeschkeuringswet zelve, en het Kon. Besluit
van 5 Juni 1920. Daarin wordt b.v. in § 5 gezegd, dat de keuring is te splitsen :

Bij arrest van den Hoogen Raad van 23 Oct. 1929 werd echter bepaald, dat :
„het 2de lid van art. 8, sprekende van de keuring, bedoeld in het eerste lid, be-
trekking heeft op het in dit eerste lid omschreven onderzoek, zonder onderscheid
te maken of dat onderzoek al dan niet uitwijst, dat sedert de keuring in de ge

meerite van uitvoer in liet vleesch veranderingen zijn opgetreden, waardoor liet
voorwaardelijk goedgekeurd of afgekeurd moet worden."

Mr. van Nlspen tot Sevenaer wijst er op, hoe feitelijk de redactie van art. 8
der VI.wet tot stand is gekomen. De grondgedachte der VI.wet is de dubbele
keuring, n.1. de keuring van het levende dier vóór de slachting en onmiddellijk
daarna de keuring van het geslachte dier met alle organen er bij.

Ten tijde van het wetsontwerp hadden echter de groote steden, die meestal
zelf al een keuringsdienst hadden, er niet veel vertrouwen in, dat op het platte-
land die dubbele keuring met de noodige accuratesse zou worden verricht. Zij
wenschten n.1. een volledige keuring bij invoer in de stad, uit vrees dat anders
onvoldoende gekeurd vleesch zou binnen gevoerd worden. Dit kon de Minister
natuurlijk niet goedvinden. Op advies van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
werd bij invoer in de verbruiksgemeente van reeds bij slachting goedgekeurd
vleesch een onderzoek toegelaten, of sedert de keuring in de gemeente van uitvoer
veranderingen zijn opgetreden, waardoor het vleesch ondeugdelijk is geworden.
In aansluiting aan den wetstekst verving de regeering de woorden „ondeugdelijk
geworden" door „voorwaardelijk goedgekeurd of afgekeurd moet worden". Deze
redactie was beter dan de oorspronkelijke tekst van het wetsontwerp. Daarin
stond n.1. dat in de verbruiksgemeente moest worden onderzocht „of het vleesch
nog verkeert in den toestand, waarin het volgens het keuringsmerk moest ver-
keeren". Was dit niet het geval, dan moest het vleesch voor zooveel mogelijk
aan keuring worden onderworpen en in overeenstemming met de bepalingen
der wet en de te harer uitvoering gegeven voorschriften worden goedgekeurd,
voorwaardelijk goedgekeurd of afgekeurd. Door de redactie te wijzigen, waren
al deze formaliteiten teruggebracht tot een enkel onderzoek en in verband hier-
mede kon in het -2de lid de bepaling omtrent de heffing van keurloonen, die aan-
vankelijk was bepaald „voor het onderzoek en de keuring, bedoeld in het iste
lid", worden teruggebracht enkel tot „voor de keuring, bedoeld in liet istelid".

In zijn arrest van 23 Oct. 1929 heeft de Hooge Raad nog over een tweede punt
een beslissing genomen. De Delftsche verordening bepaalt n.1. niets omtrent
dengeen, die het keurloon verschuldigd is. De slager beweerde nu, dat slechts
de knecht, die feitelijk het vleesch ter keuring aanbood, belastingplichtig was.
De Hooge Raad overwoog daarentegen, dat dit keurloon verschuldigd is door
„dengene, die het vleesch ingevoerd laat keuren". De slager, voor wien het vleesch
bestemd is, is dus aansprakelijk voor het keurloon en niet de arbeider of knecht,
die voor zijn werkgever het vleesch ter keuring aanbiedt.

Blijkens een mededeeling in den „Vee- en Vleeschhandel" van 5 Aug, j.!„ heeft
een Amerikaansch scheikundig laboratorium een staf van 25 wetenschappelijke
medewerkers, die zich uitsluitend bezig houden met het proeven van vleesch.
Het doel daarvan is om na te gaan, welk ras, welke afstamming van de slacht-
dieren en welk voedsel het beste en smakelijkste vleesch oplevert en tevens welk
vleesch het meest geschikt is voor conserveering.

Van de ervaringen, welke men krijgt met de proefdieren, wordt nauwkeurig
boek gehouden, waarbij wordt gelet op het ras, afstamming, leeftijd en overige
factoren, als voedering en verzorging.

Na de slachting wordt een stuk vleesch gekookt volgens bepaalde methoden,
terwijl ieder der vleeschproevers een stuk vleesch krijgt, om daarvan te kunnen
beoordeelen het vochtgehalte, den smaak, de duurzaamheid en het aroma.

De conservenfabrieken zijn natuurlijk bij dit vleeschproeven het meest ge-
ïnteresseerd.

Terwijl in ons land de slagers, veehandelaars en andere belanghebbenden alle
mogelijke moeite doen, om de accijns op het geslacht afgeschaft te krijgen heeft
het Beiersche Ministerie van Financiën, blijkens een officieel bericht uit Miinchen,
op grond van art. 64 van de grondwet, een verordening tot invoering van een

accijns op het geslacht in Beieren uitgevaardigd, welke verordening 15 Aug. j.1.
in werking zou treden.

Toen op 18 Sept. 1929 te \'s-Hertogenbosch een vergadering van vertegen-
woordigers van gemeenten uit N.-Brabant, Zeeland en Limburg werd gehouden,
om de voorstellen van de N.V. Ned. Thermo-Chemische Fabrieken aan te hooren,
verzocht de Heer J. C. van Beek te Deurne, het door die N.V. aangeboden
contract nog niet te teekenen, en af te wachten eventueele voorstellen van den
Nederl. Christel. Boerenbond, opmerkende, dat de destructie niet alleen een
gemeentebelang is, maar ook een boerenbelang. In dien geest werd toen besloten.
Van de zijde van den N. C. B. werd spoedig daarop aan de gemeentebesturen
verzocht te berichten, of men bereid was de gemeentelijke taak op te dragen aan
den N. C. B., wanneer deze een eigen vleeschdestructor zou oprichten.

Verzocht werd uiterlijk 30 Juni 1930 bericht te mogen ontvangen, of de gemeente
in beginsel bereid was de noodige medewerking te verleenen op basis van een nader
af te sluiten contract, dat geen ongunstiger bepalingen zal beslatten dan voor-
komen in dat, dat aangeboden was door de Therm. Chem. Fabrieken. Er werden
163 aanschrijvingen verzonden. Een 106-tal verklaarden zich bereid tot mede-
werking met den N. C. B.

Een algemeene vergadering der N. C. B. op 8 Juli j.1. heeft nu het Hoofdbe-
stuur gemachtigd, om tot stichting van een destructor over te gaan.

De gemeenteraad van Geldermalsen heeft besloten, tot oprichting van een
destructorbedrijf voor de vernietiging van vleesch en vee, in vereeniging met
7 buurtgemeenten. Met Barsingerhorn, Midwoud en Winterswijk is dit het 4de
bedrijf, dat naast de Therm. Chemische Fabrieken wordt opgericht.

Op Maandag, 4 Aug. j.1., heeft de feestelijke inwijding en opening van het nieuw
gebouwde slachthuis te Kerkrade plaats gehad. In het bijzijn van zeer veel be-
langstellenden hield de Burgemeester van Kerkrade de openingsrede, waarin hij
een geschiedkundig overzicht gaf van alle pogingen, die in het werk waren gesteld
om tot de oprichting van een abattoir te komen.

In het geheel heeft het 18 jaar geduurd, voor men tot dit oogenblik is gekomen.
Na den Burgemeester spraken nog de Heeren Quaedvlieg, Hamers, Kerstens,
e. a. De geheele inrichting is keurig verzorgd en een bezoek overwaard. De var-
kenshal is berekend op een capaciteit van 300 varkens per dag, de runderhal op
die van 60 stuks grootvee. Het koelhuis bevat 42 cellen, terwijl bovendien
nog 146 staven ijs van 25 K.G. kunnen worden gemaakt.

In de Ned. Indische Bladen voor Diergeneeskunde, Deel 42, afl. 3, verschenen
van den hand van Collega van Rijn, Directeur van den Veeartsenijkundigen
Dienst der gemeente Semarang, eenige casuïstische mededeelingen omtrent het
gemiddelde melk- en vleeschgebruik per jaar en per inwoner van de gemeente
Semarang, verkregen uit gegevens over het jaar 1929.

Wat het gemiddeld vleeschgebruik betreft, kwam hij tot een verbruik van
21.74 K.G. vleesch per hoofd der bevolking per jaar. Dit is niet hoog, vergeleken
b.v. met het gemiddeld hoofdelijk vleeschverbruik te Amsterdam (in 1926 :
31.14 KG., in T927 : 32.03 K.G. en in 1928 : 32.52 K.G.) of dat in Duitschland,
waar gemiddeld ruim 50 K.G. vleesch per jaar en per hoofd der bevolking wordt
verbruikt.

In verband met de plannen voor den bouw van een nieuw slachthuis te Zaandam
hebben de burgemeester, de directeur van de noodslachtplaatsen, collega Rinses,
een bezoek gebracht aan een drietal abattoirs in groote steden, om zich op de
hoogte te stellen van den bouw en inrichting van dergelijke inrichtingen.

Op 14 Aug., j.1. heeft te Roosendaal, ten overstaan van de Coöp. Ver. Centrale
Slachtplaats, de aanbesteding plaats gehad van den bouw van een openbaar
slachthuis met bijgebouwen. Dit zal dus het derde coöperatieve slachthuis worden
in ons land (naast Gorinchem en Soest). de Graaf.

Bij Min. besluit d.d. 9 Aug. 1930 is ingesteld eene Commissie, teneinde van ad-
vies te dienen inzake de uitvoering van de Trekhondenwet 1910 (Staatsbl. No. 203)
en daarmede verband houdende voorschriften en tot leden dezer Commissie zijn
benoemd :

Tot lid en voorzitter : de Heer Dr. H. M. Kroon, Hoogleeraar aan de Rijks-
universiteit te Utrecht ;

P. J \'t Hooft, Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in algemeenen
dienst ;

N. Arkema, Adjunct-Directeur der Vereeniging van Nederlandsche Gemeen-
ten te \'s-Gravenhage ;

C. H. van de Roemer, Voorzitter van den bond tot verbetering van den Trek-
hond, te Rotterdam ;

Jhr. L. J. Quarles van Ufkord, Eerevoorzitter der Nederlandsche Vereeniging
tot Bescherming van Dieren te Baarn.

Nieuwerwetsche kieken- en konijnenhokken in beton. Hoe iedereen deze werken
uitvoeren kan. Brussel, Beroeps vereen, der fabrikanten van kunstmatig Portland-
cement, 1929. 8°. 48 biz. met ill.

J. C. Mulder, Bijdrage tot de kennis van het primaire huidcarcinoom bij de
dieren. Proefschr. aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Fa. Schotanus
& Jens, 1930. 8°. 211 blz. met 38 afb. op 20 pl.

Lijst van officieële personen, instellingen en vereenigingen op land- en tuin-
bouwgebied. \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1930. Gr. 8°.

Mededeelingen betreffende den gezondheidsdienst voor vee in Friesland. 11de
Jaarverslag 1929—1930. Leeuwarden. 1930. 8°. 37 blz.

Varkensstamboek voor Gelderland en Overijsel. Veredeld Duitsch landvarken.
Groot Yorkshire varken. Afl. 5. 1929. Arnhem, Drukkerij en Uitg. Mij. ,,De Vlijt",
[1930]. Gr. 8°. 67 blz.

F. C. Kraneveld, Bijdrage tot de kennis van de osteomyelitis bacillosa buba-
lorum. Utrecht, Schotanus & Jens, 1930. 8°. 180 blz. m. 28 afb. op 11 pl.

C. Paci, II latte. Torino, G. B. Paravia e C. edit, tip., 1930. 16⁰. VIII -f 124 p.
c. fig. Lire 13.—

M. Guardasoni, L\'aborto epizootica e i mezzi migliori per prevenirlo e com-
batterlo. Reggio Emilia, an. poligr. Emiliana, 1929. 8°. 38 p.

J. de Lagondie, Le cheval et son cavalier. Paris, Lamarre, 1930. 12°. fr. 34.—

E. Barroil, L\'art équestre. Allures et changements d\'allures. Dressage rai-
sonné du cheval. Paris, Lamarre, 1930. Gr. 8°. 2 vol. fr. 134.—

L. Bretegnier, L\'activité psychique chez les animaux. Instinct et intelligence.
Paris, Vigot frères, 1930. Gr. 8°. 390 p. fr. 50.—

B. Lf.bourdellès et P Sédallian, Précis d\'immunologie. Paris, G. Doin et Cie,
1930. 8°. 928 p. fr. 95.—

R. Ball, Broncho. London, Country Life, 1930. 4⁰. 136 p. vv. 16 pi. from dra-
wings by G. D Armour. Sh. 10.6.—
Report of the Director of veterinary research, Southern Rhodesia, for the year
1929. [By E. W. Bevan], Salisbury, Government Printer, 1930. 8°. 14 p.

R. Graham, I. B. Boughton and E. A. Tunnicliff, Studies on porcine infec-
tious abortion. Urbana, Agric. Exp. Stftt., 1930. 8°. 240 p. w. ill.
Univ. of Illinois. Agr. Exp. Stat. Bull. No. 343.

Report of the Ontario Veterinary College, 1929. Toronto, Ontario Dept. of
Agriculture, 1930. 8°. 72 p. w. ill.

H. Metzger, Cooperative marketing of fluid milk. Washington, Government
Printing Office, 1930. 8°. 92 p. w. maps and diagr.
U.S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. No. 179.

The frozen and chilled meat trade. [By specialists], London, Gresham Publ. Co.,
1929. 8°. 2 vol. IX 267 p. w. n fig. and 15 pi. and IX 273 p. w. 19 fig. and
5 Pi-

Yearbook of Agriculture, 1930. Ed. by M. S. Eisenhower. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1930. 8°. 1086 p. w. ill., maps and diagr. S 1.50.

H. Hayes, Training and horse management in India (with Hindustance voca-
bulary). yth ed. London, Hurst & Blackett, 1930. 8°. 256 p.

F. W. Rogers Brambell, The development of sex in vertebrates. London,
Sidgwick and Jackson, 1930. 8°. 262 p. Sh. 12.—

A. P. Terhune, My friend the dog. London, Hutchinson, 1930. 8°. 288 p. w.
ill. Sh. 3.6.

Buchanan and Fulmer, Physiology and biochemistry of bacteria. Vol. 2.
London, Baillière, Tindall & Cox, 1930. Gr. 8°. XVIII -f 709 p. Sh. 34 —
F. C. Ashbrook, Rabbits for food and fur. New-York, Routledge, 1930. 8°.

S. G. Goldschmidt, The fellowship of the horse. London, Country Life, 1930.
4⁰. 202 p. w. ill. Sh. 12.6

V. M. Bell and M. D. Helser, Essentials in the selection of meat. New-York,
Wiley & Sons, 1930. 4⁰. 121 p. w. ill. and diagr. S 2.—

F. d\'Hérelle, The bacteriophage and its clinical applications. Transi, by
G. Smith. London, Baillière, Tindall & Cox, 1930. 8°. VIII 254 p. w. 10 charts.

L. Lund und E. Schröder, Tierärztliche Wurstuntersuchungen. Ein Leit-
faden zur Untersuchung von Wurstwaren. Hannover, M. & H. Schaper, 1930.
4°. VII 267 S. m. 81 Abb im Text und 2 färb. Taf. M 22.—

O. Meyerhof, Die chemischen Vorgänge im Muskel und ihr Zusammenhang
mit Arbeitsleistung und Wärmebildung. Berlin, J. Springer, 1930. Gr. 8°. XIV
350 S. m. 66 Abb. M. 28.— Geb. M. 29.80

Monographien aus dem Gesamtgebiet der Physiologie der Pflanzen und der
Tiere. Bd. 22.

Handbuch der Milchwirtschaft. In Verb, mit W. Grimmer und H. Weigmann
hrsg. von W. Winkler. Bd. 1, Tl. 2. Wien, J. Springer, 1930. 4°. X 482 S. m.
229 Abb. M. 46.— Geb. M. 49.—

Bd. 1, Tl. 2. Die Milchproduktion. Die Milchviehzucht. Fütterung, Haltung
und Pflege der Milchtiere. Entstehung, Gewinnung und Behandlung der Milch.
Bearb. von H. von Falck, Th Henkel, E. Hieronymi u. A.

A. Peters, Das Molkereilaboratorium und die gebräuchlichsten Untersuchungen
der Milch und Milcherzeugnisse. Berlin, P. Parey, 1930. 8°. 71 S. m. 33 Abb.
Molkereitechnische Lehrhefte. H. 13. M. 2.80

H. Salzwedel, Der Geflügelpraktiker. Winke und Ratschläge aus der Praxis
für die beste und billigste Anlage einer lohnenden Geflügelhaltung und deren
Betrieb. Berlin, Fr. Pfenningstorff, 1930. Gr. 8°. 178 S. m. in Abb. M 3.—
H. Friese, Legeenten und Mastenten. Ein Buch der Erfahrung über zweck-
mässige Anlagen von Entenfarmen für Lege- und Mastbetrieb mit .... Angaben
der bestbewährten Fütterungs- und Haltungsmethoden .... Berlin, Fr. Pfen-
ningstorff, 1930.

Kamerad Hund. Ein Buch für Tierfreunde. Hrsg. von A. Mühr. Berlin, Safari-
Verlag, [1930]. Gr. 8°. 189 S. m. Taf. M. 5.— Geb. M. 8.—

G. Röder, Praktische biologische Betriebskontrolle im Molkerei- und Käserei-
Betrieb. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1930. 8°. 100 S. m. Abb. u. 1 Taf. M. 2.—

H. Lichtenberg, Anleitung zur praktischen Geflügelzucht. Neu bearb. nach
den Erfahrungen der neuzeitlichen Nutzgeflügelzucht von L. Wesemann. 3te
Aufl. Gotha, Schmidt & Thelow, 1930. 8°. 52 S. M. 1.—

A. Machens, Fütterung, Haltung und Pflege der Ziege. Göttingen, Deutsche
Gesellschaft für Züchtungskunde, 1930. Gr. 8°. 20 S. m. Fig
Anleitungen der Deutschen Ges. f. Züchtungskunde. H. 7.
H. Herz, Ofganisation und Technik dänischer Molkereien. Berlin, P. Parey,
1930. Gr. 8°. 138 S. m. 32 Textabb. und 1 Landkarte. M 7.80

F. Brieger, Selbststerilität und Kreuzungssterilität im Pflanzenreich und
Tierreich. Berlin, J. Springer, 1930. Gr. 8°. XI 395 S. m. 118 Abb. M 32.—

Monographien aus dem Gesamtgebiet der Physiologie der Pflanzen und der
Tiere. Bd. 21.

Jahresbericht und Vorträge während der Bayerischen Landwirtschaftlichen
Woche 1930. München, Geschäftsstelle des Clubs bayerischer Landwirte, 1930.
10 Vorträge, u. A. : Stosz, Sterilität des Rindes. M. 2.—

J. Spann, Entwicklung und Lebensgewohnheiten der Rinderdasselfliegen und
ihrer Larven nach dem Stande der neuesten Forschungen. München, Bayer. Alm-
und Weidewirtschaftstelle, 1930. 8°. 12 S.

Rudolfine Menzel und R. Menzel, Die Verwertung der Riechfähigkeit des
Hundes im Dienste der Menschheit. Berlin, Verlagsges. Kameradschaft, 1930.
8". 202 S. m. 40 Skizzen und Abb. M. 6.80

G. Francke und V. Görttler, Allgemeine Epidemiologie der Tierseuchen.
Zusammenfassende Darstellung unserer Kenntnisse vom Wesen der Tierseuchen.
Stuttgart, F. Enke, 1930. Gr. 8°. VIII 276 S. m. 19 Abb. M. 21.—

T. van Heelsbergen, Mensch und Tier im Zyklus des Kontagiums. Der Zu-
sammenhang zwischen Krankheiten bei Mensch und Tier. Stuttgart, F. Enke,
1930. Gr. 8°. XV 167 S. m. 1 Taf. M. 8.— Geb. M. 10 —

A. Hjärre, Die puerperale Hämoglobinämie des Rindes. Eine pathologisch-
anatomische Studie bes. mit Rücksicht auf die Pathogenese der bei der Krankheit
auftretenden Leberveränderungen. Kopenhagen, Levin & Munksgaard, 1930. Gr.
8°. 150 S. m. 22 z. T. doppelseitig bedr., z. T. färb. Taf. Kr. 7.—

Acta pathologica et microbiologica Scandinavica. Suppl. 7.
A. Fischer, Gewebezüchtung. Handbuch der Biologie der Gewebezellen in
vitro. 3te Ausg. München, R. Müller & Steinicke, 1930. 4⁰. XVI -)- 661 S. m.
310 Abb. M. 79.— Geb. M. 82.—

M. Hoffmann, Futterfibel. Ein Leitfaden zu der Futtertafel der D. L. G. Neu-
bearb. von H. Münzberg. löte Aufl. Berlin, Deutsche Landwirtschaftsgesellschaft,
1930. 8°. 145 S. M 3.—. Geb. M. 4.20

Richtlinien für Bau und Anlage von Grünfutterbehältern. Hrsg. vom Verein
zur Förderung der Futterkonservierung. 2te Aufl. Berlin, P. Parey, 1930. 4⁰. 20 S.

G. Röder, Die wichtigsten Untersuchungen in der Sauermilchkäserei, ihre
praktische Bedeutung und Auswertung. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1929.
8°. 64 S. m. Abb. M. 1.50

Entwurf eines Milchgesetzes mit Begründung. [Berlin, C. Heymann, 1930].
4°. 18 S.

Ph. Stöhr, Lehrbuch der Histologie und der mikroskopischen Anatomie des
Menschen mit Einschluss der mikroskopischen Technik. 22te Aufl. Von W. von
Möllendorff. Jena, G. Fischer, 1930. 4⁰. XII 522 S. m. 446 z. T. färb. Abb.
im Text. M. 19 — Geb. M. 21.—

O. Körner, Die homerische Tierwelt. 2te Aufl. München, J. F. Bergmann, 1930.
Gr. 8°. IV 100 S. M. 6 —

F. Krause, Neue Aussichten in der Bienenzucht. Neudamm, J. Neumann,
1930. Kl. 8°. 61 S. M. i.—

W. Müller-Lenhartz und G. von Wendt, Abhandlungen aus dem Gebiete
der Tierhaltung. H. 5. Berlin, P. Parey, 1930. 8°. VIII 102 S. m. 10 Textabb.

H. 5. Die höchste Milchleistung. Anweisung f. d. Praxis auf Grund physiol.
Studien. 3te Aufl.

H. Quast, Die Rindviehzucht im Kreise Lebus unter bes. Berücksichtigung
der Milch- und Fettvererbung im Lichte neuzeitlicher Forschurgsmethoden. Ber-
lin, Landwirtschaftskammer für .... Brandenburg, 1930. Gr. 8°. 82 S. m. Abb.

W. Steck, Die latente Infektion der Milchdrüse vom pathologisch-physiologi-
schen und milchwirtschaftlichen Standpunkt. Hannover, M. & H. Schaper, 1930.
8°. M. 5 Fig. u. 20 Tab. M. 6.—-

Jahrbuch über neuere Erfahrungen auf dem Gebiete der Weidewirtschaft und
des Futterbaues. Hrsg. von F. Fai.ke und R. Geith. Jg. 10. Hannover, M. &
H. Schaper, 1930. Gr. 8°. M. 6 Textabb. M. 15.—

O. Ueberreiter, Die stumpfen Verletzungen der Bauchhöhle beim Hunde.
Hannover, M. & H. Schaper, 1930. 8°. M. 19 Abb. im Texte. M. 5.—

Fahre, Biologie, rôle pathogène et destruction de la mouche domestique. Thèse
de Toulouse. 1930.

Colliac, Les maladies spéciales aux races ,.améliorées" élevées en Gascogne.
Thèse de Toulouse. 1930.

Lloverol, Le lapin angora. Contribution à l\'étude de sa castration. Thèse
de Toulouse. 1930.

Fabié, Etude clinique et thérapeutique des sinusites chez les solipèdes. Thèse
de Toulouse. 1930.

Leblanc, Recherches sur le traitement de la distomatose et de la strongylose
gastro-intestinale du mouton. Thèse de Paris. 1930.

Potier, Contribution à l\'étude des dystocies mixtes chez la vache. Torsion de
l\'utérus. Thèse de Paris. 1930.

Gasse, De la diarrhée blanche bacillaire des poussins. De l\'élimination des por-
teurs de germes par la pullorination. Thèse de Paris. 1930.

Roussel, Contribution à l\'étude de la toxicité comparée de certains anesthési-
ques locaux chez le chien. Thèse de Paris. 1930.

Valleé, Contribution à l\'étiologie du rouget du porc. Thèse de Paris. 1930.

V. Nagele, Ueber Polyrus- und Duodenaldrüsen bei Insektivoren. Inaug.-
Diss. Wien. 1930.

K. Schnöller, Vergleichende Messungen und Untersuchungen des Schädelin-
nenraumes beim Hunde unter Berücksichtigung der Unterschiede zwischen Do-
licho- und Brachyzephalen. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

V. Grill, Exterieur und Bewegungsstudien an Wildpferden. Inaug.-Diss.
Wien. 1930.

E. Wenzel, Untersuchungen über die Beeinflussung des Blutzuckerspiegels
durch Atropin und Pilocarpin. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

W. Helmreich, Ueber die elektrische Leitfähigkeit tierischer Gewebe. Inaug.-
Diss. Wien. 1930.

M. Gortan, Ueber die Durchlässigkeit der tierischen Haut für ultraviolette
Strahlen. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

R. Jud, Ueber den Einfluss der Kohlensäure auf das Volumen und die Resistenz
der roten Blutkörperchen. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

F. Knaller, Vergleichende Untersuchungen zur Bestimmung der Infusorien-
menge im Panseninhalt. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

A. Petrowitsky, Leitfähigkeitsbestimmungen von normalem Harn und
Blutserum bei Pferd, Rind und Schwein. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

J. Uray, Untersuchungen über den Blutzuckergehalt bei Hufkrebs und über
die Schwankungen des Blutzuckerwertes. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

A. Petter, Ueber eine Kanarienvogelseuche durch Bact. Enteridis Breslau.
Inaug.-Diss. Wien. 1930.

J. Hügl, Ueber Indikanurie und Indikanämie gesunder und kolikkranker
Pferde. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

E. Heizmann, Gefrierpunkterniedrigung des Harnes und Blutserums von
Pferd, Rind und Schwein. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

J. Fligl, Viskosität des normalen Pferde-, Rinder- und Schweineharnes. Inaug.-
Diss. Wien. 1930.

A. Fischhof, Ueber den Fermentgehalt der Eifollikelfliissigkeit beim Schwein,
Rind und Pferd. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

E. Reinhardt, Experimentelle Untersuchungen über die Wirkung verschiede-
ner gefilterter Radiumstrahlen auf das Kaninchenauge. Inaug.-Diss. Königsberg.
1930. 8°. 71 S.

W. Wöhlbier, Stoffwechselversuche zum Eiweissansatz bei saugenden Fer-
keln. Inaug.-Diss. Breslau. 1929. 8°. 41 S.

H. Hüetlin, Ueber Blutbildveränderungen bei Säugetieren unter Anwendung
von Anabol und Cancisal mit Anh. : Ueber das Blutbild bei Mäuse-Impfcarcinom.
Inaug.-Diss. Freiburg i. Br. 1929. 8°. 73 S.

A. Lütteken, Beiträge zur vergleichenden Histologie der Hartsubstanzen des
Rinderzahnes. Inaug.-Diss. Würzburg. 1929. 8°. 19 S.

K. Boriss, Die Fruchtbarkeitskontrolle beim Milchvieh mit bes. Berücksichti-
gung der Beziehungen zwischen Ernährung und Fruchtbarkeit. Inaug.-Diss. Ber-
lin. 1929. 8°. 51 S.

H. Becker, Entwicklung und Stand der Rindviehzucht im Gebiete des Olden-
burger Herdbuchvereins. Tnaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 159 S.

K. HäSLER, Der Einfluss verschiedener Ernährung auf die Grössenverhältnisse
des Magen-Darmkanals bei Säugetieren. Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 8°. 76 S.

H. Konradt, Aufnahme und Form des Elektrokardiagramm von Huhn und
Taube. Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 24 S. m. 39 phot. Abb.

R. Sauter, Lässt sich die intrakutane Probe zur Feststellung des seuclienhaften
Verkalbens der Rinder verwerten ? Inaug.-Diss. Giessen. 1929. 8°. 28 S.

O. Strerath, Die Bedeutung der Membranfilter nach R. Zsigmondy für die
bakteriologische Diagnose der Tuberkulose. Inaug.-Diss. Hannover. 1929. 8°.
46 S.

K. Stiller, Hämatographische Untersuchungen bei Nierenerkrankungen des
Hundes. Inaug.-Diss. München. 1930. du Buy.

De biochemische vleeschonderzoekingsmethode van Andrjewsky. (Der Versuch
einer biochemischen Fleischuntersuchung nach der Methode von Andrjf.vsky—
Makarytscheff, Zeitsch. f. Infektionskrankheiten, u.s. w. Band 37, 1930, pg. 52.)

Makarytscheff herhaalde de proeven van Andrjewsky, ging de verschillende
onderzoekingsmethoden op hun waarde toetsen en kwam tot de volgende resultaten.

De tijdsduur bij de filtratieproef hangt van een groot aantal, moeilijk te voor-
komen, oorzaken af, als b.v. de eigenschappen van het te gebruiken filtreer-
papier, het al of niet voldoende nat zijn van de filter, enz. Daardoor is de
filtratieproef voor een beoordeeling van de verschheid van het vleesch slechts
van betrekkelijke waarde. Men moet ze beschouwen als een grove oriëntatieproef.

De quantitatieve bepaling van de H.ionenconcentratie van vleeschextract door
middel van de kolorimetrische methode is een zeer goede methode bij het be-
oordeelen van de vleescheigenschappen. Er moet echter van een zeer groot
aantal vleeschsoorten een gemiddelde p^H waarde worden bepaald, daar op dit
gebied de tot dusver aangegeven getallen niet al te zeer overeenstemmen (de
meeste onderzoekers geven een p^H van 6,— tot 6,2 als grens aan, daarboven
krijgt men reeds abnormaal vleesch).

De reactie op globuline verloopt het beste met azijnzuur. Makarytschef vond
bij zijne proeven met azijnzuur 04 % van het bedorven vleesch positief reageeren.
Versch vleesch gaf in alle gevallen een negatief resultaat.

De joodadsorptieproef van het vleeschextract was totaal overbodig, daar deze
reactie slechts dan positief was, als het vleesch als zoodanig in ontbinding ver-
keerde, waardoor het overbodig werd, deze reactie in te zetten.

Het onderzoek op Chloor blijkt vrij nauwkeurig op te gaan bij bedorven vleesch.
Voor onrijp vleesch is het klaarblijkelijk specifiek (92 % reactie).

Op ammoniak reageerde positief met Neszler\'s reagens ongeveer 80 % van
het bedorven vleesch. De Ebersche proef was hierbij slechts in 48 % der ge-
vallen positief.

Echter soms ook een positieve reactie bij absoluut uitstekend vleesch. De
NH, proef is dus slechts als een hulpmiddel te beschouwen.

De peroxydaseproef is, na de pH proef, het meest belangrijk. Vooral de snelheid,
waarmede deze reactie optreedt, is van belang. Bij alle afwijkende vleesch-
soorten is de reactie op peroxydase of verlangzaamd of geheel afwezig. Het
beste is te gebruiken benzidin voor het aantoonen van de peroxydase. Guajak-
tinctuur en naphtol zijn veel minder gevoelig, terwijl het paraphenyleendiamine
het slechtste resultaat gaf.

Een bacterioscopisch onderzoek van een ,,Abklatschpraeparaat" kan men be-
schouwen als een waardevolle oriënteenngsproet

Als eindconclusie meent Makarytscheff, dat geen enkele der verschillende
door Andrjewsky aangegeven proeven in staat is, een afdoend antwoord te
geven op de vraag, in welken toestand zich het vleesch bevindt. Slechts als
men alle proeven tegelijk verricht en de resultaten naast elkaar beschouwt, kan
men eenige aanwijzing krijgen omtrent de hoedanigheid van het vleesch.

Wat betreft de bakterieele doorwoekering geeft de methode Andrjewsky
absoluut geen uitsluitsel.

De verteerbaarheid van vleesch. (E. Mangold & H. Meyer. Forschungen und
Fortschritte. 1930, afl. 8).

Mangold en Meyer hebben een aantal waarnemingen verricht om de verteer-
baarheid van verschillende vleeschsoorten te bepalen. Zij bedienden zich daarbij
van met openingen voorziene metalen capsules, die aan een kettinkje bevestigd
en gevuld met stukjes vleesch, door de proefdieren werden ingeslikt. Nadat het

maagsap gedurende een bepaalden tijd had ingewerkt, werden deze capsules
weer te voorschijn gehaald en hun inhoud onderzocht. Honden en boschuilen
dienden als vleeschetende proefdieren; kraaien en kippen als alleseters.

Na de inwerking van het maagsap werd nagegaan, in hoeverre de dwars-
streping van de spiervezels verdwenen was. Wanneer deze verandering in de
dwarsstreping bij een bepaalde diersoort regelmatig eerder was waar te nemen
dan bij een ander proefdier, dan werd hieruit geconcludeerd, dat het eerste
proefdier het vleesch vlugger kan verteeren dan het tweede. Verliest het eene
vleesch sneller zijn structuur dan het andere bij een zelfde proefdier, dan moet
ook de eerste vleeschsoort gemakkelijker te verteren zijn.

Mangold & Meyer vonden nu, dat bij verschillende vleeschsoorten de toe-
bereiding een grooten invloed uitoefent op de mate van verteerbaarheid. Het
gemakkelijkst te verteren vleesch bleek duivenvleesch te zijn, daarop volgde
vischvleesch (voorn), dan mager varkensvleesch en dan pas rundvleesch. Alle
vleeschsoorten werden beter gekookt dan rauw verteerd. Bij den hond waren de
dwarsstrepen bij rauw rundvleesch pas na ruim n uur verdwenen, bij gekookt
rundvleesch reeds na 8 uur.

Rundvleesch was het gemakkelijkst verteerbaar als het gekookt of gebraden
was, minder gemakkelijk gekookt gedroogd, dan rauw gedroogd en het minst
versch, rauw.

De volgorde in verteerbaarheid van de verschillende vleeschsoorten was bij de
proefdieren steeds dezelfde. Mangold & Meyer meenen te mogen concludeeren,
dat dit bij den mensch ook zoo zou zijn. De tijd, om het vleesch te verteeren,
was echter bij elke diersoort wisselend. De hond was het vlugste, dan volgde
de uil, daarop de kraai en het minst vlug was de kip.

De waarde van biochemische reacties bij het vleeschonderzoek. (Quelques pro-
cédés scientifiques de 1\'inspection des viandes. Dr. Katrandjieff. Revue gén.
de méd. vét., 1929. pag. 641.)

Bij de uitoefening van het bact. vleeschonderzoek vraagt men zich, aldus
Katrandjieff, weieens onwillekeurig af, of uit het onderzoek naar de bacterieele
doorwoekering van slechts een klein gedeelte van het cadaver eenige aanwijzing
is af te leiden omtrent de werkelijk aanwezige bacteriën in het geheele
cadaver.

Katrandjieff onderzocht daarom stukken vleesch, welke ê.an verschillende
temperaturen waren blootgesteld met een zeer uiteenloopenden vochtigheids-
toestand. Elke 4 uur werd het bacteriologisch onderzoek, zoowel aërob als anaërob,
ingezet en dan nog van 3 verschillende punten van hetzelfde orgaan. Steeds
werd bovendien dezelfde hoeveelheid materiaal op de voedingsbodems uit-
gestreken.

Het bleek toen, dat men bijna geen bacteriegroei kan waarnemen in de eerste
24 uur, als het vleesch bewaard wordt tusschen 16⁰—20° C. Daarop verschijnen
enkele, onregelmatig verspreide bacteriehoopjes. Aan het einde van 5—6 dagen
vindt men op enkele plekken in het vleesch zelfs tot 250 bacteriekolonies. Boven-
dien vond men, dat in de vaatrijke gedeelten van het vleesch meer bacteriegroei
aanwezig was dan in de vaatarme gedeelten (waarschijnlijk houdt dit verband
met den grooteren bloedrijkdom daar ter plaatse en vergemakkelijken de vaat-
wandvertakkingen de bacterieele doorwoekering van het vleesch! Ref.)

In zeer droge lucht geplaatst, droogt het vleesch bij normale temperatuur
oppervlakkig in en krijgt een harden korst. In vochtige lucht ontwikkelen zich
de bacteriën zeer snel. Soms zag men in dergelijk vleesch bij uitzondering bijna
geen groei, doordat één bacteriesoort aanwezig was, welke door chemische om-
zettingen of reactie de ontwikkeling van andere bacteriën tegenging.

Om derhalve, aan de hand van het onderzoek van een zeer klein gedeelte
van het cadaver een meening uit te spreken over de bacterieele flora van het
geheele cadaver, is niet altijd mogelijk. Katrandjieff vindt het daarom beter,

het bacteriologisch vleeschonderzoek te laten gepaard gaan met enkele bioche-
mische reacties, nl.

1. De absorptie van Jodium door het vleesch. Katrandjieff gebruikte Lugol-
sche oplossing, met als indicator een oplossing van methyleenblauw of van
thionine. Bij abnormaal vleesch ziet men door de totale absorptie van het
Jodium, een blauwe kleur; hoe meer bacteriegroei aanwezig is, hoe meer de
kleur groen tot geel wordt. Vleesch, afkomstig van gestorven dienen, en waaraan
overigens niets abnormaals is waar te nemen, gaf een zeer duidelijke jodium-
absorptie te zien.

2. De alkaliepooef. Hiertoe wordt 2 c.M³. vleeschextract vermengd met 2 c.M³.
aqua destillata. Hierbij progressief 5 druppels verdund azijnzuur 1 op 100 en
daarna verwarmen. Bij normaal vleesch blijft de vloeistof helder; een vleesch-
extract van veranderd vleesch geeft een min of meer overvloedig neerslag. Deze
methode zou voldoende resultaten geven

3. De zoutproef. Is gebaseerd op het aanwezig zijn in het vleeschextract van
verschillende zouten als chloraten, phosphaten, sulfaten, enz.; oplosbaar in
water. Bij veranderd vleesch is een veel grootere hoeveelheid van deze zouten
aanwezig. Toch bleek deze reactie niet bruikbaar voor de praktijk.

4. De pH bepaling. Gezond vleesch geeft een pH van 6.— tot 6,3., „viande
altérée" van 6,6 tot 7. en nog hooger.

Halophiele mieroeoccen in gebombeerde vischblikjes. (Halophile Mikrokokken
in bombierten Appetitsildbüchsen. Dr. G. Schoop, Deutsche Tierärztl. Wochensch.
Jg- 37. PS- 753 )

In gebombeerde, niet gesteriliseerde vischblikjes waren microscopisch een enorm
aantal Gram-positieve micrococcen op te merken. Deze groeiden zeer slecht op
de gewone voedingsbodems. In verband hiermede werd gedacht dat ook nog
anaëroben aanwezig waren en deze de aanwezige 0₂, noodig voor den groei der
micrococcen, zouden wegnemen. Een nader bacteriologisch onderzoek op anaë-
roben door middel van de Zeiszier\'sehe druivensuikerbloedagarplaat was echter
negatief, ook gaven hersenbrij en lever-leverbouillon geen resultaat.

De buitengewoon sterke ontwikkeling van de micrococcen in de conserven
moest dus aan een andere oorzaak worden toegeschreven. Als zoodanig werd
vermoed het hooge zoutgehalte. Teneinde dit nog nader te kunnen aantoonen
werd een zoutvoedingsbodem gebruikt (samenstelling 850 cc. vischbouillon, ver-
kregen door 500 gr. visch op 1000 H₂0 en met een pH waarde van 7,6, verder
150 gram NaCl en 20 gr. agar-agar.) Op deze vischagar trad na 3—4 dagen
groei op.

Daarna werd aan de gewone voedingsbodemagar NaCl toegevoegd in een
hoeveelheid van 1 %, 5 % en 10 %. Inderdaad weer op die met 10 % NaCl
toevoeging de meeste groei.

Volgens dit resultaat schijnt men dus niet-halophiele en halophiele micrococcen
te moeten onderscheiden, de laatste weer verdeeld in facultatief en obligaat
halophiele stammen. Over deze halophiele microörganismen is nog weinig bekend.

Schoop noemt eenige gegevens uit de reeds bestaande literatuur. Door enkele
vroegere onderzoekers worden o.a. halophiele microccocen als oorzaak aangezien
van de bekende ,,rotseuche" bij visschen.

Een praktische beschermingsmethode tegen het uitdrogen van voedingsbodems
(Ein vorteilhafter Schutz der Nährböden gegen Austrocknung. H. Huss. Centr.
f. Bakt. 1929, ie Abt. Orig. Bd. in, pag. 498.)

Huss beveelt voor het tegen uitdrogen bewaren van cultuurbuizen het gutta-
perchapapier (Guttapercha foliata) aan. Dit wordt eenvoudig over de watten-
prop bij een licht verwarmd reageerbuisje of glaskolf geplakt; het smelt aan
den rand. en blijft vast aan het glas zitten. Door het aanbrengen van een dub-
bele laag wordt de waterverdamping nog geringer. In het gebruik bleek deze
methode buitengewoon praktisch en zeer goed te voldoen.

Over de infectiedichtheid van de dwarsgestreepte spieren met trichinen. (Studien
über den Mechanismus der Trichinelleninfektion. VI. Die Besiedelungsdichte der
quergestreiften Muskeln und ihre Abhängigkeit von den Art der Einschaltung
der Trichinenembryonen in den Blutkreislauf. Doerr & Schmidt, Centralbl. f.
Bakt. 1929, ie Abt. Originale, Bd. 113, pg. 271.)

Voor het bepalen van de „infectiedichtheid" werden groote stukken spier-
weefsel van gedoode proefdieren afgewogen; daarna met behulp van scheermes
in fijne plakken gesneden; deze tusschen 2 voorwerpglazen in platgedrukten
toestand bij zwakke vergrooting bekeken en dan werd het aantal trichinen
geteld. Het aantal trichinen op 1 gram spierweefsel geeft dan aan de mate van
infectiedichtheid.

Doerr en Schmidt vonden nu, dat, als men vrouwelijke darmtrichinen, met
rijpe embryonen in den uterus, in de vena jugularis of in de centrale stomp van
een onderbonden carotis communis inspuit, men bij het proefdier (cavia) een
spiertrichinosis verkrijgt, die, gezien de verdeeling der trichinen over de ver-
schillende spieren, geheel overeenkomt met een natuurlijke infectiemethode,
optredende na het eten van trichineus varkensvleesch.

De infectiedichtheid is bij de masseters veel grooter dan bij het middenrif of
bij de extremiteitspieren.

Bij onderbinding van een carotis communis ziet men geen verandering van
het aantal trichinen in de door deze carotis met bloed verzorgde spieren, noch
bij de natuurlijke enterale, noch bij de parenterale infectie.

Uit deze waarneming volgt, dat de verdeeling der spiertrichinen over de ver-
schillende dwarsgestreepte spieren bij een dier niet wordt beïnvloed door de
zuiver mechanisch werkende krachten van de transporteerende bloedstroom.

Spuit men vrouwelijke darmtrichinen in de periphere stomp van een groote
arterie (carotis, femoralis) dan komt het

b) dat de door de betreffende arterie direkt verzorgde spieren een buiten-
gewone sterke trichineninfectie verkrijgen, die tot dusver door geen andere
parenterale methode wordt verkregen.

Deze locale verhoogde infectiedichtheid bewijst, dat de in het bloed mee-
stroomende embryonen in ieder geval voor het grootste gedeelte waarschijnlijk
zonder uitzondering de bloedvaten verlaten, zoodra zij in het stroomgebied van
een dwarsgestreepte spier aankomen.

Terwijl Doerr en Schmidt herhaaldelijk een minstens tweemaal plaats heb-
bende passage door extramusculaire capillairen hebben waargenomen, is een
passeeren van het capillairgebied van dwarsgestreepte spieren een zeldzaamheid.

Embryonen, die men bij een natuurlijke infectie in het stroomend bloed
aantreft, hebben zich slechts in extramusculaire stroombanen bewogen.

Over het finnenonderzoek bij het rund. (Zur Untersuchung auf gesundheits-
schädliche Finnen beim Rinde. Dr. Prillwitz Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhyg.
Bd. 40, pag. 185.)

Wordt bij een rund een verkalkte fin aangetroffen, dan heeft men in vele keu-
ringsdiensten en abattoirs de gewoonte, zoo\'11 dier nog eens extra op het aan-
wezig zijn van blaaswormen te onderzoeken, door hart, kauwspieren en muscu-
laire deel van het middenrif met pijler in vele schijven te snijden. Gewoonlijk
vindt men naast verkalkte exemplaren geen levensvatbare cysticerci. Dat
dit intusschen toch nog wel kan voorkomen, blijkt uit de mededeeling van
Prillwitz.

In twee gevallen, waarbij in de kauwspieren slechts één geheel verkalkte fin
gevonden was, werden bij het nader plaats hebbend onderzoek in de tongspieren
levensvatbare exemplaren aangetroffen. de Graaf.

Reeds eenige malen is in den loop van het afgeloopen jaar het
bovengenoemde onderwerp ter sprake gekomen in ons Tijdschrift.
Het begint meer en meer aan belangrijkheid te winnen nu collega
Kerstens daarbij een teer punt heeft aangeroerd, n.1. hoe het
toezicht z.i. hervormd zou moeten worden, om een maximum
rendement op te leveren. Ik meende daarom goed te doen voor
den tekst van een voordracht over dit onderwerp, gehouden voor
den kring Amsterdam, gastvrijheid aan de Redactie te vragen.
Deze lezing handelde hoofdzakelijk over de techniek der bereiding,
welke men in dit geval althans in groote lijnen moet kennen, en
over de beoordeeling.

Onder ,,vleeschconserven in blik" wordt — althans door den
gebruiker — verstaan een vleeschproduct, dat na luchtdichte
verpakking in een blik-omliulsel aan een zóó hooge temperatuur
wordt blootgesteld, dat het een zeer groote, zoo niet onbegrensde
houdbaarheid heeft verkregen. Het is van belang reeds nu vast
te stellen dat het publiek zich blikverpakking en langdurige
houdbaarheid in correlatief verband denkt. Door een zorgvuldige
behandeling in de fabriek wordt inderdaad bederf zeer lang
tegengegaan, zooals het voorbeeld leert van blikken schapen vleesch,
welke waren opgeslagen in een levensmiddelendepot, dat door
de Engelsche poolexpeditie der „Discovery" in 1875 op 8i° N.B.
aan de Westkust van Groenland was aangelegd en door den
Deenschen poolreiziger Rasmussen in 1917 werd gevonden. De
inhoud der blikken was nog volkomen deugdelijk. Busjes bloed-
worst en kalfsvleesch van Nederlandsch fabrikaat werden in
Zwitserland na 6 jaar nog volkomen in orde bevonden, hoewel
de bewaring te wenschen over had gelaten. Houdbaarheid op
langen termijn is dus bereikbaar, doch komt niet altijd voor;
door de Berlijnsche conservenfabrikanten wordt slechts gedurende
Va jaar garantie gegeven voor houdbaarheid en smaak.

Vleesch is niet het eenige — zelfs niet het belangrijkste —
product, dat in blik wordt ingesloten en gesteriliseerd ; ook groenten,
vruchten, soepen e.a. worden op deze wijze geconserveerd; alleen
in onderdeelen der techniek bestaat daarbij eenig verschil. Funda-
menteel is het onderscheid met de meeste w\'sc/iconserven in blik.
Slechts enkele daarvan worden aan een sterilisatieproces onder-
worpen; in vele gevallen bestaat de conserveering uit het inleggen in

een bederfwerende zelfstandigheid, waardoor eenige, doch beperkte,
houdbaarheid ontstaat. Een bespreking der vischconserven zou
alleen reeds een artikel vullen en ik volsta daarom kortheids-
halve met deze enkele opmerkingen. Hoewel zij door den prijs
meer luxe- dan volksvoedsel zijn, verheugen de busconserven zich
in \'t algemeen in een zekere populariteit. Zij zijn n.1. langen
tijd houdbaar en geschikt om als stapelartikel te worden op-
geslagen door het formaat en de betrekkelijke ongevoeligheid voor
invloeden van buiten. De verschillende grootte der bussen maakt
het inkoopen naar behoefte en ook de doseering zeer gemakkelijk.
Zij nemen weinig ruimte in, zijn gemakkelijk mee te voeren, en
kunnen koud genuttigd worden of vragen slechts geringe ver-
warming, welke zoo noodig kan plaats hebben door het blik in
warm water te zetten, en zijn dus gemakkelijk en tijdsbesparend.
Vandaar dat ze in de huishouding, bij kampeertochten, in hotels,
aan boord van schepen, op ontdekkingsreizen, op eenzame posten,
tijdens expedities enz. enz. van groot nut zijn. Vooral de legers
zijn groote afnemers. In Duitschland en Oostenrijk bestonden
lang vóór den oorlog reeds speciale legerconservenfabrieken en
werkten tijdens den grooten strijd ook vele particuliere fabrieken
voor de vloot, maar vooral voor het leger, toen vanaf 1915 de
approviandeering met vleesch grootendeels in den vorm van bussen-
vleesch geschiedde. In hetzelfde jaar is een groot gedeelte van
den varkensstapel in Duitschland afgeslacht en, voor de behoefte
der burgers in komende jaren tot conserven verwerkt, vooral in
den blikvorm. Dit geschiedde onder de leiding van een speciale
afdeeling van de Zentral-Einkaufs-Gesellschaft, de bekende Z.-E.-G.,
welke naderhand haar ervaringen in boekvorm heeft uitgegeven.

Hoewel reeds Papin in de 2e helft der i7e-eeuw eenige kennis
op dit gebied gehad schijnt te hebben, geldt algemeen als de uit-
vinder van de conserveering in afgesloten verpakking de Fransche
pasteibakker Nicolas Appert. Men zegt, dat hij op de gedachte
kwam door een proef van Gay-Lussac, die druivenmost onder
een luchtledig gemaakte glazen stolp voor gisting kon bewaren.
Hoe het zij, in 1809 publiceerde hij, na 10 jaar geëxperimenteerd
te hebben, zijn methode om levensmiddelen langer houdbaar te
maken, en wel op verzoek van de Fransche Regeering, die hem
daarvoor na onderzoek een belooning van 12.000 francs toekende.
Het was toen een buitengewoon gunstige tijd voor zijn ontdekking,
omdat men zich toen in Frankrijk onafhankelijk wilde maken
van den invoer van levensmiddelen uit het buitenland, en op de
vloot het gebruik van gezouten producten zooveel mogelijk wilde
vermijden.

Onder zulke omstandigheden moest het feit, dat Appert 6 jaar
lang levensmiddelen voor bederf kon vrijwaren, wel de bijzondere
aandacht trekken. Zijn conserveeringsmethode, die veel gelijkt

op ons „Wecken", met dit verschil dat bij de laatste reeds met
overdruk wordt gewerkt, is in principe nog die van onze groot-
industrie. Echter is de verpakking in glas voor verreweg de meeste
artikelen vervangen door die in blik, omdat het eerste zeer
breekbaar is en niet de noodzakelijke sterilisatietemperaturen
verdraagt. Alleen voor artikelen, die niet boven ioo° C. verhit
worden (vele vruchten) en die welke het blik te zeer aantasten
(rhabarber) wordt nog glasverpakking in de industrie gebruikt.
Dat Appert met zijn zoo primitief gereedschap en zonder kennis
van de bacteriën als oorzaak van bederf zooveel kon bereiken,
vindt zijn verklaring daarin, dat hij hooge waarde toekende aan
een snelle verwerking en handelde in overeenstemming met de
gewoonte der toenmalige voorname Fransche koks, die steeds
werkten met uitgekookte doeken om te vermijden, dat eventueele
zeepresten den smaak der spijzen zouden beïnvloeden en die de
messen en vorken, welke zij bij de bereiding gebruikten, deponeerden
in een kokend waterbad voor de reiniging. Nu is juist de grootst
mogelijke reinheid één der grootste geheimen van de conserven-
fabricage en de sterilisatie wordt daardoor veel betrouwbaarder,
ook al past men niet zoo\'n aseptische techniek toe als Appert,
welke die bij de hedendaagsche chirurgie bijna evenaarde. In dit
verband is het wel interessant, dat in het begin dezer eeuw is
aangegeven, dieren zoo aseptisch mogelijk te slachten, volgens
een ingewikkelde techniek, hetgeen het mogelijk zou maken bij
de sterilisatie korter en lager te verhitten.

Aanvankelijk werd het steriliseeren vooral in hotels en bij
particulieren toegepast, op vrij primitieve wijze. Op een enkele
uitzondering na kan men in ons land het begin van een eigenlijke
conserven-industrie (eerst van groenten en vruchten, toen van
vleesch) stellen in de zeventiger jaren der vorige eeuw, toen het
bedrijf meer en meer machinaal werd en de blikfabricage een
grootere vlucht nam. Het hoogst werd de techniek opgevoerd in
N.-Amerika, waar men een uitweg moest zoeken voor de geweldige
vleeschoverschotten; bij de inkrimping daarvan verrezen ook
in de nieuwe productielanden (Z.-Amerika, Australië) fabrieken.
De groote vraag, vooral door de steeds in omvang toenemende
militaire organisaties en de veelvuldige oorlogen der Engelschen
in de 2e helft der 19e eeuw, waarborgde een goede markt.
Aanvankelijk werd de fabricage niet met veel zorg verricht,
hetgeen tot uiting kwam in een aantal vergiftigingen bij den
troep. In Frankrijk werden jaarlijks 3 millioen bussen a 5 porties
uitgereikt; in 1897 traden er 201 en in 1898 198 ziektegevallen
bij soldaten op, waarvan 1 doodelijk verliep. Reeds vanaf 1874
had men er vergiftigingen van kleineren omvang waargenomen.
In den Spaansch-Amerikaanschen oorlog kwam bij het Ameri-
kaansche leger massaziekte voor, bestaande uit digestiestoornissen,

tot enteritis toe. Dit had tengevolge, dat de controle op de
binnenlandsche fabrieken zeer werd verscherpt, en verschillende
legers tijdelijk geen buitenlandsche busconserven meer afnamen,
terwijl Duitschland geheel de grenzen sloot. Dientengevolge be-
droeg in 1905 de productie in de Vereenigde Staten slechts de
helft van voorheen en was zij vrijwel tot Chicago beperkt. In den
jongsten oorlog nam in de uitvoerlanden de productie weer een
hooge vlucht en ontstonden zelfs — voorloopig vrij onbetrouw-
bare — fabrieken in Paraguay en Brazilië. Maar ook deze massa-
productie kreeg na den oorlog een stoot, omdat men bij geregeld
gebruik liever het goedkoopere bevroren vleesch dan het bus-
vleesch had, dat bovendien bij geregeld gebruik gaat tegenstaan,
doordat het bij lang bewaren soms een metaalachtige smaak
krijgt en de pittige smaak van versch vleesch mist. Bovendien
— doch dit had op de vraag van het publiek minder invloed —
zou een regelmatig gebruik van busvleesch, vooral als ook andere
geconserveerde levensmiddelen gebruikt moeten worden, door het
gebrek aan vitaminen schadelijk kunnen werken. In zooverre is
het busvleesch een noodzakelijk kwaad; in de praktijk valt dit
echter wel een beetje mee.

Na deze algemeene inleiding dient een en ander gezegd te
worden over de techniek der bereiding, voorzoover deze niet
betreft het meer slagerstechnische gedeelte. De beschouwingen
hebben zoowel betrekking op vleesch-, als op gemengde conserven.

Meestal wordt het vleesch verkregen van slachtingen aan de
fabriek zelf of het wordt in onbewerkten vorm van elders aan-
gevoerd. Aan de groote militaire fabrieken stelt men hooge eischen
aan de qualiteit, en neemt bij voorkeur ossen van 4—7 jaar oud,
in goeden mestingstoestand, doch niet al te vet; in fabrieken,
die minder onder controle staan, schijnt het er vaak minder op
aan te komen. De dieren moeten niet vermoeid of ziek zijn. Het
eerste werk is het sorteeren van het vleesch in dunnere en dikkere
stukken ; beenderen, pezen, peesplaten, overtollige vetdeelen enz.
worden verwijderd. Daarna vindt — vaak machinaal, met wieg-
messen — een verkleining plaats in nog vrij groote stukken. Als
dit voor het product noodig wordt geacht, worden deze stukken
eerst gezouten ; de volgende fase is het voorkoken van het vleesch,
hetgeen om bepaalde redenen gewenscht kan zijn. Nogmaals worden
nu nog aanwezige ongewenschte deelen verwijderd, het vleesch
wordt verder verkleind, zoo noodig met kruiden enz. gemengd,
en dan in het verpakkingsmiddel gedaan. Nu wordt er bouillon
(speciaal bereid of van het voorgekookte vleesch afkomstig) of
ook slappe pekel (dit laatste vooral bij worst conserven) toegevoegd,
of het product wordt droog ve ?.kt, en dan gaat men na lucht-

dichte afsluiting over tot de sterilisatie, behalve bij een aantal
producten, die ik later zal noemen, en waarbij met lagere tempera-
turen wordt volstaan. Bij de Amerikaansche producten — althans
bij de blikken van grooter formaat - past men luchtverdunning
in de doozen toe en moet de wand dus den vorm van den inhoud
hebben. Hoewel reeds bij het leege blik op defecten gelet moet
worden, wordt na afkoeling opnieuw een onderzoek ingesteld naar
lekken, waarna de bussen grondig gedroogd en van vuil en bouillon
gereinigd worden; zij worden dan soms gelakt, met zuurvrij vet
ingewreven om roesten te voorkomen, van een etiket voorzien en
tenslotte droog en vorstvrij bewaard, eventueel na een systematisch
onderzoek of de sterilisatie al dan niet betrouwbaar is geweest.
In dezen geheelen gang van zaken kan de machine op meer of
minder uitgebreide schaal menschenarbeid vervangen ; echter wordt
zelfs in Amerika de controle na de verkleining steeds door menschen-
handen verricht, omdat anders de qualiteit minder goed zou kunnen
worden. Het transport en het vullen der blikken geschiedt echter
vuorzoover de grondstof dit mogelijk maakt, door vaak roteerende
vulmachines. Ook de sluiting geschiedt meest machinaal. Veel
meer dan hier vindt men in Amerika het automatisch reinigen
der blikken vóór en na de sterilisatie; in het laatste geval door
passage van een loogbad en van opvolgende reinigende baden.
Hier worden ze meestal gedroogd door afwrijven met houtspaanders,
daar door heete lucht.

De conservenindustrie staat voor de moeilijke taak om voor
niet al te hoogen prijs een product te leveren, dat door het publiek
smakelijk wordt gevonden, dat dus niet droog en niet taai van
vezel, als uitgekookt vleesch is; het moet voldoende saprijk en
aromatisch zijn zonder dat het blik teveel vocht bevat. Verder
mag bij de daarvoor in aanmerking komende producten de con-
sistentie niet te week zijn, doch moet men ze nog vrij goed kunnen
snijden. Tenslotte dient de houdbaarheid zeer groot te zijn. Deze
eischen zijn min of meer tegenstrijdig, want hoe hooger de ver-
hitting en hoe langer haar duur, dus hoe grooter de houdbaarheid,
des te meer lijdt het product. De voorbeelden zijn talrijk, dat
de houdbaarheid aan de smakelijkheid wordt opgeofferd, terwijl
het publiek in den waan verkeert een product te koopen, dat onder
normale omstandigheden absoluut houdbaar is.

Twee bereidingswijzen worden toegepast. De meest gebruikelijke
is die, waarbij het vleesch vóór de sterilisatie bij 85—ioo° C.
gedurende 5—30 minuten wordt gekookt, alvorens de definitieve
verkleining plaats vindt. Bij grootere stukken, van b.v. 2—3 K.G.
of bij hammen en tongen, waar het langer duurt vóór de bloedige
kleur van het sap ook centraal is verdwenen, is de duur van het
voorkoken langer, tot 2 a 2\\ uur toe. Naast deze klassieke kennen
wij de z.g.n. Berlijnsche methode, waarbij het vleesch niet of

slechts licht gezouten in het blik wordt gedaan in nog rauwen
toestand. Zij levert wel een smakelijker product, doch schijnt
toch niet algemeen ingang te vinden, ook al is het gewichtsverlies
voor den fabrikant veel geringer. Men heeft n.1. als bezwaren,
dat men het gewicht van den vasten inhoud niet meer kan be-
palen, dat het product moeilijk is te snijden en een leelijke grauwe
kleur heeft omdat het niet gezouten is. Door de fabrikanten
wordt wel gezegd, dat bij het voorkoken de duur der eigenlijke
sterilisatie korter kan zijn (hetgeen proefondervindelijk van weinig
beteekenis bleek te zijn, en volgens Kallert en Standfusz
hoogstens 10 minuten bedroeg). Bij het voorkoken is er een be-
langrijk gewichtsverlies, ongeveer 30 a 40 %, vrijwel recht even-
redig met den kookduur. Men kan dit een weinig reduceeren door
vóór het koken het\' vleesch eenigen tijd in water te laten staan,
door herhaaldelijk denzelfden bouillon te gebruiken of door het
vleesch na het koken eenigen tijd in den bouillon te laten weeken,
Wanneer men het vleesch tevoren 24—36 uur in ijswater legt,
wordt ook de kleur beter, volgens Amerikaansche opgaven. In
den bouillon en het week water zijn een groot gedeelte van de
extractiefstoffen overgegaan ; het vleesch heeft deze verloren, en
daarom wordt dikwijls de bouillon later weer bijgevuld, teneinde
den smaak iets te verbeteren, terwijl het overige tot vleesch-
extract kan worden verwerkt. In de warme maanden moet men
goed toezien, dat de bij te vullen bouillon intusschen niet bedorven is.

Het blik is ook eenige aandacht waard. Het bestaat uit plaat-
ijzer, waarop een laagje tin (in Amerika gemengd met zinkchloride)
wordt aangebracht. Geheel tinnen busjes zouden te zwak zijn en
loodtoevoeging is in de meeste landen bij blik dat moet dienen
voor levensmiddelenverpakking, verboden. In Frankrijk mag het
tin noch het soldeersel noch de lak die aan de buitenzijde wordt
aangebracht, lood bevatten. In Duitschland is 1% voor de inwendige
vertinning en 10% voor uitwendige soldeering toegestaan. Veel
komt bij den tegenwoordigen stand der techniek het laatste er
niet meer op aan, daar de blikplaten op rollen zóó op elkaar
worden geperst, dat geen soldeersel bij den inhoud kan komen,
en de mantel meer gelascht wordt dan gesoldeerd. Druppels metaal
aan den binnenkant zijn dan ook altijd zuiver tin. De vertinning
is een goede beschutting tegen inwerking van den inhoud, doch
kan o.a. door vruchtenzuren en azijnzuur aangetast worden, hetgeen
zelfs tot perforaties kan leiden. Tin is wel relatief onschadelijk,
maar grootere hoeveelheden schijnen bij inwendig gebruik bij
gevoelige personen toch storend te kunnen werken. Als de inhoud
agressief is, wordt de wand wel gevernist. Deze vernis mag natuur-
lijk geen schadelijke bestanddeelen afgeven, ook geen stoffen met
smaak, kleur of geur, en mag niet afbladeren. De dikte noch de
kleur (afhangend van de temperatuur van het opbranden) zijn

recht evenredig met de weerstandskracht. Soms wordt het blik,
wanneer men voor aanvreting van de tinlaag vreest, nog van een
perkamenten voering voorzien.

In ons land bestaan geen speciale voorschriften, doch mag de
inhoud geen schadelijke bestanddeelen bevatten en eischt boven-
dien het Vleeschwarenbesluit, dat de blikverpakkinggeen schadelijke
bestanddeelen mag afgeven.

Over de aantasting der blikken zal ik bij het hoofdstuk bederf
nog iets meedeelen en ga thans over tot de sluiting der busjes.

In den beginne werden de blikken algemeen dichtgesoldeerd.
Van lieverlede is dit vervangen door het felsen, waarbij het
deksel, eventueel de bodem, door sluitmachines als het ware
op den mantel wordt gevouwen (het laatste reeds in de blikfabriek).
Dit geschiedt met tusschenlegging van een gummi-, soms van een
papieren ring, waardoor voor kleine bussen toch een voldoende
dichte verpakking ontstaat. Volgens Amerikaansche ervaringen
is echter voor bussen boven 2 pond dichtsoldeeren zekerder. De
gefelste blikken kent men daar onder den naam van sanitary-
of „open top" cans ; de andere heeten packers- of „hole and cap"
cans, omdat daarbij een grootere vulopening in de reeds grooten-
deels gesloten bus overblijft, waarop naderhand een dekseltje wordt
gesoldeerd, waarbij het inloopen van soldeersel niet mogelijk is.
De sanitary cans vinden ook toepassing, wanneer lagere tempe-
raturen voldoende zijn, b.v. bij gezouten vleesch. De vorm van
de blikken kan zijn rond, doch is ook wel rechthoekig of aan-
gepast aan den inhoud. Bij de gesloten bussen vindt men in het
dekseltje een met soldeersel gesloten opening, welke voor het
luchtledig maken heeft gediend, en welke aan de binnenzijde vaak
door een klein plaatje wordt beschermd, opdat tijdens het proces
der luchtverdunning geen vleeschdeeltjes de opening afsluiten.
Het onttrekken van lucht geschiedt het meest in Amerika, doch
ook hier wel bij hammen of sommige voor de tropen bestemde
worstconserven. Ervoor zijn als argumenten aangevoerd een be-
trouwbaarder sterilisatie, omdat lucht een zeer slechte geleider
is en misschien ook omdat bij geringer spanning met een lagere
temperatuur zou kunnen worden volstaan ; verder geschiedt het
omdat het de oxydatie zou tegengaan, zoodat de smaak beter
behouden blijft. Door het aansluiten der wanden zou een snijd-
baarder product worden verkregen, terwijl onder omstandigheden
lekken spoedig na de fabricage ontdekt worden. Ook zou er minder
kans zijn, dat bij de sterilisatie de bussen door te sterke uit-
zetting van den inhoud lek worden. Men acht een vacuum vooral
noodzakelijk bij de groote, dus gesoldeerde blikken. Het spreekt
vanzelf, dat luchtverdunning alleen geen garantie voor houdbaar-
heid beduidt, daar de anaerobe bacteriën even goed blijven groeien.

het gevulde blik open verhit tot kooktemperatuur en daarna
nog heet gesloten, en ontstaat dus het vacuum pas nadat de
geheele sterilisatie beëindigd is, en de inhoud zich bij de afkoeling
samentrekt. Voor deze bewerking leen en de sanitary cans zich
het best. Bij de 2e methode wordt het blik gesloten verhit; dan
wordt op een bepaald punt een druppel soldeersel tot smelten
gebracht; de lucht, die onder spanning staat, ontsnapt met groote
kracht, en nu wordt de opening gesloten, waarna de sterilisatie
wordt voortgezet. Deze vrij primitieve methode met vrij inconstant
resultaat is grootendeels vervangen door machinale methoden,
waarbij een vacuumpomp het blik tot een bepaalden, voor elk
product verschillenden graad (in verband met de grootte van het
blik en de noodzakelijke temperatuur) luchtledig zuigt. Het zou
te ver voeren deze methoden hier te bespreken ; ik volsta met
de vermelding, dat bij de nieuwste machine, die sedert enkele
jaren ook in ons land is ingevoerd, het in veel gevallen mogelijk
is lekken reeds vóór de sterilisatie te ontdekken, doordat het niet
gelukt de opening in het deksel te sluiten. Bij blikken met
luchtverdunning moet men er wel op letten, dat de vorm aan
dien van den inhoud aangepast moet zijn, daar zij anders bij
een iets te diep vacuum in elkaar zakken na de sterilisatie.

De belangrijkste der bewerkingen is de sterilisatie; daarvan
hangt alles af, en daarover zijn dan ook tal van onderzoekingen
ingesteld. De geheele conserven bereiding is een vertrouwenszaak ;
daarom is het min of meer vreemd, dat men bij allerlei regelingen
den fabrikant ten aanzien van het meest essentieele gedeelte, de
sterilisatie, zooveel vrijheid heeft gelaten. Dit geldt niet voor de
militaire organisaties, die, geleerd door geldelijke schade, doch
bovenal door massa-vergiftigingen, juist hier het zwaartepunt der
controle legden. De zaak zou vrij eenvoudig zijn als het vleesch
zijn natuurlijke steriliteit behield of als men alleen met bacteriën
en niet met de zeer veel resistentere sporen te doen had. Er
bestaat echter alle gelegenheid dat het vleesch met deze laatste
verontreinigd raakt; soms zijn zij reeds van te voren aaanwezig,
wanneer bedorven vleesch wordt gebruikt of wanneer het van
zieke of vermoeide dieren afkomstig is, en zijn dan door het
geheele vleesch verspreid. Doch ook vleesch, dat oorspronkelijk
kiemvrij is, wordt gedurende de verschillende bewerkingen zeker
met sporen bezoedeld, vooral wanneer het bedrijf niet zindelijk
wordt uitgeoefend. Het onthuiden, het verder afslachten, de ver-
kleining zijn evenzoovele bronnen van infectie, de toevoeging
van groenten en kruiden is een andere. De blikken moeten vóór
de vulling met heet water of soda-oplossing worden gereinigd en
daarna met koud water worden nagespoeld ; enkele Amerikaansche
fabrieken passen stoom-sterilisatie toe. Het gereedschap en de
tafels, alsook de machines, moeten herhaaldelijk gereinigd worden ;

blijven vleesehdeeltjes één nacht in een machine achter, dan kan
de geheele productie van den volgenden dag bederven. Veel be-
zoedeling kan voorkomen worden, maar bij de slachting is dit
niet wel mogelijk ; een aseptische slachtmethode zooals zij door
Dosquet is aangegeven in \'t begin dezer eeuw, is in de praktijk
niet door te voeren. Bevinden de sporen zich bij postmortale
besmetting alleen aan de oppervlakte, bij het verkleinen en vullen
komen zij natuurlijk tot in het centrum van het blik; hetzelfde
effect dus als was het vleesch ook centraal geinfecteerd. Sporen
zijn zeer resistent, kunnen droge warmte zeer lang verdragen en
worden volgens Christen (het betrof een onderzoek bij hooi- en
aardebacillen) onder stoomdruk gedood :

Onder zeer ongunstige omstandigheden zijn de tijden soms nog
langer. Bac. putrificus, een veel gevonden conservenbederver,
heeft sporen, die pas na 105 minuten bij ioo° C. en na 25 min.
bij 120⁰ C. gedood worden. Kneubühler toonde bij een onder-
zoek van groentenconserven aan, dat sporen van bac. mesen-
tericus niger daarin veel resistenter zijn dan in vitro, en dat de
aard van den inhoud invloed heeft op de weerstandskracht.

Om absolute steriliteit te verkrijgen moet men dus wel zijn
toevlucht nemen tot temperaturen boven ioo° C. Veelvuldig is
van militaire zijde geëischt, dat een temperatuur van 116° C. in
het centrum wordt bereikt en voldoende lang daar inwerkt om
steriliteit te waarborgen. Van verschillende zijden zijn proeven
genomen en deze hebben ertoe geleid, dat een temperatuur van
± 120° C., d.i. die bij 1 atmosfeer overdruk, als de meest ge-
schikte is aangenomen. In Frankrijk werd door de commissie
Brouardel een verhitting van 2 uur op 120° C. bij blikken van xo
porties gewenscht geacht, gerekend vanaf het oogenblik, dat het
kookapperaat deze temperatuur heeft. Bischoff en Wintgen, die
tezamen met Pfuiil de indringing der warmte controleerden,
onder aanwending van thermo-elementen, vonden voor 600-grams-
bussen (d.i. 3 porties) 81 minuten bij 117⁰ C. . voldoende, doch
daarbij leed het vleesch vooral wanneer het mager was, meer dan
bij 70 minuten op 120.5⁰ C., welke bovendien in sommige gevallen
tot 60 minuten teruggebracht konden worden. Voor 200-grams-
blikken kon met 50 minuten worden volstaan. Overeenkomstige
feiten zijn gevonden door Kallert en Standfusz bij de Z.E.G.;
bij de sterk waterhoudende leverworst zou 60 minuten bij 117⁰ C.
reeds voldoende zijn. Bij grootere blikken moet de temperatuur
langer inwerken. Serger, leider van een proefstation voor de
Brunswijksche Conservenindustrie, geeft aan dat vleesch hetwelk

voorgekookt of gebraden is, niet vast in de doos is gevuld of
waarbij bouillon is toegevoegd, de volgende tijden noodig heeft
{bij I2i° C.): V» K.G. blik 20 min. ; 1 K.G. 30 min.; 2 K.G.
40 min. Bij rauw ingesloten en vaste massa\'s resp. 40, 60 en 80
min., dus dubbel zoo lang. Ook de bevindingen van Kallert en
Standfusz gelden voor rauw ingesloten vleesch ; zij hebben echter
betrekking op varkensvleesch, dat in de industrie minder wordt
gebruikt. Volgens de cijfers van Serger zou er dus wèl een groot
verschil zijn tusschen voorgekookt en rauw vleesch. Kossovicz
•en Nassau, die evenals de meeste onderzoekers hun onderzoekingen
verrichtten bij rundvleesch, vonden 45 min. op 120⁰ C. voldoende
voor 250-grams-bussen, doch onder ongunstige omstandigheden
werd deze soms nog doorstaan. Er zijn verschillende factoren,
die van invloed zijn op het indringen der warmte; in een weten-
schappelijk geleid bedrijf moet daarom voor elk product
afzonderlijk, in verband met de omstandigheden in de fabriek
en de eischen die aan het product worden gesteld, de beste tijd
en temperatuur experimenteel vastgesteld worden. Dit geschiedde
in de Duitsche militaire fabrieken op aandringen van Pfuhl
door middel van sporenhoudende aarde, die in papieren zakjes
in het centrum van proef blikjes werd gebracht en volgens
Kossovicz door putrificussporen zou kunnen worden vervangen.
Door de regeling afhankelijk te maken van het te steriliseeren
product komt men tot de Amerikaansche techniek, die ik, evenals
enkele Hollandsche gegevens, bij het hoofdstuk bederf zal be-
spreken. Alleen wil ik hier nog vermelden, dat men zeer gevoelige
producten, als wild en ganzenlever, ook wel gefractioneerd
steriliseert, b.v. 3x2 uur op ioo° C.

De eerste proeven over de indringing van warmte in vleesch
zijn gedaan door Abel, evenwel bij groote stukken en met weinig
verfijnde instrumenten. Pfuïil heeft in samenwerking met Bischoff
en Wintgen, met thermo-elementen proeven gedaan in het groot-
conservenbedrijf. Het bleek nu dat van invloed zijn de grootte
van het blik, de soort van vleesch, ras, geslacht, leeftijd, mgstings-
toestand, lichaamsgedeelte, vaste of losse vulling, de aanwezigheid
dan wel het ontbreken van vloeibare bijvulling; en dat de
temperatuursverhooging langzamer gaat, naarmate het eiwit meer
coaguleert. Ook bevestigden zij de bevinding van Abel dat de
warmte sneller in de lengte dan in de dwarsrichting der spier-
vezels indringt, en daardoor zeer ongelijkmatig voortschrijdt.
Vleesch is geen goede warmtegeleider, doch beter dan vet, terwijl
lucht een zeer goede is. Hoewel bouillon de warmte niet snel
geleidt, werkt vloeistof toevoeging toch versnellend op de warmte-
indringing, doordat er stroomingen optreden. Bij droge, vooral
bij vaste vulling moet de temperatuur uitsluitend door geleiding
zich voortplanten; alle factoren — mede de aanwezigheid van

lucht — werken dus mede om de sterilisatie te bemoeilijken.
Volgens Rubner geleidt vet 1,82 maal zoo slecht als vleesch;
hierdoor en door het feit, dat er de mindere soorten vleesch voor
gebruikt worden, konden Kossowicz en Nassau verklaren, waarom
hacliée lastiger is te steriliseeren dan gulasch (beide worden in
Oostenrijk veel geconsumeerd).

Wanneer gesteriliseerd wordt in een autoclaaf, moet men bij
de sterilisatieduur altijd nog 5—8 minuten optellen, omdat alle
lucht eerst door stoom verdreven moet worden. Luchteilanden
zouden kunnen maken, dat daar geplaatste bussen onvoldoende
gesteriliseerd worden. Ook geeft de manometer dan een hoogeren
druk aan dan met de temperatuur overeenkomt. Kallert en
Standfusz en ook Serger gaan uitvoerig hierop in. Door het
plaatsen van een thermometer, liefst zelfregistreerend, is hieraan
tegemoet te komen. Volgens Belser moet men ook rekening
houden met het voorkomen van luchteilandjes in de bussen zelf,
waar de sporen dan niet gedood worden. Dit vindt natuurlijk
zijn oorzaak in een onvoldoende vulling, waarbij men de vloeistof
sneller heeft toegevoegd dan wenschelijk is, omdat de spiervezels
nog vocht absorbeeren. Wanneer alle lucht is verdreven, dan
komen aanwijzingen van den manometer van 1, i¹/*, 1V2. ^l3/i ^en2 atmosferen overeen met temperaturen van den waterdamp
van 100, 105, 112, 117 en 121⁰ C. De tijd, die noodig is, om den
autoclaaf van ioo° tot de maximumtemperatuur te verwarmen,
dient ook nog bij den sterilisatietijd gevoegd te worden.

In de grootbedrijven wordt veel gebruik gemaakt van autoclaven ;
in kleine, waar geen stoomleiding is, kan men ook in gesloten
ketels met ondervuur het water aan de kook brengen. Men heeft
dan een langzame, gelijkmatige verwarming. Kallert en
Standfusz geven aan, dat in de voor het leger werkende Duitsche
particuliere fabrieken bij toepassing van dit systeem was voor-
geschreven, dat vanaf het oogenblik, dat de temperatuur 8o° C.
is geworden tot eene van 113 a 116⁰ C. is bereikt, rundvleesch
80, varkensvleesch 60 minuten verhit moet worden. Een fabriek
met zeer goede resultaten wat betreft de steriliteit deed het water
langzaam tot 120° C. verwarmen en verhitte dan nog 20—30
minuten. Sneller kan men werken als men inplaats van een
ondervuur stoomtoevoer heeft om het water te verwarmen. Het
snelst komt men echter met een autoclaaf tot zijn doel. Naast
de genoemde heeft men nog de open bad-methode, waarbij dus
op 100⁰ C. wordt verwarmd tenzij men het water door een zout-
of chloorcalium-oplossing of door een oliebad vervangt, in welk
geval men een hoogere temperatuur kan bereiken.

Uit het gegeven overzicht blijkt wel, dat er bij de sterilisatie
wel eenige variatie mogelijk is, doch dat het proces toch een groote
nauwgezetheid eischt en dat het niet uitgesloten is, dat ook van

overigens zeer goed werkende fabrieken door toevallige omstandig-
heden wel eens blikconserven bederven ; iets wat alle onderzoekers
erkennen. Het moet verwonderen, dat van de minder zorgvuldige
fabrikanten niet meer bedorven materiaal wordt aangetroffen.
Het feit, dat het soms heel wat schijnt te kunnen lijden, maakt
dat niet ieder even nauwkeurig toeziet. Toch worden zoo voor
en na nog wel eens partijen conserven in beslag genomen; in
Amsterdam in 1929 meer dan 9000 blikken, waarvan 8349 bussen
leverpastei (7976 in het zomerkwartaal).

Met 4 mogelijkheden hebben wij daarbij rekening te houden,
aannemende dat het vleesch niet reeds bedorven was toen het
in het blik werd gedaan. In de eerste plaats dient het vullen van
het blik spoedig gevolgd te worden door het sterilisatieproces,
vooral als de temperatuur van de omgeving hoog is. In Amerika,
waar men waarschijnlijk over voldoende koelgelcgenheid de be-
schikking heeft, is daarvoor 1 dag aangegeven, doch 6 uur wanneer
het materiaal betreft, dat reeds gesteriliseerd was, doch dat wegens
een opening in het blik opnieuw behandeld moet worden. Vaillard
zag bij warm weer bederf in 12—24 uur optreden, en Balland
wil een maximumtijd van slechts 4 uur toestaan. Bedorven kan
de inhoud ook zijn wanneer bij een bus die door bederf gasvorming
vertoonde, dit gas door een gewetenloos fabrikant kunstmatig is
verwijderd en de inhoud opnieuw is gesteriliseerd. In al deze
gevallen worden de bacteriën gedood als de temperatuur maar
voldoende hoog is gesteld.

De twee hoofdoorzaken voor bederf zijn echter: i° onvoldoende
sterilisatie; 2° defecte bussen. In het eerste geval hebben dan
bacteriesporen de verhitting doorstaan en kiemen onder hoogere
temperaturen, b.v. in een zonnige etalage of in de buurt van de
verwarming, weder uit.

Reeds eerder vermelde ik hoe het vaak voorkomt, dat het
met de temperatuur niet zoo nauw wordt genomen om toch
vooral de smakelijkheid te behouden. En nu schijnt het in de
praktijk wel mee te vallen, wanneer maar zindelijk wordt gewei\'kt
en lager temperatuur door langer kookduur wordt gecompenseerd.
Gelijk uit de desbetreffende (waarschijnlijk militaire) staat, (die
echter gemiddelde cijfers geeft waarvan voor den handel soms
belangrijk wordt afgeweken), is te zien, wordt dit systeem in
Amerika gevolgd. Men gaat dan meestal niet hooger dan 115° C.,
en steriliseert sommige producten als corned beef, ossetong,
varkenspootjes, bij 105° C., maar de minimumtijd is daarbij voor
de kleinste busjes, die van 12 ounce (een ounce is ruim 28 Gr.)
bij corned beef en varkenspootjes 2¹f_t uur en 2 uur voor de twee-
ponders van ossetong, welke eenige uren zijn voorgekookt.

6-ponds blikken van corned beef worden 5 uur bij 105° C.;
14-ponds bussen 6 uur bij 109° C. gesteriliseerd. Het zijn vooral
de bewerkte stukken, die op 113—115⁰ C. worden verhit; verder
is van invloed of het vleesch gezouten is en of het vochtig of
droog verpakt is. Tijden beneden i¹/^ a 2 uur worden echter
niet aangegeven. In fabrieken, die uitsluitend voor den handel
werken, wordt vleesch dat langdurig gezouten is soms 3¹/₂ uur
in een waterbad verhit, doch 6 uur wanneer het slechts kort
gezouten is. Daarnaast zijn er andere, die 2¹/₂ uur onder hoogere
stoomspanning verhitten. Het leger betrekt soms wel uit deze
fabrieken, doch stelt b.v. bij corned beef hash als verplichting
een passage door broedkamers, waarover straks nader zal worden
gesproken. In Engeland geldt in het algemeen, dat 5 oz. tot
14 pd.\'s blikken (behalve worst is alles goed voorgekookt ge-
durende 5—30 minuten) 10—45 min. op 112,5° C. worden ge-
steriliseerd. Sommige fabrieken zouden zelfs temperaturen van
132,5° C. aanwenden. Hollandsche cijfers zijn indertijd in de
„Vee- en Vleeschhandel" opgenomen. De hoogste temperatuur,
die daarin is opgegeven, (uitgezonderd die bij kracht vleesch) is
110° C. voor leverpastei gedurende 45 min. voor ¹/_i pd.\'s en
60 min. voor halfpondsblikken, exclusief de tijd, die noodig is
om den autoclaaf op temperatuur te brengen. Dit zou een groote
houdbaarheid waarborgen. Dat in de praktijk hier wel ver beneden
wordt gegaan, bleek hier bij een fabriek met veel slechte busjes
waar men slechts op ruim ioo° C. verwarmde. Voor corned beef
staat aangegeven : zespondsblikken 3³/₄ uur op ioo° C. (Amerika
5 uur op 105° C.); voor Weener worstjes al naar de grootte van
het blik 20—45 min. op 90° C. voor inlandsch gebruik, 30—60
bij dezelfde temperatuur wanneer zij voor export bestemd zijn ;
in Amerika echter 1—272 uur op xi2° C. Bij de Nederlandsche
producten wordt verschil gemaakt of zij voor export (vooral naar
de tropen) moeten dienen, omdat daarbij de uitwendige omstandig-
heden het meest ongunstig zijn, of dat ze voor het binnenland
bestemd zijn. (De „Deutsche Landwirtschaftliche Gesellschaft"
stelt als eisch voor „Dauerwaren", dat zij een reis heen en terug
naar de tropen zonder hinder verdragen). Uit de gegeven cijfers
(die voor vleeschsoorten, welke uit haar aard geen sterilisatie
verdragen, blijven buiten bespreking) blijkt dat—met een enkele uit-
zondering, als „krachtvleesch in blik", dat vergeleken kan worden
met vleesch geconserveerd volgens de Berliner methode — men
in Nederland met lagere temperaturen denkt te kunnen volstaan,
voorzoover tenminste de lijst van de Vee- en Vleeschhandel als
maatstaf kan dienen. Misschien stellen zij voor sommige fabrieken
wel maxima voor, die nooit bereikt worden. Volgens Amsterdamsche
ervaringen staan vele Hollandsche producten in houdbaarheid
bij de buitenlandsche ten achter.

Als niet anders aangegeven, is bij autoclaafsterilisatie de duur van het op stoom
brengen 8 minuten, en die van het verminderen van den stoomdruk 8 minuten. Alleen
bij krachtvleesch in blik is dit voor beide 15 minuten. Alle tijden zijn exclusief deze han-
delingen.

Men moet rekening houden met de omstandigheid, dat sommige
producten, die in blik verkocht worden, in \'t geheel niet ge-
steriliseerd zijn. Voorzoover het de inlandsche betreft, zijn te
noemen boterhamworst, die voor inlandsch gebruikt niet wordt
gesteriliseerd, doch vóór de verpakking i¹/^ a 2 uur op 8o° C.
wordt verhit, verder rookvleesch. Ook worsten (worstconserven
kunnen al of niet in omhulsels in het blik gedaan worden), welke
ongekookt worden gegeten (cervelaat-, plock-, metworst en salami)
LVII 71

behooren tot deze groep. Af en toe wordt lucht verdunning toegepast.
Deze producten, die dus slechts beperkte houdbaarheid bezitten,
kunnen met of zonder omhulsel in het blik worden gedaan. Ook
ham, die bij te langdurige verhitting stukkookt, behoort niet tot
de echte conserven. Bij voorzichtige behandeling en groote zorg
tijdens het bewaren is de maximumtermijn daarvoor, naar in den
handel wordt opgegeven, ongeveer één jaar, behalve bij de z.g.n.
gekookte ham, die sterk gezouten is en veel minder snel bederft.
Tenslotte is er niets wat den fabrikant beletten kan, allerlei
ongebruikelijke vleesch waren in blik te verpakken als hij den
keuringsdienst om den tuin wil leiden.

Op verschillende zaken, waarop bij de sterilisatie gelet moet
worden, heb ik reeds gewezen en ik kan daarom de tweede bron
van bederf bespreken, n.1. het defect zijn der busjes. De lekken
kunnen zijn gepraeformeerd, of tijdens de bewerking zijn ontstaan.
Het eerste is b.v. het geval bij onvoldoende vertinning of slechte
afwerking aan de naden ; verder ter plaatse van ingestampte
letterteekens. Ook wanneer roestige blikken worden gebruikt,
kunnen er defecten bestaan. Volgens Kallert en Standfusz is
het een kunstfout van den conservenfabrikant, zulke busjes te
gebruiken, omdat een geoefend oog zeer kleine openingen kan
ontdekken door het blik tegen het licht te houden. Ook Kossowicz
en Nassau geven dit aan, en in Amerika vindt men iets dergelijks
vermeld. Een loupe heeft in de fabriek weinig nut; zoo is het ook
met eenige zeer omslachtige methodes, die Serger aangeeft en
die min of meer als Spielerei zijn te beschouwen. Bij den tegen-
woordigen stand der techniek behoeft bovendien het gebruik van
defecte blikken niet op groote schaal voor te komen, daar
Amerikaansche blikfabrieken reeds garantie geven voor 5 °/oo
defecte bussen. In de conservenfabrieken kunnen lekken behalve
door roesten ook ontstaan bij het sluiten. Wanneer de sluitmachine
minder goed werkt, b.v. door versleten zijn der rollen, wordt de
vouw te slap en gaat bij verwarming gapen, vooral boven den
mantelnaad. Ook kunnen scheurtjes ontstaan bij het sluiten.
Slechte machines zijn de oorzaak van een massa-fabricage van
defecte blikken. Tijdens de sterilisatie kan door te snel afblazen
van den stoom overdruk in de busjes ontstaan en worden de
felsnaden uit elkaar gewrongen ; daarom moet de stoomdruk slechts
geleidelijk, b.v. in 5—8 minuten verminderd worden. Er zijn
Amerikaansche fabrieken, waar men den stoom vervangt door
lucht van dezelfde spanning, en die weer door kouder water. Het
is verder gewenscht de blikken snel af te koelen, daar anders door
de langere nawerking der warmte het product te lijden heeft.

I)en i-jden April van dit jaar werd ik gewaarschuwd, dat bij de
keuring een varken was aangetroffen, dat in het bezit was van
drie nieren ; dit varken was bovendien een binnenbeer.

Inderdaad bleek, bij de nadere beschouwing, dit dier drie nie-
ren te bezitten, en wel twee links, en één rechts, terwijl de rechter
testis in het abdomen was achtergebleven. Het gewicht van het
verder normale varken bedroeg 119 K.G.

De rechter nier is wat vorm, noch wat plaats aangaat afwijkend.
De twee linker nieren lijken, hoewel hun vorm iets onregelmatig
is, toch duidelijk ieder op een nier, en zijn ieder voor zich maar
even kleiner dan de rechter nier, wat uit de foto en de hieronder
gegeven maten blijkt.

Beide linker nieren zijn met de lengte-as evenwijdig aan de
wervelkolom gelegen, en wel de craniale ongeveer op de gewone
plaats, en de caudale onder de lendenwervels, vlak voor den ingang
van het bekken (zie foto).

\') Medegedeeld in de vergadering der Vereeniging van Directeuren van Ge-
meentelijke Slachthuizen van 6 Juni 1930, en in die der Diergeneeskundige
Kring van 21 Juni 1930.

Linker craniale nier : lengte 11 c.M., breedte 6J c.M., (gemid-
delde) dikte 3 c.M.

Linker caudale nier : lengte 11 c.M., breedte 6J c.M., (gemid-
delde) dikte 3 c.M.

De craniale nier, welke het meest den normalen niervorm benadert,
is echter in haar voorste helft iets dikker en grooter dan caudaal.
De hilus is, in plaats van in het midden, gelegen aan de concave
zijde van dit platte, caudale deel der nier. Op de plaats, waar
anders de hilus zou moeten zijn, treedt nu alleen de arteria renalis
de nier binnen.

De caudale nier heeft meer den vorm van een driezijdige pyra-
mide, waarvan de punt caudaalwaarts is gelegen ; deze punt bevat
de in een ruimen inham gelegen hilus ; de inham zet zich als een
smalle insnijding verder naar het midden der nier voort. Boven-
dien bevindt zich aan het dikke einde der nier een kleine inzinking.
De vorm der nieren met de vaatverdeeling is duidelijk aangegeven
op bijgaande potloodschetsen, (bladz. 1042).

In de hilus van de caudale nier treedt een arterieel vaatje, dat
afkomstig is van de a. iliaca externa, welk slagadertje vergezeld
gaat van een dito adertje. Bovendien verlaat daar een met twee
flinke takken ontspringend urinekanaal de nier. Deze takken
verbinden zich spoedig tot één ruime buis, welke naar de andere
nier voert.

In de hilus van de craniale nier treffen wij aan de vena renalis
en bovendien het zooeven genoemde urinekanaal, dat ook hier
met twee takken eindigt. Verder een klein takje van de a. renalis,
welke zelve, zooals eerder vermeld werd, op de normale plaats
voor de hilus in de nier dringt.

Van het beide nieren verbindende, vrij wijde urinekanaal,
waarvan de lengte bedraagt van hilus tot hilus aan de kortste
zijde 8 c.M. en aan de langste 12J c.M., gaat in het midden de
eigenlijke ureter uit, die de gezamenlijke urine van beide linker
nieren naar de blaas gevoerd heeft.

In de craniale nier zijn bast- en merggedeelte goed van elkaar
gescheiden. De bastlaag is gemiddeld 15 m.M. breed ; het merg
is veel smaller, namelijk in het midden ongeveer 6 m.M. en naar
de kanten toenemende tot 15 m.M. Het nierbekken is vrij wijd
(1 c.M.) en lang (4 c.M.), en hierin promineeren zeer flauw vijf,
zeer onregelmatig gevormde en vlakke niertepeltjes.

De caudale nier bezit haast geen merglaag. De bastsubstantie
is 15—17 m.M. dik, terwijl om het in de lengte-as van de nier

verloopende nierbekken hier en daar wat mergweefsel aanwezig
is, dat de plaats van enkele (naar schatting 6) zeer misvormde
en vlakke nierpapillen aangeeft.

Het nierbekken zelf is 6 c.M. lang, en ten deele 3—4 m.M.,
anderdeels 10 m.M. wijd.

Ten slotte zij vermeld, dat bij iedere nier slechts één der takken
van het beide nieren verbindende urinekanaal toegang geeft tot
het nierbekken, en dat het andere blind eindigt.

De medegedeelde afwijking is, hoewel zeldzaam voorkomende,
toch enkele malen beschreven, ook reeds in de Nederlandsche
literatuur. De medegedeelde gevallen zijn niet van foto\'s voorzien,
en over het algemeen vrij sober weergegeven.

Hierop maakt het Nederlandsche artikel, dat van de hand van
de Jong is, toenmalig inspecteur van de vleeschkeuring te Leiden,
een zeer gunstige uitzondering. Naast het publiceeren der foto is
dan ook een voorname reden, welke mij tot het vermelden van
mijn waarneming noodde, de gelegenheid om op dat artikel de
aandacht te vestigen.

In dat artikel toch heeft de Jong, vóór ieder ander, de wijze
van ontstaan der misvorming duidelijk gemaakt.

Behalve door de Jong zijn dergelijke nierafwijkingen bij varkens
waargenomen door Moulé, Arnoldt, Bergman, Görig en
Raschke ; bovendien vermeldt Görig, dat Gurlt in zijn Lehr-
buch der pathologischen Anatomie der Haussaugetiere van 1831
reeds een geval memoreerde, waar rechts bij een varken twee
nieren werden aangetroffen. Volgens deze oudste mcdedeeling
bezat elk dezer nieren een nierbekken en een ureter, doch boven-
dien, onafhankelijk van deze, een onderling verbindingskanaal
voor urine.

Moulé beschreef in 1887 een geval, waarbij rechts twee nieren
aanwezig waren ; de eene was dicht bij den bekkeningang gelegen,
de andere ongeveer op de normale plaats. De afmetingen waren
10—5 c.M. en 7A—4 c.M., volgens Moulé samen nauwelijks de
grootte van een normale nier.

Merkwaardigerwijze geeft Moulé nog aan, dat beide nieren door
bloedvaten met elkander in verbinding stonden : „Ces deux reins
communiquent l\'un avec l\'autre, par les artères et veines qui vont
se terminer, par trois branches, dans le tissu propre du rein posté-
rieur (rein situé près du bassin) envoyant, pendant leur trajet,
des ramifications qui se dirigent vers le rein antérieur". Voorts
bestond er communicatie door middel van een 15 c.M. lange ureter,
welke met twee takken uit het bekken der achterste nier oorsprong
nam. Nabij de craniale nier werd vanuit dit kanaal een andere tak
afgegeven, die naar de blaas voerde.

Bij de eene nier lag de hilus aan het craniale einde, bij de andere
ongeveer op de normale plaats. De linker nier lag iets dichter bij

het bekken dan gewoonlijk. Zij week in zooverre af, dat een volumi-
neuze ureter aanwezig was, welke in twee takken gesplitst was.
De eene tak ging uit van de hilus, de andere vanuit de bovenzijde
van de nier. Het bekken bestond dan ook uit twee holten, die
ieder met een uretertak communiceerden. Beide nieren schenen
geheel of bijna geheel normaal gefunctionneerd te hebben.

De volgende schrijver is de Jong, die in 1897 een geval onder
den naam van ren fissus vermeldde. Links waren bij het betref-
fende varken twee nieren aanwezig, welke samen niet zoo groot
waren als de rechter normale nier. Zij waren op de normale plaats
van de linker nier in het vet gelegen. De caudale nier had den

Gegevens omtrent de arterieele en veneuze vaatverzorging konden
niet gegeven worden, daar de nieren te kort waren afgesneden.

Beide niertjes loosden hun urine in een gemeenschappelijk af-
voerkanaal (ten onrechte door den schrijver ureter genoemd,
waarover later), waar de eigenlijke ureter spoedig van uitging.
Op doorsnede bleek de bastlaag sterk ontwikkeld te zijn.

Volgens den schrijver kreeg men bij beschouwing van deze
nieren dadelijk den indruk, dat beide oorspronkelijk bestemd
waren te samen één linker nier te vormen.

Een acht maanden oud varken bleek na de slachting vier nieren
te hebben, twee rechts en twee links, paarsgewijs achter elkaar ge-
legen, en samen ter grootte van twee normale nieren. De gelijk-
zijdige nieren bezaten ieder een nierbekken en een hilus, doch
één gemeenschappelijke, zaksgewijs verwijde ureter. De beide ach-
terste waren kleiner dan de voorste en dicht bij den bekkeningang
gelegen. De voorste niertjes ontvingen hun arteriae uit de aorta,
de achterste uit de a. obturatoria.

Het tweede geval betrof een dubbele linker nier bij een vijf
maanden oud varken. Beide nieren waren achter elkaar gelegen,
en door een gemeenschappelijk, lang uitgerekt nierbckken ver-
bonden. Vanuit dit bekken voerde één ureter naar de blaas.

Arnoldt vermeldde kort, dat hij bij een 75 K.G. zwaar varken,
behalve een normale linker nier, een schijnbaar verdubbelde rechter
nier aantrof. Beide deelen dezer nier waren echter door een 4 c.M.
lange en 0.5 c.M. dikke streng normaal nierweefsel verbonden.
Uit de door hem bijgevoegde schets blijkt, dat het eene deel 8 c.M.
lang en 5 c.M. breed was, en het andere 9 c.M. lang, terwijl inge-
volge de abnormale bouw de breedte niet was te preciseeren.

Volgens Folke Henschen (in Joest : Spec. path. Anat. der
Haustiere, III, 1924) heeft ook Bergman in 1910 een geval gepu-
bliceerd, welk artikel niet te verkrijgen was.

Ten slotte beschreef Raschke in 1918 een geval bij een 80 K.G.
zwaar varken, waarbij rechts twee nieren, kleiner dan normaal,
aanwezig waren. De eene nier was ongeveer op de normale plaats
gelegen, de andere ventraal van de laatste lenden wervels. De af-
metingen van de craniale nier waren 6.5—4.6—0.8 c.M. en van
de caudale 10—3 a 4 c.M.

De craniale nier was breed-ovaal en sterk afgeplat ; de caudale
was zeer abnormaal gevormd, terwijl de oppervlakte voorzien was

van vele zwakke insnijdingen en spleten. Bij de craniale nier lag
de hilus in het caudale derde deel der nier, bij de candale in het
craniale derde deel. Beide nieren waren verbonden door een urine-
kanaal. De achterste nier kreeg, behalve een arterie van de aorta,
ook een takje van de a. iliaca dextra, welk takje echter niet in de
hilus in de nier trad. Afgescheiden van den zooeven genoemden
urineleider, welke beide hili verbond, verliet nog een ureter de
hilus, welke dus de urine van beide nieren afvoerde.

Het is bekend, dat de nieren alvorens zij hun definitieve ligging
en bouw verkrijgen, een ontwikkeling doormaken, waarbij drie
verschillende urine-afscheidende organen, de voornier, de oer-
nier en de nanier, elkaar opvolgen. Voor het begrip van de bespro-
ken nierafwijking is alleen van belang te weten, dat de laatste,
de metanephros, uit twee verschillende deelen ontstaat, en wel ten
eerste uit den urineleider van de oernier, de zoogenaamde oernier-
gang, en ten tweede uit een bepaald gedeelte van het nierblasteem,
het metanephrogene blasteem. Uit de oerniergang ontwikkelt zich
het urine-afvoerende buisjessysteem van de nier, en uit het blas-
teem het urine-afscheidende deel. Het einde van de oerniergang
is blaasvormig verwijd, en bestemd het primaire nierbekken te
vormen. Vanuit dit primaire nierbekken ontwikkelt zich een heel
systeem van vertakte buisjes, welke in het blasteem dringen. Dit
blasteem verdeelt zich om de buizen groepen, zoodat de primaire
renculi ontstaan.

In verband met het medegedeelde is het niet te verwonderen,
dat Görig, Bergman, en reeds veel vroeger, als eerste, de Jong,
het ontstaan van de misvorming toeschreven aan een in den loop
der nierontwikkeling opgetreden splijting van het nierblasteem
en het primaire nierbekken, dus van den geheelen primitieven
nieraanleg. De Jong voegde er nog aan toe, dat men zeker met
iets anders te doen heeft, dan met een overblijfsel van de foetale
kwabbing der nieren. Deze meening wordt wel schitterend be-
vestigd door de veel latere onderzoekingen van Görig, die aan-
toonde, dat normaal bij schapen en varkens deze foetale
insnoeringen niet voorkomen (Volgens Bischoff, Gurlt, Topper
en Görig zijn de insnoeringen bij andere dieren niet van den beginne
af aanwezig, doch eerst na eenigen tijd, bijvoorbeeld bij runderfeti
na 50—60 dagen).

Het soms aantreffen van gekwabde schapen- en varkensnieren
zou dus niet op rekening gesteld mogen worden van een persisten-
tie van foetale insnoeringen, om de eenvoudige reden dat deze
er niet geweest zijn (zie Joest III, blz. 209).

Het is nu interessant, aan de beschreven gevallen de gegeven
verklaring van het ontstaan te toetsen.

Een aanwijzing vinden wij namelijk in de gestalte van het nier-
bekken en in de verhouding hiervan tot de ureter. Merken wij in
de eerste plaats op, dat verschillende onderzoekers het de beide
nieren verbindende urinekanaal ureter noemen, ofschoon dit
eigenlijk het abnormaal uitgerekte nierbekken voorstelt.

Immers het is veel meer waarschijnlijk, dat de splitsing plaats
vond aan het einde der oerniergang, waar splijtingen regelmatig
plaats vinden, dan in de oerniergang (= latere ureter) zelf. Wat
dus ontstaat is nierbekken, en geen ureter meer. Op die neiging
tot splitsen wijst nog het intreden van dat nierbekken met twee
takken in de hilus. Ten gevolge van de verplaatsing van een deel
der nier wordt dit bekken daarna soms uitgerekt.

Schematisch zijn de verschillende gevallen in vier groepen te
verdeelen. (Zie schets).

Men stelle zich voor, dat de splitsing in den primitieven nier-
aanleg op een vrij laat tijdstip plaats vond, zoodat ten deele nog.
een vergroeiing der splitsingsproducten plaats kon vinden. Daarna
heeft de invloed van de verplaatsing naar de post-embryonale
situs zich doen gelden op het craniale deel, zoodat het verbindings-
stuk een langgerekten vorm kreeg.

Hier heeft de splitsing tot een totale tweedeeling geleid. Daarna
is het craniale deel — zonder de ureter — zijn post-embryonale
plaats gaan opzoeken, waarbij het nierbekken sterk uitgerekt werd.

Bij deze gevallen is de ureter bij de verplaatsing door het craniale
deel meegenomen.

Deze gevallen zijn in zooverre een modificatie van III, dat het
nierbekken, bij de verplaatsing van de craniale nier, aan weers-
zijden van de ureter evenveel verlengd is.

Hoe vroeger dus de deeling van en in den primitieven nieraanleg
optreedt, des te meer zullen de producten dezer deeling ieder
voor zich op een normale nier gelijken, daar in dat stadium de
cellen nog multipotent zijn. Gebeurt de splitsing later, dan is de
bestemming der cellen reeds veel meer bepaald, en zullen de nier-
deelen post-embryonaal meer den indruk geven samen eigenlijk
één nier te vormen.

In het eerste geval heelt men dus te maken met een verdubbe-
ling, in het laatste met een deeling.

Met het voorgaande houdt de benaming der misvorming nauw
verband. Hierover nog een kort woord.

De Jong spreekt in zijn artikel, op bladz. 263, eerst van nier-
verdubbeling (ren duplicatus), doch later (blz. 264) zegt hij :

in plaats van het tot stand komen van één linker nier, het resul-
taat is geweest het verkrijgen van volkomen gescheiden vóór- en
achterstukken. Er is dus geen nier te veel, maar de linker nier
is in tweeën gedeeld ; het is een geval van niersplijting (fissio
renis) of beter, van gespleten nier (ren fissus)".

Ook in het bekende handboek van Joest wordt deze afwijking
te zelfder tijd „Doppelniere" en ,,ren fissus" genoemd, twee be-
grippen, die elkaar zeker niet dekken.

Men dient dan ook m. i. bij de benaming rekening te houden
niet alléén met de wijze van ontstaan, dus de deeling, maar ook
met hetgeen daarbij ontstaan is ; m. a. w., geven de niergedeelten
duidelijk den indruk samen één nier te vormen, dan is een gesple-
ten nier (ren fissus) voorhanden ; zijn echter, zooals mijn geval zeer
duidelijk demonstreert, tengevolge van een vroegtijdige splitsing
twee afzonderlijke nieren ontstaan, ieder nagenoeg gelijkwaardig
aan een normale nier, dan is het meer rationeel van een dubbel-
nier of ren duplicatus te spreken.

Bergman. Folke Henschen in Joest, Spez. pathol. Anat. d. Haustiere. III,
1924, S. 209.

Görig. Ueber das Vorkommen von Bildungs-und Lagerungsanomalien an den
Nieren und der Leber der Schlachttiere. Inaug. Diss. Bern. 1900.

Verfasser beschreibt einen Fall von Ren duplicatus bei einem Schweine und
beriihrt kurz die Literatur über dieses Thema.

Was das Entstehen dieser Missbildung anbetrifft betrachtet Verfasser (wie
auch de Jong, Görig und Bergman) eine frühseitige (embryonale) Teilung der
Primitiv-Niere als die Ursache.

The author describes a case of ren duplicatus, observed in a pig, and briefly
discusses the literature on this subject.

As regards the origin of this deformation the author agrees with de Jong, Gôrig
and Bergman, who assume a primary (embryonal) scission of the primitive kidney
as the cause.

L\'auteur décrit un cas de ren duplicatus, observé chez un porc, et discute brève-
ment la littérature sur ce sujet.

Quant à l\'origine de cette déformation l\'auteur est d\'accord avec de Jong,
Gôrig et Bergman qui pensent que cette déformation est due à une scission em-
bryonale du rein primitif.

Aan de Agenda moet nog worden toegevoegd een voorstel van het Hoofd-
bestuur om aan de Redactie van het Tijdschrift te verstrekken een som van
/ 600.— ten behoeve van het artikel over Bijenziekten (Dr. Winkel). Voor de
publicatie van dit artikel, dat buiten de gewone bijdragen aan het Tijdschrift
valt, is ongeveer / 600.—- benoodigd geweest, welk bedrag volgens oordeel van
den Penningmeester kan worden voldaan uit de vlottende middelen van het
loopende boekjaar, zoodat dit voorstel dus slechts een wijziging en niet een
verhooging van de thans geldende begrooting beteekent.

Voorts moet in de ontwerp-begrooting der Maatschappij voor 1931 de post
,, Jaarboekje" met ƒ 40.—• worden verhoogd en de post „Onvoorzien" met
/ 40.— worden verminderd.

L?den, die wenschen deel te nemen aan den gemeenschappelijken maaltijd in
Hotel des Pays Bas op Vrijdagavond, 10 October, gelieven zich voor 4 October
bij ondergeteekende op te geven. De prijs per couvert bedraagt 4.—.

In het afgeloopen jaar werden drie vergaderingen gehouden, welke helaas nog
niet door de helft der leden werden bezocht. Al moge de agenda niet altijd even be-
langrijke onderwerpen vermelden, men vergete toch niet, dat, zooals ook in 1929
wederom het geval was, de gedachtenwisseling over zaken, de practijk en onze
positie betreffende, van groot belang is, terwijl bovendien de afdeelingsvergade-
ringen toch de aangewezen plaatsen zijn om het zoo noodige collegialiteitsgevoel
aan te kweeken en te onderhouden.

Op de voorjaarsvergadering is door Dr. Frenkel een interessante voordracht
gehouden, betreffende grepen uit de vleeschhygiëne.

De zomervergadering is grootendeels in beslag genomen door de bespreking
van het programma van de alg. vergadering, meer in \'t bijzonder het ontwerp
tot wijziging der statuten. Voorts werd besloten meer aanraking te zoeken met
de groote landbouworganisaties, met het gevolg, dat in de najaarsvergadering
collega Mallens werd aangewezen als afgevaardigde in een destructoren-commissie
van wege den Noord-Brabantschen Christelijken Boerenbond.

Met deze vergadering eindigde het praesidium van den Heer \'t Hooft, die in
den loop van het jaar onze provincie had verlaten. Collega Kirch, thans tot voor-
zitter gekozen, memoreerde de groote verdiensten van den afgetreden functio-
naris, die vanaf 1902 lid der Afdeeling was, waarvan de meeste jaren als bestuurs-
lid, waarna bij acclamatie collega \'t Hooft benoemd werd tot eerelid.

De Nieuwe Rott. Ct. zet haar veldtocht voor het geheimmiddel v. d. Berg
voort, met een volharding een betere zaak waardig, en wordt daarbij hoe langer
hoe vinniger. In het 6 Aug. No. (avondblad) worden zelfs maatregelen, van dier- 1
geneeskundige zijde tegen de ziekte genomen, belachelijk gemaakt en de Heer
v. d. Berg als de deskundige in zake mond- en klauwzeer naar voren gebracht.

Ofschoon de persoonlijke opinie van de N. R. Ct. ons koud kan laten, is haar
geschrijf toch niet heelemaal onschadelijk. De voorstelling toch die het blad van
deze kwestie geeft en het doen voorkomen alsof de geheele veeartsenij kundige we-
tenschap bevooroordeeld zou zijn en het „middel v. d. Berg zou veroordeelen, om-
dat het een van een leek afkomstig geheimmiddel is, heeft op vele van haar lezers j
een misleidenden invloed gehad, zoodat zelfs een Kamerlid er aanleiding in heeft
gevonden, om tot de Regeering een interpellatie te richten. Ook in het dagblad
,,Het Volk" verscheen, onder den invloed van de artikels in de N. R. Ct., een ar-
tikel over deze zaak ; dit insinueerende en hatelijke stuk werd door de N. R. Cr.
overgenomen.

In het Alg. Ned. Landbouwblad van 31 Juli (No. 846) wordt in een ingez.
stukje aangeraden, met het oog op ,,het dogmatisch standpunt" van de Veeart-
senijkundige wetenschap, proeven te laten doen onder toezicht van Rijksveeteelt-
consulenten. Deze, klaarblijkelijk door de N. R. Ct. besmette landbouwman moet
toch weten, dat de veeteeltconsulenten, daarvoor niet de aangewezen personen
zijn.

De N. R. Ct. en hare volgelingen gronden hunne meening in zake het middel
v. d. Berg op goede resultaten die bij enkele proeven zouden zijn verkregen.
Wij wezen er reeds vroeger op hoe voorzichtig men moet zijn bij het beoordcclen
van een speciale werking van een geneesmiddel bij een ziekte en vooral bij mond-
en klauwzeer. Goedaardige epizoötien en gevallen genezen met diverse bekende
middelen, veelal ook zonder die, bij goede hygiëne. Past men dan toevallig een
nieuw middel toe dan zal een leek, en zelfs een deskundige die nog weinig mond-
en klauwzeer heeft gezien, de indruk kunnen krijgen van een gunstige uitwerking
van dat middel. Dergelijke proeven moeten dus uitsluitend geleid worden door
(en onder streng toezicht staan van) dierenartsen, die met deze grillige ziekte goed
bekend zijn.

De diergeneeskundigen hebben uit de proeven in verschillende landen en ondanks
de vermelde goede resultaten van enkele proefnemers, de vaste overtuiging gekregen,
dat het ,,geheimmiddel v. d. Berg" niet als ,,specifiek middel" tegen mond- en
klauwzeer is te beschouwen en zeer zeker ook niet is een voorbehoedend middel.
En om dit laatste is het toch hoofdzakelijk te doen !

Een voorbehoedend middel van korten duur bezitten wij reeds in het im
munserum; of verdere voorbehoedende en curatieve middelen gevonden zullen
worden in een entstof, een serum, of (waarschijnlijk) een combinatie van
beide, dan wel in een chemisch praeparaat is nog niet te zeggen.

Den diergeneeskundigen past slechts, onafhankelijk van eenig couranten-ge-
schrijf, al deze mogelijkheden te onderzoeken, eerstin het laboratorium en, waar
mogelijk, in de practijk. Ongetwijfeld zal men dan eens zijn doel bereiken. De
resultaten bereikt bij de bestrijding van andere ziekten geven in deze het recht,
om met vertrouwen de toekomst af te wachten. Redactie.

In het bijvoegsel (Hollandsche Mij. v. Landbouw) van het Alg. Ned. Land-
bouwblad (No. 847, 848 en 849) komen van de hand van Ir. Huisman, secretaris
van de Holl. Mij. van landbouw, vrij scherpe artikelen voor over de Diergenees-

kunde e. a. Wij zouden gaarne omtrent enkele punten, die van meer algemeen
belang zijn, het volgende opmerken :

1. Het wordt den inspecteurs van het Veeartsenij kundig Staatstoezicht ver-
weten, dat zij de belangen der dierenartsen in plaats van die der boeren behartigen,
hetgeen zou gebleken zijn bij een conferentie over tuberculose-bestrijding, waarbij
een inspecteur aanraadde dat de dierenartsen met / i.— per jaarlijksch onder-
zocht dier zouden worden betaald. Van andere zijde werd getracht een lagere be-
looning vast te stellen.

Alsof het niet zou zijn — het algemeen belang — waarvoor de inspecteur moet
opkomen, te kort doen, wanneer niet vooraf zou vast staan, dat de honoreering
van vertrouwenswerk als waarom het hier gaat behoorlijk geregeld worde, d. w. z.
in de eerste plaats zoo, dat het niet te duur worde en in de tweede plaats zoo,
dat de arbeid althans voor het bedrag verricht kan worden. In de tuberculose-
vereeniging Zuid Nederland hebben de voormannen der daar zeer krachtige boe-
renorganisaties — zulks zonder voorbehoud inziend — zelf het initiatief genomen
tot een billijke, mits behoorlijk goedkoope, uniforme regeling inzake de honoreering.

2. De Heer Huisman heeft naar zijn beweren in het geheel geen vertrouwen
in het mond- en klauwzeermiddel van van den Berg en neemt het den Mi-
nister of liever den veeartsenijkundigen dienst hoogst kwalijk, dat eerst geweigerd
is van Rijkswege een proefondervindelijk onderzoek in te stellen, terwijl later
werd medegedeeld dat Dr. Frenkel een documentair onderzoek zou doen. Dat
Dr. F. proeven zou nemen staat nog lang niet vast.

Als nu de regeering, wellicht op nog betere gronden dan de Heer H., diens over-
tuiging deelt, waarom moet zij dan Rijksgeld besteden voor naar haar meening
nuttelooze proefnemingen, en waarom zou zij niet later, zwichtende voor de
sterke aandratig, toch een nader onderzoek omtrent de laatste proeven mogen
toezeggen ?

3. Een der vooraanstaande Nederlandsche dierenartsen wordt verweten dat
hij een door hem gevonden entstof niet via de Rijks-seruminrichting en
gratis ter beschikking stelt. Hoewel wij overtuigd zijn, dat de betrokkene zijn goed
recht in deze zelve het beste kan verdedigen, merken wij op dat de hoogste weten-
schappelijke instellingen, thans op internationalen basis streven naar het ont-
wikkelen van een soort auteursrecht voor wetenschappelijke vondsten. Zulks
is reeds op velerlei gebied in techniek en wetenschap gebruikelijk en er is geen
aanleiding de dierenartsen in het algemeen daarvan bij voorbaat uit te sluiten.

Cysticercus inermis werd 97 maal aangetroffen bij runderen, waarvan 29 maal
in levenden toestand en 68 maal in afgestorven toestand ; 1 maal bij een graskalf
in afgestorven toestand.

Echinococcosis kwam voor 570 maal bij het rund, 17 maal bij het varken, 5 maal
bij het schaap en 121 maal bij het paard.

Terwijl aan het openbaar slachthuis, bij de aldaar geslachte dieren, een tuber-
culosepercentage werd gevonden van 22,86% bij de runderen, 6,33% der varkens
en 0,22% der kalveren, was dit percentage bij de dieren, geslacht in den keurings-
kring Rotterdam 27,23% bij de runderen en 2,77% bij de varkens.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek gaf bij de dieren, geslacht aan het abat-
toir, een positief resultaat bij 1 rund (van de 525 gevallen), bij 4 kalveren (van de
54), en bij 6 varkens (van de 95). In de buitenkeuring werd 1 maal een positief
resultaat gevonden bij een rund (van de 37 gevallen).

Bovendien werden nog 2 maal bij monsters worst, éénmaal bij een stuk lever
en éénmaal bij een stuk vleesch een positief bact. vleeschonderzoek waargenomen.

Hier blijken verschillende verbouwingen en uitbreidingen noodzakelijk ; plan-
nen daarvoor werden reeds ontworpen. Het ligt in de bedoeling, alle gebouwen
van een 2£ Meter hooge, lichtgrijze terrazzowandbekleeding te voorzien. Op den
duur moet deze wandbedekking beter bevallen dan de algemeen gebruikelijke
tegelbekleeding.

Een laag tuberculosecijfer werd gevonden, n.1. 7,4% bij runderen, 3,5% bij
varkens en 0,3% bij de kalveren.

Finnen werden aangetroffen bij 149 runderen, of ruim 2,35%. Hiervan waren
116 afgestorven en 33 nog levend. Deze laatste werden steeds in de uitw. kauw-
spieren waargenomen.

Echinococcosis kwam voor bij 24 runderen, 64 paarden, 1 schaap en 253 var-
kens.

Bact. vleeschonderzoek 38 maal bij het rund, hiervan 3 positief. Deze 3 dieren
hadden geleden aan : 2 maal mastitis en 1 maal metritis. Éénmaal moest het
vleesch van een koe met retentio secundinarum worden afgekeurd wegens het
positief uitvallen van de kook- en braadproef.

Bij varkens werd 15 maal bact. vleeschonderzoek verricht, met 2 positieve
gevallen. Deze varkens hadden geleden aan peritonitis en mastitis. Slechts van
één cryptorchied moest het vleesch wegens abnormale geur worden afgekeurd.

Bacteriologisch werd het vleesch van 20 kalveren onderzocht ; hierbij was
de uitslag 2 maal positief, en wel 1 maal bij pneumonie en 1 maal bij polyarthritis.
158 geheele kalveren, alle retourzendingen uit Duitschland werden aan het sta-
tion afgekeurd en vernietigd.

Bij 12 paarden we^_d een bacteriologisch vleeschonderzoek ingesteld; 11 maal
was dit negatief. Bij het positieve geval was een septicopyaemie, «ds gevolg van
nageltred, in het spel.

Door de levende keuring werden een groot aantal kreupelheden ontdekt, waar
door de diagnose gonitis of fractuur na slachting gemakkelijker te stellen was.

Uit de weergegeven afkeuringsstaten blijkt, dat in 1929 geen enkel dier voor
verkoop in het klein onder toezicht werd bestemd.

Bij de keuring van 565 huisslachtingen van varkens werden 18 maal echino-
coccen, 167 maal longwormen en 18 maal tuberculose (3,1%) aangetroffen.

In Nijmegen bestaat ook een invoerkeuring van vleeschwaren. Niet minder
dan 9i9\'/₂ K.G. vleeschwaren moest wegens bederf worden afgekeurd.

In Sept. 1929 werd een contract aangegaan met de N.T.F. In verband met
de groote uitgestrektheid van de gemeente worden de cadavers slechts van één
centraal punt in de gemeente afgehaald, n.1. een lokaliteit op het slachthuister-
rein. Van gemeentewege worden de cadavers van de boerderijen in de gemeemr
naar dit lokaal vervoerd.

Wat de eigenlijke vleeschkeuring betreft, wordt vermeld, dat tuberculose werd
aangetroffen bij 207 runderen (6,3%), 1 graskalf 1 paard en 193 varkens (3%).

Cysticercus inermis werd waargenomen bij 77 runderen (2,4%) ; hiervan waren
61 gevallen afgestorven en 16 gevallen met één of meer levende blaaswormen.
Bij 3 kalveren kwamen eveneens levende blaaswormen voor.

In deze gemeente worden vele slachtdieren voor de vleeschwarenindustrie
geslacht. De dit bedrijf uitoefenende slagers moeten bij invoer in andere gemeen-
ten een hoog invoerkeurloon betalen. Teneinde de concurrentie van de Holten\'schc
slagers eenigermate te steunen werd het keurloon voor massa-slachtingen van
varkens verlaagd, wat ten gevolge had, dat een stijging van het aantal slach-
tingen optrad. Een plan tot verbouwing en uitbreiding van de pelruimte, het

gebouw, waar de dieren voor de vleeschwarenindustrie bestemd, worden uitge-
beend, werd ontworpen.

In den loop van 1929 werd de Directeursbetrekking omgezet in een zuiver ambte-
lijke functie.

Tuberculose kwam voor bij 288 runderen (totaal 2878 stuks geslacht) en 82 var-
kens (2378 geslacht). Finnen kwamen 16 maal in afgestorven toestand voor, echi-
nococcusblazen 12 maal bij het rund en 1 maal bij het varken. Bacteriol. vleesch-
onderzoek werd 81 maal verricht, met 5 positieve gevallen.

Een vermeldenswaardige uitspraak betreffende vestiging van nevenbedrijven
van het slachten.

In de „Vee- en Vleeschhandel" van 15 Aug. j.1. wordt een beslissing van de
Kroon medegedeeld, betreffende een aanvraag voor een hinderwetvergunning,
welke beslissing niet van belang is ontbloot, weshalve zij hieronder wordt weer-
gegeven.

Art. 4, sub. 3 der Hinderwet bepaalt, dat de gemeenteraad kan verbieden een
slachterij, enz. en een inrichting, bestemd tot bewaring of verwerking van bloed
of dierlijken afval op te richten of te gebruiken, indien in de gemeente een in-
richting aanwezig is, waarin belanghebbenden hun bedrijf kunnen uitoefenen.

De gemeenteraad van Enschede had een verordening als bovenbedoeld vast-
gesteld. Een coöperatie op het gebied der pluimveehouderij verzocht aan B. en
W. haar een hinderwetvergunning te verlecnen voor de oprichting eener been-
derenmalerij op een terrein buiten het abattoir. B. en W. weigerden die vergun-
ning en wel op grond van het bestaan der bovengenoemde verordening. De aan-
vraagster kan, zoo redeneerden B. en W. immers het bedrijf, zijnde de verwerking
van dierlijken afval, uitoefenen op het abattoir, zooals art. 4, sub. 3 der Hinderwet
eischt. De coöperatie ging van die beslissing in beroep bij de Kroon.

Op het terrein van het slachthuis was echter geen beenderenmalerij aanwezig,
zoodat de Kroon de verordening der gemeente Enschede, voorzoover daarbij is
verboden het oprichten en gebruiken eener beenderenmalerij buiten het terrein
van het abattoir, in strijd achtte met art. 4, sub 3 der Hinderwet. Immers, ge-
noemd wetsartikel schrijft uitdrukkelijk voor, dat het oprichten eener inrichting
als in dat artikel bedoeld, alleen dan verboden kan worden, indien in de gemeente
een zoodanige inrichting aanwezig is, waar de belanghebbende het bedrijf in kwes-
tie kan uitoefenen. M. a. w. den belanghebbenden kan niet de verplichting worden
opgelegd, zelf op het terrein van het abattoir een inrichting te bouwen.

Een gemeente kan dus wel het terrein van het slachthuis, met toepassing van
art. 4, sub 3 der Hinderwet, met uitsluiting van andere plaatsen, aanwijzen voor
het verwerken van dierlijken afval, mits aldaar een zoodanige inrichting ter be-
schikking staat van belanghebbenden. Verschillende gemeenten hebben daarom
in haar verordening krachtens art. 4, sub 3 der Hinderwet niet inrichtingen tot
verwerking van dierlijken afval genoemd.

In het bovenvermelde geval te Enschede werd aan de aanvraagster alsnog
door de Kroon vergunning verleend, onder bepaalde voorwaarden, tot het op-
richten eener beenderenmalerij buiten het terrein van het slachthuis.

In de Juni-aflevering van de „Export Inspection Bulletin" te Shanghai wordt
medegedeeld, dat, teneinde de volksgezondheid in de residentie Shanghai te be-
vorderen, door de ,, Public Health Department of the Greater Municipalily of Shang-
hai," onder leiding van Dr. C. C. Wang, een vleeschkeuringsdienst zal worden
georganiseerd, waardoor zoowel de in Shanghai geslachte dieren als het ingevoerde
vleesch onder controle zullen komen. Bij deze organisatie gaat men van de vol-
gende principes uit :

2. De keurloonen mogen slechts dienen om de onkosten van den dienst te dek
ken, in geen geval om winst mede te maken.

3. Moderne, openbare slachthuizen zullen gebouwd worden, teneinde de slach-
ting der dieren, evenals de keuring van het vleesch, te centraliseeren.

7. Door de geheele stad en de residentie zullen slachtcentra worden opgericht,
alwaar de dieren aan een levende en geslachte keuring door gemeentelijke
veeartsenijkundige inspecteurs zullen worden onderworpen.

(Als men in China iets aanpakt, pakt men het goed aan. Waar zal men het geld
voor een dergelijke organisatie, enz. vandaan halen? Vermoedelijk zal het wel bij
plannen blijven).

Blijkens een mededeeling van de rendiervleeschmaatschappij van Lomen, in
Alaska, heeft het verbruik van rendiervleesch in de Vereenigde Staten, na een
propaganda van 2 jaar, een grooten omvang genomen. Het rendiervleesch, zegt
de directie, zit er in en heeft reeds zijn vaste dagelijksche plaats op de spijskaarten
der hotels, restaurants en restauratiewagens. Het vleesch wordt thans in alle
deelen van de Staten gegeten, hoewel westelijk van de Mississippi nog het meest.
•Ook gebruiken bijna alle Amerikaansche garnizoens het reeds.

Mede dank zij de aanmoediging der regeering heeft de rendierindustrie in Alaska
zich voorspoedig ontwikkeld. De maatschappij te Lomen bezit thans groote kud-
den rendieren, eigen abattoirs en koelhuizen, een fabriek voor de vervaardiging
van vleeschwaren in blik en een fabriek voor de verwerking der slachtproducten,
benevens een eigen stoomvaartlijn naar Seattle, vanwaar het rendiervleesch,
precies als de producten der andere packinghouses, het heele land door in koel-
wagens wordt verzonden. ,,Vee- en Vleeschhandel."
50 000 paarden per jaar te Parijs geconsumeerd.

Volgens een bericht in de „Slagerscourant" stijgt het gebruik van paardevleesch
te Parijs meer en meer. Dagelijks worden er soms een 300 paarden geslacht ; jaar-
lijks worden er 50.000 paarden opgegeten. Als gevolg van dit feit worden steeds
meer slagerijen geopend, waar alleen paardevleesch wordt verkocht. (Men vraagt
zich onwillekeurig af, waar haalt men in den tegenwoordigen tijd nog zoo\'n groot
aantal paarden vandaan?)
Abattoirs.

Bij een raadsbesluit van 1 Maart 1927 werd te I\'elzen in beginsel besloten tot
de stichting van een openbaar slachthuis en werden B. en W. uitgenoodigd een
plan met kostenberekening en exploitatierekening in te dienen. Thans bieden
B. en W. den raad een plan aan, waarvan de kosten van bouw en installatie van
een gemeentelijk slachthuis worden begroot op / 450.000.—.

De raad der gemeente Hollen besloot op voorstel van B. en W., naar aanleiding
van een desbetreffend verzoek van de slagers, tot den bouw van een koelinrich-
ting bij het gemeentelijk abattoir. De inrichting zal voorloopig bestaan uit 2 koel-
cellen, waarvan de kosten worden geraamd op plus minus ƒ 10.000.—. De exploi-
tatiekosten zullen gedekt worden door een kleine verhooging van de slachtrechten.

Door B. en W. van Leiden is voorgesteld te besluiten over te gaan tot het doen
uitvoeren van eenige uitbreidings- en vernieuwingswerkzaamheden ten behoeve
van het abattoir, waarvan de kosten worden geraamd op f 30.000.

Ook te Hilversum blijken verbouwingen en uitbreidingen noodzakelijk en wordt
■daartoe een bedrag van ƒ 34.000 gevraagd. de Graaf.

Van 20 tot 26 Juli heeft in het Institut-Pasteur te Parijs het eerste Interna-
tionale Congres voor Microbiologie plaats gevonden, georganiseerd door de So-
-ciété Internationale de Microbiologie, welke twee jaren geleden is gesticht. De

groote gehoorzaal van het „Maison de Pasteur" kon bij de algemeene zittingen
de deelnemers — waarvan het aantal de 600 naderde — nauwelijks herbergen.
Vrijwel alle beschaafde landen waren vertegenwoordigd, vaak door illustere ge-
leerden, dragers van classieke namen.

Uit Nederland was niet meer dan een tiental bacteriologen gekomen, met uit-
zondering van ondergeteekende, allen artsen. De Nederlandsche technici en land-
bouwkundigen waren thuis gebleven. Dit daadwerkelijk gebrek aan belangstel-
ling der vaderlandsche microbiologen kan eensdeels zijn oorsprong vinden in de
geringe ruchtbaarheid die hier aan de op handen zijnde gebeurtenis gegeven is,
maar voor een belangrijk deel ook in de al te passieve rol, welke de Nederlandsche
vereeniging voor Microbiologie meende te moeten spelen.

Het lieele Congres stond in hetteeken van de medische (en veterinaire) bacterio-
logie ; verschillende voordrachten hadden met evenveel recht kunnen worden ge-
houden op Congressen voor Inwendige- of Vergelijkende geneeskunde.

De voorzitter, Jules Bordet (Roux, de eerevoorzitter, was door ziekte ver-
hinderd), sprak de openingsrede uit. Daarna sprak Madsen, in naam van het
Comité voor Hygiëne van den Volkenbond, en vervolgens een aantal gedelegeer-
den der verschillende landen. Nederland ontbrak.

Tenslotte defileerden de Congressisten langs het graf van Pasteur. Hiermede
ving het eerste congres aan. Een groot aantal kiektoestellen knipte, hier en daar
draaide een filmkastje, in de gangen en hallen van het Instituut in de Rue Dutol
was een gewemel en gegons als misschien nooit tevoren.

\'s Middags te 2 uur opende het werkprogramma met rapporten, mededeelingen
en demonstraties.

De groote reeks voordrachten en de verscheidenheid der onderwerpen hadden
het noodzakelijk gemaakt voortdurend gelijktijdig een aantal zittingen te doen
plaats hebben, waaruit het vaak al te moeilijk was een goede keus te doen. Zoo
werd -— om een voorbeeld te geven — op het zelfde oogenblik in vier verschillende
zalen gesproken over roodvonk, brucella-infecties, weefselculturen en bloedspi-
rochaeten. Een indruk van de veelkleurigheid van het Congresprogramma kan
een greep uit de behandelde onderwerpen geven, waarvan er hier enkele volgen :
Veranderlijkheid der bacteriën, lyrische phenomenen, de lipoïden in de immu-
niteit, spirochaetosen, streptococcen en roodvonk, maltakoorts en Banginfectie,
weefselculturen, filtreerbare neurotrope virus, pathogenie der cholera, bloed-
groepen, Bartonellosen, Psittacose, de B.C.G., aetiologie van de griep, diphtherie-
anatoxine, immuniteit en allergie bij wormziekten.

De eenige zitting der Veterinaire sectie was vrijwel geheel gewijd aan Malta-
koorts en besmettelijk verwerpen. Zij vond plaats in de ruime bibliotheek van het
Instituut, werd geleid door Sir Theiler en duurde van 2 tot 7 uur. De belang-
stelling was groot. Rapporteurs waren de Deen O. Bang, de Zweed Kling, de
Franscliman Rinjard en de Italiaan Vernoni. Onbekende feiten werden niet
vermeld, nieuwe gezichtspunten niet vernomen, zoomin van de vier rapporteurs als
van de 12 andere sprekers, die, met eenheel enkele uitzondering, allen artsen waren.

Dit kan trouwens gezegd worden van vrijwel al wat ook elders werd voorge-
dragen. Men pleegt niet te wachten met mededeeling zijner wetenschappelijke
vondsten, tot het eerstvolgende Congres. Daarom dan ook behoorden de samen-
vattende rapporten tot de beste schotels van het menu.

Bij de bespreking der bacteriophagie werd door Bordet en de zijnen een niet
geslaagde poging aangewend om het werk van d\'HéRElle te bagatelliseeren.

De oude Pfeiffer beijverde zich in een langademige samenvatting om aan te
toonen, dat de influenzabacil van Pfeiffer de veroorzaker zou zijn der griep.
Veel ingang vond deze afgeleefde opvatting niet. Wright en zijn medewerkers
vermaakten het Congres een heelen regenachtigen ochtend met de vervaardiging
van hun subtiel instrumentarium en de demonstratie van daarmee bereikbare
resultaten. De Roemeen Cantacuzène liet de streptococcus van Dick als drager
van het eigenlijke, filtreerbare roodvonkvirus voorrijden. Alle anderen (o. a.

Dochez, Friedemann en Wadsworth) veronderstelden een onmiddellijk ver-
band. Voor wie hem onlangs bij zijn bezoek aan Holland heeft hooren spreken,
bracht Calmette geen nieuws over de B.C.G. Petroff deed met zijn reeds bekende
wapenen (de splitsbaarheid der stam van Calmette en Guérin in twee varianten,
de ,,rough" en ,,smooth" vorm, met verschillende virulentie) nog eens een aanval
op de enting volgens C. en G. en kreeg daarbij steun van Watson, wiens variant
voor cavia\'s virulent was gebleken en die statistisch zeer ongunstige ervaringen
mededeelde bij vaccinatie van koeien. Park stelde zich daarop aan de zijde van
Calmette en waarschuwde terecht voor proefnemingen in besmette omgeving,
waar niet voldoende gewaakt werd voor infectie binnen den tijd die verloopt tus-
schen inspuiting en het bezit der verkregen actieve immuniteit.

De beste herinnering heb ik tenslotte aan de voordrachten van Martin Mayer
(over Bartonellosen en bloedinfecties na splenectomie), Kolle (over experimen-
teele Syphilis en immuniteit) en Fülleborn (over immuniteit en allergie bij worm-
ziekten).

Verder viel er nog te genieten van enkele zeer fraaie films van microscopische
opnamen en op den voorlaatsten dag draaide de ijverige Secretaris een aardige
rolprent af van het eerste internationale Microbiologen-Congres, bij de beschou-
wing waarvan menigeen de merkwaardige sensatie beleefde zichzelf op het doek te
ontmoeten.

Tot de taak van het Congres behoorde nog de samenstelling van statuten der
Société Internationale de Microbiologie en van een Commissie voor de Nomen-
clatuur.

Eerst op den avond van den vierden dag bestond er gelegenheid voor de Con-
gressisten elkaar te ontmoeten buiten het Institut Pasteur, toen de secretaris
Dujarric de la rivière en diens echtgenoote, op luisterrijke wijze een 400-tal
bezoekers ontvingen en onthaalden in hun woning, waar een zoo fraaie verza-
meling gravures en schilderijen (Degas, Jonkind, Corot, e. a.) de wanden siert,
dat menig museum trotsch op het bezit van een gedeelte ervan zou zijn.

Al mag gewaardeerd worden, dat op dit eerste Congres, de zakelijkheid niet in het
minst te vreezen heeft gehad van onzakelijke geneugten van niet-microbiolo-
gischen aard (buiten het Institut Pasteur heeft geen Parijzenaar of Franschman
zich iets er van aangetrokken), het valt te betreuren, dat door tekortkomingen
in de organisatie, de niet onbelangrijke taak van elk Congres, het bevorderen van
toenadering en contact der personen en daardoor van het uitwisselen van ge-
dachten en het aanknoopen van relaties, niet tot haar recht gekomen is.

Den laatsten avond had het banquet plaats, waar velen wederom, als bij den
aanvang, vriendelijke woorden spraken en waar ook Prof. van Loghem zich na-
mens de Hollandsche gasten deed hooren.

Het volgende Congres zal over 3 jaren plaats vinden te Berlijn onder voor-
zitterschap van Hahn. Tot eerevoorzitter van het tweede Internationale Congres
voor Microbiologie werd verkozen Sir Almroth Wright.

Nadat in verband met het uitbreken van den oorlog het laatste internationale
veeartsenijkundig congres te Londen reeds den tweeden dag moest worden op-
gebroken, heeft eindelijk van 4 tot 9 Augustus het 11 de congres aldaar plaats ge-
vonden. Feitelijk was het dus de opvolger van dat in 1909 te Scheveningen.

Honderden van congressisten uit niet minder dan 40 landen en 16 dominions,
koloniën enz. van het Britsche rijk waren reeds den 3den samengekomen op de
receptie van den president (Sir John Mac. Fadyean) en leden van het regelings-
comité in het May Fair Hotel om, na aan den president en zijn echtgenoote te zijn
voorgesteld, oude kennissen te begroeten en nieuwe te maken. In de zeer ruime
zalen van dat hotel was nauwelijks plaats genoeg om alle congressisten en de vele
hen vergezellende dames te ontvangen. Er heerschte een opgewekte stemming

en ruim voorziene buffetten boden verfrisschende dranken en verdere versnape-
ringen aan. Alle „kopstukken" van de diergeneeskunde — te veel om hier op te
noemen — waren vrijwel aanwezig en ik had het genoegen om met ettelijke daar-
van kennis te maken en enkele als oude bekenden te begroeten.

Het congres zelf, dat den volgenden morgen om elf uur aanving met de alge-
meene openingsvergadering, werd gehouden in de Central Hall, Westminster,
welk gebouw ruimschoots voldeed aan de eischen aan ruimte te stellen aan een ver-
gadering van bijna 1500 personen. Na de gewoneinleidende werkzaamheden, waar-
onder de verkiezing van het congresbestuur, waarin de hiervoren genoemde nestor
der Engelsche collega\'s tot voorzitter werd verkozen, werd het congres geopend
door den Earl of Harewood, den schoonzoon des konings. Deze deelde o. m.
mede, dat hij de verschillende afgevaardigden met tegenstrijdige gevoelens moest
verwelkomen ; gevoelens van trotsch op de resultaten, die de Engelsche fokkers
onder het wakend oog der diergeneeskunde hadden bereikt en gevoelens van
schaamte over de positie, welke thans the Royal Veterinary College nog innam.
Op deze instelling kan hij moeilijk trotsch zijn. Ze is volgens hem slecht behuisd
en gebrekkig uitgerust, zoodat het een wonder moet worden geacht, dat ze nog
zoovele uitstekende dierenartsen heeft afgeleverd.

Het eerste doel van het congres was volgens spreker om kennis omtrent dier-
ziekten, waar dan ook verkregen, te verspreiden onder hen, die hun leven wijden
aan de behandeling en voorbehoeding daarvan en het tweede die onder de
aandacht te brengen van landbouwkringen en last not least van parlementen
en regeeringen, teneinde die te gebruiken als grondslag voor de bestrijding van be-
smettelijke dierziekten. Voorts werd er op gewezen, dat het eerste congres, in 1863
te Hamburg gehouden, zich hoofdzakelijk had bezig gehouden met de veepest
en dat merkwaardigerwijze deze ziekte, die in ongeveer 100 jaren in Engeland
niet was voorgekomen, twee jaren later haar intrede deed. De kosten van het
uitroeien daarvan, die ^ £ 5.000.000 hadden bedragen, zouden heel wat minder
zijn geweest, indien de adviezen van de diergeneeskunde waren opgevolgd gewor-
den. Maar ongelukkigerwijze belette de meening van het leekenpubliek — daarin
gesteund door de pers — de toepassing van de drastische maatregelen, welke
hadden moeten worden genomen en de gevolgen van een en ander waren ,,dis-
astrous."

Omtrent mond- en klauwzeer werd medegedeeld, dat men in Engeland voor-
loopig alleen heil verwachtte van het afmaak-systeem, maar gehoopt werd, dat de
naaste toekomst een betere bestrijdingsmethode zou geven.

Ook aan de tuberculose onder den veestapel werden enkele woorden gewijd,
voornamelijk met het oog op het gevaar van deze ziekte voor de volksgezond-
heid. Voorts werd er op gewezen, dat de op de internationale congressen te be-
handelen onderwerpen hoe langer hoe talrijker werden en men zich niet meer
zooals vroeger beperkte tot de besmettelijke ziekten. Lord Harewood eindigde
zijn rede met de hoop uit te spreken, dat de resultaten van de discussies op het
clf<le congres even bevorderlijk voor den vooruitgang van de veterinaire weten-
schappen zouden zijn, als zulks bij de vorige congressen het geval was geweest.

Daarna sprak de voorzitter, die een overzicht gaf van de vorige congressen en
o.m. aanstipte, dat het eerste te Hamburg uit slechts ruim honderd deelnemers
bestond, terwijl het elfde 1800 leden telde, waarvan het overgroote meerendeel
naar Londen was opgekomen.

Vervolgens werd aan de officieele gedelegeerden de gelegenheid gegeven om de
gebruikelijke toespraken te houden. Ze waren van zeer uiteenloopenden aard,
wat lengte en welsprekendheid betreft. De Nederlandsclie en Spaansche gedele-
geerden, Prof. Dr. J. Wester en C. Sanz Egana (bekend uit de matafto-geschie-
denis) spraken in hun landstaal. De eerste herhaalde zijn korte toespraak in het
Engelsch. Overigens werd in een der drie congrestalen gesproken. Dank zij de
vele in de zaal opgestelde luidsprekers kon alles goed worden verstaan, als de
spreker tenminste van huis uit niet moeilijk verstaanbaar was, dan wel niet de
juiste plaats voor den microplioon innam.

In deze bijeenkomst werd Prof. Bernard Bang tot eerelid benoemd, terwijl
niet vergeten werd om telegrammen van hulde te zenden aan den Engelschen
Koning en den Prins van Wales, die het beschermheerschap en onderbescherm-
heerschap van het congres hadden aanvaard.

Aangezien het uit den aard der zaak niet in de bedoeling kan liggen om in dit
feuilleton een getrouw overzicht te geven van de wetenschappelijke verhande-
lingen van dit congres — de vele tegelijkertijd gehouden sectievergaderingen
maken dit reeds onmogelijk — bepaal ik mij in hoofdzaak en in korte trekken
tot het behandelde in de algemeene bijeenkomsten.

Op 5 Augustus kwam het mond- en klauwzeer (pluraliteit der smetstoffen)
ter sprake. De eerste spreker was Prof. Lignières, die o. m. wees op de rol, die
opgedroogde smetstof speelt bij de verspreiding van deze ziekte en er derhalve
geen aanleiding is om aan uit Argentinië ingevoerd vleesch de schuld te geven
van het af en toe uitbreken van deze ziekte in Engeland. Voorts kwam hij met
de mededeeling, dat hij een polyvalent vaccin had bereid, dat de dieren zou be-
schermen tegen mond- en klauwzeer. In verband hiermede stelde hij voor om een
internationale commissie te benoemen om zijn vaccin in de praktijk te toetsen.
Als het werkzaam bleek te zijn, zou bekend worden gemaakt, hoe of hij dit vaccin
had bereid, zoodat het overal zou kunnen worden gebruikt. Zooals te verwachten
was, vond dit voorstel geen gunstig onthaal. De voorzitter Sir John Mac Fadyean,
wees er dadelijk op, dat dan proefnemingen zouden worden gedaan met een ge-
heimmiddel. In elk geval zouden er, wat Engeland betreft, ernstige bezwaren
bestaan om een middel te probeeren, waarvan de juiste aard niet bekend was.
Hij gaf Lignières in overweging eerst het mond- en klauwzeer volgens zijn methode
in Argentinië of ergens anders uit te roeien en zoo de werkzaamheid van zijn middel
te demonstreeren. Prof. v. Hutyra voegde meer zakelijk hieraan toe, dat
het internationaal bureau te Parijs indertijd had besloten om geen geheim-
middelen in beproeving te nemen en daarmede was het voorstel Lignières
feitelijk onaannemelijk verklaard. Het werd dan ook met zoo goed als algemeene
stemmen verworpen.

Dr. W. H. Andrews, directeur van het veeartsenijkundig laboratorium aan
het departement van landbouw te Weybridge, wees er op, dat de pluraliteit van de
mond- en klauwzeer-smetstof thans wel vast staat en het ,,0" type in Europa
het meest voorkomt. In Engeland was dit 37 maal gevonden bij 40 onderzoekingen.
Een ziekte-aanval door een bepaald type geeft absolute immuniteit voor dat
type. Eerst gaat de weefsel-immuniteit (na ^ 7 maanden) en daarna de humorale
immuniteit, die tot 32 maanden zou blijven bestaan, weer verloren.

Prof. O. Waldmann (Riems) deelde mede, dat hij geëxperimenteerd had met
3 types, waarvan het eene niet immuniseert tegen het andere. Naast die zuivere
3 zijn er tal van varianten. Er werden uit alle landen niet minder dan 176 gedif-
ferentieerd. Voor Duitschland is gebleken, dat hoe meer variaties men vindt, hoe
sterker de ziekte zich verspreidt. Ook binnen het type zijn variaties, die bij de
ziekte tot uiting komen door bijzondere voorliefde voor een bepaalde diersoort,
b.v. het varken. Entingen van zieke en gezonde dieren worden met vrij gunstige
resultaten toegepast. De serumentingen moeten dan ook als een goed hulpmiddel
bij de bestrijding der ziekte worden aangemerkt. Omtrent de smetstof deelt W.
nog mede, dat zij reeds 40 uren vóórdat klinische verschijnselen optreden, met
speeksel, melk en urine wordt uitgescheiden en dit nog tot elf dagen na de infectie
voortduurt. In slootwater, mest en aarde kan zij tot 3 maanden blijven leven.

Prof. Vallee was van meening, dat de verschillende types een modificatie
zijn van één oorspronkelijk type. Hij is dan ook niet overtuigd van de absolute
immutabiliteit van de 3 types. Bij deze meening sloot Prof. Manniger (Budapest)
zich aan.

Naar Prof. Bürgi mededeelde bestrijdt men in Zwitserland de ziekte door af-
maken en entingen.

Prof. Minnett (Londen) deelde mede, dat de smetstof in hooi met sterk ver-
dunde formaline kan worden gedood.

In het algemeen werden naast formaline, potasch en soda als werkzame des-
infectie-middelen aanbevolen en de nadruk gelegd op het vernietigend vermogen
van vochtige warmte.

De morgen van 6 Augustus was gewijd aan de tuberculose-entingen. Prof\'
Ascoli (Milaan) kwam op grond van entingen bij ruim 5600 runderen, waarvan
4- 1600 tweemaal, -j- 700 driemaal, 200 viermaal en 32 vijfmaal, tot decon-
clusie, dat de subcutane injectie van B.C.G. onschadelijk is, daar deze in geen
enkel geval tuberculose heeft veroorzaakt. De dwaling, dat de Calmette-Guérin-
sche entstof t.b.c. verwekt, berust op het vermogen van die stof om tubercels
te verwekken, die echter na een zekeren tijd weer verdwijnen. De B.C.G. is een
tubercelvormende, maar geen tuberculoseverwekkende kiem.

Dr, W. V. Guérin, die uit den aard der zaak hiermede instemde, wees er op,
dat men met de entingen alleen er niet kan komen, maar ook strenge isolatie-
maatregelen moet nemen ten opzichte van de jonge dieren en men deze moet
voeden met melk vrij van den tubercel-bacil. De onderhuidsche enting moet
binnen 14 dagen geschieden en daarna moeten de kalveren nog 20 dagen voor
elke besmetting worden gevrijwaard.

Dr. E. A. Watson (Canada) gelooft op grond van de resultaten van zijn onder-
zoekingen niet, dat op deze wijze bij het dier immuniteit wordt verwekt en raadt
verdere proefnemingen aan alvorens tot algemeene entingen over te gaan. Het
leidende beginsel bij de bestrijding der tuberculose moet zijn : vernietiging van de
smetstof. In Canada en de Vereenigde Staten heeft men hiermede in tal van
streken succes verkregen, n.1. door het afmaken der zieke dieren.

Sir John Mac. Fadeyan wees er op, dat in die landen slechts 3 tot 5% der run-
deren op tuberculine reageeren en in Europa veel en veel meer, zoodat een der-
gelijke wijze van bestrijding alhier zou gelijkstaan met een reusachtige vernie-
tiging van kapitaal.

Tal van sprekers, waaronder voor- en tegenstanders van de B.C.G.-enting
kwamen daarna aan het woord, o.a. Dr. Berger, die de onschadelijkheid van de
entstof betoogde, verdere experimenten ten zeerste aanbeval en zijn in samen-
werking met Dr. FrenKBL aan het Internationaal Bureau te Parijs uitgebracht
rapport over deze kwestie in herinnering bracht.

Prof. Dr. de Blieck deelde mede slechts tweemaal met B.C.G. te hebben ge-
ëxperimenteerd. Hij stond eenigszins sceptisch tegenover de specifieke werking
en gaf in overweging om met eiwitachtige stoffen te experimenteeren, daar die
ook een zekere mate van immuniteit kunnen opwekken.

Dr. Frenkel wees er op, dat men het pathologisch-anatomisch onderzoek
van de door B.C.G.-enting veroorzaakte laesies niet mocht verwaarloozen, omdat
deze gemakkelijk voor echte tuberculeuse aandoeningen kunnen worden aange-
zien.

Ten slotte kwamen de voornaamste tegenstanders Guérin en Watson nog
eens aan het woord, zonder evenwel tot overeenstemming te komen. Dank zij de
tusschenkomst van Dr. Berger en Prof. v. Hutyra werd voorkomen, dat de
resoluties, door de beide tegenstanders opgesteld, in stemming werden gebracht.
Er werd op gewezen, dat een vergadering niet bevoegd was om een beslissende
uitspraak te doen, omtrent de waarde van een wetenschappelijke werkwijze en
dat het oordeelkundiger zou zijn de onderzoekingen voort te zetten. Hiermede
werd ingestemd.

Voor de Algemeene Vergadering van 7 Augustus stond de Infectieuse Abortus
en de Positie van den dierenarts ten opzichte van de veeteelt op het programma.

Ten aanzien van het eerste onderwerp deelde Dr. W. E. Cotton mede, dat
deze ziekte waarschijnlijk wel de ergste „cattle plaque" in Amerika was. Zij is
over de geheele V. St. wijd verspreid. Een systematisch onderzoek vindt nog niet
plaats. Wel hebben bloedproeven in sommige staten aanwijzingen gegeven, dat

hier en daar 50% van de veestapels geïnfecteerd zijn en daarin 20% van de dieren
den bacillus van Bang dragen. Het jaarlijksch verlies aan deze ziekte wordt ge-
schat op een waarde van 50 millioen dollars.

Uit de discussies, nadat ook de overige rapporteurs aan het woord waren ge-
weest, stippen wij aan, dat Thomson (Denemarken) en Manninger wezenophet
veelvuldig voorkomen Van de ziekte bij varkens. Evenals Connaway (Amerika)
bevelen zij het afmaken van de zieke dieren aan. De laatste wees er op, dat de
dieren geënt met levende bacillen nog jaren lang smetstofdragers blijven.

Karsten (Hannover) verwacht heil van de afzondering van pas gekalfde dieren.
Zijn indruk is, dat aan besmettelijk verwerpen lijdende dieren meer vatbaar zijn
voor streptococcen-infectie van den uier dan gezonde dieren.

Zwick (Zwitserland) betoogde, dat het systematisch gebruik van levend en
gedood vaccin wel is waar een krachtig hulpmiddel bij de bestrijding, maar nog
niet afdoende was, zoodat deze aangelegenheid nader moest worden bestudeerd.

Bij de behandeling van het 2de nummer op dit programma, dat ik kortweg :
dierenarts en veeteelt wil noemen, wees Prof. Share-Jones er op, dat Engeland bij
de voorziening in zijn behoefte aan voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong
voor meer dan 50% op import aangewezen is. Die import wordt volgens hem hoe
langer hoe moeilijker nu de V. St. inplaats van te exporteeren ook moeten impor-
teeren. Deze toestand vraagt dringend om meerdere productie in Engeland zelf,
waar men aan de waarde van een flink corps gediplomeerde dierenartsen onvol-
doende aandacht heeft geschonken. Hij geeft eenige cijfers — enkele jaren geleden
verzameld — omtrent het jaarlijksch aantal nieuwe dierenartsen in verhouding
tot de bevolking.

Vereenigde Staten 1 : 120.000 ; Denemarken 1 : 133.000 ; Duitschland 1 : 210.000 ;
Frankrijk 1 : 300.000 ; Vereenigd Koninkrijk 1 : 500.000

Inderdaad slaat Engeland hierbij een slecht figuur (Voor Nederland is die ver-
houding ongeveer 1 : 280.000).

Verder wijst spreker o.m. op de verouderde wetgeving op diergeneeskundig
gebied en op de beteekenis van een nationaal systeem van veeverzekering, om te
besluiten met de uitspraak, dat de ontwikkeling van de diergeneeskundige weten-
schappen hoog is gestegen boven de openbare waardeering, die zij ondervindt.
Wat noodig is, is niet zoo zeer verdere studie, als wel het behoorlijk benutten
van de vergaarde kennis.

Een der volgende sprekers Prof. Markowski (Polen) zet het nut uiteen van
samenwerking tusschen dierenarts en fokker. De veeteelt, zegt hij, moet op 2 be-
ginselen steunen, op de hygiëne in de meest uitgebreide beteekenis van dat
woord en de rentabiliteit, zonder welke geen sprake van rationeele veeteelt kan
zijn. De eerste behoort in handen van den dierenarts thuis, de laatste is ter be-
oordeeling van de fokkers.

Op 8 Augustus was „Veterinaire wetenschap en volksgezondheid" (vleesch
en melk) aan de orde. Kort na het begin van de vergadering verscheen de Minister
voor de Volksgezondheid, Greenwood. Hij sprak een woord van welkom tot de
gedelegeerden en vertelde van de goede samenwerking, die er bestond tusschen
zijn departement en dat van landbouw. Werkelijke internationale harmonie,
meende hij, moest niet worden gezocht in vermindering van bewapening, maar
door de aandacht te vestigen op gemeenschappelijke belangen, want de besmette-
lijke ziekten kenden geen grenzen en bedreigen dus alle landen. In dit verband
wees hij op de behoefte aan uitbreiding en verdieping van onze kennis van
deze ziekten.

De eerste spreker over vleeschkeuring en vleeschhygiëne was Dr. Berger. Hij
wees er op, dat deze op wettelijke grondslagen moest berusten en zich tot alle
slachtdieren moest uitstrekken, met zeer beperkte uitzonderingen voor huisslach-
tingen. Voor visch, gevogelte en wild zijn speciale maatregelen noodig. Het toe-
zicht op de uitvoering van de wettelijke bepalingen, uniform voor het geheele
land, moet uitsluitend bij dierenartsen berusten. De hoogste leiding bij een dieren-

arts, onmiddellijk ondergeschikt aan den betrokken minister. Met de uitvoering
kunnen dierenartsen en speciaal daartoe opgeleide hulpkrachten worden be-
last, terwijl het wenschelijk is, dat de inspecteerende dierenartsen van de uit-
oefening der particuliere praktijk zijn uitgesloten. Speciale maatregelen ten aan-
zien van het vleesch van gestorven en afgemaakte dieren zijn noodzakelijk, evenals
voorschriften op deugdelijke vernietiging van afgekeurd vleesch. Ten slotte werd
o.m. gewezen op de noodzakelijkheid om den bouw van slachthuizen aan te moe-
digen, op de wenschelijkheid van humane slachtmethoden en om internationale
voorschriften te geven, waardoor de invoer van vleesch van het eene land in het
andere ten zeerste zou worden vergemakkelijkt.

Dr. Frenkel bracht het nut van de wetenschappelijke vleeschkeuring (het
bacteriologisch onderzoek) op den voorgrond en wees aan de hand van enkele
voorbeelden op de beteekenis van de levende keuring.

De rapporteur Prof. v. Ostertag bleek het in de belangrijke punten met de
beide vorige sprekers eens te zijn.

Na hem nam Leclainche het woord om Prof. v. Ostertag als den grond-
legger der moderne vleeschkeuring te huldigen. Zijn waardeerende woorden wer-
den door de vergadering luide toegejuicht.

Uit de hierna volgende discussie, waaraan door tal van sprekers deel werd ge-
nomen, bleek o.m. hoe pover de vleeschkeuring in Engeland geregeld is. Alleen
de groote steden kennen een keuring, maar kunnen het vleesch van het platte
land niet buiten hun gebied houden ; ook hebben zij niet eens het recht om het
afgekeurde vleesch te vernietigen.

In de middaguren kreeg de melk een beurt. Uit het desbetreffende rapport van
Prof. v. Oyen moge worden vermeld, dat hij de aandacht vestigde op de bestrij-
ding van ziekten, die de melk ondeugdelijk maken en de bevordering van de win-
ning van zuivere melk, die geen coli-bacillen mag bevatten en slechts enkele dui-
zenden kiemen per cc. Hij acht zulks mogelijk op elke boerderij, die voldoende
hygiënisch is uitgerust, waar men de melkvaten na elk gebruik steriliseert en de
pas gewonnen melk tot beneden 10° C. afkoelt.

Prof. Sven Wall (Zweden) sprak de meening uit, dat van een boerderij, waar
infectieuse abortus voorkomt, niet alleen de melk der aangetaste dieren, maar
die van den geheelen koppel onschadelijk voor het overbrengen van de infectie
moet worden gemaakt.

Prof. v. Ostertag wees op de wenschelijkheid om alle melkveestallen onder
diergeneeskundig toezicht te plaatsen. De leuze ; gezonde melk kan slechts van
gezonde koeien worden gewonnen heeft slechts dan beteekenis, als dit toezicht
wettelijk is voorgeschreven, zooals dit in Engeland het geval is en men het in
Duitschland spoedig hoopt te krijgen.

Ten slotte werd met algemeene stemmen een motie van Prof. v. Oyen — ge-
steund door Prof. v. Ostertag en andere sprekers —- aangenomen, waarin er
bij het Permanente Comité op werd aangedrongen om bij het volgende congres
een afzonderlijke sectie voor de studie der voedingsmiddelen van dierlijken oor-
sprong in te richten.

Over het onderwerp : wet op de uitoefening der veeartsenijkundige praktijk,
werd gerapporteerd door Prof. Leclainche, Sanz Egana en Prof. Bürgli. Eerst-
genoemde kwam tot de conclusie, dat alle behandeling van zieke dieren door lee-
ken — ook de kostelooze — bij de wet behoort te worden verboden ; natuurlijk
met overgangsmaatregelen, tot de thans aanwezige empirici zijn uitgestorven.
Laatstgenoemde betoogde onder andere woorden vrijwel hetzelfde, terwijl de
2de rapporteur mededeelde, dat de Spaansche collega\'s voor zoover de dierge-
neeskundige behandeling der huisdieren betreft, ruimschoots door de wet be-
schermd worden.

Uit de verhandelingen der sectie-vergaderingen, waarin zeer belangrijke be-
raadslagingen zijn gehouden, moge worden gewezen op de controle op de versprei-
ding van miltvuur door dierlijke producten. Prof. Müssemeier (Berlijn) wees

er op, dat deze producten (huiden, beenderen, vleeschmeel) meer bijdroegen tot
de verspreiding van anthrax dan het minder goed begraven van cadavers. Des-
infectie van deze handelsproducten is dus in de eerste plaats noodig. Voor de
onderkenning van miltvuur-infectie achtte hij in het algemeen de reactie van
Ascoli betrouwbaar.

Fischoeder (Polen) was van meening, dat alleen de negatieve reactie betrouw-
baar was en de positieve minder, zoodat andere onderzoekingsmethoden
moeten worden toegepast, om uit te maken of de positieve reactie al dan niet
op de aanwezigheid van miltvuurkiemen berust.

Gerlach wees er op dat huiden niet kunnen worden gesteriliseerd zonder ze
voor de industrie onbruikbaar te maken.

Bij het onderwerp „variola" voerde o.m. Dr. Frenkel het woord. Hij betwij-
felde het, dat de runderen steeds door gevaccineerde menschen werden geïnfec-
teerd. In verband met de droeve ervaring bij de vaccinatie van kinderen wees hij
op de wenschelijkheid om naar nieuwe versche runderstammen te zoeken.

Bij de behandeling der ,,kalfziekte" sprak Prof. Wester de meening uit, dat
hierbij een gebrek aan vitamine D. in het spel was.

Ten slotte nog medegedeeld, dat bij de bespreking over „steriliteit" door Prof.
Benesch (Weenen) een film werd vertoond, waarbij de werking van verschillende
geneesmiddelen op de baarmoeder werden gedemonstreerd. In die afdeeling
deelde Prof. Wester mede, dat naar zijn meening de steriliteit werd veroor-
zaakt door een onzichtbaar virus, dat een lichte baarmoederaandoening zou ver-
oorzaken .

Op Zaterdag 9 Augustus werd de sluitingsvergadering gehouden. Zij was be-
paald op 11 uur in den morgen. De op 10 uur vastgestelde bijeenkomst van het
Permanente Comité en de respectieve voorzitters der algemeene en sectie-ver-
gaderingen voor het vaststellen van de conclusies nam echter zooveel tijd in be-
slag, dat het ruim half twaalf was voor de sluitingsvergadering kon aanvangen.

Talrijke conclusies werden aangenomen, die zoodra de officieele text bekend is,
uit den aard der zaak in ons tijdschrift zullen worden gepubliceerd. Zij zullen
een nauwkeuriger beeld ontvouwen van de belangrijkheid van het werk van dit
congres, dan door mij in deze regelen is kunnen worden gegeven.

Uit de verdere besluiten van dien morgen zij nog medegedeeld, dat de Buda-
pest-prijs (een gouden medaille) werd toegekend aan v. Hytyra en Marek, de
keuze van het land voor het volgende congres — zonder concurrentie—viel op de
V. Staten van Amerika (1934), besloten werd om in de toekomst van de rapporten
ook een resumé te geven in het Italiaansch en het Spaansch en het Permanente
Comité werd uitgebreid van 24 op ten hoogste 40 leden.

Dat tenslotte woorden van welverdienden dank werden gebracht aan hen, die
voor het slagen van dit congres hun beste krachten hebben gegeven, zal wel geen
nader betoog behoeven.

Op den avond van den jden Augustus ontvangst door den President en de
leden van de Royal College of Veterinary sergeons in het Britsch museum voor
natuurlijke historie. Den 6den diner van de Engelsche regeering voor de officieele
gedelegeerden. Hier waren slechts drie sprekers uit de congressisten uitgenoo-
digd om het woord te voeren, n.1. Leclainche, Mohler (U.S.A.) en v. Hytyra.

Het maakte op de aanwezige Nederlandsche deelnemers diepen indruk, toen de
grijze Leclainche op die plaats en in goed gekozen woorden hulde bracht aan
den te vroeg gestorven vorigen permanenten secretaris Prof. Dr. D. A. de Jong
voor al hetgeen deze had gedaan om de verbroken banden weder aan te knoopen
en het houden van dit congres mogelijk te maken.

Op den 7den werd in de Connaught Rooms het officieele congres-diner gehouden,
waar naar schatting ruim 600 personen, waaronder vele dames, aanzaten. Na het
dessert werden de gebruikelijke toasten gehouden. Natuurlijk eerst op den Koning,
daarna op de Koningin, den Prins van Walfes en de verdere leden van de koninklijke

familie. Vervolgens kwamen de veeartsenijkunde en de landbouw aan de beurt
en ten slotte de gedelegeerden en leden van andere naties, waarbij Prof. v. Oster-
tag, Prof. Vallee en Dr. Hilton (Canada) het woord op uitstekende wijze voer-
den. De verschillende sprekers waren allen van te voren daartoe uitgenoodigd.

Op 8 Augustus \'s avonds vond een schitterende ontvangst door den Lord Major
en zijn staf in de Guildhall plaats.

Er waren een 13-tal Nederlandsche dierenartsen, waarvan 2 met hun dames
aanwezig. Als vertegenwoordigers van de Nederlandsche regeering Prof. Wester
en Dr. Berger (Prof. Schornagel, de derde, was door ongesteldheid verhinderd
om naar Londen te gaan), als vertegenwoordiger van den Senaat van de
Utrechtsche Universiteit Prof. van Oijen, als die voor Nederlandsch-Indië Dr.
Raabe, en ondergeteekende namens onze Maatschappij.

Alvorens dit overzicht te besluiten, meen ik er een enkel beschouwend woord
aan te mogen toevoegen.

In de eerste plaats mag worden geconstateerd, dat de organisatie van het Con-
gres over het geheel een woord van lof verdient. (Ook voor ontspanning was ge-
zorgd, waarbij de dames niet waren vergeten). Dat slechts ongeveer de helft van
de ingediende rapporten van tevoren aan de deelnemers kon worden toegezonden,
was jammer. Het is helaas een telkens wederkeerend verschijnsel. Het programma,
dat wel geteld een 28-tal onderwerpen bevatte, was naar mijne meening overladen.
De verklaring hiervoor zal wel ten deele moeten worden gezocht in de omstandig-
heid, dat in meer dan 20 jaren geen Congres was gehouden. In verband met de-
voorgenomen uitbreiding van het Permanente Comité, heb ik niet veel moed,
dat men in 1934 ^z\'^c\'¹ \'ⁿ dit opzicht sterk zal beperken. De vraag dient dan ook te
worden overwogen of — mede met het oog op het snelgroeiend aantal leden,
dat het alleen mogelijk maakt om in zeer groote steden te vergaderen — de tijd
niet daar is om evenals de medici congressen te gaan houden voor speciale onder-
deelen van de diergeneeskunde.

Dat zeer belangrijke nieuwe wetenschappelijke mededeelingen zijn gedaan,
is mij niet gebleken, maar zulks doet geen afbreuk aan het nut van internationale
congressen. Dit moet vooral worden gezocht in de onderlinge persoonlijke aan-
raking van geleerden en van den adviseurs der regeeringen, waardoor uitwisseling
van gedachten over wetenschappelijke kwesties en over internationale regelingen
op het handelsverkeer van vee en producten van dierlijken oorsprong wordt be-
vorderd. W. van der Burg.

Het was ongetwijfeld jammer, dat dit congres geheel op zichzelf stond en niet
een vervolg is geweest van dat in 1923 te Scheveningen gehouden ; het aantal
deelnemers is daardoor kleiner geweest dan verwacht kon worden. Niettemin
waren er belangrijke rapporten en leverden de discussies nuttige resultaten op.

Vertegenwoordigd waren de volgende landen : Frankrijk, Italië, Roemenië,
Zwitserland, Polen, Japan en Nederland.

Van Duitsche zijde was wel een rapport ingezonden, doch waren geen deel-
nemers verschenen.

De eerste vraag van het programma luidde : Welke nieuwe meeningen hebben
zich geopenbaard in de leer van de erfelijkheid. Zoo mogelijk, de practische be-
sluiten die er uit te trekken zijn? Laat ik hier direct erop wijzen dat aan congres-
besluiten in \'t algemeen niet te groote waarde gehecht kan worden, daar zij veelal
zoodanig geredigeerd worden dat iedere bezoeker zich er mee vereenigen kan.
Zoo was het ook nu in Luik. De conclusie getrokken na behandeling van punt I,
dat de genetica bij ieder veeteeltkundig congres een voorname plaats op het pro-
gramma dient in te nemen, is nogal voor de hand liggend !

Dat niet een meer bevredigende uitspraak gedaan kon worden, hetzij door
aanbeveling van nieuwe toepassingen in de veeteelt of door invoering van nieuwe
begrippen teekent wel vrij juist de verhouding van de genetica tot de veeteelt.

Bij de discussie over de verschillende rapporten op deze materie betrekking
hebbend, kwam ook heel duidelijk tot uiting dat wij in de fokkerij der gro >tere
huisdieren ten opzichte van de economische eigenschappen, met de genetische ken-
nis gewapend nog lang niet zoo ver zijn als b.v. de plantkundigen in de planten-
teelt. Dit feit is m.i. ook de oorzaak, dat er in verschillende zoötechnische instituten
de laatste paar jaren méér gewerkt wordt op het gebied der constitutieleer, punt I
van het Luiksche programma.

Betreffende punt i waren 4 rapporten ingezonden, waarvan er drie voornamelijk
wezen op het groote belang der keuring van fokdieren op nakomelingen.

Collega Dommerhold meent dat in de practische fokkerij meer gebruik kan
worden gemaakt van datgene dat de erfelijkheidsleer heeft aangetoond en ge-
leerd. Terecht wijst hij daarnaast op de groote moeielijkheden bij de selectie in
de volgende bewoordingen :

Ook wordt vaak nog een veel te groote waarde gehecht bij de beoordeeling
van een fokdier aan de voorouders, en aan de afstamming uit een bepaalde bloed-
lijn. Homozygoten en heterozygoten zijn als regel niet te onderscheiden. Alleen
de dieren met de gewenschte eigenschappen worden geregistreerd. Maar uit de
stamtafels is niet te zien of de voorouders daarnaast ook ongewenschte typen
hebben voortgebracht. Een zwartbont rund kan van de zijde van beide ouders
misschien in acht of meer geslachten alleen zwartbonte voorouders hebben en
toch heterozygoot zijn voor de zwartbonte kleur ; de recessieve factor kan van
generatie op generatie worden overgedragen. De geheele lange stamtafel van het\'
dier zegt daarover niets.

En dat eenige geslachten terug vaders-vaders-vader een bepaald bekend man-
lijk fokdier was, zegt niet heel veel meer, daarnaast vinden we in dezelfde gene-
ratie zeven andere dieren, die ook alle in even sterke mate volgens de regels der
erfelijkheid hun factoren overbrengen op hun nakomelingen."

,,Een fokdier kan niet worden beoordeeld naar zijn uiterlijk, ook niet naar zijn
•stamtafel, alleen naar zijn nakomelingschap " (Dit punt is juist het moeielijkste
in de fokkerij van groote huisdieren ref.).

Onder meer wijst D. ook op de onmogelijkheid een bepaalde wijze van over-
erving waargenomen bij een zeker ras klakkeloos over te brengen op andere rassen.
(Het wit van Yorksliires is genetisch een geheel ander wit dan het wit van het
Duitsche landvarken).

Het is onmogelijk in dit verslag alle rapporten volledig te bespreken; ik volsta
daarom met nog eenige conclusies van het rapport Dommerhold te vermelden en
wel speciaal die welke van het meeste belang geacht kunnen worden en waarvoor
ik de meeste belangstelling veronderstel.

i°. Het phenotype speelt bij de beoordeeling van fokdieren nog een veel te
groote rol.

6°. Belangrijke kwantitatieve eigenschappen worden vaak bepaald door eenige
•cumulatieve factoren, homomerie. (Hoewel in laboratorium-proeven het
bestaan van z.g. kwantitatieve factoren is aangetoond, lijkt het mij vooralsnog
gevaarlijk dergelijke factoren te veel op den voorgrond te schuiven waar het geldt
eigenschappen, welke in getallen uit te drukken zijn. Deze neiging bestaat onge-
twijfeld en is zoo begrijpelijk omdat bij het aannemen van enkele factoren, welke
in denzelfden zin werken een plausibele verklaring is te geven. Later blijkt dan
dat de overerving dikwijls veel eenvoudiger is. In dit verband zij verwezen naar
publicaties van wijlen Wriedt in den laatsten jaargang van Journal of Genetics
betreffende overerving van het melkvet-gehalte, ref.).

io°. Bij een groot aantal ziekten speelt de aanleg, dus erfelijke invloeden, een rol.

Het in het Italiaansch gestelde rapport van Prof. V. Vezzani, niet voorzien
van conclusies valt buiten mijn bereik. Genoemde auteur was echter bij de dis-

cussies wel erg sceptisch ten opzichte van hetgeen de genetica als winst aan de
veeteelt heeft geschonken.

A. Luisier, landbouwingenieur, directeur de 1\'Ecole cantonale d\'Agriculture
de Chateauneuf was precies zijn tegenpool.

Zijn conclusies kunnen zich echter ook niet verheffen boven algemeenheden,
welke wel als bekend verondersteld mogen worden doch in de practijk voorloopig
op niet te overwinnen moeielijkheden stuiten.

Om zooveel mogelijk homozygote dieren voor beste productie te verkrijgen,
geeft hij b.v. aan :

a. Door middel der genealogie, de geslachten te bepalen welke in dat opzicht
uitmunten.

b. Het vermengen van hun wederzijdsclic erfelijke massa\'s te verzekeren door
geschikte paringen.

c. De gewenschte en bekomen versmeltingen desnoods vast te leggen door de
toepassing der bloedverwantschapteelt.

Alleen de kennis van de afstammelingen kan uitwijzen of deze uitslag bereikt
werd.

Niemand zal eenige bedenking opperen tegen de opgesomde punten, doch uit-
voering in de practijk is niet zoo eenvoudig !

Bij a. zquden wij kunnen opmerken dat het moeielijk is die bepaalde stammen
of geslachten op te sporen ; in de beste stammen toch komen minder geschikte
individuen voor ; aan b. kan alleen voldaan worden wanneer wij weten met be-
paalde erfelijke factoren te doen te hebben. Zoolang nog niet bekend is of bepaalde
dieren voor gewenschte eigenschappen homo- of heterozygoot zijn, krijgen wij
in volgende generaties steeds tegenvallers.

Over toepassing van de methode onder c. genoemd, zijn de acten ook nog niet
gesloten.

In het rapport van M. Brichard wordt vooral aangedrongen op meer alge-
meene invoering van productie-controle, terwijl schrijver zich overigens nog moeie-
lijk kan ontworstelen aan oudere opvattingen betreffende correlatie tusschen
phéno- en genotype.

Bij de discussie over deze rapporten bleken alle aanwezigen wel overtuigd van
de leerzame regels welke wij aan de genetica kunnen ontlèenen en de verbetering
van ons inzicht en fokkerij-problemen, doch ook werd door vele congressisten on-
derschreven, dat wij voorloopig nog ver verwijderd zijn van de mogelijkheid om
door bepaalde paringen een dier te verkrijgen van een gewenscht genotype.

Ook de heer Luisier, vol geestdrift, zou op mijn vraag hoe hij de toepassing
van zijn conclusies in de practijk wilde verwezenlijken geen nadere aanwijzingen
geven ; zoolang wij niet in staat zijn het genotype van verschillende uitmuntende
dieren te bepalen, moet er met te veel onbekenden worden gewerkt.

Punt 2 van het congres-programma leverde een interessant rapport door een
combinatie van vijf onderzoekers (uit België en Frankrijk) opgesteld (Ir. Leroy,
Prof. Marcy en Irs. Velini, Valissant en Barjot).

Deze onderzoekers hebben bij verschillende dieren nagegaan de hoeveelheid
li poïden in \'t bloed (lipaemische index) en verder in het bloed de verhouding van
cholesterine tot vetzuren (lipaemische coëfficiënt).

De opzet van dit werk was, een methode te vinden welke toegepast kan worden
bij de selectie van fokdieren, zoowel mannelijke als ook vrouwelijke buiten de
lactatieperioden, op de eigenschap : hoog melkvetgehalte.

De resultaten van dit rapport moedigen aan om dit werk op groote schaal uit
te voeren. Indien werkelijk blijkt, dat de conclusies bevestigd worden, hebben
wij hierdoor een methode die, hoewel ook weer geen 100% zekerheid biedend,
toch bruikbaar is om in een bepaald bedrijf de jonge dieren te selecteeren op hoog
melkvetgehalte.

De belangrijke conclusie is : 5⁰. Er bestaat een hooge correlatiecoefficient tus-
schen vetzuren in het bloed en vet in de melk ( 0.55 J- 0.08).

Eveneens tusschen de totale hoeveelheid lipoïden inliet bloeden melkvet (coëffi-
ciënt : 0.6 0.08).

Ref. maakt hierbij de opmerking dat de waardebepaling van correlatiecoeffi-
cienten eenigermate subjectief is. In \'t algemeen zijn coefficienten van 0.55 en
0.6 slechts vrij hoog te noemen. (Wordt vervolgd).

Mond- en klauwzeer : Het comité neemt nota van de belangrijke mededeelingen
gedaan omtrent de immunisatie tegen die ziekte. Het verzoekt de Regeeringen,
om zooveel mogelijk de wetenschappelijke onderzoekingen daarover financieel te
steunen en de verkoop te verbieden van alle preparaten, die worden aangeboden
onder de naam van voorbehoedend vaccin (vaccin anti-aphteux préventif) zonder
het specifieke virus van de ziekte te bevatten.

Miltvuur : Het comité vestigt opnieuw de aandacht op het gevaar voor de ge-
zondheid van mensch en dier door verspreiding van miltvuur door dierlijke pro-
ducten, en dringt aan op toepassing van de wettelijke maatregelen, reeds in 1929
door het comité aangeraden.

Standaardisatie van de sanitaire bulletins en certificaten : Het comité is van mee-
ning dat periodieke publicatie (op de ie en 15e van elke maand), in de verschillende
landen, van officieele bulletins over de stand der infectieziekten, zeer wenschelijk
is. Verder zijn jaarlijkse rapporten, over de veterinaire dienst in elk land, noodig.

In het belang van den handel zijn noodig in alle landen uniforme certificaten
van oorsprong, gezondheid enz. voor transporten van dieren en dierlijke producten.

Antituberculeuze vaccinatie met B. C. G. : Het is wenschelijk dat de Veeartsenij-
kundige Dienst in alle landen proeven met B. C. G. doet of controleert. Deze
vaccinatie kan ook met voordeel worden gebruikt bij de bestrijding van tuber-
culose op zwaar besmette hoeven.

Met het oog op den handel moet men rekening houden met het reageeren op
tuberculinatie van de met B. C. G. geënte dieren.

Prophylaxe tegen wormziekten : Het is van dringend belang, de strijd tegen de
door wormen veroorzaakte ziekten internationaal te organiseeren. Een voorbe-
reidend congres van dierenartsen, medici, zoölogen en biologen is daarvoor wen-
schelijk.

2e. Experimenteele studie van mond- en klauwzeer ; pluraliteit van het virus : rap-
porteur : Manninger.

3e. Prophylaxe van varkenspest ; resistentie van het virus ; rapporteurs : V. Hu-
tyra en Waldmann.

4e. Anti-tuberculeuze vaccinatie ; stand van deze kwestie ; rapporteurs : Gerl\'ach
en Boes.

5e. Aetiologie en prophylaxe van de brucellosen (abortus en melitensis). Overbren-
ging op den mensch ; rapporteurs : Magnusson en Zeller.

6e. Eventueele anti-rabies-vaccinatie met gedood virus ; rapporteurs Bisanti en N.

7e. Regeling van de internationale wetgeving op het gebied van sanitaire vee-
artsenijkunde en voor de bestrijding van epizoötiën. Vr.

In Juni overleed prof. Neumann, vroeger verbonden aan de Veeartsenijschool
van Toulouse ; hij was bij de hollandse dierenartsen vooral bekend door zijn fraai
werk : ,,Traité des maladies parasitaires non microbiennes des animaux domesti-
ques" dat voor ons ouderen een kostbaar bezit was. Vr.

Bij Kon. Besluit is benoemd tot buitengewoon hoogleeraar in de faculteit der
Veeartsenijkunde te Utrecht Dr. H. C. L. E. Berger, directeur van den Veeartse-
nijkundigen Dienst, om onderwijs te geven in de Veeartsenijkundige Politie.

Benoemd tot ridder in de orde van Oranje Nassau, H. van Aken Sr. en
Dr. C. Brands. Wij wenschen deze collega\'s geluk met die onderscheiding.

De verslagen van het ne Internationaal Veeartsenijkundig Congres te
Londen zullen zoo spoedig mogelijk gepubliceerd worden. Een exemplaar zal
aan alle leden van het congres worden toegezonden. Op verzoek worden over-
drukken omtrent bepaalde onderwerpen toegezonden aan hen, die zulks ver-
langen.

Het adres van den Secretaris-Generaal is: Mr. Fred Bullock io Red
Lion Square, Londort W.C.I.

Dr. G. Leurink, inspecteur, tijdelijk toegevoegd aan het Hoofd v. d. Burg.
Veeartsenijk. Dienst, Buitenzorg.
Dr. F. Bromberg, idem.

Dr. G. A. van Lier geplaatst te Djogjakarta.
W. C. Ph. Meijer geplaatst te Makassar.
D. W. J. de Vor geplaatst te Bandoeng.

Dr. S. J. M. Mogendorff, verhuisd van Schoonhoven naar den Haag, van Beu-
ningenstraat 73.

In de Vereenigde Staten wordt de strijd tegen de teken (overbrengers der
Texaskoorts) onafgebroken voortgezet Mississippi is nu pas vrij verklaard van
teken; dit is de elfde van de 15 oorspronkelijk met texas-koorts besmette
Staten, zoodat nog 4 besmet zijn. Veetransporten uit deze laatste Staten
moeten quarantaine houden en door teken-doodende baden van die parasieten
bevrijd worden. In de staat Georgia werd enkele jaren geleden hevig verzet
gepleegd tegen de maatregelen, zelfs werd een beambte gedood en een ander
verwond. De twee schuldigen werden veroordeeld tot 7 jaar gevangenisstraf
en S 11000 en S 1000 boete.

E. Gorter en W. C. de Graaff, Klinische diagnostiek. Bacteriologische, sero-
logische en chemische onderzoekingsmethoden. 4e dr. Leiden, S. C. van Does-
burgh, 1930. 8°. XVIII 503 blz. m. 102 fig. tusschen tekst en op 50 pl. / 13.50

C. Janssen, Van melkwinning en melkbehandeling op de boerderij. 4e dr. Roo-
sendaal, Auteur, 1930. ƒ0.25
Handleiding bij het berekenen van voederrantsoenen. 2de dr. [Leuven], Bel-
gische Boerenbond, [1930]. 8°. 31 blz. m. afb. fr. 2.—
Uitg. van den Belgischen Boerenbond. Reeks A, Nr. 9.

B. J. Krijgsman, Physisch-chemische onderzoekingen aan het bloed van met
Trypanosoma Evansi geïnfecteerde zoogdieren. Dl. 1. Buitenzorg, Archipeldruk-
kerij, 1930. 8°. 34 blz. m, 3 fig.

D). i. De waarde en beteekenis van de sublimaat-reactie volgens Bennett\'en
Kenny.

Veeartsenijkundige mededeelingen. No. 73.
Dept. van Landbouw, Nijverheid en Handel.

Verslag omtrent den toestand van het Openbaar Slachthuis te Rotterdam over
het jaar 1929. [Door G. G. J. Westholz. Rotterdam, van Waesberge, 1930]. 8^e.
31 blz.

Verslag van den Algemeenen Nederlandsclien Zuivelbond (F. N. Z.) over het
jaar 1929. [Schiedam, De Eendracht, 1930]. 8°. 262 blz.

Verslag van de gemeenteslachtplaats te Utrecht over het jaar 1928. [Door I\\.
Hoefnagel], Utrecht. 1930. 8°. 33 blz.

Stud-Book des chevaux de trait beiges. 33e vol. 1930. Tom. 1, 2. Bruxelles, Imp.
Ve Monnom, 1930. Gr. 8°. 966 LIII p.
Société royale des chevaux de trait belges.

G. Verbiest, Le petit élevage facile et lucratif à la portée de tous. Comment
élever des poules. Bruxelles, Auteur, [1930]. Kl. 8°. 48 p. fr. 5.—

W. Chenevard, Traité d\'ovoculture. L\'oeuf, sa production, son commerce.
Paris, J. B. Baillière et fils, 1930. Kl. 8°. 416 p. av. 36 fig. fr. 18.—

Besson, Technique microbiologique et sérothérapique. T. 2. 8e éd. Paris, J. B.
Baillière et fils, 1930. 8°. 575 p. av. 135 fig. noires et col. fr. 70.—

Pézard, La détermination de la fonction sexuelle chez les gallinacés. Paris,
Masson et Cie., 1930. 8°. 126 p. fr. 20.—

A. Bigazzi, Contributo allo studio delle cause del mancato secondamento nella
vacca ed alla pratica del secondamento artificiale. Lucca, stab. graf. A. M. Amedei.
1929. 8°. 14 p.

F. Pellegrini, La „Dinamose" in veterinaria. Milano, 1st. edit. Cisalpino,
[1929]. 8°. 8 p.

V. Ronca, Un caso de linfosarcoma nel cane. Pisa, stab. edit. Vallerini, 1929.
8°. 30 p. c. fig.

P. Zannini, L\'organo parasimpatico di Zuckerkandl dei bovini. Parma, tip.
G. Ferrari e figli, 1928. 8°.

Istituto di anatomia descr. presso la Scuola vet. di Parma.
R. A. Fisher, The genetical theory of natural selection. London, Clarendon
Press, 1930. 8°. 272 p. Sh. 17.6

W. White, Making butter on the farm. Rev. ed. Washington, Government
Printing Office, 1930. 8°. 24 p. w. ill.

* J. E. Rice and H. E. Botsford, Practical poultry management. 2d ed. New-
York, Wiley & Sons, 1930. Kl. 8°. 540 p. $ 2.75

\\V. W. Yapp and W. B. Nevens, Dairy cattle-selection, feeding and manage-
ment. 2d ed. New-York, Wiley & Sons, 1930. Kl. 8°. 390 p. $ 2.50
St. Thomas, Bacteriology : a textbook on fundamentals. 2d ed. New-York, Mc
Graw-Hill, 1930. 8°. 301 p. w. ill.

E. Brown, British poultry husbandry : its evolution and history. London,.
Chapman & Hal), 1930. Kl. 8°. 350 p. w. 63 ill. Sh. 15.—

H. Mace, A book about the bee. Cheap ed. London, Hutchinson, 1930. 8°. 138
p. w. 24 ill. from photos. Sh. 2.6

M. Ingle Bepler, Setters, Irish, English and Gordon. W. a chapter on training,
by C. W. Ryan. London, „Our Dogs" Publ. Co., 1930. 8°. 89 p. w. ill. Sh. 5.—
H. D. Richmond, Dairy chemistry ; a practical handbook for dairy chemists ...»
3d ed. London, C. Griffin & Co., 1930. 8°. 490 p. Sh. 25.—

J. Hamilton, Belted Galloways. A romantic breed. London, Vinton & Co.,.
1930. 8°. 40 p. w. ill. Sh. 2.—

H. J. Milks, Practical veterinary pharmacology, materia medica and thera-
peutics. W. a chapter on biological therapeutics by A. Eichhorn. 2d ed. London,
Bailiiere, Tindali & Cox, 1930. 8°. Sh. 28—

J. R. Möhler, Tick fever. Washington, Government Printing Office, 1930. 8°.
29 p. w. ill.

I. N. Gabrielson and E. E. Horn, Porcupine control in the Western States.
Washington, Government Printing Office, 1930. 8°. 8 p. w. ill.

The cattle tick question. Sydney, Dept. of Agriculture, 1930. 8°. 24 p.
Dept. of Agriculture, New South Wales.

F. Pfäfflin, Der Bienenhaushalt, jte Aufl. Von H. Meutschler. Stuttgart,
E. Ulmer, 1930. 8°. 144 S. m. 61 Abb. M. 2.50

K. Groos, Die Spiele der Tiere. 3te Aufl. Jena, G. Fischer, 1930. Gr. 8°. VI -f-
223 S. M. 10.— Geb. M. 11.50

E. Zander, Handbuch der Bienenkunde in Einzeldarstellungen. Bd. 5. 3te Aufl.
Stuttgart, E. Ulmer, 1930. 8°. VII 310 S. m. 205 Abb. M. 8.—

R. Löns, Die Erziehung des jungen Hundes im ersten Lebensjahre als Grundlage
seiner Eignung zum Haushund, Begleithund und Diensthund aller Art. 2te Aufl.
Magdeburg, Creutz\'sche Verlh., [1930]. 8°. 126 S. m. 12 eingedr. Federzeichn.

K. Linde, Fortschritte auf dem Gebiete der Veterinärmedizin im Jahre 1929.
Tilsit, Engel\'s Buchdruckerei, 1930. 8°. 82 S. M. 6.80

Bartsch, Die Räude der Pferde als Kriegstierseuche. Berlin, E. S. Mittler &
Sohn, 1930. 8°. 59 S. m. 6 Abb.

G. Axhausen, Operationsübungen an der menschlichen Leiche und am Hund.
2te Aufl. München, J. F. Lehmann, 1930. Gr. 8°. XII -f 308 S. m. 317 färb. Abb.
auf 132 Taf. sowie 132 z. T. färb. Textabb. M. 15.—

A. Gurwitsch, Die histologischen Grundlagen der Biologie. Jena, G. Fischer,
1930. 4°. VI 310 S. m. 152 Abb. im Text. M. 18.—

W. Schmidt, Das Fleischergewerbe in Wort und Bild. 6te Aufl. Nordhausen, H.
Killinger, [1930]. 4⁰. XIX 595 -f 145 S. m. 403 Abb., 16 ein- und mehrfarb_
Taf. sowie 528 Rezepte zur Fabrikation feiner Fleisch- und Wurstwaren. M. 25.—

Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie, Immunitätsforschung und experimen-
tellen Therapie. Forts, des Jahresberichts über die Ergebnisse der Immunitäts-
forschung. Hrsg. von W. Weichardt. Bd. ii. Berlin, J. Springer, 1930. 4°. IV
■929 S. m. 91 2. T. färb. Abb. M. 128.—-

Zur Beurteilung des Schlachtviehes, der Mastschweine und des Fleisches. Einl.
P. Lichtenhahn. Frauenfeld, Huber & Co., 1930. 8°. 86 S. M. 3.60

K. Pfizenmaier, Untersuchung von Milch und Molkereiprodukten sowie Mol-
kereihilfstoffen. Stuttgart, E. Ulmer, 1930. M. 11.—

H. Maas, Ueber Fütterungslehre und Futterbau. Berlin, Verlagsges. f. Acker-
bau, 1930. 8°. 40 S. m. Abb.

Leydier, Les viandes maigres. Les viandes cachectiques. Les viandes hydro-
liémiques. Thèse de Lyon. 1930.

Géneau Delamarlière, L\'huile de chaulmoogra. Son emploi en dermatologie
vétérinaire. Thèse de Lyon. 1930.

Bourzac, Contribution à l\'étude du traitement des infections utérines chez les
bovidés. Thèse de Toulouse. 1930.

Badens, La theileriose bovine algérienne due à Theileria dispar. Thèse de Tou-
louse. 1930.

Royer, Les tumeurs du pénis chez les volipèdes. Leur traitement chirurgical.
Thèse de Toulouse. 1930.

Nègre, L\'hémoglobinurie du cheval et l\'anaphylaxie. Thèse de Toulouse. 1930.

Hérout, De l\'accroissement pondéral et statural du chien. Thèse de Lyon. 1930.

Belle, Recherches sur la croissance de quelques mammifères. Thèse de Lyon.
193°-

Perrier, Des extraits leucocytaires et de leur emploi en thérapeutique. Thèse
de Lyon. 1930.

Lecaille, Contribution à l\'étude du pica et de son traitement chez les bovins.
Thèse de Lyon. 1930.

Lefranc, De la race bovine hollandaise dans le département des Ardennes.
Thèse de Paris. 1930.

Bertin, Étude sur la formation et les caractères des chevaux du Maine. Thèse
de Paris. 1930.

Vallez, Contribution à l\'étude de la lymphangite tronculaire des membres
postérieurs chez le cheval. Thèse de Paris. 1930.

Bourdin, Recherches sur l\'hémolysine du streptocoque gourmeux. Thèse de
Paris. 1930.

Lebouc, Une entreprise zootechnique en Annam. Les établissements d\'élevage
d\'An-Khé. Thèse de Paris. 1930.

Plantureux, Appui et parer du pied. Ferrure des pieds défectueux. Thèse
de Paris. 1930.

Frémont, Sur la prévention de la maladie du jeune âge des chiens. Thèse de
Paris. 1930.

H. Döhrmann, Sind die Methoden der Isohämoagglutination und der Präzipi-
tation zur Ermittlung der Rassenreinheit der Schweine geeignet ? Inaug.-Diss.
Budapest. 1930.

J. Kadar, Ueber die Zahl und Grösse der Formelemente des Blutes bei einigen
Hühnerrassen. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

D. Matisz, Ueber den Fett- und Lipoidgehalt des Rinder- und Schweineblutes.
Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

L. Persa, Vergleichende Untersuchungen über den Gitterfasergehalt der tuber-
kulösen Lungenveränderungen einiger Haustiere. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

J. Petras, Ueber die Resistenz des Blutfarbstoffes bei einigen Haussäugetieren.
Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

L. Prettenhoffer, Experimentelle Untersuchungen über das Vorkommen
von Trematodenlarven in Donaufischen Ungarns. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

F. Szabo, Beitrag zur Entwicklung der roten Blutkörperchen beim Schweine.
Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

F. Varga, Fett- und Lipoidgehalt des Blutes einiger Haustiere. Inaug-.Diss.
Budapest. 1930.

J. Vlad, Ueber den Nachweis der Pasteurella aviseptica in Saccharose enthal-
tenden Nährböden. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

B. Buchmüller, Uvalysat in der Hundepraxis. Inaug.-Diss. München. 1930.
J. Demeter, Zur Frage der Bekämpfung der Kälberruhr. Inaug.-Diss. München.
1930.

E. Fleischhauer, Ein Fall angeborener Karzinomatose bei einem Kalbe.
Inaug.-Diss. Giessen. 8°. 22 S.

K. Fleischmann, Der Kalkgehalt im Serum bei Oxalsäure -und Fluorvergif-
tung. Inaug.-Diss. München. 15 S.

H. Frey, Lumbal- Anaesthesie beim Pferde. Inaug.-Diss. Hannover. 1929.
8°. 28 S.

W. Kuntze, Zählung und Reifezustand der Spermatozoen verschiedener Heng-
ste nach dem isten bis 5ten Deckakt innerhalb eines Tages. Inaug.-Diss. Berlin.
1929. 8°. 20 S.

E. Riepe, Histologische Untersuchungen über die Reaktion der Haut (Inte-
gumentum commune) des Tieres auf Röntgenstrahlen. Inaug.-Diss. Hannover.
1929. 8°. 47 S.

G. Gröschel, Ueber die Cytoarchitektonik und Histologie der Zwischenhirn-
basis beim Hund. Inaug.-Diss. Erlangen. 1929. 8°. 16 S.

o. Dettmering, Das Waldecker Rotvieh. Inaug.-Diss. Halle. 1929. IV -f 170
S. m. 13 Tab.

Th. Gabler, Die Gestaltung der Rindviehpreise und die darauf beruhende
Möglichkeit einer Prognose. Inaug.-Diss. Königsberg. 1929. 4⁰. V 32 S. m.
50 Tab., 82 S.

A. von Haussen, Untersuchungen über den Knochenaufbau des Metacarpus
verschiedener Schaflassen nebst kritischer Betrachtung über den Knochenaufbau
des Röhrbeins bei Lauf- und Schrittpferden. Inaug.-Diss. Halle. 1929. 8°. 139 S.

o. Hellich, Wechselbeziehungen zwischen Euterform und Milchleistung.
Inaug.-Diss. Breslau. 1930. 8°. 24 S.

W. Knolle, Untersuchungen an Breitdresch-Trommeln. Inaug.-Diss. Hanno-
ver. 1929. 8°. 55 S. m. 5 Taf.

W. Naumann, Vergleichende Wägungen und Messungen an Jungrindern bei
Weidegang und Stallhaltung. Inaug.-Diss. Giessen. 1930. 8°. 69 S.

W. Potinecke, Die Milchversorgung der Stadt Stuttgart unter dem Einfluss
der modernen Molkereitechnik. Inaug.-Diss. Tübingen. 1930. VIII 114 S.

A. E. Reinold, Das Limpurger Rind. Inaug.-Diss. Berlin. 1929. 8°. 72 S. m.
3 Taf.

H. Stegen, Die Entwicklung des hannoverschen Halbblutpferdes von der Ge-
burt bis zum Abschluss des Wachstums. Inaug.-Diss. Göttingen. 1929. 8°. 56 S.

W. Strack, Der Brechungsexponent des Chlorkaliumserums in der Milch ein-
zelner Kühe, seine Schwankungen und deren Abhängigkeit. Inaug.-Diss. Halle.
1930- 8°. 45 S.

R. Toppius, Untersuchungen über die Wolle, Leistungen und Körperpropor-
tionen in der Merinofleischschaf-Stammschäferei Hainburg Harz. Inaug.-Diss.
Halle. 1929. 8°. 90 S.

O. A. Tribukeit, Beiträge zur physikalischen Untersuchung der Milch. Inaug.-
Diss. Königsberg. 1929. 8°. 29 S.

K. Wieland, Die Stellung der Molkereigenossenschaften Sachsens in der Säch-
sichen Milchwirtschaft unter bes. Berücksichtigung der Frischmilchversorgung der
Bevölkerung. Inaug.-Diss. Leipzig. 1929. 8°. 79 S. m. 8 Taf.

F. Hansel, Tierexperimentelle Untersuchungen über Nebenschilddrüsenfunk-
tion. N-Stoffwechsel. Inaug.-Diss. Halle. 1930. 8°. 35 S.

L. Korsch, Beitrag zur Frage der Abwehrleistungen bei Neugeborenen und
jungen Kaninchen. Inaug.-Diss. Hamburg. 1929. 8°. 17 S.

P Weyl, Die Einwirkung von erhöhter Aussentemperatur auf das Verhalten
des Blutzuckers von Kaninchen und Hunden. Inaug.-Diss. Köln. 1929. 8°. 18 S.

Jau-Hsiang Wu, Thymus-Milz-Implantation und Kalkstoffwechsel beim
Kaninchen. Inaug.-Diss. Freiburg i. Br. 1929. 8°. 15 S.

Referaat betr. i" een overzicht der verslagen van de stand der ziekte gedurende
1927 en 1928 in Duitschland van Oberregierungs- und Veterinarrat Behrens-
Hildesheim, voorkomend in de Berl. tier;irtztl. Wochenschr. 2°. Een overzicht der
bestrijdingsproeven door middel van passieve immuniseering en ontsmetting. 3⁰. een
overzicht der besluiten van de laatste zitting van het comité van het internationale
bureau voor besmettelijke dierziekten in Parijs, voor zoover het mond- en klauw-
zeerbestrijding en bestudeering betreft.

In het begin van het jaar heerschte de ziekte in alle provincies en alle
bondsstaten met uitzondering van Hamburg. In het tweede kwartaal liep de
ziekte terug, in het 3e kwartaal nog belangrijk meer, om in het 4de weer te
stijgen. De stand in het voorjaar sloot aan bij de zware epizoötie van het najaar
1926. De teruggang der ziekte gedurende den zomer laat zich volgens B. ver-
klaren door i°. de werking der veterinaire politiemaatregelen, 2⁰. door de na-
tuurlijke teruggang der ziekte, zooals die bij epizoötiëen van het mond- en klauw-
zeer tengevolge van de verzwakking van het virus en de immuniteit der door-
geziekte dieren wordt waargenomen. Hiervoor spreekt de teruggang der ziekte
in den zomertijd, die met den weidegang en het arbeidsgebruik der dieren de
uitbreiding der ziekte begunstigt.

De oorzaak voor de stijging in herfst en winter is uit de getallen alleen niet
op te maken.

Door ministerieele besluiten zijn nieuwere bepalingen over de bestrijding der
ziekte ingevoerd.

Op welke wijze zij hun invloed hebben doen gelden is niet te beoordeelen,
daar de ziekte bij hare invoering reeds aan het teruggaan was.

Aan den anderen kant is het weer toenemen der ziekte niet zonder meer als
een tekortschieten der bepalingen aan te zien.

De belangrijke teruggang in de provincie Sleeswijk aan het einde van het
jaar, waarover hierna meer, is integendeel als een goede uitwerking der bepalingen
te beschouwen.

Een absoluut oordeel over haar werking zal eerst te verwachten zijn, wanneer
het gelukt nieuwe epizoötien in haar aanvang te onderdrukken en te verhinderen
dat de ziekte weder in de snelle verbreiding en in de heftigheid, zooals in
de jaren 1910/12, 1920 en 1925-26, optreedt.

De epizoötie in 1928 was de voortzetting van die van 1927, ook in haar alge-
meene teruggang. Groote landstreken zijn vrij gebleven; ziektegebieden waren
aan het eind van het jaar nog in Beieren en in N.W. Duitschland voorhanden
en ook hier beperkt tot enkele streken.

De epizoötie in Beieren (Drescher) was er een van boosaardig karakter; die
in N.-W. Duitschland kon algemeen als varkens-mond- en klauwzeer worden
aangemerkt, afkomstig uit Sleeswijk-Holstein. In bepaalde kringen van Sleeswijk
kwam het uitsluitend in de groote mesterijen voor en ging slechts sporadisch
op het vee over. Van 212 zieke beslagen waren er slechts twee, waar behalve
varkens ook runderen ziek waren. Er wordt door Behrens gewezen op het
feit, dat in 1928 in Duitschland twee haarden voorkwamen, één in Beieren en
één in N.-W. Duitschland, ieder met haar eigenaardig karakter. Terwijl in
Beieren de ziekte bij alle tweehoevige dieren optrad en boosaardig was, betrof
zij in N.-W. Duitschland bijna uitsluitend varkens, hoewel op deze erven ook
gevoelige runderen voorkwamen. Het verschil in karakter der ziekte in 1925/26
en 1928 doet vermoeden, dat er verschillende stammen in N.-W. Duitschland
aan het werk zijn geweest, óf dat het virus door uiterlijke omstandigheden in
zijn karakter belangrijk is veranderd, dus toch in verband staat met dat van 1926.

De volgende opmerkingen worden in dit verband nog gemaakt. De ervaring
heeft geleerd, dat de ziekte zich zeer verschillend voordoet. Nu zeer heftig, dan
zeer goedaardig. Het ééne dier wordt onder dezelfde omstandigheden licht ziek,
het andere zwaar. In het eene geval worden alle runderen ziek, in het andere
alleen de varkens, in weer andere beide.

Voor de verbreiding en het verloop der ziekte is de virulentie der smetstof
van groote beteekenis. Hij wijst dan op het verschil der ziekte in 1920 en 1928.

Naar het verloop en den stand van het mond- en klauwzeer in Duitschland
in 1928 is nog geen absoluut oordeel uit te spreken over de werking der nieuw
ingevoerde veterinaire politiemaatregelen.

Hij vereenigt zich met de opvatting in Sleeswijk uitgesproken: „Of dergelijke
gunstige (zie hieronder) uitkomsten bij een begin eener epizoötie met boosaardig
karakter zouden worden bereikt, moet worden afgewacht."

3. Ervaringen met de beschuttende seruminspuiting tegen mond- en klauwzeer
op varkensmarkten. (Schaper en I.utze B. t. W. 1928 No. 2.)

Deze ervaringen betreffen 35 markten met tezamen 18110 biggen en loop-
varkens, éénmaal gespoten; slechts een klein deel werd voor de 2de maal in-
gespoten. Het was mogelijk het verdere lot van deze dieren na te gaan, daar
ze in de buurt van de markten op stal kwamen.

De varkensmesterij neemt in het gebied der proefnemingen, nl. het onder-
Elbegebied een groote plaats in. Maandelijks worden er 5000 tot 10.000 slacht-
rijpe varkens verkocht, welke dan weer door biggen of loopvarkens worden ver-
vangen. In dit gebied kwam herhaaldelijk de ziekte voor. Van elke markt uit
werden nieuwe haarden gevormd. Er werd besloten slechts één markt te houden
en hier allen te enten. Inspuiting geschiedde \'s avonds en \'s morgens vroeg
voor het marktbegin. Dosis; biggen beneden 5 K.G. 10 c.c.; tusschen 5—-15 K.G.
15 c.c.; loopers tusschen 15 en 50 K.G. 20 c.c. daarboven 30 c.c.

De resultaten lieten zich slechts op grond van empirische waarnemingen be-
oordeelen, door vergelijking met niet ingespoten dieren. Het is vastgesteld, dat
geen der ongeveer 20.000 ingespoten dieren ziek is geworden. Bij varkens van
kooplui, welke niet werden ingespoten kwam herhaaldelijk ziekte voor in den
tijd der 35 weken, dat de entingen werden voortgezet. De fokstreken waren
markt.

Men heeft waargenomen, dat de inspuiting ook nog in staat was, die dieren
te beschutten, welke reeds korten tijd tevoren met besmette dieren hadden
verkeerd, dus niet alleen diegene, welke alleen gevaar op de markt liepen.

Schrijvers concludeer en, dat het doel, de verhoeding van verslepingen der ziekte
door den handel, bereikt werd.

1. De beschuttings- en simultaanenting der zieke beslagen. Natuurlijk vooraf
temperatuuropneming in het zieke beslag. De gezonden krijgen kleiner dosis
dan de verdachten. Bovendien worden zij geënt, niet met de traditioneele
stroowis of zakrest maar door scarificatie. Na 4 a 5 dagen wordt de reactie
van de enting nagegaan; bij eventueel ontbreken van deze herhaald geënt.
Zuigkalveren worden ook simultaan behandeld. Varkens worden alleen gespoten.

2. De beschuttende enting van de omgeving. Groote dosis serum, terwijl de
varkens niet worden gespoten. Is in de primaire haard de ziekte nog niet ge-
weken, dan wordt na 10 dagen de inspuiting herhaald met de halve dosis.

Zoowel de loopende als de einddesinfectie wordt gedaan met 5 % sulfoliquid,
ook dagelijks de klauwen, tevens desinfectie van de personen, met ziek vee in
aanraking geweest. Wasschingen van het vee bij de eindontsmetting. Aldus
kunnen 10—14 dagen na den uitbraak bepaalde maatregelen verzacht worden,
als uitvoer van slachtvee, afgifte van melk in ongekookten toestand, gebruik
van vee als trekdier, en het brengen op de weide.

Men stelde zich op het standpunt, dat alleen dan de maatregelen succes konden
hebben, als zij den veehouders niets kosten en zoodoende kwam dus alles op
staatsrekening.

De autoriteiten en diergeneeskundige ambtenaren werden op vergaderingen en door
uitgebreide voorschriften met alle bijzonderheden der methode vertrouwd gemaakt. De
voorlichting der bevolking had plaats door een serie van 9 artikelen van de hand van
dm ,,Seuchenkommissar" die in de provinciale pers en de landbouwtijdschriften ver-
schenen. De praktiseerende dierenartsen kregen kennis van de plannen en werden
tot medewerking opgewekt. Voor het spuiten en enten waren 24 hulpdieren-
artsen noodig. De ringentingen werden in hoofdzaak den plaatselijken dieren-
artsen toevertrouwd. Er werd in totaal ruim 7000 L. serum gebruikt. Het
hoefddoel bestond in het verwijderd houden der ziekte van de weiden en
vernietiging der nog bestaande haarden. Dit is in hoofdzaak gelukt in 8 weken
tijd. Sporadische weidegevallen kwamen nog voor, waarbij dezelfde methode
van simultaanenting en ringinspuiting werd gevolgd.

In vele beslagen was het melkvee in 1926 doorgeziekt en werden nu slechts de
jonge dieren ziek.

Het resultaat der enting was meestal positief, negatief bij het reeds in \'t vorige jaar
doorgeziekt vee. Doch ook reageerden runderen welke 5 a 6 maanden te voren
ziek waren geweest (locaal of gegeneraliseerd wordt niet vermeld. Ref.) Er wordt
nog gewezen op het voorkomen in bepaalde streken uitsluitend van mond- en
klauwzeer op de mesterijen. Op 212 bedrijven waren slechts in 2 gevallen tevens
de runderen ziek.

De aangifte-plicht werd daarom uit eigen belang gewilliger nagekomen dan
anders. In het begin ging alles vrijwillig, daar echter eenigen niet wilden laten
enten, werd de enting wettelijk geregeld. Men neemt aan, dat de aangifte uit
hoofde van genoemd voordeel, volledig plaats had, waartoe de voortdurende pu-
blicaties zeer veel hebben bijgedragen,

Verder geven schrijvers een overzicht van de bereikte resultaten en de schaden,
en concludeeren, dat het gelukt is, met behulp van de simultaanenting en ringen-
ting, de ziekte tot op haar haard te beperken. Het serum is een voortreffelijk
prophylacticum. Het verloop was mild en werd belangrijk afgekort. Het aantal
dooden was sterk verminderd. Het melkverlies bedroeg slechts van 8—10 %. De

nevenverschijnselen werden in belangrijke mate gecoupeerd. Door de verkorting
van den insluitingstijd werden belangrijke voordeelen verkregen.

Als een feit van beteekenis wordt genoemd dat tegen het einde van de proef
in Sleeswijk onder het vee geen ziekte meer voorkwam, een toestand die sinds
1910 niet bereikt was. Weiden en markten in deze streken bleven gedurende
den zomer vrij. Niet onvermeld mag blijven, dat de ziekte, zooals Bartels en
Meyer schrijven zich in afnemende lijn bevond. Of ook in een opkomende epi-
zoötie van boosaardig karakter deze gunstige resultaten zullen worden bereikt,
moet de toekomst leeren.

5. Abwehr eines Einbruches der Maul- und Klauenseuche in Obersehlesien,
Brall-Oppeln B. t. W. No. 32 1928.

Brall wijst op de groote gevaren en moeilijkheden. In Polen heerscht sterk
de ziekte, dus groot gevaar voor overschrijding der grenzen. Varkenshandelaars
in grooten getale. In Silezië worden groote varkensmarkten gehouden en de
biggen nog verkocht als de ziekte er al onder heerscht. Er is veel verkeer met
trekvee, dat in den tijd der epizoötie niet was te staken.

Een sterke geitenhouderij met gemeenschappelijke weiden verhoogde belangrijk
het gevaar.

Verzwijging, die in vele gevallen mogelijk werd door het licht optreden der
ziekte en het heerschen in kleine beslagen vermeerderde eveneens de uitbreidings-
mogelijkheid.

Toen de proef genomen werd, het was 15 October, heerschte de ziekte in
30 gemeenten en 101 beslagen. De leiders kregen talrijke hulpdierenartsen, ter-
wijl ook de practiseerende dierenartsen meehielpen. Binnen eenige dagen werden
1209 stuks vee in 200 beslagen geënt. Na 10 dagen herhaling, waar het noodig
was. Markten werden verboden, ook die voor biggen. Daar waar de afstand tot
de haarden groot was en de markten konden worden toegestaan, had bij de
verlading der biggen een enting plaats. Geiten kwamen op stal. Tevens uit-
voerige stalinspecties.

In 83 gemeenten werden met 4300 L. serum 24350 stuks vee en 3000 varkens
geënt. Na de enting kwam de ziekte in 67 gemeenten tot stilstand. In 18 ge-
meenten ging het verder en nog 31 gemeenten werden aangetast, Men ver-
grootte de kringen en herhaalde de inspuitingen waarna do ziekte tot staan kwam.

In October begonnen, steeg ze nog sterk. Van half November tot begin Dec.
zakte de curve echter belangrijk en aan het eind van Januari was de ziekte
geweken. (Deze resultaten mogen goed genoemd worden; dat geen enkel woord
wordt gewijd aan het feit, dat de wintertijd meehielp, is onvolledig. Ref,)

6. Planmassige Impfungen gegen die Maul- und Klauenseuche der Schweine
im Regieringsbezirk Stade. Schaper. B. t. W. No. 50, 1928.

In 1926 had Stade belangrijk aan de ziekte geleden; in 1927 volgden de uit-
loopers, het grootste gedeelte van het vee was doorgeziekt. Men verwachtte, dat
de ziekte voor eenige jaren zou uitblijven. Toch kwam ze terug en wel slechts
ander de varkensbeslagen. In Dec. 1927 breidde zij zich explosief uit en werd
het aantal 170 binnen een maand bereikt. Jan. 1928 telde reeds 284 bedrijven,
uitsluitend onder de varkens. Toen zijn uitgebreide entingen verricht en wel
verschillend al naarmate de uitbreiding en de verbreidingswijze. De teruggang
der ziektegevallen had daarna geregeld plaats. Half Maart was het aantal 121.
Half April nog slechts 28 besmette bedrijven. In het geheel werden 2500 be-
drijven geënt waaronder 132 ziek waren, met bijna 50.000 varkens.

In het geheel kwamen nog 9 zieke runderbeslagen voor; hier was de gevoelig-
heid zeer gering. Een overgaan van runderen op varkens en omgekeerd is slechts
bij uitzondering waargenomen.

1. Beschuttende entingen moeten in grooten omvang worden toegepast. Het
doelmatigst is de enting van alle varkens der betreffende streek.

2. De herhaling na afloop van den beschuttingstijd is niet beslist noodzakelijk.

3. Bij matig heerschen der ziekte in een streek komt door enting der ge-
zonde beslagen de ziekte tot stilstand.

4. Bij sterk heerschen wordt door de enting der gezonde beslagen de ziekte-
gang belangrijk verkort. Het is van beteekenis, dat de goede entresultaten op
het tijdig aangeven een gunstigen invloed hadden.

7. Ein weiterer Beitrag zum Bekampfungsverfahren der Maul- und Klauen-
seuche nach dem Erlasz des Preuszischen Landwirtsministeriums vom 4. Mai
1927. Bartels en Heger. Besl. tier. Work, No. 12, 1930.

Door bovengenoemd besluit werd het mogelijk om de ziekte te bestrijden
door middel van simultaan- en serumenting, waarbij de helft der kosten door
het Rijk werd gedragen.

In den zomer en den herfst van 1929 bood zich in Sleeswijk de gelegenheid
bij eenige nieuwe uitbraken de methode toe te passen. Gedurende April tot
Aug. bleef Sleeswijk vrij van de ziekte, een sedert 1911 onbekende toestand.

Half Augustus brak onder het vee van een groot weidebeslag de ziekte uit.
Voorloopig was omtrent de herkomst van het virus niets te zeggen. Slechts
enkele dieren waren licht ziek. Simultaanenting en opstalling waren de maat-
regelen. De laatste onder verzet van den eigenaar. Om de haard werd een ring
van beslagen ingespoten. Dit terrein was ..Sperrgebiet". Hieromheen werd nog
een ,.Beobachtungsgebiet" gevormd. Met deze maatregelen gelukte het een ver-
breiding der ziekte te verhinderen. De zieken genazen en onder de verdachten
traden geen nieuwe zieken op.

Acht dagen later trad in een ander district een geval op; dezelfde maat-
regelen met de zelfde uitkomst.

In September en October drie achtereenvolgende gevallen in de gemeente,
waar het eerste geval voorkwam. Evenzeer behandeling zonder uitbreiding.

Door inspectie werd toen een verzwegen geval opgespoord. Bij voortgezette
inspectie hier en in de omgeving werden met zekerheid nog 6 doorgeziekte be-
slagen ontdekt. Verdere verspreiding had niet plaats.

Is dit gunstig resultaat alleen te danken aan de toepassing der entingen,
vragen de schrijvers.

Het bekende feit wordt in herinnering gebracht, dat de ziekte in haar ver-
loop en in haar neiging tot uitbreiding groote verschillen biedt.

Ondanks den ingespannen wetenschappelijken arbeid der laatste 10 jaar kunnen
wij dit punt nog onvoldoende verklaren, In de herfst 1927 waren het vrijwel
uitsluitend varkens; na een 5-maandsche rustpauze, In Aug. 1929 uttsluitend run-
deren, want in de 5 genoemde gevallen werd geen varken ziek. Het karakter
der ziekte was zeer goedaardig. Slechts weinig dieren ziek met weinig neiging
tot uitbreiding. Het feit dat in 6 beslagen de ziekte voorkwam zonder verdere
uitbreiding en zonder maatregelen geeft te denken. Het resultaat der maat-
regelen mag dus behalve aan deze, evenzeer aan deze gunstige omstandigheid
worden geweten. Deze opvatting zeggen de schrijvers, dekt zich volledig met de
mededeelingen van den Directeur van den Nederlandschen Veeartsenijkundigen
Dienst Dr. Berger op de 3de zitting van het comité van het internationale
bureau voor dierziekten te Parijs in 1929, die er op wees, dat het ,,in het alge-
meen moeilijk schijnt een definitief oordeel over de waarde van de beschuttende
serumtherapie en de gemengde immuniseering te vellen met betrekking tot het
goedaardige karakter, dat wij sedert eenige jaren bij het mond- en klauwzeer
kennen. Ook Behrens-Hildesheim (zie hiervoor) kwam reeds tot dit oordeel.

Deze beschouwingen hebben slechts ten doel om bij de controle en de be-
oordeeling van een bestrijdingsmethode naar mogelijkheid alle bevorderende en
remmende bijomstandigheden in aanmerking te nemen al zullen ze de alge-
meene waarde der reeds dikwijls beproefde entmethode in geenen deele te kort doen.

9. Derde zitting van het comité van het internationaal Bureau voor dierziekten.
Parijs 1929. Bulletin de 1\'office international des épizoöties. 2e Année No. 11 en

12 en Berl. tierartzl. Wochenschr. 1929 No. 5. Rapporten zijn overgelegd i°. door
Prof. Waldmann over ,,La persistance du virus dans le corps de l\'animal, son
élimination et sa ténacité en dehors de l\'organisme et la désinfection".

2°. door Dr. Müssemeier over ,,La prophylaxie de la fièvre aphteuse par
l\'emploi du serum hyperimmunisant de la station de Recherches de Vile de Riems".

3°. door Sir R. Jackson over „ha résistance du virus aphteux dans les con-
ditions naturelles".

Het iste rapport omvat in hoofdzaak punten, welke in dit tijdschrift grooten-
deels ter sprake kwamen, de resultaten der onderzoekingen van hem en zijn
medewerkers van de laatste 6 jaren.

Het rapport van Müssemeier behelst in hoofdzaak de beschrijving en de
resultaten der hiervoor beschreven proeven met nog enkele practische opmer-
kingen omtrent de uitvoering.

Hij wijst er op dat de publicatie in de laatste jaren betr. resistentie-proeven
alle afkomstig zijn van het laboratorium. De geschiedenis van de ziekte in
Groot-Britannie verschaft een zeldzame gelegenheid om de resistentievraag te
bestudeeren onder natuurlijke voorwaarden. Door het afmaken toch werden
alle levende en dus directe bronnen voor verspreiding gedempt. Genezen dieren,
smetstofdragers kent Engeland niet.

Het gevaar, zegt Jackson, van infectie voortkomende uit andere besmette
haarden is niet vergelijkbaar met die van de landen, waar de ziekte alleen door
isolatie wordt bestreden. Jackson geeft dan een beschrijving van de maat-
regelen, 12—24 uur na de aangifte; afmaking en verbranding. Onmiddellijk
worden gebouwen etc. ontsmet met koolteer oplossing (solution de coaltar).

Verbranding van besmet voedsel, stroo en zakken. De kleeren van het per-
soneel aan desinfecteerende dampen blootgesteld, evenzoo koren en ander
voedsel. Zoowel in dampvorm als in vloeistof wordt formaline gebezigd.

Men rekent op het weer en de natuurlijke omstandigheden voor de desin-
fectie van de weiden. Plaatsen etc. en sterk besmette weidegedeelten worden
alle ontsmet. Dan kunnen, na een zeker tijdsverloop, de dieren opnieuw in de
stallen, direct, wanneer het betrof abattoirstallen of transportstallen ; op boer-
derijen 6 weken na de ontsipetting.

Gedurende drie maanden kwam slechts de helft van het vee op stal, daarna
was men volkomen vrij. Het toelaten van vee in de stallen heeft plaats gehad
28—128 dagen na de ontsmetting.

De statistiek gedurende de 20 laatste jaren (1909—1928) betreft 5.659 haar-
den; in 105 gevallen werd het vee slechts geïsoleerd, niet geslacht. In de
overige 5.554 gevallen van afmaking is de ziekte 57 maal opnieuw uitgebroken;

De ziekte verscheen ook weer op een varkensmarkt en deze recidieve werd
geweten aan de moeilijkheid van het goed ontsmetten van een defecte houten
constructie in een der stallen.

Een ander geval van recidieve betreft een troep schapen dat zich in een
land met knollen besmette.

Twee maanden te voren had de ziekte geheerscht onder vee, dat was afge-
maakt. Dit vee was even voor de uitbraak, dus in den incubatietijd in het
genoemde land losgebroken geweest. Hier had het slechts korten tijd vertoefd
en van het gewas gegeten. De schapen waren reeds drie weken op dit veld
aanwezig geweest toen de ziekte onder het vee uitbrak. Toen ze, (zooals ge-
bruikelijk in de streek, waar de dieren van het eene stuk land op het andere
worden gebracht) op het 2 maanden te voren door het vee besmette gedeelte
kwamen, besmetten de schapen zich en heerschte drie dagen later de ziekte
onder hen.

Overigens schijnen alle reïnfecties verbonden te zijn aan stallingen, aan het
stroo of aan voedermiddelen.

In vier gevallen bleek de overleving van het virus in verband te staan met
slechte bouw der stalling, hoewel de ontsmetting goed had plaats gevonden.

In één geval verscheen de ziekte weer 140 dagen na het afmaken en de
infectie werd geweten aan besmet stroo, dat aan het nieuwe vee als paljas
werd verstrekt.

Van de 42 gevallen van recidieve waren er resp. één in October, één in
Maart, drie in Februari, de overige in November en December. Het veelvuldig
recidiveeren gedurende de wintermaanden mag in verband worden gebracht
met de lage temperaturen en de weinige zonneschijn, terwijl de voedselvoorraden
groot zijn en dus minder gemakkelijke mogelijkheid van achterhaling der
metstof.

Alle desinfectiemiddelen zijn onderzocht door het Landbouwministerie. Deze
middelen zijn zuren uit koolteer. Er werden uitstekende resultaten mede be-
reikt. Het is vastgesteld, dat de werking dezer preparaten verschillend is in
vergelijking van andere, nl. deze zijn meer bactericide dan virulicide, ondanks
dit werken ze in de practijk voldoende.

Bij de discussie werd door Dr. Berger gewezen op de beteekenis voor
Holland van de preventieve serumbehandeling gebruikt sinds 1926.

Hij wees op de rol van smetstofdragers, op de noodzakelijkheid van serum-
therapie in de bedrijven waar slechts een enkel dier is aangetast of waar de
ziekte weinig contagieus schijnt te zijn.

Waar verscheidene dieren zijn aangetast is simultaanenting op haar plaats,
bij toestemming van den eigenaar. Berger gaf een overzicht van de verkregen
resultaten. In 1926 kwam de ziekte voor met weinig contagieus karakter. In
1927 werden 22 beslagen ingespoten met gunstige resultaten. Overigens waren
de hygiënische maatregelen alleen ook voldoende om de haarden te isoleeren;
een oordeel omtrent de methode werd dus niet verkregen. In 1928 was de
ziekte nog weinig contagieus. In 204 haarden werd de passieve, in 83 beslagen
de actieve immunisatie toegepast met dezelfde resultaten als in 1927. In 1929
was de ziekte steeds goedaardig en nog werden ingespoten 185 haarden. Bij
jongvee, varkens, en biggen zeer gunstige resultaten, terwijl de oudere dieren ziek
werden.

Besliste conclusies waren dus moeilijk te trekken betreffende de waarde van
de serumtherapie en simultaanmethode, gezien het goedaardige karakter dat
men sinds eenige jaren van de ziekte kende.

In bepaalde gevallen scheen het de uitbreiding der ziekte te voorkomen en
dus als prophylacticum naast de hygiënische maatregelen, waarde te hebben.
Voortzetting der proeven was wenschelijk, vooral bij het heerschen van een
ernstige epidemie.

Dr. Lourens merkte op, dat het probleem van smetstofdragers nog niet
wetenschappelijk is opgelost. De praktijk doet gevallen zien, waarbij de ziekte
in verband moet worden gebracht met infectie door herstelde dieren.

Daarom is voorzichtigheid geboden met simultaanenting, speciaal als de ziekte
sporadisch voorkomt en weinig contagieus is.

Is de ziekte kwaadaardig, dan simultaanenting, ook met het oog op snel
verloop. De volgende besluiten werden genomen :

Het comité is van meening i°. dat zoowel door de onderzoekingen in het
laboratorium als in de practijk de groote resistentie van het virus buiten het
lichaam is bewezen. Daaruit vloeit voort de noodzakelijkheid van omvangrijke
ontsmetting als voorbehoedmiddel tegen mond- en klauwzeer.

2°. Dat naar de medegedeelde resultaten de systematische toepassing der
passieve immuniseering met hoog-immuunserum als een vooruitgang in het plan
der bestrijdingsmaatregelen tegen mond- en klauwzeer is te beschouwen. Het
schijnt dus raadzaam het onderzoek in deze richting voort te zetten.

Op Vrijdag 19 September overleed na een ernstig en vrij lang-
durig lijden Dr. H. Zwaardemaker, hoogleeraar in physiologie
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht. Deze tijding werd ook in
diergeneeskundige kringen met groot leedwezen vernomen;
enkele woorden mogen daarom hier aan zijn nagedachtenis ge-
wijd zijn.

Den grooten geleerde, den nobelen mensch hier te schetsen
ligt niet op mijn weg. Anderen, daartoe bevoegd, zullen dit zeker
in de medische tijdschriften doen, en een overzicht geven van zijn
leven en werken, zoo rijk en veelomvattend. Hier wil ik slechts
de aandacht vestigen op enkele feiten, die erop wijzen, dat Zwaar-
demaker in de diergeneeskunde en speciaal in het diergenees-
kundig onderwijs belang stelde.

Toen Pekelharing in 1886 voor het beri-beri-onderzoek naar
Indië vertrok, werd Zwaardemaker door de Regeering aange-
wezen om tijdelijk onderwijs te geven in physiologie aan deRijks-
veeartsenijschool te Utrecht. Zelf heb ik in 1887,voor het candidaat-
cxamen werkend, het onderwijs van den toen dertig-jarigen officier
van gezondheid gevolgd. Met de grootste belangstelling bezochten
allen zijn colleges, waarin hij ons de in dien tijd moderne be-
begrippen op physiologisch gebied trachtte bij te brengen en door
experimenten te verduidelijken. Wij kregen toen reeds de over-
tuiging dat Zwaardemaker een buitengewoon goed docent en
experimentator, een man was van beteekenis en met groote
toekomst. Algemeen was onder ons het leedwezen toen Zwaar-
demaker, ter wille van de normale promotie in het leger, weer
in actie ven dienst geroepen werd en daardoor verplicht was zijne
lessen aan onze school te staken. Zijn kort verblijf aan onze in-
richting had hem een inzicht gegeven in de beteekenis en den
omvang der diergeneeskunde en nauw voelde hij zich, ook voor
lvii 74

zijn verder leven, gebonden aan de toenmalige docenten der Rijks-
veeartsenijschool.

Toen de Veeartsenij kundige Hoogeschool in 1921 het eeuwfeest
van het diergeneeskundig onderwijs in Nederland vierde, juichte
ieder het toe, dat aan Zwaardemaker het doctoraat honoris causa
werd aangeboden. Dat hij deze eerbetuiging op prijs stelde, kan
niet beter blijken dan uit de volgende tirade, uitgesproken aan
een officieele lunch na afloop der promotie. Het verslag van het
eeuwfeest zegt : „Prof. Zwaardemaker schetste in opgetogen
woorden de schoone gebieden, die de veteriuaire wetenschap de
hare mocht noemen en met welk een enthousiasme daarin dooi-
de oude garde van het leerarencorps werd gewerkt en hoe het
hem verheugde door het verleende eere-doctoraat de oude banden
hernieuwd te zien".

Prof. Zwaardemaker is steeds een dergenen geweest, die over-
tuigd waren, dat het diergeneeskundig onderwijs in het Univer-
sitair onderwijs behoorde te worden opgenomen en veel heeft hij
ertoe bijgedragen, dat de diergeneeskunde als 6de faculteit bij
de Utrechtsche Universiteit werd ingelijfd.

Bijna alle leden der diergeneeskundige faculteit waren aan de
groeve tegenwoordig om mee de nagedachtenis van dezen grooten
doode te eeren.

In veterinaire kringen zal Zwaardemaker niet spoedig ver-
geten worden. Hij ruste in vrede.

Gewoonlijk geschiedt dit afkoelen door middel van een stortbad
van koud water, hetgeen echter volgens Kallert en Standfusz
een te onregelmatige afkoeling — n.1. alleen aan den bovenkant —
geeft, en wegens het gevaar van ontstaan van lekken beter zou
kunnen worden vervangen door plaatsing in een warm waterbad,
waarin geleidelijk koud water wordt toegevoerd. Gesoldeerde
naden kunnen door het tusschenschuiven van vleesch deeltjes on-
voldoende sluiten. Ook is zulks het geval met den ring in den
felsnaad. Lek zijn kan verder voorkomen bij ondeugdelijke of te
smalle ringen (beneden 3 m.M. b.v. ; de gewone maat is 4 m.M.
of meer). Ondeugdelijk zijn beschadigde, gerafelde, weinig elastische
en breekbare ringen; ook te kleine, maar eveneens te groote
ringen die dubbel gaan liggen. Andere oorzaken zijn nog loslaten
van het soldeersel, ruwe behandeling, onoordeelkundige stapeling
(waarbij deuken en perforaties kunnen ontstaan door scherpe
hoeken), het dichtspijkeren der kisten, bevriezing van den inhoud
waardoor tengevolge van de uitzetting de bus uit elkaar wordt
gerekt; tenslotte het roesten in een vochtige omgeving of wanneer
door temperatuurschommelingen condensatie van waterdamp op-
treedt. Zeer gevreesd is het roesten bij blikjes die met een sleutel
worden geopend waarbij de groeven toch al een locus minoris
resistentiae vormen. Het bewaren der blikken dient ook bij den
detaillist te geschieden in een droge, koele, vorstvrije, luchtige
ruimte met constante temperatuur. Niet steeds zijn de bussen die
gassen doorlaten ook passabel voor bacteriën. Volgens proeven
van Kossowicz en Nassau, waarbij de blikken zelfs bewaard
werden in sterk verontreinigd water, mag men die met geringe
defecten aan den gummiring nog als lucht- en bacteriedicht be-
schouwen ; worden slechte of in \'t geheel geen ringen gebruikt,
dan ontstaat veel sapverlies, omdat de vouw van het deksel bij
de sterilisatie opengaat; toch is de sluiting dan meestal (niet altijd,
volgens bevindingen van Sforza) bacteriedicht, omdat gedurende
en kort na de sterilisatie het blik te heet is om bacteriën te laten
passeeren, ook al wordt bij het afkoelen lucht aangezogen. Bij
sterke afkoeling sluit ook de vouw zich weder. Dat door defecten
bacteriën kunnen indringen, volgt daaruit, dat in zeer goed ge-

steriliseerde bussen bacteriën uit de lucht, vooral bac. proteus,
gevonden zijn, en ook bij opzettelijk daartoe gedane proeven van
Pfuhl en van Kossovicz. Herhaaldelijk werd proteus in rein-
cultuur aangetroffen, hetgeen zijn verklaring vindt in de groote
beweeglijkheid. Duidelijk bleek dit bij een proef, waarbij lekke
busjes bewaard werden in een bak, waarin ook draden met ver-
schillende bacterieculturen waren opgehangen. Slechts proteus
werd naderhand in den inhoud van de blikken teruggevonden.

Worden lekken onmiddellijk na de sterilisatie (door uittreden
van inhoud) geconstateerd, dan kan na overpakking opnieuw
gesteriliseerd worden.

Zoodra er bacteriën aanwezig zijn, hetzij bij onvoldoende
sterilisatie, hetzij bij de aanwezigheid van een lek, kan er bederf
optreden. In het eerste geval komen alleen sporenhoudende
obligaat- of facultatief anaerobe bacteriën in aanmerking, die
bovendien tegen zuren bestand moeten zijn. Bij lekken kunnen
ook asporogene en aerobe bacteriën gevonden worden. Talrijk zijn
de soorten die men zoo vóór en na geconstateerd heeft. Volgens
Kossowicz en Nassau zijn vooral bac. proteus en bac. putrificus
(de laatste obligaat anaëroob) de meest voorkomende, dikwijls in
reincultuur. Zij zijn ook door anderen gevonden. Verder treft men
herhaaldelijk hooi- en aardappelbacillen aan, en nog vele soorten,
die o.a. ook in aarde voorkomen. Möller zegt soms in rotte
conserven geen levende bacteriën gevonden te hebben en vergelijkt
dit verschijnsel met de uitputting van voedingsbodems. Meer voor
de hand ligt de verklaring, die Vaillard er reeds lang voordien
aan gaf, n.1. dat bedorven vleesch reeds vóór de sterilisatie aan-
wezig was, of opnieuw is gesteriliseerd.

Bij de keuring van blikconserven is het van belang de kenmerken
te kennen, waardoor zich bederf van den inhoud openbaart. Het
is gewenscht om bij het onderzoek een bepaald systeem te volgen.
Ik zal een schema, zooals dit vrij volledig wordt gegeven in
Abderhalden\'s Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden, door
den levensmiddelen-scheikundige Buttenberg, voor conserven
in \'t algemeen, hier in telegramvorm weergeven en daarna op
enkele punten nader ingaan. Buttenberg beschrijft dan als gang
van het onderzoek :

Vóór het oftensn : aanwijzingen op het etiket, vorm blik, bruto-
gewicht, soort blik (weisz- of schwarzblech), overtrek (olieverf, lak,
vernis, aluminium), roestplekken, defecten (aan fels- of zijnaad
of aan mantel), (uitgetreden inhoud). Schudproef (inhoud vast,
massaal verschuivend, klokkend). Bombeering (of dubbelzijdig of
bij hoekige blikken aan verschillende zijden, slechts veerend of niet
indrukbaar). Ingestampte fabrieksmerken. Dubbele soldeering
(vacuumconserven, aangestoken en weer gesloten gebombeerde
blikjes).

Tijdens het openen. Eerst aansteken met punt busopener. Fluitend
geluid door uitstroomen gas bij bombeering, of inzuigen lucht bij
vacuumconserven. Reuk uitstroomend gas. Onderzoek ervan met
loodpapier. Daarna openen het best horizontaal onder sluiting.

Na opmen. Hoogte vulling, soort inhoud, papiervoering, uitzicht,
consistentie, reuk, smaak, schimmel, vergisting, vervloeiing, rotting,
chemische verontreiniging, nettogewicht totaal, nettogewicht vaste
en vloeibare bestanddeelen apart, gewicht leege bus. Binnenkant
blik, vertinning (aangetast, verkleurd, beslag), vernis, aanwezigheid
soldeersel, dikte blik; bij gefelste doozen : gummi-, papier- of
geharde gelatine-ring, ligging en toestand van den ring.

Vele der genoemde kenmerken hebben voor de practische keuring
weinig beteekenis, doch zijn nuttig voor een overzicht van het
geheel. Enkele behoeven eenige nadere toelichting. Wanneer geen
inhoud is uitgetreden is het moeilijk openingen te ontdekken.
Door fabrikanten in Europa en Amerika en bij de keuring wordt
veel toegepast het brengen der blikken in water dat op het punt
staat te gaan koken, doch nog niet koken mag. Bij defecten zouden
dan gasbelletjes opstijgen. Volgens Weichel doet men goed vóór
het onderzoek de naden uit te borstelen, daar vaak door fabrikanten
in de naden kleine openingetjes zouden worden gemaakt om gas
uit te laten en deze dan weer dichtgemaakt zouden worden, b.v.
met vet. Afgezien van het feit dat bij massa-onderzoek de onnauw-
keurigheid veel grooter is dan wanneer het stuk voor stuk kan
geschieden, is de proef ook niet betrouwbaar. De Amerikanen spre-
ken van fast en slow leakers, waarvan de eerste vooral na het
luchtledig maken en bij de sterilisatie ontstaan. Hierbij worden
wel gasbellen uitgedreven, terwijl dit bij slow leakers, die meestal
het gevolg zijn van onvolkomenheden van het blik, niet het geval
is, ook niet als men de bus comprimeert, hetgeen altijd moet ge-
schieden. Kossowicz acht de waterproef vrijwel waardeloos, doch
kan geen betere aangeven, daar ook bezichtiging in het laborato-
rium met een loupe bij de keuring zelfs niet steeds tot het doel
voert. Hij grondt zijn meening op de volgende ervaringen. Dui-
delijke gasblazen treden alleen op bij gebombeerde bussen, die
voor den kenner reeds uitwendig zichtbaar lek zijn. Weinig duide-
lijke blazen komen voor : a. bij bussen die een ruwe of vuile opper-
vlakte hebben en kunnen daar afkomstig zijn van aangekleefde
lucht. Er bestaat dan geen lek ; b. bij kleine, niet-perforeerende
deukjes aan den felsnaad, doch dit is beter met een naald of een
mesje te controleeren ; c. bij bussen, waarbij sap was uitgetreden,
zoodat zij reeds kenbaar waren. Bovendien stijgen in het onder c.
genoemde geval vaak geen bellen op. Doorslaand is het feit, dat
er soms geen gas opstijgt bij uitwendig duidelijk zichtbare, per-
foreer ende lekken, zelfs bij spijkergaten. Toen ging Kossovicz
na of blikken, die gasblazen in het waterbad vertoonden, maar

niet zichtbaar defect waren, doorlaatbaar waren voor bacteriën.
Zij werden aan de krachtigste bacterieële infecties wekenlang
blootgesteld zonder te bederven ; een aantal monsters bleek kiem-
vrij. Hij komt tot de conclusie dat de waterproef onbetrouwbaar
is, groote opmerkzaamheid en veel tijd eischt, en zeer omslachtig
is (alle blikken moeten grondig gedroogd worden), waarom hij
die proef voor een fabrieksbedrijf zeker ongeschikt acht.

Vermelding verdient nog, dat bij een vacuumblik bij het vóór-
komen van defecten de kanten niet meer concaaf zijn en de klank
hol is bij het bekloppen.

Het kenmerk, waarop in de praktijk bij een ongeopend blik
in \'t algemeen moet worden afgegaan, is de bombeering. Een Ame-
rikaan noemt een bolstaand blik karakteristiek een ,,sweller".
Deze ontstaat in de meeste gevallen door gasvorming in het bin-
nenste, hetgeen bijna altijd aan bederf te wijten is, zoodat zelfs
de fabrikanten bombeering identiek achten met bederf. Toch
zijn er ook nog enkele andere oorzaken die wij moeten kennen,
omdat ze af en toe worden geconstateerd. Allereerst moeten wij
opmerken, dat er een normale thermische bombage bestaat vlak
na de sterilisatie door uitzetting van den inhoud en van de mee
ingesloten lucht ; zij verdwijnt echter bij afkoelen en zoo een wat
dunne blikwand zich niet terugtrekt, laat deze zich gemakkelijk
wegdrukken bij de eerstvolgende controle. In zeer lichte mate
kan dit verschijnsel soms ook in de broedstoof ontstaan. Normale
bombage ontbreekt als er een lek is dat niet door vleeschdeeltjes
is afgesloten. Serger onderscheidt de volgende soorten van bom-
beering.

a. Biologische bombage. Deze ontstaat wanneer de bederfver-
wekkende bacteriën tevens gasvormers zijn, hetgeen meestal het
geval is. Het gas kan een zeer verschillende samenstelling hebben
en al naar de omstandigheden en de periode van het bederf am-
moniak, koolzuur, zwavelwaterstof, en als stankverwekkende ele-
menten mercaptanen, thio-aether enz. bevatten. Geen bombage
treedt op als de bussen in belangrijke mate defect zijn, of wanneer
kleinere openingen niet door vleeschdeeltjes of gelatine worden
afgesloten, daar anders toch bombage geconstateerd kan worden.
Bombeering sluit een lek dus niet altijd uit. Verder bestaat geen
bombage als men juist vóór het onderzoek het gas kunstmatig
heeft doen ontsnappen, in welk geval bij felsbussen op soldeersel
of kleine perforaties gelet moet worden ; bij gesoldeerde bussen
op een „doppelte Lötstelle" zooals de Duitschers het noemen,
die echter bij vacuumconserven weer normaal kan zijn ; soms wor-
den ook deukjes of zwakke plaatsen met een beetje soldeersel
versterkt.

Niet steeds is de bombage in even duidelijke mate aanwezig.
Het komt herhaaldelijk voor, dat ook oogenschijnlijk normale

busjes uit een partij met gebombeerde exemplaren gas blijken te
bevatten, in geringe hoeveelheid doordat zij pas in het eerste
begin van bederf ver keer en, of omdat de bacterie weinig gas vormt
dan wel dit bij de bestaande temperatuur of samenstelling van
den inhoud slechts in geringe mate doet. Ook kan het zijn, dat
het gas gedeeltelijk geabsorbeerd is (Frei toonde experimenteel
aan, dat dit mogelijk is) of dat de weerstand van het blik bombeering
geruimen tijd tegenhoudt. Naast de bombage kent men het zoo-
genaamde „federn", dat dikwijls het eerste stadium ervan is. Het
deksel springt daarbij na het indrukken, hetwelk soms aan de
tegengestelde zijde bombage veroorzaakt, weer terug, het veert.
De Amerikaan spreekt van een „springer" of „flipper" of van
„loose tin". Dit veeren kan ook andere oorzaken dan gasvorming
hebben, en treedt b.v. wel op bij een te dunne blikwand, bij een
onvoldoende vacuum, bij lekke vacuumblikken, soms bij over-
vulling. Het kan dus onschuldig zijn, maar is altijd een verdacht
verschijnsel. Soms is het tijdelijk weg te werken door het maken
van een klein deukje. Voor militair gebruik maken al de beschre-
ven toestanden reden van weigering uit.

Als contrast staat tegenover het veeren een zoo hevige bombage
dat de naden uitscheuren en inhoud naar buiten komt.

Bij ronde bussen is bombage aan bodem en deksel waar te ne-
men, bij hoekige kunnen bovendien de zijkanten uitzetten. Nog
valt op te merken dat bij tongen in blik, die niet tegen den wand
aansluiten, bombage lang verborgen kan blijven.

Uit het gegeven overzicht blijkt, dat al is er geen bombage,
de inhoud toch wel bedorven kan zijn, hetgeen het geval is als
bedorven materiaal is gebruikt of het vleesch vóór de sterilisatie
bedorven is of wanneer gebombeerde bussen aangestoken en na
sluiting opnieuw gesteriliseerd werden. Verder is er geen bombage
in het eerste stadium van bederf of als de bacteriën geen gas
vormen of wanneer het gas kan ontsnappen en nog bij enkele
andere toestanden. Bombeering duidt in de meeste gevallen op
bederf, doch alle bederf wordt daarmee niet ontdekt, gelijk ook
de praktijk leert. Behalve de bombage door bederf noemt Serger
nog :

i. Chemische bombage, veroorzaakt door inwerking van den
inhoud op het blik. Hierbij zijn geen bacteriën in het spel, is de
inhoud niet aan rotting onderhevig, en is het gas reukeloos, terwijl
het voor het grootste gedeelte bestaat uit waterstof. Chemische
bombage komt bij vleesch niet zoo heel vaak voor (afgezien van
de oorlogsperiode, toen het blik vooral in Duitschland slecht was
en soms zelfs niet vertind werd) ; meer treft men haar aan bij de
sterk zure vischconserven, bij vruchten, die zuren, vooral oxaal-
zuur, bevatten, bij spinazie welk niet zuur reageert maar veel
oxaalzuur bevat en soms met kopersulfaat groen werd gekleurd.

Chemische bombage ziet men wel bij overmatig hoog gesteriliseerd
vleesch of bij ouder, sterk gerijpt vleesch als dat rauw in het blik
wordt gedaan, door melkzuur, zure fosfaten, aminozuren en vet-
zuren welke door de hooge verhitting afgesplitst zijn. Verder bij
gepekelde vleeschwaren, waarbij speciale rijpingsveranderirgen,
maar ook het salpeter, inwerken. Het eerst is chemische bombage
van vleeschwaren beschreven door Pfuhl en Wintgen in 1906,
die witte korrels op den inhoud vonden, welke te beschouwen
waren als een fosforzure ijzerverbinding.

Kossowicz en Nassau zagen in 1916 bij zwartbruine verkleuring
van den inhoud een afsplitsing van zwavel uit het eiwit tijdens de
sterilisatie, waarna de zwavel een verbinding met het ijzer aan-
ging. Serger zag grijs tinoxyde bij kookworstjes door het salpeter-
houdende zoute water. Zoo zijn er nog wel meer afwijkingen be-
sproken en is er op het oogenblik in Duitschland weer een discussie
gaande of toeneming der chemische bombeering al dan niet aan
onvoldoende vertinning te wijten zou zijn. In het algemeen schijnt
dit wel het geval te zijn, en beschermt de vernislaag niet altijd tegen
electrolytische werkingen. Bij sommige, vooral bij groentencon-
serven sterk, ziet men een ijsbloemachtige, zwart- tot blauwachtige
verkleuring van het blik. Deze „marmorierung" is een vrijwel nor-
maal, onschadelijk verschijnsel, waarvan men het ontstaan nog
niet geheel heeft kunnen verklaren.

Een geval van chemische bombage van gemengde conserven is
eenige jaren geleden door Fr enkel beschreven in ,.Verslagen en
Mededeelingen betreffende de Volksgezondheid".

2e. Physische bombage. Deze ontstaat als een massa, die van te
voren met gas is verzadigd, koud in het blik wordt gedaan. Bij de
sterilisatie wordt het gas uitgedreven en kan na de afkoeling niet
meer geheel in het vleesch opgenomen worden. Meestal ontstaat
dan de toestand die men ,,fedem" noemt. Zulk een verzadiging
met gas kan men zich denken bij een sterke rijping of bij artikelen
als vruchten, die zijn gaan gisten. Het gas zal dus vaak voor een
groot gedeelte uit koolzuur bestaan.

3e. Koude bombage. Deze ontstaat wanneer de inhoud geruimen
tijd bevroren is geweest en het blik daardoor blijvend uitgerekt
is. Vaak ontstaan bij het bevriezen defecten en naderhand biolo-
gische bombage.

4e. Cellulaire bombage door strekking der cellen, als de bus geheel
gevuld is. Dit is vaak bij vleesch gezien.

De Amerikanen voegen hier nog aan toe bombage door overvul-
ling en die welke ontstaat als de bus elders deuken vertoont, dus
bij beschadiging. Dan verplaatst de inhoud zich. Dat bij onvoldoend
vacuum of bij een lek vacuumblik een veerend deksel kan bestaan,
vermeldde ik reeds.

Standfusz zagen bij de geweldige voorraden der Z. E. G. nooit
chemische bombage.

Wanneer gas uit niet-bedorven blikken geanalyseerd wordt,
blijkt soms dat lucht bij het sluiten is ingesloten en de zuurstof
door het vleesch gedeeltelijk is geresorbeerd.

Ofschoon dus bombeering niet altijd op rotting wijst, moet men
gebombeerde blikken steeds uit het directe verkeer nemen, daar
men slechts zekerheid kan krijgen door het blik te openen, hetgeen
gelijkstaat met het waardeloos maken van den inhoud. Bovendien
is chemische bombage dikwijls met bederf gelijk te stellen. Veerende
blikken zijn ook reeds als verdacht te beschouwen.

Naast bombage is een positieve schudproef een verdacht ver-
schijnsel, al is zij op zichzelf nog niet bewijzend. Men bedoelt
ermee het klokkend geluid, dat bij schudden ontstaat, wanneer
vocht en gas (in uitzonderingsgevallen lucht) naast den inhoud
aanwezig zijn en het gas met het vocht — meestal vervloeide gela-
tine — in aanraking verkeert. Voor conserven met bijvulling is
zij niet te gebruiken. Volgens von Ostertag en Borchardt is
bij vleesch dat lang verhit is geweest of langdurig onder hoogere
temperaturen heeft verkeerd, de gelatine boven 26° C. vloeibaar,
zonder dat bederf bestaat, terwijl Seeberger heeft aangetoond,
dat afhankelijk van de concentratie van de genoemde gel., van
de thermische voorgeschiedenis of van de toevoeging van vreemde
stoffen (b.v. azijnzuur bij zult), deze normale vloeibaarheid ook
bij lagere temperaturen, zelfs bij 5 a 6° C., kan bestaan. Voor een
betrouwbaar onderzoek moet men het blik dus afkoelen, het beste
direct op ijskasttemperatuur. Verder geeft Seeberger aan, dat
bij blikken, die bij het afkoelen na de sterilisatie niet in beweging
zijn gehouden, de bovendrijvende vetlaag soms een schudproef
negatief doet schijnen, terwijl bij een langer herhaald, krachtig
schudden, dat dus steeds moet geschieden, zij positief blijkt te
zijn. Bij proeven in vitro kon Seeberger overeenkomstige ver-
schijnselen constateeren. Het is echter nog een open vraag of bij
bederf het vet niet reeds vóór de gelatine is veranderd. Bij deug-
delijke blikken kan men hoogstens een massaal verschuiven van
den inhoud waarnemen.

Van minder beteekenis is voor ons het bekloppen van de blikjes.
De Amerikanen hechten hieraan nogal eenige waarde en zeggen
hiermee gasvorming reeds te kunnen ontdekken als die zich anders
nog door geen verschijnsel openbaart. Het kan zijn, dat dit bij
vacuumconserven van nut is. Ook lekke blikken spoort men hier-
mee op. Een onvoldoende vacuum geeft echter ook een hollen
klank.

Zekerheid omtrent bederf krijgt men slechts door het blik te
openen. Kleinere hoeveelheden gas ontsnappen dan met hetzelfde
geluid als waarmee lucht in deugdelijke vacuumblikken wordt
gezogen. Bij sterke gasvorming en vervloeiing spuit de inhoud bij

het openen uit het gemaakte gat. Het gas kan een weerzinwek-
kende geur hebben, doch niet zelden neemt men een scherpe,
prikkelende, soms zure lucht waar, die ook gering kan zijn. Men
kan het aansteken ook onder water doen en het gas al of niet op-
vangen voor een analyse. Bij het geheel openen van een bus, het
liefst horizontaal, vertoont een bedorven inhoud soms zeer ge-
ringe verschijnselen en wordt wel alleen vervloeiing van de gela-
tine aangetroffen of men bemerkt slechts bij goed toezien hier en
daar gasblazen in de gelatine. Herhaaldelijk zijn vergiftigingen
waargenomen waarbij door den gebruiker geen verdachte ver-
schijnselen dan misschien een iets prikkelende smaak waren opge-
merkt. Men moet hierbij ook nog er aan denken, dat bederf orga-
noleptisch vaak eerder dan door chemisch onderzoek is te consta-
teeren. Zoowel door den chemicus Buttenberg als door den die-
renarts Weichel, die een uitvoerige studie heeft gewijd aan het
rottingsproces bij vleeschwaren, wordt erop gewezen, dat chemisch
niet met zekerheid is aan te toon en, dat rotting bestaat, vóórdat
het organoleptisch onderzoek positief is geworden. Dit is te be-
treuren, daar juist tijdens het begin van de rotting de giftigste
producten te verwachten zijn. Bij het organoleptisch onderzoek
let men zoowel op de vloeistof als op den vasten inhoud. Ik mag
mij ontslagen rekenen van de taak, de verschijnselen van bederf te
beschrijven, doch wil erop wijzen, dat het zich iets anders gedraagt
dan bij versch vleesch, daar gestold eiwit anders rot ; men ziet
zelden groene verkleuring en indol wordt door proteus niet ge-
vormd. Naast vervloeiing der gelatineuze massa kan ook die van
het spierweefsel zelf aangetroffen worden. Ook op het beslag op
het blik moet gelet worden. Tot smaakproeven ga men alleen over
als alle verdere onderzoek negatief is geweest. Het bederf treedt
meestal het eerst op aan de bovenzijde ; volgens Weichel bestaat
er een truc onder handelaren om aan te bieden het openen zelf te
doen en dit aan de vroegere onderzijde te verrichten, waardoor men
een totaal verkeerden indruk kan krijgen. Het is trouwens steeds
noodzakelijk den inhoud geheel uit het blik te verwijderen en
geheel te onderzoeken.

De zekerste van alle methoden is het bacteriologisch onderzoek.
Daarbij zal ik tevens bespreken een onderzoekingsmethode, die
bij gesloten blikken nog toegepast kan worden, en die steeds aan
het bacteriologisch onderzoek moet voorafgaan : het plaatsen in de
broedstoof bij 37⁰ C. Hierdoor wordt het proces van het bederf ver-
sneld, wanneer obligaat of facultatief anaerobe bacteriën de oor-
zaak zijn, evenals dit het geval is bij ongeschikt bewaren. Bacte-
riën die zich voordien slechts in de omgeving van een perforatie
van het blik vermenigvuldigden en daar practisch niet opgespoord
zouden kunnen worden, onderwerpt men op deze manier aan een
soort „Anreicherung".

nen; bij oorspronkelijk niet bol staande blikjes komt dit kenmerk
te voorschijn. Op deze manier zou het ook mogelijk zijn andere
vormen van bombage te onderscheiden van die tengevolge van
bederf, doordat bij de laatste na afkoeling de bombeering niet
noemenswaard vermindert, terwijl dit bij de abacterieele vormen,
waar de uitzetting alleen door de volumetoeneming van de gelijk-
gebleven hoeveelheid gas ontstaat, wel het geval is, en waarbij het
deksel, wanneer het niet spontaan terugtrekt, toch gemakkelijk
blijvend is terug te drukken. Toch is een en ander niet steeds waar,
want ook chemische reacties worden door temperatuursverhooging
versneld en verloopen bij 50° C. 8-maal zoo snel als bij 20° C.

En bij lekke blikken neemt, ook bij bederf, de bombage soms niet
toe. Bovendien is bederf, dat vóór de sterilisatie ontstond, op die
manier niet aan te toonen. Bij een onderzoek als hierboven is aan-
gegeven, dient men ook steeds eenige blikken bij 22⁰ C. neer te
zetten, omdat sommige bacteriën bij die temperatuur beter dan
bij 37° C. groeien (Pkuhl, Kallert en Standfusz). Over een
methode om ook aerobe bacteriën te vermeerderen zal ik later
iets mededeelen.

Alvorens de conclusies, die uit dit onderzoek getrokken moeten
worden, nader toe te lichten, wil ik er nog op wijzen, dat hetzelfde
principe in sommige conservenfabrieken reeds lang toepassing
heeft gevonden, hetzij doordat men monsters of soms de geheele
productie een tijdlang bebroedt en de bussen die bol gaan staan,
wegwerpt (of oversteriliseert ; maar het zijn de slechtste fabrieken
niet die dit onderzoek verrichten, zoodat men daaraan niet het
eerst moet denken). Bij maandenlang gestapelde blikjes zou het
bederf ook wel spontaan aan het licht komen, doch deze tijd is te
lang. Berger nam reeds in 1908 waar, hoe sommige fabrikanten
busjes op den gemetselden ketelmantel plaatsten. Kossovvicz en
Nassau deelen mee, dat in Oostenrijk na de sterilisatie de busjes
nog warm worden opgestapeld in afgesloten ruimten op stapels die
soms 60.000—80.000 busjes bevatten. De afkoeling vindt daarin
geleidelijk plaats. Door de hoogere temperatuur, althans in den
zomer, treedt bederf aan het licht, wanneer de busjes voldoende
langen tijd (4—6 weken wordt door de schrijvers noodzakelijk ge-
acht) opgeslagen blijven, \'s Winters stijgt de temperatuur vaak
niet boven 5—8° C. Van beteekenis is daarom eenige kennis om-
trent de snelheid van groei der bacteriën bij verschillende tempe-
raturen. Nassau stelde nu vast, dat bac. putrificus bij 5—8° C.
na 65 dagen, 15—17⁰ C. na 20, 20—23⁰ C. na 5—10, 37⁰ C. na 1 dag
tot ontwikkeling komt, en bac. proteus na resp. 52, 1—2, 1 en 1
dag bij dezelfde temperaturen. Hieruit kan men nagaan hoe lang-
zaam de groei is bij de gebruikelijke temperaturen. De beschreven
methode is ruw en werkt langzaam ; daarom achten K. en N. een
broedkamer beter. In de Amerikaansche literatuur vond ik op-
gegeven, dat men gewoonlijk de blikken in een warm vertrek

brengt of op tafels boven de stoomleiding zet, bij een temperatuur
van 37° C., en wel gedurende 7—14 dagen.

Reeds vroeg vindt men een dergelijk onderzoek voorgeschreven
voor het Fransche leger (1903), zij het dan van monsters en is een
verblijf gedurende 8 dagen in broedstoven bij 37° C. vastgesteld.
Pfuhl meent, dat 11 dagen en Dfichstetter dat wekenlang be-
broeden noodzakelijk is. Pfuhl zag de eerste bombage na ij dag.
Daarmee komt niet overeen het voorschrift van de Z. E. G. en der
Duitsche militaire conserven fabrieken gedurende den oorlog, dat
36 uur voor blikken van |—1 K.G. voldoende zou zijn. Echter
wordt door Kallert en Standfusz toegegeven, dat een langere,
3—6 dagen durende bebrocding zeker nog betere resultaten zou
geven. Zij laten op die 36 uren nog een tijd van 6 dagen volgen,
gedurende welken termijn de blikken bij kamertemperatuur onder
controle staan.

Echter moesten de bussen nog handwarm in de broedkamers
gebracht worden, omdat de temperatuur zich slechts langzaam
aan de omgeving aanpast (per uur bedraagt de nivelleering 2—3°
(.\'.). Kwamen de blikken koud in de ruimte, dan werd een termijn
van 48 uur genomen. De geheele fabricage der Z. E. G. passeerde
door zulke broedkamers, waarvan Kallert en Standfusz de
inrichting beschrijven. Hier ter plaatse moge vermeld worden, dat
te Amsterdam in Maart een dergelijke inrichting ten behoeve der
keuring aan het abattoir in gebruik werd gesteld. Voor een goede
isolatie en een zekere afsluiting van naden en deuren moet worden
gezorgd, terwijl de zolder laag moet worden aangebracht. Het
beste is gasverwarming, eventueel met voorverwarming door een
stoomleiding want bij gas is zelfregulatie het gemakkelijkst. Het
zal van de plaatselijke omstandigheden afhangen, welke warmte-
bron men kiest. De temperatuur moet overal even hoog zijn ;
zonder speciale inrichtingen als een horizontaal werkende ventila-
tor i M. onder den zolder en luchtkanalen boven en beneden
schommelt de temperatuur i° C. per M. en wel tusschen 34 en
40° C. Men mag niet direct op den vloer stapelen, doch 8—15
c.M. daarboven op latwerk en liefst in zuilvorm om het ontstaan
van stilstaande luchtcilanden zooveel mogelijk te voorkomen.

Ten slotte geeft Frenkel een bewaren van koude blikken ge-
durende 4 dagen bij 40° C. aan.

Het bebroeden heeft, gelijk reeds gezegd is, een Anreicherung
der eventueel aanwezige bacteriën tengevolge en moet dus geschie-
den ter inleiding van het bacteriologisch onderzoek, gelijk door
Vaillard en later door Pfuhl is aangegeven. Anders zou het
mogelijk zijn, dat men bij steriele materiaaluitname toevallig geen
bacteriën op de voedingsbodems zou brengen. Het spreekt vanzelf,
dat men zoowel anaerobe bodems, bij voorkeur Buchnersche bui-
zen, als aerobe moet enten. Vaillard is de eerste geweest, die een

techniek heeft aangegeven, nadat reeds vóór hem Poincaré, Macé,
Remi.inger, Cassedebat e. a., onderzoekingen verricht hadden.

Door Pfuhl is deze techniek, eenigszins gewijzigd, toegepast en
aldus beschreven : In een vochtig uitgenomen vertrek wordt het
blik uitwendig gesteriliseerd met absolute alcohol, afgebrand,
afgeschroeid onder een met sublimaat bevochtigde steriele glas-
klok en dan steriel aangestoken ; met een steriele pipet wordt
l c.c. sap soms met eenige moeite van verschillende plaatsen, ver-
zameld en in bouillon, schuine en hooge glucose-agar — waarop
sporen houdende aardebacteriën beter zouden groeien — en op
platen glucose-agar gebracht, nadat druppels vet, die anders later
de beoordeeling zouden bemoeilijken, van de pipet geloopen zijn.
Daarna wordt een uitgegloeid hoedje van metaalgaas over de
opening gezet en alles met een 3—4 c.M. dik steriel kapje van
watten bedekt, waarna het geheele geval 2—3 dagen in de broed-
stoof wordt geplaatst en daarna bacteriologisch verwerkt. De
bedoeling hiervan is dat ook eventueel aanwezige aerobe bacte-
riën ,,angereichert" worden. Pfuhl was zeer tevreden met deze
methode, in tegenstelling met Deichstetter, die haar te gevaar-
lijk achtte om te probeeren, temeer daar Vaillard, evenals de
meeste andere Fransche onderzoekers, 70—80 % kiemhoudend-
heid vond. Echter dient men wel in \'t oog te houden, dat juist in
die dagen de Fransche conserven zeer slecht waren, hetgeen blijkt
uit de vele ziektegevallen en de groote verliezen door bombage.
Waarschijnlijk omdat de techniek zóó omslachtig is en door onge-
oefenden moeilijk met kans op betrouwbaarheid verricht kan
worden, is er later niets meer over deze methode vernomen en
heeft men blijkbaar deze aerobe Anreicherung laten vervallen.

Naast het cultureel onderzoek dient ook het microscopisch
onderzoek van een uitstrijkpreparaat verricht te worden, dat ge-
maakt is met materiaal uit een bus, die niet bebroed is. Conserven
kunnen immers bedorven en om verschillende redenen toch steriel
zijn. In het uitstrijkpraeparaat komen dan groote hoeveelheden
bacteriën voor, soms honderden in één gezichtsveld. Op enkele
exemplaren kan men geen conclusie trekken, daar er vóór de
sterilisatie wel steeds eenige vermeerdering zal plaats hebben.
Poincaré heeft er in 1888 op gewezen, dat soms bij histologisch
onderzoek van den inhoud de dwarsstreeping der spiervezels ver-
dwenen is, terwijl deze door koken niet verdwijnt. Hetzelfde is
door Vaillard waargenomen, en wordt door hem toegeschreven
aan het gebruik van vleesch van zieke of gestorven dieren, waarbij
degeneratie der spiervezels is opgetreden.

Histologisch onderzoek schijnt ook aan enkele laboratoria in
Amerika verricht te worden.

Het bacteriologisch onderzoek is een uitstekend hulpmiddel,
als men als eisch stelt, dat blikconserven volkomen steriel moeten
zijn, zooals als regel door militaire autoriteiten en indertijd door

de Z. E. G. verlangd werd. Onder deze voorwaarde kan men voor
de beoordeeling enkele richtlijnen aangeven. Uitgebreide schema\'s
over alle aan te treffen mogelijkheden zijn gemaakt door Frei en
Krupski en door Seeberger, waarvan het laatste echter meer
speciaal betrekking heeft op de schudproef en in het handboek
van von Ostertag nagelezen kan worden. In het algemeen kan
men zeggen, dat partijen waaronder gebombeerde blikken voorko-
men in haar geheel vastgehouden moeten worden voor nader onder-
zoek en dat zoo mogelijk alle blikken een broedstoof- en broed-
kamerproef moeten ondergaan, omdat er vaak vele in beginnend
bederf blijken te verkeeren, terwijl bombeering nog niet opgetre-
den is. Slechts wanneer de bombage van abacterieelen aard is, mag
men de normaal blijvende blikken vrij geven. Heeft men echter een
biologische bombage, dan is men feitelijk niet verantwoord wan-
neer men alleen de gebombeerde blikken vernietigt, doch moet men
de andere ter verder onderzoek openen en ze, indien ze niet be-
dorven zijn, zoo snel mogelijk liefst onder declaratie laten verkoo-
pen, b.v. op de Vrijbank.

Dit wanneer de keuring verricht wordt bij een partij afwijkende
blikken, dus repressief. Men kan zich echter ook het geval denken,
dat in een gemeente een invoerkeuring op vleeschwaren bestaat.
Blikconserven moeten daar dan ook onder vallen omdat anders
gelijk van Santen terecht opmerkt, alles in blik komt. Doch dan
moet men ook bij de blikken geen uitzonderingen toestaan, zooals
te Nijmegen en Leiden geschiedt. Wanneer er gebombeerde par-
tijen aankomen, is opzet of slordigheid van den fabrikant bewezen.
Echter heeft een goedkeuringsmerk na invoerkeuring slechts be-
trekkelijke waarde, daar een onderzoek van enkele monsters,
zooals deze bij die keuring zal geschieden, niet voldoende is, cok
al is het onderzoek technisch af, daar het zeer goed mogelijk is
dat steriliteit van het monster geen steriliteit van de geheele partij
waarborgt. Groote afnemers eischen wel meer garantie door onder-
zoek van een zeker percentage, doch bij groote partijen zal 5 a
10 % — welk aantal men toch zeker zou moeten nemen — dikwijls
technisch niet te onderzoeken zijn. Hoe het zij, bij toestanden
zooals die nu bestaan, is het zeer goed mogelijk, dat door handig
sorteeren een fabrikant heel wat bedorven bussen in den handel
kan brengen, gelijk Kerstens terecht heeft opgemerkt. Hij is van
meening, dat slechts een meer efficiënte controle op de productie-
plaats, gepaard aan van Rijkswege te stellen eischen aan fabricage
en houdbaarheid van het product garantie van eenige beteekenis
kan geven, een stelsel dat, zooals ik reeds aangaf, door militaire
autoriteiten in vele landen wordt toegepast. Ook de redactie van
de „Vee- en Vleeschhandel" heeft op fabriekscontröle gewezen
naar aanleiding van de belangrijke afkeuringen alhier in het zomer-
kwartaal van 1929 ; aan plaatselijke keuringsdiensten elders zou
dan veel arbeid bespaard worden.

De bepalingen, die er ten opzichte van de controle op vleesch-
waren bestaan, omvatten — en dan nog in zeer algemeene trek-
ken — het gebruik van goedgekeurd en deugdelijk vleesch, de
inrichting van de fabriek, reinheid, het gebruik van bepaalde
stoffen. In het algemeen gesproken had de Minister volkomen ge-
lijk, toen hij bij de behandeling van het ontwerp — Vleeschkeu-
ringswet — nadat uit de Kamer stemmen waren opgegaan, die
aandrongen op meer gestrengheid ten opzichte van de regeling van
het toezicht op de vleeschwarenfabrieken — antwoordde : „Het
is niet duidelijk, waaraan naast dit alles de volksgezondheid nog
behoefte zou hebben". Want binnen het kader dezer bepalingen
is ook een scherp fabriekstoezicht mogelijk, mits de gemeenten
waar fabrieken gevestigd zijn, hun keuringsdiensten dit opdragen
willen. In verband met verschillende factoren, komt er onder
de huidige omstandigheden weinig terecht van al deze mogelijk-
heden, en kan de controle nog zeer slap zijn. Uniformiteit zal
slechts worden verkregen, als van Rijkswege meer gedetailleerde
voorschriften zullen worden gegeven niet alleen omtrent het toe-
zicht, maar ook wat betreft de eischen, die aan de verschillende
soorten blikconserven gesteld moeten worden. Slechts dan zal men
een waarborg hebben, dat bedorven blikken uit de consumptie
geweerd kunnen worden.

De beste controle zou zijn, zooals die o. a. bij het Amerikaansche
en Fransche leger bestaat, n.1. een voortdurend toezicht in de
fabriek tijdens het werk of zooals de Z. E. G. in Duitschland in
den oorlog toepaste, waarbij voortdurend controleurs in de fabriek
aanwezig waren en over alles en nog wat rapport hadden uit te
brengen. Wekelijks werden zij gecontroleerd door Amtstierarzte,
terwijl op geregelde tijden bacteriologisch onderzoek van monsters
aan de Zentralstelle werd verricht, waar ook de curven der zelf-
registreerende apparaten op de ketels binnenkwamen. Verder ging
de geheele productie door broedkamers. Doch dit waren oorlogs-
maatregelen, die een geweldig apparaat vereischten en nu, en
zeker ook in ons land, niet in die mate door te voeren zouden zijn.
Toch dient nagegaan te worden op welke wijze aan de door Ker-
stens aangehaalde eischen voldaan zal kunnen worden. Enkele
punten, welke daarbij onder de oogen moeten worden gezien, wil
ik hier nog even noemen.

In de eerste plaats is vereischt een duidelijke omschrijving van
wat wij onder blikconserven hebben te verstaan in dien zin of
wij daaraan het begrip „steriliteit" mogen verbinden. Vrijwel alle
schrijvers stellen dezen eisch. Bij het voorkomen van levende
bacteriën, ook al is er nog geen rotting, is de inhoud als „conserve"
niet deugdelijk, en mag deze onder die betiteling zeker niet in de
consumptie komen. Het publiek beschouwt de blikverpakking als
garantie voor houdbaarheid en behandelt de doos volgens die over-
tuiging. Het voorschrift „koel bewaren" is voor een schij neon serve

onvoldoende ; er wordt niet aan voldaan en bovendien is „koel"
in zomer en winter een geheel verschillend begrip volgens Frei en
Krupski, die er ook de aandacht op vestigen, dat b.v. de bac.
subtilis reeds bij 6° C. groeit. Zij gaan zelfs zoover te verklaren,
dat het verkoopen van schijnconserven in blik gevaarlijk is, ook
al zijn deze als zoodanig gedeclareerd. Het is echter zeer de vraag
of het publiek met een gebod, dat alleen volkomen steriele waren
in blik mogen worden aangetroffen, gediend zou zijn, omdat dit
voor sommige soorten vleesch- en worstconserven hetzelfde als
uitroeien zou beteekenen (en wat te doen met de vischconserven ?).
Deze producten, welke geen sterilisatie verdragen, maar ook deze
alleen — zouden naast de steriele echte conserven kunnen blijven
bestaan, mits zij op voldoende duidelijke wijze als „minder houd-
baar" aangeduid worden. Ten opzichte van de steriele conserven
zullen de keuringsdiensten dan bij strafzaken veel sterker komen
te staan en de zorgvuldig werkende fabrieken zullen gesteund
worden. Eén moeilijkheid is echter aan een dergelijke onderschei-
ding verbonden n.1. de onmogelijkheid om bij het stellen van een
zoodanig scherp onderscheid bij de met name genoemde niet-
steriele schijnconserven de broedproef te doen.

Natuurlijk geldt dit niet voor verdachte partijen, maar toch is het
een feit, waaraan wel terdege aandacht mag worden geschonken.

Een tweede eisch zal moeten zijn, dat, onder voortdurende con-
trole van den plaatselijken keuringsdienst, van de als steriel aan-
gegeven conserven een bepaald, niet te laag, percentage of nog
beter de geheele productie, door broedkamers moet passeeren.
Het wordt dan een kwestie van organisatie hoe men deze controle
moet verrichten, opdat niet bussen ongecontroleerd verzonden
worden. Merken zal wel het meest eenvoudig zijn, daar een con-
trole van elke kookbeurt op sterilisatietemperatuur en -duur wel
tot de utopieën zal blijven behooren. Dit is dàn ook feitelijk over-
bodig. Wanneer bovendien een bindende regeling wordt getroffen
omtrent een periodiek bacteriologisch monsteronderzoek, even-
tueel aangevuld door een histologisch onderzoek, desnoods op
centrale plaatsen, waar men over meer geroutineerd personeel en
betere laboratoria beschikt ; en b.v. behalve tot de dagelijksche
revisies tot onverwachte bezoeken wordt verplicht, zal zeer zeker
een betere garantie gewaarborgd zijn dan tot nu toe.

Ten opzichte van de niet-steriele producten blijft dan het repres-
sieve toezicht bestaan ; allicht zal de samenstelling door zoo\'n
scherpe controle gunstig beinvloed worden.

Bij deze regeling wordt de fabrikant niet in zijn fabrieksgeheimen
benadeeld, als het eindresultaat maar het gewenschte is. Desnoods
kan hij zijn bedrijf door een ervaren bacterioloog doen controleeren.
Deze kan bij de invoering of bij wijziging van een sterilisatieproces

de waarde daarvan controleeren, eventueel voor elk product
experimenteel de temperatuur aangeven, die het meest gewenscht is.

Eén punt nog is meermalen aangeroerd en reeds van Fransche
zijde (Ogier en Rocques) in het begin dezer eeuw, en later ook
van Engelsche zijde verdedigd ; n.1. het aangeven van den fabri-
cage-datum, het liefst ingestampt in het blik. In Duitschland is
tijdens den oorlog door de Z. E. G. vermelding op het etiket ver-
plicht gesteld, en daarna door de regeering voor een aantal con-
serven voorgeschreven.

In de voorschriften ter uitvoering van het „Lebensmittelge-
setz" van 1927 is alleen voorgeschreven bij vischconserven, (incl.
,,marinaden"), de vermelding van maand en jaar van fabricage,
voorzoover de conserveering niet door verhitting is tot stand ge-
bracht. Evenwel vervalt deze verplichting, wanneer op sprekende
wijze op de verpakking — op zoodanige wijze, dat verwijdering
onmogelijk is — het opschrift ,,koel bewaren, bestemd voor
spoedig gebruik" is aangebracht. Oorspronkelijk was bij de visch-
conserven aangifte van den tijd der fabricage verplicht gesteld ;
terecht wordt tegen de wijziging aangevoerd, dat het voor den
gebruiker nu niet mogelijk is om den ouderdom vast te stellen,
en door het vragen van blikken van recenten datum indirect
mede te werken tot opruiming der oude voorraden. Temeer onbe-
grijpelijk is de verzwakking der desbetreffende bepaling, omdat
de fabrikanten hun garantie-termijn steeds meer ingekrompen
hebben.

Hier te lande kent men zooiets niet, ook niet bij invoer van
vleeschwaren uit het buitenland, waarbij alleen vermelding van
inhoud, soort vleesch, naam en woonplaats van den fabrikant
geëischt wordt. Toch is het soms van belang den ouderdom te
kennen, vooral waar het minder houdbare producten geldt, en
ook, omdat binnen een zekeren tijd de inhoud der blikken wegens
smaakveranderingen tengevolge van aantasting van het blik ge-
consumeerd moet zijn. Von Ostertag geeft hiervoor ongeveer
3 jaar aan. Hiermede zijn wij gekomen op het terrein der qualiteits-
veranderingen, waarmede ik dit artikel wil besluiten. Zeer be-
langrijk zijn de veranderingen, die het vleesch door de sterilisatie
ondergaat. Hoe hooger de temperatuur en hoe langer haar in-
werking, des te grooter is het verlies aan vleeschbasen en extractief-
stoffen en aan water, terwijl veel bindweefsel in oplosbaar lijm-
weefsel overgaat. Zoo ontstaat een droge vezelige massa met een
harde en taaie vezel, als van uitgekookt vleesch. Bij mager vleesch
is dit sterker dan bij grooter vetgehalte. Verder hebben de vorm
van de stukken, de ouderdom van het vleesch doch ook van het
dier, het bindweefselgehalte invloed. In het handboek van Leigh-
ton and Douglas wordt nog vermeld, dat bij sterilisatie in een
autoclaaf er gevaar bestaat voor aanbranden, en dat de autoclaaf
niet mag trillen, daar anders de verschillende bestanddeelen zich
EVJI 75

in lagen scheiden. Een dergelijke ontmenging kan ook ontstaan
als de busjes lang bij hoogere temperatuur bewaard worden (in de
broedstoof of broedkamer geschiedt het niet). Men krijgt, doordat
de gelatineuze massa vloeibaar wordt en het vet smelt, een schei-
ding in lagen volgens het soortelijk gewicht. Vooral ziet men dit
bij zult en leverworst.

Veelal worden de blikken in den antoclaaf gezet met den latei-
te openen kant naar beneden, omdat de bouillon daarheen zakt,
zoodat het uiterlijk beter wordt. Ten aanzien van corned beef kan
nog opgemerkt worden, dat dit bij onvoldoende zouting centraal
niet rood, maar bruin ziet. Worst is bij onvoldoende zouten dif-
fuus grijs. Corned beef hash wordt na i jaar geelbruin en krijgt
een ouden smaak.

Ik heb in bovenstaande steeds van blikconserven gesproken.
De veel minder vaak voorkomende glasconserven vertoonen —
met beperkingen door het materiaal — hetzelfde beeld. Men moet
ze echter tot de minder houdbare conserven rekenen, omdat zij
niet geheel gesteriliseerd kunnen worden.

Het gegeven overzicht is in zooverre niet volledig, dat geen
beschouwingen zijn opgenomen over de samenstelling der blikcon-
serven noch over vervalschingen of over toevoeging van verschil-
lende stoffen.

Fernbach, Ann de 1\'Inst. Past. II, 279; Remlinger, Ann. d. Hyg. publ. série
III, T. 36 ; 408 ; Xième Congres d\'Hyg., id. T. 44 ; 305 et 311 ; Pfuhl, Z. f. Hyg.
Bd. 34, 465 ; Bischoff u. Wintgen, id. Bd. 34, 496 ; Deichstetter, Z. f. Unters,
d. Nahrungs- und Genuszmittel. Bd. 4., S. 1115 ; Balland, Ann. d\'Hyg. publ.
serie III, T. 46, P. 193 ; Rapport au ministro de la guerre, id. T. 47, P. 152 ; Xlième
Congres d Hyg., id. T. 50, P. 441 ; Pfuhl, Z. f. Hyg. Bd. 48, S. 121 ; Wintgen,
Z. f. Unters, d. N. u. Gen. M. Bd. 10, S. 757 ; Pfuhl u. Wintgen, Z. f. Hyg. Bd.
52, S. 145; Berger, T. v. Veearts, dl. 36 blz. 123; Pfuhl, Z. f. Hyg., Bd. 61,
S. 209 ; Leighton and Douglas, The Meat Industry and Meat Inspection. Vol.
II Chapt. 10 Preserved Provisions ; Serger, Z. f. Unt. d. N. u. G. M. Bd. 25, S.
465 ; Weichel, Archiv f. wiss. und prakt. Tierh.k. Bd. 41, S. 322 ; Kallert u.
Standfusz, Uber die Verarbeitung von Schweinen zu haltbaren Fleischkonserven ;
Kossovicz u. Nassau, Wiener T. Mon. Sehr. Bd. 3, S. 81 u. 225 ; Nassau, Wiener
T. Mon. Sehr. Bd. 4, S. 230 ; Frei 11. Krupski, Schweiz, Arch. f. Thk., Bd. 60,
S. 445 ; Seeberger, id. Bd. 61, S. 367 ; Morgenstern, Z. f. Unt. d. N. 11. G. M.
Bd. 41, S. 175 ; Serger, id. Bd. 41, S. 49 ; Dormeyer, Uber Bombage bei Fisch-
konserven, I. D. Berlin 1922 ; Buttenberg, Fleisch und Fleischpräparate in
Abderhalden, Handb. d. biolog. Arbeitsmethoden. Abt. IV 8, Angewandte Chemie,
S. 679 ; Eakin=, Military Meat and Dairy Hygiëne, 1924 ; Frenkel, Uit de Veteri-
naire Afd. v/h Centr. Labor. 1925, blz. 7 ; Frenkel, Versl. en Med. Volksgezond-
heid 1927 ; Kerstens, T. v. Dierg. dl. 56, blz. 1140 ; v. Santen, T. v. Dierg. dl.
56, blz. 4; Vee- en Vleeschhandel 11 Oct. 1929 d.a.v. ; Verslag werkzaamheden
keurmeesters-controleurs, Amsterdam 1929; Z. f. Fl. u. M. Hyg., Bd. 40, S. 109,
110, 123; von Ostertag, Handb. der Fleischbeschau, Bd. II, S. 759, 760, 790,
959 ; Lietaert Peerbolte en Berger, De Vleeschkeuringswet en haar uitvoering.

In 1923 is voor het eerst de pest bij eenden in Holland door
Baudet gediagnostiseerd en beschreven. Sedert dien is de ziekte,
tot op het oogenblik dat het geval dat hier zal worden medege-
deeld werd geconstateerd, niet meer aan het Instituut voor Para-
sitaire- en Infectieziekten waargenomen. In het begin van de
maand Mei werd ons uit de praktijk het cadaver van een eend ter
onderzoek op de doodsoorzaak toegezonden. Het begeleidend
schrijven vermeldde dat bij den eigenaar van wien het doode
dier afkomstig was reeds tientallen dieren waren gestorven. De
sterfte beperkte zich niet tot een enkel bedrijf maar bij ver-
schillende eendenhouders in den omtrek vielen er slachtoffers.
De gezamenlijke verliezen waren reeds zeer aanzienlijk, het aantal
dooden werd op meer dan honderd-vijftig geschat. De slacht-
offers vielen alleen onder de eenden ; bij de kippen, die eveneens
in een groot aantal worden gehouden kwam geen sterfte van be-
teekenis voor. Was onze aandacht door deze gegevens op het be-
staan van een besmettelijke ziekte — waarvoor uitsluitend eenden
gevoelig waren — gevestigd, het feit dat zij overdag gewoonlijk
diep den polder in trokken, waardoor aanraking met eenden van
andere bedrijven mogelijk was, verklaarde volkomen de groote
en gemakkelijke uitbreiding.

Karakteristieke ziekte-verschijnselen waren niet waargenomen.
Wel had men meermalen opgemerkt dat \'s morgens bij het vrijlaten
der dieren er enkelen wat achter bleven die dan gewoonlijk in den
loop der dag dood op de weide, in een greppel of langs den sloot-
kant werden aangetroffen.

Uit de bevindingen bij de sectie va,n het ingezonden cadaver
kon geen conclusie ten opzichte van een besmettelijk lijden worden
getrokken ; het was reeds in zoodanige staat van ontbinding dat
het verkrijgen van een juisten indruk van de orgaanafwijkingen
niet meer mogelijk was. Met zekerheid kon nog worden vastgesteld
dat tijdens het leven het dier aan peritonitis had geleden.

Het microscopisch en bactei\'iologisch onderzoek leverde even-
eens geen aanwijzingen in een bepaalde richting op.

In verband met de sterfte werden enkele dier-experimenten ver-
richt. Met orgaan-emulsies van hart, lever en milt werden 2 vol-
wassen eenden (No. 376 en 377) en een 6 maanden oud konijn

intramusculair besmet. De hoeveelheid ingespoten materiaal be-
droeg telkens 1 c.c. van een ongeveer xo % orgaan-emulsie in
physiologische keukenzout-oplossing.

Zeven dagen na de inspuiting stierf een der eenden (377) nadat
het dier daags te voren verschijnselen van lusteloosheid had ver-
toond. Bij de sectie werd peritonitis benevens enteritis vastge-
steld. Droog fibrineus exsudaat bevond zich in de buikholte. De
eierstok vertoonde sterke afwijkingen, de dooiers waren miskleurig
en gevuld met abnormale korrelige inhoud. In het microscopisch
preparaat dat uit hartebloed, lever en milt werd gemaakt, konden
geen bacteriën worden aangetoond. Het cultureel onderzoek,
waarbij uit milt en hart op agar-voedingsbodems werd geënt, ver-
liep eveneens negatief. Het zou niet onmogelijk zijn geweest, met
het oog op dit sectiebeeld en het feit dat eend 376 nog geen enkel
ziekte-verschijnsel vertoonde, dat het hier een op zich zelf staand
ziektegeval betrof. Opnieuw werd daarom een eend (378) met
orgaan-emulsie afkomstig van eend 377 ingespoten. Twee dagen
later echter dus na een incubatietijd van 9 dagen stierf ook eend
376. Bij de obductie wercl het volgende waargenomen : puntbloe-
dingen op hartezakje, hartspier en spiermaagwand, grootere bloe-
dingen o]} peritoneum en in de trachea. De oesophagus, de krop,
de klier en de spiermaag waren gevuld met een taaie bloedig uit-
ziende massa, grootere en kleinere bloedingen waren talrijk op
oesophagus en kropwancl waar te nemen. Milt, nieren en longen
vertoonden geen afwijkingen. De lever was eenigszins bros van
consistentie en donker van kleur. Bloedingen in de kliermaag
kwamen niet voor, enteritis was in geringe graad aanwezig. Het
microscopisch preparaat van het hartebloed bevatte geen bac-
teriën, de agarculturen bleven steriel. Zoowel de met oorspronkelijk
materiaal als de met materiaal van eend 376 ingespoten proef-
konijnen waren niet gestorven, zoodat cholera hier als oorzaak
der sterfte werd uitgesloten. Na een incubatietijd van 5 dagen
stierf eend 378. Het sectiebeeld van deze eend kwam in hoofdzaak
overeen met dat van eend 376, terwijl ook hier het microscopisch
en bacteriologisch onderzoek negatief uitvielen.

Bij de overbrengingsproeven was het dus gebleken dat wij hier
te doen hadden met een ziekteverwekker die experimenteel door
orgaan-emulsies van eend op eend was over te brengen en de dood
van deze dieren in 5 tot 9 dagen veroorzaakte.

De epidemiologische gegevens, de pathogene eigenschappen van
het virus, het negatieve resultaat van het microscopisch en bacteri-
ologisch onderzoek en het beeld der sectie deden sterk het ver-
moeden naar voren komen dat men hier met vogelpestvirus te
doen had. In verband hiermede werd de filtreerbaarheid van het
veronderstelde virus ten opzichte van een porseleinen filter en de
pathogeniteit tegenover andere diersoorten nagegaan.

Wat het eerste betreft, hiervoor werd gebruik gemaakt van
materiaal afkomstig van eend 376. De hersenen van het cadaver
werden in een mortier fijngewreven en met physologische keuken-
zoutoplossing verdund, waarop filtratie door filtreerpapier volgde
om de grovere deelen te verwijderen. Dit filtraat werd opnieuw
gefiltreerd, nu door een Berkenfeld N kaars. Met 1 c.c. van dit
laatste filtraat werd eend 386 intramusculair besmet.

De steriliteit van het filtraat werd getoetst op de gebruikelijke
voedingsbodems, terwijl voor het kweeken van eventueel aanwezige
anaerobe kiemen van Tarozzi-voedingsbodems werd gebruik ge-
maakt. Na een incubatietijd van 8 dagen stierf de met het steriele
filtraat ingespoten eend 386. Het sectiebeeld was als volgt : punt-
bloedingen op hart, hartezakje, peritoneum en buitenkant van den
maagwand ; op het slijmvlies van de voormaag grootere bloedingen.
De nieren eenigszins gezwollen, de milt en de lever zonder afwijkin-
gen. Microscopisch en bacteriologisch onderzoek negatief. Teneinde
na te gaan of ook andere dieren voor deze smetstof gevoelig waren
werden behalve de genoemde konijnen eenige kippen en duiven be-
smet. Uitgaande van de gedachte dat het virus der vogelpest neu-
rotrope eigenschappen bezit, werden twee kippen met een 10 %
hersenemulsie afkomstig van een aan pest gestorven eend intra-
cerebraal ingespoten. Reeds den volgenden dag was een van deze
kippen gestorven. Bij de sectie van dit dier viel een sterke donker-
kleuring van de verschillende organen op. Haemorragische enteritis
speciaal van het gedeelte direct achter de maag, puntbloedingen
op het hart en op dc nieren werden waargenomen.

Het hartebloed was slecht gestold. Het microscopisch preparaat
bevatte geen bacteriën, de culturen bleven steriel. Daar met
hersen-materiaal en orgaan-emulsies van deze kip de ziekte niet
verder bij andere kippen, of weer terug bij eenden was op te wek-
ken werd de dood niet beschouwd als een gevolg van het virus.
Verschillende pogingen om kippen te infecteeren, waarbij met
steriel Berkenfeld-filtraat dat voor eenden pathogeen was nog
5 kippen met een hoeveelheid varieerende van 1/10 tot 5/10 c.c.
intracerebraal werden ingespoten, bleven zonder positief resultaat.
Evenzoo waren intramusculaire injecties van hersen- en orgaan-
emulsies en intraveneuse injectie van orgaanemulsies zelfs met
groote hoeveelheden niet in staat de ziekte bij kippen op te wek-
ken. Ook duiven bleken bij intramusculaire inspuitingen onge-
voelig.

Het hierboven beschreven geval van spontane eenden-sterfte
heeft groote overeenkomst met de door Baudet in 1923 medege-
deelde epizoötie. Ook hij was niet in staat kippen op kunstmatige
wijze te infecteeren.

Op grond van deze negatief uitgevallen dierproeven bij kippen
meenen Miesner en Berge (D. T. W. 34 Jhrg.) dat het meer dan

M. i. echter behoeft dit de diagnose pest niet te doen wankelen
want zooals bekend is, kan het pestvirus zich soms sterk aan een
bepaalde diersoort aanpassen.

Hoe het mogelijk was dat pest zoo plotseling in het centrum
van het land kon uitbreken, is niet opgehelderd geworden. In ver-
band hiermede dient de mogelijkheid overwegen te worden dat
zoogenaamde wilde eenden als versleepers van de smetstof hebben
gefungeerd. Deze veronderstelling krijgt een eenigszins vasteren
grond als wij weten dat in de omgeving der pesthaard kooikers
hun bedrijf uitoefenden.

Aus den von ihm angestellten Versuchen geht hervor dass Enten durch Ein-
spritzungen von Organemulsionen so wie von berkenfei.d-filtrat nach fünf bis
neun Tagen sterben. Kaninchen und Tauben waren immun gegen intramuskuläre
Einspri tzungen.

Versuche um durch subkutane, intramuskuläre, intravenöse und intracerebrale
Injektionen mit Organ- und Hirnemulsionen und Filtrat von an Pest verendeten
Enten Hühner zu infizieren, bleiben erfolglos.

He carried out some experiments and found that ducks were killed by injections
of organ emulsions or of Berenfeld filtrate after 5 to 9 days. Rabbits and pi-
geons appeared to be insusceptible to intramuscular injection.

The author was unable to infcct fowls by subcutaneous, intramuscular, intra-
venous and intracerebral injection of emulsions and filtrate of organs or brain-
substance from ducks died of pest.

Des canards inoculés avec des émulsions d\'organes ou du virus filtré (Berken-
feld) mouraient au bout de 5 à 9 jours.

Le lapin et le pigeon se montraient réfractaire aux injections intramusculaires.

Les tentatives d\'infecter des poules par injection subcutane, intramusculaire,
intraveineuse et intracérébrale d\'émulsions ou de filtrat d\'organes et de substance
cérébrale pris sur des canards mort de la peste, ont échoué.

De Tuberculose bij het Rundvee, en hare bestrijding, zooals die, overeenkomstig
de Statuten van de Vereeniging tot bestrijding der Tuberculose onder het rundvee
in Zuid-Nederland, en overeenkomstig de Rijksvoorschriften wordt gevoerd,

I)r. J. H. Picard, uitgave N.V. Zuid-Nederlandsche Drukkerij te \'s-Hertogen-
bosch.

Dit geschrift is te beschouwen, als de verzameling van een aantal voordrachten,
welke, door collega Picard, in het belang der propaganda voor de tuberculose-
bestrijding, in het bijzonder in zijn ambtsgebied, gehouden zijn. In het algemeen
gesproken, wij constateeren met leedwezen, wordt van de zijde der dierenartsen te
weinig propagandistische arbeid in deze richting verricht. In dit opzicht verdient
het streven van den Heer Picard zonder eenig voorbehoud een dankbare erken-
ning, en het ware te hopen dat meer collega\'s op het voetspoor van dit werkje,
zich een oogenblik zouden kunnen vrijmaken van de beslommeringen der dagelijk-
sche bezigheden, om kort en krachtig in de door hun bestreken gebieden, de nood-
zakelijkheid eener doelmatige tuberculose-bestrijding langs den weg van het ge-
schreven of gesproken woord aan de veehouders kenbaar te maken. Zulks geschiedt
naar mijn bescheiden oordeel te weinig en waar enkelen onzer de pen grijpen, om
dit wel te doen, ondervindt dit streven in het algemeen genomen bij vele collega\'s
niet de vereischte waardeering. Het is zoo gemakkelijk de bodem voor te laten
bereiden door anderen, om later zelf de oogst te helpen binnenhalen.

Nogmaals, uit dit gezichtspunt verdient het werk van collega Picard alleen al
waardeering. Men behoeft hierbij niet in alle opzichten accoord te gaan met de
inzichten, zooals deze meende te moeten ontwikkelen en gaarne grijp ik deze
gelegenheid aan, om van mijn verschil van inzicht langs dezen weg te doen blijken,
zonder hierbij te kort te doen aan de waardeering, welke ook ik van het werk in
tal van opzichten koester. Zooals ik vroeger reeds betoogde, wordt aan de pro-
phylaxis der tuberculose onder het Nederlandsche rundvee in het bestrijdings-
systeem slechts een ondergeschikte rol toegekend ; ook hier wordt te weinig de causa
proxima van het probleem onder oogen gezien. Wij zullen onzen veehouders in
de allereerste plaats met nadruk hebben te wijzen op :

II. De voordeelen van meer hygiënische en betere voedingsverhoudingen. In een
werkje als dit behoort aan dit onderdeel meer aandacht geschonken te worden
dan de Heer Picard het in 9 regels doet. Ook in onze kringen is onmiskenbaar
een streven merkbaar oin alles van de zijde der pathologie te bekijken. Laten wij,
evenals in de humane geneeskunde thans geschiedt, onze aandacht eens meer
bepalen bij de preventieve zijde van het vraagstuk. De Nederlandsche boeren-
stand zal hiermede niet anders dan gebaat kunnen worden.

In de praktijk der bestrijding is mij gebleken, dat in stallen waar groote
koppels vee zijn ondergebracht de infectiemogelijkheid het grootst is, daar, waar de
vochtigheidsgraad de grenzen van het geoorloofde verre overschrijdt. Wij worden
in dit opzicht met nadruk herinnerd aan de groote rol, welke de Tröpfcheninfektion
(Pflüger) voor de verspreiding der tuberculose speelt. In Lonneker vind ik het
minst de tuberculose in stallen, waar door spleten en gaten in dak of stalbedekking
de buitenlucht vrijelijk kan binnentreden. Ik stel deze ervaring hier te boek,
niet, wijl ik in \'t algemeen meen, dat deze staltoestanden in ander opzicht voor het
vee als de meest ideale zijn te verkiezen, integendeel, doch het schenkt mij de
overtuiging dat aan het ventilatieprobleem in stallen, voor de verbreiding der tuber-
culose, een alles overheerschende beteekenis dient te worden toegekend. Met Picard
ben ik van meening dat infectie langs den weg der voorste luchtwegen hoofdzaak
is. De hoofdaandacht bij de prophylaxis en de bestrijding dient gevestigd te
worden op de longtuberculose in den open vorm. Dit wordt door den schrijver niet
voldoende naar voren gebracht. Alle andere open vormen spelen in het verbrei-
dingsproces een secundaire rol. De veehouders dienen in de eerste plaats attent

gemaakt te worden op dezen vorm. Reeds eerder heb ik er op gewezen, dat alleen
permanente controle, welker onmisbaar sluitstuk gevormd behoort te worden
door geregeld sputum-onderzoek, de longlijders in den open vorm zal kunnen
aanwijzen. Bij het massa-onderzoek (enkele collega\'s nemen naast de praktijk
ongeveer 4000 dieren voor hun rekening) zal dit de klip zijn, waarop het geheele
bestrijdingssysteem dreigt te stranden. Ik heb mij in Lonneker op het standpunt
gesteld, dat de lijders aan klinische longtuberculose, al dan niet positief in den
uitslag van het sputum-onderzoek, zoo mogelijk uit den veestapel verwijderd die-
nen te worden en ik meen dan ook de belangrijke teruggang in het reactie-per-
centage te moeten toeschrijven aan het volgen van deze gedragslijn en ik meen
dat een navolging hiervan ten volle de aandacht verdient. Wie geen vreemde in
Jeruzalem is, en van tijd tot tijd, liefst geregeld, de resultaten van klinisch en
post-mortem onderzoek aan een eerlijk critisch onderzoek onderwerpt, zal met mij
eens zijn dat er een disharmonie bestaat tusschen de gegevens verkregen uit pro-
en post-mortem onderzoek. Wij hebben duidelijk te beseffen, dat het percentage
van lijders aan longtuberculose in den open vorm 233 maal grooter is dan vastge-
steld kan worden met de methode langs den weg van het sputum-onderzoek.

Bij het Regeeringssysteem, dat in den Heer Picard, nourri dans le sérail, een
warm en overtuigd aanhanger heeft gevonden, wordt met behulp van tuberculine
een scheiding gemaakt tusschen Reactiedieren en Niet-Reactiedieren. Ook ik heb
jaren lang dit middel in het door ons gevolgde bestrijdingssysteem gebruikt
en in een zeker opzicht vormt het een dankbaar hulpmiddel. De tuberculine
verschaft ons, vooral in het begin, een oriënteeringsmiddel, een indicator op de
smetstofverspreiding. Een hoogere waarde dient er naar mijn bescheiden meening
niet aan toegekend te worden. Men ga nooit zoover, om het bestrijdingssysteem te
verankeren aan het verzamelresultaat der tuberculineproef. Niet alleen bij de toe-
passing van het Regeeringssysteem, doch ook bij de z.g. ,,wilde bestrijding" ver-
valt men vaak nolens volens in de fout, om aan het resultaat der tuberculineproef
een domineerende beteekenis toe te kennen. Hier dreigt het gevaar, een systema-
tisch onderzoek, waarvan de grondpijler is en blijft een serieus klinisch onderzoek,
te vereenzelvigen met het begrip ,,tuberculineeren" of ,,indruppelen". Laten wij
ons spiegelen aan het Weensche voorbeeld, waartoe een interpretatie van de
Reactie van wijlen von Pjrquet gedurende een aantal jaren aanleiding gaf. In de
humane geneeskunde is men dezen schok gelukkig te juister tijd nog te boven
gekomen ; wij diergeneeskundigen varen nog vaak in het kielzog dezer opvatting,
welke voor de praktijk der bestrijding tot zulke onjuiste consequenties leidde.
Calmette heeft het ons verleden jaar nog zoo duidelijk gezegd, dat er een princi-
pieel verschil bestaat tusschen de ,,infection" en de ..maladie tuberculeuse". Met
den schrijver ben ik van meening, dat het aantal met tuberculose besmette vruchten
gering geacht dient te worden. De erfelijkheidsfactor zou ik hooger willen aanslaan
dan schrijver doet ; in elk geval zou ik niet gaarne de meening onderschrijven, dat
,,de erfelijkheid heeft afgedaan". Ook in het licht der z.g. constitutioneele diathese
acht ik deze meening niet zonder bedenking.

Te weinig gewicht wordt in het werkje gelegd op de mogelijkheid van besmetting
door onze huisdieren onderling. In een goed georganiseerd bestrijdingssysteem
behoort hieraan mede de hoofdaandacht besteed te worden. Niet juist lijkt het mij
het begrip ,,open vorm" te vereenzelvigen met het begrip „klinische" tuberculose.
In de praktijk der bestrijding sticht een dergelijke opvatting verwarring. Ieder
practicus toch zal een dier, waarbij de palpeerbare lichaamslymphklieren gezwol-
len zijn en daarbij knobbelig verdikt als klinisch verdacht beschouwen.

Schrijver legt nadruk, en dit volkomen terecht, op het gevaar dat de tuberculose
van het rund, op kan leveren voor de menschelijke gezondheid. Naast de econo-
mische factor kan ook van onze zijde er niet genoeg op gewezen worden dat met
de bestrijding der rundertuberculose een sociaal-hygiënisch belang van de hoogste
orde wordt gediend. Het zou buiten het bestek van deze recensie liggen, om schrij-
ver volledig te volgen op het terrein" „blokkeeren en merken" der reactiedieren.

Op het Landbouwhuishoudkundig Congres in 1928 te Eindhoven, heb ik uit-
voerig mijne meening ter zake kenbaar gemaakt. In hoofdzaak heb ik trachten
duidelijk te maken, dat het merken der reactiedieren een rem zou blijven voor een
algemeen consequent doorgevoerd bestrijdingssysteem. In het tijdvak van twee
jaren, sindsdien verstreken, heeft de praktijk mij geen aanleiding gegeven mijne
zienswijze in dit opzicht te veranderen. Onverzwakt handhaaf ik mijn bezwaren
en het doet eenigszins eigenaardig aan dat van regeeringswege het thans mogelijk
wordt gemaakt in een bepaald bestrijdingsgebied, ressorteerend onder eene zuivel-
fabriek, bij een aantal leden eene bestrijding met regeeringssteun mogelijk te ma-
ken, terwijl het resteerend gedeelte op eigen initiatief de bestrijding ter hand neemt,
met volle mogelijkheid de „gevreesde" reactiedieren te kunnen loozen, om na
eenige jaren voor vóórzuivering, laten wij het zoo maar noemen, in de veilige armen
van het regeeringssysteem te belanden. Een loop van zaken als deze, doet gerechten
twijfel rijzen aan de bedoelingen eener politiek, welke van regeeringszijde met het
epitheton „ethisch" bestempeld wordt.

Bepaald onjuist acht ik de bewering dat in Denemarken de reactiedieren gemerkt
worden. Uit den mond van Prof. Bang Sr. zelf, mocht ik in 1928 het tegendeel
vernemen. Wie belang stelt in de meening van Zijn Hooggeleerde, in dit voor ons
land zoo actueele probleem, moge ik verwijzen naar de artikelen, welke ik in het
Avondblad van 13 October 1928 en het Ochtendblad van 14 Oct. d. a. v. in het
Algemeen Handelsblad schreef.

De bezwaren, welke schrijver tegen een goed georganiseerde certificatendienst
oppert, komen mij weinig steekhoudend en plausibel voor. De ervaring leert mij
gelukkig anders. Ook hier geldt het weder : Maak propaganda, maak de veehouders
wegwijs, licht ze in en dan zonder overdrijving omtrent de qualiteiten der reactie-
dieren. Want dit heeft mij wederom getroffen: Ook de heer Picard erkent dat
reactiedieren tot op zekere hoogte meer refractair blijken te zijn tegen reïnfectie.
lïen dergelijke erkenning moet naar mijn oordeel de basis van het regeeringssysteem
doen wankelen.

Welk gezond verstand wijst in dit wirwar van botsende opvattingen hier den
juisten weg? Wij wachten met ongeveinsde belangstelling.

Wij „wilde bestrijders", zien reikhalzend uit naar een veiligen weg uit dezen
doolhof. Ons gezond verstand ziet zich hier geplaatst voor een paradox van moei-
lijk te vatten beteekenis.

Persoonlijk hoop ik in den loop van het volgend jaar de geschiedenis eens te
vermelden van eenige honderden dieren, welke in den loop der jaren, hangende
mijn onderzoek te Lonneker, positief hebben gereageerd op de tuberculineproef.
Mijn voorloopige indruk wijst allerminst in de richting van groot gevaar, dat van
de zijde van reactiedieren dreigt.

Met instemming bemerk ik, dat in afwijking met de bestaande voorschriften in
het Zuiden des lands de hulp van veecontroleurs ten behoeve van het verrichten
der oogindruppeling toegestaan is. Dit feit stemt tot verheugenis. Evenals bij het
bodemonderzoek op kalktoestand de monsterneming geschiedt door daarvoor
opgeleide hulpkrachten, bestaat er naar ons oordeel niet het minste bezwaar bij
het massale tuberculose-onderzoek de indruppeling, doch ook niet meer dan deze
manipulatie, te doen geschieden door z.g. veecontroleurs. In deze tijden van de-
pressie in het landbouwbedrijf dient de echo van de stem der rationalisatie ook te
weerklinken in het praktijkbedrijf van den dierenarts.

Collega Picard trekke uit de hiervoren gemaakte opmerkingen niet de conclusie,
dat ik zijn werk, belichaamd in dit geschrift niet waardeer, integendeel ; verschil,
zakelijk en principieel, in meer dan één opzicht, doen mij het vele goede niet voor-
bijzien. Met een woordspeling, ontsproten aan het vernuftige brein van een vriend-
collega moge ik besluiten : Du choc des opinions jaillit la thérapie. Ook voor

ons geldt immers de waarheid van de gedachte, dat de wetenschap in aard en wezen
een zoekenschap is en blijft.

En wanneer men dan van verschillende zijden, ieder naar de mate zijner krachten
zij het ook geleid door afwijkend inzicht, de waarheid tracht te benaderen, dan
ligt hierin meteen de kiem eener waardeering voor het werk van een medearbeider
besloten. Zwijnenberg.

In het nummer van ons Tijdschrift van 15 September brengt collega van der
Burg een verdienstelijk verslag uit over het 1 ide Veeartsenijkundig Congres,
onlangste Londen gehouden. De verslaggever noemt ook enkele keeren mijn
naam. Daaromtrent zou ik gaarne hier enkele opmerkingen willen maken :

Bij de behandeling van de kalfziekte zou ik hebben gezegd, dat bij deze
ziekte gebrek aan Vitamine D (in het voedsel) in het spel zou zijn. Ik heb mij
daaromtrent niet zoo positief uitgelaten, alleen de mogelijkheid geopperd. Ik heb
ook gezegd, dat hoewel de beteekenis van een te laag calciumgehalte van het
bloed bij de aetiologie van kalfziekte, na de verdienstelijke onderzoekingen van
de laatste jaren in verschillende landen, door niemand zal kunnen worden ontkend,
het niet bewezen is, dat dit de eenige oorzaak is van het optreden dezer ziekte,
en ik persoonlijk vermoed dat digestie-stoornissen, respectievelijk abnorme gis-
tingen van den darmtractus een rol spelen, en wel:

a. omdat dikwijls verschijnselen van digestie-stoornis de zenuwverschijnselen
voorafgaan ;

c. omdat bij darmontstekingen soms soortgelijke verschijnselen worden gezien, en

d. omdat ik uit de praktijk den indruk heb gekregen, dat men de ziekte kan
voorkomen, door de (waarschijnlijk) voor de ziekte gepraedisponeerde dieren
een week vóór het kalven, sulfas natricus in purgeerende dosis in te geven,
gedurende de laatste week het dier op half rantsoen te zetten en tegelijk dage-
lijks zoutzuur als stomachium te verstrekken.

2°. Collega van der Burg laat mij zeggen, dat naar mijn meening de steriliteit
wordt veroorzaakt door een onzichtbaar virus. Dit heb ik niet gezegd. In het rap-
port, hetwelk ik omtrent de steriliteit bij koeien had uit te brengen, heb ik gezegd,
dat ik vermoed, dat bij pinken een tot nu toe onbekend virus een lichte baar-
moedercatarrh en daardoor tijdelijke onvruchtbaarheid zou opwekken. Dit ver-
moeden zal ik nader motiveeren op de a.s. Algemeene vergadering van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Overigens heb ik nog in de sectie, waar gesproken werd over het gebruik van
anthelminthica, de aandacht gevestigd op het feit, dat men door de methode,
die ik in No. 3, 1930, van dit Tijdschrift aangaf, in staat is bij herkauwers (rund,
geit en schaap) het anthelminthicum te brengen direct in de lebmaag, een methode
die geacht wordt van groot belang te kunnen worden voor de bestrijding der
wormziekten bij deze dieren.

van de Wetenschappelijke Algemeene Vergadering op Zaterdag
11 October, 1930 in de groote zaal van het Jaarbeursgebouw,
des voormiddags om half elf.

In het concept-Huishoudelijk Reglement, zooals dit is gepubliceerd in het Tijd-
schrift van 15 Augustus, moeten nog enkele veranderingen worden aangebracht.
Art. 13 moet als volgt luiden :

De gewone leden betalen jaarlijks aan de Maatschappij een door de Algemeene
Vergadering op voorstel van het Hoofdbestuur te bepalen contributie. Deze con-
tributie wordt in drie termijnen door den Penningmeester der Maatschappij geïnd.

Het Hoofdbestuur kan echter bepalen, dat de buiten Nederland gevestigde
leden hunne jaarlijksche contributie in eens moeten voldoen.

De leden zijn verplicht eiken termijn der contributie telkens vóór een door het
Hoofdbestuur te bepalen en door den Penningmeester in het Tijdschrift bekend
te maken datum te voldoen door storting of overschrijving op de postrekening der
Maatschappij.

Wanneer op den aangegeven datum de contributie niet is ontvangen, wordt
automatisch de toezending van het Tijdschrift gestaakt en kunnen verdere maat-
regelen, door het Hoofdbestuur te bepalen, worden genomen.

Storting van het geheele bedrag der jaarlijksche contributie bij den eersten ter-
mijn is echter toegestaan.

Wie lid wordt in de tweede helft van het jaar betaalt voor dat jaar de helft der
contributie en stort dit bedrag in eens op de postgirorekening der Maatschappij
De contributie der buitengewone leden wordt door het Hoofdbestuur bepaald
en in één termijn door den Penningmeester der Maatschappij geïnd.

De contributie der candidaat-leden wordt jaarlijks door de Algemeene Vergade-
ring op voorstel van het Hoofdbestuur bepaald en geïnd door den Penningmeester
der Maatschappij volgens door het Hoofdbestuur vast te stellen regels.

Wanneer het billijk of gewenscht geacht wordt om van een bepaald lid geen of
een verminderde contributie te heffen, bezit het Hoofdbestuur daartoe de be-
voegdheid.

De bijzondere afdeelingen bepalen zelf het bedrag van de contributie door hare
leden te storten in de afdeelingskas.

Het orgaan der Maatschappij draagt den naam van „Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde" en wordt op haar kosten uitgegeven door het Hoofdbestuur, bijge-
staan door een driehoofdige Redactie. Ieder lid der Redactie treedt om de drie
jaar af, doch is herkiesbaar. De verkiezing heeft plaats door het Hoofdbestuur,
de afdeelingen gehoord.

Het Hoofdbestuur beschikt over de bij de jaarlijksche begrooting voor het
Tijdschrift toegestane gelden op de wijze, als het meest in het belang van het
vakblad wordt geacht.

Tegen storting of overschrijving van een bedrag van / 0.75 op mijn postgiro-
rekening No. 80178 zend ik U het pas verschenen supplement op den systemati-
sch en litteratuurcatalogus. ten Thije, Secretaris.

Dierenartsen, die aan den gemeenschappelijken maaltijd (prijs per couvert / 4.—)
in Hótel des Pays Bas wenschen deel te nemen op Vrijdagavond, 10 October, wordt
verzocht zich bij ondergeteekende op te geven uiterlijk 5 October.

Kort verslag van de Vergadering van den Kring van Twentsche Dierenartsen te
Hengelo, op 28 Augustus 1930.

Op deze druk bezochte vergadering werd als eerste punt der agenda besproken,
hetgeen het Bestuur ter oore was gekomen over het behandelde op een verga-
dering van den Heer Directeur van Keuringsdienst van Waren te Enschede met
Heeren Directeuren van Coöperatieve en Particuliere Zuivelfabrieken uit het dis-
trict Enschede, welke ook werd bijgewoond door Dr. Breen, zuivelconsulent te
Zwolle, en den Heer Jonkmans, Secretaris van den Geldersch-Overijsselschen Bond
van Zuivelfabrieken. Daar is medegedeeld, dat de Heer Inspecteur der Volks-
gezondheid, Dr. Bloemendaal, het wenschelijk vindt, dat de Keuringsdiensten
van Waren in het Oosten des lands (de diensten te Zwolle .Zutfen, Arnhem en
Nijmegen) het reeds eenige jaren door den dienst te Enschede gevolgde systeem
tot uitvoering der bepalingen van het Melkbesluit zullen gaan toepassen. Te dien
einde zijn door de Keuringsdiensten de z.g. 10 geboden opgesteld, waarvan een
drietal voor de dierenartsen van belang zijn, n.1. :

1. Drie maal per jaar zal de mengmelk van alle leveranciers op strepto-
coccen enz. worden onderzocht. Bij positieve bevinding zal er vanwege de fa-
briek een onderzoek moeten worden ingesteld, welke koe de streptococcen in de
melk geeft, en zoo mogelijk adviezen worden gegeven ;

2. Eenmaal per jaar moet een dierenarts een onderzoek instellen naar het voor-
komen van tuberculose, enz. ;

3. Eenmaal per jaar moet bij alle koeien der leveranciers een klinisch onder-
zoek op uieraandoeningen en een stalinspectie geschieden.

Door de G. O. Bond van Zuivelfabrieken wordt er naar gestreefd voor ver-
schillende van deze werkzaamheden (afgezien het tuberculose-onderzoek) de
dierenartsen zooveel mogelijk uit te schakelen. Door den Bond wordt het wen-
schelijk geacht, voor dit werk geschikte personen op te leiden, de z.g. melkhy-
giënisten (bijv. jongelieden met een vooropleiding aan de Zuivelschool te Bols-
ward), die microscopisch melkonderzoek, klinisch uieronderzoek en vele andere
zaken zullen verrichten.

Dit werk, waarvoor de Directeur van den Keuringsdienst van Waren te En-
schede uitsluitend dierenartsen, wenscht te zien aangewezen door de fabrieken,
behoort, ook volgens de meening der vergadering, geheel tot de taak der dieren-
artsen. Door den aandrang van den Bond van Zuivelfabrieken dreigt dus het gevaar,

dat ons dit werk zal worden ontnomen. Na langdurige besprekingen werd be-
sloten, het Bestuur der Afdeeling Gelderland-Overijssel v. d. Maatschappij voor
Diergeneeskunde op de hoogte te brengen van den toestand, opdat dit zal kunnen
trachten de adviseurs van den Bond en de Directeuren der Keuringsdiensten, die
binnenkort maatregelen zullen gaan toepassen, te overtuigen, dat het bedoelde
onderzoek uitsluitend tot de taak van den dierenarts behoort.

Op voorstel van collega Majoewsky werd voorts besloten, te trachten in Twente
een dépôt des Rijksseruminrichting gevestigd te krijgen.

Het volgend punt der agenda betrof de entingen met Antidiphtherin. Het blijkc,
dat leeken deze entingen verrichten, waarschijnlijk met uit België of Duitschland
gesmokkelde Antidiphtherin in poedervorm.

Besloten werd deze zaak grondig te onderzoeken en, voor zoover mogelijk,
tegenmaatregelen te nemen.

Ten slotte kwam nog de onaangename houding van sommige Directeuren van
vee- en paardenverzekeringsmaatschappijen ten opzichte van practiseerende
dierenartsen ter sprake.

Eerst in Oct. 1929 werd. tengevolge van het buitengewoon lang uitblijven der
goedkeuring van Gedep. Staten van de suppletoire begrooting, een aanvang ge-
maakt met het vernieuwings- en uitbreidingswerk van de inrichting tot vernie-
tiging van afgekeurd vleesch. Op het einde van het verslagjaar was de vergroote
en deels vernieuwde inrichting nog niet gereed.

Ten behoeve der desinfectie van de door de keuringsveeartsen gebruikte messen
werden in één der slachthallen 12 aansluitingen op de stoomleiding gemaakt.

Proeven werden genomen met het electrisch bedwelmen van varkens. De daar-
voor gebezigde installatie bleek nog voor eenige verbetering vatbaar te zijn.

Wat het aantal geslachte dieren betreft, bleek, evenals in andere plaatsen, het
aantal varkens belangrijk te zijn afgenomen, n.1. van 74.273 in 1928 tot 61.370 in
1929. Het aantal paarden nam weer belangrijk toe en bedroeg zelfs het dubbele
van het aantal in het jaar 1924.

Met ingang van 15 Nov. 1928 was Amsterdam aangewezen als „eerste kantoor"
voor de keuring van uit het buitenland aangevoerde vleeschwaren. In 1929 werden
de volgende hoeveelheden buitenlandsche vleeschwaren gekeurd, n.1. 257.303 K.G.
corned beef, 86.099 K.G. blazen, 83.465 K.G. magen en darmen, 22.195 K.G.
verduurzaamd-toebereid vleesch, 5803 K.G. organen voor medische doeleinden
en 9155 K.G. diversen, in totaal 464.020 K G.

Bij een aantal slachtdieren werden zoodanige afwijkingen bij de keuring vóór
het slachten waargenomen, dat deze van belang waren voor de onderkenning
van afwijkingen bij de keuring van het geslachte dier.

Tuberculose werd waargenomen bij 42,08% der runderen, 0,79% der vette
kalveren, 1,51% der graskalveren, 0,14% der nuchtere kalveren, 0,21% der paar-
den, 11,5% der varkens, 0,03% der schapen en 1,18% der geiten.

In het verslagjaar werd een proef genomen om in lichte gevallen van echinococ-
cosis bij runderlevers de blazen te verwijderen, waardoor de betrokken levers overigens
konden worden goedgekeurd. Deze proef slaagde, zoodat ook dit systeem definitief
werd ingevoerd

logisch vleeschonderzoek werd verricht bij 278 runderen (waarvan 248 stuks in
consumptie gebracht), 103 vette kalveren (95), 20 graskalveren (15), 285 nuchtere
kalveren (196), 99 paarden (62), 282 varkens (265), en 37 schapen (30).

Een groote hoeveelheid van één fabrikaat afkomstige busjes leverpastei werd
in beslag genomen wegens het in hevige mate aanwezig zijn van bederf, bij deze
pastei. Er werden in het geheel een 22.524 winkelbezoeken afgelegd.

Door veemarkt en abattoir werd een winst gemaakt van ƒ 255.747,48, door het
koelhuis van ƒ 6.079,55.

Er werd in het algemeen reglement op het abattoir de bepaling opgenomen, dat
\'s Zaterdags na 10 uur v.m. en \'s Maandags vóór 10 uur v.m. geen vuile kleeding-
stukken, klompen, slachtgereedschap, enz. in de kleerkasten aanwezig mogen zijn.

Voor het reukeloos en stankvrij maken van de bij het darmslijmen en het smel-
ten van technisch vet gevormde dampen, werden deze dampen geozoniseerd.
Het was niet mogelijk een oordeel uit te spreken of dit ozoniseeren voldoende zou
helpen, dan wel of bovendien nog een luchtwassching moet geschieden. Daartoe
moet het warme jaargetijde worden afgewacht.

Het aantal geslachte varkens liep terug ; dit werd gecompenseerd door een groo-
ter aantal slachtingen van runderen en paarden.

Gedurende 1929 werd al het afgekeurde materiaal verbrand in het vuur van
den stoomketel. Met verlangen wordt uitgezien naar de destructie van het afge-
keurde materiaal in de nieuwe, door de N.T.F. op te richten fabriek.

Beschreven wordt een waargenomen vleeschvergiftiging, op 5 Oct. bij een
5—6-tal gezinnen, en veroorzaakt door met bac. enteritidis Gärtner besmet
rundervleesch. Het betrof hier vleesch, dat van buiten te Hilversum was inge-
voerd geworden en waarvan bij het onderzoek of sedert de keuring in de gemeente
van uitvoer veranderingen waren opgetreden, geen verschijnselen waarneem-
baar waren, welke een mogelijke onjuiste keuring in de uitvoergemeente deden
vermoeden.

De vrijbank op het abattoir werd meermalen gebruikt voor den verkoop van
vgt vleesch, afkomstig vanuit één der buitengemeenten. Daardoor was de op-
brengst van dit vleesch veel grooter en zagen de veehouders in de buitengemeenten
in een aansluiting hunner gemeenten bij den keuringsdienst van een abattoir
met koelhuis en vrijbank ook hun voordeel bevorderd.

Echinococcosis kwam voor bij 49 runderen boven 1 jaar (van de 3279 stuks),
bij 40 paarden (van de 651) en bij 4 varkens (van de 6431).

Tuberculosis werd waargenomen bij 819 runderen, 1 paard, 581 varkens, 17 vette
kalveren (van de 1625) en 2 nuchtere kalveren (van de 295).

Bij 14 runderen en 1 kalf werden finnen aangetroffen. In 5 gevallen bleken deze
levend te zijn.

Op 30 Mei vond de officieele ingebruikneming plaats van de uitbreiding van
het koelhuis. Verschillende verbeteringen wachten nog op afdoening.

Het aantal op de vrijbank verkochte runderen bedroeg slechts 2 ; vermoede-
lijk is dit het gevolg van het levend uit den keuringskring wegvoeren van slacht-
dieren, welke wegens ziekte aanleiding tot noodslachting kunnen geven, een ver-
schijnsel, dat bij vele abattoirs wordt waargenomen.

Het bact. vleeschonderzoek werd verricht 15 maal bij runderen (1 maal kiem-
houdend bij mastitis), 6 maal bij varkens (1 maal kiemhoudend bij vlekziekte),
14 maal bij kalveren (1 maal kiemhoudend bij leverabscessen en bij spierdege-
neratie), 8 maal bij paarden (1 maal kiemhoudend bij haemoglobinaemie en bij
sinusitis) en 1 maal bij schapen.

Tuberculose kwam voor bij 343 runderen (15%), 14 kalveren (0,39%), 162
varkens (2,02%) en 1 paard (0,66%).

In „Voeding en Hygiëne" deelt Ir. \\V. Spoon een en ander mede over het
„dendeng" of gedroogd vleesch uit Ned. Oost-Indië. Het zal zeer zeker vele
lezers interesseeren, hoe het met de bereiding van sommige vleeschwaren in Oost-
Indië toegaat, weshalve ik hier een en ander uit bovengenoemd artikel aanhaal.

„Dendeng", ook wel „deng-deng" geschreven, is de Maleische benaming voor
gekruid en gedroogd vleesch. Oorspronkelijk werd voor de bereiding hertenvleesch
gebruikt, later ook het vleesch van inheemsche runderen en karbouwen.

De bereiding geschiedt als volgt : Het vleesch wordt in dunne lappen gesneden,
daarna goed ingewreven met een mengsel van zout en allerhande smakelijke
kruiden, waaronder steeds peper, en vervolgens op een ronde schaal van bam-
boevlechtwerk in de zon gedroogd. Dit drogen duurt enkele dagen, waarbij men
steeds de lappen vleesch af en toe omkeert.

Voor het gebruik wordt de dendeng opgebraden met boter of olie. Zij is een zeer
geliefde toevoeging aan de Indische rijsttafel. Het gebruik er van is dus wel alge-
meen, maar altijd op betrekkelijk kleine schaal. Behalve als huisindustrie vindt
men hier en daar kleine Chineesche fabriekjes, o.a. een op Java te Malang, die op
grootere schaal dendeng afleveren.

Het dendeng zou een samenstelling hebben van 36% eiwit, 5% vet, 11% mi-
nerale bestanddeelen, 25% water, terwijl het aantoonbare hoeveelheden vitamine
A en beduidende hoeveelheden vitamine B bevat.

In samenwerking met de afdeeling Nijverheid van het Departement van Land-
bouw, Nijverheid en Handel in Nederl. Indië heeft de afdeeling Handelsmuseum
van het Koloniaal Instituut te Amsterdam onlangs pogingen in het werk gesteld
om de importeurs van rijsttafelbenoodigdheden hier te lande, ingevolge hun ver-
zoek, aan goede kwaliteit dendeng te helpen.

Nu worden in het Koninklijk Besluit van 6 Juni 1922, Stbl. 395 verschillende
voorwaarden aangegeven, waaraan bij invoer van verschillende soorten van ge-
conserveerd vleesch moet worden voldaan, zooals b.v. dat de vleeschwaren in blik
verpakt mogen zijn, echter steeds onder controle van overheidswege moeten bereid
zijn.

De reeds eerder genoemde Chineesche fabriekjes leveren het dendeng af in
cylindervormige blikjes, gesloten met het bekende indrukbare deksel. De ver-
pakking zal dus geen bezwaar opleveren ; meer moeilijkheden geeft de controle
op de bereiding. Een dendengfabrikant te Magelang garandeert bv. dat zijn
product bereid is uit vleesch van jonge, gezonde Javarunderen, vóór het slachten
gekeurd door den dierenarts, maar dat sluit nog geenerlei garantie in met betrek-
king tot de kwaliteit van het afgeleverde fabrikaat. Door het ontbreken in Ned.
Indië van officieels keuringsdiensten op levensmiddelen is een dergelijke controle
op hot eindproduct niet goed mogelijk. Teneinde volkomen zekerheid te hebben
stelde de afdeeling Handelsmuseum zich in verbinding met de afdeeling Volks-
gezondheid van het Departement van Arbeid, Handel en Nijverheid te \'s Graven-
hage. De afdeeling deelde mede : „dat dendeng moet worden beschouwd als vleesch-
waar op grond van art. 2 ,lid 1, letter b, van de vleeschkeuringswet. Op deze vleesch-
waar zijn dus van toepassing de bepalingen van het Koninkl. Besluit van 6 Juni,
1922, Stbl. 395, zooals dit is gewijzigd. Invoer mag derhalve niet plaats hebben,
tenzij inzendingen van minder dan 5 K.G., indien deze bestemd zijn voor huis-
houdelijk gebruik van den geadresseerde en deze niet werkzaam is in het slagers-
bedrijf, in het bedrijf der verduurzaming of bereiding van vleesch of in den handel
van vleesch en vleeschwaren.

Wordt de invoer van deng-deng voor den handel gewenscht, dan dienen belang-
hebbenden zich te wenden tot den Min. van Koloniën. Door diens tusschenkomst
zou wellicht de invoer kunnen worden toegestaan, echter alleen voor dendeng,
afkomstig uit plaatsen waar een goed geregelde keuringsdienst aanwezig is."

De kantonrechter te \'s Hertogenbosch verleende ontslag van rechtsvervolging
aan de Bossche slagers, die gedagvaard waren ter zake van overtreding der be-
palingen van het vleeschwarenbesluit. Het betrof n.1. de bekende Bossche beuling,
een mengsel van meel en longen van slachtdieren, een en ander in een darm ge-
stopt. En juist omdat het mengsel in een darm, volgens den directeur van den
keuringsdienst, den vorm heeft van worst, heet ,.beuling" worst te zijn, doch
voldoet als zoodanig niet aan de bepalingen van het vleeschwarenbesluit, welke
méér vleesch dan meel in den darm eischt. Dus zou de Bossche beuling moeten
verdwijnen. De slagers wezen er o.m. op, dat tal van steden er een specialiteit op
na houden, waarop de stad zich beroemt. De slagers hebben voorloopig het pleit
gewonnen. De Bossche beuling blijft, tenzij de zaak in hooger beroep voor
den rechtbank komt.

In aansluiting aan mijn vorige mededeeling betreffende het instellen van een
slachtaccijns in Beieren kan worden medegedeeld, dat de Beiersche regeering is
afgetreden, omdat de Landdag geweigerd heeft zijn goedkeuring te hechten aan
de noodverordening voor het heffen van een slachtrecht. Voorloopig is een slacht-
accijns aldaar dus van de baan.

Nadat men reeds geruimen tijd te Rotterdam de verplaatsing van het abattoir
en de aldaar gevestigde nevenbedrijven onder de oogen heeft gezien en tot dusver
niet tot een beslissing kon komen, hebben B. en W. thans den raad een voorstel
doen toekomen in beginsel te besluiten tot vestiging van een nieuw slachthuis
annex veemarkt en de daarmee verband houdende nevenbedrijven in den polder
Kralingen. Het is alleen nog maar een plan tot aanwijzing van de plaats, want
overigens moet alles nog worden uitgewerkt.

De z.g. nevenbedrijven, de darmslijmerijen, enz. die in Rotterdam zoo\'n groote
vlucht hebben genomen zullen nu, waarop zij altijd lioogen prijs hebben gesteld,
in de buurt van het slachthuis kunnen blijven, zij het dat zij daarvan en van het
veemarktterrein door een muur zullen worden afgescheiden. Een zuidelijk aangren-
zend terreingedeelte zal verder worden bestemd voor den bouw van woningen
ten behoeve van de arbeiders der bedrijven. Het geheel is verder gunstig gelegen
aan bestaande en ontworpen verbindingen te water en te land.

Door het gemeentebestuur van Dinxperlo is aanbesteed de bouw van een open-
baar slachthuis op het terrein van de vuilnisbelt. Het totale bedrag der bouw-
kosten bedraagt bijna ƒ 5.000.—. Dit bedrag lezende, vraagt men zich onwillekeurig
af, wat men in Dinxperlo onder een abattoir verstaat?

Met 2 stemmen tegen heeft de raad van Velzen het voorstel van B. en W. over
te gaan tot den bouw van een abattoir (kosten ƒ 450.000.—) aangenomen.

In Zwolle heeft het abattoirvraagstuk eindelijk zijn beslag gekregen. Na lange
besprekingen werd op de begrooting voor 1918 een bedrag van f 461.000.— ge-
bracht voor den bouw van een abattoir, in aansluiting bij de plannen voor de nieuwe
veemarkt. In 1927 werd een voorstel van B. en W. om niet tot den bouw over te
gaan, verworpen. Thans nadert de veemarkt haar voltooiing, en kwamen de
plannen voor het abattoir, grenzend aan de veemarkt, bij den raad in. Het is
echter noodzakelijk gebleken het toegestane crediet ad / 461.000.— met / 106.000.—
te verhoogen. Deze verhooging is met groote meerderheid van stemmen toege-
staan. de Graaf.

No. 19, 1930, bevat, behalve jaarverslag 1929, o. a. een onderzoek omtrent gén-
alkaloïden :

dit zijn aminoxyden van alkaloïden ; de giftigheid is, volgens Polonovski,
geringer dan van het betreffende alkaloïde ; de fysiologiese eigenschappen zijn

dezelfde. In het instituut werden onderzoekingen verricht met géno-strychnine,
géno-brucine, gén-eserine, gén-atropine en géno-scopolamine. Dit (oriënteerend)
onderzoek leerde dat de meening van Polonovski dat de gén-alkoloïden meer
werkzaam en minder giftig zouden zijn dan de overeenkomstige alkaloïden, in
zijn algemeenheid onjuist is. Verder, vooral klinies, onderzoek zal nog noodig zijn.

Onderzoek van Vitophos chemirosa (Cristallo A. G. Thusis, Zwitserland) op
antirachitiese werking. Bij proeven op ratten bleek, dat in de voorgeschreven doses
die werking niet aanwezig is.

Biocitin. (Biocitinfabrik., Berlijn) een zoogenaamd zenuw-voedingsmiddel ; uit
het onderzoek bleek dat een dergelijk preparaat te bereiden is door mengen van
afgeroomde melk met lecithinehoudende eiwitstoffen.

Verder werden nog een groot aantal specialités en kwakzalversmiddelen onder-
zocht, gedeeltelijk door Nederlandse geneeskundigen ingezonden ; o. a. poeders
tegen anthrax.

In de Algemeene Vergadering der Overijsselsche Landbouwmaatschappij te
Zwolle op 21 Aug. 1930, gaf Dr. A. H. Zwijnenberg een uitvoerige inleiding over
bovengenoemd onderwerp waarin hij een krachtig en welsprekend pleidooi hield
voor het meer toepassen van de vrijwillige arbitrage in de praktijk van den vee-
handel.

De Statuten en het Reglement der Overijsselsche Vereeniging voor Veearbitrage
werden nader toegelicht. In den loop van zijn betoog meent spr. het volgend
dringend beroep te mogen doen op het beleid zijner collega\'s-dierenartsen.

,,Ook van deze zijde behoort begrepen te worden, dat de arbitrage in den
veehandel steunt op het reëele besef de zaak der boeren onderling te dienen.
De dierenarts lioude zich streng op zijn eigen terrein en mijde het gebied der
advocatuur. Hij late zich in alle gevallen leiden door de gedachte, dat niet altijd
met de door hem verkondigde meeningen en stellingen een evangelie verkondigd
wordt.

Ik aarzel niet teverklaren.dat verscheidene processen kiem en oorsprong vinden
in een, zij het te goeder trouw gegeven, diergeneeskundig advies of attest, dat
meer wilde zeggen, dan wetenschappelijk misschien ware te verantwoorden.
Wij allen, dierenartsen, kennen de gevallen, waarin bij dieper nadenken achteraf
de vraag voor ons rijst of het misschien niet beter geweest zou zijn. het aanvanke-
lijk, onder den versehen indruk van het gebeuren, gegeven advies, op de basis
van bezonnenheid aan eene herziening te onderwerpen.

Zelf, ik erken het hier gaarne openlijk, heb ik die oogenblikken in mijn praktijk-
leven wel gekend en geleerd mij er zooveel mogelijk naar te richten".

Voor de geheele inleiding wordt verwezen naar de notulen van bovengenoemde
vergadering, opgenomen in het Overijsselsch Landbouwblad van 4 Sept. 1930.

In plaats van de Therapeutische Monatshefte für Veterinär-medizin, die op-
houden te verschijnen, zal del G. Farbenindustrie Aktiengesellschaft voortaan
uitgeven de Veterinär-medizinische Nachrichten, Bayer, Meister, Lucius). Deze
zullen ongeregeld verschijnen en op aanvraag gratis gezonden worden aan de
dierenartsen. Zij zullen geen origineele artikels bevatten, maar alleen referaten
op het gebied van therapie en praktijk. Het eerste nummer (Aug. 1930) bestaat
uit referaten over : Steriliteit bij het rund, Chemotherapie van Abortus Bang
met trypanblauw, desinfectieproeven met chloorpreparaten (Caporit) en gevallen
uit de praktijk. Verder een vragenlijst en boekaankondiging.

Begin September werd mond- en klauwzeer vastgesteld bij 2 varkens in de buurt
van Leeds. Enkele dagen later werd de ziekte ook op twee plaatsen in Leeds bij
varkens waargenomen. De noodige maatregelen werden genomen. Engeland was
8 maanden zonder mond- en klauwzeer geweest (sedert 23Dec. 1929). (Vet. record).

Wij ontvingen een brochure van de Industrial Waste Eliminators Ltd. (20
High Holborn, London W.C. I). Over ..Iwel-Laabs. droog-destructie en verwerking-
installatie.

Tot de laatstgenoemde afdeeling behoort ook nog een rapport van Prof. Kuara
getiteld : ,,Influence de la greffe des glandes sexuelles males".

De operatie van Voronoff is door den auteur toegepast ; hij is over de resul-
taten echter niet bijster tevreden. Van Fransclie zijde wordt betoogd dat hoewel
door een internationale commissie van onderzoek het werk van V eigenlijk al
veroordeeld is, Voronoff nog steeds bij zijn meening blijft en zijn proeven worden
voortgezet. Besloten wordt dit punt van de agenda nog te laten rusten tot een
volgend congres.

Aan de orde zijn daarna de rapporten over Rachitis in de paardenfokkerij. Prof.
Auger en Letard (Lyon) beschouwen rachitis in de meeste gevallen (zoo niet alle)
veroorzaakt door een onvoldoende retentie van calcium. Door den rijkdom van
geconcentreerde voedermiddelen aan phosphorzuur is overmaat hiervan niet te
verwijderen. Daarom is toevoeging van kalk aan deze rantsoenen noodzakelijk,
mits tegelijkertijd gezorgd wordt dat deze stof ook door het lichaam wordt vast-
gehouden. De schrijvers meenen dat bestraling van voedermiddelen daarbij het
beste hulpmiddel is.

In het rapport van M. Fagot Victor (Insp. Vétér. a Ath.) wordt beter onder-
scheid gemaakt tusschen experimenteele en klinische rachitis ; deze rapporteur
schrijft de ziekte toe aan 4 verschillende oorzaken, n.1. : onvoldoende minerale
stoffen in het rantsoen, afwezigheid van Vitamine D., onvoldoende opname der
minerale stoffen door verteringsstoornissen en aanleg tot het vormen van been-
deren van geringe dichtheid Gestandaardiseerde behandelingen kunnen niet in
toepassing komen; ieder geval dient op zich zelf te worden bekeken, rekening
houdende met de 4 genoemde factoren.

In den zelfden geest luidt het rapport van de Heeren Brichard en Rouvaux ;
zij wijzen op de nadeelen van het jonge lentegras.

Door Prof. van den Eeckout wordt gewezen op het arsenicum, waarmede hij
een aanmerkelijke betere beenvorming kon bereiken.

Het bleek ook hier dat de clinische rachitis bij paarden nog menig raadsel op-
levert. Voer de fokkerij van het Belgische trekpaard is deze ziekte van groot be-
lang, wat ook bleek uit het bijwonen van deze sectievergadering door een groot
aantal fokkers.

Twee volgende programmapunten waren a. methoden van berekening der
melkproductie van runderen, b. voeding van varkens.

De methode van berekening der melkproductie is in verschillende landen zeer
uiteenloopend (Prof. Kroon gaf een overzicht van de wijze waarop zij in ons land
wordt uitgevoerd). Bij de besprekingen was de vergadering in twee kampen ver-
deeld ; aan de eene zijde werd gewenscht een uniforme berekeningsmethode over
de geheele wereld; daartegenover werd de onmogelijkheid daarvan betoogd in
verband met verschillende omstandigheden, welke in de onderscheidene landen
sterk uiteenloopen. (Hieronder zijn b.v. te rekenen de bezwaren van een regel-
matige controle in bergstreken).

De conclusie was ten slotte dat de productiegegevens van voor de fokkerij
bestemde dieren zoo uitvoerig mogelijk dienen te worden verstrekt, waarbij speciaal
de wijze van controle bekend gemaakt moet worden, doch verder ieder land
vrijgelaten dient te worden hoe het de gebruiksdieren wenscht te controleeren.

Betreffende varkensvoeding waren een groot aantal rapporten ingezonden
waaronder 2 Hollandsche (n.1. door Ir. Leignes Bakhoven en coll. Grashuis).

De bekende Zweedsche onderzoeker Nils Hansson gaf een nieuwe tabel inplaats
van de gegevens in 1927 door hem gepubliceerd ; wijzigingen, noodig geacht, na
een aantal proeven. In de schriftelijke toelichting wordt door Hansson gewezen
op de erfelijke factoren voor voedsel ,,ausnützung" benevens het verschil in

biologische waarde van eiwitten. Zijn tabel is gebaseerd op een mengsel van plant-
aardige en dierlijke voedermiddelen.

Ir. Leignes Bakhoven wijst in zijn rapport op het verschil in voedselverwer-
king van verschillende individuen van eenzelfde ras of familie, waardoor wij de
voedernormen met eenige reserve moeten gebruiken daar zij slechts gemiddelden
geven. Het uitzoeken van de meest economische dieren tenopzichte van voedsel-
verbruik stuit op groote moeielijkheden. Cijfers van voedselverbruik hebben
alleen waarde voor den eigenaar, daar een contrôle op het voederverbruik on-
mogelijk is. Bovendien kan in landen waar het vee des zomers in de weide loopt
over een groot deel der lactatie-periode het voedselverbruik niet nagegaan worden.
Voor de selectie van stieren zou de eenige, practisch moeielijk uitvoerbare, methode
zijn de stiermoeders onder gelijke omstandigheden te brengen op een daarvoor
bestemd bedrijf. Bij het berekenen van voederrantsoenen gaan wij verder uit
van een te verwachten productie ; daarbij heeft men echter geen zekerheid dat de
meest rendabele voeding wordt toegepast ; mogelijk zou een grootere hoeveelheid
krachtvoer berekend naar een hoogere productie ook inderdaad rendabeler geweest
zijn. De vraag of % verhooging of verlaging van de berekende hoeveelheid voeder
economisch is, kan alleen opgelost worden in het bedrijf zelf door zorgvuldige
waarneming bij ieder dier afzonderlijk. Rapporteur beschrijft dan de laatste
jaren bij ons gebruikelijke indeeling der krachtvoeders en calculaties door het
Centraal Voederbureau aanbevolen, als goedkoopste zeer eiwitrijk krachtvoer
komt dan soyameel naar voren.

Over het rapport van den l.c. M. Schoorenste Leuven ontstond discussie naar
aanleiding van een der conclusies n.1. : 3⁰. Geef eiwit in ruime mate : alleen dan
vormen wij de grootste hoeveelheden dierlijk eiwit : de basis der geheele rundvee-
voortbrengst. Leignes Bakhoven wees er op dat men ook de eiwitvoeding, b.v
bij jonge dieren overdrijven kan; in Friesland hebben de fokkers daarvan meer-
malen nadeelige gevolgen gezien. Ook door anderen werd met deze opmerking
ingestemd.

Collega Grashuis verwacht voor verbetering der varkensmesterij in \'t alge-
meen veel van betere voorlichting en zou zelfs daarvoor een speciale consulent
willen aanstellen. Ook goed geleide proefstations, als de proefmesterij te Zelhem
kunnen veel bijdragen tot verbetering op dit gebied.

Dr. P. Roux en Dr. J. Gineis (beiden uit Beieren) gaven in hun rapport ook
weer voedernormen voor varkens.

Het overzicht over het veeteeltkundig congres te Luik kan ik hiermede be-
eindigen. Hoewel er geen bijzondere nieuwe methoden of feiten zijn gerapporteerd
of medegedeeld, waren toch enkele rapporten wel zeer interessant en dit congres
heeft daardoor en door de nuttige discussies zonder twijfel aan het doel beantwoord.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Aug. nog niet waren geëindigd.)

Mond.- en klauwzeer : bij 4262 (5999) eigenaars, waarvan in Groningen bij 33 eig. ;
in Friesland bij 383 (101) ; in Drenthe bij 45 (5) ; in Overijse! bij 79 (25) ; in Gel-
derland bij 310 (60) ; in Utrecht bij 550 (1175) ; in Noordholland bij 2048 (1324) ;
in Zuidholland bij 759 (3186) ; in Zeeland bij 7 (14) ; in Noordbrabant bij 48
(109) eig.

Scabiês (Sarcoptes en dermatoceptes) bij paard en schaap : 30 gevallen bij 1 eig.
(359 bij 8 eig.), waarvan in Groningen (316 bij 5 eig.) ; in Drenthe 2 bij 1 eig. (42
bij 5 eig.) ; Gelderland (1) ; Noordholland 30 bij 1 eig.

Rotkreupel bij schapen : 14 gevallen bij 3 eig. (213 bij 21 eig.), waarvan in Fries-
land 5 bij 2 eig. (61 bij 11 eig.) ; in Drenthe (6 bij 2 eig.) ; Gelderland (1) ; Utrecht
(48 bij i eig.) ; Noordholland 9 bij 1 eig. (85 bij 5 eig.) ; Zuidholland (12 bij 1 eig.).

Anthrax: 14 gevallen bij 13 eig., waarvan in Friesland 2, waarbij 1 schaap,
bij 2 eig. ; Drenthe 1 ; Overijsel 1 ; Gelderland 5 bij 4 eig. ; Utrecht 1 ; Zuidholland
2 bij 2 eig. ; Noordbrabant 1, varken ; Limburg 1.

De gastheer-keuze van bloedzuigende Arthropoden, door B. J. Krijgsman en
G. L. Windred.

Dit onderzoek is een directe voortzetting van het eerste deel dezer serie (Krijgs-
man 3 en 4). De bedoeling van schrijvers is na te gaan, welke aantrekkende prik-
kels door sommige zoogdieren worden uitgezonden, hoe Lvperosia daarop reageert,
aan welke gastheersoorten zij den voorkeur geeft en of bepaalde individuen van
eenzelfde gastheersoort meer worden bezocht dan andere.

Lyperosia is een kleine bloedzuigende muscide, die morphologisch veel over-
eenkomts vertoont met Stomoxys. Van deze laatste is zij echter gemakkelijk te
onderscheiden door haar geringere grootte en het feit, dat zij, in tegenstelling
met stomoxys, in gevangenschap met den kop naar beneden rust. Vooral in Noord-
Australië, waar zij veelvuldig wordt aangetroffen, vormt zij door prikkeling van
het vee een ernstige runderplaag, die veel schade berokkent aan den veestapel.

In Nederlandsch-Indië komt zij veel minder voor, zoodat daar ook niet ge-
sproken kan worden van een bedreiging van den veestapel.

De voornaamste resultaten, waartoe de onderzoekers gekomen zijn mogen
hieronder, kort samengevat, volgen :
ie. Lyperosia reageert op bepaalde warmteprikkels met positieve taxis, probos-

cisstrekking en steekbewegingen.
2e. Lyperosia kan zich thigmotactiscli orienteeren.
3e. I.uchtstroomingen roepen een duidelijke anemotaxis op.
4e. Op water reageert Lyperosia met een positieve taxis, proboscisstrekking,
steekbeweging en zwakke zuigreactie. De afstandswerking van water is zoo
sterk, dat de vlieg reeds reageert op de door planten afgegeven waterdamp.
Dit kan in de natuur er wellicht toe bijdragen, de vlieg in ongunstige om-
standigheden eenigen tijd in het leven te houden.
5e. De huidreuk van buffel, zebu, Europeesch rund, paard en hond hebben een

positieve taxis, proboscisstrekking en steekbeweging tengevolge.
6e. Bloed en serum roepen een positieve taxis, proboscisstrekking en een zuig-
reactie op.

reuk van individuen van dezelfde gastheersoort.
8e. Lyperosia maakt onderscheid tusschen den reuk van verschillende zoog-
diersoorten.

en 8 genoemde een voorkeur optreden of veranderen.
10e. De uitgevoerde proeven wezen er niet op, dat een bepaalde localisatie op
den gastheer door plaatselijke reukverschillen wordt veroorzaakt.
Trematoden op de kieuwen van visschen op Java. door Dr. A. L. Buschkiei..
In het laboratorium voor de Binnenvisscherij te Buitenzorg zijn door schrijver
onderzoekingen verricht op karpers geinfecteerd met Dactylogyrus, in mindere
mate ook met Gyrodiactylus, behoorende tot de trematoden, die speciaal op de
kiembogen worden aangetroffen.

Het resultaat van dit onderzoek is dat kieuw-trematoden op de visschen van
Java vrij algemeen voorkomen.

Het aanwezig zijn van een groot aantal (tot 25 stuks) bij één visch dient nog
geenszins als een aanwijzing eener parasitaire ziekte te worden opgevat.

Het aantal species van visch-trematoden is op Java groot. De hakenconstructies
dezer trematoden vertoonen een met de verschillende kieuwvormen der gast-
heersoorten verband houdende variabiliteit.

Van beteekenis voor het visscherijbedrijf is een kieuwtrematode die op karpers
parasiteert en behoorende tot het genus Dactylogyrus Diesing, echter, wat zijn

Deze Dactylogyrus vermeerdert zich evenals ook andere der nieuw gevonden
Javaansche trematodensoorten niet door eieren, doch door eicocons, die gewoonlijk
cysten bevatten. Uit die cysten nu sluipt een groot aantal nietige jongen van
verschillenden wasdom.

In de cocons schijnen de jeugdvormen in rusttoestand eene gunstige gelegenheid
voor nieuwe infectie te kunnen afwachten.

Het is nog niet opgehelderd of deze uit de cysten te voorschijn komende jeugd-
vormen langs directen weg nieuwe gastheeren (visschen) opzoeken.

Verschillende larvestadia der parasiteerende trematoden werden gevonden,
welke een beeld van de ontwikkeling der hakenkrans geven.

Ongeacht het feit, dat eenige Dactylogyrussoorten, zoomede de nieuwe Ja-
vaansche species, die op karpers parasieteert, onder bepaalde omstandigheden
zware pernicieuse epidemiën kunnen veroorzaken, is het onjuist het bestaan
eener ernstigere infectie reeds als een groot gevaar voor den vischstand te be-
schouwen.

Infectiemogelijkheid is vrijwel altijd aanwezig, echter geeft slechts een onvol-
doende gezondheidstoestand der jonge visschen, in het bijzonder tengevolge van
onvoldoende voeding, aanleiding tot verderfelijke epidemiën. De vermeerdering
der hier hoofdzakelijk onderzochte Dactylogyrusvormen houdt verband met
den gezondheidstoestand van den gastheer. Kwijnen en afsterven van den gast-
heer bevordert een vermeerdering der parasieten.

Dientengevolge ontstaan epidemiën onder karperbroed, dat in dichtbezette
vijvers honger heeft geleden en nog geen voldoende weerstandsvermogen bezit.
Het laatste wordt als regel eerst bereikt bij karpers van 5—6 c.M. lengte.

Het verstrekken van medicinale baden aan 011de kweekvisschen of ziek visch-
broed is te verwerpen. Het beste resultaat bereikt men door zoo spoedig mogelijk
en voorzichtig het vischbroed over te zetten in nieuwe vijvers, die volop voedsel
geven (bijv. groote ondergeloopen sawalis). Onder bepaalde omstandigheden
moet met kunstvoeder of snel werkende natuurmeststoffen, (stalmest, faeces)
nageholpen worden.

Aangezien onder natuurlijke verhoudingen een sterke toeneming der Dacty-
logyrus niet te verwachten is, kan het uitzetten van een aan Dactylogyrus lijdend
vischbroed op groote natuurlijke wateroppervlakten worden toegelaten.

Dat een Dactylogyrus-besmetting gevaarlijk kan worden moge ten overvloede
nog blijken uit het feit dat van ruim 1000 karpertjes, welke het laboratorium
ontving, na 3 weken nog slechts 2 stuks waren overgebleven.

Ervaringen uit de praktijk van de intraveneuze naganol-atoxyl-inspuiting gecom-
bineerd met intrathecale naganol-injectie, volgens Edwards, door W. Lankhorst.

In verband met het feit, dat de door Edwards beschreven simultane intra-
veneuze-intrathecale naganoltherapie voor een ruime toepassing in de praktijk
niet uitvoerbaar is, lag het in schrijvers bedoeling na te gaan of dit ingewikkelde
procédé door een intraveneuze naganol-atoxylinjectie, gecombineerd met een
intrathecale naganolinspuiting te vervangen zou zijn.

Het resultaat was dat van paarden, verkeerende in het beginstadium van surra,
op deze wijze behandeld, 84 % genazen.

Met de combinatie intraveneuze en intrathecale inspuiting bij 9 paarden, in
een reeds ver voortgeschreden stadium van surra, werd een genezingspercentage
bereikt van 100 %.

Bij 4 paarden nabij of in het eind stadium van surra was het resultaat nihil,
alhoewel met herhaalde behandeling één dier te redden was.

Lankhorst vestigt de aandacht op de wenschelijkheid van een systematische
surrabestrijding met naganol, in streken waar de surra steeds voorkomt en geeft
een nauwkeuriger toetsing van de preventieve en curatieve dosis naganol voor
hoornvee in overweging. Ten slotte wordt nog gewezen op de onbetrouwbaarheid
van het microscopisch bloedonderzoek bij chronische surra. H. \'t H.

On the strains of the glanders bacillus. T. Tsuge en T. Toyoshine. (Journ.
of the Japan. Soc. of Vet. Science. 1930, IX, 1, blz. 79).

In Japan is door sommige onderzoekers beweerd, dat de malleusbacil in het
bezit zou zijn van zweepdraden. Schr. hebben een onderzoek ingesteld naar het
verband tusschen 19 authentieke stammen van Bac.mallei en 3 „bewegelijke
stammen". Zij gebruikten bij hun agglutinatie- en absorbtieproeven sera van
natuurlijke gevallen van kwade droes en vonden daarbij geen verband tusschen
de twee groepen, waaruit zij besluiten, dat van identiteit of mutatievorm geen
sprake zou zijn.

Door middel van receptoren-analyse konden onder de echte malleusstammen
twee verschillende typen worden onderscheiden : type A, bestaande uit 4 stam-
men en type B uit 15. De mogelijkheid dat deze verschillen berusten op variatie
door langdurig verblijf in kunstmatig milieu moet onder de oogen worden gezien.

Spasm of the Diaphragm in a Horse. (Parkin : i5th Annual rep. of the Dir.
of vet. serv. Union of S. Af ica. 1929. P. 203).

Een in goeden voedingstoestand verkeerende 6-jarige merrie werd in observatie
genomen wegens dyspnoe. Het dier had een snelle ademhaling, gepaard gaande
met een dof-steunend geluid, dat op eenige passen afstand was te hooren, en het
lichaam deed schokken. De aangezichtsspieren waren gespannen, de oogen starend,
neusgaten wijd geopend, terwijl de kaken moeilijk te bewegen waren. Uit de neus-
gaten kwam een iets schuimende neusuitvloeïng. Verder werd speekselen waar-
genomen.

De pols was nauwelijks voelbaar, -]- 76—82 per minuut ; twee hartstooten
schenen opgevolgd te worden door een „hik". Ademhalingsfrequentie bedroeg
84 per minuut, evenals het aantal „hikken". De temperatuur was 104° F. Bij
percussie werd beiderzijdsch in het bovenste derde deel der thorax een demping
geconstateerd.

Bij beweging met de hand langs den borstwand naar achteren-beneden in de
richting van het xyphoïd, werd een vibratie gevoeld, die ook waarneembaar was
bij beweging langs een ribboog ; ging men met de hand van voren naar achteren,
dan werd deze trilling niet waargenomen. Achter de ribboog was een 6—8 c.M.
breede groeve.

Op grond van de genoemde verschijnselen werd de diagnose : kramp van het
diafragma (hik) gemaakt. Het dier was binnen de 48 uur, zonder behandeling,
weer hersteld. W. P. C. Bos.

Monnier (Bulletin de 1\'Acad. Vét. de France, Janvier 1929. p. 53—60) wijst
op de eenige behandelingsmethode, die bij paarden, lijdende aan meningo-eucepha-
litis acuta genezing kan brengen. Wanneer de ziekte wordt geconstateerd, moet
de patiënt dadelijk van stal worden gehaald en in de open lucht worden gebracht.
Het paard wordt met de halsterketting bevestigd aan een ring, die over een touw
of draad loopt, welke op ongeveer 2I meter hoogte is gespannen tusschen 2 boo-
men, die ^ 8 meter van elkaar zijn verwijderd. Op een grasveld is het beste. Een
bak vol koud water en een spuit zet men in de nabijheid. In den beginne wordt
het hoofd van het paard om de 5 minuten goed nat gespoten. Reeds spoedig
kalmeert het dier. Na 1 of 2 uur kunnen de douches om de 10 minuten worden
herhaald. Den volgenden dag is het paard al veel beter, een weinig voedsel en
drinkwater wordt weer opgenomen. Men spuit nu om het kwartier, daarna om
het half uur. Met den dag keeren de normale functies van het sensorium weer
terug en na 5 dagen is het paard volkomen hersteld; soms duurt het wat langer.

Zur Pathogenese der Strahlfaule. (Gartner : Archiv. f. Wissenschaftl. und
Prakt. Ticrheilk. 1929. B 59, H. 1, S. 1—15).

Voor het ontstaan van rotstraal moeten scheuren en spleten, waarin bacteriën
van buitenaf binnendringen, verantwoordelijk worden gesteld. Die bacteriën
kunnen zich vooral dan goed ontwikkelen, wanneer door onvoldoende beweging
de noodzakelijke mechanische reiniging van den straal niet plaats vindt, of wan-
neer door geen goede hoefverpleging, slecht beslag en afwijkende hoefvormen
(klemhoeven) een behoorlijke aanraking van den straal met den bodem wordt
verhinderd.

Bij ver voortgeschreden rotstraal neemt men als reactie op de tot de straal-
klieren doorgedrongen bacteriën een acanthose en spongiose van de stekellaag
waar, weer gevolgd door een woekering der coriumpapillen. De laatste nemen een
langgestrekte, bijna draadvormige gestalte aan. Volgens schr. is rotstraal dus
histologisch als een chronisch eczeem op te vatten ; meestal komt het ook tot
een pododermatitis hyperplastica s. productiva.

De straalklieren worden eveneens in het ziekteproces betrokken en in hun
physiologische functie gestoord.

Bij beginnende rotstraal ziet men op doorsnede spleetvormige holten, die zich
naar de punt van den straal voortzetten in een blind eindigend kanaal. Met de
middelste straalgroeve bestaan verbindingen door middel van fijne gangen, waar-
door een steeds verder verspreiden der rottingsbacteriën wordt mogelijk gemaakt.

Het optreden van rotstraal wordt nog begunstigd door de hoeven vaak te was-
schen. Verder zou de chemische samenstelling van den hoornstraal n.1. 42.18 %
water en 55.15 % organische stof, als praedisponeerend moment voor rottings-
processen moeten worden aangemerkt.

Naudin (Revue gén. de Méd. Vét. Déc. 1928 p. 673) heeft bij eenige paarden
een kreupelheid waargenomen, waarvan de reden naar zijn weten nergens wordt
vermeld. Het betreft een kreupelheid aan een voorbeen ; zij treedt gewoonlijk
plotseling gedurende het werken op, is zeer verschillend van graad en vertoont
geen enkele typische bijzonderheid. Bij nauwkeurig onderzoek blijkt de tuberositas
deltoidea humeri pijnlijk bij druk te zijn. Ook tracht het dier zich te onttrekken
aan het betasten van de zich daaraan vasthechtende pees van de M. deltoideus.
Vergelijking met het gezonde been doet het verschil duidelijk opmerken.

Het lijden bestaat in een ontsteking van de pees van de M. deltoideus al of
niet gepaard gaande met een periostitis op de plaats van aanhechting. Zeer waar-
schijnlijk ligt de oorzaak in uitglijden of een faux pas, waarbij het been sterk
werd geabduceerd.

The relationshipof the flavobacterium ophthalmiae to periodic ophthalmia in hor-

ses. Woods, Alan and Burky. Arch. of Ophthalm. 1929. Ref. Zentralbl. f. d.
ges. Ophth. Bd. 23. H. 2. 1930.

Dat bovenvermelde bacterie in oorzakelijk verband zou staan met de periodieke
(beter recidiveerende) oogontsteking van het paard, zooals Rosenow zou hebben
gevonden, werd aan een nader onderzoek onderworpen. Zij kwamen daarbij tot
tegenovergestelde conclusies. Volgens hen komt deze microbe zeer verbreid in de
natuur voor en kon geregeld in den conjunctivaalzak, zoowel van gezonde als van
zieke paarden worden aangetroffen. In het inwendige der oogen van zieke dieren
daarentegen kon het microörganisme niet worden gevonden. Ook leverden intra-
veneuze injecties van culturen van deze bacterie bij gezonde dieren geen resul-
taten op. Intraoculaire injecties veroorzaakten slechts geringe ontstekingen,
welke niet recidiveerden en waarbij geen verschijnselen optraden welke met die
van de maanblindheid overeenkwamen. Dezelfde oogveranderingen konden ook
met bac. prodigiosus en bac. pyocyaneus in gezonde oogen worden opgewekt.
Een toxine kon niet worden aangetoond.

Ein Beitrag zur Mondblindheit des Pferdes. Gmelin und Stock. Zeitschr. f.
Infektionskr. d. Haust. Bd. 36. H. 4. 1929.

Daar de maanblindheid niet aan een bepaalde periode gebonden is, raden zij aan
niet te spreken van periodieke, maar van recidiveerende oogontsteking. Als plaats
van het lijden komt in aanmerking de uvea en wel meer in het bijzonder de iris
en het corpus ciliare. Dat een infectie hierbij in het spel zou zijn, is volgens hen
niet met zekerheid bewezen, daar vaak met twijfelachtig materiaal is geëxperi-
menteerd. Het daarvoor bestemde materiaal moet n.1. „versch" zijn. Voor mi-
croscopisch onderzoek is het noodig dat de oogen direct na verwijdering worden
gefixeerd (o.a. met formaline) ; tevens dient daarbij dan wat van de fixatievloei-
stof in den bulbus te worden gespoten. Aangeraden wordt overzichtspraeparaten
te maken. Ook bij schijnbaar tot rust gekomen atrophische oogen, konden door
hen dan op verschillende plaatsen der chorioidea, talrijke, microscopisch kleine
infiltraten worden opgemerkt, welke als versche ontstekingshaardjes werden
beschouwd, daar hierin o.a. kernverval ontbrak.

De beelden deden denken aan die der uveïtiden van den mensch, welke op
rheumatische basis zouden berusten.

Als werkzaamste therapie wordt aangeraden locale toepassing van atropine
te zamen met cocaine en adrenaline.

Deze electro-ophthalmoscoop is wat de oogspiegel (optiek) zelf betreft vol-
komen gelijk aan die van Simon. Het verschil bestaat voornamelijk hierin, dat de
Simonsche oogspiegel door middel van een snoer met een electrisclie zakbatterij
is verbonden en dus verschillende contacten heeft welke eventueel los kunnen
laten (nadeel), terwijl de Nenklaoogspiegel direct op een electrische zaklantaarn
is gemonteerd en dus geen losse verbindingen heeft (voordeel).

Ook deze oogspiegel leent zich zeer goed voor het oogonderzoek der dieren.
De hooge prijs ( / 41.—) zal evenwel het aanschaffen ervan in den weg staan.

Eine Massenerkrankung an Hufrehe infolge GrünfuUers. Pöstnig, Tierartzl
Rundschau, 20 April 1930.

In dit artikel beschrijft P. gevallen van l-\'utterrehe, n.1. dat bij 14 rijpaarden,
n een tijdsverloop van 24 uur, een hoefbevangenheid optrad tengevolge van het
voeren van versch gewonnen groenvoer.

De paarden hadden verhoogde temp., versterkte pulsatie van de pijparterie,
pijn in den hoef en de bekende typische gang. Verder verminderde eetlust en
iets te bleeke slijmvliezen. Bij 3 van de 14 paarden waren ook de achterhoeven
aangedaan, zoodat zij, nauwelijks van hun plaats te krijgen waren.

Elf paarden waren na 8 dagen genezen, de andere 3 na 14 dagen, zonder dat
nadeelige gevolgen aan de hoeven te bemerken waren.

De behandeling bestond bij de eersten in fricties met spirit camph. en wollen
bandages ; bij de andere 3 in een afnemen van de ijzers en een plaatsen op leem.
Verder werd er bij deze laatste drie nog toegepast, bij de eerste een aderlating ;
bij de tweede gedurende 2 opvolgende dagen een subcutane inspuiting van 0.05
gr. arecoline en bij de derde subcutaan 0.05 arecoline en 5.0 gr. coffeïne.) Het een
gaf geen beter resultaat dan het ander. Verder werd het rantsoen haver terugge-
bracht op 3 K.G., rijkelijk hooi en \'s avonds warme lijndrank.

De oorzaak van het lijden was groenvoer, dat ij dag in de zon te drogen had
gelegen en daarna in een koele ruimte uitgespreid was. Dit voer was in een tijds-
verloop van 18 uur in 3 porties aan de dieren verstrekt geworden, gemengd met
goed weidehooi in een verhouding van 2:1.

Volgens onderzoek bleek dit groenvoer geen specifiek giftige planten te bevat-
ten ; het bestond hoofdzakelijk uit klaver.

De schrijver veronderstelt, dat een geringe omzetting van het voer en vooral
ook het ongewone plantenmengsel een stofwisselingsstoornis gegeven zal hebben

met wellicht toxinevorming in het darmkanaal en zoodoende een voederbevangen-
heid.

De 1\'injection, par voie intraveineuse, de substances irritantes, et de son innocuité.

Bij een intraveneuze inspuiting van irriteerende stoffen, komt het volgens
Dumas aan op de juiste manier van toedienen. Het gevaar bestaat n.1., dat een
gedeelte van deze irriteerende stof terecht komt in het perivasculaire weefsel met
de bekende noodlottige gevolgen als: necrose, phlegmoonvorming, phlebitis.

Om dit te vermijden werd het gebruik van zeer verdunde vloeistoffen aange-
geven en om deze langzaam in te spuiten.

Schrijver komt tegen deze manier van injectie op, daar het practisch onmoge-
lijk is een paard b.v. 5 a 10 minuten onbeweeglijk te houden, met het gevolg
dat er toch vloeistof in het perivasculaire weefsel terecht komt.

Dumas raadt dan ook in tegenstelling met deze methode aan, het snel inspui-
ten van een kleine meer geconcentreerde hoeveelheid, waarbij zorg gedragen moet
worden dat men na de injectie wat bloed in de spuit terugzuigt om te verhinderen
dat de vloeistof uit de canule in het omgevende weefsel terecht komt.

Di Tommaso (la Riforma Medica, ret. v. Binsbergen in N. T. v. G. 1930
f. blz. 1369) geeft aan: fixeeren van het preparaat, daarna kleuren met carbol-
fuchsine; ontkleuren met een waterige 25% oplossing van acid. sulfuricum:
opnieuw kleuren met koude verzadigde oplossing van picrinezuur ged. 2 tot 3
minuten; drogen; insluiten in Canadabalsem. Het preparaat is dan chroomgeel,
de bacillen purperrood. De methode zou gevoeliger zijn dan die van Neelsen.

The pathogeniaty for dogs of Bacilli of Avian Tuberculosls. W. H. Feldman.
Journ. of the Am. Vét. Med, Ass.; March 1930.

Tot nu toe was in de literatuur de vogeltuberculosebacil nog niet genoemd
als oorzaak van tuberculose bij den hond. In een serie proeven door den schrij-
ver verricht, kwamen de volgende feiten aan het licht.

1. Het voederen van tuberculeus materiaal, afkomstig van hoenders, ver-
oorzaakte geen waarneembare processen bij honden.

2. Vogeltuberculose-bacillen, welke het spijsverteringskanaal van den hond
gepasseerd waren, bleven zoodanig intact, dat ze bij hoenders wederom tuber-
culose konden verwekken.

3. Intraperitoneale en intrabronchiale infectie met vogeltubercelbacillen gaf
geen aantoonbare tuberculose bij den hond.

4. Van 10 honden, welke intraveneus werden geïnfecteerd, kregen 4 haardjes
in de lever, welke waarschijnlijk van tuberculeuzen aard waren. Bij een hond
waren die haardjes talrijk, en er werden tuberculose-bacillen in gezien.

5. Eèn hond, welke intraveneus was geïnfecteerd, loosde tubercelbacillen met
de urine.

6. Zes honden, welke een intracerebrale injectie met vogeltubercelbacillen
kregen, stierven alle binnen 20 dagen; er was dan een tuberculeuze reactie in
de hersenen en in de lever; in geen der gevallen waren de longen aangedaan.

Tuberculosis of Human Origin in the Parrot, Dr. G. Martinaglio. Journ. of
the South. African Vét. Med. Ass., Nov. 1929.

Schrijver onderzocht een papegaai met huidaandoeningen aan voeten, vleugels
en bovenzijde van den nek. Toen de wanghuid werd afgenomen, kwamen 3
knobbels voor den dag, elk ter grootte van een kleine walnoot. Bij de sectie
werden knobbeltjes gevonden in de lever en de milt. Microscopisch werden
zuurvaste bacillen in de haarden gezien ; het aantal was geringer dan bij typische
vogeltuberculose.

Vier hoenders, vier cavia\'s en vier konijnen werden ingespoten met een
emulsie, uit de haarden bereid. Binnen drie maanden stierven de cavia\'s aan
algemeene tuberculose. Eén konijn had bij de sectie enkele knobbeltjes aan de
intestinale serosa; de andere dieren hadden geen afwijkingen. Deze biologische
proeven bewezen, dat de papegaai was aangetast door menschelijke tuberculose
The Sources of Tuberculosis. L. van Es, Journ. of the Am. Vét. Med. Ass.;
March 1930.

Nu in Amerika enkele staten vrij zijn van tuberculose onder het rundvee,
wijst Van Es er op dat men waakzaam moet blijven, en de aandacht moet
schenken aan infectiebronnen, welke tot nu toe niet opgenomen waren in het
programma der tuberculose-bestrijding. In het bijzonder worden bedoeld de
tuberculose van den mensch en de vogeltuberculose.

„Niet dat heden ten dage die heterogene infecties een bedreiging zijn voor
het rundvee. Maar zij kunnen het in de toekomst worden, omdat met het
verdwijnen van een bepaald type, een ander type in staat is, diens plaats in
te nemen. Ten slotte is de veranderlijkheid van de tuberculose-bacil in zijn
pathogene eigenschappen het middel, waardoor hij zijn plaats in de natuur
kan behouden. Deze plaats is die van een obligate parasiet. De bacil heeft
slechts de keus óf zich aan te passen aan een nieuwen gastheer óf uit te
sterven. Nu is het goed er aan te denken, dat geen soort van eenigen biolo-
gischen vorm ooit is uitgestorven door menschelijke bemoeiingen; en het zou
een dwaling zijn, te verwachten, dat dit wél het geval zou zijn met de
microscopische tubercelbacil. Wat wij kunnen bereiken, is de ziekte zoo zeld-
zaam te maken dat zij slechts een betrekkelijk kleine factor vormt in het totaal
van onze verhezen en van onze zorgen." L. P. de Vries.

Hernia inguinalis (scrotalis) incarcerata beim Pferde. (Überreiter, Wien. Tier-
■ irztl. Monatsschr., 1930, Hefte 5 und 6).

In het eerste gedeelte van het artikel geeft de schrijver een beschouwing omtrent
de geincarcereerde inguinaal-breuk bij het paard, terwijl in het tweede deel de
technische bijzonderheden van de operatie worden behandeld. Aan het slot wordt
een drietal gevallen als casuistiek nauwkeurig beschreven. Als „Schlusssatze"
wordt het navolgende vermeld :

2. De insnoerende ring wordt gevormd door de zandloopervormige vernauwing
in het scheedevlies.

6. Gelukt de repositie niet gemakkelijk, dan moet spoedig de herniotomie in
cranio-laterale richting worden uitgevoerd.

8. Wat betreft het aanleggen van de klem, deze wordt aan de linkerzijde naar
links, aan de rechterzijde naar rechts gedraaid.

9. Na de operatie wordt het paard met het achterstel een verhoogden stand
gegeven, terwijl een rectaal onderzoek moet worden vermeden.

Ein neues Zahninstrument. (K. Schouppé, Wien. Tierarztl. Monatsschr. 1930,
Heft 6, S. 217).

Aan de hand van een duidelijke afbeelding wordt een beschrijving gegeven van
een instrument, dat dienen moet voor de correctie van een kantig of scherp gebit
alsmede voor het verwijderen van niet te groote haken of punten (bij paard en
rund). Het raspend gedeelte (wals) is een cylinder van 3 of 3^ c.M., dat om een
lengte-as draaibaar is ; de omwentelings-snelheid moet groot zijn, n.1. 800 a 1200
wentelingen per minuut. Het instrument is zóódanig geconstrueerd, dat het door
een scheermachine voor paarden in beweging kan worden gebracht. Teneinde

ongewenschte beleedigingen aan het mondslijmvlies te voorkomen is de roteerende
wals gedeeltelijk ommanteld. Het geheele instrument heeft een lengte van 45 c.M.
De schrijver-uitvinder is van meening, dat het toestel een belangrijke aanvulling
van het tandinstrumentarium voor dieren beteekent.

Tötung von Haustieren in der Tierartzlichen Praxis, (Wtrth, Wiener Tierärztl.
Monatsschr. 1930, Heft 6).

Aan de interne afdeeling van de kliniek voor kleine huisdieren (Prof. Wirth)
is een hier te lande weinig bekende methode voor het dooden van een hond in ge-
bruik, n.1. de neksteek met gelijktijdige injectie van chloroform in het verlengde
merg. Sedert ongeveer 6 jaren vindt deze methode in genoemde kliniek te Weenen
toepassing met zóó gunstige resultaten, dat zij boven alle andere methoden wordt
aanbevolen.

Techniek : Het hoofd van het slachtoffer wordt met de linker hand naar voren
en naar beneden geduwd, terwijl met de rechterhand de canule, waaraan de ge-
vulde spuit (10 c.M³. chloroform) gestoken wordt in de tusschenruimte achter
hoofdsbeen — ie wervel ; tegelijkertijd wordt de spuit leeggedrukt.

De canule moet sterk zijn en een lengte hebben van 8 c.M. Bij zeer jonge honden
met nog een week schedeldak geschiedt een intercraniale inspuiting met eenige
c.M³. chloroform.

Katten worden gedood door ze te brengen gedurende 10 ä 15 minuten in een
houten kistje, waarin verdeeld fijn chloroform wordt geblazen ; daarna wordt
nog een intercardiale of intrapulmonaire injectie met 5 c.M³. chloroform gegeven.

Het dooden van paarden geschiedt door middel van een intraveneuze inspuiting
van een groote dosis (^ 50 gram) chloroform. Hartog.

Ein neues Stelzfuss-eisen für Fohlen mit Weidestelzfüsse (E. Hupka, Deut. Tier-
ärztl. Woch. 29 Mrt. 1930).

Schrijver heeft opgemerkt, dat in bepaalde weiden zich bij veulens in meerdere
of mindere mate een tendogene steltvoet kan ontwikkelen, soms dusdanig, dat
door de sterke contractie van den hoefbeenbuiger de hoef kantelt, zoodat de dieren
geheel op den toonwand loopen. Van een 15-tal veulens, die in den zomer van
1927, 1928 en 1929 in een bepaalde weide liepen, was er tenslotte geen enkel
meer normaal. Hupka neemt als oorzaak aan, dat de dieren bij het grazen te veel
op een been rusten en het andere in gebogen stand houden, zoodat een geleidelijk
verkorten van den hoefbeenbuigpees en van het bandenapparaat mogelijk is.
Waarschijnlijk zijn geologische gesteldheid van den bodem en voedingswaarde
van het gras aetiologisch ook van belang.

Behalve door operatief ingrijpen, n.1. tenotomie van den hoefbeenbuigpees kan
men genezing verkrijgen door het onderleggen van een snavelijzer. In een begin-
stadium kan een bodemwijd gesmeed ijzer reeds verbetering geven. De tot heden
bekende snavelijzers hebben schrijver niet kunnen bevredigen ; hij construeerde
een ijzer met horizontaal gerichte snavel (5—7 c.M. lang), waarvan het einde iets
is opgebogen en voorzien is van een versterkte kap.

Met dit ijzer werden goede resultaten bereikt. Het moet met veel nagels goed
worden ondergelegd, teneinde te voorkomen, dat het spoedig wordt verloren.

Komt het lijden beiderzijdsch voor, dan kan het beslag zonder bezwaar aan
beide beenen worden aangebracht. Evenwel verdient het aanbeveling het ergst
aangetaste been dan het eerst te behandelen. Bovendien is het beter de dieren uit
de weide op vasteren bodem te brengen.

Het ijzer moet alle 2—3 weken worden verlegd en de hoef geleidelijk worden
gecorrigeerd. Eenige afbeeldingen zijn aan het artikel toegevoegd. Loran.

Inguinal hernia of the bladder in the dog. Wii.kinson. The Vet. Journal, March
1930.

Een terrier werd ter onderzoek aangeboden met de mededeeling dat zij een
uiertumor had, welke reeds gedurende eenige weken door de eigenaar behandeld
was met Joodtinctuur en massage. Er was pijn en kreupelheid.

Bij het onderzoek werd rechts een liesbreuk vastgesteld, waarvan de duivenei-
groote inhoud niet was te reponeeren.

Verondersteld werd, dat de breukinhoud door den rechter uterushoorn of de
blaas werd gevormd.

Bij de operatie bleek het de blaas te zijn, welke met de liesring vergroeid was.
De inhoud n.1. was niet weg te drukken.

Het gelukte de adhaesie met den liesring op te heffen, waarna de blaas zich plot-
seling ledigde en repositie gemakkelijk kon geschieden.

Het slot der operatie was een hechting van liesring en huidwond ; volkomen
herstel volgde. Middelkoop.

Blood and bone-marrow eells of the doraestic Fowl. Claude E. Forkner.
Journal Exper. Medicine 1929 Bd. 50. Blz. 121.

ie. doordat de roode bloedcellen kernhoudend zijn, is met de gebruikelijke
methode (azijnzuur) geen verschil tusschen kernen van roode en witte bloed-
cellen te verkrijgen.

2e. de trombocyten gelijken veel op lymphocyten of op roode bloedcellen
met weinig haemoglobine.

Tot nu toe werden roode en witte bloedcellen te zamen geteld, waarnaast dan
in uitstrijkjes de verhouding werd bepaald.

Behalve dat men hierbij een ideale verdeeling der cellen in de uitstrijkjes
noodig heeft, geven de trombocyten in de telkainer de reeds genoemde bezwaren.

Schr. heeft een directe telling van witte bloedcellen geprobeerd, uitgaande
van vitale celkleuring bestaande uit één verdunningsvloeistof (25 mgr. neutraal-
rood op 100 c.c. 0,9 % keukenzoutoplossing).

Het is gebleken, dat polymorphkernige leucocyten en monocyten karakteris-
tiek kleuren, terwijl lymphocyten, thrombocyten en erythrocvten met weinig
haemoglobine ongekleurd blijven.

Leucocyten en monocyten worden nu geteld, waarna in uitstrijkjes de ver-
houding tot lymphocyten wordt bepaald, waaruit nu het totale aantal witte
bloedcellen wordt berekend.

Gedurende 2 jaar heeft schr. met deze methode gewerkt, ook met menschelijk
bloed, waarbij hij van de betrouwbaarheid is overtuigd. Vooral voor tellingen
van menschelijk bloed met veel normoblasten zou deze methode zeer geschikt
blijken te zijn.

Bovendien geeft Schr. een uitvoerige beschrijving van de verschillende bloed-
cellen van de kip verkregen door supravitaal onderzoek van bloed volgens de
methode van Sabin (John Hopkins Hosp. Buil. 1923, 34, 277) en van beenmerg
volgens Sabin en Doan (Proc. Soc. Exp. Biol. and Med. 1927, 25, 121).

Door het gebruik van deze methodes geeft Schr. aan met zekerheid de ver-
schillende bloedcellen te kunnen onderkennen. Een gekleurde plaat verfraait dit
belangrijke onderzoek. H. J. M. Hoogland.

Zur Methodik der Blutentnahme bei Hühnern. A. Wehner, Berl. Tierarztl. W.;
1930 No. 2.

De methode van Van Heelsbergen is goed, doch schrijver heeft er tegen het
bezwaar dat de scalpel zoo spoedig stomp wordt. De volgende wijze van doen
wordt door schrijver verkozen :

De armader (vena axillaris) verlaat eenarmig de thorax, en loopt aan den
voorrand van de bovenarm tot ongeveer ¹I₁ tot 1 c.M. boven het elleboog-
gewicht. Hier deelt zij zich in twee armen, waarvan de eene aan de voorrand
van de radius loopt, en de andere over het ellebooggewicht.

graden. Op deze deelingsplaats wordt met een spitse scalpel in gesneden; de
richting van het mes is ongeveer loodrecht op de vleugel. Het voordeel is, dat hier
ook met een tamelijk veel gebruikt mes nog goede resultaten worden verkregen.

New Pullorura Test. Easy to Use on Breeders. Poultry Tribune, üec. 1929.
Ref. ; Int. Revieuw of Poultry Science, Nov. 1929.

IJe resultaten van de beschreven agglutinatie-methode komen vrij nauwkeurig
overeen met die, welke worden verkregen door de agglutinatie in reageerbuisjes.
Benoodigheden: een glasplaat, verdeeld in vierkanten, elk van ongeveer 5 c.M.
lengte; een kleine doos (zonder deksel; van binnen is de doos zwart gemaakt),
waarop de glasplaat gelegd wordt; een aantal schoone voorwerp-glaasjes; een
glazen roerstaafje; physiologische keukenzoutoplossing; handdoek en een druppel-
fleschje met gummistop, (waarin het antigeen).

Een druppel bloed uit kam of vleugel van de te onderzoeken hen wordt ver-
spreid over een van de vierkanten van de glasplaat met behulp van een voorwerp-
glaasje. Een druppel antigeen wordt met dit bloed gemengd, (door met de glas-
staaf te wrijven, of door de glasplaat te schudden). Als de vogel geïnfecteerd
is, zal na 5 è. 30 seconden een lichte klontering worden bemerkt. Is de vogel
vrij van de ziekte dan heeft geen reactie plaats. De klontering wordt veroorzaakt
door samenballen van bacteriën, welke in het antigeen aanwezig zijn.

Voordeelen van deze methode. Men pakt een hen, tapt een druppel bloed af,
stelt de proef in en na 30 seconden is de uitslag bekend. Gedurende de proef
wordt de kip vastgehouden; al naar het verloop der reactie wordt zij geplaatst
óf bij de reactievrije dieren, óf bij de positief-reageerenden. Ook is de methode
geschikt voor het laboratorium. Men laat 4 a 5 druppels bloed absorbeeren door
een reepje filtreerpapier, en droogt dit volkomen. In het laboratorium wordt
dit papier 30 minuten in de week gezet in 5 c.c. physiologische keukenzout-
oplossing. 5 druppels van het aldus verkregeu monster worden op de glasplaat
gemengd met 1 druppel antigeen.

Deze eenvoudige reacties werden uitgewerkt door Herbert Bunyea, Walter
J. Hall en M. Dorsel, allen van het Bureau of Animal Industry, Washington D.C

A note on Salmonella Gallinarum Infection. Dr. G. Martinaglia, Journ. of
the South African Vet. Med. Ass. Nov. 1929.

Naast het voorkomen van Salmonella onder jonge kuikens, is van belang het
voorkomen van de ziekte onder kalkoenen. De klinische verschijnselen, alsmede
de sectiebevindingen zijn overeenkomstig die bij hoenders. Naast de in Transvaal
tot nu toe waargenomen ziekten van kalkoenen (coccidiosis, diphterie en infec-
tieuze coryza) moet de Salmonella genoemd worden.

Brucella Disease in the Fowl. M. W. Emmel and J. Forest Huddieson,
Journ. of the Am. Vet. Med. Ass. March 1930.

Verslag van een groep proeven, gedurende een tweetal jaren verricht bij
48 schijnbaar gezonde hennen, teneinde de pathogeniteit van Brucella voor
hoenders vast te stellen.

Binnen 7 dagen hadden de intraveneus geinfecteerde dieren een agglutinatie-
titer van 1 op 500. Bij voedingsinfectie duurde het veel langer voor specifieke
agglutininen konden worden aangetoond.

Klinische verschijnselen deden zich als volgt voor; bleeke kammen, voort-
gaande vermagering, diarrhee; vaak paralyse vlak voor den dood.

Bij de sectie was de lever vaak bleek en zeer brokkelig; soms met kleine
grijze of lichtbruine haarden aan de oppervlakte. De ovarien waren niet meer
werkzaam en bevatten vele miskleurige eieren. Necrotische enteritis werd vaak
waargenomen. Microscopisch werden perivasculaire hyperplastische foei aan-
getroffen in milt, lever en longen.

A preliminary report on the susceptibility of the Turkey, Pheasant, Pigeon.
Duck and Goose to Brucella Disease. W. R, Hinstraw, Journ. of the Am. Vet.
Med. Ass., March 1930.

abortus (intraveneus en per os). Na 3 tot 7 dagen had het bloed van de dieren
een agglutinatietiter van 1 op 500; bij de geseceerde dieren werden microsco-
pische laesies gevonden, waaruit vaak het micro-organisme kon worden geïsoleerd.
Overigens werd de indruk gevestigd, dat, hoewel groote hoeveelheden bacillen
in de bloedstroom waren ingespoten, slechts een gering aantal ervan in leven
bleef; het aantal kolonies dat op de meeste geënte platen groeide, was namelijk
zeer gering. Spontane sterfgevallen kwamen niet voor. L. P. de Vries.

De bacteriologische diagnose van vischbederf. (Ueber die Fischfaulnis und ihre
bakteriologische Diagnose. Dr. F. Schönberg, Berl. Tier. Woch. 1930, No. 27,
blz. 429).

Schönberg verkreeg zeer goede resultaten met het kweeken van in visschen
voorkomende bacteriën op gewone agar, volgens de plaatmethode. Van bijzonder
belang bleek daarbij het kweeken zoowel bij kamertemperatuur (15—20° C.) als
bij broedstooftemperatuur (37⁰ C.) omdat slechts bij 15—20° C. de zoowel in rivier-
als in zeevisch veel voorkomende waterbacteriën tot groei geraken. Deze bacteriën
groeien n.1. het best bij 15 tot 20° C., hun groeiminimum ligt bij o° C., hun groei-
maximum bij 30° C. Bij 37⁰ C. sterven zij snel af. Dit feit is voor het bacteriolo-
gische onderzoek van rauw vischvleesch van de grootste beteekenis.

De waterbacteriën groeien op agarplaten goed, doch langzaam. Daarom zijn
de resultaten op zijn vroegst na 24 uur te beoordeelen en dienen na 48 uur nog
eens gecontroleerd.

Ook werd het spier- en orgaanweefsel (bij voorkeur de lever) op anaërobe bac-
teriën onderzocht, eveneens zoowel bij broedstoof- als bij kamertemperatuur.

Bovendien bleek een zeer practische voorproef ter snelle oriënteering gelegen
te zijn in de volgende methode :

Een stukje steriel ontnomen spierweefsel wordt op 2 voorwerpglazen uitge-
wreven (het vochtige spierweefsel leent zich hiertoe gemakkelijk). De uitstrijk-
praeparaten worden volgens Gram gekleurd. Bij voortschrijdend en volledig be-
derf werden steeds groote hoeveelheden bacteriën gevonden ; bij beginnend bederf
een geringer aantal.

Na beoordeeling van de macroscopische veranderingen wordt de vischopper-
vlakte van de schubben ontdaan en voorzichtig met de vlam afgebrand. Uit de
diepte van de dikke spieren ter zijde van het lichaam (uit het middelste derde
deel van de visch) worden spierstukjes gesneden en op 2 agarplaten uitgestreken,
welke, één bij kamertemperatuur (15—20° C.) en één bij broedstooftemperatuur
(37⁰ C.), minstens 24 uur worden weggezet.

Verder worden twee agarschudculturen en twee druivensuikerbouillonculturen
van spierweefsel en van lever of nier, voor het onderzoek op anaërobe bacteriën,
vervaardigd, welke wederom, één op 15—20° C. en één op 37⁰ C., worden gehouden.

Bovendien worden steeds eenige uitstrijkpraeparaten van spierweefsel volgens
Gram gekleurd.

Volgens deze eenvoudige, in ieder klein laboratorium gemakkelijk uit te voeren
methode, werden 75 zee- en riviervisschen, in verschillende graden van bederf
verkeerend, in totaal 26 verschillende vischsoorten, onderzocht.

De resultaten waren vrijwel steeds volkomen dezelfde, hetgeen blijkt uit de in
het artikel opgenomen 20 onderzoekings-protocollen.

Steeds werd in bedorven visch een sterke bacteriën-doorwoekering aangetoond,
zelfs bij beginnend bederf wemelde het vleesch van bacteriën.

Uit het onderzoek bleek dat vischbederf steeds in de eerste plaats wordt ver-
oorzaakt door Gram-negatieve, zeer bewegelijke aërobe, slanke staafjes van verschil-
lende vorm. Deze staafjes behooren tot de waterbacteriën en vervloeien gelatine
zeer snel. Zij komen alom verspreid in zee- en rivierwater voor en blijven, na de
vangst, op kieuwen en huid van de visschen zitten, waar zij zich snel vermeerderen.

Zij groeien op agar weelderig, in glazige, doorschijnende kolonies, die na 48 uur
iets troebel wor den.

Eerst in de tweede plaats komen bij bederf van visch andere bacteriën, als coli,
proteus, micrococcen, mesentericus-soorten en anaërobe sporenvormende staafjes
in aanmerking.

Deze groep van bacteriën komt in het algemeen pas bij het transport, de verpak-
king en verdere behandeling op en in de visch. Tot een sterke vermeerdering van
deze soorten komt het echter niet, want steeds houden de bewegelijke water-
bacteriën de overhand.

de bewegelijke aërobe waterbacteriën vermeerderen zich snel op de doode visch
en dringen, door hunne eigenbeweging, van de kieuwen af langs de bloedvaten
naar het hart, van hieruit naar de buikholte, in lever, darm en andere ingewanden
en daarna in de musculatuur.

Ook dringen zij van de huid af, ofschoon langzamer, in de onderliggende mus-
culatuur, welke aanvankelijk steeds niet kiemhoudend is.

Door spierstukjes van volkomen versche visschen te enten met de bij kamer-
temperatuur gekweekte, gelatine-vervloeiende staafjes en deze spierstukjes bij
kamertemperatuur in steriele glasschalen te bewaren, bleek het mogelijk het bederf
kunstmatig op te wekken (bij overeenkomstige contrólestukjes werd telkens
niet geënt).

Uit deze entproeven bleek onomstootelijk dat de bij vischbederf optredende
walgelijke lucht veroorzaakt wordt door de evengenoemde waterbacteriën. Deze
bacteriën lossen het spiereiwit der visschen even snel op, als ze in korten tijd gelatine
doen vervloeien.

In forensische gevallen (bijv. het in voorraad hebben van bedorven visch) is
de diagnose : „vischbederf" dus steeds met behulp van bacteriologisch onderzoek
te stellen (versch visch vleesch is steeds kiem vrij). Niet iedere visch echter, die
een gering aantal gelatinevervloeiende bacteriën in zijn spierweefsel herbergt,
mag men bedorven noemen, omdat een gering aantal bacteriën ook wel bij nog
volkomen versche visch wordt gevonden.

De volgende stelling wordt daarom aangevoerd ; het spierweefsel van bedorven
visch bevat minstens evenveel bacteriën als bedorven vleesch van slachtdieren.

Ten slotte worden nog wenken gegeven hoe het snelle bacteriëele bederf van
visch, met name zeevisch, kan worden tegengegaan (ontdoen van koppen, kieuwen
en ingewanden, zorgvuldig verwijderen van alle resten van ingewanden, voorts
het tijdige ontvellen). Het bewaren van visch in gemalen ijs is een goed middel
om de ontwikkeling der bederf-veroorzakende-bacteriën te remmen, ofschoon niet
volledig tegen te gaan, daar deze bij o° tot 8° C., weliswaar langzaam, doch toch
nog goed groeien.

Zoodra daarom het ijs in de kisten gesmolten is, is het gewenscht, de visschen
er uit te nemen.

1. Het bacteriëngehalte van het spierweefsel is bij bedorven visch steeds zeer
groot ; bij beginnend bederf belangrijk groot.

2. Deze bacteriën zijn gemakkelijk aan te toonen volgens de boven aangegeven
agar-plaatmethode.

3. De bij zee- en riviervisch bederf veroorzakende bacteriën zijn in de eerste
plaats Gram-negatieve, slanke, zeer bewegelijke, gelatine-vervloeiende,
staafjes (z.g. waterbacteriën), die het best bij kamertemperatuur groeien ;
in de tweede plaats Gram-positieve micrococcen, proteussoorten, coli-soorten,
en de bacillus mesentericus.

4. Het gelukt experimenteel, om spierweefsel van versche visschen, door enting
met de uit bedorven visschen gekweekte waterbacteriën, spoedig in bederf
te doen overgaan. van der Laan.

Het gebruik van benzoëzuur in worst en gehakt. (Versuche über die Verwendung
von Benzoesäure als Zusatz zu Fleischwürsten und zu Hackfleisch. Eichler,
Endres, Gminder, Mezger & Umbrecht. Zeitsch. f. Untersuchung der Lebens-
mittel, 1929.)

Terwijl de Duitsche Vleeschwaren industrie zich steeds op het standpunt heeft
geplaatst, dat de toevoeging van bijzondere, chemische conserveeringsmiddelen
bij een vakkundige bereiding van vleeschwaren niet noodzakelijk is, hebben de
kleinere, particuliere worstfabrikanten tenminste het benzoëzuur of zouten daar-
van (natriumbenzoaat) noodzakelijk geacht voor het verkrijgen van een duurzaam
product.

Op aandringen van het „Reichsgesundheitsamt" hebben bovengenoemde
heeren proefnemingen genomen met het benzoëzuur en natriumbenzoaat en
kwamen daarbij tot de volgende conclusie:

Door het toevoegen van benzoëzuur-natriumbenzoaat ziet men bij versch
vleesch en versehe worst geen duidelijker worden van de roode vleeschkleur;
veel meer is het tegendeel het geval Een betere kwaliteit of hoedanigheid wordt
dus door deze toevoeging niet voorgespiegeld.

Het toevoegen van benzoëzuur in 0,06 % in versehe worst, die noch gerookt,
noch gebroeid wordt, geeft deze worstsoort een langere houdbaarheid. Door de
toevoeging van benzoëzuur werd verder de vermeerdering van bacteriën in alle
onderzochte worstsoorten belangrijk belemmerd.

Het aantoonen van vischmeelvervalschingen met beenderenmeel. (Untersuchun-
gen über der Nachweis der Verfälschung von Fischmehl durch Knochenmehl.
Dr. Clauszen. Zeits. f. Fleisch und Milchhyg. Jg. 40, 1930, pg. 158.)

In het algemeen is een vervalsching van vischmeel met beenderenmeel door
een microscopisch onderzoek aan te toonen en kan men de volgende verschillen
in het microscopisch beeld van beenstukjes uit beenderenmeel en uit vischmeel
opmerken.

Beenderenmeel. De beenstukjes zijn min of meer doorschijnend, met een opake
schemering. Men ziet er in donkergekleurde, onscherp begrensde, ronde tot lang-
werpig ronde lacunen; in enkele stukjes kan men deelen van de Haversche
kanalen ontdekken. Beenstukjes uit het spongiosa-gedeelte der beenderen ver-
toonen dikwijls rondachtige holten.

Vischmeel. Hierbij hebben de beenstukjes een verschillend voorkomen ; meestal
zijn ze glasachtig, doorzichtig, dikwijls van geelachtige kleur. Vele stukjes
zijn fijn gestreept, andere meer homogeen ; enkele vertoonen ook wel een ge-
laagde structuur. Lacunen kan men bij slechts een gering aantal beenstukjes
aantreffen. Deze lacunen zijn dan min of meer scherp begrensd, van spoelvor-
mige gedaante, meestal in lange rijen gerangschikt. Bij zwakke vergrooting kan
men hierbij reeds lange uitloopers waarnemen. Men moet er vooral zorg voor
dragen, geen pigmentcellen of lumina van in dwarsdoorsnede getroffen kanalen
met lacunen van zoogdierbeenderen te verwisselen.

Onderzoekingstechniek. Men tracht eerst zooveel mogelijk de beenige bestand-
deelenvan het te onderzoeken meel te isoleeren. Dit geschiedt het gemakkelijkst
door het schiften van de specifiek lichtere deelen, als musculatuur, bindweefsel,
enz. met chloroform. Drie kleine hoornen lepels van het te onderzoeken meel
worden in een spits toeloopend glas met een veel grootere hoeveelheid chloroform
overgoten en goed geschud. Na korten tijd zinken de beendeeltjes en verwijdert
men de bovenstaande vloeistof. Het bodembezinksel wordt liefst nog eens met
aether doorgespoeld en daarna op een petrischaal ter droging uitgestrooid.

Van het min of meer fijne beenpoeder brengt men een kleine hoeveelheid op
een voorwerpglas, voegt dan tot opheldering een paar druppels 5 % chloralhy-
draatoplossing of xylol toe en roert de massa met een praeparaatnaald om. He
gebruik van een dekglaasje is niet noodzakelijk, mits men maar zorgt dat de
objectieflens bij de groote vergrooting niet in de vloeistof komt. de Graaf.

Volgens de indeeling van Klebs is de laterale hermaphrodisie
gekenmerkt door de aanwezigheid van een ovarium aan de éér.e
en een testis aan de andere zijde. Kitt spreekt van hermaphrc-
ditismus alternans. Zoowel bij mensch als dier (varken, muis en
•cavia) zijn gevallen van deze geslachtelijke afwijking waargenomen.
Tot voor 1929 was ik nog niet zoo gelukkig geweest een voorbeeld
van dezen vorm van intersexualiteit te zien. Toen kreeg ik er na-
tuurlijk twee gevallen kort na elkander. Het eerste is afkomstig
van een varken, dat 5 maanden oud, gestorven is (Varken III
Aukema) ; het andere werd mij toegezonden uit den Keurings-
dienst te Goor en had ook aan een varken behoord (Varken III
Voorderman).

Het zij nnj vergund deze gevallen eenigszins uitvoerig te be-
schrijven, omdat zij voor de theorie van het ontstaan der her-
maphrodieten van groote bet eekenis zijn.

Varken III Aukema, was uitwendig gekenmerkt door een kleine
penis, die zich halverwege den afstand tusschen navel en anus bevond
en waardoor geurineerd werd. Er was geen scrotum. Het genitaal-
apparaat (fig. 1) bestaat uit twee gonaden, uterus bicornus met
vagina, die in een sinus urogenitalis masculinus uitmondt. Er is
een kleine glandula bulbourethralis, Cowperi.

De linker geslachtsklier : (2.0 X 1.4 X 0.9 c.M.) gelijkt een ova-
rium, dat vrijwel geheel door de bursa ovarii is omgeven. Dat deel,
dat uitsteekt, vertoont eenige blaasjes van de Graaf. Daar het
de bedoeling is, deze gonade in zijn geheel in serie te snijden en te
onderzoeken, wordt de bursa niet geopend. In de groote, de ge-
slachtsklier omhullende mesosalpinx loopt een geslingerde tuba,
die met een normale moedertrompet begint. De lengte van de buis
van Fallopius bedraagt 6.2 c.M., de diameter 0.25 c.M.

De rechter gonade (2.0 x 1.7 X 1.9 c.M.) is macroscopisch be-
zien een testis met goed ontwikkelden plexus pampiniformis en heeft
aan zijn dorsalen rand een bijbal (2.7 c.M. lang en 0.6 c.M. breed),
die kleiner is dan gewoonlijk bij hermaphrodieten wordt gevonden.
Aan den vrijen rand van den testis komen twee geelachtige, iets
uitpuilende vlekjes voor, zooals men die aan intersexentestes zco
■dikwijls kan vinden. Ook deze geslachtsklier wordt met haar
bijbal geheel ingesloten om in serie te worden gesneden en onder-
zocht.

\') Voordracht gehouden voor den diergeneeskundigen kring te Utrecht op
Zaterdag 21 Juni 1930.

De uterus bicornis heeft een corpus met cervix. Het lichaam is
hier het breedst n.1. 1.7 c.M. Oraal wordt de diameter kleiner n.1.
0.5 x 0.7 c.M. De lengte is 6.6 c.M. De linker baarmoederhoorn is
de langste, ligt in vele bochten en gaat in een tuba over. De af-
metingen van dezen hoorn zijn : 35,8 x 0.5 x 0,65 c.M. De rechter
is veel korter en ligt slechts in enkele kronkelingen (13,2 x 0,5 X
0,7 c.M.). Hij eindigt blind zonder in een tuba over te gaan. Aan
deze zijde is er een buis van Wolff, die links ontbreekt. Zij is tot
zijdelings in het corpus uteri te vervolgen. De vagina is kort en
mondt in een mannelijke urethra uit, die in de korte penis te
vervolgen is, welke slechts een flauwe S-vormige bocht heeft.
Het orificium urethrae externum is een fijne spleet op het
voorste peniseinde, dat door een klein preputium is omgeven,
waarin het z.g.n. navelzakje ontbreekt.

Van de accessoire geslachtsorganen is alleen maar een kleine
klier van Cowper aanwezig, die vlak voor den isthmus op het bek-
kenstuk van de urethra is gelegen. Zij is aan weerszijden als een
klein, langgestrekt orgaan van klierachtig voorkomen te onder-
kennen. De afmetingen zijn 2,5 x 0,4 X 0,6 c.M.

Uit het serie-onderzoek der beide gonaden is gebleken, dat de
linker een ovarium en de rechter een testis is. De eerste is met
kiemepithelium bedekt en rijk aan follikels. Ook is een klein rete
ovarii aanwezig, dat grootendeels in de hilus is gelegen. Primaire
follikels komen, evenals groeiende en blaasjes van de Graaf veel
voor. Deze laatste beheerschen niet alleen het macroscopische,
maar ook het microscopische beeld van het orgaan (fig. 2). Vele
zijn normaal, andere atretisch. Sprongrijp is er geen. Niettegen-
staande in het ovarium gele lichamen gevonden worden, mag toch
niet tot rijping van blaasjes van de Graaf in een vroegere periode
besloten worden, want de grootere worden öf atretisch óf gaan in
corpora lutea atretica over. Deze zijn klein en laten in vele gevallen
nog de gedegenereerde eicel tusschen de lutëinecellen zien. Er zijn
ook enkele corpora fibrosa en overgangsstadia tusschen deze en
de corpora lutea te zien.

Alhoewel dus alle stadia van follikelontwikkeling aanwezig
zijn, meen ik toch te mogen concludeeren tot een niet-functioneeren
van het ovarium (in germinalen zin), omdat na het stadium van
blaasje van de Graaf de andere stadia via de atresie der follikels
of der gele lichamen worden bereikt.

De rechter geslachtsklier, de testis, is gekenmerkt door een pa-
renchym omgeven door een tunica albuginea. Van het eerste zijn
tubuli en interstitieele klier vrijwel even sterk ontwikkeld. De
zaadbuisjes bestaan uit een membrana propria, waar tegenaan een
enkele rij kernen gelegen is (z.g.n. indifferent epitheel), waarvan
het protoplasma een aan vacuolen rijk syncytium vormt. Spermi-
ogenese is niet gezien, spermatogoniën ontbreken.

Het interstitium is vaatrijk en bestaat uit kleine Leydigcellen.
Tusschen deze cellen, nabij de groote en kleine vaten, en in de mem-
brana propria der tubuli, doch niet in deze, komen cellen voor, die
rijk zijn aan eosinophile granula, wier kern verschillend van vorm
en chromatinerijkdom kan zijn en wier protoplasma aan de peri-
ferie geen scherpe begrenzing heeft. In haemaluin-eosinepreparaten
geven deze cellen den indruk uit een kern met daaromheen liggende
granula te bestaan. Van welken aard deze cellen zijn is moeilijk te
zeggen. Volgens sommige onderzoekers zouden het degeneratie-
vormen van lymphocyten zijn.

Het rete testis is zeer smal en trekt door den geheelen bal heen.
Het bestaat uit smalle, langgestrekte buisjes, die in de tunica
albuginea meer het gewone retekarakter aannemen. Ductuli ef-
ferentes worden niet gevonden. Het rete komt tot tegen den bijbal
aan, maar is er nergens mee verbonden.

Merkwaardig is, dat in de tunica albuginea testis een verdwaalde
tuba gevonden wordt, die met een ostium abdominale vrij in het
coeloom uitmondt (fig. 3). Deze tuba loopt iets geslingerd en ein-
digt in een verwijd gedeelte, waarvan de epitheelbekleeding lijsten
vormt als ook in een normalen eileider voorkomen. Bovendien
is op een andere plaats de tunica albuginea over kleine uitgestrekt-
heid met een hoog, z.g.n. Müller\'s epitheel bekleed, dat ook op de
fimbria der moedertrompetten wordt gevonden.

Deze afwijking is onder te brengen bij de endometrioinen, die
vooral door de Josselin de Jong en Hingst bij den mensch zijn
beschreven.

De beide cornua uteri zijn in hunne ontwikkeling en differen-
tiatie nader bekeken om na te gaan of er verschillen tusschen rechts
en links bestaan.

Het slijmvlies van den rechter hoorn (fig. 4) ligt in vele plooien
en is rijk aan uterine klieren, die in haar centraal gedeelte weinig
geslingerd zijn, perifeer vele vertakkingen bezitten en tegen de
tunica muscularis aan een dicht paket vormen. Perifeer is de kron-
keling der buisjes sterker dan centraal. De propria mucosae is
celrijk en vertoont eenige eosinophiele granulocyten, die geheel
gelijken op die van den testis.

De linker baarmoederhoorn bezit denzelfden bouw. Alleen ligt
er daar een klierpaket in de muscularis, waar het lig. latum zich
vasthecht.

Ten einde de vergelijking nauwkeuriger te doen zijn, werden
eenige maten genomen.

De mueosa is rechts dikker dan links, het epitheel en de klieren
zijn links evenwel van iets grootere afmeting dan rechts. Ook was
de rechter hoorn aanmerkelijk korter dan de linker.

De glar.dula bulbourethralis Cowperi (fig. 5) is zeer klein en
slecht ontwikkeld. Het interstitium overweegt ten opzichte van
het parenchym, dat uit klierkwabjes bestaat, wier afvoerende ge-
deelten zeer wijd en wier secerneerend (klier)gedeelte zeer gering
ontwikkeld is. Het laatste bestaat over het geheel uit kleine klier-
kwabjes met wijde lumina en lage cellen. Slechts enkele hebben
een hooger epitheel en vertoonen het eenigszins basophiele proto-
plasma, dat anders in de klier van Cowper zoo opvallend is. De
klierkwabjes zijn om de wijde afvoerbuizen gerangschikt. In het
sterk ontwikkelde interstitium loopen vele gladde spierstroken.

Het eerste der twee gevallen is dus een hermaphroditus verus
lateralis masculinus dexter, waarvan geen der beide geslachts-
klieren functioneerend is in den zin van productie van rijpe ge-
slachtscellen en waarvan de testis door zijn bezit van een ver-
dwaalde tuba een vrouwelijk kenmerk bezit.

Het tweede geval betreft een genitaalapparaat (fig. 6), dat even-
eens van een varken afkomstig was en mij toegezonden werd door
den Heer Voorderman, chef van den keuringsdienst te Goor.
Het bestaat uit een uterus bicornus met twee gonaden.

De rechter geslachtsklier maakt den indruk een testis te zijn met
aan zijn caudale pool vele eenigszins verhoogde, grijsgele en aan
den vrijen rand twee donkere vlekken. De afmetingen zijn 4,5 x
3,2 x 1,7 c.M. De bal bevindt zich op de plaats waar anders het
ovarium zou zijn gelegen. Het bandapparaat is ook dat van den
eierstok. In de „mesosalpinx" liggen bijbal en tuba. De eerste is
lang en maakt de eerste kronkeling van den rechter uterushoorn
mee. Afmetingen 6,9 x 0,5 x 0,7 c.M. Mediaal van den bijbal
ligt de tuba, die blind uitloopend de bal niet meer bereikt. De voor-
ste pool van den testis en de epididymus zijn bewegelijk aan elk-
ander verbonden door wat los bindweefsel. Zooals zoo dikwijls
het geval is bij hermaphrodieten ontbreken dus hier ook weer de
ductuli efferentes testis en het caput epididymidis met zijn coni
vasculosi.

De rechter cornu uteri ligt in vele kronkelingen en meet 26,6 X
ï.3 X ^I.3 c.M. Tubawaarts wordt de cornu geleidelijk aan dunner,
zoodat geen scherpe grens tusschen beide kan worden aangegeven.
Het uit den bijbal komende vas deferens ligt lateraal naast den
baarmoederhoorn en is zijdelings in het corpus uteri nog een eind-
weegs te vervolgen.

De linker geslachtsklier is een ovarium, waarin vele blaasjes van
de Graaf zichtbaar zijn. Corpora lutea zijn bij het macroscopisch
onderzoek niet te vinden. Afmetingen 1,8 x 1.0 x 1,7 c.M. De
tuba is lang, bezit een ostium abdominale door fimbriae omgeven,
ligt in vele bochten in een mesosalpinx, die een bursa om het
ovarium mee helpt vormen ; kortom er zijn hier geheel vrouwelijke
verhoudingen.

De linker baarmoederhoorn is korter dan de rechter en ligt in
minder kronkelingen. Afmetingen 23,8 x 1,2 X 1,6 c.M. Het cor-
pus uteri is 6,6 x 1,2 x 1,1 c.M. en bezit een cervix.

Het microscopisch onderzoek van den testis heeft zich over
die deelen uitgestrekt waar vlekken oppervlakkig zichtbaar waren,
omdat de ervaring heeft geleerd, dat op deze plaatsen ovariale
vormingen of wat daarmede in verband staat, gevonden kunnen
worden.

Dit onderzoek heeft bevestigd, dat de rechter gonade een testis
is. De vlekken zijn eveneens van testiculairen bouw. De tubuli
liggen in de tunica albuginea en worden in tegenstelling met de
medullaire van den eigenlijken testis corticale genoemd, (fig. 7).

De medullaire tubuli zijn omgeven door een membrana pro-
pria, waarbinnen de cellen een syncytium vormen, dat rijk is aan
vacuolen, waarin vet heeft gezeten. De kernen liggen alle tegen den
wand aan, bij uitzondering ligt er een enkele buiten dit verband
in het „lumen" verspreid. Zij zijn ovaal tot rond, soms ingedeukt
door een vacuool (vetdruppel), hebben een fijn chromatinenet-
werk, waarin vele korrels voorkomen, die ook tegen den kernmem-
braan zijn gelegen en waarin verder een duidelijke nucleolus te
zien is. Slechts enkele der kernen zijn kleiner en donkerder ge-
kleurd. Van dit algemeene schema wijken die medullaire tubuli
af, die meer naar de tunica albuginea toe zijn gelegen. Hier zijn de
vacuolen meer tot een groote, centraal in den tubulus gelegene,
samengevloeid, is de kern kleiner, diffuser gekleurd en het chro-
matinenetwerk minder duidelijk. Het interstitium, dat in een ge-
zichtsveld vrijwel even uitgebreid is als de tubuli tezamen, is rijk
aan Leydigcellen en capillairen.

De corticale testisdeelen, die in de tunica albuginea zijn gelegen,
bestaan eveneens uit tubuli en tusschencellen. De eerste hebben
niet alle denzelfden bouw, de laatste zijn kleiner dan in den medul-
lairen testis. Die buisjes, die het diepst in de albuginea liggen,
komen geheel overeen met de meer oppervlakkige uit den medul-

lairen testis. Die, welke oppervlakkiger liggen en vooral die, welke
direct onder het kiemepitheel, dat deze vlekken bekleedt, zijn ge-
legen, zijn gekenmerkt door tegen den wand en in het lumen ver-
spreid liggende cellen, wier protoplasma, door uitloopers samen-
hangend, een netwerk vormt, en wier kernen kleiner en hoekiger
zijn dan in de andere buizen. Onder deze oppervlakkig gelegen
tubuli zijn er, die aan hun naar het kiemepitheel gelegen zijde
over zekeren afstand geen membrana propria bezitten, zoodat de
tubuluscellen direct tegen de kiemepitheelcelien aan zijn gelegen.
Wijst dit reeds op een nauw verband tusschen kiemepitheel en
corticale tubuli, duidelijker blijkt dit nog uit de nieuwvorming,
die van het kiemepitheel uitgaat. Deze vindt op twee manieren
plaats :

a. in de onderliggende albuginea dringt een kiemepitheelstreng
in, waarin een lumen optreedt.

b. er ontstaat een invaginatie, die geleidelijk aan dieper wordt
en door kiemepitheel wordt afgesloten, waardoor een-verhouding
ontstaat, die veel gelijkt op de zoo juist geschilderde bij de opper-
vlakkige tubuli.

Met nadruk zij er op gewezen, dat in dezen testis nog aanmaak van
corticale elementen uit het kiemepitheel plaats vindt.

De linker gonade is een ovarium (fig. 8), waarin met uitzondering
van een enkele medullaire streng, die ook in een ovarium van een
normaal vrouwelijk dier kan voorkomen, niets gevonden is, dat aan
testikelelementen doet denken. Het kiemepitheel, dat het orgaan
omgeeft, is overal in rust. Nieuwvormingen als strengen, invagina-
ties, eicellen gaan er niet van uit en komen er niet in voor.

Het ovarium is verder gekenmerkt door een groote rijkdom aan
follikels van allerlei ontwikkeling. Er zijn vele primaire, ook met
twee en meer eieren. Daarnaast komen ook jongere vormen als
einesten en eistrengen voor. Groeiende follikels en blaasjes van
de Graaf worden veelvuldig aangetroffen. Onder deze laatste,
die zeer verschillend van grootte kunnen zijn, worden vele atre-
tische aangetroffen, waarin de eicel hier of daar in de liquor zwe-
vende is. Merkwaardig is, dat zelfs in overigens geheel normale
blaasjes van de Graaf de eicel nooit te midden van een mooie
cummulus oöphorus is gelegen, maar tegen de granulosa aan of vrij in
de liquor zich bevindt, omgeven door slechts een enkel meer of min-
der volkomen laagje van follikelcellen. De theca folliculi der blaasjes
van de Graaf vertoont een interne laag, die gekenmerkt is door
eenige rijen van aaneengesloten thecainternacellen en een externe
laag, die uit concentrisch gerangschikt bindweefsel is opgebouwd.
Verder komen in het ovarium verscheidene corpora lutea en cor-
pora fibrosa voor. De eerste ontstaan uit de blaasjes van de Graaf
door woekering van de granulosacellen en vermoedelijk ook van
die van de theca intema. Zij vullen de geheele ruimte op en nemen

de eicel, die degenereerende is, tusschen zich in. De theca folliculi
wordt min of meer hyaline. Uit deze corpora lutea atretica ont-
staan de corpora fibrosa.

Een rijp blaasje van de Graaf heb ik niet mogen aantreffen,
evenmin groote corpora lutea, zooals die na het springen van een
rijpe follikel optreden. Ik heb dan ook den indruk, dat van dit
ovarium niet als van een functioneerend (in germinalen zin) mag
worden gesproken. De afloop van het ontwikkelingsproces der
Graafsche blaasjes in dit orgaan lijkt mij, op twee manieren, op
atresie uit te loopen. Bij de grootere gaat de granulosa tot een
detritus van kernstukken en protoplasma degeneeren, die van den
wand losgelaten als een onregelmatige korrelige massa in de liquor
folliculi is gelegen. Dikwijls ligt tegen den wand nog een dunne
laag gedegenereerde granulosa. In andere, waarin de atresie blijk-
baar nog niet zoover is gevorderd, bevinden zich de meer of minder
sterk gedegeneerde granulosacellen nog als een eenige cell ij en
dikke laag tegen de membrana basalis, die hier en daar onder-
broken is. Kleinere blaasjes van de Graaf worden tot corpus lu-
teum atreticum.

De rechter cornu uteri, d.i. dus die aan den kant van den testis,
is in het bezit van een sterk geplooide mucosa, die rijk is aan
uterine klieren welke een betrekkelijk gestrekt verloop hebben
en perifeer vele vertakkingen bezitten. Tegen de tunica muscularis
ligt dus een rijke klierlaag. De grens tusschen spier- en slijmvlies-
rok is zeer onregelmatig, doordat vele uitloopers van de mucosa,
die klierbuisjes bevatten, in de muscularis zijn ingedrongen.

Het uterusepitheel is hoog, meerrijig en zonder trilhaar. De cen-
trale deelen der uterine klieren zijn met een eenrijig hoog tril-
haarepithelium bekleed. Dat der perifere deelen is laag. De propria
mucosae is celrijk en fibrillair met subepitheliaal een dichte, cel-
rijkere zone. Plasmacellen komen verspreid of in groepjes voor :
polymorphkernige leucocyten worden vooral subepitheliaal ge-
vonden, invadeeren het uterusepitheel en komen tot in het lumen
uteri. Bovendien komen nog cellen met onregelmatige kern en
eosinophiele granula voor, die degenereerende lymphocyten zonder,
zijn.

De linker cornu uteri, (fig. 9) d.i. dus die van den ovariumkant
is gelijk van bouw als de andere. De grens tusschen mucosa en
muscularis is nog onregelmatiger, omdat de klierhoudende slijm-
vliesuitloopers dieper indringen. Omgekeerd heeft de muscularis
een verdikking, die zich tot bijna in het lumen uteri uitstrekt.

Hoogte van het uteruseptiheel ,, 26,li
Diameter der klieren (centraal) ,, 50/x
Lumen der klieren (centraal).. ,, 13^
Diameter der klieren (perifeer) ,, 29/«
Lumen der klieren (perifeer) . ,, 6/*

Bij vergelijking van de maten is de overeenkomst tusschen
rechts en links opvallend. Rechts zijn de centrale gedeelten der
klieren beter ontwikkeld. Ook was, zooals uit het macroscopisch
onderzoek is gebleken, de rechter hoorn langer dan de linker.

Het eerst beschreven varken had een kortere, rechter baar-
moederhoorn, een mucosa, die rechts dikker was dan links, terwijl
links de klieren beter ontwikkeld waren dan rechts.

Als in het kort wordt samengevat wat het onderzoek van deze
twee gevallen van laterale hermaphrodisie, bezien van uit het oog-
punt der genese van dezen vorm van dubbelgeslachtelijkheid
heeft opgeleverd, dan moet gewezen worden :

b. op de aanwezigheid en den aanmaak van corticale strengen
in den testis van het tweede geval;

c. op het ontbreken van belangrijke verschillen in de ontwikke-
ling en differentiatie der baarmoederhoorns.

Ten einde een oordeel te kunnen vellen over de verschillende
vormen, waaronder laterale hermaphrodisie zich bij mensch en
dier voordoet, zij het mij vergund een kort overzicht te geven van
die gevallen, die ik in de literatuur heb mogen ontmoetèn. Deze
lijst is niet compleet, want Jaffe en Papanicolaou vermeldden
in 1927 reeds 28 gevallen (het hunne erbij gerekend).

1. Geval van Schmorl. Heeft betrekking op een persoon met in hoofdzaak
mannelijke habitus. Hechts is een testis, links een ovarium van fetaal voorkomen.
De uterus is een uterus bicornus, de linker hoorn is hol en eindigt blind, de rechter
is massief, heeft een tuba met ostium tubae (N.B. aan den testiskant).

2. Geval van Obolonsky. Onderzoek van een geslachtsapparaat van een 12-
jarig kind, nadat de organen 20 jaar op alcohol hadden gestaan. Links is een or-
gaan, dat bij microscopisch onderzoek een tunica albuginea, rand- en merglaag
van een ovarium laat zien. In de randlaag liggen holten, die als onvolkomen ont-
wikkelde follikels worden aangezien en waarin waarschijnlijk eens eieren hebben
gezeten. Rechts is er een testis, bijbal en vas deferens. De baarmoeder is een
uterus bicornus met goed ontwikkelde linker hoorn en tuba, die in een cyste ein-
digt. De rechter hoorn is nauwelijks zoo groot als een erwt. Ook aan deze zijde
wordt een tuba vermeld. Een prostaat is aanwezig.

3. Geval van Zimmermann. Een kind van 1J jaar, had rechts een testis en links
een orgaan, dat misschien wel op een ovarium gelijkt, maar dat op de beschrij-

ving afgaande moeilijk met zekerheid is te diagnosticeeren. De baarmoeder is
een uterus simplex met twee tubae.

4. Geval van Photakis. Een op 36-jarigen leeftijd, als meisje opgevoed, gestor-
ven persoon van mannelijken habitus. Rechts liggen in het scrotum, behalve
buiksorganen een bal, bijbal en vas delerens. Spermiogenese ontbreekt. Links
bevindt zich een ovarium met kiemepitheel bekleed en in het bezit van primaire
follikels. De uterus bicornus heeft een rechter hoorn, die in een lumenlooze streng
eindigt. Een prostaat en een zaadblaasje zijn aanwezig.

5. Geval van Kingsbury betreft een varken, dat rechts een testis, waarin
geen spermiogenese plaats vindt, een epididymis en vas deferens heeft. De linker
geslachtsklier is een klein ovarium, waarin vele nesten follikelcellen voorkomen
zonder en enkele met eieren. Ook is er een blaasje van de Graaf. Van de uterus
bicornus is de linker hoorn normaal en eindigt de rechter blind op het caput epi-
didymidis.

6. Geval van Losert. Een 19-jarige militair met goed ontwikkelde mammae
heeft links een liesbreuk, waarin een ovarium voorkomt, en in de rechter scro-
taalhelft een testis. Het ovarium heeft den bouw van dat van een geslachtsrijpe
vrouw : primaire follikels, blaasjes van de Graaf versche en oudere gele licha-
men. Ook komen retentiecystes voor. Naast den testis rechts wordt een bijbal
en vas deferens gepalpeerd. Op dezelfde wijze wordt de aanwezigheid van een
prostaat geconstateerd. Opmerkelijk is, dat de linker lichaamshelft meer vrou-
welijk is dan de rechter : linker mamma is beter ontwikkeld dan de rechter ; linker
been is fijner dan het rechter (ij c.M. korter, omtrek 1 c.M. minder).

7. Geval van Corner. Een uterus bicornus van een varken heeft links een
ovarium, rechts een testis, met bijbal en vas deferens. Het eerste heeft talrijke
primaire en andere follikels van normaal voorkomen. Er zijn 4 corpora lutea, die
ca. 3 dagen oud zijn. De testis heeft den bouw van een cryptorchide. Geen sper-
miogenese. De linker hoorn van de baarmoeder gaat in een gewone tuba over,
waaruit een ei met 1 poollichaampje door zoutsolutie wordt uitgespoeld. De rech-
ter hoorn eindigt met een tuba blind op den bijbal.

8. Geval van Ancel heeft op een uterus bicornus met linker ovarium en rechter
testis betrekking. Ancel merkt op, dat alleen daar waar een testis (of ovario-
testis) is, de buis van Wolff ontwikkeld is, dat de baarmoeders bij zijn 4 gevallen
van hermaphrodisie, waaronder dit geval van laterale hermaphrodisie, zijn als
van een vrouwelijk dier. Hij meent, dat er een genetisch verband bestaat tusschen
testis (ovariotestis) en buis van Wolff eenerzijds en ovarium en buis van
Muller anderzijds.

9. Geval van Sand. Een 10-jarig kind met rechts een testis, waarin in de tu-
nica albuginea buisjes voorkomen, die oppervlakkig meer verspreid liggen, dieper
in grooter getale worden aangetroffen. Sommige zijn massief, andere hebben een
lumen. Zij zijn met een eenlagig epitheel bekleed. In het omliggende bindweefsel
liggen Leydigcellen. De geheele testis is er een als aan het einde van het fetale ol
aan het begin van het infantiele leven. De linker geslachtsklier is moeilijker te
dcfinieeren en wordt een in hooge mate abnormaal gedifferentieerd orgaan ge-
noemd, dat nog de meeste overeenkomst heeft met een ovariumaanleg in een
zeer vroeg embryonaal stadium. Er zijn corticale „Pfli\'igersche" strengen en grove
mergstrengen, die onregelmatig van vorm zijn en centraal dikwijls hyaline zijn.
Er is een uterus met linker tuba en fimbria.

10. Geval van Schneider. Een 16-jarige smidsleerling heeft in de linker scro-
tale helft een kleine harde bal en rechts een pijnlijke liesbreuk, waaruit een ova-
rium met eileider en uterusrudiment wordt verwijderd. Opvallend is, dat bij dezen
persoon de rechter borst ontwikkeld is en het rechter been te klein is. Het bekken
is rechts en links evenwel gelijk.

11. Geval van Goui.d. Een varken met vrouwelijke habitus heeft een scrotum
met twee geslachtsklieren, waarvan de rechter een testis, de linker een ovarium
is. De testis heeft den bouw van een cryptorchide, de epididymis is normaal. Het

vas deferens zou in een klein zaadblaasje op het corpus uteri eindigen. Het ova-
rium heeft vele jonge en groeiende follikels, daarnaast atretische. Er zijn verschei-
dene corpora lutea. Van den uterus bicornus is de rechter hoorn de grootste en
eindigt blind. Links is een oviduct aanwezig.

12. Geval van Schmid. Een uterus bicornus van een varken met rechts een
testis, epididymus en vas deferens.( 6x4x3 c.M.) en links een ovarium (2.5 x
2x2 c.M.). De bal bezit tubuli, uit een membrana propria en eenlagig epitheel
bestaande. Het lumen is met een homogene, schuimachtige massa opgevuld.
Spermiogenese ontbreekt. Het ovarium is van normale structuur.

De rechter baarmoederhoorn meet 15 c.M., de linker, die ontstoken is, 10 c.M.
Het corpus uteri is 35 c.M. lang.

13. Geval van Young. 18-jarige athleet. Links een actief (?) ovarium met ova
en blaasjes van de Graaf. Rechts een testis met inactieve tubuli, zonder sperma-
togoniën en spermiogenese. Interstitieele klier is gehypertrophieerd.

14. Geval van Rohrssen. Een varken met vulva en scrotum heeft in iedere
scrotaallielft een gonade met uterushoorn. In de eene zit een testis, in de andere
een ovarium.

15. Geval van Jaffe en Papanicolaou. Een cavia, waarvan het geslacht
tijdens het leven niet was te bepalen, bezit links een ovarium met kiemepitheel
bekleed ; primaire en middelgroote follikels, 3 blaasjes van de Graaf, tubuli en
groote cysten (in één ervan bloed) werden gevonden. Kernen van alle eicellen ge-
degenereerd. Verder is links een tuba en uterushoorn met dikken wand aanwezig.

Rechts bevinden zich een testis met tubuli zonder spermiogenese en gede-
genereerden inhoud ; een epididymis met klein caput en corpus en sterk ontwik-
kelden staart-; normale plexus pampiniformis en vesicula seminalis in het vas
deferens uitmondende. Mediaan liggen een blind eindigende vagina, waarin de
uterus even caudaal van de fundus vaginae lateraal uitmondt. Aan weerszijden
een kleine prostaat. Blaas en urethra monden door een penis uit.

16. Geval van Danforth van een muis, die aan de linker zijde een goed ont-
wikkeld ovarium heeft met groote follikels en overvloedige liquor. Verder liggen
links een normale tuba uterina en een cornu uteri. Rechts is er een testis met
spermiogenese en enkele rijpe spermien, epididymis, vas deferens en zaadblaasje.

Zooals ik bij een vorige gelegenheid reeds heb medegedeeld kan
men in navolging van Goldschmidt de intersexen in 3 groepen
indeelen n.1. in tijd-, plaats- en hormonintersexen waarbij de
eerste twee als zygotenintersexen worden samengevat.

Het is thans de vraag tot welke van deze drie de laterale herma-
phrodieten behooren. Tot nu toe beschouwde men ze vrij algemeen,
zooals ook uit de mededeeling in het schema van Klebs blijkt, als
één van de vormen der ware hermaphrodieten. Zij voldoen immers
aan den eisch van ovariaal en testiculair weefsel in één individu.
Maar aan deze bepaling beantwoorden ook de bilaterale gynandro-
morphen, zooals die onder de hoogere d\'eren bij vogels zijn waar-
genomen. Beroemd is bijv. de vink van Weber, waarvan de eene
lichaamshelft mannelijk en de andere vrouwelijk was. Met de ge-
slachten der lichaamshelften klopten die der gonaden, zoodat het
niet onverklaarbaar is, dat in den laatsten tijd sommige onder-
zoekers de laterale hermaphrodieten bij de gynandromorphen
onderbrengen. Zoo bestempelt Danforth zijn muis als ,,a gynan-
dromorph mouse."

Ze tot dezelfde groep te rekenen als de free-martins of runder-
kweenen, gaat niet op, want van tweelingdrachtigheid met ver-
groeide choria, vaatanastomose met daarop volgende hormonale
beïnvloeding is geen sprake. Wel is door Hoadley bij het varken
een geval ven hormonintersexualiteit geconstateerd, zoodat bij
de hermaphrodisie der varkens met deze mogelijkheid rekening
moet worden gehouden, doch dat in het bloed van een vrouwelijk
dier circuleerende, mannelijke hermonen slechts één ovarium
zouden wijzigen en het andere onbeïnvloed zouden laten, zooals
toch bij een laterale hermaphrodiet zou moeten worden aange-
nomen, lijkt me zeer onwaarschijnlijk.

Het staat dus wel vast, dat wij met zygotenintersexen te doen
hebben zoodat getracht moet worden uit te maken tot welke van
de twee groepen, plaats- of tijdintersexen, zij de meeste affiniteit
bezitten. Deze poging tot classificatie heeft een grooter doel dan
in een schema onderbrengen alleen, omdat hierbij de kwestie van
de genese op den voorgrond staat. De groote vraag waar alles om-
gaat is deze : is het waarschijnlijk, dat ook bij de genese der laterale
hermaphrodieten evenals bij die der andere ware en pseudoherma-
phrodieten geslachtsomkeer in het spel is, ja of neen. Ja, dan zijn
het tijdintersexen, dus hermaphrodieten, neen, dan zijn het plaats-
intersexen, dus gynandromorphen. Bekijken wij deze standpunten
nader, dan zou ik willen beginnen met mede te deelen in hoeverre
gynandromorphie, speciaal in zijn bilateralen vorm bij zoogdieren
is geconstateerd.

Macklin beschrijft terloops in zijn „description of material
from a gynandromorph fowl" een vrouw, die moeder van een kind
was, een mannelijke stem en houding had en zich iederen dag moest
scheren, en wier linker lichaamshelft kleiner en fijner was dan de
rechter. Links was een borst aanwezig, rechts niet, de linker voet
was kleiner dan de rechter, het linker been was korter en fijner dan
het rechter, de linker ulna was kleiner dan de rechter, de linkei
hand kleiner en fijner dan de rechter. Omtrent de inwendige geni-
taliën weet men niets. Alleen kan men met zekerheid aannemen dat
minstens één functioneerend ovarium, een eileider, uterus-vagina
enz. aanwezig waren, omdat deze vrouw moeder was.

Een ander geval is dat van de indertijd zeer bekende hermaphro-
diet Katharina Hohmann. Tot haar 20ste jaar was zij van het
mannelijke geslacht, begon toen tot haar 30ste jaar geregeld te
menstrueeren. Met haar 43ste jaar nam dit proces een einde. In
dezen tijd was de geslachtsdrift zoowel mannelijk als vrouwelijk.
Zeer vele vooraanstaande Duitsche onderzoekers en artsen hebben
haar onderzocht. Friedriech en Virchow constateerden normaal
sperma, wat ook verklaart dat deze Katharina of Karl Hohmann
later vader werd. Virchow merkt op ,,Von besonderer Bedeutung
ist, dasz die linke Seite, auf welcher sich an den Genitalien die

wesentliche Anomalie konzentriert, auch am übrigen Körper
weniger entwickelt ist. Es gilt dies nicht blosz von den Extremi-
täten, an denen ein solches Zurückbleiben weniger auffällig wäre,
sondern auch vom Rumpfe und Gesicht. An letzterem ist die
mangelhafte Entwicklung schon von weitem recht auffällig. Daraus
scheint hervorzugehen, dass es sich nicht blosz um eine lokale
Bildungshemmung handelt, dass vielmehr der Hermaphroditismus
nur eine Teilerscheinung einer allgemeinen Störung ist." (ont-
leend aan Neugebauer: Hermaphroditismus beim Menschen).

Verder moge ik verwijzen naar de gevallen van Losert en
Schneider, waarbij overeenkomstige opmerkingen zijn gemaakt.
Opvallend is dat steeds de linker helft de vrouwelijke kant is, ter-
wijl in het geval van Schneider de rechter helft de kleinste is en
het ovarium ook rechts is gezeten.

Vooral dit laatste is voor de opvatting, dat men bij laterale her-
maphrodisie met gynandromorphen te doen heeft van groote be-
teekenis.

Ook de cavia van Jaffe en Papanicolaou en de muis van
Danfortii wijzen in de richting van gynandromorphie. Hier ont-
breken in beide gevallen aan den testiskant de vrouwelijke en aan
de ovariumzijde de mannelijke geslachtskenmerken. Alleen de
prostaat is in het eerste geval aan weerszijden aanwezig. Daar staan
evenwel andere gevallen tegenover, waarbij juist aan den testicu-
laieren kant de corni uteri de grootste is terwijl bij de muis van
Danforth de prostaat aan den vrouwelijken kant is gelegen. Wel is
merkwaardig, dat alleen daar een epididymis en vas deferens aan-
wezig is, waar zich een testis (eventueel een ovariotestis) bevindt
en kan men dus naar de meening van Ancel overhellen, die zegt,
dat er een genetisch verband zou bestaan tusschen testis en buis van
Wolff en tusschen ovarium en buis van Müller. Is dit het geval,
dan kan men de door Jaffe en Papanicolaou bij de cavia en door
Danforth bij de muis beschreven gevallen van laterale hermaphro-
disie op deze wijze verklaren en kan men de meening, dat het gy-
nandromorphen zijn, laten varen.

Voor de opvatting, dat laterale hermaphrodieten tijdintersexen
zouden zijn, zijn ook nog andere gronden aan te voeren. Zooals
bekend is, zijn deze intersexen gekenmerkt door het na elkander
optreden van de beide geslachten tengevolge van den in een of
ander stadium van de geslachtelijke differentiatie opgetreden ge-
slachtsomkeer. Voor de redenen, waarop deze opvatting berust,
moet ik naar mijn vroegere publicaties verwijzen. Wel mag ik er
hier de aandacht op vestigen, dat het voorkomen van corticale
vormingen in den kapsel van de geslachtsklier wijst op een vrou-
welijken aanleg, die niet thuis behoort in de ontwikkelingsprocessen
van den testis. De aanwezigheid ervan in de tunica albuginea van
den bal, hetzij in den vorm van follikels of van corticale zaadbuisjes

duidt op een verandering van den oorspronkelijken aanleg. Duide-
lijk is dit vooral, wanneer de vrouwelijke, corticale strengen, die
nog van het kiemepitheel kunnen uitgaan, tot zaadbuisjes, dus
mannelijke elementen, worden getransformeerd. Dit nu is onder de
18 aangegeven gevallen (16 uit de literatuur en 2 van mijzelf) 2
maal het geval, n.1. bij het 10-jarige kind van Sand en bij een van
mijn varkens.

Er is nog een andere reden, die er op wijst, dat alle vormen van
hermaphrodisie dezelfde ontstaansoorzaak moeten hebben. Uit
onderzoekingen van Baker, aanteekeningen in goed georgani-
seerde varkensfokkerijen en ervaringen van fokkers en dieren-
artsen, is het zeer goed bekend, dat de hermaphrodisie een erfelijke
afwijking is, die zoowel op factoren van vaders- als van moeders-
zijde kan berusten.

In streken waar veel hermaphroditismus onder varkens wordt
aangetroffen, zooals bijv. in ons land in Twente en den Achterhoek
van Gelderland komt deze vorm tusschen de andere voor, kan er
zelfs in één worp mede aangetroffen worden. Het is natuurlijk
mogelijk, dat in de gevallen van laterale hermaphrodisie bij één
der deelingen een X-chromosoom verloren is gegaan (theorie van
Morgan) en in de andere gevallen van hermaphrodisie niet, maar
dit is toch niet zoo aannemelijk als de verklaring, dat zij alle de-
zelfde genetische oorzaak zouden hebben.

Ook spreekt de aanwezigheid van een verdwaalde buis van
Müller in den testis van mijn eerst beschreven geval van laterale
hermaphrodisie bij een varken niet voor de opvatting, dat men hier
met gynandromorphie te doen zou hebben. Deze vrouwelijke eigen-
schap aan den mannelijken kant zou dan wel een zeer vreemd figuur
maken.

Wanneer ik dan ook aan het eind van mijn mededeeling de balans
voor beide meeningen plaats- of tijdintersex opmaak, kom ik tot
deze twee conclusies :

a. öf er zijn twee soorten van latente hermaphrodieten, waarvan
de eene als plaatsintersex (gynandromorph) en de andere als tijd-
intersex moet worden beschouwd.

b. öf er is maar één soort en dan lijkt mij het meeste er voor te
pleiten, dat zij alle tijdintersexen zijn. De groote moeilijkheid blijft
dan steeds, dat niet verklaard is, waarom aan de eene zijde de go-
nade wel en aan de andere zijde niet van geslacht verandert. Of
mag misschien zoo gedacht worden : Bij de hermaphrodieten zijn
niet steeds ovariotestes aan weerszijden aanwezig, want de andere
klier kan een testis of ovarium zijn. In deze gevallen is deze klier
bij de ovariotestis in ontwikkeling voor of achter. Bijv. bij omslag
van vrouwelijk naar mannelijk is de testis de ovariotestis voor,
staat het ovarium bij den ovariotestis achter. Daar hier aan de
eene zijde een ovarium en aan de andere een testis aanwezig is, is
alleen het verschil tusschen beide iets grooter.

1. P. Ancel. Sur l\'hermaphrodisme glandulaire. Compt. rend. Soc. Biol. Deel
83. 1920. bldz. 1642.

2. K. Backmund. Ein Beitrag zur Kenntnis des Hermaphroditismus. Diss.
München 1925.

3. O. Berner. Hermaphroditismus und Geschlechtsumwandlung. Handbuch
der inneren Sekretion. Deel 11, afl. 5, 1929. blz. 1143—1290.

4. G. W. Corner. A case of true lateral hermaphroditism in a pig with func-
tional ovary. Journal of urology. Deel 5, afl. 5, 1921. bldz. 481—489.

6. H N. Gould. Observations on the genital organs of a sex-intergrade hog.
Anat. Ree. Deel 26, afl. 3. 1923.

7. L. Hoadley. Twin heterosexual pig embryos (32 mm) found with fused
membranes. Anat. Ree. Deel 38, afl. 2, 1928. bldz. 177—187.

8. H. L. Jaffe and G. N. Papanicolaou. A case of hermaphroditismus verus
lateralis in a guinea pig. Anat. Ree. Deel 36, afl. 3, 1927. bldz. 205—220.

9. B. F. Kingsbury. Report of a case of hermaphroditism (H. verus latera-
lis) in Sus scrofa. Anat. Ree. Deel 3, afl. 4, 1909. bldz. 278—282.

10. J. Losert. Ein Fall von Hermaphroditismus verus lateralis beim Menschen.
Bruns\' Beitr. klin. Chirurgie. Deel 122, 1921.

11. M. T. Macklin. Description of material from a gynandromorph fowl. Journ.
of exper. Zoology. Deel 38, afl. 3, 1923.

12. Obolonsky. Beiträge zur pathologischen Anatomie des Hermaphroditismus
hominis. Prager Zeitschr. f. Heilkunde. Deel IX, 1888.

13. Photakis. Über einen F\'all von Hermaphroditismus verus lateralis mas-
culinus dexter. virchow\'s Archiv. Deel 221, 1916, bldz. 107—116.

14. Rohrssen. Ein Fall von Hermaphroditismus in Verbindung mit beidersei-
tigem Leistenbruch bei einem Schweine. Deutsche tierärztl. Wochenschr.
Deel 33, 1925. bldz. 571.

15. K. Sand. Hermaphroditismus (verus) glandularis alternans bei einem 10-
jährigen Individuum. Skand. Arch. f. Physiologie. Deel XLIV, 1923, bldz.
59—75-

16. F. Schmid. Zwei Fälle von Hermaphroditismus und ein Fall von Pseudo-
hermaphroditismus beim Schwein. Diss. Bern. Wiener tierärztl. Monatss.
Deel XII, afl. 5—6, 1925.

17. G. Schmorl. Ein Fall von Hermaphroditismus. Arch. f. path. Anatomie uj
Physiologie. Deel CXIII, 1888. bldz. 229.

18. P. Schneider. Ein Fall von Hermaphroditismus verus alternans unter dem
Bilde einer Hodenverlagerung. Zentralblatt f. Chirurgie. Deel 50, afl. 24,
1923. bldz. 963—968.

19. H. H. Young. Preliminary report of a case of mixed sex. An apparent male
with a testis in scrotum on right side ; ovary, tube and uterus in inguinal
canal on left side. Bull. Johns Hopkins\' Hosp. Deel 35, afl. 400, 1924, bldz.
165—168.

20. C. Zimmermann. Ein Beitrag zur Lehre vom menschlichen Hermaphroditis-
mus. Diss. München 1901.

Der Versuch wird unternommen die Frage zu beantworten, ob laterale Herm-
aphroditen Hormon-, Zeit- oder Raumintersexen sind. Die Veranlassung hierzu
sind die Untersuchung zweier Fälle, wobei links ein Ovarium, rechts ein Testis
vorliegt, der in dem einen Falle einen verirrten Müllerschen Gang in der Tunica
albuginea, in dem andern Falle kortikale Samenkanälchen und Leydigzellen in
der Kapsel besitzt.

Im Vergleich mit Fällen aus dem Schrifttum kommt Verf. zu dem Schluss,
dass laterale Hermaphroditen wahrscheinlich keine Hormonintersexen sind,
dass die Möglichkeit besteht, dass es zweierlei Gattungen gibt, bzw. Gynandro-
morphe (Raumintersexen) und Hermaphrodite (Zeitintersexen), aber dass es
wahrscheinlicher ist, dass sie alle Zeitintersexen sind.

The author tried to answer the question whether lateral hermaphrodites are
liormon-, time- or place-intersexes.

The inducement is a research of two cases showing an ovary on the left side
and a testis on the right.

In one case the latter had a Miillerian tube in the tunica albuginea; in the
other case the testis showed cortical seminal tubes and Leydig cells in the cap-
sula.

Comparison with cases from literature leads to the conclusion, that lateral
hermaphrodites probably are no hormonintersexes and that it is possible that
there are two specimen : gynandromorphs (placeintersexes) and hermaphrodites
(timeintersexes) ; but it is more probable that they all are timeintersexes.

Un effort est fait pour obtenir la réponse à la question si les hermaphrodites
sont des intersexes de hormons, de temps ou de lieu, à propos de deux cas, où à
gauche se trouve une ovaire et à droite un testicule. Un de ces testicules montre
dans la tunica albuginea un tube de Müller errant ; l\'autre possède dans sa capsule
des tubuli seminiferi corticales et des cellules de Leydig. Comparaison à des cas
décrits dans la littérature mène à la conclusion que les hermaphrodites latérales
vraisemblablement ne soient pas d\'intersexes de hormons; il parait qu\'il y ait
deux catégories : gynandromorphes (intersexes de lieu) et hermaphrodites (inter-
sexes de temps). Il est cependant plus probable, qu\'ils soient tous des intersexes
de temps.

Fig. I. Genitaalapparaat varken A.
a testis, b ovarium, c rechter cornu uteri, d linker
cornu uteri, e vagina, / penis.

phrodiet (varken V). a medullaire,
b corticale zaadbuisjes, c invaginaties
van het kiemepitheel uitgaande.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van i Juni 1930 is
door ons o.m. uiteengezet, dat de ernst van eene uierontsteking
in vele gevallen niet evenredig is met het aantal Streptococcen,
dat bij het microscopisch onderzoek van het sediment der melk
wordt gevonden. Dit resultaat stemt overeen met de bevindingen
van Dr. IJ. M. Kramer ²) ; in de ,,Algemeene opmerkingen"
van de Mij. voor Diergeneeskunde over het Concept Melkbesluit ³)
vinden we deze meening eveneens bevestigd.

De gevallen, waarbij door ons in het secreet van een onmisken-
baar ontstoken kwartier wel veel leucocyten, doch geen of weinig
Streptococcen werden gevonden, zijn betrekkelijk talrijk.

Komen in het secreet van het ontstoken kwartier wel Strepto-
coccen in aanmerkelijke hoeveelheid voor, dan is het dikwijls de
vraag, in welke mate deze aanmerkelijke hoeveelheid Streptococcen
in het secreet van het zieke kwartier, wordt verminderd door de toevoe-
ging der melk van de drie andere gezonde kwartieren en door de even-
tueel bijgevoegde melk van andere gezonde koeien van denzelfden vee-
stapel.

Naast de beantwoording van deze vraag hebben wij gepoogd eene
oplossing te vinden voor twee andere, in verband met de vorige,
even belangrijke vragen n.1. deze :

Wordt de vorm van de, in de melk van het zieke kwartier aanwezige,
Streptococcen beïnvloed door de menging van die abnormale melk met
melk van gezonde kwartieren of uiers.

Vermeerderen zich de, in melk of in mengmelk aanwezige, Strepto-
coccen bij de temperatuur, waarbij de melk wordt bewaard, zoodat melk
of mengmelk, welke direct na de winning of menging minder Strepto-
coccen dan eene aanmerkelijke hoeveelheid bevat, na eenige uren te zijn
bewaard, Streptococcen in aanmerkelijke hoeveelheid kan bevatten.

De beantwoording van deze vragen, is voor de beoordeeling der
onderzochte melk in verband met de opsporing van koeien, welke
aan streptococcen-mastitis lijden, zoowel voor de Keuringsdiensten

van Waren als voor dierenartsen, die door melkinrichtingen en
zuivelfabrieken met de bestrijding der uierziekte zijn belast, van
groot belang.

Hoewel rechtstreeksche antwoorden op bovenvermelde vragen,
voor zoover wij konden nagaan, tot dusver niet gegeven werden,
zijn wel onderzoekingen verricht, welke met de beantwoording
van bedoelde vragen in verband staan. Zoo deelen Jones en Simms¹)
mede, dat versche melk (en melk die niet langer dan 20 minuten
tot 6o° is verhit geweest) het vermogen heeft, den groei van tal-
rijke bacteriën te verhinderen. De niet haemolytische mastitis-
streptococcen worden, volgens deze onderzoekers, de eerste 6 a
8 uur verhinderd in hun groei, doch vermenigvuldigen zich daarna
weer sterk.

Treffers ²) toont aan dat in melk, bij 27⁰ C. bewaard, de eerste
6 uren een daling in het aantal aanwezige bacteriën intreedt en
daarna pas eene stijging.

Koning ³) toonde aan, dat in de eerste uren geen vermeerdering
van het aantal bacteriën plaats vindt en spreekt van een incubatie-
tijdperk of bactericide phase. Volgens Skar ⁴) treden degenera-
tieve vormen der streptococcen op, door het gewonnen secretum
eenigen tijd te laten staan. Verdunt men het afwijkend product met
versche gezonde melk, dan gaat dit proces (n.1. het ontstaan van
degeneratieve vormen) veel langzamer.

Door ons werd in November 1929 melk van een koe, lijdende aan
subacute tot chronische mastitis van het rechterachterkwartier, in
verschillende hoeveelheden gemengd met melk van een volkomen
gezonde vaars, die in October 1929 gekalfd had en welke melk bij
herhaald onderzoek volkomen vrij bleek te zijn van streptococcen.

Het secreet uit het zieke kwartier der koe met subacute mastitis
was geel en bevatte lange streptococcen in aanmerkelijke hoeveel-
heid. Zoowel de gezonde als de afwijkende melk werden door één
van ons gemolken, nadat uier en tepels met groote zorgvuldigheid
waren gereinigd, terwijl de melk werd opgevangen in steriel vaat-
werk ; de verdunningen werden gemaakt met behulp van steriele
pipetten.

Bij het eerste onderzoek op 4 November 1929 werden de volgende
hoeveelheden zieke en gezonde melk gemengd en onderzocht :

Deze hoeveelheiden werden door herhaald omzwenken goed ge-
mengd en van de verschillende mengingen werd 10 c.c. gecentri-
fugeerd en het sediment uitgestreken, telkens na 4, 8, 13, 18,
22, 25, 28 en 31 uur. Het uitstrijken van het sediment geschiedde
als volgt : Met behulp van een capillair (voor elk sediment een
nieuw capillair) werd het sediment of een deel daarvan op een
voorwerpglas gebracht. Met het uiteinde van de capillaire buis
werd het sediment over ongeveer de helft van de oppervlakte van
een voorwerpglas dun uitgestreken. Na drogen, fixeeren en kleuren
met Löffler\'s methyleenblauw werden de preparaten micro-
scopisch onderzocht. Bij de bepaling van de hoeveelheid cellen en
micro-organismen werd de volgende maatstaf aangelegd :
een enkele : bij het doorzoeken (gedurende 5 a 10 minuten) van
het geheele preparaat worden 1 -3 cellen of micro-orga-
nismen gevonden;
enkele : bij het doorzoeken van het geheele preparaat worden

3—10 cellen of micro-organismen gevonden.
weinig : bij het doorzoeken van het geheele preparaat worden 10

tot meer cellen of micro-organismen gevonden ;
niet veel : in vele gezichtsvelden worden 1—3 cellen of micro-orga-
nismen gevonden;
vrij veel : in vele gezichtsvelden worden 3—10 cellen of micro-
organismen gevonden ;
veel : in vele gezichtsvelden worden 10—30 cellen of micro-

organismen gevonden ;
zeer veel : in vele gezichtsvelden worden meer dan 30 cellen of micro-
organismen gevonden.

Het resultaat van het onderzoek op 4 November 1929 verricht,
is vermeld op Staat I.

Daar de verdunningen van 1 op 99 en van 1 op 999, op 4 Novem-
ber 1929 gemaakt, te ver uit elkaar lagen, werden op 11 November
1929 van de melk der twee zelfde koeien, welke beide melksoorten
microscopisch nog hetzelfde beeld gaven, wederom verschillende
hoeveelheden gemengd en wel als volgt :

Deze verschillende verdunningen werden microscopisch onder-
zocht na 2, 5, 9, 13, 18, 22, 25, 28 en 31 urige bewaring bij kamer-
temperatuur (60—70° F.)

Ten slotte werd op 18 November 1929 het onderzoek van 11 No-
vember 1929 nog eens herhaald met dezelfde verdunningen en
werden de sedimenten microscopisch onderzocht na 2, 6, 10, 14,
18, 22, 25, 28 en 31 uur.

Voor de beoordeeling der resultaten vermeld in de Staten I, II
en III moet rekening worden gehouden met het volgende :

ie. Volgens Art. 2 sub 2i van het Melkbesluit mogen in melk,
welke wordt afgeleverd, geen streptococcen in aanmerkelijke hoe-
veelheid aanwezig zijn. Volgens onze opvatting is de door ons ge-
bruikte uitdrukking vrij veel streptococcen ongeveer synoniem met
de uitdrukking „streptococcen in aanmerkelijke hoeveelheid" en
zijn de hoeveelheden daar beneden geen „aanmerkelijke" hoeveel-
heden.

Van de door ons gemaakte melkmengsels, vermeld op de Staten
I, II en III zouden dus die niet mogen worden afgeleverd, welke
vrij veel streptococcen en meer bevatten, dus die, waarvan de sedi-
menten 3 a 10 streptococcen en meer in vele gezichtsvelden ver-
toon en.

2e. Een kwartier, dat aangedaan is door streptococcen-mastitis,
produceert in vele gevallen veel minder melk (secreet) dan een
gezond kwartier. De koe, waarvan de door ons voor deze onder-
zoekingen gebruikte streptococcen-melk afkomstig was, produ-
ceerde met het zieke kwartier ongeveer \\ L. secreet per dag ; de
drie andere kwartieren produceerden samen ongeveer 9 a 10 L.

melk per dag. In een dergelijk geval wordt dus het secreet van het
zieke kwartier tot 40 keer verdund door de gezonde melk der andere
drie kwartieren. In de meeste gevallen zal de verdunning grooter
zijn dan 1 op 4 ; wij nemen hier aan dat deze meestal 1 op 10 tot
i op 40 zal bedragen d. i. dus 10 tot 2\\ op 100. Door de verdunning,
die bovendien ontstaat, doordat de melk der zieke koe met de
melk van andere koeien van denzelfden veestapel wordt gemengd,
aannemende dat deze alle ±_ 10 L. melk per dag produceeren (in
vele gevallen zal dit aanmerkelijk meer zijn), worden de verhou-
dingen als volgt :

Aangezien althans in streken, waar de productie van een koe
veelal niet meer dan 8 a 12 L. per dag bedraagt, in één melkbus
van 30 L. inhoud de avond- of de morgenmelk van 4 of 5 koeien
aanwezig kan zijn, moet bij de bemonstering van elke melkbus
apart reeds met eene mogelijke verdunning der zieke melk van
één kwartier van 50 tot 200 keer rekening worden gehouden.
Wordt het monster genomen uit de melkbascule, waarin de melk
uit eenige melkbussen van denzelfden leverancier wordt gestort,
dan is eene aanmerkelijk grootere verdunning mogelijk.

Als resultaat van de gezamenlijke onderzoekingen, vermeld op
de Staten I, II en III valt in de allereerste plaats op :

a. dat in de gezonde melk geen lange of korte streptococcen, noch
diplococcen voorkomen, en dat deze daarin na lange bewaring (tot
31 uur) ook niet verschijnen.

b. dat in de onverdunde zieke melk lange streptococcen voorkomen
en dat daarnaast in één geval na eene bewaring gedurende meer
dan 8 uur, in 2 andere gevallen na eene bewaring langer clan 22 uur,
korte streptococcen beginnen voor te komen ; in één geval verschijnen
na 25 urige bewaring tevens weinig diplococcen. Volgens Skar ^!)
zouden dit dus degeneratieve vormen kunnen zijn, waarvan de bc-
studeering met succes kan geschieden door het gewonnen secretum
eenigen tijd te laten staan.

Veel opvallender is echter bij ons onderzoek het ontstaan in de
verschillende verdunningen van korte streptococcen en diplococcen
naast de oorspronkelijke lange streptococcen.

Staat I, II en III bevatten samen 41 series onderzoekingen van
gemengde, zieke en gezonde melk.

Skar. Zeitschrift für Inf. Krankh., parasit. Krankh. u. Hyg. der Haustiere
43, Bd. i Heft.

Terwijl in de oorspronkelijke gezonde en zieke melk geen korte
Streptococcen en diplococcen aanwezig zijn, ontstaan deze in de
verdunningen van zieke melk met gezonde melk ; hoe langer de
verdunningen bij gewone temperatuur bewaard worden, in hoe
meer van de gemaakte verdunningen korte Streptococcen en diplo-
coccen optreden. *

Gaan wij nu na, hoeveel korte Streptococcen voorkomen in de
verschillende verdunningen na 2, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 13, 14, 18, 22,
25, 28 en 31 uur, uitgedrukt in de door ons gebruikte termen „zeer
veel" tot „een enkele" dan vinden wij het volgende :

Wij zien hieruit zeer duidelijk, dat liet aantal korte strcptococcen
dat in de verschillende verdunningen ontstaat gedurende de eerste
6 a 8 uren niet opvallend toeneemt, doch dat daarna eene opvallende
vermeerdering van het aantal korte strcptococcen plaats vindt ; hoe
langer de verschillende verdunningen bewaard worden, in hoe
meer verdunningen vrij veel tot zeer veel korte streptococcen op-
treden.

Wij hebben daarna op dezelfde wijze nagegaan hoe het gesteld
is met het aantal lange strcptococcen in de verschillende verdunnin-
gen, bewaard van 2 tot 31 uur ; op staat V zijn de uitkomsten ver-
meld.

Uit dit overzicht is niet te concludeeren, dat het aantal lange
streptococcen op duidelijke wijze toe- of afneemt.

In de laatste plaats hebben wij willen nagaan, aangezien in het
Melkbesluit alleen de aflevering van melk, welke eene aanmerkelijke
hoeveelheid streptococcen bevat, verboden is, in hoeveel gevallen
der gemaakte verdunningen korte en/of lange strcptococcen wel oj niet
in aanmerkelijke hoeveelheden voorkomen.

Wij hebben hier de hoeveelheden, door ons genoemd : „zeer
veel", „veel" en „vrij veel" gerekend te zijn aanmerkelijke hoeveel-
heden en de door ons genoemde hoeveelheden : „niet veel", „wei-
nig", „enkele" en „een enkele", gerekend te zijn geene aanmer-
kelijke hoeveelheden.

De kans, dat men in mengmelk, die eenige uren oud is en waarbij
zich streptococcen-melk van één ziek kwartier bevindt, geen
streptococcen meer in aanmerkelijke hoeveelheid aantreft, is reeds
belangrijk groot, indien de zieke melk 25 keer (4 dln. 96 dln.)
verdund is. Deze verdunning van 25 keer en grooter wordt echter
reeds zeer spoedig bereikt, daar de hoeveelheid melk door een ziek
kwartier geproduceerd belangrijk kan afnemen. Reeds in de melk van
één koe kan door de verminderde productie van het zieke kwartier,
zooals door ons op blz. Ii53is uiteengezet, deze verdunning zijn
bereikt. Zeer zeker zal in mengmelk van twee en meer koeien, de
melk van één ziek kwartier meestal meer dan 25 keer zijn verdund.

De kans, dat men in deze mengmelk nog streptococcen in aan-
merkelijke hoeveelheid aantreft, wordt al spoedig zeer gering.

Door ons is in het artikel : „Streptococcen-mastitis in verband
met de uitvoering van het Melkbesluit" reeds medegedeeld, dat
,,het niet doen afleveren van melk, waarin streptococcen in aanmerke-
lijke hoeveelheid voorkomen" en ,,de bestrijding der streptococcen-
mastitis" twee geheel verschillende zaken zijn.

Heeft degene, die de melk onderzoekt, alleen op het oog, melk
met aanmerkelijke hoeveelheden streptococcen op te sporen en de
aflevering daarvan te voorkomen, door de veehouders te waar-
schuwen, dan zouden alle monsters mengmelk, waarin minder dan
aanmerkelijke hoeveelheden streptococcen voorkomen, kunnen
worden goedgekeurd. Echter bevat art. 25 van het Melkbesluit
ook het verbod van aflevering van melk, afkomstig van dieren,
die lijdende zijn aan uierontsteking. Om aan de hand van het melk-
onderzoek de uierzieke koeien op te sporen, hetzij alleen met het

doel om de melk dezer koeien niet te doen afleveren, hetzij met het
doel om de streptococcen-mastitis op systematische wijze te be-
strijden, is het echter geheel onvoldoende, om bij het microscopisch
onderzoek van het sediment alleen te letten op Streptococcen in
aanmerkelijke hoeveelheid, of, zooals ons bekend is dat soms ge-
schiedt, alleen op lange Streptococcen in aanmerkelijke hoeveelheid.

Doet men dit laatste wel, dan heeft men de kans, bij het onder-
zoek van mengmelk, zelfs bij het onderzoek van de gemengde melk
der 4 kwartieren van één koe, een aanmerkelijk percentage der ge-
vallen van acute en chronische mastitiden over het hoofd te zien.

Het voorkomen van korte en/of lange Streptococcen in zelfs zeer ge-
ringe hoeveelheden, vooral als daarnaast diplococcen en leucocyten
worden aangetroffen, kan er op wijzen, dat bij de mengmelk eene hoe-
veelheid melk uit een kwartier met mastitis aanwezig is.

Het zieke kwartier scheidt dikwijls slechts eene geringe hoeveel-
heid melk of secreet af, waarin lange Streptococcen in aanmerke-
lijke hoeveelheid voorkomen ; door de groote verdunning met ge-
zonde melk kan de mengmelk dan bij microscopisch onderzoek van
het sediment, slechts geringe hoeveelheden lange en/of korte Strep-
tococcen en diplococcen bevatten, welke beide laatste micro-
organismen blijkbaar ontstaan door den invloed der menging van
zieke melk met gezonde melk.

Volgens Jakob Bongert ^j) „wird eine andere Form der Strep-
tococcen-mastitis, die mehr acut verläuft und oft in Heilung über-
geht, durch kleine kurzgliedrige Streptococcen hervorgerufen, die
vielfach intrazellulär in den Eiterkörperchen gelagert sind".

Volgens M. Kummer ¹) vindt men dikwijls in het aanvang-
stadium van eene mastitis diplococcen, later korte en ten slotte
lange ketens.

Volgens onze bevindingen mag men omgekeerd uit het vinden
van korte Streptococcen en diplococcen in mengmelk niet conclu-
deeren, dat men met eene acute mastitis of met eene mastitis in het
beginstadium te doen heeft, aangezien korte Streptococcen en diplo-
coccen ook ontstaan door den invloed, welke de aanwezigheid van
versehe, gezonde melk uitoefent op lange Streptococcen uit het
secreet van een kwartier met subacute tot chronische mastitis.

Deze bevinding is in zekeren zin eene aanvulling van hetgeen
Dr. Clarenburg mededeelt ²), n.1. dat het voor de hand ligt aan te
nemen, dat diplococcen uit mastitis-melk op een daarvoor geschik-
ten voedingsbodem (bij cultureel onderzoek) uitgroeien tot Strepto-
coccen.

1 M. Klimmer, Seuchenlehre der landwirtsch. Nutztiere, Vierte Aufl. (1925)
PS- 454-

2 Dr. A. Clarenburg, Ervaringen omtrent de bacteriologische diagnostiek
van streptococcen-mastitis. Tijdschrift v. Diergeneeskunde (1930) 57, 15 875.

Wenn Milch aus einem durch Streptococcen-Mastitis angegriffenen Viertel mit
der Milch der anderen drei gesunden Viertel derselben Kuh gemischt wird und
auszerdem vielleicht mit Milch anderer Kühe aus demselben Stalle, so kann durch
die Verdünnung der kranken Milch mit der gesunden — welche Verdünnung sehr
erheblich sein kann, weil das kranke Viertel gewöhnlich nur geringe Mengen Milch
absondert — das mikroskopische Bild des Sedimentes der Mischmilch ein ganz
anderes Bild zeigen, als das Sediment der ursprünglichen Milch des kranken Viertels.

Produziert das kranke Viertel Milch, die lange Streptococcen in beträchtlicher
Menge enthält, so kann die Mischmilch auch nur einiger Kühe, bei der sich die
Milch aus dem betreffenden kranken Viertel befindet, sowohl lange als kurze
Streptococcen und auszerdem Diplococcen enthalten. Diese langen und/oder
kurzen Streptococcen und Diplococcen können sich in dieser Mischmilch infolge
der groszen Verdünnung in verhältnismäszig sehr geringer Anzahl vorfinden. Je
älter diese Mischmilch ist, um so deutlicher tritt der Einflusz der gesunden Milch
auf die Gestalt der Krankheitskeime aus der kranken Milch in die Erscheinung,
d. h. um so gröszer ist die Möglichkeit, dasz neben langen Streptococcen zugleicher-
zeit kurze Streptococcen und Diplococcen vorhanden sind oder nur die beiden
letztgenannten Micro-organismen. Wird die Mischmilch länger als 8 bis 10 Stunden
aufbewahrt, so wird man eine deutliche Vermehrung der Anzahl kurzer Strepto-
coccen wahrnehmen, während die vorhandene Anzahl langer Streptococcen offen-
bar ungefähr dieselbe bleibt.

Bei mikroskopischer Untersuchung des Sedimentes gemischter Milch, zur Er-
mittelung von Mastitis, ist auch auf eine geringe Anzahl kurzer Streptococcen —
wohl oder nicht zusammen mit Diplococcen — acht zu geben.

H. Baum. Das Lymphgefässsystem des Huhnes. Mit 13 Abbildungen auf 5 Ta-
feln). Verlag von Julius Springer, Berlin, 1930. Prijs M 12.~.

Met de bewerking van de anatomie van het lymphvatstelsel van onze huisdieren
door middel van de insteekinjecties volgens Gerota heeft Baum een arbeid ver-
richt, die in alle opzichten bewondering wekt en hem tot een der grootmeesters
onder de Veterinair-anatomen heeft gemaakt. Ook dit werkje, het kleinste in de
serie, heeft weer dezelfde goede eigenschappen als de andere. Het is overzichtelijk,
duidelijk, goed geïllustreerd en getuigt van veel arbeid, volharding en waarnemings-
vermogen.

Na een uitvoerig literatuur-overzicht volgen eenige mededeelingen over de
techniek, de beide ductus thoracici, waarna de overige lymphvaten in verschillende
hoofdstukken besproken worden. Lymphklieren kernen bij de kip niet voor.

Vergadering van de afd. Groningen Drenthe, 13 Sept. j. 1. Aanwezig 28 leden.
De Voorzitter, Dr. J. Staal, wenschte bij de opening der vergadering 3 punten
aan te stippen : ie den zeer goed geslaagden tocht naar de Zuiderzeewerken met de
Duitsche collega\'s Houwtrouw en Buseman ; 2e de samenwerking der Drentsche
dierenartsen tijdens de gehouden landbouwtentoonstelling te Assen, in zake het
geven van toelichtingen in den stand voor hygiënische maatregelen bij de melk-
winning, tuberculosebestrijding enz. ; 3e het feit dat wij dit jaar het 40-jarig ambts-
jubileum herdenken van 3 leden onzer afdeeling n.1. Dr. J. van Dorssen, M. B.
ten Have en H. R. Rentema.

Uit de ingekomen stukken bleek dat de betrokken collega\'s zich solidair hebben
verklaard betreffende de weigering om in te.schrijven op eene, door de veeverze-
keringmaatschappij te O. en N. Pekela, uitgeschreven aanbesteding van de tuber-
culinatie der koeien van de, bij die maatschappij, aangesloten veehouders.

Als afgevaardigde en pl.v. afgevaardigde ter alg. vergadering werden resp. ge-
kozen : Dr. C. j. G. v. d. Kamp en H. A. Kroes en als gedelegeerd lid van het
hoofdbestuur, ter vervanging van het lid W. ten Hoopen, die niet herkiesbaar is,
H. A. Kroes. Voor de a.s. vacature als lid van de redactie van het Tijdschrift
werd opnieuw als candidaat gesteld : Dr. A. Vrijburg; als voorzitter der Maat-
schappij Dr. Dhont en als lid van de notulen-commissie W. v. d. Burg.

Na eenige discussie werd besloten het voorstel van het H.B., in zake verhoogde
subsidie ten behoeve van het Tijdschrift, te steunen.

Hierna werden eenige onderwerpen ingeleid. Ten ie. Oedeem bij het rund, door
J. Bp.uijel. Hij wees op verschillende primaire oorzaken waardoor oedeem kan
optreden, zooals atmospherische prikkels (kou, wind) ; uitwendig prikkelende
stoffen (Primula-uitslag bij den mensch) ; nuttigen van sommige voedings- en
genotmiddelen (idiosyncrasiën), sterke groei, voederverwisseling, melkstuwing,
vervoer naar de markten, zonlicht. Secundair kan oedeem optreden in het verloop
van infectieziekten (droes, vlekziekte, huidworm).

Bij het rund is onder benamingen als : ,,bloe", ,.blauw", „blaar" een complex
van ziektebeelden bekend, waarbij ook oedeem in mindere of meerdere mate op-
treedt, soms ook zwellingen van het glottis-slijmvlies en van het centrale zenuw-
stelsel (hersenen). Daardoor verschillende verschijnselen, die aanleiding hebben
gegeven tot de onderscheiding in ,.stille en wilde bloe". Eigenaardig is dat de
zwellingen optreden in het voorste en achterste lichaamsdeel (kop, hals, aars, vulva)
terwijl het middenstuk vrij blijft.

Ten opzichte van het z.g.n. excema- en gangrena solarum wordt betwijfeld of
hierbij de zon de eenige rol speelt. Men ziet het ook optreden bij dieren die niet
in het land loopen of slechts zeer kort buiten zijn. Of universeel alleen de witte
huidplaatsen vatbaar zijn, wordt ook in twijfel getrokken ; het werd ook gezien
bij roode koeien.

Een 2e onderwerp : ,,/s afgifte van vergiften door dierenartsen gewenscht?" werd
ingeleid door H. Venema. Bedoeld werd, de afgifte van vergiften als zoodanig en
niet bestemd als geneesmiddel, doch ten behoeve van particulieren, ter verdelging
van ratten, van de oogst bedreigende vogels erz. Inleider kwam tot de conclusie
dat in dergelijke gevallen de afgifte van vergiften door dierenartsen gewenscht is,
mits de belanghebbende verklaart waarvoor hij de vergiften wenscht te gebruiken
en deze verklaring van zijne handteekening voorziet.

Nadat bij „Rondvraag" nog verschillende onderwerpen de revue passeerden en
Dr. v. Dorssen zijne erkentelijkheid had betuigd voor de tot hem gerichte woor-
den van den voorzitter, werd de bijeenkomst gesloten en vereenigden zich een
14-tal leden aan den gemeenschappelijken maaltijd waar Dr. v. Dorssen als
gast aanzat, terwijl de leden ten Have en Rentema kennis hadden gegeven, dat
zij verhinderd waren aan den feestmaaltijd deel te nemen.

Onder de ingekomen stukken bevond zich o. a. een schrijven van de Commissie
van Toezicht op den Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, betreffende de
tarieven. Hoewel wij gewend zijn hierover langdurige discussies te houden, niet
altijd geheel zonder heftigheid, waren wij het dezen keer spoedig eens. Het ver-
moeden schijnt gerechtvaardigd, dat wij in de tarievenkwestie een mijlpaaltje
hebben bereikt ; in ieder geval is elk een nu wel zoo wat beu van deze historie ;
,,nu wil ik in twee jaar het woord tarieven niet meer hooren" zei de Voorzitter.

Collega Kingma werd benoemd als afgevaardigde ter Algemeene Vergadering ;
als plaatsvervanger collega E. W. de Jong.

Collega Veenbaas heeft ons belangwekkende mededeelingen gedaan, naar
aanleiding van het Congres in Londen. Onder anderen had hij daar kennis gemaakt
met Prof. Geiger (Duitschland), en met diens persoonlijke medewerking had
Veenbaas op de Proefboerderij der Friesche Maatschappij voor Landbouw een
simultaanenting tegen varkenspest uitgevoerd. De entstof werd verkregen door
een acuut ziek varken te doen verbloeden, en het aldus verkregen bloed te defi-
brineeren. In Amerika worden aldus jaarlijks 15 millioen varkens geënt, met,
naar wordt aangegeven, uitstekende resultaten.

Op het Congres was vooral van Deensche zijde, bij de behandeling van de hy-
giëne van de melk, gewezen op het Brucella-abortus gevaar. Van belang is na te
gaan of onze enting met virulente bacillen ook aanleiding geeft tot smetstofver-
spreiding ; in ieder geval zal dit niet zoo zijn, als wij slechts jonge dieren (pinken)
enten ; in den regel is 6 maanden na de enting de agglutinatie niet meer positief,
zoodat bij de eerste lactatie het gevaar voor uitscheiding van bacillen in de melk
reeds niet meer bestaat.

Verder vertelde Veenbaas, dat hij in staat was geweest, verband te leggen
tusschen kalverziekte en ziekte onder koeien op eenzelfde boerderij. Op initiatief
van collega Terpstra te Roordahuizum was bloed van aan liaemorrhagische en-
teritis lijdende runderen geagglutineerd op paratyphus, met positieven uitslag.
In den mest der kalveren konden paratyphusbacillen worden aangetoond (niet in
den mest der koeien). Een koe, op sterven liggende, verrees als uit den dood na
behandeling met paratyphusserum. Dergelijke waarnemingen zijn van belang
voor de kennis der epidemiologie van de paratypheuze kalverziekten ; de Duit-
schers n.1., onder leiding van Mieszner, directeur van de Centrale für Aufzuclits-
krankheiten, zeggen, dat kalveren, welke van een paratyphus-infectie genezen,
veelal Dauerausscheider blijven, ook als ouder rund.

Verder sprak Veenbaas nog over tuberculose, mond- en klauwzeer, mastitiden,
e. a. onderwerpen. Spreker mocht een flink applaus voor zijn uiterst gewaardeerde
causerie in ontvangst nemen.

Collega H. R. Hofstra hield een voordracht over chemotherapie, hoofdzakelijk
gewijd aan theoretische beschouwingen. O. a. behandelde spreker de theorie van
Paul Ehrlich (therapia sterilisans magna), waarbij de gedachtengang was, dat
een chemotherapeuticum als zoodanig gebruikt kan worden, als de organotrope
werking gering, de bacteritrope werking daarentegen groot is. Deze theorie is niet
goed meer vol te houden ; spreker stond vervolgens o. a. langeren tijd stil bij de
leer, waarbij het Reticulo-Endotheliale systeem een rol speelt, zoowel ten opzichte
van de immuniteit als van het tot ontplooiing brengen van de werking van che-
motherapeutica. Ook de rede van Hofstra werd met belangstelling gevolgd.

Voor de pauze waren nog een paar huishoudelijke zaken afgehandeld : een
contributieverhooging van ƒ 2.— (het was noodig zei de penningmeester en dus
hebben wij er verder maar niet over gepraat) ; rekening en verantwoording van
den penningmeester (waaruit wij inderdaad konden zien dat wij achteruit boerden);
en bepaling van de bijdrage die de kas dit jaar in het jubileumfonds 1936 moet
storten. Dit bedrag werd op / 50.— gesteld.

De Voorzitter sloot de door 28 leden bezochte vergadering, welke zich geken-
merkt had door een genoegelijk, rustig, en dikwijls belangwekkend verloop.

In 1928 had de raad te Gorincliem een verordening vastgesteld, waarbij het
verboden was slachterijen, vilderijen, en dergelijke inrichtingen op te richten
binnen de wallen en een gedeelte der buitenwijken, zulks op verzoek van de coöpe-
ratieve slagersvereeniging aldaar, welke coöperatie het slachthuis had opgericht.
Men trachtte zoodoende door deze verordening het oprichten van andere slachte-
rijen te voorkomen.

Eén slager echter, die buiten de vereeniging stond en een eigen slachterij had,
heeft zich laten verbaliseeren om een uitspraak van de rechterlijke macht te krijgen
over het al of niet geoorloofde van deze gemeentelijke verordening.

Aanvankelijk verklaarde de rechtbank bedoelde verordening niet in strijd met
de wet en werd de slager tot een geldboete veroordeeld.

Bij Koninkl. Besluit van 18 Juli 1930 werd echter deze verordening vernietigd
verklaard, op grond „dat een particuliere slagerij, welker bedrijfsuitoefening ten
volle beantwoordt aan de bepalingen van de vleeschkeuringswet, niet mag worden
gedwongen gebruik te maken van een slachthuis, door vakgenooten opgericht in
hun eigen particulier belang, om zoodoende de concurrentie door goed geoutil-
leerde slagerijen te verhinderen."

Door deze beslissing verliezen de abattoirs in eigen beheer een belangrijken steun
in hun bestaansmogelijkheid.

Naar Bisanti op het 11de Internationale Diergeneesk. Congres mededeelde,
bestaat in Italië sedert 1890 een vleeschkeuringsdienst, welke dienst pas in 1928
naar de moderne begrippen is hervormd. De vleeschkeuring wordt uitsluitend door
dierenartsen uitgeoefend, daar deze, ingevolge hunne opleiding, daarvoor zijn
aangewezen.

De wet schrijft voor, dat steden met meer dan 10.000 inwoners een openbaar
slachthuis moeten bezitten, terwijl in kleinere plaatsen de plaatselijke dierenarts
de vleeschkeuring als nevenbetrekking uitoefent.

Zoowel het levende dier als het geslachte dier wordt aan keuring onderworpen.
Verder geeft de wet nog bijzondere voorschriften over het transport van het vleesch,
terwijl er ook bepalingen gemaakt zijn, waaraan de slagerswinkels moeten voldoen.

Aan de noodslachtingen wordt bijzondere aandacht geschonken. De vleesch-
keuring werkt, volgens hem, in Italië tot volle tevredenheid, terwijl slechts zelden
vleesch vergiftigingen worden waargenomen.

Van zeer groote beteekenis wordt het geacht, dat overal zooveel mogelijk open-
bare slachthuizen worden opgericht ; terwijl er bovendien vele plannen in bewer-
king zijn, om zoo mogelijk een aantal kleinere gemeenten een gemeenschappelijk
abattoir te laten oprichten.

Blijkens een bericht in "The Veterinary Record" van 30 Aug. 1930, heeft de
gemeenteraad van Liverpool een contract afgesloten met de firma Howard te Bed-
ford voor het technisch inrichten van het nieuwgebouwde abattoir aldaar. Als men
het bericht mag gelooven, zal dit abattoir de grootste inrichting worden op dat ge-
bied. De slachtcapaciteit zal bedragen een 11.400 dieren per dag, n.1. 1000 run-
deren, 900 kalveren, 7500 schapen en 2000 varkens.

Een dezer dagen is te Utrecht het Secretariaat gevestigd van de vereeniging
„Nederlandsche Baconcontróle". De oprichting van deze vereeniging is een gevolg
van de landbouwuitvoerwet 1929, welke het o. m. mogelijk maakt, dat de uitvoer
van bacon naar bepaalde landen verboden wordt, wanneer deze bacon niet voor-
zien is van nader voor te schrijven merken.

mindere kwaliteit als eerste klasse bacon wordt uitgevoerd, waardoor de naam
van het Nederlandsche product in het buitenland wordt geschaad. Het is de taak
van bovengenoemde vereeniging toe te zien op het gebruik van de van rijkswege
voorgeschreven merken. Deze zullen n.1. door de producenten zelf aangebracht
mogen worden. Wil de regeling echter waarde hebben, dan zal scherp moeten
worden toegezien, dat de merken uitsluitend worden aangebracht op de kwalitei-
ten, die daarvoor in aanmerking komen. Er bestaat dus eenige overeenkomst met
de bestaande boter- en kaascontróle. De overheid bepaalt zich dus meer tot het
houden van een algemeen oppertoezicht. Met de werkzaamheden van het rijks-
toezicht werd belast collega J. Zweers.

Door het dagelijksch bestuur der gemeente Bergen, één der buitengemeenten
van den keuringsdienst, werd een poging gedaan om zich van den keuringskring
„Alkmaar" los te maken, en een eigen slachthuis met koelinrichting te stichten.
De Raad van Bergen ging hiermede echter niet accoord.

Gedurende het voorjaar en in den zomer werd het veelvuldig voorkomen van
paratyphusinfecties bij kalveren waargenomen. Niet minder dan 17 maal werd
de bacillus enteritidis Gartner gekweekt uit vleesch of organen van 8 graskal-
veren, 2 vette kalveren en 7 nuchtere kalveren. Van deze 17 waren 1 vetkalf en
4 nuchtere kalveren gewoon geslacht, 3 uit nood geslacht en 10 gestorven. Een
onderzoek naar het voorkomen van deze bacillen in de wei van de zuivelfabrieken,
waarmede bij enkele veehouders de kalveren werden gevoerd, gaf een negatief
resultaat.

Levende cysticerci kwamen voor bij 1 rund, 1 pink en 2 graskalveren, verkalkte
exemplaren bij 10 runderen en 4 graskalveren.

Tuberculose kwam voor bij 24.88 % der runderen, 14.41 % der pinken boven
i jaar, 0.89 % der vette kalveren, 2.71 % der graskalveren, 5.08 % der varkens,
°-57 % der bokken en geiten en 0.05 % der nuchtere kalveren.

Bacteriologisch onderzoek werd verricht bij 16 paarden (5 gevallen positief,
4 met cadaverbacillen en 1 met coli), 39 runderen (1 positief, colibact.), 44 kalveren
(10 positief, alle bacillus enterit. Gartner), ii nuchtere kalveren (7 maal Gaktnek,
4 maal coli), 129 varkens (34 positief, 18 vlekziektebacillen, 13 coli, 1 suipestifer,
i parteurella, 1 cadaverbacillen), 1 geit (cadaverbacillen).

Na aftrek van de reeds in de begrooting opgenomen en uitgekeerde winst bleef
een bedrag over van / 13.430.42, welk bedrag voor extra afschrijving is gebruikt.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 89 runderen, 1 graskalf,
12 vette kalveren, 35 nuchtere kalveren, 23 paarden, 37 varkens en 6 schapen.
Positief waren 4 runderen (mastitis, metritis, peritonitis met coccen, abscesbuik-
holte met coli, retentio secundinarum met coli, emphysemateuze vrucht met
Gartner) één vetkalf (pneumonie met bipolaire bacillen), 11 nuchtere kalveren
(2 met polyarthritis-coli, een geval met enteritis-Gartnerbacillen) en 5 varkens
(met vlekziektebacillen).

Finnen werden aangetroffen bij 155 runderen (2.15 % der runderen) en 6 gras-
kalveren (3.77 %) ; in levenden toestand kwamen zij voor bij 27 runderen en
i graskalf.

Tuberculose kwam voor bij 6.41 % der runderen, 0.05 % der vette kalveren,
3i99 % der varkens, 0.14 % der paarden, 0.39 % der geiten, en 0.63 % der gras-
kalveren.

Echinococcosis werd opgemerkt bij 0.66 % der runderen, 2.79 % der varkens,
4.12 % der paarden, 0.39 % der geiten.

Naar de ,,Vee- en Vleeschhandel" al herhaaldelijk in zijn rubriek ,,Van over de
grenzen" heeft medegedeeld, begint in Noord-Amerika zich een nieuwe vleesch-

verkoopmethode in te burgeren en blijken ook in Engeland winkeliers daarmee te
beginnen.

In Amerika is de slager vooral vleeschverkooper, slacht hij dus zelf bijna niet
meer. Hij ontvangt het noodige vleesch van de z.g. „packers", de vleeschmag-
naten, en behoeft het nu alleen maar pasklaar te maken voor zijn klanten. De
nieuwe methode bestaat nu daarin, dat deze „packers" ook nog het uitsnijden uit
de handen van de slagers nemen, en deze laatsten dus al het vleesch al uitgesneden
en verpakt thuis krijgen. De slager is dus dan niets meer dan vleeschdistribueerder.
Een zekere vakkennis is niet meer zoo noodig.

Deze vleeschverkoopmethode is mogelijk geworden door de snelvriesmethode.
Al de verpakte stukken vleesch worden n.1. onmiddellijk na het slachten van het
dier klaargemaakt en dan zoo snel mogelijk bevroren. In bevroren toestand worden
deze stukjes dan verzonden. De ,,Dry-Ice-C.orporation", een maatschappij, die
zich vooral bezig houdt met het bevriezen door middel van droog ijs (koolzuurijs)
heeft b.v. op de snelviiescongressen, te Chicago en New-York gehouden, door een
proefinstallatie stukken vleesch van c.M. dikte in 14 minuten laten bevriezen.
De moeilijkheid voor de huisvrouwen bestaat nu hierin, dat men de bevroren
portie\'s op een geschikte wijze laat ontdooien, dat b.v. zoo min mogelijk vleeschsap
verloren gaat.

Nu het mogelijk is vleesch in uitgesneden toestand te bevriezen en te verzenden,
is het een kleine stap verder dergelijke portie\'s tevens al te verpakken. Zoo heeft
b.v. de Liverpool Refrigeration Co. Ltd. dergelijke vleeschstukken in een cello-
phaanomhulling verpakt en in pekeldichte, speciale houders gebracht, zoodat
het vleesch niet direct met den pekel in aanraking komt en toch wordt bevroren.
Bij een begintemperatuur van 17° C. werden varkensworsten, varkenslever, cote-
letten met been, enz. in 30 minuten geheel bevroren en verzendklaar gemaakt.

Ofschoon deze geheele vleeschverkoopmethode nog in de kinderschoenen staat,
verwacht men er zooveel van in de toekomst, dat een der grootste packers in Noord-
Amerika in een groot aantal van zijn fabrieken de vcreischte vriesinstallatie\'s
heeft laten aanbrengen.

Naar een bericht uit Purmerend luidt, heeft een commissie, bestaande uit de
voorzitters der commissie\'s van toezicht op de vleeschkeuringsdiensten in de Zaan-
streek en te Edam, Purmerend, Broek in Waterland en de Rijp, een onderzoek
ingesteld inzake de mogelijkheid der oprichting van een eigen verwerkingsinrich-
ting voor het onbruikbaar maken van vleesch cn vleeschwaren. Het resultaat
daarvan is, dat de commissie aan de gemeenten in bovengenoemde keuringskringen
een voorstel heeft gezonden, om te Purmerend een destructor op te richten voor
dit gebied, terwijl aan de centrumgemeente Zaandam, Edam, Purmerend, Broek
in Waterland en de Rijp voorgesteld wordt om door een gemeenschappelijke
regeling een publiekrechterlijk lichaam te vormen en wel het destructordistrict
Purmerend.

Donderdag, 18 Sept. j.1. vond te Helmond de opening plaats van het nieuwe
abattoir, hetwelk gelegen is aan den Deurnschen weg. Talrijke autoriteiten en ge-
noodigden waren bij deze plechtigheid aanwezig. De burgemeester herinnerde er
in zijn openingsrede aan, dat men oorspronkelijk een slachthuis zonder koelhuis
heeft willen bouwen, maar op advies van de gezondheidscommissie toch tot de
stichting van een koelhuis is overgegaan. De bouwkosten bedroegen in totaal
/ 500.000. Aan de inrichting is ook een ijsfabriek verbonden met een da\'gelijksche
capaciteit van 400 staven ijs.

De exploitatieraming vertoont, als gevolg van de hooge stichtingskosten, een
nadeelig saldo. Men venvacht echter, dat het nieuwe bedrijf zich reeds na 8—10
jaren geheel zal bedruipen.

Terwijl de commissie van overleg voor den vee- en vleeschhandel te Rotterdam,
vertegenwoordigende verschillende groepen van belanghebbenden, als slagers, gros-
siers, veehandelaren, enz. in een adres aan den gemeenteraad te Rotterdam adhacsie
heeft betuigd met het plan van B. en W. tot stichting van een nieuw abattoir en
veemarkt in Krälingen, werden in een vergadering van de afdeeling Rotterdam,
Schiedam en omstreken der Hollandsche Maatschappij van Landbouw nog al
enkele bezwaren geopperd tegen het nieuwe plan. Men vreesde n.1. dat vooral de
aanvoer van slachtvee van het spoelingsdistrict moeilijkheden zou opleveren en
meende daarom het gemeentebestuur er op te moeten wijzen, dat in elk geval
de af- en aanvoer goed geregeld zullen moeten worden.

B. en W. van Zaandam hebben bij den gemeenteraad een voorstel ingediend
op een terrein naast het bestaande noodslachthuis een slachthuis te bouwen,
waarvan de kosten zijn begroot op / 377.500.—, benevens / 96.500.— wegens
kosten der installatie. Deze centrale slachtplaats is berekend voor een gebied van
60.000 inwoners.

Behalve Zaandam zullen ook VVormerveer, Koog en Zaandijk van het slacht-
huis gebruik maken. Pogingen om nog andere gemeenten, behoorende tot den
.keuringskring Zaanstreek, tot aansluiting te bewegen, zijn mislukt. Men heeft
becijferd, dat het eerste bedrijfsjaar met.een verlies van / 12.000 zal eindigen. Dit
verlies zal geleidelijk afnemen en na 7 jaar langzaam overgaan in een stijgende
winst.

Sinds 15 Mei j.1. is de keuringsdienst te Nijkerk omgezet in een zuiver ambte-
lijken dienst. de Graaf.

Bevorderd, te Utrecht, tot Doctor in de Veeartsenijkunde H. S. Hofkamp, op
een proefschrift: Een vergelijkende studie van het kippen- en duivencoccidium.

De tweede Commissie (oeconomiese) van de Volkenbondsvergadering heeft
een resolutie aangenomen van 19 punten. Punt 12 is voor ons van belang; het
luidt ; „Het oeconomisch comité moet zoo spoedig mogelijk voltooien zijn werk-
zaamheden inzake de veterinaire politie, opdat door de aanneming van een inter-
nationale conventie op dit punt een atmosfeer van vertrouwen wordt in het leven
geroepen, die vergemakkelijken zal grootere vrijheid in den internationalen handel
in dieren en dierlijke producten". (N. R. Ct.) Vr.

landbouwbegrooting van 1931 een bedrag van / 75000.— als eerste termijn
uitgetrokken.

Als vervanger van Dr. Frenkel als Chef van de veterinaire afdeeling van
het Centraal laboratorium voor de Volksgezondheid is benoemd Dr. T. van
Heelsbergen, conservator aan het Instituut van Parasitaire- en Infectieziekten
te Utrecht.

No. 40 van het Berliner Tierärztl. Wochenschrift verscheen als Festschrift
der Veterinärmedizinischen Fakultät der Universität Leipzig, naar aanleiding van
het feit dat, 150 jaar geleden, de in 1774 door particulieren opgerichte Vee-
artsenijschool te Dresden door het koninkrijk Saksen werd overgenomen. Het
125 bladz. groote Festschrift begint met de geschiedenis van de Dresdener school;

tussen de tekst zijn verschillende foto\'s van de gebouwen en portretten van
hoogleeraren afgedrukt; verder bevat het 19 artikels over wetenschappelijke
onderwerpen van verschillende medewerkers. In de jaren na 1900 werd de
Dresden\'se school te klein en daar de noodige verbeteringen zeer veel geld zouden
kosten werd het denkbeeld geopperd die naar Leipzig te verplaatsen. Door ver-
schillende omstandigheden duurde het tot 1923 voor die verplaatsing geschiedde
en de „Veeartsenijkundige faculteit" aan de Hoogescliool te Leipzig werd opgericht.

Sedert eenigen tijd openbaart zich in het land- en tuinbouwbedrijf een hevige
crisis, die naar veler verwachting in ernst aanmerkelijk zal toenemen, lang zal
aanhouden en niet alleen voor genoemde bedrijven, maar ook voor de samen-
leving in haar geheel hoogst noodlottige gevolgen zal hebben.

Door het Prijsvrageninstituut, ingesteld door den Oranjebond van Orde. wordt
gevraagd :

Een beknopte, duidelijke en overtuigende uiteenzetting, in aangenaam leesbaren
vorm geschreven, van de huidige crisis in het land- en tuinbouwbedrijf, dm omvang
daarvan — nu en vermoedelijk in de naaste toekomst — en de fundamenteels beteekenis
van zoodanige crisis vcor de geheele sammleving.

Het Prijsvrageninstituut, ingesteld door den Oranjebond van Orde, noodigt
belangstellenden uit tot de beantwoording van bovenstaande prijsvraag.

Het Instituut stelt voor de beantwoording twee prijzen beschikbaar, onder-
scheidenlijk groot vijf honderd gulden en twee honderd m vijftig guldm.

De Commissie van Uitvoering van genoemd Instituut behoudt zich evenwel
het recht voor, wanneer de ingekomen antwoorden daartoe naar hare meening
aanleiding mochten geven, hetzij geen bekroning toe te kennen, hetzij slechts één
bekroning toe te kennen of wel de uitgeloofde gelden op andere wijze te verdeelen.

De antwoorden, welke niet onderteekend mogen zijn, noch op eenigerlei andere
wijze den naam van de(n) schrijver (ster) mogen verraden, moeten vóór den isten
Februari 1931 ingezonden worden bij den Secretaris der Commissie, den Heer
Ir, V. R. IJ. Croesen, Prins Mauritslaan 56, \'s Gravenhage.

Zij moeten worden ingezonden onder eenig motto en geschreven worden met
een andere hand dan die van de(n) schrijver(ster) of wel getijpt zijn. Zij moeten
vergezeld gaan van :

a. eene verzegelde enveloppe, dragende hetzelfde motto als bovenbedoeld, ert
bevattende den naam en het adres van de(n) schrijver(ster) ;

b. een gesloten enveloppe, dragende hetzelfde motto als boven bedoeld en be-
vattende het correspondentie-adres van de(n) schrijver (ster).

De beoordeeling geschiedt door de Commissie voornoemd of door de personen,
die zij daarvoor meent te moeten aanwijzen.

Nadat de uitslag van de beoordeeling zal zijn bekend gemaakt, met vermelding
van de onderscheidenlijke motto\'s, worden de niet bekroonde antwoorden aan de
betreffende correspondentie-adressen teruggestuurd.

De bekroonde antwoorden worden het eigendom van het Instituut. Dit zorgt
er voor dat de namen van de schrijvers(sters) van de bekroonde antwoorden, met
vermelding van den prijs, worden bekend gemaakt. Het zorgt er verder voor, dat
de bekroonde antwoorden — of althans het met den eersten prijs bekroonde ant-
woord — gedrukt worden en tegen lagen prijs in den handel gebracht of op andere
wijze verspreid worden.

De Commissie van Uitvoering van het Prijsvragen-
Instituut, ingesteld door den Oranjebond van
Orde,

P. H. J. Gassille, geplaatst te Pamekasan (tijdelijk belast met de functie
van Inspecteur, hoofd prov. veearts, dienst, Oost Java).

H J. Ch. van der Reest, ter beschikking gesteld prov. Oost Java.
J. L. G. J. van Gendt, geplaatst te Menado.

Dr. Raden Soeratmo, eervol ontslagen als gouv.-veearts wegens overgang
in dienst der gemeente Batavia.

Dr. W. Treffers, 8 maanden verlof naar Europa, ingaande 2 Aug. 1931.
B. Bonga, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,,

Met buitenlands verlof: P. Zijp.
Militair Diergeneeskundige Diëtist Ned. Indiê.

J. van Dulm, dirigeerend paardenarts ie klasse, eervol ontslag verleend als
Inspecteur van den Mil. Diergen. Dienst, met ingang van 2 Juli 1930.

Dr. J. M G. Niemans, bevorderd tot dirigeerend paardenarts ie klasse en
benoemd tot Inspecteur van den Mil. Diergen. Dienst.

Verslag van de veemarkt en het abattoir en den keuringsdienst van slacht-
dieren, vleesch en vleeschwaren te Amsterdam over het jaar 1929. [Door J. G.
A. Reeser], Amsterdam, Stadsdrukkerij, 1930. Gr. 8°. 36 blz.

Verslag van het openbaar slacht- en koelhuis te Roermond over het jaar 1929.
[Door Kerstens], Roermond, Electr. Drukkerij fa. L. Reyners, 1930. 8°. 18 blz.

De Konijnenfokker. Veertiendaagscli orgaan gewijd aan de belangen van nut-
en sportkonijnenhouderij. Jg. 1. Doetinchem, Uitg.-Mij. C. Misset, 1930.

Verslag van den toestand en de exploitatie van het gemeente-slachthuis en van
den keuringsdienst van vee en vleesch te Arnhem over het dienstjaar 1929. Arn-
hem, Electr. Drukkerij Van Mastrigt en Verhoeven, 1930. 8°. 29 blz.

O. E. Reed and C. F. Huffman, The results of a five year mineral feeding
investigation with dairy cattle. East Lansing, Agr. Exp. Station, 1930. 8°. 63
p. w. 25 pi.

G. L. A. Ruehle, Keeping qualities of butter. VI. VII. East-Lansing, Agr.
Exp. Station, 1930. 8°. 46 p.

Michigan State College. Agr. Exp. Stat. Techn. Bull. No. 102.
W. Herrod-Hempsall, Bee-keeping : new and old. Descr. w. pen and camera.
London, British Bee Journal, 1930. Gr. 8°. 2 vol. 1728 p. w. 3000 ill.

H. Botsford and J. E. Rice, Practical poultry management. 2d ed. London,
Chapman & Hall, 1930. 8°. 540 p. Sh. 13.6

H. Howes, Management of farm poultry with a view to profit. London, Chap-
man & Hall, 1930. 8°. 180 p. Sh. 10.6

Mainly Horses. Ed. by E. Rhys and C. A. Dawson Scott. Cheaper ed. Lon-
don, Appleton, 1930. 8°. 376 p. Sh. 3.6

W. L. Judy, Principles of dog breeding. Chicago, Judy Publ. Co., 1930. 8°.
118 p. w. ill. and diagr. 8 2.—

A. A. Eisenberg and M. F. Huntly, Principles of bacteriology. In fifteen
lessons. 5th ed. St. Louis, C. V. Mosby, 1930. Kl. 8°. 322 p. w. ill. and diagr.

Recommendations of the Bureau of Animal Industry on problems of livestock
production. Washington, Government Printing Office, 1930. 8°. 14 p.
U. S. Dept. of Agriculture. Misc. publ. No. 81.

E. W. Rogers Brambell, The development of sex in vertebrates. New-York,
Macmilian, 1930. 8°. 277 p. w. ill. and diagr. 8 4.—

R. Hegner and J. Andrews, Problems and methods of research in proto-
zoology. New-York, Macmilian, 1930. 8°. 541 p. w. diagr. S 5.—

E. S. Goodrich. Studies on the structure and development of vertebrates.
New-York, Macmilian, 1930. 8°. 867 p. w. diagr. (pt. col.) 8 10.—

F. W. Yeatman and M. C. Stienbarger, Rabbit recipes. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1930. 8°.

Grawert und Hiller, Buchführung für Aerzte, Tierärzte und Zahnärzte.
Wittenberge, Gebr. Bischoff, 1930. 4⁰. IV, II, II, 72, 150, 12 S, Formulare.

W. von Buddenbrock, Bilder aus der Geschichte der biologischen Grund-
probleme. Berlin, Gebr. Bornträger, 1930. 8°. 158 S. m. 8 Bildnistaf. M. 8.75
J. Meisenheimer, Geschlecht und Geschlechter im Tierreiche. Bd. 2. Jena,
G. Fischer, 1930. 8°. X 614 S. m. 291 Abb. im Text. M. 35.—

Jahrbuch für wissenschaftliche und praktische Tierzucht einschl. der Züchtungs-
biologie. i nter Mitw. von Armbruster, Gärtner, Golf u. A. hrsg. von der Deut-
schen Gesellschaft für Züchtungskunde. Schriftl. : J. Schmidt und E. Lauprecht.
Jg. 22, Tl. 1, 2. Hannover, M. & H. Schaper, 1930. Gr. 8°. 2 Tie.

Tl. 1. Allgemeine Tierzucht, Fütterungslehre, Hygiene, Grünland und Gross-
t\'erzucht.

Jahresbericht Veterinär-Medizin. Hrsg. von K. Neumann-Kleinpaul und O.
Zietzschmann. Jg. 49. (Berichtsjahr 1929). Hälfte 1, 2. Berlin, J. Springer, 1930.
4°. X 670 und VII 835 S. M. 114.

Deutscher Ve\'erinär-Kalender. Hrsg. in 2 Tin. von R. Schmaltz. Jg. 34. 1930
und 1931. Berlin, R. Schoetz, 1930. Kl. 8°. Je. 128 S. M. 1.80

W. Blendinger. Die Bedeutung der Spätreife für den Menschen (mit natur-
wissenschaftlicher Begründung aus Pflanzen- und Tierwelt). München, P. Müller,
1930. 8°. 201 S. M. 5.50

A. Fischer, Der Molkerei-Dampfkessel und sein Betrieb. 2te Aufl. Hildesheim,
Molkerei-Zeitung, [1930]. 8°. 158 S. m. Abb. M. 3.—

Erlanger Jahrbuch für Bienenkunde. Zur Förderung einer zeitgemässen Bienen-
zucht hrsg. von E. Zander. Bd. 8. Berlin, P. Parey, 1930. 4⁰. IV 127 S. m.
8 Textabb. u. 14 [eingedr.] Tab.

H. Prell, Die Pelztiere und ihre Zucht. Berlin, P. Parey, 1930. 4°. 30 S. m.
8 Textabb. M. 2.80

Aus : Die Grundfragen und Gesetzmässigkeiten der land- und forstwirtsch.
Zoologie. Bearb. von K. Friederichs.

O. Terp, Die Hühnerfarm. Mit Anh. für den Landwirt seine Hühnerhaltung
lohnend zu gestalten. 2te Aufl. Leipzig, Jachner & Fischer, 1930. Gr. 8°. 143 S.
m. 34 Abb. M. 4.80.

W. Kirsch und H. Hildebrandt, Die Silofutterbereitung nach dem Kalt-
gärverfahren. Berlin, P. Parey, 1930. 8°. 224 S. m. 21 Textabb. M. 12.—

E. Strümpfel, Praktische Edel-Pelztierzuclit. Anlage und Aufbau der Farm.
Hannover, M. & H. Schaper, 1930. 8°. 64 S. M. 2.80

A. Reitz. Apparate und Arbeitsmethoden der Bakteriologie. Bd. 1. 2te Aufl.
Stuttgart, Franckh, 1930. 4⁰. IV 84 S. m. 68 Abb. M. 2.20

Bd. 1. Allgem. Vorschriften, Einrichtung der Arbeitsräume, Kulturverfahren,
Färbeverfahren, Bestimmungstabellen.

K. Wagner, Rezente Hunderassen. Eine osteologische Untersuchung. Oslo,
J. Dybwad, 1930. 4⁰. 157 S. m. 36 Textfig. und 12 Taf. Kr. 16.—

A. Peter, Praktische Anleitung zur Fabrikation und Behandlung des Emmen-
talerkäses. 6te Aufl. Bern, IC. j. Wyss Erben, 1930. 8°. VIII 122 S. m. Fig.
und 15 Taf. M. 4.20

W. Barth, Versuche zur Abtötung der Dassellarven beim Rinde. Anwendung
von Vaseline, Schmierseife, Flit, Delicia, Dasselstäbchen und andern antiparasi-
tären Präparaten sowie das Anstecken der Larven. Inaug. Diss. Hannover. 1930.

K. Diedrich, Untersuchungen über den Blutzuckergehalt des Schweines. Inaug.-
Diss. Hannover. 1930.

J. Enneking, Quantitative Fluorescenzanalyse mittels kolorimetrischer, nephe-
loinetrischer und photometrischer Messmethoden. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

W. Hippmann, Ueber den Calcium- und Phosphorgehalt des Blutserums bei
gesunden Rindern. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

J. Kopps, Vergl. Untersuchungen über die mikroskopische und kulturelle
Methodik zur Ermittlung pathologischer Viertel-, Einzel- und Gesamtgemelke
mit bes. Berücksichtigung verschiedener Färbemethoden. Inaug.-Diss. Hannover.

W. Stegemann, Das Blutbild Leukose-infizierter Hühner in den ersten 3 Mo-
naten nach der Infektion. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

A. Thiele, Untersuchungen über den Infektionsablauf und die Immunitäts-
verhältnisse bei der Infektion von Meerschweinchen mit Maul- und Klauen-
seuchevirus im Frenulum des Oberkiefers und im Hoden. Inaug.-Diss. Hannover.
1930.

D. Matt, Der Einfluss der Kälte auf den Blutzucker bei schilddrüsenlosen
Hunden. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

N. Hudjber, Ueber den Einfluss verschiedener Fütterung auf die Infusorien-
menge im Panseninhalt bei Wiederkäuern. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

F. Zott, Die Senkungsgeschwindigkeit der roten Blutkörperchen bei unseren
Haustieren. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

F. Brodinger, Untersuchungen über die Verwendbarkeit des Guttadiaphotes
bei Pferd und Hund. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

J. Pröll, Das Haarkleid der Honigbiene (Arbeiterin) und seine Veränderungen
bei gewissen erkrankten und bei von der Norm abweichenden Bienen. Inaug.-
Diss. Wien. 1930.

P. Yrjänäinen, Röntgendiagnostik der Trächtigkeit beim Hund. Inaug.-Diss.
Wien. 1930.

K. Amersin, Untersuchungen über den Einfluss der Gravidität und des Geburts-
vorganges auf den Blutzuckerspiegel bei der Stute. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

L. Siencnik, Die täglichen Schwankungen der Viskosität und Gefrierpunkter-
riiedrigung des normalen Rinderharnes. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

H. L. Lernau, Ueber die Einwirkung der Kohle und des Perhydrits auf die
Agglutinationsfähigkeit der Bakterien der Paratyphus-Enteritis-Gruppe. Inaug.-
Diss. Berlin. 1930.

W. Zumbaum, Untersuchungen über die experimentelle Maul- und Klauenseuche
der Schafe. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

T. Sulmann, Serologische Untersuchungen über Fleischfäulnis mit Hilfe der
Komplementbindung, Präzipitation und Agglutination. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

O. Rau, Versuche über die Wirkung einiger Herzmittel beim Rinde. Inaug.-
Diss. Berlin. 1930.

E. Thurmann, Die Behandlung des Eierstockes durch Abdrücken des corpus
luteum und die Beeinflussung des Brunstzyklus. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

H. Biggemann, Ein Beitrag zur Lokal- und Allgemeinwirkung des Tuberkulins
im gesunden und tuberkulösen Affen. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

W. Zippel, Untersuchungen über die Senkungsgeschwindigkeit der roten Blut-
körperchen im Zitratblut gesunder und kranker Hunde. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

B. Reinus, Ein metastasierendes Adenom der Schilddrüse mit schleimiger,
kolloider und fettiger Entartung beim Hunde nebst einer kritischen Uebersicht
über die bei den Haustieren beobachteten Strumen. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

W. Dieterich, Funktionsprüfung des Magens vom Hund nach subkutaner In-
jektion von Histamin. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

A. Sachse, Untersuchungen über das Erlöschen von Ivorneareflex, Hautreflex,
Atmung, Herzschlag und über den Verlauf der Rektaltemperatur bei geschlachte-
ten Tieren. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

W. Neumer, Ein Beitrag zur Erkennung der Leistungseignung des Rindes
mittels des Duerst\'schen Rippenwinkels. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

H. Uhlmann, Klinische Versuche über die Anwendung von Kohle (Carbo medi-
cinalis Merck) bei der Wundbehandlung der Haustiere. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

A. Müller, Untersuchungen über die im Drüsengewebe kranker Kuheuter vor-
kommenden Streptokokken und Mikrokokken. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

E. Lankes, Beobachtungen und Untersuchungen über den Einfluss der Stall-
haltung und Mast auf die Klauen des Schweines. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

E. Lautenbach, Die chromoskopische Magenfunktionsprüfung beim Hunde
mit Neutralrot. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

E. Nordmeyer, Die Beeinflussung der Zuckerverteilung auf Blutkörperchen
und Plasma durch Insulin und die Beziehungen zwischen Kohlenhydrat-Stoff-
wechsel und Wasserhaushalt. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930. du Buy.

Het Reichsgericht heeft beslist dat zonder toestemming van ouders of ver-
zorgers van een kind geen onderzoek mag worden ingesteld naar de bloedgroep
waartoe dat kind behoort. Het zou nl. gebleken zijn dat het onderzoek naar de
bloedgroep als bewijsmiddel nog onzeker en onbetrouwbaar is. (Miinch. Med. Woch.,
N. T. v. G. 1930, II, blz. 4493). ^Vr-

Onder het hoofd „Een jubilaresje" maakt het maandblad Dierenbescherming
melding van een kat, die bijna 25 jaren in het bezit is van een familie te Leiden.
Poes is ettelijke malen moeder geweest, het laatst 9 jaren geleden. Als eenige
ouderdomskenmerken worden wat minder vast ter been zijn en doofheid genoemd*

Verslag van de vergadering der Ned. Vereeniging v. Microbiologie te Leiden op
18 Januari 1930.

Teneinde na te gaan of door passage in het dierlijk organisme de B. C. G. zijn
virulentie wijzigt, werden collodiumzakjes met deze bacterie in de buikholte van
cavia\'s gebracht en, na eenigen tijd verblijf, daaruit overgeënt in de testikel van
andere. Verandering van eigenschappen was niet vast te stellen. Vervolgens werden
3 tweelingparen geiten behandeld met B. C. G. en na 3^—5 maanden besmet
met bovine tubercel-bacillen. In één der proeven had de behandelde geit veel
minder tuberculeuze afwijkingen dan het contróledier, in de beide andere gevallen
was geen verschil te zien.

Toediening van B. C. G. per os gaf bij cavia\'s geen immuniteit tegen daarop
volgende intraperitoneale infectie met zeer geringe hoeveelheid tubercel-bacillen.

Dertien kinderen uit besmet milieu, van 3 dagen tot 9 maanden, werden be-
handeld volgens Calmette en Guérin. Zij kregen geen koorts, de gewichtscurve
verliep ongestoord ; tuberculose is bij geen der kinderen vastgesteld. In de
eerste of tweede maand ontstond op de injectieplaats een infiltraat, dat bij 6
van de 10 gevallen tot abscedeering overging.

Van Loghem en Vedder : Een nieuw type of een door den bacteriophaag versterkte
eigenschap.

Sonnenschein had opgemerkt, dat indien men typhusbacteriën samen met
hun bacteriophaag kweekt, deze stammen haemolytische eigenschappen verwerven.

v. L. en V. hebben de proeven van S. herhaald en bevestigd, maar kwamen
tot het besluit, dat hier niet haemolyse, maar haemodigestie in het spel is en dat
niet sprake is van experimenteele mutatie of regressie, maar van de tijdelijke
versterking van een reeds aanwezige eigenschap, die alleen tot uiting komt, zoolang
de bacteriophaag voorhanden is.

Den Dooren de Jong : De bacteriophaag van Bac. megatherium ; een product
van de levende bacteriecel.

In 1925 is voor de eerste maal door Söhngen en Grijns het verschijnsel der
bacteriophagie beschreven bij een sporevormende bacterie. Den Dooren de Jong
heeft nu een dergelijke phaag gebruikt om de strijdvraag omtrent het wezen der
bacteriophage stof tot oplossing te brengen. Hij isoleerde B. megatherium uit
tuinaarde, verhitte de sporevormende cultuur gedurende 5 minuten bij ioo° C.,
waardoor alle latent aanwezige phaag, die tussclien 60 en 75° C. wordt vernietigd,
uitgeschakeld was en kon uit de hieruit gegroeide cultuur een filtreerbaar lytisch
principe afzonderen, dat alle eigenschappen bezat van de bacteriophaag van
d\'Hérelle. Met deze proeven meent schr. te hebben bewezen, dat de opvatting
omtrent de microbieele natuur van de bacteriophaag onhoudbaar geworden is
en dat mag worden aangenomen, dat deze is een product van de levende bacteriecel.

Een opsomming van aandoeningen bij mensch en dier, veroorzaakt door fil-
treerb&re smetstof en enkele beschouwingen daaromtrent.

Bevestiging, dat de vroeger medegedeelde waarneming bij rauwe melk (monsters
met korteren reductasetijd dan 3! uur bevatten meer dan een millioen bacteriën
per ccm.) ook geldt voor ,,stoomend gepasteuriseerde" melk.

Aldershoff : Onderzoekingen omtrent de oorzaak der encephalitis post-vaccina-
tionem.

vaccinale encephalitis en misschien ook bij andere acute aandoeningen van het
centrale zenuwstelsel een rol zouden spelen.

J. Smit : Onderzoekingen omtrent Sarcina ventriculi (Goodsir) en S. maxima
(Lindner). (Derde mededeeling).

Op grond van vorige proeven meende S. te moeten aannemen, dat de vorm
waarin Sarcina in de natuur voorkomt niet de pakketvorm kan zijn, welke weinig
weerstandbiedend is tegen schadelijke invloeden. In verdere onderzoekingen is.
het niet gelukt de vermeende vorm direct aan te toonen.

In navolging van vroegere onderzoekingen zijn mineraalwateren uit 7 verschil-
lende bronnen aan een kwantitatief bacteriologisch onderzoek ondeiworpen.
In één monster Spa-water en twee monsters Victoria trof men een abnormaal
hoog kiemcijfer aan. Omtrent de aard der microörganismen wordt niets bericht.

Vergleichende Untersuchungen über die Haltbarkeit der Maul und Klauenseuche-
Virus in trockenem Zustand und unter anderen Verhältnisse. (Paul Schi.um-
precht : Münch. Tier. W.schr. Nr. 21 1929, S 298).

In enkele oriënteeringsproeven waren caviazooltjes, in buisjes met glycerine-
keukenzout in koelruimte in donker bewaard, na 91 dagen nog infectieus ; in buisjes
boven kaliloog in koelruimte na 168 dagen nog virulent. De eigenlijke proeven gaven
als resultaat, dat cavia-blaarwand boven K. O. H. en in \'t donker virulent blijft :
in koelkamer 760 dagen, bij 22⁰ 249 dagen en bij 37⁰ C. 125 dagen. Aan de
lucht gedroogd, blijft het bij kamertemperatuur 11 dagen infectieus. Blaarwand
in glycerine-keukenzout bewaard, behoudt in koelruimte 254 dagen zijn virulentie,
bij 37° ^c- 3 dagen.

Het virus in afschraapsel van zooltjes blijft in koelruimte 293 dagen levend,
bij 37⁰ C. 2 dagen; gepulveriseerd virus in koelruimte 568 dagen, bij 37⁰ C. 44 dagen
(dit laatste uitgevoerd met het oog op het vinden van een „infectie-eenheid").

Die Resistenz des Maul- und Klauenseuche-Virus gegenüber den Strahlen der
Quarzlampe, des Sonnenlichts und der Solluxlampe, sowie der Einflusz der Be-
strahlung auf den Ablauf der Maul und Klauenseuche-Infektion beim Meerschwein-
chen. (K. Trautwein : Archif. für Wissensch, u. Prakt. Tierheilk. 60 Bnd. 2 Hft.).

De doodende werking van het zonlicht op virus moet men toeschrijven aan
de ultraviolette stralen en niet aan warmte, daar de smetstof in den winter ook
binnen 2 x 24 uur gedood wordt.

De virulicide kracht van kwartslicht werd in navolging van Galloway en
Eidinow nagegaan. Allereerst op blaarlymphe van cavia. Afstand der kwarts-
lamp minstens £ M., zoodat de temperatuur (20—25⁰ C.) van geen beteekenis is.
Lymphe verdund 1 : 50 met physiol.keukenzoutopl. is in 5—10 min. steriel ;
2 druppels pure lymphe echter na 60 min. nog niet. Cavia-, runder- en varkens-
blaarwand is ook niet met zekerheid binnen 60 min. kiemvrij te maken.

Zonlicht in Augustus (temp. 33—40°) doodt het virus in verdunde blaarlymphe
binnen 2j uur, in geconcentreerde lymphe niet in 2 uur en in blaarwand in 2\\ uur
niet met zekerheid. Na passeeren van gewoon glas wordt zonlicht evenals kwarts-
licht onschadelijk voor virus.

Warmtestralen (van Solluxlamp) van 36—40° doodden de smetstof in lymphe
(verdund en geconcentreerd) en blaarwand in 60 min. in een deel der proeven.

Tot slot is de invloed der ultraviolette- en warmtestralen op het ziekteverloop
bij de cavia nagegaan ; bestraling voor de infectie, meermalen gedurende de ziekte,
noch bestraling van de intracutaan geënte zolen heeft invloed op het ziekteproces ;
ook wordt het serum niet rijker aan immuunlichamen.

Filtration und Ultrafiltration des Maul- und Klauenseuehe-Virus. (Irmengard
Modrow : Zeitschr. Hygiëne und Infectionskrkh. 110 Bnd. 4 Hft. 1929).

Vooraf gaat een overzicht van filtratie en ultrafiltratieproeven van andere
onderzoekers ; bij al deze onderzoekingen is echter het bezwaar, dat geen grondige
voorfiltratie van de grovere deeltjes heeft plaats gehad. Modrow heeft virus-
lymphe van de drie verschillende stammen al of niet voorgefiltreerd bij kaïner-
temp. en verschillende druk door Berkefeld V, W. en N, Chamberland L 9—
L 13, silberschmidt-filters, Seitz asbest, ultrafilters van Zsigmondy en van
Bechhold gefiltreerd. Door Berkefeld V, W. en N passeert het A-virus bij
40 c.M. kwikdruk en 5 min. filtratietijd ; eiwit is in het filtraat volgens HELLERsche
proef aantoonbaar.

Berkefeld V is geschikt voor voorfiltratie ; geen merkbaar tegenhouden van
virus. Door Chamberland L 9—13, druk 76 c.M. kwik, 5 min. filtratietijd, pas-
seert alle virus ; eveneens door SiLBERSCHMiDT-filters bij 20—40 c.M. druk ; ook
door porceleintegels, volgens Bechhold-König en SEiTz-asbest. De membraan-
en ultrafijnfilters van Zsigmondy bleken in een groote serie proeven niet in staat
het virus tegen te houden.

Beter filtratievermogen hebben de ultrafilters, volgens Bechhold, waarbij
de poriën van een porceleinen tegel kleiner worden gemaakt door een oplossing
van ijsazijn-collodium en dit wel te sterker naar mate de oplossing meer collodium
bevat.

Na dubbele filtratie van viruslymphe door papier en Berkefeld V-kaars gaat
A-virus bij 76 c.M. druk nog net door 8 % filters, 8 % collodium in ijsazijn) en
niet door 9 %.

C-virus gaat onder dezelfde omstandigheden niet meer door 2 % filter ; is dus
grooter dan A. B gedraagt zich als C.

Scheiding van A uit mengsels is dus mogelijk door filtratie met 2.8 % filters.
Virus kan men in zeer groote verdunningen aantoonen ; de vloeistof wordt dan
gezogen door 7.5 % filter, de membraan gewreven en verent.

De grootte van het A-virus heeft men geconcludeerd uit de gemiddelde poriën-
grootte van het 8 % filter (blijkt volgens de ,,waterdoorlaatbaarheidsberekening"
16 /< /t te zijn). Ook passeeren goudsoldeeltjes volgens Zsigmondy met een
grootte van 15 /t fi niet de filters, waar A-virus nog doorgaat.

A is kleiner dan een haemoglobinedeeltje en grooter dan een lakmoesdeeltje
(of ei-albluminedeeltje), dus ongeveer 2—3 /\' fi.

Die Maul- und Klauenseuche der Ziege nach künstlicher Infektion. (K. Reppin :
Archif. f. Wissensch. u. Prakt. Tierheilk. 60 Bnd. 2 Hft.).

De kunstmatige infectie geschiedt door scarificatie van tandelooze rand of
tong ; zoo zijn 29 geiten ziek gemaakt. Op de entingsplaats ontstaan kleine blaren ;
de volgende dagen voelen de dieren zich ziek ; 4—6 dagen p. i. vindt men bij
een deel klauwblaren ; typisch verschijnsel is een rhinitis. Virus heeft men in het
bloed aangetoond van 15—92 uur p. i.

Natuurlijke infectie is éénmaal met succes beproefd. Reïnfecties met heterologe
stammen gelukten voor 100 %.

Na éénmalige infectie leverde de geit tegen de homologe stam serum met een
titer van 0.5.

Die Maul- und Klauenseuche bei Katzen. (K. R. Höve : Archif. f. Wissensch.
u. Prakt. Tierheilk. 60 Bnd. 2 Hft.).

Infectie der proef katten, meestal door scarificaties op tong; ook wel door
spuiting in de balzool. Met smetstof van rund en cavia waren katten bijna steeds
ziek te maken ; eruptie van mond-en klauwzeer in bek (tong en harde verhemelte),
aan zooibal en teenballen ; primaire blaar na 24—72 uur.

Duidelijker dan het exantheem wees het uiterlijk en het onwel bevinden der
dieren op de ziekte (dof haarkleed, matheid, geen eetlust, braken, diarrhee.

speekselen en conjunctivitis). Virus werd in het bloed gevonden van 18—120
uur p. i.

Serum van doorgeziekte katten bleek in de meeste gevallen immunisatorische
kracht te bezitten.

Enzootie de fièvre aphteuse chez le chien. (Bosselut (Marrengo) : Bulletin de
1\'Acad. Vét. de France. Dec. 1929).

Schrijver kreeg in behandeling een hond met koorts (40.5°), geen eetlust.
Onderzoek op Piroplasmose negatief. Na een paar dagen blaartjes en roodheid
in bek. Nog drie honden uit de omgeving bleken dezelfde verschijnselen te
hebben gehad ; hadden nog blaartjes tusschen de teenen ; enkele dagen later
de eerste hond ook.

In de streek was sedert veertien dagen mond- en klauwzeer. Eigenaar van hond
heeft zijn koe op stal gezet, waar echter honden in en uitgingen. Twee weken
na de ziekte van den hond had de koe mond- en klauwzeer.

I. Transmission of foot and mouthdisease in rodents by contact. II. The spread
of loot and mouthdisease by rats, rabbits and bitds. (Beattie, Morcos and Peden :
Journal of Comp. Path. and Ther. 1928, p. 353).

Bij hun onderzoekingen hebben Beatti, Morcos en Peden vaak gevallen van
contactinfectie bij laboratoriumdieren opgemerkt en naar aanleiding daarvan
speciale proeven genomen.

Zij kregen bij cavia\'s na een samenhouden met zieke dieren blaartjes op tong
en lippen en na verwonding (scarificatie) ook aan pooten ; voedingsinfectie gelukte
slechts door wondjes in den bek.

Verdere proeven : met witte ratten ; infectie gelukte niet ; wel konden in enkele
gevallen na ruim een week cavia\'s ziek gemaakt worden door lymphe van de
entplaats of door een orgaanemulsie van de ratten, zonder dat deze verschijnselen
hadden vertoond.

Een groot getal wilde ratten werd per os en intradermaal virus toegediend ;
de helft van de met organen en been gevoerde dieren kreeg erupties op tong en
pooten ; ook enkele van de intradermaal geïnfecteerden reageerden. Overenting
op cavia\'s gelukte in een deel dezer gevallen. Konijnen bleken ook gevoelig, maar
voor voedingsinfectie is een scarificatie in den mond noodig.

Spreeuwen zijn intra-musculair besmet; bloed en faeces waren op 2en—7en dag
negatief. Twee vogels stierven na 3 dagen met erge diarrhee ; hun hartebloed
was positief.

Toediening van virus met pipet per os gaf geen verschijnselen, evenmin na
scarificatie der mondholte.

De onderzoekers kennen aan wilde ratten zeker een rol toe bij de verspreiding
der ziekte. Hun besmetting is zeer wel mogelijk, daar vechtverwondingen veel
voorkomen.

Essays de transmission experimentale de la fièvre aphteuse aux poules et aux
pigeons. (Fink : Revue génér. de med. vét. 1929, p. 291).

De positieve resultaten van Behla en Hobmayer, betreffende de overbrenging
van mond- en klauwzeer op kippen en duiven, kon onderzoeker niet bevestigen.

Intraveneuse inspuiting van viruslymphe bij de kip maakt het bloed virulent
gedurende 45 min. ; bij de duif 90 min.

Der Einflusz der Maul- und Klauenseuche aut die Zusammensetzung der Milch,
insbesondere auf ihrer Fettgehalt. (Brandt : Archif. f. Wissensch. und Prakt.
Tierheilk. 60 Bnd. 2 Hft. S 149).

Schrijver heeft bij 6 runderen, die door kunstmatige besmetting zeer gering
ziek werden o. a. hoeveelheid der melkgift en vetgehalte der melk nagegaan. De
afwijkingen van normaal waren niet naar een bepaalde zijde ; wel was het vetge-
halte meestal verhoogd. Tien dagen na de infectie waren in de melk immuun-
lichamen aantoonbaar, na 20 dagen echter niet meer.

Het vaccin werd bereid van blaarwand van de eerste ziektegevallen bij een
uitbraak ; 0.3 gram blaarepitheel 10 c.c. physiol. keukenzoutopl. 0.2 c.c.
waterige oplossing met \'l_t deel handelsformaline (dus 2 °/₀₀ formaline).

In 1928 is de enting in de omgeving van Moskou toegepast. Drie dagen na het
eerste ziektegeval is men gaan vaccineeren. Er waren toen reeds 36 dieren ziek
en 50 nog vrij ; maar niet te isoleeren. De laatsten kregen 10 c.c. vaccin subcut.
Twaalf runderen kregen verschijnselen van mond- en klauwzeer (waarvan 7 reeds
gedurende de beide eerste dagen na de enting) ; bovendien bij enkele dieren blaar-
tjes aan de spenen, waarschijnlijk primaire blaren ; 36 dieren zijn vrij gebleven.

Als controle diende een stal van 100 runderen op het zelfde bedrijf, die niet
gevaccineerd werden en waarvan 96 dieren ziek werden.

Bij een andere ziekteuitbraak zijn 2000 steppenrunderen gevaccineerd ; enkele
als controle niet. Alleen van de laatste werd het meerendeel ziek. Drie weken na
de vaccinatie heeft men 109 dieren i. c. geïnfecteerd ; deze kregen alle locale
blaren. Van den 3oen—48en dag is bij enkele gevaccineerde dieren mond-en klauw-
zeer vastgesteld. Daarna moest de controle worden gestaakt.

Skomorohoff komt tot de conclusie, dat de methode Vallée geeft snelle
humorale immuniteit, echter voor slechts 30—48 dagen.

Essay d\'immunisation anti-aphteuse. (Donatien, Lestoquart et Plantureux.:
Revue gén. de méd. vét. 15 aoüt 1929, p. 449).

Aan het Institut Pasteur d\'Alger had men dikwijls last van mond- en klauw-
zeer onder de serumdieren. Daarom werd toegepast de immunisatie met het virus
Vallée. Per rund werd gebruikt 40 c.c., voor schaap en varken 20 c.c., op twee
plaatsen onderhuids gespoten. Op enkele kalveren heeft men de immuniteitsgraad
nagegaan. Twee dieren kregen ieder 20 c.c. formalinevirus, 1 dier 10 c.c. en 1 dier
5 c.c. op 6 verschillende plaatsen onderhuids. Na 67 dagen infectie door spuiting
van cavia-virus in het tongslijmvlies. Een kalf van 20 c.c. en dat van 5 c.c. kregen
locaal blaren ; de beide andere niets. Een niet behandelde controle reageerde sterk.

Maul- und Klauenseuche. Immunisierungsversuche am Meerschweinchen mit
der Vallée\'sche Formol.-Vakzine. (Helm : Zeitschr. f. Infkrkh., Parasit krkh und
Hygiene der Haustiere, Hft. 36. Bnd. 3).

Bereiding van het virus formolé : cavia\'s (48 uur p. i.) werden ontdaan van huid,
ingewanden en been. De overblijvende spier- en orgaanmassa van een dier
(J; 80 gram) werd gemalen, vermengd met 500 c.c. physiol. keukenzoutopl. en
5 °/oo formaline en 48 uur bij 20° C. bewaard.

In een proef kregen 60 cavia\'s 1 c.c., 0.5 c.c. of 0.2 c.c. van het vaccin ; bij de
infectie na 3 weken werden alle algemeen ziek ; slechts 2 dieren van 0.2 c.c. kregen
reactie op de entplaats alleen. Van 10 controles bleven 4 locaal. Het virus Vallée
werd nu 2 maanden in de ijskast bewaard, om de formaline meer te binden. Bij
een proef met 50 cavia\'s, die met 2 c.c. gevaccineerd en na 8, 14, 21 of 33 dagen
geïnfecteerd werden, generaliseerden alle op 3 na.

De immunisatie werd nog beproefd met stam I van Rjems en een revaccinatie
na 12 dagen ; het vaccin werd 43 dagen bij kamertemperatuur bewaard, alles
zonder de uitkomsten te verbeteren. Vergrooting der dosis tot 3 en 5 c.c. hielp
evenmin ; 10 c.c. was doodelijk. G. M. van Waveren.

Een 21-jarig infantiel meisje, dat nog niet had gemenstrueerd, leed reeds ruim
8 jaren aan microsporie. Uitwendige behandeling met allerlei daarvoor aange-
prezen middelen bleef zonder resultaat. Wegens het bestaan van defecten aan
het schedeldak, resten van zware rachitis, durfde Neuber geen röntgenstralen
toepassen. Wel diende hij ovariumpraeparaten toe, waardoor de menstruatie
eenige malen optrad en de schimmelziekte scheen te genezen. Na het staken der
behandeling bleven de menses weer weg en ontstond een recidief der parasitaire
haarziekte. Na hernieuwde krachtige , ,Hormogland"-therapie kwam daarna
spoedig blijvende genezing tot stand.

Augenschutzmittel „Corodenin" bei Bestrahlung mit Quarzlampenlicht. Jor-
danoff. D. T. W. No. 8. 1930.

Het corodenin in den handel gebracht door de firma Riedel, Berlijn, is een
waterige oplossing van het natriumzout van 8 — aethoxychynoline — 5 sulfo-
zuur met 2 °/₀₀ adrenaline en is met natrium tetraboraat geneutraliseerd.

De vloeistof zou de oogen tegen de nadeelige werking der ultraviolette stralen
beschutten. De mededeelingen in de ophthalmologische litteratuur gedaan, wijzen
erop dat het middel reeds verschillende malen als prophylacticum hierbij met
succes is toegepast. Daar het gebruik van brillen bij hond en kat tijdens de bestra-
lingen vaak groote bezwaren opleverde, heeft Jordanoff het corodenin ook bij
deze dieren aangewend vóór hij ze met de kunstmatige hoogtezon behandelde.
Wanneer hij de oogen der dieren niet beschutte, zag hij daarna optreden een vrij
heftige ontsteking van de voorste deelen van het oog. Er trad dan op een melk-
witte troebeling van het hoornvlies gepaard gaande met zwelling en roodheid
der coniunctiva. Wanneer hij evenwel vooraf enkele druppels corodenin had
ingedruppeld, dan traden na de bestraling de bovengenoemde oogveranderingen
niet op. Ook bij zichzelf heeft Jordanoff het middel aangewend om tijdens de
bestraling der dieren geen bril meer te moeten gebruiken en wel volgens hem
met succes. Veenendaal.

Experimenteller Beitrag zur Katzenskabies beim Menschen. Philadelphy en
Grimm. Wiener Klin. W.schr. 1930, 10, blz. 302.

In Innsbruck heerschte in uitgebreide mate schurft onder de katten en in aan-
sluiting hieraan infecteerden zich een groot aantal menschen. Sehr, hebben van
dit materiaal gebruik gemaakt om nader te onderzoeken of de opvatting juist is
als zou de schurftmijt van de kat niet zelf een huidaandoening bij den mensch
kunnen veroorzaken, maar deze het gevolg zijn van een overgevoeligheid voor
.secretieproducten (speeksel) der parasieten.

Zij hebben daartoe een reeks proeven verricht op menschen. Geen der personen
bij wie op de huid waren aangebracht lapjes met zorgvuldig fijngewreven korsten
van schurftkatten, vertoonden afwijkingen. De overgevoeligheidstheorie kon
hierdoor dus niet worden bevestigd. Bij 9 andere personen werden niet-fijngewre-
ven korsten op de huid gebracht. Reeds 8 uur daarna trad ter plaatse jeuk op,
na 24 uur een omschreven dermatitis, typisch voor schurft. Bij 2 dezer proef-
menschen werden nooit mijten gevonden, maar bij de overige 7 wel, zelfs nog na
10 dagen. In één geval trof men parasieteneieren aan na 5 en in een ander na
10 dagen. Of de schurftmijt der kat zich in den menschenhuid kan vermenig-
vuldigen is hiermee evenwel nog niet uitgemaakt.

Studien über die pathogenen Anaerobier. II. Mitteilung. Agglutinatorisches
Verhalten von Rauschbrandbacillus und die Beziehungen zwischen ihm und Para-
rauschbrandbacillus. T. Konno en Y. Ochi. Journ. of the Japan. Soc. of Vet.

met de overige 62 gedroeg zich één der boutvuurstammen agglutinatorisch vol-
maakt atypisch. Het zou dus voor de bacteriologische diagnostiek noodzakelijk
zijn een polyvalent serum te gebruiken. Het monovalente immuunserum beschutte
tegen beide typen. Ook werd kruisgewijze immuniteit verkregen door cavia\'s te
behandelen met cultuurfiltraten van verschillende typen.

Voor het stellen van de diagnose : boutvuur of para-boutvuur-infectie kan niet
worden volstaan met de clinische symptomen of de waargenomen afwijkingen
bij de sectie. Onmisbaar is daarvoor het bacteriologisch onderzoek, waarbij vooral
van belang zijn de ketenvorming der bacteriën aan de oppervlakte der lever bij
cavia\'s, de vorm der kolonies in leveragar of op glucose-bloedagarplaten en de
ve;vloeing van gestold bloedserum. Agglutinatorisch gedragen zij zich specifiek

Zur Aetiologie der Psittakosis. G. Elkeles. Deutsche Med. W.schr. 1930, 15,
blz. 619.

Men dient scherp te onderscheiden de paratyphose der papegaaien, veroorzaakt
door een Salmonella van het type Breslau, welke slechts in sporadische gevallen
op den mensch is overgegaan (Nocard) en de eigenlijke psittacosis waarvan de
verwekker nog niet met zekerheid bekend is en die zeer besmettelijk is voor den
mensch.

Uitgaande van aan de laatstgenoemde ziekte lijdende papegaaien slaagde
Elkeles er in, zoowel met orgaanbrij als met de filtraten daarvan, bij gezonde
proefpapegaaien een typisch, doodelijk verloopend ziekteproces in serie op te
wekken. Ook kanarievogels bleken gevoelig voor het virus en konden als proef-
dier worden gebruikt. Bij één der spontaan besmette papegaaien kon uit ver-
schillende organen worden geïsoleerd een haemoglobinophiel staafje, veel over-
eenkomst vertoonend met de influenzabacil van den mensch. Schr. verwerpt
niet de mogelijkheid, dat deze bacil in aetiologisch verband zou staan met de
ziekte, omdat onderzoekingen van Happe er voor pleiten, dat de influenzabacil
de filterkaars passeeren kan.

Ueber den Erreger der Psittacosis. 1. Resch. Münch. med. W.schr. 1930 12,
blz. 484.

Bij 7 gevallen van psittacosis in Keulen is een uitvoerig onderzoek ingesteld
naar den aard van het oorzakelijk virus. Bacteriën, coccen of spirochaeten konden
als zoodanig niet worden aangewezen ; wel werden uit sputa herhaaldelijk pneumo-
coccen, streptococceu en influenzabacillen gekweekt, maar deze moesten als be-
geleidende microörganismen worden aangemerkt. De bloedculturen bleven in
alle gevallen steriel. Ook het onderzoek van lijkenmateriaal gaf geen resultaat.
Betere uitkomsten leverden infectieproeven, waarbij als proefdieren exotische
vogels werden gebruikt. Zoo stierven na enting met sputum, longweefsel en pa-
tiëntenbloed 6 vogels. Deze infectie kon door inspuiting van bloed en leverbrij
reeds tot de zesde passage op procfvogels worden overgebracht. In 11 gevallen
werd infectie tot stand gebracht met gefiltreerde organen en tweemaal ging de
ziekte over door de dieren te plaatsen in een besmette kooi. Aldus stierven bij
deze proeven 36 der 111 papegaaien aan een typische infectie. Het feit, dat niet
in loo % der gevallen ziekte optrad, meent R. te moeten toeschrijven aan de om-
standigheid, dat hij bij zijn proeven heeft gebruik gemaakt van in Europa gefokte
papsgaaien, terwijl verschil in individueele gevoeligheid, de veel gunstiger hygiëni-
sche verhoudingen in het laboratorium, dan bij het scheepstransport en de kunst-
matigheid der infectiewijze tevens een rol kunnen spelen. Hij meent, dat zijn
onderzoekingen hebben aangetoond, dat de psittacosis wordt veroorzaakt door
een filtreerbaar virus.

Bakteriologische Untersuchungen ueber die Psittakosis. Paul Hofmann en
H, Reineck. Berlin. tierarztl. W.schr. 1930, 15, blz. 225.

Van 25 menschen in Saksen, lijdend aan psittacosis, werd in 23 gevallen het
venepunctiebloed en in 2, letaal verloopende gevallen, het hartebloed en de or-
ganen in onderzoek genomen. Microscopisch onderzoek leverde geen onmiddellijk
resultaat. Uit het bloed van 11 patiënten daarentegen kon een reincultuur worden

gekweekt van het zelfde microörganisme ; uit het bloed en de organen der gestor-
venen groeide deze bacterie eveneens, hoewel niet rein. Papegaaien, geënt met
het bloed stierven na 2 uur tot 5 dagen ; in het bloed en de organen dezer dieren
vertoonde zich weer dezelfde bacterie.

De genoemde 11 patiënten waren geen van alle langer ziek dan 8 dagen ; bij
de 12 overigen, wier bloed geen cultuur opleverde, was meer dan 10 dagen ver-
loopen sinds het optreden der eerste verschijnselen. Het gefiltreerde bloed gaf
steeds negatieve uitkomsten. Het microörganisme was een kort, plomp gram-
negatief staafje, dat gelatine niet vervloeide en alleen groeide, indien de opper-
vlakte van de agar zeer vochtig was. Het vormde zuur en gas uit glucose, maar
niet uit lactose Met \'/₁₀ oogje cultuur op verschillende wijzen toegediend (ook
per os) gelukte het een opeenvolgende reeks papegaaien te infecteeren, waarna
de dood volgde. Ook het samenbrengen van gezonde papegaaien met op dergelijke
wijze besmette dieren had doodelijk verloopende infectie tot gevolg.

De ziekteverschijnselen der proefdieren had weinig karakteristieks, met name
trad slechts zelden braken of diarrhee op en nooit neusuitvloeing. Bij sectie ver-
toonden de sereuse vliezen bloedingen en weiden necrotische haardjes aangetroffen
in de organen en fibrineuse beslagen op lever en darmen. Pneumonie werd niet
gezien.

Subcutane of\'intramusculaire injectie der cultuur bij cavia en witte muis had
den dood tengevolge in 1 of 2 dagen.

Aangezien de cultuureigenschappen eenigszins doen denken aan die der para-
typhusgrocp, hebben sclir. kruisgewijze agglutinatie-proeven verricht met een
aantal Salmonellastammen. Hel resultaat was in alle gevallen negatief

Het serum van reconvalescenten agglutineerde de gevonden culturen tot ver-
dunning \'/_50U. Nog iets sterker reactie gaven de sera van papegaaien, die van
psittacosis waren hersteld. De onderzoekers meenen dat de door hen gevonden
bacterie in aetiologisch verband staat met de psittacosis.

Meiss (N. t. v. Geneesk. 1930, 1, blz. 2120) raadt deze methode aan : als dosis
wordt aangenomen 0.1 gram avertin (triboomaethylalkohol) per K.G. lichaams-
gewicht ; men krijgt dan in 30 % van de gevallen een volledige anaestesie. Schrij-
ver vindt deze dosis nog rijkelijk groot en de doseering naar lichaamsgewicht
onjuist, daar anaemiese en slappe en ook vette patiënten minder avertin noodig
hebben dan gespierde en normale ; de dosis is daardoor een kwestie van ervaring.
Het middel wordt opgelost in gedestilleerd water dat tot 40° verwarmd is (niet
hooger, daar dan dibroomacetaldehyde wordt afgesplitst, dat sterk darmprikke-
lend, zelfs doodelijk kan werken. Als proef wordt bij enkele c. c. van de oplossing
eenige druppels Congorood gevoegd, de kleur moet dan oranjerood worden ;
blauwe verkleuring wijst op ontleding en onbruikbaarheid der oplossing). De
oplossing wordt een kwartier voor de operatie als clysma gegeven ; de patiënt
slaapt na 5—15 minuten kalm in en ontwaakt na de operatie als uit de normale
slaap. Het is daarom vooral geschikt bij nerveuze patiënten. In kleine dosis is
avertin naar het schijnt onschadelijk. Voor volledige narcose moet aether, lachgas
of plaatselijke gevoelloosheid toegevoegd worden.

Tholen (N. T. v. G. 1930, I, blz. 2448) zegt, naar aanleiding van het artikel
van Meiss (waarin rectale anaestesie door avertine wordt aanbevolen), dat hij het
gebruik van avertine heeft gestaakt 11a onaangename ervaringen, moeilijkheden
bij de doseering en de bereiding der oplossing en de vele tegen aanwijzingen. Met
pernocton had hij (in meer dan 600 gevallen) nooit eenig onaangenaam verschijn-
sel. Men moet dat langzaam inspuiten, het inslapen geschiedt dan volmaakt rustig.
De nasiaap, die voor operatie-patiënten een groot voordeel is, kan door inspuiting
met coffeïne tezamen met zuurstof-toediening willekeurig worden beëindigd.

Prof. Hijmans van den Bergh schrijft in het N. T. v. G. (1930,1 , No. 23)
over angina pectoris. Een aanval van angina pectoris wordt veroorzaakt door
onvoldoende bloedtoevoer naar de hartspier.

Over het ontstaan van het symptomencomplex bestaan verschillende theoriën ;
verschillende autoriteiten nemen aan dat de pijn-aanval ontstaat, wanneer de
hartspier tot arbeid (samentrekking) wordt genoodzaakt bij een bloeddoorstroo-
ming die niet evenredig is aan de snelheid en de intensiteit van die contracties.
(Bij thrombose der kransslagaderen, die na den dood met zekerheid als oorzaak
der verschijnselen kan worden vastgesteld, neemt men ook hevige pijnen in de
hartstreek waar). Verschillende oorzaken kunnen een voldoende bloedtoevoer
naar de hartspier belemmeren ; in de eerste plaats komt in aanmerking sclerose
van de arteriae coronariae of van het aanvangstuk der aorta. Kleine oorzaken :
lichamelijke inspanning, loopen, psychiese aandoeningen kunnen dan een aanval
veroorzaken. Ook is het denkbaar dat bij een gezonde arteriewand maar bij een
gestoorde innervatie van het reguleeringsmechanisme de verwijding der arteriae
die bij spierarbeid tot stand moet komen, achterwege blijft. De prognose der
angina pectoris is daarom verschillend al naar de ziekte of de stoornis die er aan
ten grondslag ligt.

Deze besmetting geschiedt meestal door den bloedstroom, die de colibacillen,
dikwijls tezamen met streptococcus faecalis, uit de darm aanvoert. Opstijgende
infectie heeft vooral plaats uit het achterste deel der urethra, door de lymph-
banen. Voor infectie van het pyelum is, behalve bacillenaanvoer, noodig urine-
stuwing of trauma.

Naegeli en Gloor (Fol. Haematol., ref. van Posthuma in N. T. v. G. 1930,
I, blz. 2025) vermelden, naar aanleiding van een rondvraag aan eenige klinieken,
dat de levertherapie de beste van alle behandelingsmethoden is, maar toch niet
in staat de ziekte klinies en haematologies te genezen. De leverbehandeling moet
regelmatig worden voortgezet om geen recidive te krijgen. In 10 % der gevallen
had de therapie geen succes. Vrijburg.

Die Kiihlung von Fleisch. W. Tamm. Karlsruhe. Deutsche Schlaclithof-Zeitung
1930. No. 16, blz. 250.

Dit artikel is evenals het hieronder gerefereerde een verslag van een voordracht
gehouden in de vergadering van de Deutsche Kalteverein op 7 Juni 1929. Een
uitvoeriger mededeeling vindt men in een bijlage tot het Zeitschrift fiir die ge-
sammte Kalte-industrie. I)e schrijver vestigt er de aandacht op, dat tijdens het
afkoelen van vleesch tot koelhuistemperatuur een gewichtsverlies van ongeveer
5 % wordt waargenomen, terwijl dit verlies tijdens het bewaren grooter worat,
al naarmate daartoe de omstandigheden in het koelhuis medewerken.

Langs rekenkundigen, zoowel als langs experimenteelen weg stelt hij vast,
dat het verlies tijdens hel afkoelen kleiner kan worden gehouden, door het vleesch
snel af te koelen in een kouden luchtstroom, die zich met een snelheid van 2 M,
per sec. voortbeweegt, en waarin de relatieve vochtigheidsgraad tot 100 % kan
stijgen.

Voor het bewaren van vleesch ware ter vermijding van gewichtsverlies een tem-
peratuur te kiezen, van o tot i° C., terwijl de relatieve vochtigheidsgraad daarbij
op 85 % gebracht kan worden. Echter bij dit laatste dient men er voor te zorgen,
dat geen warme vochtige lucht in het koelhuis binnendringt (en geen warm
vleesch wordt ingebracht) ; anders volgt natuurlijk vochtig worden van het vleesch
met bacterieel bederf. Ook mag de lucht dan plaatselijk niet in rust zijn, want

dan zou spoedig een rel. vochtigheidsgraad van 100 % bereikt worden met
neerslag van vocht op het vleesch bij afkoeling van deze lucht.

Uit het bovenstaande volgt dat afkoelen en bewaren in gescheiden ruimten
moeten geschieden.

Schrijver meent, dat in de meeste Europeesche slachthuis-koelhuizen boven-
bedoelde omstandigheden niet in acht genomen worden, omdat de hoogere kosten
van deze snelle en diepe koeling ten laste der abattoir-exploitatie komen en de
baten (verminderd gewichtsverlies) ten voordeele der gebruikers. De eerste zouden
dus voor deze zaak geen belangstelling hebben en vele koelhuizen zouden daarop
niet zijn ingericht. Schrijver meent echter, dat zelfs vermindering van het gewichts-
verlies met i % de meerdere kosten van inrichting en koeling zou dekken.

Ik zou daarbij op de volgende punten willen wijzen. Bij de afkoeling van vleesch
van levenswarm (37° C.) tot buitenlucht-temperatuur heeft normaliter een ge-
wichtsverlies door waterverdamping plaats. Dit komt later aan de kwaliteit van
het vleesch ten goede (mooi vast bestorven vleesch). Koelt men zware bouten
snel af tot ongeveer 0° C., dan komt het voor, dat in het inwendige omzettingen
plaats hebben, waardoor dit vleesch een ongewenschte kleur, reuk, en consistentie
krijgt. Ir. T. nam slechts proeven met schapebouten. Zoolang hij geen gegevens
over rundervoeten overlegt, zou ikgroote voorzichtigheid in deze willen aanbevelen.

Het schijnt mij de vraag of, ook al zou het theoretisch geldelijk voordeeliger
zijn snel en diep in vochtige lucht te koelen, de kwaliteit van het aldus gekoelde
rundvleesch wel aan alle eischen zou beantwoorden. Alvorens ten deze kostbare
inrichtingen aan te leggen, vragen deze proeven om aanvulling met soortgelijke
met zware runderbouten.

Wie daarnevens den gang van zaken in onze slachthuis-koelhuizen kent, weet
dat op de uren van inbrengen en uithalen van vleesch het instroomen van veel
warme lucht niet te ontgaan is. Verhooging van het vochtigheidsgehalte der lucht
bij het aanwezige vleesch tot over het dauwpunt dreigt, wanneer de koelhuislucht
zelve reeds vochtig is. Of in zulke koelhuizen de relatieve vochtigheidsgraad der
lucht tot 85 % verhoogd kan worden, alweer zonder de kwaliteit van het vleesch
te schaden, schijnt mij op zijn minst twijfelachtig. Het is misschien mogelijk in
koelpakhuizen van groote firma\'s, die eenmaal volgeladen, gesloten blijven tot
zij op eens geheel worden geledigd.

Zeer zonderling doet het aan te lezen, dat afkoeling en bewaren niet in gescheiden
ruimten zouden plaats hebben; waartoe dienen dan de voorkoelhuizen? Dat
deze gemist zouden kunnen worden, wanneer zulke speciale snelkoelinrichtingen
worden gebouwd, ware te betwijfelen. Hoeveel vleesch overnacht op warme dagen
in onze voorkoelhuizen om des anderen daags mooi bestorven aan detaillisten
te worden afgeleverd, zonder in het koelhuis te komen. De temperatuur van het
voorkoelhuis 8 a io° C. is dan juist een zeer gunstige voor het normale rijpings-
proces, dat bij lager temperatuur wordt vertraagd ten nadeele van den consument.

Ondergeteekende juicht de onderzoekingen, vermeld in het hier gerefereerde
artikel toe, acht uitbreiding daarvan op grootere schaal dringend noodig, doch wijst
de plompe aanval op de bedrijfsleiding der slachthuizen af als ongemotiveerd
en een ontsiering van dit werk.

Einflusz von Temperatur und Feuchtigkeit auf das Bakteriënwachstum auf
gekühltem Fleisch. W. Schmid, Karlsruhe. Deutsche Schlachthof Zeitung, 25 Aug.
1930, blz. 253.

Een groot aantal proeven vormt den grondslag van dit artikel, dat als een
noodzakelijke aanvulling van het boven gerefereerde moet worden beschouwd.
In schoon ontworpen curven ziet men het verband tusschen :

3. aantal bacteriën dat per c.M-, op de oppervlakte van kleine stukjes vleesch
wordt aangetroffen. Zijn er 100 millioen of meer, dan acht de schrijver het vleesch
ondeugdelijk.

Schrijver meent, dat bij een koelhuistemperatuur van 4⁰ C. de relatieve vochtig-
heidsgraad van 75 tot 85 % kan worden opgevoerd Hij stelt dan echter terecht
den eisch, dat plaatselijk geen rustende lucht voorkomt en geen verhooging van
deze vochtigheidsgraad zich voordoet (openstaande deuren, inbrengen warm
vleesch, enz.).

Over het algemeen toont dit artikel .waaraan zeer veel arbeid ten koste gelegd
is, een heel wat voorzichtiger en kritischer aangelegde geest dan het voorgaande.

Untersuchung über die Ursache und Verhinderung der Verfärbung von Ge-
frierfleisch. Dr. Ing. R. Heisz. Deutsche Schlachthof Zeitung. Bnd. 30 (1930),
blz. 257.

Schrijver heeft opgemerkt, dat vleesch bevroren volgens Ottessen snel een
onaangename donkerbruine kleur aanneemt.

Analyse van dit verschijnsel bracht aan het licht, dat hier een omzetting van
haemoglobine in methaemoglobineplaats heeft door opneming van 0₂ uit de lucht.

Dit proces wordt beïnvloed door de sterke verlaging van den pH die bij in pekel
bevroren vleesch optreedt. Men neemt hier pH 3.97 waar (bij gewoon bevroren
vleesch pH 5.3). Om nu dit euvel te bestrijden, paste men het volgende toe :

1. Het vleesch werd ingepakt in gummi zakjes. Nu kwam er geen pekel bij
het vleesch. De kleur bleef goed, de houdbaarheid na ontdooien was iets minder,
daar men geen zout op zulk vleesch had.

2. Men bracht het vleesch in ruimten met onwerkzame gassen, CO vooral.
Zulk vleesch bleek zeer mooi en lang een goede kleur te houden.

3. Alkaliën werden aan de pekel toegevoegd. Ook hierdoor hield het vleesch
beter kleur.

Men krijgt bij het lezen van dit artikel den indruk, dat er nog wel een en ander
onderzocht mag worden eer men de gewone koeling van vleesch in de lucht, door
dien in pekel algemeen zou vervangen. Het hier gerefereerde werk is daarvan
een zeer goed voorbeeld.

Jaarboekje 1931. Aan de binnenlandsche adressen uit de naamlijst van het.
Jaarboekje 1930 zijn dubbele kaarten verzonden ten behoeve van mededeelingen
omtrent adresveranderingen enz.

De redactie van het jaarboekje zal het op hoogen prijs stellen wanneer alle
antwoord-kaarten (735) teruggezonden worden vóór 26 October a. s. Tot dien datum
toch is de machtiging no. 6 van kracht, waarbij reductie van porto\'s wordt
toegestaan.

Ook wanneer het adres etc. onveranderd is gebleven blijft terugzending der
antwoord-kaarten zeer gewenscht. De redactie heeft dan de zekerheid dat het
.adres, op de strook vermeld, goed is.

Vergezeld van zijn trouwen jachthond, rustig langs den weg
peddelend, op weg naar een patiënt, overkwam onze collega
Rutgers het droevig ongeval: een aanrijding met een tegen-
komende auto ; waarvan de hond de aanleidende oorzaak is ge-
weest. Bewusteloos weggedragen en naar het Diaconessenhuis te
Arnhem vervoerd, mocht het den medici niet gelukken eenige
verbetering in den toestand aan te brengen en overleed hij
Donderdag 16 October, zonder bij bewustzijn te zijn gekomen.

Geboren te Doesburg den 27sten Maart 1874, doorliep Rutgers
aldaar het voorbereidend onderwijs, zooals destijds regel was, om na
met vrucht het toelatingsexamen aan \'s Rijks Veeartsenijschool te
hebben gedaan, den 5den Sept. 1893 zijn studiën aldaar te be-
ginnen. Den 22sten Juli 1899 werd hem het diploma van veearts
uitgereikt en reeds kort daarop vestigde hij zich in Zetten (Gem.
Valburg).

Als zoon van een goed practicus — zijn vader had toentertijd
een groote praktijk te Doesburg — was het voor hem niet moeilijk
zich binnen enkele jaren een uitgebreide praktijk te verwerven.
Reeds in zijn studietijd had hij een voorliefde voor de kennis van
het exterieur van het paard en het is vooral het warmbloedpaard
geweest, waaraan hij zijn kennis en zijn liefde verpandde, gedurende
de dertig jaren, dat hij ter plaatse de praktijk uitoefende. Kort
na zijn vestiging te Zetten werd hij benoemd tot gemeente-veearts
voor de gemeenten Valburg, Heteren en Dodewaard, om den I3den
Juli 1907 tot plaatsvervangend districtsveearts te worden aan-
gesteld.

In 1922 werd hij benoemd tot keurings-veearts, hoofd van
dienst, door de bovengenoemde 3 gemeenten met Valburg als
centrum-gemeente.

Rutgers was een goed practicus, zijn diagnosen en vooral ook
zijn prognosen waren wel doordacht, bovendien was hij een uit-
stekend verloskundige. Geen wonder dat hij een gevestigden naam
kreeg en deze tot zijn dood mocht behouden.

Als mensch met zijn opgewekte, vroolijke natuur was hij bij
rijk en arm gezien en mocht hij zich in een uitgebreiden vrienden-
kring verheugen. De vergaderingen der Afdeeling Gelderland-
Overijssel bezocht hij niet regelmatig — het was moeilijk hem
van huis ergens heen te krijgen —; was hij aanwezig dan werd
door de jongere collega\'s gaarne naar zijn practische adviezen
geluisterd.

Zijn liefde voor het paard ,,met bloed", gaf kort na zijn ves-
tiging te Zetten den stoot tot de oprichting van de Vereeniging
„De Betuwsche Paardensport". Steeds is hij voorzitter van deze
Vereeniging geweest, die elk jaar een concours-hippique uitschreef
en nog dit jaar werd hij bij het 30-jarig bestaan dier vereeniging
warm gehuldigd door de voormannen der warmbloed-paarden-
fokkerij in de provincie Gelderland. Meermalen was hij jurylid
op keuringen en concourses en zeer veel heeft hij gedaan voor
de wederoprichting van het Geldersche Paardenstamboek en de
snelle uitbreiding die deze vereeniging in enkele jaren in de
provincie Gelderland heeft verkregen.

Vacantie nam hij nooit, zijn eenige afleiding was de jacht,
waarvan hij een groot liefhebber was en het fokken van eerste
klas jachthonden.

Wat kon hij glunderen, als hij met een eersten prijs thuis kwam
van een field-trial, waar hij met zijn zelf-gedresseerden en gefokten
hond vele kostbare exemplaren had verslagen.

Voor zijn lieve vrouw en zijn twee zoons beteekent dit plotseling
sterven een ontzettende beproeving.

Moge onze innige deelneming in hun smart, naast onze hulde
aan de nagedachtenis van onzen collega en vriend, hun eenigszins
tot troost strekken.

(Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht,
Directeur: Prof. Dr. H. M. KROON).

In een artikel over de beschadiging van het wegdek in het T.
v. D., 56ste deel (1929) heb ik er reeds op gewezen hoe de tegen-
woordige plaveisels door de kalkoenen, vooral de scherpe kalkoe-
nen, te lijden hebben. Bij de steeds grootere uitbreiding van asfalt-,
betumen-, hout-, en andere gladde bestrating, niet alleen in de
groote steden, doch ook in de kleinere en op het platteland, een
uitbreiding, die in verband met de opbrengst der wegenbelasting,
nog verder voortgaat, wordt steeds meer gezocht naar een hoefbe-
slag, waarop de paarden niet uitglijden en waarbij uitstekende
punten, in casu scherpe kalkoenen, niet noodig zijn. Het is ontegen-
zeggelijk, dat scherpe kalkoenen de paarden ook bij wintergladheid
de noodige vastheid in stand geven en het uitglijden voorkomen,
doch even zeker is het, dat het wegdek er erg veel door te lijden
heeft. De automobilisten zeggen wel eens, wij betalen de wegenbe-
lasting en vernielen de weg niet, de paarden bederven daarentegen
de plaveisels en betalen geen wegenbelasting. In alle landen wordt
getracht een beslag te vinden, dat het uitglijden voorkomt en het
wegdek niet aantast. Tal van methoden heb ik in den loop der tij-
den beproefd, doch er is nog geen afdoend goed beslag, dat algemeen
ingevoerd kan worden, zoodat een verbod van het gebruik van
scherpe kalkoenen mogelijk zou wezen.

De groote bladen, die van elke poging, om in dezen iets nieuws
te leveren, melding maken, deelden onlangs mede, dat in Noor-
wegen guttapercha- of rubberhoefijzers in den handel gebracht
werden, die daar veel werden gebruikt en vooral ook in Engeland
ingang begonnen te vinden. Ook aan ons instituut hebben wij
dergelijke rubberijzers trachten te krijgen, om deze in de praktijk
te kunnen toepassen. I)e firma Bax in Rotterdam bleek in staat
exemplaren te leveren, van nogal groote maat. Wij konden deze
goed aanleggen bij een werkpaard, wat het voordeel heeft, dat
hierbij van het beslag nog al veel geëischt wordt en fouten of be-
zwaren het eerst aan het licht komen.

De hoefijzers uit Noorwegen zijn van goede kwaliteit rubber en
op verschillende plaatsen door ijzeren plaatjes versterkt. Zij heb-
ben vrijwel den vorm van een gewoon hoefijzer en zijn in de takken
eenigszins beweegbaar. Om toch de takken zooveel mogelijk in den
goeden stand te houden, worden de uiteinden der takken verbonden
door een dunne ijzeren balk, die eenigszins doorgebogen is. Deze

balk wordt ingeklonken en door dien nu vlakker te kloppen of meer
door te smeden, kunnen de takken iets wijder of nauwer gezet
worden om het ijzer zoo goed mogelijk te doen passen. Daarom
wordt deze balk eerst bij het passen, dus in de smederij, aangebracht.
De dikte der gummiijzers is 18 m.M. en in toon-, zij-en verzenenge-
deelte gelijk. 12 Nagelgaten zijn aangebracht, de helft reservegaten,
de andere voor het gewone gebruik. De richting der nagelgaten
is niet, zooals dat bij een hoefijzer behoort, naar de richting van
den wand, doch allen zijn gewoon loodrecht geplaatst. Om de nagel-
gaten zijn in het rubber ijzeren plaatjes aangebracht, die echter
gescheiden zijn en dus geen groote stevigheid aan het ijzer geven.
In plaats van een gewone lip, is bij deze rubberijzers een door
ijzeren plaatjes versterkte kapvormige lip aangebracht, ter hoogte
van c.M., die doorloopt aan zij-en verzenengedeelte tot midden
aan het verzenengedeelte.

Deze kapvormige lip is onder een hoek aan den buitenrand van
het ijzer geplaatst, opdat die zooveel mogelijk bij het ondergelegde
ijzer tegen den wand komt te liggen. Een koud bijslaan van zulk
een kapvormige lip is natuurlijk onmogelijk.

Van deze ijzers zijn, zooals het behoort, voor- en achter- en lin-
ker en rechterijzers in den handel. De prijs van de 4 door ons ont-
vangen ijzers bedraagt /13.50. Zooals ik reeds mededeelde,
hebben wij deze vier ijzers ondergelegd en wel bij een betrekkelijk
licht trekpaard van Belgisch type, met vier sterke hoeven. Dit paard
doet geregeld dienst, meestal in stap, ook veel in draf, en loopt
steeds op den harden weg, dikwijls op straten met gladde plavei-
sels. Daarbij had het dikwijls last van uitglijden, vooral met de
achterhoeven.

Op 4 September, werd het paard beslagen en het bleek op de
gummiijzers goed te loopen, van uitglijden was geen sprake meer.
Reeds op 8 September was op te merken, dat aan een der voor-
hoeven een gedeelte van den buitenwand begon los te zitten en op
15 September begon het met dezen hoef kreupel te loopen. Bij
onderzoek bleek, dat door de beweging in de nagels, een deel van
den wand in het zijgedeelte had losgelaten en de nagels bij de be-
lasting van den hoef in de witte lijn tegen de hoeflederhuid drukten
en daar kneuzing en pijn veroorzaakten. Verder bleek een der
toonnagels afgebroken te zijn. De voorijzers werden afgenomen
en van 15—-22 September heeft het paard in den ziekenstal van het
Chirurgisch Instituut gestaan. Daar ook de andere voorhoef in
den wand wat geleden bleek te hebben, werden op 22 September
toen het paard niet kreupel meer liep, weer gewone voorijzers
ondergelegd en de proef alleen met de gummiachterijzers voort-
gezet. Op 29 September kwam het paard weer aan de hoef-
smederij omdat nu ook aan beide achterhoeven, zoowel aan binnen-
als aan buitenrand, stukken van den wand waren afgebroken, zoo-

dat de proef niet verder kon worden voortgezet uit vrees dat erge
brokkelhoeven zouden ontstaan, waaronder dan gewone ijzers niet
goed vast te nagelen zouden zijn. Verder werd tijdens het gebruik
waargenomen, dat het paard zich telkens streek, wat vroeger nooit
het geval geweest was. Ook kwam het af en toe voor, dat het paard
zich op het binnengedeelte van de nogal dikke en eenigszins uit-
stekende kapvormige lip trapte, de beleedigingen waren aan de
ijzers duidelijk merkbaar.

Wij hebben hier dus met de nieuwe gummiijzers geen succes ver-
kregen, al mogen deze dan ook het uitglijden voorkomen. De oor-
zaken van deze mislukking zijn verschillende fouten, die aan de
nieuwe ijzers kleven.

Vooreerst is een fout, dat de takken eenigszins beweeglijk blijven,
al zijn zij dan ook door ijzeren plaatjes versterkt en al zijn de uit-
einden door een ijzeren balk verbonden. Door deze beweging,
vooral om de lengte-as der takken, kunnen de nagels eenigszins
bewegen. Dit leidt licht tot afbreken van de nagels en bij de be-
lasting, vooral bij zwaar trekken, tot kneuzing van de hoefleder-
huid en afbreken van deelen van den wand, wat vooral het meest
zal plaats hebben bij paarden met mooie holle zolen, omdat daar
meer beweging mogelijk is dan bij een vlakken hoef. Het door ons
gebezigde paard, had, zoowel voor als achter, holle zolen.

Het geregeld gebruik dezer gummiijzers zal op den duur leiden
tot brokkelhoeven, en kan door den druk der nagels, als bij ons
paard, kreupelheid veroorzaken. Verder is een fout, dat de nagel-
gaten loodrecht staan. Door den nagel bij het onderleggen iets naar
binnen te buigen is misschien iets verbetering aan te brengen, doch
het is niet mogelijk de nagels behoorlijk in de richting van den wand
in te slaan, zoodat zij gemakkelijk te laag uitkomen. Een verdere
fout is de kapvormige lip, die onder een hoek op den buitenrand van
het ijzer is geplaatst. Deze hoek heeft de bedoeling de lip in zijn
geheel goed tegen den wand gelegen te krijgen. Daar echter bij
verschillende paarden de hoek van den wand met de zool zeer veel
kan verschillen, naardat de hoef steiler of vlakker is, zal, vooral
bij steile hoeven, het ijzer nooit zoo aangebracht kunnen worden, dat
de buitenrand van den wand komt op den buitenrand van het ijzer
De nagels kunnen dan onmogelijk in de witte lijn ingeslagen wor-.
den, waardoor weer brokkelhoeven gevormd worden. Dat de vrij
dikke eenigszins uitstaande kapvormige lip oorzaak kan worden, en
bij ons paard werd, van strijken en betrappen is reeds medegedeeld.

Wat de slijting van de gummiijzers betreft, deze is, voorzoover dat
in de weinige weken te beoordeelen is, niet erg groot.

Gaarne had ik ook nagegaan of de rubberijzers het uitglijden op
met sneeuw en ijs bedekte wegen voorkwamen en mijn plan was
de proef voort te zetten tot de winter intrad. De verkregen resul-
taten maakten dit echter onmogelijk.

Mijn conclusie uit deze enkele proefneming getrokken, moet dus
luiden, dat de gummihoefijzers in het algemeen geen toepassing
kunnen vinden. Misschien dat zij te gebruiken zijn bij rijpaarden,
die slechts weinig hebben te doen; bij tuig en rijpaarden die ge-
regeld dienst moeten doen, zou ik ze niet gaarne aanbevelen.

Van enkele smeden, die ook het nieuwe beslag hadden toege-
past kreeg ik bericht, dat ook door hen geen goede resultaten
waren verkregen.

Klaarblijkelijk is de fabriek in Noorwegen ook van andere
zijden op verschillende fouten opmerkzaam gemaakt. Aan een
stel gummihoefijzers van dezelfde fabriek, mij dezer dagen
toegezonden, zijn reeds verschillende verbeteringen aangebracht.
In plaats van de met rubber bedekte kapvormige lip is een gewone
ijzeren lip aangebracht, die koud tegen den wand kan worden
aangeslagen. Verder is ter versterking van eiken ijzertak, in plaats
van de afzonderlijke ijzeren plaatjes, een ijzeren plaat aangebracht
waarin de gaten geplaatst zijn, en die met een metalen plaat in
den toon, waaraan de lip bevestigd is, aan beide zijde dooreen
scharnier beweeglijk verbonden zijn. Wij krijgen dus eigelijk een
dun scharnierijzer, met een dikke laag rubber bedekt is, De tak-
ken hebben daardoor wat meer stevigheid gekregen, terwijl door
de scharnieren het ijzer achter wat verwijd of vernauwd kan
worden. De ijzeren dwarsbalk blijft bestaan. Verder hebben de
nagelgaten, die in de eerste ijzers loodrecht waren aangebracht
nu de richting van den wand gekregen.

Er zijn dus wel verbeteringen verkregen. Toch vrees ik, dat
een algemeen gebruik van deze ijzers, ook bezwaren zal opleveren.
Vooreerst is de ijzeren plaat in de takken nog te dun, zoodat
bij de sterke belasting, tijdens den arbeid, nog beweging in de
takken zal bestaan, wat het afbreken van nagels en afbrokkelen
van den wand tengevolge zal hebben. Verder zijn de nagels te
mager geplaatst, wat het laatste in de hand zal werken. Ook is
het model, vooral van de voorijzers, niet mooi, terwijl verder een
nauwkeurig passen evenmin als bij het gebruik van scharnier-
ijzers mogelijk zal zijn. Scharnierijzers worden wel bij nood ge-
bruikt, hier zou het blijvend zijn, wat zeker niet kan leiden tot
een nauwkeurig aangebracht hoefbeslag.

Het is een algemeen bekend feit, dat urticaria bij het varken,
veroorzaakt door de vlekziektebacil, een in den regel goedaardig
verloopend proces is ; zelden neemt men later bij het dier een
afwijking waar als gevolg van deze ziekte.

Een enkele keer is dit verloop echter niet zoo mild. Er treedt
dan namelijk een necrose (mummificatie of mortificatie) van de
huid op, welke in uitbreiding zeer kan wisselen. Stukken huid ter
grootte van een hand, en soms heele lappen kunnen afsterven.

Sommigen (Fröhner, Jensen) meenen nu, dat deze huidnecrose
eigenlijk geen kwaadaardig verloopend urticaria-proces is, maar
een bijzondere klinische vorm van vlekziekte (zgn. diffuse vlek-
ziekte-necrose), welke niet begint met de bekende vierkante of
rhombische prominente vlekken, maar met handgroote, onregel-
matig gevormde, vlakke en roode zwellingen, die langzamerhand
conflueeren. ^x)

^l) Beide soorten van vlekken zijn gedurende de hier dezen zomer heerschende
vlekziekte-epidemie waargenomen.

Deze vlekken worden daarna donkerder, violet tot bijna zwart
van kleur, later gevoelloos en koud en ten slotte hard en droog.
Daarna volgt het demarcatieproces, waarbij de huid wordt afge-
stooten.

Een enkele maal komt het voor, dat de geheele huid in necrose
is overgegaan. Van een dergelijk ernstig geval geeft bovenstaande
foto een goeden indruk.

Het betrof een ongeveer 65 K.G. zwaar varken, dat den I5en
September aan het slachthuis werd gebracht, ten einde daar te
worden afgemaakt. Het dier werd per as aangevoerd, en kon niet
meer staan, noch eten. Volgens den boer had het in Augustus aan
vlekziekte (urticaria) geleden, en was de tegenwoordige toestand
daarna langzamerhand ontstaan.

Zooals uit de foto blijkt, was het dier geheel bedekt met een
slechts aan den snuit, de ooren en het achterlichaam losgelaten
droog, hard, donkerbruin en leerachtig pantser, van zeer stevige
consistentie, zoodanig, dat het aan een steek met een greep goed
weerstand bood. Ook de hals was als het ware met een zeer hoogen
kraag omsloten. Op eenigen afstand maakte het den indruk, alsof
het dier met een zak was toegedekt. Zooals reeds is meegedeeld zat
dit huid-pantser ten deele nog aan het lichaam vast. Na het met
geweld afrukken der afgestorven huid bleef een vuile, etterende
vlakte over.

In het feit, dat de door Hutyra en Marek, en Fröhner in hunne
bekende handboeken geplaatste foto\'s niet een proces vertoonen
van de hierboven in beeld aangegeven uitgebreidheid, en zelfs in
het handboek van Joest hierover in het geheel niet gesproken
wordt, is de aanleiding tot deze korte mededeeling gelegen.

Verfasser beschreibt einen Fall von allgemeiner Hautnekrose bei einem Schweinc
infolge Rotlauf (erysipelas suis).

The author describes a case of general necrosis of the skin in a pig as a result
of swine erysipelas.

L\'auteur décrit un cas d\'une nécrose étendue de la peau chez un porc par suite
de rouget du porc. (erysipelas suis).

Een onderzoek naar de trekkracht en het arbeidsvermogen van Paarden in
Nederland, met behulp van het toestel van Prof. Visser.

Nadat men voorheen voldoende oordeel over de prestaties van een paard meen-
de te kunnen vormen uit de beoordeeling van het exterieur en de meening verkon-
digde dat het ,,type" voldoende waarborgen gaf, werden later op verschillende
concoursen e.d. verrichtingsproeven ingesteld. De sterke toename van het aantal
motoren eischte echter een vergelijking tusschen motor en dier.

Steding wees er terecht op dat het gebruiksdoel van het trek- en landbouw
paard in hoofdzaak bestaat uit het voorttrekken van lasten en landbouwwerk-
tuigen.

Het doel van mijn onderzoek is het medewerken aan het verzamelen van zooveel
mogelijk gegevens, welke het prestatievermogen van het paard kunnen beïnvloe-
de

Tevens zullen binnen bepaalde rassen die dieren moeten worden geselecteerd,
welke uitmunten in trekkracht, snelheid en arbeidsvermogen.

Naast het onderzoek op de trekkracht heb ik mij ten doel gesteld een op zooveel
mogelijk proeven gebaseerde meening te kunnen vormen omtrent de eventueele
praktische toepassing van het door Prof. Ir. M. F. Visser Directeur van het In-
stituut voor I.andbouw-werktuigen en gebouwen te Wageningen, ontworpen toe-
stel, de Rem-rosmolen.

De literatuurstudie begint met een korte bespreking van exterieuristische
beoordeeling en verrichtingsproeven.

Reeds P. Adam verkondigde ,,dat de beoordeeling van het paard steeds op
zuiver mechanische grondslagen gebaseerd moest zijn, en slechts met betrekking
tot bepaalde dienstverrichtingen mocht geschieden. Ook van Chelkowski merkte
op dat een paard niet alleen in rust en draf goed kon worden beoordeeld, ,.sondern
auch ganz besonders in der verlangten Dienstart des Pferdes entsprechenden Thdtigkeit,
denn einen richtigen Begriff vom Baue, von der Kracht und Leistungsfähigkeit eines
Pferdes bekommt man erst dann, nachdem man seine ganze Machine eine Zeit lang in
Bewegung gesehen hat."

Van de verrichtingsproeven in Nederland worden de resultaten besproken van
die gehouden te Venlo (1911), Stadskanaal (1916), Zevenbergen (1916), Groningen
(1921). De vereischte trekkracht varieerde van 50 tot 85 K G.

Het tweede gedeelte van de literatuurstudie bevat een beschrijving van de ver-
schillende proeven waarbij de trekkracht wordt gemeten met speciaal daarvoor
ontworpen toestellen.

Beginnende bij de proeven van Watt en Boulton, worden achtereenvolgens
besproken de Pferdendynamometer van Oscar Kellner (1897) de Hohenheimer
Dynamometer van Wolff, Sieglin, Kreuzhage en Mehlis en een „namaak
Hohenheimer Dynamometer" welke door Grandeau en Leclerc gebruikt werd
om de trekkracht benoodigd voor de Parijsche huurkoetsjes te meten. Voor as-
faltwegen was deze trekkracht slechta 20—21 K.G.

De onderzoekingen van Coli.ius en Oaine gaven een zeer grooten sprong in de
richting van dit onderzoek. Want door hunne uitgebreide proeven met velerlei
toestellen wisten zij in Amerika de belangstelling voor het meten van de trek-
kracht van het paard op te wekken. Uitgaande van de proeven van Watt constru-
eerden zij eerst de slede-dynamometer om via de „first dynamometer" de „first
large dynamometer" te komen tot de „second large dynamometer" welke gebouwd

\') Voor verdere illustraties, beschrijvingen van de verschillende toestellen en
de literatuurlijst, zij verwezen naar het proefschrift (uitgave H. Veenman &
Zonen, Wageningen 1929).

was op een Ford-truck en zich op eigen kracht kon voortbewegen. Voor de vele
wedstrijden (1926 : 188 proeven met 1550 tweespannen) werden reglementen vast-
gesteld, welke o.a. ook het diergeneeskundig onderzoek vóór en nä de proefnemin-
gen vastlegden. Helaas zijn omtrent de resultaten van dit onderzoek weinig ge-
gevens te verkrijgen. Het ,.record van Amerika" was in 1925 een trekkracht per
paard van 788 K.G. over een afstand van 8.38 M. en geleverd door een paard met
een eigengewicht van 839 K.G.

d. dat het haam goed gereinigd moet "zijn, niet te nauw en goed sluitend, op de
goede plaats aan den schouder aangelegd.

Deze dynamometerwagen is in 1927 en 1928 in Duitschland geimporteerd en de
resultaten bleven te Kreuz en Magdeburg ver onder de Amerikaansche.

Tänzer onderwierp den Dynamometer aan een ernstige kritiek en kwam tot de
slotconclusie : Das Problem, was offenbar bei der Konstruktion der Dynamometer-
wagen vorgeschwebt hat, den zu der Bestimming der Leistungsfähigkeit der Zug-
pferde beim Heben von Lasten erforderlichen, durch Rollen in wagerechte Richtung
verlegten Weg durch Montage auf ein fahrbares Gestell abzukürzen, darf als nicht
gelungen bezeichnet werden.

Naar mijn meening heeft de dynamometerwagen, ook al kan men de berekenings-
fouten elimineeren, alléén beteekenis voor het bepalen van de maximum trek-
kracht, dus over korten afstand (tot nu toe over ruim acht meter).

Dat deze proef alleen den doorslag zou mogen geven voor de beoordeeling van
een paard als werkpaard, vermeen ik ten zeerste te moeten betwijfelen. Als zoo-
danig zijn de Amerikaansche proeven dan ook van zeer weinig belang voor de
fokkerij. — Het groote nut van deze proeven ligt echter in de bijzondere belangstel-
ling, welke zij hebben gewekt, voor het taxeeren van een paard naar de innerlijke
waarde en niet meer zooals tot heden, uitsluitend naar het exterieur.

Deze maximum proeven kan men volgens Steding evengoed nemen, door
het laten trekken van een wagen op harden weg, door, uitgaande van een bepaalden
last, de vracht zoolang te verhoogen, totdat de paarden den wagen niet meer
vooruit kunnen krijgen.

Als laatste serie proeven worden die, genomen met kleinere trekkrachtmeters,
geplaatst tusschen trekboom en wagen, beschreven. Er worden genoemd Zähl-
dynamometer van Marin, Fränkelsche Dynamometer, Sac/(sehen trekkracht-
meter, die van Prof. Ehrenberg en ten slotte de Iowa Integrating traction Dyna-
mometer.

Deze toestelletjes bestaan als regel uit een ,.samen te trekken veer", terwijl de
afstand waarover zich de beide einden van de veer bewegen wordt geregistreerd
en zoodoende een curve wordt verkregen waaruit de geleverde trekkracht kan wor-
den berekend.

Al deze proeven hebben geleerd, dat het aantrekken van lasten, ook op goede
wegen buitengewoon veel inspanning vereischt ; is de last eenmaal in beweging,
dan is de te leveren trekkracht veel geringer dan in het landbouwbedrijf.

Voor het trekken van vrachten in het stadsbedrijf heeft het paard dus eene groote
reserve noodig voor het aantrekken, het voorttrekken over enkele slechte gedeelten
van den weg, alsmede voor het beklimmen van hellingen ; van het landbouwpaard
wordt in het algemeen een groote kracht geëischt bij het voortbewegen van land-
bouwwerktuigen, zonder veel schommelingen in de trekkracht.

De hooge trekkrachten, welke door Collins en Gaine gevonden worden voor
het voortbewegen van een vracht op asfalt, moeten, naar TäNzER vermeldt, worden
toegeschreven aan de moeilijkheden, welke de paarden ondervinden, om voor hun
voeten voldoende steunpunten te vinden, ten einde zich af te zetten. Daarnaast

zal ook de toestand van den asfaltweg een groote rol spelen, daar ook mij herhaal-
delijk klachten bereikten over de asfaltwegen in mijn woonplaats ; gedurende
de warme zomermaanden schijnt de morphologische toestand zich dusdanig te
wijzigen, dat het asfalt als het ware dik-vloeibaar wordt, waardoor de wielen een
grooten wrijvingsweerstand hebben te overwinnen ; bij regenval schijnen deze
wegen een zuiging te veroorzaken, welke de benoodigde trekkracht verhoogt.

Om te kunnen onderzoeken in hoeverre dit moeilijk „vastenvoet krijgen"
de benoodigde trekkracht verhoogt, moet men de wielen op asfaltbanen laten loopen
en de paarden op een loopbaan laten trekken, welke ruw gemaakt is.

Het spreekt wel van zelf, dat de hooge trekkracht voor het in beweging brengen
van een wagen slechts voor een deel moet worden toegeschreven aan het feit,
dat de wrijvingscoëfficiënten uit rusttoestand grooter zijn dan in beweging. Hoofd-
zaak zal wel zijn de zoogenaamae massawerking d.w.z. de kracht, die noodig is, om
de massa van snelheid nul op de gewenschte snelheid te brengen. Deze hangt dus in zeer
sterke mate ai van de wijze van aantrekken.

Als resultaat van de nieuwere onderzoekingen, kan gezegd worden dat de be-
vindingen van Wüst (1880) bevestigd worden en de trekkracht van een paard,
in stap, ligt tussehen 50 en 100 K.G.

De meening van Weiss, dat paarden met een gemiddeld gewicht van 350 tot
570 K.G., op harden bodem bij achturigen werkdag een trekkracht kunnen leveren
van 65—75 K.G. wordt vrijwel algemeen gedeeld.

Hoofdstuk II omvat een beschrijving van het toestel waarmede schrijver de ver-
schillende proeven heeft genomen.

Prof. Visser gaat uit van een gewonen rosmolen, waarbij de klok draait om een
holle gietijzeren as. Hij laat met behulp van dezen rosmolen een gewone smeed-
ijzeren riemschijf in beweging brengen, die voor de helft omspannen wordt door
een riem, welke vroeger met behulp van twee schroefbouten, maar in den laatsten
tijd door middel van een hefboom met schuifgewicht, meer of minder zwaar, tegen
de schijf wordt gedrukt.

Aldus kan men met behulp van deze „remschijf" het paard arbeid laten ver-
richten, welke arbeid men zou kunnen bepalen door de trekkracht aan den trek-
knuppel te meten met behulp van een veerunster.

De ontwerper heeft een iets gecompliceerder methode bedacht, waardoor echter
het resultaat verkregen wordt, dat de krachtsbepaling buiten de loopbaan van
het paard en naast de rem, tot uiting komt. Hij verkrijgt dit, door gebruik te maken
van een hydraulischen trekkrachtmeter gelegen op den rosmolen. Het paard trekt
door middel van een kabel gaande over een éénschijfsblok aan het einde van den
trekboom, aan de zuigerstang van dezen trekkrachtmeter, waardoor de vloeistof
tussehen deksel en zuiger onder druk wordt gebracht.

Inplaats van nu den druk in de vloeistof daar af te lezen, bijvoorbeeld met een
manometer, verbindt hij deze ruimte door middel van een buisleiding, gaande,
met behulp van een glan door de holle as van den rosmolen en onder den grond
door, naar de plaats van de rem, en leest den druk dan af in een staande buis.
Om de hoogte van deze peilschaal niet te groot te moeten maken en toch ook den
diameter van den zuiger niet te overdrijven, zijn in den tegenwoordig gebruikten
trekkrachtmeter twee zuigers achter elkander op dezelfde zuigerstang aange-
bracht. Het gezamenlijk oppervlak dezer beide zuigers in dm² vermenigvuldigd
met de hoogte van de vloeistof in het peilglas (p), gemeten boven het midden van
den zuiger in dm geeft de trekkacht in kg aan.

Door het nulpunt van de schaal te plaatsen op gelijke hoogte als het hart van
den zuiger, en de verdeeling zoo te maken, dat één deelstreep gelijk is aan 1 : het
oppervlak, kan men de trekkracht direct in kg aflezen.

Aangezien hier nu eenmaal twee zuigers achter elkander zijn aangebracht,
heeft Prof. Visser achter het peilglas een draaibare kolom met drie schaalver-
deelingen geplaatst, zoodat behalve de beide zuigers tegelijk, ook de kleine en
groote zuiger afzonderlijk gebruikt kunnen worden.

Daar een paard, dat voor het eerst in een rosmolen moet werken, bijvoorbeeld
tot het aandrijven van een dorschmachine, bijna steeds moeilijkheden zal geven
bij het aanzetten, is het noodig erop te wijzen dat dit verschijnsel zich hier niet
voordoet, en wel omdat een kleine lichte remschijf gebruikt wordt. Reeds werd
vermeld, dat de groote trekkracht bij het in beweging brengen van een zwaar be-
lasten wagen grootendeels moet worden toegeschreven aan de massawerking. De
beteekenis daarvan valt hier bijna geheel weg, omdat de wel zware klok met bijna
geen snelheid loopt, en de wel snelloopende remschijf bijna geen massa bezit.

Teneinde het bezwaar te ondervangen, dat het paard door het rondloopen in
een kleinen cirkel gehinderd zou worden in de uitoefening van zijn trekkracht, is
in plaats van de in de praktijk gebruikelijke trekboomlengte van 3.50 m, deze
gebracht op ongeveer 5 m en later op ^ 8 m, welke lengte zóódanig is gekozen
dat de loopbaan waarover het paard zich beweegt 30 respectievelijk 50 m was.

Komende tot de eigen onderzoekingen wordt opgemerkt, dat van de tot nu toe
bekende proeven geen of zeer weinig publicaties verschenen waarin betrouwbare
mededeelingen, omtrent de verhouding van de physiologische toestand vóór, ge-
durende en na afloop van de proefnemingen, waren verwerkt.

Omdat de methode van onderzoek van veel beteekenis is voor het beoordeelen
van de verkregen resultaten, wordt deze voor alle opnamen nauwkeurig beschreven.

Voor deze eerste proefnemingen was het toestel opgesteld in een weide van de
I.andbouwhoogeschool te Wageningen. Het terrein was vlak en de omgeving
rustig, terwijl door het aanbrengen van een dunne laag grintzand een goede loop-
baan werd verkregen.

De trekboom was nog niet verlengd, zoodat het midden van de loopbaan een
omtrek van dertig meter had.

Ten aanzien van deze eerste proevenreeks werd uitgegaan van de gedachte,
dat de werkzaamheden, welke het paard moest verrichten, zooveel mogelijk over-
een moesten komen met die, welke dagelijks van het dier werden geëischt.

Eerst werd gedurende een half uur getrokken met een trekkracht van 50 kg,
overeenkomende met een vracht van ongeveer 1500 kg op goede grindwegen.

Na afloop dezer arbeidsperiode, werd een kwartier gepauzeerd. Daarna moesten
de dieren gedurende dertig minuten met een kracht trekken van 75 kg, voldoende
voor een transport van 2250 kg op goede grindwegen.

Wederom werd een rustperiode van 15 minuten toegestaan, waarna de trek-
kracht langzamerhand werd opgevoerd tot het maximum (maximum-vermogen-
proef). Om zulks te bereiken werd, beginnende met een ronde van 50 kg trekkracht,
na elke geheel afgelegde ronde van 30 m, de trekkracht telkens met 10 kg ver-
hoogd.

Een kwarier na beëindiging der proefnemingen, werd nogmaals de toestand van
het paard beoordeeld.

Voor een regelmatig verloop van de proefnemingen, werden de volgende bij
reglement vastgelegde voorwaarden in aanmerking genomen :

1. Het paard moest worden begeleid door denzelfden voerman, welke dagelijks
met het dier omging.

2. Het paard mocht aan de teugels geleid worden, waartoe de voerman achter
den trekboom medeliep ; of wel het dier mocht alleen rondloopen, van welke
gelegenheid veelal, na één of twee ronden, werd gebruik gemaakt.

4. Als tuig mocht, alnaargelang het paard gewend was, een haam of trekzeel
gebruikt worden.

5. Aanmoedigen door roepen of dreigen met de zweep was geoorloofd, slaan daar-
entegen ten strengste verboden.

6. Wanneer bij de maximum-vermogen proef, het paard teekenen van overver-
moeidheid vertoonde, mocht niet meer worden aangemoedigd en werd de
eigenaar gedwongen, het paard stil te doen staan.

7. Teneinde een rustige omgeving te houden, werden zoo min mogelijk personen
toegelaten.

Als voorbeeld van de wijze van onderzoek moge het verslag van proef No. 6
worden opgenomen :

Eigenaar : Landbouwhoogescliool, Boerderij „Groenewoud" te Wageningen.
Vragen aan eigenaar :
Temperament. ... : „temperament genoeg".
Gewilligheid .... : gewillig.

Drachtigheid. . . . : —
Voedingstoestand : normaal.
Bijzonderheden : zeer veel tempe-
rament, waardoor het paard zich
gauw aftobt, na eenigen tijd pas
rustig.

Voor het toestel is het paard eerst zeer temperamentvol, doch kalmeert lang-
zamerhand, vandaar ook een temperatuursdaling na afloop der eerste en tweede
proefneming.

Atmosferische toestand : 14 uur.

Temperatuur . . . . : 8,8 C.

Luchtdruk ......: 74.85 cm.

Vochtigheidstoest. : 91 %.

Weersomstandigheden :

Regen......: buien.

Zon........: geen.

Wind ......: weinig, W.

Bodemgesteldheid :

glibberig, plm. 5 era modder, on-
dergrond echter hard.

*) Deze ronde wordt precies gehaald,
dan is het dier aan het einde zijner
kracht en staat te „pompen."

Gedurende de ronde met 140 kg trekkrachtlevering begint het paard uit te
glijden en tracht telkens met de hoeven op het gras te komen, teneinde beter
vasten voet te kunnen krijgen.

De in het kort samengevatte conclusie uit de eerste reeks proeven genomen
met 15 landbouwpaarden moge als volgt worden aangegeven :

Van de 6 trekpaarden heeft het zwaarste paard de grootste trekkracht geleverd.
De gemiddelde trekkracht (een bijzonder lui paard uitgeschakeld) was 242 kg.

Binnen hetzelfde ras worden dieren aangetroffen met een trekkracht-verschil
van 87% (150—280 kg).

Bij de 6 tuigpaarden heeft het lichtste dier de grootste max. trekkracht geleverd
(250 kg).

De gemiddelde trekkracht is 206 kg terwijl er een verschil onderling van 67%
werd geconstateerd.

Een Hackney met een lichaamsgewicht van 461 kg levert een trekkracht van
180 kg hetgeen evenveel is als die van het trekpaard-type No. 15 en tuigpaard
No. 12.

Het arbeidsvermogen wordt beïnvloed door drie componenten, de geleverde
trekkracht, den tijd gedurende welken wordt getrokken, en de snelheid, waar-
mede het dier den last voortbeweegt.

Waar gedurende de eerste en de tweede proefneming, de beide eerstgenoemde
componenten gelijk zijn (50, respectievelijk 75 kg, en 30 minuten), zoo zal de snel-
heid den doorslag geven voor het leveren van meerderen arbeid.

Voor de trekpaarden is het gemiddelde arbeidsvermogen voor de eerste proef
103.000 kgm ; het verschil tussehen paard No. 15 en paard No. 6 (50%) is dan ook
onmiddellijk terug te brengen op de gemiddelde snelheid, welke voor deze beide
dieren 0.9 en 1,4 m per seconde was.

Tijdens het tweede onderzoek, met 75 kg trekkracht, wordt een gemiddelde ar-
beidslevering van 136.281 kgm bereikt, terwijl de grenzen zijn beperkt tussehen
90.000 en 164.437 kgm waarbij de bereikte snelheden, van 0,7 en 1,2 m per seconde,
wederom deze gegevens vaststelden.

Een merkwaardige uitkomst is dat de verhouding van deze arbeidslevering
omgekeerd evenredig is aan de geleverde trekkracht.

Teneinde de belangstelling van fokkers en landbouwers voor de trekproeven
op te wekken, werden op de Nationale Tentoonstelling van Rundvee, Paarden
en Kleinvee te \'s-Gravenhage (1928), een twintigtal demonstraties gegeven.

Om de toeschouwers in de gelegenheid te stellen, de verrichtingen van de paar-
den te volgen, waren vier peilschalen met het toestel verbonden.

De trekboom was verlengd tot 8 m, om tegemoet te komen aan de bezwaren,
door enkele personen geopperd tegen de, huns inziens te kleine cirkelvormige
loopbaan, waardoor het paard niet in staat zou zijn, zijn maximum vermogen te
kunnen ontwikkelen. De loopbaan werd nu, in het midden gemeten, precies 50 m
lang.

Deze trekproeven hadden voor ons vooral veel beteekenis, omdat de beste ver-
tegenwoordigers onzer fokpaarden konden worden beproefd.

Een nadeel echter was, dat de dieren in eene ,,mooie" conditie verkeerden, welke
toestand nu niet juist de beste is om de meeste trekkracht te leveren. Ook waren
de meeste paarden niet getraind, doordat zij veelal den laatsten tijd geen arbeid
hadden verricht, waardoor de verkregen resultaten, naar mijn meening, beneden
het bereikbare bleven.

Ook zij er nogmaals op gewezen, dat de door ons ingestelde maximum-trekkracht-
proef, niet te vergelijken is met die der Amerikaansche onderzoekers.

Hoewel de omgeving niet zoo rustig was als in Wageningen, werd hierdoor
toch geen merkbare invloed bij de paarden geconstateerd.

Voor deze proefnemingen werden dezelfde bepalingen gehandhaafd, als bij de
vorige proevenreeks zijn vermeld.

Teneinden de tijd, gedurende welken de dieren werden onderzocht, zooveel mo-
gelijk gelijk te doen zijn, — daarbij uitgaande van de gedachte, dat de zware
paarden méér zouden presteeren dan de lichtere, — werd de aanvangs-trekkraclit,
naar gelang de indeeling der paarden, voor de verschillende klassen bepaald op
50, 75, 100 en 125 kg, en wel zoodanig, dat de zwaarste typen van dieren, met
de grootste trekkracht moesten beginnen.

Voor de indeeling der paarden werden de gegevens van den officieelen catalogus
gevolgd, en kwamen zoodoende onderstaande vier klassen tot stand :
Klasse I : Tuigpaarden, middenzwaar slag, aanvangstrekkracht 50 kg (genum-
merd 16, 30 en 35).

II : Tuigpaarden, zwaar slag, aanvangstrekkracht 75 kg (genummerd
17, 19, 26, 31 en 34).

,, III : Trekpaarden, kleine maat (tot 1,64 m), aanvangstrekkracht 100 kg
(genummerd 18, 20, 21, 23, 24, 25 en 28).

,. IV : Trekpaarden, groote maat (boven 1,64 m), aanvangstrekkracht 125 kg
(genummerd 22 en 27).

Daar verreweg het grootste gedeelte der paarden merries waren, zullen alleen
deze nader worden besproken, terwijl de drie onderzochte hengsten alleen even
vermeld worden.

Naast de maximum trekkracht, werd ook het aantal kgm arbeid per seconde,
voor de verschillende ronden berekend, alsmede de snelheid en het aantal paarden-
krachten (P.K.) genoteerd.

Bij deze berekeningen werd, evenmin als bij die der vorige proevenreeks, rekening
gehouden met het verplaatsen van het eigen lichaamsgewicht, zoomin als met den
arbeid verricht voor het transporteeren van alle tuigdeelen. — Dit werd nagelaten,
omdat voor mij alleen van beteekenis is, eene onderlinge vergelijking van de ge-
leverde trekkrachten en niet de totale arbeid, zooals zulks wel van belang is voor
voederproeven. — Stelt men prijs op deze cijfers, dan zijn alle gegevens daartoe
in mijne tabellen te vinden, als gewicht van het paard, de snelheid en de afgelegde
weg.

Om den tijd van onderzoek te bekorten, werd na elke ronde de trekkracht ver-
hoogd met 25 kg, in tegenstelling met de verkregen resultaten van de eerste proe-
venreeks, waar de last na elke ronde met 10 kg werd vermeerderd. — Voor een ver-
gelijking met de gegevens uit de eerste reeks, zij nog opgemerkt, dat de totaal ge-
leverde arbeid in de tweede reeks niet zoo heel veel minder is dan in de vorige,
daar thans met een hoogere trekkracht werd begonnen en de meerdere last met de
meerdere verhooging na elke ronde, over een grooteren afstand moest worden
voortbewogen (thans over 50, eerst over 30 m).

De conclusies uit deze tweede proevenreeks kunnen in het kort worden samen-
gevat als volgt :

Bij de Belgische merries heeft het zwaarste paard de hoogste trekkracht geleverd
(350 kg), een paard met hetzelfde gewicht van 910 kg kon echter slechts 275 kg
bereiken. Het gemiddelde gewicht van de zwaarste groep was 839 kg, de gemid-
delde trekkracht 294 kg.

De tuigpaarden bereikten als maximum 300 kg, het gemiddelde gewicht was
685 kg terwijl de gemiddelde trekkracht 272 kg bedroeg.

Per 1000 kg lichaamsgewicht bereikte het trekpaard 350 kg trekkracht, het
tuigpaard 397 kg.

Het hoogste arbeidsvermogen werd veelal bereikt in de op één na laatste ronde,
daar de snelheid tijdens de laatste maximum ronde in verreweg de meeste gevallen
aanmerkelijk daalt, doordat van het paard het uiterste wordt gevergd.

Het gemiddelde arbeidsvermogen van de trekpaarden staat tot dat van het tuig-
paard als 338 : 424 = i : 1.25.

De snelheid, genomen over een ronde welke alle dieren hebben bereikt (200 kg)
is voor de trekpaarden gemiddeld 1.27 m per sec. en voor de tuigpaarden 1.66 m.
Binnen de rassen met verschillen van 0.94 m tot 1.79 voor de trekp. (90%) en voor
de tuigp. 1.47 tot 2.— m p. sec. (36%). Juist deze verschillen binnen bepaalde
rassen, kunnen, wanneer zij bekend zijn, den fokker ten goede komen bij de keuze
zijner dieren bestemd voor de fokkerij. Want een dier toch met grooter snelheid,
kan per dag veel meer werk doen dan een met kleinere snelheid.

Voor het onderzoek naar de trekkracht en het arbeidsvermogen waren van het
4e en 8e Regiment Veldartillerie te Ede 54 paarden beschikbaar gesteld.

Dat ik tot dit onderzoek ben overgegaan, vindt zijn oorzaak in de verwachting,
dat dit materiaal in vele opzichten uniform zou zijn. Het groote bezwaar tegen het
onderzoek van paarden uit het landbouw- en stadsbedrijf ligt daarin, dat elk dier
onder geheel andere omstandigheden verkeert, wat betreft voeding, geoefendheid
en wijze van gebruik. Al deze factoren kunnen invloed op de trekkracht en het ar-
beidsvermogen uitoefenen. De militaire paarden echter verkeeren alle in dezelfde
omstandigheden, ontvangen bijna hetzelfde voedselrantsoen, hebben nagenoeg

gelijke training gehad en zijn bij den aanvang van het onderzoek niet vermoeid
door reeds verrichte werkzaamheden.

Daarnaast was ook herhaaldelijk van militaire zijde belangstelling voor het toe-
stel getoond.

De paarden werden uit de vele te Ede aanwezige dieren uitgezocht en naar hun
lichaamsgewicht ingedeeld in drie groepen :

Elke groep werd onderverdeeld in drie klassen, naar den leeftijd vastgesteld,
Klasse I : ongeveer 15 jaar.
II : ,, 10 „
III : „ 7 ,,

Voor de beoordeeling van deze paarden werd het volgende programma vast-
gesteld :

Allereerst worden de paarden onderworpen aan een oriënteerend onderzoek,
dat bestaat uit het beoordeelen van het paard gedurende enkele ronden. Daar-
mede kan worden bereikt, dat men weet, welke trekkracht het paard in staat is te
leveren.

Na voldoende rust, wordt het paard onderzocht op uithoudingsvermogen,
teneinde na te gaan hoe het dier zich tijdens, en na afloop van de proef gedraagt.
Om den tijd van onderzoek eenigszins te bekorten, wordt de af te leggen weg be-
paald op 25 ronden of wel 1250 m. De trekkracht is vastgesteld op 100 kg, overeen-
komende met een zware vracht op goeden weg. Elk paard levert dus 125.000 kgm
arbeid. Het arbeidsvermogen per seconde, respectievelijk pk, is dus geheel af-
hankelijk van de snelheid.

Deze proef wordt van de paarden gevorderd om te onderzoeken, hoeveel arbeid
het paard in betrekkelijk korten tijd in staat is te leveren. Daartoe wordt de eerste
ronde afgelegd met 75 kg trekkracht, de tweede ronde met 100 kg, verder met
25 kg opklimmende, totdat het dier blijk geeft niet meer te kunnen.

Wederom na een voldoende pauze, om geheel tot rust te komen, moet het paard
den trekboom van het toestel uit rusttoestand in beweging trachten te brengen.
De belasting van het toestel wordt zoodanig ingesteld, dat het paard eerst 25 kg
minder dan de trekkracht bereikt bij de eerste proef — oriënteerend onderzoek —
moet voorttrekken. Gelukt dat, dan wordt telkens opnieuw de proef genomen met
een 10 kg zwaardere belasting. Op deze wijze kan men de werkelijke maximum-
trekkracht bepalen.

Deze proef is analoog aan die gevallen in het dagelijksche werk, waarbij een
zware wagen in den bodem is verzakt, en het paard tracht dezen last weder in be-
weging te brengen.

Tijdsduur en afstand waarover wordt getrokken, zijn voor deze proef van geen
beteekenis.

Dezelfde gegevens als bij de onderzoekingen van de vorige proevenreeks, worden
ook nu verzameld. Alléén geschiedt het opnemen van ademhaling, pols en tem-
peratuur niet alleen vóór, onmiddellijk na het beëindigen, en 15 minuten na afloop
der uithoudingsproef, doch óók gedurende langen tijd na afloop, telkens na een
tijdsverloop van 15 minuten, en wel zoolang totdat de normale (aanvangs-) cijfers
weder geheel (of bijna) zijn bereikt.

Dit onderzoek is door mij uitgebreid, omdat de proeven van de tweede reeks
hebben doen zien, dat na een kwartier rust de paarden veelal nog niet weder nor-
maal zijn.

roode bloedlichaampjes — hetwelk geen positieve resultaten heeft opgeleverd —
werd bij een gedeelte van deze paarden, een onderzoek ingesteld naar de kool-
zuurspanning (alcali-reserve).

Door de optredende vorst is de noodzakelijkheid gebleken, voor een gedeelte
der proeven het water in den trekkrachtmeter te vervangen door eene glycerine-
oplossing. Hiertoe werd een oplossing van 20% gebruikt. De ingestelde trekkracht
werd overeenkomstig het soortelijk gewicht, daarnaar ingesteld.

De indruk van de militaire paarden, dienst doende als trekpaard, is niet onver-
deeld gunstig.

De onderzochte paarden worden gebruikt voor het voortrekken van kanonnen
en houwitzers. Een bespanning bestaat uit zes paarden : twee vóór-, twee midden-
en twee achterpaarden. Drie dezer dieren worden onder den man gereden.

Het is mij opgevallen, dat de wijze, waarop met de dieren wordt omgegaan,
wel geheel verschillend is van die, waarop landbouw- en stadspaard worden be-
handeld. Veelal wordt zonder takt en kalmte tot voorspannen overgegaan, en met
roepen, trekken aan de teugels en slaan getracht het dier aan de bevelen te doen
gehoorzamen.

Daardoor lieten slechts weinig paarden zich rustig aanspannen, en kwam her-
haaldelijk verzetten en weigeren voor.

Daar de dieren altijd gewend zijn aan het contact met den geleider, zoo kon
niet worden pvergegaan tot het alleen-laten-loopen, zooals bij de vorige proef-
nemingen herhaaldelijk plaats vond. — Daarom werden alle paarden aan den
teugel geleid.

Stappend werken wilden de meeste paarden niet. De eerste ronden werden dan
ook veelal in draf of galop afgelegd, waardoor de dieren zich eerst teveel inspanden,
hetgeen later, vooral bij de maximum-vermogen-proef, oorzaak werd van het feit,
dat hooge trekkrachtlevering niet werd bereikt. Geen der dieren heeft dan ook de
225-kg ronde geheel kunnen volbrengen.

Opvallend is ook dat de oudere paarden — waarschijnlijk door het herhaaldelijk
wisselen van ruiter, en ook doordat deze dikwijls ongeoefend is — over het geheel
genomen een slechteren indruk maakten (wijze van trekken) dan de jongere dieren.
Tegenover het landbouw- en stadspaard, dat na de jeugdjaren rustiger wordt,
blijken de militaire paarden op ouderen leeftijd koppiger te worden ; zij schijnen
het trekken als het ware te hebben verleerd. — De jongere dieren, welke betrek-
kelijk korten tijd na het verlaten van het remonte-depót werden onderzocht,
toonden, dat zij het trekken nog wel kenden.

Het bleek dan ook al spoedig, dat met de maximum-trekkrachtproef niets te
bereiken was. De paarden verzetten zich, sprongen of ging op achterbeenen staan,
doch waren — door hunne slechte oefening als trekpaard — niet in staat den trek-
boom vanuit den rusttoestand in beweging te brengen. Zelfs een trekkracht van
50 tot 100 kg (vanuit den rusttoestand) kon niet worden geleverd.

Het is voor mij dan ook een open vraag, of de zes paarden van een bespanning, in
staat zullen zijn een kanon, dat in den weeken bodem is verzakt, daaruit los te werken.

Doordat deze vierde proef niet kon worden genomen, kon ook de oriënteerings-
proef achterwege blijven, daar deze laatste de basis moest vormen, waarop de maxi-
mum-trekkracht-proef moest worden ingesteld.

Teneinde de maximum trekkracht toch nog eenigermate te kunnen vaststellen,
werd deze op de volgende wijze genomen :

Over ongeveer één ronde, werd de trekkracht van nul af, zoo hoog opgevoerd,
— door de rem langzaam aan vaster aan te drukken — dat het paard niet meer
kon. De op deze wijze verkregen maximum trekkracht, was in den regel wel hooger
dan die, resulteerende uit de maximum-vermogen-proef, doch bleef naar mijn
meening nog verre beneden het bereikbare.

De hoogste trekkracht (370 kg) werd bereikt door een 5-jarige gekruiste Belg
met een lichaamsgewicht van 605 kg. De daaropvolgende trekkracht van 310 kg
door een Ardenner van 13 jaar met een gewicht van 635 kg. Beiden uit de groep
zwaargewicht.

In de middengewicht-groep leverde een gekr. Inlandsche merrie (16 jaar, 546 kg)
een trekkracht van 300 kg, terwijl in de licht-gewicht klasse een Ier (10 jaar, 475 kg)
de 300 kg-ronde bereikte. De trekkracht van dit laatste dier was dus 71% van het
lichaamsgewicht.

De gemiddelde maximale trekkracht van de groepen zwaar-, midden- en licht-
gewicht waren respectievelijk 246, 209 en 226 kg.

Bij deze proef werden belangrijke resultaten verkregen, zoodat deze wijze van
onderzoek van veel meer beteekenis is dan de vorige.

Was aanvankelijk als voorwaarde gesteld, dat de paarden moesten stappen,
al spoedig moest van dezen eisch worden afgeweken, daar de meeste paarden niet
wilden stappen. Daarom werden de dieren niet meer ingehouden en mochten zij
den gang nemen, welken zij wenschten.

Bij deze onderzoekingsmethode bleek duidelijk, dat de paarden geen trekken
gewend waren : een hoogere trekkracht dan 200 kg werd niet bereikt.

Een gemiddelde van 180 kg, tegenover 213 kg in de eerste en 281 kg in de tweede
proevenreeks, toont zulks duidelijk.

In betrekking tot het lichaamsgewicht werden de onderstaande resultaten ver-
kregen :

Onder de zware paarden worden dus meer dieren gevonden (9), die de 200 kg
ronde geheel hebben afgelegd, dan onder de midden- en lichtgewicht-klasse (resp.
8 en 4). Zoodat hier het grootere lichaamsgewicht wel degelijk een rol speelt.

Dat het gewicht echter niet alleen den doorslag geeft tot het bepalen van de
maximum-trekkracht, moge blijken uit de resultaten verkregen met de paarden
No. 48 en No. 49. *

Het zwaarste paard van de eerste groep (zwaargewicht) — bovengenoemde
Shire No. 48 met 125 kg trekkracht, als beste ronde, — gesteld tegenover het
lichtste paard van dezelfde groep (No. 46, Shire, 595 kg) met een maximum ronde
van 200 kg, toont zulks ook duidelijk.

Wanneer men voor een vergelijking de verkregen resultaten uit de vorige reeks
stelt tegenover die bij de militaire paarden verkregen, dan valt ook hier de arbeids-
levering ten voordeele van het type tuigpaard. Deze grootere arbeidslevering
wordt ook hier weer veroorzaakt door de grootere snelheid (respectievelijk 2,1 :
1,87 en 2,60 voor de drie groepen).

Eén paard (Gekr. Inl. ras, 500 kg) leverde over 5 ronden een arbeidsvermogen
van 660 kgm per sec. (8,8 P.K.). In de op één na laatste ronde werd met een snel-
heid van 5.55 m (19.8 km per uur) en een trekkracht van 175 kg en arbeidsver-
mogen van 971 kgm bereikt hetgeen 12.95 P K. is.

Deze uithoudings- of duur-proef stelde aan de paarden wel hooge eischen (100 kg
trekkracht over 1250 m). Behoudens drie weigerachtige paarden hebben alle die-
ren deze proef kunnen afleggen.

De arbeidslevering werd begrensd tusschen 1.90 en 3.69 P.K., dus wèl groote
verschillen veroorzaakt door het snelheidsverschil. Voor het beoordeelen van het
aantal geleverde paardekrachten werd een ranglijst gemaakt waarop de eerste
plaats werd ingenomen door 2 gekruist-inlandsche paarden, daarna 2 Ieren, ver-
volgens weder 2 gekruist Inlandsche paarden.

Wat het gewicht betreft leverden de paarden van de liclit-gewicht-groep het
grootste aantal P.K. door de grootere snelheid. De oudste paarden leverden het
minste arbeidsvermogen.

De temperatuur daalde onmiddellijk na afloop van de proef 0.02° C„ steeg een
kwartier daarna ruim i° C. en was na 45 minuten nog 0.4° C. boven de aanvangs-
temperatuur.

De ademhaling nam gedurende het onderzoek toe van gemiddeld 17 tot 62 p.
minuut doch daalde na een kwartier tot 35, na i uur tot 24 en na 45 minuten tot
19 p. minuut.

De ,,pols" nam onmiddellijk néi de proef opgenomen met 100% toe, na 15 mi-
nuten dalende tot 30% boven de aanvangsfrequentie, terwijl na een half uur
bijna het normale aantal polsslagen weder werd bereikt.

Een poging om uit de bepaling van het bicarbonaat-gehalte van het bloed bruik-
bare gegevens te verkrijgen omtrent de vermoeidheid van de dieren kan als niet-
geslaagd worden beschouwd.

Het resultaat van mijn onderzoekingen, getoetst aan de gegevens uit de litera-
tuur bekend en aan de vele besprekingen, welke ik met verschillende personen over
dit onderwerp mocht hebben, voert mij tot de volgende slotconclusies :

Een goed paard moet over grooten afstand een trekkracht van 75—86 kg kun-
nen leveren.

Voor het normale landbouwbedrijf, met zijn vele rustperiodes tijdens de arbeids-
evering, mag de gevorderde trekkracht 100 kg zijn.

Als maximum-trekkracht mag een aantal kilogrammen, gelijk aan de helft van
het lichaamsgewicht, worden gecischt.

Per 8- tot 10-urigen arbeidsdag, mag van een landbouwpaard een trekkracht
van 100 kg, met een snelheid van 1,25 m per seconde worden gevraagd. Voor
andere werkzaamheden gedurende denzelfden tijd en gelijke snelheid, een trek-
kracht van 75—85 kg.

Goede voermanschap, gepaard gaande met een nauw contact tusschen
geleider en paard, is veelal beslissend voor het leveren van hooge trekkracht en
arbeidsvermogen.

Het temperament van het paard is van zeer veel belang voor het be-
reiken van goede resultaten.

Aan een hoog lichaamsgewicht mag alleen groote waarde worden
toegekend voor het leveren van hooge maximum-trekkracht.

Schofthoogte, bor.stom vang noch pijpomvang zijn van
eenige direkte beteekenis voor het bereiken van hooge trekkracht of het leveren
van veel arbeid.

De leeftijd is, — behoudens gevallen van „versleten zijn," — van geen
invloed op de trekkrachtlevering noch op de arbeidsprestatie.

Algemeen werd verwacht, dat er groote verschillen zouden bestaan in trek-
kracht en arbeidslevering van de beide in ons land gefokte typen paarden. De
verschillen zijn echter niet van zóó overwegend belang gebleken, dat men zou
moeten besluiten tot het fokken in één bepaalde richting over te gaan. De ver-
tegenwoordigers van de trek- en tuigpaarden hebben ons geleerd, dat zij beide
goede eigenschappen bezitten, welke voordeelen absoluut aan het type zijn ge-
bonden.

Het tuigpaard heeft bewezen tot groote arbeidslevering in staat te zijn, waar-
tegenover het trekpaard, door zijn kalmere gangen, veelal hooger gewicht en betere
manier van trekken, in staat is hoogere trekkracht te leveren.

Een fokken in de richting van grootere snelheid, — met behoud van gewicht,
trekkracht en wijze van trekken — zal voor het trekpaard gewenscht zijn.

De tuigpaarden zullen moeten worden gefokt in de richting van wat langzamer
gang en zwaarder lichaamsgewicht, terwijl door betere training de wijze van aan-
trekken van groote lasten zal moeten worden verbeterd.

Om de bovengenoemde richtingen in de fokkerij door te kunnen voeren, zal het
noodzakelijk zijn, eerst te onderzoeken tot welke prestaties de huidige fokdieren
in staat zijn.

Met behulp van den Remrosmolen van Prof. Visser, zal men de hengsten en
merries op hun prestatievermogen kunnen onderzoeken. Daartoe zal een toestel
in de verschillende fokcentra moeten worden geplaatst.

Een langdurig onderzoek, onder deskundige leiding en toezicht, zal noodzakelijk
zijn.

Proefnemingen op tentoonstellingen hebben, door den korten tijd van onder-
zoek, uit den aard der zaak, alléén beteekenis om de belangstelling van fokkers
op te wekken.

Een schema van onderzoek, resulteerende uit mijn studie, moge als slot worden
aangegeven :

1. Geneeskundig onderzoek, voornamelijk gebaseerd op volledig
onderzoek van het hart.

2. Oriënteerend onderzoek. Over enkele ronden wordt de maxi-
mum-trekkracht, alsook de snelheid, bepaald.

3. Uithoudingsproef. Een afstand van 2500 m (50 ronden) zal moeten
worden afgelegd met een trekkracht van 100 kg. Deze arbeid moet binnen het
tijdsverloop van een half uur kunnen worden geleverd.

Ademhaling en Pols mogen onmiddellijk na afloop van het onderzoek maxi-
maal 200% en 100% boven die van voor de proefneming komen, doch behooren
na 45 respectievelijk 30 minuten weder tot den normalen toestand te zijn te-
ruggekeerd.

De lichaamstemperatuur mag hoogstens 1,5° C. stijgen, en moet na 45 mi-
nuten tot hoogstens 0,2° C. boven de aanvangstemperatuur zijn gedaald.

4. M a x i m u m-v e r m o g e n-p roef. Beginnende met een ronde van 75 kg
trekkracht, moet het paard, elke volgende ronde met 25 kg hoogere belasting
trekkende, de 250 kg ronde geheel afleggen.

5. Maximu m-t rekkrach t-p roef. Uit den rusttoestand moet het
paard den trekboom, met een belasting van de helft van het lichaamsgewicht,
over minstens 5 m voort kunnen trekken.

Alvorens in een stamboek te worden opgenomen, zullen de paarden bovenge-
noemde proeven met gunstig resultaat moeten hebben afgelegd.
Beoordeeling van het toestel.

Het toestel heeft in alle opzichten aan de verwachtingen beantwoord.
Van de drie componenten, welke de arbeidslevering van een paard bepalen :
den afgelegden weg, de trekkracht en den tijdsduur,

kunnen er twee naar wensch worden vastgelegd. — Neemt men voor een ver-
gelijkend onderzoek van een aantal paarden, den last en den af te leggen weg gelijk,
dan zal de snelheid het arbeidsvermogen bepalen (bijv. 50 ronden met 100 kg trek-
kracht) .

Stelt men last en tijdsduur van onderzoek vast, dan zal de afgelegde weg de ar-
beidslevering vastleggen (bijv. 1 uur lang arbeiden met 100 kg trekkracht).

Op de snelheid kan men geen invloed uitoefenen, zonder het paard in zijn ar-
beidslevering te belemmeren.

Het midden van het paard (gemeten aan de vier hoefafdrukken in den bodem)
zijnde het geografische middenpunt, legt dus de baan van 50 meter af. Doordat
het dier aan den trekknuppel en met behulp van een bamboestok aan den trekboom
is bevestigd, kunnen slechts zeer geringe afwijkingen van de loopbaan voorkomen.
Doordat de bevestigingen van het paard verstelbaar zijn, kan men de baan steeds
op 50 meter houden.

De trekkracht (in kg) wordt zuiver vastgesteld naar de hoogte van de water-
kolom aan de peilschaal.

Dit toestel veroorlooft ons — wat tot nu toe geen enkele trekkrachtmeter heeft
kunnen doen — te kunnen zeggen : ,,wij willen, dat het paard over 5000 meter een
last, vereischende 100 kg trekkracht, voortbeweegt.

Alle gangen kunnen worden toegestaan : stap, draf en galop, terwijl de onder-
zoekingen hebben bewezen, dat het paard in het toestel werkende, dezelfde eigen-
schappen vertoont, als tijdens de dagelijksche arbeidslevering.

Ook zijn de paarden dadelijk aan het toestel gewend, hetgeen wel blijkt uit het
feit, dat de dieren veelal alleen in het toestel hun werkzaamheden verrichten,
zonder aan den teugel geleid te worden. Dat de dieren niet vreesachtig zijn voor
het toestel, hebben de in \'s-Gravenhage onderzochte hengsten bewezen.

Een groot voordeel van het toestel is, dat het geheele onderzoek van het dier
binnen een beperkte ruimte kan plaats hebben. Een horizontaal gelegen vlak terrein,
met een afmeting van 25 x 25 meter is voldoende voor alle mogelijke onder-
zoekingen Desgewenscht kan men de rem en de peilschaal in een gebouwtje plaat-
sen en het paard buiten laten arbeiden, zoodat alle onderzoekingen binnenshuis
kunnen plaats hebben.

Als nadeel moge worden aangemerkt dat het plaatsen van het toestel twee dagen
arbeid kost.

Naast de door mij verrichte onderzoekingen op het gebied van de trekkracht
en het arbeidsvermogen, laat het toestel nog vele mogelijkheden toe :

1. Het kan dienen om paarden trekken te leeren, vooral ook het aantrekken van
zware lasten.

2. Ook is het zeer geschikt voor het verrichten van voederproeven, daar de trek-
kracht en het arbeidsvermogen veel exacter dan tot nu toe kunnen worden vast-
gelegd. Men behoeft dan niet met gemiddelde trekkrachten te rekenen, daar deze
op elk moment absoluut zijn af te lezen.

Voor het bepalen van de verteerbaarheid van een verstrekt rantsoen, kan men
voor het opvangen van de faeces een apparaat tusschen paard en trekboom aan-
brengen.

3. Ook de arbeid, welken een paard verricht voor het voortbewegen van het lichaams-
gewicht, — hetgeen tot nu toe steeds aanleiding tot groote moeilijkheid heeft ge-
geven en tot zeer verschillende resultaten heeft geleid, — kan met den Rem-ros-
molen juist worden vastgesteld.

Een eenigszins uitvoerige bespreking van dit onderzoek moge hieraan worden
toegevoegd, daar in de mij bekende literatuur de opgaven daaromtrent wel zeer
verschillend luiden en ook verschillende standpunten worden ingenomen.

Wanneer een paard zich over een horizontale baan voortbeweegt, verricht het
geen arbeid in de ware beteekenis van het woord. Want ook het zwaartepunt van
het paard beweegt zich in een horizontaal vlak.

Omtrent de juiste beweging van het zwaartepunt van een paard tijdens het
loopen is mij niets bekend. Zeker zal het zwaartepunt zich evenals zulks bij den

mensch het geval is, over een gebogen lijn (--------"-------) voortbewegen. Bij het

opheffen van het lichaam wordt arbeid verricht, bij het neerkomen van den
lichaamslast wordt echter weer arbeid gewonnen.

Het lijkt mij dan ook uitsluitend mogelijk den, voor de voortbeweging van eigen-
lichaamslast te leveren arbeid, te kwaliticeeren als zuiveren innerlijken (spier-)
arbeid.

De bepaling van de hiervoor benoodigde hoeveelheid voedsel lijkt mij dan ook
de eenige weg, om inzicht in deze „arbeidslevering" te verkrijgen.

Men kan zulks bijvoorbeeld doen door het dier, bij toediening van een bekend
rantsoen, gedurende een tiental dagen, 8 uur per dag te laten werken met een
trekkracht van 75 kg. Daarbij moet worden zorg gedragen, dat de hoeveelheid
toegediend voedsel zoodanig wordt gekozen, dat het paard na afloop van de werk-
verrichting hetzelfde lichaamsgewicht heeft als daarvoor. Daarna late men het dier
op geheel dezelfde wijze „werken" zonder trekkrachtlevering ,en trachte men
wederom het gewicht op peil te houden.

Het verschil tusschen beide toegediende voedselrantsoenen geeft dan aan, de
hoeveelheid voedseleenheden noodig om den verrichten arbeid in het eerste geval
te leveren.

Deze arbeid bestaat uit innerlijken arbeid plus geleverden arbeid. De geleverde
arbeid is met dit toestel nauwkeurig te bepalen, zoodat ook de innerlijke arbeid
bekend is.

4. Voor het onderzoek naar de samenstelling van de uitgeademde lucht, bij het
verrichten van een bepaalde hoeveelheid arbeid, kan de Remrosmolen worden ge-
bezigd.

Wanneer het paard een masker wordt opgezet, kan men den afvoer vanaf het
masker eerst naar het centrum van het toestel leiden en vandaar met behulp van
een buisleiding, — over de loopbaan van het paard heen — naar het lokaal van
onderzoek aanzuigen om te worden onderzocht.

5. De invloed van de bodemgesteldheid op de arbeidslevering van een paard, kan
op eenvoudige wijze plaats hebben. Men kan de loopbaan naar wensch veranderen,
door bijv. eerst een klinkerweg, daarna een asfaltweg (houten blokken, keien, zand,
klei) aan te leggen.

Daarop late men eenige paarden arbeiden en stelle men zoo den invloed van de
wegconstructie op de trekkracht-mogelijkheid vast.

Het aanbrengen van verschillende loopbanen (ringvormig) naast elkander is
ook mogelijk. Dan behoeft men alleen de schijf, waarover de kabel loopt, op den
trekboom te verplaatsen.

6. Naast deze onderzoekingsmogelijkheden kan ook de invloed van het beslag
op den te leveren arbeid, juist worden bepaald, door een dier met verschillende
soorten ijzers, al of niet voorzien van kalkoenen, puntnagels e.a. voor het toestel
te laten arbeiden.

7. Evenzoo kan met dit toestel definitief een eventueel verschil in trekkracht-
levering bij gebruik van haam of zeel worden vastgesteld.

Men zal dan eenigen paarden moeten leeren in beide tuigen te werken. Zijn zij
voldoende getraind, dan kan men eventueele verschillen onderzoeken.

8. Het Cornageonderzoek kan vereenvoudigd worden door gebruikmaking van
het toestel van Prof. Visser. Bij sterk remmen, komen de geruischen spoedig te
voorschijn.

9. Voor militaire doeleinden zal het toestel bruikbaar zijn, om uit te maken in
hoeverre een bereden paard meer of minder arbeid kan verrichten dan een onbe-
reden dier.

10. Door den trekboom hooger of lager te stellen, kan men nagaan, onder
welken hoek van trekstrengen en horizontaallijn de paarden den meesten arbeid
kunnen leveren.

Het doel, waartoe het toestel is ontworpen, is echter uitsluitend een meten van
de trekkracht, ten einde paarden te kunnen onderzoeken naar die eigenschappen,
welke het dier als trek-paard moet bezitten.

Wil men tot dit onderzoek overgaan, dan zal het doel, dat Prof. Visser zich
voor oogen heeft gesteld, zijn bereikt.

op Zaterdag 29 November 1930, v.m. 11 uur, in het Hotel des
Pays Bas, Janskerkhof, Utrecht.

3. Vastelling van het Huishoudelijk Reglement. (Voor het
concept zie Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Augus-
tus, i October en dit nummer).

H.H. Afdeelingssecretarissen wordt eraan herinnerd, dat de
afgevaardigden ook voor deze vergadering van de gebruikelijke
volmachten moeten zijn voorzien.

In de Hoofdbestuursvergadering van n October werden enkele veranderingen
besproken, die alsnog in het concept-Huishoudelijk Reglement waren aan te bren-
gen. Als resultaat daarvan wordt voorgesteld :

c. schrapping ingevolge art. 26e der statuten, en wegens wanbetaling der
aan de Mij. verschuldigde gelden. Of wanbetaling aanwezig is, wordt door
het H.B. voor elk geval afzonderlijk beoordeeld.

Opzegging van het lidmaatschap behoort bij aangeteekend schrijven te geschie-
den in de maand December aan den Secretaris van het Hoofdbestuur, die eventueel
hiervan terstond den Secretaris der betrokken afdeeling mede in kennis stelt.

Art. 8. In dit artikel de zin : ,,Deze kan zich daarna . . . ." te veranderen in :
„Na aanneming door het Hoofdbestuur kan deze zich opgeven als lid eener bij-
zondere afdeeling."

Art. 13 (Zie pagina 1103, regel 16 van onderen, in het Tijdschrift) Inlassclien
achter : „verdere maatregelen", de woorden : „waaronder als laatste schrapping
wegens wanbetaling,"

Als lid van de Algemeene Afdeeling der Maatschappij voor Diergeneeskunde
zijn aangenomen : P. Roodzant, Havendijk, Dirksland ; G. Geertsema te Noord-
broek ; N. Mulder te Noordbroek ; J. Groothuis, Oranjedorp, Emmen ; W.
Parrée, Paardenarts 2e kl., Tjimahi (Java).

Van de Afdeeling Noord-Brabant zijn lid geworden : M. j. M. van Aken te
St. Oedenrode ; H. Suykerbuyk te Ossendrecht.

door de Afdeeling Zeeland in plaats van L. W. de Waardt (niet herkiesbaar)
M. van der Vliet ;

door de Afdeeling Groningen-Drenthe in plaats van W. ten Hoopen (niet her-
kiesbaar) H. A. Kroes ; terwijl door de Afdeeling Zuid-Holland herkozen is Dr.
P. Vermaat.

Op de prijsvraag, uitgeschreven door het van EsvELDfonds, is geen enkel ant-
woord ingekomen.

Verslag van de Algemeene Vergadering van de afdeeling Gelderland-Overijssel
gehouden den 20 September te Deventer.

Waarschijnlijk tengevolge van het minder aanlokkelijke programma, t.w. de
behandeling van den beschrijvingsbrief van de Algemeene Vergadering der Mij.
en van het concept huishoudelijk reglement, was deze vergadering slecht bezocht.

In verband met een ingekomen schrijven werd uitvoerig gesproken over de
enting tegen diphterie bij kippen met buitenlandsche entstof. Het resultaat van
deze bespreking was, dat de afgevaardigde in het H.B. deze zaak aldaar ter sprake
zal brengen.

Ingekomen is verder een schrijven van den kring Twente, inzake de bestrijding
van mastitis bij runderen, welke bestrijding, volgens vooraanstaande personen
in de zuivelindustrie, het best geschieden kan door hygiënisten, buiten de dieren-
artsen om. De kring Twente roept nu de hulp in van de afdeeling om tegen dit
streven front te maken en maatregelen te nemen, dat de dierenarts in dezen de
plaats krijgt, die hem toekomt. Een commissie werd benoemd, bestaande uit de
heeren : Eshuis, Ode en Van den Berg, die zal trachten in deze richting een
oplossing te vinden.

Bij de behandeling van het concept huishoudelijk reglement werd er op ge-
wezen, dat een vlotte en vruchtdragende behandeling in de algemeene vergadering
wordt tegengegaan, doordat de afgevaardigden dikwijls te veel gebonden zijn
aan hun mandaat. Vooral doet deze moeilijkheid zich voor, als punten worden
behandeld en voorstellen worden gedaan, die niet in de afdeelingen zijn besproken.
Een afgevaardigde kan dan vaak niet beslissen, doordat hij te veel gebonden is
aan zijn mandaat, ook al is hij vóór de voorstellen en er tevens van overtuigd dat
hij door voorstemmen zou handelen in den geest van zijn afdeeling. Besloten werd
daarom den afgevaardigde vrij mandaat te geven voor alle gevallen, waarin hij
niet door een uitspraak van de afdeeling gebonden is en de andere afdeelingen te
verzoeken hetzelfde te doen.

De vergadering was van meening, dat de volgende veranderingen in het huis-
houdelijk reglement moeten worden voorgesteld :

Art. 7 : Hierbij werd gevraagd of het niet wenschelijk zou zijn, dat ook voor
de tegenwoordige leden een regeling wordt getroffen, waardoor zij verklaren,
dat zij alle rechten en verplichtingen zullen aanvaarden. De afdeeling kan nog
niet de meening deelen van het H.B., dat dit uit de betaling van de contributie
zou volgen.

Art. 14 : Men achtte het niet juist, dat candidaatleden aan de beraadslagingen
kunnen deelnemen.

Art. 27 : Dit is in strijd met art. 16 van de Statuten, door de woorden ,,in Neder-
land wonende".

Art. 53 : Hier moet „het Hoofdbestuur" vervallen, aangezien de verkiezing
daarvan geregeld is.

Art. 75 : De afdeeling wenscht de toestand te laten zooals die is n.1. dat de redac-
tieleden worden gekozen door het H.B., de afdeelingen gehoord.

Art. 76 : voor de laatste alin. in te voegen : Bij weigering door de Redactie
bestaat beroep op het H.B.

Art. 80: te lezen : Het bureau wordt bestuurd door een directeur, te benoemen
door het H.B.

Hierna werd besloten de volgende afdeelingsvergadering te houden op een
Zondag in Deventer.

De heer Reitsma vroeg het bestuur eens te willen nagaan of er redenen zijn
de afdeeling te splitsen in een afdeeling Gelderland en in een afdeeling Overijssel,
aangezien het aantal leden, dat de honderd gepasseerd is, groot genoeg is voor
twee afdeelingen en de uitgebreidheid van de afdeeling voor vele leden een bezwaar
is om ter vergadering te komen.

Besproken werd dan het optreden van verlammingen bij kippen, waartegen
nog geen afdoend middel schijnt te bestaan. Aangeraden werd ontsmetting van
hok en erf en opsluiten van de patiënten in zeer kleine hokken, zoodat geen be-
weging mogelijk is.

Van Lunzen deelde een geval mede van een castratie van een hengst met een
scrotaalbreuk, waarbij 2 volkomen testikels werden verwijderd. Na eenigen tijd
trad een zwelling op, waaruit een derde testikel werd verwijderd.

Na bespreking van eenige huishoudelijke zaken sloot de Voorzitter de ver-
gadering. H. van den Berg, Secr.

De afdeeling Zuid-Holland behandelde in hare vergadering van 24 October het
Concept Huidhoudelijk Reglement der Mij.

Zij verklaarde zich met dit concept, en de daarin door het H.B. aangebrachte
wijzigingen accoord, behoudens het volgende :

Met de meening van de afd. G. O., dat het beter is in art. 5 de woorden zijn ge-
machtigd, te veranderen in zijn verplicht, kan de afd. zich vereenigen :

ie. In art. 12 de woorden in de maand December, vervangen door „vóór 15
December".

De gewone leden en de candidaatleden betalen aan de Maatschappij een door
de Algemeene Vergadering op voorstel van het H.B. te bepalen contributie.

De contributie wordt geïnd door den Penningmeester der Mij. op een wijze door
het H.B. vast te stellen.

Wanneer op den aangegeven datum de contributie niet is ontvangen, kan de
toezending van het Tijdschrift worden gestaakt, en kunnen verdere maatregelen,
door het Hoofdbestuur te bepalen, worden genomen.

Wie lid wordt in de tweede helft van het jaar betaalt voor dat jaar de helft
der contributie.

Wanneer het billijk of gewenscht geacht wordt om van een bepaald lid geen of
een verminderde contributie te heffen, bezit het H.B. daartoe de bevoegdheid.

In art. 27 dienen de woorden ,,in Nederland wonende" te vervallen, terwijl vol-
gens de afd. de Voorzitter tweemaal herkiesbaar dient te zijn.

In art. 37 dienen de woorden daarvan niet vervangen te worden door de woorden
,,als zoodanig".

„Wanneer er in het Dagelijksch Bestuur, den Centralen Raad of in commissies
meer dan één vacature is, wordt over iedere vacature afzonderlijk gestemd".

In art. 62, het woord ,,gelden", te vervangen door de woorden ,,van belang zijn".

In art. 75, 3e regel het woord ,,driehoofdige" te schrappen en in den 8en regel
het woord ,,vakblad" te vervangen door het woord ,,orgaan".

In de vergadering der afd. Groningen-Drenthe ter behandeling van het Con-
cept-Huish. Reglement werden de volgende wijzigingen daarin wenschelijk geacht :

Art. 55. 2e clausule : in plaats van één „maand" te lezen „minstens één maand".

Aan de door de afd. Gelderland-Overijssel voorgestelde wijzigingen in art. 5,
²7. 37> 53 ^en werd adhaesie geschonken.

Voorts werd den afgevaardigde ter bijzondere algem. vergadering van 29 Nov.
a.s. opgedragen : bij art. 1 te wijzen op de gewenschte actie in zake de maatschap-
pelijke vorming der a.s. dierenartsen ; het speciaal noemen (sub. e) van den Neder-
landschen veestapel, zonder vermelding van die in Ned.-Indië; bij art. 12 te infor-
meeren waarom opzegging van het lidmaatschap uitsluitend behoort te geschie-
den in de maand December.

In het Spaanse tijdschrift „La Semana Veterinaria" van 13 Juli 1930 komen
twee verslagen voor van de heeren C. Sanz Egada en Prof. J. Culebras over de
proefnemingen met het „middel v. d. Berg".

Van de hand van collega D. P. te A. volgt hieronder een vertaling van die ver-
slagen :

In Mei 1929, korten tijd nadat de heer Garrido benoemd was tot directeur
van den Landbouw, droeg hij mij de studie op van een middel, afkomstig uit
Duitschland, om het mond- en klauwzeer te „voorkomen" en te „genezen". Uit
de lezing der bewijsgronden, voor de helft in het Spaansch en voor de helft in het
Duitsch, heb ik de volgende conclusie afgeleid : dat er slechts één bewijsstu^
onderteekend door een dierenarts, was, en bevattende een groot aantal
schappelijke reserves om met niets anders te besluiten dan wat reeds vastMM^i
ik beroep mij op de mededeeling van den dierenarts Dr. Poeppel, welke ik geheel
in het Duitsch heb gelezen, en welke zeer veel verschilt van een vertaald verhaal,
dat in Spanje in omloop is. De bewijsstukken, die het nieuwe middel vergezellen,
zeggen niets over de wetenschappelijke bevindingen. In mijne verzameling „Jahres-
bericht Veterinär Medizin", welke tot het begin der eeuw reikt (30 deelen), was
niets te vinden wat betrekking had op dit middel, en toch waren de lijsten van
geneesmiddelen en middelen tegen het mond- en klauwzeer lang. Door deze
vroeger gebeurde feiten heb ik bij de directie van den Landbouw inlichtingen inge-
wonnen ; doch nooit zegt men met zekerheid, hetgeen er binnen in een doos is,
zonder ze te openen ; het is een raad om bij een proef voorzorgen te nemen.

Aldus, dato 4 Juni 1929, benoemde het Ministerio de Economia bij Koninklijk
besluit een „Commissie ter bestudeering van het Matafto, genezend en voorna-
melijk voorbehoedend product tegen het mond- en klauwzeer, welke Commissie
zou bestaan uit de volgende heeren : CesAreo Sanz EgaHa, directeur van het
Slachthuis te Madrid, voorzitter en leden Silvestre Miranda, voorzitter van
de Vereeniging van Dierenartsen en José Culebras, professor aan de Veeartsenij-
school. Aldus werd de Commissie gevormd en de stallen van het slachthuis werden
aangewezen om de proeven te nemen, mits machtiging van het gemeentebestuur.

De commissie kwam officieel op 7 Juni bijeen, en vroeg aan den uitvinder van
het middel om bizonderheden te zeggen over de „taxeerbare samenstelling van het
geneesmiddel zonder bizonderheden van verwerving te geven". Het is moeilijk

in dit bericht te schrijven over hetgeen in die zitting gebeurde, doch ik zal eenige
aanteekeningen geven. De uitvinder van het middel, van Hollandsche nationa-
liteit zijnde, sprak geen Spaansch en verklaarde het ons in het Duitsch.

Hij kwam vergezeld door een ander persoon, die zijne verklaringen in het Casti-
liaansch vertaalde. Hoewel de uitvinder zijn verhaal in het Duitsch begon, kon
ik mij op sommige momenten niet inhouden, vanwege dat zoo schilderachtig ver-
haal omtrent den oorsprong van het „Matafto". Mijne gebaren werden zoo uit-
drukkingsvol, dat Miranda zonder op den tolk te wachten, mij de vreemde vraag
deed : Wat zegt hij? En hetgeen de uitvinder ons verklaarde was inderdaad eenigs-
zins schilderachtig. Verdient het niet beschouwd te worden als een Chineesch
praatje — evenals een rechter onlangs moet gezegd hebben maar dan een praatje
uit zuidelijk Afrika ; het is te onzinnig.

Zooals men zich bemoeit met iets in een Spaansch vlugschrift, in een weten-
schappelijk kleed gestoken, legt men ook op dit punt niet den nadruk ; immers
hetgeen ik wil zeggen is, dat wij achterbleven zonder te weten wat het „Matafto"
eigenlijk is, want op herhaald aandringen werden ons formules gegeven steeds
verschillend en samengestelder. Een slecht beginsel voor een wetenschappelijk
bewijs zooals wij het ons hadden voorgesteld en wat wij hadden moeten kunnen
leveren voor de Spaansche autoriteiten.

Na de verandering van ifidrukken bij de Commissie en tegenover de vreemde
houding van den uitvinder en de verbetering van onze zijde, stelde ik den directeur-
generaal van den Landbouw voor het ontslag der Commissie in te dienen, daar
wij niet op een klucht wilden ingaan. Nadat de minister geraadpleegd was, werd
ons verzocht kalm te blijven en „praktisch" met gegevens en proeven de waarheid
van de feiten, die grondig onzen achterdocht opwekten, te bewijzen ; door het
vragen van den vreemdeling waren wij wel verplicht de Castiliaansche gastvrij-
heid en ridderlijkheid tot het uiterste te drijven. Aldus heeft de Commissie het
gedaan. Met voorbijgaan van de „samenstellingen", die het „Matafto" zou bevat-
ten, en in plaats van het aan den uitvinder te vragen, werd verkozen zelf de proef-
nemingen te doen bij de partij kalveren, die wij er reeds voor hadden bestemd.

De bescheiden, de klinische waarnemingen zijn zeer lang, en ik wil ze in enkele
woorden samenvatten. De praktische proeven werden genomen met alle weten-
schappelijke nauwgezetheid in twee gedeelten. Eerstens, op 7 Juni met 14 kal-
waarvan 7 werden behandeld met het middel „Matafto" door den uit-
BB^W zelf in onze tegenwoordigheid, om het „voorbehoedend kunnen" te bewijzen,
en de 7 andere als controle ; allen werden in den mond besmet met smetstof uit
de blaren van een koe lijdende aan mond- en klauwzeer en gebracht van C&ceres,
en bovendien werden alle (14 kalveren) samengebracht met gezegde koe en andere
dieren die de ziekte hadden ondergaan, zonder dat een enkel dier werd geinfec-
teerd, zoowel de behandelde als de niet behandelde ; wij vermoeden een vermin-
derde virulentie van de smetstof. Het tweede experiment had plaats op 25 Juni
met 15 andere kalveren, 8 om behandeld te worden met het middel en zijn voor-
behoedende macht te bewijzen, en 7 dienden als controle ; alle werden samen-
gebracht met 4 varkens, intensief met mond- en klauwzeer besmet. Evenmin
werd een enkel dier geinfecteerd. De Commissie beëindigde haar proeven zonder
een gunstig of een ongunstig oordeel te vormen over het geneesmiddel, omdat de
proeven een negatieven uitslag gaven.

Welnu ; de Commissie overweegt dat het „Matafto" is een empirisch middel,
zonder wetenschappelijken grondslag en dat het niet overeenkomt met de kennis
die wij tegenwoordig van het mond- en klauwzeer hebben.

Hier moest men het onderwerp kunnen beëindigen, doch er hadden twee gebeur-
tenissen plaats, een particulier (persoon) en ander publiek hadden, voor den goe-
den naam van de Spaansche veeartsenijkunde, verduidelijking noodig, hoewel
met alles tot het uiterste was gegaan. Nauwelijks waren de proefnemingen met
het uitdrukkelijk negatief resultaat beëindigd, of ik ontving op een morgen op
het slachthuis het vereerend bezoek van de heeren: Minister van Economia, toen

-graaf de los Andes, den directeur van den Landbouw de heer Garrido, den
hertog del Infantado, den uitvinder van „Matafto", den tolk van de Commissie
en andere heeren, die ik mij niet herinner. Nu betreurde de Commissie de afwezig-
heid van den heer Miranda, die afwezig was wegens dienstzaken buiten Spanje,
blijvende alleen de heer Culebras en ik belast met het officieele voltooien van
de zaak. De minister en zijn gezelschap wilden een ruime verklaring van de mee-
ning, die wij omtren t het middel hadden gevormd. Bij die gelegenheid, zooals altijd,
heb ik duidelijk gesproken en zette rondborstig mijn kritiek tegen het middel
uiteen, door de wetenschappelijke argumenten die ik kon bijbrengen, aan al wie
een beetje begrip van mond- en klauwzeer had. Ik heb hen gesproken over het
werken dat voor ongeveer een jaar Dr. Waldman zelf mij heeft uitgelegd, den-
zelfden Dr. Waldman die werkt in het instituut op het eiland Riems, flink gesubsi-
dieerd door de Duitsche regeering en het is vreemd dat deze zelfde regeering geen
aandacht schonk aan „Matafto", het middel naar het zeggen van den uitvinder,
zoo bewonderenswaardig en doeltreffend om het mond- en klauwzeer te bestrijden.

De minister herinnerde mij als argument aan de zaak van Dr. Asuero, wiens
uitkomsten door de medische wetenschap niet werden begrepen, en integendeel,
ingenomen zijnde door die meening stelde hij voor, met het oog op de negatieve
resultaten, om noodzakelijk op nieuwe experimenten aan te dringen, want hij
bezat inlichtingen en bevestigde gegevens van de werkzaamheid van het product,
en verzocht mij dus naar Galieië te gaan, waar toen mond- en klauwzeer was
in de provincie Orense, om de proefnemingen voort te zetten. Ik moest voor de
eer bedanken aangezien ik mijn betrekking in het slachthuis niet kon verlaten,
waardoor men aangewezen was op den heer Culebras, eenig overblijvend lid van
de Commissie benoemd bij Koninklijk besluit van 4 Juni, welke commissie op
dat oogenblik ophield te bestaan. De heer Culebras, een man van groote werk-
zaamheid en die mij zoo n goede samenwerking verleende, is naar Galieië geweest
als man van wetenschap en gemachtigde van den Minister, zonder verband met
de oorspronkelijke Commissie.

Het tweede feit is vreemder. Ik had alle contact verloren met dit onderwerp
zoo vreemd aan mijn specialen werkkring, toen ik op een goeden dag bezoek ont-
ving van den kanselier van de Hollandsche Legatie, den heer J. Higly, met aan-
beveling en speciale opdracht van den heer Gezant Baron van Asbeck, om in-
lichtingen in te winnen omtrent de waarachtigheid van eenige uitspraken ver-
schenen en gepubliceerd in de Nieuwe Rotterdamsche Courant van , 8 Juni 1.1.
In een zeer lang artikel, dat men mij in het Fransch vertaalde, werden verzeke-
ringen gegeven als deze : dat het Comité te voren bevestigend had gezinspeeld
■op de proeven met „Matafto", waarvan de uitslag buitengewoon was. De ver-
wachting die dit bericht in Holland verwekte, stichtte verwarring.

Gedurende de geheele maand heb ik brieven uit alle Staten ontvangen, waarin
goede verwachtingen werden uitgesproken, en mij werd gevraagd naar de waar-
achtigheid van het bericht, in het dagblad van Rotterdam.

Vanaf het eerste oogenblik heb ik mij gehaast deze valsche berichten te ont-
maskeren. Ik vroeg den heer Kanselier van de Hollandsche Legatie dringend om
■een verbetering in het Rotterdamsch Dagblad te plaatsen, dat zoo slecht was voor-
gelicht ; voor ons wetenschappelijk vertrouwen en den goeden naam van de Spaan-
sche veeartsenijkunde, schreef ik onmiddellijk aan mijn goeden vriend, den geleer-
den professor der Utrechtsche Hoogeschool (Dr. L. de Blieck), een brief welke
een uittreksel van dit artikel is ; en hem gastvrijheid vragend in het Hollandsch
tijdschrift voor Diergeneeskunde, opdat de Hollandsche collega\'s ons optreden
-en de resultaten van de proeven met „Matafto" inzien.

Per omgaande antwoordde Prof. de Blieck mijn brief, erkentelijk dat ik die
had gezonden, om de proeven en de negatieve resultaten te doen kennen, en hij
beloofde mij dat in het Julinummer van het Hollandsch Tijdschrift mijn brief zou
worden gepubliceerd.

zich aanbieden, deze onwaarheden recht te zetten. Ik geloof, dat na het aanbod
van den professor de waarheid te voorschijn zal komen, en de goede naam van
de Spaansche Veeartsenijkunde, een oogenblik in schuld geraakt wegens winst-
bejag, zal hiervoor erkentelijk zijn.

Deze kleine strijd, een ondeugd van Mercurius tegenover Minerva, behoort
in het daglicht geplaatst te worden, en afgezien van onze eenvoudige persoonlijk-
heden, moest men den vreemdeling den mond snoeren ,,met het verbod de geves-
tigde Spaansche veeartsenijkundige wetenschap als valsch te merken". En indien
eenige bereidwillige menschen onder ons zich beschikbaar stellen om aan de vreem-
delingen onze wetenschappelijke en zedelijke begaafdheid te geven, kunnen wij
niet zwijgen indien getracht wordt deze twee hoedanigheden te vernielen ; dan
komen wij snel tot haar verdediging te hulp. De ondeugd is ontdekt geworden en
alles kwam terecht. (C. Sanz Eg AfiA).

Vertaald uit La Semana Veterinaria van 13 Juli r93o, No. 77 van de hand
van C. Sanz Egaïïa. D. P.

Betreffende het geneesmiddel tegen mond- en klauwzeer Matafto. (La Semana
Veterinaria van 13 Juli 1930), door J. Culebras.

De aanleiding tot het schrijven van dit stukje is de verspreiding van een pamflet
ter gelegenheid van een Veetentoonstelling te Madrid, waarin werd medegedeeld
dat door het gebruik van Matafto groote successen waren behaald bij de bestrij-
ding van het mond- en klauwzeer in de provincie Orense.

Door den schrijver wordt nu de juiste toedracht der zaak medegedeeld en de
uitslag der proef met Matafto in de genoemde provincie Orense, genomen begin
Juli van het vorig jaar. Het vee in die streek is nog een vertegenwoordiger van Bos
primigenius met geringe melkproductie en geschikt als werkdier, en hetwelk betrek-
kelijk weinig van het mond- en klauwzeer lijdt daar volwassen dieren er nooit
aan sterven, in veel gevallen de ziekte ongemerkt voorbij gaat en alleen een enkele
werkdag verloren is.

De proef werd genomen met 9 kalveren, waarvan was vastgesteld dat ze gezond
waren ; aan 6 kalveren werd als voorbehoedmiddel Matafto toegediend en daarna
werden ze in den mond besmet met een doek waaraan smetstof bevattend materiaal
van een ziek dier, terwijl 3 kalveren wel werden besmet, doch niet voorbehandeld,
dus als controle dienden.

Van de 6 voorbehandelde dieren kreeg 66 % de ziekte, alsof het middel niet was
toegediend,- terwijl 33 % de aandoening niet vertoonde. Van de 3 contröledieren
werd er écn niet ziek, deze was ongetwijfeld immuum.

Deze drie contröledieren en de zes koeien, waarvan de smetstof was genomen,
werden nu met het middel behandeld om de therapeutische werking te beproeven.
Er bleek dat bij twee koeien in het geheel geen therapeutische werking was te
bespeuren, want de ziekte had hierbij haar natuurlijk beloop", bij de vier over-
blijvende nam de ziekte een abortief karakter aan, bij twee kalveren kon een vlugge
genezing der blaren worden bewerkt (één kalf is zooals reeds gezegd is niet ziek
geworden).

De conclusie was, dat de proef „geen ruimte liet voor eenige besliste uitspraak",
door het gering aantal proefdieren en door het zachtaardig karakter der epizoötie
daar te lande (Galicië), en dat, om met beslistheid te spreken, groote proefnemin-
gen zouden moeten worden genomen. Men moet toch wel acht geven op de empirie
daar lang, voordat het digitalis en zijn derivaten bekend waren, het vingerhoeds-
kruid door een geneesheer in Engeland in 1785 werd gebruikt en lang voordat
het alcaloid cupreïne bekend was, reeds in 1638 een infuus van de schors van
Cinchona succirubra werd gebruikt, en dat daarom geen bezwaar werd gemaakt
een product te beproeven dat niet in overeenstemming is met de hedendaagsche
Pharmacologie. Maar men mag daarentegen niet verlangen dat van officieele zijde
(in dit geval een Spaansch ministerie) openlijk het groote nut van een middel
wordt gepropagandeerd zonder eenigen goeden grond.

In verband met de ongunstige uitkomsten van de exploitatie (verlies van
/ 5428.54) wordt gewezen op het feit, dat, niettegenstaande het aantal inwoners
der kring Rheden is gestegen, het vleeschverbruik per hoofd der bevolking regel-
matig afneemt ; van 45.8 K.G. gedurende 1925 was dit gedaald tot 37.9 K.G. in
1929.

Hoewel het aantal inwoners in 1929 bijna 2000 meer bedroeg dan in 1925, bleef
de vleeschconsumptie ongeveer 12.000 K.G. beneden die van 1925, terwijl deze
ongeveer 80.000 K.G. meer zou moeten bedragen.

Merkwaardig is het verder dat tot 1929 het aantal K.G. varkensvleesch meer
dan 50 % van de totale consumptie uitmaakte, en het rundvleesch ruim 30 %.
In 1929 nam echter het rundvleesch voor het eerst de plaats van het varkens-
vleesch in, ofschoon het nog niet de 50 % haalde.

Wat de slachtingen betreft, blijkt ook het aantal slachtingen van varkens be-
langrijk te zijn afgenomen, evenals in alle andere plaatsen van ons land.

Als een gunstig resultaat van de preventieve werking der invoerkeuring wordt
medegedeeld, dat sinds de aanvang dezer verplichte keuring de kwaliteit der vleesch-
waren zeer is vooruitgegaan.

Bact. vleeschonderzoek werd verricht bij 17 runderen, 35 varkens, 4 graskalveren,
5 vette kalveren, 1 nuchter kalf, 8 paarden en 1 schaap. In 2 gevallen was dit posi-
tief.

Het eerste geval was een suf vetkalf, temperatuur 41° G, met dunne mest. Na
slachting had het dier icterus, sterke haemolyze en gezwollen milt ; uit de milt
groeiden Gartnerbacillen. Het tweede geval betrof een ziek kalf, temp. 41⁰ C.,
verschijnselen na de slachting : gezwollen lever en milt, nierpetechiën, lobulaire
catarrhale pneumonie, necrotische spierhaardjes. Ook hier werd een paratyphus-
bacil gevonden.

Vrij veel werden bij overigens gezonde varkens chronische arthritiden waarge-
nomen, vooral door het regelmatig insnijden der lgl. iliacae.

Wat de cysticercosis betreft, wordt medegedeeld, dat sinds 1928 een verscherpt
onderzoek op blaaswormen is ingesteld geworden (9 a 10 dwarse insnijdingen van
de door 2 a 3 longitudinale insnijdingen verkregen vleeschlappen aan weerszijden
van den runderkop). In totaal werden bij 48 runderen (3.3 %) finnen ontdekt (in
1928 : 3.5 %). In drie dezer gevallen waren de finnen levend. In totaal werden bij
de 48 runderen 88 finnen gevonden, waarvan 4 levend waren. In 2 gevallen kwam
naast de levende fin nog een afgestorven exemplaar voor.

Omtrent de localisatie der finnen zij medegedeeld, dat van de 88 er 41 in het
hart werden gevonden, dus bijna in 50 %, 19 in de linker uitwendige kauwspier,
12 in de rechter uitwendige kauwspier, 10 in de middelrifpeilers en 5 in de inwen-
dige kauwspieren. Omtrent de herkomst dezer dieren bleek, dat, op een enkele
uitzondering, al deze dieren uit den omtrek, dus uit het stroomgebied der groote
rivieren, kwamen.

Aan gewicht verloren de 3 weken gekoelde dieren gemiddeld 6 %.
Tuberculosis kwam voor bij 5.5 % der runderen en 6.3 % der varkens.
Echinococcosis bij 0.7 % der runderen, 20.9 % der paarden, 1.4 % der varkens
en 2.9 % der geiten.

Men meldt ons uit Hamburg, aldus de N. R. Ct., dat tijdens den oorlog en daarna
§ 12 van de rijksvleeschkeuringswet gedeeltelijk buiten werking was gesteld, zoodat
worst en andere vleeschwaren ingevoerd konden worden.

Thans is echter deze § 12 geheel van kracht geworden, zoodat worst en indien
het gewicht minder dan 4 K.G. bedraagt, ook toebereide vleeschwaren, met uit-
zondering van spek en ham, uit het buitenland niet meer ingevoerd mogen wor-
den. Dit invoerverbod heeft ook betrekking op „Liebesgaben", waarop men met
het oog op de a.s. Kerstdagen uitdrukkelijk de aandacht vestigt. Gewoonlijk wor-
den de vleeschpakketten niet teruggezonden, maar vernietigd.

Blijkens een mededeeling in den „Vee- en Vleeschhandel" van 3 Oct. j.1. heeft de
Amsterdamsche Huidenclub een demonstratie gegeven met een electrisch afhuid-
apparaat. Door een bezoek aan de abattoirs te Brussel en Parijs waren bestuur
en directie der A. H. C. tot de overtuiging gekomen, dat de machinale afhuiding,
die daar vrijwel algemeen wordt toegepast, veel voordeel biedt boven de oude
methode. Al wordt er niet sneller door gewerkt en al blijft ook een vakman-slachter
voor het hanteeren van het apparaat noodig, men krijgt een onversneden huid.

Een Amsterdajnsche loonslachter was zich voor de A. H. C. in de bediening
van het Percoapparaat te Parijs gaan bekwamen. Dit apparaat heeft een getanden,
draaiende schijf, die de huid scheidt van het vleesch. Het eenige bezwaar voor de
invoering van het apparaat moet de prijs zijn. Misschien heeft desalniettemin het
apparaat in ons land een toekomst.

De „Bossche-Beuling". De ambtenaar van het 0. M. heeft hooger beroep aange-
teekend.

Zooals wij reeds eerder hebben medegedeeld, is bij vonnis van 20 Aug. 1930 de
voorzitter van de Roomsch-Katholieke Slagerspatroonsvereeniging te \'s Hertogen-
bosch door den kantonrechter in de bekende beuling-kwestie van rechtsvervolging
ontslagen. De ambtenaar van het O. M. moet echter tegen dit vonnis hooger
beroep hebben aangeteekend, zoodat deze kwestie nog eens zal worden behandeld.

Dinsdag, 7 Oct. heeft de opening plaats gehad van de nieuwe gemeentelijke
noodslachtplaats te Alphen aan den Rijn. In zijn openingsrede releveerde de bur-
gemeester de totstandkoming der noodslachtplaats en zeide o. a. dat, toen eenigen
tijd geleden definitief was besloten niet tot de stichting van een openbaar slacht-
huis over te gaan, dit inhield, dat er een nieuwe noodslachtplaats moest worden
gebouwd.

De bouwkosten van de nieuwe inrichting hebben ongeveer / 20.500 bedragen
Het geheel bestaat uit een laboratorium voor den keuringsveearts, een vrijbank
en een uitsnijlokaal. Deze drie lokalen liggen afgezonderd van de overige lokalen,
n.1. de slachtplaats voor groot en klein vee, die voor varkens en de hangruimte,
welke afdeelingen onderling door een transportbaan zijn verbonden. Van deze
ruimten door een gang gescheiden, zijn de darmwasscherij en het sterilisatielokaal,
benevens een wasch- en kleedlokaal met toiletgelegenheid.

Het gebouwtje voor een tijdelijke berging van afgekeurd vee\'en vleesch staat verder
geheel apart. De onbruikbaarmaking geschiedt voorloopig nog door begraven.
Wanneer de N. T. F. haar tweede fabriek in Zuid-Holland zal hebben gesticht,
komt hierin verandering.

De samenwerking tusschen Hoorn en de omliggende gemeenten terzake van het
in aanbouw zijnde openbaar slachthuis laat, zoo meldt men, veel te wenschen over.
Reeds hebben 3 gemeentebesturen n.1. van Zwaag, Blokker en Berkhout, definitief
besloten zich afzijdig te houden. De oorzaak is gelegen in het feit, dat de gemeente
Hoorn, met eenige omliggende dorpen een vleeschkeuringskring vormende de
exploitatie van het slachthuis voor eigen rekening wil houden.

B. en W. van Groningen hebben bij den raad plannen ingediend tot vergrooting
van de koelinrichting en den bouw van een nieuwe ijsfabriek in het openbaar
slachthuis. De totale kosten zijn geraamd op / 112.000.

De Raad der gemeente Tubbergen heeft besloten zich aan te sluiten bij den
dienst der N. T. F. Deze aansluiting geschiedt thans om te voorkomen, dat de
gemeente zelf tot den bouw van een destructor zal moeten overgaan.

De gemeenteraad van Iiessel heeft in beginsel besloten, naar aanleiding van een
verzoek van het bestuur van den Limburgschen Land- en Tuinbouwbond betreffen-
de het ter hand nemen der destructie van afgekeurd vee en vleesch ingevolge de
bepalingen van de vleeschkeuringswet en veewet, medewerking te verleenen.

schen Christ. Boerenbond valt mede te deelen, dat deze plannen thans vasteren
vorm beginnen aan te nemen. Het hoofdbestuur van den bond heeft zich tot alle
gemeentebesturen in de provincie N.-Brabant gericht met verzoek, zoo spoedig
mogelijk en in elk geval uiterlijk den 14 December te mogen vernemen of de
gemeenten bereid zijn te dier zake een contract met dezen bond aan te gaan.

Prof. Dr. Berger zal zijn ambt als buitengewoon hoogleeraar in de Veeartse-
nijkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht aanvaarden, op Maandag 3 Novem-
ber, 2 uur n.m. in het groot auditorium der universiteit, met het houden van
een rede.

De Prof. Dr. D. A. de JoNG-Stichting, gevestigd te Utrecht, hield Woensdag
8 October 1930 hare eerste vergadering van beheerders en is hare werkzaamheden
begonnen.

Opgericht met het doel : „Bevordering van de studie der Vergelijkende Ziekte-
kunde", ontving zij in ruimen mate steun van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, de Maatschappij tot bev. der Geneeskunst en verscheidene andere lichamen
en personen. Volgens den stand der geldmiddelen op 1 October j.i. was aan vaste
bijdragen en rente uit kapitaal jaarlijks beschikbaar een bedrag van ongeveer
1500 gld.

Een werkplan werd vastgesteld en de bestuurswerkzaamheden werden geregeld.
Als voorzitter werd aangewezen Dr. J. J. F. Dhont en als secretaris-penning-
meester Dr. H. J. van Nederveen, beiden te \'s-Gravenhage. Overige beheerders
zijn : Prof. Dr. R. de Josselin de Jong (Utrecht), Prof. G. C. Nijhoff (\'s-Gra-
venhage) en Prof. C. F. van Oyen (Utrecht.)

Het adres van den secretaris-penningmeester is : \'s-Gravenhage, Neuhuyskade 61.

Het Maandblad Zuid-Afrika (Uitgave van J H. de Bussy, Amsterdam en Or-
gaan van de Nederl. Zuidafrik. Vereeniging) wijdt het Octobernummer aan deze
nieuwe Universiteit, die geopend is op 10 October, den geboortedag van Paul
Kruger en den stichtingsdag van Pretoria (1855).

Tot nog toe bestond in Pretoria een „Universiteitscollege" (.nrichting van mid-
delbaar en voorbereidend universitair ondeiwijs) ; dit college is nu tot universiteit
geworden. Onder de faculteiten is de veeartsenijkundige een zeer belangrijke ; zij
telt 10 professoren en 10 lectoren. Daar de behoefte aan diergeneeskundig onderwijs
reeds veel vroeger in Zuidafrika gevoeld werd, werd reeds in 1920 aan het Trans-
vaalse Universiteitscollege te Pretoria een veeartsenijkundige faculteit opgericht,
met de staf van het veeartsenijkundig laboratorium te Onderstepoort (9 K.M. van
Pretoria) als docenten en als hoofd de chef van dat laboratorium Sir Arnold
Theiler.

Diezelfde staf, grootendeels bestaande uit specialisten in de verschillende dieren-
ziekten in Zuidafrika en dus het meest geschikt om aan de studenten de kennis
van die ziekten theoreties en prakties bij te brengen, vormt nu ook aan de univer-
siteit het professoren- en lectorencorps van de veeartsenijkundige facultei . Deze
heeren behouden daarbij hun functies aan het laboratorium (dat onder het departe-
ment van landbouw behoort). Deze dubbele functie schaadt niet aan het onderwijs,
maar komt dit integendeel ten goede.

De opleiding is voornamelijk gebaseerd op algemeene bestrijding van ziekten ver-
oorzaakt door besmetting, parasieten, giftplanten en van verdere heersende ziekten;
behandeling van bepaalde ziektegevallen (particuliere praktijk) is in Zuidafrika
evenals in Ned. Indië, ref.) bijzaak. De afgestudeerde dierenartsen worden bijna
alle regeeringsdierenartsen ; daardoor is het aantal dat ieder jaar noodig is, klein.

ongeveer zes. De studietijd is 5 jaar ; het eerste jaar wordt aan de universiteit
doorgebracht (algemeene vakken), de volgende vier te Onderstepoort (waar de
studenten wonen in een voor dat doel gebouwd huis ; dus internaat).

Het plan bestaat om te Onderstepoort nog een specialen cursus op te richten
voor dierenartsen (ook buitenlanders) ter verkrijging van een diploma voor tropiese
dierenziekten. Hoofd van het laboratorium en van de Veeartsenijkundige facul-
teit (opvolger van Theiler) tevens rector van de Universiteit, is Prof. Dr. A. E.
du Toit. Vr.

De Nederlandsche Uitgeversbond (Heerengracht 124, Amsterdam) verzocht ons
de aandacht van onze lezers te vestigen op deze boekendag die zij op 15 Novem-
ber zal gehouden, De bedoeling daarvan is, de aandacht van het publiek te
vestigen op de waarde van het boek in het algemeen.

Dit jaar is, evenals in de jaren 1910 en 1921, een algemeene landbouwtelling
gehouden waarbij ons vooral interesseert de telling van den veestapel. Deze telling
geschiedt zoo nauwkeurig mogelijk, zoodat de verkregen cijfers een goed beeld
van den tegenwoordigen stand van den veestapel geven en het mogelijk is om
door de vergelijking met de cijfers uit 1910 en 1921 een inzicht te krijgen, in den
voor- en achteruitgang der verschillende huisdiersoorten. Door de directie van den
Landbouw, Departement van Binnenlandsche Zaken en Landbouw zijn eenige
voorloopige uitkomsten der dit jaar gehouden telling gepubliceerd.

Daar het nog geruitnen tijd duren zal voor alle gegevens, gemeente voor gemeente,
bewerkt zijn en gepubliceerd kunnen worden, worden nu voorloopig de uitkom-
sten per provincie bekend gemaakt. Voor den dierenarts zijn deze cijfers natuurlijk
van belang; ik wil er daarom hier een en ander uit meedeelen. Daarbij wil ik geen
dorre cijfers geven, doch aan verschillende cijfers enkele daaruit te trekken conclu-
sies ontleenen.

Wat de paarden betreft, vallen de resultaten der telling niet tegen. Het aantal
paarden in ons land, dat in 1910 327.377 stuks bedroeg, was in 1921 gestegen
tot 363.668 stuks en is in 1930 gedaald tot 296.900 stuks. Hierbij zijn oud en jong
meegeteld. Als wij nu weten dat de laatste, laat ik zeggen, drie jaren, het aantal
dekkingen en daardoor het aantal geboorten dalende was en de vermindering dus
voor een deel aan een geringer aantal veulens en enters te wijten is, is het aantal
volwassen paarden nog niet zooveel kleiner geworden. In het geheel bedraagt de
vermindering sedert 1921, 67.000 paarden en is deze, met 1910 vergeleken, slechts
31.000 stuks.

Wie in de groote steden rondkijkt zou meenen dat de achteruitgang veel grooter
zou zijn ; de cijfers voor de steden afzonderlijk zijn nog niet bekend, zoodat de ver-
houdingen daar niet nauwkeurig zijn na te gaan.

Zij, die echter meenen, dat het paard geleidelijk verdwijnen zal, blijken het mis
te hebben, te meer daar waarschijnlijk een verdere daling niet te wachten is en het
aantal dekkingen dit jaar weer is toegenomen. De daling is, zooals te verwachten
was, het grootst in de provinciën, waar tuigpaarden gefokt worden. Groningen daalde
van ruim 37.000 tot 30.000, Friesland van ruim 31.000 tot 25.000, Drenthe van
20.000 op ruim 17.000, Gelderland van 49.000 op 39.000, Utrecht van 12.000 op
9000, Noord-Holland van bijna 31.000 op ruim 21.000, Zuid-Holland van 47.000
op 34.000. Wanneer in Z.-Holland, Gelderland en Groningen de koudbloedfokkerij
niet zooveel veld had gewonnen zou de achteruitgang zeker belangrijk grooter zijn
geweest. Het aantal trekpaarden daalde ook, doch in mindere mate, zoo kwam
Zeeland van 35.700 op ruim 30.000, Noord-Brabant van ruim 47.000 op bijna 43.000
en Limburg van bijna 23.000 op 20.000. Terwijl zeker in de groote steden het aantal
paarden sterk verminderd moet zijn, men denke maar aan de enorme daling van
het aantal tuigpaarden, blijkt dus het geheele aantal paarden op het platteland

niet belangrijk gedaald te zijn. Een al te groot pessimisme is hier alzoo niet
gemotiveerd. Wel hebben wij veranderingen, zal de luxe-tuigpaardenfokkerij het
moeten ontgelden, en is de paardenbevolking op het platte land weinig gedaald
tegen over de groote steden, waar de vermindering duidelijk is. Toch schijnt ook
het aantal trekpaarden hier weer wat toe te nemen. Voor den dierenarts blijft er
dus voldoende materiaal om de paardenpraktijk te voeden, de zoo loonende be-
handeling van veel luxe- en gewone tuigpaarden komt echter niet terug.

Zooals te verwachten was, is het aantal runderen toegenomen en wel sedert 1921
gestegen van 2.062.771 stuks tot 2352.000 stuks ; een vermeerdering dus van
290.000 stuks. Het verschil in aantal tusschen 1910 en 1921 is gering, er was toen
weinig toename, wat vooral aan de onregelmatige toestanden in de oorlogsjaren en
de eerste jaren daarna moet worden toegeschreven.

De vermeerdering is relatief het geringst in de veerijke provinciën Friesland,
die van 331.000 op 369.000, Noord-Holland die van 193.000 op 207.000 en Zuid-
Holland die van bijna 297.000 op 316.000 stuks kwamen. Dit behoeft niet te ver-
wonderen, daar hier de veefokkerij reeds hoog was opgevoerd. In andere provin-
ciën zijn verschillende redenen voor een sterkere toeneming. Vooreerst zal in pro-
vinciën als Groningen, Gelderland (Betuwe) en Zeeland, als er minder paarden
worden gehouden, het aantal runderen toenemen; in Groningen b.v. steeg het aan-
tal runderen dan ook van ruim 98.000 op 121.000. In andere provinciën werkt
vooral mede het meerdere gebruik van hulpmeststoffen, een gebruik dat steeds
toeneemt en vooral wat ureum en andere stikstofhoudende meststoffen betreft zeer
is opgevoerd. Het streven is om de grasopbrengsten daardoor te vermeerderen,
zoodat op eenzelfde oppervlakte meer koeien dan tot nu toekunnen worden geweid
ei ook meer hooi voor de wintervoedering kan worden gewonnen. Er is door
hen, die deze bemesting propageeren wel eens gezegd, dat het aantal runderen in
ons land zeer sterk zou zijn op te voeren. Een overzicht van de toename in alle,
maar vooral in de oostelijke provinciën, doet zien, dat in deze richting wel wat
bereikt wordt. De algemeenen toename is zeker mede van dit streven het gevolg.

Eaat ik van enkele provinciën de toename aangeven. Drenthe steeg tusschen
1921 tot 1930 van ru^;m 102.000 tot 136.000, Overijssel van ruim 207.000 tot
250.000, Gelderland van 301.000 tot 335.000, Utrecht van 136.000 tot 157.000,
Zeeland van bijna 70.000 tot 78.000, Noord-Brabant van 222.000 tot 264.000, Lim-
burg van 102.000 tot 119.000 stuks. Vergelijken wij Groningen met Zeeland, dan
valt op dat in de eerste provincie de toename van het aantal runderen veel grooter is
dan in de tweede, wat voor een deel wellicht verband houdt met den sterkeren achter-
uitgang van de paardenfokkerij in Groningen dan in Zeeland. De algeheele toename
van het aantal runderen is natuurlijk vooral ook te wijten aan de groote ontwik-
keling van zuivelindustrie en zuivelexport en het meerdere melk-gebruik.

Het aantal schapen blijft achteruit gaan. Dat het aantal heideschapen, dat in
1910 nog bijna 114.000 bedroeg en in 1921 reeds verminderd was tot bijna 65.000,
nu gedaald is tot bijna 17.000 stuks is een gelukkig verschijnsel. Als wij in Drenthe
een teruggang zien van ruim 53.000 in 1910, tot nog geen 5000 in 1930, in Overijssel
in dezelfde jaren van 15.000 op 2000, in Gelderland van ruim 10.000 op 1300, en
in Noord-Brabant van 19.000 op 4000, dan toont dat aan hoe de heide-ontginning
is voortgeschreden. Op denzelfden bodem, waar de heideschapen graasden, worden
nu koeien gehouden, wat zeker een vooruitgang is.

Benieuwd was ik hoe het met het aantal andere schapen gesteld is, vooral of de
propaganda voor en de algemeene verbreiding van het Nieuw-Texelsche ras in
verschillende provinciën zou leiden tot een opbloei der schapenfokkerij. De min-
der gunstige uitkomsten der schapenhouderijen hebben echter weer tot vermin-
dering geleid. Het is eigenaardig, dat in de meeste landen het aantal schapen ver-
mindert, ook in ons land is dat het geval. In 1910 waren er, de heideschapen niet
meegerekend, 775.000 ; in 1921 603.000 en nu in 1930 467.500 stuks. De verminde-
ring bestaat even goed in de provinciën waar een fokkerij en mesterij nogal van
■beteekenis zijn, zoo in Noord-Holland tusschen 1910 en 1930 van 266.000 op 166.000,

in Friesland van ruim 159.000 op 89.000, als in de andere provinciën, waar deze
minder beteekent. Het geringst is de achteruitgang in Gelderland en Zeeland.

De uitkomst van de telling der geiten geeft een eigenaardig beeld. Terwijl het
aantal geiten de laatste jaren sterk toenam, zoodat dit bijv. tusschen 1910 en 1921
steeg van 224.000 tot 272.000, blijkt dit nu in 1930 tot 130.900 stuks gedaald te zijn.
Nu is in de eerste jaren na 1921 de toename van het aantal geiten zeker nog door-
gegaan, zoodat de sterke daling eigenlijk vooral valt in de allerlaatste jaren. De
oorzaak is m. i. de gewijzigde sociale omstandigheden van den fabrieks- en land-
arbeider. Door de belangrijke stijging der loonen is het niet meer zoo noodig dat de
arbeidersvrouw door het houden van geiten zorgt voor de noodige melk en ook voor
vleesch. De gestegen inkomsten maakte het aankoopen mogelijk. Verder zijn
de betere en nettere arbeiderswoningen niet zoo geschikt meer voor het houden
van geiten. De ,,koe van den kleinen man" is dus veel minder noodig. Als wij later de
cijfers krijgen uit fabrieks-ceritra, waar veel geiten gehouden werden, b.v. van
Enschede, van Ulft of van gemeenten uit het mijndistrict, zal zulks nog wel dui-
delijker blijken. Terwijl het aantal geiten in de meeste provinciën gehalveerd is en
dat b.v. in Noord-Holland van ruim 15.000 op 5000, in Zuid-Holland van 23.000
op nog geen 10.000 is gedaald, valt het op, dat in Drenthe de geringste daling is
waar te nemen n.1. van ruim 21.000 op ruim 16.000.

Het aantal varkens is nog steeds toenemende. In 1910 was het 1.259.84, in 1926
1.519.245 en nu in 1930 1.990.000, zoodat wij dus de 2 millioen genaderd zijn. Het
aantal varkens, dat binnen het geheele jaar in Nederland gehouden wordt is nog
grooter, omdat een gedeelte van de mestvarkens, die dikwijls al geslacht worden
op den leeftijd van 7 a 8 maanden, bij de telling op één bepaalden dag, niet mee-
gerekend kunnen worden. De toename is een gunstig verschijnsel en het blijkt dat
onze handel de moeilijkheden, die de export dikwijls in den weg gelegd worden,
glansrijk overwint. Wanneer wij het aantal varkens b.v. per duizend inwoners
of per HA. beteelden grond vergelijken met dat in Denemarken of Duitschland, dan
blijkt dat wij in dit opzicht bij deze landen nog ten achter zijn. De uitbreiding van
de rundveeteelt en de zuivelindustrie maken de uitbreiding der varkensfokkerij
gemakkelijk, terwijl de betrekkelijk lage prijzen der granen de vetmesterij in de
hand werken. Het behoeft niet te verwonderen, dat de grootste toename in Gel-
derland is, waar het aantal van 1921 tot 1930 gestegen is van ruim 304.000 tot
430.000 stuks, dus een toename van c.a. 125.000 stuks.

Ieder heeft in zijn omgeving kunnen opmerken dat het aantal hoenders zeer is
toegenomen, bijna iedere boer houdt meer kippen dan vroeger. Dat echter de toe-
name zoo groot zou zijn, als die nu blijkt te wezen, zal menigeen verrassen.

Terwijl het aantal kippen in 1921 ruim 9 millioen was, een aantal dat vrijwel
overeenkwam met dat in 1910, blijkt dat bij de telling nu in 1930 niet minder dan
24.335.000 te zijn, een enorme vermeerdering dus, zoodat thans op iederen inwoner
van Nederland 3 a 4 kippen aanwezig zijn.

Als wij nu nog in aanmerking nemen dat het aantal eieren, dat de kip gemiddeld
legt, in de laatste jaren wel met 25 (b.v. van 90 op 115 per jaar) per jaar gestegen is,
zal men moeten toegeven, dat de eierenexport zich prachtig ontwikkeld heeft.
Wat het aantal hoenders betreft, staat Gelderland bovenaan met 7.398.000 stuks,
waarop dan Noord-Brabant volgt met 3^ millioen en Overijssel en Limburg beide
met c.a. 2J millioen. De overige provinciën hebben ieder omstreeks 1 millioen
hoenders.

Het aantal eenden bedraagt in Nederland 657.600 stuks, vooral voorkomend
in de provinciën Noord-Holland (281.400 stuks) en in Gelderland (132.900 stuks).

De teelt van bijen die na 1910, toen het aantal korven en kasten van bijna ruim
69.000 bedroeg, toenam, zoodat dit aantal in 1921 tot ruim 93.000 gestegen was,
is daarna weer achteruit gegaan, zoodat nu nog geen 85.000 kasten en korven
geteld werden.

Zoover de voorloopige mededeelingen. Als later het volledige verslag der telling
verschenen is, geeft mij dit wellicht aanleiding daaruit weer enkele mededeelingen
te doen of daaraan enkele conclusies vast te knoopen. Kroon.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen aan
die op i Sept. nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 4973 (3637) eigenaars, waarvan in Groningen bij 135
(30) eig. ; in Friesland bij 1168 (418) ; in Drenthe bij 117 (26) ; in Overijssel bij 153
(58) ; in Gelderland bij 600 (150) ; in Utrecht bij 504 (253) ; in Noordholland bij
1873 (2013) ; in Zuidholland bij 370 (666) ; in Noordbrabant bij 34 (17) ; in Lim-
burg bij 2 eig.

Scabiës : (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap ; 20 gevallen bij 3
^e\'g- (383 bij 7 eig.), waarvan in Groningen 1 (311 bij 4) eig. ; in Friesland 1 ; in
Drenthe 18 bij 1 (42 bij 2) eig. ; in Noordholland (30 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 671 gevallen bij 11 eig. (198 bij 19 eig.), waarvan in
Friesland 386 bij 5 eig. (59 bij 11 eig.) ; in Drenthe (6 bij 2 eig.) ; in Gelderland 1 ;
in Utrecht 34 bij 1 eig. (48 bij 1 eig.) ; in Noordholland 15 bij 1 eig. (73 bij 4 eig.) ;
in Zuidholland 22 bij 1 eig. (12 bij 1 eig.) ; in Noordbrabant 212 bij 1 eig. ; in Lim-
burg 1.

Anthrax : 11 gevallen bij 11 eig. (2 bij 2 eig.), waarvan in Friesland 2, waarvan
i varken ; Overijssel 1 ; Gelderland 1 ; Utrecht (1) ; Noordholland 2 ; Zuidhol-
land 3 (1) ; Noordbrabant 2.

Verhuisd : Dr. J. Gajentaan van Willemsparkweg naar Cornelis Schuytstraat 5,
Amsterdam Z.

K. de Koning van Arnstelkade 48 naar Amstellaan 85, Amsterdam.
Overleden : J. H. Rutgers te Zetten.

De verschillende typen van Gartnerbacteriën en hun voorkomen bij mensch
en dier. —- (Typen von Gärtnerbak\'erien und ihr Vorkommen bei Menschen und Tieren.
Bahr — Deutsche Tier. Woch. Jg. 38, pg. 145).

Bij een onderzoek van 185 verschillende Gärtnerbacteriestammen, afkomstig
van menschen, huisdieren, vleeschwaren, ratten en muizen en Bahr toegestuurd
door 28 bacteriologische instituten uit Engeland, Noord-Amerika, Duitschland,
enz., bleek hem, dat deze Gartnerbacteriën, door middel van de door Bitter,
Weigmann en Habs in 1926 beschreven methode voor het identificeeren van
bact. paratyphus B. en paratyphus Aertrijck, in 4 ondergroepen of typen kunnen
worden verdeeld.

Daar één deze groepen zich precies verhoudt als de origineele Bact. enteritidis

Gaertnbr, wordt voorgeslagen, de bacteriën, die zich zoo gedragen, ,,wer-
kelijke Gartnerbacteriën" te noemen. Deze groep vergist arabinose en rhamnose
ving

Groep 2 wordt de gärtner-PoppE-groep genoemd, daar de eerste culturen,
die Bahr van deze groep kreeg, afkomstig waren van het instituut te Rostock
(Direct. Prof. Poppe). Deze soort vergist arabinose vlug, rhamnose niet.

Groep 3 is de gärtner-jensen-groep. Prof. Jensen was de eerste, die deze
bacteriën uit kalveren isoleerde en ze dezen naam gegeven heeft (para-coli-Jensen-
groep). Vergist arabinose niet binnen 4—6 dg., rhamnose binnen 24 uur.

Groep 4 wil Bahr de GÄRTNER-DANYSz-groep noemen. Danysz (Parijs) isoleerde
deze soort het eerst. Vergist arabinose en rhamnose iets langzamer dan de eerste
groep.

Wat het voorkomen betreft, komt groep I voor 60% bij den mensch, voor 40%
bij huisdieren en vleeschwaren voor en niet spontaan bij ratten en muizen. Groep
2 komt alleen bij huisdieren voor, groep 3 voornamelijk bij huisdieren, minder
bij den mensch, terwijl groep 4 het meest bij ratten en muizen, minder bij den mensch
en zelden bij huisdieren voorkomt.

Door nauwgezette onderzoekingen zal het misschien mogelijk zijn, nog meer
goedgekarakteriseerde typen in de Gartnergroep te onderscheiden.

Welke plaats hebben de rattenverdelgingsbacteriën in de Gartnergroep (Zur
Frage der Sonderstelling der Rattenschadlingsbakteri ên imierhalb der Gruppe der
Bakt. enteritidis Gartner. — Dr. David — Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg.
Jg- 4°. Pg- 203).

In verband met de meening van vele bacteriologen, dat de rattenverdel-
gingsbacteriën (Ratin, Morratin, Bac. Issatschenko, Bac. Danysz, Liverpool-
virus, enz.) een bepaalde plaats in de Gartnergroep zouden innemen, onderzocht
David een aantal Gartnerstammen, geïsoleerd door Haffker uit verschillende
runderen.

Op een stal was door Haffner onder de runderen een Gartnersepticaemie
waargenomen. Bij deze gelegenheid waren door hem verschillende Gartnerstammen
geïsoleerd, terwijl hij liet vermoeden uitsprak, dat deze Gartnerinfectie wel eens
in verband kon staan met het uitleggen van rattenculturen. Het bleek intus-
schen, dat deze geïsoleerde stammen overeenstemden met groep 3 van Bahr,
en belangrijk verschilden met de Kopenhagensche ratinstammen. Het oorspron-
kelijk vermoeden van Haffner, dat voor het optreden van Gartncrbacillosis
onder de runderen rattenpraeparaten verantwoordelijk zouden zijn, is dus vol-
gens de onderzoekingen van David niet juist gebleken.

Over het verwerken van dierlijke vetten en afvalproducten (Einiges über die
Verwertungsmöglichkeit von tierischen Fetten und Abfallprodukten — Oberingenieur,
Bruno Hassel — Deutsche Schlachth. Zeitung, Jg. 29, pg. 311).

Hassel meent, dat het tegenwoordig algemeen gevolgde systeem van ver-
werking van cadavers van dieren en ander dierlijk afval met behulp van stoom,
tot diermeel en technisch vet, beter kan worden vervangen door de extractie-
methode. Bij deze laatste methode heeft men verschillende voordeelen.

ie. Het met benzine geëxtraheerd vleesch-beenderenmeel bezit een hoogere voe-
dingswaarde of bemestingswaarde dan de op andere manieren verkregen pro-
ducten.

2e. Op deze wijze behandeld meel heeft geen enkele reuk of smaak naar benzina
en wordt door het vee gaarne gegeten.

3e. Het met benzine-extractie verkregen vet is lichter van kleur en heeft een
groote zuiverheid.

4e. De extractiemethode is veel goedkooper in uitvoering, geeft meer winst,
daar alles uit het ruwe materiaal wordt gehaald.

5e. Brand of explosiegevaar is uitgesloten, als men maar niet te roekeloos werkt.

6e. Men heeft geen hinder van stank, terwijl verder het verwerken van het
materiaal onder betere hygiënische omstandigheden geschiedt.

Behalve het gewone materiaal (cadavers en slachthuisafval) kan men ook ver-
werken afval van hotels, slagerijafval, afval van vischmarkten, en van vischconser-
venfabrieken. Het is, naar Hassel meent, zuiver een kwestie van organisatie
om al dit materiaal te verzamelen.

Het groote nadeel van de, volgens kook- of smeltsysteem, verkregen dierlijke
producten, is het hooge vetgehalte. Dit varieert n.1. tusschen 12—25%. Hierdoor
wordt de voederwaarde in sterke mate verminderd. Van dit vetgehalte neemt het
organisme ongeveer 25% op ; 75% verlaat weer onverteerd het lichaam. Door
een extractie kan men dit verlies voorkomen.

Wil men een geringer vetgehalte bij de oude methode verkrijgen, dan is dit tot
ongeveer 4% mogelijk. Dergelijk vet is dan echter zeer donker van kleur en zeer
moeilijk te bleeken, daar het min of meer verbrand is.

In fabrieken, met nieuwere methoden werkend (Dry rendering systeem), zijn
ook de resultaten nog niet zoo bemoedigend. Hier krijgt men ook nog een vetge-
halte van bijna n%, terwijl de kleur van het meel en vet zeer donker is. Zeer dik-
wijls is men er toe overgegaan, de uitgekookte vleesch- en beenderenrestanten
in zg. Anderson-expellers te ontvetten. Als het kneuzingsmechanisme van deze
expellers niet al te veel is afgesleten en men gebruikt hooge temperaturen, dan
gelukt het deze restanten te ontvetten tot 7—8%. Het vet is hierbij echter weer
donker van kleur, terwijl ook het meel geen goede kleur heeft.

In vele bedrijven wordt tot het bleeken van diezelfde vetten een aluminium-
liydrosilicaat (pijpaarde, filtrol), of iets dergelijks gebruikt. Deze aardsoorten heb-
ben natuurlijk weer een hoog percentage vet geabsorbeerd. In gewone omstan-
digheden worden deze grondstoffen niet meer verbruikt. Door middel van de ex-
tractiemethode zou men nu het vetgehalte eruit kunnen extraheeren.

Een statistiek over de vleeschvergiftigingen in Duitschland over de jaren 1926—
1928. (Zur Statistiek der Fleischvergiftungen in den Jahren 1926—1928. — Dr. R.
Meyer — Reichsgesundheitsblatt, Jg. 4, pg. 725).

Meyer geeft een bespreking van het aantal vleeschvergiftigingen in de jaren
1926—1928. Het totale aantal bedroeg 272, en wel in 1926 84 gevallen, 1927
110 gevallen en 1928 78 gevallen. Het aantal zieke personen bedroeg 7204,
aantal sterfgevallen 62, of 0,86%.

In de maanden Mei—October bleek het aantal v.v. (vleeschvergiftigingen) en
aantal ziektegevallen zeer veel grooter te zijn dan in de andere maanden van het
jaar.

Wat de vleeschsooiten betreft, geeft vooral rundvleesch aanleiding tot v.v.,
daarna worst, en daarna andere vleeschsoorten, eerst varkensvleesch en dan
paardevleesch. Het grootste aantal sterfgevallen zag men bij de worstvergifti-
gingen (37,6%), daarna bij paardevleesch (20,3%), dan bij rundvleesch (15%)
en varkensvleesch (9.8%).

Door gehakt werden vooral in 1926 en 1927 vele v.v. veroorzaakt (1926 met
41.7% van het totale aantal, 1927 met 48,2% en 1928 met 34,6%).

Vleesch, afkomstig van noodslachtingen, gaf, in de 3 jaren te zamen, aanleiding
tot 57 v.v. (21% van het totale aantal). Bij dit vleesch was het vooral gehakt,
dat gevaarlijk bleek, nl. over de jaren 1923—1928 zijn 63,3% der v.v., 79,1%
der ziektegevallen en 57,4% der sterfgevallen veroorzaakt geworden door vleesch
in fijn verdeelden vorm, afkomstig van noodslachtingen. Zeer zeker mag men
het dus noodzakelijk achten, dat het bereiden van gehakt uit vleesch, afkomstig van
in nood geslachte dieren, absoluut wordt verboden.

Wat de worstsoorten betreft, staan op de eerste plaats de leverworsten. Hierbij
was de verhouding van het aantal sterfgevallen tot het aantal ziektegevallen
het hoogste, n.1. 1,8%.

Wat de dierziekten aangaat, die aanleiding gaven tot noodslachting en waarbij
later vleeschvergiftigingen werden gevonden, vindt men het grootste aantal ver-
meld onder de maag-darmstoringen.

Bij de 272 v.v. werd 203 maal een bacteriologisch vleeschonderzoek verricht.
Hierbij werden 163 keer vleeschvergiftigers gevonden en wel 61 maal bac.
enteritidis Breslau, 47 maal Gartnerbacillen, 43 maal de paratyphus B., 6 maal
parat. B. Schottmüller, 1 maal bacillus suipestifer, 1 maal bac. paratyphus A en 4
maal bac. botulinus. In 40 gevallen werden coli, proteus, staphylococcen, strepto-
coccen en diplococcen gevonden.

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek werd in 59 gevallen zoowel in vleesch
als bij de patiënten, in 83 gevallen alleen in het vleesch en in 71 gevallen alleen
bij de patiënten de microörganismen gevonden.

Bij elke v.v. werd zooveel mogelijk nagegaan, in hoeverre de v.v. te wijten is
geweest aan de nalatigheid van slager, keuringsveearts of consument.

In 9 gevallen werd onder de slagers een bacillendrager ontdekt ; in 11 gevallen
werden maag-darmziekten bij personen, die met het vleesch in aanraking geweest
waren, waargenomen ; in 15 gevallen was het bedrijf vuil en zeer onhygiënisch ;
2 malen waren niet goed gereinigde darmen bij de worstfabricatie gebruikt; 5
maal werd bedorven vleesch gebruikt ; 7 maal werd den dierenarts de keuring af-
genomen, 3 maal een berisping uitgedeeld en 2 maal zelfs een strafvervolging
ingesteld ; 4 hulpkeurmeesters werden gestraft wegens overtreding van hunne
keuringsbevoegdheid ; 14 maal lag de oorzaak min of meer bij de consumenten,
door een onhygiënische bewaring van vleesch of worst; 5 maal gaf vleesch van
ongekeurde huisslachtingen aanleiding tot een v.v.

Een Gärtnerinfectie bij melkkoeien. (Beitrag zur Infektion durch Gärtnerbak-
terien bei Milchkühen — Vavid en Agnesy — Seuchenbekämpfung 1928—
Heft 4).

In een melkveestal van 241 stuks moesten binnen 1 week tijd 4 runderen in
nood geslacht worden en wegens het voorkomen van Gärtnerbactericn in alle
organen en vleesch worden afgekeurd. In verband hiermede werden alle dieren
van deze stal nader bacteriologisch onderzocht.

De koeien hadden geen van allen eenig ziekteverschijnsel. Een geringe diarrhee
bij bijna alle 241 dieren werd op rekening geschoven van een voedering van ge-
sneden voederbieten. Bij alle dieren werd het bloed bacteriologisch onderzocht.
Ten opzichte van de geïsoleerde Gärtnerstam werd een agglutinatietiter gezien
van ^ 1 op 400 ; dit was vermoedelijk het gevolg van een pas plaats gehad heb-
bende enting van alle dieren met een vaccine tegen kalverdiarrhee. Bij één koe
was de titer 1 op 12000. Het faecesonderzoek was bij dit dier positief, later zelfs
ook het melkonderzoek.

Deze koe was dus latent besmet en bacillendraagster. Aangekocht voor nader
wetenschappelijk onderzoek, werd het dier van 9 Febr.—19 Mei in observatie
gehouden en daarna geslacht. Gedurende dien tijd werden meermalen faeces en
melk onderzocht en hierbij in de faeces herhaaldelijk Gärtnerbacillen gevonden,

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek kwamen in lever, dunne darmen,
musc. iliopsoas en in. psoas minor de Gärtnerbacillen voor.

Hier was dus, schrijven David en Agnesy, een geval van latente injectie van
een slachtdier, dat oogenschijnlijk geheel gezond was. Verder wijzen zij er op, dat
het noodzakelijk is, in melkveestallen steeds periodiek alle dieren bacteriologisch
te onderzoeken.

Over het voorkomen van vleesch vergiftigingen (Zur Verhütung von Fleischver-
giftungen — Dr. E. Lehr — Berl. Tier. Woch. 1929 pg. in).

Lehr vestigt er den aandacht op hoe in Duitschland, niettegenstaande men de
laatste jaren overal bezig is allerlei mogelijke maatregelen ter voorkoming van
vleeschvergiftigingen te nemen, het aantal vleeschvergiftigingen nog steeds is toe-
genomen. Al mag op deze vermeerdering eensdeels het feit van invloed zijn, dat
tegenwoordig zelfs de kleinste epidemiën (b.v. in één enkel huisgezin) worden
opgespoord, anderdeels vraagt men zich af, of nu werkelijk wel alle mogelijke
bestrijdingsmaatregelen worden genomen en de reeds uitgevoerde bestrijdings-
maatregelen afdoende zijn.

a) Wat betreft de controle der levensmiddelbedrijven meent Lehr, dat men toch
niet kan voorkomen, dat elk onderzocht en „tadellos" klaargemaakt consumptie
artikel nog niet eens later met vleeschvergiftigers zou kunnen worden besmet.
Deze levensmiddelen controle is derhalve nog steeds niet afdoende.

b) Evenzoo is het onmogelijk, door het bacteriologisch vleeschonderzoek alle
met vleeschvergiftigers besmette diereti te achterhalen. Allereerst wordt nog steeds
niet bij alle daarvoor in aanmerking komende noodslachtingen het bacteriologisch
vleeschonderzoek verricht. Vele verdachte dieren zullen niet als noodslachting
ter keuring komen en zoodoende aan den aandacht ontsnappen. Evenals patholo-

gisch-anatomisch het beeld van een vleeschvergiftigersinfectie niet constant is,
is ook de klinische onderkenning van een Bac. enteritidis Gartner-infectie buiten-
gewoon moeilijk. Dikwijls wordt bij dergelijke ziekten geen diergeneeskundige
hulp ingeroepen, wordt het dier zonder meer als gezond verkocht en geslacht.
Gewoonlijk zijn de ziekteverschijnselen zeer miniem, zoodat toch werkelijk zieke
dieren geheel aan den aandacht ontsnappen. Verder moet men nog rekening hou-
den met de virulentie van de bacteriën, met het aantal bacteriën, dat met spijs of
drank wordt opgenomen en de toevallige dispositie van den mensch zelf.

c) Verder wijst Lehr op de herhaaldelijk gesignaleerde ziehtehaarden op rund-
veestallen, van waaruit dikwijls een vleeschvergiftiging is begonnen. Juist de laat-
ste jaren regent het a.h.w. mededeelingen over bestaande, besmette stallen,
waarop men verschillende smetstofdragers onder de runderen of kalveren heeft
aangetroffen. Vanuit dergelijke besmette stallen vindt niet zelden een algemeene
verdere verspreiding der infectie plaats. Dikwijls zijn al enkele besmette dieren
verhandeld en verkocht, alvorens men zoo n besmettingshaard op het spoor komt.

d) Vaak is het gebruik van ongekookte melk, afkomstig van smetstofdragende
koeien, oorzaak eener paratyphusinfectie van den mensch. Soms is de melk secun-
dair met parat, kiemen besmet geworden. Verder zijn zelfs ziektegevallen waar-
genomen door besmette kaas, gemaakt van besmette melk.

e) Een ander gevaar vormen verder nog de gezonde runderen, uit een z.g. para-
typhusstal afkomstig en die zeer vaak bezoedeld zijn met de betreffende bacteriën,
afkomstig uit faeces. Dit zijn dus min of meer tusschendragers. Weber toonde aan.
dat zelfs 11 maanden lang dergelijke op haren vastzittende paratyphusbacteriën
virulent kunnen blijven.

f) Verder heeft men nog het vraagstuk der reconvalescente dieren, die nog bacil-
lendragers zijn gebleven. Titze en Weichel vonden b.v. in de faeces van een
volkomen genezen kalf nog na 14 dagen vleeschvergiftigers.

g) Tenslotte is de groeikracht van in faeces aanwezige bacteriën zeer lang aan-
wezig. Titze en Weichel konden b.v. nog na 10—11 maanden in besmette faeces
groeikrachtige Gartnerbacillen aantoonen.

Alle bovengenoemde omstandigheden maken derhalve het paratyphusvraag-
stuk, vooral voor een succesvolle bestrijding, zeer ingewikkeld.

Als een kleine bijdrage tot een gedeeltelijk oplossing meent Lehr het volgende
te mogen aanraden ■

Bij vaststelling van een paratyphusbesmetting bij een slachtdier zal steeds de
herkomst van een dergelijk dier moeten worden opgespoord en in de betreffende
stal alle dieren, zonder uitzondering, door middel van een faeces- en bloedonder-
zoek op een paratyphusbesmetting moeten worden onderzocht. Gedurende het
onderzoek moeten alle dieren onder controle blijven en moet b.v. nauwkeurig
worden gelet op verkoop, sterfgevallen ,enz. Is het onderzoek negatief, dan is een
éénmalige algeheele desinfectie van de stal voldoende. Eventueel besmet blijkende
dieren moeten tegen een behoorlijke vergoeding door het rijk worden overgenomen
en verder onschadelijk gemaakt.

Door veterinaire politiemaatregelen zouden derhalve, naar Lehr meent, be-
langrijke vorderingen in het vraagstuk der bestrijding van vleeschvergiftigingen
kunnen worden geboekt. de Graaf.

Zur pathologischen Anatomie der Keratitis infectiosa bei Rindern. O. Kasbohm :
Diss. Berlijn 1930. Ref. D.T.W. Nr. 12, 1930.

De aan zes oogen waargenomen pathologisch-anatomische veranderingen toon-
den het ziekte-proces in drie verschillende stadia.

De eerste beide oogen vertoonden slechts een diffuse troebeling van de cornea,
zonder eenig defect; de andere vier oogen eveneens troebelingen van het hoorn-
vlies maar met defecten eventueel keratocele of, wanneer perforatie had plaats
gevonden, panoplithalmie en phthisis bulbi. Omtrent de aetiologie gaf het onder-

zoek geen aanwijzingen daar in de coupes geen microorganismen werden gevonden,
hetgeen evenwel niet als bewijs tegen de bacterieele natuur van het lijden moet
worden beschouwd.

Het centrale begin van de aandoening midden in het hoornvlies deed hem ver-
moeden dat bepaalde endogene stoornissen mede in het spel moesten zijn o.a. on-
doelmatige voeding ; toxische stoffen in weideplanten ; eventueel ook nog onbe-
kende endogene noxa. Veenbndaal.

Talrijke chemotherapeutische middelen o.a. joodjoodkalium, fluoornatrium,
boorzuur, formaldehyde, hexamethyleentetramine werden door schrijver ter ge-
nezing van de streptococcen-mastitis geprobeerd zoowel in vitro als bij dieren. De
intraveneuze chemotherapie is onbruikbaar. De intraparenchymateuze inspuiting
heeft volgens schrijver ook weinig succes. Het meeste resultaat verwacht hij nog
van de intramammaire infusies, wanneer men er zeker van kan zijn, dat het perso-
neel de raadgevingen goed opvolgt. In groote veebeslagen zal men het meeste te
kampen hebben met het niet opvolgen der aanwijzingen.

(Wij hebben met verschillende middelen getracht de streptococcen-mastitis te
bestrijden ; dat wij op het oogenblik nog in \'t geheel geen uitspraak kunnen doen,
ligt hoofdzakelijk aan het gemis aan medewerking der veehouders .waarvan zoo
langzamerhand pas een enkele fokker gaat beseffen, dat het zijn eigenbelang is
krachtdadig de dierenartsen in den strijd tegen de streptococcen te steunen. Ref.).

Liver lesions in Johne\'s disease. (Mathews : Journ. of the Amer. Vet. Med. Ass-
1930. p. 248).

Schr. bespreekt 2 gevallen van leververandcring bij paratuberculeuse enteritis
bij bejaarde dieren, n.1. een 11-jarige Holsteinsche koe en een 7-jarige Jersey stier,
welke dieren werden afgemaakt op grond van klinische verschijnselen niettegen-
staande zij niet reageerden op paratuberculine.

Bij sectie werden laesies gevonden in de dunne darmen, in het eene geval ge-
paard gaande met vergrooting, in het andere met atrophieder bijbehoorende lymph-
klieren. In het corticaal gedeelte dezer lymphklieren werden grijze puntjes gevon-
den, waarin in het tweede geval de John\'sche bacillen (para-tubercel-bacillen), ge-
makkelijk konden worden aangetoond.

Histo-pathologisch werden in ingewanden en bijbehoorende lymphklieren de-
zelfde veranderingen geconstateerd als typisch voor para-tuberculose bekend. Een
microscopisch onderzoek der lever deed echter verschillende puntjes vinden, blijk-
baar van metastatischen oorsprong. Deze puntjes bestonden uit een tot drie reuze-
cellen (langhans-type), omgeven door een smalle zóne prolifereerend reticulo-
endotheel. Aan de periferie kwamen lymphoïde cellen voor, die op enkele plaat-
sen dieper indrongen. Evenmin als bij de primaire leasies, was ook hier een spoor
van verkazing. Ook in den leasies werden de para-tubercelbacillen gemakkelijk
aangetoond.

The breeding of caule on phosphorus deficient veld. (Du Toit and Bisschop :
I5th. Annual Report of the Dir. of Vet. Serv. Un. of South Africa. October 1929
P- 1059).

In verband met de onderzoekingen omtrent „lamsiekte" en ,,stijfsiekte" der
runderen in Z. Afrika, welke ziekten beide veroorzaakt worden door een tekort
aan fosforus in het voedsel en voorkomen kunnen worden door toevoeging van
beendermeel aan het voederrantsoen, werd door schr.s. de invloed van beender-
meel-voedering nagegaan bij Inlandsch, Friesch, Red Poll en Sussex vee in Z. Afri-
ka op vruchtbaarheid, vroegrijpheid, weerstandsvermogen en kracht, productie-
vermogen (melk, vleesch enz.) verder gewicht der kalveren bij de geboorte, groei der
kalveren, in conditie blijven gedurende den winter, hoeveelheid en kwaliteit van
melk en vleesch, ontwikkeling van het beenderstelsel en ,,beenhonger" (osteopha-

gie), terwijl in de laatste plaats de invloed van beendermeel op het weerstandsver-
vermogen tegen ziekten werd vastgesteld.

De proeven werden genomen op -f 200 dieren, welke gehouden werden op fos-
forarmen bodem.

Op vruchtbaarheid bleek beendermeel grooten invloed te hebben : van 109 koe-
ien, gevoerd met beendermeel-toegift kreeg 66. t % in drie jaar 3 kalveren, terwijl
van de 20 controle-dieren dit bij geen enkele het geval was.

Kalveren geboren uit beendermeelkoeien, waren vroeger rijp dan die van con-
tröle-dieren. Ook op de lichaamskracht had beendermeel gunstigen invloed.

Het lichaamsgewicht van kalveren bij de geboorte van „beendermeelkoeien"
en contróle-dieren verschilde niet; wel was de gewichtstoeneming bij de beender-
meelkalveren aanzienlijk grooter. De invloed, die beendermeel heeft op kwaliteit
en kwantiteit van melk en vleesch, kan nog niet zeker bepaald worden en zal later
worden nagegaan.

Een gunstigen invloed bleek beendermeel verder te hebben op de ontwikkeling
van het skelet, terwijl ook de osteophagie veel minder voorkwam na beendermeel-
voedering.

Ook de weerstand tegen verschillende ziekten, voorn, „lamsiekte", vergiftiging,
fracturen, bleek na toediening van beendermeel grooter te worden, terwijl het
sterftecijfer belangrijk daalde.

Het referaat geeft een korte opsomming van de conclusies der onderzoekers ;
bestudeering van het origineel zal respect opwekken voor de nauwkeurige en uit-
gebreide wijze, waarop dit onderzoek geschiedde; talrijke tabellen en duidelijke
foto\'s doen verder het verschil tusschen beendermeel- en contróle-dieren opval-
lend naar voren komen).

The intra-abomasal administration of Drugs to sheep. (Parktn : i5the Annu-
al rep. of the Dir. of Vet. Serv. Union of S. Africa, 1929, p. 1205).

Als bezwaar van de toediening van medicijnen per os aan schapen, noemt P. den
tijd, die verloopt voordat de stof op de gewenschte plaats is, en een niet voldoende
kunnen opvoeren der concentratie.

Hij trachtte daarom de geneesmiddelen direct in de lebmaag te brengen, door
middel van een injectie. Teneinde de juiste injectie-plaats op te sporen, werden
schapen, waarbij een gekleurde vloeistof ingespoten was, dadelijk na de inspuiting
geslacht. Hij kwam tot de conclusie, dat de meest geschikte plaats om direct de
lebmaag te bereiken het punt is in de 8ste intercostaal-ruimte, halverwege de me-
diaanlijn der buik en overgang rib-ribkraakbeen.

Van deze injectie zouden de dieren geen nadeel ondervinden ; alleen de doseering
en werking der geneesmiddelen dient gekend te worden.

De plaatsverandering der lebmaag, naarmate het meer of minder gevuld zijn der
pens, gaf nog moeilijkheden.

B. Paludis : A New species of pathogenic anaerobic bacterium. (Mc. Erven, The
journ. of comp. path. and therap. 1929. p. 1.).

In dit onderzoek wordt een tot heden onbekende sporen vormende, anaërobe
bacil beschreven, die gevonden werd als de oorzaak van de schapenziekten,,struck"
en ,,gangrene" in Kent.

Onder „struck" wordt verstaan een acute, letaal verloopende ziekte, waarbij
post mortem acute ontstekings-verschijnselen worden gevonden in spieren, buik-
organen of borstorganen, terwijl „gangrene" een bij ooien optredende ziekte is,
eenige dagen na het werpen.

Daar deze ziekten voorkomen bij schapen, in moerassige streken gehouden, stelt
schr. voor de oorzaak, n.1. de door hem beschreven bacil, B. paludis te noemen.

In veel gevallen werd B. paludis als eenige oorzaak der ziekte-verschijnselen
gevonden ; in enkele gevallen was behalve B. paludis ook B. chauveauï en B. sep-
ticus aanwezig. De gram-positieve, dikke, stompe en betrekkelijk breede bacillen,
die bij elk ziektebeeld in groot aantal aanwezig waren, kwamen overeen met de ve-
getative vorm der B. Welchiï (B. capsulatus aërogenes, Welch-Nuttall, Ref.).

De pathogeniteit der B. paludis werd nagegaan ten opzichte van cavia\'s ; en-
ting met o.i c.c. cultum was altijd doodelijk. Een schaap, geïmmuniseerd tegen
B. septicus stierf 42 uur na injectie van 0.5 c.c. cultum der B. paludis.

Morpliologisch deed de bacil zich voor als een staafje, alleen of in paren liggend,
soms tot groepen vereenigd, waarin de bacillen evenwijdig aan elkaar lagen. De
einden waren iets afgerond of recht afgesneden.

In vleeschcultures werd geen sporenvorming waargenomen, wel daarentegen bij
alkalische eiwitbodems. De sporen waren dikker dan de bacillen, centraal of sub-
terminaal gelegen ; kapselvorming werd niet aangetoond.

Beweeglijkheid kan ook niet zeker worden geconstateerd ; bij donkerveldbe-
lichting werden ook geen zweepdraden gevonden.

In cultuur was de B. paludis anaërobe en gedroeg hij zich op de verschillende
voedingsbodems analoog de anaërobe groep.

Een verschil tusschen B. Welchii en B. paludis was morpliologisch niet aan te
toonen ; ook cultureel waren deze beide bacteriën niet duidelijk te onderscheiden.

De virulentie van B. paludis ten opzichte van cavia\'s bleek heviger dan die der
B. Welchiï ; de sectie verschijnselen waren in beide gevallen gelijk.

Door injectie van cultuur-filtraten, waarvan de steriliteit verzekerd was, bij ko-
nijnen en cavia\'s, konden toxinen worden aangetoond. Na verwarming op 60° C.
gedurende 30 a 60 minuten hadden de toxinen hun giftigheid verloren ; afkoeling
der filtraten tot 2° C. gedurende 8 weken, deed de giftigheid niet verdwijnen.

Inspuiting van immun-serum, verkregen van tegen B. paludis geïmmuniseer-
de konijnen, had een beschuttende werking tegen de toxische filtraten.

Het B. paludis-antiserum had echter geen uitwerking op culturen van B. Wel-
chiï, terwijl de culturen ongevaarlijk waren voor dieren, geïmmuniseerd met B.
Welchiï-antiserum.

Antiserum van B. Welchiï gaf dus wel beschutting tegen culturen der B. Welchiï,
waaruit geconcludeerd kon worden dat B. paludis te beschouwen is als een onaf-
hankelijke soort van B. Welchiï. W. P. C. Bos.

OVER DEN INVLOED EENER INJECTIE VAN CALCIUMCHLO-
RIDE-OPLOSSING BIJ KALFZ1EKTE EN GRASTETANIE ») OP
AARD EN FREQUENTIE VAN DEN HARTSLAG; ZOOMEDE
EENIGE OPMERKINGEN OVER DEN INVLOED VAN ENKELE
ANDERE ZOUTOPLOSSINGEN,

De uitgebreide toepassing, welke de calciumchloride-therapie bij
kalfziekte en grastetanie (kopziekte) in de laatste jaren gevonden
heeft, bracht enkele moeilijkheden aan het licht, welke een nader
onderzoek wettigden.

Het is namelijk gebleken, dat, terwijl in de meerderheid der ge-
vallen patiënten met kalfziekte en grastetanie vlot genezen na een
éénmalige intraveneuse injectie van een calciumchloride-oplossing,
in betrekkelijk vele gevallen recidive voorkomt, welke een herha-
ling der behandeling noodig maakt.

i) In deze verhandeling is het woord „kopziekte" vervangen door „grastetanie".

Velen zullen het met ons gewenscht vinden, dat de naam kopziekte, althans
in publicaties en bij voordrachten, zoo spoedig mogelijk door een andere vervan-
gen wordt.

Natuurlijk zou men liefst een aanduiding zien gekozen, waarin het wezen, resp.
de oorzaak der ziekte nauwkeurig en scherp wordt aangegeven.

Evenmin als dit in het algemeen bij functioneele en constitutioneele ziekten
het geval is, mag men verwachten, <lat dit hier spoedig mogelijk zal zijn.

Aangezien wij in kopziekte een vorm van tetanie mogen zien en de ziekte bijna
altijd in de weide of wel tijdens grasgebruik voorkomt, zou men o.i. van gras-
of weide-tetanie mogen spreken; men heeft dan een naam, die kort is en als „pak-
kend" beschouwd mag worden.

De keuze tusschen beide namen is lastig, doordat beide iets voor en iets tege-n
hebben.

Wanneer men van weidetetanie spreekt, zou men den indruk kunnen wekken,
dat misschien in andere planten dan grassen de oorzaak gezocht wordt en dat
gebruik van gras op stal geen kopziekte verwekt. Beide conclusies zouden on-
juist zijn.

Grastetanie heeft boven weidetetanie voor, dat zoowel Duitschers als Engelschen
het woord begrijpen.

Grastetanie heeft echter het bezwaar, dat te zeer uitsluitend de gedachte aan
een alimentaire oorzaak wordt opgewekt.

Wij moeten bij ziekten als deze aannemen, dat het niet één enkele factor is, die
de ziekte verwekt. Praedisponeerende factoren, overgevoeligheid, enz. spelen
een rol. Daarmede staat ongetwijfeld ook in verband, dat van een geheel veebe-
slag meestal slechts een enkel dier, of hoogstens enkele runderen, aan deze ziekte
lijden, niettegenstaande voeding en levensomstandigheden voor alle dezelfde zijn.

Tegen het gebruik van beide namen kan men aanvoeren, dat op stal ook enkele
malen kopziekte voorkomt. Het aantal dezer gevallen is echter in verhouding
tot die in de weide zeer klein en misschien mogen wij voorloopig ook met de moge-
lijkheid rekenen, dat de gevallen bij wintervoedering verschillen van aanvallen
in de weide.

Het bleek tevens, dat in enkele gevallen, na intraveneuse
injectie van een normale hoeveelheid calciumchloride in de gebrui-
kelijke concentratie, de patiënt tijdens of kort na de injectie stierf,
zonder dat van eenige fout in de techniek sprake kon zijn geweest.

Het optreden van de vele recidiven en van enkele van deze plot-
selinge sterfgevallen was voor ons aanleiding om de werking van
het calciumchloride en van andere calciumzouten op het organisme,
bij intraveneuse toediening, aan een nader onderzoek te onder-
werpen.

In deze verhandeling zullen buiten bespreking blijven onze phar-
macologischc proeven met verschillende calciumzouten en met
calciumzouten plus andere geneesmiddelen bij normale runderen
en kalveren. Deze zijn nog niet beëindigd en zullen later worden
gepubliceerd. Eveneens blijft buiten beschouwing de waargenomen
beïnvloeding der ademhalingsfrequentie door de calciumzout-toe-
diening.

Daar het bekend is, dat calciumchloride bij intraveneuse injectie
een sterke hartwerking heeft en zelfs de verschijnselen van
hartbloc kan teweeg brengen, lag het voor de hand in het bijzonder
het hart aan een nauwkeurige waarneming te onderwerpen. Dit
was te meer aangewezen, omdat de plotselinge sterfgevallen, waar-
over gerapporteerd werd, sterk het vermoeden van een acuten
hart dood wekten.

Bij gebrek aan een grafische methode ter registreering der
hartfrcquentie, waarvan de toepassing in de vaak moeilijke om-
standigheden mogelijk zou zijn, namen wij deze waar op de manier,
welke door Danielopolu \') is aangegeven en die meer en meer
in de kliniek ingang vindt. Hierbij bepaalt men auscultatorisch de
frequentie van den hartslag en, teneinde de wisselingen in de fre-
quentie zoo volledig mogelijk op te sporen, telt men het aantal
hartslagen per 10 secunden. Het is duidelijk, dat deze methode geen
aanspraak kan doen gelden op absolute nauwkeurigheid. De fout,
welke gemaakt kan worden, bedraagt inmiddels hoogstens i con-
tractie per io secunden, d. w. z. 6 per minuut. Meestal is deze fout
echter kleiner, omdat in de gevallen, waar de telling per 10 sec.
niet precies op een geheel getal uitkomt, het bij eenige oefening
mogelijk blijkt te zijn, dat getal als uitkomst te nemen, dat het
meest nadert tot het werkelijke aantal.

De techniek was nu in het kort de volgende. Bij het liggende
of staande dier werd, terstond na onze komst ter plaatse, de fre-
quentie van den hartslag auscultatorisch bepaald. Daar aanzien-
lijke schommelingen in de frequentie in dit stadium der ziekte

i) D. Danielopolu, Klin. Wochenschr. 7, 1748 (1928) en zijn vorige verhande-
lingen.

slechts bij uitzondering voorkwamen, kon hier de telling worden
verricht in een tijdsverloop grooter dan 10 sec., zoodat deze begin-
waarde voor alle gevallen vaststaat.

— ten behoeve van het nemen van een bloedmonster — en aan de
intraveneuse injectie der oplossing —■ welke steeds in de vena
jugularis geschiedde —, beluisterde een ander onafgebroken vóór,
tijdens en na afloop der injectie het hart. Vanaf het begin der in-
jectie tot op het tijdstip na de injectie, waarop geen groote frequen-
tieschommelingen meer optraden, werd per 10 sec. geteld en wer-
den deze aantallen door een helper genoteerd. Daarna geschiedde
de controle van het hart met tusschenruimten van één of meer
minuten.

Het is duidelijk, dat deze werkwijze betrouwbare resultaten kan
geven in die gevallen, waarbij de hartslag regelmatig blijft. Wanneer
echter intermissies of wanneer de hartcontracties in groepen op-
treden, is het mogelijk, dat de hartwerking zeer sterk arhythmisch
wordt, zonder dat dit steeds uit de aantallen contracties, welke per
io secunden worden waargenomen, blijkt. In deze gevallen werd
steeds nog afzonderlijk aangegeven, dat de hartslag een bijzonder
karakter vertoonde — enkele intermissies, uitgebreide groepvor-
ming, palpitaties, geruischen, enz.

Bij het beschouwen der resultaten zal men opmerken, dat in
vele gevallen onmiddellijk vóór het begin der injectie een verhoo-
ging der frequentie tot uiting kwam. Dit moet worden beschouwd
te zijn de invloed van de aderlating, in het algemeen van irritatie
van het dier. Het is duidelijk, dat deze invloed bij nerveuse dieren
het grootst zal zijn. Steeds werden, om dezen invloed tot een mini-
mum te reduceeren, voorzorgen genomen, teneinde de dieren niet
noodeloos te prikkelen.

Betreffende de injecties der oplossingen zij medegedeeld, dat
het calciumchloride steeds werd ingespoten in een oplossing,
welke 40 gr. gekristalliseerd zout tot 300 c.c. water bevatte. De
injectie geschiedde met behulp van slang en trechter (infusie-appa-
raat).

De calciumchloride-oplossing werd steeds voorafgegaan en ge-
volgd door physiologische keukenzout-oplossing. De snelheid van
injectie (infusie) was niet steeds dezelfde, doch werd vaak gewijzigd
op grond van de verschijnselen, welke zich tijdens de injectie voor-
deden : bij al te groote veranderingen — hetzij toename of afname

— der frequentie of het optreden van een arhythmie werd de snel-
heid verminderd door het lager stellen van den trechter.

Vóór het begin der injectie werd een bloedmonster genomen.
In het serum werden de gehalten aan calcium, anorganischen phos-
phor en magnesium bepaald volgens de bekende methoden. Het
doel van dit onderzoek was, om langs chemischen weg de klinische

diagnose te bevestigen, zoodat wij steeds zeker ervan waren met
kalfziekte- of grastetanie-gevallen te maken te hebben.

Bovendien werd dit onderzoek verricht met de bedoeling te
onderzoeken, of er verband bestond tusschen de bloedsamenstelling
en het eventueel optreden van een bijzonder verloop der hart-
frequentie tijdens en kort na de injectie van calciumzouten. A
priori mocht een zoodanige invloed niet onmogelijk worden geacht,
gezien de uitkomsten van talrijke doorstroomingsproeven van al
of niet geïsoleerde harten, welke leerden, dat de samenstelling der
doorstroomingsvloeistof een zeer grooten invloed uitoefent op de
wijze van contractie der hartspier. Indien dus bij twee patiënten,
lijdende aan één bepaald syndroom, de bloedsamenstelling, wat
betreft calcium, anorganisch phosphor en magnesium aanzienlijk
zou verschillen — hetgeen, volgens onze vroegere bevindingen
ook inderdaad het geval kan zijn —, dan zou na een injectie van een-
zelfde hoeveelheid calciumchloride in beide gevallen het verschil
in bloedsamenstelling, wat betreft de genoemde minerale bestand-
deelen, relatief nog aanzienlijker kunnen zijn geworden. Het is
dus denkbaar, dat onder deze omstandigheden de hartcontracties
in het ééne geval zich zeer zouden kunnen onderscheiden van die
in het andere geval. Men zou m. a. w. mogen spreken van een door
de bloedsamenstelling veroorzaakte voorwaarde voor het ont-
staan van een bepaald contractietype, bij injectie van calcium-
chloride.

Een andere denkbaarheid was, dat de in vele gevallen zeker
urenlange doorstrooming van het hart met bloed van abnormale
minerale samenstelling, de gevoeligheid van het hart voor calcium-
chloride zou kunnen veranderen, hetgeen zich zou kunnen
uiten in b.v. een abnormale prikkelgeleiding tijdens de injectie,
m. a. w. het optreden van arhythmieën. Het verloop van het ziekte-
geval — de snelheid van het optreden der symptomen —, zoomede
de bloedsamenstelling op het oogenblik van de calciumchloride-
injectie, zouden dus in dit geval van invloed kunnen zijn op de
reactie, welke de intraveneuse calciumchloride-injectie zou ver-
oorzaken.

Een derde mogelijkheid was tenslotte een extra-cardiale
beïnvloeding, een in verschillende richting zich uitende werking
van de calciumchloride-toediening op het vegetatieve systeem,
waardoor dus de nerveuse reguleering van het hart in het ééne
geval anders dan in het andere zou verloopen ; het gehalte van
bloed en weefsels aan minerale bestanddeelen zou ook hierbij als
oorzaak voor de verschillende uitwerking der calciumchloride-
oplossing kunnen gelden.

In 8 gevallen werd uierinsufflatie toegepast — Nos. 5a, 9,
10, li, 12a, 13, 20a, 33a —•; er genazen hierbij vier dieren, terwijl
de andere vier recidive kregen. Deze gevallen werden genezen na
een tweede behandeling en wel : door uierinsufflatie 2 — Nos. 126
en 33b — en door injectie van 40 gr. calciumchloride eveneens
2 dieren — Nos. 5b en 20b —.

De overige 37 gevallen werden behandeld met intraveneuse
injectie van calciumzout-oplossingen.

Een mengsel van 25 gr. calciumgluconaat en 40 gr. calciumlac-
taat, tot 500 c.c. water, werd intraveneus ingespoten bij No. 7a. Na
een aanvankelijk herstel trad recidive op, welke genezen werd met
uierinsufflatie.

Een oplossing van 10 gr. calciumchloride, gevolgd door een op-
lossing van 200 eenheden van de actieve stof uit de bij schildklier
parathormone — in physiologische keukenzoutoplossing, werd
intraveneus ingespoten bij No. 15a. Ook hier trad na tijdelijke
beterschap recidive op, welke met uierinsufflatie werd genezen.

In 35 gevallen werden calciumchloride-oplossingen, zonder toe-
voeging van andere stoffen, ingespoten.

In 29 gevallen bedroeg de hoeveelheid calciumchloride 40 gr. —
Nos. 1, 2a, 3, 6, 14, 17, 18, 19, 21a, 22, 23, 24, 25, 26a, 28«, 29,
30, 31a, 32, 34, 35, 36, 3ja, 39, 41, 42, 43, 44, 45. —

In 6 gevallen bedroeg de hoeveelheid calciumchloride, welke in
één keer werd ingespoten minder dan 40 gr. en wel bij No. 4a,
26 gr., No. 8 en No. 16 _:^L: 30 gr., No. 27 ± 37 gr., No. 40 ± 30—
35 gr., No. 38a : 2 X 20 gr.

Van de 35 gevallen, die alleen met calciumchloride behandeld
waren, trad bij 27 dieren blijvend herstel in, terwijl 8 dieren reci-
diveerden — Nos. 2a, 4a, 21a, 26a, 28a, 31«, 37a, 38a —, allen na
40 gr. calciumchloride.

Van deze 8 recidivegevallen genazen na een tweede injectie van
40 gr. calciumchloride 3 gevallen — Nos. 26b, 31 b, 37b — en na
uierinsufflatie 2 gevallen — Nos. 21 b en 38b —, terwijl één geval —
No. 28b — genezen werd door injectie van 25 gr. calciumchloride,
gecombineerd met uierinsufflatie.

Bij No. 2b trad na een tweede injectie van 40 gr. calciumchloride
wederom recidive op, die genezen werd door uierinsufflatie.

Bij het achtste geval — No. 4b — bleef de hartslag, welke vóór
de behandeling regelmatig was, na de eerste injectie met calcium-
chloride steeds onregelmatig, zoodat bij de optredende recidive,

1) Voor de toepassing van uierinsufflatie bestond in den regel een bijzondere
aanleiding, bijv. het niet bij de hand zijn eener oplossing van calciumchloride, een
bepaalde voorkeur bij den eigenaar, enz.

RECIDIVE KALFZ1EKTE MET VERMELDING VAN DE 2c (EN 3e) BEHANDELING.
Eerste behandeling met:

niet voor de tweede maal ingespoten werd ; uierinsufflatie gaf hier
geen resultaat ; eenige uren na deze behandeling stierf het dier.

Het is gebleken, dat bij kalfziekte het verloop van de frequentie
van den hartslag met den tijd, na intraveneuse injectie van cal-
ciumzouten, niet steeds gelijk is. Men kan hierbij twee hoofdtypen
— genoemd frequentiecurve-typen — onderscheiden.

Type I, het normale, ongevaarlijke type, waarbij de frequentie
van den hartslag tijdens of (en) kort na de injectie van de calcium-
zout-oplossing daalt en waarbij de hartslag meestal rhythmisch
blijft. Men denkt in dit geval in de eerste plaats aan een vagoto-
nisch effect van het calciumzout, d. w. z. aan een nerveuse beïnvloe-
ding van het hart. Dat hier ook van een directen invloed op de
hartspier sprake is, wordt waarschijnlijk door de waarneming, dat,
zoodra de calciumzout-oplossing in de bloedbaan is aangekomen, de
ventrikelslag meer geaccentueerd wordt. Bekend is het, dat cal-
ciumchloride-oplossingen de diastole onvolledig doet worden, het
slagvolume verkleint en den tonus van de spier verhoogt.

Type II, het gevaarlijke type, waarbij gedurende en kort na de
injectie van het calciumzout de frequentie sterk stijgt. Men zou
hier aan een sympathicotonischen invloed van het calciumzout
kunnen denken, wanneer niet bijna in alle gevallen een zeer aan-
zienlijke arhythmie optrad, m. a. w. de normale prikkelgeleiding
sterk was gestoord. Auscultatorisch uit zich dit in het over-
gaan van den aanvankelijk — evenals bij Type I — me^r ge-
accentueerden, regelmatigen hartslag in een reeks van onscherpe,
vluchtige, sterk in rhythme en in sterkte wisselende hartslagen,
waarbij vaak plotseling palpitaties optreden en waarbij men een
storing waarneemt in de regelmatige opeenvolging van atrium- en
ventrikel-contracties. Op het hoogtepunt dezer arhythmie schijnt
het, alsof de frequentie der atrium-contracties sterk vermeerderd
en die der ventrikel-contracties sterk afgenomen is. Er treden dan
bovendien geruischen op.

Deze zeer hooge frequentie kan plotseling dalen, waarbij de
arhythmie blijft bestaan ; nadat nog slechts enkele op zichzelf
staande contracties waarneembaar zijn geweest, blijft het hart
binnen zeer korten tijd in systole stilstaan. De ademhaling gaat
nog eenigen tijd — minuten lang — door en onder toenemende
benauwdheid en krampen treedt tenslotte de dood in. Dit letale
verloop treedt inmiddels volstrekt niet in alle gevallen, waar de fre-
quentie-curve Type II vertoont, op. Meestal n.1. volgt op het
hoogtepunt der arhythmie een stadium, waarin de frequentie
regelmatig afneemt ; de arhythmie blijft hierbij bestaan en komt tot
uiting in zeer uitgesproken groepvorming. Tenslotte wordt na kor-
teren of langeren tijd de frequentie weer normaal en is de arhythmie
weer verdwenen, hoewel deze vaak zeergeruimen tijd kan aanhouden.

Type A, aansluitende aan Type I, waarbij op een daling der
frequentie een stijging volgt ; de hartslag kan hierbij rhythmiseh
of arhythmisch zijn; steeds zijn ook hier de ventrikelslagen meer
geaccentueerd ; gevaarlijk is dit type niet.

Type B, eveneens aansluitende aan Typel, waarbij de frequentie
gedurende of kort na de injectie van het calciumzout weinig of niet
verandert; auscultatorisch is een accentueering der ventrikelslagen
ook hier vast te stellen ; het rhythme van het hart is hierbij dikwijls
niet gestoord ; gevaarlijk is dit type evenmin als het vorige.

Van de 37 gevallen, welke in eerste instantie behandeld wer-
den met intraveneuse toediening van calciumzout-oplossingen,
werd in 29 gevallen 40 gr. calciumchloride ingespoten. Het bleek,
dat bij 18 gevallen curve-type I te voorschijn kwam — Nos. 1, 18,
19, 21 a, 22, 23, 24, 25, 26a, 28a, 29, 30, 32, 35, 39, 41, 44, 45. De
hartslag bleef regelmatig in 12 van deze 18 gevallen — Nos. 1, 19,
21«, 22, 23, 25, 26a, 29, 32, 39, 41, 45. De hartslag werd tijdens of
kort na de injectie onregelmatig in 4 gevallen — Nos. 24, 28«,
30, 35 — en zeer onregelmatig in 2 gevallen — No. 18 en 44. —.

Type II kwam 2 maal voor — Nos. 6 en 31a. De hartslag werd
hierbij behalve zeer frequent ook zeer onregelmatig.

Tot Type A behoorden 5 gevallen, n.1. Nos. 2a, 14, 34, 36, 43.
Bij No. 2a bleef de hartslag regelmatig, in 3 gevallen werd hij\'on-
regelmatig — Nos. 14, 36, 43 — en in één geval zeer onregel-
matig — No. 34 —.

Drie gevallen — Nos. 17, 3ja, 42 — behoorden tot Type B.
Bij Nos. 3ja en 42 bleef de hartslag regelmatig, bij geval No. 17
werd hij zeer onregelmatig.

Omtrent geval No. 3 ontbreken juiste waarnemingen ; slechts
is bekend, dat de hartslag zeer onregelmatig was tijdens de injectie.
Vermoedelijk zal dit geval naderen tot Type B.

Betreffende de 6 gevallen, waarbij per injectie minder dan 40
gr. calciumchloride werd toegediend — Nos. 4a, 8, 16, 27, 38a, 40

— kan worden medegedeeld, dat 1 geval behoort tot Type I, n.1.
No. 8, waar 30 gr. calciumchloride werd ingespoten. De hartslag
bleef regelmatig. Twee gevallen behooren tot Type A, n.1. No. 16,
waar ^ 30 gr. en No. 27, waar 37 gr. calciumchloride werd toe-
gediend ; de hartslag werd hierbij zeer onregelmatig. Drie gevallen
behooren tot Type B, n.1. No. 38a, waar 2 maal 20 gr. calcium-
chloride met ± 10 min. tusschenruimte werd ingespoten — de
hartslag bleef hierbij beide keeren ongeveer regelmatig — en No.
40, waar 30—35 gr. calciumchloride werd toegediend en waarbij
de hartslag zeer onregelmatig werd. Eén geval — No. 4a —- behoort
tot Type II ; hierbij werd 26 gr. CaCl₂ ingespoten ; het hart werd
zeer onregelmatig.

In de twee gevallen, waar geen of niet alleen calciumchloride
werd toegediend — Nos. ja en 15a — werd in beide gevallen curve-
type A gevonden. Bij No. ja werd een mengsel van 25 gr. calcium-
gluconaat en 40 gr. calciumlactaat tot 500 c.c. en bij No. 15a, 10
gr. calciumchloride en 200 E parathormone in physiologische keu-
kenzout-oplossing ingespoten. In het eerste geval werd de hartslag
onregelmatig ; in het tweede geval bleef hij regelmatig.

Er werden 7 waarnemingen gedaan over de calciumwerking op
het hart bij recidivegevallen — Nos. 2b, 5b, 20b, 26b, 28b, 31 b,
3jb —. Hierbij waren Nos. 5b en 20b recidivegevallen, na vooraf-
gaande uierinsufflatie en de andere recidivegevallen na vooraf-
gaande injectie van calciumchloride.

De twee recidivegevallen na voorafgaande uierinsufflatie ver-
toonden beiden curve-type I ; de hartslag bleef regelmatig bij No.
5b, werd onregelmatig bij No. 20b. Bij No. 5b zij opgemerkt, dat dit
in zooverre een bijzonder geval was, dat de bloedsamenstelling
hierbij normaal was ¹), wat betreft de gehalten aan Ca, P en Mg.
In beide gevallen werd 40 gr. calciumchloride toegediend.

Van de 5 recidivegevallen, na voorafgaande calciumchloride-
injectie, vertoonden 3 het curvetype I — Nos. 2b, 26b, $jb — alle
na 40 gr. calciumchloride ; bij No. 2b werd de hartslag onregel-
matig, terwijl hij bij de eerste injectie regelmatig was ; bij No. 26b
werd de hartslag zeer weinig onregelmatig, terwijl hij bij de eerste
injectie regelmatig was. Bij No. 376 bleef de hartslag regelmatig,
wat ook bij de eerste injectie het geval was. Twee gevallen

1 Vóór de eerste behandeling (insufflatie) wees de bloedsamenstelling op kalf-
ziekte.

werd de injectie afgebroken, toen 25 gr. calciumchloride was
geïnfundeerd, daar de hartslag zeer onregelmatig en frequent
werd ; bij de eerste injectie bij hetzelfde dier werd de hartslag
eerst na afloop van de injectie van 40 gr. calciumchloride on-
regelmatig.

Bij No. 3iè werd de hartslag na injectie van 30 gr. calciumchlo-
ride onregelmatig, wat ook bij de eerste injectie het geval was ;
toch kon nog de resteerende 10 gr. worden ingespoten.

Resumeerende kan men dus zeggen, dat van de 37 gevallen,
welke in eerste instantie met calciumzout-oplossing werden be-
handeld Type I 19 maal, Type A 9 maal, Type B 6 maal en Type
II 3 maal voorkwam. De hartslag bleef regelmatig in 18, werd
onregelmatig in 9 en zeer onregelmatig in 10 gevallen.

Voor de 7 recidivegevallen waren deze aantallen : Type I 5,
Type II 2 gevallen ; regelmatig : 2, onregelmatig 4 gevallen, zeer
onregelmatig 1 geval.

Het feit, dat op de 37 gevallen, welke voor de eerste maal be-
handeld werden, slechts 3 maal en op de 7 recidivegevallen 2 maal
het gevaarlijke curve-type II voor komt, doet vermoeden, dat her-
haalde calciumzout-injecties praedisponeerend werken op het ont-
staan van dit type of wellicht, dat door injecties van calciumzouten
het hart tijdelijk functioneel geschaad wordt.

dezelfde koe, tweemaal ingespoten met 10 min. tusschenruimte.
*) 25 gr. Calciumgluconaat plus 40 gr. calciumlactaat.
**) 10 gr. CaCI₂ cryst. plus 200 E parathormone.

Een onderzoek naar de mogelijkheid, of de leeftijd, de heftigheid
van den ziekteaanval, of de ionenconstellatie van het bloed prae-
disponeerer d zouden kunnen werken voor het optreden van een
bepaald curve-type, of voor het al of niet regelmatig blijven van
den hartslag, leverde het volgende resultaat op.

Bij de 24 gevallen van curve-type I was in 16 gevallen de leeftijd
bekend ; deze wisselde tusschen 7 en 10 jaar met als gemiddelde
8.7. Bij de 5 gevallen van Type II was slechts in 2 gevallen de leef-
tijd bekend ; deze bedroeg 9 en 10 jaar.

Bij de 9 gevallen van Type A was in 7 gevallen de leeftijd be-
kend. Deze varieerde van 6 tot 14 jaar met als gemiddelde 8.8.
Bij de 6 gevallen van Type B was in 4 gevallen de leeftijd bekend ;
deze wisselde van 6 tot 9 met als gemiddelde 8.2.

Uit deze gegevens mag dus niet worden besloten, dat een
bepaalde leeftijd een praedispositie schept voor een bepaald
curve-type.

Betreffende het regelmatig blijven of onregelmatig worden van
den hartslag bij de injectie van calciumzouten, kan worden mede-
gedeeld, dat bij de 20 gevallen, waarin de hartslag regelmatig
bleef, van 14 dieren de leeftijd bekend was en varieerde van 6 tot
10 jaar met 8.6 als gemiddelde. Bij de 12 gevallen van onregelma-
tigen hartslag was van 9 dieren de leeftijd bekend ; deze varieerde
van 7 tot 14 jaar met 9.2 als gemiddelde. Bij de 12 gevallen van
zeer onregelmatige hart werking was van 7 dieren de leeftijd be-
kend ; deze wisselde tusschen 5 en xo jaar met 8.4 als gemiddelde.

Uit deze gegevens is dus niet te besluiten tot eenig verband
tusschen den leeftijd en het regelmatig blijven of onregelmatig wor-
den van de hartwerking.

Een samenhang van het curve-type, resp. de regelmatigheid
der hartwerking en de ernst van het ziektegeval of het stadium
der ziekte kon evenmin worden vastgesteld.

f) beteekenis der letters : r = regelmatig ; o = onregelmatig ; z.o. = zeer onregelmatig.

Wat de regelmatigheid der hartwerking betreft, kon riet worden
geconstateerd, dat deze met de gehalten van het bloedserum aan
de 3 stoffen, waarop het onderzocht werd, zooals d<.ze vóór de
inspuiting waren, samenhangt.

Bij de gevallen met regelmatige hartwerking wisselt het serum-
calciumgehalte van 3.0 tot 10.2 — gemiddsld 5.29 —, het anorga-
nisch phosphorgehalte van 0.9 tot 5.5 — gemiddeld 2.45 —, het
magnesiumgehalte van 1.5 tot 3.4 — gemiddeld 2.53 mgr. % —.

Deze cijfers zijn voor de gevallen met onregelmatige hartwerking :
calcium 3.8 tot 5.5 — gemiddeld 4.48 —, anorganische phosphor
0.45 tot 4.8 — gemiddeld 2.29 —, magnesium 1.95 tot 3.4 — ge-
middeld 2.53 mgr. % —.

Voor de gevallen met zeer onregelmatige hartwerking zijn deze
cijfers ; calcium 3.7 tot 7.9 — gemiddeld 4.8 —, anorgai ische phos-
phor 1.13 tot 6.4 — gemiddeld 3.36 —, magnesium 1.82 tot 3.3 —
gemiddeld 2.56 mgr. % —.

Omgerekend op atoom (ion) procenten zijn de gemiddelden voor
deze drie soorten van gevallen :

Er valt dus bij de gevallen met onregelmatige hartwerking voor
het calciumgehalte een geringe afname, voor het phosphaatgehalte
een geringe toename op te merken, terwijl het magnesiumgehalte,
in vergelijking met de gevallen, waarbij de hartwerking regelmatig
bleef, slechts zeer weinig verandert. Vergelijkt men echter de af-
zonderlijke gevallen der drie categorieën, dan is het opvallend, dat
in elke groep de gehalten der drie minerale bestanddeelen tusschen
zeer wijde grenzen schommelen, zoodat dus aan de geringe ver-
schillen der gemiddelden niet veel beteekenis mag worden toege-
kend.

Uitzetting in een driehoek van alle gevallen afzonderlijk ^x) leert
dan ook, dat de punten der drie categorieën niet in bepaalde gebie-
den, doch door elkaar heen liggen. Het feit, dat de zeer onregel-
matige hartwerking in het bijzonder voorkomt bij curve-type II,

waarbij tevens het calciumgehalte beduidend lager, het phos-
phaatgehalte hooger en het magnesiumgehalte nagenoeg onver-
anderd is, in vergelijkirg met curve-type I, (waarbij de hartwerking
veelal regelmatig blijft), maakt het waarschijnlijk, dat de waarge-
nomen verschillen in de gemiddelden voor calcium en phosphor
verklaard moeten worden uit het samengaan van curve-type II
met een laag calcium-, een hoog phosphaat- en een normaal magne-
siumgehalte.

De samenhang tusschen het optreden der verschillende curve-typen
en het gehalte aan de drie minerale bestanddeelen is nu als volgt.

Zooals uit tabel i blijkt, wisselt bij Type I het calciumgehalte
van 3.9 tot 7.9 — gemiddeld 4.98—, het anorganisch phosphorge-
halte van 0.45 tot 5.1 —gemiddeld 2.21 —, het magnesiumgehalte
van 1.5 tot 3.4 — gemiddeld 2.53 mgr. % —.

Bij Type II zijn deze cijfers : calcium 3.7 en 4.9 — gemiddeld
4.32 —, anorganische phosphor 2.0 en 5.4 — gemiddeld 3.98 — mag-
nesium 1.8 en 3.3 —- gemiddeld 2.85 mgr. % —.

Bij Type A zijn zij : calcium 3.8 en 5.1 — gemiddeld 4.46 —, an-
organische phosphor 0.9 en 6.4 — gemiddeld 2.32 —, magnesium
2.2 en 3.4 — gemiddeld 2.75 mgr. % —.

Voor Type B zijn de cijfers : calcium 3.0 en 6.8 — gemiddeld
5.17 —, anorganische phosphor 1.4 en 5.5 — gemiddeld 2.91 —,
magnesium 2.1 en 3.0 gemiddeld 2.52 mgr. % —.

Omgerekend op atoom (ion) procenten zijn de gemiddelden voor
deze vier curve-typen als volgt :

Gaat men dus in gedachten over van Type I tot Type II, dan
daalt het calciumgehalte regelmatig van 41.5 % over 39.4 % (Type
B) en 38.4 % (Type A) tot 30.6 %; het phosphaatgehalte stijgt
hierbij regelmatig van 23.7 % over 25 % (Type A) en 28.8 %
(Type B) tot 36.3 %, terwijl het magnesiumgehalte in de uiterste
toestanden — Type I en Type II —slechts weinig verschilt, bij Type
A een weinig vermeerderd, bij Type B iets verminderd is.

Uit deze uitkomsten volgt dus, dat het gehalte van het bloed-
serum, vóór de injectie, aan calcium, anorganisch phosphaat en
magnesium een praedispositie schept voor het optreden van een
bepaald curve-type. Tevens blijkt het, dat Type I en Type II, welke
wat betreft de hartwerkirg het meest van elkaar verschillen, ook
chemisch het verst van elkaar verwijderd liggen. De Typen A en

B, welke als tusschentypen werden herkend, komen voor bij ge-
vallen, welke chemisch ook als tusschentoestanden tusschen de
Typen I en II kunnen gelden. Op de bekende wijze werden alle
gevallen der vier typen in een driehoek uitgezet (Fig. II).

Bij de beschouwing van deze figuur valt het op, dat één kalf-
ziekte-punt, behoorende tot Type I, zeer ver doordringt in het
gebied van Type II. Het merkwaardige is nu, dat juist dit punt,
dat in Fig. II is aangegeven als een cirkeltje waarin een kruis,
een geval voorstelt, dat een zeer bijzondere plaats inneemt in de
groep van Type I. Terwijl n.1. bij alle overige gevallen van Type I
het rhythme van het hart öf ongestoord öf matig gestoord was,
werd hier — No. 44 — het hart tijdens de injectie angstwekkend
onregelmatig, zoodat zelfs even moest worden opgehouden, voordat
de laatste hoeveelheid calciumchloride kon worden ingespoten. Het
is van belang vast te stellen, dat dit bij geen van de overige 23
gevallen van Type I in die mate is voorgekomen, zoodat men dit
punt No. 44 als een uitzonderingsgeval mag beschouwen. Dienover-
eenkomstig is het ook niet in het gebied van Type I opgenomen,
doch ligt er geïsoleerd buiten. Wellicht is het hart van dit dier door
factoren beïnvloed geweest, welke bij kalfziekte in den regel geen,
bij grastetanie ^J) echter een zeer groote rol spelen, of misschien heeft
men hier te maken met een individueele overgevoeligheid.

Tierheilkunde lind Tierzucht. Eine Enzyklopädie der praktischen Nutztierkunde
herausgegeben von Dr. V. Stang und Dr. D. Wirth. Urban und Schwarzenberg,
Berlin. Wien. 8ter Band. 1930. Prijs R. M. 33.— gebonden R. M. 40.—.

Dit 8ste deel van de bekende encyclopaedie, loopende van Pfeilgifte tot Schätzer,
is weer even royaal van uitvoering en veelzijdig van inhoud als de reeds versche-
nen deelen. De royaliteit van uitvoering blijkt uit den mooien druk op uitstekend
papier, de pracht van illustraties tusschen den text en op afzonderlijke platen
(221 textafbeeldingen, 1 gekleurde en 23 zwarte platen) en den kloeken band. Als
bewijs van de veelzijdigheid noem ik hier eenige grootere artikelen uit het gebied
der diergeneeskunde en dat der veeteelt ; Van de eerste rubriek : P. ICnuth, Piro
plasmosen. F. v. Hutyra, Pocken. J. Norr, Pulsuntersuchung. J. Wester"
Rachiiis, Osteomalacie, Osteoporose. L. K. Böhm, D. Wirth, E. Wijssmann»
Räude, Scabies. M. Westhues, Refractie-anomaliën. F. Schüttler, Retentio
secundinarum. H. Jakob, Retina und Nervus opticus. F. v. Hutyra, Rinderpest.
F. Kral, Röntgenisierung. R. Manninger, Rotlauf der Schweine. E. Lührs.
Rotz, enz. en van de tweede: H. Duerst, E, Kronacher, G. Rau, V. Stang,
L. Vogel, H. Monkel, H. Petersen, F. Schöttler, J. Schüszler, H. Grosz,
W. Böhlke, Pferd und Pferderassen. IC. Keller, Pflege und Wartung der wich-
tigsten Haussäugetiere. H. Kraemer, Rasse (Begriff). E. Feige, Rass? (Eigen-
schaften). K. Hutschenreiter, Rennwesen (Galoprennen. K. J. Horn, Rennwesen
(Trabrennen). U. Duerst, Rind (Algemeines). Van meer algemeene onderwerpen
kan ik noemen : F. Braun, Photographie. H. Dexler, Psychologie der Tiere.
H. Raebiger, Ratten- und Maüsebekämpfung. H. Dexler, Reflexe. O. Krölling,
Reticulo-endotheliales System (R. E. S.).

Ik kies hier maar enkele uit de vele. Het aantal kleinere artikelen is zeer groot.
De inhoud is het aanschaffen waard. Kroon.

Een geit (type der Deutschen weissen Edelziegen) die niet meer voor de fokkerij
werd gebruikt en niet meer gedekt werd, had een onafgebroken lactatieduur van
5 jaar ; zij gaf gemiddeld per jaar 700 K.G. melk, per dag 1.5—3 K.G. (Zeitschr.
f. Züchtung, Tier. Rundschau 1930, No. 37). Vr.

Volgens de Journal of the Am. med. ass. (N. T. v. G. 1930, II, No. 37, blz. 4582)
zijn er in de Vereenigde Staten op elke 100.000 inwoners 126.6 artsen ; in Oosten-
rijk 113.9, in Groot-Brittanië 111.4, in Nederland 55.8 (dat staat van 41 landen
op de 23e plaats), in Perzië 2.5. Vr.

Kohn-Abrest (Journ. Am. med. Ass., ref. Pinkhof in N. T. v. G. 1930, II,
No. 37, blz. 4584) vond dat de ingewanden in lijken die geruimen tijd, b.v. 3 weken
na den dood onderzocht worden, blauwzuur kunnen bevatten, indien vóór het over-
lijden barbituurzure verbindingen zijn gebruikt. Daar deze verbindingen tegen-
woordig vaak worden ingenomen, vooral door zieken, zou dit tot dwalingen bij
gerechtelijk geneeskundig onderzoek kunnen leiden. Zeer geringe sporen blauwzuur
werden ook gevonden als langen tijd in- of uitwendig mosterd is gebruikt. Kohn-
Abrest gaf aan cavia\'s 0.2 gram veronal ; terstond na den dood werd dan geen
blauwzuur gevonden ; na 20 dagen rotting vond hij 4 m.g. Vr.

De beoordeeling mijner brochure over : ,,De Tuberculose bij het Rundvee en
hare bestrijding, zooals die, overeenkomstig de statuten van de Vereeniging tot
bestrijding van de tuberculose onder het Rundvee in Zuid-Nederland, en over-
eenkomstig de Rijksvoorschriften, wordt gevoerd, door Dr. H. A. Zwijnenberg
gegeven in het Tijdschrift van i Oct. 1.1., geeft mij aanleiding, U beleefd plaats-
ruimte te verzoeken voor het volgende :

Met genoegen nam ik kennis van de waardeerende woorden, die schr. aan der-
gelijken propagandistischen arbeid wijdt. In verband met de door hem gemaakte
opmerkingen, moge ik er hier evenwel op wijzen, dat dit boekje uitsluitend bestemd
is om propaganda voor de bestrijding te maken onder de veehouders, en verder
moet dienen als leidraad voor de aangeslotenen ; om die redenen mocht het
noch te omvangrijk, noch te kostbaar worden. Het is daaraan toe te schrijven,
dat het wetenschappelijk gedeelte werd bekort, en voor het practische gedeelte
de grootste ruimte werd gelaten.

Zoo meende ik daarin te kunnen volstaan met in korte trekken te wijzen op
de groote waarde, die voeding, verpleging, stalling, enz. voor de bestrijding heb-
ben ; terwijl speciaal door mij nadruk werd gelegd op het innig verband tusschen
het tuberculose-percentage en de stalinrichting; de ziekte moet daarom eene
echte stal-ziekte worden genoemd.

Overigens meende ik mij op dit terrein nog te kunnen bekorten, omdat dit wordt
verzorgd door den Dierenarts, met de bestrijding belast, aan wien in dezen door
de Vereeniging de taak van hygiëne-consulent en voortdurend adviseur der vee-
houders is toegedacht.

Verder zal gaarne gebruik gemaakt worden van Schr.\'s opmerking over de open
vormen, en geef ik hem gaarne toe dat mijne uitspraak: ,,de erfelijkheid heeft
afgedaan", wetenschappelijk niet geheel juist is. Echter, daar deze uitspraak hier
geldt om niet-wetenschappelijk-gevormden duidelijk te maken, welke de pijlers
zijn, waarop de bestrijdingsmaatregelen berusten, neem ik haar, mede op grond
van de ervaring bij de bestrijding opgedaan, gerust en volledig voor mijn rekening.

Ook de verdere opmerkingen van schr. zoo b.v. omtrent de besmettelijkheid
der ziekte tusschen de verschillende huisdieren onderling ; over de vereenzelviging
van open vorm met het begrip ,.klinische tuberculose enz., heb ik met groote be-
langstelling gevolgd en ik zal daarmede eventueel gaarne rekening houden.

Ik zou hier dan ook zeker niet op zijne beoordeeling zijn teruggekomen, indien
schr. zich daarin ook verder tot zakelijke en objectieve opmerkingen had beperkt.

Echter neemt hij deze beoordeeling te baat, om het Regeeringssysteem, dat \'
door ons wordt gevolgd, zonder overlegging van eenig bewijs, te beschuldigen en
tevens te veroordeelen op grond van deels onjuiste, deels onvolledige mededeelingen.

Tegen het eerste wil ik hier een krachtig protest doen hooren ; zonder eenig
nader bewijs de Regeering te verdenken van bedoelingen, als door schrijver aan-
gegeven, acht ik onwaardig, temeer daar zulks in strijd is met de waarheid.

Het laatste wil ik niet onopgemerkt laten voorbij gaan, hoewel het mij spijt,
dat Dr. Z. daarvoor een oud paard van stal haalt, en daarbij gebruik maakt van de
beteekenis en het gevaar der reactie-dieren ; een oude twistvraag, waarop de prak-
tijk reeds lang en volledig heeft geantwoord.

Schr. permitteert zich dan o. a. neer te schrijven : Het Regeeringssysteem heeft
in den Heer Picard, nourri dans le sérail, een warm en overtuigd aanhanger ge-
vonden.

Ik laat deze fraaie bijstelling gaarne voor rekening van den schr. doch indien
zij als toelichting moet dienen voor mijne opvattingen in de brochure neergelegd,
dan wil ik hier toch met den meesten nadruk verklaren, dat die opvattingen niet
in het sérail zijn verkregen, ook niet van vandaag of gisteren zijn en dat reeds
jaren geleden, daarin voorgegaan door Collega de Vink, door mij, in woord en

schrift is gewezen op het ongewenschte vrijgeven van de reactie-dieren zonder
meer, zooals dit bij het wilds systeem gebruikelijk is.

Ookin diergeneeskundige kringen heb ik meermalen deze opvattingen uiteengezet
en verdedigd, terwijl ik als afgevaardigde van de Afd. Limburg indertijd gelegenheid
had in de Algemeene Vergadering van-onze Mij. te verzoeken, en speciaal aan
Friesland te verzoeken, hiermede niet voort te gaan, doch te trachten aan de door
mij gewraakte bezwaren voor de andere provincies tegemoet te komen, en daar-
omtrent overleg te plegen.

Noch mijn verzoek, noch mijn voorstel daaromtrent mochten resultaat hebben.
Het werd door de wilde bestrijders voor kennisgeving aangenomen, en ... . men
ging rustig door met het wilde systeem.

Ik twijfel dan ook niet, of schrijver zoude, indien hij van bovengenoemde feiten
behoorlijk op de hoogte ware geweest, deze uitdrukking in de pen hebben ge-
houden.

Wat verder de opmerkingen betreft door schr. gemaakt, ten aanzien van de metho-
de van onderzoek, dit laatste is vastgelegd in de instructie der dierenartsen ; hier-
bij is het algemeen onderzoek van alle runderen, alsmede het nauwkeurig klinisch
onderzoek van alle runderen, die twijfelachtig of positief op de tuberculinatie
hebben gereageerd, alsmede van alle runderen, die, om welke reden dan ook,
verdacht zijn te lijden aan tuberculose, imperatief aan den dierenarts voorge-
schreven.

Verder is hij verplicht, alle maatregelen te bevorderen, die in het belang eener
doelmatige bestrijding nuttig en noodig zijn.

Het klinisch onderzoek wordt door hem zoo volledig mogelijk toegepast, over-
eenkomstig hetgeen wetenschap en praktijk daarbij aangeven, met onderzoek
van se- en excreta op tubercelbacillen.

Verder worden geregeld besprekingen gehouden tusschen de Inspecteurs en de
Collega\'s en daarbij wordt steeds gewezen op de groote waarde en de noodzakelijk-
heid van het klinisch onderzoek en het herhaald klinisch onderzoek.

Ten slotte zijn aan de benoeming der Dierenartsen voorwaarden gesteld, en
wordt er naar gestreefd als zoodanig slechts te benoemen, collega\'s, die met ernst
en toewijding deze hun opgelegde taak zullen vervullen en die boven alles vertrou-
wen hebben in de bestrijding.

Het is daarom onjuist, aan het Regeeringssysteem te verwijten, dat het aan het
resultaat van de tuberculine-proef eene domineerende beteekenis toekent.

Evenals voor Dr. Z. is de tuberculinatie voor het Regeeringssysteem een orien-
tecringsmiddel ; en ik voeg er gaarne aan toe, dat het als zoodanig bij de massale
bestrijding en het massale onderzoek niet kan worden gemist; ten eerste om spoe-
dig de open lijders te kunnen opsporen en ten tweede om de besmette dieren van
de gezonden te kunnen scheiden, hetgeen eveneens voor het resultaat der saneering
van groote beteekenis moet worden geacht.

In hare algemeenheid is dit verwijt aan het Regeeringssysteem dus onjuist
en ik acht het onbillijk omdat hierbij juist maatregelen getroffen worden om te
voorkomen, dat aan de tuberculinatie eene domineerende beteekenis wordt toe-
gekend.

Wat de meening van Dr. Z. betreft, weergegeven in de door hem gehouden voor-
dracht op het Landhuishoudkundig Congres te Eindhoven in 1928, de Veeartsenij-
kundigen Dienst is ter plaatse zeker niet in gebreke gebleven, zijne meening be-
hoorlijk te motiveeren en tegenover die van Dr. Z. te stellen.

Als secretaris van de Vereeniging tot bestrijding van de tuberculose onder het
rundvee in Zuid-Nederland, kon mij geen gelegenheid worden gegeven, (in ver-
band met den beperkten tijd) over deze zaak het woord te voeren, en ik heb mij
daarom verplicht gezien eene schriftelijke uiteenzetting te geven van de motieven,
die er de Vereeniging toe hebben gebracht, het Regeeringssysteem en daarmede
het merken der reactie-dieren te aanvaarden. (Zie blz 152-155 in het Verslag van
genoemd Congres).

Evenmin als aan Dr. Z, heeft de praktijk mij in het tijdvak van twee jaar, sinds-
dien verstreken, aanleiding gegeven, mijne daarin neergelegde zienswijze te wij-
zigen. Onverminderd handhaaf ik mijne bezwaren tegen het wilde systeem, terwijl
mij sedert door ervaring is gebleken, dat aan het merken der reactie-dieren wel
bezwaren zijn verbonden, doch dat het merken geenszins eene rem is gebleken
voor de massale bestrijding. Immers, in 1928 begonnen met 8292 runderen, werden
in 1929 reeds 22058 runderen van 3205 aangesloten veehouders bij de Vereeniging
onderzocht en blijft dit aantal gestadig toenemen.

Waar Schr. verder in verhand hiermede, ten opzichte van de reactie-dieren zegt :
,,Maak propaganda, maak de veehouders wegwijs, licht ze in en dan zonder over-
drijving omtrent de kwaliteiten der reactie-dieren, zoude ik willen vragen aan Dr. Z.:
is dit advies niet veel meer bestemd voor de aanhangers van het wilde systeem ?
Immers mijn houding ten opzichte van het gevaar der reactie-dieren is U volkomen
bekend, ik heb mijn meening te dien opzichte nooit onder stoelen of banken ge-
stoken ; En is het in de praktijk niet gebleken, dat dit gevaar bestaat ?

Is niet komen vast te staan, dat men aan de hand van een saneeringssysteem,
nooit uit de tuberculose komt, indien de bestrijder met dat gevaar geen of niet vol-
doende rekening houdt ?

Wel heeft het heel wat strijd en tijd gekost, alvorens de aanhangers van het
wilde systeem dit opelijk hebben erkend, doch die uitspraak is thans dan ook zoo
duidelijk, dat zij geen ruimte tot twijfel aan dat gevaar meer overlaat en ik vrees
dat Dr. Z. die uitspraak zelfs zeer overdreven zal moeten noemen.

Terwijl eertijds en in den aanvang van de toepassing van het wilde systeem,
het gevaar der reactie-dieren werd ontkend en deze dieren als onschuldig en on-
gevaarlijk werden voorgesteld, teneinde de bezwaren aan het vrij in den handel
brengen daarvan te verdoezelen, lezen wij, jaren daarna, in het jaarverslag 1927/28
van den Friesclien Gezondheidsdienst op blz 15 o.m. de volgende raadgeving van
den zeer bekwamen en ervaren Directeur, aan de daarbij aangesloten vee-
houders :

Is Dr. Z. het met dit zeer deskundig advies niet eens en wordt met de reageerders
te Lonneker niet dienovereenkomstig gehandeld ?

En indien dit het geval inderdaad is, wat heeft het dan voor zin, anderen voor
overdrijving te waarschuwen en daarvan een verwijt te maken, terwijl men zelf
ten opzichte van dit gevaar de meest rigoureuse maatregelen treft ?

En wanneer Schr. dan daarna opmerkt, dat ik toegeef, dat reactie-dieren tot op
zekere hoogte refractair zijn, dan is dit volkomen juist, maar, indien hij daaruit
de conclusie trekt, dat eene dergelijke erkenning de basis van het Regeerings-
systeem doet wankelen, dan is deze conclusie er m.i. geheel naast.

Ofschoon dit feit wetenschappelijk en practisch vaststaat, acht ik het misplaatst,
om dit als argument aan te halen, tegen het nemen van maatregelen tegen re-
ageerders ; immers het gaat hier niet om een immunisatie-methode, doch om een
saneeringssysteem, waarmede men (zoowel het wilde systeem als dat der Regeering)
de tuberculose wil bestrijden.

Dr. Z. schept hier zelf verwarring, waar het allerminst noodig is. Hij schokt
daardoor èn bij de veehouders, maar wat nog veel erger is, bij de jonge collega\'s,
het vertrouwen in het Bang\'sche systeem, terwijl dit toch in Friesland, in het
Zuiden des Lands en blijkbaar ook in Lonneker, uitstekende resultaten heeft
opgeleverd.

Het wil mij dan ook voorkomen, dat Schr. hier zelf bijdraagt om een doolhof
te maken van den weg der saneeringsmethode, die vaak wel moeilijk af te leggen
is, doch die, de ervaring heeft het voldoende geleerd, behoorlijk is afgebakend, en

voor ieder bestrijder, die met ernst en toewijding maar tevens en vooral met zelf-
vertrouwen de aangegeven sporen daarvan volgt, stellig tot het doel leidt.

Hetgeen schr. mededeelt over de functie van veecontroleurs, als zoude, in afwijking
met de bestaande voorschriften, in het Zuiden des Lands de hulp van veecontro-
leurs zijn toegestaan, ten behoeve van het verrichten van de indruppeling etc.
is onjuist en moet ik dus tot mijn spijt tegenspreken.

Immers in de Instructie der dierenartsen staat daaromtrent het volgende voor-
geschreven :

art. 4. Hij (de dierenarts) verricht de tuberculinatie bij voorkeur en als regel

De resultaten der tuberculinatie worden na ongeveer 6 en 15 uur, door hemzelf
en ter plaatse opgenomen en geregistreerd ; hij draagt zorg dat de dieren na de
tweede kunstbewerking vanaf 3 tot ongeveer 15 uur onder permanente controle
blijven.

De geheele tuberculinatie, dus zoowel de indruppelingen als het controleeren
van de resultaten daarvan, is nadrukkelijk aan den dierenarts opgedragen.

Aan de veecontroleurs is uitsluitend opgedragen, tijdens de tuberculinaties
controle over de runderen uit te oefenen, zulks teneinde eventueele fraude te kun-
nen voorkomen of te kunnen constateeren. Behoudens assistentie bij het regi-
streeren der dieren, gaat diens bevoegdheid niet verder.

Ten slotte geloof ik met Collega Dr. Z., dat verschil van meening en wederzijd-
sche kritiek vruchtbaar kunnen zijn om de waarheid te benaderen, doch evenzeer
heb ik de zekerheid, dat onbillijke kritiek daartoe niet het middel mag en kan zijn.

Moge ik besluiten met den wensch, dat alle Nederlandsche dierenartsen, kan het
niet zijn met, dan toch naast elkaar, en met eerbiediging van elkanders meeningen,
hunne beste krachten wijden en blijven wijden aan de zoo nuttige taak der tuber-
culose-bestrijding.

Hoezeer hunne meeningen omtrent de toepassing daarvan ook mogen uiteen-
loopen, toch kunnen en moeten zij zich cén voelen in het groote, gemeenschappe-
lijke doel, dat zij beoogen, en dat voor Volksgezondheid en Volkswelvaart, van zoo
uitnemende beteekenis is.

In een artikel van Prof. Robin (Alfort), „the Veterinary profession in France"
(the Vet. Journal. 1930. No. 9, blz. 347) wordt vermeld dat het aantal dierenartsen
in Frankrijk (mil. paardenartsen niet meegerekend) 3525 bedraagt. Daarvan
practiseeren 213 in de koloniën ; 40 zijn werkzaam aan de drie veeartsenijscholen
(te Alfort, Lyon en Toulouse) en 124 zijn verbonden aan gezondheidsdiensten
(vleeschkeuring enz.).

Forster (Arch. exper. Path. u. Pharm., Pharm. Weekbl. 1930, No. 38 blz. 988)
deed proeven op dieren met een reeks van middelen. De invloed van speciale
stoffen, rooals cholesterine, fermenten enz. kon niet worden aangetoond. De
haargroei wordt bevorderd door mechaniese reiniging en bevordering van de bloed-
stroom van de huid ; dit laatste kan geschieden door massage en door plaatselijk
werkende prikkels (electriciteit, chemiese middelen). Vr.

In zijn laatste vergadering heeft het Hoofdbestuur besloten
een onderzoek in te stellen naar den aard der sera en entstoffen
van buitenlandsche herkomst, die hier te lande door leeken
worden toegepast. Ondergeteekende verzoekt daarom aan dieren-
artsen, die in hunne praktijk dergelijke gevallen constateeren,
hem te willen toezenden flesschjes, ampullen, verpakkingsmate-
riaal, enz., die buitenlandsch serum of entstof hebben bevat.

De Afdeeling Friesland behandelde heden in hare Afdeelingsvergadering het
concept huishoudelijk reglement der Maatschappij.

Art. x. Toevoegen na sub c : ,,Door het verleenen van steun aan maatregelen
welke dienen ter bevordering van bescherming van dieren, voorzoover zulks ligt
op den weg der Maatschappij.

Art. 24. De Afdeeling meent, dat de ie en 2e alinea van dit artikel met elkaar
in strijd zijn. Eenerzijds is het de Afdeeling verboden zich rechtstreeks te wenden
tot de Wetgevende en Uitvoerende macht, terwijl zij anderzijds zich wel kan
wenden tot plaatselijke en gewestelijke autoriteiten, welke toch ook tot die Wet-
gevende en Uitvoerende macht gerekend kunnen worden.

Verder is de Afdeeling van meening, dat de grenzen van bevoegdheid, bedoeld
in dit artikel niet voldoende scherp, of liever heelemaal niet omschreven zijn.

„Wanneer evenwel minstens 5 afdeelingen het verzoek doen den reeds voor de
afgeloopen zitting herkozen Voorzitter of Ondervoorzitter nogmaals herkiesbaar
te stellen, kan de Algemeene Vergadering daartoe besluiten. Dit besluit wordt
genomen met minstens 3/4 van het aantal uitgebrachte stemmen. (Men wil de
gelegenheid stellen, mogelijk te maken, dat zonder reglementswijziging de Voor-
zitter of Ondervoorzitter in bijzondere gevallen meer dan een maal herkiesbaar is).

(Zonder deze toevoeging zou een tussclientijds gekozen secretaris slechts een-
maal herkiesbaar zijn volgens het bepaalde in de 4e alinea).

Art. 71. Doen vervallen: „vergezeld van een kort verslag omtrent de wijze,
waarop eventueele ondersteuning is verleend".

Art. 84. „Dagelijksch Bestuur, c.q. het Hoofdbestuur" veranderen in : „Het
Hoofdbestuur, c.q. het Dagelijksch Bestuur".

De Afdeeling gaat voorts accoord met de door de Afdeeling Gelderland—Over-
ijssel voorgestelde wijzigingen, vermeld in haar schrijven van 15 Oct. 1.1., van de
Artt. 27 ; 37 ; 53 ; 80.

Benoemd als conservator bij het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten,
(Biltstraat 172) aan de Rijksuniversiteit te Utrecht: Jacob Jansen, dierenarts
te Scherpenzeel (Fr.).

Op 5 November overleed, na een korte ongesteldheid, Prof. Eykman, de
bekende, verdienstelijke Utrechtsche hoogleeraar. Eykman was in het begin van
zijn loopbaan officier van gezondheid in het Ned. Indische leger; later directeur
van het geneeskundig laboratorium te Batavia. Daar deed hij de bekende
onderzoekingen omtrent de beri-beri, die hem een europeese vermaardheid
hebben bezorgd. In 1893 werd hij benoemd tot hoogleeraar voor gezondheids-
leer aan de universiteit te Utrecht, welke betrekking hij tot zijn zeventigste
jaar (1928) bekleedde. Toen werd hem op verzoek eervol ontslag verleend.

Van de 735 verzonden kaarten zijn er 593 beantwoord. Nog 142 dieren-
artsen bleven in gebreke. Zij kunnen alsnog medewerken aan de correcte uit-
gave van het jaarboekje door de antwoord-kaart gefrankeerd (de machtiging
is verloopen) te verzenden aan : H. A. Kroes, Oostersingel 14, Groningen,
waartoe de redactie van het jaarboekje hen dringend uitnoodigt.

Wij ontvingen het jaarverslag 1929, van deze nuttige vereeniging. In 1929
had de vereeniging vooral bemoeienis met de trekhondenkeuring en het slacht-
vraagstuk (electriese bedwelming). Verder was zij werkzaam op het punt van
dierenbescherming, dierenasyls, woonwagenstallen, terwijl een commissie zich
speciaal bezig hield met propaganda: samenwerking met onderwijs om aan
de jeugd liefde voor de dieren bij te brengen, lezingen, films, tentoonstellin-
gen enz.

Aangedrongen werd op ruimere beschikbaarstelling van serum tegen mond- en
klauwzeer.

Andere leden vroegen, of de Minister bereid is onder strikt onbevooroordeelde
leiding proeven te laten nemen met het middel van den heer Van den Berg, ge-
naamd ,,Matafto", opdat hier te lande eindelijk eens officieel en afdoende worde
geconstateerd, of dit middel al dan niet als ondeugdelijk moet worden aange-
merkt.

Eenige leden verkeerden onder den indruk, dat het Departement niet steeds de
noodige welwillendheid in acht neemt tegenover hen, die middelen tot voorkoming
of genezing van mond- en klauwzeer meenen te hebben gevonden. Gevraagd werd,
naar hoevele van die middelen door het Departement een onderzoek is ingesteld.

Voorts werd er op aangedrongen, dat zal worden onderzocht, in hoeverre het
mogelijk is bij het voorkomen van mond- en klauwzeer den maatregel van afslui-
ting van bepaalde plaatsen meer plaatselijk uit te voeren, zoodat een bepaalde
boerderij of een deel eener gemeente zou worden afgesloten, en niet geheele ge-
meenten of complexen van gemeenten.

Ten slotte werd de vraag gesteld, of wel voldoende aandacht wordt besteed aan
het gevaar, dat verbonden is aan het vervoer van vee in niet ontsmette vracht-
auto\'s.

Van de „international review of pouitry science", het orgaan van de „Asso-
ciation", is de 3e aflevering van deel III verschenen, een lijvig nummer van over
de honderd bladzijden.

In een bijgevoegde circulaire vestigt de uitgever, Dr, te Hennepe, de aandacht
op het feit dat het doel en het nut van de Association en haar orgaan in vele landen
nog onvoldoende bekend zijn. Hij wijst verder op het groote succes van het inter-
nationale congres te Londen en spoort aan tot deelneming (door lid worden) aan
de Association. Leden ontvangen het tijdschrift gratis. Vr.

Proefnemingen in de gewone praktijk der veehouderij met de entstof Calmette-
Guérin (B. C. G.) tegen de tuberculose bij runderen, verricht door den veeartsenij-
kundigen Dienst, (\'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1930).

In dit door Prof. Dr. Berger aan den Minister van B. en L. uitgebrachte rap-
port, kunnen wij de tot dusverre in Nederland opgedane ervaringen leeren kennen,
sedert de door Guérin voor onze Mij. v. D. gehouden voordracht op 15 Nov.

1924 over dit onderwerp. Het geheel is samengesteld in samenwerking met Dr.
Frenkel, die vooral de pathologisch-anatomische veranderingen na aanwending
van het vaccin, aan de hand van vele verrichte secties, behandelt en den heer
P. J. \'t Hooft, die naar ik vermoed de in de praktijk verkregen gegevens ver-
zamelde.

Het is te betreuren, dat niet altijd de noodige voorzorgen zijn genomen bij de
enting, waardoor op de bij die proeven verkregen gegevens, geen conclusie kan
worden opgebouwd. Hieraan zijn m. i. niet alleen schuldig de omstandigheden,
waaronder gewerkt moest worden, maar vooral ook de oorspronkelijk door Guérin
verkondigde stellingen, waarbij de hygiëne van de opfok wel wat al te sterk op
dan achtergrond kwam.

Blijkens de mededeeling in het Rapport ging het om de vraag of het mogelijk
zou zijn in het bedrijf der veehouderij een door tuberculose besmet veebeslag in
den loop van ongeveer vijf jaren tuberculose-vrij te maken door enting der pas-
geboren kalveren met B. C. G. vaccin, zonder dat daarbij iets werd veranderd
aan de wijze van opfokken van het vee en met uitschakeling van belemmerende
maatregelen voor de normale uitoefening van het bedrijf. In het voorjaar van

1925 werd onder leiding van den Veeartsenijkundigen Dienst, met aan het Insti-
tut-Pasteur bereid vaccin, een aanvang gemaakt met de proeven.

Reeds in 1927 herstelde Guérin de vroeger gemaakte fout van het te veel ver-
waarloozen van den tuberculose-vrijen opfok. Vastgesteld werd, dat niet alleen vóór
de ent\'ng, welke binnen 14 dagen na de geboorte moet plaats hebben, doch ook
twintig dagen daarna voor zorgvuldigen tuberculose-vrijen opfok gezorgd moet
worden. Dit moge voor in de practijk van de tuberculose-bestrijding geschoolde
veehouders geen bezwaar ontmoeten, ik vrees, dat hieraan in tal van bedrijven,
waarin men zich nog niet tot dit peil heeft opgewerkt, onvoldoende zorg zal worden
besteed. Bovendien acht ik het voorschrift van het verstrekken van gekookte
melk en het niet toedienen van colostrum beslist schadelijk voor den opfok. In tal
van bedrijven zal dit tot verlies van kalveren leiden.

Het rapport stelt op grond van de internationaal opgedane ervaringen, de
onschadelijkheid van de enting vast. Wie de literatuur heeft gevolgd, zal tegen
deze uitspraak wel geen bedenkingen hebben. Toch meen ik op grond van onze
ervaringen in Friesland de opmerking te mogen plaatsen, dat de stelling opgaat
als wij deze mogen amendeeren in dien zin, dat wij de enting tot dusverre als
onschadelijk hebben leeren beschouwen, mits toegepast op gezonde dieren.

In stallen, waar colibacillose, septische pleuro-pneumonie of andere infecties
onder de jonge kalveren voorkomen, heb ik den indruk gekregen, dat de enting
hier zeer nadeelig kan werken, doordat blijkbaar tijdelijk de verdedigingskracht
van het organisme te sterk belast wordt. (Ik zag geweldige abscessen in de om-
geving van de entplaats, met den dood eindigende).

Dat men zich blijkbaar voorstelt, door internationale samenwerking tot een
uniforme proefneming te komen, verdient allen lof. Ook de regelen daarvoor door
Prof. Berger gegeven, zijn in het algemeen gesproken juist.

Voor die bedrijven echter, waar reeds vijf jaren is geënt volgens de voorwaarden,
die in 1928 zijn belichaamd in het protokol voor de Hygiëne-afdeeling van den
Volkenbond, zou ik het wenschelijk achten zoodra de laatste ongeënte koe
is verdwenen, de enting te beëindigen en systematisch controle uit te oefenen
op de verdere lotgevallen van de een- tot vijf a zes maal geënte dieren en tevens
op het van nu af aan niet meer geënte jongvee, teneinde een goed inzicht te krijgen
omtrent de nog ondanks de enting eventueel aanwezige smetstofverspreiders.
Door regelmatige tuberculinaties kan worden nagegaan of de vanaf heden geboren
kalveren, welke niet van buitenaf moeten worden besmet (ongepasteuriseerde
wei en karnemelk) inderdaad vrij blijven van tuberculose. In dat geval, heeft
de enting een bedrijf werkelijk afdoende bevrijd van die ziekte.

In het rapport wordt melding gemaakt van de verflauwde belangstelling van
de zijde der betrokken veehouders, welke aan de volgende vier factoren te wijten
zou zijn:

In veefokkersgebieden, waar men fokt voor uitvoer naar het buitenland is
dit laatste bezwaar m.i. het doorslag gevende voor niet-toepassing van de
enting. Zoolang wij niet zeker zijn, dat de enting afdoende beschutting geeft tegen
aanslaan van infectie met virulente bacillen (en dat zijn wij na lezing van het
rapport alles behalve) kunnen wij van onze afnemers niet verlangen, dat zij bij
aankoop van een reageerend dier genoegen zullen nemen met de verklaring,
dat dit dier afkomstig is uit een stal waar geregeld geënt wordt.

Ook de besprekingen op het Congres te Londen hebben allerminst den indruk
kunnen bevestigen, dat het geloof in de theorie door Calmette en Guérin op-
gezet en geamendeerd naarmate de feiten dit noodzakelijk maakten, algemeen
ingang heeft gevonden.

De sterfte aan tuberculose mag belangrijk verminderen, als wij tenminste
de gegevens daarover als juist kunnen beschouwen, in veefokkersgebieden gaat
het ook vrij gemakkelijk zonder enting schade door sterfte aan tuberculose uit
te sluiten. Het probleem is daar uitroeien van infectiemogelijkheden. Het is
nog zeer de vraag of de enting hiertoe voldoende zal kunnen meewerken.

Intuschen mogen we den veeartsenijkundigen Dienst dankbaar zijn voor
de verzameling van de tot dusverre verkregen gegevens, terwijl ook de door Dr.
Frenkel gegeven samenvatting van de patliologisch-anatomische veranderingen
het inzicht in deze zaken belangrijk kan verhelderen.

Verhuisd : Jacob Jansen, van Scherpenzeel (Fr.) naar Utrecht, Oudwijker-
laan 32.

A. Nuijten, Tabellen ter aflezing van de procenten vetvrije droogrest en vet
in de droogrest met bijvoeging van een tabel voor de berekening van het melk-
suikergehalte van melk, afgeroomde melk en karnemelk. Deventer, Uitg.-Mij.

A. E. Kluwer, 1930. Gr. 8°. 55 blz. ƒ3.—
H. W. J. Sannes, Crisis en pluimveeteelt. Doetinchem, Uitg.-Mij. ,,C. Misset",

J. P. Fooy, Bepaling der waterstofionenconcentratie en bederf van vleesch.
Proefschr. aan de Veeartsenij kundige Faculteit. Utrecht, Drukkerij ia. Schotanus
& Jens, 1930. 8°. 118 blz.

H. S. Hofkamp, Een vergelijkende studie van het kippen- en duivencoccidium.
Proefschr. aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Drukkerij fa. Schotanus
& Jens, 1930. Gr. 8°. 148 blz. m. 5 pl.

J. H. Picard, De tuberculose bij het rundvee en hare bestrijding, zooals die
overeenkomstig de statuten van de Vereeniging tot bestrijding der tuberculose
onder het rundvee in Zuid-Nederland en overeenkomstig de rijksvoorschriften
wordt gevoerd, \'s Hertogenbosch, N.V. Zuid-Nederlandsche Drukkerij, 1930.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis
en omtrent den dienst der vee- en vleeschkeuring te Haarlem en omliggende ge-
meenten over het jaar 1929. [Door F. P. KeyserI. z. pl. 1930. 8°. 26 blz.

Lijst van geneeskundige tijdschriften, aanwezig in Utrechtsche bibliotheken.
2e dr. Utrecht. 1930. 8". 76 blz.

F. L. Huber, Veterinaire reisindrukken. Buitenzorg, Archipel Drukkerij, 1930.
8°. 44 blz. m. 10 pl.

Veeartsenijkundige Mededeelingen. No. 74.
Dept. van Landbouw, Nijverheid en Handel.

Berâttelse over verksamheten vid veterinarhögskolan under Lâsaret 1928—
1929. M. Bitr. av högskolans Lârare avg. av A. V. Sahlstedt. Trollhâttan, Troli-
hàttans Tryckeri A.-B., 1930. 8°. 146 S.

Den Kgl. Veterinaer- og Landbohöjskole. Aarsskrift 1930. Red. av M. Lobedanz.
Köbenhavn, [Kandrup & Wunsch], 1930. Gr. 8°. VI 236 S. m. Fig. og Tab.

E. Ravenna, Manuale di patologia generale per veterinari. Milano, F. Vallardi
edit. tip., 1930. 8°. VII 339 p. c. fig. Lire 45.—

V. Parvulesco, L\'épizootie de fièvre aphteuse de 1929 en Roumanie. Buca-
rest. 1930. 8°. 16 p. av. carte.
Ministerul Agric. No. 101.

Le congrès du mouton, Paris, 9—11 décembre 1929. Paris, Société nat. d\'encou-
ragement à l\'agriculture, 1930. 8°. 2 tom.
T. 1. Rapports et discussions. 1143 p.
T. 2. Monographie des races ovines. 861 p.

Publications de la Société nat. d\'encouragement à l\'agriculture.
V. Beaune, Élevage en captivité des animaux sauvages à fourrure. Paris, J.

B. Baillière et fils, 1930. 8°. 144 p. av. fig. fr. 50.—
V. Beaune, L\'élevage du Ragondin. Paris, J. B. Baillière et fils, 1930. 8°. 47 p.

W. Chenevard, Maladies des volailles. Maladies et accidents, hygiène et dés-
infection, petite chirurgie. Paris, J. B. Baillière et fils, 1930. Kl. 8°. 307 p. av.
57 fig- fr. 18.—

P. Goupil, Tableaux synoptiques pour l\'analyse du lait, du beurre et du fro-
mage. Paris, J. B. Baillière et fils, 1930. Kl. 8°. 64 p. av. fig. fr. 5.—

J. Guiart, Précis de parasitologic. 3e éd. Paris, J. B. Baillière et fils, 1930.
8°. 560 p. av. 481 fig. noires et col. Br. fr. 60.—- Cart. fr. 70.—-

M. Olschanietzki, Guide de désinfection à l\'usage des désinfecteurs publics ....
vétérinaires etc. Paris, N. Maloine, 1930. 8°. fr. 20.—

J. R. Mouler and R. Snijder, The 1929 outbreak of foot- and mouth disease
in Southern California. Washington, Government Printing Office, 1930. 8°. 15 p.
U. S. Dept. of Agriculture. Misc. publ. No. 68.

E. Lash and W. M. Mohler, Johne\'s disease (paratuberculosis) of livestock.
Washington, Government Printing Office, 1930. 8°. 8 p.
U.S. Dept. of Agriculture. Circ. No. 104.

M. F. Guyer, Animal micrology ; practical exercises in zoological micro-tech-
nique. 3d ed. Chicago, University of Chicago Press, 1930. 8°. 317 p. w. ill. and
diagr. S 3.—

C. G. Potts, Karakul sheep. Washington, Government Printing Office, 1930.
8°. 10 p. w. 6 fig.

E. B. Cram, Pathological conditions ascribed to nematodes in poultry. Was-
hington, Government Printing Office, 1930. 8°. 10 p. w. 6 fig.

W. E. Castle, The genetics of domestic rabbits. Cambridge (Mass.), Harvard,
1930. 8°. no p. w. ill. S 1.25

F. W. Sheets and W. Jackson, Handling livestock during drought. Washing-
ton, Government Printing Office, 1930. 8°. 12 p.

C. Dwight Marsh and A. B. Clawson, Toxic effect of St. Johnswort (Hyperi-
cum perforatum) on cattle and sheep. Washington, Government Printing Office,
1930. 8°. 23 p. w. 4 fig.

E. E. Dale, The range cattle industry. Norman, Univ. of Oklahama Press,
1930. 8°. 216 p. w. ill. and maps. $ 4.—

W. Macleod Raine and W. C. Barnes, Cattle. Garden City, Doubleday, Doran
& Cy., 1930. 8°. 352 p. w. ill. $ 2.—

Poultry doctoring made easy. By the editor of the ,,Smallholder" and C. Grange.
London, Smallholder, 1930. 8°. 48 p.

C. S. Leete, Foaming of milk and cream. Washington, Government Printing
Office, 1930. 8°. 7 p. w. 2 fig.

A. F. Schalk, Bang\'s disease (bovine infectious abortion) and abortion in other
farm livestock. Fargo, Agr. College, 1930. 8°. 31 p. w. 5 fig.
North Dakota Stat. Circ. No. 40.

A. F. Schalk, Undulant fever in man and its relationship to abortion disease
in cattle and swine. Fargo, Agr. College, 1930. 8°. up.
North Dakota Stat. Circ. No. 41.

F. A. E. Crew and A. D. Buchanan Smith, The genetics of the horse. The
Hague, M. Nijhoff, 1930. 8°. II -f 47 p. w. 5 fig. / 3.—

H. Spatgens, Anpassung der Viehzahl an das Wirtschaftsfutter. Wandtaf. m.
Text. Berlin, P. Parey, [1930]. 125 x 100 c.M. 1 farb. Taf., 3 S. in 4⁰.

L. Adametz, Die Bedeutung der Vitamine für die landwirtschaftliche Tier-
zucht. Wien, Agrarverlag, 1930. Gr. 8°. 14 S.
Vortrag.

M. Nitsche, Anleitung für Kontrollbeamte zur Durchführung der Futterkon-
trolle in den Milch-Kontroll vereinen der Deutschen Sektion des Landeskulturrates
für Böhmen. Prag, Landes-Kulturrat f. Böhmen; 1930. 4⁰. 39 S. m. Fig. u. 2 färb.
Taf.

Milchwirtschaftliches Taschenbuch. Begr. von B. Martiny. Hrsg. von W. von
Altrock. Jg. 54. 1931. Tl. 1. Berlin, P. Parey, 1931. Kl. 8°. 192, 108, 12 S.

R. Erdmann, Praktikum der Gewebepflege oder Explantation, bes. der Ge-
webezüchtung. 2te Aufl. Berlin, J. Springer, 1930. 8°. VIII 148 S. m. 99 Abb.

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten der beamteten Tier-
ärzte Preussens für die Jahre 1927 und 1928. Jg. 20, Tl. 1. Zusammengest, von
Wiemann. Berlin, R. Schoetz, 1930. 8°. III -f 198 S. m. 12 Taf. u. 2 Ktn.

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Milch-
wirtschaft in Kiel. Erst, von B. Lichtenberger. Jg. [6], 1929. Berlin, P. Parey,
1930. 4⁰. 94 S. m. 3 Textabb. M. 3.20

W. Mohr und M. Schulz, Untersuchungen über die Korrosionserscheinungen
an verzinnten Apparaten und Geräten in der Michwirtschaft, insbes. über die
Ursachen und die Verhütung der Entstehung der schwarzen Flecke. [Stendal,
Milchwirtsch. Zeitung, 1930]. Gr. 8°. 58 S. m. Abb. M. 2.—

T. Baumgärtel, Untersuchungen über den Einfluss der Molkereimaschinen auf
den Keimgehalt der Milch. Kempten, Süddeutsche Molkerei-Zeitung, 1930. Gr.
8°. 12 S.

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Tierzucht
in Tscheclinitz. Erst, von W. Zorn. Vom 1 April 1928 bis 31 März 1930. Berlin,
P. Parey, 1930. 4⁰. 44 S. m. 5 Textabb. M. 2.—

P. Tremel, Die bayerischen Körgesetze. (Ivörgesetz, Hengstkörgesetz, Gestüts-
ordnung) mit Vollzugsverordnungen und Vollzugsanweisungen. Textausg. m.
Sachreg. München, W. König, 1930. Kl. 8°. 86 S. M. 1.80

L. Freund, Die Parasiten, parasitären und sonstigen Krankheiten der Pelz-
tiere. Hannover, M. & H. Schaper, 1930. 8°. M. 70 Textfig. M. 13.—

Das Milchgesetz (vom 31 Juli 1930). Mit Einf. und Erl. hrsg. von R. Köstlin.
Tl. 1. Stuttgart, W. Kohlhammer, 1930. Kl. 8°. VII 138 S. M. 3.20

Tl. 1. M. Erl. und mit den Ausführungsbestimmungen des Reichs und der Län-
der Preussen, Bayern, Sachsen, Württemberg, Baden, Hessen und Thüringen.

W. Fräse, Rohkartoffelfütterung des Rindviehs. Berlin, Kartoffelbaugesell-
schaft, 1930. 8°. 47 S. m. 2 Taf.

A. und E. Nunzer, Das edle Pferd in der Reitschule. Nach den 14 Blättern
der Kupferstecher A. u. E. Nunzer. Norimberg. 1725. Halle, Ch. Graeger, [1930J.
27.5 x 40.5 c.M. 1 Bl. Text, 15 Taf. In Mappe M. 35.—

H. von Wenz, Die bayerischen Körgesetze. Ivörgesetz, Hengstkörgesetz, Ge-
stütsordnung nebst Vollzugsverordnungen und Vollzugsanweisungen und den
übrigen in Frage kommenden Vorschriften. Erl. München, Bayer. Kommunal-
schriften-Verlag, 1930. 8°. 95 S. M. 2.80

Das Gesetz über die Haltung und Körung der Bullen, Eber, Ziegenböcke und
Schafböcke in der Fassung der Bekanntmachung vom 26 Mai 1930. Erl. von H.
v. Meinzolt und Niklas. München, C. H. Beck, 1930. 8°. XXII 82 S. M. 4.50

Festschrift der veterinärmedizinischen Fakultät der Universität Leipzig. 1780—
1930. Berlin, R. Schoetz, 1930. 4°. 126 S. m. Fig. u. Taf. M. 2.50

H. Baum, Das Lymphgefässsystem des Huhnes. Berlin, J. Springer, 1930.
M. 13 Abb. auf 5 Taf. M. 12.-—

Jahresbericht der Physiologie und experimentellen Pharmakologie. Bibliogra-
phisches Jahresregister der Berichte über die ges. Physiologie und experim. Phar-
makologie. (Zusammengest, von T. Peterfi). Hrgs. von P. Rona und K. Spiro.
Bd. 9. Bericht über das Jahr 1929. Hälfte 1, 2. Berlin, J. Springer, 1930. 4⁰.

Die Futterkonservierung. Hrsg. vom Verein zur Förderung der Futterkonservie-
rung. Bd. 2, H. 3. Berlin, P. Parey, 1930. 4°. M. 3.20

Frölich, Spöttel, Tänzer, Wollkunde. Berlin, J. Springer, 1930. Gr. 8°.
M. 172 Textabb. und zwei färb. Taf. M. 54.—-

Technologie der Textilfasern. Hrsg. von Herzog. Bd. 8, Tl. 1.
Handbuch der Biochemie des Menschen und der Tiere. Hrsg. von C. Opfen-
iieimer. 2te Aufl. Ergänzungsbd. Unter Mitw. von M. Bandmann, M. Dohm, H.
Fischer u. A. Jena, G. Fischer, 1930. Gr. 8°. VIII 528 S. m. 54 Abb. im Text.

E. S. Buding, Zur Systematik des Cardiazols. Inaug.-Diss. Giessen. 1930.
E. Quas gen. Möllmann, Ueber einen Fall von heterotroper Polyodontie beim
Pferde. Inaug.-Diss. Giessen. 1930.

H. Karström, Ueber die Enzymbildung in Bakterien und über einige physio-
logische Eigenschaften der untersuchten Bakterien arten. Inaug.-Diss. Helsingfors.
Helsingfors, Akad. Buchhandlung, 1930. Gr. 8°. III -f 149 S.

R. Masko, Ueber das Blutbild beim Hausschwein. Inaug.-Diss. Zagreb. 1930.
V. Jedlicka, Beiträge zum Blutbild der Rinder mit bes. Berücksichtigung
der Entwicklung des Blutbildes bei Kälbern in den ersten Lebenswochen. Inaug.-
Diss. Zagreb. 1929. du Buy.

In het i Nov. blz. 1189 onder ,,Trekproeven met paarden" zijn weggevallen
de woorden : door Dr. F. J. J. van Rijn. (Auto-Referaat).

Physisch-chemische onderzoekingen aan het bloed van het met trypanosoma
Evansi geïnfecteerde zoogdieren, door Dr. B. J. Krijgsman.

Zooals bekend, beschikt men nog niet over een goed diagnosticum, dat aan
surra lijdende dieren van gezonde weet te scheiden. Om reden het klinische surra-
beeld vaak weinig aanwijzingen geeft en het microscopisch bloedonderzoek dik-
wijls evenmin toereikend is, zou het van zeer groot belang zijn indien een dergelijk
diagnosticum werd gevonden.

Een groot aantal onderzoekers heeft zich dan ook bezig gehouden met het be-
studeeren van de bruikbaarheid van diagnostische serumreacties, die allen liggen
op zuiver serologisch terrein. Zoo is door Bennet en Kenny een reactie aangegeven,
die opgang scheen te zullen maken. Deze onderzoekers pasten bij de Kameelsurra
de volgende reactie toe : Serum van een aan surra lijdende kameel, in een bepaalde
verhouding gemengd met een zeer zwakke sublimaatoplossing, geeft een troebeling,
die bij normaal serum niet optreedt. Ook het serum van dieren in het incubatie-
tijdperk zou deze reactie vertoonen. De beste werkwijze is volgens Bennet deze :

Afgetapt bloed 24 uur laten staan, dan een druppel van het afgezette serum
voegen bij 1 c.c. van een 0.005 tot 0.004 percent waterige sublimaatoplossing.
In het mengsel treedt een troebeling op, die na een kwartier maximaal is. Bij
zwaarzieke kameelen treedt ook een vlokking op met nog zwakkere sublimaatop-
lossingen en zelfs met zuiver water.

Het vlokkingsverschijnsel wordt toegeschreven aan een kwantitatieve globuline
verandering. Een reeks van metaalionen, picrinezuur en sulfosalicylzuur werden
onderzocht op hun uitvlokkingsvermogen, doch bleek dat sublimaatoplossing
deze eigenschap het sterkst bezat. De vraag wordt nu gesteld of deze reactie bruik-
baar is voor het aantoonen van surra, wat speciaal voor de surrabestrijding in Ned.
Indië van groot belang is.

a. Verdunning van normaalserum met aqua dest. verhoogt de labiliteit der
serum eiwitten. Verschillende hiervoor in aanmerking komende oorzaken worden
besproken.

b. Verdunning van surraserum met aqua dest. verhoogt eveneens de labiliteit
der serumeiwitten. In surraserum is nog een factor X aanwezig die de uitvlok-
king der globulinen bevordert.

c. Toevoeging van sublimaat aan verdund serum heeft een verdere ontlading
der eiwitdeeltjes tengevolge.

e. Tannine, toegevoegd aan het verdunde serum verhoogt evenals sublimaat
slechts de labiliteit der eiwitten.

/. De sublimaatreactie bestaat uit drie factoren, die elk de labiliteit der eiwitten
verhoogen : invloed van de verdunning invloed van het sublimaat de factor X.

g. De factor X bevat minstens één component, die in zeer verschillende patho-
logische omstandigheden optreedt n.1. verhooging der melkzuurconcentratie.
Deze component is alleen reeds in staat de sublimaatreactie positief te doen uit-
vallen, hetgeen bewezen werd met gemodificeerd normaalserum.

h. Gewezen wordt op het mogelijk verband tusschen verhooging van melkzuur
in het bloed en verhoogde labiliteit der globulinen in verschillende pathologische
omstandigheden.

i. De sublimaatreactie van Bennett en Kenny kan behalve wellicht bij kameel-
surra, geen diagnostische waarde hebben, aangezien zij de specifieke componenten
van den factor X niet van de niet-specifieke componenten weet te scheiden. Dit
blijkt ook uit het feit, dat reactie bij malleus en ostemalacie positief is.

j. De analyse van de sublimaatreactie voerde snel tot een resultaat, dat door
een empirische werkwijze met veel tijdverlies slechts bij benadering bereikt zou
kunnen worden.

Na onderzoek van een groot aantal gevallen dezer ziekte komt schrijver tot de
volgende samenvatting :

Uraemie komt bij den hond veelvuldig voor, hetgeen begrijpelijk is, daar zeer
vele dezer dieren lijdende zijn aan nephropathieën (aan de kliniek voor kleine
huisdieren te Utrecht 60% der ter behandeling aangeboden honden). Opmerkelijk
is het, dat bij den hond tot nu toe alleen de echte retentie- of azotaemische uraemie
werd geconstateerd. Het functioneele nieronderzoek is van groot belang. De Kryos-
copie, chromodiagnostiek en onderzoek volgens de phloridzine-methode zijn voor
den dierenarts te omslachtig. In plaats daarvan is het kwantitatieve bloedonder-
zoek op stikstofverbindingen van groot belang, waarvan de ureumbepalingen wel
de voornaamste plaats innemen. De ureumbepaling volgens de methode Ambard-
Hallion is door voldoende nauwkeurigheid en gemakkelijke techniek boven de
andere broomloogmethoden en verre boven de tijdroovende xanthydrolmethode
te verkiezen.

Uit het onderzoek bleek, dat ureumwaarden boven de 600 m.gr. per Liter be-
schouwd moesten worden als uitingen van een nier-insufficiëntie. In gevallen van
uraemie kunnen deze waarden zeer hoog worden, zoowel in Holland als in Indië
vond collega Munnik vóór den dood ureumwaarden van 9900 m.gr. per Liter.

Ten slotte wordt geconstateerd, dat deze ziekte in Indië meer dan in Holland
wordt aangetroffen. Terwijl te Utrecht aan de poli- cn stationnaire kliniek in 11
maanden tijds slechts 22 gevallen van uraemie werden waargenomen uit de groote
hoeveelheid materiaal dat ter onderzoek werd aangeboden, konden te Malang
alleen in 10 maanden tijds reeds 12 gevallen dezer ziekte worden onderkend.

Ervaringen omtrent de behandeling van Surra bij paarden met naganol en atoxyl,
door M. Soetisno.

Evenals Bubberman, Douwes, van Bergen en Zijp reeds hebben gedaan,
behandelde ook Soetisno een aantal surra-paarden met naganol en atoxylinjec-
ties. Totaal werden 46 paarden intraveneus ingespoten, waarvan er nog 2 onder
controle staan, 3 aan de controle zijn onttrokken en 2 aan intercurrente ziekte zijn
gestorven. Van de rest nl. 39 paarden konden na één jaar observatie 22 als hersteld
worden ontslagen.

De intraveneuze naganol-atoxyltherapie kan voor de surra van het paard,
niet verkeerende in het laatste ziektestadium, een herstelpercentage van 56%
geven.

In welk ziektestadium een paard met surra behandeld moet worden met kans
op volledige sterilisatie is met deze gecombineerde methode niet te bepalen, aan-
gezien het symptomencomplex op het tijdstip van de behandeling geen houvast
voor de prognose geeft. Atactische verschijnselen zijn echter zeer ongunstig te
beoordeelen.

Het is van belang om na te gaan of bij paarden met naganol en atoxyl behandeld
bij het sterven parasieten in de bloedbaan aanwezig zijn of niet. In het bevestigend
geval ware ook na te gaan of hier recidive dan wel reïnfectie in het spel is. In de
praktijk is het onmogelijk deze twee mogelijkheden van elkander te onderscheiden
aangezien men in den regel niet over vliegenvrije stallen kan beschikken.

Zeer terecht wordt door Soetisno opgemerkt, dat zoolang nog niet wetenschap-
pelijk is vastgesteld of er bij paarden, op bovengenoemde wijze behandeld, bij het
recidiveeren parasieten in de bloedbaan aanwezig zijn of niet, is aan de behandeling
van een paard met surra in verband met de verspreiding van de ziekte, groot gevaar
verbonden.

Ultimo 1929 waren er 42 melkerijen, die hun product geheel of gedeeltelijk
binnen de grenzen van Samarang verkochten. In deze melkerijen bevonden zich

in het geheel 922 melkkoeien, waarvan 691 in lactatie en 231 droogstaande. Onge-
veer 1/4 stond dus droog. De melkproductie dezer 691 koeien bedroeg 2.824 Liter
per dag (waarvan 2728 Liter naar Samarang) of wel 4.089 Liter per dier Omge-
rekend naar een totale bevolking van 118.172 (12.311 Europeanen, 79.344 In-
landers, 24.764 Chineezen en 1753 vreemde Oosterlingen) wordt de consumptie
nog geen 8J Liter melk per jaar per inwoner. Waaruit wel duidelijk blijkt dat de
Inlander over het algemeen weinig of geen versche melk drinkt. (Ref.).

Bij de sectie van een inheemsche kat in de afdeeling Pathologische Anatomie
van de Ned. Indische Veeartsenschool te Buitenzorg vond schrijver in de longen
cysteuse gezwellen ter grootte van een sawo-pit, waarvan de inhoud bleek te be-
staan uit een hoeveelheid vocht en een aantal bruinroode trematoden.

De trematode kon als Paragonimus Westermani (Kerbert) worden gedeter-
mineerd, aan de hand van de door Sluiter, Swellengrebel en Ihle in hun hand-
boek „Dierlijke parasieten" enz. gegeven beschrijving.

Schrijver vestigt de aandacht op de z. i. gegronde klachten, ontstaan door toe-
passing der imperatieve voorschriften en komt na een uitvoerig betoog tot de vol-
gende samenvatting :

ie. De letterlijke toepassing van de huidige voorschriften tot bestrijding van
tuberculose geeft aanleiding tot onbillijkheid en veroorzaakt noodeloos schade
aan melkbcdrijven, vooral door het plaatsen van een waarschuwingsbord.

2e. Aan z.g.n. vrijwillige bestrijding en het zonder contract, doch met toestem-
ming van eigenaren tegen schadeloosstelling afmaken van verdachte dieren worde
een wettelijken grondslag gegeven.

3e. Het onderzoek op tuberculose geeft zelden een spoedige beslissing en moet
te spoedig en te veelvuldig herhaald worden. Voorgesteld wordt een eenmalig,
zoo noodig zeer uitgebreid onderzoek, dat eenige weken kan duren, maar na afloop
waarvan een beslissing valt en dieren gezond, blijvend verdacht of ziek worden
verklaard.

4e. Een twijfelachtige uitslag van de tuberculinatie, gepaard gaande met ver-
dachte klinische verschijnselen, wettigt de diagnose „tuberculose" en het inbe-
slagnemen en afmaken.

Gemiddelde verliescijfers van den veestapel in Nederlandsch-Indië door diverse
besmettelijke ziekten, door I)r. O. K. Preuss.

Over dit onderwerp heeft inleider een lezing gehouden en hij vestigt er de aan-
dacht op, dat de cijfers aangehaald uit de jaarverslagen van den veeartsenijkun-
digen dienst 1906—1928 noch volledig, noch betrouwbaar zijn en slechts een onge-
veer juist beeld van de werkelijke toestanden geven, aangezien niet alle door be-
smettelijke veeziekten veroorzaakte ziekte-en sterfgevallen officieel bekend worden.

Miltvuur komt hoofdzakelijk onder buffels voor. De" verliezen schommelen
in de verslagjaren tusschen 0.01 en 0.08% van den geheelen buffelstapel. Septi-
cliaemie veroorzaakte 0.02—0.13% verlies onder den buffelstapel. Mond- en klauw-
zeer verloopt in Nederlandsch-lndië meestal goedaardig, de verliezen van den
voor deze ziekte vatbaren veestapel zijn over het algemeen zeer miniem.

Saccharomycose werd in de laatste jaren meer dan vroeger waargenomen. In
1928 bedroegen de verliezen over den geheelen paardenstapel 0.04%.

De door surra veroorzaakte verliescijfers vertoonen in de verschillende jaren
groote schommelingen en zijn bovendien zeer weinig betrouwbaar. Slechts de
cijfers voor de verliezen onder de paarden kunnen eenigszins aanspraak op betrouw-
baarheid maken. In 1928 bedroegen deze verliezen 0.055%.

Tuberculose komt tot nu toe vrijwel alleen onder melkrunderen voor. De ver-
liezen werden in 1926 op 5.5% berekend.

Door boutvuur worden sedert de toepassing der prophylactisclie entingen bijna
geen verliezen meer berokkend.

Vergeleken met de zware door veepest in de jaren 1878—1889 veroorzaakte ver-
liezen is de door de hierboven besproken veeziekten toegebrachte schade van
geen bijzondere beteekenis.

Een 33-tal grasmonsters, afkomstig van den Gouvernementsveearts te Soem-
bawabesar, werden geanalyseerd, terwijl in een tabel de resultaten van het onder-
zoek zijn vermeld, berekend voor de watervrije stof. Uit de verkregen cijfers blijkt,
■dat er groot verschil in samenstelling tusschen de onderzochte grassen bestaat,
evenals dit voor Java het geval is, zooals destijds eveneens bleek uit het uitvoerige
onderzoek door Dr. J. Dekker ingesteld.

Jaarverslag van de Landskoepokinrichting en het Instituut Pasteur te Bandoeng
over 1928.

Instituut Pasteur. Gedurende verslagjaar werden 793 personen in behandeling
genomen n.1. 159 Europeanen en 634 Inlanders. Van 23 Europeanen en 68 Inlanders
kon de behandeling na eenige dagen weder worden gestaakt, omdat de inmiddels
in observatie genomen honden of andere dieren, die hen hadden gebeten, niet
aan dolheid lijdende bleken te zijn. De overige 136 Europeanen en 566 Inlanders
ondergingen alleen een volledige behandeling (met uitzondering van 3 Europeanen
en 7 Inlanders, die zich nog vóór afloop daaraan onttrokken). Achteraf bleek
echter, als gevolg van het feit, dat bij 80% der Europeanen en 58% der Inlanders
de hersenen van de dieren, die hen hadden gebeten, ter onderzoek op rabiës wer-
den ingeleverd, dat voor 107 personen n.1. 32 Europeanen en 75 Inlanders, deze
behandeling niet noodig was geweest, aangezien het bedoelde hersenonderzoek
uitwees, dat de betrokken dieren niet aan dolheid hadden geleden.

Van 309 andere personen (86 Europeanen en 223 Inlanders) kon op die wijze
worden vastgesteld, dat zij beslist door een dollen hond gebeten waren geweest,
terwijl van de overige 286 patiënten (18 Europeanen en 268 Inlanders) door ont-
breken of ongeschiktheid van het hersenmateriaal geen zekerheid daaromtrent
kon worden verkregen.

Onder de behandelde Europeanen is geen enkel geval van lyssa voorgekomen,
onder de Inlanders daarentegen 6 gevallen.

In 4 der 6 gevallen traden de eerste verschijnselen van lyssa reeds op tijdens
de behandeling en bij de twee anderen binnen den termijn van 30 dagen, waarin
van de behandeling nog geen succes kan worden verwacht. De totale lyssa-sterfte
bedroeg derhalve 6 op 581 = 1.03%, de mortaliteit der volledig geïmmuniseerden

Ook dit jaar was het meerendeel der patiënten uit de Buitengewesten afkomstig
n.1. 132 van de 174, vóór aankomst te Bandoeng reeds met een vaccin voorbe-
handeld. \'t Hoen.

Haemo-lymphoid-like Nodules in the Liver of Ruminants a few years after Sple-
nectomy. Prof. Dr. G. de Kock, i5th Annual Report of the Director of Vet. Ser-
vices, Union of South Africa, 1929. Bd. II. Blz. 577.

Schr. heeft in verband met de beteekenis van de milt voor de immuniteit van
protozoaire ziekten, een groot aantal spleriectomiën verricht bij paarden, runderen,
schapen en geiten. In vorige rapporten zijn hierover reeds artikelen verschenen
bijv. over de beteekenis van het reticulo-endotheliale systeem bij schapen, waarbij
gebleken was, dat de rol van de milt zoowel onder normale als pathologische om-
standigheden door het resteerende reticulo-endotheliale weefsel wordt overgeno-
men.

Sinds dien vond Schr. bij runderen die ongeveer 3 jaar na splenectomie stierven
of werden gedood, eigenaardige tumorachtige knobbels in de lever, die ook micro-
scopisch in bouw overeenkwamen met haemolymphklieren, en die voorloopig
haemolymphklierachtige knobbels genoemd werden. Bij een nauwkeurige her-
ziening van de reeds eerder bewerkte gevallen, waaronder dieren die 26 en 32

maanden na splenectomie ter onderzoek kwamen, werden deze vormsels niet
gevonden. Slechts bij een schaap (33 maanden na splenectomie) werden enkele
kleine knobbeltjes gevonden, die blijkbaar vroeger aan de aandacht ontsnapt
waren.

Bovendien werden twee dieren afgemaakt, waarop 3 en 4 jaar geleden splenec-
tomie was verricht. Ook hier werden de knobbels in de lever gevonden, terwijl
microscopisch bij het schaap in de knobbels volledige lymphfollikels met kiem-
centra werden aangetroffen, en uitgebreide phagocytose van roode bloedcellen
in reticulo-endotheelcellen. Ook het beenmerg van dit schaap vertoonde hae-
molymphklierachtige veranderingen. Het vinden der knobbels bij deze twee ge-
zond afgemaakte dieren bewijst, dat de vorming ervan niets met een of ander
ziekteproces te maken heeft.

In de literatuur is slechts weinig bekend over soortgelijke vormsels. M. B.
Schmidt vond kleine haardjes bij muizen waarop splenectomie was verricht en
leidt de celophoopingen van ster cellen af ; dit weefsel zou bij de afbraak van ery-
throcyten de plaats van de milt vervangen. Bovendien zag Schmidt deze lever-
haardjes bij menschen met miltinsufficientie (schrompeling na infarceering). En-
kele andere onderzoekers vermelden de vorming van z.g. bijmilten in het omen-
tum na splenectomie (bijv. bij pernicieuse anaemie). Hier werd gedacht aan uit-
groei van rustende miltkiemen, die door uitval van de milt geactiveerd waren.

Schr. meent op grond van zijn ervaring deze vormsels als echte liaemolymph-
klieren te moeten beschouwen. Gezien het feit dat nog verscheidene reeds 5 en
6 jaar geleden gesplenectomeerde dieren in zijn bezit zijn, mogen hierover in de
toekomst nog interessante mededeelingen verwacht worden. Voor een nader in-
zicht in de beteekenis der haemolymphklieren en voor regeneratie- en compensatie-
verschijnselen van het reticulo-endotheliale systeem zijn deze onderzoekingen van
groot belang. Het artikel bevat talrijke, meestal fraaie photo\'s.

Skin Cancer of the Angora Goat in South Africa: A. D. Thomas. i5th Annual
Report, Director Vet. Services, Union South Africa 1929, Bd. 2. Blz. 659—761.

T. heeft aan het laboratorium te Onderstepoort een onderzoek ingesteld naar
het voorkomen van huidtumoren bij de Angorageit, welk onderzoek tevens als
proefschrift aan de Universiteit van Zuid-Afrika is aangenomen. In 1926 werd de
aandacht gevestigd op dit onderwerp, toen bleek dat de verliezen ten gevolge van
huidtumoren niet onbelangrijk waren. Zooals de meeste onderzoekingen van het
Onderstepoort-laboratorium werd ook dit onderwerp met breeden opzet begon-
nen. Een drietal belangrijke punten konden reeds spoedig worden vastgelegd : ie.
dat de huidtumoren in tegenstelling met locale geitenslagen practisch gesproken
alleen bij de Angorageit voorkomen ; 2e. dat zij hoofdzakelijk gelocaliseerd zijn in
de perineaalstreek en 3e. dat zij vaak gepigmenteerd zijn.

T. geeft, na een korte inleiding over de geschiedenis van de Angorageit in Zuid-
Afrika, een macro- en microscopische beschrijving van de huid, waarbij speciaal
de perineaalstreek nauwkeurig werd onderzocht. Pigmentvlekken worden vaak
aangetroffen aan den kop, ooren en perineum, zelden aan de romp. De zakvormige
holte onder de staart bevat vele grootetalgklieren en goed ontwikkelde zweetklieren,
vrijwel geen haarfollikels. De huid is hier gewoonlijk met een smegma-achtige
massa bedekt, soms korstig, en als regel vast met de huid verbonden. Tusschen
anus en vulva bevinden zich nog speciale klieren in de diepte, waarschijnlijk een
soort apocrine zweetklieren. Naar de peripherie van het perineum nemen de klie-
ren in aantal af en de follikels in aantal toe. In gepigmenteerde gedeelten komt
het melanine niet alleen in de basale cellen, doch in het geheele rete voor.

Infiltraat in haardjes of diffuus wordt vaak in de omgeving van anus en vulva
gevonden, waarschijnlijk in verband met kleine erosies.

Omtrent het voorkomen en de localisatie der huidgezwellen is gebleken, dat
practisch gesproken alleen de vrouwelijke dieren perineaalgezwellen te zien geven,
mannelijke castraten een enkele maal a/d. hoornbasis of oor, terwijl bij bokken

nooit gevallen zijn waargenomen. Of dit al of niet alleen een gevolg is van het klei-
ne aantal bokken, dat wordt aangehouden is niet bekend.

De waargenomen gezwellen werden als regel bij volwassen of oude dieren gevon-
den, hoewel bij jonge geiten wratachtige vormsels voorkomen. De frequentie is
natuurlijk niet met eenige nauwkeurigheid aan te geven, in verband met de groote
kudden en met het feit, dat de aangetaste dieren meestal door de herders worden
afgemaakt. Dit laatste hangt weer samen met het onder de boeren verspreide ge-
loof, dat de gezwellen infectieus zijn, en bij het dekken door den bok worden over-
gebracht.

Opmerkelijk is, dat in bepaalde kudden de frequentie grooter is dan in andere ;
sommige eigenaars geven een frequentie van 3—5 % op, T. vermoedt op grond van
zijn persoonlijke ervaring een maximum van -f 1 %. De landstreek schijnt niet
van invloed te zijn. Bacteriologische en chirurgische details geven geen aanleiding
tot bijzondere opmerkingen.

Voor den patholoog van de meeste beteekenis is de beschrijving van 16 eigen
gevallen (allen geiten, volwassen of oud) ; van deze 16 gezwellen was de verdeeling :
13 perineum (omgeving van anus en vulva), 1 hoornbasis (gebroken hoorn), 1 oor
en i halsstreek.

Drie gevallen bleken histologisch cancroiden te zijn, 5 van het overgangstype
en 8 basaliomen. De grens tusschen beide laatste groepen is gebaseerd op aanwe-
zigheid van enkele hoornachtige celveranderingen en celgroepeering ; T. geeft zelf
aan, dat deze verdeeling vrij willekeurig is.

In 4 gevallen werden metastasen gevonden, 2 alleen in desupramammairelymph-
klieren (cancroid) ; 1 geval (hoornbasis) in hals- en praescapulaire klieren aan de
betreffende zijde, en in de lever ; 1 geval (vulva) uitgebreid in lymphklieren, nieren,
longen, lever, hart en pancreas. De beide laatste gevallen bleken basaalcelcarci-
nomen met pigflientatie te zijn. Bij de cancroiden werd geen pigment gevonden.
In aansluiting aian de onderzoekingen, vooral van Unna, Bloch en Weli.s, komt
T. tot een rangschikking der gepigmenteerde gezwellen onder de basaliomen, waar-
bij hij ten slotte: nog de overweging aanvoert, dat de naam „melanoom" voor deze
gezwellen, in veterinaire kringen aanleiding tot verwisseling met de melanomen
of melanosarcomen van het paard zou geven. Daar voor diergezwellen zoo goed
als niets bekend is over inelanocarcinomen (event. naevocarcinomen) is de be-
schrijving der afzonderlijke gevallen van het grootste belang. Intusschen is de be-
schrijving van de morphologie niet zóó uitvoerig, dat aan de hand van de afbeel-
dingen een duidelijk inzicht kan worden verkregen. Men mag echter op grond van
uitlatingen verwachten, dat T. zijn onderzoekingen van deze interressante gezwel-
len verder zal voortzetten ; de pigmentgezwellen vormen in verband met de pig-
mentgenese, een der meest omstreden en duistere hoofdstukken der oncologie. Wel-
licht kunnen bij deze Angorageiten nadere onderzoekingen licht werpen bijv. op
erfelijke factoren, zooals die in verband met de sterk geselecteerde teelt ten op-
zichte van eigenschappen van haar en huid, min of meer voor de hand liggen.

Reeds enkele experimenten zijn in dit proefschrift opgenomen als :
ie. Contactproeven, waarbij tumordragers in een kleine ruimte met gezonde gei-
ten werden samengebracht (ongeveer 6 maanden).
2e. Overbrenging (transplantatie, injectie, inwrijving) van tumoren of van ma-
teriaal (vooral met het oog op lagere organismen) van de oppervlakte van tu-
moren afkomstig bij geiten, konijnen en cavia\'s. Deze transplantaties omvat-
ten o.a. overbrenging bij het zelfde dier op voorkeursplaatsen (oor), ook bij
een door touche-inspuitingen geblokkeerd dier.
3e. De natuurlijke gevoeligheid van de angorageit voor huidkanker was ook aan-
leiding om teerproeven te doen. Hiervoor werden 8 geiten 2 x per week met
koolteer behandeld (oor, perineum, romp).

Na 15 maanden ontstonden geen tumorachtige veranderingen, zelfs niet wan-
neer de geteerde oppervlakte zoo groot werd genomen, dat vergiftigingsverschijn-

selen optraden. Bij contrólekonijnen traden de bekende papillomen na 3—6 maan-
den op.

Als resultaten van deze experimenten volgt dus : ie. dat niettegenstaande de
natuurlijke gevoeligheid voor huidkanker, er een groote ongevoeligheid is voor
carcinogene factoren van de teer ; 2e. dat er geen enkele aanwijzing is voor de ver-
meende infectiositeit der huidtumoren en 3e. dat de bij die tumoren gevonden la-
gere organismen geen aetiologische beteekenis blijken te hebben.

Are the Lesions of Jaagsiekte in Sheep of the Nature of a Neoplasm ? G. de Kock.
I5th. Annual Report. Director. Vet. Services, Union South Africa 1929 Blz. 611.

Further Observations on the Etiology of Jaagsiekte in Sheep. G. de Kock. isth.
Annual Report. Director. Vet. Services, South Africa 1929 Blz. 1169.

Onder „Jaagsiekte" wordt verstaan een chronisch verloopende longaandoening
bij schapen, die tot nu toe als een infectieziekte werd beschouwd, en die vrij aan-
zienlijke verliezen kan geven. (1,6 % per jaar in bepaalde streken).

Mitchell (1915) beschouwde de ziekte als een chronische catarrhale pneumo-
nie, door een bepaalde smetstof veroorzaakt. Hij wijst op het voorkomen van fol-
liculaire lymphocytenhaarden in de omgeving van bronchiën of in het interalve-
olaire weefsel, bindweefselnieuwvorming, bronchitis en peribroncliitis, terwijl al
of niet een epitheel-proliferatie kan optreden.

Cowdry (1925) meende ook dat de epitheelwoekering een gevolg is van ontste-
kingachtige veranderingen van het interalveolaire weefsel. C. meende dat bij nor-
male schapen in Jaagsiektedistricten in ongeveer 33 % de initiale veranderingen
van het interstitium aanwezig waren.

De Kock heeft de onderzoekingen van Mitchell en Cowdry voortgezet en
komt tot bijzonder interessante resultaten. Hij kon aantoonen, dat in tegenstelling
met Cowdry de primaire veranderingen bestaan uit multipele, scherp omschreven
epitheelwoekeringen, die bij uitgroei het karakter van kleine papillaire cystade-
nomen hebben. In jonge stadiën (zonder klinische verschijnselen) worden deze
proliferatiehaardjes gevonden zonder eenig ontstekingsverschijnsel in de bijbe-
hoorende septa. Langzamerhand vindt uitbreiding en confluentie plaats en kan
een secundaire bronchopneumonie optreden, waaraan het dier in den regel sterft.
De pneumonie begint meestal onder bij de scherpe vrije rand van de hoofdkwab-
ben, en breidt zich langzamerhand naar boven uit ; als regel kunnen boven de pneu-
monische zóne nog zuivere proliferatiecentra gevonden worden. Men heeft dus niet
te doen met een metaplasie van epitheel, ten gevolge van regeneratie, zooals bij
allerlei chronische ontstekingsprocessen bekend is, bijv. : longstrongylose, doch
met een autonome woekering, die volgens de K. meestal van het alveolair epitheel
uitgaat, en primair multipel ontstaat. Echter ook kleine bronchiën kunnen primair
aan het woekeringsproces deelnemen. Destructieve groei of metastaseering is nooit
waargenomen.

Gezien het tumorkarakter dat Jaagsiekte door dit onderzoek kreeg, was het niet
waarschijnlijk dat infectieproeven succes zouden hebben. Toch heeft de K. uitge-
breide onderzoekingen in deze richting gedaan (o.a. te Tweespruit waar de ziekte
in een hoog percentage optrad), echter met negatief resultaat. De groote moeilijk-
heid van deze proeven is gelegen in het feit, dat men practisch nooit zeker is, of
een klinisch gezond dier niet enkele longhaardjes heeft, waarbij de K. het moge-
lijk acht, dat deze processen langen tijd onopgemerkt kunnen blijven. Met het oog
hierop werd de duur der experimenten zeer lang genomen (ongeveer jaar), ter-
wijl alle dieren na dien geslacht werden .Men krijgt een indruk van de opzet der
experimenten als men leest, dat alleen voor proeven onder natuurlijke verhoudin-
gen 170 schapen van Onderstepoort te Tweespruit werden gebruikt.

Teneinde praedisponeerende factoren te onderzoeken werden schapen : ie. met
longworm of 2e. strongyloïdes met papillosis geinfecteerd, 3e. met regelmatige groote
aderlatingen (om de 3—7 dagen), 4e. met splenectomie, 5e met regelmatige teer-
behandeling van de huid, in contact gebracht met Jaagsiekteschapen. Geen enkel

dier kreeg Jaagsiekte (3 gesplenectomeerde schapen leven nog, en zullen na den
dood ook hierop onderzocht worden).

Een merkwaardig resultaat van het onderzoek van de K. is wel ,dat hierdoor
gebleken is, dat beschrijvingen van Mitchell gedeeltelijk passen op een aparte
longafwijking zooals de K. in Graaff-Reinet zag .Het is dus zeer waarschijnlijk
dat er 2 typische chronische longaandoeningen in Zuid-Afrika voorkomen. Dit
werpt ook een licht op de positieve infectieproeven van Mitchell, waarbij hij
blijkbaar deze laatste ziekte heeft overgebracht. Mogelijk is dit ook weer dezelfde
ziekte die Cowdry in Amerika (Montana) vond en vergeleek met Jaagsiekte.
In beide laatste ziekten zou dus een eventueele epitheelwoekering van een regene-
ratorisch type zijn, overeenkomend met soortgelijke processen bij allerlei chro-
nische longaandoeningen.

Te meer kunnen verwarringen optreden wanneer bij het lange latentiestadium
van Jaagsiekte, dergelijke dieren toevallig voor infectieproeven met de 2e. ziekte
worden gebruikt, zooals de K. bij Mitchell mogelijk acht, in verband met de
afkomst van zijn proefschapen uit streken waar de K. Jaagsiekte vond.

De K. vermoedt dat erfelijke factoren het ontstaan van Jaagsiekte beheerschen,
waarover weer onderzoekingen worden verricht.

Voorkwab van de hypophysls van het varken en eierstok van de aap. (Ref. door
Prof. Ringer in Tijdschr. v. Geneesk. van artikel : C. G. Hartman in Proceedings
of the Society for experim. Biology and Medecine, dl. 27, 1930).

Nieuwe feiten tot steun voor de bestaande bewijzen dat de hypophysis de groei
en ontwikkeling van den eierstok bevordert.

De hypophysis van een varken ingeplant bij een niet geheel gezonde aap leverde
een matig succes. Een tweede proef met een krachtig ontwikkeld wijfje slaagde
volkomen.

Voor de proef waren de afmetingen der Ovarien 8x5x3 m.M. (geconstateerd
bij laparotomie). Vier dagen werden telkens twee versehe voorkwabben van var-
kens geïmplanteerd. Daarna bleken bij buikopening de ovariën sterk vergroot
en bezaaid met 1\'ollikels van 3 ä 4 m.M. Ook de uterus was veel grooter geworden.
De melkklieren waren gezwollen.

De betrouwbaarheid van de zwangerschapsreactie volgens Aschheim en Zondek.
P. L. Stal : (Ned. T. v. Geneesk. 74. I. 15. 12 April 1930.

Bij niet-graviditeit was de reactie A. en Z. van 461 urines, 450 maal negatief
tevonden (97.6 % zekerheid).

Schr. beschouwt deze reactie dan ook als de meest betrouwbare. Voor iedere
jroef moeten minstens 5 muizen gebruikt worden ; er zijn urinemonsters, welke
(ioor nog onbekende oorzaken) geweldig toxisch voor muizen zijn (Een ervaring
velke ook wij opdeden, ref.).

Ist die Schwangerschaftsdiagnose aus dem Harn nach Aschheim-Zondek für
die Veterinärmedizin verwendbar? (Dr. Alfred Kunze. Berl. Tier. Woch. 1930,
Jfo. 18).

Na een overzicht van allerlei toegepaste methoden, geeft schr. uitvoerig de
nethode Aschheim Zondek (hypophysis-voorkwab-hormon in urine aantoonen
coor injectie infantiele muizen). Op grond van eigen onderzoekingen komt schr.
tot de conclusie dat deze reactie bij rund en hond niet opgaat. (Bij het rund was
ens dit reeds uit eigen onderzoekingen bekend, ref.).

Ein Beitrag zur Kenntnis der Geschlechtsdifferenzierung bei Hühnern. (Versuche
nit Hauttransplantation). Kryoshi Masui : Journal of the Jap. Soc. of Vet.
Jcience. Vol IX No. 1, March. 1930).

Bij jonge kuikens (jonger dan 15 dagen) werden stukjes huid (van de kruisbeen—

bekkenstreek) overgebracht van haantjes op hennetjes en omgekeerd. Als controle
dienden transplantaties op dieren van gelijk geslacht. 14 dagen na de operaties
begonnen de transplantaten weder te groeien (als de operatie goed gelukt was)
en na 20—40 dagen begon daarop ook weder veergroei

30—50 dagen later was geen verschil meer te zien, tusschen de huid der dieren
en de overgebrachte stukken ; waar het geslacht der veeren op de getransplan-
teerde stukken was vast te stellen, kwam het overeen met dat der gastheeren.
Daarna (45—55 dagen na de operatie) begonnen de veeren uit te vallen en ging
het transplantaat degenereeren, terwijl het bij de contróledieren absoluut niet
veranderde.

Waren de proefdieren tevoren gecastreerd dan ontwikkelde de geïmplanteerde
huid zich verder normaal.

Was eenmaal de degeneratie begonnen dan kon deze vertraagd worden door
alsnog de dieren te castreeren of door implanteeren van, met het huidstuk homo-
loge, geslachtsklieren. Uit het verschillend gedrag van een transplantaat bij nor-
male en gecastreerde dieren is af te leiden dat geslachtshormonen de oorzaak
van het afsterven zijn. Het is echter ook bekend, dat reeds gedurende het embryo-
nale leven geslachtshormonen worden gevormd, aanvankelijk in geringe hoeveel-
heden, doch, na de geboorte tot aan de puberteit, steeds toenemend.

De getransplanteerde huid sterft niet plotseling op een bepaalden leeftijd af,
doch door de toeneming der geslachtshormonen treedt langzamerhand vertraagde
groei en degeneratie op.

Uit zijn proeven trekt sehr, de conclusies : i°. dat de differentiatie der huid
ook door de geslachtschromosomen wordt veroorzaakt (dus niet alleen door ge-
slachtshormonen). 2°. Pas gedurende de geslachtelijke differentiatie ontstaat
in de huidcellen de mogelijkheid om te reageeren op geslachtshormonen. 3°. De
huidcellen reageeren beter op de hormonen van het overeenkomstige, dan op die
van het tegenovergestelde geslacht.

Wanneer gedurende het verloop der differentiatie de geslachtsverschillen door
hormonenwerking ontstaan, sterft het huidstuk van het tegenovergestelde ge-
slacht af.

Neues ueber Ovarial- und Hypophysen-vorderlappen-hormone. (Dr R Brühl,
Universität Göttingen : Forschungen und Fortschritte. 6. Jahrg. No. 14. 10 Mai
193°)-

Sehr, bevestigt de goede resultaten verkregen met de reactie van Aschheim en
Zondek (hij controleerde 350 gevallen). Daarbij komt hij tot de conclusie, dat
er in de voorkwab der hypophyse twee hormonen gevormd worden, één welke
reactie I geeft (follikelvergrooting) en een tweede, aansprakelijk voor reactie II
en III (follikelbloeding en vorming van corpora lutea). Deze stoffen worden met
Zondek prolan A en prolan B genoemd. Projan A zou ook voorkomen in urine
van vrouwen lijdende aan gezwellen, speciaal kanker der genitaliën.

Bij het embryo is reeds een zekere functie der klieren met interne secretie aan-
wezig. Sehr, bericht dat dit door hem is aangetoond voor de schildklier en de
vóór- en achterkwab der hypophysis cerebri.

In de ovariën van de pasgeborenen was geen hormon te vinden, doch dat acht
sehr, misschien slechts een kwestie van kwantiteit.

In ieder geval is wel aan te nemen dat de, kort na de geboorte aanwezige ovari-
aal hormonen, voornamelijk van placentairen oorsprong zijn. Tot vier dagen
na de geboorte worden follikelhormonen met de urine uitgescheiden.

Das biologische Frühjahr. (W\'illy Weitzel, Zeitschr. f. Vitamin-kunde No. 3.
März 1930).

De voorjaars,,moeheid" waaraan vele menschen lijden en waartegen in vroeger
jaren allerlei kuren werden ondergaan, wordt door sehr, behandeld en toegeschreven
aan het gebrek aan vitaminen in het wintervoedsel. Zooals in allerlei volksgebrui-
ken wel een kern van wetenschappelijke waarde is te vinden, gaat het ook hier.

planten door de overlevering aanbevolen en nu blijkt dat juist deze planten bij-
zonder vitaminen-rijk zijn (veldsla, brandnetels, berkenwijn, kervel, cichorei e .a.).

Die Photographie der Strahlen. (Prof. Dr. Guido Cremonese (Rome). Zeitschr.
f. Vitaminkunde No. 3. Marz 1930).

De redactie van Vitaminkunde neemt dit stukje uit het Italiaansch over —
mit allem vorbehalt — wat voorloopig m. i. ook nog wel noodig is.

Prof. C. meent op grond van photographische experimenten, dat alle organische
stoffen stralenbundels uitzenden, die onder elkaar van zeer uiteenloopend karakter
zijn ; ongelijke golflengte en verschil in doordringingsvermogen ; als filter om de
stralen te isoleeren wordt zwart papier gebruikt, dat voor bijna alle vitale stralen
doordringbaar is, verder glasplaten, cellophan, staniol en koper in platen van
»/,<, m.M. dikte.

Bevestigt men op een photografische plaat een stukje messing, pakt het geheel in
zwart papier en laat er daarna stralen op werken, uitgezonden door b.v. speeksel of
bloed, dat iederen dag vernieuwd wordt, dan is na ontwikkelen der plaat (op de
20sten dag) een donker beeld in den vorm van het stukje koper te zien in een lichte
omgeving. Neemt men plantaardig materiaal (haverkorrels, biergist) dan is het beeld
juist omgekeerd n.1. een licht beeld in donkere omgeving. Cr. neemt aan dat de
plantaardige stralen niet door het koper dringen (wel door het zwarte papier),
terwijl de andere (dierlijke) in het koper een filter vinden dat een groep stralen,
vrij maakt, welke in plantaardige uitstralingen niet aanwezig is.

Lebensstrahlen der Organismen. (Dr. W. Stempell Prof. a. d. Univ. Miinster
i. W.). Zeitschr. f. Vitamink. No. 3. Marz 1930).

Reeds eenige jaren zijn verschillende onderzoekers met het onderzoek van
onzichtbare stralen (in den geest van ultraviolette en infraroode), welke door
versch materiaal uit levende organismen zouden worden uitgezonden. De Rus-
sische botanicus Gurwitsch gebruikt als detector worteltjes van de ui om even-
tueel vermeerderde celdeelingen aan te toonen. Schr. geeft in dit artikel een andere
methode.

Op een glasplaat wordt een gelatine laag waarin chroomzouten, uitgegoten.
Na stolling wordt op het midden van de op deze wijze geprepareerde plaat een
druppel zilvernitraat gebracht. Het neerslag van chroomzilver vormt in den loop
van enkele uren rondom de druppel kringen, de z.g. LiESEGANG\'sche ringen.

Brengt men nu gedurende het ontstaan daarvan op korten afstand boven de
gelatinelaag een glas- of metaalplaat voorzien van een smalle spleetvormige
opening (juist boven de druppel) en legt men op de spleet een stukje cellophaan-
papier met versche brij van worteltjes der ui. dan vormen zich in het daglicht
de LiESEGANG\'sche ringen recht onder de spleet niet. In het donker en bij zwakke
belichting zijn daarentegen deze ringen precies onder de spleet veel duidelijker.
De plantenbrij (ook andere planten geven een zelfde effect) moet herhaaldelijk
ververscht worden. Dat het hier niet een chemische inwerking geldt, heeft schr.
bewezen door tusschen cellophaan en gelatine een dun plaatje kwarts of uviol-
glas te schuiven. Over den aard van deze stralen laat zich nog niet veel zeggen.

Tiere mit inkonstanter Lungengasspannung. (Prof. Dr. H. Jordan, Univ.
Utrecht : Forschungen und Fortschritte. 6. Jahrg. No. 12. 20 April 1930).

Door Prof. Jordan en zijn medewerkers worden de dieren die lucht inademen
ingedeeld in twee groepen, op grond van constante of niet-constante spanning
der longgassen. Tot de eerste groep behoort b.v. de mensch, tot de tweede alle
duikende, lucht ademende dieren plus de op het land levende slakken, die longen
bezitten. De zuurstofspanning in de longen der dieren van de tweede groep kan
waarden hebben tusschen o % en 20 %.

Getrainde duikers, hoewel tot de eerste groep behoorend, kunnen 5 minuten
onder water blijven door het overwinnen van de ademdwang. Duikende zwem-
vogels houden het lang onder water uit, doordat een reflex (optredend bij het
buigen der hals) de ademreflex remt. Dezelfde reflex remt de respiratorische stof-

wisseling ; een eend kan 23 minuten onder water blijven, terwijl zij op het droge
na 7 minuten verstikt, wanneer de luchttoevoer wordt afgesneden.

Bij de dieren van groep I wordt gemist een regeling der ademhaling, in tegen-
stelling met wat bij velen van groep II geschiedt, n.1. een rantsoeneering der
ademhaling. Die rantsoeneering is vermoedelijk van de haemoglobine afhankelijk.
Bij een kikvorsch is de hoeveelheid in \'t bloed aanwezige zuurstof te gering, om
te kunnen voorzien in de stofwisseling van een gewerveld dier ; hier is de rege-
ling een functie van de bloedcapillairen in de longen ; bij dalende zuurstofspan-
ning in de longen (beneden 16%) worden zij steeds wijder. Het bezit van slechts
één hartventricel staat hiermede ook in verband. Waar twee ventricels aanwezig
zijn die tegelijk slaan, wordt bij iedere systole een gelijke hoeveelheid bloed uit-
gedreven ; bij de kikvorsch beslist de wijdte der longcapillairen\'hoeveel bloed
door de kleine circulatie wordt opgenomen, de rest gaat door de groote circulatie.
Wordt het centraalzenuwstelsel vernietigd dan vervalt de reflex der longcapil-
lairen.

Ein Pflanzenfarbstoff als Wachtsumsvitamin des Lebertrans. (Dr. A. Thieme.
Zeitschr. f. Vitaminkunde No. 1 Jan. 1930).

Onder verwijzing naar een artikel van Prof. Karrer, Zürich (Zeitschr. f. ange-
wandte chemie No. 37, Jahrg) getiteld ,,Über Caratinoidfarbstoffe." behandelt
schrijver de nauwe betrekking, welke bestaat tusschen de kleurstof carotine en
het vitamine A.

Het was reeds langer bekend, dat voederstoffen rijk aan carotine of daarmee
verwante stoffen, ook vitamine-A houdend zijn. (In dit verband zij gewezen op
het hoogere vitamine-gehalte van gele maïs vergeleken met witte). Ven kleurstoffen
uit rapen, tomaten, saffraan en paprica welke in een groep thuis behooren, is de
laatste iaren bekend geworden dat zij chemisch verwant zijn aan terpenenen kam-
fer. Van groote beteekenis is de rol welke zij in het dierlijk lichaam spelen. Serum,
en lichaamsvet van verschillende dieren is er rijk aan ; in eidooier, melk, lever-
traan en de menschelijke huid komen zij voor. De algemeene opvatting is, dat
zij uit de planten worden opgenomen en niet door het dierlijk lichaam zelf ge-
vormd kunnen worden.

Het is nu gebleken, dat deze kleurstoffen dezelfde kleurreacties geven als aan
vitamine-A rijke extracten uit levertraan (met antimoon- en arseentrichloride
blauwkleuring). Hoewel deze kleurreacties op vitamine-A niet algemeen als spe-
cifiek worden beschouwd, loopen toch de door biologische proeven verkregen
resultaten bij het meerendeel der onderzoekers er wel parallel mede. Ook her-
haalde malen gezuiverde carotine geeft de reactie, waaruit de conclusie valt te
trekken, dat mocht de carotine zelf niet de reactie geven doch een onzuiverheid
(zooals bij vitamine-D de ergosterine als bijmengsel van cholesterine) het werk-
zame bestanddeel toch vast ermede verbonden is en ook chemisch verwantschap
moet bestaan. Volgens Karrer hebben wij in de gekristalliseerde carotine een
preparaat, dat alle andere preparaten in concentratie den A-vitamine overtreft.

Vitamine D und Lebertran I. Mitteilung. Die lelztjahrige Leberlranforschung
mit besonderer Beriicksichtigung der Rachitis-prophylaxe. (Otto Karl Schultz.
Grebenstein, Vitaminkunde No. 1, 1930)

Voornaamste conclusie : door de tegenwoordig mogelijke stabilisatie der lever-
traan is deze ,,het" middel voor de algemeene prophylaxe.

Rachitis und Rachitisbekampfung. (Dr. phil. et med. F. V. v. Hahn, Vitamin-
kunde No. 2, Febr. 1930).

Waarschuwing tegen waardelooze vitamine-preparaten en propaganda voor
de rachitisbestrijding.

Schr. is van meening dat : levertraan nooit verdrongen kan worden als antirachi-
ticum, evenmin als kwik uit de luestherapie, doch analoog aan het salvarsaan
zal het bestraalde evgoste\'ine ,.als redder van het menschdom" optreden.

Gewezen wordt op het verschil in vitamine D-gehalte van melk afkomstig van
weidekoeien en die van staldieren. Het rantsoen van eerstbedoelde runderen
behoeft niet aangevuld te worden. Door pasteuriseeren der melk wordt het gehalte
aan de vitaminen A, B en D niet noemenswaard verminderd. Het artikel is meer
samenvattend dan bewijzend.

Vitamin D und Lebertran. II. Mitteilung. Der derzeitige Stand der Standardi-
sierungen von D-Vitamin-Präparaten mit besonderer Berücksichtigung der
Lebertrane und Emulsionen. (Dr. med. vét. O. K. Schultz, Grebenstein, Vita-
minkunde, No. 2, Februar 1930). Refereerend artikel met literatuurlijst.

Ist das D-Vitamin kein einheitlicher Stoff? (Dr. med. etphil. van Wendt ; Vi-
taminkunde, No. 2, Februar 1930).

Door vergelijkende dierproeven met verschillende vitamine-D preparaten
komt sehr, tot de conclusie dat : overdoseering met sommige vitamine D-pre-
paraten toxische verschijnselen veroorzaakt en bij een ander preparaat (Vitophos)
deze vergiftigingsverschijnselen niet optreden. De vitamine-werking van laatst-
genoemd preparaat was niet minder. Deze toxische verschijnselen kunnen ver-
oorzaakt worden door variabele bijmengsels welke niet in alle preparaten voor-
komen of in sommige preparaten geneutraliseerd worden door antitoxische stoffen.
De mogelijkheid wordt aangetoond dat vitamine-D niet één bepaalde stof is.

Boden Pïlanze und Gesundheit (Müller-Lehnhartz : Berl. Tier. Woch.
1930. S. 97).

Als oorzaken der toenemende zure reactie van den bodem na den oorlog noemt
sehr, de verminderde kalkbemesting, minder goede grondbewerking en slechte
afwatering, terwijl ook het toenemend gebruik van zure meststoffen hiervoor
van groote beteekenis is.

Als gevolg van het mineraal-arm zijn van den bodem wordt ook het mineraal-
gehalte der planten minder, waardoor de dieren de noodige minerale stoffen niet
meer krijgen.

Het is bekend, dat niet alleen gebrek aan kalkzouten, maar vooral aan fosfor-
zuren de „Knochenbrüchigkeit" der dieren veroorzaken,; voor het lichaam geldt
n.1. de wet der minima, d. w. z. het lichaam kan uit amiden alleen geen proto-
plasma vormen, wanneer andere bestanddeelen, o. a. fosfor verbindingen, niet
aanwezig zijn.

De beenverweeking, die in 1929 sterk in Silezië optrad, ook onder dieren, die
veel weidegang hadden, of in ruime goed verlichte en geventilleerde stallen waren
ondergebracht, stelt sehr, niet alleen op rekening van het mineraalarm zijn van
het voer, door sterk zure bemesting, slechte afwatering enz., maar werd z. i. meer
veroorzaakt door te weinig hooivoedering en wel voorn, hooi van vlinderbloemige
planten tegenover groote hoeveelheden zuurvoer, vooral suikerbietenloof.

De diarrhee welke optreedt na voeren van bietenloof wordt volgens schrijver
veroorzaakt door bacteriën, welke in den grond leven en zich op de bladeren
vermenigvuldigen. Hoe schooner dus de bladeren, hoe minder last van diarrhee.
Tezamen met het oxaalzuur der bladeren onttrekt de diarrhee mineralen aan
het lichaam. Het toedienen van krijt verergert de diarrhee nog, daar Ca. zich
wel bindt met oxaalzuur, maar tevens als laxans gaat werken, en hierdoor de
verwekkers der diarrhee gunstig beïnvloedt.

Sehr, is van meening, dat de „voorbereiding" der beenverweeking reeds jaren
bezig is, en dat de verschijnselen plotseling kunnen .optreden na overmatige
voedering van bietenbladeren e. a. zuur voer, zonder dat men de ontbrekende
mineialen physiologisch juist toevoegt. Bepaalde hoeveelheden krijt, fosforzure
kalk en keukenzout zijn niet voldoende, maar men moet toevoegen een mineraal-
mengsel, dat de belangrijkste stoffen van het lichaam bevat en de verliezen
neutraliseert. Hij komt met recht op tegen de theorie, dat het natuurlijk gevoerde

rund, dus het rund dat in een goede weide loopt, de benoodigde stoffen zelf zal
kunnen opnemen. Alleen in de meest primitieve toestanden zal dit opgaan ; daar
■echter de melkproductie in het algemeen belangrijk hooger is geworden, dan
„natuurlijk" genoemd kan worden, wordt ook het bijvoederen van stoffen, welke
■door de groote melkproductie worden uitgescheiden, een noodzakelijkheid.

Een enkel woord wijdt schr. nog aan de jodium toegift. Het is hem n.1. gebleken,
■dat geringe hoeveelheden jodium de geslachtsdrift en vruchtbaarheid gunstig
beïnvloeden, en melk-, eieren-en wolproductie vermeerderen. (Hoewel het artikel
van Müller-Lehnhartz, betreffende de mineraalvoedering geen nieuwe gezichts-
punten geeft, stelt hij toch den bodemtoestand tegenover verschillende ziekten
in een juist verband, en wijst ons een richting, waarin ook in ons land, waarschijn-
lijk nog veel te doen valt.

Behalve een verband tusschen toestand van den bodem en melkziekte en
kopziekte, was dit misschien ook te vinden bij uierziekten (wrang!), spoedig zuur
■of beter gezegd dik worden der melk, diarrhee bij veulens, lammeren en jonge
biggen, enz ). W. P. C. Bos.

Onderzoekingen toonden aan, dat het in modern ingerichte thermochemische
fabrieken verkregen dierenmeel geen gevaar oplevert voor het overbrengen van
ziekten. Het voeren van buitenlandsch vleeschmeel en andere soorten meel van
■dieren afkomstig, is niet altijd ongevaarlijk, omdat men vrij zeker weet, dat naast
gezonde dieren en lichaamsdeelen, ook cadavers van een besmettelijke ziekten
gestorven dieren, na droging aan de lucht zonder verhitting, worden fijngemalen
en als vleeschmeel ingevoerd worden. Er wordt dan gezegd : om ons vee gezond
te houden, is het noodzakelijk dat een nauwkeurige bacteriologische controle op
al het geïmporteerde meel wordt uitgeoefend, ja zelfs wordt in overweging gegeven,
voor het in het verkeer toelaten van het geïmporteerde meel dit zonder uitzondering
te steriliseeren. (Wij hebben indertijd voor ons land ook op de noodzakelijkheid
van een bacteriologische importcontróle gewezen. Sterilisatie zou volgens ons
slechts noodig zijn, wanneer ziektekiemen werden aangetroffen. Ref.).

Diseases and parasites of silverfoxes and appropiate treatments door J. E. Shil-
i.inger. (Jl. Amer. Vet. Med. Assoc. Vol. 29, No. 1, 1930).

Onder „distemper" worden verschillende acute infectieziekten bij vossen on-
dergebracht. Twee ziekten, die tamelijk veelvuldig werden aangetroffen, waren
encephalitis en paratyphosis. De eerste wordt door een filtreerbaar virus veroor-
zaakt, de tweede door een paratyphus-bacil.

Sarcoptes-schurft komt veelvuldig voor. Hoewel vossen het dippen niet zoo
goed verdragen, wordt deze behandelingsmethode toch meermalen toegepast.
Een kalk-zwavel dip, zooals deze bij sarcoptesschurft bij honden gebruikt wordt,
beveelt Shillinger het meest aan. Oorschurft, veroorzaakt door Otodectes cy-
notes is in veel farms goed bekend. Deze ziekte is gemakkelijk te behandelen.
De volgende mengsels kunnen daartoe gebruikt worden : Glycerine 25, phenol 5 ;
of aether 1, jodoform 10 en ol. olivar. 25 ; of ol. olivar 3 en „kerosene" (petroleum).
Vlooien kunnen gemakkelijk met pulv. flores pyrethri, of met derris-poeder of
naphthaline verdreven worden. Referent zag zeer goede resultaten bij honden,
die met luizen (Linognatus piliferus) besmet waren, met wasschingen van derris-
poeder in water (1 op 300).

Als darmparasieten worden veelvuldig spoelwormen gevonden (Belascaris mar-
ginata). Ol. chenopodii i.Ol. ricini 20 in een dosis van 1 cc per „pound" (373 gram)
lichaamsgewicht in een afdoend geneesmiddel.

voor dezen worm is tetrachlooraethvleen, dat in dezelfde dosis gegeven wordt als
bij honden (per K G. gewicht).

De longwormen geven zeer veel zorg. Gevonden worden Capillaria (Eucoleus)
aerophila en Crenosoma semiarmaturn. Indien weinig parasieten aanwezig zijn,
veroorzaken zij geen verschijnselen. Neemt het aantal toe dan kunnen de ziek-
teverschijnselen dikwijls ernstig worden.

Het ergste is dat geen afdoende geneesmiddelen tegen deze parasieten bekend
zijn. Men kan, indien men handig is, trachten de wormen met behulp van een be-
paalde soort borstel uit de trachea te verwijderen. Op deze wijze zijn vele waarde-
volle dieren gered. Door isolatie der dieren bij de waarneming der eerste ziektever-
schijnselen, waarbij men reïnfectie voorkomt, kan men zonder behandeling dik-
wijls herstel zien intreden. Baudet

Sanarthrit und Sufrogel Behandlung chroniseher Gelenkentzündungen des
Hundes, Palla. (Wiener tierartzliche Monatsschrilt, April 1930).

Bij honden komt veelvuldig een arthritis chronica deformans voor waarvan de
prognose meestal ongunstig luidt.

Als therapie wordt zoowel een plaatselijke behandeling met derivantia als een
behandeling met stoffen via de bloedbaan aangewend.

Meestal verkrijgt men geen succes, doordat of het middel niet deugt, of de be-
handeling te laat wordt ingesteld.

Een operatieve therapie (resectie) is wegens het moeilijk aseptisch houden
practisch onmogelijk. Palla gebruikt meestal een subcutane inspuiting van Ol.
terebinth. Spirit Camph. aa in de omgeving van het gewricht.

Hij heeft het ook eens geprobeerd met Sanarthrit (Heilner) en Sufrogel (Hey-
den), omdat hierbij geen onaangename nawerking zou optreden.

P. gaf, met een tusschenruimte van 4 dagen, Sanartkrit vanaf 0.5 cc opklimmend
met 0.25 cc en wel 7 injecties subcutaan aan de schouderstreek ; het Sufrogel om
de 7 dagen intramusculair in de dijstreek vanaf 0.1 gr. en wel 5 inspuitingen.

Er traden geen algemeene reacties op. Hij koos patiënten die leden aan een
chron. aseptische arthritis traumatica. Het resultaat was dat van de 11 gevallen
die met Sanarthrit behandeld werden er 2 genazen, 3 verbeterden en 6 niet genazen.
Van de 8 patiënten die met Sufrogel behandeld werden genazen er slechts 2.

Onder genezen werd verstaan een niet meer kreupel zijn ; geen restitutio ad
integrum.

Het resultaat met Sanarthrit en Sufrogel bleek dus niet gunstig te zijn, zoodat
tot de oude manier van behandelen werd teruggekeerd. Middelkoop.

L\'évolution du parasite de ia rage comporte-t-elle un cycle? P. Remlinger et
J. Bailly, Annales de 1\'inst. Pasteur, 1929, Nov. No. 11, p.p. 1396—1408).

In het algemeen wordt waargenomen, dat een pathogene smetstof, bij een ge-
voelig proefdier ingespoten, zich op de entplaats vermenigvuldigt. Is het proef-
dier daarentegen refractair, dan vindt zeer snel een vernietiging der entstof plaats.
Bij proefnemingen met hondsdolheid-virus werd echter het tegenovergestelde op-
gemerkt. Zoowel bij gevoelige proefdieren (hond en konijn) als bij niet-gevoeligc
(kikvorsch, pad en schildpad) werd dit virus intracerebraal geënt. Op verschillende
tijdstippen na de enting werden deze dieren gedood, waarna een gedeelte van de
geënte en geëmulgeerde hersenen, bij een konijn in de hersenen werd gebracht\'
Het bleek nu, dat bij den hond en het konijn het virus bijna onmiddellijk uit de
hersenen verdween ; op zijn laatst na 24 uur, om na verscheidene dagen weer te
verschijnen. Bij de niet gevoelige proefdieren was de smetstof nog vele dagen na
de enting aan te toonen.

Ter verklaring van deze paradox wordt de volgende hypothese het meest aan-
nemelijk geacht. Bij het hondsdolheid-virus zou een ontwikkelingscyclus voor-
komen, waarbij een vorm kan optreden, welke geen pathogene eigenschappen
heeft. Bij de refractaire proefdieren zouden de voorwaarden voor de ontwikkeling
der cyclus ongunstig zijn, zoodat daar de niet overentbare vorm van het virus niet
zou optreden. Clarenburg.

Ueber einen Fall von Vererbung des Coioboma iridis et chorioideae bei der Katze-

Aangeboren ooganomaliën komen meestal beiderzijds voor en worden gemakke-
lijk overgeërfd. M. nam bij een kat een coloboom van de iris en de chorioidea waar.
Deze kat wierp tweemaal twee jongen. In beide gevallen kwam bij één daarvan,
dezelfde oogafwijking voor als bij het moederdier.

La kératite des lapins castorrex et Rex de couleur. Sa nature, Sa valeur pour
apprécier 1\'origine de la mutation ,,Rex". Etienne : Rev. Vet. 1929, p. 419

Door sommigen wordt aangenomen dat het lijden een gevolg is van aangeboren
lues cuniculi. E. evenwel meent dat de keratitis. er niets mede te maken heeften
zijn oorzaak in een bestaande trichiasis als gevolg van een aangeboren later vaak
tot entropium leidende zwakte der oogleden ontstaan.

Über angeborene und vererbte Hypoplasie des Sehnerven und der Retina mit
Amotio retinae beim Hunde. Westhues : Arch. f. Tierh. 1930, H. 4.

In de literatuur is omtrent deze afwijkingen bij dieren niet veel te vinden. W\'est-
hues nam ze waar bij twee blinde takshonden, moeder en dochter (overerving).
Ophthalmoscopisch werden retinale-, pupillaire- en lensafwijkingen vastgesteld.
Microscopisch bleek te bestaan een hypoplasie van de retina en de N. opticus
gepaard gaande met partieele of totale ablatio retinae. Secondair waren in de
retina degeneratieve veranderingen opgetreden. Verder werd gevonden dat het
derde beeldje van Sanson—Purkinje niet slechts ontbreekt bij aphacia of dislo-
catio lentis, maar ook bij bepaalde vormen van totale loslating van het netvlies,
terwijl de lens zelf daarbij dan intact is. Het in deze gevallen vrijwel direct tegen de
achtervlakte van de lens zich bevinden van het netvlies zou de oorzaak ervan zijn.

So-called infectious sarcoma of the dog in an unusal annatomic situation. Feld-
mann : The Amer. Journ. of Path. 1929, No. 2, Ref. Zentralbl. f. Alg. Path. u. s. w.
1930, S. 261.

Het artikel geeft in de allereerste plaats een overzicht van de belangrijkste in
de literatuur gedane mededeelingen over het z.g. infectieuse hondensarcoom
(lymphosarcoom der uitwendige geslachtsdeelen). In het door F. waargenomen
geval, bevond zich een gezwel met alle karakteristieke eigenschappen van een der-
gelijk sarcoom in het rechteroog van een terrier ; de genitaliën daarentegen bleken
hiervan vrij te zijn. Na operatie trad geen recidief op. Een zevental zeer goede
macroscopische en microscopische afbeeldingen verduidelijken den tekst.

Die Rüdenkrankheit der Silberfüchsen. Klein : Deutsch. Tierarztl. Woch. No. 30.
1930.

Dit lijden waarvan de oorzaak tot nu toe onbekend was en waarbij reeds meer-
malen sterfgevallen waren voorgekomen, is door Klein nader aan een nauwkeuriger
onderzoek onderworpen. Aanvankelijk dacht men dat een of andere infectie, ver-
giftiging of toediening van een te groote hoeveelheid tinct. Jodii hierbij een rol
speelde.

De aandoening ging voornamelijk met veranderingen der urinewegen gepaard
en werd nooit bij de vrouwelijke dieren, maar steads bij mannelijke aangetioffen.
Klein vond een tot berstens toe gevulde blaas ; blaasruptuur was niet zelden ten-
slotte het gevolg daarvan. De urethra bleek grootendeels met gruis, dat ook in de
blaas voorkwam, te zijn opgevuld. Voor 75% bestond dit gruis uit kiezelzuur en
voor slechts een gering pe.centage uit koolzure kalk. Door de veel wijdere urethra
bij de vrouwelijke dieren, vond hier geen stagnatie in den afvoer daarvan plaats
en werden deze dieren dan ook niet ziek.

Zoolang de jonge dieren melk en week voedsel kregen, kwam dit urogenitaal
lijden evenmin voor. Aanbevolen werd als middel daartegen toediening van al-
caliën om een neutrale eventueel alcalische reactie der urine te verkrijgen.

In hetzelfde tijdschrift wijdt ook Schaap hieraan een artikel. (Zur z.g. Rüden-
krankheit der Silbeifüchse).

Eine neue Narkosemaske zur Appiikation der Inhalationsanaesthetika bei den
kleineren Haustieren. Freese : Deutsch. Tierarztl. Woch., No. 12, 1930.

Bij den hond is \'t beste de narcose te bewerkstelligen met morphine-atropine-
chloroform, bij het varken met chloroform en bij de kat met aether. Chloralhy-
draat, ,,Pernocton," ,,Avertine" e.a. hebben tot nu toe de narcose door middel
van inhalatie niet kunnen verdringen.

Het resultaat der chloroform narcose is voor een goed deel het gevolg van een
juiste techniek en opmerkzaamheid van den operateur.

In de praktijk stuit de toepassing daarvan soms op moeilijkheden. Eventueele
sterfgevallen zijn niet zelden het gevolg daarvan, dat reeds direct met een te groote
doses en een te sterke concentratie begonnen wordt, waardoor ademhalingsstil-
stand en hartsverlamming optreden kan.

Chloroform vooral staat wat dit betreft in een kwaden reuk. De toediening van
het narcoticum volgens de methode Hobday zooals die ook in onze kliniek meestal
wordt gedaan, is voor de praktijk in \'t algemeen nog te ingewikkeld. Eenvoudiger
is, wat men reeds verscheidene jaren te Hannover doet, waar men de bekende
Hauptnersche muilkorf als narcosemasker gebruikt. Daarin wordt een prop watten
gedaan, waarop de narcotiseur het anaestheticum druppelt. De bezwaren hierbij
zijn evenwel dat soms de neus van het dier te dicht bij de watten komt en dan te
veel van het narcosemiddel wordt ingeademd, soms er te ver van verwijderd blijft
en dan te weinig ervan wordt geinhaleerd. Teneinde nu hieraan tegemoet te komen,
is door Freese een masker geconstrueerd, waarbij zich deze fouten weinig of niet
zouden doen gelden. Het bestaat uit een leeren stuk, in den vorm van een afge-
knotten kegel, waarin de snuit komt ; hierop zijn als afsluiting bevestigd twee van
ronde openingen voorziene en in een metalen rand gevatte, metalen schijven,
waarop weer een doorboord metalen deksel gebracht kan worden. Tusschen dit
deksel en de buitenste schijf komen nu de watten. Ook bij katten zou het masker
bruikbaar zijn. Voor groote honden intusschen is een grootere maat noodig. De fir-
ma Hauptner, Berlijn, heeft zich met de fabricage en den verkoop van deze mas-
kers belast.

Achtereenvolgens worden verschillende narcotica en hun voor- en nadeelen
besproken. Met enkel aether is volgens Berge bij den hond geen voldoende nar-
cose te verkrijgen (ook onze ondervinding ref ). Hierbij treden sterke excitatie-
verschijnselen op, is een langdurig inhalceren ervan daarom noodig en is de intre-
dende narcose slechts oppervlakkig. Een verder nadeel is dat de slijmvliezen der
respiratiewegen erdoor worden geprikkeld en later postoperatieve rhinitiden,
tracheitiden, bronchitiden en zelfs pneumoniën kunnen ontstaan. Intusschen is
aether bij de kat wel met succes aan te wenden. Morphine waarvoor jonge honden
vrij gevoelig zijn, wordt overigens bij honden zeer veel aangewend, maar is bij
katten niet te gebruiken. Door toediening daarnaast van atropine wordt het nar-
cotisch effect versterkt en de hartswerking aangezet.

De chloralhydraatnarcose kan door hem voor den hond niet worden aanbevolen,
omdat soms onverwachte sterfgevallen erbij zijn voorgekomen.

Voor de intraveneuse injectie ervan beveelt hij aan, te gebruiken de ramus dor-
salis van de v. saphena parva. Ook het gebruik van avertine (tribroomaethylal-
cohol) dat rectaal wordt bijgebracht wordt ontraden als zijnde te wisselvallig in
werking.

Met ,,Pernocton" (natriumzout van sec. butyl-B brompropenyl-barbituurzuur)
werd in \'t algemeen een goede narcose verkregen. Het middel werd in een 10%
oplossing intraveneus aangewend. De injectie moet daarbij zeer langzaam ge-
schieden (J- i c.c. per minuut). De dosis bedraagt 30 m. gr. per K.G. lichaamsge-
wicht. Een nadeel ervan is dat de reflexen tendeele blijven behouden. Het wordt
aanbevolen om het röntgenologisch onderzoek te vergemakkelijken. Ook als middel
0111 honden pijnloos te dooden zou het aanbeveling verdienen. De dosis moet
dan hooger genomen worden, b.v. 70 m. gr. per K.G. lichaamsgewicht en de in-
spuiting moet snel geschieden.

The Blood in Hog Cholera. Paul A. Lewis and Richard E. Shope. Journal
of exper. medicine 1929. Bd. 50. Blz. 719.

Verschillende onderzoekers, o.a. King en Wilson, Dinwiddie en later Regner
(1923) vonden bij varkens lijdende aan viruspest een leucopenie.

Schr.\'s hebben deze bevinding bij hun uitgebreide onderzoekingen over viruspest
bevestigd. Daar de diagnose „viruspest" alleen met zekerheid door een filtraat-
enting bij proefvarkens kan worden gesteld, hebben schr.\'s een onderzoek over
het voorkomen van leucopenie bij andere varkensziekten ingesteld, teneinde de
waarde van dit verschijnsel als differentieel-diagnosticum te toetsen.

I. Bij viruspest treedt zoowel bij experimenteele als spontane gevallen (de laatste
vooral verkregen bij ent-viruspest z.g. „vaccination breaks") reeds spoedig een
vermindering der witte bloedcellen op ; bij de experimenteele gevallen reeds de
2e dag na de inspuiting, dus vóór het koortsstadium.

De vermindering betreft vooral polymorph-kernige leucocyten, doch ook lymph-
ocytaire cellen, en blijft gedurende het ziekteverloop bestaan ; voor zoover de
dieren niet stierven, trad na 8—13 dagen een lichte verbetering van het leuco-
cyten-aantal op, doch dit bereikte nooit het normale peil. De leucopenie is zeer
aanzienlijk, zeker grooter dan 50 % (als gemiddelde norm. waarde 18—21000
per m.M³, terwijl de getallen bij viruspest schommelen om 8000, echter vaak nog
lager zijn).

Van belang is, dat actief geïmmuniseerde dieren, die geen ziekteverschijnselen
vertoonen, geen leucopenie blijken te hebben.

II. Bij borstziekte konden schr.\'s geen ongecompliceerde, spontane gevallen
vinden (zij wijzen er op dat borstziekte zeer vaak vermoed en zelden gevonden
wordt —- evenals in ons land — Ref.), en hebben met experimenteele borstziekte
gewerkt.

De proefdieren kregen een duidelijke leucocytose. Interessant is de proef, waarbij
varkens eerst met viruspest werden besmet, en na een week met bac. suisepticus.

De oorspronkelijk optredende leucopenie, werd door de bac. suisepticus niet
gecompenseerd, maar als onmiddellijke reactie trad een versterkte leucopenie op.
Bij een secundaire infectie met bac. suisepticus blijft dus bij viruspest het bloed-
beeld karakteristiek.

Primaire paratyphusinfecties (infectious enteritis) gaven ook weer in experi-
menteele en spontane gevallen steeds een matige leucocytose.

IV. Voor ,,Swine influenza" (bedoeld wordt waarschijnlijk infectieuse pneu-
monie — ref.) werden spontane gevallen gebruikt (waaronder actief tegen virus-
pest geïmmuniseerde dieren). Hier trad ook leucopenie op, doch in veel geringer
graad. Slechts 2 van de 25 onderzochte gevallen gaven leucocytengetallen, die
met viruspestleucopenie verward konden worden. Deze moeilijkheid zou dus te
ondervangen zijn, door het bloed van verscheidene zieke varkens te tellen. Schr.\'s
geven op, dat bij het optreden van een sterfte, het vinden van 3 zieke varkens
met een leucocytengetal van ongeveer 8000, een betrouwbare aanwijzing voor
viruspest zou zijn.

V. Enkele andere ziekten, (o.a. hevige ascariasis) gaven bij onderzoek geen
leucopenie.

Schr.\'s geven bovendien een handige methode om het bloedonderzoek practisch
uit te voeren. 5 c.c. bloed wordt verzameld, door de staartpunt af te knippen.
Het opvangen geschiedt in wijdmonds fleschjes, waarop met een streep 5 c.c. is aan-
gegeven, en waarin een voldoende hoeveelheid anticoaguleerend middel (heparine,
oxalaat of citraat) voor die hoeveelheid bloed in poedervorm aanwezig is.

Door uitgebreide vooronderzoekingen is gebleken, dat de tellingen daarbij niet
afwijken van de op klassieke wijze verkregen bloedmonsters. Het bloed kan onge-
veer 24 uur bewaard worden zonder te veranderen, waardoor dus het geheele
procédé practisch uitvoerbaar is geworden.

Sehr.\'s bevelen heparine aan, omdat de vermindering der leucocyten hierbij
gedurende het bewaren (bij 37⁰ C.) doorgaat. (Dit berust vermoedelijk hierop,,
dat bij het bewaren de door het pestvirus beschadigde leucocyten fragmenteeren,
wat door oxalaat of citraat blijkbaar geremd wordt). Het is zeker de moeite waard
om deze belangwekkende onderzoekingen, die op een groot materiaal en onder
zeer gunstige omstandigheden (Depart. of animal pathology of the Rockefeller
Institute) met medewerking van tal van vooraanstaande onderzoekers werden
verricht, op uitgebreide schaal in de praktijk te beproeven.

Hier heeft de dierenarts wellicht de kans, om bij een zoo moeilijk te benaderen
ziekte als viruspest, klinisch een wetenschappelijke diagnose te stellen, wat niet
alleen uit een oogpunt van rationeele therapie, doch ook ten opzichte van de veel
besproken leeken-entingen, als een lichtpunt mag worden begroet.

Variations in the Plasma cholesterol and Cholesterol-ester-content in Hog
Cholera. Richard E. Shope. Journal of exper. medicine, 1930. Bd. 51. Blz. 179.

In aansluiting aan de bovengenoemde onderzoekingen van het bloedbeeld bij
viruspest, heeft S. ook cholesterinebepalingen gedaan bij viruspest, omdat af-
wijkingen (vooral hypocholesterinaemie) bij verschillende acute infectieziekten
bekend zijn. Gewerkt werd weer met experimenteele viruspest. Het bleek dat de
cholesterinecurve tijdens de ziekte wisselende hypo- en hypercholesterinaemie
te zien geeft, die merkwaardig bij alle proefdieren op dezelfde wijze verloopt.
Een secundaire infectie met bac. suisepticus bracht hierin blijkbaar geen verande-
ring, terwijl bij het contrólevarken, dat met dezelfde cultuur werd ingespoten
een sterke, maar voorbijgaande hypocholesterinaemie optrad.

Ueber das Wesen der Aufzuchtkrankheiten des Schweines. Dr. W. Nusshag.
B. T. W. No. 8. 1930.

N. zegt, dat men op de laatste bijeenkomst der ,,Fachtierärzte zur Bekämpfung
der Aufzuchtkrankheiten" te Stuttgart den indruk heeft gekregen, dat er nieuwe
inzichten ontstaan omtrent het wezen dezer ziekten. De „Mangelkrankheiten"
eischen meer opmerkzaamheid, de vraag van de constitutie wordt opnieuw gesteld
en ook de wijze van verpleging dient nader bestudeerd te worden. In zijn artikel
bespreekt hij de pathologie van het varken vanaf de geboorte tot ongeveer de
vierde maand. De „opfokzickten" kunnen reeds in de eerste dagen optreden en
gedurende de eerste paar weken groote verliezen veroorzaken. Meestal nemen
de verliezen in de laatste weken van de ringperiode weer af, om na het spenen
nog eens weer te stijgen, om dan op den leeftijd van 3 a 4 maanden vrijwel op te
houden.

Nadat N. erop gewezen heeft, dat het pathologisch anatomisch beeld zeer uiteen
kan loopen, zelfs bij dieren uit een zelfden stal, gaat hij tot bespreking van de
oorzaak over. Hij wijst op de verschillende bacteriesoorten, welke gevonden wor-
den, o.a. op de Streptococcen, die als begeleiders van verschillende virusziekten
worden aangetroffen (roodvonk, pokken, diphterie). Maar met het wezeti der
ziekte van de jonge dieren hebben zij in den regel niets uitstaande. Want hun
voorkomen, hoe dikwijls ook aangetoond, is steeds toevallig, bijkomstigs, iets
secundairs.

Wat maakt het jonge dier zoo vatbaar voor deze ziekte(n) ? Is het de ver door-
gevoerde teelt? Of de afstamming uit een speciaal vatbare familie? Of de slechte
verpleging? Of fouten in de voeding? Of is het toch eene specifieke infectie?

N. beweert, dat reeds lang vóór de ver doorgevoerde fokkerij van den tegen-
woordigen tijd, reeds in het midden van de vorige eeuw in elk geval, de ziekte(n)
voorkwam.

Wat de afstamming betreft, heeft hij in twee groote varkenshouderijen van te
zamen -j^ 300 zeugen niet kunnen aantoonen, dat een bepaalde zeug steeds ge-
zonde of steeds ziekelijke biggen bracht.

is geen voorstander van de „Zementstalle", in denen höchstens Bakterien", nicht
aber die Schweine gedeihen wollten".

Wat nu het wezen der biggenziekte betreft, heeft N. daarvoor haar klinische en
epiroötische verschijnselen nagegaan en de leeftijd en het jaargetijde, waarin de
diertjes voornl. ziek werden.

Gedurende 5 jaar heeft hij bij een fokker daarvoor 3335 levend geboren biggen
nagegaan. De meeste verliezen komen voor in het voorjaar en in den herfst.

Wat de leeftijd betreft kwamen bij 517 sterftegevallen in eene fokkerij de meeste
voor in de ie levensweek. Dat was ook het geval bij 1648 gestorven biggen in eene
groote varkensfokkerij gedurende 15 jaren. Hiervan stierven er 445 den ien dag,
74 den tweeden dag en 258 den 3—6en dag. (Dit is wel iets afwijkend van het
vaak meer chronisch verloop in sommige streken van ons land, waar de ziekte
pas de 2e of 3e week begint).

Dan wijst N. nog op de beteekenis van de varkenspest bij de biggensterfte.
Zeer vele gevallen moeten hieraan geweten worden. Het ligt in het wezen van de
varkenspest, dat langzamerhand in besmette stallen nog de jonge dieren vatbaar
zijn, en dat dus de ziekte zich voordoet als eene biggenziekte.

De varkenspest verloopt dan betrekkelijk goedaardig maar voor de jonge dieren
toch nog meer of min gevaarlijk. De eerste paar weken nemen de jonge biggen
nog voldoende immuunstoffen op met de moedermelk, maar wanneer de diertjes
(2 a 3 weken) bijvoer krijgen, beginnen de ziekteverschijnselen op te treden. Inder-
daad hoort men vaak, dat de biggen tot de 3e week zich goed ontwikkelden, maar
dan begonnen te sukkelen. Weliswaar blijven de meesten in leven, maar een tijdlang
blijven ze toch in ontwikkeling achter.

Wat nu de therapie betreft, moet men naast hygiënische maatregelen ook waarde
hechten aan de behandeling der neveninfecties.

Het is bewezen, dat bij deze stalzickten van het karakter van een streptococcen-,
suipestifer- of suisepticus-infectie eene bestrijding, ingesteld op deze smetstoffen,
van voordeel kan zijn. Maar dan moet ook deze stalziekte door anatomische en
bacteriologische onderzoekingen van verscheidene dieren vastgesteld zijn.

Nog moeilijker is de bestrijding van de biggenpest. Wanneer de varkensviruspest
uitgeroeid zou wezen, dan was het ook meteen uit met de biggenpest. In vele
varkensfokkerijen verloopt de varkenspest als een subacuut en chronisch lijden
onder het beeld van eenige sterfte en een sukkelen. De diagnose is dan niet altijd
gemakkelijk ; vermeerderde sterfte in de 3e en 4e week wekt het vermoeden van
„latente" pest.

De vraag hoe deze te bestrijden is nog steeds niet opgelost ; actieve immunisatie
geeft nog lang niet altijd zekerheid. Wij zijn dus aangewezen op eene passieve
immuniseering en weten, dat in sommige gevallen deze methode goede resultaten
geeft, maar in andere ook weer niet.

Ueber den Verlauf der Schweinepest in ungeimpften und geimpften Bestanden.
Dr. W. Nusshag und Dr. P. Simon.

N. en S. wijzen er op, dat bij varkenspest, zooals bij meer andere virusziekten,
nog vele verschijnselen niet zijn opgehelderd. De varkensviruspest is eene ziekte
met verrassingen, met zeer verschillend verloop en uiteenloopende ziekte- en
sterftecijfers. Ter illustreering van het vorenstaande beschrijven zij van vier ver-
schillende gevallen, zoowel het verloop der ziekte als de therapie enz.

Zij geven als hunne meening aan, dat alleen „serumbehandeling" noch een
betrouwbaar geneesmiddel is, noch een middel, dat met zekerheid de ziekte kan
stuiten. Simultaanbehandeling der nog koortsvrije dieren zou in zeer vele gevallen
goede resultaten geven.

Bestrijding van Varkenspest in Frankrijk. Revue gén. de Méd. Vét., 15 Jan. 1930.

In vorenstaand tijdschrift geeft Rossi (directeur des Services vétérinaires de
Saöne et Loire) een vrij uitgebreid artikel over de varkenspest. Tot nu toe schijnt
in Frankrijk de eigenlijke virusvarkenspest niet veel waargenomen te zijn. Op
de lijst van de officieele statistiek kwam ze niet voor als afzonderlijke ziekte ;

werd daar opgenomen in de reeks : ,,pneumo-entérite infectieuse". De hier endaar
voorkomende haarden van besmetting werden niet bekend. Een serum tegen
de ziekte werd in Frankrijk niet aangewend.

Vooral door de bemoeiingen van Donatien en Destoquard is daarin verandering
gekomen en Rossi is over de werking van het ,.serum antipestique" zeer tevreden.
D. en L. hebben over dit serum bericht in vorengenoemd tijdschrift van 15 Mei
1929, en in „Annales de 1\'Inst. Pasteur" 1929, No. 12, blz. 1560. R. heeft met
verschillende groepen besmette varkens geëxperimenteerd en het verschil tusschen
de met serum behandelde en die, welke geen serum ontvingen, was zeer ten gunste
van de serumtherapie. Hij besluit zijn artikel met de volgende opmerking : ,,La
traitement sérotherapeutique spécifique mérite de prendre une place de premier
rang dans la thérapeutique. Notre retard sur les pays étrangers est enfin comblé.
On est obligé de convenir que c\'est, jusqu\'ici, le seul moyen efficace de limiter
les pertes énormes causées par la peste porcine".

Recherches sur l\'immunisation contre la peste porcine. Rësultats obtenus par
Donatien et Lestoquard. Ann. de 1\'Inst. Pasteur. Dec. 1929, No. 12, blz. 1560.

Als gevolg van hevige epizoötiën van varkensviruspest in Algiers zijn D. en L.
in 1925 begonnen met het zoeken naar middelen om deze ziekte te bestrijden.
Omdat zij overtuigd waren, dat sanitaire maatregelen geen ingang zouden vinden,
hebben zij speciaal gewerkt in de richting van immunisatie.

Hunne onderzoekingen, loopende over 3 jaren, hebben zij beschreven in dit
artikel. Hunne conclusies komen hoofdzakelijk op het volgende neer :

1°. Vaccins tegen de neveninfecties (ovale bacillen, en paratyphus) hebben
voor de praktijk geen waarde.

2°. Het is practisch niet mogelijk varkens te immuniseeren met een ,,virus
formolé".

3⁰. Daar het niet gelukte het virus te sensibiliseeren blijft hoofdzakelijk de
serumtherapie over.

4⁰. Varkens, blootgesteld aan besmetting, worden ingespoten met serum
virus; varkens uit een besmette koppel alleen met serum.

5°. Zuigbiggen worden eerst met serum behandeld, daarna met serum 4-
vaccin eenigen tijd na het spenen.

6°. De verkregen resultaten zijn zeer bemoedigend, zoodat zij de immunisatie
tegen de pest practisch uitvoerbaar achten.

Opm. : Terwijl in Hongarije, Duitschland en ook in ons land het bloed van de
serumleverende varkens wordt verkregen uit de bloedvaten van den staart neemt
men het volgens D. en L. uit de venae jugulares en de venae epigaslr. cran.

Het is om deze methode, dat zij bij voorkeur zeugen gebruiken, welke reeds een
paar keeren drachtig zijn geweest. In vele gevallen zijn bij die zeugen die uier-
aderen door middel van een troicart heel goed bereikbaar. Wanneer zij onder
eene speklaag liggen wordt locaal geanaestheseerd en huid en speklaag gekliefd
en de ader over eene lengte van 2 a 3 c.M. blootgelegd. Men zou langs dezen weg
in 10 minuten tijds ongeveer 1 L. bloed kunnen verkrijgen. Ook het bereiken van
de v. jugulares zou geen groote moeite veroorzaken.

Voor het immuniseeren van de bloedleverende zeugen worden deze dieren
intraperitoniaal met het virus ingespoten.

Anthelmintica bij wormziekte van varkens. U. S. Dép of Agric. Miscellaneous
publication No. 79. Mei 1930. W. H. Wright en H. B. Raffensperger.

W. en R. hebben bij varkens verschillende anthelmintica op hun wormafdrijvend
vermogen onderzocht. Zij kwamen tot de volgende conclusies :

Aetherisch extract van den mannetjesvaren, kamala, jodiumsolutie, chenopodium-
olie en liquor cresolis compositus waren onwerkzaam. Kamalaextract voldeed
evenmin.

Tetrachloor-aethyleen moet nog beproefd worden in grooter doses. Nicotine-
sulfaat, vooral in verbinding met tetrachloor-koolstof dient verder te worden

onderzocht. De doses van nicotinesulfaat- en tetrachloorkoolsloj-mengsel waren
schadelijk voor de behandelde dieren, misschien kan eene bevredigende methode
worden gevonden.

Behandeling van Strongyloïdasis der biggen. Endres. Der Oestereich. Tierarzt,
1930, blz. 115.

E. beveelt hier het middel Taetivon aan, dat zeer goed zou werken en gevaar-
loos is. Als therapeutische dosis gaf hij 2 a 3 x daags eene halve tablet aan biggen
tot 5 weken en een heele tablet aan biggen tot 8 weken.

E. drukte de tabletten stuk en mengde ze daarna met vet (of marmelade) om
dit mengsel dan op de tong te smeren.

Als prophylacticum werd aan zeugen 2 dagen achter elkaar (eene week voor
het einde van de dracht) 3 a 4 tabletten gegeven en de mest daarna verwijderd
en de hokken gereinigd.

Het ontstaan en de genezing van voedingsanaemie bij zuigbiggen. (Hamilton,
Hunt, Mitchell en Carrol). Journal of Agricultural research. Vol. 40. No. 10,
Mei 1930.

Zoowel in Engeland als in N. Amerika is melding gemaakt van het voorkomen
van anaemie onder de biggen. Mac Gowan e. a. in Engeland zoeken de oorzaak
bij ,,arm-aan-ijzer" zijnd voedsel, maar Doyle (Amerika) kon dit niet bevestigen.

Later werd nog eens aangegeven, dat zonnelicht zeer goede werking zou hebben,
maar dat ultraviolette stralen, gebezigd bij varkens binnenshuis, geen effect
hadden.

Door Hart, Mc. Hargue e. a. werd bij ratten aangetoond, dat het toedienen
van koperzouten het optreden van anaemie kon voorkomen. Later zou Hart ook
bij biggen hiermee goede resultaten hebben verkregen, evenals met ijzer.

Bovengenoemde onderzoekers hebben getracht bij verschillende toornen biggen
hierin meer klaarheid te brengen. De resultaten van het onderzoek komen in het
kort op het volgende neer :

Enkele uren na de geboorte liep bij biggen het haemoglobinegehalte van bijna
9 tot 15 Gr. per 100 c.c. bloed ; gemiddeld 10.75 gr. bij 54 biggen. Spoedig na
de geboorte daalt het gehalte. Bij koppels, die binnenshuis werden gehouden,
daalde het gehalte tot 4.3 en zelfs 2 gr. per 100 c.c. bloed. Naar buiten gebracht,
steeg het gehalte weer. Deze stijging kon ook worden verkregen door toediening
van ijzercitraat en hopersulfaat (dagelijks met een pipet 25 m.gr. ijzer, en
5 m.gr. koper, of uitstrooien van deze metaalzouten over den uier van de zeug)

Toedienen van koper- en ijzerzoulen aan de zeug gedurende de laatste 2 weken
van de dracht en de periode van lactatie had geen zichtbare invloed op de bloed-
haemoglobine-concentratie der zuigende biggen.

Kopersulfaat alleen had geen gevolg ; ijzercitraat met zeer weinig koper (als
onzuiverheid) werkte daarentegen wel, maar niet zoo goed als eene combinatie
van ijzercitraat en kopersulfaat.

Ontsmettingsproeven bij virusvarkenspest. H. Mieszner en W. Geiger. D. T.
W. No. i. 1930.

M. en G. hechten groote beteekenis aan de desinfectie bij de bestrijding van
de viruspest der varkens. In de Duitsche Veewet van 1909 worden pest en borst-
ziekte nog te zamen aangehaald, maar de voorschriften nemen toch vooral de
pest als hoofdzaak.

In het „ontsmettingsregulatief van 1911" wordt de virusvarkenspest tot die
infectieziekten gerekend, welker smetstof moeilijk te vernietigen is en gemakkelijk
overgebracht kan worden. Er wordt daarin eene zoogenaamde „laufende" des-
infectie aangegeven van de stalgangen, plaatsen voor de staldeuren en toegangen
tot het erf, de wegen naar de stallen en op het terrein, de gereedschappen, voer-
tuigen en alle verontreinigde voorwerpen, slachtwater enz., die alle 8 dagen na
voorafgaande reiniging dient plaats te vinden.

Voorwaarde voor de opheffing van de „Sperre" is dan nog de „Schlussdes-
infektion".

Voorgeschreven ontsmettingsmiddelen zijn dunne chloorkalkmelk en 6 % kresol-
water. Deze twee preparaten zijn gekozen, nadat Uhlenhuth met 18 desinfectie-
middelenproeven had genomen bij 152 varkens. U. en zijne medewerkers gebruik-
ten gedefibrineerd bloed, kiemvrij serum- of urinefiltraat gemengd met eene gelijke
hoeveelheid van eene waterige oplossing van het middel. Het mengsel bevatte
dan dus de bijgevoegde oplossing in de helft van de concentratie, die er oorspronke-
lijk aan was toegevoegd. Nadat dit mengsel verschillenden tijd bij kamertempera-
tuur had gestaan, werd het bij -J- 8 weken oude varkens intramusculair ingespoten.
De uitkomsten van deze proeven gaven aanleiding vorengenoemde twee prepa-
raten in de voorschriften op te nemen.

Kresolwater van 6 % doodt het virus na eene inwerking van ¹/_t—1 uur. Zelfs
eene 3 % opl. doet dit soms. In de wet is echter eene 6 % opl. aangewezen.

Nu zijn deze proeven op een betrekkelijk kleine schaal genomen, vandaar dat
Miessner en Willi besloten nog eens een aantal desinficientia te beproeven.
De proeven werden genomen in het Instituut te Eystrup in een nieuwen stal, waarin
nog geene varkens waren geweest. Varkens beneden 50 kilo werden niet gebruik,
voornamelijk omdat kleine varkens (biggen) zich zeer verschillend gedragen bij
infectie. Er werden 250 varkens gebruikt ; 200 als proefdieren, 50 als controle.

i°. Dunne chloorkalkmelk doodt het virus van varkenspest in 1 uur niet. 2°. Kre-
solwater 6 % dito. 3°. Kresolzwavelzuur oplossing 3 %, dito. 4⁰. Formalin oplossing
2$ %, dito. 5⁰. Caporit (Onderchlorigzure Calcium) (met minstens 70—75 % werk-
zaam chloor) in oplossing van 2} %, dito. 6°. Ruwe chlooramine 7 %, dito. 7⁰. Sul-
joliquid D. S. 5 %, dito. 8°. Natronloog. In eene oplossing van J, 1, 2 en 3 % is
natronloog in staat na eene inwerking gedurende 1 uur het virus te verzwakken,
echter niet te dooden. Een onderscheid tusschen 2 en 3 % schijnt niet te bestaan,
maar eene 2 % opl. bijt minder en verdient in zoover de voorkeur. Van alle ge-
bruikte middelen heeft natronloog als 2 % opl. de beste resultaten gegeven.
9°. Met duramin werden vrijwel dezelfde resultaten verkregen. Dit preparaat
bevat kalk en natronloog, dat met water in aanraking gebracht natronloog afsplitst.

Tenslotte werden ook nog in hare werking gecontroleerd : Glawelin, Kerol.
M. O. H. en Multisept. Geen dezer drie preparaten werkte beter dan de reeds
genoemde.

Veeal wordt de werkzaamheid van ontsmettingsmiddelen beproefd met urine
of bloed. Het nadeel hiervan is, dat het niet gelukte na eenen bepaalden tijd van in-
werking het bloed of de urine weer te bevrijden van het middel. Dus werd het
virushoudend materiaal ingespoten bij de proefvarkens met nog een deel van het
ontsmettingsmiddel. Hierdoor was het niet te vermijden, dat het desinfectans
nog in het lichaam verder op het virus inwerkte. Daaruit zou men dus de resul-
taten, waarbij men eene, naar verhouding, gemakkelijke omwerkzaammaking
van het virus vond, kunnen verklaren.

Om nu deze fout te vermijden, gebruikten M. en W. zeer dunne schijfjes van de
nieren van pestziekte varkens. Deze werden gemengd met het ontsmettingsmiddel
en na een vastgestelden tijd met stroomend water gespoeld en zoo van het des-
inficiens weer bevrijd.

Het waren deze proeven met virushoudende nierschijfjes, die het verrassende
resultaat gaven, dat de totnutoe gebezigde ontsmettingsmiddelen niet in staat
waren in de aangenomen tijd van hoogstens 1 uur het virus te dooden. Voor een
deel is deze groote weerstand wel hieraan te wijten, dat men het virus niet rein
kan verkrijgen en de proeven dus steeds genomen worden met virus, dat in eiwit
is opgesloten. Hierdoor zou men kunnen verklaren, dat niet coaguleerende middelen
zooals antiformin (Uhlenhuth) en natronloog in verhouding meer gunstige resul-
taten gaven. Van alle ontsmettingsmiddelen heeft voor de verhoudingen in de
praktijk eene 2 % opl. van natronloog bij eene inwerking gedurende 1 uur de beste
werking getoond.

De beide proefnemers merken ten slotte nog op : ,,Op grond van onze ervaringen
bij stalontsmettingen (proefstallen) moeten wij aannemen, dat een onwerkzaam
maken van het in de stallen met bloed, mest en urine uitgescheiden virus daar
sneller en zekerder gaat dan in het experiment met de nierschijfjes". De reden
hiervoor zou zijn, dat aan iedere ontsmetting eene grondige reiniging vooraf gaat.

In het „Journal of the Japanese Society of Veterinary Science" (Juni 1930)
komt een referaat voor van onderzoekingen over varkenspokken in Mandsjoerije
door Masaita Yoshikawa. Het laatste gedeelte van het artikel handelt over de
prophylactische waarde van varkenspokken- en variola-vaccin en hunne overeenkomst
met betrekking tot de immuniteit.

Op grond van zijne onderzoekingen en proeven kwam de auteur tot de volgende
conclusies: 1°. De besmetting met varkenspokken, waaraan jaarlijks vele dieren
te gronde gaan, kan door vaccinatie met varkens- of variola-vaccine zeer beperkt
worden. Het procentgetal der daardoor geredde dieren bedroeg bij 57 met varkens-
pokkenvaccin geënte varkens 93 %, bij 19 met variola-vaccine geënten 89.5 %.

Op de entplaats van het variola-vaccine virus ontwikkelt zich een lichte, locale
pokkenuitslag en er treedt bij geënte dieren evenals bij varkenspokkenvaccine
sterke immuniteit op. Bij revaccinatie van variola-vaccine, welke in vele gevallen
na de vaccinatie van varkenspokkenvaccine plaats vond, trad evenals bij de
revaccinatie van varkenspokkenvaccine na de vaccinatie van variola-vaccine
geen locale reactie op.

3°. Op grond hiervan leidt Y. af, dat het virus van beide soorten gelijk is in
immuunbiologischen zin en neemt hij aan, dat varkenspokkenvirus en variola-
virus van een analoge afkomst zijn.

4°. Bij varkens, welke varkenspokken hebben gehad, verwekt de vaccinatie
van varkenspokken- en variola vaccin geene locale reactie. Het is denkbaar, dat
het doorstaan van de varkenspokken aan deze dieren eene immuniteit verschaft
van 7—8 jaren.

Sommige chemische verbindingen kunnen, zonder dat ze eene specifieke immu-
niteit opwekken, noch speciaal op den eigenlijken ziekteverwekker inwerken,
toch blijkbaar gewichtige veranderingen in het lichaam opwekken, welke van
invloed zijn op het verloop der ziekte.

Zoo kan dus in sommige gevallen een onspecifieke behandeling op hare plaats
zijn, o.a. ook daar waar de smetstof onbekend is, zooals ook bij varkensziekten,
waar vaak verschillende infecties gezamenlijk voorkomen.

Een voorbeeld hiervan meent Broerman te kunnen stellen in zijne behandeling
(in 1929) van „pestzieke" varkens met chinocarbon.

Van cliinosol is naast zijne sterk bactericide werking ook bekend zijn invloed
op het verloop van bepaalde reacties in het dierlijk lichaam. De antibacterieele
werking schijnt nog vergroot te worden door het koolbestanddeel.

B. heeft nu in het vorige jaar een vrij groot aantal varkens met chinocarbon be-
handeld. Zijne ervaringen komen op het volgende neer :

Geene uitwerking zag hij bij varkens, welke leden aan pneumonie, pleuropneu-
monie, bronchopneumonie en pericarditis. Ook niet bij die, welke chronisch ziek
waren. Bij darmaandoeningen werkte het beter, vooral bij nog maar licht zieke
dieren. Wanneer het middel gegeven werd in stallen, die reeds besmet waren
en aan dieren, welke aan besmetting bloot stonden, werden deze niet ziek.

Wanneer de varkens nog voedsel opnemen, wordt het chinocarbon in het voer
gemengd. Voor de doseering moge het volgende lijstje dienen :
8 zeugen ontvingen 16 dagen lang 3 x d. 2 gram ieder;

Die Simultanempfung bei Schweinepest und ihre Bedeutung für die Veterinar-
polizei. Dr. Thiesmeyer. B. T. W. 9 Mei, 1930.

T. geeft eene beschrijving van in 9 koppels verrichtte entingen. In al deze
koppels kwam, toen zijne hulp werd ingeroepen, reeds de pest voor. Om aan virus
te komen, werd een ziek varken geslacht, het verkregen bloed werd gedefibrineerd
en van dit gedefibrineerde bloed werden de nog koortsvrije dieren 1 c.c. subcutaan
ingespoten (met serum). Varkens, welke reeds een hooge temp. hadden, kregen
alleen serum.

Bovenstaande wijze van behandeling werd op 9 verschillende boerderijen toe-
gepast en met het verkregen resultaat was T. goed tevreden.

Onderstaande staat geeft een overzicht van de verrichtte behandeling en de
resultaten :

Voor de beoordeeling der enting schakelt T. de aan een longaandoening gestorven
varkens uit. De rest van koppel VI geeft ook niet een juist beeld omdat 31 varkens
vroegtijdig zijn geslacht.

In Duitschland moet aangifte worden gedaan van het voorkomen van varkens-
pest en het is voordeelig zoowel voor den eigenaar als voor de vétérinaire politie,
wanneer de pest tijdig wordt onderkend.

Vroegtijdige aangifte nu zal worden in de hand gewerkt, wanneer de eigenaar
door enting voor groote schade kan behoed worden.

(Ik meen, dat Oldenburg besloten heeft eene enting als boven beschreven,
financieel te steunen. Ref.).

Die Beziehungen der Tonsillen des Schweines zu Mikroorganismen. Dr. H. Horn.
Tierarztl. Rundschau. No. 20. 1930.

jf Zooals bekend is, zijn de tonsillen vaak de portes d\'entrée voor pathogene micro-
organismen in bloed- en lymphbaan. Horn heeft bij 55 varkens zoowel gezonde
als zieke tonsillen onderzocht. Het kiemgehalte bestond hoofdzakelijk uit strepto-
coccen, micrococcen, colibacillen, vlekziektebacillen, proteus, ovoïde staafjes en één
keer tubercelbacillen.

Er werden vier gevallen van histologisch onderzochte tonsillair-tuberculose
beschreven. In een van deze gevallen gelukte de aanwijzing van de bacil bij spe-
cifieke kleuring der coupes. In het algemeen wisselden de tuberculeuse processen
waarbij proliferatie de overhand had, met dezulke, waar regressieve verschijnselen
meer op den voorgrond traden. B.

0n the toxicity of arsenic to Fowls. (Van Zijl, I5th Ann. rep. of theDir.ot vet.
serv. Union of S. Africa. 1929. P. 1189).

Daar arsenicum één der meest gebruikelijke insectendoodende middelen is,
werden door schr. proeven genomen, teneinde de toxiciteit er van bij kippen te
bepalen.

De minimum letale dosis arsenicum bleek te zijn 7.5 Gr. per 100 K.G. lichaams-
gewicht ; deze dosis hangt echter af van de grootte der korrels, manier van toe-
diening en individueelen weerstand. De sectieverschijnselen waren hier voornamelijk
plaatselijke.

Het oplosbare natriumzout bleek veel giftiger, n.1. 3.75 Gr. per 100 K.G. lichaams-
gewicht was reeds doodelijk.

Uit voederproeven, waarbij natriumarseniet herhaaldelijk werd toegediend,
werd vastgesteld, dat kippen gemakkelijk driemaal per week 20—25 m.Gr. ver-
droegen. In de praktijk komt herhaaldelijke toediening voor bij het voeren
van door middel van arsenicum gedoode sprinkhanen of sprinkhanenmeel.

De hoeveelheden arsenicum die de sprinkhanen bevatten, was zeer verschil-
lend en varieerde van 100 tot 25 m.Gr. per 100 Gr. sprinkhanen.

Ten slotte werden bij een aantal kippen voederproeven genomen met sprink-
hanenmeel, met een hoog As. gehalte. Zelfs bij voedering van 1 (Eng.) ons per dag,
per dier, traden geen nadeelige gevolgen op, terwijl dit de grootste hoeveelheid
was, die de dieren wilden eten. Wanneer de helft hiervan gegeven werd, namen de
kippen aanzienlijk toe in lichaamsgewicht, zoodat sprinkhanenmeel, dat het
hoogste gehalte arsenicum bevat, met voordeel gevoerd kon worden tot 3 (Eng.)
ons per week en per dier, zonder nadeelige gevolgen.

Het gevaar van arsenicum-vergiftiging bij kippen, door middel van gedroogde
sprinkhanen of sprinkhanenmeel, bleek practisch zeer gering. W. P. C. Dos.

Wie wird das Hühnerei gelegt ? Kommt hierbei das spitze oder das stumpfe Ende
zuerst zum Vorschein. Eber : Baum-Festschrift. 1929

Bij röntgenologisch onderzoek (doorlichting) vond Eber dat het kippenei in
de meeste gevallen met het spitse einde het eerst wordt gelegd. Echter zou het
leggen van een ei met het stompe einde cloacaalwaarts gericht in het algemeen
evenmin tot bijzondere moeilijkheden aanleiding geven. Verder wijst hij erop dat
het ei staande wordt gelegd, waarbij het laatste gedeelte van den eileider, waarin
zich dan het ei bevindt, in de cloaca gaat uitpuilen en vervolgens ook de bovenste
en achterste deelen van de cloaca naar buiten worden omgestulpt. Hierdoor wordt
voorkomen dat het ei met den wand van de cloaca in aanraking komt, zoodat
bevuiling ervan tijdens het leggen vrijwel buitengesloten is.

Krzywanek die ongeveer eenzelfde onderzoek heeft gedaan, kwam daarbij
vrijwel tot hetzelfde resultaat. (Krzywanek : Ein Beitrag zu der Frage ob das
Hühnerei mit dem spitzen oder stumpfen Ende voran gelegt wird. Baum-Fest-
schrift 1929). Veenendaal.

Een twaalftal hoenders zou worden gebruikt voor laboratorium-proeven ; uit
bepaalde overwegingen werden met het bloed agglutinatie-proeven ten opzichte
van Brucella abortus (Bang) gedaan. Drie der dieren reageerden op deze proef
in verdunningen van 1 op 25, 1 op 50 en 1 op 100. Toen werden ook andere hoen-
ders van denzelfden koppel als waaruit die twaalf stamden, onderzocht ; het re-
sultaat was dat 16.5% reageerde in verdunningen van 1 op 25 tot 1 op 100. Een
zestal van de sterkst reageerende dieren werd voor verder onderzoek bestemd.
De Brucella abortus werd bij één dezer hoenders geïsoleerd uit de milt, bij een
ander uit de nier. Er werd toen aan gedacht, dat via de nier het microorganisme
wel eens aan de excreta zou kunnen worden toegevoegd. Een emulsie van 5 c.c.
faeces, verzameld van 6 positief agglutineerende dieren, werd door steriel filtreer-
papier gefiltreerd, en met het filtraat werden cavia\'s ingespoten. Zes weken daarna
bleken deze cavia\'s negatieve agglutinatie te vertoonen.

De vogels waren afkomstig uit een gewonen handels-koppel, waarin wel is waar
weinig sterfte voorkwam, maar waarvan de dieren grootendeels in armelijke phy-
sische conditie waren.

Hieruit blijkt alweer, dat nog lang niet alles van de Brucella bekend is, en dat
de bronnen waaruit de besmettelijke abortus kan putten, overal verspreid liggen.
M. W. Emmel, (Journ. of the Am. Vet. Med. Ass., April 1930).

Pullorum-ziektc werd overgebracht van zieke kuikens op gezonde kuikens,
door ze te plaatsen in een incubator gedurende 18 tot 24 uur na het uitkomen,
zonder dat de dieren met de zieke dieren contact hadden gehad. Een groot aantal
dezer kuikens stierf aan Pullorum, ofschoon aan de gunstigste voorwaarden
voor het verder opfokken was voldaan.

De broedmachine speelt derhalve een groote rol in de overbrenging der Pul-
lorum-infectie.

La transmission des varioles aviaires par les moustiques. Georges Blanc et J.
Caminopetros : Inslilul Pasteur d\'Alhènes, Rev. Gen. de Med. Vet.; 15 Aout 1930.

Reeds eerder waren, o.a. door Burnet, Kliger, Mückenfuss en Rivers
proeven genomen om na te gaan, of insecten vogelpokken zouden kunnen over-
brengen. Deze proeven zijn door schrijvers van dit artikel herhaald ; de resultaten
zijn interessant.

Een aantal individuen van de soort Culex pipiens werd gevangen, en ver-
deeld over eenige speciaal voor dit doel geconstrueerde kooien. In deze kooien
werden eerst aan pokken lijdende hanen of duiven, op den bodem vastgebonden,
geplaatst ; de muggen kregen gelegenheid tot bloedzuigen (de kooien werden in
een donkere ruimte gehouden, met een temperatuur van ongeveer zo" C.). Daarna
werden de zieke vogels, naar de soort, vervangen door gezonde vogels. I)e hanen
waren bij al de proeven intact gelaten ; de duiven waren aan een zijde ontveerd.

1. Muggen (Culex pipiens) kunnen, als zij eerst een aan vogelpokken lijdenden
haan gestoken hebben, door den steek de ziekte op gezonde hanen overbrengen,
en wel nog minstens 58 dagen nadat zij zich hebben besmet, dat wil dus zeggen
waarschijnlijk gedurende den geheelen tijd van hun leven.

3. De vogelpokken, overgebracht door den muggesteek, neemt het typische
beeld aan, dat in de natuur wordt waargenomen.

4. De steek door Culex pipiens kan, bij den haan zoowel als bij de duif, gevolgd
worden door een klinisch niet waarneembare infectie, maar die voldoende is om
immuniteit te verwekken.

Pseudomonas Pyoceanea is een slank Gram-negatief staafje, dat te boek staat als
oorzaak van een vrij groot aantal aandoeningen bij mensch en dier. Veelal werd
het aangetroffen in gezelschap van Bacillus coli communis en Bacillus proteus
vulgaris.

Door Lartigan werd de bacterie geïsoleerd als oorzaak van een dysenterie-
epidemie bij 15 menschen, waarbij als infectiebron drinkwater kon worden aan-
gewezen.

Valenïine beschrijft de bacil als gewoon bij oti\'.is media ; Birch en Benner
vonden hem als verwekker van longontsteking bij biggen. Ook wordt aangegeven
dat een Pseudomonassoort mastitis bij runderen zou kunnen veroorzaken, terwijl
kalveren er op zouden reageeren met doodelijke diarrhee, waarbij gedacht werd
dat de bacil identiek zou zijn met de Bacillus pyoceaneus van Poels.

Essex, Mckenney en Mann, in ,,The Mayo Foundation" zagen nu een als
acute septicaemie verloopende ziekte in een koppel van 400 kuikens, waarvan
als oorzaak de boven aangeduide Pseudomonas werd gevonden.

caemisch verloop gezien, d. w. z. het sectie-beeld was niet septicaemiscli, doch
microscopisch kon in een aantal gevallen meningitis worden vastgesteld. Een aan-
tal foto\'s geven weer eenige kuikens met de typische houding gedurende de ziekte,
microscopische beelden van bloeduitstrijkjes, waar tusschen de kernhoudende
roode bloedlichamen een groot aantal in ketens en groepjes geordende bacillen ge-
groepeerd zijn, benevens een microfoto van een necrotischen haard om een vena.

Eine, durch B. paratyphi und B. coli verursachte Epidemie unter einige Tage
alten Gänsen. Dr. Nikolaus Rohoyi, Budapest, D. T. Woch. 1 Febr. 1930.

In 1918 beschreef Manninger een ziekte onder jonge eenden en ganzen, welke
door B. paratyphi B. werd veroorzaakt. Rohoyi in dit artikel vermeldt uitgebreide
sterfte in koppels jonge gansjes (eenige dagen oud), welke veel overeenkomst heeft
met de door Manninger beschreven gevallen. Twee bacteriestammen werden ge-
ïsoleerd, resp. een stam identiek met B. enteritidis Breslau, en een met B. Coli.

Bij infectie-proeven met bouillonculturen van de bacteriën bleek de paraty-
phusstam pathogeen voor jonge ganzen, jonge hoenders en witte muizen ; vol-
wassen duiven en hoenders bleven in leven.

De colistam had dezelfde pathogeniteit. Het is van beteekenis te constateeren,
dat de gewone Coli-bacil onder omstandigheden pathogeen kan zijn voor jonge
vogels (althans een pathogeene variant van de Coli). Het is overigens merkwaardig,
dat in dezelfden koppel naast elkaar voorkwamen Coli- en Paratyphus, beide ziekte-
verwekkend. Inderdaad is de vraag gerechtvaardigd, of er samenhang tusschen
beide kiemen bestaat, of dat het louter toeval was, dat beide bacteriën slachtoffers
in dezelfden koppel maakten.

Tot nu toe zijn nieuwvormingen, welke afkomstig zijn van het bijnierepitheel
of althans een bouw hebben, die doet denken aan bijnicrweefsel, bij vogels niet
beschreven.

De schrijvers van dit artikel vonden bij 5.500 routine-secties van hoenders 6
maal tumoren in de buikholte, welke van bijnierepithelialen aard schenen te zijn.

Vijf van deze dieren hadden een uitgezette buik, wegens ascites, een symptoom,
dat niet kenmerkend is voor dit soort tumoren, doch dat, zooals bekend is, bij veel
andere maligne nieuwvormingen voorkomt.

De primaire tumoren, en ook de metastasen, die bij 4 der hoenders voorkwamen,
waren grijsachtig van kleur, soms met gele plekken, en vaak van een gelobd uiter-
lijk. De inwendige textuur geleek op die van een hard fibroom. Macroscopisch was
geen necrose te zien. Aan de eigenlijke tumoren hingen vaak gesteelde cystes.

De metastasen werden gevonden op mesenterium en visceraal peritoneum.
Een foto vertoont een dergelijk mesenterium ; door elkaar ziet men Graafsche
blaasjes aan den eierstok en nieuwvormingen, welke doen denken aan parelzuclit
bij het rund.

Als primaire tumor werd die nieuwvorming beschouwd, waarvan de steel of de
basis voerde naar ovarium en bijnier.

Een uitvoerige beschrijving van het microscopische beeld, met fotografische
weergaven besluit het artikel.

Melding wordt gemaakt van de blijvende rechter oviduct bij een Wyandotte.
De linker oviduct (normaal de eenige blijvende) was ook hier als gewoon ; er was
geen rechter ovarium, wel vagina, uterus, isthmus, en eiwit afscheidende organen.

Volgens Lillie is de normale gang van zaken : ,,de ontwikkeling van de rechter
Müllersche gang houdt op op den 8en dag. Op den I5en dag zijn er alleen nog sporen
van te vinden ; nabij de cloaca blijft een kleine holte, welke echter nooit commu-
niceert met de cloaca". De linker Müllersche gang ontwikkelt zich volledig en dif-
ferentieert zich in de bekende onderdeelen. Verbinding tusschen uterus en cloaca
komt in het algemeen in de 5e maand tot stand. (Curson : The Veterinary Record,
15 Febr. 1930). L. P. de Vries.

OVER DEN INVLOED EENER INJECTIE VAN CALCIUMCHLO-
RIDE-OPLOSSING BIJ KALFZ1EKTE EN GRASTETANIE OP
AARD EN FREQUENTIE VAN DEN HARTSLAG; ZOOMEDE
EENIGE OPMERKINGEN OVER DEN INVLOED VAN ENKELE
ANDERE ZOUTOPLOSSINGEN,

Eén punt, behoorende tot Type II, ligt abnormaal ver binnen
het gebied van Type I. Het is niet mogelijk gebleken bij dit geval
No. 3i<7 — eenige bijzonderheid te ontdekken, welke een ver-
klaring zou kunnen geven voor deze afwijkende ligging, zoodat
dit punt wel in het gebied van Type II is opgenomen.

Zooals te verwachten was, zijn dus de gebieden voor de curve-
typen I en II op weinig na ruimtelijk van elkaar gescheiden.

De gebieden voor de curve-typen A en B vallen grootendeels
met het gebied voor Type I samen, het gebied voor Type B boven-
dien voor een klein gedeelte ook met het gebied voor Type II.
Duidelijker onderscheiden zich nog de verschillende gebieden, wan-
neer men de toestanden, welke ontstaan zijn na de injectie der
calciumzouten, grafisch voorstelt, (fig. III). De gebieden voor
d \' typen I en II zijn thans ruimtelijk volledig van elkaar gescheiden.

Voor de berekening der nieuwe gehalten aan calcium werd ondersteld, dat elk
rund, dat in behandeling kwam, circa 30 L. bloed bezat en verder, dat het geinjicieerde
calcium zich gelijkelijk over het bloedplasma en de bloedlichaampjes verdeelt ¹).

Voor elke 10 gr. gekristalliseerd calciumchloride moest het gehalte aan calcium
dus met 1.8 mgr. % worden verhoogd.

Het bezwaar van deze wijze van beschouwing is, dat in de gevolg-
de redeneering de veranderingen tijdens de injectie, wanneer dus
nog een betrekkelijk aanzienlijke stijging van het calciumgehalte
optreedt, niet voldoende tot hun recht komen. Hierbij zij echter
terstond opgemerkt, dat de gegevens — d. w. z. de frequentie-
veranderingen —-, welke tot de aanwezigheid van een bepaald curve-
type doen besluiten, voor een zeer belangrijk deel dan verkregen
worden, wanneer de injectie reeds is beëindigd, m. a. w. wanneer
beïnvloeding van het hart plaats vindt door middel van de homo-
geen geworden eind-doorstroomingsvloeistof. Dit geldt in het bij-
zonder voor Type II, waarbij tijdens de injectie de frequentie zich
ia stijgende lijn beweegt en waar het punt der maximale frequentie
steeds bereikt wordt na afloop der inspuiting.

\') Mocht, wat wel waarschijnlijk is, het calcium geheel of bijna geheel in het
plasma blijven, dan zijn de numerieke waarden der calciumgehalten iets hooger.
De strekking van het betoog verandert hierdoor echter niet.

Zet men de met behulp van de hier toegepaste berekening ver-
kregen punten uit in een driehoek (Fig. III), dan blijkt het, dat
thans de gebieden voor Type I en Type II nog verder uiteen zijn
gegaan, zoodat zelfs vier van de vijf punten van Type II liggen
buiten het gebied van Type I.

Het is te betreuren, dat wij niet over meer gegevens, speciaal
meer gevallen van Type II, beschikken, teneinde aan de hand
van dit meerdere materiaal de juistheid der uitgesproken theorie
te toetsen. De overigens gelukkige omstandigheid, dat Type II
bij kalfziekte uitzondering is, belemmert het verkrijgen van meer
gegevens ten zeerste.

Aan de hand van verdere proefnemingen zal nog worden nage-
gaan, of het, op grond van de hier verkregen resultaten, mogelijk
is een mengsel voor de intraveneuse injectie van kalfziekte-patiën-
ten samen te stellen, dat de goede therapeutische eigenschappen
van het calciumcliloride verbindt met een minimale — ongevaar-
lijke — hart werking.¹)

Het aantal gevallen van grastetanie, dat behandeld werd, be-
droeg 24. Bij al deze gevallen wees de bloedsamenstelling op deze

1 Bij deze verdere proefnemingen wordt eerst bij gezonde dieren de werking
van mengels nagegaan; daarna worden de proeven met zieke dieren voortgezet.

In één geval (No. 7) kon, doordat het dier zich heftig verzette,
geen intraveneuse injectie worden toegediend, doch werd volstaan
met uierinsufflatie. Er trad blijvende genezing op.

In 20 gevallen, n.1. Nos. 1, 2, 3«, 4a, 5, 6a, 8a, 9, 10, 11, 12a,
13a, 14, 15a, 16, 17a, 18, 19, 20, 24« werd calciumchloride-oplos-
sing intraveneus geinjicieetd. Bij de diie overblijvende gevallen
werd een inject\'e van calciumchloride plus magnesiumchloride
toegepast.

Van de 20 gevallen, die met calciumchloride werden behandeld,
genazen terstond, zonder recidive, 10 gevallen, n.1. Nos. 1, 2, 5,
9, 10, 11, 14, 16, 18, 20 en wel : na injectie van een oplossing, be-
vattend 40 gr. gekristalliseerd calciumchloride, 5 gevallen — Nos.
5, 14, 16, 18, 20 —; na injectie van 20 gr. gekristalliseerd calcium-
chloride 4 gevallen — Nos. 1, 9, 10, 11 —; na injectie van 13 gr.
gekristalliseerd calciumchloride 1 geval —■ No. 2 —.

Eén rund — No. 19 — stierf enkele minuten na injectie van 40
gr. gekristalliseerd calciumchloride onder de verschijnselen van
hartbloc.

Recidive trad 9 maal op — Nos. 3«, 4a, 6a, 8a, 12«, 13«, 15a,
ija, 24a — en wel éénmaal na injectie van 20 gr. gekristalliseerd
calciumchloride — No. 3a —; éénmaal na 30 gr. calciumchloride

No. 6a — ; eveneens éénmaal na 36 gr. calciumchloride
No. 17« — en 6 maal na injectie van 40 gr. calciumchloride — Nos.
4a, 8a, 12a, 13a, 15a, 24a.

Van deze 9 recidivegevallen genazen na een tweede behandeling
5 gevallen en wel 2 na injectie van 40 gr. calciumchloride — Nos.
12b en 13b —, 1 na injectie van 30 gr. calciumchloride —• No. 3b
—, i na injectie van 10 gr. calciumchloride, gevolgd door uier-
insufflatie — No. 17b — en 1 geval na uierinsufflatie — No. 24b —.

Van de 4 overblijvende recidivegevallen eindigde er één letaal
No. 8b —, zonder dat eenige verdere therapie was toegepast
De drie andere gevallen — Nos. 4b, 6b, 15b —, werden opnieuw be-
handeld en wel als volgt. In één geval waren nog twee intraveneuse
injecties, elk van 40 gr. calciumchloride, noodig om blijvende ge-
nezing te verkrijgen — Nos. 4b en 4c — . In een ander geval moesten
hiertoe zelfs nog drie injecties van calciumchloride, elk van 40 gr. en
bovendien uierinsufflatie worden verricht — Nos. 15&, 15c, 15 d—

In het derde geval werden nog twee injecties van calciumchlo-
ride (resp. bevattende 40 en 25 gr. gekristalliseerd zout) en uier-
insufflatie toegepast — Nos. 6b, 6c, 6d —-; desniettegenstaande
bleef het rund liggen en moest na 6 dagen worden geslacht.

De drie gevallen Nos. 2\\a, 22a en 23 werden behandeld met intra-
veneuse injecties van oplossingen van gekristalliseerd calcium- en
magnesiumchloride.

In één geval — No. 21 a — werd eerst 8.7 gr. magnesiumchloïide,
opgelost in 300 c.c. water, ingespoten en 20 minuten daarna 40 gr.
calciumchloride in 300 c.c. In de beide ander gevallen — Nos. 22a
en 23 — volgde na de injectie van 40 gr. calciumchloride onmiddel-
lijk de injectie van 10 gr. magnesiumchloride. Geval No. 23 herstelde
na deze enkele behandeling. Bij de twee\' andere gevallen — Nos.
21 a en 22a — trad recidive op en was een tweede behandeling
noodig voordat blijvend herstel optrad. In het ééne geval bestond
deze behandeling uit een injectie van 40 gr. calciumchloride
No. 22b -, in het andere geval uit een injectie van 40 gr. calcium-
chloride, gevolgd door uicrinsufflatie —• No. 21 b —.

Het schema, dat op de volgende bladzijde is afgedrukt, geeft ec;i
overzicht van de verkregen resultaten met de Jalcium(magnesium)-
chloride therapie bij de 24 gevallen van kopziekte.

b. De frequentie van den hartslag bij grastetanie, na injectie van
calciumchloride-oplossing.

De waarnemingen bij grastetanie konden met minder groote
zekerheid worden verricht dan die bij kalfziekte, doordat de gras-
tetanie-patiënten buitengewoon prikkelbaar bleken te zijn. Dit
manifesteerde zich, behalve in plotselinge frequentie-stijgingen van
het hart, in het optreden van tonisch-clonische krampen der skelet-
spieren. Het fixeeren van de kop of het stuwen van de v. jugularis
was vaaki reeds voldoende om een krampaanval t voorschijn te
roepen. Hiermede ging steeds een sterke toename der hartfrequentk
gepaard.

Bij grastetanie treedt dus een zeer belangrijke factor op, welk
bij de ka 1 fziektegevallen geen of althans een zeer ondergeschikte
rol speelt.

De verschillen tusschen grastetanie e,n kagfeiekte, voor zoover
zij betrekking hebben op het ontstaan van b \'paalde contractie-
typen van het hart, hangen hiermee samen.

Bij grastetanie werden dezelfde vier frequent ie-curve-typen als
bij kalfziekte gevonden (Fig. IV).

De verdeeling van cl • grastetaniegevallen naar de verschillend
typen was nu als volgt.

Van de 20 gevallen, waarbij de eerste behande ling bestond uit
calciumchloride-injectie, werd éénmaal een oplossing bevattend
; 3 gr. gekristalliseerd zout toegediend No. 2 — ; curve-type B,
hartslag regelmatig.

Vijfmaal werd 20 gr. calciumchloride ingespoten — Nos. 1 3a,
9, 10, 11 —; hartwaarnemingen ontbreken in één geval - No. 9 —
in 3 gevallen — Nos. 1, 3a, 10 - bleef de hartslag regelmatig,
Type I ; in één geval werd de hartslag onregelmatig, doch de Se-
quentie veranderde niet of weinig, type B.

In 2 gevallen werd kort na elkaar tweemaal 20 gr. calciumchloride
intraveneus toegediend — Nos. 4« en 5 — ; bij No. 4a bleef in
beide gevallen de hartslag regelmatig, Type I ; bij No. 5 bleef de
hartslag regelmatig bij de eerste injectie van 20 gr. CaCl₂, Type I,
terwijl de hartslag bij de tweede injectie van calciumchloride on-
regelmatig werd, terwijl eveneens curvetype I optrad.

In één geval — No. 6a —werd 30 gr. calciumchloride geïnjicieerd;
de hartslag bleef regelmatig, Type II.

In één geval —- No. iya -—werd 36 gr. calciumchloride ingespo-
ten ; de hartslag bleef hierbij regelmatig, terwijl een zeer scherp ■
daling der frequentie optrad, Type I.

In 10 gevallen werd 40 gr. calciumchloride geïnjicieerd — Nos.
8a, 12a, 13a, 14, 15«, 16, 18, 19, 20, 24a —. In geval No. 13« wer-
den geen hartwaarnemingen verricht. In drie gevallen —• Nos. 14,
i5<7, 20 — bleef de hartslag regelmatig, Type I ; in één geval

No. 24« — bleef de hartslag eveneens regelmatig, Type B ; in een
ander geval — No. 12a — bleef de hartslag bijna regelmatig,
Tj\'pe A. Bij de overige 4 gevallen — Nos. 8a, 16, 18, 19 — trad
curve-Type II op, waarbij in geval No. 19 enkele minuten na de
injectie de hartslag zeer onregeimatig werd en de dood volgde ;
bij geval No. 8a bleef de hartslag regelmatig, bij geval No. 18 werd
hij zeer onregelmatig, terwijl bij No. 16 geen verd re waarnemingen
gedaan werden.

Van de 9 recidive-behandelingen — Nos. 3b, 4b, 6b, 8b, 12b, 136,
15b, 17b, 24b — - werd alleen No. 8b niet voor d 11 tweeden keer of
meer keeren met calciumchloride-injectie behandeld, de overige
acht gevallen daarentegen wel. Hierbij trad curve type I op in zes
gevallen : No. 3b, na injectie van 30 gr. calciumchloride, hartslag
onregelmatig ; Nos. 4b₁ en 4ö₂, telkens na injectie van 20 gr. cal-
ciumchloride, hartslag regelmatig ; Nos. 4c en 156, telkens 11a in-
jectie van 40 gr. calciumchloride, hartslag in beide gevallen regel-
matig ; No. 15^, na injectie van 10 gr. calciumchloride, waarbij
de hartslag onregelmatig werd. Curvetype II trad op in 5 gevallen :

No. 6è₂> ^na injectie van de tweede 20 gr. calciumchloride, hart-
slag onregelmatig ; No. 6c, na injectie van ^ 25 gr. calciumchlori-
de, hartslag regelmatig ; No. i^d, na injectie van 30 gr. calcium-
chloride, hartslag onregelmatig ; Nos. 12b en 22b na injectie van
telkens 40 gr. calciumchloride, waarbij in \'t eerste geval de hart-
slag weinig onregelmatig, in het tweede geval volkomen regelmatig
was.

Curvetype B trad op in 4 gevallen : No. 6b, 11a de injectie van
de eerste 20 gr. calciumchloride, waarbij de hartslag regelmatig
bleef; No. 1 yb na injectie van 10 gr. calciumchloride, waarbij cl
hartslag eveneens regelmatig bleef ; Nos. 21Ö en 24c, telkens na
injectie van 40 gr. calciumchloride, waarbij in \'t eerste geval d^
hartslag bijna regelmatig en in\' t tweede geval geheel regelmatig bleef.

Bij de drie gevallen — Nos. 21«, 22a, 23 —, waar de dieren behan-
deld werden met intraveneuse injecties van calcium- en magne-
siumchloride, behoort No. 21a waarschijnlijk tot curvetype A, d^¹hartslag bleef regelmatig ; het is duidelijk, dat de voorafgegane
magnesiumchloride-injectie van invloed kan zijn geweest. No. 22a
en 23 behooren tot Type I ; hierbij werd in het eerste geval de hart-
slag onregelmatig, in het tweede geval bleef hij regelmatig. In deze
drie gevallen werd aan calciumchloride 40 gr. ingespoten. Het
blijkt uit deze weinige waarnemingen niet, dat gecombineerde
injecties van calcium- en magnesiumchloride een gunstiger effect
hebben dan injecties van calciumchloride alleen.

Er is dus gevonden, dat bij de 20 gevallen, welke in eerste in-
stantie met calciumchloride werden behandeld, Type I voorkomt
in 11 gevallen, de hartslag bleef regelmatig in 10 gevallen en werd
onregelmatig in 1 geval ; Type A kwam voor in 1 geval — hartslag
regelmatig —•; Type B kwam voor in 3 gevallen — de hartslag was
regelmatig in 2 gevallen, werd onregelmatig in 1 geval — ; Type II
werd in 5 gevallen gevonden — de hartslag bleef regelmatig in 2
gevallen, werd zeer onregelmatig eveneens in 2 gevallen, terwijl
in i geval geen verdere waarnemingen werden verricht. In \'t ge-
heel werd hierbij dus 15 maal een regelmatige, 2 maal een onregel-
matige en 2 maal een zeer onregelmatige hartwerking geconstateerd.

Bij de recidive-behandelingen met calciumchloride kwam Type I
6 maal voor — de hartslag bleef hierbij regelmatig in 4 gevallen
en werd onregelmatig in 2 gevallen — ; Type A kwam niet, Type
B 4 maal voor — de hartslag bleef steeds regelmatig — ; Type II
werd 5 maal gevonden — de hartslag bleef regelmatig in 2 en werd
onregelmatig in 3 gevallen - . In \'t geheel werd dus hierbij 10 maal
een regelmatige en 5 maal een onregelmatige hartslag geconsta-
teerd.

Een sommeering der twee reeksen van waarnemingen geeft al-
resultaat, dat Type I werd gevonden in 17, Type A in 1, Type l i
in 7, Type II in 10 gevallen ; regelmatig bleef de hartslag 25 maal,
onregelmatig werd hij 7 maal, zeer onregelmatig 2 maal. Bij 10
van de 35 gevallen kwam m. a. w. het gevaarlijke curvetype voor.

Onderstaande schema\'s toonen de verdeeling der verschillende
curvetypen over de gevallen van grastetanie.

r = regelmatig ; o = onregelmatig ; z o. zeer onregelmatig.
*) in één geval geen waarneming.

Wat de Leeftijd der runderen betreft blijkt wel, dat noch het
curvetype, noch het al of niet regelmatig blijven van den hart-
slag bij de calciumchloride-injectie hierdoor bepaald wordt.
(Tabel 2).

Bij de 17 gevallen van Type I varieert de leeftijd der koeien
tusschen 5 en 8 jaar, met als gemiddelde 7, bij de 10 gevallen van
Type II wisselt de leeftijd tusschen 4 en 10 jaar, met als gemid-
delds 6.5, bij de 7 gevallen van Type B zijn de leeftijdsgrenzei
4 en 10 jaar, met als gemiddelde 6.3, terwijl het enkele geval van
Type A voorkomt bij een rund van 7 jaar. Uit deze gegevens mag
dus niet worden afgeleid, dat oudere koeien meer dan jongere het
gevaarlijke hartcurvetype II zouden vertoonen.

t) Beteekenis der letters: r = regelmatig; o = onregelmatig ; z.o. = zeer onregel-
matig.

De 25 gevallen, waarbij de hartslag regelmatig bleef, vertoonden
leeftijdsgrenzen van 4 en 9 jaar, gemiddeld 6.4. Bij de 9 gevallen,
waarbij de hartslag onregelmatig werd, wisselde de leeftijd tusschen
5 en 10 jaar met als gemiddelde 7.3. Al ligt dit gemiddelde ook iets.

hooger dan dat van de dieren met regelmatigen hartslag, toch is
dit verschil te klein, dan dat naar onze meening hieruit met zeker-
heid mag worden besloten, dat een onregelmatige hartwerking meer
bij oude dan bij jonge dieren zou voorkomen.

Een duidelijk verband tusschen het hartcurvetype, resp. de regel-
matigheid van het hart en de heftigheid van den ziekteaanval
bestaat — binnen zekere grenzen — niet. Het spreekt wel vanzelf,
dat bij zeer heftig verloopende gevallen, waarbij de hartslag reeds
vóór de injectie van calciumchloride door andere oorzaken zeer
arhythmisch was, factoren werkzaam zijn, welke geen rol spelen
bij die gevallen, waar de hartslag vóór het therapeutisch ingrijpen
regelmatig was. De invloed van calciumchloride-injectie op dieren
met dergelijke, reeds van het begin af aan arhythmischen hartslag,
kon door gebrek aan materiaal niet uitvoerig worden onderzocht.

Een aanzienlijke verbetering der arhythmie, kort na de calcium-
chloride-injectie, kon nooit worden vastgesteld.

De samenstelling van het bloedserum, vóór de calciumchloride-
injectie, aan minerale bestanddeelen — calcium, anorganische
phosphor, magnesium — bleek evenmin van invloed te zijn op
het intreden van een bepaald hartcurvetype, resp. op het regel-
matig blijven of onregelmatig worden van den hartslag.

Bij de 25 gevallen, waar de hartslag, na calciumchloride-injectie,
regelmatig bleef, varieerde het calciurngehalte van het serum van
4.15 tot 8.4, het anorg. phosphorgehalte van 1.6 tot 7.6, het mag-
nesiumgehalte van 0.30 tot 1.00; de gemiddelden bedroegen resp.
5.8, 4.8 en 0.53. Bij de 9 gevallen, waarbij de hartslag na de injectie
onregelmatig werd, varieerde het calciumgehalte van het serum
van 5.2 tot 9.2, het anorg. phosphorgehalte van 1.2 tot 6.0, het
magnesiumgehalte van 0.30 tot 1.0 ; dc gemiddelden bedroegen
resp. 6.8, 4.1 en 0.50.

Bij de 17 gevallen van hartcurvetype I wisselt het calciumge-
halte van het serum van 4.15 tot 9.2, het anorganisch phosphor-
gehalte van 1.2 tot 7.3, het magnesiumgehalte van 0.31 tot 1.0
mgr. per 100 c.c. De gemiddelden zijn resp. : 6.1, 4.7 en 0.54.

Bij de 10 gevallen van Type II wisselt het calciumgehalte van
4.55 tot 7.9, het anorganisch phosphorgehalte van 1.2 tot 7.3,
het magnesiumgehalte van 0.30 tot 1.13: de gemiddelden voor
deze drie bestanddeelen zijn resp. 6.05, 4.6 en 0.56. Voor de 7 ge-
vallen van Type B zijn deze cijfers resp. 4.2 tot 7.5 (calcium),
2.4 tot 7.6 (anorganische phcsphor), 0.30 tot 0.95 (magnesium), met
de gemiddelden resp. 5.9, 4.7 en 0.52. Voor het eenige geval van
Type A waren de gehalten aan calcium, anorganisch phosphor en
magnesium i^_esp. 5, 4.5 en 0.36.

De gemidd Id/n voor de vier curvetypen verschillen opvallend
weinig, zooals uit onderstaande tabel blijkt :

De tot verschillende typen behoorende punten liggen dan ook
door elkaar heen, waaruit volgt, dat er bij grastetanie geen verband
aantoonbaar is tusschen de minerale bloedsamenstelling bij het
begin der injectie en het hartcurvetype, dat optreedt bij inspuiting
van calciumchloride.

Gaat men, op de bij kalfziekte aangegeven wijze, over tot be-
rekening der samenstelling van het bloedserum, zooals deze is na
de injectie van het calciumchloride, dan vindt men, na omrekening

tot atoom (ion) procenten, voor de gemiddelden der vier curve-
typen het volgende.

Ook hierbij zijn dus de onderlinge verschillen te klein, dan dat
zij tot uiting zouden komen in een scheiding der verschillende
gebieden van elkaar.

Vraagt men zich nu af, waarom bij kalfziekte wel en bij gras-
tetanie geen verband bestaat tusschen de bloedsamenstelling i n
het optredende hartcurvetype, dan is het antwoord op deze vraag
niet met zekerheid te geven. Het is nochtans niet te gewaagd dit
verschil tusschen de twee syndromen in verband te brengen met
het groote onderscheid, dat er klinisch tusschen kalfziekte en gras-
tetanie valt waar te nemen.

De kalfziekte is, wanneer men afziet van de enkele uitzonderings-
gevallen, gekenmerkt door een paretischen, soporeusen toestand; het
dier reageert niet of nagenoeg niet op prikkels en maakt den indruk
zich in een zeer diepe depressie te bevinden. Bij grastetanie daar-
entegen, is het dier in verreweg de meeste gevallen, zij het dan ook
intermitteerend, geëxciteerd ; het reageert heftig op prikkels en
maakt den indruk een toestand van uiterste spanning door te
maken. Dit laatste uit zich in \'t bijzonder aan de skeletspieren,
die hard aanvoelen en waaraan — ook buiten den eigenlijken
krampaanval — vaak een duidelijke tremor waarneembaar is, die
plotseling kan verdwijnen om korten tijd daarna weer te voorschijn
te komen. Meestal zijn bepaalde spieren, vooral de overlargsche
staartspieren, continu in gecon traheer den toestar d. Het geheele
spierstelsel maakt den indruk te verkeeren, behalve in groote span-
ning, ook in uiterste labiliteit.

Reageert het hart van een kalfziektepatiënt niet of weinig op
externe prikkels — b.v. het fixeeren van de kop, de stuwing en
de punctie der vena —, bij een grastetaniepatiënt is dit geheel
anders en spiegelt vrijwel elke externe prikkel, waaraan het dier
onderhevig is, zich af aan de frequentie van het hart. Het lijkt
wel, alsof dit orgaan deelt in de labiliteit, welke aan het geheele
-pierstelsel eigen is.

Het wordt door deze beschouwing zonder meer duidelijk, dat
de kans zeer groot is, dat bij grastetanie de invloed op het hart,

welke uitgaat van de gehalten aan calcium, anorganisch phosphaat
en magnesium van het bloedserum vóór en (of) na de injectie van
calciumchloride, overtroffen zal worden door den invloed van prik-
kels van uitwendigen (en inwendigen) oorsprong. Onder deze om-
standigheden is het niet te verwachten, dat een verband van hart-
curvetype en bloedsamenstelling tot uiting zal komen.

De toestand der spieren bij kalfziekte en, zij het dan wellicht
< ok in. mindere mate, bij grastetanie houden vermoedelijk ten
nauwste verband met de bloedsamenstelling, in dien zin, dat de
onderlinge verhouding van de calcium- en magnesium-concentra-
ties mede d.\' grootte van den tonus der spieren bepaalt. Of en in hoe-
verre het gehalte aan anorganisch phosphaat hierbij een rol speelt,
kunnen wij nog niet zeggen. Uit proeven van Russezky ¹), genomen
bij lijders aan de ziekte van Parkixson (Paralysis agitans), bleek
het, dat tijdens de intraveneuse toediening van een isotonische
oplossing van calciumchloride de tonus van den M. quadriceps fe-
moris steeg, terwijl de tonus van deze spier bij inspuiting van een
isotonische oplossing van magnesiumchloride daalde. Naar analo-
gie van deze en van andere waarnemingen mag men de onderstel-
ling uitspreken, dat bij kalfziekte, wegens het sterk verlaagde
calcium- e ii het vo rhoogde magnesiumgehalte, de tonus verlaagd,
bij grastetanie, mede op grond van het verlaagde calcium- en het
eveneens, doch veel sterker verlaagde magnesiumgehalte, de tonus
van de spieren verhoogd zal zijn. I)at de hartspier deze tonusver-
andering mede zal maken, is wel zeer waarschijnlijk te achten.
Indien het experiment deze hypothese steunt, is dus de verklaring
van de in deze verhandeling beschreven feiten mede te zoeken
in de richting van den samenhang tusschen den tonus van de
hartspier en het curvetype, dat na injectie van calciumzouten
optreedt.

In verband met het optreden in de praktijk van betrekkelijk veel
recidivegevallen en enkele gevallen van blijkbaar acuten hartdood
na toepassing van de calciumchloride-therapie bij kalfziekte en gras-
tetanie, werden dit voorjaar door ons onderzoekingen verricht,
welke de volgende resultaten opleverden.

Blijkens het schema op blz. 1234 kwamen onder de 35 gevallen
van kalfziekte, welke terstond behandeld werden met een intra-
veneuse toediening van calciumchloride, dus zonder dat vooraf
et_-n andere therapie was toegepast, 8 recidive-gevallen voor, alle

1 J. Russezky, Med. biol. Journ. 1928, No. 3—4, blz. 84; ref. in Centralbl.
f. allgera. Patli. u. path. Anatomie 47, 90 (1929).

na injectie van 40 gr. calciumchloride. Van deze 8 gevallen genazen
na uierinsufflatie 2 gevallen, terwijl 1 dier na deze behandeling
stierf ; na een tweede injectie met 40 gr. calciumchloride genazen
3 dieren, terwijl 1 dier na aanvankelijk herstel nogmaals recidi-
veerde en tenslotte met insufflatie blijvend genezen werd. Het
achtste geval genas na een gecombineerde, gelijktijdige behandeling,
bestaande uit calciumchloride-injectie (25 gr.) en uierinsufflatie.

Van de 27 gevallen, welke terstond na de eerste injectie van
calciumchloride genazen, werd in 22 gevallen 40 gr. calciumchlo-
ride ingespoten, terwijl in 5 gevallen minder dan 40 gr. werd toe-
gediend en wel hoeveelheden, varieerende van 26 tot 37 gr.

Behalve deze 35 gevallen werden twee kalfziektepatiënten be-
handeld, de eene met 10 gr. calciumchloride en 200 E parathormone
en de andere met een mengsel van calciumgluconaat en calcium-
lactaat, aequivalent met 41 gr. calciumchloride. In deze beide ge-
vallen trad recidive op, waarna d? dieren blijvend genezen konden
worden door uierinsufflatie.

In 8 gevallen werd als eerste behandeling uierinsufflatie toege-
past. Bij 4 dezer patiënten trad recidive op, waarvan 2 gevallen
genezen werden door toediening van een tweede uierinsufflatie
en eveneens 2 dieren door calciumchloride-injectie (40 gr.).

Volgens het schema op blz. 1289 kwamen onder de 20 gevallen
van grastetanie, welke terstond met calciumchloride — in hoeveel-
heden van 13 tot 40 gr. —behandeld werden, 9 recidiven voor en
wel éénmaal na injectie met 20 gr., éénmaal na 30 gr., éénmaal
na 36 gr. en 6 malen na 40 gr. calciumchloride.

Eén dier stierf na injectie van 40 gr. calciumchloride. Onder
de 10 dieren, welke blijvend genezen waren na de eerste injectie,
was in 5 gevallen 40 gr., in 4 gevallen 20 gr. en in één geval 13 gr.
calciumchloride ingespoten.

Van de 9 recidive-gevallen genazen er na een tweede behandeling
5, n.1. 2 na injectie van 40 gr. calciumchloride, 1 na 30 gr., 1 na
10 gr. plus uierinsufflatie, 1 na uierinsufflatie. Van de 4 overblij-
vende recidive-gevallen eindigde er 1 met den dood ; hierbij was,
doordat op grond van de symptomen een andere diagnose was ge-
steld, welke echter bij de sectie niet bevestigd werd, geen verdere
therapie ingesteld. De 3 andere gevallen werden opnieuw behan-
deld : bij i waren nog twee intraveneuse injecties, elk van 40 gr.
calciumchloride, noodig voordat blijvende genezing optrad.

In het tweede geval moesten hiertoe zelfs drie injecties, elk van
40 gr. en bovendien nog uierinsufflatie worden verricht, terwijl in
het derde geval het dier, na nog twee behandelingen met calcium-
chloride — resp. 40 en 25 gr. —- plus uierinsufflatie, toch niet
herstelde en na 6 dagen moest worden geslacht.

chloride, gecombineerd met 8.7 tot 10 gr. magnesiumchloride
werd ingespoten, trad in 1 geval blijvend herstel op; de beide
andere recidiveerden. Deze twee recidive-gevallen konden genezen
worden resp. door injectie van 40 gr. calciumchloride en door in-
jectie van 40 gr. calciumchloride, gecombineerd met uierinsuffla-
tie.

In i geval van grastetanie, waar geen injectie mogelijk was door-
dat het dier zich heftig verzette, trad blijvende genezing op door
uierinsufflatie.

Overzien wij thans de resultaten, welke bij kalfziekte en gras-
tetanie met de verschillende behandelingsmethoden verkregen zijn,
dan blijkt het, dat bij kalfziekte, maar sterker nog bij grastetanie,
de hoeveelheid calciumchloride, welke per keer wordt ingespoten,
niet zonder meer het al of niet optreden van recidive bepaalt.

Terwijl toch bij beide ziekten na injectie van 40 gr. calcium-
chloride recidiven optraden, bleven deze bij injectie van minder
dan 40 gr. van dit zout in vele gevallen uit.

Het is begrijpelijk, dat het resultaat afhankelijk zal zijn van
tal van omstandigheden, welke wij niet in de hand hebben, 11.1.
welke samenhangen met de constitutie van het dier, de heftigheid
van den aanval, de mate waarin de samenstelling van bloed en
weefsels afwijkt van de normale, enz. Slechts kan worden opge-
merkt, dat op grond van de objectief waarneembare klinische
symptomen, zoomede van naspeurbare gegevens omtrent leeftijd,
voeding, tijd van kalven, melkgift, enz. geen prognose voor het
al of niet optreden van recidive gesteld kan worden.

Combinatie van calciumchloride met parathormone of magne-
siumchloride, of vervanging van het anorganische Ca-zout door een
mengsel van organische calciumzouten (calciumgluconaat en cal-
ciumlactaat) geeft geen waarborg voor het niet ontstaan van
recidive.

De vraag, welke voordeelen injectie van calciumchloride bij kalf-
ziekte en grastetanie biedt boven luchtinsufflatie van den uier,
kan hier, evenmin als de frequentie van het optreden van recidive
hij beide behandelingswijzen, worden besproken.

Voor een behandeling van deze punten behoort men over een
grooter aantal gevallen te beschikken, dan hier het geval is.

Om dezelfde reden wordt in dit stuk gezwegen over de vraag,
in hoeverre er meer gevaar van sterftegevallen bestaat na de ééne
therapeutische behandeling dan na de andere.

Ofschoon bij sommige dierenartsen andere verhoudingen van
directe genezingen en genezingen na recidive bij behandeling met
calciumchloride of met luchtinsufflatie zullen zijn voorgekomen en
wij er wel van overtuigd zijn, dat men ten behoeve van statistische
gegevens over waarden bij eenige honderden gevallen zou moeten

Er werd gevonden, dat de frequentie-verandering van den
hartslag bij injectie van calciumzouten volgens twee zeer verschil-
lende typen verloopt :

Type I, het normale, ongevaarlijke type, waarbij de frequentie
van den hartslag tijdens of (en) kort na de injectie van het cal-
ciumzout daalt en waarbij de hartslag meestal rhythmisch blijft.

Type II, het gevaarlijke type, waarbij gedurende of kort na de
injectie van het calciumzout de frequentie sterk stijgt en waarbij
bijna steeds een zeer aanzienlijke arhythmie optreedt, m. a. w. de
normale prikkelgelciding gestoord is. Bij dit curvetype kan het
voorkomen, dat de zeer hooge frequentie plotseling sterk daalt en
het hart binnen enkele minuten in systole blijft stilstaan. De plot-
selinge doodsgevallen, waarover nu en dan gerapporteerd wordt,
vinden, naar aangenomen mag worden, hierin hun oorzaak. Dit
letale verloop is uitzondering ; meestal nemen de frequentie en de
arhythmie langzamerhand af, totdat na korteren of längeren tijd
de normale toestand van het hart weer is bereikt. De arhythmie
blijft in vele gevallen langer bestaan dan de verhoogde frequentie,
zoodat meji aan moet nemen, dat het hart door de calciumzout-
injectie geruimen tijd functioneel geschaad kan worden.

Type .1, waarbij op een daling der frequentie een stijging volgt;
hierbij treedt ook wel arhythmie op.

Type B, waarbij de frequentie weinig of niet verandert en waarbij
al of niet arhythmie kan optreden.

Van de 37 kalf ziektegevallen, waarbij in eerste behandeling
calciumzouten werden ingespoten, kwam Type I 19 maal, Type II
3 maal, Type A 9 maal en Type B 7 maal ^J) voor.

Onderzoeken wij thans eerst hoe het stond met de regelmatig-
heid van den hartslag, om daarna de frequentieveranderingen na
te gaan.

De hartslag bleef regelmatig in 20, werd onregelmatig in 8 en
zeer onregelmatig in 10 gevallen.

OEFENT DE MOEDER LANGS ENDOCRINEN WEG INVLOED
UIT OP DE GESLACHTSKENMERKEN VAN DE VRUCHT ? »)

Wanneer ik het waag U eenigen tijd met den vraag bezig te hou-
den of de moeder meer invloed heeft op de vorming van het ge-
slacht van de vrucht dan de vader, verzoek ik U wel te willen
bedenken, dat het geen experimenten zijn, die waarschijnlijkheids-
gronden of bewijzen voor een of andere opvatting opleveren, maar
dat het meer beschouwingen zijn, die mij tijdens mijn onderzoek
naar het ontstaan van intersexen voor den geest zijn gekomen,
waarvan ik U mededeeling ga doen.

Ter oriënteering veroorloof ik mij de vrijheid U eerst eenige
oogenblikken bezig te houden met de theorie van het X—2X
mechanisme bij de vorming van het geslacht der nakomeling. Het
aantal chromosomen der lichaams- en nietrijpe geslachtscellen is,
zooals U bekend is, bij beide geslachten niet dezelfde. Bij het eene
bedraagt het N paren of 2N en bij het andere 2N—1 omdat een
der paren niet door twee, maar door slechts een chromosoom ver-
tegenwoordigd is (X- of geslachtschrornosoom). Wanneer dus bij
de reductiedeeling tijdens het rijpingsproces der genitaalcellen het
aantal chromosomen tot de helft wordt teruggebracht, zullen er
bij de geslachten met 2N kernlissen, allemaal kiemcellen komen
met N en bij die met 2N—1 zulke met N en met N—1 chromo-
somen. Bij de eene sexe zijn dus alle rijpe, germinatieve elementen
gelijk m. a. w. homozygoot of homogameet en bij het andere hete-
rozygoot of heterogameet. Het is bekend, dat bij de zoogdieren
de mannetjes heterozygoot en de wijfjes homozygoot zijn m. a. w.
dus alle rijpe eicellen hebben N, de helft van de spermatozoïden
hebben ook N, de andere helft N—1 chromosomen. Bij de bevruch-
ting vindt een vereeniging der kernen van spermium en ovum tot
spermovium plaats. Dit laatste zal als een N spermium met een N
ovum samenkomen, een bevruchte eicel leveren met 2N chromo-
somen dus den aanleg bevatten voor een wijfje, terwijl een N—1
spermium met een N ovum een bevruchte eicel zal doen ontstaan
met 2N—i chromosomen, waaruit een mannelijk individu zal
voortkomen. Men kan dus zeggen, dat bij de bevruchting het aan-
staande geslacht is bepaald.

Deze, zeer in het kort, weergegeven voorstelling van de vorming
van het geslacht vindt in het geheele dierenrijk op vrijwel over-
eenkomstige wijze plaats. De zoogdieren wijken in dit opzicht niet
van de andere dieren af.

Toch is de kwestie niet zoo eenvoudig als ze hier wordt voorge-
steld. Want hoe moet men zich de werking van die chromosomen
bij de vorming van het individu en deszelfs sexe voorstellen?
Goldschmidt geeft in overweging zich haar te denken als een ge-
volg van een soort enzymwerking, die van de chromosomen uit-
gaat, waardoor de metabolische en morphogenetische processen in
een voor ieder dier en geslacht specifieke richting worden geleid.
Wil men liever geen enzymen aannemen, maar spreken van fac-
toren, genen of impuls, het komt op hetzelfde neer. Er zijn onbe-
kende krachten werkzaam, die de ontwikkeling in bepaalde rich-
ting sturen. Bij de vorming van het geslacht zou men dus bij zijne
beschouwingen rekening mogen houden bijv. met mannelijke en
vrouwelijke geslachtsfactoren.

Uit de tot nu toe gehouden redeneering zou moeten volgen, dat
dus in de mannelijk aangelegde vrucht mannelijke en in de vrouwe-
lijk aangelegde vrouwelijke geslachtsfactoren werkzaam zijn. Maar
ook nu moet weer de opmerking gemaakt worden, dat de zaak niet
zoo eenvoudig is, want men meent op goede gronden te moeten
aannemen, dat in ieder dier zoowel mannelijke als vrouwelijke
eigenschappen aanwezig zijn m. a. w. dus zoowel mannelijke als
vrouwelijke factoren werkzaam zijn. Dat een vrouwelijk dier vrou-
welijk is, zou een gevolg zijn van het feit, dat de vrouwelijke fac-
toren de mannelijke geheel in hunne werking onderdrukken en
niet tot uiting laten komen. Bij de mannelijke individuen zou het
juist andersom zijn, GoLdschmidt is nog verder gegaan en heeft
de gelukkige idee gehad het begrip der epistase in te voeren. Hij
kent de factoren een bepaalde waarde of valentie toe, m. a. w.
voert een quantiteitsbegrip in en neemt nu aan, dat eerst dan de
kenmerken van een bepaald geslacht optreden, wanneer de va-
lentie van de factoren voor dat geslacht, die van het andere met
een bepaald bedrag overtreffen. Dit bedrag noemt Goldschmidt
het epistatisch minimum. Is het verschil kleiner dan dit minimum,
dan zou de basis geschapen zijn, waarop zich dieren ontwikkelen,
wier geslacht tusschen het mannelijke en vrouwelijke instaat, van
beide kenmerken bezitten en als intersexen (hermaphrodieten)
moeten worden aangeduid.

De geslachtsfactoren, zooals die nu zijn voorgesteld, zijn gebonden
aan de chromosomen, die in iedere cel van het lichaam voorkomen.
Men zou dus kunnen zeggen, dat bij deze voorstelling van zaken
iedere lichaamscel geslachtelijk gedetermineerd is. Als men dus
aanneemt, dat de chromosomen bepaalde stoffen (bijv. enzymen)
afscheiden, onder wier invloed zich o. a. de geslachtskenmerken
ontwikkelen, is het niet moeilijk zich deze stoffen in het bloed cir-
culeerende te denken. Zij worden dan door het geheele soma en
de kiemcellen afgescheiden.

slacht wordt oorspronkelijk aangegeven door de geslachtschromo-
somen (X—2X mechanisme), die het genotype der aanstaande
sexe voorstellen. Door de afscheiding van stoffen of onder invloed
van bepaalde krachten van die chromosomen uitgaande, ontstaan
de geslachtskenmerken, het geslachtstype, waaraan de beide
sexen zijn te onderkennen.

Ik laat dit punt nu voorloopig rusten om een tweede, eveneens
weer ter oriënteering, in Uw geest op te roepen, n.1. dat der interne
secretie der genitaal- en andere endocrine klieren. Wanneer ik U
herinner aan de gevolgen van de castratie en aan de transplantatie-
proeven van Steinach, Lipschütz, Sand en vele anderen, dan
zult U direct weer op de hoogte zijn van den invloed, die van de
genitaalklieren door middel van haar interne secretie d. i. dus door
middel van hare hormonen uitgaat op de somatische en psychische,
secundaire geslachtskenmerken, die bij het geslachtsrijpe dier het
geslachtstype zoo duidelijk voor den dag doen treden.

Ik mag dit punt, dat zoo algemeen bekend is, verder laten rus-
ten, maar meet Uw aandacht wel vragen voor de tegenstelling, die
er althans op het eerste gezicht, bestaat tusschen de opvatting,
dat de chromosomen aansprakelijk zouden zijn voor het geslachts-
type, terwijl de experimenten hebben uitgemaakt, dat het de
interne afscheiding der genitaal- en andere endocrine klieren is.
Deze tegenstelling bestaat evenwel niet. Men moet zich op het
standpunt stellen, dat de genitaalklieren als organen van inwen-
dige afscheiding bij de voortdurend verder gaande differentiatie
der weefsels de regeling en beheersching van het geslachtsleven en
van het geslachtstype als functie hebben gekregen, waardoor de
opvatting voor de hand ligt, dat in den eersten tijd het mannelijk
of vrouwelijk type zich ontwikkelt als gevolg van de werking der fac-
toren, welke in de chromosomen bij de bevruchting zijn vastgelegd.
In lateren tijd komt de invloed der organen van interne secretie,
speciaal der geslachtsklieren, deze werking versterken en komt
het door de chromosomen bepaalde type duidelijker voor den dag.
De geheele kwestie zou dus als een van perioden kunnen worden
beschouwd. De chromosomale periode, die de eerste is, en die steeds
van groote beteekenis blijft, wordt geleidelijk vervangen of beter
overvleugeld door de endocrine, die het sterkst van zich laat
spreken.

De eerste vraag, waar het hier om gaat is dus : in welk stadium
van de embryologische ontwikkeling begint de endocrine functie
van de geslachtsklier. Bij het beantwoorden van deze vraag gaat
het minder om het tijdstip nauwkeurig te kennen, dan wel om de
kwestie of de geslachtskenmerken, die het dier bij zijn geboorte
meeneemt, zijn ontstaan onder invloed der chromosomale factoren
alleen of dat de gonade op de ontwikkeling en uitbouw door haar
hormonen haar stempel heeft gedrukt. M. a. w. zijn alle geslachts-

kenmerken een gevolg van het bij de bevruchting in de eicel be-
paalde geslacht, dus alle primair of wordt eerst de gonade aange-
legd en bepaalt deze door haar endocrine functie de andere geslachts-
kenmerken, die dan dus in tegenstelling met de primaire gonade
secundair zouden zijn.

Deze zelfde kwestie komt duidelijk voor den dag als men naar
de oorzak;n van het ontstaan der runderkweeën, „free-martins"
of „Rinderzwitter" zoekt. Ik veroorloof mij de vrijheid hier iets
dieper op in te gaan, ten ie omdat het een voor ons dierenartsen
belangrijke afwijking in de ontwikkeling van het rund betreft en
ten 22 omdat het het onderwerp, dat wij thans bespreken, op
eigenaardige wijze belicht.

Afgezien van de verschillende inzichten, die omtrent het ont-
staan der runderkweeën hebben gegolden, mag men gerust aan-
nemen, dat de voorstelling, der genese, zooals Keller en Lillie
onafhankelijk van elkander hebben aangegeven, bij den tegen-
woordigen stand onzer kennis de meest aannemelijke is. Hunne
beschouwingen komen in het kort hier op neer. Runderkweeën
worden als tweelingkoekalf met een stierkalf geboren. Beide die-
ren zijn dizygoat d. w. z. ieder is uit een eigen, bevruchte eicel
ontstaan. Tijdens de embryogenese vergroeien de choria met el-
kander. Deze vereenig\'ng kan zoover gaan, dat er een anastomose
tusschen groote vaten optreedt, waardoor bloed van het stierkalf
door het koekalf en omgekeerd stroomt. Zij komen dus onder den
invloed van elkanders „hormonen". Het koekalf wordt nu in
mannelijke richting beïnvloed ; de ontwikkeling der vrouwelijke
kenmerken wordt geremd, die van de mannelijke bevorderd. Het
gevolg is het optreden der hermaphroditische genitaliën en van het
dubbelgeslachtelijke type, dat men van de kweeën sinds lang kent.
Tot zoover gaan de opvattingen van Keller en Lillie parallel.
Over de oorzaak der mannelijke beïnvloeding loopen de meeningen
uit elkander. Lillie geeft aan, dat de testis het ovarium steeds in
ontwikkeling voor is en dat reeds in een zeer vroeg stadium inter-
stitieele cellen in den testis worden aangetroffen. Het zou nu het
door deze interstitiesle cellen gevormde testishormon zijn, dat,
in het koekalf circuleerende, voordat er een ovariaal hormon ge-
vormd is, zijn voor het vrouwelijk karakter funesten invloed uit-
oefent. KelLer is van andere meening en zegt, dat ,,der Gesammt-
körper des männlichen Embryos die fraglichen Stoffe liefert, wie ich
denn überhaupt auf dem Standpunkt stehe, dasz das Gesiecht eine
Eigenschaft ist, die zumindest ursprünglich, also im früheren
Embryonalleben, dem Gesammtkörper, sowohl dem Keimplasma
als auch dem Sorna innewohnt. " Keller neemt nu verder aan,
dat de mannelijke stoffen sterker zijn dan de vrouwelijke, deze
dus onderdrukken en zoo het meer mannelijke karakter dezer die-
ren op den voorgrond doen treden.

De opvattingen van Keller en Lillie wijken dus nog al sterk
uit elkander. Het lijkt mij van belang iets dieper op de verschil-
len tusschen de beide meenirgen in te gaan en zie af van de critie-
ken, die op de theorieën van Keller en Lillie zijn gegeven, omdat
deze veel minder gefundamenteerd zijn dan de thecrieën zelf.

De verschillen tusschen de beide meeningen komen in hoofd-
zaak hierop neer, dat Keller zich het geheele lichaam geslachtelijk
gedetermineerd denkt, terwijl Lillie al in een jong stadium van
de ontwikkeling de gonade de verantwoordelijkheid voor de ge-
slachtelijke differentiatie, althans vcor een grcot gedeelte, laat
dragen. Als men dit verschil nader gaat bekijken, blijkt het princi-
pieeler te zijn, dan men op het eerste gezicht zou denken. Het is
niet de kwestie van het iets meer of minder vroeg in actie komen
van de gor.ade als klier van inwendige afscheiding, (want het is
natuurlijk nooit te ontkennen, dat in een later stadium, n.1. dat
van de puberteit, de geslachtsklier de voornaamste regelaar van
de geslachtelijke functies is, afgezien van de opperheerschappij, die
de hypophyse uitoefent), maar van den al of niet zelfstandigen
aanleg der andere geslachtskenmerken.

Zooals bekend wordt het geslacht bij de bevruchting bepaald en
ontwikkelt het zich onder invloed van de geslachtsfactoren, die in de
chromosomen zijn vastgelegd. Alle cellen van het lichaam bezitten
de geslachtschromosomen en dezelfde chromosomenverhoudingals in
de bevruchte eicel is opgetreden. Het is dus niet onwaarschijnlijk
aan te nemen, dat iedere cel van het lichaam zijn geslachtskarak-
ters in zich draagt, of als men wil, geslachtelijk bepaald is. Ook is
er geen bezwaar tegen zich voor te stellen, dat door de chromo-
somen bepaalde stoffen aan de cellen worden afgegeven en
dat die op hun beurt uit de cellen in het bloed terecht komen en
dus mee circuleeren. Als iedere cel zijn geslacht in zich draagt, is
dus het geheele lichaam van dat geslacht en zal dus in een manne-
lijk individu de gonade een testis worden, zullen de buizen van
Wolff met een sterke tendenz tot verdere ontwikkeling behept
zijn en die van Müller reeds na korten tijd de prikkel tot regressie
ondervinden. M. a. w. alle geslachtsorganen leggen zich zelfstandig
aan en ondervinden geen invlced van elkander. Doch ook de se-
cundaire geslachtskenmerken als bijv. de bekkenvcrm leggen zich
onafhankelijk van de gonade aan. Halban ontwikkelt in zijn
„Entstehung der secundaren Geschlechtscharaklere" een geheel
overeenkomslige voorstelling en maakt zelfs de opmerking, dat
zoo bezien secundaire geslachtskenmerken riet bestaan, omdat ze
alle primair zijn, uit het bevruchte ei onder invloed van de ge-
slachtsfactoren voortkomen. Eerst de volle ontplooiing en uitbouw
van de andere dan de gonadale geslachtskenmerken, zegt hij, komt
later door de protectieve werking van de gonade tot stand.

De andere voorstelling geeft aan de geslachtsklier veel eerder
een groote beteekenis. Zoodra de indifferente, beter de hermaphro-
ditische, aanleg van het geheele genitaalapparaat is tot stand ge-
komen en de gonade als ovarium of testis is te onderkennen, wordt
haar een overwegende, morphogenetische werking toegekend. Is zij
bijv. een ovarium, dan bevordert zij door haar incretorische wer-
king de ontwikkeling van de buizen van Müller, onderdrukt die
van Wolff, doet een vrouwelijke bekkenvorm optreden enz. enz.

In tegenstelling met de eerste opvatting, die de geslachtsbepa-
lende functie nooit aan de gonade overdraagt, maar haar, zooals
Halban het zeer juist uitdrukt, slechts een protectieve werking
toekent, die ook aan andere organen van interne secretie kan wor-
den gegeven, vindt bij de tweede deze overdracht reeds in een zeer
vroeg stadium plaats en bepaalt de gonade in het verdere leven het
geslacht, zooals uit de proeven van Steinach, Lipschütz, Sand,
e. a. ook veelal wordt geconcludeerd.

Het is thans de vraag, welke van de beide voorstellingen het
meest met de werkelijkheid overeenkomt. Beslissend zouden castra-
tieproeven bij fetus zijn. Mayer heeft een poging aangewend jonge
honden in het moederdier te castreeren. 4 dagen na de operatie
leefden de jongen nog, maar de moeder stierf aan peritonitis (ont-
leend aan Berner).

Een andere methode om zich van liet al of niet bestaan van een
interne secretie van fetale gonaden te overtuigen, zou bestaan in
het doen van injecties van het orgaanexiract bij jonge, gecastreerde
dieren. Stel men kreeg een positief resultaat, dan zou men door
steeds jongere fetus als leveranciers van gonadeextracten te nemen
ten slotte kunnen vaststellen in welk stadium hormonen het eerste
voorkwamen. Men zou dan natuurlijk moeten aannemen, dat hor-
monbezit gelijk staat met hornionsecretie en -werking. Voor zoover
mij bekend zijn dergelijke proeven nog niet verricht. Wel zijn
daarentegen experimenten bij vogels gedaan, waarbij zooveel mo-
gelijk getracht werd den toestand ,zooals Lillie zich die bij de
vorming der ,,free-martins" denkt, na te bootsen. Minoura im-
planteerde testes in de chorio-allantois van zich ontwikkelende
vogeleieren en berichtte positieve resultaten. Greenwood her-
haalde deze proeven, maar met negatief succes. Later werden ze
nog eens overgedaan in het laboratorium van Lillie zelf met
eveneens negatief resultaat, zoodat deze proefnemingen als afge-
daan kunnen worden beschouwd.

Experimenten met fetus gedaan zijn dus niet bewijzend voor de
eene of de andere meening. Wel probeert men door middel van
parabioseproeven een nader inzicht te krijgen in de werking, die
twee verbonden lichamen van verschillend geslacht op elkander
hebben, maar men vergete niet, dat die pas dan voor ons waarde

krijgen, wanneer zij zouden kunnen geschieden met fetus met en
zonder gonaden. Yoorloopig zijn de technische mogelijkheden nog
niet zoover, dat men met dergelijke proefstellingen rekening kan
houden.

Experimenten door menschen gedaan hebben dus tot nu toe ge-
faald, zoodat voor de beoordeeling alleen nog die overblijven, die
de natuur zelf heeft verricht en die in den vorm van teratologische
afwijkingen tot ons komen. In aanmerking komen die, waarin
testiculair en ovariaal weefsel naast elkander in één individu voor-
komen, dus in gevallen van hermaphroditismus verus en bilaterale
gynandromorphie en die, waarin beide gonaden ontbreken, dus in
die van anorchie en anoöphorie.

Volgens de opvatting, dat het testiculaire hormon het ovariale
zou overheerschen, zouden in een echte hermaphrodiet vrouwelijke
elementen als ovarium en uterus regressief, de mannelijke als
testis en vas deferens goed ontwikkeld moeten zijn. In den regel
is het evenwel juist andersom. Het ovarium, en bijna alle onder-
zoekers wijzen er op, is meestal normaal van bouw, functioneerend
als bij de hermaphrodiete varkens van Corner en Ancel ; de uterus
kan zoo groot zijn als van een normaal vrouwelijk dier, maar bijna
zonder uitzondering is de testikel degenereerende. Primair behoeft
dit laatste niet het geval te zijn, want bij jonge, intersexueele var-
kens heeft de testis of het testiculaire deel van een ovar!otestis den-
zelfden bouw als de bal van een jong, normaal dier van denzelfden
leeftijd. Eerst tegen de puberteit gaan de tubuli degenerecren en
is het een groote uitzondering wanneer spermiogenese plaats grijpt.
Zoo beschouwd wijzen de ware hermaphrodieten in een geheel
andere richting dan Lillie en Keller hebben aangegeven. De
mannelijke factoren, hetzij zij van testiculairen of chromosomalen
oorsprong zijn, zijn niet steeds de sterkste.

Toch zou ik de hermaphroditus verus niet willen gebruiken als
argument tegen de leer van Lillie of Keller, omdat het bewijs
nog geleverd moet worden, dat hierbij een testiculair en een ovariaal
hormon in het spel is. Er zijn duidelijke aanwijzingen, dat in alle
gevallen van hermaphrodisie van één bisexueel hormon sprake is,
en niet van twee heterosexueele.

Geheel anders lijkt het met de bilaterale gynandromorphen, die
eenige keeren bij vogels zijn gevonden. Hier is de eene lichaams-
helft vrouwelijk, de andere mannelijk, resp. met ovarium en testis.
Gedachtig aan de theorie van Morgan, die aanneemt, dat bij de
eerste klieving i X-chromosoom is verloren gegaan, is er dus een
mannelijk en een vrouwelijk gedetermineerde cel gevormd en zal
er dus een mannelijke en een vrouwelijke helft ontstaan. Werd de
controle over de geslachtelijke kenmerken al in een jong stadium
aan de gonaden overgedragen, dan zou men onder invloed van een
testiculair en een ovariaal hormon een dooreenmenging van man-

nelijke en vrouwelijke kenmerken verwachten, die in het geheele
lichaam verspreid naast elkander zouden voorkomen en niet door
een scherpe grens, de mediaanlijn, zouden zijn gescheiden. En wan-
neer van een overheersching van het testiculaire hormon sprake
zou zijn, dan zouden geen vrouwelijke kenmerken dan in regressie-
ven vorm gevonden mogen worden. Het gevolg is dan ook, dat men
tot de overtuiging komt, dat als één vorm voor de geslachtelijke
impregnatie van het geheele soma pleit, het die der bilaterale
gynandromorphen bij de vogels is. Het is alsof bij deze dieren geen
interne secretie van gonaden bestaat, die bij normale vogels toch
zoo op den voorgrond tredend is. Toch moet ik ook nu weer be-
zwaar maken de gynandromorphen als tegen de opvattingen van
Lili.ie pleitend aan te merken. Ten eerste weten wij te weinig van
de hormonfunctie van de gonaden van deze secundair bisexueele
dieren af. Ten tweede is het nog de vraag of deze abnormale, ge-
slachtelijke vorm bij zoogdieren voorkomt en ten derde liggen de
omstandigheden hier geheel anders dan bij ,,de free-martins", hoe
overeenkomstig ook de verhoudingen mogen lijken. Bij deze toch
hebben wij met een tweeling te doen, waarvan de een één X-chro-
mosoom en de andere twee X-chromosomen heeft. In het lichaam
van de gynandromorph geldt hetzelfde. Toch is er een groot ver-
schil. Als bij de laatste de X met de dominante genen verloren gaat,
kunnen de recessieve uit de overgeblevene tot uiting komen. Om-
gekeerd als de X met de recessieve verdwenen is, komen geen nieuwe
vormen voor den dag. Dit toegepast op de vogels moet worden aan-
genomen, daar de mannetjes homozygoot zijn en de wijfjes hetero-
zygoot, dat iedere gynandromorph van huis uit mannelijk is, dat
de mannelijke genen dominant zijn en dat dus pas bij verloren gaan
van de mannelijke X, (dat is die, welke bij de bevruchting uit het
spermium is gekomen), de vrouwelijke kenmerken voor den dag
komen. Bij zoogdieren is het wijfje homozygoot en zou dus iedere
gynandromorph een wijfje zijn geweest, dat bij een deeling het
vrouwelijk X-chromosoom heeft verloren, waardoor dus de man-
nelijke eigenschappen voor den dag konden komen. Van dergelijke
overwegingen is bij de vormingen der „free-martins" nooit sprake
geweest. De beide kalveren zijn dizygoot en er is geen X-chromo-
soom verdwenen. Daar is bovendien een beinvloeding van het vrou-
welijk lichaam door het mannelijke, die moeilijk kan worden ont-
kend, terwijl er bij de gynandromorphen blijkbaar geen sprake van
is. Er zijn dus omstandigheden, die wij nog niet kennen en die
misschien maken, dat wij hier twee gevallen met elkander verge-
lijken, die niet vergeleken kunnen worden.

Blijven dus alleen nog de gevallen van anorchie en anoöphorie
ter beoordeeling over. Bij den mensch zijn zij vaker waargenomen
dan bij de huisdieren. Toch is het aantal gevallen niet zeer groot.
De meeste zijn voor onze bedoeling van weinig beteekenis, daar zij

bij volwassen menschen zijn geconstateerd en de mogelijkheid van
een hypoplasie gevolgd door verdwijnen van de eens aanwezige
klier niet is buiten te sluiten. Integendeel moet die mogelijkheid
met groote waarschijnlijkheid worden aanvaard en daar dit proces
zeer goed na de geboorte kan hebben plaats gevonden en dus met
een eventueele beïnvloeding der geslachtskenmerken door de go-
nade op jeugdigen leeftijd rekening moet worden gehouden, hebben
zulke gevallen voor ons geen waarde. Alleen die, waarbij bij pas-
geboren mensch of dier volkomen ontbreken der gonaden wordt
geconstateerd en waarbij mag worden aangenomen, dat men met
een zuivere aplasie of met een te loor gaan in een zeer jong stadium
van de ontwikkeling te doen heeft, zijn voor ons van beteekenis,
Bij den mensch zou ik in dit opzicht alleen het geval willen noemen,
dat door R. Meyer bij een 27 c.M. lang fetus is waargenomen, dat
in het bezit van een klein scrotum, normale penis, urethra en pro-
staat was. Een nauwkeurig macro- en microscopisch onderzoek,
naar testes, epielidymes en vasa deferentia, evenals naar vrouwe-
lijke genitaliën had geen resultaat. Misschien was een cyste in de
glandula prostata als een product der buizen van Müller aan te
duiden. Nieren en uretheren ontbraken eveneens. Er moet dus
wel een zeer vroegtijdige stoornis in de ontwikkeling worden aan-
genomen. De conclusie, waartoe Meyer komt, luidt : „Wir müssen
deshalb elie männliche Entwicklung dieser vergleichsweise sehr
spät gebildeten Organen (Penis, Scrotum, Glandula prostata) als
unabhängig von der Geschlechtsdrüse auffassen im Sinne des
enzymatös wirkenden, männlichen Faktors in den somatischen
Zellen".

Als voorbeeld van anoöphorie, dat voor ons deel bruikbaar is,
zou ik willen noemen een kalf, dat door Gurlt is beschreven en dat
goeel ontwikkelde, uitwendige genitaliën, scheede en corpus uteri
vertoonde, niettegenstaande beide ovariën ontbraken. De cornu
uteri waren zeer dunne draadjes. Ook hier zou van een specialen
invloed van de gonade op de ontwikkeling der andere genitaliën
geen sprake zijn en zou men tot de conclusie moeten komen, dat
de geslachtelijke ontwikkeling zich intrauterin voltrekt volgens het
bij de bevruchting in de eicel bepaalde.

Alhoewel dus de aplasie, resp. hypoplasie met secundair verloren
gaan der genitaalklieren meer steun geeft aan de meening van
Keller dan aan die van Lillie, zou ik uit deze twee gevallen niet
te ver strekkende conclusies willen trekken en voorlcopig althans
willen opmerken, dat nog niet met voldoende duidelijkheid is ge-
bleken, maar dat het waarschijnlijk is, dat aan de gonaden tijdens
de embryonale ontwikkeling geen invloed op de vorming der andere
geslachtskenmerken toekomt. Ook op andere gronden is men tot
de overtuiging gekomen, dat de genese van al de geslachtelijke
kenteekenen, die bij de geboorte aanwezig zijn, autochthoon-

chromosomaal is tot stand gekomen en dat later in de puberteit
de hormonale beïnvloeding van wat reeds aanwezig is op den voor-
grond treedt.

Bij zoogdieren, waar de ontwikkeling en de voeding van de vrucht
in en door de moeder plaats vindt, komen factoren in het spel, die
bij de niet-zoogdieren buiten beschouwing kunnen worden gelaten.
Door de zwangerschapssymbiose, die er tusschen moeder en vrucht
bestaat en door de uitwisseling der voedings- en stofwisselingspro-
ducten, kan een overgang van hormonen optreden, waardoor de
mogelijkheid van een beinvloeding der fetale geslachtskenmerken
door de moeder niet is buiten te sluiten. Wanneer men het vraag-
punt der ontwikkeling der geslachtskenmerken van dezen gezichts-
hoek uit bekijkt, zal men eerst moeten weten of werkelijk moeder-
lijke hormonen naar den fetus worden overgebracht en zoo ja,
welke dan de invloed der sexueele is.

Men kan wel zeggen, dat de endocrinologen algemeen aannemen,
dat van moeders zijde hormonen aan de vrucht worden geleverd.
Het uiterste standpunt in dezen neemt Thomas in, die aanneemt,
dat de fetus tijdens zijn binnenbaarmoederlijke ontwikkeling geen
invloed ondervindt van zijn eigen endocrine organen, alhoewel
deze in den laatsten tijd der graviditeit wel functioneeren, doch
blijkbaar alleen met de bedoeling bij de geboorte gereed te zijn om
direct te kunnen beginnen. Voor zoover tijdens de intrauterine
periode hormonen noodig zijn, worden deze door de moeder gele-
verd. Alleen in pathologische omstandigheden wil hij een functio-
neering der fetale increta aannemen. Dat door het niet werkzaam
zijn van het endocrine apparaat de zoogdierfetus bij lagere, zich
vrij ontwikkelende dieren, waar juist endocrine factoren zoo\'n
groote rol zouden spelen ten achter staan, is ook Thomas bekend.
Maar reeds bij het zich ontwikkelende vogelei, merkt hij op, zou
er van een mindere functie der intern secerneerende organen sprake
zijn, terwijl bij de mammalia de vrucht door de omgeving, waarin
zij zich ontwikkelt, nog minder zelfstandig is geworden. Die omge-
ving immers is gekenmerkt door isoionie, isotonie, isothermie. Bij de
voeding zijn de eiwitten steeds soortspecifiek, terwijl door den over-
gang der moederlijke hormonen de eigen endocrine functie tot nul
zou worden gereduceerd. Door nu de hormonale werkingen bij de
zich ontwikkelende dieren van laag tot hoog met elkander te ver-
gelijken komt Thomas tot de conclusie, dat gedurende de embryo-
genese de graad der vitale zelfstandigheid met den graad der werk-
zaamheid der endocrine klieren parallel gaat. Kraus is het met de
meening, dat de endocrine functies tijdens de intrauterine ontwik-
keling in het fetale lichaam tot nul zouden zijn gereduceerd niet
eens. Hij wijst er op, dat adrenaline in fetale bijnieren, jodium in
fetale schildklieren, en insuline in het pancreas van een kalfsfetus
is aangetoond. Transplantatie van fetale hypophyses doet in de

scheede en ovaria van infantiele, vrouwelijke ratten de typische
bronstveranderingen optreden. Kraus neemt niet alleen endocrine
secretie, maar ook endocrinefunctie der fetale organen vaninwendige
afscheiding aan. Hij meent haar te mogen afleiden uit misvormin
gen, o. a. aplasie van de schildklier, waarnaast tevens afwijkingen
bestonden in de hypophyse-voorkwab, de bijnieren en de thymus.

Welke van de beide meeningen ook de juiste mag zijn, doet er
voor ons doel niet veel toe, want in de eerste plaats komt het pas
in de laatste helft der graviditeit tot een eventueele werkzaamheid
der fetale organen van interne secretie, d. i. in een tijd, dat alle ge-
slachtsorganen reeds zijn aangelegd en in de tweede plaats zijn de
fetale hormonen bij de moederlijke vergeleken zoo in de minderheid,
dat aan deze toch de grootste beteekenis zou moeten worden toe-
geschreven. En dat deze laatste werkelijk in den zoogdierfetus een
bepaalde werkzaamheid uitoefenen, meent men uit verschillende
feiten te mogen destilleeren. Bij het menschelijk embryo treedt
tegen het einde der intrauterine ontwikkeling een sterke groei van
de baarmoeder op, die na de geboorte weer terug gaat. Pas geboren
kinderen kunnen secretie der borstklieren vertoonen. Deze beide
verschijnselen van sterken groei van uterus en mammae worden
toegeschreven aan tijdens het intrauterine leven overgegane, ova-
riale en placentaire hormonen. Ook het aanwezig zijn van een jo-
diumdepöt in schildklierlooze fetus wordt aan de werking van de
moederlijke thyreoidea toegeschreven. De hypertrophie der endo-
crine organen van de moeder tijdens de zwangerschap en het
vicarieerend optreden der fetale bij uitvallen of insufficientie der
moederlijke wijzen eveneens op een hormonale wisselwerking tus-
schen moeder en vrucht, doch het feit, dat het folliculaire hormon
in het bloed der navelvaten is aangetoond, pleit wel zeer sterk voor
een overgang van moeder naar vrucht.

Wanneer ik thans weer even in Uwe herinnering de proef van
Steinach oproep, waarbij het hem gelukte gecastreerde, mannelijke
dieren door implantatie van een ovarium geheel te feminiseeren,
dan kunt U zich voorstellen, dat men op de idee is gekomen de
aanwezigheid der ovariale en daarmede op een lijn te stellen pla-
centaire hormonen in den mannelijken fetus een dusdanige betee-
kenis toe te schrijven, dat daardoor de geslachtskenmerken zoo-
danig zouden zijn te beïnvloeden, dat bijv. door sterken groei van
de buizen van Müller een volkomen uterus zich zou kunnen vor-
men en de mannelijke fetus in kwestie tot een mannelijke pseudo-
hermaphrodiet zou worden. Zou dit werkelijk het geval zijn dan
zou de moeder langs dezen weg wel is waar niet het genotype
van de vrucht kunnen wijzigen, maar dan toch wel het phaenotype
en zouden de mannelijke pseudohermaphrodieten geen zygoten-
intersexen, maar hormonintersexen zijn. Juist omdat ik in mijn
vorige publicaties steeds heb betoogd, dat alle vormen van her-

maphrodisie reeds bij de bevruchting als zoodanig zijn bepaald en
dat zij alle door geslachtsomkeer moeten worden verklaard, meen
ik mijn standpunt tegenover de andere opvatting nader te mogen
bepalen. Er zijn verschillende redenen, waarom ik mijn oude mee-
ning handhaaf en aan de andere geen beteekenis toeschrijf.

x. Wanneer de door hormonen gevormde, mannelijke pseudc-
hermaphrodiet wordt getoren, wordt hij aan den invloed van het
moederlijke hormon onttrokken, vervalt dus everals bij de pasge-
boren, vrouwelijke dieren de reden vcor de sterke ontw kkelirg der
baarmceder of andere vrouwelijk beïnvloede geslachtskenmerken
en zullen deze dus tot een lager niveau terugzakken niet alleen,
maar tevens onder den invlced komen van de testiculaire van de
groeiende, mannelijke nakomeling en dus aan regressie onderwor-
pen worden. Dit laatste nu geschiedt bij mannelijke pseudoherma-
phrodieten juist niet. De testes onderhouden, zooals Baker en ik
door castraties van zulke intersexen hebben aangetoond, de ont-
wikkeling van alle hermaphrodiete kenmerken, dus ook van de
aanwezige vrouwelijke. Dit is geen gevolg van de circulatie van
zuiver testiculaire hormonen, zooals bij een normaal mannelijk
dier worden afgescheiden, maar van de werking van die, welke van
een intersexentestis uitgaan. Deze onderhouden de dubbelgeslach-
telijke kenmerken der hermaphrodieten, die bij de bevruchting zijn
bepaald ; zij zijn evenals deze een gevolg van den dubbelgeslachte-
lijken aanleg, cl. i. zij zijn zygotisch gedetermineerd. De vrouwelijke
kenmerken van den mannelijken pseudohermaphrodiet ontwik-
kelen zich dus onder geheel andere invloeden dan de hormonale,
die van de moeder uit zouden gaan ; zij hebben met deze laatste
niets uit te staan.

2. Kohn heeft als eerste op een eigenaardig proces gewezen,
dat hij met den naam synkainogenese aanduidt en waaronder
iedere stoornis, verandering of beïnvloeding van de autonome ont-
wikkeling van den zoogdierfetus tengevolge van de symbiotische
vereeniging van moeder en vrucht wordt verstaan. Het is vooral
het moederlijke ovarium met zijne hormonen, dat voor vele der
synkainogenetische veranderingen aansprakelijk wordt gesteld en
daarom ook in dit verband hier wordt benoemd. Thomas, die aan
deze processen groote waarde toekent, maakt deze merkwaardige
opmerking, dat mannelijke en vrouwelijke vruchten bij deze syn-
kainogenese op dezelfde wijze reageeren.

3. Er worden bij de zoogdieren bijna steeds evenveel manne-
tjes als wijfjes geboren, zoodat de geslachtsverhouding ongeveer
als i : i is. In werkelijkheid worden er meestal meer mannelijke
nakomelingen geboren. Naar verhouding komen er slechts weinig
hermaphrodieten ter wereld, die dan nog voornamelijk bij den
mensch en de Ungulaten voorkomen. Zou de geslachtelijke be-
ïnvloeding door de moederlijke hormonen alleen maar bij deze

diergroepen tot stand komen? En wat te denken van de geslachts-
verhouding i : i? Deze zou toch zeer ten nadeele van de manne-
lijke geboorten moeten veranderen. Feitelijk zouden alle manne-
lijke nakomelingen pseudohermaphrodiet moeten worden, doch
men schijnt te moeten aannemen, dat de mannelijke geslachts-
factoren van den fetus in den regel grootere valentie bezitten dan
de moederlijke hormonen.

4. Bij de genese der kweeën of hormonintersexen wordt aange-
nomen, dat de „hormonen" of geslachtsfactoren, eventueel de
chromosomale stoffen der mannelijke tweelingkalveren, die na de
vaatanastomose in het chorion ook in het vrouwelijke tweelingkalf
circuleeren, sterker zouden zijn dan die van het laatste dier. Wan-
neer rekening moet worden gehouden met een beïnvloeding door
de moederlijke hormonen, moet deze opvatting gewijzigd worden
en zou men moeten aannemen, dat de mannelijke stoffen sterker
moeten zijn dan de vrouwelijke van moederdier en koekalf tezamen.
Als men bedenkt, dat normaal de moederlijke reeds alleen de
mannelijke zouden moeten overwinnen of althans in staat moeten
zijn om naast deze invloed uit te oefenen en zij het bij de vorming
der kweeën, gesteund door de vrouwelijke stoffen van het koekalf,
nog niet tegen de mannelijke alleen kunnen bolwerken, dan
komt de opvatting der moederlijke beïnvloeding van de manne-
lijke vrucht wel eenigszins in het gedrang.

5. Vrouwelijke hermaphrodieten worden door deze genese niet
verklaard, zouden zelfs niet eens mogen voorkomen. Integendeel
alle vrouwelijke dieren zouden meer kans loopen gehyperfeminiseerd
te worden.

6. Ook ware hermaphrodieten vinden langs dezen weg geen ver-
klaring, want ovariale en placentaire hormonen, waar het in dezen
toch omgaat, hebbsn geen invloed op den aard der genitaalklier.

Dat ik bij de tegenargumenten, die der ware en vrouwelijke pseu-
dohèrmaphrodieten noem, vindt zijn verklaring in het feit, dat de
waargenomen gevallen van geslachtsomkeer hebben aangetoond,
dat er tusschen de verschillende vormen van hermaphrodisie een
nauw verband bestaat, dat bij de meening der geslachtelijke be-
invloeding van moeders zijde geheel buiten beschouwing moet
blijven, ja als onbestaanbaar moet worden aangenomen.

Er zouden nog meer tegenargumenten zijn aan te halen ; bijv. de
onmogelijkheid om langs dezen weg de laterale hermaphrodisie te
verklaren. Ook het niet aangetoond zijn der placentaire hormonen
bij andere dieren dan den mensch pleit er niet voor. Ik meen evenwel
niet meer van Uwe aandacht te mogen vergen en wil besluiten met
l" als mijn conclusie mede te deelen, dat er bij de vorming van de
geslachtskenmerken van den mannelijken zoogdierfetus geen reke-
ning behoeft te worden gehouden met een extra-hormonale be-
ïnvloeding van moeders zijde .De beteekenis voor de vorming van
het geslacht van de nakomeling is dezelfde voor vader en moeder.

Die Parasiten der Pelztiere. Prof. Dr. Ludwig Freund, Verlag von M. & H
Schaper, Hannover 1930. Prijs : geb. 15 Mk.

Wederom is de kennis der pelsdierziekten in boekvorm vastgelegd, waardoor
ze meer algemeen goed kan worden der dierenartsen. Fnkele jaren geleden ver-
scheen het eerste werk : het Amerikaansche van Allen en Mc Lure, respectievelijk
dierenarts en fokker ; en nu van Duitsche zijde het tweede.

Tusschentijds verschenen velerlei werkjes en werken over pelsdierteelt en onder-
hielden in verschillende landen de periodieken over pelsdier-aangelegenheden
de internationale banden. Vooral Duitschland leverde degelijk werk: het groote
werk van Prof. Demoll over pelsdierteelt, het werk van Dr. Wieder over de
teelt van de nerz en enkele andere.

De pelsdierteelt wordt naar mijn oveituiging een teelt van beteekenis ; is het
al in Amerika, Canada, Scandinavië, Duitschland en wordt het vermoedelijk ook
voor ons land. Voorloopig alleen voor zilvervos, mink (nerz), vermoedelijk ook
in de toekomst voor de nutria uit Zuid-Amerika, het karakul-schaap uit Azië
Dit optimisme berust niet op bloot eigen inzicht zonder verdere kennis ; het is ge-
baseerd op bestudeering van hetgeen op dit gebied geschiedt en op beoordeeling
van hetgeen de machtige bonthandelaren the furtrade Company enz. daarover
zeggen.

Het is althans noodig onze belangstelling te toonen voor alle aangelegenheden,
die ten aanzien van deze fokkerij zich voordoen ; noodig is reeds, dat menig dieren-
arts kan ingrijpen, wanneer ziekte in een onder zijn ressort aanwezige farm uit-
breekt, of wanneer op nevengebied als huisvesting, hygiene, tatoueering enz. advies
wordt gevraagd.

Het werk van Freund is in dit opzicht een zeer te waardeeren gids. Het levert
een goede en overzichtelijke samenvatting der ziekten bij de pelsdieren, voor-
namelijk der parasitaire infecties.

Na korte bespreking van algemeene pathognostiek en algemeene therapie wor-
een zeer uitvoerig enkele parasitaire infecties beschreven : coccidiose, ascariasis.
aucylostomiasis ; verder de infectie met longnematoden die zoo veelvuldig voor-
komt onder zilvervossen, benevens vele minder belangrijke parasitaire ziekten
der verschillende pelsdieren.

Van de bacterieele infecties passeeren tuberculose, septicaemie. paratyphus
en eenige andere — cok in ons land geen onbekende ziekten de revue; van
de ultravirus-infecties de hondenziekte-besmetting, de enzoötische enceplialo-
myelitis en de lyssa; ven de spirochaeten-infecties de morbus Weili en de nier-
spirochaetose (vermoedelijk identisch).

Eveneens zijn aan het werk toegevoegd de orgaanziekten, verschillende op zich
zelf staande letsels en een sectie-statistiek.

Wie in deze materie vrij goed ingewijd is, treft het, dat in dit werk vrijwel de
geheele wereld-literatuur op dit gebied is benut ; hij weet daarbij tevens, dat vek
gegevens berusten op waarnemingen van veelal zeer bekwame fokkers, doch toch
van menschen, die geen deskundig oordeel over ontstaan en wezen van ziekten
kunnen hebben. Dit is min of meer een bezwaar. Daarnevens echter bevat het
werk een uitgebreid feitenmateriaal, verkregen door sectie-statistieken en pare-
sitaire studiën vooral van den zoöloog Sprehn, waardoor het een hoog te waar-
deeren leiddraad is bij de studie van alle op het oogenblik in teelt gehouden pels-
dieren.

Aflevering 21 van ons Tijdschrift bracht een uitvoerig referaat van een proef-
schrift over trekproeven met paarden.

Ook de proeven met militaire paarden, die reeds tot zooveel commentaar aan-
leiding hebben gegeven, worden gereleveerd. Daar ik bij deze proeven zoo nauw
verbonden ben geweest, was ik reeds eerder gedwongen een bijzondere uitlating
c-enigszins nader te verklaren (zie b.v. Ons Paard, 1929, No. 11). Het komt mij
wel gewenscht voor die verklaring hier nog eens te herhalen.

Op bladz. 1200 lezen wij o.a. : Het is mij opgevallen, dat de wijze, waarop met de
dieren wordt omgegaan, wel geheel verschillend is van die, waarop landbouw- en stads-
paard worden behandeld. Veelal wordt zonder takt en kalmte tot voorspannen overge-
gaan, en met roepen, trekken aan de teugels en slaan getracht het dier aan de bevelen
te doen gehoorzamen. Daardoor lieten slechts weinig paarden zich rustig aanspannen,
eii kwam herhaaldelijk verzetten en weigeren voor. (Cursiveering is van mij).

Deze woorden zullen op de lezers ongetwijfeld een minder gunstiger, indruk maken.
Maar dit oordeel in zoo in strijd met de werkelijkheid en werpt zoo\'n onjuiste en
onverdiende blaam op de Bereden Artillerie in het algemeen en op die te Ede in
liet bijzonder, dat ik het noodig acht den gang van zaken in het kort te vermelden.

Nadat aan den dierenarts F. J. J. v\\n Rijn toestemming was verleend trek-
proeven te nemen met 54 paarden van het Garnizoen Ede, werden daartoe de beste
paarden uitgezocht. Die keuze geschiedde op het exterieur, doch tevens moesten
de paarden naar hun lichaamsgewicht 3 groepen vormen.

Om het vereischte aantal van zwaargewicht te verkrijgen moest van deze groep
het minimumlichaamsgewicht teruggebracht worden op 580 K G. Het midden-
gewicht werd toen bepaald op 500—580 K.G. en het lichtgewicht onder 500 K.G.
Elke groep moest weer 6 paarden bevatten van ^ 15 jaar, 6 paarden van ^ 10
jaar en 6 paarden van ^b 7 jaar-

Door deze voorgeschreven groepeering kon de moeilijkheid niet worden ontgaan,
dat er enkele paarden bij waren, die steeds of gewoonlijk als n)\'paard worden
gebruikt en nu genoodzaakt werden /i-e/iproeven af te leggen. Maar ook de andere
paarden loopen in den tegenwoordigen tijd het halve jaar in de manege om den
jongen soldaten wat rijkunstig gevoel bij te brengen. Verder verrichten zij wel
is waar trekdienstcn, doch steeds in de bespanningen en waar het werkelijk trekken
al zeer zelden tot uiting komt.

Aan vele lezers zijn die verrichtingen en de wijze waarop ze worden uitgevoerd
waarschijnlijk bekend genoeg.

Deze paarden nu werden plotseling voor het feit gesteld : te trekken, en wel zoo-
veel als in hun vermogen was . ... te trekken, aan een vreemd toestel onder bijzondere
voor hen zoo afwijkende omstandigheden .... te trekken, alleen.

Geen wonder dat vele dieren er weinig lust toe gevoelden, weigerachtig waren,
zich verzetten soms.

Aan deze paarden had eerst duidelijk gemaakt moeten worden wat van hen
werd verlangd, doch dat kost tijd en geduld en die ontbraken juist. Het was n.1.
den wensch van den schrijver zelf, dat alle proeven binnen enkele dagen afgeloo-
pen zouden zijn en dat is geschied (let op de data der gehouden proeven).

Voor dat snelle verloop hebben de militaire autoriteiten alle mogelijke mede-
werking verleend : paarden, tuigen, enz. waren steeds op den gewenschten tijd
present. Maar het zoo verlangde personeel, dat bij de proeven behulpzaam zou
zijn, kon helaas niet altijd worden gegeven. En zoo kwam het, dat de paarden
vele malen moesten worden aangespannen en geleid door soldaten, die zelden of
nog nooit een paard in handen hadden gehad. Die handen stonden verkeerd en
zoo ergens dan werd hier het gemis van een goede voermanschap, zoo\'n belangrijke
factor toch, wel in zeer sterke mate gevoeld.

Dat het bij de aanmoedigingen om de paarden tot trekken te bewegen wel eens
luidruchtig toeging, geef ik gaarne toe en laat zich alleszins begrijpen. Er was trou-
wens haast bij het werk. Ook werd wel eens naar een stok gegrepen, doch het slaan
heb ik aanstonds verboden.

Uit deze vertooningen resulteert de schrijver nu de gewone wijze van omgang
met militaire paarden in het algemeen en schrijft hieraan toe het herhaaldelijk
weigeren in verzet.

Dit heeft mij wel in hooge mate bevreemd, is m. i. ook volkomen onjuist en
geeft geen blijk van een goed inzicht in de afwijkende factoren, welke bij deze
proeven een rol hebben gespeeld. Doch tevens getuigen de bovenaangehaalde
woorden niet van groote vriendelijkheid tegenover een gastvrouw i. c. de Bereden
Aitillerie te Ede.

Ook zal uit het bovenstaande duidelijk zijn geworden, dat deze proeven en de
uitkomsten daarmede verkregen, zich onmogelijk kunnen leenen tot eenig juist
vergelijk en dat het gevaarlijk zal zijn daaruit eenige conclusie te trekken. Aldus
uitgevoerd hadden de proeven m. i. dan ook beter achterwege kunnen blijven.

Het mond- en klauwzeer is algemeen en indien ooit zulks nog blijken moest,
dan is nu toch wel voldoende aangetoond dat alle diergeneeskundige politiemaat-
regelen daarbij van geen waarde zijn. Massa\'s serums zijn verspoten; veel papier
is beschreven bij aangiften; sulfoliquide, natronloog, creoline hebben gevloeid;
emmers hebben bij hekken gestaan; hekken en stekken zijn afgeboend met heet
of koud sodawateren de ziekte heeft finaal den gek met alles gestoken. Vele collega\'s,
zoo niet allen, hebben getrouw en wellicht zoo nu en dan verlangend, uitgekeken
naar telegrammen met opdrachten om nieuwe gevallen te constateeren en even
200 vaak zijn wij cr achteraan geloopen om de zaak weer gezond tc verklaren !

Het resultaat is niet anders dan een schouderophalen van het publiek, dat zeer
terecht geen waardecring voor ons werk heelt I

En dan voelen wij allen wel. Het was dan ook niet anders dan uit het hart ge-
grepen toen één der collega\'s op de vóór-laatste vergadering der afd. Friesland
de zucht slaakte : ,,dat a!s de Rijksgelden zoo nutteloos worden besteed het be-
lastingbetalen wel zwaar werk is." Uit den algemeenen bijval bleek wel dat de
collega\'s het algemeen belang gelukkig nog boven het particuliere wisten te stellen,
en dat is in deze tijden toch nog een zeer verheugend verschijnsel.

En dan vraag ik : hoe komt het nu het volgende voorjaar? Het vee is thans ge-
stald en de uitbreiding van het aantal gevallen krimpt sterk in. Als het gaat,
zoo het altijd gaat, dan be\'even wij in 1931 als het vee in het land komt weer een
sterke uitbreiding, omdat lang niet alle boerderijen zijn doorgeziekt.

Weer zit de export dan met allerlei be\'emmcrcnde bepalingen en het is daarom
vooral, dat ik nu eens a\'s prakticus de autoriteiten zou willen toeroepen : probeert
het nu eens op een andere manier. Ik zou den minister willen adviseeren om be-
smetting van alle stallen, waar ds ziekte nu niet was geweest, d >or inspuiting van viru-
lente lymfihe te gebieden. De tijd d iarvo r is thans zeer gunstig.

Op de meeste boerderijen to h verloopt de ziekte uiterst licht en is het letsel
niet noemenswaard. Verder staat het vee op stal en is dus het gevaar voor secun-
daire infecties, als klauwlijden, niet groot.

Hoogdrachtige koeien zou men een simultaan-enting kunnen geven evenals
pasgeboren kalveren. Ook kan men misschien vo\'staan met het inspuiten met
lymphe bij b.v. een tiende deel der runderen

De details zijn wel nader uit te werken. Men had dan toch het voordeel dat
d ■ geheele veestapel doorziekte en dat daarmede de ziekte eens e;n einde nam, al-
thans naar menschelijke berekening. Hoe dan ook, mij dunkt dat na alle misluk-
kingen dïze proef toch vo komen gerechtvaardigd zou zijn.

Notulen van de 75ste Algemeene Vergadering der Maatschappij
voor Diergeneeskunde op Vrijdag en Zaterdag 10 en 11 Oct. 1930,
in het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Als de Voorzitter bij de opening der Huishoudelijke Vergadering, Vrijdagmiddag
om 2 uur, de aanwezigen welkom heet, blijkt ongeveer een zestigtal leden ter ver-
gadering opgekomen te zijn. Onder hen zijn het voltallige Hoofdbestuur, afgevaar-
digden van alle afdeelingen en vele individueel-stemmende leden. In het bijzonder
worden verwelkomd de Voorzitter en de Secretaris onzer Faculteit, Prof. van
Oijen en Prof. Dr. Roos en onze met verlof zijnde Indische medeleden, die
door hunne komst blijk gaven van een niet verflauwde belangstelling in de aange-
legenheden onzer Maatschappij.

Ingekomen is een uitnoodiging van de Diergeneeskundige Faculteit van het
Utrechtsch Studenten Corps, waarin de vergaderingbezoekers worden uitgenoo-
digd tot een reünie met de studenten in een der zalen van den Raadskelder na
afloop van den maaltijd in Hotel des Pays Bas.

De mandaten der afgevaardigden zijn alle in orde bevonden en de Voorzitter
doet voorlezing van hunne namen, alsmede van het aantal der door hen uit te

Voorts is binnengekomen een mededeeling van de afdeeling Groningen—Drenthe
dat door haar met ingang van 1 Jan. 1931 naar het Hoofdbestuur wordt afge-
vaardigd in plaats van het lid W. ten Hoopen, die niet herkiesbaar is, collega
H. A. Kroes. De afdeeling Zeeland vaardigde collega M. v. d. Vliet af in plaats
van het lid L. W. de Waardt, die eveneens niet herkiesbaar is. De aftredende
afgevaardigde voor Zuid-Holland. Dr. P. Vermaat, is herkiesbaar en door deze
afdeeling als zoodanig herkozen.

Alsnu wordt overgegaan tot het eerste belangrijke punt der agenda : de verkie-
zing van een Voorzitter. Dr. Dhont is als lid van het Dagelijksch Bestuur aan
de beurt van aftreden en opnieuw candidaat gesteld door de afdeelingen Gronin-
gen—Drenthe, Gelderland—Overijssel en Zuid-Holland. Op verzoek van den
Voorzitter vormen de H.H. van Nes, Hoefnagel en Dr. Overbosch het stem-
bureau. Als uitslag der stemming wordt meegedeeld, dat Dr. Dhont 178 stemmen
verwierf, de heer J. P. van der Slooten 2 stemmen en Prof. Dr. Krediet i
stem. Voor de komende periode van 3 jaren is Dr. Dhont dus met welhaast alge-
meene stemmen tot Voorzitter herkozen, welke uitslag door de vergadering met
applaus wordt begroet. Dr. Dhont spreekt een woord van diepgevoelden dank
aan hen, die tot zijn herverkiezing hebben medegewerkt en zegt, dat hij terugge-
komen was van zijn aanvankelijk voornemen om zijn leidende functie aan een
jongere kracht over te laten, nadat van vele zijden, niet het minst uit het Hoofd-
bestuur, aandrang op hem was uitgeoefend om zich wederom voor het voorzitter-
schap beschikbaar te stellen. Hij beschouwt zijn herverkiezing als een bewijs zijn
functie te hebben waargenomen, zooals zijn plicht was en hij ziet er een teeken
van persoonlijke sympathie in. (Applaus).

Als lid der Notulencommissie wordt de Ondervoorzitter-Penningmeester van
der Burg gekozen.

Terwijl het stembureau zijn arbeid verricht, vraagt Prof. van Oijen het woord,
om in de eerste plaats te bedanken voor de uitnoodiging aan Voorzitter en Secri
taris der Faculteit gericht, terwijl spreker er verder op wijst, dat juist op dezen
dag, io October, in Pretoria de Paul ivruger-Universiteit wordt geopend, waarin
een zelfstandige Veeartsenijkundige Faculteit is gesticht, ondergebracht in de be-
kende laboratoria te Onderstepoort. Onder bijval wordt besloten een telegrafische
gelukwensch te zenden. (Verzonden is een telegram van den volgenden inhoud :

„Faculteit Veeartsenijkunde Onderstepoort, Algemeene Vergadering .Maatschap-
pij voor Diergeneeskunde wenscht geluk met opname in Universiteit".

Het verslag van den toestand der Maatschappij, dat door den Secretaris ter
vergadering wordt uitgebracht en dat in het Tijdschrift zal worden afgedrukt,
geeft geen aanleiding tot opmerkingen. Evenmin de onderscheidene finantieele
verslagen, die alle in orde zijn bevonden.

Aan de orde komt thans punt 6, het voornaamste der agenda, n.1. het voorstel
van het Hoofdbestuur om de subsidie aan het Tijdschrift met / 2000.— te ver-
hoogen en zoodoende te brengen van / 9000.— op / 11.000.—. De aanneming
van dit voorstel zal een niet onaanzienlijke verhooging der contributie voor de
leden tot gevolg hebben. Uit de toelichting der agenda is op te maken, dat het
Hoofdbestuur dan ook niet dan na rijpelijk overleg dit voorstel aan de Algemeene
Vergadering heeft willen doen.

Alvorens de discussies over dit punt te openen constateert de Voorzitter, dat
hem de sympathie, waarmee dit voorstel in de afdeelingen is ontvangen, zekt r
onverwacht is na alle principieele tegenkanting, die de laatste jaren tegen een
eventueele verhooging der contributie van verschillende zijden is gebleken.

Achtereenvolgens komen nu de verschillende afgevaardigden aan het woord
waarbij- blijkt, dat het voorstel zonder uitzondering in de afdeelingen met alge-
meene stemmen is aanvaard.

Enkele afgevaardigden maken namens hunne afdeeling nog een bijzondere
opmerking. Zoo constateert Dr. v. d. Kamp (Groningen- Drenthe) allereerst
dat er in zijne afdeeling woorden van groote waardeering zijn gesproken voor het
werk der Redactie. Toch was men voor een bezuiniging in het algemeen. De ru-
briek „Bibliographie" b.v. werd niet op prijs gesteld, evenmin als artikelen, die
een specialen leergang beoogen te zijn en naar de meening der afdeeling niet in
het Tijdschrift thuis hooren. Dr. Reitsma (Gelderland—Overijssel) zegt nadruk
kelijk, dat zijn afdeeling de subsidie thans definitief hoog genoeg acht en onck-r
geen voorwaarde zal meewerken aan een verdere geleidelijke verhooging der bij-
drage. De afgevaardigde voor Noord-Brabant, col), van Drimmelen brengt na-
mens zijn afdeeling het verzoek aan de Redactie over, om wat meer practische
onderwerpen te willen doen behandelen.

Bij de telling van de stemmen blijken ook alle 16 individueel ter vergadering
stemmende leden zich nog vóór het voorstel van het Hoofdbestuur te verklaren,
zoodat dit dus met algemeene stemmen is aangenomen.

De Voorzitter zegt buitengewoon verheugd te zijn over de vlotte wijze, waarop
dit voorstel is aangenomen. Hoofdbestuur en Redactie hebben gedurende ver-
scheidene uren overlegd, alvorens dit voorstel tot stand kwam.

De subsidie voor het Tijdschrift is nu op / 11.000.— gekomen en zal gedurende
een lange reeks van jaren niet voor verhooging in aanmerking komen.

Namens de Redactie spreekt Prof. Dr. Kroon een woord van dank en hij zegt
dat de toegestane gelden zoo doeltreffend mogelijk voor het Tijdschrift zullen
worden besteed. In aansluiting aan dit punt der agenda hecht de vergadering haar
goedkeuring aan het voorstel om uit de vlottende middelen van het loopende jaar
een bedrag van ƒ 600.— toe te staan ten behoeve van de publicatie van het artikel
over bijenziekten (Dr. Winkel), waarvan de Redactie destijds dadelijk kennis
heeft gegeven het niet uit de gewone inkomsten van het Tijdschrift te kunnen
voldoen.

Dr. Reitsma vraagt namens de afd. Gelderland—Overijssel of de artikelen-
reeksen over „Bijenziekten" en „Visclikeuring" in brochurevorm tegen kostprijs
voor de leden ter beschikking kunnen worden gesteld. In antwoord hierop deelt
Prof. van Oijen mede, dat aan dezen wensch reeds is voldaan en dat hij de bewuste
artikelen reeds als afzonderlijke publicatie voor de leden in voorraad heeft.

Bij de behandeling van punt 7 der agenda, de begrooting voor 1931, deelt de
afgevaardigde voor Noord-Brabant, van Drimmelen, mede,- dat in zijn afdee-
ling met algemeene stemmen is aangenomen een voorstel om de contributie niet
op / 24.— maar op / 23.— te brengen en de mindere inkomsten te compenseeren
door bezuiniging op de posten „Diergeneeskundig Jaarboekje" en „Onvoorziene
uitgaven". Men wil het Jaarboekje goedkooper maken door in de ledenlijst vele
functies der individueele leden te schrappen, de posttarieven te laten vervallen,
enz. Prof. Dr. Kroon antwoordt hierop namens de Redactie, dat de posttarieven,
een der meest gezochte lijsten vormen en dat zelfs een rigoureuze schrapping
van vele functies toch slechts een zeer onbeteekenende bezuiniging zal géven.

De Penningmeester deelt mede, dat alle posten tamelijk zuinig geschat zijr,
waardoor de post „onvoorzien" wat hooger kon worden genomen. Dit is nood-
zakelijk, want de aanstaande veranderingen in onze Maatschappij, de uitgaven
ten behoeve der enquête over „visclikeuring" en „winning van modelmelk" zullen
grootendeels uit dezen post moeten worden voldaan, aangezien het kapitaal der
Maatschappij zoo mogelijk intact moet blijven. Aangezien het voorstel der afdee-
Jing Noord-Brabant weinig kans op succes heeft, ziet de afgevaardigde er van af
om het in stemming te doen brengen.

Bij de rondvraag merkt Dr. v. d. Kamp, niet als afgevaardigde, doch als indivi-
dueel lid op, dat z. i. de a.s. Buitengewone Algemeene Vergadering op 29 Novem-
ber op een te vroegen datum wordt gehouden. In de verschillende afdeelingsver-
gaderingen zullen wellicht amendementen ontstaan, die weinig kans van slagen
hebben, wanneer ze niet in de andere afdeelingen kunnen worden behandeld. Het
is daarom dat spr. prefereert om alle opmerkingen en amendementen der afdee-
lingen, e.v.t. voorzien van een prae-advies van het Hoofdbestuur, in het Tijdschrift
op te nemen, waarna iedere afdeeling ze nog eens kan overwegen. Dit zou slechts
een vertraging van 2 a 2| maand geven. Dr. Reitsma onderschrijft de opinie
van Dr. v. d. Ivamp ; in de vergadering der afd. Gelderland—Overijssel is deze
opmerking ook reeds gemaakt.

De Voorzitter antwoordt hierop, dat in de Hoofdbestuursvergadering reeds
opmerkingen van sommige afdeelingen zijn besproken. Het concept Huishoudelijk
Reglement stond afgedrukt in het Tijdschrift van 15 Aug. Men heeft dus een tijd
van 2$ maand voor voorbereiding. Dit mag toch wel lang genoeg worden geacht.

Ook Dr. Overbeek ontraadt 0111 de Buitengewone Algemeene Vergadering nog
te gaan uitstellen. Een Huishoudelijk Reglement wordt geboren uit de Statuten.
Geschillen zullen nooit meer dan van onbeteekenenden aard kunnen zijn. Hii
raadt daarom de afdeelingen aan spoedig te vergaderen en e.v.t. gewenschte
wijzigingen aan de andere afdeelingen kenbaar te maken. Naar aanleiding hiervan
verzocht Prof. van Oijen om voorstellen tot wijziging in het 1 Nov.nummer van
liet Tijdschrift te plaatsen.

Desgevraagd verklaart de vergadering zich accoord met den datum van 29 No-
vember ter vaststelling van het Huishoudelijk Reglement.

In de afdeeling Noord-Brabant is de opmerking gemaakt, dat de Nederlandsche
dierenartsen, die geen lid der Maatschappij zijn, niet genoeg voor het Tijdschrift
betalen. De Voorzitter zegt toe, dat het Hoofdbestuur dit zal nagaan.

Alsnu doet de Voorzitter eenige mededeelingen over de Prof. Dr. D. A. de Jong-
Stichting. De beheerders zijn over het resultaat der geldinzameling zeer tevreden.
In liet vorig jaar en dit jaar is een totaal bedrag van 13 a 14 duizend gulden bijeen-
gebracht, waaronder een gift van / 2500.— in dezen zomer van iemand, die onbekend
wenscht te blijven, bijzondere vermelding verdient. Thans kan reeds over een
jaarlijksch bedrag van 1400 a 1500 gulden worden beschikt. Binnen niet te langen
tijd hopen de beheerders te kunnen mededeelen, dat de de JoNG-Stichting reeds
ten volle functioneert.

Vermeld wordt voorts, dat de op de laatst uitgeschreven prijsvraag van het van
EsvELDfonds geen antwoord is binnengekomen, zoodat tot het uitschrijven van
een nieuwe prijsvraag zal moeten worden overgegaan. Naar aanleiding van dit
laatste merkt Prof. van Oijen op, dat de baten van het van EsvELDfonds niet
alleen gebruikt kunnen worden voor het e.v.t. beloonen van een antwoord op
een prijsvraag, maar dat er ook wetenschappelijke arbeid mee kan worden gesteund.

I)e Voorzitter beaamt zulks onder voorlezing van art. 3 van het reglement
van het D. F. van EsvELDfonds.

Van vele zijden is er al geruimen tijd op gewezen, dat de import van buiten-
landsche sera en entstoffen en de verkoop en toepassing door leeken onrustbarend
is toegenomen. Het totstandkomen van de door de Serum- en Entstofcommissie
voorgestelde wetswijziging duurt zeer lang. Aangezien de Voorzitter zich te
dezen opzichte niet in die mate op de hoogte der feiten acht als Prof. Dr. de Blieck,
verzocht hij dezen nog eenige toelichting te willen geven. Prof. de Blieck vol-
doet hieraan gaarne en constateert, dat verschillende omstandigheden een nieuwe
wettelijke regeling van deze zaak blijken te vertragen. Het aantal noodentingen
door leeken neemt in ons land hand over hand toe ; niet alleen door eigenaren,
maar ook door kwakzalvers, die er hun beroep van maken. Een ongelimiteerde
handel in sera en entstoffen, afkomstig van Belgische en Duitsche instituten,
vindt op onze veemarkten plaats.

Spr. heeft een onderhoud gehad met Prof. Dr. Miessner uit Harnover, waarin
deze verzocht nadere gegevens te mogen ontvangen, omtrent deze export van
Duitsche sera- en entstoffen naar onbevoegden in ons land. Ook in België is mis-
schien wel wat te bereiken, wanneer steun gezocht wordt bij onze zusterorganisatie
in dat land. Prof. de Blieck acht het wenschelijk een kleine commissie in het
leven te roepen, die in de eerste plaats onderzoeken zal in hoeverre dit kwaad in
de practijk heeft voortgewoekerd en in de tweede plaats op welke wijze paal en
perk te stellen is aan dezen onbeteugelden invoer van producten, die in handen van
onbevoegden terecht komen, die de indicatie voor de toepassing niet kunnen
stellen en niet kunnen beoordeelen, welke waarde aan de waarborgen voor deug-
delijkheid dezer stoffen moeten worden toegekend.

De Vergadering gaat met deze voorstellen accoord ; zij zal het benoemen der
commissie aan het Hoofdbestuur overlaten.

Aangezien niemand meer het woord verlangt, sluit de Voorzitter onder dank-
zegging voor de opkomst de vergadering.

De meeste aanwezigen begaven zich thans naar het Hotel des Pays Bas, waar
tegen 7 uur de gemeenschappelijke maaltijd begon, die gedurende een drietal uren
51 aanzittenden aan den welvoorzienen disch op gezellige wijze bijeenhield. Even-
als het vorig jaar bleek ook ditmaal het houden van den maaltijd op Vrijdagavond
een succes. Ook al was het aantal deelnemers wat minder dan het vorige jaar,
toch was het getal aanzienlijk grooter dan vorige jaren. De sprekers van de weten-
schappelijke vergadering op Zaterdag, zaten als gasten aan de tafel van het Da-
gelijksch Bestuur. Tegen het einde van den maaltijd kwamen de speeches los in
zoo\'n groot aantal, dat de Voorzitter op bekorting moest aandringen, ten einde
het geduld der studenten, die ons reeds verwachtten voor de reünie, niet al te
zwaar op de proef te stellen. Vermelding verdient nog dat de heer Zijp namens
de Indische collega\'s een verren groet overbracht.

Na den maaltijd richtten vele der dischgenooten hunne schreden naar den Raads-
kelder, voor menigeen nog een onbekend milieu.

Een der afdeelingen was gereserveerd voor de reünie met de studenten, alwaar
wij ontvangen werden door het Faculteittbestuur van de Diergeneeskundige
Faculteit van het U. S. C., waarbij ook een vertegenwoordiger, de heer van Lennep,
van den Senatus Veteranorum aanwezig was,

Praeses Kortman verwelkomde de reünisten ; namens onze Maatschappij
sprak de Ondervoorzitter van der Burg woorden van dank. Toen de reeds ver-
late „Polizeistunde" dwong tot heengaan, hebben een groot aantal reünisten het

gezellig samenzijn voortgezet op de societeit P. H. R. M. van het U. S. C. als gasten
van den Senaat.

Des Zaterdags vond de wetenschappelijke vergadering plaats. Behalve Voor-
zitter en Secretaris onzer Faculteit was thans ook Prof. Dr. Berger, de Directeur
van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht, aanwezig. Het aantal leden, dat ter
vergadering was opgekomen, bedroeg ongeveer 160. Allereerst hield de Voorzitter
zijn openingsrede.

Opnieuw valt mij de eer te beurt Uwe vergadering te mogen
openen en daarbij in de eerste plaats mijn welgemeenden groet te
mogen brengen aan onze hooggeëerde gasten, die door hunne
aanwezigheid een zeer gewaardeerd blijk geven van hunne belang-
stelling in onze wetenschappelijke handelingen, wat naar ik ver-
trouw ons slechts ten goede kan komen.

Verder roep ik het welkom toe aan H.H. afgevaardigden en leden
onzer Maatschappij en niet het minst hen daaronder begrepen, die
als collega\'s uit het overzeesche deel van ons Rijk hier aanwezig
zijn.

M. H. Ik had gedacht dat deze 75e vergadering de laatste zou
zijn, die ik als Voorzitter zou leiden. Reeds ettelijke jaren toch
hebt ge mij de eer bewezen mij het Voorzitterschap toe te vertrou-
wen, zóóvele jaren, dat ik meende dat voor mij de tijd gekomen
was de zorgen voor Uwe Maatschappij aan een ander over te laten,
die minder hoog in jaren wellicht krachtiger Uwe belangen zou
kunnen behartigen. Ook heb ik mij zelf afgevraagd of vooral de
jongeren niet wenschten mijn functie aan jonger kracht toever-
trouwd te zien. Ge zult begrijpen dat deze overdenkingen mij
deden besluiten mij niet meer beschikbaar te stellen. De op mij
uitgeoefende drang, niet het minst door de leden van het Hoofd-
bestuur, waarmede ik steeds op zoo hoogst prettige wijze mag
samenwerken, heeft mij overgehaald mij nogmaals candidaat
te laten stellen. Dat mijne mede-Hoofdbestuursleden de meening
van de leden onzer Maatschappij goed gepeild hebben, heeft de
stemming in de gistermiddag gehouden vergadering bewezen,
waarbij ik ook voor de volgende periode als Uw Voorzitter werd
aangewezen. Ik hoop dat geen Uwer het overmoedig zal vinden dat
ik de functie opnieuw durf te aanvaarden. Ik heb echter in de
voorafgaande jaren — èn van het Hoofdbestuur èn van Uwe ver-
gadering èn van de leden persoonlijk steeds zooveel tegemoetko-
ming en waardeering ondervonden, dat ik gaarne mijn beste krach-
ten blijf geven aan de Maatschappij, die mij lief is geworden en
een deel van mijn leven is gaan uitmaken. Ik spreek daarom mijn
dank uit voor de wijze waarop ge mij hebt herkozen en ge kunt U
verzekerd houden dat ik steecis en onder alle omstandigheden naar
mijn beste weten Uwe belangen zal behartigen.

M. H. Sedert de vorige vergadering zijn geen belangrijke zaken tot
stand gekomen maar wel werd voortgewerkt, behalve aan kleinere
zaken, aan de herziening van ons huishoudelijk reglement, waarvan
het resultaat thans reeds in Uwe handen is. De belangrijkheid van
de voorgestelde wijzigingen, die zelfs buitenstaanders niet zijn
ontgaan, hebben ons genoopt zonder overhaasting deze herziening

te behandelen en mij doen besluiten een buitengewone vergadering
uitsluitend aan dit onderwerp te wijden.

Ook de belangen van het tijdschrift, de vlag van onze Maatschap-
pij en ons wetenschappelijk leven, zijn voortdurend aan de orde
geweest, en het doet mij genoegen dat de voorgestelde verhooging
der subsidie door U is aanvaard. Voorzeker is dit een groot succes
voor de Redactie ; met de verhooging van de subsidie moest toch
een verhooging van de contributie gepaard gaan en met blijmoedig-
heid is deze vermeerdering van lasten door U aanvaard ; een zeer
te waardeeren blijk van belangstelling Uwerzijds in het streven
der Redactie om „onze Vlag" hoog van den top te doen wapperen
en met fierheid te ontplooien. Ik wensch de Redactie gaarne geluk
met haar succes en spreek daarbij de hoop uit dat de in uitzicht
gestelde vermeerdering haar in staat zal stellen hare plannen en
wenschen te kunnen verwezenlijken.

Ofschoon wellicht bij velen de gedachte wel is opgekomen dat
voorzichtigheid geboden blijft onder de steeds vermeerderende
kosten van ons orgaan, kan ik van hier uit de verzekering geven
dat, alvorens voorstellen in die richting aan U worden gedaan,
ernstige besprekingen met de Redactie worden gevoerd. Ook in
dit opzicht kunt Ge op het Hoofdbestuur vertrouwen en niet min-
der op de Redactie, die steeds tracht het peil van ons tijdschrift
te verhoogen en zooals U bekend is, met succes !

Uit de overgelegde financieele bescheiden en de daarover gedane
mededeelingen is U gebleken dat ook wat het ledental betreft onze
Maatschappij bloeiende is en uit de verschillende mededeelingen,
die U in het tijdschrift geworden, evenals uit het Jaarverslagkan U
blijken dat de onderscheidene belangen, zoowel die van wetenschap-
pelijken als van materieelen aard, behoorlijk worden behartigd.

Het behartigen van onze eigen belangen schijnt echter buiten-
staanders een doorn in het oog. Men kan het van die zijde niet
goed vinden dat wij, waar onze belangen worden geschaad, vereend
optreden om die te verdedigen.

Men brengt als een verwijt naar voren dat onze Maatschappij
van een wetenschappelijke een vakvereniging gaat worden, maar
ik vraag U, kan dit anders? Dwingen de tijdsomstandigheden ons
niet de bakens te verzetten, wij gevoelen toch allen dat het getij
verloopt. In vroegere jaren, toen de veeartsenijkundigen een klei-
nen kring vormden, waar men de wederzijdsche belangen op ge-
moedelijke wijze kon behandelen en elkeen die de handen tut de
mouw wilde steken een goed bestaan kon vinden, was een sterke
binding niet noodig ; de tijden zijn echter veranderd en in alle
kringen en in alle vakken, ook van wetenschap, klinkt het „Ver-
eenigt U" ons tegen. De eenling is in den tegenwoordigen tijd
machteloos, wij ondervinden dit toch steeds en eiken dag ; wanneer
men geen vereeniging achter zich heeft, bereikt men niets meer.

Meen niet, M. H., dat ik dit naar voren breng omdat ik dezen
toestand zoo gelukkig acht, dit laat ik voor het oogenblik rusten,
maar om onze tegenstanders te doen hooren, dat het niet anders
kan, dat wij zelfs tegen onzen wil dezen kant uit moeten en dat het
van weinig inzicht zou getuigen, wanneer wij ons zonder verdedi-
ging door de omstandigheden lieten overweldigen.

Er komt nog iets bij ! ik behoef U niet te zeggen dat de weten-
schap, waar iedereen zich voor een deel van op de hoogte houdt,
„Geneeskunst" heet ; deed Ge ooit, toevallig of opzettelijk, in
een kring van leeken een verhaal over een of andere ziekte of
kwaal, zonder dat een der aanwezigen daartegen een geneesmiddel
wist te geven? Welnu, met de veeartsenijkunde is het nog veel
erger, daar waant iedereen, die dieren houdt, zich heel of half des-
kundig en zelfs intellectueelen geven hun raad zonder eenige be-
denking ; lazen we onlangs niet in het Nederlandsche Landbouw
Weekblad dat het onderzoek naar zeker middel tot bestrijding van
het mond- en klauwzeer, omdat de dierenartsen er geen raad mede
wisten, wellicht met succes aan veeteeltconsulenten zou kunnen
worden opgedragen? Ik geef de bedoelde mededeeling niet letterlijk
weer, omdat ik deze op dit oogenblik niet ter beschikking heb,
maar dit was de bedoeling er van.

Wij beleven zonder twijfel moeilijke tijden; de algemeene wereld-
crisis laat zich ook in onze kringen op zeer drukkende wijze gevoe-
len, wat niemand verwonderen kan, daar een verarmende land-
bouwersstand van directen invloed is op den maatschappelijken
toestand der dierenartsen. Bedenk dan daarbij nog denwassenden
vloed van jonge collega\'s die jaarlijks hun intrede doen en Ge zult
met mij overtuigd zijn dat waakzaamheid geboden is en dat vaste
aaneensluiting en onderlinge collegiale medewerking noodzakelijk
zijn om het hoofd boven water te houden.

In de landbouwpers is er ons een verwijt van gemaakt en speciaal
aan sommige Inspecteurs van het Veeartsen ij kundig Staatstoe-
zicht, die dit denkbeeld gepropageerd of gesteund hebben, dat een
door alle collega\'s te berekenen tarief werd vastgesteld bij de be-
strijding van de tuberculose onder het rundvee. Hier was het dui-
delijke bewijs geleverd dat wij ons aan knevelarij van de boeren
schuldig maken, en o gruwel ! dat deze wandaad door de ambte-
naren van het Staatstoezicht werd gesteund, waardoor „verraad"
aan de boeren werd gepleegd. Gij allen, die met den gang van za-
ken bekend zijt, kunt ge iets dwazers bedenken, dan deze uitlating
van een schrijver, die gezag onder de boeren bezit? Stond er bij
den wensch een uniform tarief vast te kunnen stellen iets anders
op den voorgrond dan het belang van de rationeele bestrijding der
ziekte? Hebben wij niet juist een dam willen opwerpen om te voor-
komen dat door concurrentiestrijd, die zou kunnen ontstaan, de
zaak der bestrijding zou worden benadeeld en daardoor het belang
van den veehouder tevens worden geschaad ?

Zou de schrijver van dit en dergelijke artikelen niet verstandiger
doen met de zaken eens van ruimer standpunt te bekijken? Wel-
licht dat hij dan tot de overtuiging kwam dat een bevorderen van
wantrouwen tusschen dierenarts en boer slechts beider belangen
schaden kan en dit beoogt hij toch voor de boeren zeker niet!

Ik heb door het voorafgaande er op willen wijzen, dat de strijd
om het bestaan voor ons steeds moeilijker wordt en ons tot ver-
dubbelde waakzaamheid dwingt; men ontmoet veelal pogingen
om den dierenarts door andere wetenschappelijk gevormden te
verdringen, vooral op het grensgebied der Veeartsenijkunde. Laten

vooral ook de jongeren niet vergeten dat daar een strijd wordt
gestreden, die onze levensbelangen ten zeerste raakt.

Wij zullen echter niet versagen, wij binden met iederen met
open vizier strijdenden tegenstander gaarne den strijd aan, wij zwij-
gen echter wanneer wij zonder reden worden aangevallen en ge-
hoond !

Dit aan het adres van de N. R. Ct., die een strijd voert voor een
geheimmiddel tegen het zoo gevreesde mond- en klauwzeer en
zich daarbij niet ontziet ons dierenartsen in de oogen van het
publiek als koppige waanwijzen voor te stellen.

Wanneer ik de beschouwingen van bedoeld blad onder de oogen
krijg, vraag ik steeds: Waarom die heftigheid en verkeerde voor-
stelling van zaken? Ik weet er geen antwoord op, maar wil nog wel
eens openlijk uitspreken, dat onze houding tegenover bedoeld
geheimmiddel alle kritiek kan doorstaan en ik ben er zeker van
dat de toekomst ons in het gelijk zal stellen.

Ziehier M. H. wat ik U te zeggen had. Met de leuze „waakt en
strijdt" open ik deze vergadering.

Na (leze redevoering, die den luiden bijval der vergadering oogstte, sprak Prof.
Krediet over de vraag of het moederdier langs endocrinen weg invloed uitoefent
op de geslachtskenmerken van de vrucht. Vervolgens deed Prof. sjollema een
mededeeling over de werkwijze, die hij zich voorstelt om het melkziekte-vraag-
stuk verder te onderzoeken en waarover een aparte mededeeling in het e. v.
nummer van het Tijdschrift zal komen te staan. Daarna werd gepauzeerd. De mid-
dag-vergadering werd vereerd door de aanwezigheid van den President-Curator, Bur-
gemeester Dr. j. P. Fockema Andreae. Allereerst sprak Dr. Klarenbeek over
de nieuwere inzichten over het ontstaan der angstneurose bij honden, terwijl ten
slotte Prof. Dr. Wester een tweetal voordrachten hield, opgeluisterd door licht-
beelden, waarvan de eerste voordracht tot titel had ,,Over steriliteit bij het rund",
terwijl de tweede het „Braken bij herkauwers" als onderwerp behandelde.

De verschillende wetenschappelijke voordrachten werden door de vergadering
ten zeerste gewaardeerd, terwijl door sommige aanwezigen nog nadere vragen
werden gesteld. Van deze voordrachten zullen publicaties in het Tijdschrift ver-
schijnen. De Voorzitter dankte ieder der sprekers voor het gegevene en voor hun
aanzienlijk aandeel in het welslagen der vergadering.

De opkomst der leden liet niets te wenschen over. Zij was even groot als andere
jaren, zoodat onze Maatschappij op een welgeslaagde 75ste Algemeene Vergade-
ring kan terugzien.

De geschiedschrijver, wiens taak het is de wederwaardigheden onzer Maat-
schappij gedurende het jaar 1929 te boek te stellen, zal na verrichte bronnenstudie
tot de conclusie komen, dat als voornaamste feit moet worden aangemerkt de tot-
standkoming van nieuwe Statuten als richtsnoer voor ons vereenigingsleven.
Met de voorbereiding voor deze Statuten werd het vorige jaar reeds een begin
gemaakt. De commissie Dr. Overbeek diende hierbij het Hoofdbestuur van ad-
vies. Als resultaat der behandeling op de Algemeene Vergadering mochten com-
missie en Hoofdbestuur het genoegen smaken, dat de concept-Statuten vrijwel
onveranderd werden aangenomen.

Als voornaamste veranderingen ten opzichte der oude Statuten gelden het aan-
vaarden van het Bindende Besluit voor alle leden, de toekomstige mogelijkheid
voor de Maatschappij om collectieve arbeidsovereenkomsten af te sluiten en de
instelling van een Centralen Raad. Deze zal als adviseerend lichaam het Hoofd-
bestuur hebben voor te lichten over belangrijke maatschappelijke aangelegenheden
en hem valt bovendien de moeilijke en delicate taak ten deel om geschillen tusschen
leden onderling of met buitenstaanders evt. publiekrechtelijke lichamen te onder-
zoeken. Een en ander nader te regelen bij een bijzonder reglement.

Behalve de aanneming der nieuwe Statuten heeft de Algemeene Vergadering
nog enkele andere gewichtige besluiten genomen. Daartoe mag in de eerste plaats
worden gerekend het voteeren van een bedrag van / 2800.— ten behoeve der
Prof. Dr. D. A. de JoNG-Stichting. Samen met de / 2200.—, die het Hoofdbe-
stuur voor hetzelfde doel beschikbaar stelde uit de renten van het van Esveld-
fonds, is dus een bedrag van / 5000. geschonken als stevige basis voor een stam-
kapitaal voor deze Stichting. De jaarlijksche inkomsten der Stichting werden
aanzienlijk gesteund door het bedrag van ƒ 1.— per lid per jaar, dat ieder lid onzer
Maatschappij aan de Stichting zal betalen. In de commissie van beheer hebben
thans de Voorzitter, Dr. Dhont, alsmede Dr. van Nederveen zitting. De toe-
komst moge uitwijzen dat het nut, dat de Stichting hoopt af te werpen, even-
redig zal zijn aan de ongetwijfeld groote geldelijke offers, die onze Maatschappij
en hare leden zich te haren opzichte getroosten.

Als derde belangrijke zaak, door de Algemeene Vergadering afgedaan, mag
genoemd worden de verkiezing van niet minder dan twee nieuwe leden in het
Dagelijksch Bestuur. De Penningmeester moest periodiek aftreden ; de herver-
kiezing van den heer van der Burg met algemeene stemmen in het ambt van
vertrouwen toont hoe daadwerkelijk dit vertrouwen zich uitte.

Om gezondheidsredenen moest Dr. Vermeulen, die het vorige jaar pas voor
een nieuwe periode van drie jaar was herkozen, zijn ambt als Secretaris reeds in
de maand Juni neerleggen. De loopende werkzaamheden van het secretariaat
werden door ondergeteekende gaande gehouden, tot de Algemeene Vergadering
hem tot opvolger van Dr. Vermeulen verkoos. Met woorden, die van veel waar-
deering getuigden voor al hetgeen Vermeulen voor onze Maatschappij deed,
heeft de Voorzitter, in zijn openingsrede van het wetenschappelijk deel der Al-
gemeene Vergadering, zijn heengaan als Secretaris herdacht.

Geconstateerd mag worden, dat de nieuwe indeeling der Algemeene Vergadering
met een diner op Vrijdagavond in plaats van Zaterdagavond, voor de eerste
maal uitnemend heeft voldaan. De opkomst ter vergadering had niet in het minst
geleden, terwijl aan den gemeenschappelijken maaltijd, die dit maal in Hótel des
Pays Bas werd gehouden, niet minder dan 63 collega\'s deelnamen. Na afloop van
het diner hield een reünie met de studenten, aangeboden door de Diergeneeskun-
dige Faculteit van het U.S.C., de aanwezigen nog geruimen tijd bijeen.

Na de korte beschrijving van den hoogtijdag in ons vereenigingsleven, de Alge-
meene Vergadering, moge gereleveerd worden de werkzaamheid van het Hoofd-
bestuur. Dit kwam bijeen op 13 April, 11 Mei, 22 Juni, 7 September en ten slotte
op 11 October, den eersten dag der Algemeene Vergadering. Aanvankelijk werd
de aandacht nog grootendeels in beslag genomen door de zorg voor het vaststellen
der concept-Statuten. Daarnaast werden ook vele andere aangelegenheden be-
sproken, die niet alle gedetailleerd in dit jaarverslag dienen besproken te worden,
maar waarvan wij toch enkele der voornaamste mogen aanstippen. Zoo werd o.a.
besloten om Prof. van Oijen uit te noodigen op kosten der Maatschappij een stu-
diereis naar Duitschland te willen maken, ten einde in verschillende plaatsen ele
keuring van visch te bestudeeren. Het door Prof. van Oijen uitgebrachte rapport
was aanleiding voor het Hoofdbestuur om deze kwestie ook in ons land nader onder
oogen te zien, waartoe aanvankelijk de meening is gevraagd van een aantal op
keuringsgebied werkzame collega\'s, van wiè men belangstelling voor deze aangele-
genheid verwachten mocht.

van liet vaststellen van standaard-normen, waaraan het veterinair toezicht op
de winning van modelmelk zal hebben te voldoen. Ook hierin werd uitgegaan van
een ontwerp van Prof. van Oijen.

Eenige malen ontving het Hoofdbestuur een brief van een Departement van
Algemeen Bestuur ter beantwoording. Daarvan moge hier vermeld worden het po-
sitief beantwoorden van de principieele vraag, dat zoowel uit een oogpunt van
dierenbescherming als uit een technisch oogpunt alle operaties, van welken aard
ook, op dieren, uitsluitend door een geëxamineerd veearts mogen worden ver-
richt. Practisch komt dit er dus op neer dat alle castraties en abnormale verlos-
singen naar ons gevoelen door dierenartsen behooren te worden verricht.

Yan verschillende zijden bereikten het Hoofdbestuur verzoeken te willen be-
vorderen, dat de import uit het buitenland van sera en entstoffen door leeken zou
worden verboden. Het Hoofdbestuur, hoewel maar al te zeer overtuigd van dit
voortwoekerende ernstige kwaad, voelt zich onmachtig tot optreden, zoolang er
geen wettelijke maatregelen zijn, die een succes belovend optreden waarborgen.
Hetzelfde geldt ten aanzien van strafvervolgingen tegen hen, die onbevoegd de
diergeneeskunde uitoefenen.

Op verschillende Hoofdbestuursvergaderingen was de Redactie van ons Tijd-
schrift vertegenwoordigd ter bespreking van de belangen van Tijdschrift en Jaar-
boekje. Dat beide aan hooge eisclien voldoen en algemeen gewaardeerd worden
moge de Redactie een voldoening zijn voor hare vele werkzaamheden. Als lid der
Redactie werd door het Hoofdbestuur herbenoemd Prof. Dr. Kroon.

Ten behoeve van het bureau voor plaatsvervanging werd het principieele besluit
genomen, dat alleen bemiddeling wordt verleend voor plaatsvervangers, die het
diploma van veearts reeds bezitten. Aan het uitzenden van vijfdejaars studenten
kwam daardoor een einde. Niettegenstaande dit kon toch aan alle aanvragen ge-
durende het vacantieseizoen worden voldaan, wat toe te schrijven is aan het
groote aantal beschikbare vervangers, die nog geen mogelijkheid zagen zich defi-
nitief te vestigen.

Op een desbetreffend verzoek van den Minister van Binnenlandsche Zaken en
Landbouw wees het Hoofdbestuur collega Kirch aan als vertegenwoordiger onzer
Maatschappij in de commissie ter bestudeering van het besmettelijk verwerpen.

Als verdere vertegenwoordigingen mogen genoemd worden het bijwonen van
de Ylaamsche Wetenschappelijke Congressen te Leuven door ondergeteekende
en van het Congres voor Openbare Gezondheidsregeling te Middelburg door den
Voorzitter. Verder woonden Voorzitter en Secretaris nog voordrachten bij van
Dr. van der Laan over vischkennis en vischkeuring op uitnoodiging van de com-
missie van beheer van het Jubileumfonds, dat deze cursussen organiseerde.

Voor zoover bekend, vond in de afdeelingen een vrij opgewekt vereenigingsleven
plaats. Tc betreuren is het, dat niet alle afdeeüngssecretarissen het goede voorbeeld
van sommigen hunner volgen, om van iedere afdeelingsvergadcring een kort ver-
slag in het Tijdschrift te plaatsen, waardoor de groote massa onzer leden kennis
kan nemen van wat er in andere afdeelingen, dan degene waartoe zij zelf behooren,
omgaat.

In het verslagjaar zijn ons door den dood ontvallen onze medeleden J. B. Bloe-
mendal te Koedoes, R. Bosscher te Veendam, J. Breedveld te Amsterdam,
A. de Jong te Nijmegen, J. de Jongh te Nijmegen, G. A. de Raadt te Harde-
garijp, Prof. Dr. H. Remmelts te \'s-Gravenhage, W. S. Stüven te Amsterdam en
F. B. Venema te Middelstum.

De herinnering vol waardeering aan deze persoonlijkheden leeft ook in de kringen
■onzer Maatschappij voort.

Het jaarverslag van den Veterinair Hoofdinspecteur over de uitvoering der vleesch-
keuringswet over bet jaar 1929.

Ongeveer half October verscheen bovengenoemd jaarverslag. Het volgende is
er aan ontleend.

Allereerst worden de wijzigingen in de ambtsgebieden van eenige Veterinair
Inspecteurs gememoreerd. Naast Amsterdam en Rotterdam werden met ingang
van 25 Juli 1929 als eerste kantoor voor de invoerkeuring van vleeschwaren aan-
gewezen de gemeenten Maastricht, Groningen, Winterswijk en Oldenzaal.

Onder de rubriek werkzaamheden wordt melding gemaakt van het arrest van den
lloogen Raad van 18 Maart 1929, waarbij is beslist dat de termijn van 5 jaar,
bedoeld in art. 47 der vleeschkeuringswet, begon te loopen op 24 Sept. 1928, toen
het K.B. van 10 Juni 1926 in werking trad. Deze beslissing had eenigen invloed op
de werkzaamheden der inspecteurs. Vooral werd veel aandacht besteed aan de
half-ambtelijke diensten op het platteland. Als gevolg van dit verscherpt toezicht
zouden, meldt één der inspecteurs, minder berichten binnen gekomen zijn dat de
keuring niet overeenkomstig de wettelijke voorschriften had plaats gevonden.

Bijzondere aandacht werd geschonken aan het onderzoek van uit andere ge-
meenten ingevoerd vleesch ten behoeve van de vleeschwarenfabrieken. De Hoofd-
inspecteur vermeldt, hoe nog steeds enkele gemeentebesturen en keuringsvee-
artsen van meening zijn, dat bepaalde afwijkingen bij de naleving van de wettelijke
bepalingen door hun voorloopig wel kunnen worden toegestaan in afwachting
van het ingrijpen, der Inspectie zoodra een en ander bij controle aan het licht
zou komen. In een schrijven aan de keuringsveeartsen in zijn district wijst de
inspecteur te Sittard er nog eens op, dat de uitvoering der Vleeschkeuringswet
in handen is gelegd van de gemeenten, wat wil zeggen, dat de gemeentelijke diensten
voor de goede uitvoering hebben zorg te dragen en hunnerzijds toezicht dient te
worden uitgeoefend op de naleving der voorschriften, zij eventueel maatregelen
behooren te nemen tegen overtreders.

Over de destriutie van vee en vleesch worden interessante mededeelingen gedaan.
In verband met het leit dat de termijn bedoeld in art. 61 van het K.B. van 5 Juni
1920 op i Juni 1932 zal zijn verstreken en daarna dus in alle gemeenten het afge-
keurde vee en vleesch door clestructoren moet worden onbruikbaar gemaakt,
kan men, aan de hand van een kaartje, zien hoe het met de destructie in 1929
over ons geheele land stond. De provincies Zeeland, Noordbrabant en Limburg,
alsmede het grootste gedeelte van de Veluwe, en Drenthe blijken nog het begraven
toe te passen, terwijl de meeste gemeenten in Z.-Ho\'land, Utrecht en N.-Holland,
waar dit ook geschiedt, zich bereid hebben verklaard een overeenkomst met de
N.T.F. al\' te sluiten. Behalve te Bergum, bestaan nog te Amsterdam, Utrecht en
Winterswijk gemeentelijke diermeel-destructoren ; de keuringskringen Midwoud
en Barsingerhorn beschikken eveneens over zoo\'n inrichting, terwijl in den kring
Geldermalsen plannen bestaan eveneens een destructor te bouwen. In de gemeente
Rotterdam wordt het afgekeurde vleesch onbruikbaar gemaakt onder overheids-
toezicht in een particulieren diermeeldestructor.

Gememoreerd wordt de poging van landbouworganisaties om in de zuidelijke
provincies van ons land coöperatief een eigen destructor te stichten. Deze organi-
saties zijn n.1. van meening dat zij, door de destructie zelf ter hand te nemen, de
belangen van de veehouders-materiaalleveranciers, beter zouden kunnen behartigen.

Dat de hoeveelheid te destrueeren materiaal niet onaanzienlijk is, blijkt uit
de berekening, welke gebaseerd is op de veetelling van 1921 en op de ervaring met
de bestaande destructoren verkregen. Volgens deze berekening zou er jaarlijks een
17 tot 18 millioen K G. afgekeurd vleesch zijn te vernietigen. Uit dezen afval zou,
mits ze op de meest doelmatige wijze wordt verwerkt, v oor ongeveer / 1.400.000.—
aan nuttige producten zijn te produceeren.

Door de N.T.F. is reeds verwerkt in: 1926: 912.829 K.G. afgekeurd vleesch ;
in 1927 : 2.208.198 K.G. ; in 1928 : 3.253.828 K.G. ; in 1929 : 4.621.481 KG.

Naar de Inspecteur te Leeuwarden mededeelt, zijn in 1929 een 125-tal monsters
genomen van de eindproducten diermeel en vet en van het gesteriliseerde schrob-
water en spoelwater van den destructor te Bergum. Al deze monsters bleken
steeds vrij van pathogene kiemen te zijn, ook in die gevallen, dat zoogenaamd
„miltvuurmateriaal" was verwerkt. Alleen uit de provincie Friesland zijn een
19.470 cadavers vernietigd. Hieronder waren niet minder dan 10.336 nuchtere
kalveren, 1875 runderen, 1495 kalveren, 267 paarden, 1264 varkens, 2348 schapen.
Dat bij begraven een groote bodemverontreiniging plaats vindt, valt niet te ont-
kennen. Op een totaal van b.v. 1919 dieren, welke wegens bepaalde infectie- of
parasitaire ziekten moesten worden afgekeurd, waren slechts 45 gestorven aan
miltvuur, mond-klauwzeer, kwaden droes, dus besmettelijke veeziekten in den zin
der Veewet. Van de overige zijn ongeveer 1860 stuks gestorven aan besmettelijke-
of parasitaire ziekten, als houtvuur, besmettelijke kalverziekten, varkensziekten,
distomatosis, enz. Door de bewerking in den destructor van dit materiaal worden
dus uitnemende diensten bewezen aan de bestrijding van de genoemde veeziekten.
Vooral voor de z.g. bodemziekten als boutvuur, maligne oedeem, enz. is dit van
veel belang.

Door de in gebruikneming van de overlaadplaats te Nijverdal besloten vele
gemeenten uit den Gelderschen Achterhoek tot aansluiting bij de N.T.F. Alleen
Winterswijk met enkele omliggende gemeenten zonderden zich af. Naar de dire<
teur van het abattoir te Winterswijk mededeelde, blijkt het aantal gestorven dieren
door het ingebruiknemen van den destructor aldaar met meer dan de helft te zijn
toegenomen. Als oorzaak wordt opgegeven, dat van de huiden 85% van de waarde
wordt terugbetaald. Daar de in gebruik zijnde destructor niet voldoende capaci-
teit bezit om alle cadavers, ook uit de omgeving, te verwerken, besloot de raad van
Winterswijk tot den bouw van een geheel nieuwe inrichting.

In een vijftal bijlagen vinden wij verder nog enkele grafische voorstellingen van
het gedestrueerde materiaal door den destructor te Bergum. In de eerste bijlage,
waarin is aangegeven de hoeveelheid gedestrueerd materiaal in K.G., over de ver-
schillende maanden der jaren 1926 tot en met 1929, blijkt dat vooral steeds in het
voorjaar, in de maanden Febr. Mei een groote stijging van den aanvoer valt waar-
tenemen, wat zeer zeker verband zal houden met het grooter aantal verlossingen,
enz. in dien tijd. Een abnormale stijging is op te merken in de maanden Sept.-
Oct. 1928. Uit de 2e bijlage, waarin het aantal gedestrueerde runderen wordt aan-
gegeven, blijkt, dat juist in dien tijd het mond- en klauwzeer zeer veel slachtoffers
vergde en deze stijging moet worden toegeschreven aan het heerschen van deze
ziekte.

Bijlage C. toont ons dat in het najaar van 1927 en in het voorjaar van 1928
abnormaal veel afgekeurde schapen den destructor bereikten, hetgeen aan het
voorkomen van distomatosis kan worden toegeschreven.

Uit bijlage D. blijkt dat elk jaar meer nuchtere kalveren worden ingeleverd en
dat de verhouding van de aantallen maandelijks gedestrueerde nuchtere kalveren
over de jaren 1927, 1928 en 1929 nagenoeg constant is.

Bijlage E. geeft een grafische voorstelling van het aantal gedestrueerde biggen.
Hierbij ziet men geen overeenstemming tusschen de curven, wat zijn oorzaak
vindt in het feit, dat biggen, jonger dan 30 dagen, zonder meer kunnen worden
vernietigd.

Tenslotte heeft de N.T.F., aan de hand van de veetelling 1921, vastgesteld, het
aantal slachtdieren per landbouwgebied en daaruit, via slachtgewicht en afkeu-
ringspercentage, de hoeveelheid te destrueeren materiaal berekend per landbouw-
gebied. Naar de aldus verkregen getallen zijn de landbouwgebieden ingedeeld in
13 klassen. Op een kaart zijn de klassen met een kleur aangegeven en krijgt men
in één opslag een indruk van de te destrueeren hoeveelheden materiaal per land-
bouwgebied.

Omtrent de keuringsslaten worden geen opmerkingen gemaakt, daar nieuwe
staten werden ontworpen en deze in 1930 voor het eerst gebruikt zullen worden.
Een uitvoerige bespreking der nieuwe staten kan in het volgende verslag tegemoet
worden gezien. I)e Hoofdinspecteur wijst er op, dat meer uniformiteit moet wor-
den gebracht in de vermelding der redenen van afkeuring der slachtdieren.

Over de vrijbank wordt niets nieuws vermeld. In enkele dorpen wil, blijkens het
verslag, de vrijbankverkoop nog steeds niet vlotten.

Het aantal z.g. echte huisslachtingen, bedroeg 220.305 varkens, 2126 schapen en
2112 geiten.

Vrijbankverkoop vond plaats van 4996 runderen. 3291 nuchtere kalveren, 408
vette kalveren, 717 graskalveren. 989 eenhoevige dieren, 2594 varkens, 2232
schapen en 373 geiten.

Gesteriliseerd werden 1342 runderen, 11 nuchtere kalveren, 27 vette kalveren,
64 graskalveren, 10 eenhoevige dieren, 1483 varkens en 4 schapen ; afgekoeld
318J rund, 5 vette kalveren en 52 graskalveren, gezouten 25 j rund en 5 graskalveren

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 6138 (5561) runderen, 1708
(1168) nuchtere kalveren, 751 (597) vette kalveren, 853 (625) graskalveren, 1585
(1159) éénhoevige dieren, 3345 (2845) varkens, 1029 (892) schapen en 118 (108)
geiten. De cijfers tusschen haakjes geplaatst, geven aan het aantal dieren dat na
dit onderzoek in consumptie is gebracht.

Tuberculose kwam voor bij 90.104 runderen, 228 nuchtere kalveren, 465 vette
kalveren. 992 graskalveren, 75 éénhoevige dieren, 66.828 varkens, 51 schapen en
46 geiten.

Het percentage per district varieerde bij runderen van 2.7% tot 35.11%, bij
varkens van 1. 73% tot 15.06%.

Van meer belang dan het vermelden op de kwartaalstatcn van de gevallen van
open tuberculose wordt geacht dat de keuringsveeartsen bij bevinding van open
tuberculose onmiddellijk den eigenaar van het betreffende dier waarschuwen.
Door overreding tracht de inspectie hier het gewenschte te bereiken.

De Inspecteur te Amsterdam deelt o.a. mede, dat van 2 tweelingskalveren,
welke enkele dagen na de geboorte waren geslacht, er één in tamelijk ernstige
mate was aangetast door tuberculose, terwijl bij het andere, niettegenstaande een
zeer nauwkeurig onderzoek, geen enkele op tuberculose duidende afwijking werd
aangetroffen. Ook vermeldt laatstgenoemde Inspecteur, dat te Amsterdam bij
het tuberculeus bevinden van een vleeschlymphklier steeds overgegaan wordt tot het
uitbeenen van het betreffende vierendeel, waarbij herhaaldelijk verborgen gevallen van
beentuberculose werden aangetroffen.

Na de tuberculose wordt de echinococcosis behandeld. Het aantal gevallen van
echinococcosis was bij runderen 11.600, nuchtere kalveren 5, vette kalveren 3,
graskalveren 51, éénhoevige dieren 3352, varkens 6403, schapen 1222 en geiten
219. Omtrent de percentages in de verschillende districten wordt het volgende

medegedeeld. Merkwaardig is het dat, met betrekking tot paarden, varkens en
sehapen de percentages echinococcosis voor de provincie Drenthe ongeveer het
dubbele zijn van die van de provincie Groningen. Wat de paarden betreft, zou dit te
verklaren zijn door het contact dat tusschen hond en paard over het algemeen
in Drenthe inniger is dan in Groningen, terwijl ook de schapen steeds z.g. heide-
schapen zijn, die onder hoede van een scheper met hond op de heidevelden worden
rondgeleid.

In het district Amsterdam evenals in het district Sittard, ging het percentage
bij de varkens, zonder dat daarvoor een bepaalde reden is op te geven, terug van
0.23 op 0.09. Verder zou door aanvoer van een groot aantal slachtpaarden uit
Duitschland, waarbij echinococcose veel minder voorkomt dan bij inlandsclu-
paarden, het percentage van Amsterdam speciaal, veel lager zijn (4.4) dan voor de
rei-t van N.-Holland (13.2).

Paarden uit België en Engeland blijken daarentegen juist dikwijls echinococcus-
blazen te herbergen, zooals vooral bij slachting te Bergen op Zoom en Breda bleek
Aan de echinococcose in Friesland worden verder nog enkele beschouwingen
gewijd. Uit een staat, waarin de percentages voor de verschillende slachtdieren
zijn weergegeven, blijkt weer dat bij alle dieren, behalve paarden, het percentagi
weer is afgenomen. Naar de meening van den Inspecteur te Leeuwarden blijft de
destructor te Bergum zijn belangrijke rol in deze bestrijding vervullen.

Een overzicht van het constateeren der blazen in de verschillende gemeenten
in de provincie Friesland en Terschelling wordt in een volgende staat weergegeven
Wij zien hieruit dat in de tot nog toe steeds een ongunstig beeld gevende ge-
meenten Achtkarspelen, Dantumadeel, Kollumerland, Smallingerland en Tietjerk-
steradeel ook een teruggang is waar te nemen.

Onder de rubriek vleeschvergi/tigingen vinden wij weer enkele van deze uitvoerig
medegedeeld.

Allereerst waren in Hilversum onder een zestal gezinnen plotseling ziektege-
vallen opgetreden, welke zouden zijn veroorzaakt door het eten van gebakken
biefstuk. Slechts 2 pond achtervoetvleesch was nog bij den slager aanwezig :
daarin werden Enteritidis Gartner-bacillen aangetoond. Spiersapagglutinatie was
niet mogelijk. Het vleesch was afkomstig van een uit Geldermalsen ingevoerd ge-
slacht rund. Verdere nasporingen omtrent de koe hadden geen succes.

Te Harlingen werden 2 personen ziek na het eten van worst. Uit deze worst
konden paratyphusbacillen gekweekt worden. Verder onderzoek had geen resultaat.

Eveneens kwamen te Uden ziektegevallen voor. Hier was het vleesch afkomstig
van een rund met retentio secundinarum, zwelling van vulva en omgeving. Sectie
leverde op : putriede endometritis, locale peritonitis. Bact. vleeschonderzoek wa^
negatief. Het dier was op de vrijbank verkocht. Uit een stuk gerookt vleesch
van deze koe werden inagglutinabele paratyphusbacillen gekweekt.

Verder kwam een vleeschvergiftiging voor te Groningen, na het eten van lever
van een veulen. Bedoeld veulen was verdronken, en afgeslacht in de noodslacht-
plaats te Usquert. Bact. vleeschonderzoek was negatief geweest en het dier was
verkocht op de vrijbank. l)e lever was, vóórdat de keuringsveearts uitspraak had
gedaan, reeds door den slager verkocht. Hierin werden paratyphus B.-bacillen in
reincultuur aangetroffen.

Noodslachtplaatsen en openbare slachthuizen. In een aparte bijlage van ongeveer
40 bladzijden vindt men een opsomming van alle keuringsdiensten, met aanduiding
van het gebezigde stempelmerk, hoofd van dienst, het al of niet praktijk uitoefenen
van het hoofd van dienst, het aantal keuringsveeartsen — niet hoofd van dienst,
het aantal hulpkeurmeesters, en het aanwezig zijn van een noodslachtplaats of
abattoir.

Uit deze lijst blijkt, dat er thans (einde 1929) reeds een 72 openbare slacht-
huizen in ons land zijn. Tegenover andere landen maakt ons land dus geen slecht
iiguur. In het verslagjaar werden geopend de openbare slachthuizen te Boxtel,
Heerlen, Zeist, Soest, Renkum, Deventer, Beverwijk en Hillegom.

Evenals in vroegere jaarverslagen worden weer een groot aantal gevallen ver-
meld, waarbij de levende keuring eenige aanwijzigingen gaf voor een nader onder-
zoek bij de geslachte keuring.

Onder de rubriek processen-verbaal wordt afgedrukt een schrijven van den In-
specteur aan de Heeren Keuringsveeartsen, Hoofden van Dienst in het district
Friesland, waarin er op wordt gewezen, dat dikwijls opgemaakte processen-verbaal
niet tot een veroordeeling leiden, omdat de betreffende verbalen onjuist of onv ol-
ledig zijn en niet de vereischte aanwijzingen inhouden. In verband hiermede wor-
den door den betrokken Inspecteur een aantal aanwijzingen gegeven, hoe in geval
van overtreding van bepaalde artikels van de vleeschkeuringswet moet worden
gehandeld en aan welke eischen een proces-verbaal over dat punt moet voldoen.

Vermeld wordt verder, dat de lijst van de opgemaakte processen-verbaal met
de betreffende rechterlijke uitspraken niet volledig is, omdat vele overtredingen
door transacties worden afgedaan. Bovendien was het niet altijd mogelijk van de
betrokken Ambtenaren Openb. Ministerie de gewensehte inlichtingen omtrent
uitspraak te verkrijgen.

Omtrent de invoerkeuring van vleesch wordt medegedeeld, dat werd ingevoerd
bevroren vleesch en vet en organen een 7.598.084 K.G. rundvleesch, 15.496 K G.
schapenvleesch, 927.841 K.G. bevroren vet en 80.741 K.G. organen. Argentinië
en Uruguay vormen hiervan het grootste kwantum.

Versch vleesch en vet werd ingevoerd tot een totaal van 190.595 K.G. rund-
vleesch, 857.583 K.G. paardenvleesch en 2.316.765 K.G. vet.

Op de eerste kantoren Assen en Vlissingen was niets ter keuring aangeboden,
zoodat intrekking van deze eerste kantoren wordt overwogen.

Blijkens een bijgevoegde staat neemt de invoer van bevroren vleesch b.v. van
1923- 1929 af van 10.140.864 K.G. op 6.440.853 K.G. voor Argentijnsch vleesch.
Daarentegen is de invoer van versch rundvleesch stijgende, evenals die van paar-
devleesch.

Onder de invoerkeuring van vleeschwaren wordt allereerst medegedeeld, dat
naast Amsterdam en Rotterdam als eerste kantoren voor de invoerkeuring van
vleeschwaren werden aangesteld Maastricht, Groningen, Oldenzaal en Winterswijk.
Tot de landen, waaruit de invoer van vleeschwaren is toegelaten behooren, naast
Argentinië, België, Brazilië, Denemarken, Duitschland, Frankrijk, Nieuw-Zeeland,
Zuid-Afrika, Uruguay en de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, ook nog
Zwitserland, Hongarije, Tsjecho-Slovakije en Italië.

Ingevoerd werden 7974 K.G. gezouten en gerookte ham, 93 K.G. gerookte
ham, 27 K.G. gezouten, gerookte en gekookte ham, 257.307 K.G. corned beef,
484.262 K.G. rundvleesch in blik, 3680 K.G. varkensvleesch in blik, 27.002 K.G
worst, 101.074 K.G. gezouten paardevleesch, 80 K.G, gezouten spek, 246 K.G.
gezouten en gerookt spek, 191.557 K.G. gezouten varkensvleesch, 28.273 K.G.
gezouten rundvleesch, enz.

Uit de staat van de gemeentelijke keuringsdiensten blijkt, dat de gemeenten
voor de uitvoering van de vleeschkeuringswet zich hebben vereenigd tot 390
keuringsdiensten. Het aantal keuringsveeartsen, hoofden van dienst is kleiner,
n.1. 310, omdat sommige dezer keuringsveeartsen hoofd zijn van meer dan één
keuringsgebied. Van deze 310 hoofden van dienst is het aan 69 verboden veeartsenij-
kundige praktijk uit te oefenen (in 1923 nog slechts aan 48). Verder zijn er nog een
dertigtal keuringsveeartsen, die geen praktijk mogen uitoefenen, zoodat het aantal
keuringsveeartsen — uitsluitend ambtenaar 99 bedraagt.

Aan de gezamenlijke vleeschkeuringsdiensten zijn verbonden 289 hulpkeur-
meesters van vee en vleesch.

Het verslag besluit verder met de vermelding van gedurende 1929 plaats gehad
hebbende wijzigingen in de leiding van verschillende diensten.

Allereerst zijn alle slacht- en keurloonen en koelhuisrechten samengevat in een
uniform recht per K.G. slachtgewicht voor alle slachtdieren n.1. 4 cent per K.G.
Het verschuldigde wordt dus niet voldaan vóórdat men met slachten, enz. begint,

maar nadat het dier geslacht en gewogen is. Deze weging geschiedt met een geheel
nieuw toestel, „econoom", fabrikaat v. Vught\'s weegwerktuigenfabriek te Haarlem.
Met dit toestel is fraude uitgesloten. Het bestaat uit een hefboomsysteem, waarbij
het gewicht automatisch vooruitschuift tot evenwicht is bereikt. Dan slaat het
vast en wordt het gewicht in cijfers aangegeven. De wijzers blijven staan tot het
gewicht op het kaartje is afgedrukt. De inrichting telt bovendien de wegingen op.
Het kaartje heeft 2 coupons, waarop ook het gewicht wordt afgedrukt. Coupons
en stok van het kaartje hebben dezelfde volgnummers. De slager krijgt een coupon,
de andere gaat naar de administratie, terwijl de stok de directie krijgt. Op zijn
coupon betaalt de slager nu het slachtrecht. Zijn geslacht dier hangt in het hang-
lokaal, echter geblokkeerd. Eerst op vertoon van de kwitantie van betaling wordt
het dier vrijgegeven en krijgt dus de slager de vrije beschikking over zijn dier.

Een tweede nieuwigheid is het onder lagen druk opzuigen van het bloed der slacht-
dieren. Na bedwelming wordt een rond, hol steekmes gebruikt (fabrikaat Paul
Dick). Dit mes wordt in een hoofdslagader gestoken, terwijl het tevens door mid-
del van een gummislang verbonden is met de zuigpomp. Een glazen gedeelte in de
gummislang laat het voorbijstroomen van het bloed zien. Het bloed wordt opge-
vangen in een vat, met melkemmermodel en kan daarin tevens electrisch geroerd
worden.

De electromotor met zuigpomp is in de runderhal verplaatsbaar, in de varkenshal
is ze vast opgesteld en heeft men een pomp met verschillende slangen. De emmers
worden genummerd, zoodat het bloed van elk dier afzonderlijk bewaard blijft.

De slagers hebben een coöperatie gevormd, welke de volgende werkzaamheden
zal laten verrichten : het slachten van alle vee, het verwerken der afvalproducten,
het verzamelen der chemische organen, het smelten van technisch vet, het opbergen
van het vleesch in het koelhuis en het vervoer van het vleesch naar de slagers in
de stad.

Zoowel \'s Hertogenbosch als Waalwijk hebben besloten een overeenkomst aan
te gaan met den Noord-Brabantschen Christelijken Boerenbond betreffende de
onbruikbaar making van afgekeurd vee en vleesch.

Blijkens het „voorloopig verslag" hebben verschillende leden der Tweede Kamer
de aandacht gevestigd op de moeilijkheden, waarin de N.T.F. heden verkeert,
vooral wat betreft haar nieuwe fabriek te Woerden. Zij spraken de vrees uit dat
zonder financieele hulp deze inrichting zich niet zou kunnen handhaven, waardoor
vele gemeenten in groote moeilijkheden zouden komen. Gezien het algemeen be-
lang dat bij een goede onbruikbaarmaking van afgekeurd vee en vleesch is betrok-
ken, achten zij het verleenen van steun ten zeerste gewenscht. Andere leden waren
van mcening, dat, zoo men de N.T.F. steunde, men ook andere dergelijke inrich-
tingen (Barsingerhorn enz.) moest steunen.

Eveneens heeft de opening plaats gevonden van het gemeente slachthuis te
Bergen (N.-H.). In overleg met de gemeente Alkmaar wordt de directie gevoerd
door den directeur van het slachthuis te Alkmaar, terwijl een keurmeester der
gemeente Alkmaar de keuringen verricht.

Uit talrijke andere gemeenten komen berichten over het stichten van een ge-
meentelijk slachthuis.

Zoo hebben een 20-tal slagers te Hoogeveen zich tot het gemeentebestuur gewend
met het verzoek niet te willen overgaan tot den voorgenomen bouw van een ge-
meentelijk abattoir.

Niettegenstaande nieuwe bezwaren tegen de stichting van een nieuw abattoir
met veemarktin den Kralingschen polder te Rotterdam, is het voorstel van B.enW.
met bijna algemeenè stemmen tenslotte aangenomen.

In een raadsvergadering der gemeente Assen heeft de betrokken wethouder
op een vraag van één der raadsleden medegedeeld, dat de abattoirbouw in een zoo-
danig stadium is, dat Gedep. Staten er geen bezwaar meer tegen hebben. De aan-
besteding zal plaats vinden in Januari a.s. zoodat men vermoedelijk in Juli 1932
de nieuwe inrichting zal kunnen openen.

Bij de behandeling van de begrooting in den gemeenteraad te Vlissingen deelde
de voorzitter naar aanleiding van eenige vragen van enkele raadsleden mede,
lat voor het abattoir de bouwaanvrage en die voor de hinderwet is binnenge-
komen.

Mag volgens art. 8 der Vleeschkeuringswet bij invoer van reeds elders gekeurd
vleesch, indien dat mogelijk is, gekeurd worden of mag alleen een onderzoek op
bederf plaats vinden?

Te Haarlem heeft zich kortgeleden het volgende afgespeeld. Een Haarlemsche
grossier had aan het openbaar slachthuis te Hillegom 3 runderen geslacht. Bij de
levende keuring was onvoorwaardelijk vergunning tot slachten gegeven. Na slach-
ting werden zij door den keuringsveearts te Hillegom goedgekeurd en van de ver-
eischte goedkeuringsmerken voorzien. Den volgenden dag werden deze 3 geslachte
en goedgekeurde runderen te Haarlem ter onderzoek aangeboden in het daarvoor
bestemde ketirlokaal. Bij twee dezer dieren waren de nieren nog vast verbonden
en werden geen afwijkingen volgens art. 8 der vleeschkeuringswet of pathologische
processen waargenomen, zoodat ze werden goedgekeurd. Bij het derde dier ont-
braken de nieren, evenals borst- en buikvlies, werden verder geen afwijkingen
gevonden, zoodat ook dit dier van het Haarlemsche goedkeuringsmerk werd
voorzien. Bij inspectie van den wagen, waarmee deze 3 runderen waren vervoerd
geworden, vond men 2 nieren, welke volgens mededeeling van den aanvoerder,
behoorden bij de laatste koe, wat bij nader passen inderdaad bleek. In deze beide
nieren konden nu talrijke miliaire tuberculeuze haardjes worden opgemerkt.

Na mededeeling van dit geval aan den betrokken Inspecteur werd het reeds
goedgekeurde rund voorwaardelijk goedgekeurd ter sterilisatie. De eigenaar wei
gerde echter te laten steriliseeren, wijl deze beslissing hem voorkwam te zijn in
strijd met de wet, tenzij schadeloosstelling werd gegeven. De grossier wendde zich
nu tot zijn organisatie, den Ned. Grossiersbond voor den Vleeschhandel en de lei-
ding van dien bond meende eveneens, dat de aanvoerder zijn goedgekeurde koe
terug moest hebben, of anders schadeloosstelling. De gemeente Haarlem was daar-
toe niet te vinden, waarop de bovengenoemde grossier de gemeente in kortgeding
liet dagvaarden tot teruggave van de koe of een schadevergoeding van / 220. -.

Men wil dus uitgemaakt zien of de keuringsdiensten bij invoer het recht hebben
te keuren of dat de bevoegdheid niet verder gaat dan een onderzoek op z.g. bederf.
Er zal dus een beslissing moeten vallen over den uitleg van art. 8 der wet. Terwijl
de meeste keuringsdiensten bij invoer uitsluitend op bederf keuren, zijn er ook
diensten, die bij invoer opnieuw keuren en daarbij zoo noodig een andere maatstaf
aanleggen dan de keuringsdienst in de gemeente van herkomst. Amsterdam is
hiervan wel het bekendste voorbeeld bij invoer van levers met distomatosis. Men
legt art. 8 dan zoodanig uit, dat men het in dit artikel genoemde „volgens de be-
palingen dezer wet" aldus opvat, dat vleesch dat gekeurd is, terwijl daarbij niet
alle voorschriften in acht genomen zijn, niet volgens de bepalingen der wet gekeurd
geacht moet worden.

Op Vrijdag, 17 Oct. j.l. heeft de President der rechtbank te Haarlem in kort
geding uitspraak gedaan en zich onbevoegd verklaard van de vordering kennis
te nemen. Over de beweegredenen, die tot deze uitspraak geleid hebben, wordt
in het vonnis medegedeeld, dat men de zaak niet zoodanig spoedeischend acht,
dat een onmiddellijke voorziening bij voorraad noodzakelijk is. Be!angrijk is m i.
de onderstaande motiveering n.1. bij afweging der belangen van partijen tegen
elkaar achtte de rechtbank het belang der gemeente Haarlem, om te voorkomen
dat vleesch van eene tuberculeuze koe aan hare inwoners wordt afgeleverd, grooier
dan het belang van eischer om het vleesch van de koe terug te mogen ontvangen.

Een beslissing is derhalve nog niet gevallen. Met veel belangstelling zullen wij
het verloop van deze zaak volgen.

Op Dinsdag, 28 Oct. j.1. heeft de opening plaats gehad van h«t nieuwe abattoir
te Breda. Het Zuiden van ons land is hiermede een inrichting rijk geworden, die
in alle opzichten aan de tegenwoordige eischen van hygiene beantwoordt. Naar
men mij mededeelde, is dit abattoir van allerlei nieuwigheden voorzien, zoodat
een bezoek aan deze moderne inrichting ten zeerste is aan te bevelen. De totale
bouwkosten hebben ruim 6 ton bedragen. de Graaf.

Voor de Inaugurale Rede van Prof. Dr Berger was zeer veel belangstelling.
Aanwezig waren, behalve Rertor Magnificus, professoren, lectoren, delegaties
der studentenvereenigingen der Utrechtsche Universiteit, de oud-minister van
Binnenl. Zaken en Landbouw, Mr. Kan, leden der Staten-Generaal, de inspecteur
van het landbouwonderwijs Mr. Wintermans, de directeur van de Volksgezond-
heid Mr. Lietaert Peerbolte, de voorzitter der gezondheidsraad Dr. Josephus
Jitta, de directeur van het rijks-serologisch instituut Prof. Dr. Aldershof, verder
tal van hoofdambtenaren en ambtenaren behoorende tot de door spreker geleide
diensten, vertegenwoordigers van diergeneeskundige vereenigingen, vereenigingen
op het gebied van landbouw, veeteelt, handel van vee en vleesch en vele parti-
culieren.

Wegens gebrek aan plaatsruimte moeten wij het opnemen der rede tot een vol-
gende aflevering uitstellen. 9 Augustus 1930.

Tot opvolger van Prof. Jakob, aan de Universiteit te Utrecht is bij Kon. Besluit
van 14 November, tot gewoon hoogleeraar benoemd: Dr. A. Klarenbeek.

Prof. Dr. A. Klarenbeek, zal zijn Inaugureele Rede uitspreken uitspreken
op Maandag 8 Dec. des namiddags te 2 uur in de aula der Universiteit.

Evenals andere jaren zal medio December de postkwitantie voor contributie
van 1931 worden verzonden. Ook nu weer zullen geen abonnementen worden be-
steld voor het aantal groepen bekend is; voor den goeden gang van zaken is nood-
zakelijk, dat de contributicgelden uiterlijk 20 December geïnd zijn. Er bestaat
beperkte gelegenheid tot opgave voor nieuwe lezers ; bedanken voor het nieuwe
leesjaar moet geschieden vóór 15 December. Do finantiën laten vermoedelijk toe,
dat meer abonnementen van enkele maandbladen kunnen worden besteld, waar-
door de circulatie daarvan wordt bespoedigd. Klarenbeek,

De Sixteenth „Report of the director of veterinary services and animal industry"

van Zuidafrika, is verschenen. Het is een lijvig boekdeel van bij de 600 bladzijden,
wel verzorgd en met veel fraaie afbeeldingen, zooals wij dat van het instituut te
Onderstepoort (Pretoria) gewoon zijn. De voor onze lezers belangrijke hoofdstuk-
ken zullen in het tijdschrift worden gerefereerd.

Wij geven hier de titels en schrijvers van de verschillende artikelen : De Kock:
Chronic anaplasmosis and Gonderiosis in small ruminants after splenectomy;
Parkin and Hornby : Immunity in bovine trypanosomiasis; Parkin: Bovine
trypanosomiasis; Antimony therapy in equine trypanosomiasis (Tryp. Bruceï).
Robinson : Serological diagnosis of Trypanosoma congolense-infection ; Neitz and
Canham : Spirochaetal woundinfection of pigs.

Du Toit and Alexander : Immunisation of horses against horsesickness with
formalined virus.

Robinson: The bacteria of the clostridium botulinum C and D types; Mar-
tinaglia : Myeobacterium tuberculosis from the giraffe; M. tuberculosis from

the Koodoo and the Duiker; Bekker : Addition of glycerine as a preservative
for anthrax-spore-vaccine.

Bedford : New genera and species of mallophaga from Southafrican hosts;
Münnig: Bionomics of the freeliving stages of Trichostrongylus spp. and
other parasitic nematodes; Mönnig: Preservation of engorged femal ticks; Le
Roux: A Spirurid (Streptopharagus geosciuri sp. nov.) from the stomach of
the Cape ground squirrel; (the generic position of oxyuris polyoon von Linstow
iyog, in the sub-family Oxyurinae; an acuaria (Ac. Martinagliai sp. nov.)
from a Southafrican weaver (hyphantornis sp.); a new nematode (Rictularia
aethechini sp. nov.), a physaloptera and an acanthocephala from the hedge-
hog (aethechinus frontalis) ; two new helminths from the abomasum of the
bushbuck in Zululand; the lifecyclus of cotylophoron cotylophoium and its
pathogenicity for sheep and caitle. Papert: Tsetse fly-survey of Zululand and
surrounding territories.

Du Toit and Green: Dicalcium phosphate as a source of phosphorus in
nutrition; Malan : The increase of inorganic phosphorus due to hydrolysis in
solutions of blood.

Bekker and Rossouw: Some conditions in sheep in the strandveld of the
Bredasdorp-district; Rossouw: Studies in metabolism X: The effect of bone
meal feeding on the phosphorus partition of the blood of sheep; Malan: Mi-
neral metabolism and blood analysis; Du Ton, Malan and Rossouw: Phospho-
rus in the sheep industry; Malan : The phosphorus partition of blood of some
animals; Oito: Micro-method for the determination of antimony in organic ma-
terial and of its course through the animal body.

Fourie and Ziehn : A case of aleucaemia in the dog; Quinlan : Cystic osteo-
chondroma of the testicle in a stallion.

yuiNi.an. Mark and Roux: Gland-grafting in merino sheep; preliminary ob-
servations on its influence on body-development, woolproduction, progeny,
and senility.

Quin : Geeklikkop (tribulosis) in small stock; Steyn : Pisgoed or pisgras;
Henrici : Mineral and feeding-stuff analysis of grasses, the phosphor-content of
grasses of the eastern Transvaal highveld.

Romyn, Bonsma, C. A. Murray and G. N Murray : Investigations into the
production of bacon.

Rossouw: Isotonicity of sheep blood; Canham : Blood of cattle; Brauns :
The Water-consumption of sheep in a nutrition experiment; Curson and v. d.
Linde: Anatomical studies. No. 14: Anomalies ol a cross-bred ram; Curson:
Accessory spleens in a horse; Tho cases of free Martinism; Dental anomalies
in the ox and horse ;

Wij ontvingen van de firma Richard Sizer Ltd te Hull de afbeelding van een
machine „the Cuber" (volgens de brochure ,,the best for producing all classes of
feed cubes for pigs, sheep and cows and pellets for poultry- and chickfeeding").
In een bijgevoegd artikel van Crowther worden nut en voordeel van die wijze van
voeding beschreven. De voedselmengsels voor de verschillende diersoorten, die
de vereischte bestanddeelen bevatten, worden geperst in kubus- of nootvorm, in
grootte verschillend en berekend naar de diersoort.

De koeken (cakes) van den handel zijn veelal te groot. Het voordeel van de
nieuwe methode zou zijn : „gemakkelijk en zuinig in het gebruik".

De Nederl. Vereeniging voor Microbiologie zal hare wintervergadering houden
op Zaterdag 13 December a.s. in liet Pathologisch Instituut, Biltstraat 166,
te Utrecht.

Dr. A. Vedder : a) De variabiliteit van B. pseudotuberculosis rodentium,
b) Een bacteriofaag van Erysipelas-streptococcen.

Dr. T. Folpmers : Het dooden van micro-organismen in water door chloor-
verbindingen.

Verkort verslag der vergadering van de Vereeniging van Directeuren van Gemeen-
telijke slachthuizen in Nederland, gehouden op Zaterdag 18 October 1930 te Utrecht.

Prof. Van Oijen hield een voordracht met betrekking tot de vraag of in de toe-
komst in daarvoor geschikte gevallen een maatstaf kan worden aangelegd
tot vaststelling van het criterium om vleesch voor de vrijbank te bestemmen.
Hieraan werd vastgeknoopt een demonstratie ter vaststelling van den zuurgraad
bij vleesch. Genoemde Hoogleeraar wees op plaats gehad hebbende onderzoekingen
in bovenbedoelde richting, waarvan het resultaat voor een deel is neergelegd in
de dissertatie van collega Fooij, die ook de genoemde demonstratie verrichtte.

a. dat tijdens het afsterven der dieren de zuurgraad van het vleesch verhoogd
wordt, waardoor een afweermiddel tegen den groei van bacteriën gevormd
wordt ;

b. dat na verloop van 1 a 2 maal 24 uur de maximale zuurgraad van het vleesch
bereikt is, waarna weer daling volgt tengevolge van decompositie van het
eiwit.

De plaats\'gehad hebbende onderzoekingen, zoo betoogde de Hoogleeraar verder,
hebben nu uitgewezen, dat een grens bestaat van den zuurgraad beneden welken
de groei van co\'i- en paratyphusbacillen wèl en waarboven die groei niet plaats
vindt. Voorts is gebleken <lat het vleesch van sommige dieren (noodslachtingen
en zeer zieke dieren) niet het normale verloop van den zuurgraad, vertoont, doch
dat deze daarbij integendeel blijft beneden de bovenbedoelde grens en dat dit
vleesch dus een goeden voedingsbodem voor bacteriën oplevert. De zuurgraad
van dit vleesch blijft n.1, vrijwel gelijk aan die aanwezig onmiddellijk na den dood
en is ongeveer als neutraal aan te merken. Deze verschijnselen zouden dan wellicht
mede kunnen verklaren het feit. dat normaal vleesch langer houdbaar is dan dat
afkomstig van noodslachtingen, enz.

Aan de hand van de meergenoemde proeven betoogde Prof. Van Oijen de
wenschelijkheid om bij wijze van proef in de praktijk den zuurgraad, na te gaan
van het vleesch van alle naar de vrijbank verwezen dieren en in het algemeen
bij die, welke wegens den aard der geconstateerde afwijkingen daartoe aanleiding
geven. Z. H. G. verklaarde het niet onmogelijk te achten, dat sommige groepen
van de thans voor de vrijbank bestemde dieren een normaal verloop van den
zuurgraad zullen blijken te vertoonen, zoodat, werd deze maatstaf in het K. R.
aangelegd, vele dezer dieren voor onvoorwaardelijke goedkeuring in aanmerking
zouden kunnen komen, indien althans geen organoleptisch waarneembare ver-
schijnselen een andere beslissing noodzakelijk maken en het vleesch kiemvrij is.

Onder dankzegging aan Prof. Van Oijen voor het houden der interessante
voordracht en aan collega Fooij voor de bovengenoemde demonstratie, wekte

de Voorzitter de aanwezige leden op den door dien Hoogleeraar aangegeven weg
in te slaan en algemeen onderzoek ter hand te nemen. Te zijner tijd zal dan op
deze aangelegenheid kunnen worden teruggekomen.

Vervolgens kwam ter sprake de beslissing van de Kroon betreffende een plaat-
selijke Verordening a\'s bedoeld in artikel 4, onder 3e, der Hinderwet. In bedoelde
verordening was verboden het hebben enz. van een inrichting tot verwerking van
dierlijk afval (beenderenmalerij) buiten het terrein van het Openbaar Slachthuis,
terwijl een dergelijke inrichting niet op laatstgenoemd terrein door de Gemeente
beschikbaar was gesteld ten behoeve van belanghebbenden. De betrokken ge-
meentelijke Verordening was op grond van laatstgenoemde omstandigheid door
de Kroon in strijd met de Hinderwet verklaard.

Een der leden hield een verhandeling over histologisch onderzoek van worst.
Hij beschreef de wijzen, waarop van de te onderzoeken worst coupes kunnen wor-
den gemaakt en de methoden van kleuren daarvan. Hem was, zoo werd mede-
gedeeld, bij dit onderzoek gebleken, dat hierdoor een meer volledig inzicht betref-
fende de samenstelling van worst kan worden verkregen en met name aanwezig-
heid van verboden bestanddeelen (b.v. geslachtsorganen) kan worden aange-
toond.

Ten slotte had gcdachtenwisseling plaats over de bekende kwestie betreffende
keuring van vleesch bij invoer in een andere Gemeente.

Met ingang van heden is het telefoonnummer van het Instituut voor I\'ara-
sitaire- en Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht (Laboratorium
van Prof. de Blieck), 15428 Directeur,

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gev; 1\'en aan
die op i Oct. nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 3847 (4128) eigenaars, waarvan in Groningen bij
234 (106) eig.; Friesland bij 1649 (1281); Drenthe bij 117 (74); Overijsel bij
281 (71); Gelderland bij 452 (173); Utrecht bij 281 (61); Noordholland bij
562 (1987); Zuidholland bij 230 (34b); Zeeland bij 14 (13); Noordbrabant bij
27 (14); Limburg bij (2) eig.

Scabiès : (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 3 gevallen bij
2 eig. (402 bij 9 eig.), waarvan in Groningen (311 bij 4 eig.); Friesland 3 bij
2 eig. (1) ; Drenthe (60 bij 3 eig.) ; Noordholland (30 bij 1 eig.)

Rotkreupel bij schapen : 38 gevallen bij 6 eig. (738 bij 27 eig.), waarvan in
Groningen 10 bij 3 eig. ; Friesland (343 bij 16 eig.) ; Drenthe (6 bij 2 eig.) ;
Utrecht (77 bij 2 eig.) ; Noordholland 28 bij 3 eig. (88 bij 5 eig.); Zuidhol-
land (12 bij i eig.); Zeeland (212 bij 1 eig.)

Anthrax : 34 gevallen bij 26 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Friesland 17,
waarvan 6 varkens, bij 10 eig.; Drenthe 1; Overijsel 2, waarvan 1 varken,
bij 2 eig. ; Gelderland 3 bij 3 eig.; Utrecht 1 ; Noordholland 1 ; Zuidholland 3
3 ^eig- (0 Noordbrabant 3 bij 3 eig. (2 bij 2 eig.); Limburg 3 bij 2 eig. (1).

Untersuchungen über die Aetiologie der Mondblindheit. Berrar und Manninger,
Arch. f. Tierk. Bd. 59. H. 2. 1929.

De aetiologie der maanblindheid, een oogaandoening welke slechts in bepaalde
streken heerschend voorkomt, is nog steeds zeer onvoldoende bekend. De oudste
en meest verbreide meening is dat een infectie hier in het spel is. De onderzoekingen
hebben echter niet steeds hetzelfde resultaat opgeleverd en de verkregen uitkom-
sten spreken elkaar nog al eens tegen. Verschillende microorganismen zijn dan ook
in den loop der tijden wel als oorzaak genoemd. Berrar en Manninger nu hebben
opnieuw getracht hierin wat opheldering te brengen. Zij puncteerden na vooraf-
gaande anaesthesie de voorste oogkamer en éénmaal bovendien het glasvocht
bij negen aan maanblindheid lijdende paarden. Het punctaat werd bacteriologisch
onderzocht ; tevens werd een kleine hoeveelheid ervan in gezonde oogen van
paard en konijn gebracht. In het cxsudaat der voorste oogkamer konden noch
microscopisch, noch cultureel bacteriën worden aangetoond. Een microbieele
oorzaak van het lijden meenen zij dan ook te moeten ontkennen.

Door injectie van wat exsudaat in oogen van gezonde dieren (paard, konijn)
kon in een deel der gevallen, en wel wanneer dit in het begin der acute aanval
uit de oogen was genomen vaak ook nog wel na 8 15 dagen een ziektebeeld
worden opgewekt, dat klinisch groote overeenkomst had met den natuur-
lijken, spontanen aanval. De kunstmatig verwekte aandoening kon zelfs niet zel-
den door overenting van exsudaat uit de voorste oogkamer ook verder worden
overgebracht. Zij verschilde evenwel van de spontane in haar verloop, n.1. door
snelle genezing van den acuten aanval en het niet optreden van recidieven.

Het gelukte alzoo niet op deze wijze maanblindheid in haar typischen vorm bij
gezonde dieren tot stand te brengen.

Over de natuur van het werkzame principe, waardoor bij kunstmatige over-
brenging de oogontsteking wordt opgewekt, kon voorloopig nog niets met zeker-
heid worden gezegd. Een levende, zich vermeerderende smetstof (bacterie of fil-
treerbaar virus) is volgens hen wel uitgesloten, mede omdat bij overenting de
intensiteit der oogontsteking steeds geringer werd.

Untersuchungen über die Aetiologie der Mondblindheit. II Mitteilung. Nach ge-
meinschaftlichen Versuchen mit Berrar. Manninger, Arch. f. Tierh. Bd. 61. H. 2.
i93°-

In een vroegere mededeeling is door hen reeds bericht, dat hun proeven eitoe
hebben geleid, een levende smetstof als oorzaak der maanblindheid te moeten
ontkennen. In dit artikel wordt de mogelijkheid naar voren gebracht, of wellicht
niet afbraakproducten van eiwitten in staat zouden zijn deze oogaandoening te
verwekken. Zij wijzen daarbij o. a. op de fibrineuze iridocyclitiden welke wel na
darmontsteking zijn gezien.

Ter verkrijging van een anaphylactische iridocyclitis werd bij konijnen geëxperi-
menteerd. Von Szily heeft reeds vroeger hieromtrent uitvoerig mededeeling ge-
daan. (Anaphylaxie in der Augenheilkunde. 1914, ref.). Het vreemde eiwit werd
tusschen de hoornvlieslamellen of in het corpus vitreum ingespoten ; bij de reïnfectie
werd hetzelfde eiwit of weer direct in het oog óf wel in de bloedbaan gebracht.
Daarna trad meestal reeds binnen 24 uur een keratitis of een fibrineuze iridocy-
clitis of ook wel beide tegelijktijdig op. Sommige onderzoekers intusschen hebben
medegedeeld 1 a 2 weken na de eerste injectie, dus zonder reinjectie, reeds een
dergelijke aandoening te hebben zien optreden. Dit wordt verklaard door aan te
nemen dat het weefsel van het oog, door het ingespoten vreemde eiwit wordt
gesensibiliseerd en dan na afloop van den incubatietijd met ontstekingsverschijn-
selen, de symptomen der anaphylactische reacties, antwoordt, wanneer op dit
oogenblik n.1. nog resten van het vreemde eiwit aanwezig zijn. Volgens hem en
Kölner zijn jonge konijnen voor deze proeven minder goed geschikt.

De proeven, welke door hen later bij paarden met soortvreemd eiwit en eiwit-
afbraakproducten werden genomen, hadden eveneens een positief verloop. Niet
alleen klinisch maar ook histologisch kwamen de daarbij optredende veranderingen
met die van de spontane maanblindlieid overeen. De maanblindheid zou dan ook
haar oorzaak vinden in het in voldoende hoeveelheid terecht komen in het oog
van eiwitafbraakproducten (afkomstig b.v. van bedorven voedsel of ter plaatse
als gevolg van darmontsteking zelf ontstaan), welke van den darm uit zouden zijn
opgenomen. De maanblindheid zou alzoo vanuit dit standpunt bezien een intoxi-
catieziekte zijn.

Die Eröffnung der Tränenwege des Pferdes mit Hilfe der Träna-Kanüle. Virchow,

Aangewend werd bij het voorkomen van epiphora bij paarden de door Neumann-
Kleinpaul aangegeven z.g. ,,Träna-Kanüle". Deze canule wordt van den neus
uit in het neus-traankanaal gebracht. De doorspuitingen moeten onder druk ge-
schieden om de passage vrij te maken. Door deze behandeling werd in 3 ä 4 weken
genezing verkregen.

Voor reiniging van den conjunctivaalzak zou deze wijze van doorspuiting der
traanwegen eveneens aanbeveling verdienen. Veenendaal.

Wagner, Revue Vet. rnil. 30 Juin 1928 (Ref. Ree. de Méd. Vét. Oct. 1928,
p. 628).

Dit apparaat voor algemeene narcose van paarden is uit 2 gedeelten opgebouwd ;
liet eene deel A bestaat uit een afgeknotte kegelvormige metalen bus, waarvan
de grootste basis overdwars is afgeplat in den vorm van een ellips 0111 het onderste
gedeelte van het hoofd tot juist achter de mondhoeken te kunnen omsluiten.
De bevestiging geschiedt door riemen. De kleinste basis is rond en draagt een
metalen cilinder C bestemd 0111 het tweede deel B te bevestigen. Het laatste is het
essentieele stuk van het apparaat en bestaat uit een metalen cilinder, waarvan
één uiteinde precies past aan C. De cilinder B is door een horizontale scheiwand
in 2 ongelijke gedeelten a en b verdeeld.

In de afdeeling a, die 2/3 van het volume van den cilinder B beslaat, bevindt
zich een spons, die met het anaestheticum wordt gedrenkt. De eene zijde is afge-
sloten door een vasten metalen rooster g, terwijl een tweede metalen rooster g^laan de buitenzijde weggenomen kan worden om de spons erin te brengen of naar
believen te verwijderen. Bovendien kan een dunne, lichte halvemaanvormige klep
van aluminium s voor den rooster g worden geschoven.

Een kleine trechter is verbonden aan een gebogen van gaatjes voorziene buis,
die in het bovenste gedeelte van de spons steekt. Hierdoor kan op gemakkelijke
wijze verdoovende vloeistof naar binnen worden gebracht.

De kleinste afdeeling b dient slechts om de uitgeademde lucht te laten passeeren,
een metalen eveneens halvemaanvormige klep s¹ gaat alleen naar binnen open.
Aldus wordt voorkomen, dat de uitgeademde lucht door de spons passeert, waar-
door veel verdoovende vloeistof verloren zou gaan en liet narcotiseerend vermogen
in het algemeen belangrijk zou verminderen.

Met dit apparaat kan in de meeste gevallen binnen 10—15 minuten narcose
worden verkregen, de gemiddelde benoodigde hoeveelheid chloroform bedraagt
50 gram. Een ongeval heeft sehr, nooit gehad.

Beiträge zur Erforschung und Bekämpfung der Druse der Pferde. Richters,
Zeitschr. f. Veternärk. 1929, Jahrg. 41, S. 137—169.

De vele goedaardige-droesgevallcn gepaard met een groot sterftecijfer gaven den
Duitschen Inspecteur van den Militair Veterinairen Dienst aanleiding in 1926
aan het Militair Veeartsenijkundig onderzoekingsinstituut opdracht te geven een
bijzondere studie dezer ziekte te maken niet het doel wetenschappelijk vast te

leggen welke hygiënische maatregelen getroffen moeten worden en welke middelen
ter voorkoming en bestrijding moeten worden aangewend.

De genomen infectieproeven bij een groot aantal klinisch volkomen gezonde
veulens hadden tot resultaat, dat het karakteristieke ziektebeeld van goedaardigen
uroes kon worden opgewekt door :

A. inwrijven van versche etter op het neus- en keelslijmvlies (incubatietijd
5—8 dagen) ;

B. verstuiven van versche met physiologische keukenzoutoplossing verdunde
etter, a. op beide neusslijmvliezen (incubatietijd 10—11 dagen) ; b. op keel-
slijmvlies (incubatietijd 7—10 dagen) ; c. op 1 meter afstand van beide
neusopeningen (incubatietijd 8- 18 dagen) ;

C. inwrijven van versche etter op de licht gescarificeerde huid van den hals
(incubatietijd 5—6 dagen) ;

De voornaamste infectiewegen zijn intestinaal en aerogeen. Beleediging van
het neusslijmvlies is voor de aerogene infectie niet noodzakelijk.

Onder natuurlijke omstandigheden zal infectie wel meestal plaats hebben met
door etter verontreinigd voedsel en drinkwater.

De tenaciteit der streptococcen is tegenover physische, thermische en chemische
invloeden zeer groot. Het weerstandsvermogen tegen uitdroging en rotting aan
hout, stroo, stoffen, leder, enz. duurt minstens 24 dagen, aan ijzer en staal minstens
28 dagen, aan de huid der paarden 18 22 dagen. In water heeft gedurende de eerste
48 uren zelfs een duidelijke vermeerdering van streptococcen plaats en na 6—9
dagen zijn bij kamertemperatuur nog levende streptococcen aan te toonen. Om
de streptococcen in met etter verontreinigd drinkwater te dooden, waren te hooge
chloorgraden noodig en werd dit voor de paarden ongenietbaar.

Ook op het neusslijmvlies van oude gezonde paarden werden echte droesstrepto-
coccen aangetoond. In hoeverre deze bij de verbreiding der ziekte een rol kunnen
spelen, moet nog nader worden onderzocht.

Verder zijn uitgebreide immunisatieproeven verricht. Actieve immunisatie
met kleurstofvaccins had geen succes ; evenmin kan de passieve immunisatie met
inimuunserum wegens den korten duur van 3— 4 weken uit een practisch oogpunt
worden aanbevolen. Laatstgenoemde methode bleef ook bij lichte infecties in ge-
breke. Van 14 met serum behandelde veulens kregen er 12 toch goedaardigen droes.

Het onvatbaar maken van gezonde dieren is volgens de tegenwoordige methoden
dus niet gelukt. Op grond van de gedane dierproeven (met veulens, niet met mui-
zen en cavia\'s) mag meer succes worden verwacht van een behandeling in het
beginstadium der ziekte met een polyvalent scrum plus een polyvalent methy-
leenblauwvaccin.

Het z.g. antivirus van Besredka bezit bij goedaardigen droes noch een beschut-
tende, noch een geneeskrachtige werking.

De belangrijke vraag of het doorstaan der ziekte onvatbaarheid achterlaat
moet ontkennend worden beantwoord. Dit is trouwens aan eiken practicus bekend.
Bij de proefveulens werd het ook experimenteel aangetoond. Het laten doorzieken
der paarden is dus geen bruikbare bestrijdingsmethode.

Het Duitsche leger heeft steeds veel met Goedaardige Droes te kampen gehad,
niet alleen onder de jonge remontepaarden doch ook onder de oudere troepen-
paarden. In de eerste maanden van den oorlog was geen enkele ziekte zoo verbreid
als droes; nadat men de opvatting van doorzieken had verlaten en was overgegaan
tot tijdige en strenge afzondering, terwijl ook het gezamenlijke drinken uit dezelfde
drinkbakken was afgeschaft, verloor de goedaardige droes voor het veldleger
spoedig haar beteekenis.

De bestrijding der ziekte geschiedt daar tegenwoordig in alle remontedepóts
volgens dezelfde voorgeschreven en boven reeds genoemde hygiënische en thera-
peutische maatregelen.

OVER DEN INVLOED EENER INJECTIE VAN CALCIUMCHLO-
RIDE-OPLOSSING BIJ KALF ZIEKTE EN GRASTETANIE OP
AARD EN FREQUENTIE VAN DEN HARTSLAG; ZOOMEDE
EENIGE OPMERKINGEN OVER DEN INVLOED VAN ENKELE
ANDERE ZOUTOPLOSSINGEN,

Dat het optreden van een bepaald curvetype der hartfrequentie
afhangt van de hoeveelheid calciumzout, welke geinjicieerd wordt,
kon niet worden vastgesteld. Men is wellicht geneigd te onder-
stellen, dat het meest normale en ongevaarlijke curvetype I voor
zal komen bij injectie van kleine en het gevaarlijke curvetype II
bij toediening van groote hoeveelheden calciumzout. Men mag dit
echter uit de hier verkregen uitkomsten niet besluiten.

Type II trad immers op in geval 4a, toen slechts 26 gram cal-
ciumchloride was ingespoten, terwijl in de meeste gevallen na 40
gr. calciumchloride Type I gevonden werd. Het ontbreken van den
samenhang tusschen het optreden van een bepaald curvetype en
de hoeveelheid calciumzout, welke werd toegediend, maakt de
oplossing van het vraagstuk der doseering wel zeer moeilijk.

Verandering van het anion van het te injicieeren calciumzout,
zooals dit geschiedde in proef No. ya, waar een mengsel van cal-
ciumgluconaat en calciumlactaat werd ingespoten, kon het op-
treden van een arhythmie niet verhinderen, zoodat waarschijnlijk
uitbreiding van het onderzoek in deze richting niets zal opleveren.

Aangaande den invloed van herhaalde calciumchloride-injecties
bij kalf ziektepatiënten, bleek het volgende. Opgemerkt zij, dat

in alle in de volgende tabel genoemde gevallen, op één na, n.1.
No. 28b, 40 gr. calciumchloride werd ingespoten. De resultaten zijn
dus onderling vergelijkbaar.

In twee gevallen — Nos. 2b en 3jb — trad er bij de tweede injec-
tie een „gunstiger" type op dan bij de eerste. In eveneens twee
gevallen — Nos. 26b en 31Ö — was het type bij beide injecties het-
zelfde, terwijl in één geval —• No. 28b — een gevaarlijker type
optrad. Men kan hieruit dus niet besluiten tot het optreden van
gevaarlijker curvetypen bij de tweede injectie van calciumchloride.

Beziet men de kolom, waarin het rhythme gedurende de twee
injecties is weergegeven, dan blijkt het, dat in drie van de vijf ge-
vallen de hartslag gedurende de tweede injectie onregelmatiger
was dan tijdens de eerste ; vooral No. 28b demonstreert dit ten
duidelijkste. In dc twee overige gevallen is er evenwel geen ver-
schil met de eerste injectie vast te stellen.

Het vermoeden wordt hierbij dus gewekt, dat bij herhaalde
calciumchloride-injectie het hart tijdelijk functioneel geschaad kan
worden.

Het is duidelijk, dat op grond van slechts vijf gegevens geen
uitspraak gedaan mag worden ; meer materiaal zal moeten worden
verzameld om hier tot een conclusie te kunnen komen.

Eenig verband tusschen den leeftijd der kalfziektepatiënten en
het optreden van bepaalde curvetypen, resp. het regelmatig blijven
of onregelmatig worden van het hart, werd niet gevonden.

Van een duidelijken invloed van den ernst van het ziektegeval
of het stadium der ziekte is evenmin iets gebleken.

Dc samenstelling van het bloedserum, vóór de injectie van het
calciumzout, aan calcium, anorganische phosphor en magnesium
is niet van invloed op het regelmatig blijven of het onregelmatig
worden van den hartslag, wel echter op het optreden van de ver-

schillende curvetypen. Bij Type I is het calciumgehalte relatief
hoog, het phosphaatgehalte betrekkelijk laag ; bij Type II is het
calciumgehalte relatief laag, het phosphaatgehalte daarentegen be-
trekkelijk hoog, terwijl het magnesiumgehalte in beide gevallen
nagenoeg gelijk is.

De gevallen van de Typen A en B liggen, wat het gehalte aan
calcium en phosphaat betreft, tusschen Type I en Type II in ;
het magnesiumgehalte is bij Type A iets verhoogd, bij Type B
een weinig verlaagd.

Een blik op fig. II doet ons zien, dat de gebieden van Type I
en Type II op weing na ruimtelijk van elkaar gescheiden zijn, ter-
wijl de gebieden voor de Typen A en B groot en deels met het ge-
bied van Type I samenvallen; het gebied van Type B valt tevens
voor een klein deel samen met het gebied van Type II. De Typen
A en B zijn dus als ware tusschentypen te beschouwen.

Het blijkt m. a. w., dat Type I en Type II, die wat betreft
de hartwerking het meest van elkaar verschillen, ook chemisch
het verst van elkaar verwijderd liggen, terwijl de Typen A en B,
welke als tusschentypen werden herkend, voorkomen bij gevallen,
die chemisch ook als tusschentoestanden tusschen de Typen I
en II kunnen gelden.

Berekening van de concentraties der drie genoemde anorganische
bestanddeelen, zooals deze zijn na de injectie van hst calciumzout
en uitzetting der aldus verkregen punten in een driehoek (fig. III)
toont de scheiding der verschillende gebieden, in het bijzonder
van de gebieden van Typen I en II, nog duidelijker.

Blijkbaar is de samenstelling van de eind-doorstroomingsvloeistof
van het hart dus eveneens van invloed op het frequentie-curvetype.

De vier typen van hartfrequentiecurven, welke bij kalfziekte ge-
vonden werden, komen bij grastetanie eveneens voor.

Van de 20 gevallen, bij eerste behandeling met calciumchloride,
kwam Type I 11 maal, Type II 5 maal, Type A 1 maal en Type B
3 maal voor.

De hartslag bleef regelmatig in 15, werd onregelmatig in 3 en
zeer onregelmatig in 2 gevallen.

Een verband tusschen de hoeveelheid calciumchloride, welke
geinjicieerd was en het optreden van een bepaald curvetype kon
ook bij grastetanie niet worden aangetoond.

De invloed van herhaalde injecties van calciumchloride op het
hart bij grastetaniepatiënten is af te lezen uit de onderstaande
tabel :

1 ) Staan twee Romeinsche cijfers in één kolom naast elkaar, dan beteekent dit,
dat twee injecties van calciumchloride hebben plaats gevonden met korte tusschen-
ruimte (J—£ uur).

Gedacht werd nog aan de mogelijkheid, dat bij injectie van
calciumchloride tijdens een krampaanval het hart zoodanig zou
worden aangegrepen, dat dan het gevaarlijke curvetype zou ont-
staan. Dit bleek niet het geval te zijn. Trad nu eens, bij injectie
van calciumchloride gedurende een krampaanval, het gevaarlijke
curvetype II op — No. 19, waarbij het dier zelfs stierf tijdens de
behandeling - , een andere keer ontstond bij injectie van calcium-
chloride onder nagenoeg gelijke omstandigheden — No. 4a — het
ongevaarlijke Type I, terwijl Type II ook is voorgekomen bij een
dier, dat tijdens de injectie rustig was, b.v. No. 18 .

De samenstelling van het bloedserum aan calcium, anorganische
phosphor en magnesium is niet van invloed op het rhythme van
den hartslag, evenmin als dit bij kalfziekte het geval is ; de gehalten
aan calcium, anorganische phosphor en magnesium varieerden bij
de gevallen met onregelmatigen en die met regelmatigen hartslag
tusschen dezelfde wijde grenzen.

In tegenstelling met hetgeen bij kalfziekte gevonden is, bleek
bij grastetanie het hartcurvetype, dat optrad bij injectie van
calciumchloride, geen verband te houden met de samenstelling van
het bloedserum aan de drie anorganische bestanddeelen.

Een blik op Fig. V toont ons, dat de gebieden voor de Typen I,
II, A en B elkaar bedekken, hetgeen beteekent, dat de samenstel-
ling van het bloedserum aan calcium, anorganisch phosphaat en
magnesium bij de gevallen der verschillende categorieën varieert
tusschen nagenoeg even wijde grenzen.

Beschouwing van de Fig. II, III en V leert ons, dat het bij
injectie van een mengsel van calcium- en magnesiumchloride in de
juiste verhouding mogelijk moet zijn, het gevaarlijke gebied van
curvetype II in elk geval te vermijden. Verdere proeven zullen de
juistheid van deze, op theoretische gronden afgeleide conclusie, moeten
bevestigen.

Het vermoeden kan worden uitgesproken, dat de oorzaak voor
dit verschil tusschen de twee ziekten, samenhangt met de zeer
groote prikkelbaarheid der dieren bij grastetanie, waardoor het
waarschijnlijk wordt, dat de invloed, welke de doorstroomings-
vloeistof op het hart uitoefent, belangrijk kleiner is dan de beïn-
vloeding van het hart door prikkels van uitwendigen en inwendigen
oorsprong, zoodat een wijziging van de samenstelling van het
bloed niet in het frequentie-curvetype tot uiting komt, dus als \'t
ware overstemd wordt. De omstandigheid, dat de prikkelbaarheid
der dieren bij kalfziekte zeer klein is, verhoogt de kans, dat bij
deze ziekte wel een duidelijke afhankelijkheid van de bloedsamen-
stelling en het frequentie-curvetype gevonden zal worden.

De toestand in het organisme bij grastetanie kenmerkt zich
door een zeer groote spanning en een aanzienlijke labiliteit, die
o. a. tot uiting komen aan de skeletspieren, die, ook buiten een

krampaanval dikwijls een duidelijken tremor vertoonen ; bepaalde
spieren, b.v. de overlangsche staartspieren, zijn vrijwel continu in
gecontraheerden toestand.

Wij vermoeden, dat de toestand der spieren bij kalfziekte en
grastetanie ten nauwste verband houdt met de bloedsamenstelling
in dien zin, dat de onderlinge verhouding van de calcium- en
magnesiumconcentraties mede de grootte van den tonus der spieren
bepaalt.

Hierbij zou bij kalfziekte de tonus verlaagd, bij grastetanie daar-
entegen zou deze verhoogd zijn. Indien de hartspier dezen invloed
eveneens zou ondergaan, hetgeen zeer waarschijnlijk is op grond
van de waargenomen tonus-verhooging bij injectie van calcium-
zoutoplossingen, dan zou dus de verklaring der medegedeelde fei-
ten mede te zoeken zijn in de richting van den samenhang tusschen
den tonus van de hartspier en het frequentie-curvetype, dat na
injectie van calciumzouten optreedt.

Uit het voorgaande is gebleken, dat zoowel bij kalfziekte als
bij grastetanie na injectie van calciumchloride het gevaarlijke
hartcurvetype soms voorkomt en dat er onder deze gevallen kunnen
zijn met doodelijken afloop. Teneinde zich onaangename verrassingen
te besparen, is het bij de intraveneuse injectie van calciumchloride-
oplossingen noodzakelijk steeds het hart te controleeren en, zoodra
men het optreden van een aanzienlijke frequentiestijging of van
arhythmieën vast kan stellen, onmiddellijk de toediening van het
calciumzout te beëindigen.

Het is ons een voorrecht onzen dank te betuigen aan de Heeren
N. C. W. Hesse en H. J. Schuring, Dierenartsen, voor hun vete-
rinairen hulp en aan den Heer H. Hooghoudt voor het onderzoek
der bloedsera.

Zwischen den sehr vielen Fällen von schneller Heilung, kamen viele Recidiv-
Fälle und einige akuten Todesfälle nach einer intravenösen Kalziumchloridein-
spritzung bei Kühen mit Gebärparese und mit Grastetanie vor. Dies veranlasste
uns in diesem Frühjahr weitere Untersuchungen an zu stellen.

Es zeigte sich, dass das Auftreten der Recidiv-Fälle bei den beiden Krank-
heiten nicht abhängt von der Menge Kalziumchlorid, welche eingespritzt wurde.
Bei gleichzeitiger Zudienung von Kalziumchloridlösung und Parathyroidextrakt
(bei Gebärparese) oder von einer Mischung von Kalziumchlorid- und Magne-
siumchloridlösung (bei Grastetanie, wegen des sehr niedrigen Gehaltes des
Blutserums an Mg) trat ebenfalls Recidiv auf. Dasselbe war der Fall nach Ein-
verleibung einer Lösung von Kalziumglukonat und Kalziumlaktat bei Milchfieber.

Die Herzfrequenz wurde bei Kühen mit Gebärparese und mit Grastetanie von
einer Kalziumsalzeinspritzung in sehr eigentümlicher Weise beeinflusst. Man
kann dabei vier Typen unterscheiden (Fig. I und IV).

Typus 1, der normale, ungefährliche Typus; die Herzfrequenz nimmt während
der Injektion und kürzere Zeit nachher ab, der Rhythmus bleibt meistens unge-
stört.

Typus II, der gefährliche Typus ; die Herzfrequenz steigt während der Injektion
und kürzere Zeit nachher ; eine starke Arhythmie tritt fast immer auf, d. h. die
normale Reizleitung ist gestört. Es kommt vor, dass die sehr hohe Frequenz plötz-
lich nachlässt und das Herz innerhalb weniger Minuten in Systole hält. Dieser
letale Ausgang ist Ausnahme. Meistens nehmen die Frequenz und die Arhythmie
langsam wieder ab bis zur normalen Höhe. Weil die Arhythmie manchmal länger
anhält als die erhöhte Frequenz, liegt die Folgerung nahe, dass die Kalziumsalz-
einspritzung eine vorübergehende funktionelle Schädigung des Herzens auslösen
kann.

Typus A, wo nach einer vorübergehende Senkung der Frequenz eine Steigerung
derselben folgt.

Typus B, wo die Frequenz nahezu unverändert bleibt. In diesen beiden Typen
tritt häufig eine Arhythmie auf.

Von den 37 Kühen mit Gebärparese, die für das erste mal mit Kalziumchlorid
behandelt wurden, zeigten 19 Tiere Typus I (in 13 Fällen blieb die Herzwirkung
regelmässig, in 4 Fällen wurde sie unregelmässig und in 2 Fällen sehr unregel-
mässig) ; 3 Tiere zeigten Typus II (immer eine sehr starke Arhythmie) ; bei 9 Kühen
trat Typus A auf (regelmässige Herzwirkung in 2, unregelmässige in 4, sehr un-
regelmässige in 3 Fällen) ; bei 7 Tieren kam Typus B vor (in 4 Fällen war eine
regelmässige, bei den anderen 3 eine sehr unregelmässige Herzwirkung).

Bei der Wiederhohlung der Injektion, also in Recidiv-Fällen, kamen immer
dieselben vier Typen zu Tage als bei den ersten Einspritzungen. Manchmal
änderte sich bei derselben Kuh der Typus bei den nachherigen Injektionen.

Das Auftreten eines bestimmten Typus oder einer Arhythmie ist unabhängig
von der Menge Kalziumchlorid, welche injiziert wurde, sowie vom Alter der Tiere
und vom Stadium der Krankheit.

Der Gehalt des Blutserums, vor der Einspritzung, an Kalzium, Phosphat und
Magnesium beeinflusst nicht das regelmässig bleiben oder unregelmässig werden
der Herzwirkung, wohl aber das Auftreten von bestimmten Typen.

Bei an Milchfieber leidenden Tieren, welche Typus I zeigen, ist der Kalzium-
gehalt relativ hoch, der Phosphatgehalt relativ niedrig ; beim Typus II ist der
Kalziumgehalt relativ niedrig, der Phosphatgehalt relativ hoch ; der Magnesiurn-
gehalt ist bei beiden Typen nahezu dergleiche.

Bei den Typen A und B liegen die Gehälter an Ca und P zwischen die von Ty-
pen I und II ; der Gehalt an Magnesiums ist beim Typus A etwas höher und beim
Typus B etwas niedriger als bei den Typen I und II. In Fig. II wird davon eine
graphische Darstellung gegeben. Es zeigt sich also, dass die Typen I und II, welche
sich, was der Herzwirkung betrifft, am meisten von einander unterscheiden,
auch chemisch die grössten Verschiedenheiten aufweisen. Die Typen A und B,
welche nach der Herzwirkung als Zwischentypen erkannt wurden, liegen auch
chemisch zwischen den Typen I und II.

Die Zusammensetzung des Blutserums nach der Kalziumchloridinjektion übt
ebenfalls einen Einfluss aus auf der Herzwirkung. (Fig. III).

Von den 20 Kühen mit Grastelanie, die für das erste Mal mit Kalziumchlorid
behandelt wurden, zeigten 11 Tiere Typus I (bei 10 Tieren wurde eine regelmässige
Herzwirkung, bei 1 Tier eine unregelmässige Herzwirkung aufgefunden) ; 5 Tiere
zeigten Typus II (2 Tiere zeigten eine regelmässige Herzwirkung, 1 Tier eine
unregelmässige, 2 Tiere eine sehr unregelmässige, wovon eine Kuh innerhalb
weniger Minuten starb) ; Typus A trat einmal auf (regelmässige Herzwirkung),
Typus B dreimal (2 Tiere zeigten eine regelmässige Herzwirkung, 1 Tier eine
u n regel massige).

Auch bei der Grastetanie traten bei der Wiederhohlung der Einspritzung, also
in Recidiv-Fällen, immer dieselben 4 Typen auf.

Es zeigte sich keine Abhängigkeit zwischen dem Auftreten eines bestimmten
Typus, resp. dem Herzrhythmus, und der Menge injizierten Kalziumchlorids,
dem Alter der Tiere, der Behandlung während eines Krampfanfalles, und der
Zusammensetzung des Blutserums an Ca, P und Mg (Fig. V).

Letzteres ist also ein Unterschied zwischen der Gebärparese und der Grastetanie
der wahrscheinlich veranlasst wird von der grösseren Erregbarkeit der Tiere bei
der Grastetanie. Dadurch ist die Beeinflussung des Herzens durch verschiedene
Reize von exogenem und endogenem Ursprung grösser als die, welche durch die
Gehälter des Blutserums an Ca, P und Mg ausgeübt wird.

Among the great number of recoveries, many cases of recidive and some cases
in which death followed the intravenous injection of calciumchloride solutions
occurred in cows suffering from milk fever and grass staggers (grasstetany); this
urged us to continue our researches on this field.

The occurrence of recidive is independent on the quantity of calciumchloride
injected. Simultaneous injections of calciumchloride solution and parathyroid
extract (Collip) in milk fever and of a mixture of calcium- and magnesiumchloride
solutions in grass staggers did not prevent recidive. The same negative results
were obtained by injecting solutions of calcium gluconate and calcium lactate
in cows suffering from milk fever.

The injection of solutions of calcium salts were found to influence the frequency
of the heart beat in cows suffering from milk fever and grass staggers in four
different ways (4 Types) (fig. I and IV).

Type I is the normal one and not dangerous ; the frequency of heart beat dimi-
nishes during the injection and for a short time afterwards ; the heart rhythm
generally remains unchanged.

In Type II, the dangerous one, the frequency increases during the injection
and for a short time afterwards ; the heart beat generally becomes very arrhythmic;
probably the normal conduction of impulses in the neuro-muscular system of the
heart is disturbed.

It sometimes occurs that the very high frequency of heart beat at once becomes
very low and that the heart within a few minutes stops in systole. Generally,
however, the frequency and the arrhythmia decrease slowly until the normal
level has been reached again.

As a rule the arrhythmia continues for a longer time than the high frequency,
so it is probable that the injection of calcium salts causes a temporary functional
damage of the heart.

Type A is characterized by a transient decrease of frequency followed by an
increase. In Type B the frequency does not change. In both the Types A and B
often arrhythmia occurs.

From 37 cows suffering from milk lever, which had been treated with calcium
salt for the first time, 19 showed Type I (in 13 of these cases there was no arrhyth-
mia of the heart, in 4 other cases there was a moderate and in two cases a severe
arrhythmia).

Type II occurred in 3 animals (there was always a severe arrhythmia) ; 9 cows
showed Type A (a rhythmic heart action occurred in 2 cases, in 4 other cases there
was a moderate and in 3 cases a severe arrhythmia) ; Type B was shown bij 7
animals (a rhythmic heart action in 4, a severe arrhythmic action in 3 cases).

When occasionally the calciumchloride injection had to be repeated (i. e. in reci-
dive), no other types occurred than these found in the first injections. The same
cow, however, often showed a different type when she was injected for a second
or for a third time.

The occurrence of a definite type or of an arrhythmia of the heart beat does
not depend on the quantity of calciumchloride injected, nor on the age of the
animals, the severity of the attack or the phase of the disease during which
the salt is injected. The contents in the blood serum of anorganic constituents
Ca, P0₄ and Mg did not influence the arrhythmia, but there was a connection
between these contents and the type of heart beating.

In cows suffering from milkfever, which showed Type I, the calcium contents
of the serum were relatively high, the phosphate contents were relatively low ;
in the cases of Type II the amount of calcium was relatively low, the amount
of phosphate relatively high ; in both types the magnesium contents were almost the
same. In the cases of the types A and B the percentage of Ca and P was between
the contents of the same constituents in the Types I and II ; the contents of Mg
in Type A were a little higher and in Type B somewhat lower than in the Types

1 and II. In fig .II these results are graphically demonstrated. From the graphic
may be seen, that the Types I and II. which show the greatest differences con-
cerning the heart action, also show the greatest chemical differences. The Types A
and B, which, concerning the heart action, were found to be transition types be-
tween I and II, showed chemically the same peculiarity.

The heart action is also influenced bij the percentage of the three mineral con-
stituents in the blood serum Ca, P0₄ and Mg after the injection of calciumchlorid
(Fig. III).

In the 20 cows suffering from grass staggers, which were treated with calcium
chloride solution for the first time, Type I occurred in 11 cases (in 10 of these
animals the heart action remained rhythmic, in 1 case it became moderately
arrhythmic) ; 5 animals showed Type II (the heart action remained rhythmic
in 2 cases, became moderately arrhythmic in one and severely arrhytmic in 2 other
cases, in one of which death followed within a few minutes) ; Type A occurred in
one case (the heart action remained rhythmic), Type B occurred in 3 cases (in

2 animals the heart action remained rhythmic, in one cow it became moderately
arrhythmic).

In repeating the injection, i. e. in récidivé, no other types could be found than
the four mentioned above. The same cow, however, often showed a different type
when she was injected for a second or for a third time.

It seems that there is in grass staggers no dependence of the quantity of calcium-
chloride injected, the age of the animal, the time of injection, e. g. during an attack
of tetany, on the heart rhythm or on the type of the frequency curve, nor could
any influence of the contents of Ca, P0₄ and Mg in the blood serum be demon-
strated (fig. V). The latter finding is a difference between milk fever and grass
staggers, which is probably caused bij the greater irritability of the animals in
grass staggers. It is supposed that the effect on the heart of different impulses of
exogenic and of endogenic origin is greater than the influence of the contents of
the anorganic ions in the perfusing liquid.

Entre le très grand nombre de guérisons, un assez grand nombre de récidives
et de quelques issues mortales furent constatées après l\'injection intraveineuse
de solutions de chloride de calcium en cas de la fièvre vitulaire et des attaques
dites cérébrales \') de vaches. Pour cette raison nous avons continué nos recherches.

Il n\'y a aucune relation entre les récidives et la quantité de sel de calcium, qui
fut injectée. Des injections simultanées d\'une solution de chloride de calcium
et d\'un extrait de la glande parathyroide d\'après Collip en cas de la fièvre vitu-

aire ou d\'une mixture des solutions de chloride de calcium et de chloride de mag-
nésium en cas d\'attaques dites cérébrales, ne préviennent pas les récidives.

Le même résultat négatif fut obtenu en injectant des solutions de gluconate de
calcium et de lactate de calcium en cas de fièvre vitulaire.

Le coeur de vaches, souffrantes de la fièvre vitulaire et d\'attaques dites céré-
brales, est influencé d\'une injection de sel de calcium en quatre manières diffé-
rentes (Quatre Types) (fig. I et IV). Le Type I, représente le type normal et sans
danger ; la fréquence du battement du coeur diminue pendant l\'injection et quelque
temps après ; généralement le rhythme ne change pas. Le Type II, qui est le plus
dangereux, est caractérisé par une augmentation de la fréquence pendant l\'injec-
tion et quelque temps après ; le plus souvent il y a une irrégularité importante
et prolongée ; probablement il y a un désordre de la conduction des impulses
dans le système neuro-musculaire du coeur. Quelquefois la fréquence très élevée
diminue vite et après quelques minutes le coeur s\'arrêt en systole. Cependant
cette issue mortale est une exception ; généralement la fréquence et l\'irrégularité
du coeur diminuent jusqu\'au niveau normal. Le plus souvent l\'irrégularité du
battement du coeur continue plus longtemps que la fréquence élevée ; probable-
ment l\'injection du sel de calcium peut causer un dommage de coeur fonctionnel
et temporaire.

Nous avons constaté en plus l\'existence de deux types transitoires, les Types
A et B. Le Type A est caractérisé par une diminution de fréquence transitoire,
suivie par une augmentation. Il n\'y a pas de changement de fréquence en Type B.
Les deux Types A et B souvent présentent des irrégularités du battement du coeur.
Ils ne sont pas dangereux.

En 37 cas de fièvre vitulaire les vaches furent traitées pour la première fois
avec une solution de sel de calcium.

Le Type I se présentait en 19 cas (en 13 animaux on n\'a pas constaté une irré-
gularité du battement du coeur, 4 animaux présentaient une irrégularité cordiale
modérée, 2 animaux présentaient une irrégularité importante). On a constaté
l\'existence du Type II en 3 animaux (il y avait toujours une irrégularité cordiale
très importante). Le Type A se présentait chez 9 vaches (pas de changement du
rhythme en 2 cas, une irrégularité cordiale modérée en 4 et une irrégularité impor-
tante en 3 autres cas). Sept animaux présentaient le Type B (pas de changement
du rhythme cordial en 4, une irrégularité importante en 3 cas).

En répétant les injections, en cas de récidive, on n\'a jamais constaté d\'autres
types que les types I, II, A en B. La même vache, traitée à plusieurs reprises
par des injections de solutions de chloride de calcium, présentait souvent des
types différents.

On n\'a pas constaté une relation entre l\'existence des types différents ou d\'irré-
gularité cordiale et la quantité de chloride de calcium, qui fut injectée, l\'âge de
la vache ou la phase (au moment de l\'injection) de l\'attaque morbide. L\'irrégu-
larité cordiale n\'est pas influencée par la richesse du sérum sanguin en Ca, P0₄et Mg. D\'autre part, on a constaté une relation distincte entre la richesse de
calcium, phosphate anorganique et magnésium et le type de fréquence du coeur.

Nous avons constaté chez des vaches, souffrantes de la fièvre vitulaire, qui
présentaient le Type I, une richesse de sérum sanguin en calcium relativement
élevée et une richesse en phosphate anorganique relativement basse ; le Type II
est caractérisé par une teneur en calcium relativement basse et une teneur en
phosphate anorganique, relativement élevée ; la richesse en magnésium est à peu
près la même. Les Types A et B présentaient une richesse en calcium et en phos-
phate anorganique entre la teneur en Ca et P0₄ des Types I et II ; la teneur
en Mg est un peu plus élevée dans le Type A et un peu plus basse dans le Type B
(fig. II). Le tableau graphique démontre, que les types I et II, qui présentent les
différences les plus grandes à l\'égard de l\'action cordiale, présentent aussi les
plus grandes différences chimiques. Les types A et B, concernant l\'action cor-

diale, sont des formes transitoires entre les types I et II et présentent le même
caractère en sens chimique.

La figure III démontre la connection entre la richesse en Ca, P0₄ et Mg après
l\'injection de la solution du sel de calcium et les types différents.

En 20 cas d\'attaques dites cérébrales les animaux furent traités pour la première
fois par une injection intraveineuse d\'une solution de chloride de calcium. Onze
animaux présentaient le Type I (on a constaté une action cordiale régulière en 10
cas et une irrégularité cordiale modérée en un cas). Cinq autres animaux présen-
taient le type II (l\'action cordiale restait régulière en 2 cas, devenait assez irré-
gulière en un et très irrégulière en 2 cas; une de ces dernières vaches succomba).
Le type A se présentait en un cas (l\'action cordiale restait régulière). Nous avons
constaté l\'existence du Type B en 3 cas (2 animaux présentaient une action cor-
diale régulière, une vache présentait une irrégularité modérée).

En répétant les injections, en cas de récidive, on n\'a jamais constaté d\'autres
types que les Types I, II, A et B. La même vache, traitée à plusieurs reprises,
présentait souvent des types différents.

On n\'a pas constaté une relation entre les types de fréquence ou le rhythme
du coeur et la quantité de chloride de calcium qui fut injectée, l\'âge de la vache,
et la phase de la maladie (par exemple l\'effet d\'une injection pendant une attaque
de tétanie).

En constraste avec la fièvre vitulaire on n\'a pu constater dans cette maladie
une influence de la richesse du sérum sanguin en Ca, P0₄ et Mg.

On suppose, que la cause de cette différence entre les deux syndromes est proba-
blement l\'irritabilité des animaux, qui est beaucoup plus grande en cas d\'attaques
dites cérébrales qu\'en cas de fièvre vitulaire. L\'effet d\'un stimulant d\'origine
exogène ou endogène quelconque surpasse l\'influence de la teneur en Ca, P0₄et Mg du sérum sanguin.

is het dier gestorven. Sectie : geringe
degeneratie van de nieren; verder
normaal.

Had drie dagen tevoren gekalfd ; was
geëxciteerd geweest (had enkele uren
lang liggen slaan). Blik was wild ;
lag te herkauwen ; geen typisch kalf-
ziekte-beeld.

10 uur later kon het dier nog niet op-
staan ; leek overigens niet ziek. Na
injectie van calciumchloride kon het
dier met eenige hulp overeind komen.
Is gezond gebleven.

Twee dagen tevoren gekalfd ; 12 uur
na \'t kalven kalfziekte ; gëïnsuffleerd
door eigenaar ; na herstel, een halven
dag later recidive ; weer geïnsuffleerd,
weer hersteld. Een halven dag daarna
weer recidive; het dier is zeer ge-
deprimeerd ; injectie van calciumchlo-
ride-opl. ; 7 min. na de injectie kon
het dier staan; frequente en onregel-
matige hartslag. Faeces: stinkend.
Hersteld.

24 uur tevoren gekalfd; typisch kalf-
ziektegeval ; na de injectie hoestte het
dier, kwam daarna overeind.

2 dagen tevoren gekalfd ; retentio secun-
dinarum. Enkele uren na insufflatie
hersteld.

6 uur tevoren gekalfd ; paretisch, steunt
nu en dan ; 5 uur na de insufflatie
was het dier hersteld.

\') Mengsel van 25 gr. Ca-gluconaat en 40 gr. Ca-lactaat (aequivalent niet 41 gr. CaCl₂).

injectie wera ae nanwcruing zou on-
regelmatig, dat even moest worden
opgehouden, voordat de rest van de
oplossing kon worden ingespoten.
Kort na de injectie stond de koe op.
Hersteld.

6.9 3.7 2.4 Had 12 uur tevoren gekalfd. Het dier
stond terstond na de inspuiting op.
Hersteld.

78 — daalt tijdens de injectie tot 42,
stijgt na afloop der inspuiting tot
78 — 84 ; regelmatige hartwerking.

\') De getallen tusschen de horizontale lijntjes - .... — geven de frequentie (per minuut) tijdens de injectie aan.

\') o = onregelmatig ; z.o. = zeer onregelmatig ; w.o. = weinig onregelmatig ; b.r. = bijna regelmatig ; r = regelmatig.

Hartfrequentie

92, 126 — 114, 120, 114, 120, 138, 150,
144, 144, 150, 150, 156 — 192, 186,
186, 174, 162, 144, 138, 120, 90, 84,
72, 84, 90, 90, 78, 90, 102, 102, 90,
96, 102, 96, 102.

112, 114 — 120, 108, 114, 108, 120,
108, 108, 102, 102, 108 — 108, 102,
102, 102, 102, 108 .... 108 (na 3\')
.... 96 (na 12\').

108 — 114, 114, 102, 108, 114 —
(o. : 144, 114, 144, 144, 138, 156,
156, 162, 156, 156, 156), 156 (r.)
.... 114 (o., na4\') .... 102 (r., na 8\').

96, 102 — 108, 108, 96, 96, 108, 84,
102 — 144, 138, 138, 132, 132, 132.
144, 138, 144, 138.

6.2 6.4 o 36 Beginstadium van grastetanie, lichtelijk
geëxciteerd, trismus, staartspieren ge-
spannen. Na de injectie was het dier
vrijwel normaal. Hersteld.

in de wei gevonden. Onmiddellijk vóór
de injectie geen manifeste grastetanie-
verschijnselen ; was paretisch. Na de
injectie kon de koe terstond opstaan.

2.6 1.0 15 uur later recidive; paretisch, geen
excitatie-verschiinselen. De koe stond
-f- 3 dagen na de behandeling op.

6.5 0.54 0.26 12 dagen daarna recidive, thans onder
grastetanie-symptomen : trismus, ge-
spannen staartspieren, wilde blik, tre-
mor. Na de injectie kon het dier ter-
stond opstaan.

6.0 1.2 0.5 18 uur later recidive, met heftige kram-
pen, schuimbekken, gespannen staart-
spieren. Wegens zeer frequente en
onregelmatige pols werd zeer lang-
zaam ingespoten en wel eerst 10 gr. ;
daarna werd geïnsuffleerd en tenslotte
nog 30 gr. calciumchloride ingespoten.
De verschillende bewerkingen duurden
samen een uur. Daarna kon de koe op de
knieën wordengezet ; in den loop van
den volgenden dag stond zij op. Hersteld.

200 (o.). Injectie van 10 gr. calcium-
chloride deed de frequentie dalen tot
180; daarna uier-insufflatie, waar-
door de frequentie 144 werd ; bij de
nu volgende injectie van 30 gr. cal-
ciumchloride was de frequentie af-
wisselend 180 en 150 (o.). Na een
uur : 96.

jectie trad een benauwdheid op,
tevens aanzienlijke hartarhythmie.
Kort daarop hartstilstand, terwijl de
ademhaling nog eenigen tijd aanhield.
Tenslotte trad de dood in. Sectie :
gering longoedeem, systolische hart-
stilstand.

120, 180; tijdens de injectie van MgC)₂varieerdedefrequentietusschen 180 en
162. Bij de CaCU-injectie — 162 ....
132 .... 174 — .... 156 (na 20\')

84, 156 — blijft gedurende de injectie
156. Na 10\' : 156. Daarop geïnsuf-
fleerd, frequentie daarna : 75.

excitatie-verschijnselen; alleen\' geen
krampen. Het dier werd tijdens de
injectie reeds rustig en is na de be-
handeling gezond gebleven.

66 — 84, 78, 72, 72, 72, 66, 66, 72,
72 — 72, 72, 78, 78, 72, 72, 66, 66,
66____ 72 (na 4\') ---- 78 (na 20\').

Door het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel in Nederlandsch
Indiè is uitgegeven : Veeartsenijkundige Mededeehng No. 75 ; Surra-iibertragungs-
versuche auf Java und Sumatra, door Dr. Otto Nieschulz, (gedrukt bij Kemink
& Zoon, N.V. Utrecht).

Samenvattingen van deze onderzoekingen (overgenomen uit de Ned.indische
Bladen v. Diergeneeskunde) hebben als referaten in ons tijdschrift gestaan (1927,
1928). Voor collega\'s die speciaal belang stellen in deze zaken, maar vooral voor
de collega\'s in Indië is het prettig ze in één band vereenigd te bezitten. Die uitge-
breide en met zooveel zakenkennis en geduld doorgezette proeven zijn toch voor
de kennis en vooral voor de behandeling van de ,,Surra" van het grootste belang.

Dr. Nieschulz heeft niet alleen met zijn werk de wetenschap gediend, maar
ook een groote dienst bewezen aan alle tropiese landen waar de surra heerst.

Het boek is 300 bladzijden groot en voorzien van een uitgebreide literatuur-
opgave en fraaie afbeeldingen van vliegen. Vrijburg.

De afdeeling Noord-Brabant hield op 9 November een vrij druk bezochte ver-
gadering.

Met de N.V. Handel Maatschappij „Nedigepha" was gecorrespondeerd en ge-
confereerd over het afleveren van sera aan niet-dierenartsen Door verschillende
fabrieken worden thans op deze wijze groote hoeveelheden sera afgeleverd, zoodat
het voor Nedigepha onmogelijk was, zoolang andere fabrieken met deze aflevering
doorgaan, de beperkende bepaling op te nemen om geen sera en entstoffen af te
leveren anders dan aan dierenartsen. Bij de hierop gevolgde discussie werd de
wenschelijkheid uitgesproken zich met de buitenlandsche collega\'s in verbinding
te stellen en werd besloten hierop de aandacht van het Hoofdbestuur te vestigen.

Meer succes werd bereikt met de N.V. Chemisch-Pharmaceutische Fabriek
Dr. Lamers en Dr. Indemans, welke zich na eenige bespreking bereid verklaarden
in den vervolge geen sera of geneesmiddelen af te leveren aan empiristen, veeverlos-
kundigen en castreurs.

Eene Commissie ter bestudeering van het huish. regl. stelde eenige wijzigingen
voor, welke werden goedgekeurd.

Door den Noord-Brab. Christ Boerenbond zullen één of meer destructoren
worden opgericht, nadat met de verschillende Gemeenten eene overeenkomst
is gesloten. Het door dezen Boerenbond aangeboden contract werd zeer uitvoerig
besproken, waardoor de leden in de gelegenheid werden gesteld aan de betrokken
gemeenten een deugdelijk advies uit te brengen.

Heerlen. Op 3 Jan. 1929 werd het nieuwe slachthuis officieel geopend en op 7
Jan. d. a. v. in gebruik genomen. In den loop van het jaar werden vele bezoeken
gebracht aan het nieuwe slachthuis. Uit het finantieel overzicht blijkt, dat reeds
in dit eerste jaar een beduidende winst werd gemaakt, n.1. ruim / 19.000.—.

Naast allerlei gegevens over het aantal slachtingen, gebruik der stallen, wegen,
invoer van vleesch en vleeschwaren, sterilisatie, vrijbankverkoop, koelhuis, ijs-
verkoop, enz., welke mededeelingen men in elk jaarverslag kan aantreffen, wordt
heel kort nog iets van het bacteriologisch vleeschonderzoek medegedeeld. Dit werd
ingesteld bij 20 runderen, 2 kalveren, 8 varkens en 3 paarden, steeds met negatief
resultaat.

Slechts 2 maal werden blaaswormen bij het rund aangetroffen ; in beide gevallen
waren de parasieten afgestorven.

Tuberculose kwam voor bij 6.21 % der runderen, 1,68 % der varkens en 0.5 %
der paarden. Een 8A bladzijde van het verslag zijn gevuld met het vermelden van
de verschillende afkeuringen bij de diverse slachtdieren.

Haarlem. Evenals op vele andere, oudere abattoirs, werd ook te Haarlem de
varkensslachthal verbouwd en van een nieuw luchtspoorsysteem voorzien.

Cysticercosis werd in den kring Haarlem waargenomen bij 212 runderen ; hierbij
waren 28 maal één of meer levende exemplaren, n.1. bij 21 runderen, 1 \'cel kalf
en 6 graskalveren. Afgestorven parasieten zijn aangetroffen bij 165 volwassen
runderen en 19 graskalveren ; bij het vette kalf en bij een graskalf respectievelijk
ongeveer een 500 en 200 exemplaren.

Een bacteriologisch onderzoek werd 413 maal ingesteld. Bij 138 runderen was
dit 32 maal positief, bij 86 paarden 19 maal, bij 10 vette kalveren 2 maal, bij 13
graskalveren 4 maal, bij 42 nuchtere kalveren 16 maal, bij 90 varkens 34 maal,
bij 29 schapen 3 maal en bij 5 geiten geen enkele maal. (In het algemeen is dus het
percentage positieve gevallen zeer hoog R ).

Leiden. Ook hier zijn plannen in bewerking tot uitbreiding en wijziging van het
koelhuis, voorkoelhuis, varkenshal en varkensstal. Evenals in bijna alle plaatsen
liep vooral het aantal slachtingen van varkens belangrijk terug. Voor de te Leiden
gevestigde vleeschwarenfabrieken waren bestemd 865 runderen, 12 kalveren en
15.883 varkens, zeer zeker geen gering kwantum.

De korioven was 73 dagen in werking ; verbrand werden ongeveer 50.175 K.G.
afgekeurd vleesch en afval. Voor het stoken van den oven waren noodig 21.699 K.G
kolen.

Wat de vee- en vleeschkeuring betreft, werden 2001 maal inspecties van slagers-
bedrijfslokalen en winkels verricht. Bovendien werd 1193 maal een onderzoek
ingesteld van vervoermiddelen van boden en schippers en 332 maal van de bestel-
goederenloods der Nederl. Spoorwegen. In Leiden waren in 1929 aanwezig 93
verkoopers van versch vleesch, 14 van bevroren buitenlandsch vleesch en 264
vleeschwarenverkoopers.

Tuberculose kwam voor bij 9.69 % der stieren, 40 % der koeien, 17.85 % der
pinken, 2.89 % der graskalveren, 1.43 % der vette kalveren, 0.16 % der nuchtere
kalveren, 4.97 % der varkens, 0.11 % der paarden en 0.82 % der schapen. Het
lage cijfer voor de varkens wordt verklaard door het feit, dat ongeveer 2/3 der te
Leiden geslachte varkens (bestemd voor de vleeschwarenfabrieken) afkomstig
zijn uit deelen des lands, waar genoemde ziekte veel minder voorkomt dan in
Z.-Holland.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 1 stier, 45 koeien, 8 gras-
kalveren, 10 vette kalveren, 17 nuchtere kalveren, 75 varkens, 8 paarden en 2
schapen. In de volgende gevallen bleek het vleesch kiemhoudend te zijn. Bij 2

nuchtere kalveren met polyarthritis en i varken met gezwollen organen werden
gekweekt bipolaire bacillen. Bij 3 nuchtere kalveren met respectievelijk poly-
arthritis, multipele levernecrose en peritonitis, alsmede bij een graskalf met pneu-
monie en multipele levernecrose werden gevonden Gram-negatieve bacillen. Strep-
tococcen werden geïsoleerd uit 2 nuchtere kalveren met respectievelijk oedeem
en polyarthritis en uit 1 koe met metritis en peritonitis, terwijl ten slotte uit 17
varkens vlekziektebacillen werden gekweekt.

Cvsticcrcus inermis werd op het slachthuis aangetroffen in levenden vorm
bij 3 koeien (uitwendige kauwspier), bij 2 stieren (uitwendige kauwspier) en bij
4 graskalveren (hart, uitwendige kauwspier en tong) ; in afgestorven toestand
bij 25 koeien, 5 stieren, 8 graskalveren. In den buitendienst werd cysticercosis
waargenomen : levend bij één koe (uitwendige kauwspier) afgestorven bij 4 runde-
ren en i graskalf.

Het voordeelig saldo van het slachthuis met keuringsdienst bedroeg / 41.502.37,
terwijl de ijsfabriek een verlies opleverde van / 1.027.07. Het totale winstcijfer
bedroeg derhalve / 40.478.30.

Midwoud. Allereerst bevat dit verslag eenige gegevens over den vleeschkeurings-
dienst, welke ik hier niet zal herhalen. Vermeld wordt, dat éénmaal is verzocht
in een slagerij een hond te slachten, op verzoek van een patiënt, die liondenvet
als geneesmiddel gebruikte. Er werd gezorgd voor een doelmatige bedwelming.

De noodslachtplaatsen bleken in een behoefte te voldoen. Collega Schuitemaker
zegt, dat het voor de consumenten een groote geruststelling moet zijn, te weten,
dat niet meer bij iederen willekeurigen slager een uit nood te dooden of gestorven
dier, waaronder er vaak zijn met groote afwijkingen, als b.v. hevige baarmoeder-
ontstekingen en dergelijke, kan worden geslacht en het gebeuren kan, dat op het
zelfde oogenblik worden geslacht dergelijke zwaar-zieke dieren en gewone, normale
slachtdieren. In totaal werden 586 keuringen van noodslachtingen en gestorven
dieren verricht Na aftrek van de kosten werd aan de veehouders uitbetaald een
bedrag van / 9.034.46 ; zeer zeker een aardig bedrag, als men in aanmerking neemt,
dat anders de boeren met hun noodslachtingen, enz. in handen van koudslachters
vallen. Desalniettemin gaan vele veehouders met het wrakke vee gaarne naar
enkele bekende centra, dit is voor de streek van Midwoud vooral Oudendijk. De
kosten van inrichting, enz. zijn daar heel miniem, daar er geslacht wordt in een
oude doorrijstal. Als dergelijke toestanden in de omgeving heerschen wordt ai
gauw het verwijt gemaakt, dat de uitvoering van de vleeschkeuringswet in een
bepaalden kring te duur is geworden. Ofschoon een koelinrichting absoluut nood-
zakelijk is, is men nog niet overgegaan tot het bouwen van een dergelijke inrichting.
Komt de drang daartoe echter van de veehouders zelf, dan zal men zeer zeker
daartoe overgaan.

Wat de verwerkingsinrichting betreft, deze heeft voor 1929 een winst opgebracht
van / 2.245.41, zoodat een / 1.122,75* aan de veehouders kan worden uitbetaald.
Het ophalen van het materiaal in kisten bevalt goed. De geheele ophaaldienst
vorderde een bedrag van / 4.221.86 ; hieruit blijkt wel, dat het vervoer steeds een
zeer ongunstige factor vormt in de exploitatie.

In totaal werden 230 vullingen verwerkt, bevattende ongeveer 115.000 K G.
ruw materiaal. Geproduceerd werd 13.366 K.G. technisch vet en 28.257A KG.
destructormeel. Dit is 11.6 % vet en 24.5 % meel. \'<»|

De kwaliteit van het diermeel en vet wisselde, al naar den aard der grondstoffen.

Collega Schuitemaker vestigt er nog eens extra de aandacht op, dat, alhoewel
de kwaliteit van het diermeel zeer zeker zal afhangen van de naturen der grond-
stoffen, echter in niet mindere mate de „gezondheid" der grondstoffen en de
bereidingswijze van invloed zijn. Het geproduceerde diermeel van Midwoud is
lijmvrij ; het lijmwater wordt met behulp van een tankwagen met goed succes
over grasland als meststof uitgespreid.

Ten slotte spreekt collega Schuitemaker de hoop uit, dat, nu er in ons land
eenige gebieden zijn, waar de destructie wordt toegepast volgens verschillende

systemen, men eens zal overgaan tot een nauwkeurig onderzoek naar de verschillen
in resultaten bij de verschillende systemen, vooral wat betreft de kwaliteit van
het vet en diermeel. Verder zijn vooral ook noodig goed opgezette voederproeven
over de waarde van de bouillon. Eenerzijds wordt n.1. beweerd, dat de bouillon
juist de gewenschte prikkeling van de spijsverteringsorganen zou geven, anderzijds
zou zij juist overprikkelen en lang niet onschadelijk zijn.

Onder opmerkingen van algemeenen aard wordt vermeld, dat de overeenkomst
met het Hanzegilde der slagers, waarbij het personeel van de slachtplaats werd
belast met het inzamelen en. voorzoover noodig, met het prepareeren van bloed
ovaria, pancreasklieren, staartpluimen, koptouwen, enz. per contract met een
jaar werd verlengd. De netto-opbrengst bedroeg \'1.895.10. Hiervan werd 35%
aan het bestuur der Hanzegilde ter hand gesteld.

Het aantal geslachte varkens is ook te Tilburg belangrijk gedaald n.1. met ruim
3000 stuks, vergeleken met 1928.

Wat betreft de destructie was nog geen beslissing genomen over aansluiting bij
de Thermo-Chemische Fabrieken of bij de eventueel te bouwen destructor van
de Noord-Brabantsche Christelijke Boerenbond.

Tuberculose kwam voor bij 13.53 % der runderen, 2.73 % der kalveren, 2.21 %
der varkens en 0.51 % der eenhoevige dieren.

Bacteriologisch vleeschonderzoek had plaats in 165 gevallen n.1. bij 76 runderen,
22 kalveren, 47 varkens, 1 schaap en 19 paarden. Gekweekt werden bij runderen
4 maal cadaverbacillen, 2 maal colibacillen en 6 maal staphylococcen ; bij kalveren
i maal colibacillen en 4 maal staphylococcen ; bij varkens 6 maal staphylococcen
en bij paarden 2 maal proteusbacillen en 4 maal cadaverbacillen. Winst bedroeg
/38.346.06⁵.

Bergen op Zoom. Het totaal aantal slachtingen was toegenomen, voornamelijk
het gevolg van een toeneming der exportslachtingeri. Het aantal voor binnen-
landsche consumptie geslachte dieren verminderde sterk. De aandacht wordt ge-
vestigd op den vermeerderden omvang van den grossiershandel, die als gevolg
van de stichting van het abattoir, begonnen is zich te ontwikkelen. Ook neemt het
gebruik toe om voor het slachten van vee loonslagers te gebruiken. Vermeld wordt
verder een groot aantal gevallen, waarbij de levende keuring eenige aanwijzing
gaf, tot een nader onderzoek bij de geslachte keuring. Fracturen vormen wel de
hoofdschotel. Cysticercosis kwam voor bij 14 runderen en 1 graskalf, waarvan
12 maal de cvsticerci in afgestorven toestand.

Bacteriologisch onderzoek werd verricht bij 41 runderen, 1 graskalf, 1 vetkalf,
4 nuchtere kalveren, 7 paarden en 4 varkens.

Bij de invoerkeuring werd aangehouden een geslacht varken, voorzien van het
onvoorwaardelijk goedkeuringsmerk, dat aangevoerd werd uit een der omringende
gemeenten en welk vleesch afkomstig was van een binnenbeer en een onaange-
namen reuk bleek te hebben. In overleg met den Inspecteur werd de invoerder
in de gelegenheid gesteld het vleesch terug te doen vervoeren naar de plaats van
herkomst.

Winst bedroeg f 5.297.77. Deze gunstige uitkomst maakt het mogelijk, dat
tegen Januari 1930 een aanzienlijke verlaging der slachtrechten kan worden
doorgevoerd. de Graaf.

Prof. Dr, A. Klarenbeek heeft, ten aanhooren van zeer veel belangstellen-
den, op 8 Dec. zijn ambt aanvaard met het houden van een rede ,,Het kleine
huisdier in het licht der geneeskunde". De rede zal in het tijdschrift verschijnen.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde Jacob Jansen, op het proef-
schrift : Bijdrage tot de kennis der innervatie van het middenrif.

Jaarboek van het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel in Neder-
landsch-Indië, 1929. Weltevreden, Landsdrukkerij, 1930. Gr. 8°. XVIII 358
biz. m. 2 pl. / 4.50

Friesch rundvee-stamboek 1930. All. 77. Leeuwarden, N. Miedema & Co., 1930.
Kl. 8°.

Zwartbonte koeien. Nos. 64758—68423. Roodbonte koeien. Nos. 545R—561R.
H. C. L. E. Berger, De ontwikkelingsgang van overheidsmaatregelen in Neder-
land tegen besmettelijke veeziekten. Alphen, N. Samson, 1930. Gr. 8°. ƒ 0.80
Rede.

P. Stavrescu, Stiinta cresterii cailor in conceptia moderna. Bucarest, Soccc,
1930. 8°. 633 p. c. 300 ill.

E. Eaelli, Ezoognosia generale ed applicata. La valutazione degli animali
domestici in rapporto alla loro funzione e commerciabilita. Equini, bovini, ovini,
suini, cani, gatti, animali da cortile. 2a ed. Torino, soc. tip. edit, naz., 1930. 8°.
484 p. c. 149 fig., 33 tav. di cui 22 col. Lire 30.—

P. Diffloth, Élevage et exploitation des moutons et des porcs. 6e éd. Pari«,
J. B. Baillière et fils, 1930. Kl. 8°. 374 p. av. 90 fig. fr. 19.—. Cart. fr. 24.—
Collection Encyclopédie agricole Wery.

F. Goujon, L\'élevage du lapin de bon rapport. Paris, J. B. Baillière et fils,
1930. 8°. 48 p. fr. 3.50

Ch. Dopter et E. Sacquépée, Précis de bactériologie. 4e éd. Tom. 1. Paris,
J. B. Baillière et fils, 1930. Kl. 8°. 618 p. av. 198 fig. noires et col. fr. 48.—

Fetnberg, La psittacose. Epidémiologie, bactériologie, contagion et traitement.
Paris, N. Maloine, 1930. 8°. 88 p. fr. 12.—

J. E. Duerden and M. Ross Spencer, The coat of the Angora goat. Pretoria,
The Government Printer, 1930. 8°. 35 p. w. 13 fig.

Report of proceedings under the diseases of animal acts for the year 1929. Lon-
don, H. M. Stationery Office, 1930. 8°. 104 p. Sh. 2.—
Ministry of Agriculture and Fisheries.

20th Report of the Development Commissioners for the year ended March 31.
1930. London, H. M. Stationery Office, 1930. Sh. 3.—

W. Bateson, Mendel\'s principles of heredity. London, Cambridge Univ. Press,
1930. 8°. 428 p. Sh. 15.—

R. E. Buchanan and F.. I. Fui.mer, Physiology and biochemistry of bacteria.
Vol. 3. London, Baillière, Tindall & Cox, 1930. Gr. 8°. XV 575 p. w. 2 fig.

History of British Friesian cattle. Issued by The British Friesian cattle society.
London, Vinton & Co., 1930. W. over 80 ill. Sh. 7.6

Report of the Civil Veterinary Department, Assam, for the year 1929—30.
[By W. HARRisj. Shillong, Assam Government Press, 1930. 8°.

16th Report of the Director of veterinary services and animal industry Onder-
stepoort, Pretoria. Pretoria, The Government Printer, 1930. Gr. 8°. VI 592 p. w.
fig., pi. and diagr. Sh. 10.—

H. R. Guilbert, Utilization of wild oat hay for fattening yearling steers. Ber-
keley, Univ. of California Printing Office, 1929. 8°. 21 p. w. 2 fig.
Univ. of California. Coll. of Agriculture. Agr. Exp. Stat. Bull. N°. 481.
W. E. J Edwards, Studies in swine feeding. Parts 10. East Lansing, Agr. Exp.
Stat., 1930. 8°. 36 p. w. 10 fig.

T. W. H. Mounttoy, Points of the dog. London, Nash & Grayson, 1930. 8°.
282 p. Sh. 7.6

A. Craven, Dogs of the world. London, Craven, 1930. 8°. 216 p. Sh. 2.6
Jahrbuch der Milchwirtschalt. Neueste Erfahrungen auf dem Gebiete der Ge-
winnung, Verarbeitung und Verwertung der Milch. Hrsg. von K. Teichert. Bd.
4. Hannover, M. & H. Schaper, 1930. M. 13.50

J. und D. H. Schnürer, Die Schutzimpfung der Hunde gegen Wut. Berlin, J.
Springer, 1930. Gr. 8°. 82 S.

Sonderabdr. aus : Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie u.s.w. Hrsg. von W.
Weichardt. Bd. 12.

Die Verbreitung van Tierseuchen und Die Ergebnisse der Schlachtvieh- und Fleisch-
beschau. Bearb. im Statist. Reichsamt unter Mitw. des Reichsgesundheitsamts.
1928. Berlin, R. Hobbing, 1930. 4⁰. 88 S. m. Fig. und 4 färb. Ktn. M. 11.—
Statistik des Deutschen Reichs. Bd. 377.

M. Vorbrodt, Die Bedeutung des Genossenschaftswesens für die Altmärkische
Viehzucht unter bes. Berücksichtigung der Viehverwertungsgenossenschaften.
Osterwieck, A. W. Zickfeldt, 1930. 8°. IV 115 S. m. Fig. M. 6.—

F. Mrowka, Die filtrierbaren Krankheitserreger und Neues zum Tuberkulose-
problem. Gedanken zur Vererbungswissenschaft auf Grund von Studien an der
Lahmkrankheit (Renguera) der Flaustiere in Peru. Leipzig, J. A. Barth, 1931.
Gr. 8°. VIII 208 S. m. 108 Abb. im Text und 6 mehrfarb. Taf. M. 15.—

Taschenkalender für Fleischbeschauer und Trichinenschauer. Hrsg. von P. Heine.
[Jg. 4]. 1931. Hannover, M. & H. Schaper, 1930. Kl. 8°. 200 31 S. M. 3.50

B. Stuber, Die Physiologie und Pathologie der Blutgerinnung. Berlin u.s.w.,
Urban & Schwarzenberg, 1930. 4⁰. VII 91 S.m. 4 Abb. M. 10.—

J. Schneider, Nutzbringende Kaninchenzucht. Leipzig, Hachmeister & Thal,
1930. Kl. 8°. 99 S. m. 59 Abb.
Lehrmeister—Bücherei. No. 170/71 a.

Höfer, Der Einfluss von tierischen Erkrankungen auf Kriegsausgänge. Eine
literarische Studie. Berlin, E. S. Mittler & Sohn, 1930. 8°. M. 4.95

P. Luy, Chemische und physikochemische Untersuchungen des Blutes und
Serums normaler und an infektiöser Anämie erkrankter Pferde. Hannover, M.
& H. Schaper, 1930 M. 5.—-

K. Fuhrmann, Schafzucht und Wollproduktion in Siebenbürgen. Leipzig, A.
Deichert, 1930. Gr. 8°. XII 94 S. M. 5.—

W. Morres, Praktische Milchuntersuchung. Anleitung zur zweckmässigen
Ausführung der einfachsten Verfahren der Untersuchung von Milch und Molkerei-
produkten. 5te Aufl. Berlin, P. Parey, 1930. 8°. 110 S. m. 78 Textabb., 2 Ver-
fälschungstab. u. 1 Farbentaf. M. 4.80

A. Werner, Das Futter und Füttern des Milchviehs. Eine kurze Anleitung
zur Verbesserung der Wirtschaftlichkeit der Milchviehfütterung. Hannover, M.
& H. Schaper, 1930. M. 2.25

R. von Ostertag, Leitfaden für Trichinenschauer. Eine Anweisung für die
Ausbildung als Trichinenschauer und für die amtlichen Prüfungen. 4te Aufl. Ber-
lin, R. Schoetz, 1930. 8°. 140 S. m. 73 Abb. M. 5.—

Pfeiler, Zur Spezifitätsfrage bei der Cejodyl-Terpen-Therapie. Eine grund-
sätzliche Erörterung über die Erfolgsfrage für den praktischen Tierarzt. Prag.
1930. 8°. 12 S.

Sonderdr. aus : Prager Archiv f. Tiermedizin u.s.w. Jg. 10. 1930.
R. Demoll, Die Silberfuchszucht. 3te Aufl. München, F. C. Mayer, 1930. 8°.
171 S. m. 94 Abb. M. 12..—

Kühn-Archiv. Bd. 23. Berlin, P. Parey, 1930. 4⁰. IV -f- 360 S. m. Abb. u. Taf.

Von Ompteda, Rentabilität und Wirtschaftlichkeit der gesamten Edeipelz-
tierzucht. München, F. C. Mayer, 1930. 8°. 106 S. VI. 5.—

L. Weinmiller, Aufzucht und Ernährung der Hühner. Göttingen, Deutsche
Gesellschaft f. Züchtungskunde, 1930. Gr. 8°. 16 S. m. Abb. M. 1.50

A. Schrammen, Die gesetzmässigen Ursachen der Umbildung und des Ver-
ganges der Tierwelt und des Menschen. Zur Erkenntnis der biol. und der phys.
Entwicklungsgründe. Hildesheim, A. Lax, 1930. 4⁰. X 176 77 S. N. 12.—

K. Liebscher, Die Grünfutterkonservierung. Richtlinien. Wien, Ajrarverlag,
1930. Gr. 8°. 69 S. m. Abb. M. 2.—

A. L. J. Larroque, De la lymphangite épizootique en Algérie. Thèst de Paris.
1930.

M. J. P. F. NéANT, Des différentes méthodes bactériologiques en vie du dia-
gnostic du charbon bactéridien. Thèse de Paris. 1930.

E. Muller, A propos de quelques cas de typho-anémie observés dans une
clientèle du département de la Moselle. Thèse de Paris. 1930.

A. Ben Joseph, Histoire de la création et données statistiques sur le dévelop-
pement de la Société mutuelle d\'assurance du bétail de Palestine. Thés? de Paris
i93°-

G. L. L. Desaint, La cylicostomose larvaire et son traitement. Thés? de Paris
1930.

F. L. M. Uguen, La rachi-anesthésie épidurale en obstétrique vétérinaire. Thèse
de Paris. 1930.

G. Zenglein, Les variations pathologiques de la bilirubinémie chez le cheval.
Thèse de Paris. 1930.

M. A. Colson, Contribution à l\'étude du coryza gangréneux des bovidés. Thèse
de Paris. 1930.

J. C. GuéRiN, Soins hygiéniques de la bouche et particulièrement de la dentition
chez les petits animaux. Thèse de Paris. 1930.

P. E. P. Savary, Technique des injections intratrachéales en thérapeutique
vétérinaire. Thèse de Paris. 1930.

A. A. Manseau, Etude de quelques réactions tuberculiniques. Thèse de Paris.
1930.

P. M. F. Chaulet, Le commerce des viandes congelées dans ses relations écono-
miques avec l\'exportation des races françaises. Thèse de Paris. 1930.

M. A. H. Delbreuve, Les granulations de pigment irien (grains de suie) dans
l\'oeil du cheval. Thèse de Paris. 1930.

Laffite Forsans, De la lithiase urinaire des carnivores domestiques. Thèse
de Toulouse. 1930.

H. Franken, Atmung, Kreislauf und Muskulatur während der Narkose. Stu-
dien über Verhalten und Beeinflussung bei Mensch und Tier. Inaug.-Diss. Frei-
burg i. Br. 1930. 8°. 58 S.

H. Baumgart, Genügt die Feststellung von Feinheit und Länge der Wolle zur
Ermittlung des Rendements? Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

E. Wulfestieg, Vergleichende Anatomie der Unterkiefer vom Eichhörnchen,
Meerschweinchen und Katze mit bes. Berücksichtigung des Verlaufes des Mandi-
bularkanals. Inaug.-Diss. Würzburg. 1930. 8°. 21 S.

H. W. Krüger, Schlachtbeobachtungen und Ausschlachtungsversuche der
Schweine. I. Ein Beitrag zur Erforschung der Keimdrüsenhormone in ihrer Be-
deutung für die Schweinemast. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

J. Weyers, Ueber den normalen Serumkalkspiegel des Hundes und seine Ver-
änderung nach peroralen und intravenösen Kalkgaben. Inaug.-Diss. Hannover.
1929.

No.	Datum	Aggluti- natie	Compl. b. r.	Cul- tuur	Cavia proef	Pathologische afwijkingen.
13.	16-9-1929	1600	10		Schoftbuil-fistel. Langzaam ont- staan. 24-6-\'29 geopend. (Bij de koeien is abortus niet waar- genomen).
14-	2-10- ,.	3200	10		Oppervlakkige schoftbv.il, bestaat reeds lang.
• 5-	21-10- ,,	1600	8	—	—	Schoftbuil-fistel, 5 weken be- handeld. (Bij de koeien heerscht besmettelijk verwerpen).
i6.	19-11- „	3200	10			Schoftbuit-fistel, bestaat reeds lang.
17-	2-12- ,,	3200	10	"T"		Schoftbuil, is sedert pl.m. 10 dagen sterk toegenomen. (Geen contact met vee).
i8.	7-10- ..	800	7		—	Beiderzijdsche schoftbuil-fistel ; oud proces.
19-	27-6- „	800	7			April 1928 absces aan de nek gehad, spontaan geopend (nek- fistel). Na enkele maanden ge- nezen. (Bang-infectie bij de koeien).
20.	28-9- „	200	4			Voor 5 jaar, gedurende pl.m. 7 maanden een schoftbuil gehad.
21.	22-5- „	1600	8			Clinisch geen afwijkingen. Huist in dezelfde stal met paard No. 9.
22.	9-1- 17-1- .. 10-10- ,,	3200 3200 800	9 7			,,Occulte infectie". Oedeemen aan borst en buik. (De laatste jaren geen Bang-infectie bij het vee).
23-	7-10- ,,	12.800	10			Sedert 3 weken heupkreupel. Remitteerende koorts : ,,Occul- te infectie". (Geen Rangbesmet- ting bij het vee).
24	9-7- -	6400	10			„Verdikkingen aan de buik ge- had."
25-	28-9- .,	3200	10			7 Aug.s, algemeene klachten. Beginnend absces tusschen de voorbeenen en aan de onder- borst. 20 Aug.s, spontaan borstbeen- fistel. (Besmettelijk verwerpen bij het • vee).

No.	Datum	Aggluti- natie j	Compl, b. r.	Cul- tuur	Cavia proef	Pathologische afwijkingen.
26.	18-10-1929	1600	10			Lang bestaande borstbuil.
27-	26-2- ,, 3°-9- „	12.800 6400	10 10			6 Januari 1929 abortus van vruclu van 5A maand. Sedert Juni 192c tendinitis v. d. hoefbeenbuiger
28.	17-4-	3200	10			Kogelronde zwelling van de 6e rib, bij het aangeveegde kraak been : chronische osteomyeliti: purulenta. Verbinding met eei absces in de borstkas. Seden herfst 1928 een groote cystt in de bilspieren. (Vorig jaar in dezelfde stal eet paard met nekbuil-fistel ; geer Bang-infectie bij de koeien).
29.	4-4- ..	6400	10			Purulente ontsteking van kaak- boezem en couchae. Neusuit- vloeiing en klierzwelling één- zijdig.
30	1-5- ..	(>400	10			Chronische tendinitis apostema- tosa met oppervlakkige necrosc van de hoefbeenbuiger op dc tarsus. Chronische tmdo-vagi- nitis seropurulenta.
3i-	28-3- „	5¹.200	(e.r)			Bursitis podotrocblearis. Neurec- tomie. Enkele weken tempera- tuursverhooging en algem. ziek- teverschijnselen. Tendinitis en overhoef. Tenslotte peesrup- tuur. (Geen Bang-infectie bij de koeien).
32.	19-6- „	1600	8			Kreupel, waarschijnlijk door Un- dinitis (,,dikke pees"). (Bij het rundvee heerscht Bang- infectie).
33-	18-7-	800	9			„Recidiveerende kreupelheid "

31 ..	(16 ,	, ) 22	, 5
5 Aug.	(21 ,	. ) 53	. 9
f> ,,	(22 ,	, ) 28	. 3
7 ..	(23 ,	, 124	, I
8 ,,	(24 ,	, ) 30	. I
9	(25 .	. ) 23	, • \'
10 ,,	(26 ,	. ) 17	, , 0
12 ,,	(28 ,	. ) 27	, ⁰
14 ..	(30 ,	. ) 38	, 0
15 ..	(31 .	. ) 25	. 0
		307

1^A	A¹	B	B	B
i	flesschen,direct met Caporit-oplossing gespoeld	3i	o	o	i	i
²	flesschen met water gespoeld.......			3è	5	5
3	flesschen eerst met koud water, daarna met Caporit-oplossing gespoeld.........	o	o	o	o	o
4	flesschen met koud water gespoeld ....	2	i	4	4	4è
5	flesschen met zeep-, daarna met Caporit-op- lossing gespoeld..............	o	o	o	0	i
6	flesschen met zeep, daarna met koud water gespoeld.................	3	o	4	4i	4i
7	flesschen met soda-, daarna met Caporit-op- lossing gespoeld..............	o	o	o	o	o
8	flesschen met soda, daarna met koud water gespoeld.................	3i	³	*	4	5
9	flesschen met zeep-soda-, daarna met Capo- rit-oplossing gespoeld...........	°	°	o	o
io	flesschen met zeep-soda, daarna met koud water gespoeld..............	⁴	²	4è	3è	5
11	flesschen met koud H₂0, daarna met zeep-, daarna met Caporit-oplossing gespoeld . . .	o	o	o	o	o
12	flesschen met koud H..O, daarna met zeep, daarna met koud H₂0 gespoeld......	4	°	3	2	5
\'3	flesschen met koud H_aO, dan met soda-, daarna met Caporit-oplossing gespoeld ....	3	o	o	O	i
\'4	flesschen met koud H₂0, dan met soda, daarna met koud H.,0 gespoeld .........	4i	2	H	3i	2i
15	flesschen met koud HïO, dan met zeep-soda-, daarna met Caporit-oplossing gespoeld . . .	o	o	O	o	O
j6	flesschen met koud H₂0, clan met zeep-soda, daarna met koud H₀O gespoeld......	4i	i	4	4	4i

Geënt :	na 5 min.	na 15 min.	na 30 min.	na 90 min.	na 150 min.
I.	0	0	0	0	0
II.	5	5	4è	0	0

Nummer	Broedtijd in uren.	Koo\'culturen. 1	Aarde culturen.	Gewone culturen	Datum.	RESULTAAT.
i	48	K.			31/5	Fil. -f ; 10 q\' en 6 Q .
2	48	K.			31/5	Fil ; 4
3	48		A.		31/5	Fil. ; 4 ,y en 3 Q .
4	48		A.		3/6	Fil. ; 7 c?-
5	48	K.			3/6	Rhd. , Fil. .
6	3°			G.	5/6	Fil. ; - . (1 Q op 20
						lil.) ; V. ■
7	24		A.		6/6	Fil. f ; 0\' ■
8	24	K.			6/6	Fil. ; .
9	24			G.	6/6	Fil. ;_c\' . (1 -.50 fil )
10	28			G.	6/6	Fil. ; ₀\' i .
11	18			G.	7/6	Rhd \|-
12	18		A.		7/6	Rhd. ■
ï3	72			G.	11/6	Fil. ;<ƒ ■
14	72		A.		11/6	Fil. ■
15	72	K.			11/6	Fil. . •
16	48			G.	12/6	Fil. ; 0\' •
17	48		A.		12/6	Fil. ;-.\' .
18		K.			26/6	Fil. : (Broedtijd 6 dagen).
19			A.		26/6	Fil. ; (Broedtijd 6 dagen).
20				G.	26/6	Fil. ; (Broedtijd 6 dagen).
21	40			G.	27/6	Rhd. ; Fil. ; 3 Q en 5 .
22	48			G.	22/8	Fil. ; 5 Q .
23	48		A.		22/8	Fil. ; 3 cf ^{en 2} 2 ■
24	72		A.		26/8	Fil. ; 7 0 en 12 Q.
25	72			G.	26/8	Fil. •
26	48			G.	28/8	-J- 500 Fil. en 13 en 50 Q.
27	72			G.	2/9	Fil. ; geen tf en 54 Q.
28	48			G.	2/9	; Fil. ; 90 ^ en 6 Q.
29	72			G.	7/9	Fil. ; 2 en 2 Q.
30	48			G.	7/9	\| 22 lil. en 1 Q. Geen ^.
31	48			G.	13/9	Fil. ; 2 en 13 Q.
32	48			G.	16/9	Fil. 200 ; 6 en 80 g •

PAARD I. agglutin. Compl.b.r	PAARD II. agglutin. Compl.b.r
vóór de proef .........	5°	—	—		50 -
.... ...........	5°	—	—		50	—
,, •*">JP." ...........	5°	—			5° -	—
3 dagen na de laatste cult.voedering .	5°	—			5° —	—
19 ........	3200		4-	8	50 -	—
25 ........	1600	-j-		8
31 ......	1600			7
40 .. .. ..	800			6
53 .. ..	400			6	5° —	—
85 ...... ..	200			5
in ,, ,, ,,	200			5	50 —	—
117 .. ......	200		4.	4	5° —	—
127 .. .. ..	100			4

Agglutinatie	Complementbindingsreacties
—	i	2	3
5° —	34
5°	26
100	3°		i	i
200	12		i	i	3
400	3		•
	i°5		2	3

Agglutinatie	Compl.b.r.
800	5	Duitsch slachtpaard
800	7
1600	7
1600	9
. 3200	9	Engelsch slachtpaard
6400	10
12800	10
51200	10

No.	1 Datum	Aggluti- natie	Compl b. r.	Cul- tuur	Cavia proef	Pathologische afwijkingen.
i.	19-12-1928 31-12- „	800 800	10 ! ⁸			Nekfistel, bijna hersteld. Genezen.
2.	9-1-1929	3200	0		*)	Nekbuil- fistel, lang behandeld, bijna hersteld. (Bij de koeien geen Banginfectie ; wel veel in de omgeving).
3-	15-3- ..	100	5		*)	; Nekbuil-fistel.
	19-3-	3200	8		—	Nekbuil sinds enkele weken ; spontaan fistel sedert enkele dagen.
5-	21-io- „	51.200	10	4-	4-	Gesloten nekbuil, gepuncteerd : roomachtige, gele etter. (Bij de koeien geen abortus in- fectiosus).
6.	SI-I" .. I9-3-	6400	10		—	Nek fistel en Schoftbuil. Nekfislel.
7-	22-1- ,,	800	7		4-	Schoftbuil sedert pl.m. een half jaar. Spontaan fistel gevormd.
8.	9-4" ..	800	8	-	—•	Schoftbuil sedert pl.m. een half jaar. Vroeger geopend. Punctaat geel, slijmig met fibrine.
9-	7-5-	25.600	10			Schoftbuil sedert pl.m. een jaar. Punctaat geel. slijmig. (Ander paard in dezelfde stal zie No. 21).
io.	10-6- „	800	8	4-		Schoftbuil \' pl.m. 10 weken ge- leden geopend. Fistel weer ge- sloten. Voor enkele dagen nieu- we fistel. In nekband en omgeving veel abscessen. (Vorig jaar in dezelfde stal een paard met bnrstbuil. Bij het rundvee géén abortus).
11.	21-6- ,,	800	6 \'	—		Schoftbuil. Schouderkreupel. Punctaat troebel barnsteen- kleurig.
12.	17-7- ..	400	6			Enkele kleine abscessen in het bandweefsel van de schoft.

						Verhouding der gehalten
			Gehalten in	mg.	uitgedrukt in	molec.
			per 100 cc	(atoom) procenten.
				aan :		De	som =	100.
Call.	blz.	letter	Ca	Mg	p	Ca	Mg	po₄
31.	6	B	4.5	0 97	2.1	51 1	18.1	SO.8
31.	11	c	4 3	0 37	2.5	52.8	7.5	39.7
31.	9	T)	8.5	0.30	4 3	59 0	3.4	37.6
31.	12	E	7.4	0.20	3.9	58.0	2.6	39.4
31.	15	P	5.2	0.31	2.6	57.4	5 6	37.0
31.	30	O	8.2	0 22	3.1	65.3	2.9	31.8
31	31	H	8.1	0.30	3 6	61.2	3.7	35.1
30.	94	I	7.6	0 44	8.0	40.8	3.9	55.3
30	112	,1	7.4	0 50	7.2	42.3	4.7	53.0
30	106	K	6.7	0.36	5.5	46.6	4.1	49 3
30	107	L	8 8	0.16	4.3	60.0	1.8	38.2
30	115	M	4.2	0.34	2.3	54.4	7.2	38.4
30	116	X	6.3	0.18	2.3	65.9	3.1	31.0
30	116	O	5 3	0 33	1.4	69 3	7.1	23.6
30	119	P	8 7	0.90	4.2	56.2	9.5	34.3
30.	121	Q	7.45	0 46	7.0	43.2	4.4	52.4
30.	124	R	6 1	0 39	5.7	43 2	4.6	52.2
30	126	S	6.1	0.45	5.8	42.6	5 1	52.3
30.	125	T	5 0	0 41	3.4	49.7	6.7	43.6
30.	127	[T	7.6	0 47	5.0	51 3	5.2	43.5
30.	1291	V	9.45	0.45	7.0	49.2	3.8	47.0
30	130	W	7.1	0.62	5.2	48.4	5.8	45.8
30	131	X	6.0	0 78	5.8	40.7	8.7	50.6
30	132	Y	6 9	0.24	4 3	53.7	3.1	43.2
30.	133	V.	5.2	0 23	4.6	45 2	3.3	51.5
31	138	AA	6.0	0.32	4 0	51.3	4.5	44.2
30.	183	AB	4.5	0 10	5 6	37.9	1.4	60 7
80.	186	AC	9.5	0 22	4.5	60 6	2.3	37 1
30	1871	AD	6.7	0 28	3 7	56.2	3 8	40 0
30	166	A F	6.1	0 38	2 2	63 8	6.5	29.7
30	180	AG	8.7	1 16	7.1	44 0	9.6	46.4
30	188	AH	8.0	0 69	2.9	62.1	8 9	29.0
31	47	BB	6.8	0 49	3.3	57.3	6 8	35 9
31	51	CC	4.1	0 47	4 0	40 9	7.7	51.4
31	29	I)))	6 9	0 36	4.5	51.9	4 5	43 6
30	56	K F.	4 8	1.0	1.9	53.9	18.5	27.6
30	88		4 9	0.7	3 3	47.5	112	41.3
30	134	<rG	8 0	0 56	4.4	54.8	6.3	38 9
30	135	inr	7.0	0.42	7.3	40.9	4.0	65.1
30	136	11	3.9	0.23	2 5	52.0	5.0	43.0
30	139	KK	7 4	0 6	9 6	35.6	4 8	59.6
30	150	1,1,	9 1	0 82	4 0	58.3	8 6	33.1
30	151	M M	5 6	0.26	3.9	50 6	3 9	45.5
30	168	MX	5 4	0 34	1.5	68.4	7.1	24.5
30	152	00	4 5	0 49	5.0	38 2	6 8	55.0
30	156	qq	5 5	0.43	4 8	44.4	5.7	49 9
30	158	H 1!	6.1	0.48	2.6	59 6	7.7	32.7
30	161	SS	8.9	0.43	6.3	50.1	4 1	45.8
30.	171	TT	7 3	0 31	3.8	57 4	4.0	38.6
30	170	uu	4.9	0 36	4.2	44.9	5.4	49.7
30.	173	VV	7.7	0 68	6 0	46.5	6.7	46 8
30	175	ww	8.35	0.82	3 8	57.2	9.2	38.6
30	176	XX	8.5	0.43	3 7	60 9	5.1	34.0
30	178	YY	8 0	0 39	3 3	62.1	4.9	38.0
30	181	z1.	4 3	0 54	2 9	48.2	9.9	41.9
	Gem.	6.65	0.455	4.33	51.2	5.6	43 2

	1928	1927	1926	1925	1924
Runderen........	10.9	13-7	15	16	9
Graskalveren......	0	0.02		—	—
eenhoevige dieren ....	9-4	9-9	10.7	10	10
Varkens.........	0.94	1.02	1.16	1.6	2
Schapen.........	7-2	10.i	10.3	15	•2 4
Geiten.........	8.1	8.25	8.4	9	13

i	1 ⁰	0	3	1	! ⁰	0
2	1 4i	4i	i	²	i 4	4è
3	\| ¹	i	0	3	t 0	0
4	1 3	4i	t	4	1 4	4
5	1 ⁰	0	0	5	1 ⁰	0
6	1 4	4	i	6	1 4è	4è
7	1 0	0	0	₇	j I	0
8	1 4i	4	3i	8	i 4	4i
9	! ⁰	0	i	9	i ⁰	0
10	1 4	4i		10	1 4i	3i
11	1 °	0	O	11	1 ⁰	0
12	1 5	4	4	12	1 3i	5
\'3	1 ⁰	0	0	13	\\ ⁰	0
14	\' - 4è	3	2i	14	1 4	4
15	1 0	0	O	15	! ⁰	0
16	1 4	2	4	l6	1 2	4è

Geënt :	na 5 min.	11a 15 min.	na 30 min.	na 90 min.	na 150 min.
1.	0	i	0	0	0
II.	0	i	0	4	i
III.	5	5	5	i	0

3ti.	N".-	■II. Hl.	cor. ;
40.	lil.	: cor. ;	mager.
41.	Id.	; cor. ;	mager.
43.	Id.	; cor. ;	mager.
44.	Id.	; cor. ;	mager.
47.	Id.	; cor. ;	mager.
.\'>0.	Id.	; cor. ;	mager.
«0.	Id.	; cor. ;	mager.
06.	Id.	: cor. ;	mager.

Geval	Reactie van Hij mans van den Bergh T direct indirect	Roode bloede.	Witte bloede.	V e r h. o u ding	Proef B van Hay
1
II	R. v. Hamin	irsten poa.
III IV			4.250.000	8.500	42% p.n. leucoc., 50% lymphoc., 8% eos. c.
R. v. Hammarsten sterk pos.	5.000.000 4.736.000			sterk
V		10.600 7.300	26% p.n. leucoc., 51% lymphoc., 23% eos. c. 26% „ „ 52% „ 22% „	•f- sterk
VI						4- zwak	a 03
VII	vertraagd direct E. v. Hammarsten sterk pos.	4.400.000	4.850	71% p.n. leucoc., 19% lymphoc., 10% eos. c.		an
Till	zwak				18% p.n. leucoc., 43% lymphoc., 9% eos. c.	?	—
IX	? pos. zwak ?
X	lt. v. Hammarsten pos.					ai ai
XI	vertraagd direct	4.216.000 4.280.000	9.500 8.000	43% p.n. leucoc., 40% lymphoc., 17% eos. c. 36% „ „ 44% „ 20% 43% „ „ 50% „ 7% „	1 4- 1 sterk
XII	? pos. zwak ? ? pos. zwak -j- sterk	4.250.000 4.264.000	11.000 32.700	26i% p.n. leucoc., 47% lymphoc.,26^% eos.c. 84% „ „ 16% „ 0% „	—	ai
XIII					45% p.n. leucoc., 52% lymphoc., 3% eos. c.
XIV				53% p.n. leucoc., 32% lymphoc., 15% eos. c.

	Leeftijd bij	Activiteits-	Ouderdom
	aanstelling.	duur.
	29,2	17	46,2
(Tierarzt]. Landesverband)
Jurist ..........................	30.7	28,4	59 —
(Pädagogisches Wochenblatt)
	29,3	27.50	55.5
( id. id. )
Theoloog..........................	27.49	3°.—	65.12
(jahresber. d. Kön. Luther Landes-
konsistorium im Kön. Sachsen).

	vleeschvergift.	ziektegevallen	sterfgevallen
Rundvleesch . . .	. . . 127 =	55%	454° =	52%	15 =	28,3%
Varkensvleesch . .	. . . 44 =	19%	1213 =	14%	10 =	19%
Kalfsvleesch . . .	. . . 17 =	7%	421 =	5%	3 =	5,7%
Paardevleesch . . .	• • ■ 44 =	19%	2598 =	29%	25 =	47%
	232 =	100%	8772 =	100%	53 =	100%

	Kleibodem	Gemengden bodem
Schoft hoogte . . .	136.33 ± ⁰¹⁸	\'35 ^f>2 ± 0 31
Romplengte . . .	154.88 -J- 0.19	154.18 ± 0.33
Borstdiepte . . .	70.74 ± o.ii	70.10 4; 0.18
Borstbreedte . . .	42.13 ^ 0.12	42.10 -J- 0.19
Bekkenbreedte . .	49.87 ± 0.14	49.22 ± 0.17
Verhouding borst- diepte, schofthoogte in % ......	51.99 ^ 0.07	51.64 o.io

		Galkleur- stoffen.	Ouder-	Disto-	Hoofd-	Portale stuwing	Duur der
ulker	Urobi- linc	dom	raatose ! (bij 1 sectie )	symptoom	oedeem v. h. mesen- terium	hy- drops- ascites	ziekte	Opmerkingen
-		1	2 jaar		Af en toe diarrhce later tenesmus	zeer sterk	matig	• 2 maanden ; gedood
-			l\'i jaar	Af en toe diarrhee later tenesmus	matig	zuinig	l¹/2 2 maanden gedood
			jaar		Tenesmus	sterk	sterk	i 2 weken ; gestorven
—	sterk	ruim 1 jaar	Tenesmus	matig	zeer gering	± 12 dagen ; gedood
	zwak		} -i 1		Tenesmus	matig	afwezig	_;r 15 dagen : gedood
	-f zwak		1 jaar	Tenesmus	gering	afwezig	8 dagen ; gestorven
een ucose of ütOBC	-f.		->J jaar		Tenesmus	zeer sterk	matig	-± 1 dagen : gedood	Bekkenfractuur verkregen tijdens de spoorreis.
			8 jaar	zeer gering	Diarrhee	zeer sterk	matig	3 1 weken : gedood
	sterk		8 jaar		Diarrhee later tenesmus	zeer sterk	zeer sterk	;{ weken : gedood
	sterk s-.		L\'è jaar	zeer gering	Tenesmus	gering	afwezig	7 dagen; gedood
			2i jaar		Tenesmus	matig	afwezig	19 dagen; gedood	Heeft veel hypoderma-bovis- knobbels onder de huid op den rug.
	zwak »> -f sterk	-	ruim 1 jaar	zeer gering	Diarrhee later tenesmus	matig	afwezig	± 21 dagen : gedood	TIeeft veel hypoderma-bovis- knobbels onder de huid op den rug. Phlegmoon r. voorbeen.
	zwak	-	2 jaar	gering	Tenesmus	gering	afwezig	5 dagen ; gedood
	T sterk	-	4 jaar		Diarrhee	zeer sterk	zeer sterk	i 14 dagen ; gedood

Maximum aantal punten	Onderdeden	Cijfer i 10	Behaald aantal punten	Berekend aantal punten
15 5 9 14 8 10 14 10 •	Algemeen aanzien Kop \'en Hals Horst, ribben en schouders Rug en lenden Kruis Voorbeenen (incl voeten) Achterbeenen (incl. voeten Stand, gang en sterkte		•
\'5	Borstbreedte
100

	Kolom A. Aantal bacteriologisch onderzochte dieren van 1923 -1928	a. Totaal	Kolom B. Aantal positieve ge- vallen bij het B.V.O. van 1923—1928	b. Totaal	Kolom C. Percentage positieve gevallen 1923-1928	Tc •
Runderen.
Gewone sl.	23. 36 45. 46. 62.	71.	283	-. - .-.-.—.—.	—-	—.	—.	—. -. -.	—.
Noodsl.	54. 73. 94. 105. 139.	97	562.	1 1 3. 2. 1. 3.	11.	1-8%.	1.8%.	3%. 1.9%. 0.7%.	3.1%.	\|
Gest. (lieren	22. 23. 25 29. 14.	20.	133.	1. 3. 2. 3. 1. .	10	4.5%.	13%.	8%. 10.3%. 7.1%. —.	¹
Paarden.
Gewone sl.	= . 6. 9 3. 4.	3.	25.	—. -. —. -.	—•	= .	—.	—. —. —.	—.
Noockl.	20. 36 39 53. 48	48.	244	—. 1 —. —. 1. 1.	3.		2.8%.	-. -. 2.1%.	2.1%.
Gest. dieren	10 13. 16. 14. 14	4	71.	.-. 1. 1.-.-	2.	—.	—. 6.2%. 7.1%. —	-•
I\'orkcns.
Gewone sl.	197. 60. 265 298 219. 178	1215.	14 1. 53 26 18 12	124	7.1%.	1.6%.	20 %,. 8.7%. 8.2%	6.7%.	1<
Noodsl.	57 271. 62 86. 81.	78	633.	7. 77. 15. 11. 6 6	122	12.3%	28.1%.	24.2%. 12.8%. 7.4%	7.9"„.	IS
Gest, dieren	12. 34. 15 16. 13.	13.	103.	1 7. 1. 1.—. 1.	11.	8.8%.	20.5%	6.7%. 6.2%.	7.7%.	IC
1 \'elte kal; eren.
Gewone sl.	4 4. 3. 7. 11.	16	45	- -. • 1. - .	1.	—-	—.	-. 14.2%. —.	—.
Noodsl.	5 4 4 3. 8	7.	31.	. -. -. —. —.	—.	—.	—.	—. —. —.	—.
Gest. dieren	= . 1 1 3.	1.	6	. -. 1. -.	1.	= .		100%. —.	-•	1<
Gras kalveren.
Gewone sl.	5. 1. 2. 2.	7.	17.		1.	= .	—.	—. —. 50°	. —.
Noodsl.	6. 13. 12. 10. 4.	3.	48	2 2 1. 1. 1. 1	8.	33.3%	15.4%	8.3%. 10%. 25".,.	33.3%.	1
Gest. dieren	1. 5. 5. 6. =.		17.	-. -. -. -;. =	—•	-•			= .
Nuchtere halveren
Gewone sl.	10. 10 8 6 4.	24.	62.	—. 3.—. 1. 1. 4	9.		30%.	—. 16.6%. 25".,.	16 1%.	1
Noodsl.	3. 2. 2. 1. 2.	4.	14.	1. 1. 2. —. 1. 3	8.	33.3%	■ 80%	100%. —. 50%.	75%.	5
Gest. dieren	= . = . 1. 1. =.	= •	2.		—■	= .	= .	—. -.	«■
Schapen.
Gewone sl.	\'=. =. 3. 5.	= .	8.	= . =.—. =	—.	= .	= .	—. =. —.	= .
Noodsl	2. 1. 12. 13. 7.	3.	38.	—. 1. —. 1. 1	3.	—.	—.	8.3%. 14.3%.	33.8%.
Gest. dieren	1. 2. 9 9. 3	7.	31.		1.	—•	-•	—. 11.1%. -.
Geilen.
Gewone sl.	= . =. =. =. =.		—.	= . =. = . = . = . =	—.	= .	a-.	= . =.	= .
Noodsl.					•
Gest. dieren	-. 1.	1.		-•		= .	—	= •

Kolom D. 1 positieve bevindingen bij het vleesch 1923 1928	d Tota al	Kolom K. Aantal positieve bevindingen bij nier 1923-1928	e. Totaal	Kolom F. Aantal positieve bevindingen bij milt 1923-1928	/. Totaal
						Runderen.
. —. —.	—.			-. —. -. . . -.		Gewone sl.
1. • 3. 1 1. 2.	9	—. 1 1. 2. 3.	7.	1. 1. 2 2. 1. 2.	9.	Noodsl.
1. 1. —. 1.	3.	1 3. 1. 2 1.	8	—. 1 2. 3 1. —.	7.	Gest. dieren.
						Paardeti.
-. —. —. —. —.		-. —. —. —. —. —.	—.	= . -. -. -.		Gewone sl.
. —. 1. 1.	2.	. . -. -. 1	1	1. 1. 1.	3.	Noodsl.
1 1. .	2	—. 1 1	2	1 1	2.	Gest. dieren.
						1\'ar keil s.
24 6 4. 2.	44	14 1. 53 26. 18 12	124	= . 5. 2. = .	7.	Gewone sl.
»I 7. 6. 3. 4	85	7. 75. 15. 10 6 6	119	54. 1 3. =.	58	Noodsl.
6 1 1. —. 1	10	1. 7. 1. 1 —. = .	10	= . 3. =. 1. —. = .	4	Gest. dieren.
						Vette kalveren.
- . —. —. —.	—.	1	1	-. —. -. -. —. -.		Gewone s).
	—.	—. —. —. —. —. —.	—.	—. —. -. —. -.		Noodsl.
1 —.		1. —.	1.	-. —. 1. —. —.	1.	Gest. dieren.
						Graskaherep.
-. .	—.	. _._._. 1. .	1.	= . —. -. 1. -.	1-	Gewone sl.
2. 11.	4	—. 2. 1 1. 1. 1.	6	2. 2. 1. 1 1 1.	8	Noodsl.
■	-.	-. -. -. -. = . = .	-•	-. —. -. -. =.		Gest. dieren.
						Nuchtere kalveren
2 1. 3.	6.	.-■■—. 1. 1 4	6	—. 3. —. =--. 1. 2.	6	Gewone sl.
1. 1. 2	5.	1 1 1 —. 1. 3	7.	1 1 2 —. 1. 3.	8.	Noodsl.
		= . = . -. =. = .	-•	= . -. -. =. =.	—•	Gest. dieren.
						Schapen.
	—.	= . =. —. =. —. =.	—.	= . —. =. —. =.	—	Gewone sl.
1 1 1.	3.	—. —. 1. —. 1 1	3.	—. —. 1. —. 1 1.	3.	Noodsl.
1 , -.	1.	—. 1. . —.		—. —. —. 1. —. —.	1.	Gest. dieren.
						Geiten.
. ■ .	—.		—.		—	Gewone sl.
	—.		—.		—•	Noodsl.
. . ... .		= . -. =. =.			—•	Gest. dieren.

	19x2	1928
Schofthoogte . . .	136.41 Jt: °-²9	136.81 ± 0.19
Romplengte . . .	\'54-52 ± 0.27	154.67 4- 0.21
Borstdiepte . . .	70.48 0.16	7°-93 ±0.11
Bekkenbreedte . .	49.82 ± 0.48	50.19 0.13
Verhouding borst- diepte, schofthoogte in % ......	51.65 ± O.ii	51.78 -[- 0.063

Romplengte..... Schofthoogte .... Borstdiepte ....	Goude 132.i ± 0.13 72.6 ^ 0.09	Momsen 165.3 ± 0 24 132.7 ± 0.16 73.8 ± 0.12	Friesland 154-5 ± 015 136.66 ^ 0.15 70-37 ± ° °9
Borstbreedte ....	47.8 0.12	49-5 ± 015	42.19 ^ 0.09
Bekkenbreedte .... Borstdiepte, schofthoogte	51.0 -[- 0.08 55.0 4- 0.09	51.4 ± 0.10 55.6 -t 0.12	49.43 ^ 0.096 51.49 ± 0.06
Borstbreedte/schofthoogt Bekkenbreedte/schofth.	36.2 0.12 38.6 -j- 0.08	37.1 ± 0.15 38.7 ± 0.10	30.89 -j- 0.07 36.24 0.063

Nos.	Middenrif- pijlers.	Ribgedeelte v/h middenrif.	Strotten- hoofd- spieren	Tong- spieren.
64 89 "3 122 \'35 173	4 6 6 i	4 5 3 3 5	i 3 3 3 i i (1) 4 1	5 (5) 5 (1) 4 2 2 I I
189 208	2 i	4 5 i i	3 6
295	3	i 5	4	5
Totaal aantal parasieten	29	39	22 (I)	35 (6)

100 gram	Calorieën- waarde	Biologisch- eiwitgehalte	Berekende ratio- neele waarde per K.G.	B.	Eenheids- prijs per K.G.
Haring (schoon) . ..	253	19	25 95 is 120 ct.	>	80 cent
Schelvisch.........	80	16	8 80 is 88 „	>	70 ,,
Bevroren vleesch .	192	19	19 95 is 114 ,,	=	120 ,,
Versch vleesch ...	192	19	19 4- 95 is 114 ..	<	180 „

Ontwerp	Ontwerp	Uitkomsten
I93¹	1930	1929
/ 11.000.—	/ 9.000.—	/ 9.000.—
900.—	800.-—	75°.—
- 1.150.—	- 1.050.—	989-94*
300.—	300.—	- 358.17
500.—	500.—	500 —
170.—	170.—^	—
160.—	I75-—	122.60
75 —	75 —	7O.io
150.—	175 —	4125
150.—	I75-—	H6.25
400.—	300.—	189.95
45-—	45-—	4O.I3
692.—-	- 6S3.—	688.—
692.—	- 683.—	—
—	—	694.15
—	—	- 2.799.95
—	600.—	—
818.—	- 348.—	366.50
\'—	—	89.92
- 17.202.—	- I5-079 —	- 16.816.91J

Saldo kas 1928......................	/	187-51
Nutsspaarbank 11)28............		47-57
Effecten 1928..................	-	14941.25
Vordering op het Reichmanfonds......	-	I35° —
Contributie Alg. Afdeeling............	/	2397 5°
Afd. Friesland............	-	1080.—
Groningen-Drente... .	-	1310.—
Gelderland-Overijsel. .	-	1940.—
Utrecht............	-	I73° —
N.-Holland..........	-	1260.—
Z.-Holland..........	-	1820.—
N.-Brabant.........	-	800 —
Limburg............	-	650.—
,, ,, Zeeland...........	-	480.—
Verkochte formulieren.................

\'348;	11
500
192	70
4^!	25
116	25
189	95
40	\'3
688	—
694	\'5
2799	95
366	5°
89	92

ONTVANGSTEN.	UITGAVEN.
Saldo Twentsche Bank /	449.12			Afgedragen aan	de Prof. Dr. A. de jong-Stichting	/	2200 05
Effecten . .		16933.12			Koersverlies op		-	15804
	—	-1	Saldo kapitaal . .	/ 15182 19	Saldo Twentsche Bank / 15.98
	/	17382.24	rente 1926		,, Effecten	.. . . - 15818.83
			t/m 1928	2200 05		/ 1583481
Gekweekte rente				- 810 06
				Saldo kapitaal / 15024,15
						Saldo rente 1929 - 810,66		1583481
						-
				ƒ 18192 90			/	18192 90

ONTVANGSTEN.	UITGAVEN.
Saldo Nutsspaarbank...............	/	76	29	Koersverlies op effecten.............	/	53	75
	-	1998	75	Saldo Nutsspaarbank..............	-	870	17
Storting voor 688 leden a / 1.—.........	-	688	—		-	\'945	—
		>05	88
	/	2868	92		/	2868	92
Rekening en Verantwoording van het Prof. Dr. D. A. DE JONG-fonds over 1929
ONTVANGSTEN.	UITGAVEN.
Saldo Nutsspaarbank..............	/	156	44	Saldo Nutsspaarbank..............	/	211	11
Effecten.................	-	1000	—	Effecten.................	-	1000	—
Gekweekte rente................		54	67
	/	1211	11		f	1211	11

Jaar	Aantal vellen	Kosten Totaal Per vel	Ontvangsten v. d. Mij. v. derden	Saldo Batig Nadeelig
1923	58	/ 10617.86	/ 183.—	/ 7920.38	/ 2697.25		/ 82.02
1924	72	- 11636.56	- 161.60	- 74⁰5-48	- 423109	/ 94-51
1925	76	- 12008.18	- 159.20	- 7333-80	- 4686.38	- 508.20
1926	73	- "933 51	- 163.61	- 8000.—	- 3933-51	- 105
1927	74	- 12543.58	- 170.—	- 8500 —	- 4169 28	- 123.70
1928	80	- 12994.66	- 165.—	- 9000.—	- 4176.92	- 295.96
1929	88J	- 14634.58	- 164.—	- 9600.—	- 4626.16		- 407.42

BEGROOTINGSPOST	Werkelijk uitgegeven. Af wegens bijzondere subsidie.	Vergelijk- j baar met begrootings- post. Begrooting 1929- 1	Meer dan j geraamd. \|	Minder dan geraamd. \|
Aantal vellen......	88 *U	5 8₃V,	75	8³/i
UITGAVEN: Kosten van binden, druk- ken enz........ Cliché\'s en tabelwerk . . . Meerdere kleine letter . . Porti verzending tijdschrift Aan overdrukken en bijz. drukkosten ..... Honorarium medewerkers Honorarium vertalingen . Honor. redactie .... Voorschotten en kleine uit- gaven ........ Totalen........ Meer uitgegeven dan \'ge- geraamd .......	f 9.411.80 - 95520 97-23 " 38\' -44 217.50 - 2.350.— 296.50 600.— - 32491	/ 530 — - 240.— - 160.—	/ 8.881.80 / 8.250.— 715.20 - 500.— 97.23 - 200.— " 381.44- 4°°.— 217.50 — - 2.190.--2.100.— 296.50 - 300.— 600.— - 600.— - 32491 - 35°-—	/ 631.80 - 215.20 - 217.50 - 90.—	t 102.77 - 18.56 - 3-5° - 25.09
/14.634.58	/ 93°- —	/\'3-704-58 -12.700.—	/12.700.—	/ "54-5° - 149.92	/ 14992
		/ 1.004.58		f 1004.58	«
ONTVANGSTEN: Van de Maatij. v. Dierge- neeskunde ...... Voor advertentiën .... Voor abonnementen en ver- kochte deelen..... Bijdr. van derden .... Batig saldo \'28..... Totalen........ Meer ontvangen dan ge- raamd ........	ƒ 9.000.— - 2.120.38 - 1.530.82 220.— 425.96	—	/ 9.000.— - 2.120.38 - 1.530.82 220.— 425.96	/ 9.000.— - 2.500.— - i .i 00.— 100.—	/ 43°.82 - 120.— - 425.96	/ 379.62
/13.297.16	—	/13.297.16 -12.700.—	/12.700.—	/ 976.78 - 379.62	/ 379 62
	/ 597 \'6	/ 597 \'6

ONTVANGSTEN :	Ontwerp	Ontwerp	Uitkomsten	UITGAVEN:	Ontwerp	Ontwerp	Uitkomsten
1931	193°	1929		1931	193°	1929
Aan contributies :				Aan :
636 leden a / 24.— . . . / 15.264.—				Tijdschrift voor Diergeneeskunde	/ 11.000.—-	f 9.000.—	f 9.000.—
51 leden a f 20.— ... - 1.020.—				Diergeneeskundig Jaarboekje . . .	900.—	800.—	750.—
i buitengew. lid a f 10 . - 10.—				Reis-en verblijfkosten H.Bestuur . .	- 1.150.—	- 1.050.—	98994 i
4 halfjaarl. a / 12.— . . - 48.—				Verdere onkosten H.Bestuur . . .	300.—	300.—	- 358.17
/ 16.342.—	/ 14-179-	/13.467.50		500.-	500.—	500.—

Aan verkochte formulieren.....	30 —	50.—	37-51	Telefoonabonnementen.......	170.—	170.	—
Aan verkochte catalogi......	3° —	50.—	268.20	Zaalhuur vergaderingen......	160.—	I75-—	122.60
Te kweeken rente.........	800.—	800.—	928.70	Verdere onkosten vergaderingen . .	75 —	75 —	70.10
Te innen achterstallige schulden van				Contributiën en vertegenwoordiging .	150.—	175 —	41 25
Absyrtus...........	Memorie	Memorie	52 —	Commissiën............	150.—	175 —	116.25
Nadeelig saldo 1929.......	—	—	- 2.063.ooi \')	Druk- en typewerk........	400.—	300.—	189.95
			Incassokosten........... Storting Ondersteuningsfonds .... Bijdrage Prof. Dr. D. A. de Jong- Stichting........... Catalogus............ Schenking Prof. Dr. D. A. de Jong- Stichting........... Internationaal Veearts. Congres. . . Onvoorziene uitgaven.......	45 — 692.— 692.— 818.—	45 — - 683.— - 683.— 600.— - 348.—	4013 688.— 694.15 - 2.79995 366.50
				Koersverlies effecten 1929.....			89.92
	/ 17.202.—	/ 15079 —	/ 16.816.91i		- 17.202.—	- i5-°79- -	- 16.816.91J

Konijn :	Gewicht :	Dosis lepobi :	Genezing na :
142	2500	2 cc	2 dagen
250	2070		5 ..
318	2550		5 ■■
X	2100	M	6
316	2130		3
3\'7	3500	3 cc	3 ..
3870	2050	2 cc	7 ..
3855	2150	»	7 ..

				Geen besmet-
Konijn :	Gewicht :	Dosis lepobi :	Scarificatie na :	ting na :
236	3250	2 cc	6 dagen	40 dagen
119	3150
100	3000	,,	,,	,,
344	2800	,,		,,
201	3500		14 dagen	32 dagen
261	35°°			,,
121	2650	,,
81	35°°		••

PA A.-(DEI! *nnt»l	X WEI	-STA	M k E			* a r B R	I N I> 1 S
jpfxoirscl g	ttonscliell	Vondtn sc»n ren	Rfitsts		OtS		St«:	ren
		Lyala		Lvsis		..yals	Agtçl.	i.ysis	ARffl.	Lysls
"Wollsndacli H.	10	2^00	0	1000		250	25	100	0	250,
\|^lc "t.	0	25	0	25	0	250	0	0	0	0 j
1 DoUsche 12 st. 11.	0		_	_	25	50	100	100	0	4 2SO\|
i t.	0	100	-	-	0	10	100	50	0
: Hnufijche •■> \'t. H.	100	100c	10	100	0	^0		0	0	250
L.	0	100	0		0	25	10	10	-	- 1
jpudslsch« st. H.	10	250c	0	000	_	.	_	_		I -
L.	0	V\'	0	se						- 1
il CP \'<ObOf«l Veulens 9 at. H. 1. L. ._. -r¹	0 0	5© 0	0 0	0 0	0 0	0	0 0	0 0	0 0	1, 0 oi

n! n.-: op:			^ó/j
A	L	A	L		X	A	L	«	L
•ico.occ										1 i ! 1
50.000
25.COO
10.CC0
5.000				/
2.500				1
1.000			/
500			/
250
100		/	/	\\
so		tl		\\
	1
10		L			\\